UNIVERZITET U SARAJEVU FAKULTET POLITIKIH NAUKA KOLEGIJ POLITIKA EKONOMIJA SARAJEVO

Student: Ismar Borak Odsjek: Politologija Broj indeksa: 2126

Adam Smith: Graditelj sistema Samostalni (esejski) rad

Mentor: Doc.dr Faruk Jaarevi Ass.Ehlimana Spahi Sarajevo, 2.01.2010

1. Uvod

U ovom esejskom radu emo pokuati dati odgovore, tj. Definisati djelo Adama Smitha. Prije svega trebamo se upoznati i sa njegovom biografijom. Smith je roen u malom kotskom selu Kirkaldi. Njegov otac Adam bio je carinski kontrolor, a majka Margareta kerka lokalnog zemljoposednika. Budui da je otac Adam umro par meseci prije njegovog roenja, malog Adama podizala je samohrana majka sve dok se nije upisao na Univerzitet u Glazgovu sa 14 godina. Tu je uio latinski i grki jezik, matematiku i moralnu filozofiju, zatim je preao na Oksford, gde je proveo est godina itajui i uei iz raznih disciplina.Po povratku u kotsku, pokuao je da se zaposli kao tutor mladog lorda, to je u to vrijeme bilo uobiajeno i dobro plaeno zanimanje, ali nije uspijo. Potom je odrao niz zapaenih javnih predavanja, to mu je donijelo profesuru na Univerzitetu u Glazgovu iz logike 1751 godine i moralne filozofije 1752. Predavao je jo i teologiju, pravo i politiku ekonomiju. 1759. godine objavio je Teoriju moralnih oseanja, dijelo iz etike koje je popravljao sve do smrti. Treba spomenuti da je narednih deset godina radio uloio mnogo truda u svoje glavno dijelo Bogatstvo naroda (Istrivanje o prirodi i uzrocima bogatstva naroda), koje je objavljeno 1776. godine. Slijedee dvije godine proveo je u Londonu, druei se sa tada ve poznatim Gibonom, Berkom, doktorom Donsonom i drugima. 1778. godine postavljen je za efa kotske carine, to je tada bio ugodan posao. Umro je 1790. godine u Edinburgu, gdje je i sahranjen.

Osnovna Smithova ideja, koja ga je uinila slavnim, jeste da rad pojedinca u racionalnom vlastitom interesu u slobodnoj ekonomiji vodi poveanju blagostanja svih. Ta ideja predstavlja temelj trine privrede, odnosno pokazuje kako naizgled haotian trini sistem posjeduje unutranju logiku, i pokorava se regulaciji tzv. nevidljive ruke trita. Da bi neko zaradio novac u sopstvenom interesu, on mora da na konkurentskom tritu prui drugima neto to oni cijene i smatraju odgovarajuom protivvredniu, ime i nesvjesno i nevoljno potpomae njihove interese. Kako je Smith rekao: Ne oekujemo mi veeru od dobrodunosti mesara, pivara i pekara, ve od njihovog uvanja vlastitog interesa. Znai, ukoliko se potuju tui ivot, imovina

ugovori na osnovu kojih ljudi trguju dobrima, obezbjeen je osnovni nain usklaivanja razliitih interesa - trite. Polazei od svog interesa, pojedinci e sami znati ta se moe prodati i to e proizvoditi, prema tome nema potrebe da se bilo ko sa strane mijea u trinu razmijenu i odreuje pojedicima ta da proizvode, u kojim koliinama i po kojim cijenama. Adam Smith se smatra ocem savremene ekonomske nauke i rodonaelnikom liberalne kole u ekonomskoj nauci. Mnoge od vanih ideja postojale su i pije Smitha, ali ih je on iskoristio na dobar nain stvorivi sveobuhvatno i uvjerljivo dijelo. Njegovo Bogatstvo naroda predstavlja osnovno dijelo klasine politike ekonomije i pripada grupi knjiga sa najveim uticajem u istoriji. Ta knjiga je izvrila prevrat u ekonomskim idejama s kraja 19. stoljea, odbacujui merkantilizam, i intelektualno utemeljila savremeni kapitalistiki ekonomski poredak. Tokom jednog dijela 20. stoljea, u vreme irenja dravnog intervencionizma i komunizma, Smithova slava bila je pomraena, ali je obnovljena tokom 1980-tih godina i kasnije, sa irenjem liberalnih ideja na zapadu i padom komunizma na istoku. Teorija apsolutnih prednosti Godine 1776. Adam Smith u knjizi Istraivanje prirode i uzroka bogatstva naroda upuuje na kritiku merkantilistikom pogledu na trgovinu koji se zalagao za stimulisanje izvoza i ograniavanje uvoza, i predstavlja slobodnu trgovinu, smatrajui da nevidljiva ruka trinog mehanizma sama regulie ekonomska kretanja i obezbjeuje ravnoteu. Smatra jo da se vanjskom trgovinom iz zemlje izvozi viak njene proizvodnje za koju ne postoji domaa tranja. Bogatstvo naroda je regulisano nacionalnom produktivnou, a ona podjelom rada i specijalizacijom. Njegov zakljuak je da ako nas neka druga zemlja moe snadbjevati proizvodima jeftinije nego to bi nas kotalo da to sami proizvedemo, onda je bolje da ih kupujemo za dio proizvoda naeg posla, u kojoj postiemo neku prednost. Ako se zemlje specijalizuju na osnovu apsolutnih prednosti, trgovina nosi koristi za obje zemlje. Smatramo da apsolutne prednosti ima zemlja koja koristi manju koliinu rada da proizvede neki proizvod od druge zemlje. To ocjenjivanje proizvoda prema koliini rada utroenog za njihovu proizvodnju zove se radnom teorijom vrijednosti. Zemlja e izvoziti one proizvode koje moe sama proizvoditi efikasnije a uvoziti one koje ne moe.

Ako se trgovina odvija u skladu sa ovim naelima, obje e od nje ostvariti dobitke. To se moe prikazati primjerom. U Tabeli 2. su dvije zemlje, A i B; dva proizvoda X i Y, i vrijeme potrebno za proizvodnju jedne jedinice proizvoda X i Y u obje zemlje. Zemlja A ima apsolutnu prednost u proizvodnji proizvoda X, jer joj za jednu jedinicu X treba 1 sat rada, u odnosu na 3 sata, koja su zemlji B potrebna da proizvede istu jednu jedinicu proizvoda X. Zemlja B ima apsolutnu prednost u proizvodnji proizvoda Y, jer joj za jednu jedinicu Y treba 5 sati rada, u odnosu na 6 sati, koji su zemlji A potrebni da proizvede istu jednu jedinicu proizvoda Y. Sam zakljuak Smitove teorije apsolutnih prednosti je da zemlja koja ima apsolutnu prednost u proizvodnji nekog proizvoda treba da ga izvozi, a onaj proizvod u ijoj proizvodnji nema apsolutnu prednost, treba da uvozi.

Tabela 2: Prikaz proizvodnje proizvoda X i Y u zemljama A i B Zemlja VRIJEME JEDINICE X A B 1 sat 3 sata Y 6 sati 5 sati POTREBNO ZA PROIZVODNjU JEDNE

Izvor: Mato Grgi i Vlatka Bilas. Meunarodna ekonomija. Zagreb: Lares plus, april 2008. str. 77. Smith tvrdi da osim to usavravanjem na osnovu apsolutnih prednosti zemlje imaju koristi od trgovine, njome se poveava ukupni output i resursi zemalja su efikasno iskoriteni. On je snano zagovarao slobodnu trgovinu i princp laissez-faire. Sa druge strane, zemlja koja nema apsolutnu prednost ne ostvaruje ni koristi od trgovine, te u njune ulazi. Iako su Smithove ideje o apsolutnim prednostima bile krucijalne za rani razvoj klasine misli, on nije uspio da kreira ubjedljivu ekonomsku teoriju. KLASINA KOLA EKONOMSKE MISLI U 18. i 19 STOLJEU: ADAM SMITH (1723.1790.) i DAVID RICARDO (1772.-1823.)

Intervencionizam i liberalizam kao dva pravca u kretanju ekonomske misli.Pojam ekonomskog liberalizma i povijesni uvjeti njegovog nastajanja i razvoja.Prethodnici klasicizma u ekonomskoj misli: Petty, Cantillion, Boisguilbert i Bacaria.Ope osobine klasine liberalne kole. Ekonomski sustav Adama Smitha : a)Idejni izvori i povijesne okolnosti nastajanja i razvoja Smithove ekonomske misli; b) Koncepcija o podjeli rada; c) Koncepcija ljudske prirode, osobni interesi i nevidljiva ruka u ekonomskom ponaanju pojedinaca; d) Smithova teorija radne vrijednosti i teorija trokova proizvodnje; e) Teorija prirodnog prava i imovinskog prava; f) Koncepcija bogatstva i ekonomskog rasta; g)Teorije raspodjele: najamnina, renta, kamata i profit; h) Teorija kapitala. Povijesne procjene spoznajne valjanosti, upotrebne vrijednosti i znaaja Smithovih teorija i politika.Utjecaj Adama Smitha na kasniju teorijsku i primijenjenu ekonomsku misao. Ekonomski sustav Davida Ricarda: a) Ope osobine Ricardove politike ekonomije; b) Ricardova teorija radne vrijednosti i cijena; c) Teorija raspodjele: renta, najamnina, kamata i profit; d) Koncepcija ekonomskog napretka: stacionarno stanje kapitalizma; d) Teorija novca; e) Teorija kapitala; f) Teorija komparativnih prednosti. Povijesne procjene Ricardovog djela i njegovog utjecaja na kasniju ekonomsku misao Naelo korisnosti u klasinoj ekonomiji: Jeremy Bentham. Nastavljai klasine politike ekonomije: T.Malthus , J. S. Mill i J.B. Say. Kritike klasine liberalne kole: a) Socijalisti utopisti; b) Socijalisti ricardijanci, c) Njemaka historijska kola. Podjela klasine tradicije u ekonomiji (koncem 19. stoljea) na marginalizam i neoklasinu (neoliberalnu) kolu, s jedne, te marksizam, s druge strane. Utjecaj klasine liberalne kole na ekonomsku misao. .

Smithovo djelo imalo je dva cilja: prodrijeti u unutranjost filozofije buroaskog drutva i opisati ivotne oblike tog drutva onako kako se oni pokazuju prema van. Htio je prikazati i njegovu unutarnju povezanost te pronai odgovarajue pojmove i definicije. Prevoditelj i autor predgovora Marijan Hanekovi istie da je "ta suprotnost izmeu unutarnje povezanosti i vanjskog opisivanja ujedno i

raskrsnica dviju velikih struja politike ekonomije". Smithove je rezultate prihvatio i razvio David Ricardo, a Karl Marx ih je zatim kritiki uklopio u svoj sustav politike ekonomije. Veliku ulogu u stvaranju i poveavanju bogatstva naroda, prema Smithu, ima podjela rada. S time je povezana i vea proizvodnost. Smith smatra i da je rad izvor svog bogatstva. Podjela rada ograniena je veliinom trita, i to tako da je podjela rada razvijenija to je trite vee.

Smith dodue ne vidi razliku izmeu podjele rada u drutvu i unutarnje podjele rada u manufakturi, odnosno mijea drutvenu i tehniku podjelu rada. Takoer, odnos izmeu podjele rada i zamjene robe postavlja obrnuto. Po njemu, "sklonost za mijenjanje izvorno uzrokuje podjelu rada". Za podjelu rada i zamjenjivanje proizvoda tog rada potrebno je sredstvo zamjene novac. Dokazao je da je novac roba koja se zbog zamjene dobara izdvojila iz ostale robe.