açık kaynak İşletim sistemi kullanımı

T.C.

MLL ETM BAKANLII

BLM TEKNOLOJLER

AIK KAYNAK LETM SSTEM KULLANIMI

Ankara, 2013

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

i

GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. TEMEL KULLLANICI VE GRUP LEMLER ................................................................ 3

1.1. Kullanc ve Grup Kavramlar ....................................................................................... 3 1.1.1. Kullanc Hesab .................................................................................................... 3 1.1.2. Grup Hesab ........................................................................................................... 5

1.2. Temel Kullanc ve Grup lemleri (Oluturmak, Silmek, Deitirmek) ...................... 6 1.2.1. Kullanc Oluturma............................................................................................... 6 1.2.2. Kullanc Silme ...................................................................................................... 9 1.2.3. Kullanc Seeneklerini Gncelleme ................................................................... 10 1.2.4. Kullanc Oturumu ............................................................................................... 11 1.2.5. Grup Oluturma ................................................................................................... 12 1.2.6. Grup Silme ........................................................................................................... 13 1.2.7. Grup Yaplandrma .............................................................................................. 13

1.3. Kullanc ve Grup Haklar ........................................................................................... 13 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 16 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 17

RENME FAALYET2 .................................................................................................. 19 2. AIK KAYNAK LETM SSTEM EDTRLER ...................................................... 19

2.1. Ak Kaynak letim Sistemi Editrleri ve Kullanm ................................................ 19 2.1.1. VIM ..................................................................................................................... 19

2.2. Nano ............................................................................................................................ 21 2.3. KWrite ......................................................................................................................... 23 2.4. Kate ............................................................................................................................. 31 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 34 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 35

RENME FAALYET3 .................................................................................................. 36 3. PROGRAM KURMA VE GNCELLEME ...................................................................... 36

3.1. Program Kurma ........................................................................................................... 36 3.1.1. Paket Yneticisi ................................................................................................... 36 3.1.2. Kaynak Paket ve kili Paket ................................................................................. 37 3.1.3. Paket Depolar ..................................................................................................... 37 3.1.4. Program Kurulumu .............................................................................................. 37 3.1.5. Depo Ekleme ve Kaldrma lemleri ................................................................... 41

3.2. Program Kaldrma ....................................................................................................... 43 3.2.1. Grafik Ortamda Paket Yneticisi ile Program Kaldrma ..................................... 43 3.2.2. pisi Komutu ile Program Kaldrma ...................................................................... 44

3.3. Program Gncelleme................................................................................................... 45 3.3.1. Grafik Ortamda Program Gncelleme ................................................................. 45 3.3.2. pisi Komutu ile Program Gncelleme ................................................................. 46

UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 47 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 49

MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 51 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 53 KAYNAKA ......................................................................................................................... 54

NDEKLER

ii

AIKLAMALAR ALAN Biliim Teknolojileri

DAL/MESLEK Dal Ortak

MODLN ADI Ak Kaynak letim Sistemi Kullanm

MODLN TANIMI Bu modl, ak kaynak kodlu iletim sistemi aralarna ait bilgilerin kazandrld bir retim materyalidir.

SRE 40/24

N KOUL Ak Kaynak letim Sistemi Kurulumu modln tamamlam olmak

YETERLK Ak kaynak kodlu iletim sisteminin aralarn kullanmak

MODLN AMACI

Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam salandnda; ak kaynak kodlu iletim sistemi aralarn kullanabileceksiniz. Amalar 1. Kullanc ve grup ilemlerini yapabileceksiniz. 2. Editrleri kullanabileceksiniz. 3. Program kurulumu, gncelleme, kaldrma ilemlerini gerekletirebileceksiniz.

ETM RETM ORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam: A ile birbirine ve nternete bal, ak kaynak kodlu iletim sistemini altrabilecek yeterlikte bilgisayar laboratuar Donanm: Ak kaynak kodlu iletim sistemi kurulum diski

LME VE DEERLENDRME

Modln iinde yer alan, her faaliyetten sonra verilen lme aralar ile kazandnz bilgileri lerek kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen, modln sonunda, size lme arac (test, oktan semeli, doru-yanl, vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

AIKLAMALAR

1

GR Sevgili renci,

Gnmzde iletiimin yaygnlamasyla birlikte veri gvenlii kavram, bilgisayar dnyasnda olduka nemli hale gelmitir. Kiisel verilerimize, istenmeyen kiilerce eriilmemesi iin eitli nlemler alyoruz. Veri gvenliinin ilk admlarndan birisi de bilgisayarmzda oturumumuzun gvenliidir. Ayn bilgisayar birden fazla kiinin kullanmas durumunda, her kullancnn kendi haklar dorultusunda kullanc hesab olmas, verilerimizin dier kullanclardan korunmas iin basit ve etkili bir aratr. Bu modln ilk konusu da budur. Bilgisayarmzda Kullanc ve gruplar tanmlayarak nasl gvenli hle getirebiliriz? sorusuna cevap aryoruz.

Modlmzn devamnda, bilgisayarmzda kullanc olmann bir adm ilerisine geerek, programlama iin gereken editr ortamn ve bu ortam nasl kullanlacan reneceksiniz.

Modlnzn son ksmnda, ulusal iletim sistemimiz Pardus'ta ihtiyacmz olan programlar nasl bulacanz ve bu programlar bilgisayarnza nasl kuracanz reneceksiniz. Biliim teknolojileri rencisi olarak bir sonraki admda sizler de Pardus'a katk salayacak, paket hazrlamada ve hatta Pardus'un geliim srecinde etkin rol alabileceksiniz.

GR

3

RENME FAALYET1

Kullanc ve grup ilemlerini yapabileceksiniz.

Ayn bilgisayar zerinde birden ok kiinin belgelerini ayr ayr tutmak ve gvenliini salamak iin neler yaplabilir? Aratrnz.

Sistem yneticisi (root), iletim sisteminde hangi yetkilere ve ileve sahiptir? Aratrnz.

letim sistemi gvenliinde, ok kullanc ve gruplu almann avantaj, dezavantajlarn aratrnz ve snfta tartnz.

1. TEMEL KULLLANICI VE GRUP

LEMLER

1.1. Kullanc ve Grup Kavramlar

Pardus iletim sistemi, ok kullancl bir iletim sistemi olarak kullanclara hak ve yetkilerin verilmesi iin kullanclar (users) ve gruplar (groups) anahtarlarn kullanr. Linux sistemlerde hak ve yetkiler, dosyalar zerinden kullanc ve gruplar iin belirlenir.

1.1.1. Kullanc Hesab

Bir bilgisayar, farkl kiiler tarafndan ortak kullanld durumlarda her kullanc, iletim sisteminde kendisine zel dosyalar ve programlar ile bilgisayar kendi ihtiyalar dorultusunda kiisel hle getirebilir. Bunun iin kullanc adna iletim sisteminde hesap alr. Bu hesap; kullancnn ismini, dosyalarn, kaynaklarn, haklarn ve ona ait her eyi temsil eder.

Linux sistemlerde dosya ve dizinlere eriim salayarak bunlar zerinde ilem yapmak iin kullanc haklarna gereksinim vardr. Ak kaynak iletim sisteminin en nemli zelliklerinden birisi de her dosya iin dosya sahibine, dier kullanclara ve gruplara gre okuma, yazma ve altrma haklarnn belirlenebilir olmasdr.

AMA

RENME FAALYET1

ARATIRMA

4

1.1.1.1. Sistem Yneticisi

ok kullancl iletim sistemlerinde, iletim sistemi zerinde tm yetki ve haklara sahip bir ynetici kullancs vardr. Linux iletim sistemlerinde, sistem yneticisi "root" olarak isimlendirilmitir. Linux iletim sisteminde bir kullanc dahi olsa root kullancs kurulum esnasnda varsaylan olarak belirlenir.

Root hesab, sistem zerindeki tm dosyalar, dizinler ve kullanclar zerinde her trl deiiklii yapmaya yetkili olduundan hesabn gvenlii sistem gvenlii asndan ok nemlidir.

Bilgisayarnz tek kullanc olarak kullanacak olsanz da sistem gvenliiniz iin root kullancsyla deil, normal bir kullanc ile oturum amanz nerilir.

1.1.1.2. Kullanc Hesaplarnn Tutulmas

Linux sistemlerde kullanc hesap bilgileri, /etc/passwd dosyasnda tutulur. Eer ifreleme olarak glge parola (shadowing) seilmise ifreler ayr olarak /etc/shadow dosyasnda tutulur. Glge parola, sonradan Linux sistemlere eklenmi bir zelliktir. Sistem giriinde, kullanc hesap bilgilerinin okunmas gerektiinden, passwd dosyas herkes tarafndan okunabilir (chmod 644) olmaldr.

Pardus komut satrna gemek iin Alt+F2 ksa yolunu kullanarak gelen Komut altr. penceresinde konsole yazmak yeterlidir. rnek 1.1de, kullanc hesap bilgilerinin tutulduu passwd dosyas ve zellikleri listelenmektedir.

rnek 1.1:

Passwd dosyas zerinde, root kullancs okuma ve yazma haklarna sahipken, grup kullanclar ve dier kullanclar sadece okuma hakkna sahiptir.

Glge parola kullanlmad durumlarda, ifreler de bu dosyada tutulaca iin kodlanm da olsa ifreler herkes tarafndan grlecek, bu da gvenlik asndan sorun yaratacaktr. Glge parola kullanld durumlarda shadow dosyas, girilen ifrelerin kontrol iin sadece root kullancs tarafndan eriilebilir (chmod 600) durumda olur. rnek 1.2de, glgelenmi parolalarn tutulduu shadow dosyas ve zellikleri listelenmektedir.

5

rnek 1.2:

Shadow dosyasnn zelliklerine bakldnda yalnzca sistem yneticisinin okuma ve yazma hakknn olduunu gryoruz.

Linux sistemlerde iki tip kullanc hesabndan sz edebiliriz. Birincisi, bilgisayar kullanan kiiler tarafndan alan kiisel kullanc hesaplar; ikincisi ise zel grevler iin uygulamalar tarafndan alan, mantksal kullanc hesaplardr.

Bir Linux iletim sistemindeki en basit veri taban; rnek 1.3te verilen geerli kullanclarn ve onlarn birletirilmi bilgilerinin listelendii /etc/passwd adl metin dosyasdr. Bu dosya, parola dosyas olarak anlr. Bu dosyada her kullanc iin bir satr ve her satrda iki nokta st ste (:) iaretleri ile ayrlm 7 stun bulunur. Bu stunlarn anlamlar yledir:

Kullanc ismi ifrelenmi olarak parola Kullanc kimlii (bir numara) Grup kimlii (bir numara) Kullancnn gerek ismi ve hesapla ilgili dier aklamalar Kullancnn ev dizini Balant kabuu (balangta alacak kabuk)

rnek 1.3:

Shadow dosyas ieriini root olarak oturum aarak grntleyebilirsiniz.

1.1.2. Grup Hesab

Linux sistemlerde kullanc hesaplarn belli kategorilere gre gruplayarak izin ve haklar tek tek yapmak yerine, grup hesab yaparak bu grup zerinde deiikliklerle gruba ye kullanclar iin toptan yaplabilir.

Grup bilgileri /etc/group dosyasnda saklanr. Bu dosya zerinde yer alan bilgiler;

Grup ad, Grup ifresi (nadiren kullanlr), Grup tanm / ID,

6

Kullanclardr.

Bir kullanc birden fazla gruba ye olabilir, bylece farkl gruplarn haklarndan yararlanabilir. groups komutu etkin kullancnn hangi gruplara ye olduunu grntler.

rnek 1.4:

rnek 1.3te egitim kullancsnn hangi gruplara ye olduu grntlenmitir.

1.2. Temel Kullanc ve Grup lemleri (Oluturmak, Silmek, Deitirmek)

Bu ksmda, kullanc ve gruplarn oluturulmas, silinmesi ve deitirilmesiyle ilgili yntemlerden bahsedilecektir. Pardus'ta kullanc ilemleri, komut satrndan veya grafik kullanc ara yz (GUI) yardmyla yaplabilmektedir.

1.2.1. Kullanc Oluturma

Linux sistemlerde eriim yetkileri ve haklar ynnden farkl kullanclar oluturulabilir. Kullanc ilemleri yalnzca sistem yneticisi haklaryla yaplabilir. Bunun iin komut satrnda root parolasyla oturum almaldr.

Pardus'ta kullanc ekleme, useradd komutu ile konsoldan ya da grafik ortamdan gerekleebilir.

Sistem yneticisi haklarna erimek iin su komutu ile etkin kullancya root haklar verilebilir.

rnek 1.5: Root haklarna kavuma

su komutu sonras root parolas sorulur ve root haklar ile konsolda oturum alm olur.

Bu esnada parola giriinde ekranda karakter grlmez. Etkin kullancnn dnda farkl bir kullancyla oturum amak iin ise

su ogrenci

komutu kullanlr. Kullancnn parolas girilir. Root kullancsyla ileriniz bittikten sonra, kendi kullancnza dnmek iin exit komutu kullanlr.

7

1.2.1.1. Komut Satr ile Kullanc Ekleme

Useradd komutu ile kullanc ekleme, root yetkileriyle oturum aldktan sonra kullanc hesab oluturulabilir. Parametresiz olarak kullanldnda varsaylan deerler ile kullanc oluturulur.

rnek 1.6:

rnek 1.7:

rnek 1.5 ile labmisafir kullancs oluturuldu ve rnek 1.6'da passwd komutu ile de parola belirlendi.

rnek 1.8: Useradd komutu ve parametreleri

Bu komut satryla users grubuna ye 1100 numaral /home/ogretmen ev dizini ve /bin/bash kabuk programn kullanan ogretmen kullancs oluturulmutur.

Useradd komutu parametreleri:

-c : Hesap aklamas -d : Ev dizini -e : Biti tarihi -f : Ask sresi -g : Birincil grup -G : Kullancnn dhil olaca gruplar -m : [-k iskelet dizin] veya -M -p : parola -s : Kabuk -u : Kullanc kimlii numaras

Kullanc kimlii numaras, sistemde kullanc iin oluturulan saysal deerdir. 0-999 aras sistem hesaplar iin kullanlr.

1.2.1.2. Grafik Ortamda Kullanc Oluturma

Pardusta kullanc oluturmak iin kullanlabilecek bir dier yntem de "Sistem Ayarlar" altnda "Sistem Ynetimi" alt seenei "Kullanc Yneticisi"dir. Srasyla

8

kullanc oluturmak iin u admlar izlenebilir: Grafik ortamda kullanc eklemek iin de sistem yneticisi haklarna sahip olarak oturum amanz gerekmektedir.

Pardus ana menden sistem ayarlar program altrlr. Listeden "Kullanc Yneticisi" seilir.

Resim 1.1: Sistem ayarlar mens

Resim 1.2: Kullanc yneticisi

"Yeni Ekle" dmesi altnda Kullanc seeneine tklayn ve alan yeni pencerede bilgileri giriniz.

9

Resim 1.3: Kullanc ekleme

Kullancnn tam ismini, parolas, kullanc adn, ev dizinini, kabuk dosyasn belirleyebilirsiniz.

Sa taraftaki panelden yetki ve kullancnn ye olaca gruplar belirleyebilirsiniz.

1.2.2. Kullanc Silme

Kullanc silme ilemi de ekleme gibi konsol ve grafik ortamdan yaplabilir.

1.2.2.1. Komut Satr ile Kullanc Silme

Userdel komutu ile kullanc hesab ve onunla ilgili tm dosyalar silebilirsiniz. -r parametresi ile kullancnn ev dizinindeki dosyalar, ev dizini ve kullanc posta havuzu da silinebilir.

rnek 1.9: userdel ile grenci kullancsnn silinmesi

1.2.2.2. Grafik Ortamda Kullanc Silme

Pardus' da grafik ortamda kullanc silme ilemi iin yine kullanc oluturmadaki gibi "Sistem Ayarlar"ndan "Kullanc Yneticisi" altrlr.

10

Kullanc yneticisi penceresinden sistemdeki kullanclar listelenir, silmek istediiniz kullancnn sandaki arp simgesine tklayarak silme yapabilirsiniz. Kullanc dosyalarn da silmek isterseniz, kacak onay mesajnda ilgili

kutucuu seerek ilemi gerekletirebilirsiniz.

Resim 1.4: Silme ilemi onay penceresi

Silme ilemi iin sistem yneticisi haklarna sahip olmak gerekir.

Resim 1.5: Silme ilemi iin root haklar

1.2.3. Kullanc Seeneklerini Gncelleme

Kullanc gncelleme ilemi konsol ve grafik ortamdan yaplabilir.

1.2.3.1. Komut Satr ile Kullanc Seeneklerini Gncelleme

usermod komutu ile kullanc hesab dzenlenir. Komuta ait parametreler useradd komutundaki gibidir.

11

rnek 1.10:

Burada -s parametresi ile kabuk , -G parametresi ile dhil olduu gruplarda gncelleme yaplmtr.

1.2.3.2. Grafik Ortamda Kullanc Seeneklerini Gncelleme

Pardus'ta grafik ortamda kullanc seeneklerini gncellemek iin u admlar izleyebiliriz:

Ana menden sistem ayarlar altnda kullanc yneticisini altrnz. Gncelleme yaplacak kullancnn sanda bulunan dzenle anahtarn

tklaynz. Alan pencerede kullanc ad, parola, kabuk, ye olunan gruplar iin

gncelleme yaparak deiiklikleri etkinletirmek iin uygula ve tamam denir.

1.2.4. Kullanc Oturumu

Sistemde ilem yapmak iin tanml olan kullancnn kullanc ad ve parolas ile sistemde oturum am olmas gerekir. Kullanc oturum atnda hesabna tanml olan yetki ve haklar dhilinde ilemler yapabilir.

Pardus'ta root hesab ile grafik ortamda oturum alamaz, sistem yneticisi haklarna ihtiya olduunda parola istenir. Bu sistem gvenlii iin alnm bir nlemdir.

Sistemde allrken sadece bir kullanc etkin olabilirken bir den ok kullanc bilgisayarda oturum am olabilir. Bu ilem iin Pardus ana menden kullanc deitir seenei altndan yapabilirsiniz.

12

Resim 1.6: Kullanc deitir

Bilgisayar bandan geici olarak ayrlacaksanz oturum gvenlii iin "Kilitle" seeneini kullanabilirsiniz.

Sistemdeki oturumunuzu tamamen sonlandrmak iin "k" seeneini kullanabilirsiniz.

1.2.5. Grup Oluturma

Sistem zerinde her kullancya ayr ayr hak verilebilecei gibi grup oluturularak gruba hak verilerek kullanc yetkileri kolaylkla belirlenebilir.

Konsolda grup oluturabilmek iin groupadd komutu kullanlabilir.

rnek 1.11:

-g parametresi ile grup numarasna 1100 verilmitir, parametre kullanlmaz ise otomatik olara sradaki numara verilir. 1-499 aras numaralar sistem hesaplar iin kullanlr.

Grafik ortamda grup oluturmak iin sistem ayarlar altnda kullanc yneticisi alr. Yeni gelen pencerede yeni ekle altnda Grup ekle seenei ile bilgiler girilerek grup oluturulur.

13

Resim 1.7: Grup oluturma seenekleri

1.2.6. Grup Silme

Sistem zerinde oluturulan gruplar iin silme ilemi konsol ya da grafik ortamdan yaplabilir.

Konsoldan groupdel komutu ile sistem zerindeki gruba ait tm girdileri siler.

rnek 1.12:

Grafik ortamdan grup silme ilemi iin sistem ayarlar altnda, kullanc yneticisi alr. Gruplar sekmesi altnda sistemdeki gruplar listelidir. Silmek istediiniz grubun sanda bulunan arp simgesine tklayarak silebilirsiniz.

1.2.7. Grup Yaplandrma

Sistem zerindeki gruplar zerinde deiiklik yapmak iin konsolda groupmod komutu kullanlabilir.

1.3. Kullanc ve Grup Haklar

Linux'ta dosyalar iin sahiplik belirlenir ve okuma, yazma, altrma izinleri; dosya sahibi, grup ve tm kullanclar iin ayarlanabilir. Pardus zerinde varsaylan gruplarn kullancya salad eitli haklar vardr. Kullanc tanm yaplrken aada sralanm grup haklarna dikkat edilerek kullancnn ye olaca gruplar belirlenebilir.

14

Grup Haklar

Audio Ses ve mzik dosyas alabilir.

Dialout Modem ve faks aygtlar altrabilir.

Disk Sabir depolama birimlerini kullanabilir.

Pnp evre birimlerini kullanabilir.

Pnpadmin evre birimlerini ynetebilir.

Power G ynetimi gerekletirebilir.

Removable karlabilir depolama birimlerini kullanabilir.

Users Normal kullanc haklarna sahiptir.

Video Grnt aygtna eriebilir.

Wheel Sistem yneticisi yetkilerine sahiptir.

Tablo 1.1: Grup Haklar

rnek 1.13: Clementine mzik alma arac zelliklerinden programn yrtme izinleri zerinde deiiklikler yapalm.

Bir dosya zerinde izin ve haklarda deiiklik yapmak iin root olarak yetkilenmi olunmas gerekir.

Resim 1.8: Program zellikleri

15

Resim 1.9: Program eriim izinleri

16

UYGULAMA FAALYET Pardus iletim sisteminde kullanc ve grup ilemlerini yapnz.

lem Basamaklar neriler

Komut satr ekran konsolu anz. Ana menden komut altr ya da ksayol olarak ALT + F2 kullanabilirsiniz.

Komut satrnda sistem yneticisi (root) olarak oturum anz.

su komutunu kullanabilirsiniz.

Komut satrnda kendi adanzla yeni bir kullanc hesab oluturunuz. Parametreler u ekilde olabilir:

Kullanc Kimlik Numaras: 1200 Grubu : users Ev dizini: /home/ kullanc ad Kabuk: /bin/bash Kullanc Bilgisi : Adnz ve soyadnz

useradd komutunu kullanabilirsiniz.

Oluturduunuz kullanc hesabna parola belirleyiniz.

passwd komutunu kullanabilirsiniz.

Komut Satrndan 1100 grup numaral snfnz adna grup oluturunuz.

groupadd komutunu kullanabilirsiniz.

Adnza oluturduunuz kullancy yeni oluturduunuz gruba ekleyiniz.

usermod komutu -G parametresini kullanabilirsiniz.

Oluturduunuz kullancnn kaydn siliniz.

userdel komutunu kullanabilirsiniz

Oluturduunuz grubu siliniz. groupdel komutunu kullanabilirsiniz. Sistem yneticisi hesabndan k

yapnz. exit komutunu kullanabilirsiniz.

Grafik ortamda; kullanc hesab oluturma, grup oluturma, kullancy gruba ekleme, kullanc ve grup niteliklerinde deiiklik ilemi, kullanc hesab ve grup silme ilemlerini gerekletiriniz.

Ana men altndan Sistem Ayarlar -> Kullanc Yneticisi seeneini kullanabilirsiniz.

Kelime ilemci program LibreOffice iin programn izinlerini deitiriniz.

Program zelliklerini kullanabilirsiniz.

UYGULAMA FAALYET

17

LME VE DEERLENDRME Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.

1. Linuxta sistem yneticisinin kullanc ad aadakilerden hangisidir? A) admin B) su C) root D) konsole

2. Linux sistemlerde kullanc hesap bilgileri nerede saklanr? A) /bin/shadow B) /etc/passwd C) /usr/passwd D) /home/shadow

3. Glge parola ne amala kullanlr? A) ifre gvenlii amacyla B) Yeni kullanc tanmlama amacyla C) Komut satrnda oturum ama amacyla D) Ynetici hesabndan ilem yapabilmek amacyla

4. Kullancnn hangi gruplara ye olduunu grebilmek iin hangi komut kullanlr? A) user B) cat C) ls l D) groups

5. Grup hesab ile ilgili aada verilenlerden hangisi yanltr? A) Belirli kullanclarn yetkilerinin topluca belirlenmesi gerektiinde grup hesaplar

kullanlr. B) Gruplar, kendisine dhil olan kullanclarn gruba verilen haklardan yararlanmasn

salar. C) Komut satrnda grup oluturmak iin, sistem yneticisi olarak oturum amak

gerekli deildir. D) 0 ile 499 arasndaki grup kimlik numaralar sistem gruplarna aittir.

6. Sistem yneticisi olarak oturum amak iin aadaki komutlardan hangisi kullanlabilir? A) man B) su C) useradd

D) usermod

LME VE DEERLENDRME

18

7. passwd komutunun ilevi nedir? A) Kullanc hesab aar. B) Kullanclar grntler. C) Kullanc ifresini gnceller. D) Ynetici parolas ile oturum aar.

8. Kullanc ev dizinleri genellikle hangi dizin altnda bulunur? A) etc B) bin C) usr D) home

9. Aadaki gruplardan hangisi kullancya sistem yneticisi yetkileri salar? A) wheel B) power C) users D) audio

10. Sistem yneticisi (root) hesab ile aada verilenlerden hangisi gerekletirilemez? A) Kullanc ekleme B) Kullanc haklar deitirme C) Konsolda oturum ama D) Grafik ortamda oturum ama

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

19

RENME FAALYET2

Ak kaynak iletim sistemi editrlerini kullanabileceksiniz.

"Editr" teriminin bilgisayar bilimindeki anlamn aratrnz. Linux sistemlerde bulunan editr programlar hakknda aratrma yapnz. Windows sistemlerde kullanlan editr programlarn Linux sistemlerdeki

karlklarn aratrnz.

2. AIK KAYNAK LETM SSTEM EDTRLER

2.1. Ak Kaynak letim Sistemi Editrleri ve Kullanm

Editr, metin dzenleyici demektir. Linux iletim sistemlerinde metin oluturma ya da dzenleme ilemleri iin farkl metin dzenleyici (editr) programlar vardr. Bunlarn bir ksm komut sisteminde alan "vi" ve "ed" gibi programlar olup grafik ortamda alan Kate ve Kwrite gibi editrler de bulunmaktadr.

Editrler genellikle, basit metin ilemlerinin yan sra program veya komut dosyas oluturulaca zamanlarda, ayrca log (gnlk) izleme ilemlerinde de kullanlmaktadr.

2.1.1. VIM

Unix'te yllardr kullanlan Vi metin editrnn, Bram Moolenaar adl yazlmc tarafndan gelitirilerek (Vim = Vi Improved) Linux ve Windows dhil pek ok platforma uyarlanmas ile oluturulmu bir metin editrdr. Bilgisayar programlarnn kod yazlmnda yaygn olarak kullanlsa da konsolda genel amal metin editr olarak da kullanlabilir.

VIM editrn altrmak iin Alt+F2 ksa yol tularn kullanarak Komut altr... penceresini anz. Burada konsole yazarak komut satrna geiniz. Komut satrnda vim komutunu altrnz.

RENME FAALYET2

AMA

ARATIRMA

20

rnek 2.1:

egitim@pardus2011 ~ $ vi ilkyazi.txt

rnekte vim editrnde ilkyazi.txt dosyas var ise alabilir ya da bo bir dosya oluturulabilir. Burada dosya etkin dizin ierisinde aranr ya da oluturulur. Farkl bir dizinde allmak istendiinde dizin belirtilmelidir.

Resim 2.1: Vim editr

VIM programnn, iki modunu sklkla kullanacaz. Bunlar yazm ve komut modudur. Program ilk aldnda otomatik olarak komut modunda alr. Komut modundan yazma moduna gemek iin birok komuttan ounlukla 'i' insert (araya yaz) ya da 'a' - append (ekle) komutlar kullanlr.

VIM komutlar harflerden oluur. Komutlarn verilebilmesi iin yazma modundan komut moduna Esc tuuyla geilmelidir. Baz komutlar aada sralanmtr.

a: yazm moduna gir. Yazlan karakterler, imlecin o anki yerinden sonraya eklenecektir. Bir say belirtirseniz, girilmi olan yaznn btn o say kadar tekrar yazlacaktr.

i: yazm moduna gir. Yazlan karakterler, imlecin o anki yerinden nceye eklenecektir. Bir say belirtirseniz girilmi olan yaznn btn o say kadar tekrar yazlacaktr.

h: mleci sola bir karakter hareket ettir. l: mleci saa bir karakter hareket ettir. j: mleci bir satr aa hareket ettir. k: mleci bir satr yukar hareket ettir.

21

r: mlecin altndaki bir karakteri deitir. Birden fazla karakteri deitirmek iin say belirtin.

u: Dosyadaki son deiiklii geri al. u komutunu tekrar vermek deiiklii yeniden yapacaktr.

x: mlecin altndaki bir karakteri sil. Say ka karakter silineceini belirtir. mleten sonra gelen karakterler silinecektir.

dd: Kesip silme ilemi iin kullanlr. Tm satr keser. dw: mlecin bulunduu yerden szcn sonuna kadar siler. p: Yaptrma ilemi yapar. y: Kopyalama yapar. o: Aaya yeni bir satr ekler yazm moduna geer. O: Yukarya yeni bir satr ekler yazm moduna geer. gg: mle dosya bana gider. GG: mle dosya sonuna gider. ctrl + F : Sayfa sayfa ileri gider. ctrl + B: Sayfa sayfa geri gider. ctrl + r: Tekrarlama yapar. :w : Kaydetme yapar. :q : Programdan kar. :r : Dosya okuma iin kullanlr.

2.2. Nano

Nano, Linux altnda alan pico editrnn bir benzetimi (emlatr) olan metin dzenleme programdr. nano komutu ile altrlabilir.

Resim 2.2: Nano editr

23

rnek 2.2:

Verilen komut satr ile yeniyazi.txt dosyas etkin dizinde varsa alabilir, dosya bulunmuyorsa oluturulabilir. Etkin dizin dnda farkl bir dizinde almak istersek dizini belirtmeniz gerekir.

Editr ierisinde kullanlabilecek komutlar ekrann alt ksmnda kullancya gsterilir. "^" simgesi CTRL tuunu temsil etmektedir.

2.3. KWrite

KWrite, KDE masast iin gelitirilmi bir metin dzenleyicidir. Temel metin ilevlerinin yannda programclara gelimi aralar sunar. KWrite basit bir metin editr olarak kullanlabilecei gibi programlama iin kolaylk salayan birok gelimi zellii de barndrr.

Resim 2.3: KWrite editr

KWrite'nin baz zelliklerini syle sralayabiliriz:

Birok programalama dilinde renklendirme, parantez eleme zellii UTF-8 , UTF-16 , ASCII vb. kodlama ve kodlama deitirme zellii Gelimi arama, bulma ve deitirme zellii

24

Dosya gezgini ve yer imleri destei Kodlamada metinlerin bir ksmnn grnr ya da grnmez (katlanma) yapma Snrsz sayda geri al/ yinele Otomatik girintilime, tamamlama, yazm denetimi (zemberek), srkle / brak

dzenlemesi A destei, oturumlar zelletirilebilir ksayollar gelitirilebilme, ok sayda belgeyi ayn pencerede

farkl sekmelerde aabilme

2.1.3.1. Ksayollar

KWrite iin ayarlar mensnden birok ksa yol ayarlanabilir. n tanml olarak u ksa yollar vardr:

Insert: Ekle ve zerine yazma kipleri arasnda gei. ekle kipindeyken imlecin sa tarafndakileri iterek yeni yazlan karakterleri ekler.

Sol ok: mleci sola kaydrr. Sa ok: mleci saa kaydrr. Aa ok: mleci aa kaydr. Yukar ok: mleci yukar kaydrr. Page Up: mleci 1 yukar sayfaya kaydrr. Alt+Page Up: Bir nceki favori Page Down: mleci bir aa sayfaya kaydrr. Alt+Page Down: Bir sonraki favori Backspace: mlecin sol tarafndaki karakteri sil Home: mleci satr bana gtr. End: mleci satr sonuna gtr. Delete: mlecin sandaki karakteri sil Shift+Left Arrow: mlecin solundaki karakteri se Shift+Right Arrow: mlecin sandaki karakteri se F1: Yardm Shift+F1: Bu nedir? F3: Tekrar bul Shift+F3: Bir ncekini bul Ctrl+A: Hepsini se Ctrl+Shift+A: Seme Ctrl+Shift+B: Seim kipini engelle Ctrl+B: Favori se Ctrl+C: Seili metni panoya kopyala Ctrl+D: Yorum Ctrl+Shift+D: Yorumsuz Ctrl+F: Bul Ctrl+G: Satra git Ctrl+I: Seili alana girinti yap Ctrl+Shift+I: Girintiyi kaldr Ctrl+J: Satrlar birletir

25

Ctrl+N: Yeni belge Ctrl+O: Belge a Ctrl+P: Yazdr Ctrl+Q: Aktif metin dzenleyiciyi kapat Ctrl+R: Yerine koy Ctrl+S: Kaydet Ctrl+U: Byk harf Ctrl+Shift+U: Kk harf Alt+Ctrl+U: Byk harf yaz Ctrl+V: Dzenlenen satra panodakini yaptr. Ctrl+W: Kapat Ctrl+X: (kes) Seili metni sil ve panoya kopyala Ctrl+Z: Yapma Ctrl+Shift+Z: Tekrar yap Ctrl+-: Bir yerel dzey aa d Ctrl+Shift+-: Bir yerel dzey k Ctrl++: Yerel bir dzey genilet Ctrl+Shift++: st seviyeye genilet F5: Geri ykle F6: kon snrn gster gizle F7: Komut satrna ge F9: st ste binen iaretileri gizle, gster F10: Dinamik satr dn F11: Satr numaralarn gster, gizle

2.1.3.2. Dosya Mens

Dosya -> Yeni (Ctrl+N): Bu editrde yeni dosya balatr. Eer u an allan dosyada, henz kaydedilmemi deiiklikler varsa kullancya bunlar kaydetme ans verilmitir.

Dosya -> A... (Ctrl+O): Standart KDE dosya a diyalou aar. Amak istediiniz dosyay amak iin dosya grntsnden seip tklayarak an. KDE kullanc kitabnda dosya ama diyalou hakknda daha ayrntl bilgi bulabilirsiniz.

Dosya -> Son Kullanlan A: Yakn zamanda kaydedilmi dosyalar amak iin bir ksa yoldur. Setiiniz zaman yakn zamanda kaydedilmi dosyalar listeler. Buradan amak istediiniz dosyay tklayn, KWrite iinde alacaktr ve dosya hala eski yerinde bulunmaktadr.

Dosya -> Kaydet (Ctrl+S): u anki dosyay kaydeder. Daha nceden kaydedilmise kullancnn grn sormadan eski dosyann zerine kaydedecektir. Eer yeni dokmann ilk kayd ise farkl kaydet(aada akland gibi) diyalou yardmnza yetiecektir.

Dosya -> Farkl Kaydet... :Bu bir dokmann yeni dosya isimi ile kaydedilmesini salar. Bu bu yardm dokmannn A ksmnda anlatld.

26

Dosya -> Yeniden Ykle (F5) :Aktif dosyay diskten tekrar ykler. Kwrite atnz bir dosyann bir program veya ilem tarafndan deitirildiinde bu zellik kullanl olur.

Dosya -> Yazdr... (Ctrl+P): Basit bir yazdr diyalou aar ve neyi, nasl, nereyi yazdracanz belirlersiniz.

Dosya -> HTML olarak ver... :Dosyay HTML biiminde verir bylece web sayfas olarak grntlenebilir.

Dosya -> Kapat (Ctrl+W): Aktif dosyay bu komutla kapat. Eer kaydedilmemi deiiklikler yaptysanz KWrite kapamadan nce kaydetmek isteyip istemediinizi sorar.

Dosya -> k (Ctrl+Q): Bu dzenleme penceresini kapatacaktr. Eer KWrite ile birok dosyay ayn anda atysanz dierleri kapatlmayacaktr.

2.1.3.3. Dzen Mens

Dzenle -> Geri Al (Ctrl+Z): Son yaplan kullanc ilemini ve operasyonunu geri alr.

Dzen -> Yinele (Ctrl+Shift+Z): Geri Al ile ilem yapldysa bunu tersine evirir ve geri alnan ilemi yineler.

Dzen -> Kes (Ctrl+X): Bu komut u anki ilemi siler ve panoya yerletirir. Pano KDE'nin uygulamalar arsnda grnmezlik vererek veri tamaya yarayan bir zelliktir.

Dzen -> Kopyala (Ctrl+C): Seilen metni panoya kopyalar, bylece bu kopya baka bir yere yaptrlabilir.

Dzen -> HTML OLARAK Kopyala: Bu uan seili olan metni panoya HTML olarak kopyalar.

Dzenle -> Yaptr (Ctrl+V): Bu panonun ieriini imlecin u anki yerine ekler. Pano KDE'nin uygulamalar arsnda grnmezlik vererek veri tamaya yarayan bir zelliktir.

Dzen -> Hepsini Se (Ctrl+A) : Bu tm dokman seecektir. bu btn dokman baka bir uygulamaya kopyalarken kullanl olur.

Dzenle -> Seme (Ctrl+Shift+A): Editrde seili metni tekrar seimsiz yapar. Dzen -> Blok Seim Kipi (Ctrl+Shift+B): Seim kipini deitir. Seim kipi

BLOCK olduunda siz yatay seimler yapabilirsiniz. ie kolon 5ten 10a kadar olan kolonlarda satr 9dan 15e kadar olan satrlar seiniz. Durum ubuu u anki seim kipini NORM veya BLK olarak gsterir.

Dzen -> zerine Yazma Kipi (Insert): zerine yazma/Ekleme kipleri arasnda gei yaptrr. Kip "INS" olduunda, imlecin olduu yere karakterler eklersiniz. Kip "OVR" olduundaysa imleci bir karakterin nne koyarsnz. Yazdnz karakterler imdiki karakterlerle yer deitirir. Durum ubuu zerine Yazma kipinin uan ki durumunu gsterir INS veya OVR.

Dzen -> Bul (Ctrl+F): Bu dokmanda metin bulmaya yarayan Bul diyalounu aar. Aradnz girmeniz iin kk bir metin kutusu bulunur, bu kutuyu aa aarak byte bilirsiniz. Aa ama okunu tkladnzda kutunun kenarnda son yaplan aramalar tekrar yapmanz mmkn klar. Dier parametreler aramay daha isabetli yapmak iin gereklidir. Byk/Kk harfe

27

duyarllk bulunanlar, harf byklklerine gre snrlandracaktr. Geriye doru bul, aramay yukar doru yaptrr. Seili metin seenei, aramann sadece seili metinde yaplmasn salar. Sadece Tam Kelimeleri semek, aranlann kelimenin iinde gemesi durumunda durmasn engeller. mleten itibaren seenei aramay imlecin uan ki konumundan balatr, dokmann bandan deil.

Dzen -> ncekini Bul (F3): Bu, eer yaplmsa arama diyalounu amadan en son yaplan arama operasyonunu tekrarlar.

Dzen -> ncekini Bul (Shift+F3): Bu, son yaplan arama operasyonunu tekrarlar. Eer yaplmsa arama diyalounu amadan en son yaplan arama operasyonunu tekrarlar ve ileridekiler yerine geridekileri arar.

Dzen -> Yerine Koy... (Ctrl+R): Bu, komut yerine koyma diyalounu aar. Yerine koyma diyalou, yukarda belirtilen bulma diyalouna benzerdir. Bul diyaloundaki zelliklere ek olarak; Beraber ekle aa alr metin girme kutusu ierir. Bu diyalou kullanarak bulunacak metni ve yerine konulacak metni kullanc belirleyebilir. Her yerine koyma ileminden nce KWrite ilem onay iin sorar.

Dzen -> Satra Git (Ctrl+G): Satra git diyalou, dokmanda imlecin belirli bir satra (rakamla belirlenmi) atlamasn salar. Satr numaras metin kutusuna direk girilebilir veya grafik olarak, kutunun kenarndaki yukar aa oklaryla belirlenebilir. Kk yukar oku satr numarasn artrr, aa oku ise satr numarasn azaltr. Analog olarak kullanc, dokman iinde belirli bir noktaya kaydrma ubuu ile gidebilir.

2.1.3.4. Grnm Mens

Grnm mens, erevelerin dzenlenmesi ve aktif olan KWrite penceresinin dzenlenmesini mmkn klar.

Grnm -> Yeni Pencere: Ayn metinle yeni bir pencere aar. Grnm -> Komut Satrna Ge (F7): Pencerenin altnda Katepart komut

satrn grntler. Komut satrnda "help" yazp yardm alabilirsiniz ve "help list" yazp komutlarn listesini alabilirsiniz.

Grnm -> Tema: Karakter temas sein. Grnm -> Devingen Szck Kaydrma (F10): Ekranda grnen yan snra

gelen metin, ekranda grnecek ekilde kaydrlr. Grnm -> Devingen Metin Kaydrma Belirteci (F10): Dinamik metin

kaydrma belirtelerinin nasl ve ne zaman gsterilmesi gerektiini sein. Bu seenek sadece dinamik metin kaydrma seiliyse mmkndr.

Grnm -> Sayfa Kenarln Gster (F6): Bu bir gei aracdr. Aktif dzenleyiciyi aar/kapatr.

Grnm -> Satr Numaralarn Gster (F11): Bu bir gei aracdr. Bunu iaretlemek aktif dzenleyicinin kenarnda satr numaralarn grnr yapar veya gizler.

Grnm -> Gster Kaydrma ubuu iaretleri: Bu seenek iaretlendiinde yatay kaydrma ubuu zerinde iaretler gsterecektir.

28

Gizleme iaretlerini gster (F9): Eer bu seenek iaretliyse kodlar gizlenecektir.

2.1.3.5. Yer mleri Mens

Yer mleri -> Yer mi koy (Ctrl+B): Aktif dokmann u anki satrna yer imi ayarlar veya kaldrr (Oradaysa kaldrlr, deilse koyulur.).

Yer mleri -> Btn Yer mlerini Kaldr: Bu mendeki btn yer imlerini ayrca bu men gesinin altndaki ksaltmalar da kaldrr.

Yer mleri -> nceki (Alt + Page Up): mlecin, yer imlerindekilerin bir st satrndakine gitmesini salar. Men gesi, metin satr numaras ve satrn ilk ksmn satrda ierir. mlecin stndeki satrda eer bir yer imi varsa bu seenek mmkn olur.

Yer mleri -> Sonraki (Alt + Page Down): Bir yer imiyle birlikte imleci, bir sonraki satra gtrr. Men gesi metin satr numaras ve satrn ilk ksmn satrda ierir. mlecin altndaki satrda eer bir yer imi varsa bu seenek mmkn olur.

2.1.3.6. Aralar Mens

Aralar -> Salt Okuma Kipi: u anki dokman sadece oku kipine ayarlar. Bu dokmann biiminin deitirilmesini ve herhangi bir metin eklenmesini nler.

Aralar -> Dosya Tr: Aktif dokmannz iin tercih ettiiniz dosya tr emasn ayarlar. Sadece bu dokmanda, Ayarlar->Dzenleyiciyi Yaplandr, dosya tipleri sekmesinde bulunan global dosya tipinin zerine yazar.

Aralar -> Renklendirme: Aktif dokmannz iin tercih ettiiniz renklendirme emasn sein. Sadece bu dokmanda, Ayarlar->Dzenleyiciyi Yaplandr ile ayarlanan global renklendirme kipinin zerine yazar.

Aralar -> Girintileme: Aktif dokmannz iin tercih ettiiniz girinti sitilini sein. Sadece bu dokmanda, Ayarlar->Dzenleyiciyi Yaplandr ile ayarlanan global girintilime kipinin zerine yazar.

Aralar -> Kodlama: Ayarlar -> Dzenleyiciyi Yaplandr A/Kaydet sekmesinde n tanml olan kodlama ayarn, farkl bir kodlama ayaryla deitirebilirsiniz. Ayarladnz kodlama sadece u anki ak olan dokmannz iin geerli olacaktr.

Ayarlar -> Satr Sonu: u anki dokmannz iin tercih ettiiniz satr sonu kipini sein. Choose your prefered end of line mode for your active document. Sadece bu dokmanda, Ayarlar -> Dzenleyiciyi Yaplandr ile ayarlanan satr sonu kipinin zerine yazar.

Aralar -> Yazm: Bu yazm denetim program, yazm hatalarnn yakalanmas ve dzeltilmesine yardm etmek iin tasarlanmtr. Bu girie tklandnda kullancnn ilemi kontrol edebilecei imla kontrol diyalounu aar. Diyaloun ortasnda yatay olarak 4 ayar bulunur; bunlarn solunda, tersini yapan etiketler bulunur. Yukardan balayarak bunlar:

Bilinmeyen kelime: Burada imla kontrolcs, karar aamasnda olan kelimeyi gsterir. Bu durum, kendi szlnde bulunmayan bir kelimeyle karlatnda

29

olur. Szlk dosyasndaki doru yazlm kelimelerle dzenleyicideki her kelimeyle karlatrr.

Birlikte deitir: Eer kontrolc szlnde her hangi bir benzer kelimeye sahipse ilki burada listelenecektir. Kullanc neriyi kabul edebilir veya kendi doru kelimeyi yazar veya listeden farkl bir neri seer.

nerilen Kelimeler: Kontrolc kara aamasnda olan kelimenin olas yerine koyulabilecek kelime nerileri burada listeler. Listedeki nerilerden her hangi birine tklanmas o kelimenin girilmesine neden olur.

Dil: Eer birok szlk kurduysanz burada hangi dildeki kullanlmal seebilirsiniz.

Diyalog kutusunun sa tarafnda bulunan 5 dme, imla denetim srecinin kontrol edilmesini salar. Bunlar:

Szle Ekle: Bu dmeye tklandnda hatal yazlm kelimeyi szle ekler. Bunun anlam ilerde kontrolc kelimeyi doru olarak yazlm kabul edecektir.

Yerine Koy: Bu dmeyle yerine koyma kutusunda bulunan kelimeyi, kontrolc karar aamasnda olan kelime ile deitirir.

Hepsini Yerine Koy: Bu dme sayesinde, hatal yazlm btn kelimeler iin yerine koy ilemi yaplr.

Reddet: Bu dme ile kontrolc, kelimeyi hibir deiiklik yapmadan geecektir.

Hepsini Reddet: Bu dme, bilinmeyen kelime iin hibir ey yapmamasn ister ve benzer olaylarda otomatik olarak atlar.

Not: Bu sadece u anki imla kontrol almas iin geerlidir. mla kontrolcs yeniden altrldnda tekrar duracaktr.

Yardm: Bu dme, KDE yardm sisteminin KWrite yardm sayfalarnda almasn salar (bu dokman).

Bitir: Bu dme, imla kontrol ilemini bitirir ve dokmana geri dner.

Vazge: Bu dme, imla kontrol ilemini iptal eder ve btn yaplan deiiklikler eski haline geri dner.

mla kontrol diyalounda dikey olarak dizilmi dme daha bulunur:

Aralar -> Sz Dizim (imleten itibaren)... : mlecin bulunduu yerden itibaren, imla kontrol yapmasn salar.

Aralar -> Sz Dizim Denetimi Seimi... : O anki seilene imla kontrol yapar.

Aralar -> Girinti (Ctrl+I): Paragrafn girinti miktarn bir basamak bytr. Girinti ayarlarna gre basaman boyu deiir.

Aralar -> Girintiyi (Ctrl + Shift + I) : Paragrafn girinti miktarn bir basamak azaltr. Girinti ayarlarna gre basaman boyu deiir.

30

Aralar -> Girintiyi Temizle: Seim iin veya o anda bulunduu satr iin girintileri temizler. Girintinin temizlenmesiyle seilmi metniniz sizin setiiniz girinti kipini takip eder.

Aralar -> Yerleim: Seili satr veya seimde girinti kipini kullanmn ve ayarlarnn yeniden hizalanmasna neden olur.

Aralar -> Yorum Haline Getir (Ctrl + D): Metin imlecinin bulunduu satrn bana bir boluk brakr.

Aralar -> Yorumu Kaldr (Ctrl + Shift + D): Seimde veya imlecin bulunduu satrn banda eer boluk varsa bu boluu kaldrr.

Aralar -> Byk Harf (Ctrl + U): Seimdeki metin ve imleten sonraki harf, byk harf olur.

Aralar -> Kk Harf (Ctrl + Shift + U): Seimdeki metin ve imleten sonraki harf, kk harf olur.

Aralar -> Karakteri Bylt (Alt + Ctrl + U): Seili metni veya kelimeyi byk harf yapar.

Aralar -> Satrlar birletir (Ctrl + J): Seili satrlar birletirir veya bir altndaki satrla imdiki satr, bir boluk brakarak birletirir.

Aralar -> Kelimeyi Kaydr: Ekrandaki satr limiti aldnda satrn devamn alt satrda grnr yapacaktr. Yeni yazacanz satrlar iin de bu gerekli olacaktr. Alternatif olarak Ayarlar -> Dzenleyiciyi Yaplandr dzenleme sekmesinden ayarlayabilirsiniz.

2.1.3.7. Ayarlar Mens

Ayarlar -> Ara ubuunu gster: Seili olduu zaman, sk kullanlan komutlar ieren hareketli bir ara ubuu grnr. Bu, seili olmadnda ara ubuu grnmez olur.

Ayarlar -> Durum ubuunu Gster: Seildii zaman dzenleticinin altnda, dokmann durumu hakknda bilgi ieren kk bir ubuk grntler. aret kaldrldnda grnmez olur.

Ayarlar -> Yolu Gster: Seildiinde balk ubuunda dosyann yolunu (sistemde bulunduu yeri) gsterir. aret kaldrldnda gizlenir.

Ayarlar -> Dzenleyiciyi Yaplandr: Bu men gesi birka ayarn yapld bir diyalog aar.

Ayarlar -> Dzenleyiciyi Se: KWrite'da kullanmak istediiniz metin dzenleme modunu semenizi salar.(Not: Qt temelli metin dzenleyici sadece KDevelop sisteminizde kuruluysa kacaktr.) Btn seimleri o ayarlarn zerine yazar.

Ayarlar -> Ksa Yollar Yaplandr: Bu komut ksa yollarn deitirilebildii bir diyalog aar. Diyalog penceresinin tepesinde bir grnr pencere klavye ksa yollar ile kullanlabilecek komut listesini gsterir. Grnenin altnda radyo dmesi bulunur. Kullanc hibiri, n tanml, zel seeneklerinden birini seebilir (Not: Radyo dmeleri seeneklerden birini semenize izin verir.). zel seenei, kutucukla altta bir anahtar dme ile seilir. Grnen pencere iinde, komutlar iin kullanc tu kombinasyonu seebilir.

31

Ayarlar -> Ara ubuunu Yaplandr: Ara ubuunun yaplandrlabilecei bir diyalog aar. Kullanc ara ubuunda hangi tularn grneceini seebilir. Soldaki listede, ara ubuuna yerletirilebilecek komutlarn listesi yer alr. Sada grnen listede, hali hazrda ara ubuunda olan komutlar listeler. ki listenin arasnda 4 yne olan bir ok gurubu vardr. Listelere ekleme karma yapmaya ve sralarn deitirmeye yarar.

2.1.3.8. Yardm Mens

Yardm -> KWrite El Kitab (F1): KDE yardm sisteminde, KWrite yardm sayfalarnn ( bu dokman) almasn salar.

Yardm -> Bu Nedir? (Shift + F1) : Fare okunu soru iaretine dntrr. gelerin zerine tklandnda o genin ilevi hakkndaki KWrite yardm penceresini aacaktr (Eer o ge hakknda varsa).

Yardm -> Hata Bildir: Hata Bildirme diyalounu aar. Yardm -> KWrite Hakknda: Srmn ve yazar bilgisini gsterir. Yardm -> KDE hakknda: KDE srmn ve dier temel bilgileri gsterir.

2.4. Kate

Kate, KDE iin yazlm bir metin editrdr. Kate, "KDE advanced text editor" (KDE Gelimi Metin Dzenleyicisi) szcklerinin ba harflerinden oluur. Adndan da anlald zere Kate, bir KDE yazlm ve KDE masast uygulamalar temelli linux srmleriyle birlikte gelmektedir. Kate bize ou metin dzenleyicinin salamad, iimizi kolaylatran birok gzel zellik sunuyor. Kate, Pardus ile beraber gelen 53 MB byklnde olan kdebase paketinin bir bileenidir. Bylece baka hibir ek kurulum yapmaya gerek olmadan programa PardusProgramlarYardmc ProgramlarDzenleyiciler altndan ulalabilir. Kate Editrnn Temel zellikleri KDE, Kpart ad verilen ve bir uygulamann bir dierinin iine gmlebilmesine olanak salayan bir bileen erevesine sahiptir.

Kate editrnn baz zellikleri u ekildedir:

Sekmelerle birden fazla dosyay ayn anda aabilme, dzenleme alann blerek birden fazla dosyayla alabilme, ayn dosyay birka blmede grntleyebilme

Yazm denetimi CR, CRLF, LF yeni satr destei Deiik kodlama trlerini destei (UTF-8, UTF-16, ascii, vb.) Kodlama trleri arasnda dnm Dzenli ifadelerle bulma ve deitirme Programclar iin renklendirme ve parantez eleme zellii (C, C++, PHP,

HTML, Bash ...)

Kod ve yaz katlama Snrsz geri/ileri alma

32

Blok seimi modu Otomatik hizalama Otomatik tamamlama Kabuk entegrasyonu Geni protokol destei (HTTP, FTP, SSH, webdav vb.) Program ve dzenleyici iin eklenti destei Deitirilebilir ksayol tular Komut satrna kolay eriim Tam DCOP destei Javascript ile zelletirilebilir (KDE 3.5) Byk boyutlu dosyalar aabilir

Resim 2.4: Kate editr

Kate editrnde komutlar, KWrite editr komutlar ile edeerdir; aradaki fark, Kate editrnde farkl ilevlere sahip ek komutlar da bulunur.

Kate editrne yazlan kabuk komutlarn Konsole uygulamasnda altrarak sonucu izlemek mmkndr. Bunun iin aadaki admlar takip ediniz:

Kate editrnde yeni bir dosya anz ve dosyaya aadaki kodlar yaznz.

clear

cd / home

Is -1

Dzenlemi olduunuz dosyaya bir isim vererek kaydediniz.

33

Dosyadaki komutlar Konsole uygulamasnda altrmak iin ncelikle, Kate programnn alt ksmnda yer alan Terminal sekmesini seiniz.

Daha sonra Aralar mensnden Konsola Boru komutunu seiniz. Gelen uyary kabul ediniz.

Sonu olarak Kate, hem programclar, hem de metinlerle dier ekillerde alanlar iin gelimi bir seenektir.

34

UYGULAMA FAALYET Ak kaynak iletim sistemi editrleriyle ile ilgili ilemleri gerekletiriniz.


Konsol uygulamasn altrnz. Alt + F2 ksayolundan Komut altr penceresinde "Konsole" yazarak

uygulamay balatabilirsiniz.

Vim editrnde, etkin dizinde uygulama, txt adnda yeni bir dosya oluturunuz.

vi komutunu kullanabilirsiniz.

altnz bilgisayara ait sistem bilgilerini ve donanm konfigrasyonuna ait bilgileri oluturduunuz dosyaya yaznz.

Editrde i komutu ile yazm moduna geebilirsiniz.

Yaptnz deiiklikleri kaydederek programdan knz.

:wq komutunu kullanabilirsiniz.

nceki admda oluturduunuz uygulama.txt dosyasn, bu kez nano editrnde anz.

nano komutunu kullanabilirsiniz.

Dosyada yazl olan ifadeyi ters srada olacak ekilde dzenleyiniz.

Kes ve yaptr komutlarn kullanabilirsiniz.

Dosyay kaydederek programdan knz. ctrl + O ve ctrl + X komutlarn kullanabilirsiniz.

KWrite metin editrn anz. Grafik ortamdan ya da komut satrndan kwrite komutunu kullanarak

aabilirsiniz.

uygulama.txt dosyasn KWrite'da anz. Metindeki her bir satr arasna birer boluk braknz.

Alternatifli dosya ama yntemlerini kullanabilirsiniz. Dosya mens, komut satr, grafik ortamda srkle brak...

Yaz tipi ve rengini deitiriniz. Ayarlar -> Dzenleyiciyi Yaplandr seeneklerini kullanabilirsiniz.

almanz kaydederek programdan knz.

UYGULAMA FAALYET

35


1. Editr szcnn bilgisayar bilimindeki karl aadakilerden hangisidir? A) Program dosyas B) Metin dosyas C) Metin dzenleyici D) Komut satr

2. Aadakilerden hangisi Linuxta bulunan bir editr program deildir? A) VIM B) Pico C) Notepad D) KWrite

3. VIM editrnde programdan kmak iin aadaki komutlardan hangisi kullanlmaldr? A) :w B) :q C) i D) ^X

4. Nano editr, aadaki Linux editrlerinden hangisinin bir benzetimidir? A) Pico B) Kate C) KWrite D) Ed

5. KWrite editryle ilgili olarak aadaki bilgilerden hangisi yanltr? A) Grafik ortamda alan bir editr programdr. B) Program kodlar iin otomatik biimlendirme zellii vardr. C) Dil bilgisi denetimi zellii vardr. D) Oturum tanmlama zelliine sahiptir.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

LME VE DEERLENDRME

36

RENME FAALYET3

Ak kaynak iletim sisteminde program kurulumu, gncelleme, kaldrma ilemlerini gerekletirebileceksiniz.

Linux sistemlerdeki paket yneticileri nelerdir, aratrnz. Pardus paket yneticisi PiSi nedir ve ne amala kullanlr, aratrnz. Pardus datmna uyumlu olarak alan programlar nerelerden edinebilirsiniz?

Aratrnz. Sistemi ve programlar gncel tutmak niin nemlidir, aratrarak snfta

tartnz.

3. PROGRAM KURMA VE GNCELLEME

3.1. Program Kurma

Ak kaynak kodlu iletim sistemlerinde kurulum srasnda yklenmemi, standart srmle gelen birok programn yan sra sistemle uyumlu uygulamalar da nternet ortamndan edinilerek sisteme yklenebilir. RedHat tabanl sistemlerde (RedHat, Mandrake, Gelecek vb.) program ekleme, kaldrma ve gncelleme ilemleri iin RPM, DPKG ve Portage gibi paket yneticileri kullanlmaktadr. Pardus'ta ise hlihazrda var olan ve yaygn olarak kullanlan bu paket yneticilerinin yerine, PiSi olarak adlandrlan daha basit, anlalr ve kullanm kolay bir paket ynetim sistemi gelitirilmitir.

3.1.1. Paket Yneticisi

Paket, bir uygulamay ya da iletim sisteminin bir parasn, tm bileenleriyle toplu olarak ifade eden kavramdr. rnein, Pardus'ta gelimi bir resim ileme program olan gimp ya da yazclarla ilgili srclerin bulunduu foomatic-db birer pakettir. Pardus'ta sistem iin veya kullanc iin gerekli olan bunlara benzer yzlerce paket, sisteme kurulu olarak gelir. Bu paketleri kurup kaldrmak, eitli kaynaklardan temin etmek, sorgulamak ve sistemdeki deiiklikleri takip etmek iin paket yneticisi adn verdiimiz uygulamaya ihtiya vardr.

Pardus'ta bulunan paket yneticisi, PiSi (Packages Installed Successfully as Intended Planland Gibi Baaryla Kurulan Paketler) olarak adlandrlmaktadr. Anlalmas basit

AMA

RENME FAALYET3

ARATIRMA

37

ve kullanm kolay olan bu paket yneticisi uygulamasna hem komut sisteminden hem de grafik ortamdan ulamak mmkndr.

3.1.2. Kaynak Paket ve kili Paket

Derlenmek zere hazrlanm paketlere kaynak paket ad verilir. Bu paketler, henz kod halinde olduklarndan dolay dorudan Pardus'a kurulamazlar. Bir paketin Pardus iletim sistemine kurulabilmesi iin derlenerek, sistemde almak zere hazr hale getirilmi ikili (binary) paketlere dntrlmesi gerekir. Derleme ileminin ardndan paketler,.pisi dosya uzantsn alrlar.

Pardus'ta, Windows iletim sistemindeki .EXE uzantl programlar dorudan altrlamazlar. Pardus, yalnzca kendine ait .pisi uzantl kurulum dosyalarn destekler. Bununla beraber Windows programlarnn birou, wine ad verilen bir emlatr yardmyla Pardus iletim sisteminde altrlabilmektedir.

3.1.3. Paket Depolar

Paket depolar, paketlerin indirilerek kullanlabilecei nternet dizinleridir. Programclar tarafndan gelitirilen paketler, ncelikle PiSi kaynak paketi olarak nternet'teki subversion deposuna eklenmektedir. Buraya eklenen paketler, sistem veya program

gelitiricileri tarafndan incelenir, varsa hata ve kararszlklar giderilir. Pardus iletim sistemiyle uyumluluu kesinleen, hatalar giderilmi paketler, derlendikten sonra, nternet'teki ikili PiSi paket deposuna eklenir. Bylece paket, genel kullanma alm olur.

Pardus varsaylan ve nerilen paket deposu aadaki nternet adresinde bulunmaktadr: http://paketler.pardus.org.tr/

3.1.4. Program Kurulumu

Pardus farkl mimarisiyle kendine zg hazrlanm programlarla alr. Bu programlar iin de ncelikli kaynak olarak Pardus'un nternet deposu belirlenir. Bu depo, kullanclara sistemle son derece uyumlu, baka programlarla ortak alma yetenekleri en st dzeyde olan yeni program olanaklar sunar. leyie yine Windows kullanclar asndan baklacak olursa EXE biimindeki programlar dorudan almaz. Bununla birlikte sistem kurulduu anda kullanclarna ofis programlarndan medya oynatclarna, fotoraf albmlerinden nternet aralarna uzanan binlerce paket salar.

Bir kullancnn Pardus'u ilk kurduu ana geri dnecek olursak Kaptan Masast, a ayarlarnn yaplandrlmasnn ardndan kullancdan, gncellemeleri takip eden bir programcn grev ubuunda almas iin izin ister. Bu soruya Evet yantn veren kullanclar, kendi belirledikleri aralklarla, kullandklar programlarn daha gncel ya da gvenli srmleri kp kmad konusunda bilgilendirilirler. Ayn ara, Pardus'un nternet deposunda bulunan binlerce program, dier bir deyile ihtiya duyulan programlar kurmak iin en uygun olan aratr. zm uzaklarda aramaya gerek kalmaz.

38

3.1.4.1. Grafik Ortamda Paket Yneticisi ile Program Kurma

Paket yneticisi, Pardus sistemlerinde kurulu bulunan ve kurulmas istenen yazlmlarn ynetilmesine yardmc olan aracn ismidir. Bu arala sistemde ykl bulunan programlarn listelenmesi, yeni programlarn kurulumu ya da kurulu bulunan programlarn gncellenmesi salanr.

Resim 3.1: Program Ekle Kaldr ekran

Bunun dnda eitli nedenlerle vazgeilmez neme sahip ve .exe biiminde olan programlar iin Wine uygulamas bir zm sunabilir. Wine, Windows'ta alan uygulamalarn, Pardus'ta da altrlabilmesini salayan bir yazlmdr. Basit programlarn, zellikle de snrl sonular almaya ynelik, belirli bir kt ihtiyac iin kullanlmas gereken programlarn (muhasebe ya da mevzuat programlar gibi) altrlmas imknn sunabilir. Pardus'ta program paketlerinin kurulum ilemi basittir. rnein, Wine emlatrn Pardus'a kurmak iin aadaki admlar uygulanr:

nternet balants bulunan bilgisayarda, Pardus ana mensnden uygulamalar, sistem bal altnda Yazlm Ekle veya Kaldr (Paket Yneticisi) 'ni anz.

A, bilimsel programlar, ekirdek, oklu ortam uygulamalar, oyunlar gibi deiik kategorilere ayrlm paketlerin yer ald Paket Yneticisi penceresi ekrana gelir.

39

Resim 3.2: Paket Yneticisi ekran

Bu pencerenin st ksmnda farkl sekmelerle karlalr. lki sistem iin uygun olan Tm Paketler, ikincisi bilgisayarnza kurulu olmayan kurulabilir paketlerin gsterildii Kurulabilir Paketler ve ncs sisteminizde mevcut olan "Kurulu Paketler", sonuncusu paketlerle ilgili gncellemelere eriebileceiniz Gncellemeler sekmesidir. Bilgisayarnza yeni bir program kurmak istediinizde, Kurulabilir Paketler sekmesini sein.

Pencerenin sol tarafnda yer alan kategoriler kullanlarak veya kurulacak paketin ismi ya da paketle ilgili herhangi bir anahtar kelime biliniyorsa st ksmdaki arama kutusuna yazlarak pakete eriilebilir.

Kurulmak istenen paketin ad, pencerenin st ksmndaki arama kutusuna yazldnda paketler listelenir. Paket isimleri zerine bir kez tklandnda, paketle ilgili aklamalar, srm, uyumluluk, boyut ve web sayfas bilgileri ekrana gelir. Paketlerin her ikisini de kurmak iin yanlarndaki seim kutularn iaretlenir ve alt ksmda bulunan Paketleri Kur dmesine baslr.

Eer kurmak istediiniz paketin altrlabilmesi iin gerekli olan baka paketler varsa ve bunlar bilgisayarnzda ykl deilse paket yneticisi tarafndan otomatik olarak alglanr ve kurulur.

Paketlerin kurulumu tamamlandnda, tekrar Paket Yneticisi penceresine dnlr.

40

3.1.4.2. pisi Komutu ile Paket Arama ve Program Kurma

Paket Yneticisi tarafndan gerekletirilen ilemlerin tamam, komut satr zerinden pisi komutu ile gerekletirilebilir.

Paket aramak iin search parametresi kullanlr. rnein, bilgisayarnzla uzayn derinliklerinde yolculuk yapmanz salayan bir uzay simlasyon program paketini bulmak iin rnek 3.1deki komut dizgesini kullanabilirsiniz.

rnek 3.1:

bil3@pardus ~ $ pisi search uzay simlasyon

1 paket bulundu

[depo] celestia - Uzay simlasyon uygulamas

celestia kurulu deil

Komutun altrlmasyla Pardus deposunda anahtar szckler olan, uzay ve simlasyon ile ilgili bir tarama gerekletirilir ve sonular listelenir. Listelenen paketlerin bilgisayara ykl olup olmad bilgisi de kullancya verilmektedir. Bylelikle listeden uygun bulunan herhangi bir paket seilerek kurulabilir.

Arama ileminde belirtilen anahtar kelimeler, paketlerin kaytl olduu veritabanndaki zet, tanm ve paket ad alanlarnda aranr.

Eer paketle ilgili ayrntl bilgi grntlemek isterseniz pisi komutuyla beraber, info parametresini, ardndan paket adn belirterek kullanabilirsiniz.

rnek 3.2:

bil3@pardus ~ $ pisi info celestia

Paket pardus-2007.3 deposunda bulundu:

Ad: celestia, versiyon 1.4.1, srm 3, ina 6

zet: Uzay simlasyon uygulamas

Aklama: Celestia, evreni boyutlu olarak kefetmenizi salayan

zgr bir uzay simlasyonu uygulamasdr.

Bileen: applications.science.astronomy

Saladklar:

Bamllklar:xorg-server kdelibs

Datm: Pardus, Datm Srm: 2007

Mimari: Any, Yerleik Boyut: 27786996

Ters bamllklar:

celestia kurulu deil

PiSi paketlerini bilgisayara kurmak iin install parametresi kullanlr. Eer birden fazla paket kuracaksanz isimlerini bolukla ayrarak komutun sonuna ekleyebilirsiniz.

41

Program kurma, gncelleme ve silme ilemlerinin komut satrnda gerekletirilebilmesi iin kullancnn root haklarna sahip olmas gereklidir. O nedenle kurulum ilemine gemeden nce, su komutu kullanlarak ynetici oturumu almaldr.

Eer bilgisayarda kaytl olan .pisi uzantl bir dosyadan kurulum yaplacaksa, rnek 3.3teki gibi dosyann tam yolu ve ad belirtilir.

rnek 3.3:

pardus ~ # pisi install /home/fyucel/pardus_depom/paketadi.pisi

3.1.5. Depo Ekleme ve Kaldrma lemleri

Pardus'ta alabilen programlar, paketler halinde, Pardus deposu denilen nternet sunucularnda bulunur. Pardus iletim sistemine ait resmi deponun yan sra dier paket depolarna da eriim salanabilir. Bylelikle baka depolarda bulunan paketlerin de Paket Yneticisi tarafndan listelenmesi ve ynetilmesi mmkn olur.

3.1.5.1. Grafik Ortamdan Depo Ekleme ve Kaldrma

Paket Yneticisinde depo ekleme ve kaldrma ayarlarn yapabilmek iin Ayarlar mensnden Paket Yneticisi Programn Yaplandr komutu seilir.

Resim 3.3: Paket yneticisi ayarlar

Ekrana gelen Paket Yneticisi Ayarlar penceresinde Depolar sekmesi altnda Pardus'un kendisine ait paket deposunun adresi grlmektedir. Yeni bir depo eklemek isterseniz, pencerenin sa tarafndaki Yeni Depo Ekle dmesine tklayn. Resim 3.4deki

42

pencereden yeni depo adn ve adresini girerek Tamam dmesine basn. Depo adresi mutlaka .xml veya sktrlm .xml.bz2 uzantl dosyalardr. Artk yeni depodaki paketler de listelere eklenecektir.

Resim 3.4: Yeni depo ekleme

Pardus'a ynelik depolarn listesini nternet zerindeki Pardus kaynaklarndan edinebilirsiniz. Ayrca depo adresi olarak yerel adresler de kullanlabilir (rnein /home/ahmet/pardus/depom/pisi-index.xml).

Depo ile ilgili ayarlarda deiiklik yapmak iin deitirmek istediiniz depoyu seili hale getirerek Depoyu Deitir dmesine basnz. Bylece yukardaki pencere zerinde yeniden deiiklik yapabilirsiniz.

Depoyu kaldrmak iin depoyu seiniz ve Depoyu Kaldr dmesine basnz. Varsaylan depo olan Pardus paket deposu kaldrlamaz. Ayrca Yukar Ta ve Aa

Ta seenekleriyle de seili deponun ncelik derecesi ayarlanabilir.

3.1.5.2. pisi Komutu ile Depo Ekleme ve Kaldrma

Depo ekleme ve kaldrma ilemleri, komut satrndan da gerekletirilebilir. Depo eklemek iin, rnek 3.4te gsterildii gibi add-repo parametresini depo ad ve depo adresi parametreleriyle birlikte kullanarak altrnz.

rnek 3.4:

# pisi add-repo depo_adi http://depo.adresi.com/pisi-index.xml

43

Depo kaldrmak iin rnek 3.5te gsterildii gibi pisi komutundan sonra, remove-repo parametresini kullannz ve ardndan sadece depo ad parametresini veriniz.

rnek 3.5:

pisi remove-repo depo_adi

Eer birden fazla depoyu birden kaldrmak istiyorsanz depolarn isimlerini bolukla ayrarak yazabilirsiniz. Sistemde hangi depolarn olduunu listelemek iin ise rnek 3.6deki gibi listrepo parametresini kullanabilirsiniz.

rnek 3.6:

pisi list-repo

3.2. Program Kaldrma

Pardusta program kaldrma ilemi, grafik ortamdan ve komut satrndan gerekletirilebilir.

3.2.1. Grafik Ortamda Paket Yneticisi ile Program Kaldrma

Pardus'ta kullanmadnz paketleri, grafik ortamda bilgisayarnzdan kaldrmak iin aadaki admlar izleyiniz:

Pardus ana mensnden, Yazlm Ekle veya Kaldr program yolunu izleyerek Paket Yneticisini anz.

Resim 3.5: Kurulu paketleri gster sekmesi

44

Paket Yneticisi penceresinin st ksmndaki sekmelerden Kurulu Paketleri Gster sekmesine giriniz. Bylece bilgisayarnzdaki kurulu paketler listelenecektir.

Resim 3.6: Paket kaldrma

Paket Kaldrma ilemi iin yetkili kullanc hesabnz olmaldr.

3.2.2. pisi Komutu ile Program Kaldrma

PiSi paketlerini bilgisayardan kaldrmak iin pisi komutu ile birlikte remove parametresi kullanlr. Eer birden fazla paket kaldrmak istiyorsanz paket isimlerini, bolukla ayrarak komutun sonuna ekleyebilirsiniz.

rnek 3.7:

pardus ~ # pisi remove celestia

Bamllklar salamak iin bu paketler verilen srada

Kaldrlacaktr:

celestia

celestia paketi kaldrlyor

celestia paketi kaldrlmak zere yaplandrlyor

celestia paketi kaldrld

Yukardaki ilem sonucunda, Celestia paketi bilgisayardan tmyle kaldrlmtr.

Program kaldrma ilemlerinde, ilevini tam olarak bilmediiniz paketleri kaldrrsanz, sisteminizin kararsz almasna neden olabilirsiniz. Bu nedenle, program kaldrma ilemleri srasnda dikkatli olunuz.

45

3.3. Program Gncelleme

Yazlmlarn yeni srmleri ktka yeni srmler paketlenir ve depoya eklenir. Yeni srmlerle, programlarda kefedilen aklar ve eksiklikler giderilirken, ayrca yeni zellikler de eklenir. Bunun gibi birok sebep, deponuzda onlarca gncelleme grmenize neden olur. Sistemi gncellemek bazen can skc olsa da kesinlikle yaplmal, atlanmamaldr.

3.3.1. Grafik Ortamda Program Gncelleme

Pardus'u ilk kurduunuzda ve sonrasnda belirli aralklarla gncelleme yapmanz, sisteminizde oluabilecek kararszlklar nlemek iin etkili bir yoldur. Bunun iin aadaki admlar izlenmelidir:

Pardus ana mensnden, Yazlm Ekle veya Kaldr seeneiyle Paket Yneticisini altrnz.

Paket Yneticisi penceresinin st ksmnda yer alan sekmelerden, Gncellemeler sekmesini seiniz.

Ekrana gelen pencerede, gncellenecek paketlerin listelendii ksmn zerindeki Bu kategorideki tm paketleri se seeneini kullanarak tm paketleri sein ve Paketleri Gncelle dmesini tklaynz.

Gelen uyar penceresinde Devam Et dmesine basarak gncelleme ilemini balatabilirsiniz. Bu aamadan sonra ekrana gelecek pencerede Paket Yneticisi otomatik olarak paketleri nternet'ten indirerek gncellemeleri bilgisayara kuracaktr.

Gncellemeleri seimli olarak almayn. Yani depoda ne kadar gncelleme varsa tek seferde aln ve kurun. Seimli gncelleme baz durumlarda sistemin kararszlamasna sebep olabilmektedir. Byle bir durumda grafik ara yzne gelmeyi beklerken, siyah bir ekranda kalp sorun yaayabilirsiniz.

3.3.1.1. Otomatik Gncellemeleri Etkinletirme

Gncellemelerin otomatik olarak takip edilmesini isterseniz aadaki admlar uygulaynz:

Paket Yneticisi'nde AyarlarPaket Yneticisi Programn Yaplandr... seeneini seiniz.

Paket Yneticisi Ayarlar penceresinde Genel Ayarlar sekmesine geiniz. Aralkl gncelleme kontroln a seeneini setikten sonra Kontrol

araln dilediiniz gibi ayarlaynz. Bylece otomatik olarak gncellemeler sisteminizce takip edilecektir.

46

Resim 3.7: Otomatik gncelleme ayar

3.3.2. pisi Komutu ile Program Gncelleme

Gncelleme iin pisi komutundan sonra upgrade parametresi kullanlr. Eer birden fazla paket gncellenecekse isimleri bolukla ayrlarak komutun sonuna eklenir.

rnek 3.8:

# pisi upgrade paketadi

# pisi upgrade paketadi diger_paketadi

Depodaki tm gncellemeleri yapmak iin rnek 3.9da verildii gibi upgrade parametresi, tek bana kullanlr.

rnek 3.9:

pisi upgrade

Btn program ekleme, kaldrma ve gncelleme ilemlerini yapabilmek iin kullancnn root yetkilerine sahip olmas gereklidir.

pisi komutunun parametreleriyle ilgili yardm almak iin pisi --

help komutu kullanlabilir. Her bir pisi parametresi hakknda

ayrntl bilgi almak iin ise pisi help komut dizgesi kullanlabilir.

47

UYGULAMA FAALYET Aadaki uygulamalar yapnz.

1. Program Kurulumu: Mikroilemciler ve elektronik devreler iin gelitirme ve simlasyon program olan KTechlab kurmak iin aadaki ilem basamaklarn uygulaynz.


Paket Yneticisi programn anz. Pardus ana mensnden Yazlm Ekle

Kaldr yolundan ulaabilirsiniz.

KTechlab PiSi paketini bulunuz.

Bilimsel programlar ksmndan ya da ara seeneini kullanarak bulabilirsiniz.

Kendiniz iin gerekli ve kullanl olduunu dndnz baka paketleri de iaretleyerek kuruluma geebilirsiniz.

Paketi seerek kurulum ilemini balatnz.

Kurulumu balatmak iin Seili Paketleri Kur dmesine basnz.

Kurulum tamamlandnda kurduunuz programn almasn kontrol ediniz.

PARDUS->Programlar->Eitim ve Elence->Science->KTechlab yolunu izleyerek programa ulaabilirsiniz.

2. Program Kaldrma: Bir nceki admda yklemi olduunuz KTechlab programn bilgisayarnzdan silmek iin aadaki ilem basamaklarn uygulaynz.


Paket Yneticisi programn aarak kurulu paketler sekmesine geiniz.

Pardus ana mensnden Yazlm Ekle Kaldr yolundan ulaabilirsiniz.

KTechlab PiSi paketini bulunuz. Bilimsel programlar ksmndan ya da

ara seeneini kullanarak bulabilirsiniz.

Paketi seerek kaldrma ilemini balatnz.

Paketi seip Paketleri Kaldr seeneini seiniz.

Kaldrma tamamlandnda programn kaldrldn kontrol ediniz.

PARDUS->Programlar->Eitim ve Elence->Science->KTechlab yolunu izleyerek kontrol edebilirsiniz.

UYGULAMA FAALYET

48

3. Gncelleme Yapma: Bu uygulamada, bilgisayarnzda eksik olan Pardus gncellemelerini yaparak sisteminizi en gncel hale getiriniz.


Paket Yneticisi programn aarak "Gncellemeler" sekmesine geiniz.

Pardus ana mensnden Yazlm Ekle Kaldr yolundan ulaabilirsiniz.

Pencerenin sol tarafndaki kategorilerden Tmn seiniz.

Btn kategorileri seerek tm gncellemeleri kurabileceksiniz.

Setiiniz tm paketler iin gncelleme ilemini balatnz.

Paketleri Gncelle dmesini tklayarak gncelleme ilemine balayabilirsiniz.

4. Komut Satrndan Program Ekleme, Kaldrma ve Gncelleme lemi: Komut satrn kullanarak lojik simlasyon uygulamas olan KLogic adl paketin

kurulumunu, kaldrlmasn gerekletiriniz. Gncellemeleri yapnz.


Konsole programn anz. alt + F2 tular ile komut altrdan

"konsole" yazarak aabilirsiniz.

Ynetici yetkileri ile oturum anz. su komutunu kullanabilirsiniz.

KLogic paketini araynz. pisi search komutunu kullanabilirsiniz.

KLogic paketini kurunuz. pisi install komutunu kullanabilirsiniz.

KLogic paketini kaldrnz. pisi remove komutunu kullanabilirsiniz.

Sistem gncellemelerini yapnz. pisi upgrade komutunu kullanabilirsiniz.

root oturumunu kapatarak konsole programndan knz.

exit komutunu kullanabilirsiniz.

49


1. Pardusta kurulum paketlerinin uzants aadakilerden hangisidir? A) .tar.gz B) .rpm C) .pisi D) .deb

2. Pardusta EXE uzantl uygulama dosyalarn altrmaya yarayan emlatr aadakilerden hangisidir? A) Celestia B) KLogic C) KTechlab D) Wine

3. Komut satrnda paket aramas yapan komut aadakilerden hangisidir? A) pisi search B) pisi info C) pisi install D) pisi remove

4. Pardus iletim sisteminde paket yneticisi aadakilerden hangisidir? A) Konsole B) PiSi C) RPM D) Portage

5. Pardus iletim sisteminde kurulabilir paketler aadakilerden hangisidir? A) Kaynak B) Exe C) Binary D) omar

6. Pardus iletim sisteminde paket yneticisinde aadakilerden sekmelerden hangisi bulunmamaktadr? A) Kurulabilir Paketler B) Kurulu Paketler C) Gncellemeler D) Kaldrlacak Paketler

LME VE DEERLENDRME

50

7. Pardus iletim sisteminde komut satrnda paket ykleme komutu aadakilerden hangisidir?

A) pisi search B) pisi info C) pisi install D) pisi remove

8. Pardus iletim sisteminde komut satrnda kurulu paketi kaldrma komutu

aadakilerden hangisidir? A) pisi search B) pisi info C) pisi install D) pisi remove

9. Pardus iletim sistemi komut satrnda depo eklemek iin aadaki komutlardan hangisi kullanlr? A) pisi remove-repo B) pisi add-repo C) pisi list-repo D) pisi upgrade-repo

10. Pardus iletim sisteminde komut satrnda kurulu programda gncelleme iin

aadaki komutlardan hangisi kullanlr? A) pisi B) pisi info C) pisi upgrade D) pisi help

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

.

51

MODL DEERLENDRME Bu ksmda modl bitiminde kazandnz yeterliin kontrol yaplacaktr. Verilen

problemin zmn retmeninizin kontrolnde gerekletiriniz.

Problemler:

1) Verilen niteliklere uygun bir kullanc hesab ve bir grup oluturma/silme 2) Verilen ierie uygun bir metin dosyas oluturma ve dzenleme 3) Program ekleme, kaldrma ve gncelleme ilemleri yapma

GZLEMLENECEK DAVRANILAR

DEER LE

arpan X

ok yi 4

yi 3

Orta

2

Vasat

1

Baarsz 0

Toplam

Kullanc ve Grup Oluturma

Grafik Ortamda

2

Kullanc ve Grup Oluturma

Komut Satrnda 2

Metin Dosyas Oluturma (Komut

Satrnda VIM ya da Nano Editrnde)

4

Metin Dosyas Dzenleme (Grafik

Ortamda KWrite ya da

Kate Editrnde)

4

Program Ekleme Paket

Yneticisi ile grafik ortamda

2

Program Ekleme

Komut satrnda 3

Program Kaldrma Grafik ortamda

2

Program Gncelleme Komut satrnda

2

Sistem Gncelleme 2

Depo Ekleme 2

Toplam 25

MODL DEERLENDRME

52

DEERLENDRME

Modl deerlendirmesinde verilen ilemi gerekletirebildiyseniz bu modl baar ile tamamladnz demektir. Eer, anlayamadnz bir konu ya da bilgi eksikliinden sonuca ulaamadnz bir nokta var ise bilgi sayfalarn tekrar okuyunuz. zemediiniz ve aklk getiremediiniz noktalar arkadalarnzla tartnz. Yine de zm bulamazsanz retmeninize dannz.

Ayrca modl faaliyetleri ve aratrma almalar sonunda kazandnz bilgi ve becerilerin llmesi iin retmeniniz size deiik lme aralar uygulayacaktr. lme sonularna gre sizin modl ile ilgili durumunuz retmeniniz tarafndan deerlendirilecektir.

53

CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI

1 C

2 B

3 A

4 D

5 C

6 B

7 C

8 D

9 A

10 D

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 C

2 C

3 A

4 A

5 C

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI

1 C

2 D

3 A

4 B

5 C

6 D

7 C

8 D

9 B

10 C

CEVAP ANAHTARLARI

54

KAYNAKA

DEMREZ Kemal, Linux 2012, Nirvana Yaynlar, Ankara,2012.

KELETEMUR Atalay, Pardus 2011, Kodlab Yayn Datm, stanbul,

2011.

ZBLEN Alper, Linux Sistem ve A Ynetimi, Pusula Yaynclk,

stanbul,2009.

http://www.pardus.org.tr,( 25.06.2012 14:43 )

http://tr.pardus-wiki.org,( 25.06.2012 12:00)

http://www.lkd.org.tr, (25.06.2012 15:05 )

http://www.ozgurlukicin.org,( 25.06.2012 -16:20 )

http://www.linuxprogramlama.com,( 25.06.2012 13:05)

http://www.pardus-linux.org, ( 25.06.2012 -15:40)

http://www.pkd.org.tr,( 25.06.2012 16:10)

http://www.linux.net.tr,( 25.06.2012 14:36)

KAYNAKA

açık kaynak İşletim sistemi kullanımı

Documents