1

HEMŞİRELER: DEĞİŞİM İÇİN BİR GÜÇ:

SAĞLIK SİSTEMLERİNİN DAYANIKLILIĞININ ARTTIRILMASI

“Dayanıklılık: Zorlukları aşabilme gücü” (Oxford İngilizce Sözlük)

BÖLÜM 1: GİRİŞ

Yaşlanan nüfus ve buna parelel kronik ve uzun süreli hastalıklarda artış ve daha iyi sağlık hizmeti talebi, dünyadaki sağlık ve sağlık ihtiyaçlarının karşılanması ile ilgili tartışma ve endişeleri de beraberinde getirmekle beraber teknolojik ilerleme ile sağlık hizmetlerine ayrılan bütçenin arttırılması gerekliliği, yeni modellere olan ihtiyacı da gündeme taşımıştır. Global ekonomik krizin yol açtığı küresel sorunlar günden güne artmakta ve hayatımızın her alanını etkilemektedir. Hemşireler küreselleşmenin herkes için yararlı olmasını sağlayacak bir kuvvet olduğunu anlamalı ve hep beraber bu hedefe yönelik olarak çalışmalıyız. Dünya Sağlık Örgütü tarafından Mayıs 2015’te yayınlanmış olan ön raporda; Ebola virüsünden etkilenmiş olan 815 sağlık çalışanı arasında, %50'den fazlasının hemşire ve hastabakıcı olduğu belirlenmiş ve salgından etkilenen sağlık çalışanlarının üçte ikisi ölmüştür. Bu salgın birçok sorunun ortaya çıkmasını sağlamakla birlikte sağlık sistemlerinin bu türden şoklara ve travmalara zamanında ve etkin bir biçimde tepki vermesi ve sağlık sistemlerinin kesintiye uğramadan sürdürülmesine dair açık bir ihtiyacı da beraberinde getirmiştir. Hemşire işgücünün değişen toplumsal ihtiyaçlara cevap vermede köklü bir geçmişi vardır. Hemşireler son yüzyılda, beklenen yaşam süresinin arttırılması ve bebek ve anne ölümlerini etkileyen risk faktörlerinin azaltılması, temiz içme suyuna erişim, sıtma, tüberküloz ve çocuk felcinden etkilenen kişi sayısı azaltılması, HIV'nin yayılma hızı düşürülmesindeki başarılarda hep önayak olmuşlardır ancak bilinen sağlık sorunları dışında, dünya çapında ortaya çıkmakta olan antimikrobiyal dayanıklılık, yeni pandemik hastalıklar, enfeksiyonlar, doğal afetler, küresel iklim değişiklikleri, savaş ve göç gibi sorunlarla da karşılaşmaktayız. Bu yüzden önümüzdeki 15 yılda karşılanacak olan zorlukların aşılması için, yenilikçi ve lider özelliğine sahip yeni bir nesile gerek duyulmaktadır. Hemşirelerin yerel, ulusal ve uluslararası olayların gelişimine olan etkileri arttıkça, yeni zorlukları aşabilecek bir işgücü oluşturacak, kendinden emin ve alanında uzman liderlere gereksinim duyulmaktadır.

ICN’in 2016 temasının özetidir.

“Bir sağlık sisteminin dayanıklılığı, salgın hastalık, doğal afet veya savaş benzeri travma durumlarında etkin bir biçimde, duruma uygun olarak, güçlenerek tepki verebilme kapasitesidir.”

Campbell ve ark (2014)

2

Sağlık sistemlerini güçlendirmek için sağlık sektörü işgücüne yatırım yapılması gerekmektedir ve Milenyum Gelişim Hedeflerinden (MGH), Sürdürülebilir Gelişim Hedeflerine (SGH) doğru yol almak gerekmektedir. Sürdürebilir Gelişim Hedefleri 1. Fakirliği her yerde tüm şekilleriyle sonlandırmak 2. Açlığı sonlandırmak, gıdaya erişimi garanti altına almak, beslenmeyi iyileştirmek ve

sürdürebilir tarımı yaygınlaştırmak 3. Sağlıklı yaşamlar sağlamak ve her yaşta iyi durumda olmak 4. Herkes için iyi bir eğitim sağlayabilmek ve herkese yaşam boyu yeni öğrenim

fırsatları sunmak 5. Cinsiyet eşitliğini sağlayarak tüm kadın ve kızlara güç sağlamak 6. Su ve hijyen ihtiyaçlarının karşılanmasını ve sürdürebilirliğini sağlamak 7. Herkese ucuz, güvenilir, sürdürülebilir, modern enerji sağlamak 8. Sürdürülebilir, devamlı ekonomik büyüme ile herkese tam ve üretken istihdam ve iyi bir

iş sağlamak 9. Dayanıklı altyapılar kurulması, sürdürülebilir endüstriyelleşmenin ve yenilikçiliğin teşvik

edilmesi 10. Ülkeler içerisinde ve aralarındaki eşitsizliklerin azaltılması 11. Şehirlerin ve yerleşimlerin güvenli, dayanıklı ve sürdürülebilir olması 12. Sürdürülebilir tüketim ve üretimin sağlanması 13. İklim değişikliğini durdurmak için acil adımlar atılması (Birleşmiş Milletler İklim

Değişikliğine Dair Anlaşmanın, iklim değişikliğine dair tüm uluslararası ve hükümetler arası görüşmeler için ana temel kaynak olduğunun kabulü)

14. Okyanus, deniz ve su kaynaklarının korunması ve sürdürülebilir kullanımın teşvik edilmesi 15. Karasal ekosistemlerin sürdürülebilir kullanımının sağlanması, korunması; ormanların

sürdürülebilir kullanımı, çölleşmeyle mücadele ve biyoçeşitlilik kaybının önüne geçilmesi 16. Sürdürülebilir gelişim için barışçıl ve kapsayıcı toplumların teşvik edilmesi, herkesin

adaletten yararlanabilmesi ve her seviyede etkin, sorumlu, kapsayıcı kurumların oluşturulması

17. Sürdürülebilir Gelişme için Küresel Ortaklığın sağlanması için gerekli adımların atılması ve yeniden canlandırılması

“Sağlıklı yaşamlar sağlamak ve her yaşta iyi durumda olmak” İçin Sağlık Hedefleri 2030 yılına kadar dünya çapında anne ölüm oranını 100.000 doğumda 70 altında

indirmek 2030 yılına kadar yeni doğan ve 5 yaş altındaki çocukların önlenebilir ölümlerini

önleyerek, yeni doğan ölüm oranını 1000 canlı doğumda 12, ve 5 yaş altı ölüm oranını 1000 canlı doğumda 25 altına indirmek

2030 yılına kadar, AIDS, tüberküloz, sıtma ve tropik hastalıkların yayılmasını durdurma, hepatit, su kaynaklı hastalıklar ve diğer bulaşıcı hastalıklarla mücadele

2030 yılına kadar, bulaşıcı olmayan hastalık kaynaklı, erken ölümleri, önleyici programlar, mücadele ve akıl sağlığına yardımcı teşvikler ile üçte bir oranında azaltmak

Narkotik madde kullanımı ve alkolizm de dahil olmak üzere madde bağımlılığıyla mücadeleye güçlendirme, bağımlılığı önleme

2020 yılına kadar, trafik kazalarından kaynaklı ölüm sayısını yarıya indirmek 2030 yılına kadar, evrensel olarak herkese cinsel ve reprodüktif sağlığa erişimi

3

sağlayabilmek, aile planlaması, eğitim ve bilgilendirme sağlamak, cinsel sağlığı ulusal strateji ve programlara dahil edebilmek

Evrensel sağlık sigorta kapsamını sağlamak, finansal risk koruması da dahil olmak üzere, temel sağlık hizmetlerine, güvenli, etkin olarak erişimin sağlanması ve temel ilaç ve aşıların herkesçe erişilebilir kılınması

2030 yılına kadar tehlikeli kimyasal maddelerden, hava, su ve toprak kirliliği ve kontaminasyonundan kaynaklı ölümlerin önemli derecede azaltılması (Evrensel Sağlık Güvencesi ve sürdürülebilir gelişimin sağlanması için önemli bir adımdır)

“Sağlıklı yaşamlar sağlamak ve her yaşta iyi durumda olmak” İçin Destekçi Adımlar DSÖ Tütün Kontrol Anlaşmasının uygulanırlığını dünya çapında arttırma Özellikle gelişmekte olan ülkeleri etkileyen bulaşıcı olan veya olmayan tüm

hastalıkların tedavisinde ve mücadelesinde kullanılan aşı ve ilaçların ar-ge çalışmalarına destek olmak, temel ilaç ve aşılara DOHA TRIPS Anlaşması ve Kamu Sağlığı Bildirgesi uyarınca, gelişmekte olan ülkelerin kamu sağlığı yararına, özellikle herkese erişilebilir ve ucuz ilaç sağlanması adına fikri haklar konusunda esnek davranmasına yönelik olan hükümlere uyulması

Sağlık harcamalarını, istihdamı, gelişimini, eğitimini ve sağlık sektörü çalışanlarının korunmasına yönelik çalışmaları özellikle gelişmekte olan ülkelerde arttırmak ve en az gelişmiş olan ülkeler ve küçük ada Devletleri için özel çaba harcamak

Tüm ülkelerin, özellikle de gelişmekte olanların, erken uyarı, risk azaltılması ve ulusal/uluslararası sağlık risklerinin yönetimine dair kapasitesini güçlendirmek adına destek sunmak

Hemşireler neden sağlık sisteminin güçlendirilmesine katılmalıdır?

Kamu sağlığının, sağlık sistemlerinin geliştirilmesi ve güçlendirilmesindeki rolü, açıkça hemşireler için bir öncelik niteliğindedir. Çoğu hemşire günlük olarak eşitsizliğe dair örnekler gördüğünden, hemşirelerin, güçlü sistemlere katkılarının günlük çalışmaları dahilinde olduğu anlaşılabilir. Sağlıklı bir yaşam ve iyi olmaya yönelik değerlerin teşvik edilmesinin temelinde, hemşireler için olmazsa olmazlardan birisi de sosyal adalet bilincidir. Hemşirelerin ve hemşireliğin, kendi toplulukalrı içerisindeki meslektaşalrını desteklemek amacıyla üstlendikleri savunuculuk, akıl hocalığı, katılım rollerinin ve hastabakıcılar ile topluluk sağlık işçilerinin yerel hizmeti sürdürmeye olan katkılarının tanınması, gelecekte gelişiminin sağlanması için anahtar niteliğindedir.

Evrensel Sağlık Güvencesi ihtiyaç duyanlara erişim sağlamak anlamına gelmez, aynı zamanda insan odaklı ve kaliteli sağlık hizmetleri sağlamayı kapsar. Bunun gerektirdikleri arasında, düzgün bir şekilde işleyen, yeterli sayıda, eğitimli ve motive bir sağlık çalışanları bütününü de kapsayan bir sağlık sistemi yer almaktadır.

Birçok sağlık sistemi içerisinde sağlığın bir “hastalık sistemi” üzerinden, bireylere ve hastalıklarına odaklı olarak işlediği kabul edilmektedir (DSÖ 2007) ve bunun sonucunda toplumun genel ihtiyaçlarına uygun bir şekilde cevap vermeyen bir sağlık sistemi oluşmuştur. Bununla hemfikir misiniz ve bunu değiştirmek için ne yapabiliriz?

Araştırmalar, bir toplumun ne kadar bölünmüş ise genel sağlık politika kararlarının alınmasının da o kadar zorlaştığını göstermiştir. Hizmet etmeyi amaçladığımız topluluklar içerisinde bütünlüğü sağlamak için nasıl çalışabiliriz? (McKee ve Mackenbach 2013)

Düşünce

4

BÖLÜM 2: GÜÇLÜ BİR SAĞLIK SİSTEMİNİN GELİŞTİRİLMESİ

Sağlık sistemleri içerisinde, insan kaynakları, bilgi sistemleri, sağlık ekonomisi ve sağlık yönetiminin de dahil olduğu birçok farklı alt sistem yer almaktadır. 2007 yılında, DSÖ sağlık sistemlerinin güçlendirilmesini küresel stratejik öncelik olarak belirlemiştir. Söz konusu stratejiyle ilgili olarak bu önceliğin “Herkesin Görevi” olduğu vurgulanmıştır.

Güçlü bir sağlık sisteminin kurulmasında ihtiyaç duyulan altı temel ilke aşağıda tanımlanmıştır:

1. İyi sağlık hizmetleri 2. İyi işleyen bir sağlık sektörü işgücü 3. İyi işleyen bir sağlık bilgi sistemi 4. İyi işleyen bir sağlık sistemi, temel tüm tıbbi ürünlere, aşılara ve teknolojilere eşit

derecede herkese ulaşım 5. İyi bir sağlık ekonomi sistemi 6. Sağlık sistemi içerisinde liderlik ve yönetim

Sürdürülebilir bir sağlık siteminin üç ana özelliği vardır; hastalar ve aileleri ile işveren ve devlet için satın alınabilirlik, hastalar ve tıbbi profesyoneller dahil olmak üzere sisteme taraf olan kişilerce kabul edilebilirliği ve sağlık ve sağlık sistemi ihtiyaçları kalıcı olmadığından, duruma ayak uydurulabilir olup olmadığı.

BÖLÜM 3: BİR SAĞLIK SİSTEMİNİN DAYANIKLILIĞI NEDİR?

Başarılı sağlık sistemleri için amaç, değişikliklere ayak uydurabilmek, öğrenebilmek ve esnek olmaktır. Bu üç ana kavram, dayanıklılığın kurulması ve geliştirilmesi için temel oluşturur. Kruk ve ark (2015) dayanıklı bir sağlık sistemi içerisinde beş ana öğe tespit etmişlerdir: 1. Dayanıklı sistemler farkındalık sahibidirler: ellerindeki bilgiyi kullanarak risk ve

müdaheleleri anlar ve modeller geliştirirler. 2. Dayanıklı sistemlerde çeşitlilik vardır: kaynakların çeşitliliğinden dolayı, birçok farklı

türden zorlukla karşılaşmalarına rağmen zorlukları aşabilirler.

Çalıştığınız ortamı düşündüğünüzde, DSÖ (2006) içerisinde bahsedilen altı temel ilkeyi görüyor musunuz? Hangi alanlar güçlendirme ihtiyacı gösteriyor? Siz ne yapabilirsiniz ve kimden yardım alabilirsiniz?

Düşünce

“Sağlık sistemlerinin dayanıklılığı, sağlığa taraf olan kişilerin, kurumların ve nüfusların kriz durumlarına hazır olma ve gerektiğinde ihtiyaç duyulan müdahaleyi gerçekleştirme, kriz anında

temel işlevlerin devamlılığını sağlayabilme ve kriz süresince öğrenilen dersler sayesinde, eğer koşullar gerektiriyorsa tekrardan düzenleme kapasitesidir.”

Kruk ve ark (2015)

5

3. Dayanıklı sağlık sistemleri öz-düzenleyicidir: tehditleri tespit edip, gerekli önlemleri alabilir ancak temel sağlık hizmetlerini sunmaya devam ederler ve gerekli kaynakların aktarımını gerçekleştirirler.

4. Dayanaklı sağlık sistemleri entegredir: diğer iş ortakları, topluluklar, kuruluşlar ve temsilciler ile güçlü bağlar kurarlar.

5. Dayanıklı sağlık sistemleri değişikliklere ayak uydurabilirler: sadece kriz zamanlarında değil, normal şartlar altında bile, örneğin, demografik değiştikçe, kendileri de değişirler, iç göç veya iltica durumlarına ayak uydurabilir veya hizmet yöntemlerini uyarlayabilirler.

Shamian ve ark (2015), hemşirelerin, sağlık sistemleri ve işgücü desteği hakkındaki tartışmalara önemli katkılarda bulunabileceği dokuz alan belirlemiştir: 1. Mesleklerarası eğitimi (MAE) ve mesleklerarası katılımsal uygulamaları (MAKU)

yönetebilir ve destek verebilir olması. 2. Hastalığa dayalı bakım yerine kamu sağlığı odaklı sağlık sistemi bakış açısı ve işlevsel

değişimi savunması. 3. Sağlık çalışanlarının etkisiz dağılımı ve göçünü tanımlayıp, söz konusu eşitsizliklerle

mücadele edecek küresel ve ulusal stratejilerin belirlenmesi ve kullanılmasını sağlaması.

4. Temel sağlık hizmetlerini güçlendirip, çeşitliliği arttırması. 5. Tüm sağlık ve sosyal sistem politikaları geliştirilmesi ve planlama konuşmaları içerisinde

güçlü bir hemşire katılımının sağlanması. 6. Yasal düzenlemeler ve yönetmeliklerin sağlık sistemi ile insan kaynakları planlama

sorunlarına olan etkisinin incelenmesi. 7. Sağlık sistemlerinin yeniden tasarlanması ve planlanması aşamasında gereken

verilerin toplanması için bilgi altyapılarının düzenlenmesi ve geliştirilmesi. 8. İnsan Kaynakları ve sağlık sistemleri araştırma/değerlendirmelerine katılması. 9. Sağlık, eşitsizlik ve adaletsizlik üzerinde etkisi olan karmaşık, duruma özel, sosyal ve

cinsiyete dayalı sorunların incelenmesi.

Düşünce

Dayanıklı bir sağlık sistemiyle eşleştirilen altı ana konu hakkında düşününüz.

Çalıştığınız kuruma/sisteme nasıl bir “puan” verdiniz? Kişisel olarak meslektaşlarınızla beraber söz konusu ortamı geliştirmek için atabileceğiniz adımlar nelerdir?

Sağlık sistemlerinin dayanıklılığı adına yapılan yatırımların küresel kamu yararına olduğuna inanıyor musunuz? Eğer “yardımlar” bir şekilde tanıtılıyor olsaydı, söz konusu yardımların dağıtımı hakkında fikirleriniz değişir miydi?

6

BÖLÜM 4: KURUMSAL DAYANIKLILIĞIN GELİŞTİRİLMESİ

Farklı zorluklara hazır olma yeteneği, başarılı bir şekilde düzenlenmiş kurumların temel özelliklerinden birisi olarak kabul edilmektedir ve stratejik lider ekiplerin oluşturulması bu konuda anahtar roldedir. Kurumsal hazırlık veya dayanıklılık, yönetim ekibinin ana yeterliliğidir (CIPD 2011).

Dayanıklılığı incelerken yapısal bir bakış açısı kullanarak; büyük bir kaza dolayısıyla talepte ani bir artış yaşayan bir acil servis, yaşlı bireylere bakım sağlayan ancak bir grip salgınına tepki vermeye hazırlanan bir sağlık tesisi, kötü hava koşullarının iletişim yollarını kısıtlayacağı bir durumu öngören, yerleşim bölgelerine uzak bir sağlık tesisi, enfeksiyon kontrolündeki bir hata sebebiyle ani bir şekilde yüzlerce kişinin etkilendiği bir klinik, kış ayları süresince çocuk solunum yolu hastalıklarında artış bekleyen bir pediyatri bölümü gibi örnekler göz önüne alındığında, zorluklarla karşılaşıldığı durumlarda, sistemin gerekli bakımı sağlayabilmesine engel olacak ciddi aksaklıkları önlemek adına, sağlık sistemi içerisindeki birçok farklı parçanın beraber çalışması gerektiği görülecektir.

Dayanıklı kurumlar, hem en iyi hem de en kötü şartlara hazır olma amacıyla hareket ediyor olup, kesintiye uğradığı takdirde, iş yeterliliklerini hızlıca düzeltebilen, aksaklıklardan kolayca etkilenmeyen kurumlardır. Dayanıklı kurumlar bünyesindeki bireyler, dikkatlidirler ve aksaklıkların gerçekleşebileceğinin farkında olduklarından, devamlı olarak kurumun tamamı içerisinde işlerin devamının ve güvenirliliğinin sağlanması için gerekli adımları atarlar ve yeni alternatifler arar veya geliştirirler.

Kurumların dayanıklılıklarının geliştirilmesine dair hazırladıkları rehber içerisinde, Personel ve Gelişim Enstitüsü (CIPD 2011), bakış açılarının geliştirilmesi için üzerinde düşünülmesi gereken dört temel alan belirlemiştir. Bunlar, bir kişinin işinin özellikleri; kurum kültürü ve işleyiş süreçleri; liderlerin kurum içerisindeki özellikleri ve etki seviyeleri; ve kurumun içerisinde işleyişini sürdürdüğü dış etkenler ve ortam.

Kurumsal dayanıklılığa katkı sağlayan diğer bileşenlere bakıldığında;

Ekip hizmeti, kurumsal dayanıklılık için olmazsa olmazlardan birisi olup ekip/takım çalışmasına dayalı bakış açılarının başarısına dair birçok kanıt mevcuttur ve bunlar arasında, daha iyi tıbbi sonuçlar, iyileşmiş hasta ve çalışan memnuniyeti ve sağlık kuruluşlarına sağlanan tasarruf yer almaktadır.

Çalışma ortamı, güvenli ve sağlıklı bir çalışma ortamına imkan sağlamanın yanında, devam eden öğrenim ve eğitim ile profesyonel gelişime yönelik fırsatlar, gerekli ekipmana ve malzemeye erişim ile uygun çalışma yükleri ve cezbedici çalışma koşulları ile birleştirğinde kurumsal dayanıklılığa daha fazla katkı sağlayacaktır. Etkin takım çalışmasını teşvik edecek kurumsal kültür, örneğin açık iletişim, transparanlık, destek, akıl hocalığı ve nezaret etme güvenli ve sağlıklı çalışma ortamlarının başka öğeleridir.

“Kurumsal dayanıklılık, bir kurumun süreçsel değişikliklere ve ani kesintilere, kendini idare etme ve ilerleyebilmek amacıyla, düzgün bir biçimde hazırlanıp, yeterli ve gerekli tepkiyi vererek, yeni

koşullara ayak uydurabilmesidir.”

Britanya Standartı BS65000 (2015)

7

İşe alım ve bireylerin işe devam etme oranı da sağlık sistemlerinin dayanıklılığını etkilemektedir. Esnek iş tanımları, yeterliğe sahip çalışanların işe alımı için önemlidir ve mevcut hemşirelik kabiliyetlerinin düzgünce kullanımına ön ayak olacaktır. Hemşirelerin etkisinin veya kontrolünün bulunduğu esnek çalışma uygulamalarının yararları arasında genel olarak artan sağlık ve iyilik ile çoğalan iş memnuniyeti ve kurumsal bağlılık bulunmakta, bu sayede kurumsal personel kaygıları, turnover ve iş aksaklıkları azalmaktadır.

Esnek, durumlara ayak uydurabilen ve öğrenen sistemlerin geliştirilmesindeki önemli parçalardan birisi de risklerin tanımlanıp yönetilebilmesidir. Belirlenen risklere bağlı olarak ortaya çıkan sağlığa zararlı etkiler, bu sayede engellenebilir, azaltılabilir ve sağlık sektörü ile diğer sektörlerin beraber çalışması sonucunda, söz konusu olaylarda etkilenen kişi sayısı oldukça azaltılabilir. Buna dahil olarak, hastalar ve toplumsal gruplarla, yenilikçi cevap yöntemleri geliştirmek adına yürütülecek çalışmalar önemlidir. Risk ve dayanıklılık alanlarında gerçekleştirilen araştırmalarda, bu öğelerin birlikte göz önüne alındığı değerlendirme biçimlerinin, sağlık eksiklikleri konusunda bize yeni bakış açıları sunacağı gösterilmiştir (Panter-Brick 2014). Özellikle, araştırmacılar, risk konusunda sofistike bilgilenmenin gerekliliğini, daha gerçekçi bir dayanıklılık anlayışının önemini, risk ve dayanıklılık ölçümlerinin anlamlı ve kapsayıcı olmaları için kültürel faktörleri de göz önüne almaları gerektiğini vurgulamıştır. Panter-Brick'in (2014) de belirttiği gibi “Sağlık konularında, risk araştırmaları genellikle dayanıklılık araştırmalarına kıyasla daha yaygındır. Ancak, sağlık araştırmaları ve uygulamalarında dikkati riskten, dayanıklılığa doğru değiştirecek bir akım mevcuttur.” Giderek artan bir biçimde, kanıtlar kurumsal dayanıklılık ile tıbbi sonuçlar arasında doğrudan bir bağlantı olduğunu göstermektedir. Kurumsal dayanıklılığın geliştirilmesine yönelik olumlu stratejiler, önemli kişisel ve kurumsal faydalar sağlayacak, üretkenliği, kişisel iyiliği geliştirecek, çalışanlarla ilgili sorunları azaltacaktır (McAlister ve McKinnon 2009).

Düşünce

1. Kurumunuz içerisinde, en son gerçekleşen büyük ve beklenmeyen değişikliğin etkileri nelerdir? Bu değişimden neler öğrendiniz? Öğrenilen dersler nasıl paylaşıldı?

2. Kurumunuz, sağlık hizmeti ortamındaki değişikliklere nasıl hazırlanıyor? Söz konusu hazırlıkları gerçekleştirmek için ortaklıklar kuruyor mu?

3. Kurumunuz içerisinde ortaya çıkan yeni trendleri belirlemek ve analiz etmek için ne tür süreçler mevcut? Bu trendlere ne hızla cevap veriliyor ve gerekli değişiklikler yapılıyor?

4. Kurumunuzun dayanıklılığına katkıda bunmak için başka neler yapabilirsiniz?

Kurumunuzun içerisinde hangi riskleri tanıyabiliyor sunuz? Bu riskler için nasıl

hazırlandınız? Örnek olarak, sağlık ekibi üyelerinden birinin hastalanarak izin

kullanmasını düşünebilirsiniz.

Kurumunuzun dayanıklılığını geliştirmek için hangi alanlar iyileştirilmelidir? Bu sorunlara

nasıl yaklaşabilir siniz?

8

BÖLÜM 5: KİŞİSEL DAYANIKLILIĞIN GELİŞTİRİLMESİ

Hemşireler ve hemşirelik, düzenli olarak yapılan incelemeler ve yeniden düzenlemeler, hizmet verme ve bakım modellerinde değişiklikler, mali baskılar, genişleyen uygulama alanları, personel eksiklikleri ve bir hemşire işgücünün neler yapması gerektiğine ilişkin abartılı beklentiler de dahil olmak üzere, artan baskılara maruzdur. Hemşireler de, diğer sağlık hizmeti personeli ile birlikte, uzun çalışma saatlerinin neden olduğu fiziksel ve psikolojik stresler yaşamaktadırlar. Stresle başa çıkmaya yönelik birçok yaklaşım başa çıkma stratejilerine odaklanmakta ve tam olarak da bir bireyin dayanıklılığının arttırmasına ve meydana geldiklerinde güçlüklerin üstesinden gelmesine veya zorluklara tepki vermesine yardımcı olmamaktadır (Sull ve ark. 2015). Hepimiz kendimize bakmak ve dayanıklılık stratejileri geliştirmekle sorumluyuz. Hemşireler ve sağlık hizmetlerindeki kuruluşlar kendilerine bakamadıkları takdirde, hizmet verdikleri nüfuslar ve toplumlara nasıl bakabilirler?

Dayanıklılık geliştirmeye yönelik CIPD kılavuzu (2011) bireylerin dayanıklılık geliştirmek için kullanmaları gereken üç yaklaşımın altını çizmektedir: 1. Kişilik/bireysel özellikler – Dayanıklılık bireye içseldir ve kişiliklerinin bir parçasını

oluşturan doğuştan bir yetenek olarak görülür. Kendi yaşamı üzerinde kontrol, sebat, duygusal yönetim ve farkındalık, iyimserlik, perspektif, mizah anlayışı, kendi kabiliyetlerine inanma ve sorum çözme yeteneği buna dahildir.

2. Çevre – Dayanıklılık tamamen bir kişinin çevresi ile deneyimlerine bağlıdır böylelikle bireyin dışındaki, ne kadar sosyal destek aldığı gibi, etkenler kişinin ne kadar dayanıklı olduğunu belirleyecektir.

3. Kişi–çevre – Dayanıklılık bir kişinin kendi kişiliği ile birlikte aile, benzerler/akranlar ve sosyal çevre gibi çevresel etkilerin bir ürünüdür.

Esenlik uzmanı, Robertson Cooper, kişisel dayanıklılığı ve esenliği baskı altında iş performansını koruma kapasitesi olarak açıklar ve buna aksiliklerden kendini etkin bir şekilde toparlama dahildir. Eğitimi ve dayanıklılığı geliştirmek için bir model geliştirilmiştir. Onların görüşüne göre bir bireydeki dayanıklılık bireyin başlangıç noktası ne olursa olsun olumlu olarak geliştirilebilir. Bu görüş Jackson ve ark (2007) tarafından yapılan araştırma ile de desteklenmektedir, özellikle hemşirelerin kendi kişisel dayanıklıklarını geliştirerek ve kuvvetlendirerek işyeri olumsuzluğuna karşı kırılganlıklarını azaltabileceklerini önermektedirler. Artan bir şekilde dayanıklılık eğitiminin hemşirelik eğitimine dahil edilmesi ve profesyonel desteğin akıl hocalığı programları ile teşvik edilmesi önerilmektedir. Robertson Cooper Kişisel Dayanıklılık Modeli

GÜVEN

AMAÇLILIK SOSYAL

DESTEK

UYUM

YETENEĞİ

DAYANIKLILIK

9

Kişisel dayanıklılık ile bakım sağlama yeteneğimiz arasındaki ilişkiyi daha iyi anlarsak; bu sayede, toplumsal boyutta kişisel dayanıklılığın artırılmasına yönelik becerilerimizin gelişmesine katkı sağlamış oluruz. İşsizlik ruh sağlığı için büyük bir risk faktörüdür. İyi bir çalışma ortamı yaratılması fiziksel ve ruhsal esenlik için bir esas olduğunun bilinmesi, işverenlerin sistemdeki en iyi uygulamayı modellemede bir liderlik rolü almalarını sağlayacaktır. Çalışma uygulamalarında değişiklikler, yeniden yapılanma ve hızlı sınır değişikliklerinin tamamı psikolojik stres, yorgunluk, tükenme ve depresif bozukluklar olasılığını arttırabilir. Sağlık sistemi değişimi sınırlamak için aktif olarak çalışırsa, bu herhangi bir olumsuz etkiyi azaltabilir.

BÖLÜM 6: ÖNÜMÜZDEKİ YOL

Hemşirelerin dönüşümsel değişikliğin yönlendiricileri olduğu birçok örnek vardır; politikadan uygulamaya, sistemin tüm düzeylerinde birçok hizmetin sağlanmasında önemli iyileştirmelere öncülük etmişlerdir. Ancak şimdi hemşirelik rolümüzü daha geniş çaplı olarak daha geniş bir sistemde ele almamız gerekiyor. Bu konuda öncelikli olarak üzerinde durmamız gereken üç alan bulunmaktadır. 1. Dijital Teknolojilerin Benimsenmesi: Kuvvetli bir sağlık sistemi için, iyi işleyen bilgi

sistemlerine ihtiyaç vardır ve hemşireler bu hedefle ilgili olarak uygun şekilde donanımlı olmalıdır (DSÖ 2007). Dijital olmak tüm hizmet verme şeklimizi yeniden incelemeye ve nerede yeni olasılıklar olduğunu anlamaya açık olmayı gerektirir. Yeni teknolojileri benimsemek hemşirelerin uygun teknolojik destek için ihtiyaçlarında iddialı olmasını gerektirecektir. Büyük sıklıkla teknoloji tepeden-aşağı bir proje olarak görülmekte ve hemşireler değişim sürecine çok geç katılmaktadır, bu da yavaş ve verimsiz uygulamalara yol açmaktadır. Aksine, sistemde liderler olmamız ve teknolojilerin bakım yollarını dönüştürebileceğini ve hasta güvenliği ve kaliteyi iyileştirici olduğu yönünde bir anlayışı desteklememiz gereklidir. Dijital teknoloji her klinik ortamda hemşirelik uygulaması ortamının her yönünü etkiler ve bu zorluğa hazır liderlerimiz olduğundan emin olmamız gerekir.

Düşünce

İşyerindeki kişisel dayanıklılığınızı engelleyen sorunlar nelerdir?

İşyerinizde desteği nasıl seferber edersiniz?

Düşünce

Sağlık verileri için bir isteğiniz var mı? Yok ise bunu nasıl geliştirebilirsiniz? Sağlık verileri çalışma şeklinizi nasıl iyileştirebilir?

10

2. Kalite ve Etkiyi Kanıtlamak: Hemşirelerin işi sıklıkla başkaları için görünmezdir ve bakım

noktasında teknolojilerin kullanılması bu görünürlüğü iyileştirmeye yardımcı olabilir. Hemşirelerin işlerinin kalitesi ve etkisini nasıl kanıtladıkları sistemin geri kalanının hemşirelerin rolünü anlamasını ve değer vermesini sağlamada kilit rol oynar. Bu da direnci arttırmak için hemşirelik katkılarını optimize etmek üzere gerekli kaynaklar ve ortamların seferber edilmesini sağlayacaktır. Yönetim ve politika yapmanın tüm düzeylerinde, hemşirelik uzmanlığı görünür olmalı ve sağlık sistemi boyunca kaliteli bakımın sağlanmasında kritik bir aktör olarak değer verilmelidir.

3. Sistemler Liderliği: Liderliğin doğası ve bunun hemşirelik ve sağlık hizmetindeki önemi hakkında çok şey yazılmıştır. Ancak, açıkladığımız gibi, mevcut hemşire liderleri onların esnek ve atik şekillerde çalışmalarını gerektirecek, eşi görülmemiş sayıda, beklenen ve beklenmeyen, zorluklar ve değişimler ile karşı karşıyadırlar. Hiyerarşik organizasyon yapısı ile bağlantılı tek bir organizasyon modeline dayalı geleneksel modeler sürdürülebilir olmamakla birlikte özellikle kamu sektörü liderliğinde, hizmetler entegre oldukça, bakım yolları dönüştükçe, kaynaklar paylaşıldıkça ve personel çok farklı şekillerde görevlendirildikçe organizasyonel, profesyonel ve coğrafi sınırlarda bir bulanma olmuştur. Bu alandaki araştırmacılar tarafından (Fillingham ve Weir 2014) “şimdi tüm liderlerin ağırlık merkezlerini kuruluşlarına sadakatten vatandaşa ve daha geniş nüfusa sadakate kaydırmaları gerekmektedir” diye önerilmiştir. Fillingham ve Weir “sistemler liderliği” adı verilen bir yaklaşımda, ittifaklar ve gerçek ortaklıklar kurmanın öneminin altını çizmektedir. Sağlık sistemlerinin dayanıklılığının iyileştirilmesi için işbirlikçi ağlar üzerinde çalışılması gerekmektedir.

Düşünce

Gerçekleştirdiğiniz bakımın etkisini nasıl kanıtlarsınız? Elinizde bulunan farklı araçlar nelerdir? Hemşirelerin nasıl bir fark yarattığını göstermek için her fırsatı kullanıyor musunuz?

Düşünce

Kuruluşunuzun ve sağlık sisteminin daha dayanıklı olmasına öncülük etmek için ne yapabilirsiniz?

11

Bir Eylem Planı

Sağlık sistemlerini kuvvetlendirme, iyileştirme ve onların dayanıklılıklarını geliştirmede farklı yönlerini ele aldıktan sonra, bazı kilit eylem noktalarını özetlemek ve cevabımızı planlamayı düşünmek mümkündür: Bireysel hemşireler Sağlığınızı ve esenliğinizi koruyun. Kişisel dayanıklılığınızı geliştirmeye ve iş arkadaşlarınızın dayanıklılık gelişimini

desteklemeye öncelik verin. Öz-bakım yeteneklerini nasıl geliştirebilecekleri konusunda anlayışlarını iyileştirmek ve

hizmetlerin geliştirilmesini etkilemek için, aktif olarak hastalar, bakıcılar ve toplumlar ile birlikte çalışabileceğiniz yolları düşünün.

Yüksek kaliteli hemşireliğin sonuçlar üzerindeki olumlu etkisini kanıtlamak için becerilerinizi geliştirin.

Sistem çapında kuvvetli ağlar kurarak sağlık sistemleri düşüncenizi geliştirin. Kurumlar/işverenler Sağlık hizmeti personeli için kişisel koruyucu ekipman sağlayın. Sağlık hizmeti personelinin sağlık ve esenliğini destekleyin. Çalışanlara öğrenme olanakları sağlayın. Bir kritik vaka gözden geçirme sisteminin mevcut olmasını sağlayın. Afet planları kurun ve yerleştirin. Politika yapıcılar Sağlık hizmeti çalışanlarını korumak için mevzuat kurun ve uygulayın ve KKE sağlayın. Sağlık işgücünü uygun şekilde planlayın ve yönetin. Ulusal bir HRH planı tesis edin ve

bunu etkin bir şekilde uygulayın. Hakim olan hastalık-odaklı sistemden önleyici hizmetler ve sağlığı desteklemeye

odaklanan bir sisteme geçişi hızlandırın. Dayanıklılık planlamalarının sağlık sisteminde stratejik gelişiminin bir parçası olmasını

sağlayın. Hemşire becerilerinin sistem genelinde optimal kullanımını sağlamak için hemşireleri

politika düzeyinde dahil edin. Ulusal Hemşirelik Birliğinin rolü Hemşireleri optimal düzeyde performans göstermek ve hemşirelik katkılarını maksimize

etmek için desteklemek üzere etkin sağlık politikası geliştirilmesini sağlayın. Sistemin tüm düzeylerinde hemşirelik katkısını maksimize etmek için hemşire liderleri

geliştirin.

BÖLÜM 7: SONUÇ

Gelecek zorluklarla başa çıkmaya dayanıklı, kuvvetli sağlık sistemleri kurmak için birlikte çalışmamız gerektiği açıktır. Sağlık ve sağlık dışı sektörlerden meslektaşlar ile işbirliği içerisinde sağlık hizmetlerinin büyük bir kısmını sağlayan hemşirelerin bu süreçte önemli bir rolü vardır. Sağlık sistemlerini kuvvetlendirmek için kararlara dahil olarak, iyileştirilmiş sağlık sistemleri dayanıklılığı ve sağlık sonuçlarına yol açacak olumlu uygulama ortamlarını desteklemeliyiz.

Kaynak: Nurses: A force for change: Improving health systems’ resilience. ICN2016, http://www.icn.ch/, Erişim Tarihi: 23.02.2016