แผนการสอนประจ าหนวย

ชดวชา การสงเสรมการเกษตรเพอการพฒนา หนวยท 1 แนวคดเชงวเคราะหเกยวกบการพฒนา ตอนท 1.1 ความรเกยวกบการพฒนา 1.2 แนวคดและปรชญาในการพฒนาชนบท 1.3 จรยธรรมและวนยในการพฒนา แนวคด 1. การพฒนาเปนค าทมความหมายหลากหลาย ขนอยกบคานยมและทศนะท แตกตางกน จงมการน าทฤษฎสงคมตาง ๆ มาใชเปนหลกหรอกรอบความคด ในการอธบายการท างานของสงคม ท าใหเกดวธการพฒนาทหลากหลาย ทงวธการแยกสวนและองครวม ทงทค านงถงความยงยนและเฉพาะหนา 2. ชนบทเปนแหลงทรพยากรทเปนรากฐานของการพฒนาทงปวง ชมชนชนบท เปนหนวยสงคมพนฐานทประกอบดวยครอบครวทเปนหนวยสงคมทเลกทสด ชมชนแตละชมชนมภมปญญาและลกษณะเฉพาะทโดดเดนและหลากหลาย เปยมดวยศกยภาพและพลงอ านาจทยงไมไดใชประโยชนอยางเตมท ดงนน การเรยนรและการมสวนรวม เพอการพงตนเองใหมพลงอ านาจในการ ตดสนใจก าหนดชะตาชวตตนเอง จงเปนทงวถทางและจดหมายของการ พฒนาชนบท 3. การท างานพฒนาทยดคนเปนศนยกลางของการพฒนา จงเปนการสราง ความสมพนธทเทาเทยมกนระหวางนกพฒนาและประชาชนในการ แลกเปลยน ขาวสารความร ทศนะและประสบการณทมใชเรองของการสราง บญคณและการตดคาง ดงนน การพฒนาจงตองมจรยธรรมและวนยเปนตว ชวยก ากบบทบาทและพฤตกรรมของนกพฒนา เพอมใหเกดผลกระทบทาง ลบในภายหลง

2

วตถประสงค เมอศกษาตอนท 1.1-1.3 จบแลว นกศกษาสามารถ 1. อธบายความรเกยวกบการพฒนาได 2. อธบายแนวคดและปรชญาในการพฒนาชนบทได 3. อธบายจรยธรรมและวนยในการพฒนาได

3

ตอนท 1.1 ความรเกยวกบการพฒนา โปรดอานหวเรอง แนวคดและวตถประสงคของตอนท 1.1 แลวจงศกษารายละเอยดตอไป หวเรอง 1.1.1 แนวคดเกยวกบการพฒนา 1.1.2 ทฤษฎการพฒนา 1.1.3 ปรชญาของการพฒนา แนวคด 1. สงคมมความหลากหลาย แตกตางกนในระดบการพฒนาทงภายในสงคมและ ระหวางสงคม แนวคดและวธการด าเนนการพฒนาจงแตกตางหลากหลาย ขนอยกบคานยมและทศนะทตางกน 2. การจะเขาใจการพฒนาสงคมนน จ าเปนตองศกษาทฤษฎตาง ๆ ทอธบายวา สงคมท างานอยางไร 3. ดวยศกยภาพของมนษยกบความยตธรรมทางสงคม ท าใหสามารถสราง กระบวนการพฒนาทมพลวต ความสมดล และความยงยนใหเกดขนได วตถประสงค 1. วเคราะหสาเหต และสภาพการเปลยนแปลงของสงคม และเปรยบเทยบ การพฒนาของแตละสงคมได 2. วเคราะหทฤษฎสงคมและอธบายความแตกตางของการพฒนาสงคมได 3. อธบายปรชญาการพฒนาทเหมาะกบสภาพสงคมทก าหนดได

4

เรองท 1.1.1 แนวคดเกยวกบการพฒนา สงคมของประเทศตาง ๆ ในโลกลวนตกอยภายใตกฎแหงธรรมชาต (Natural law) เชนเดยวกบมนษยทประกอบกนขนมาเปนสงคม จงมทง “ยาก-ด-ม-จน” กลาวคอ มทงความทกขและความสข มทงความมงมและความยากจน ซงอาจกลาวอกนยหนงไดวา บางสงคมนนประชาชนโดยทวไปมฐานะสมบรณพลสขมากกวา เมอเปรยบเทยบกบสงคมซงประชาชน สวนใหญมฐานะยากไรกวา อยางไรกตาม ภายในสงคมของประเทศเดยวกนกยงมความแตกตางทางฐานะความเปนอย เปนสงคมเมอง ซงโดยทวไปจะมฐานะความเปนอยดกวาสงคมชนบท สาเหตและความส าคญของการพฒนา ภายหลงสงครามโลกครงท 2 การเปลยนแปลงของประชากรและสงคมตาง ๆ ในโลกเปนไปในอตราทรวดเรวและกวางขวางมาก ความแตกตางทางสงคม -วฒนธรรม เศรษฐกจ -การปกครอง การเมอง -ความมนคง และศลปวทยาการของประเทศตาง ๆ ซงมอยแตดงเดมแลวนน ปรากฏชดเจนและมากยงขน จนเกดชองวาง (gap) ระหวางประเทศตาง ๆ มาก เพราะแตละประเทศลวนมงแสวงหาความสมบรณพลสขใหแกประชากรของตน การแขงข นกนระหวางประเทศในดานอ านาจทางการเมอง (เพอหาพวกพอง) และทางเศรษฐกจ (เพอหาความมนคง) ตลอดจนแนวคดและลทธการปกครองประเทศจงเกดขนมาก จนท าใหความสมพนธระหวางประะเทศกลายเปนเกมทมความส าคญในการก าหนดบทบาทหนาทและการรกษาผลประโยชนของแตละประเทศ ซงท าใหเกดปญหาการแขงขนทไมเปนธรรม คอ การเอารดเอาเปรยบ การแสวงหาแตผลประโยชน โดยไมค านงถงประเทศอน ๆ ท าใหประเทศทดอยกวาทางวทยาการและเศรษฐกจอยแลวประสบภาวะยากจนและเลวรายยงขน ปจจบนน ไมเพยงแตเกดการเปลยนแปลงอยางรวดเรวจนท าใหเกดความแตกตาง อยางใหญหลวงระหวางประเทศตาง ๆ เทานน แมแตสงคมภายในประเทศ โดยเฉพาะประเทศทก าลงพฒนาทงหลาย กเกดการเปลยนแปลงภายในสงคมคอนขางเรว จงท าใหเกดความ แตกตางและความเหลอมล าภายในสงคมนนดวย กลาวคอ ท าใหเกดสงคม ทไดชอวาเปนสงคมเมอง (urban society) และสงคมชนบท (rural society) สาเหตความแตกตางระหวางสงคมดงกลาว เกดจากปจจยส าคญ 3 ประการ ทมผลและอทธพลตอกน ดงน 1. การเพมขนของประชากรอยางมากมายฉบพลน (Population Explosion) ภายหลงการปฏวตทางอตสาหกรรม (industrial revolution) ในยโรป เมอป พ .ศ. 2193 (ค.ศ. 1650) ซงสงผลใหเกดการปฏวตทางวทยาการดานตาง ๆ ตามมา เชน การปฏวตทางเกษตรกรรม ทางการแพทย ดวยวทยาการใหมทเรยกวา เทคโนโลย (technology) ท าใหเกด

5

การเปลยนแปลงดานประชากร คอ การเตบโตดานปรมาณประชากร (population growth) เปนไปในอตราทวคณ ผลแหงการเพมประชากรอยางมากมายฉบพลน ท าใหเกดปญหาผกพนกนเปนลกโซ คอ 1.1 การขยายทดนท าการเกษตรออกไปเพอการเพมผลผลต เพอผลตอาหารใหเพยงพอทจะเลยงประชากรทเพมขน 1.2 การอพยพของ (แรงงาน) ประชากรชนบทไปท างานในสงคมทมตลาด (แรง) งานมากกวา ท าใหเกดสงคมและปญหาแหลงชมชนแออด (slum) ในสงคมเมองขน 1.3 การเปลยนแปลงเปนสงคมเมองอยางรวดเรวดวยความกาวหนาทางดาน วทยาศาสตรและเทคโนโลย ท าใหกจการดาน อตสาหกรรมและพาณชยกรรมขยายตวมากขน ประกอบกบการคมนาคมขนสงสะดวกรวดเรวขน 1.4 ความสลบซบซอนของอารยธรรม (อตสาหกรรม) ท าใหชวตความเปนอยของชาวเมองเปลยนแปลงและซบซอนมากยงขน เรวยงขน กวาชาวชนบท 2. สภาพแวดลอมทางธรรมชาต (Natural Environment) อนไดแก ทรพยากรธรรมชาตและลมฟาอากาศ มผลกระทบโดยตรงตอสงมชวตทงมนษย สตว และพช โดยเฉพาะทางดานการเกษตร ท าให 2.1 ทรพยากรธรรมชาตทส าคญ คอ ดน น า และปาเขา ถกบกรกท าลายโดยมไดค านงถงการอนรกษและประสทธภาพการใชงาน 2.2 ลมฟาอากาศแปรปรวน ไมเปนไปตามฤดกาลปกต อนเปนผลกระทบจาก 2.1 รวมกบภาวะมลพษจากโรงงานอตสาหกรรมและการกระท าตาง ๆ ของมนษย 3. ผลกระทบจากอารยธรรมตะวนตก (Impact of Western Civilization) อทธพลจากสงคมในซกโลกตะวนตกทมตอประเทศก าลงพฒนานน มมากมายหลายทาง โดยเฉพาะ อยางยงจากกระแสโลกาภวฒน (globalization) ในปจจบน เชน 3.1 อทธพลจากการลาอาณานคมของตะวนตก ท าใหทศนะและคานยมของประชาชนในประเทศทถกครอบครองเปลยนแปลงไป 3.2 เทคโนโลยทางอตสาหกรรมและการแพทย ท าใหระบบชวตความเปนอยของคนในเมองและชนบทตางกนมากขน ท าใหอตราการตายนอยลงขณะทอตราการเกดเพมขน 3.3 การแพรขยายของอารยธรรมตะวนตก ดวยความเจรญกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยการสอสารคมนาคม ท าใหเกดการถายทอดโทรทศนพรอมกนถงกน ทวโลก (เชน CNN) ท าใหขาวสารเชอมถงกนโดยฉบพลนทงโลก (เชน internet) ท าใหเกดสภาพการณทเรยกวา “โลกาภวฒน” (globalization) ท าใหรปแบบการด ารงชวต การท าธรกจ และการเรยนร เปลยนแปลงไปจากเดมอยางมากมาย

6

การเปลยนแปลงทเกดขนในสงคม จากปจจยส าคญดงเชน การเพม ปรมาณประชากร การเปลยนแปลงสภาพธรรมชาต และผลกระทบจากอารยธรรมตะวนตก ในชวงเวลาอนสนนน เปนปรากฏการณทท าใหสงคมแตกตางกนมากขน ความเหลอมล าและชองวางระหวางสงคม เมอง และสงคมชนบท ซงตางกมทงสวนดและสวนเสยนน เปนสาเหตท าใหเกดการพ ฒนาขน เพอลดชองวางและความเหลอมล าทางสงคมและเศรษฐกจ เพอใหมนษยมคณภาพชวตทดข น และไมแตกตางกนมาก ความเปนมาของแนวความคดเกยวกบการพฒนา การพฒนาเปนค าทมความหมายไมเปนกลาง กลาวคอ แฝงไปดวยคานยม (value-laden) และดเหมอนจะผกพนกบวฒนธรรม (culture-bound) การพฒนาจงมความหมาย แตกตางกนมากมายขนอยกบบคคล สงคม วฒนธรรม และกาลเวลา เปนตน แตอยางไรกตาม แนวความคดโดยสรป (Galeski, 1972 : 273-287) ตอไปนแสดงใหเหนถงความเปนมาของแนวความคดเกยวกบการพฒนา 1. แนวความคดแบบววฒนาการ (Evolution) นกสงคมศาสตร และนกสงคมวทยาในศตวรรษท 19 ใชค าวา การพฒนาเพออธบายประวตศาสตรของมนษย (human history) เพราะเชอวา มนษยชาตเคลอนยายจากภาวะหนงไปสอกภาวะหนงทสงกวา (higher stage) ในทศทางเดยวกน (uni-directional) และการเคลอนยายดงกลาวท าใหชวตมนษยมความอดมสมบรณขน มความแตกตางกนมากขน ร ารวยขนทงทางวตถและวฒนธรรม มเหตผลมากขน ฯลฯ โดยเหตน การพฒนาจงมความหมายใกลเคยงกบค าวา ความกาวหนา (progress) ซงในบางครงมการใชค าทงสองแทนความหมายเดยวกน 2. แนวความคดแบบการเปลยนแปลงทางสงคม (Social Change) นกสงคมศาสตรในศตวรรษท 20 เรมละทงค าวา การพฒนาและความกาวหนา แลวหนมาใชค าวา การ เปลยนแปลงทางสงคม (social change) เพราะมความหมายเปนกลางมากกวาการพฒนา คอ ไมเกยวของกบอดตหรออนาคตอนรงโรจน แตสนใจศกษาการเปลยนแปลงของปรากฏการณ (phenomena) เชน การจดชนชนทางสงคม (social stratification) เพอหาสาเหตของการเปลยนแปลง ไมวาจะเปนการเปลยนแปลงภายในสงคม (change in society) หรอการเปลยนแปลงทงสงคม (change of society) 3. แนวความคดแบบเศรษฐศาสตร (Economic) แมค าวาการพฒนาจะเลอนหายไปจากแนวความคดทางสงคมศาสตรไปบาง แตกลบไดรบความนยมในทางเศรษฐศาสตร เพอใชส าหรบจ าแนกประเทศตาง ๆ ตามดชนบงช (index) บางตว เชน รายไดประชาชาต กลาวคอ มการเรยกประเทศทมรายไดประชาชาตสงกวาวาเปนประเทศพฒนาแลว และเรยกประเทศทม รายไดประชาชาตต ากวาวาดอยพฒนาหรอก าลงพฒนา ดงนน การพฒนาจงหมายถง การเพมคาของกลมดชนบางตวทใชวด จงแทบจะมความหมายเดยวกบค าวา ความเปนอตสาหกรรม

7

(industrialization) ความทนสมย (modernization) หรอความจ าเรญทางเศรษฐกจ (economic growth) การพฒนาในทนจงมความหมายแคบกวาการเปลยนแปลงทางสงคม 4. แนวความคดแบบการปฏบตการทางสงคม (Social Action) การพฒนาในระยะตอมานนไมเพยงจะเกยวพนกบเศรษฐศาสตร ยงเกยวพนกบการปฏบตการทางสงคมมากขน เพราะทกสงคมโดยเฉพาะฝายรฐบาลตางเพยรพยายามปรบปรงสถานการณทางเศรษฐกจและสงคม (economic and social conditions) เชน รายไดประชาชาต คณภาพชวต ฯลฯ จงไดวางแผนปฏบตการขน เชน การปฏรปทดน การจดตงอ งคกรสหกรณชนบท ฯลฯ เพอเพมคาดชนทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม (socio-economic and cultural indices) ทเลอกสรรไวบางตว ดงนน การพฒนาจงเปนผลของการปฏบตการทางสงคม 5. แนวความคดแบบความขดแยงทางสงคม (Social Conflict) เมอการพฒนาเปนผลทางการปฏบตการทางสงคม ผลของการพฒนาจงกอใหเกดความตงเครยด และความขดแยง (tension and conflict) ขน เชน ในแบบแผนวฒนธรรม สดสวนระหวางอาชพและจ านวนประชากร การท างานในองคการ ชนชนทางสงคม ฯลฯ ความขดแยงทกรปแบบมสหสมพนธตอกน (interrelated) และมผลกระทบ (impact) ตอกนมากนอยตางกน แนวความคดดงกลาวนเปนพนฐานของแนวความคดในการพฒนาประเทศแบบสงคมนยมทใชทฤษฎวาดวย ความขดแยงมาเปลยนแปลงโครงสรางและระบบสงคม เดมเชอกนวา การพฒนาเปนกระบวนการววฒนาการตามธรรมชาต ผสนใจจงศกษาประวตศาสตรของมนษยชาต ตอมาความสนใจหนเหมาทางการศกษาปรากฏการณของการเปลยนแปลงทางสงคม แลวแนวความคดทางเศรษฐศาสตรเกยวกบดชนบงชการพฒนาในแงของรายได และผลผลตของชาตกเรมมบทบาท และในทสด การศกษาอยางจรงจงในเชงปฏบตของการพฒนาจงเกดขน เปนการศกษาถงแนวความคดเกยวกบการปฏบตการทางสงคม และความขดแยงทางสงคม แนวความคดเกยวกบการพฒนา ค าวา การพฒนา เปนค าทถกน าไปใชอยางแพรหลายทสด ถกกลาวขวญถงบอยทสด และอาจกลาวไดวา เปนค าทมความหมายแตกตางกนมากทสดค าหน ง ในทนจะขอสรปแนวความคดของการพฒนาเพยง 4 ประการ คอ 1. การพฒนาในความหมายเกยวกบการวางแผน การพฒนา หมายถง กระบวนการเคลอนยายจาก “การดอยพฒนา” (underdevelopment) ใหหลดพนจากความยากจน ซงจะแสวงหาและบรรลถงไดอยางแทจรงโดยวธ “การวางแผนเพอการพฒนา” (planning for development) (Myrdal, 1971 : 421) กลาวคอ การพฒนาเปนการปรบปรงเงอนไขทไมพงปรารถนาตาง ๆ ในระบบสงคม เงอนไขซงท าใหภาวะการดอยพฒนาเปนอยตลอดไป ในขณะทการวางแผนเปนการคนหาระบบทประสานงานกนขนมาตามหลกการแหงเหต

8

และผล เปนระบบของมาตรการทางนโยบาย ซงสามารถท าใหเกดการพฒนา (Myrdal, 1971 : 36) การพฒนาจงเปนการวางแผนเพอหามาตรการใหหลดพนจากความทกขยากทไม พงปรารถนา 2. การพฒนาในความหมายเกยวกบการปฏบต การพฒนาเปนเรองเกยวกบ การชกชวนหรอกระตนใหเกดการเปลยนแปลง (induced or instigated change) เปนความ พยายามทต งใจกระท าเพอเปลยนโครงสรางสงคมของประชากรเปาหมาย (a deliberate attempt is to be made to alter the social structure of the target population) โดยโครงการทวางขนเพอ (ใหบคลากรเฉพาะชดหนง) ปฏบตการใหบรรลผลตามเปาหมาย (towards a mission or goal) ดวยกลวธการท างานพฒนาตาง ๆ (various development work strategies) และโครงการดงกลาวตองเกยวของกบขนาดของหนวยสงคมเปาหมาย (related to the size of the target social unit) แมวาประชาชนเปนรายบคคล หรอเปนกลมจะไดรบผลจากการพฒนา แตโดยทวไปแลวโครงการพฒนามกจะมงถงการเปลยนแปลงทมผลตอสงคมโดยสวนรวม (change which effects a larger social entity) (Bertrand, 1972 : 238-240) จะเหนไดวา ตามนยดงกลาว การพฒนาครอบคลมแ นวความคดเกยวกบการปฏบตการเพอเปลยนแปลงสงคมตามแผนการและโครงการทก าหนดขน 3. การพฒนาในความหมายเกยวกบเทคโนโลย การพฒนามลกษณะของการปฏบตทเกยวกบเทคโนโลย การผลต และการแบงชนชนทางสงคม (a revolutionary aspect with respect to technology production and social stratification) (Norowitz, 1966 : 25-26) ฉะนน การพฒนาจงครอบคลมไมเพยงแตการปรบตวในระบบสงคม (adjustments within a societal system) แตยงครอบคลมถงการเปลยนแปลงทงสงคมไปสรปแบบใดรปแบบหนงของรปแบบอน (transformation of the society itself in one of another type) บนพนฐานของการเปลยนแปลงน คอ การเปลยนแปลงดานเศรษฐกจและเทคโนโลยของระบบอตสาหกรรม และการเปลยนแปลงทางสงคมซงเปนผลตามมา (technological and economic transition of industrialization and the resultant social changes) (Jayanaman, 1973 : 240) การพฒนาจงเปนเรองของการเปลยนแปลงสงคมประเพณนยม หรอสงคมหวเลยวหวตอ ไปเปนสงคมทประกอบไปดวยนกคดรเรมสรางสรรคนวตกรรมทางเทคนค (converting a traditional or transitional society into a society of technical innovators) (Hetzler, 1959) 4. สมมตฐานของการพฒนา อยางไรกตาม การพฒนานอกจากจะมความหมาย ดงกลาวมาแลว ยงมความหมายในลกษณะตาง ๆ กนไปอก ในทนจะขอเสนอสมมตฐานพนฐานบางประการของการพฒนา (Kim, 1973) ดงน 4.1 การพฒนาเปนแนวความคดเกยวกบคานยม (a value concept) คอ ขนอยกบการประเมนคณคาของมนษย โดยทมนษยแตละคนมคานยมทไมมมาตรฐานเดยวกน จงตองม

9

การเปรยบเทยบกน เมอเปรยบเทยบแลวสงทไมดกตองมการปรบปรง (improvement) การพฒนาจงมความหมายทเปนไปตามคานยมทใชในการพจารณา (value judgments) (Seer, 1970 : 1-2) แกนแทของคานยมทางการพฒนา (the core development values) ของสงคมมนษยในโลกทกวนน ไดแก ความเปนธรรมทางสงคมและเศรษฐกจ (social and economic justice) อสรภาพทางการเมอง ทงใน ระดบชาตและนานาชาต (political freedom both in a national and international context) ความรงเรองทางเศรษฐกจและความสะดวกสบายทางวตถ (economic prosperity and material comfort) ชวตทสขสมบรณ (healthy life) และประชาชนท “รแจง” หรอมการศกษาด (“enlightened” or educated persons) 4.2 การพฒนาเปนการเปลยนแปลงโครงสรางทางสงคม (a social structural change) เพอใหบรรลถงคานยมทางการพฒนาดงกลาวขางตน สงคมตองเปลยนโครงสรางไปในทางทใหโอกาสในการท างาน เพอใหการบรรลผลตามคานยมทางการพฒนามความเปนไปไดมากยงขน การพฒนาจงเปนกระบวนการเปลยนแปลงสงคมเพอเพมหรอประกนความเปนไปไดดงกลาว 4.3 การพฒนาเปนการเปลยนแปลงการจดสรรและการกระจายทรพยากรของ สงคม ลกษณะของโครงสรางสงคมทส าคญตอการพฒนา คอ การจดสรรทรพยากร หรอระบบการกระจายทรพยากรของสงคม (resource allocation or the distributive system of society) เพราะแกนแทของคานยมทางการพฒนาขางตนทงหมดเกยวของกบการกระจายทรพยากรของสงคม ดงนนการเปลยนแปลงโครงสราง (structural change) จงเปนการเปลยนแปลงการ จดสรรทรพยากรของสงคม นนเอง 4.4 การพฒนาขนอยกบผน าทางการเมอง ปจจยส าคญทสามารถสงเสรมหรอ ขดขวางกระบวนการพฒนา คอ การเปนผน าทางการเมอง (political leadership) ผน าทางการเมองมบทบาทส าคญยง เพราะมอ านาจในการควบคมพลงในสงคม และมอ านาจใน การตดสนใจ (greater control over force in society and over decision-making) ซงมผลโดยตรงตอความขดแยงทางสงคมทอาจเกดขนจากการพฒนาได โดยสรปแลว การพฒนามความหมายเปนไปตามคานยมและกระบวนการบรรลถงคานยมทางการพฒนานน จ าตองเปลยนแปลงสงคม ก ารเปลยนแปลงสงคมทส าคญ คอ การเปลยนแปลงระบบการจดสรร หรอการกระจายทรพยากรทงทางเศรษฐกจและสงคม ซงผลของการพฒนาดงกลาวจะกอใหเกดความขดแยงทางสงคม ฉะนน การเปนผน าทางการเมองจงมความส าคญยงทจะสงเสรมหรอขดขวางกระบวนการพฒนา แนวทางการพฒนา จากแนวความคดเกยวกบการพฒนาดงกลาวมาแลว จะเหนไดวาการพฒนาเกยวของกบการปรบปรง และการเปลยนแปลงดานสงคม เศรษฐกจ การเมอง และการปกครองหรอการ

10

บรหารประเทศ ดงนน แนวทางการพฒนาจงอาจกลาวไดวาม 4 แนวทางใหญ ๆ ดวยกน คอ แนวทางการพฒนาดานเศรษฐกจ ดานสงคม ดานการปกครอง และดานการเมอง 1. การพฒนาเศรษฐกจ (Economic Development) (Sanders, 1970 : 14-17) มจดมงหมายในการสรางความเจรญทางเศรษฐกจ (economic growth) เชน การสะสมทนใหเพยงพอตอการสนบสนนระบบธนาคารทนาพงพอใจ การจด การดานการประกนภยและการบ านาญ การลงทนในดานอตสาหกรรมและการขนสง และกองทนส าหรบชาวนาเพอใชในการท าการเกษตรแผนใหม กระแสหมนเวยนของเงนตราจากคนร ารวยไปสคนยากจน ฯลฯ การพฒนาเศรษฐกจมกจะเกยวของโดยตรงกบภาคเกษตรกรรม (agricultural sector) หรอภาคอตสาหกรรม (industrial sector) 1.1 การพฒนาภาคเกษตรกรรม มจดมงหมายทการเพมผลผลตทางการเกษตร เชน อาหาร (food) ส าหรบเลยงประชากรโลกทเพมอยางรวดเรว และเสนใย (fiber) ส าหรบการสงเสรมดานอตสาหกรรมของประเทศ เปนตน 1.2 การพฒนาภาคอตสาหกรรม เปนความเพยรพยายามทจะสงเสรมการอตสาหกรรมโดยการใชประโยชนอยางเตมทจากแหลงพลงงานทไมมชวต (inanimate sources of power) ส าหรบการผลตทางเศรษฐกจ การจดองคการ (organization) การขนสง (transportation) การตดตอสอสาร (communication) เปนตน 2. การพฒนาสงคม (Social Development) (Sanders, 1970 : 17-18) จะเหนไดวาการพฒนาเศรษฐกจทกลาวมานน สมพนธกบองคประกอบทางสงคมมาก เปาหมายทางการพฒนาสงคมทส าคญ คอ การรหนงสอ (literacy) ของประชาชน และการใหสวสดการสงคม (social welfare) แกประชาชน 2.1 การรหนงสอ มงใหประชาชนอานออกเขยนได เพอชกน าประชาชนไปสการเปลยนแปลงทส าคญในชวตความเปนอยและในสงคมของเขา เชน การท างานมประสทธภาพ มากยงขน หนาทการงานดขน เปนตน 2.2 สวสดการสงคม มงแกปญหาสงคม และเตรยมการส า หรบสงคมอตสาหกรรม ใหม เชน การจดท าโครงการเกยวกบสขภาพ การศกษา ความตองการทางรางกายส าหรบเดก การใชเวลาวาง การประกนสงคมส าหรบผวางงาน ผเกษยณ และผเจบปวย ฯลฯ 3. การพฒนาการปกครอง (Administrative Development) โครงสราง กระบวนการ และระบบการปกครองหรอการบรหารประเทศ จะตองไดรบการปรบปรง เปลยนแปลงใหเหมาะสมสอดคลอง และเอออ านวยใหการพฒนา และกลวธในการด าเนนการพฒนามประสทธภาพสงสด ตลอดจนบรรลผลตามเปาหมายอยางรวดเรวดวย ซงไมเพยงแตจะตองปรบปรงเปลยนแปลงทระบบเทานน ผท างานในระบบการปกครองจะตองแปรเปลยนทศนะในการท างานของตนใหสอดคลองอกดวย ใหเปนระบบการปกครองทด (good governance) คอ ปกครองโดยกฎหมาย เคารพกตกา รบผดชอบตอสาธารณชน ประชาชนมสวนรวม การท างานมจรยธรรม โปรงใส และตรวจสอบได

11

4. การพฒนาการเมอง (Political Development) การเปนพลเมองด การเปนสมาชกทดของสงคมจะตองมสตส านกรบผดชอบตอความอยรอดของบานเมองดวย กลาวคอ จะตองมบทบาทและสวนรวมอยางแขงขนในการสรางชาต สรางอดมการณชาต ตลอดจนการปกครองและพฒนาประเทศ เพราะการพฒนา ประเทศจะเกดขนไมไดถาหากประชาชนไมสนใจ ไมมสวนรวมเกยวของดวย การกระจายอ านาจสทองถน (decentralization) ใหประชาชนม บทบาทมสวนรวม และมโอกาสในการตดสนใจก าหนดชะตาชวตของตนเอง ตามระบอบประชาธปไตย (democracy) จงเกดขน จะเหนไดวา การ พฒนาเศรษฐกจ การพฒนาสงคม การพฒนาการปกครอง และการพฒนาการเมอง ตางตองพงพาอาศยกน ตางเพยรพยายามทจะเปลยนแปลงสถานการณของมนษย กลาวคอ เปาหมายทแทจรงของการพฒนาคอ การพฒนามนษย การเหนความส าคญของมนษยมากกวาผลลพธทางเศรษฐกจ สงคม การปกครอง และการเมอง

12

เรองท 1.1.2 ทฤษฎการพฒนา การทจะเขาใจการพฒนาสงคมนน จ าเปนตองเขาใจในทฤษฎ (theories) ตาง ๆ ทอธบาย (explanations) หรอตงสมมตฐาน (assumptions) วาสงคมท างานอยางไร (how society works) ทฤษฏพฒนา มทฤษฎสงคมหลก ๆ หลายทฤษฎทผท างานเกยวกบการพฒนาควรจะร ในทนไดเลอกมาบางทฤษฎทแตกตางกน ตามล าดบเหตการณและปรากฏการณของแตละยคสมยทท าใหมทฤษฎตาง ๆ เกดขน เพออธบายการท างานของสงคม (Kenny, 1994 : 53-82) 1. ทฤษฎ Social Darwinism เชอวา ความสามารถทางพฤตกรรมดานศลธรรม การใชเหตผลในการตดสนใจ และการประสบความส าเรจในสงคมนน ไมเทาเทยมกนระหวางกลมคนหรอเชอชาตตาง ๆ และเชอวาผเขมแขงในสงคมเทานนทอยรอด (Social Darwinism พฒนามาจากหลายทศนะ เชน Social evolution, survival of the fittest, natural selection) 2. ทฤษฎ Functionalism มองสงคมวาประกอบดวยสวนตาง ๆ ทมสหสมพนธตอกน (interrelated parts) เชน สถาบนตาง ๆ ของครอบครวและศาสนา ซงเมอน ามารวมกนจะท าใหเกดภาพรวมทสมบรณ (a complete whole) ดงนน สงคมท (มสขภาพ) ด (healthy society) คอสงคมทวางรากฐานบนคานยมทเปนเอกฉนท (value consensus) เปนความมนคง (stability) และการท าตามกน (conformity) หากตองการใหสงคมคงอย ประชาชนตองไดรบการตระเตรยมใหแสดงบทบาทตามทก าหนด (Functionalism เปรยบเทยบสงคมวาเหมอนรางกายมนษยทประกอบไปดวยสวน ตาง ๆ เชน หวใจ สมอง ตบ ปอด วาตางท างานอยางไร และท างานรวมกนตอรางกายอยางไร สงคมจงถกมองวาเปนระบบ (system) ทตองมสวนตาง ๆ เชน สถาบนครอบครว และสถาบนศาสนาท างานรวมกนในสงคม การเปรยบเทยบรางกายกบสงคมเชนน จงเรยกวา organic analogy) 3. ทฤษฎ Liberalism เนนคณคาของสงคมทเปด มการแขงขน และมความเปนธรรม (an open, competitive and meritocratic society) ซงสรางแรงบนดาลใจไปสการมสทธเสรภาพสวนบคคลอยางเตมท

13

(Liberalism มก าเนดทเกยวของกบทศนะทางการเมอง การตอสเพอสทธทางการเมองและการก าหนดชะตาชวตของตนเอง Classic liberalism จงมองหาสงคมทเปด เปนธรรม เตมไปดวยการแขงขนและอดทน บคคลมความคดอสระ ลงทนแขงข นและประสบความส าเรจไดในทศนะน รฐบาลควรจะเขามาแทรกแซงนอยทสด ในทางเศรษฐกจ บคคลมสทธในการ ครอบครองทรพยสน การซอและขาย การจางคนท างานและการท าก าไร รฐบาลแทรกแซง นอยทสดใหกลไกเศรษฐกจขบเคลอนไปเอง บางทจงเรยกวา laissez-faire เชอกนวา บคคลโดยธรรมชาตนนแสวงหาผลประโยชนใสตน ดงนนการแขงขนระหวางบคคลเชนนจงเปนพลงขบเคลอน ความจ าเรญเตบโตและการพฒนา) 4. ทฤษฎ New Right วางรากฐานอยบนทศนะทวารฐบาลไมควรแทรกแซงในสงคม และรบกวนอสระภาพและแรงบนดาลใจของบคคล บคคลควรม อสระในการแขงขนกบผอนเพอใหไดมาซงสนคาและทรพยากรในตลาดเสร (free market) นโยบาย New Right คอนขางจะเปนสวนผสมทขดแยงกนเองระหวาง การลดกฎระเบยบทางธรกจและกจกรรม ตลาดแรงงาน (deregulation of business and labour market activities) กบนโยบายควบคมทกวดขนมากขนของสถาบนสงคม (tightening of policy control of social institutions) (New Right มพฒนาการมาจากบางดานของ Liberalism เปนรปรางใหมของ แนวคดฝายขวาเกยวกบความเปนไปของสงคมหรอสงคมควรท างานอยางไร (a new configuration of right-wing thinking about the way society does or should work) 5. ทฤษฎ Social interactionism สะทอนใหเหนถงวธทความเปนจรง(reality) ถกสรางขนจากปฏสมพนธ (interactions) ในทก ๆ วน เมอเรารบขาวสารทแลกเปลยนกน ทงทเปนภาษาพดและไมเปน (verbal and non verbal) นน เราไดพฒนาอตลกษณ (self-identity) ของเราขนมา เราสอสารกบบคคลตาง ๆ หลายทาง ซงเปนการเสรมสรางอตลกษณน (Social interactions เชอวา จะเขาใจสงคมไดดขน หากมองวาสงคมประกอบไปดวยปฏสมพนธระหวางบคคลขนาดเลกจ านวนมาก และผานปฏสมพนธเหลานทเราสราง ความหมายวาความเปนจรงคออะไร ดงเชน เราสราง ภาษา ทาทาง ซงชวยเรานยาม บทบาท และต าแหนงเกยวกบบคคล) 6. ทฤษฎ Marxism เปนความคดทซบซอน และไมมเอกภาพ วางรากฐานอยบนหลกการส าคญหลายหลก คอ ห นง - ความเขาใจถงวธทมนษยสรางโลกของเขาเองขนมานนเปนแกนกลางของความเขาใจวาสงคมท างานอยางไร สอง - เมอการผลตและการเปนเจาของของเครองมอการผลตถกแยกออกจากกน เมอนนระบบชนชน (class system) ทวางรากฐานบนการแสวงหาประโยชนจากชนชนกรรมกร (working class) โดยชนชนกลาง (bourgeois class) จะเกดขน ชนชนเหลาน จะมความสมพนธทเปนปรปกษตอกน มวถทางเดยวทจะขจดความเสยเปรยบ ความยากจน และความกดขในสงคมทนนยมคอ การเปลยนแปลงและลมลางระบบทนนยมทงหมด อยางไรกตาม บางหลก การเหลานถกพฒนาและดดแปลงโดย Marxists รนตอมา

14

7. ทฤษฎ Feminism เปนเชน Marxism ประกอบดวยหลายหลกการ Feminists พงความสนใจไปทฐานะทเปนรองของสตรในสงคม โดยวเคราะหและอธบายถงธรรมชาตและจดก าเนดของความไมเทาเทยมกนระหวางชายหญง การเอาร ดเอาเปรยบและการกดข (Gender based inequalities, exploitation and oppression) วธทใชวเคราะหและตอบสนองตอประเดนทางเพศนน ขนอยกบจดยน (standpoint) ทแตละคนเลอก (ม 2 แนวคดในทฤษฎ Feminism คอ gender และ patriarchy Gender เปนบทบญญตทางสงคมวาดวยสถานการณ คานยม ทศนคต และมโนภาพ ส าหรบบทบาทของเพศชายและเพศหญง ซงเปนตวก าหนดใหเรารสก กระท า และสมพนธตอกนในฐานะชายและหญง เปนหลกการพนฐานในสงคมทก าหนดขอบเขตวาพฤตกรรมอะไรทรบไดของเพศชายและเพศหญง Patriarchy หมายถง โ ครงสราง คานยม และความสมพนธทผลตซ าและเสรมแรงอ านาจของเพศชาย ซงถกเขาใจวาเปนรากฐานของความต าตอย และการถกกดขทางเพศของเพศหญงในทกดานของความเปนอยของเรา) 8. ทฤษฎ Social movement เชอวาสงคมแตละยค ถกก าหนดโดยความสามารถทเพมมากขนในการท าและท าซ าตนเอง (to make and remake themselves) การท าตนเอง (self-making) น แสดงออกมาในรปการเคลอนไหวทางสงคม ซงกลายมาเปนสวนส าคญในชวตของเรา (Social movements เปนตวแทนของการกระท ารวมกน และการตอสทางการเมอง (collective action and political struggle)) 9. ทฤษฎ Modernism เกดจากความคดทวา มนษยสามารถท างานอยางสรางสรรคและชาญฉลาดในการควบคมชะตากรรมของตนเองและสรางจรยธรรมสากลขน ซงเปนการสญญาวาจะสรางโลกทมรากฐานบนความคดทเปนเหตผลและวทยาศาสตร ปราศจากความ ขาดแคลนและไรเหตผล อยางไรกตามนกทฤษฎสงคมปจจบนไดชใหเหนดานมดของมน ความเหนอกวาของการกระท าทมเหตผลและไดผลนนไดน าไปสรปแบบใหมของการครอบง า และกระบวนการท าลายความเปนมนษย (domination and dehumanization) และปญหา สงแวดลอม 10. ทฤษฎ Postmodernism ความไมพอใจตอ Modernism ดงกลาว ไดเปดทางใหมทแตกตางออกไป เรยกวา Postmodernism ซงปฏเสธทฤษฎทครอบคลมเกนเลย ไมพยายามพด (อธบาย) แทนคน (ทฤษฎ) อน ไมพยายามคนหาความจรง (the truth) หรอ ยทธศาสตรสากล (universal strategy) ส าหรบปลดปลอยมนษย แตเปนการมองโลกแบบแยกสวน ไม ตอเนอง และหลากหลาย (fragmentation, discontinuity and plurality) วธทเราคดเกยวกบโลกถกฝงตรงอยกบทฤษฎตาง ๆ เกยวกบวธทโลกท างาน ทฤษฎไมสถตย (not static) และไมใชคดครงเดยวแลวใชไดทงหมด (not once-and-for-all things) ทฤษฎตาง ๆ รบและใหประสบการณแตละวนของเรา และดวยเหตนทฤษฎจงเปน สวนหนงในชวตของเราทมชวตและพลวต (living and dynamic)

15

มนษยมชวตและพลวต กลาวคอ มนษยใชชวตอยรอดในสงคมดวยกา รทมนษยมพลงการกระท าหรอพลงการเปลยนแปลงใหมชวตอยรอดไดในสงคมในโลก มนษยเปนสวนหนงของสงคมของโลก การใชชวตและพลงการกระท าตาง ๆ ของมนสษยสรางปรากฏการณและการเปลยนแปลงสงคม ซงนกวชาการศกษาคนควาเพอหาค าอธบายสงคมนน หรอโลกในภา วะนนทมการเปลยนแปลงไปตามยคสมยและกาลเวลา วธทมนษยคดเกยวกบโลก จงไดรบอทธพลจากทฤษฎตาง ๆ ทอธบายสงคมโลกดวยเชนเดยวกน สรปกคอ สงคมเปลยน คนกเปลยยน คนเปลยน สงคมกเปลยน จงไมควรคดยดทฤษฎใดทฤษฎหนงจนเกนไป ดวยทฤษฎตาง ๆ นนเปลยนแปลงไปตามสงคมและมนษย

16

เรองท 1.1.3 ปรชญาของการพฒนา ปรชญาของการพฒนาเปนเสมอนระบบกฎเกณฑทชน าการปฏบต หรอการด าเนนการพฒนา ดงนนการศกษาแนวคดเกยวกบมนษยกบสงคมจะชวยใหเกดความเข าใจถงรปแบบการพฒนาตาง ๆ ไดมากขน ศกยภาพของมนษย (Human Potentiality) มนษยเปนสงมชวตทฝกฝนและพฒนาได “มนษยนน เมอศกษาคอฝกฝนพฒนาแลว กจะเปนสตวทประเสรฐเลศไดจนสงสด แมแตจะเปนพทธ และมนษยทฝกฝนพฒนาศกษาดแลวกจะชวยกนพฒนาสงคมประเทศชาต ตลอดจนโลกมนษยทงหมดไดเจรญมนคงมสนตสข ” (พระธรรมปฎก พระพทธศาสนาพฒนาคนและสงคม , 2540 : ค าปรารภ) มนษยจงเปนสงมชวตทม ศกยภาพ คอ มความสามารถทแฝงเรนอยในตว รอจงหวะโอกาสทจะปรากฏเปนจรงออกมา มนษยเปนองคประกอบทส าคญของสงคม มนษยสรางสงคม และสงคมกมอทธพลเหนอชวตมนษย ท าใหศกยภาพของมนษยถกน ามาใชประโยชนเตมทหรอไม มากนอยเพยงใดนน สวนหนงขนอยกบสงคมทหลอเลยงมนษยมานนเอง พฒนาการของสงคมโลกในปจจบน ท าใหสามารถจ าแนกแนวคดหลกออกไดเปน 2 แนว คอ 1. แนวคดตะวนออก เปนสงคมทมวฒนธรรม ความเชอทเกยวของกบศาสนา และธรรมชาต ใหความหมายทมใชวตถมากกวาวตถ อกทงยงเชอในปจเจกบคคลมากกวากฎระเบยบ ขอบงคบ : กฎเกณฑทางสงคมมผลใชบงคบเฉพาะบคคล (particularism) เชน ผนอย ผทไมมอทธพล : ยอมรบและนบถอบคคลโดยเหนแกคณสมบตทมมาแตก าเนด (ascription) เชน ชาตตระกล ยศฐาบรรดาศกด วยวฒ : การมขอบขายหนาททสบสนและครอบคลมหลายฝาย (functional difference) เชน เปนขาราชการประจ าและขาราชการการเมอง เปนรฐมนตร และรองนายกรฐมนตร : ความสมพนธเปนไปตามอารมณและความรสกสวนตว (affectivity) เชน การใชระบบพวกพองในการท างาน การใชระบบเครอญาต การใหผลประโยชน

17

2. แนวคดตะวนตก เปนสงคมทตองการเอาชนะธรรม ชาต มองคนอยางเปน เครองมอ เปนปจจย หรอองคประกอบในการพฒนาเศรษฐกจและสงคม เชอในสงทเปนรปธรรม ความเปนวทยาศาสตร เหนวาคนมความรความสามารถทจะตอสกบธรรมชาตได : ยดหลกเกณฑทเปนสากล (universalism) มผลใชบงคบกบทกคนโดยเสมอ หนากน : ยกยองนบถอและพจารณาความดความชอบของบคคล โดยอาศยความร ความสามารถหรอผลงานทส าเรจ (achievement) : การมบทบาทและหนาทเฉพาะเจาะจง มขอบเขตแนนอน (functional specificity) เชน เปนผอ านวยการเพยงหนาทเดยว : ความสมพนธเปนไปโดยใชเหตผล ไมมความรสกหรอผกพนสวนตว ใหเกยวของ (affective neutrality) จะเหนไดวา แนวคดตะวนออกนนมงเนนทจะพฒนามนษยใหเปนมตรกบธรรมชาต (nature friendly) ในขณะทแนวคดตะวนตกมงเนนทจะพฒนามนษยใหเอาชนะธรรมชาต อยางไรกตามไมวาจะเปนแนวคดตะวนออกหรอตะวนตก ตางใหความเชอมนในศกยภาพของมนษยวา เรยนรและพฒนาได สามารถคดและตดสนใจได สามารถปรบปรงตนเองได และสามารถเปลยนแปลงสภาพแวดลอมตนเองได ความเชอมนและศรทธาในมนษยชาต จงเปนปรชญาหนงของ การพฒนา เพราะหากไมเชอมนในมนษย การพฒนากเกดขนไมได ภมปญญาทองถน (Local Wisdom or Indegenious Knowledge) จากการจ าแนกความแตกตางของสงคมและแนวคดหลกเปนตะวนออกและตะวนตก ดงกลาวแลว ท าใหมนษยและสงคมไดเรยนร สรางสรรค และสงเสรม ประสบการณความรและการปฏบตตาง ๆ ถายทอดและตกทอดมาจนถงปจจบน ทเรยกวา ภมปญญา (wisdom) ซงภมปญญาตะวนออกและภมปญญาตะวนตกในปจจบน ไดถายเทขามซกโลกไปหากน ดวยอานภาพของโลกาภวฒน ภมปญญาตะวนตก (ประเวศ วะส , ภมปญญาชาวบานกบการพฒนาชนบท. 2536 : 20-21) มฐานอยทวทยาศาสตร วทยาศาสตรมขอดในดานมความแมนย าสง แตวทยาศาสตรเปนความรทไมสมบรณ (incomplete knowledge) โดยธรรมชาตของวทยาศาสตรเองทจ ากดอยกบการศกษาสงทวดไดแมนย า ในโลกของความเปนจรง ประกอบด วย สวนทวดไดแมนย าคอ วตถธรรม กบสวนทวดไมไดหรอไมไดแมนย า คอ นามธรรม เชน จตใจ ฉะนนถาศกษาโดยเอาวทยาศาสตรเปนฐานกจะจ ากดการรบรอยเฉพาะทวตถ แตขาดสวนทลกซงคอจตใจ เมอสมผสเฉพาะวตถจงสมผสไดตน ๆ เปนสวน ๆ ขาดการเ ชอมโยงทางนามธรรมไปสสงทลกซง สงสด เมอโลกศกษาแบบนมากเขากเกดการเพมพนทางวตถธรรม และการลดนอยถอยลงของนามธรรม ท าใหโลภะ โทสะ โมหะ ขยายใหญมากขน เกดความขดแยงและสงคราม มการ

18

ท าลายสงแวดลอมสง และมผลกระทบทางสงคมมาก สรปวามวตถมาก ขน แตจรยธรรมลดลง จนถงจดวกฤตและยงมองไมเหนทางแกไข สรปลกษณะและความเกยวพนของความรทมวทยาศาสตรเปนฐาน 1. วดไดแมนย า 2. เนนทวตถธรรม ทอดทงนามธรรม 3. สมผสทางวตถเปนสวน ๆ ขาดการบรณาการ และการเชอมโยงทางนามธรรมไปสสงทลกซงและสงสง 4. มการพฒนาทางวตถเพมขน แตจรยธรรมเสอมลง ภมปญญาตะวนออก (ประเวศ วะส , ภมปญญาชาวบานกบการพฒนาชนบท. 2536 : 21-23) ชนเหลาใดทด ารงความเปนกลม หรอชนชาต หรอประเทศ มาเปนเวลานาน ตองมภมปญญาของกลม หรอของชนชาต หรอของประเทศ อนอาจเรยกรวม ๆ กนวา ภมปญญา ทองถน (local wisdom) คนปญญาออนด ารงชวตดวยตนเองไมไดฉนใด สงคมทไมมปญญากไมสามารถอยรอดไดดวยตนเอง ฉนนน สงคมทด ารงอยไดดวยตนเองเปนเวลาชานาน จะตองมภมปญญาของตนเอง ภมปญญาทองถนสะสมขนมาจากประสบการณของชวต สงคมและในสภาพสงแวดลอมทแตกตางกน และถายทอดสบตอกนมาเปนวฒนธรรม ภมปญญาทองถนใหความส าคญแกประสบการณ จงมความ “เคารพผอาวโส” เพราะผอาวโสมประสบการณมากกวา นจะเหนไดวาเราใหความส าคญตอภมปญญาอยางไร สรปลกษณะส าคญของภมปญญาทองถน 1. มวฒนธรรมเปนฐาน ไมใชวทยาศาสตร 2. มบรณาการสง 3. มความเชอมโยงไปสนามธรรมทลกซงสงสง 4. เนนความส าคญของจรยธรรมมากกวาวตถธรรม ภมปญญาเปนฐานความคดและความรของมนษยทท าใหสงคมมพฒนาการ การพฒนาสงคมจะเรวหรอชาจงขนอยกบภมปญญาดวย ความเปนธรรมทางสงคม (Social Justice) การทสงคมมความแตกตางหลากหลาย และมนษยมฐานะความเปนอยทยาก -ด-ม-จน ท าใหเกดความเหลอมล าทางสงคม ผมฐานะดจะเขาถงและควบคมทรพยากร ปจจยการผลต ไดมากกวาผมฐานะยากจนทถกกดข ถกเอารดเอาเปรยบ สภาพสงคมดงกลาวนจงเปนสงคมทไรความเปนธรรม ท าใหเกดความแตกแยก ดนรนตอส ท าลายลางกน

19

ความเปนธรรมทางสงคมสะทอนคณคาของความเสมอภาค (equity) และความยตธรรม (fairness) ความเปนธรรมทางสงคมเกยวของกบสงตอไปน (Theophanous ใน Susan Kenny, Developing Communities for the Future : Community Development in Australia, 1994) 1. การกระจายทรพยากรทางเศรษฐกจทเทาเทยมกน (Equal distribution of economic resources) 2. ความเทาเทยมกนทางดานสทธพลเมอง กฎหมายและอตสาหกรรม (Equality of civil, legal and industrial rights) 3. การเขาถงบรการตาง ๆ อยางยตธรรมและเทาเทยมกน เชน ทอยอาศย สขอนามย และการศกษา (Fair and equal access or services, such as housing, health and education) 4. ความเทาเทยมกนทางโอกาสในการมสวนรวมและในการตดสนใจในสงคม (Equality of opportunity for participation and decision making in society) ความเปนประชาธปไตย ยากทจะเกดขนไดสมบรณในสงคมทไรความเปนธรรม จงมแนวโนมวากระแสความเปนธรรมทางสงคม จะเกดขนทดเทยมหรอเหนอกวากระแสประชาธปไตย ไมเพยงแตความเปนธรรมทางสงคม จะเกยวของกบประชาธปไตยเทานน ยงมความเกยวพนกบความเปนพลเมอง (citizenship) และสทธมนษยชน (human rights) ความเปน พลเมองมความหมายครอบคลมถงการเปนสมาชกของสงคม (social membership) และการมสวนรวม (participation) ในสงคม ตลอดจนการมสทธทางการเมองและทางสงคม และการเขาถงการตดสนใจตาง ๆ สวนสทธมนษยชนมความหมายครอบคลมความเทาเทยมกนในการเขาถงและการควบคมทรพยากร โอกาส ความร และโค รงสรางตาง ๆ ทจ าเปนตอการมสวนรวมทเทาเทยมกนในกระบวนการตดสนใจในสงคม ความเปนธรรมทางสงคม เปนเสมอนจดหมายหนงของการพฒนา เพราะฉะนนการด าเนนการใดทไมกอใหเกดความเปนธรรมทางสงคม การด าเนนการนนไมอาจนบไดวาเปนการพฒนา การพฒนาแบบยงยน (Sustainable Development) ผลจากการพฒนาประเทศทยดตามแนวตะวนตก คอ ใหความส าคญกบการพฒนาเศรษฐกจ โดยใชการพฒนาอตสาหกรรมเปนวธการ ทอาศยฐานความรทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย มเปาหมายสความสะดวกสบายทางวตถ (material wellbeing) มากกวาความสมบรณทางจตใจ (spiritual health) ท าใหทรพยากรธรรมชาตถกใชไปอยางรวดเรวและรนแรง ในขณะเดยวกบทมการผลตของเสย มลพษตาง ๆ ใหแกธรรมชาตอยางมากมาย ท าให

20

ธรรมชาตเสยสมดลเกดความแหงแลง ท าใหมนษยเกดความแรนแคนทางดานจรยธรรมและคณธรรม ท าใหดเหมอนเศรษฐกจด แตสงคมมปญหา เพราะการพฒนาไมยงยน แนวคดวาดวยความยงยนของการพฒนา จงเกดขนจากซกโลกตะวนตก ในขณะทประเทศก าลงพฒนาตาง ๆ โดยเฉพาะในซกโลกตะวนออก ซงเดนตามแนวทางตะวนตกนนก าลงประสบกบวกฤตการณจากการพฒนา คณะกรรมกรรมาธการโลกวาดวยสงแวดลอมและการพฒนา (UN Commission on Environment and Development) นยามวา การพฒนาแบบยงยน คอ การพฒนาทตอบสนองความตองการ (เทา) ทจ าเปนของปจจบน โดยไมท าใหคนรนอนาคตตอไป ตองใชความสามารถ (สงมากยงขน) ในการตอบสนองความตองการทจ าเปนของพวกเขาเอง เพราะ ทรพยากรธรรมชาตหายากขน (sustainable development is development that meets the needs of the present without compromising the ability of future generations to meet their own needs) หมายความวา การพฒนาจะยงยนไดกตอเ มอใชทรพยากร (ธรรมชาต) เทาท จ าเปน อยางชาญฉลาด และไมปลอยมลพษจากการใชทรพยากรดงกลาวไปท าลายธรรมชาตเอง เพราะการใชอยางลางผลาญกบการเพมปรมาณมลพษมาท าลายธรรมชาตนน เทากบท าใหคนรนตอไปในอนาคตตองยงยากมากขน ตองพฒนาขดความสาม ารถสงขนมากในการ ตอบสนองความตองการทจ าเปนของชวตในการด ารงชวต ดวยเหตทแทบจะไมมทรพยากรธรรมชาตทดเหลอไวใหเลย หนงสอ Global Ecology Handbook ใหความหมายทสอดคลองกนวา การพฒนาทย งยนคอ นโยบายทสนองความตองการของประชาชนในปจจ บน โดยไมตองท าลายทรพยากร ซงจะเปนทตองการในอนาคต (พระธรรมปฏก การพฒนาทย งยน, 2540) ค าวา ยงยนทใชแทนค าวา sustainable ในภาษาองกฤษนน แทจรงแลวมไดหมายถง แตเพยงอยนาน มชวตอยนาน คง ทน ดงค าภาษาไทย แตหมายถง ภาวะทถกใชไปแล ว แตสามารถเลยงตวเอง สรางตวเองขนทดแทนใหมได โดยไมดบสญโดยสนเชง ฉะนนการพฒนาแบบยงยนจง มไดหามใชทรพยากรธรรมชาต แตใชอยางจ าเปน และชาญฉลาด น ากลบมาใชใหมได (reuse) น ากลบไปดดแปลงใชอกได (recycle) จากแนวคดการพฒนาเศรษฐกจทค านงถงสงแวดลอม ใหสภาพการพฒนาหลอเลยงตวเองไปได โดยไมตองเพมปจจยเขาไปตลอดเวลาและตลอดไปนน ท าใหแนวคดการพฒนาแบบยงยนถกน าใชในการพฒนาสงคม พฒนาชนบท พฒนาชมชนตาง ๆ เพอเนนใหเหนถงความสมดลในการพฒนา ทงในดานวตถและจตใจ ดานเศร ษฐกจและสงคม ดานอตสาหกรรมและ สงแวดลอม ดานประสทธภาพและการหลอเลยงตนเอง แนวคดดงกลาวนจงเปนแนวคดองครวม (holistic concept) ทค านงถงทกสรรพสงทสมพนธเกยวของมผลกระทบตอกน ตงแตเรมตนการคดวางแผนและด าเนนงาน ตลอดจนการใชประโยชน แนวทางองครวม (holistic approach) หมายถง กระบวนการทพจารณาตวแปรจ านวนมากไปพรอม ๆ กน (a process by which a large number of variables are considered

21

simultaneously) (Mitchell B. Wallerstein, “Interdisciplinary Dialogue on World Hunger,” UNU Newsletter Supplement, United Nations University, Tokyo, Japan, Vol.4, No.3, October 1980, p. 1) แนวองครวมทน ามาใชในการพฒนา จงเปนการพฒนาทค านงถง พจารณาถง ตวแปร -ปจจย องคประกอบ ประเดน ฯลฯ ทงหมด หรอครอบคลมมากทสด ของ ชมชน ชนบท หรอสงคมทด าเนนการพฒนา เปนการมองเหน “ปา” ทงนเวศน มใช “ตนไม” เพยงไมกตน (see forest from the trees) ซงเปนแนวแยกสวน (dissection concept or approach) ดงทปรากฏ ในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 1-7 ทวางแผนการพฒนาเปนสวน ๆ หรอเปนดานตาง ๆ (sectors) ท าใหผลการพฒนาประเทศไมยงยน ตามทปรากฏในแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 การพฒนาแบบยงยน เปนทางเลอกใหมอกทางหนงทค านงถงสภาพแวดลอม มองปญหาแบบองครวม และมงใหการด าเนนงานหลอเลยงตวเองตอไปได ตอนท 1.2 แนวคดและปรชญาในการพฒนาชนบท

22

โปรดอานหวเรอง แนวคดและวตถประสงคของตอนท 1.2 แลวจงศกษารายละเอยดตอไป หวเรอง 1.2.1 ความหมายและความส าคญของการพฒนาชนบท 1.2.2 ปรชญาการพฒนาชนบท 1.2.3 หลกการพฒนาชนบท แนวคด 1. ชนบทเปนแหลงผลตพชพนธธญญาหารทมพนทกวางใหญ และยงเปนตลาด รองรบผลตภณฑอตสาหกรรมตาง ๆ แตชนบทกลบลาหลงกวา ยากจนกวา และมทรพยากรธรรมชาตทเสอมโทรมมากกวา 2. มนษยทกคนมศกดศรและศกยภาพทจะคดตดสนใจก าหนดวถชวตของตนเองได 3. การพฒนาทยดคนเปนศนยกลางใหเกดการเรยนรและการมสวนรวม จงน าไปส การพงตนเอง ทมพลงอ านาจในการจดการกบปญหาและพฒนาทองถนของ ตนเองได วตถประสงค เมอศกษาตอนท 1.2 จบแลว นกศกษาสามารถ 1. อธบายความหมาย และความส าคญของชนบทได 2. อธบายปรชญาการพฒนาชนบททเหมาะสมตามสภาพชนบททก าหนดได 3. อธบายหลกการพฒนาชนบททยดคนเปนศนยกลางได เรองท 1.2.1 ความหมายและความส าคญของการพฒนาชนบท

23

ชนบทเปนแหลงผลตพชพนธธญญาหารทมพนทกวางใหญ และยงเปนตลาดรองรบผลตภณฑอตสาหกรรมตาง ๆ เพราะชนบทมประชากรจ านวนมากทสดของประเทศ แตชนบทกลบลาหลง ยากจนและแรนแคน ความหมายของชนบท สงคมในโลกอาจแบงเปน 2 ประเภทใหญ ๆ คอ สงคมเมองและสงคมชนบท และ โดยทวไป สงคมชนบทมกมลกษณะตรงกนขามกบสงคมเมอง กลาวคอ สงคมช นบทมลกษณะทวไปดงน 1. ประชาชนอยอาศยกนอยางกระจดกระจาย ในพนทกวางใหญและมความหนาแนนของประชากรตอพนทนอยกวา 2. ประชาชนสวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรมและเกยวเนอง 3. ประชาชนสวนใหญมรายไดนอยกวา การศกษาต ากวาอตราเกดและอ ตราตาย สงกวา 4. การสอสาร การคมนาคม และการขนสง ลาหลงกวา 5. โครงสรางทางสงคมเปนแบบงายไมสลบซบซอน มขนาดเลก เครงครดและใหความส าคญแกจารตและประเพณมากกวา อนรกษนยมมากกวา และมความสมพนธทางสงคมแบบซงหนา ใกลชด อยางไรกตาม จากขอเทจจรงในทางปฏบตพบวา มความยงยากในการระบความ แตกตางระหวางสงคมชนบทและสงคมเมอง เปนการยากทจะนยามชดเจนวาอะไรคอเมอง อะไรคอชนบท ดงนน ชนบทและเมองของแตละประเทศจงมความหมายแตกตางกน มขอนาสงเกตทส าคญอกประการหนง คอ ทฤษฎ การพฒนาและการด าเนนการพฒนาสวนใหญในปจจบนจะเนนประเดนการพฒนาไปทเมองหรอชนบท โดยใหความส าคญนอยในประเดนสหสมพนธ (interrelationship) ระหวางชนบทและเมอง ทง ๆ ทมการศกษา พบวา ความเชอมโยง (linkages) ระหวางเมองและชนบท เชน การเคลอนยายแรงงาน สนคา ทน และการตดตอแลกเปลยนทางสงคมตาง ๆ นน มบทบาทส าคญในกระบวนการพฒนาไมวาจะเปนเมองหรอชนบท (Tacoli, Environment and Urbanization, 1998 : 147) ในทางเศรษฐกจ การลงทนทางวสาหกจในเมองหลายอยางขนอยกบอปสงค (demand) ของผบรโภคจากชนบท และการเขาถงตลาดและบรการตาง ๆ ในเมองนน มความหมายตอเกษตรกรในชนบทมาก นอกจากนนครอบครวจ านวนมากทงในเมองและในชนบทจ าตองพงพาแหลงรายไดทงจากภาคเกษตรกรรมและนอกภาคเกษตรกรรมในการด ารงชวต ดงนน ชนบทจงมความหมายยงตอการพฒนาประเทศโดยรวม ความส าคญของการพฒนาชนบท

24

ชนบทมจ านวนประชากรมากกวา พนทกวางขวางกวา ลาหลงกวาดานการศกษา การสาธารณสข และโครงสรางปจจยพนฐาน ตลอดจนการบรการดานตาง ๆ ยงกวานน ประชากร สวนใหญยงยากจนและยากจนกวาประชากรในเมองโดยทวไป กลาวไดวา ประชากรในชนบทมลกษณะสากลคอ ตกอยในวงวนทเลวราย (vicious circle) ประกอบดวย ความยากไร โรคภย ไขเจบ ความไมร และความเฉอยชา (poverty, disease, ignorance, and inertia) ทสงผลกระทบตอกนและกนใหเลวรายขนไมมสนสด โดยมความยากจนเปนสาเหตหลก ความยากจนมความหมายหลายประการ เชน 1. ความขาดแคลนความจ าเปนขนพนฐานหรอปจจย 4 (อาหาร เครองนงหม ทอยอาศย ยารกษาโรค) 2. ความมเงนนอย ไมเพยงพอ นาสงสาร โชคราย นาผดหวง ต าตอย 3. ความไมสามารถตอบสนองความจ าเปนขนพนฐาน (inability to meet basic needs) (Quinones, Asia-Pacific Development Monitor, 1999 : 1) ประเทศและองคการสากลตาง ๆ ไดก าหนดดชนชวดความยากจนตาง ๆ ดงน 1. เสนความยากจน (poverty line) ประเทศก าลงพฒนาก าหนดขนจากการสรางระดบรายได หรอการบรโภคขนต าของ ตนเองเกยวกบความจ าเปนขนพนฐานของมนษย ครอบครวใดทมรายไดหรอการบรโภคต ากวา เสนความยากจนทรฐก าหนดกถอไดวาครอบครวนนยากจน 2. คาเทาเทยมกนของอ านาจการซอ (Purchasing Power Parity - PPP) เปนเรองความยากจนทธนาคารโลก (World Bank) สรางขนเพอใชวดอ านาจการซอของเงนตราเชงเปรยบเทยบระหวางประเทศ ระดบรายไดตอวนในประเทศก าลงพฒนาทถอวามรายไดยากจน (income-poor) คอ มนอยกวา 1 ดอลลารสหรฐลงไป ขอสงเกต ขอจ ากดส าคญของการใชเสนความยากจนทวดจากรายได หรอการบรโภคนนกคอ การทสามารถวดไดเพยงมตเดยวในปรากฏการณทสลบซบซอน ทงทมทางเลอกอนในการบรรยายภาพความยากจน คอ การพจารณาจากดชนจ านวนหนงทชวดดานตาง ๆ เชน ความไมสามารถตอบสนองความจ าเปนขนพนฐาน การขาดอ านาจควบคมทรพยากร การขาดการศกษาและทกษะ การมสขภาพไมด การมภาวะทพโภชนาการ การขาดแคลนทอยอาศย การเขาไมถงแหลงน าและการสขาภบาล การตกเปนเหยอของความรนแรงและอาชญากรรมไดงาย การขาดอสรภาพทางการเมองและเสยงเรยกรองทางการเมอง เปนตน 3. ดชนการพฒนามนษย (Human Development Index - HDI) เปนดชนทโครงการพฒนาแหงสหประชาชาต (UNDP) สรางขนจากดชนชดหนง เพอวดความส าเรจถวเฉลยของเศรษฐกจหนงในมตพนฐาน 3 ประการ ของการพฒนามนษย คอ อายขย ความร และมาตรฐานความเปนอย (longevity, knowledge and a decent standard of living)

25

4. ดชนความยากจนของมนษย (Human Poverty Index - HPI) เปนดชนท UNDP สรางขนใหม เพอใหเปนดชนทใชวดขนาดความยากจนของชมชน HPI เปนดชนทใชรวมกนกบ HDI ในการวดตวแปรตาง ๆ ทกอใหเกดความยากจนในคณภาพชวต ความยากจนในหมประชากรซงพบมากในชนบทนน ท าใหการแกปญหาความยากจนของประเทศยงยากมากขน นตยสาร Asia 21 ฉบบประจ าเดอน พฤศจกายน 2542 ระบในคอลมน Regional Roundup (Asia 21, November 1999 : 34-36) วาลกษณะ 7 ประการของประเทศยากจนในทวปอาเซย คอ 1. การตความหมายของประชาธปไตยแบบผด ๆ (The wrong interpretation of democracy) 2. การใชลทธชาตนยมผด ๆ ในการปกปองคนสวนนอยทไดรบเลอก (The misuse of nationalism to protect a chosen few) 3. การดแตพดแตไมลงมอกระท าเกยวกบเงนทนตางประเทศ (Lip service to foreign capital) 4. การขาดวสยทศนส าหรบประเทศ (Lack of vision for the country) 5. ความลมเหลวในการยกระดบการศกษา (Failure to upgrade education) 6. การตดสนบน (The exchange of gifts for favors) 7. การขาดความเปนธรรมทแทจรง (Lack of real justice) สรปแลว อาจกลาวไดวา ความยากจนทงทเหนเปนรปธรรม หรอไมปรากฏชดในลกษณะของนามธรรม อนไดแก ความขาดแคลนทางเศรษฐทรพย ความไมสามารถ ความไมรลวนเปนมารดาแหงความเลวรายทงปวงของประชากรและประเทศชาต เมอชนบทเปนแหลงทม ความยากจนมากทสด ชนบทจงมความส าคญตอการพฒนา

26

เรองท 1.2.2 ปรชญาการพฒนาชนบท การพฒนาชนบทเปนสวนส าคญสวนหนงของการพฒนาประเทศ เพราะชนบทเปนพนทสวนใหญของประเทศ มประชาชนอยอาศยและท ามาหาเลยงชพมากทสดของประเทศ และโดยทวไปมปญหาความยากจนมากกวา ชมชนชนบท ชมชนชนบทและเมองมความแตกตางกนหลายประการ โดยเฉพาะในดานความไดเปรยบเสยเปรยบ ดงตอไปน 1. ดานอาชพ ชาวชนบทสวนใหญมอาชพเกษตรกรรมเปนอาชพหลก ซงการท านา ท าไร ท าสวน ท าการเลยงสตว การจบสตวน า การท าปาไม แล ะการเกบของปาขาย นบวาเปนอาชพพนฐานทางเศรษฐกจในชนบท ลกษณะทวไปอยางหนงของอาชพเกษตรกรรม คอบคคล ผมอาชพดานนจะท างานเกยวกบการปลกพช เลยงสตว และปาไม ซงตรงกนขามกบบคคลผม อาชพตาง ๆ ในเมองทจะท างานเกยวกบสงไมมชวตและ เครองมอตาง ๆ เชน โทรศพท คอมพวเตอร รถยนต วทย โทรทศน อกประการหนงการท างานเกษตรกรรมมกมบรบทอยกบ ทดน อากาศ น า ภาวะธรรมชาตของฤดกาล ซงตรงกนขามกบคนในเมองทท างานอยในสงแวดลอมทมใชธรรมชาต เชน ถนนคอนกรต อาคารสง หองปรบอ ากาศ เปนตน หากพจารณาถงความแตกตางของอาชพแตละประเภทของชาวชนบทกจะพบวา ตองอาศยความอดทน ความช านาญการเฉพาะ และการเสยงตอการลงทนแตกตางกนไป 2. ขนาดของชมชนและความหนาแนนของประชากร ชาวชนบทประกอบอาชพทตองอาศยพนท บรเวณเปนรากฐาน ดงนนจ าน วนและอตราของประชากรจะเบาบางกวาคนเมองทอาศยกนอยางแออดยดเยยดในพนทดนทจ ากด ทดนมราคาแพง ขาดลกษณะความเปนสวนตวใกลชดกบแหลงแพรเชอโรค มลภาวะของอากาศ เสยง กลน มความโดดเดยวทางจตและความเครยดทางประสาท แมอยใกลชดกนในพนทแต ขาดความสมพนธกนทางสงคม อยางไรกตามชาวเมองมโอกาสดในการคดเลอกหรอใชทรพยากรทมความช านาญเฉพาะอยางหลากหลาย ใชเครองทนแรง เครองอ านวยความสะดวก ดานการอปโภคบรโภค สวนในชนบทนนใกลชดกบธรรมชาตและมความสมพนธในลกษณะของกลมปฐมภม แตย งขาดการสนบสนนดานปจจย พนฐานหลายประการ พนทชนบทบางแหงยงไมสามารถตดตอกนไดสะดวกทงทางคมนาคม และการสอสารทจ าเปน ท าใหขาดขอมลขาวสารและองคความรทจะน ามาใชในการพฒนาอาชพ คณภาพชวด หรอโอกาสในการแขงขน ความเสมอภาคในชาวชนบททจะได รบโอกาสในดานการศกษา หรอบรการทางสาธารณสขไมเทาเทยมทงในเชงปรมาณหรอคณภาพเมอเปรยบเทยบกบสงคมเมอง

27

3. สงแวดลอม ในปจจยสงแวดลอมมความแตกตางระหวางชนบทและเมองอยาง ชดเจนทงดาน (1) สงแวดลอมทางกายภาพ (physical environments) (2) สงแวดลอมทาง ชวภาพ (biological environments) และ (3) สงแวดลอมทางสงคมและวฒนธรรม (Sociocultural environments) 3.1 สงแวดลอมทางกายภาพ หมายถง ดน น า ลม ไฟ อากาศ ซงชาวชนบทหรอเกษตรกรตองสมผสอยกบสงแวดลอมเหลานโดยตรง เชน การเตรย มดน การเอาน าเขาไรนา ใชลมใหเปนประโยชน ใชแสงแดดในการตากเมลดพนธพช ใชไฟในการเผาปาทถางแลว สวนคนเมองอาศยความเจรญทางดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย สงประดษฐ ทชวยทนแรงและอ านวยความสะดวก 3.2 สงแวดลอมทางชวภาพ หมายถง แมลง พช และสต วปาตาง ๆ ชาวชนบทเกยวของกบสงแวดลอมดานนโดยตรง เชน ผงชวยในการผสมเกษร ดวงชวยในการปราบศตรพช เกษตรกรตองเขาใจถงคณลกษณะของสงแวดลอมทางชวภาพนเพอน าประโยชนมาใชในการด ารงชวต 3.3 สงแวดลอมทางสงคมและวฒนธรรม สงแวดลอมดานนแบงออกได 3 ประการ คอ ประการแรก physiosocial ประการทสอง biosocial และประการทสาม phychosocial 3.3.1 Physiosocial ไดแก วฒนธรรมทางวตถตาง ๆ เชน เครองมอ เครองใช ยานพาหนะ เครองจกรกล และถนนหนทาง เปนตน 3.3.2 Biosocial ไดแก พช และสตวเลยงตาง ๆ รวมทงผคนทวไป 3.3.3 Psychosocial หมายถง ทศนคต ความคด ความตองการ คานยม ขนบธรรมเนยม วถประชา (Folkways) และจารต (Mores) 4. ความแตกตางทางสงคม ความแตกตางทางสงคมในชนบทและเมองแตกตางกนในหลายประการ กลาวคอ กลมตาง ๆ ในเมองมมากกวาในชนบท ความแตกตางระหวางลกษณะประชากรในเมองมมากกวาในชนบท ชาวเมองอยทามกลางการกระจายทางสงคม (Social diversity) ซงหมายความวามกลมประเภทตาง ๆ ทมความคด ความเชอ จารต ประเพณ ศาสนา แตกตางกนออกไป สวนกลมในชนบท มกเปนกล มทมชาตพนธ ศาสนา การประกอบอาชพ พนฐานของเศรษฐกจคลายคลงกน 5. การแบงชวงชนทางสงคม การแบงชวงชนของคนชนบทมความแตกตางนอยกวาสงคมเมอง ชวงชนในชนบทอาจจ าแนกเปนชนชนต าทเปนเกษตรกร กบคนชนกลางทเปน ผด าเนนธรกจทางการเกษตร สวนสงคมเมองนน จะมทงชนชนสง ชนชนกลางระดบสง ระดบกลาง ระดบต า และชนชนต า 6. การเคลอนยายทางสงคม ชาวชนบทมการเคลอนยายทางสงคมทงตามแนวราบและแนวดง นอยกวาชาวเมอง ทงนเพราะชนบทสวนใหญประกอบดวยชนชนเดยวกน คอ เกษตรกร การเค ลอนยายตามแนวราบ เชน จากการท านาในภาคตะวนออกเฉยงเหนอใหเปนชาวนาในภาคกลาง มนอย หรอการเคลอนยายตามแนวดง เชน จากชาวไรไปเปนผจดการ หางสรรพสนคาในเมอง กมนอยเชนกน สวนชาวเมองมการเคลอนยายทางสงคมมาก เชน การ

28

เคลอนยายทางสงคมตามแนวราบ จากผจดการธนาคาร ณ ส านกงานใหญไปเปนผวาการรถไฟ หรอการเคลอนยายตามแนวดงของบคคลทงประเภทชนบนและลงลาง กปรากฏใหเหนมาก เชนกน เชน จากผจดการเงนทนหลกทรพยเปนคนขบรถแทกซหรอผขายอาหารรายยอย 7. ความสมพนธตอกนและกนทางสงคม (Social interaction) ชาวชนบทมกจ ากดอยในระหวางสมาชกของครอบครว เพอนบาน การพบปะพดคย สงสรรคกนในหมเพอนฝง มการประชมปรกษาหารอกน ถงเรองการพฒนาหมบานตามโครงการพฒนาชมชน และการพฒนาการเกษตรตามโครงการสงเสรมการเกษตร ในขณะทความส มพนธซงกนและกนของสงคมเมองมลกษณะชวคราวและผวเผน เชน การทกทาย และพดจาปราศรยกนในเรองการงาน ณ สถานทท างานเทานน พอเลกงานแลวบางคนตางกแยกยายกนกลบบาน และบางรายกมการพบปะพดคยกนเพยงหนงหรอสองครงแลวไมมโอกาสไดพบปะกนอกเลยตลอดชวต 8. ความมนคงทางสงคม (Social solidarity) หมายถงสภาพการณภายในกลมทสมาชกกลมมความสามคคและรวมกนด าเนนกจกรรมตาง ๆ เพอใหบรรลไปสเปาหมายตาง ๆ ของกลม ความมนคงของสงคมชนบทอยบนพนฐานของความคลายคลงกน (similarities) สวนความมนคงของสงคมเมองนนอยบนพนฐานของความแตกตางกน (differences) ซงหมายถง การแยกแรงงาน ความช านช านาญเฉพาะดาน และกลมบคคลซงอยในอาชพตาง ๆ ตางกขนตรงตอกนและกนอยางไมรสกตว โดยทเมอสมาชกของกลมตาง ๆ มความรวมมอกนดวยการปฏบตงานตามหนาทตาง ๆ แลว การบรรลไปสเปาหมายตาง ๆ กประสบผลส าเรจได ความเขาใจอยางลกซงถองแทถงความหมายและความส าคญของชมชนชนบท จกชวยใหการก าหนดนโยบาย วธการ และแผนการพฒนาชนบทไดอยางมประสทธภาพขน ปรชญาการพฒนาชนบท ปรชญาการพฒนาชนบทครอบคลมแนวคดและองคความรทส าคญบางประการ ดงน 1. ศกยภาพของชมชน (Community Potentiality) การด าเนนงานพฒนาชนบทจะตองค านงถงองคประกอบทางธรรมชาต (natural component) ทจะไปท าการพฒนาและมองคนทเปนองคประกอบ (human component) อกประการหนงในชมชนนน ซงกเปนเรองทมสวนเกยวพนไปถงความสามารถรอบร ความเจรญเตบโตทางจตใจ ทศนคต คณคานยมตาง ๆ อยางไรกตามควรยดปรชญาพนฐานของการพฒนาชนบทวา พลงส าคญทจะบนดาลใหเกดความส าเรจนนมาจากคนในชมชน ซงมทรพยากรมหาศาลซอนเรนอยในตว เชน ก าลงความคด ก าลงกาย ฝมอหรอทกษะตาง ๆ ตองใหความเชอมนในศกดศรแหงความเปนมนษย ในขณะเดยวกนกจะตองพจารณาในสวนของปรากฏการณทเปนจรง คอ ความสามารถรอบร ความเจรญเตบโตทางจตใจ รวมทงคณคานยมของคนในชมชนมไมเทากนและไมเหมอนกน การทจะพฒนาชนบทแหงใดตองเขาใจรากฐานทางวฒนธรรม มมโนภาพอนชดแจงของชมชน และสภาพแวดลอมตาง ๆ ในอนทจะใชเปน

29

เครองตดสนใหรวาจะเรมด าเนนงานพฒนาโดยใชการวางแผนแบบใด แนวทางไหน เพอใหเขากบพนฐานทางเศรษฐกจ สงคม การปกครอง ระบบการเมองของแตละชมชนในทองถนนน ๆ ฐานคดทางยทธศาสตรชมชนในภาวะใหมแหงการพฒนาประกอบดวยโครงสราง ดงน (ยทธศาสตรประเทศไทย 1999-2000, 2541 : 173-174) (1) โครงสรางชมชนแบบองครวม (เศรษฐกจชมชน) ตองเกดขนจากการพฒนาชมชนทมลกษณะหลากหลาย พงพากนและเลยงตนเองได โดยอาศยฐานการเกษตรผสมผสานหรอ วนเกษตร การสรางวงจรทนในชมชน ธรกจ -อตสาหกรรมชมชน การจดระบบสวสดการ และตลาดภายในชมชน กอนไปสตลาดภายนอก (2) โครงสรางการพฒนาแบบพาหพาค (พนธมตร) ตามแนวทนายแพทยประเวศ วะส ไดเสนอใหน าเอาคณลกษณะทดและมคณประโยชนจากภาคสวนตาง ๆ ของสงคม ทงภาครฐ ภาคเอกชน และองคกรประกอบ มารวมมอกนพฒนาชมชน /สงคมบนจดยนและผลประโยชนของชมชน (3) โครงสรางอธปไตยชมชน หรอประชาสงคม ซงเนนบทบาทหนาทของชมชน /สงคมใหมสวนรวมหรอเปนผก าหนดชะตาชวตตนเอง เชน การวางแผนพฒนาชมชน ต าบล จงหวด ภาค หรอการมสวนรวมในแผนพฒนาเศรษฐกจสงคมแหงชาตทมาจากระดบลางสระดบบน (Bottom Up) รวมถงแผนแมบทของประชาชนสาขาอาชพตาง ๆ (4) โครงสรางฐานขอมลความรชมชน และการสอสา รมวลชน โดยการจดตงศนยขอมลแบบปฏสมพนธ มลกษณะปรบเปลยนไปตามสภาพความเปลยนแปลงของชมชน/สงคม (5) โครงสรางภมปญญา ระบบการเรยนร และประเพณวฒนธรรมชมชน /สงคม เปนฐานส าคญทจะระดมทรพยากร ความรวมมอ และสรางศกยภาพททรงพลงใหเกดความส าเรจอยางสอดคลองกบสภาพความเปนจรงของชมชน สรางความมนคงแบบบรณาการ และสะทอนความเปนไท มศกดศรของตวเอง (6) โครงสรางการบรหารจดการเครอขายองคกรชมชน ซงจะเปนฐานคดส าคญในการชวยเหลอซงกนและกน ยกระดบความรขาวสาร และแลกเปลยนบทเรยนก น ตลอดทง รวมกนวางแผนพฒนาเศรษฐกจในระดบสงคมอยางสอดคลองกบความตองการของแตละชมชน โดยมเครอขายองคกรชมชนในแตละระดบมสวนรวมในการบรหารจดการอยางเปนกระบวนการ จากชมชน หมบาน ต าบล อ าเภอ จงหวด ภาค และระดบชาต โครงสรางทง 6 ประการ เ ปนแนวคดในการใชศกยภาพของชมชน เพอเปนยทธศาสตรในการพฒนาแนวใหมเพอการพงตนเองและน าสจดหมายทย งยนตอไป

30

2. ภมปญญาของทองถน (Local Wisdom or Indegeneous Knowledge) ภมปญญาชาวบาน หมายถง ความรอบรของชาวบาน หรอปราชญชาวบานทเรยนรจากการสงเกตการณซ า ๆ จนเกดเปนความร เปนประสบการณโดยตรงหรอทางออม เพอใชประโยชนในดานตาง ๆ คอ การประกอบอาชพ เชน ความรในการท านา การท านาเกลอ การจกสาน เปนตน หรอเกยวของกบการด ารงชวต การดแลรกษาสขภาพ การท านายดนฟาอากาศ ซงทงหมดเปนเรองของวถชวตของชมชนทสบทอดมายาวนาน โดยมจดมงหมายเพอใหเกดความสมดล ความพอด และเชอมโยงกบครอบครว สงคม สงแวดลอม ธรรมชาต รวมทงสงเหนอธรรมชาต นอกจากนยงหมายถงการประสานความรใหม ประสบการณใหมมาใชใหเกดประโยชน ซง เออใหเกดทางเลอกใหมทมลกษณะสากลและเฉพาะเหมาะสมกบทองถนนน ๆ ดวย ภมปญญาชาวบาน ทปรากฏในสงคมหมบานสะทอนใหเหนถงหลกในการด ารงอยรวมกนหลายประการ คอ (1) เปนสงคมทอยบนพนฐานของความเรยบงาย (2) มการประหยดและอนรกษสง (3) มความมนคงตอการเคารพคนและสรรพสง (4) มวถชวตและวถแหงสงคมทไมมงความรนแรง (5) เปนระบบขนาดเลก ๆ กระจายตวทงในแงกายภาพและอ านาจการตดสนใจ (6) มความออนโยนถอมตนและการประนประนอมสง (ประดษฐ เรองเดช , การด ารงอยและปรบเปลยนของระบบการแพทยพนบาน : ศกษากรณการใชสมนไพรในจงหวดพษณโลก, 2540) ภมปญญาทองถนเปนสงทมคณคายงตอสงคมไทยดวย เปนการสะสมความรทไดจากการแสวงหา การทดลอง น าสการปฏบตทสอดคลองกบบรบทและวถชวตของสงคมไทย มการสรางสมสบตอกนมาเปนระยะเวลายาวนาน ท าใหสงคมไทยมความสงบสข หากปจจบนกระแสแหงวฒนธรรมตะวนตกไดกลนกลายไปดวยความไมรเทาทน หรอขาดการพนจพเคราะหใหถถวนถงผลกระทบทเกดภายหลง การมคานยมตะวนตก ใหความส าคญกบวตถ ตกเปนทาสของวทยาศาสตรและเทคโนโลยมากกวาจะใชวทยาศาสตรและเทคโนโลยใหเกดประโยชนและเหมาะสมกบมนษย สงผลถงความรและภมปญญาทองถนทงระดบบคคลและชมชน

31

เรองท 1.2.3 หลกการพฒนาชนบท เนองจากการพฒนาชนบทเปนเรองทส าคญ และตองท าใหส าเรจ เพอประโยชนสขของประชาชนในชนบททมคณภาพชวตทดอยกวา การท างานพฒนาชนบทจงตองมหลกยดเพอปองกนความผดพลาดและเพอมงมนความส าเรจ การเรยนร (Learning) การเรยนรเปนหลกการพนฐานของการพฒนา เพราะเมอมนษยเกดการเรยนร การเปลยนแปลง การปรบปรงและการพฒนาจงเกดขน 1. การถายทอดความร (Knowledge Transfer) การถายทอดความรเปนกระบวนการทส าคญของการศกษา ซงส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต ไดก าหนดหลกการศกษาในอนาคตไว 4 ขอ คอ การศกษาควรค านงถงหลกของความกวางขวางและเปนธรรม ความสมดล คว ามสอดคลอง และความหลากหลาย ศกยภาพ การจดการศกษาในอนาคต รฐจ าเปนตองใชทรพยากร บคลากร และกลไกนอกระบบรฐมากขนเรอย ๆ ศกยภาพการเรยนรในดานความร ทกษะ และทศนคต มสภาพ ดงน (1) ดานความร พบวาในชมชนชนบทเอง มการสะสม และสบทอดความรทสามารถตอบปญหา และการด าเนนชวตของชาวบานไดในระดบหนง การคดคนประยกตความรอาท การเกษตร น าความรจากภายนอกมาใช การลองผดลองถก ใชเทคนคพนบาน ใชผน า ผอาวโส (2) ทศนคต การสรางทศนคตหรอการปรบเปลยนทศนคตตองใชผน าทชาวบานใหความไววางใจ เชอถอ ศรทธา ซงชมชนชนบทยอมรบผน าทมสถานภาพ เชน คร -อาจารย พระ หรอผอาวโส (3) ทกษะ การเรยนรทเปนรปธรรม ของจรง จะท าใหผเรยนเกดความสนใจ เรยนรไดงาย เรมจากขนเลกไปสข นใหญ ภายใตวถของการเกษตรทผกพนกบเ รองของน าฝน ฤดกาล การเรยนรควรเนนกระบวนการเรยนรทผสมกลมกลน (built-in) อยกบวถชวตของชาวชนบท เราพบวาชนบทสามารถพฒนาไดโดยไมตองผานระบบโรงเรยนเทานน เราควรเรงใหเกดกระบวนการเรยนรจากภายในชมชน โดยสวนรฐเปนผสนบสนนซงเปนการ พฒนาใน แนวราบทมข นตอนนอยกวาในแนวดงทมรปแบบทางการ

32

2. เครอขายการเรยนรในชนบท (Learning Network) เครอขายของการพฒนาจ าแนกเปน 2 ระดบ คอ เครอขายการเรยนรทอยใน สวนกลาง สวนภมภาค และสวนทองถน ซงเปนเครอขายนอกชมชนและเค รอขายในชมชน เครอขายทส าคญในชนบท ไดแก ผน า เครอญาต กลมจดตง ซงเปนเครอขายทเกดการเรยนร สงเสรมใหเกดกลมชาวบาน กลมปฏบตการ กลมพฒนา กลมกจกรรม ซงมเรองใหญ ๆ ทด าเนนการ ไดแก (1) เรองการเกษตรทเกยวของกบสงแวดลอม มการรวมกลม รวมทนเพอแกปญหา เรองป ย ขาว การตลาด สมพนธกบฤดกาล กลไกการผลต การเรยนรไมสามารถสรางสภาพการณจ าลองใหสอดคลองกบชวตจรงได ฉะนนควรด าเนนการในทองถนอยางจรงจง (2) เรองเศรษฐกจ ตงแตเรอง กลมออมทรพย กลมอาชพตาง ๆ เรองหนสน เกษตรกร การหารายไดเพม (3) เรองคณภาพชวต ในระยะแรกททางราชการไดมการจดตงขนกอน เชน ศนยพฒนาเดก กองทนฯ ซงประสบความส าเรจนอยมาก หากไมไดรบการเขามสวนรวมจากชมชน สวนชมชนทมการเรยนรโดยความชวยเหลอจากองคกรภายนอกทงภาครฐและเอกชน ซงม ขนตอนของการวเคราะหปญหา ไดทดลองปฏบตจรง และทส าคญคอการสรปบทเรยนรวมกนเพอน ามาปรบแกไขสงเหลานท าใหการวเคราะหเกดทางเลอก แรงบนดาลใจ ทศนคต เพราะเหนรปธรรมเกดการเกาะตวกนเปนกลมทเหนยวแนน (ระบบและรปแบบเครอขายการเรยนรในชนบท อเนก นาคะบตร การบรรยายในทประชมปฏบตการ เรอง “เครอขายการเรยนร : พนฐานส าหรบการจดการศกษาเพอปวงชน วนท 22-24 ธนวาคม 2532 ณ โรงแรมองคอมาตย พทยา ชลบร) 3. การประยกตความร (Knowledge Application) ความรทไดรบจากบคคล และ /หรอ สอทมเครอขายเชอมโยงนนจะตองน าไปสการปฏบตจรง ซงอาจตองมการปรบแกใหเหมาะสมโดยค านงถงปจจยและปรากฏการณทเกดขนจรง อาจตองแกไขในขนตอนหลกหรอสวนยอย เพอใหปฏบตได ใชประโยชนไดโดยตวผเรยนรผนนเอง เพอใหการเรยนรนนคงอย ปฏบตได ใชประโยชนไดตอไปอยางยงยน การมสวนรวม (Participation) การมสวนรวมของประชาชนในกจการตาง ๆ ของชมชนนน เปนทงวธการและจดหมายของการพฒนาชนบท เพราะจดหม ายของการพฒนาชนบท คอ ความสามารถในการพงตนเองของชนบทในการปกครองและพฒนาทองถนของตนเองได และการจะบรรลจดหมายดงกลาวได ประชาชนตองเกดการเรยนร และการเรยนรทดนนเกดจากการมสวนรวม

33

การมสวนรวม หมายถง การเขาไปเกยวของ (involvement) ทางความคด จตใจ อารมณและทางกาย การมสวนรวมมความหมายมากกวาการเปนสวนหนง (sense of belonging) การมสวนรวมมความหมายทงในเชงปรมาณและคณภาพ (quantitative and qualitative) การมสวนรวมครอบคลมทงมตดานความสามารถ เวลา และโอกาสทจะมสวนรวม การมสวนรวมเปนการกระท า (action) จงมทงผกระท า (the actor) ผถกกระท าหรอผรบผล (the recipient) และสาธารณชน (the public) ผเปนบรบทของการกระท า การมสวนรวมของประชาชนในกจการของชมชนนน เปนทงวธการและจดหมายของการพฒนาชนบท และจดหมายของการพฒนานนคอ การพงตนเองไดของชนบทในการปกครองและพฒนาตนเอง และวธการพฒนากตองอาศยการมสวนรวมในกจการตาง ๆ ของชมชน ท าใหเกดการเรยนร การเรยนรท าใหเกดการพฒนา การมสวนรวม เปนปรากฏการณทมความหมายหลากหลาย เปนความพยายาม รวมกนของชมชนเพอแกไขปญหาและบรรลความตองการของตนเอง กลมคน โดยเรมจากการรวมคด วางแผน ด าเนนการ และรวมตดตามประเมนผลในโครงการพฒนาอยางตอเนอง การมสวนรวมมไดแปรเปลยนเฉพาะชนดและปรมาณของกจกรรมทท าเทานน แตยงมความแปรเปลยนในระดบความเขมในการเขามสวนรวมในความรบผดชอบ ตามแนวคดของสมาคมสาธารณสขของอเมรกา (American Public health association 1983 : 36) จ าแนกการมสวนรวมเปน 3 ระดบ คอ 1. ระดบการตดสนใจ (decision-making) ในระดบนประชาชนจะเขามามสวนในการวางแผนและจดการกบกจกรรมการพฒนาดวยตวของเขาเอง ดงนนจงถอวาการมสวนรวมระดบนเปนระดบการรบผดชอบดวยตนเอง (level of responsibility by themselves) 2. ระดบการรวมมอ (cooperation) ในระดบนประชาชนจะใหความรวมมอตอแผนงานทจะเรมโดยเจาหนาท หรอหนวยงานของรฐ ซงอา จตองการความเสยสละจากชมชนในดานเวลา ทรพยสน และแรงงาน เพอชวยใหโครงการประสบผลส าเรจ การมสวนรวมในระดบนถอวาเปนการมสวนรวมในระดบทยอมรบได (acceptable level of participation) 3. ระดบการใชประโยชน (utilization) ในระดบนประชาชนจะยอมรบ และใชประโยชนจากบรการทวางโครงการไวให เปนการมสวนรวมในระดบการยอมรบบรการเทานน เชน การเขารวมในโครงการวางแผนครอบครว ซงบางกจกรรมหรอบางโครงการมความพงพอใจ แตใหประชาชนเขามามสวนรวมในระดบนเทานน สวนประกอบของการมสวนรวมในการพฒนาประมวลไดเปน 3 สวน คอ สวนของการวางแผนพฒนาจะเรมตงแตชมชนเขามามสวนในการคนหาปญหา และสาเหตของปญหา การก าหนดนโยบาย และวตถประสงคในการแกปญหาและพฒนาการศกษา ชมชนมสวนรวมในการตดสนใจก าหนดความตองการของชมชน จดล าดบความส าคญของความตองการนน ๆ ตลอดจนการก าหนดวธการ และแนวทางการด าเนนงาน และก าหนดทรพยากร และแหลงทรพยากรทจะน าไปสนบสนนการจดและพฒนากจกรรมตาง ๆ

34

สวนของการจดและด าเนนการตามแผนงานโครงการ เปนสวนทประชาชนเขาท าประโยชนในโครงการ โดยการรวมมอชวยเหลอดานทนทรพย วสดอปกรณ และแรงงาน หรอโดยการบรหารงาน และประสานงาน ตลอดจนการด าเนนการขอความชวยเหลอจากภายนอก เปนตน สวนของการประเมนผลโครงการ เปนสวนทชมชนเขามามสวนรวมในการประเมนวาโครงการพฒนาทด าเนนการนน บรรลตามวตถประสงคไวหรอไม การตดตา มประเมนผลน อาจเปนการประเมนความกาวหนาหรอผลสรปรวมทงโครงการ ในการสงเสรมการเกษตรเนนการมสวนรวมของผมสวนไดสวนเสยของชมชนมา ด าเนนการรวมกนใหเกดผลประโยชนตามวตถประสงค ซงจะมนยของความเทาเทยม ยตธรรม และชอบธรรมโดยผลของการพฒนาการมสวนรวมท าใหมนษยเรยนรในการท างานเปนหมคณะ และรวมถงการเพมศกยภาพของตนเองและของกลมดวย ท าใหมการเรยนรเกดความสามารถทจะรวมกนท างานจนบรรลเปาหมายเพมขนเรอย ๆ ทกครงทรวมกนท างาน การพงตนเอง (Self-Reliance) พระราชนพนธของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวเรอง “พระมหาชนก” ทพระราชทานแกปวงชนชาวไทยเพอเปนหลกในการด าเนนชวต หลกขอท 1 คอ หลกแหงการพงตนเอง ดงเชน พระมหาชนกคดพงตนเองดวยความวรยะอนแรงกลา จงรอดชวต จงเหนไดวาการพงตนเองท าใหแขงแรง การพงผอนท าใหออนแอ อกทงยงไมมนใจวาพงไดจรง และไมปลอดภยวาผทเราคดพงจะไมท ารายเรา การพงตนเองเปนความเชอมน เชอใจ แนใจ เปนอสระ และกลาทจะคดตดสนใจและลงมอท าการแกปญหาเพอสนองความตองการดวยตนเอง การพงตนเองเปนคณสมบตหนงข องบคคลผบรรลวฒภาวะ (maturity) กลาวคอ เปนผทมพฒนาการอยางเตมทท งทางรางกายหรอจตใจ มค าสอนในพทธศาสนาวา อตตาห อตตาโน นาโถ แปลวา ตนเปนทพงแหงตน ค าสอนนมงหมายใหคนเตบโต พฒนาความเปนมนษยอยางสมบรณ เปนอสระจากการพงพ า คนอน และเปนผมความคดอานเปนของตนเอง ท าใหมความคดรเรมสรางสรรค การพงตนเองจงเปนจดหมายของการพฒนา การพงตนเองอกรปแบบหนง คอ การพงกนเอง (mutual help) การพงกนเองเปนการอาสาสมคร (volunteer) ทจะเขารวมในการด าเนนกจกรรมเพอชมชนซงเปนสงทควรปลกฝงใหเกดกบสงคมไทย เพราะการอาสาเปนการมสวนรวมดวยความพรอม สมครใจ เปนปจจยทางอารมณทแสดงใหเหนถงความเสยสละ มงมนเพอเปาหมายปลายทางทก าหนดรวมกน โดยมไดหวงผลตอบแทน การจดตงกลมในชมชนตองมการอาสาสมครเ พอด าเนนงานรวมกน จงจะประสบความส าเรจ จะเหนไดจากตวอยางโครงการพฒนาทผานมา ถาชมชนใดมอาสาสมครท

35

เขมแขง การด าเนนงานกจะประสบผลส าเรจมากกวากลมทมการจดตงโดยราชการ ซงตองใชงบประมาณจ านวนมาก รปแบบของการพฒนาตองสรางลกษณะใหเกดขนทงการพงตนเอง และการพงกนเอง ชมชนกจะมความเขมแขง มนคง ขณะทสงคมเมองประสบปญหาสภาวะเศรษฐกจตกต า การตกงาน ครอบครวแตกแยก เกดภาวะคกคามทางอารมณ แตชมชนชนบทหลายแหงมความเขมแขง ค าถามเหลานมกไดรบการพจารณาวาเปนเพราะเหตใด หากทานไดศ กษาคงได ค าตอบหลกในประเดนของการรวมกนเพอการพงตนเองเปนส าคญ ท าใหเกดระบบทมความพรอมทงดานเศรษฐกจ สงคม และการเมอง ชมชนเขมแขง (Strong Community) ภาพลกษณทฉายใหเหนวาชมชนใดมลกษณะเขมแขง พงตนเองได หรอมลกษณะของการพงพาผอนนน เหนไดจากทรพยากร องคความร การรวมตวขององคกรและเครอขายทเชอมกบภายนอก 1. ลกษณะของชมชนเขมแขง ดงไดกลาวเกยวกบธรรมชาตของชมชนชนบทแลววามความแตกตางจากชมชนเมองในเชงของปรมาณประชากรและคณลกษณะของการอยรวมกนทงในเชงประชากร เศรษฐกจ และสงคม ถงแมวาขอบเขตความหมายของชมชนจะมลกษณะหลายประการทแตกตางกนมากเพยงใดกตาม ประเดนส าคญของค าวา “ชมชนเขมแขง” ในทนประมวลไดวาเปนความผาสกปรองดองของสมาชกหรอในรปความมนคงยงยนทางเศรษฐกจ ความสามารถในการสบสานวฒนธรรมและวถชวต หรอความสามารถในการธ ารงรกษาความอดมสมบรณทางสภาพแวดลอม ซงไมวาชมชนจะแสดงความเขมแขงในรปแบบใดกตาม ความเขมแขงนนลวนตองเปนผลมาจากสภาวะพนฐานหนงตงแตวถชวต วฒนธรรม ความเชอ คานยม ภมปญญา ภาวะผน า รปแบบการท ามาหากน สขภาพอนามยทด สภาพสงแวดลอมและทรพยากร การปกครองตนเองตลอดจนกระบวนการทางสงคมในชมชนนน ๆ ซงมความเกยวพนกบการชวยเหลอเกอกลกนในชมชน การรวมมอกนเรยนร และแกปญหาตาง ๆ ดวยกนในชมชน สภาวะพนฐานของชมชนและกระบวนการทางสงคมตาง ๆ ใน ชมชนนนเองทจะม ปฏสมพนธกนและหลอหลอมกนท าเปน “พลงชมชน” ทอาจเหนเปนรปธรรมในเรองทางเศรษฐกจทม นคง (เกษตรเพยงพอ) ธรกจชมชน (การออมทนรวมกน) สภาพครองครวทอบอน สภาพแวดลอมทสมบรณ (การอนรกษปาไม ล าธาร ) การมกลไกระดบทองถนทเขมแขง พลง ชมชนนนจะแสดงใหเหนในรปของการกนดอยด การเอออาธร ความสมพนธอนอบอนระหวางสมาชกของชมชน และการมสภาพแวดลอมทอดมสมบรณ จะเปนความเขมแขงในการเผชญกบแรงปะทะ 2. แนวคดเกยวกบการพฒนาชมชนเขมแขง

36

จากลกษณะของชมชนเขมแขงนนมแนวคดเกยวกบการพฒนาชมชนใหเขมแขงใน 3 ประเดนหลกคอ สภาวะพนฐานของชมชน กระบวนการ และพลงชมชน ในรายละเอยดขององคประกอบมดงน (1) สภาวะพนฐานของชมชน สภาวะพนฐานของชมชน ตองมการสะสม ด ารงรกษาภมปญญาทองถน มผน าทสามารถสรางศรทธา และสนบสนน ประสานงานภายในชมชน ระหวางชมชนและสงคมภายนอกได มการประกอบอาชพทกอใหเกดรายไดเพยงพอตอการยงชพทงระดบบคคลและชมชน ม ทรพยากรทเอออ านวยตอการด ารงชพ การดแลรกษาสงแวดลอม มการเลอกสรรวฒนธรรม การปรบและรบ ในสงทเหมาะสมกบวถชวตของชมชน มการแกปญหารวมกนโดยไมสรางปญหาอนตอเนอง

(2) กระบวนการชมชน กระบวนการ เปนการกระท าตาง ๆ ทเกดขนอยางตอเนอง สมพนธกนไป กระบวนการชมชน จงเปนการกระท ารวมกนของมนษยทมตอกน ตองาน และ /หรอตอปจจยตาง ๆ ทเกดขนอยางตอเนอง เชน ความสมพนธอนสรางสรรคและอบอนทมตอกนของคนในชมชน การท างานรวมกน การเรยนรรวมกน การแกปญหารวมกน และการชวยเหลอเกอกลกนของคนในชมชน เปนตน

(3) พลงชมชน พลงชมชน เปนพลงอ านาจท เกดจากการกระท ารวมกนของมนษย มนษยมก าลงวงชา ก าลงของมนษยเมอน ามากระท ารวมกนเปนกลมเปนคณะ จะท าใหเกดพลงอนมหาศาลมากกวามนษยตางคนตางท า จงเรยกวาเปนพลงของชมชน พลงชมชนทเขมแขง ทรงพลงอ านาจ จงเกดจากสภาวะพนฐานของชมชนทม นคง และกระบวนการชมชนทตอเนอง แนวคดชมชนเขมแขงดงไดกลาวบางแลว จงหมายถงชมชนทสามารถ พงตนเองได คอมเศรษฐกจทม นคง สงแวดลอมทย งยน ครอบครวทอยรวมกนอยางอบอน มกลไกปกครองตนเองทเขมแขง การศกษาทเหมาะสมกบสภาพชมชน (แนวทางการพฒนาประเดนวจย ชดโครงการวจยดานการศกษากบชมชน ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย มถนายน 2541 เอกสารอดส าเนา) ตอนท 1.3

37

จรยธรรมและวนยในการพฒนา โปรดอานหวเรอง แนวคดและวตถประสงคของตอนท 1.3 แลวจงศกษารายละเอยดตอไป หวเรอง 1.3.1 จรยธรรมในการพฒนา 1.3.2 วนยในการพฒนา 1.3.3 บทบาทของนกพฒนา แนวคด 1. นกพฒนากบประชาชนมความสมพนธฉนทหนสวนในการพฒนาทมฐานะ เทาเทยมกน จงมใชการสรางบญคณและการตดคาง การมจรยธรรมจงเปน การชวยรกษาความสมพนธทดตอกนไว 2. นกพฒนาตองมวนยตอตนเอง เพอรกษาสถานภาพและการเรยนร ตลอดจน การมสวนรวมทแขงขนและเทาเทยมกนไว 3. การก าหนดบทบาทของนกพฒนาใหเออตอการพฒนา การเรยนร การเสรมแรง การมสวนรวม และการสรางก าลงใจใหแกประชาชน สงผลใหเกดกระบวนการ พฒนาโดยประชาชน วตถประสงค เมอศกษาตอนท 1.3 จบแลว นกศกษาสามารถ 1. อธบายจรยธรรมในการพฒนาได 2. อธบายวนยในการพฒนาได 3. อธบายบทบาทของนกพฒนาทเหมาะสมได

38

เรองท 1.3.1 จรยธรรมในการพฒนา โดยการเปลยนแปลงสงทเขารเกยวกบโลก มนษยเปลยนแปลงโลกทเขาร และ โดยการเปลยนแปลงโลกทเขาอาศยอย มนษยเปลยนแปลงตนเอง โอโดเซยส ดอนซนสก / ววฒนาการมนษย By changing what he knows about the world, man changes the world he knows, and By changing the world in which he lives, man changes himself. - Theodosious Dobzhansky / Man Evolving) จรยธรรมของนกพฒนา ความหมาย จรยธรรม คอ ธรรมทเปนขอประพฤตปฏบต ศลธรรม กฎศลธรรม (พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ .ศ. 2525) จรยธรรมจงเปนระบบกฎเกณฑทางศลธรรมทวาดวยการประพฤตปฏบต และการครองชพของมนษยวาอะไรดอะไรชว อะไรถกอะไรผด อะไรควร อะไรไมควร สวนค าวา การพฒนานน แมจะมความหมายหลากหลาย แตความหมายในทางปฏบต สวนใหญจะอยทความเขมแขง และความสามารถของคนและชมชนในการคด ตดสนใจ ด าเนนการปกครองและพฒนาทองถนของตนดวยตนเองได หรอพงตนเองไดในการคด ตดสนใจ และด าเนนการพฒนา ตลอดจนรบผลประโยชน ความส าคญ จรยธรรมการพฒนา จงเปนธรรมหรอระบบกฎเกณฑส าหรบผท างานเก ยวของกบการพฒนาประชาชนและชมชนทจะตองยดถอเปนขอประพฤตปฏบต เปนการเฉพาะ เพอใหการท างานพฒนามประสทธภาพ เกดประสทธผล ไมกอใหเกดปญหาระหวางปฏบตงาน หรอผลกระทบตดตามมาภายหลง เพราะการท างานกบคนนนเปนเรองยากอยแลว โดยเฉพาะกบคนทมปญหาความยากจนเปนพนฐาน และยากยงขนไปอกเมอท างานกบคนจ านวนมากทยากจนในชนบท จรยธรรมนกพฒนา

39

1. ความเชอพนฐานของนกพฒนา นกพฒนา หรอนกสงเสรม (development worker or extension worker) เปนบคคลทท างานพฒนาหรองานสงเสรมรวมกบประชาชนในชมชนเปาหมาย งานพฒนาหรองานสงเสรมนนเปนงานทนกพฒนาหรอนกสงเสรมท ารวมกบประชาชน ไมใชท าใหแกประชาชน (work with not work for the people) เพราะเมอท าไปแลว ประชาชนเกดการพฒนาตนเองไปพรอม ๆ กบนกพฒนา /นกสงเสรม ไมใชตวนกพฒนา นกสงเสรมเก ดการพฒนาแตฝายเดยว นอกจากนแลว การเรยนรการพฒนารวมกนยงท าใหนกพฒนา /นกสงเสรม และประชาชน มความเคารพนบถอกน เกรงใจกน มส านกทดตอกน โดยเฉพาะอยางยงนกพฒนา /นกสงเสรมจะไดไมหลงผดคดวาตนเองมบญคณเหนอประชาชน เปนเจาของประชาชน ดงนน นกพฒนาจงมความเชอพนฐานทส าคญดงน (นรนดร จงวฒเวศย , การพฒนาชมชนกบการนเทศ, 2535 : 17-18) 1. มนษยทกคนเกดมามคาเปนมนษยเทาเทยมกน ไมวายากดมจน เปนคน เทากน 2. มนษยทกคนมความคด มเหตผล และตดสนใจเองได 3. มนษยสามารถเรยนรและเปลยนแปลงพฤตกรรมของตนเองได 4. มนษยสามารถสรางสรรคและเปลยนแปลงสภาพแวดลอมของตนเองได 5. มนษยทกชวตมคณคาและมความหมาย มศกดศรและศกยภาพ 2. จรยธรรมของนกพฒนา การท างานรวมกบประชาชนหรอคนหมมากนน จ าเปนทผท างานตองมหลกยดเหนยว ทเรยกวา จรยธรรม หรอบางแหง บางหนวยงาน บางวชาชพ ไดก าหนดไวเปนจรรยาบรรณ จรรยาบรรณ หมายถง ประมวลความประพฤตทผประกอบอาชพการงานแตละอยางก าหนดขน เพอรกษาและสงเสรมเกยรตคณชอเสยงและฐานะของสมา ชก อาจเขยนเปนลายลกษณอกษรหรอไมกได (พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2525) ตวอยางจรยธรรมนกพฒนาทตองยดถอเปนหลกประพฤตปฏบต ไดแก 1. หลกราชการ 10 ประการ ของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ดงน (1) ความสามารถ หมายถง ความช าน าญในการปฏบตงานในดานตาง ๆ ใหเปนผลส าเรจไดดยงกวาผมโอกาสเทา ๆ กน (2) ความเพยร หมายถง ความกลาหาญไมยอทอตอความล าบากและบากบนเพอจะขามความขดแยงใหจงได โดยใชความวรยภาพ มไดลดหยอน (3) ความมไหวพรบ หมายถง รจกสงเกตเหนโดยไ มตองมใครเตอนวา เมอมเหต เชนนน จะตองปฏบตการอยางนน เพอใหบงเกดผลดทสดแกกจการทวไป และรบท าการอนเหนควรนนโดยฉบพลน

40

(4) ความรเทาถงการณ หมายถง รจกปฏบตการอยางไรจงจะเหมาะสมแกเวลา และอยางไรทไดรบเหตสมผล ถงจะเปนประโยชนทสด (5) ความซอตรงตอหนาท หมายถง ตงใจกระท ากจการซงไดรบมอบเปนหนาทดวยความซอสตยสจรต (6) ความซอตรงตอคนทวไป หมายถง ใหประพฤตซอตรงตอคนทวไป รกษาตนใหเปนคนทเขาทงหลายจะเชอถอได (7) ความรจกนสยคน ขอน เปนของส าคญส าหรบผมหนาทตดตอกบผอน ไมวาจะเปนผใหญหรอผนอย (8) ความรจกผอนผน หมายความวา ตองเปนผทรจกผอนสนผอนยาว วาเมอใด ควรตดขาด และเมอใดควรโอนออน หรอผอนผนกนได มใชแตจะยดถอหลกเกณฑหรอระเบยบ อยางเดยว ซงจะกอใหเกดผลเสย ควรจะยดหยนได (9) ความมหลกฐาน ขอนประกอบดวยหลกส าคญ 3 ประการ คอ มบานอยเปนท เปนทาง มครอบครวอนมนคง และตงตนไวในทชอบ (10) ความจงรกภกด หมายความวา ยอมเสยสละเพอประโยชนแหงชาต ศาสนา และพระมหากษตรย 2. คณธรรม 4 ประการ ทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชมหาราช พระราชทานแกขาราชการและประชาชน มขอความดงน ประการแรก คอ การรกษาความสจ ความตงใจตอตวเอง รจกสละประโยชนสวนนอยของตนเพอประโยชนสวนใหญของบานเมอง ทจะประพฤตป ฏบตแตสงทเปนประโยชนและเปนธรรม ประการทสอง คอ การรจกขมใจตนเอง ฝกใจตนเองใหประพฤตปฏบตอยใน ความสจความดนน ประการทสาม คอ การอดทน อดกลน และอดออม ไมประพฤตลวง ความสตย สจรต ไมวาจะดวยเหตประการใด ประการทส คอ กา รรจกละวางความชว ความทจรต และรจกเสยสละประโยชนสวนนอยของตนเพอประโยชนสวนใหญของบานเมอง 3. พรหมวหาร 4 เปนหลกความประพฤตทประเสรฐบรสทธ เปนธรรมทตองมไวเปนหลกใจและก ากบความประพฤต จงจะชอวาด าเนนชวตหมดจดและปฏบตตนตอ มนษยสตว

41

ทงหลายโดยชอบ (พระเทพเวท พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม มหาจฬาลงกรณ ราชวทยาลย กรงเทพ 2532) ดงน (1) เมตตา หมายถง ความรกใคร ปรารถนาด อยากใหเขามความสข มจตอนแผไมตรและคดท าประโยชนแกมนษย สตวทวหนา (2) กรณา หมายถง ความสงสาร คดชวยใหพนทกข ใฝใจในอนจะปลดเปลอง บ าบดความทกขยากเดอดรอนของปวงสตว (3) มทตา หมายถง ความยนด ในเมอผอนอยดมสข มจตผองใส บนเทง กอปรดวยอาการแชมชนเบกบานอยเสมอ ตอสตวทงหลาย ผด ารงในปกตสข พลอยยน ดดวยเมอเขาไดดมสข เจรญงอกงามยงขนไป (4) อเบกขา หมายถง ความวางใจเปนกลาง อนจะท าใหด ารงอยในธรรมตามทพจารณาเหนดวยปญญา คอ มจตเรยบตรงเทยงธรรม ดจตาชง ไมเอนเอยงดวยรกและชง พจารณาเหนกรรมทสตวทงหลายกระท าแลว อนควรไดรบผล ดหรอชว สมควรแกเหตอนตนประกอบ พรอมทจะวนจฉยและปฏบตไปตามธรรม รวมทง รจกวางเฉย สงบใจมองด ในเมอไมมกจทควรท า เพราะเขารบผดชอบตนไดดแลว เขาสมควรรบผดชอบตนเอง หรอเขาควรไดรบผลอนสมกบความรบผดชอบของตน 4. การท างาน คอ การปฏบตธร รม เปนค าสอนของพทธทาสภกข วา “ความสขทแทมแตในงาน” “เหงอนนแหละคอ น ามนต ” การท างานสอนคนใหร ใหมสต ใหพฒนาตนเอง ท าใหไมโลภ ไมโกรธ และไมหลง ดงนน จงท าใหเปนผท างานทมจรยธรรมในการท างานตลอดเวลา จรยธรรมนนมหลายประการในแตละสาขาอาชพ มการก าหนดจรยธรรมทแตกตางกนไป ตามลกษณะอาชพ จดหมาย และเปาหมายของการท างาน เพอเปนเครองยดเหนยวไมใหหลงผด ท าพลาดไป นกพฒนาพงศกษาจรยธรรมตาง ๆ และก าหนดหรอสรางจรยธรรมทเหมาะสมตามสภาพการท างานของตนเองขน เพอใชเปนหลกยด เหนยวน าในทางการประพฤตปฏบตตนในการท างานของตนเอง

42

เรองท 1.3.2 วนยในการพฒนา

ไมจ าเปนตองมกฎระเบยบใด หากทกคนมวนยอยในใจ ไมปรากฏนาม วนย ความหมาย วนย คอ การอยในระเบยบ แบบแผน และขอบงคบ ขอปฏบต ขอบงคบ (พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ .ศ. 2525) วนยจงเปนความสามารถในการบงคบควบคมพฤตกรรมของตนเองใหอยในจรยธรรมหรอจรรยาบรรณ ความส าคญ วนยในการพฒนา เปนความสามารถของบคคลในการบงคบควบคมพฤตกรรมของ ตนเองใหอยในกรอบจรยธรรมหรอจรรยาบรรณนกพฒนา การมวนยกบตนเองเปนการปองกน มใหเกดปญหาระหวางบคคลในการท างาน วนยมความส าคญควบคไปกบจรยธรรม วนยนกพฒนา ขอปฏบต พระบาทสมเดจพระเจาอยหว รชกาลปจจบน ทรงมพระบรมราโชวาท พระราชทานแกคณะผบรหารงานเรงรดพฒนาชนบทระดบผวาราชการจงหวด ณ พระทนงอมพรสถาน วนศกรท 13 มถนายน 2512 มความตอนหนงคอ “การพฒนาชนบทเปนงานทส าคญ เปนงานทยาก เปนงานทจะตองท าใหไดดวยความสามารถ ดวยความเฉลยวฉลาด คอ ทงเฉลยว ทงฉลาด ตองท าดวยความบรสท ธใจ มใชมงทจะหากนดวยวธการใด ๆ ใครอยากหากน ขอใหลาออกจากต าแหนงไปท าการคาดกวา เพราะวาถาท าผดพลาดไปแลว บานเมองเราลมจม…” พระบรมราโชวาทดงกลาว สะทอนใหเหนถงความส าคญ ความจ าเปน ทนกพฒนาตองมวนย มขอปฏบต ตอไปนคอ ตวอยาง ขอปฏบตของนกพฒนา 1. ไมตดสนใจในเรองตาง ๆ แทนชาวบาน 2. ไมสญญาวาจะใหสงนนสงนหรอท าสงนนสงน

43

3. ไมประพฤตตนในท านองผดประเวณกบลก หรอภรรยา สามของชาวบาน 4. ไมดถกชาวบานวาไมมความสามารถ 5. ไมต าหนตเตยนความคดเหนของชาวบาน 6. ไมนนทาวารายชาวบาน 7. ไมใชภาษาทเปนนามธรรมในการสอความหมายกบชาวบาน 8. ไมใชกลอบายหรอชกจงใจใหชาวบานเหนดวยกบตน 9. ไมยดเยยดคานยมของตนใหชาวบาน 10. ไมเปดเผยขอมลทเกบเปนความลบของชาวบานตอบคคลภายนอก 11. ไมออกค าสงบงคบชาวบาน 12. ไมสรางระบบพงพงทชาวบานจะตองพงพงนกพฒนาตลอดไป การตรวจสอบตนเอง เมอนกพฒนาตองมวนยหรอขอปฏบตนกพฒนา นกพฒนาจงจ าเปนตองมการส ารวจตรวจสอบตนเองเปนระยะ ๆ เปนการทบทวน เสรมแรง เป นสตก ากบมใหหลงตน หลงผดคดวายงมวนยหรอยงยดถอขอปฏบตนกพฒนา หลกส าคญของการตรวจสอบตนเองม 2 ประการ คอ การปฏบตงานอยางเปนระบบและคณลกษณะของการปฏบตงาน การปฏบตงานอยางเปนระบบ ไดแก การศกษาวเคราะหความตองการ ความจ าเปน ความส าคญของงานในเบองตน น าสาระ ขอมลเหลานนมาพจารณาความส าคญ สาเหตและแนวทางปฏบต ซงเปนทางเลอก ทางแกไขทมประสทธภาพทงดานผลผลตและการบรหารจดการในเชงของบคคล ระยะเวลา งบประมาณ เงอนไข สภาวะแวดลอมจรงทปรากฏแลวจงน าไปทดลองด าเนนการตามแผนทก าหนด ซงระหวางการด าเนนการตองมการพฒนาปรบปรง แกไขเพอความตอเนองและคณภาพทจะตามมา และสดทายคอ การสรปรายงานผลเพอใหเหนภาพเชงประจกษ คณลกษณะของการปฏบตงานทนกพฒนาควรตรวจสอบและสรางใหเกดขนของการม วนย คอ จะท าอยางไรจงจะร กษาเกยวกบความประพฤตใหเหมาะสม การปฏบตตามกฎหมาย การปฏบตตามระเบยบและขอบงคบของงาน ตลอดจนการมวนยตอตนเอง วธการทจะเกดผลตอการตรวจสอบตนเองอยางไดผล คอ การยอมรบสงทบกพรอง /จดดอย พรอมหรอพยายามปรบแกไขทงการปฏบตงานและคณลกษณะของการปฏบตงาน การตรวจสอบตนเองของนกพฒนา จงเปนการเสรมสรางและพฒนาตวนกพฒนาเองใหมสมรรถภาพในการท างานพฒนาดวยความมสตสมปชญญะ ละเอยดรอบคอบ และไม ผดพลาด ปองกนความลมเหลวทอาจเกดขนไดจากความเปนปถชนของนกพฒนา การเสรมสรางวนย

44

นกพฒนาสามารถเสรมสรางวนยของตนไดดวยตนเอง จากการทมหลกการพฒนาทใชยดเหนยวน าไปสจดหมายของการท างาน และมจรยธรรมในการพฒนาเปนเครองเหนยวรงคาวมคดจตใจมใหเฉไฉหลงผด ซงเมอน ามารวมกบความเขมแขง อดทน มมานะ ทจะเอาชนะตนเองใหไดแลว วนยยอมเกดขน เรองท 1.3.3 บทบาทของนกพฒนา

45

เราไมเหนตามทมนเปน เราเหนตามทเราเปน งาน เงน นกเรยนอเมรกนเชอสายฝรงเศส We don’t see things as they are. We see things as we are. Anais Nin French-American Writer

ทศนะของนกพฒนา การทนกพฒนาตองท างานรวมกบประชาชนดวยความเฉลยวฉลาด มจรยธรรม มวนย นกพฒนาจงตองเปนผมทศนะดตอโลก ตอชวต คอ มทศนะในเชงบวก มความหวง เชน มทศนะวา “เหลออกตงครง” ไมใช “หมดไปตงครง” ทศนะทดท าใหมสขภาพจตด ไมเครยด และไมเคยดแคน หากท างานไมไดดงใจ หรอประสบกบปญหาอปสรรคจนลมเหลว เพราะความปรารถนาดทนกพฒนามตอประชาชนในการท างานพฒนารวมกบประชาชนนน ประชาชนไมจ าเปนตองยนดเหนดเหนงามตามไปดวย นกพฒนาตองไมคดวางานพฒนาทท าไปนน เปนการสรางบญคณใหแกประชาชน เพราะประชาชนไมไดคดวาเปนหนบญคณหรอตดคางอะไรแกนกพฒนาเลย แมนกพฒนาจะตระหนกดวา ประชาชนตดสนใจผดพลาดทหวงผลระยะสน โดยไมค านงถงความเสยหายใหญหลวงทจะตามมาในระยะยาว นกพฒนาจกตองรกษาทศนะทดของ ตนเองไวดวยการคดหาทางแกไข โดยไมยอทอหรอทอแทแตประการใด บทบาทของนกพฒนา บทบาท บทบาท คอ พฤตกรรมทผอ นคาดหวงใหสอดคลองเหมาะสมกบต าแหนงหนาทและความรบผดชอบ หรอการท าตามหนาททก าหนดไ ว (พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ .ศ. 2525) บทบาทจงเปนพฤตกรรมทถกคาดหวงใหสอดคลองเหมาะสมกบต าแหนง หนาท และความรบผดชอบ เพราะฉะนนไมเพยงแตนกพฒนาจะมจรยธรรมและมวนย นกพฒนายงตองแสดงบทบาทเปนพฤตกรรมตามความคาดหวงอกดวย จรยธรรม ว นย และบทบาท จงมความสมพนธและสงผลตอกนและกน นกพฒนาจะเขาถงชวตจตใจประชาชน เขาใจปญหาความตองการของประชาชนไดดวยการเปนผม จรยธรรม มวนย และแสดงบทบาททถกตองเหมาะสมแกการเปนนกพฒนา ตอไปนเปนตวอยางบทบาทนกพฒนา 1. เปนผเกบรวบรวมขอมลเพอศกษาชวตความเปนอยในหมบาน

46

2. เปนผกระตนใหชาวบานคดแกปญหาและรเรมการพฒนาตาง ๆ 3. เปนผประสานการจดหาทรพยากรทงภายในและภายนอกทองถนในการพฒนา 4. เปนผสอน แนะน า เทคนควธการท างาน ประกอบอาชพตาง ๆ แกชาวบาน 5. เปนผวางแผนการพฒนารวมกบชาวบาน 6. เปนผสะทอนปญหาความตองการของหมบานใหชาวบานเหนชดเจนขน 7. เปนผประสานการน าบรการตาง ๆ มาสหมบาน 8. เปนผกระตนใหชาวบานด าเนนการตามแผนและโครงการทรวมกนวางไว 9. เปนผประนประนอมเมอเกดความขดแยงในกลมชาวบาน 10. เปนผใหค าปรกษาเกยวกบกจกรรมตาง ๆ ของชาวบาน 11. เปนผใหขาวสารการพฒนาตาง ๆ แกชาวบาน 12. เปนผรวมประเมนผลการท างานพฒนารวมกบชาวบาน

คณลกษณะ จากบทบาทนกพฒนาดงตวอยางดงกลาว ท าใหสามารถสรางคณลกษณะบางประการของนกพฒนาขนมาได ดงน (นรนดร จงวฒเวศย, กถาพฒนากร, 2537 : 86) 1. สามารถ “เอาใจเราไปใสใจเขา” โดยไมสญเสยความเชอมนของตนเอง 2. สามารถฟงดวยความตงใจ และ “เขาอกเขาใจ” (ไมใชเพยงแต “เหนอกเหนใจ”) 3. สามารถใชกรยาทาทาง ตลอดจนค าพดทเชญชวนใหผอน (ประชาชน) พจารณาใครครวญความคดลกซงของเขาเอง 4. มศรทธาวา ผอน (ประชาชน) จะด (พฒนา) ขน หากไดรบการ “กระตนความคด” ทเหมาะสมเพยงพอ 5. ไมเกรงกลวตอความคดแปลกใหม หรอ “ความคดบาบอ” ตาง ๆ 6. มทกษะในการปอนความคด ค าถาม ทางเลอก (ทางออก) โดยทไม “ครอบง า” หรอมงแสวงหาความดความชอบใสตนเอง 7. ยอมรบวาความขดแยงเปนภาวะทหลกเลยงไมไดในงานพฒนา 8. สามารถเผชญ “ภาวะทคาดไมถง” โดยไมสญเสยความเปนตวของตวเอง (ไมเสยอารมณ) 9. สามารถคนพบความหมายทย งใหญในเหตการณเลกนอยธรรมดา 10. มความอดทนตอความไมรบผดชอบของผคน (ไมวาขาราชการหรอประชาชน) 11. มทกษะในการเรงเราความสนใจของกลมใหไดมากพอทกลมจะตดสนใจและลงมอ ท างาน 12. เตมใจท างานแบบ “ปดทองหลงพระ” 13. มพรหมวหาร 4 (เมตตา กรณา มทตา อเบกขา) ความคาดหวงตอการพฒนา

47

ความคาดหวงเปนความคดค านงลวงหนาถงผลทตองการใหเกดขน ความคาดหวงตอการพฒนา จงเปนการคดหวงผลถงสงทตองการใหเกดข น ความหวงตอการพฒนาในทศนะของ นกพฒนาและประชาชนอาจไมตรงกนกเปนได ไมวาจะเปนผลการพฒนา กระบวนการพฒนา วธการพฒนา และแมแตพฤตกรรมหรอบทบาทของตวนกพฒนาหรอประชาชนเอง

ความคาดหวงของนกพฒนา แมนกพฒนาจะมจรยธรรม วนย และบทบาททได กลนกรองเปนอาชพอยแลวกตาม แตความเปนปถชนกอาจท าใหนกพฒนามความคาดหวงตอการพฒนาแตกตางจากประชาชน เชน 1. หวงผลการพฒนาสงหรอต ากวาประชาชน 2. หวงวาประชาชนมสวนรวมในการพฒนาตลอดกระบวนการ 3. หวงวาประชาชนมความรบผดชอบตองานพฒนามากกวาน 4. หวงวากระบวนการพฒนาจะเปนไปตามหลกวชาการ 5. หวงวาทกฝายจะเหนดเหนงามตามไปดวย 6. หวงวาจะไมมปญหาอปสรรคอะไรเกดขน 7. หวงวาประชาชนจะเรยนรเขาใจงานพฒนาดกวาน 8. หวงวาประชาชนจะยอมรบแนวคดใหม 9. หวงวาเมอสนสดโครงการแลวประชากรสามารถด าเนนการไดอยางตอเนอง

ความคาดหวงของประชาชน ประชาชนซงเปนเปาหมายของการพฒนา เชน ยอมมทศนะความคดและความมงหวงทแตกตางหลากหลาย เชน 1. หวงวาผลการพฒนาจะท าใหชวตความเปนอยดข นฉบพลน 2. หวงวานกพฒนาจะท างานพฒนาใหแกประชาชน 3. หวงวานกพฒนาจะทมเทอทศตนท างานมากกวาน 4. คาดหวงผลเฉพาะหนาเพอแกปญหาปจจบนมากกวาผลระยะยาว 5. หวงวาผลการพฒนาจะแกปญหาสวนตวของตนเอง 6. หวงวากระบวนการพฒนาจะใชเวลาสนกวาน 7. หวงวานกพฒนาจะเปนนกพฒนาทเกงกลาสามารถมากกวาน ฯลฯ

ทางสองแพรงของการพฒนา บอยครงทนกพฒนาและประชาชนตกอยในสถานการณทคบขน ในภาวะยงยากล าบากในการตดสนใจบนทางสองแพรงของการพฒนาท จ าเปนตองเลอก แมทางทไมพงปรารถนาโดยเฉพาะทามกลางความคาดหวงตาง ๆ นานา บทบาททถกก าหนดใหปฏบตงานเพอสรางใหเกดภาวะของการอยดกนด มสขภาพอนามยด โดยมระยะเวลาทจ ากดในแตละพนท ซงแตกตางจากผแทนของภาคเอกชนซงมความอสระ

48

ไมไดถกก าหนดภายใตกรอบของกฎระเบยบ และทส าคญอกประการหนงกคอ ความคาดหวงทประชาชนมตอนกพฒนาของภาครฐและภาคเอกชนแตกตางกนในหลายดาน นกพฒนาจงตองยดมนในหลกการพฒนา และชวยใหประชาชนตดสนใจตามหลกการพฒนา เพอก าหนดชะตาชวตของตนเองดวยตนเอง

บรรณานกรม

ภาษาไทย กระทรวงมหาดไทย. การปฏบตหนาทของคนมหาดไทยตามพระบรมราโชวาทของ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชมหาราช.

นรนดร จงวฒเวศย และคณะ. กถาพฒนากร. กรงเทพฯ : หจก. เพมเสรมกจ, 2537. นรนดร จงวฒเวศย. การพฒนาชมชนกบการนเทศ : พฒนาแบบมออาชพ กรงเทพฯ :

49

บรษทบพธการพมพ, 2535.

พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2521.

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต). การพฒนาทย งยน. กรงเทพฯ : มลนธโกมลคมทอง, 2540.

พระธรรมปฎก (ประยกต ปยตโต). พระพทธศาสนาพฒนาคนและสงคม. กรงเทพฯ : กระทรวงมหาดไทย, 2540.

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) มองสนตภาพโลกผานภมหลงอารยธรรมโลกาภวฒน กองทนรกษธรรมเพอการฟนฟพระพทธศาสนา, 2542.

พทธทาสภกข. การปฏบตงานคอการปฏบตธรรม. กรงเทพฯ : ส านกพมพนพพาน, 2527.

ยทธศาสตรประเทศไทย 1999-2000. โครงการวถทรรศน พทยา วองกล บรรณาธการ. กรงเทพฯ : 2541.

ศนยสงเสรมจรยธรรม. ตวอยางมาตรฐานทางคณธรรมและจรยธรรม. กรงเทพฯ : ส านกงาน ก.พ., 2542.

ศนยสบอายพระพทธศาสนา. หนงสอ ส.ค.ส. 2542. นนทบร : วดชลประทานรงสฤษฎ, 2542.

ส านกงาน ก.พ. แนวทางปฏบตตามจรรยาบรรณของขาราชการพลเรอน. กรงเทพฯ : ส านกงาน ก.พ., 2540.

ส านกงานเสรมสรางวนยและรกษาระบบคณธรรม. การจดท ามาตรฐานทางคณธรรมและ จรยธรรมในวชาชพของขาราชการพลเรอน. กรงเทพฯ : ส านกงาน ก.พ., 2541.

เสร พงศเลศ (บรรณาธการ). ภมปญญาชาวบานกบการพฒนาชนบท เลม 1-2. มลนธภมปญญา/มลนธหมบาน. พมพทบรษทอมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง จ ากด (มหาชน) กรงเทพฯ : 2536.

อภชย เขมธรรม. การเปลยนแปลงและการบรหารการจดการ. มลนธภมปญญา/สกว. พมพทบรษทอมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง จ ากด (มหาชน) กรงเทพฯ : 2539. เอกวทย ณ ถลาง. ภมปญญาชาวบาน : วถชวตและกระบวนการเรยนร แกปญหาของ ชาวบานไทย. มลนธภมปญญา (ไมมชอโรงพมพ) : 2541.

เอกสารวชาการสตร. พระบรมราโชวาทและพระราชด ารสพระราชทานแกคณะผวาราชการ จงหวดและผบรหารระดบสงของกระทรวงมหาดไทย. กรงเทพฯ : สถาบนด ารง ราชานภาพ, 2542.

50

เอนก นาคะบตร. ระบบและรปแบบเครอขายการเรยนรในชนบท. การบรรยายในทประชม ปฏบตการเรอง “เครอขายของการเรยนร : พนฐานส าหรบการจดการศกษา เพอปวงชน วนท 22-24 ธนวาคม ณ โรงแรมวงศอมาตรย ชลบร.

พฤทธสาน ชมพล (แปล). มองทฤษฎการพฒนาอยางวเคราะห (Analysing theories of Development By David Galobworthy) ศนยศกษาการพฒนาสงคม คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2530.

รายงานการวจย. การมสวนรวมของสมาชกองคการบรหารสวนต าบลในกระบวนการจดและ พฒนาการศกษาในโรงเรยน เขตการศกษา 1 กลมวจยและพฒนา ส านกพฒนา การศกษา ศาสนา และวฒนธรรม เขตการศกษา 1. ปงบประมาณ 2540.

เรองเดช เปนเขอนขนย. ทศนะการพฒนาชนบทอยางมคณภาพ. ภาษาและวฒนธรรม ปท 10 ฉบบท 2 (กรกฏาคม-ธนวาคม 2536).

ประดษฐ จระเดช. การด ารงอยและปรบเปลยนของระบบการแพทยพนบาน : ศกษากรณ การใชสมนไพร ในจงหวดพษณโลก. ปรญญานพนธ มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร หลกสตรปรญญาการศกษาดษฎบณฑต สาขาพฒนศกษาศาสตร. ภาษาองกฤษ Asia-Pacific Development Monitor, 1999.

Bertrand, Alvin L. (1972). “Definitions and Strategies of Rural Development : A Search for Coherence and Congruity,” Sociologia Ruralis, Vol. XII, No. 3/4.

Cary, Lee J., ed. (1970). Community Development as a Process (Missouri : University of Missouri Press).

Environment and Urbanization, 1998.

Galeski, Boguslaw (1972). “Conflict and Change as an Aspect of Development,” Sociologia Rurals, Vol. XII, No. 3/4. Hetzler, S.A. (1969). Technological Growth and Social Change : Achieving Modernization (London : Routledge & Kegan Paul).

Jayanaman, R. (1973). “Soe Theoretical Considerations in the Study of Social Development in the Third World,” Sociologia Rurslis, Vol. XIII, No. 3/4.

51

Kenny, Susan (1994). Developing Communities for the Future : Community Development in Australia (Melbourne : Thomas Nelson Australia).

Kim, Kyong-Dong (1973). “Toward a Sociological Theory of Development : A Structural Perspectives,” Rural Sociology, Vol. 38, No. 4 Winter.

Myrcal, Gunnar (1971). Asian Drama (New York : Vintage Books).

Nath, Ashok K. (1999). Regional Roundup : Is There a Way Out for the Poor in Asia? Asia 21, published by PHP, Vol. 4 (30), No. 11, Issue 47 (350), November 1999.

Sander, Iwin T. in Cary, Lee J., ed. (1970). Community Development as a Process (Missouri : University of Missouri Press).

Seers, Ducley (1970). “The Meaning of Development,” Agricultural Development Reprint (Suptember) 1970.

Wallerstein, Mitchell B. (1980). “Interdiscipline Dialogue on World Hunger,” UNU Newsletter Supplement, United Nations University, Tokyo, Japan, Vol. 4, No. 3, October 1980.

World Commission on Environment and Development. Our Common Future. Oxford, Great Britain : Oxford University Press 1987.

Quinones, Benjamin R., Jr. (1999). Eradicating Poverty in the Asia Pacific Region. Asian and Pacific Development Monitor : Journal of the Asian and Pacific Development Centre. (Kuala Lumpur, Malaysia : Asian and Pacific Development Centre), 1999.