0લખક પિરચયે :

1િવજયકમાર શાહુ

2અનકર્મુ

પર્કરણ Ð ૧

3પર્કરણ Ð ૨

4પર્કરણ Ð ૩

5પર્કરણ Ð ૪

6પર્કરણ Ð ૫

7પર્કરણ Ð ૬

8પર્કરણ Ð ૭

9પર્કરણ Ð ૮

10પર્કરણ Ð ૯

11પર્કરણ Ð ૧૦

12પર્કરણ Ð ૧૧

13પર્કરણ Ð ૧૨

14પર્કરણ Ð ૧૩

15પર્કરણ Ð ૧૪

16પર્કરણ Ð ૧૫

17પર્કરણ Ð ૧૬

18પર્કરણ Ð ૧૭

19પર્કરણ Ð ૧૮

20પર્કરણ Ð ૧૯

21પર્કરણ Ð ૨૦

22પર્કરણ Ð ૨૧

23પર્કરણ Ð ૨૨

24પર્કરણ Ð ૨૩

25પર્કરણ Ð ૨૪

26પર્કરણ Ð ૨૫

27પર્કરણ Ð ૨૬

28પર્કરણ Ð ૨૭

29પર્કરણ Ð ૨૮

30પર્કરણ Ð ૨૯

31પર્કરણ Ð ૩૦

32પર્કરણ Ð ૩૧

33પર્કરણ Ð ૩૨

34પર્કરણ Ð ૩૩

1

35આંસડેુ ચીતયાર્ં ગગન (૧) િપર્ય અંશ,

િ ધાજનક પિરિ થિતમા મેં િબદં સાથે લગ્ન કરી લીધાં ંુ છે. તને કદાચ ખબર હશે કે હશે જ્યારે અમદાવાદ હો ટેલમા હતો ત્યારે મને માતાન સખ મને ત્યા હ જમતો હતો તે સમીમાસીએ આપેલં ં ં ં ંુ ુ ુ ુુ . તે સમીમાસીની ુિબદં ભાણેજ થાયુ . ત એફું .વાય. બી.એસ.સી.ની છે લી પરીક્ષાઓની તૈયારીમા ંહતો અને સમીમાસીુ ની બેન અને િબદં ુબને ત્યા આ યાં ં ંહતા.ં િબદંની મમ્મી એટલે કે સમીુ ુ માસીના ંબેન લીલાબેન રોગગર્ ત હાલતમા હતાં ંઅને િબદંને કારણ ેુએમની અંિતમ ઘડીઓમા જીવ ટતો નહોતોં .

િબદં બેસમાર રડતી હતી કારણ કે િબદંના જન્મ સમયે ભારત છોડોની ચળવળમા એના બાપજી ુ ુુ ુંઅંગેર્જોની ગોળીનો િશકાર બન્યા હતા અને િબદંને મા અને બાપ બનેનો પેર્મ આપીને એમુ ં ણે જ મોટી કરી હતી. તેથી નોધારા ં કે અનાથ બની જવાનો ભય તેને ડખતો હતોં . વળી જવાન છોકરીન ઠેકાણ પડે નહીં અને તે પહલેાુ ુ ું ં ંમોટ ુ ંગામતર લીલાબેન કરી જાય તો પણ અસિવધા તો રહ ેજું ુ .

સમીમાસીને ત્યા હ જમવા ગયો ત્યાુ ં ંુ રે લીલામાસીનો વલોપાત ચાલ હતોુ : ‘અલી સમીુ ! મારી જુવાન જોધ છોડીને ઠેકાણે પાડયા િસવાય જો મોત મને ભરખી જશે તો શ થશેું ? ’

સમીમાસી આ ાસન આપતાુ ંહતા:ં ‘લીલા, ત વલોપાત ન કરું . એ છોકરી પણ એન નસીબ લઈને આવી ુ ંહશે. આમ ને આમ જીવ બાળવાને બદલે આરામ કર. દવા દા કર અને ભગવાનને પર્ાથના કરર્ , આવ અમગળ કે ુ ં ંઅઘિટત ન બોલ.’

આ વાત ચાલતી હતી અને એમને હાટએટેક આ યોર્ . ાસ અધ્ધર ચડી ગયો અને પોક પાડી: ‘સમીુ , મારી છોડીન શ થશેુ ું ં ?’ પરસેવે રેબઝેબ થતા શરીરને મનની શાિત મળે તે હતેથી કોઈક અ ાત કારણોને અનં ુ સુરતો હ ુ ંએમની પાસે પહ ચી ગયો અને િબદંનો હાથ પકડીને બો યોુ : ‘લીલામાસી, બર્ા ણન સતાન અને વચન દઉં કે ુ ં ં ં ંિબદંને હ પરણીશુ ુ ં .’ િબદંની નજર લીલામાસી પર હતીુ . લીલામાસીની નજર સમીમાસી પર હતીુ . સમીમાસીએ હા પાડી ુએટલે એમણે મારી સામ જોયુ ું ,ં િબદંની સામે જોયુ ુ,ં માથે હાથ ફર યોે અને શાિતથી દેહ છોડયોં .

આમ મારા ંલગ્ન વખતે રોકકળ ચાલતી હતી. તને ખબર કરવાનો સમય નહોતો.

એમના મત્યથી ૃ ુ મને ખબ દૂ ુ :ખ થયુ.ં મા ના મત્ય વખતે હ રડયો નહોતો કદાચ પદર વરસની ઉંમરે ૃ ુ ુ ં ંએટલ ભાન નહોતુ ું .ં મત્યની ગભીરતા સમજાય તેટલો પખ્ત નહોતોૃ ુ ું . મારી મ જ િબદં પણ ખબ રડીુ ૂ . ખેર! િબદં ુઅઢાર વષની છેર્ . તારા કરતા ંપણ છ એક મિહના નાની. સમીમાસીએ મારી નોકરી મળે ત્યા સધી એમને ત્યા રાખી છેુ ું ં .

આ પતર્ તને મળશે ત્યારે તાર છે લ પેપર ચાલત હશેું ં ંુ ુ . એ પતાવીને િસ પરથી અમદાવાદ આવી જુ . પ.ૂ બાલમામાને ુ આ વાત હજ કરી નથીુ અને મારી ઇચ્છા પણ નથી. તારા ંપેપરો કેવા ંગયા?ં તારી રાહ જોઉં .ં

– શેષના આિશષ.

2

અંશે કાગળની ગડી વાળીને ચોપડીમા મકી દીધોં ૂ .

સા બાલમામાએ કાગળ િવશે પચ્છા કરી તો અંશ કઈ બો યો નહીંં ંુ ૃ . બાલમામા એમના ચોપડા લખવામા ુ ંગથાું ઈ ગયા. અંશ છે લ પેપર સાર ગય છે એમ કહીુ ું ં ંુ ને બજારમા લટાર મારવા નીક યોં .

િ ધાભરી પિરિ થિતની વાત લખીને શેષભાઈએ ખરેખર સૌને ગચવણમા મકી દીધા હતાૂં ં ૂ . બાલમામાુ ના અમારા ઉપર ઘણા ઉપકાર હતા. મામીના ભાઈની દીકરી સાથે એના લગ્નની વાતો ચચાતી હતીર્ . બર્ા ણની નાતમા ંએન્જીનીયર થનાર છોકરા એક તો ઓછા હોય અને વળી આ તો આપબળે કોલરશીપ લઈને આગળ વધેલો હોનહાર છોકરો. કટબમા ગણો તે હુ ુ ં ં ં,ુ બાલમામાુ , મામી અને િદ યા. મામા અને મામીએ અમને બને ભાઈઓને ઉછેરેલાં . િદ યા એ બાલમામાની દીકરીુ .

શેષભાઈના આ પગલાને કેવ ગણવ એની િં ં ંુ ુ ધામા હ ગામના ચોરે ચા યોં ંુ . બાબ સરતીન પાન આખા ુ ુ ુ ંગામમા પર્ખ્યાતં . કોણ જાણે કેમ તે િદવસે તેન પાન ખાવાની ઇચ્છા થઈ ગઈું . બાબ સરતી મળ તો કલનો િમતર્ુ ુ ૂ ૂ . પણ ભણવામા ઢ સાિબત થયો અને બાપે ધધા પર બેસાડયોં ં . હસમખ વભાવ અને રોઝી ટૉકીઝ સામે એની દકાન આ બે ુ ુકારણે પાચ વષના ટકા ગાળામા જામી પડેલોં ં ંર્ ૂ .

મને આવતો જોઈને બાબ બો યોુ : ‘પધારો પધારો જોષી મહારાજ. આ તો બાબન નસીબ ઊઘડી ગયુ ુ ું .ં શ વાું ત છે અંશ! આ ચોપડીઓનો સથવારો ટી ગયો અને ટહલેવાન મન થયુ ું ?ં બોલ, શ બનાવુ ું ?ં

‘ના રે ના, બસ એમ જ નીકળી પડયો. પરીક્ષા પતી ગઈ છે. અને કાલે અમદાવાદ જવ છેું . શેષભાઈ મને ત્યા બોલાવે છેં . તેથી િવચાર થયો એકાદ િપક્ચર જોઈ નાખ એમ કરીને નીક યો હતોું .’

‘અચ્છા! અચ્છા! બોલ ૧૨૦ ચાલશે કે પછી જનાના પાન બનાવુ?ં’

‘સાદ જ પાન બનાવ યારુ ં ! ૧૨૦ની ગધં િદ યાડી પારખી જાય છે અને બાલમામાનો ઠપકો મળે છેુ .’

‘ત પણ હજી સધય નહીંુ ું . એ િદ યાડી ચાડી ખાય ત્યારે એકાદ પજો બતાવી દે ને ં ! થઈ જશે સીધી.’

‘ના યાર! છોડ એ વાત.’

‘બોલ, િપક્ચરની ટીકીટ જોઇએ છે?’

‘હા દો ત, પણ દેવ ચું કૂતે અમદાવાદથી આ યા પછી થશે હ !’

‘માગ્યા છે યાર, કદી પૈસા?’

રાતેર્ નવ વાગ્યે ઘરે જઈને બાલમામાને વાત કરીુ : Ôપરીક્ષા પતી ગઈ છે ને શેષભાઈને થોડ કામ છે તેથી ુ ંઅમદાવાદ જાઉં .ંÕ

‘શેષને કહે ગવન્મેર્ન્ટની નોકરી જ લે. પર્ાઈવેટમા સેફ્ટી હોતી નથીં . ઊભો રહ ેહ તને િચ ી લખી દઉંું .

અનકર્મુ

3

આંસડ િચતયાુ ે ર્ં ગગન (૨)

બી િદવસે એસ.ટી. બસ પકડીને િસ પરથી અમદાવાદુ ઊતય ત્યારે હ િવચાર કરતો હતો કેવી હશે ુ ંિબંદભાભીુ ? વળી િજંદગીમા પહલેી વખત મોટાભાઈએ બાલમામાથી વાત ગપ્ત રાખવાન કહીને સ પેન્સ ઊભ કય હતં ં ં ંુ ુ ુ ુ ુ ુર્ં .

શેષભાઈની હો ટેલ જવા માટે નવરગપરા જવાની બસ પકડવાની હતીં ુ . યિનવિસર્ટી જતી બસો ુનવરગપરા થઈને જતી જ હોય નેં ુ એમ િવચારીને ૫૨/૩ નબરની બસમા હ ચડી ગયોં ં ંુ . રઆબથી કડક્ટર પાસે ુ ંનવરગપરાની ટીકીટ માગીં ંુ તો કડક્ટર દયામણી નજરે મારી સામે જોવા માડયોં ં

‘ભાઈ! ચ મા આ યા છે કે શુ?ં’

‘કેમ?’

‘બસ નબર વાચ્યો છે ં ં ?’

‘હા ૫૨/૩ છે. બરાબર ને?’

‘હા બરાબર. પણ બોડ વાચ્ય હતર્ ં ં ંુ ?ુ’

‘હા, ગજરાત યિનવસીર્ટીુ ુ .’

‘પણ આ સેન્ટ ઝેિવયસ કૉનરથી જાય એ વાચ્ય નહોતર્ ર્ ં ં ંુ ?ુ’

‘કેમ? યિનવિસર્ટી જતી બધી બસો નવરગપરા ના જાયુ ું ?’

‘એવો સાદો િનયમ નાનકડા ગામડામા હોય ં જ્યા એક જ ર તો હોયં , શ ભઈલાું ?’

‘તો હ દયામણો બનીને તેની સામે જોઉં ુ ં .ં ’

‘લાલ બગલા ઊતરી જજો અને િરક્ષા પકડી લેજોં .’

કન્ડક્ટર હવે ભલો લાગ્યો

પહલેા ંએક કે બે વખત અમદાવાદ આ યો હતો. પરત એક વખત બાલમામા જોડે હતો અને બીજી વખતે ં ુ ુશેષભાઈ હતા. તેથી આવી નાની નાની તકલીફોનો ખ્યાલ નહોતો આવતો.

જ્યારે એકલા ફરવા માડો ત્યારે જ સમજાય ને સગાથનો મતલબં ં .

હો ટેલ ઉપર પહ ચ્યો ત્યારે શેષભાઈ નહોતા. બીજો કિઠન તબક્કો શ થયો.

મમા પછં ૂ ં:ુ ‘એસ. કે. જોશી ક્યા ગયા છેં ?’

‘ખબર નથી.’ શ ક જવાબુ .

‘ક્યારે આવશે?’

‘ખબર નથી’ ફરી શ કુ જવાબ.

‘હ બેસી શકું ંુ?’

4

‘જગ્યા નથી?’

‘છે.’

‘તો બેસો.’

થોડી ક્ષણોના મૌન બાદ તેણે પછવાન શ કયં ૂ ંુ ુર્ં: ‘તમાર નામું ?’

‘એ. કે. જોષી.’

‘શેષનો ભાઈ?’

‘હા.’

‘નાનો કે મોટો?’

‘દેખાત નથી હજી માડ મછો ઊગી છેું ં ૂ .’ હવે ચ કવાનો વારો શ ક જવાબ આપનારનો હતોુ . મેં ફરી શ કયુર્ં: ‘તમાર નામ ું ?’

‘રાવજીભાઈ મગનભાઈ પટેલ ઉફ આરેર્ .એમ.પી. ઉફ રાવજી સલદાવાળાેર્ ું ’

‘આપનો પિરચય આપશો?’

Ôશેષ જોષીનો ક ર ભાઈબધં. શેષ િસધ્ધ્પરીયા ને રાવજી સલદીયા એટલે એક િસક્કાની બે બાજુ ું ુ. પણ ક્યારેય ન ચાલેલ ખોટો િસક્કો.Õ

‘મને તરસ લાગી છે પાણી આપશો? િમ. મલદીયાુ ું !’

‘તમે િમ. મલદીયાને બોલાવો છોુ ું . તે તો અહીંથી છ ા મમા રહ ેછેં .’

‘ઓહ સોરી! આપ તો સલદીયા છો ખર નેું ંુ ?’

‘ખરો ખરો િસધ્ધ્પરીયો શેષ કરતા પણ સવાયોુ .’

‘ચાલો આપણે ચા પીવા જઈએ.’

‘ના, રાવજીની ચા પીવા તો આખી લોબી આવશે. અહીંયા ંજ ચા પીએ છીએ. ’

રાવજી ઊભો થયો. પાચ િમિનટમા આવ કહીને બહાર નીક યોં ં ંુ . હો ટેલમા હલચલ મચાવીને જ્યારે પાછો ંઆ યો ત્યારે એના દીદાર જોવા વા હતા. એક હાથમા ટવનો દાિડયોં ં , ટેન્ડવાળી તપેલી, ચા ખાડન િમ ણ ભરેલ ં ંુકપ તથા બીજા હાથમા એક બીજી તપેલી મા દાડી તટેલાં ં ં ૂ , દાડીવાળાં , ચાર પાચ ડીઝાઈનોવાળા કપં , ગ્લાસ તથા કીટલીમા દધ અને પાછળ રાવજી સલદાવાળાની જયની કીકીયારીઓ કરતા દસ સરખી ઉંમરના િમતર્ોન ટો જોઇ ં ં ં ંૂ ુ ુપહલેા તો હ બઘવાઈ ગયોું . પછી રમજ પડીૂ અને હ પણ બો યોુ ં : ‘રાવજી સલદીયાું િઝન્દાબાદ.’

નાનો મ અને એમાના બે પલગ હકડેઠઠ ભરાઈ ં ં ગયા અને દાડીવાળી તપેલીને માઈકની મ ધરીને ંરાવજી એ શ આત કરી.

5

‘hello, hello mike is working no, silence please, all should keep murmuring, chitchatting and

gunguning, otherwise your lobby leader Shesh Sidhdhpuriya will be angry like a bull and will make you all

bulbul, know what is the reason?

બધાએ એક સાથે અવાજ કય : no here is our chief guest Ansh Sidhdhpuriya. A young

Sidhdhpuriya and we all be keeping him busy otherwise, otherwise hip hip hurray.

બધાએ ઉંચા થઈને મને રીતે અનમોદન આપ્ય તે જોઈને હ હસીુ ુ ં ંુ હસીને બેવડ વળી ગયો.

‘now our chief guest Mr. Sidhdhpuriyaa Will speak Something.’ કરીને રાવજી સલદાવાળાએ ુ ંમાઈક હાથમા આપ્યં ં.ુ

‘િમતર્ો, હ અંશું ! રાવજીભાઈના મતે સવાયો િસધ્ધ્પિરયોુ પણ અમદાવાદમા તો ગોટવાઈ જ ગયોં . ખેર, આપ સૌનો પિરચય પરોક્ષ રીતે થયો. હ તો એટું લ જ જાણવા માગ કે શેષ િસધ્ધ્પિરયા તમારી લોબીનો લીડર કેવી ુ ુ ું ં ં ંરીતે થયો?

ફરીથી માઈક હાથમા લેતા રાવજીએ કં ં:ુ ‘તો િમતર્ો આપણો પિરચય આપણો આ નાનો િમતર્ માગે છે. અને શેષ કેમ લોબી લીડર થયો તે જાણવા માગે છેં . કોણ આ શભકાય પોતાના હાથમા લે છેુ ર્ ં ?’

અનકર્મુ

6

આંસડ ચીતયાુ ે ર્ં ગગન (૩)

મગાગ મલદીયા ઊભો થયોૃ ુ ું ં : ‘હ મલદનો મગાગું ં ંુ ુ ૃ , આ િછલોદાનો અજય, આ રમણ કાલપરીયોુ ુ , આ અક્ષત ગ દીયાવાલા અને અમર નદગાવકરં ં , આ બે મારા િમતર્ો છે મોહન મહસેાણીયા અને ચીમન તરસાલીયા. અમારામા ઓળં ખાણ આપવાનો િરવાજ ગામના નામનો છે અને જો ગામન નામ જદ ન હોય તો િવ તારન નામ અને ુ ું ં ંુ ુએ પણ જો એક હોય તો કોઈક ખાિસયત ઉપરથી નામ પાડીયે છીએ. એવા કૉિમ્પ્લકેટેડ િટ્વન છે ગોિવંદ પીલવાઈયા. બને એક જ ગામના છેં ં , બાપાન નામ પણ એક જ એટલે કે નાથાલાલ છે તેથી એક ગોિવંદ એટલે કે સામેના પલગમા ુ ં ં ંજમણી બાજએ તર્ીજો બેઠો છે ને તેને અમે ગોિવંદ ગબડેલો કહીએ છીએુ . કારણ કે બસમા ચડતા ચડતા એક વખત ંગબડેલો. જ્યારે એની જોડે જ બેઠેલો છે લો આપણો િમતર્ ગોિવંદ વાડકો. જ્યારે ફી ટ હોય ત્યારે વાડકો ભરીને દધપાક ૂપીવાને બદલે એક વખત ડોલ ભરીને બેઠો હતો. અને આચાય સાહબેે ક હત ર્ ુ ું ં , ‘અ યા ગોિવંદ વાડકો લે અને પછી પી. ત્યારથી એન નામ ગોિવંદ વાડકો પડેલું .Õ

થોડી વારમા ખ ખારો ખાઈને મગાગે શેષન પરાકર્મ કહવેાન ં ં ં ંૃ ુ ુ શ કયુર્ં.

Ôશેષ િસધ્ધ્પરીયોુ આમ તો ખબ શાન્ત છોકરોૂ . કોઈ માથાકટ નહીંૂ , પણ કોણ જાણે કેમ તે િદવસે મગજ ગમાવી બેઠેલોુ .

Ôહો ટેલમા ઇલેક્શનને આગલે િદવસે અમારી લોબી તટ થ હતીં . હો ટેલાઈટ નટ પટેલ અને શહરેના ુપી.સી.ચડાસમા બનેના જીતવાના ચાન્સીસ અમારી લોબીના ચાલીસ મત ઉપર હતાુ ં . રાવજી સલદીયાએ એ બું નેં પાસે હો ટેલના ડિબલમા ં૧૦ % સબિસડી અપાવો તે રીતે માગણી મકેલ હતીૂ . વાતચીત અને ચચાઓર્ નેચરલી રાવજીના મમા થાયં .

Ôતે િદવસે અચાનક પી.સી.ચડાસમા એમના પાચેક િમતર્ો લઈને આવી પહ ચ્યાુ ં . નટ પટેલ પણ ત્યા જ ુ ંબેઠો હતો અને ગરમાગરમી થઈ ગઈ. શેષ બેઠો બેઠો તમાશો જોતો હતો. ચડાસમા ઉ કેરાઈને ગાળાગાળી પર આવી ુગયો અને મમા દેકારો મચી ગયોં . રાવજીના મમાથી અવાજ આવતા સાભળીને આખી હો ટેલ ભેગી થઈ ગઈં ં . અને કેટલાક ખાટસવાિદયાઓ પણ મીઠ મરચ ઉમેરવા માડયાુ ં ં ંુ .

Ôચડાસમાુ : ‘રાવજી ત ડું બલકર્ોસ કરે છે. તને હ જોઈ લઈશું !’

નટ પટેલુ : ‘પરબતસીંહ આ તારા ગામનો મહો લો નથી કે ગમે તેને ત ધમકી આપીને જતો રહેુ ં . અને પ ટતાથી કહી દઉં. વોિટંગ એ દરેકનો પિવતર્ હક છે. એમા જોઈ લઈશં વાળી ધમકીથી ત ચટણીમાથી ફકાઈ જઈશુ ેંં ૂં ં !’

બે મહારથીઓ પોતપોતાની તાકાતન પર્દશન કરવા હકારા દેકારા કરવા માડયાું ં ંર્ ુ , અને નટ પટેલન આખુ ુ ું ંજથૂ પરબતસીંહના જથને ઘરેી વ યૂ ુ.ં

ટપલા ટપલી શ થઈ જવાની સૌને ધા તી લાગી તે ક્ષણોમા ગોિવંદ વાડકાએ ગીત લલકાયં ુર્ં: દર હટોૂ

દર હટોૂ એ ઈંગ્લી તાની િહન્દો તા હમારા હૈં !’

પરબત પોતાના રક્ષણ માટે રાવજીને પોતાની આડમા લેવા ઊભો થયોં . તે વખતે શેષ િસ પરીયાને કોણ ુજાણે કેમ ઉંઝાની ઉિમયાજી કે પાવાગઢની કાળકા કે ગબ્બરના અંબાજી આ યા હોય તેમ તે ધણવા માડયોૂ ં . આ ધણાટની પહલેી તમાચ નટ પટેલને પડી પછી પરબત રગાયોુ ુ ં . પછી પરબતના જોડીદાર. પછી નટ પટેલના જોડીદારુ .

7

અધીર્ િમિનટની તમાચાબાજીમા તો હો હા થઈ ગઈં . ફફડાટી યાપી ગઈ. બને પ બાઘા બનીને જોવા લાગ્યાં ૂ . તમાશેબાજના ભડા હાલ થાય તો તમાશો જોવા કોઈ ઊભ રહ ેખરૂં ંુ ુ?

અને એ સમયે શેષનો અવાજ પડઘાતો થયો.

‘જો જો અમારી લોબીમા ફરીથી ગડાગદ કરવા આ યા છો તોં ંુ . અમે અમારી રીતે વતતર્ છીએં . અમાર ુંવોિટંગ અમારી રીતે કરીશુ.ં ખબરદાર જો તમાર ું મ પણ અમને બતા ય છે તોું . અમારા ડિબલની પડી નથી અને તમારો જ વાથ જઓ છોર્ ુ , વાથીર્ઓ. ડિબલ ૫૦ િપયાથી કદી વધવ ન જોઇએ સમજ્યાું ? અંદર અંદર તડ પડાવીને બે િબલાડી અમને બનાવીને રોટલો ખાવાની વાત કરી છે ને તો તમાર મ કા કરીને કૉલેજમા ું ં ં ફરવીશે . વાદરાની ંમ, સમજ્યા ને!’

આ ધમાલને કારણે પોલીસ આવી ને ચટણી રદ થઈ અને ઇલેક્શનને બદલે િસલેક્શન થયૂં ં.ુ િસલેક્શનમા ંઆચાય ીએ શેષને લૉબીનો લીડર બના યોર્ . શેષે રાવજીને ટેકો જાહરે કરી રાવજીને જી.એસ. બના યો. રાવજી જ્યારથી ડિબલમા છેં . હજી સધી ડિબલુ ૩૧ િપયાથી વધ્ય નથીું .

‘ચાય તૈયાર છે.’

રાવજી સલદીયાની મહમેાનગિતમા અને બીજા િમતર્ોની તહનેાતમા બે કલાક પસાર થઈ ગયાુ ું ં ં . શેષભાઈ આ યા ત્યારે એ બધા િમતર્ોની આંખોમા અહોભાવ ડોકાતો હતો તે જોઈને હ ગવ અનભવવા લાગ્યોં ંુ ર્ ુ .

‘અંશ! ક્યારે આ યો?’

‘બે એક કલાક થયા.’

‘બાલમામાને વાત કરીુ ?’

‘ના. પણ એમણે િચ ી આપી છે.’

‘શેષભાઈ, ચાલો ને િબંદભાભીને મળવા જવ છેુ ુ ં .’

‘સા જમવા જઈશ એટલે એ મળશે જં ંુ .’

‘પણ મારે હમણા મળવ છેં ંુ .’

‘બહ ઉતાવળો ત તોુ ુ ં , ભાઈ.’

‘વાત જ એવી છે ને, ભાઈ. મારે કઈ દસ બાર ભાભી તો છે નહીંં .’

‘ભલે, જઈશુ.ં પણ થોડો આરામ કરી લે. અને િબંદ િવશે રાવજી િસવાય કોઈને ખબર નથીુ . તે વાતન ંુધ્યાન રાખ . ’

‘શેષભાઈ જમવાન બહાર કેમ રાખો છોું ? હો ટેલના ડિબલમા લોકોને ફાયદો કરાવીને તમે બહાર જમો ંછો.’

‘માર બીું .ઈ. પતી ગયા પછી રાવજીના ગે ટ તરીકે હો ટેલમા રહ ં ં ંુ . ખરેખર હવે હુ ંહો ટેલમા ન રહી ંશકંુ. પણ રાવજી ફલ થયોે . અને આ વરસે એની સાથે અમદાવાદમા રહવેાનો પર્ મટી ગયોં .’

8

‘મામા શ લખે છેું ?’

‘િસ પરના વોરાસાહબે પીુ .ડબ ય.ુડી.મા ંChief Engineer છે તેમને મળવાન કહ ેછેું . જોબ મળી જશે.’

‘પછી?’

‘મારે પર્ાઈવેટમા કરવ છેં ંુ . ભલે શ મા ંપગાર ઓછો પણ પછી વાધો ન આવે નેં . ’

‘પણ ગવનમેન્ટ જોબ પેંશનેબલ તો ખરી નેર્ ?’

‘એ બાલમામાને મતે છેુ . મારો મત જદો પડે છેુ .’

‘એ આપણા િહતમા જ િવચારતા હોય નેં ?’

‘હા, એ સાચુ,ં પણ મને હવે એમને વધારે ભાર પ થવ યોગ્ય નથી લાગતુ ું .ં’

‘પર્ાઈવેટમા મળી જશેં ?’

‘નોકરીઓનો ક્યા ંતોટો જ છે?’

‘આ ક્યા ગયા હતાં ?’

‘Interview આપવા જ ગયો હતો.’

‘શ થયુ ું ?ં’

‘નોકરી અને છોકરી બને મળીં .’

‘સમજ્યો નહીં!’

‘મારા જવાબોથી ખશ થઈને ઈન્ટર યઅર મેડમે છોકરીની ઑફર પણ કરીુ ુ .’

‘પછી?’

‘પછી શુ?ં મેં ક કે હ િવચારીશું ંુ .’

‘કેમ જિનયર સીિનયર િસ પરીયાુ ુ વચ્ચે શ ગપસપ ચાલે છેું ?Õ અચાનક રાવજી ટહક્યોુ .

‘બસ બેઠા છીએ.’

‘શેષ, અંશનો શ પર્ત્યાઘાત છેું ?’

‘શાના િવશે?’

આંખ મીંચકારતા રાવજી બો યો: ‘તારા પરાકર્મ િવશે?’

‘એ તો જ્યારે િબંદને મળશે ત્યારે ખબર પડશે નેુ ?’

‘એટલે આ ત જવાનો ખર નેું ંુ ?’

‘હા , અંશને મળે તે હતેથીુ .’

9

સા સમીમાસીને ઘરે ગયા ત્યારે એ રાહ તો જોતાં ંુ જ હતા.ં અમને જોઈને પર્સ વદને આવકાયાર્.

‘કેવો ગયો ભાઈ, Interview?’

‘અરે જવા દો ને માસી નોકરી અને છોકરી બનેના હમણાં ંબહ પાવર લ યોગ ચાલે છેુ .’

‘કેમ, શ થયુ ું ?ં’

‘બદા િસલેક્ટેડ પણં …. ’

‘પણ શુ?ં’

‘મને ઘરજમાઈ બનાવવા માગે છે.’

‘એટલે?’

‘એટલે એમ કે નોકરી અને સાથે સાથે છોકરી પણ…’

‘પછી?’

‘પછી શુ?ં હજી છોકરી જોઇ નથી. જોયા પછી િવચારીશ.’

‘એટલે?’ એક તીણો અવાજ આ યો.

‘એટલે િવચારીશ.Õ

અને શેષભાઈએ પાછળ જોયા િવના જવાબ આપ્યો ત્યારે જ ખબર પડી કે િબંદ પડદા પાછળ ઊભી ુઊભી સાભંળતી હતી.

‘હ િવચારજોં , િવચારજો.’

‘અરે! અરે! પણ માર કાનપટીય તો છોડું ંુ ?’

‘શ કામું ?’

‘િવચાર તો મગજમા થાય છે કાનથી નહીંં . કહ છોડું ં .!’

‘છોડે છે મારી બલારાત.’

‘હા ભાઈ, હા ન છોડતી. પણ કાન તો છોડ!’

‘બોલો, શ િવચાર કયું ?’

‘િવચાર શભ કય છેુ .’

‘શુ?ં’

‘શભુ.’

‘શભ એટલેુ ?’

‘શભ એટલે સારોુ .’

10

‘હા, હવે એ તો ખબર છે, પણ પેલી છોકરીનો!’

‘આ ી એટલે જ ઈષાર્.’

‘ફરીથી પકડુ?ં’

‘યાર થોડી તો ઇજ્જત રાખ. સમીમાસી બેઠાુ ંછે.’

‘મા તો આવી છેડછાડ જોઈને રાજી થાય. માસી તો મા કરતા પણ વધ હોયં ુ એટલે જો કેવા ંખશખશાલ ુ ુછે?’

‘બાય ધ વે આ સવાઈ િસ પરીયાુ અંશ.’

હ સમીમાસીને પગે લાગ્યોુ ં ુ .

અનકર્મુ

11

આંસડ ચીતયાુ ે ર્ં ગગન (૪)

‘સો વરસનો થ દીકરા.’ સાચા અંતરથી મને માના આિશષ મ યા હોય તેમ હ ખશ ખશું ુ ુ થઈ ગયો.

‘કેમ છો, િબંદભાભીુ ?’

‘અંશભાઈ, તમે મારા કરતા મોટા ને?’

‘ના, તમે તો ભાભી એટલે માને થાને કહવેાય.’

‘ઓ મારા લ મણજી, એ યગ જની વાતો જવા દોુ ુ . સીતામાના મખ સામે ન જોવાયુ એ જમાનો ગયો. જરા સામે જોઈને મલકાઓ તો ખરા?’

‘હ વધ શરમાઈ જઈશું ુ . હ ભાભીં .’

‘ફરીથી બો યા ભાભી!’

‘કેમ? ન બોલાય?’

‘તમે એફ.વાય.મા અને હ પર્ીં ંુ .મા,ં હવે કોણ મોટ ને કોણ નાન તમે જ કહોું ંુ .’

‘નાના મોટાની વાત છોડો. શેષભાઈ તો મારા કરતા ંમોટા એટલે તમે પણ મોટા ંજ…’

‘જઓ અંશભાઈુ . મને ભાભી કહશેો તો હ નહીંુ ં બોલ હું !ં હા, િબંદ કહશેો તો તમારી સાથે તમેુ કટાળી જશો ંસાભળતાં ંસાભળતાં ંએટલી બધી વાતો કરીશ.’

‘ક્યારે આ ?’

‘ના, ‘એ’ નહીં હોય ત્યારે.’

‘તમારા ‘એ’ ખરેખર ક્યારે હોતા નથી?’

િબંદ ગચવાઈ ગઈુ ું અને શેષ ખડખડાટ હસી પડયો.

‘તમે તો મને ગચવી નાખો છોું .’

‘કરણાશકરન સતાન છેુ ં ં ંુ . શબ્દોમા નહીં પકડી શકે હ કેં ં !’

‘સોરી અંશભાઈ! પણ તમારા ભાઈન નોકરી અને છોકરીું વા પર્કરણ જરા સાભળી લઈએ મઝા પડશેં ં .’

‘ગઈકાલે ઇન્ટર યની તૈયારી કરતો બેઠો હતોુ . ક ટર્ક્શનના િનયમોં .. ઇંટ, ચના અને લોખડની જાતોુ ં . ભાવો વગેરે વાતોના ટેિટિ ટક્સ માનિસક રીતે તૈયાર કરીને આ સવારે ઇન્ટર ય આપવા ગુ યો ત્યારે લાગ્ય ભારતમા ુ ં ંબેકારી વધી રહી છે.’

‘કેમ?’ િબંદ ટહકીુ ુ .

12

‘કારણ કે Engineer નો Interview આપવામા લાબી હતીં ં ૂ . અશોક ક ટર્ક્શન નામ મોટ હત તેથી પણ ં ં ંુ ુકદાચ Interview આપનારની સખ્યા વધ હોય ખેર હોય તે પણ પચ્ચીસેક િમિનટના ઇંતેજાર પછી કૉટમા છં ંુ ર્ ડી પોકારાય તે રીતે એસ.કે.િતર્વેદીન નામ પોકારાયુ ું .ં બદા તો વાળ સીધા કરતા કરતા ઊભા થયાં . અંદર જવાની તૈયારી કર તે પહલેાું :ં િમ. િતર્વેદી થોડીકવાર વધ બેસોુ . ચા પાણી ચાલે છે.’

એટલે આપણા વટમા થોડો કટ પડયોં . બીજી પદર ં િમિનટને અંતે હ સામે બેઠેલ તર્ણ ુ ં Interviewers ની સામે ગોઠવાયો.

‘પછી?’ સમીમાસીએ પછુ ુૂ .ં

‘તો િમ ટર તમે બી.ઈ. કઈ સાલમા થયાં ? એક મડમ ઇન્ટર યઅરે પછૅ ૂ ૂ ં.ુ મેં ક ચાલ વષેર્ુ ું .’

એટલે કહ ે‘તો તમે ફર્શ ગર્જ્યએટ કેમે ુૅ ?’ એટલે મારે કહવે પડ કે ફર્શ માણસ દરેક રીતે ફર્શ હોય જ એવ ુ ુ ે ે ું ં ંજ રી તો નથી.

‘હા, ફર્શ માણસ દરેક રીતે ફર્શ પણ હોય તો ખરોે ે અને ન પણ હોય. તમારી ફર્શનેસની કસોટી કરવી છેે . કેવી રીતે કરંુ?’ હ મઝવાયોુ ં ંુ . તમે પછો અને હ જવાબ આપૂ ં ંુ .ુ

મારી મઝવણને માણતા હોય તેમ બીજાૂં ઇન્ટર યઅરે પછૂ ૂ ં:ુ ‘Mr. Trivedi, I think being an Indian

citizen you might be knowing where Tamilnadu is situated? ’

માયા ઠારર્ , ભગોળ સાથે તો બાપે માયા વેર છેૂ ર્ . મેં ફરવી તો યે ુ:ં ‘Being an Engineer I am confident

about the engineering work but geography is my poor subject. I regret about it but. if that is the thing you

might be also knowing where Mohamayi is situated?’

‘what?’

‘મો હ મ યી, sir, I hope my citizenship would not be in danger because you are also coming in

my line.’

મોહમયીનો ભદર્ભદર્ીય પર્ાસ સાભળીને પેલાં ં ંબાન ખડખડાટ હસી પડયાુ .ં

‘you lost the game Mr. Diar, he seems to be scintillating boy. ’

‘But madam, what is this Mohamayee?’

મબઈન નામ મોહમયી છે એવ િક્લયર થતા િમ ટર ડાયર પણ હસવા માડયાુ ુ ું ં ં ં ં . તર્ીજા ઇન્ટર યઅર ભાઈ ૂમને પછે તે પહલેા પેલા બાનએ પર્ નો દોર સભાળી લીધો અને કહેૂ ંુ

‘શેષભાઈ તમે પિરણીત કે કંુવારા?’

હ ગચવાવા માડયોુ ં ૂં ં . હ શ કહવેાઉંું ંુ ?

‘Madam but is there any relation between નોકરી & છોકરી?’

‘ના. એવ તો નહીં પણું જાણ માટે.’

મેં ક ુ:ં ‘કવારોુ ં .’

‘એટલે?’ બાનુ ંબો યા.ં

13

‘હ તમને છોકરી આપીશું .’

‘હેં!’ હવે બાઘા બનવાનો વારો મારો હતો અને બાનુ ંહસતા ંહતા.ં

‘પણ મેડમ! મારે નોકરીની જ ર છે છોકરીની નહીં.’

અત્યાર સધી ચપ રહલેા તર્ીજા ઇન્ટર યઅરે દખલ કરતા કુ ુૂ ૂ :ં ‘િમ ટર શેષ, અશોક ક ટર્ક્શનનાં ંઆ બાનુ ંમાિલક છે. તમે એમની આ વાતને મજાક ન માનતા. એ િસરીયસ છે.Õ

‘શુ?ં’

‘હા, I like young boy like you and he must have scintillating nature like this for my daughter!’

મડમ બો યાૅ .ં

‘ઉફ.’

‘We belong to Vadanagar Brahmin and have no rigidity for Trivedi Mevada. ’

‘પરત મડમ જો હ ના કહ તો જોબ સાથે કઈ સબધ ખરોં ૅ ં ં ં ં ંુ ુ ુ ?’

Naturally not. it is your right. But I hope you would not say no.’

‘madam, I am already engaged ’

મારા જવાબથી મડમની હવા નીકળી ગઈ અને હ નીકળી આ યોૅ ંુ . નોકરીના નામે નાહીને.Õ

‘હવે?’ િબંદ િ ધામા બોલીુ ં .

‘હવે શુ?ં ફરીથી પર્યત્ન …’

‘ભાભી, તમે હોત એ મડમ બલાને શ ક હોતૅ ં ંુ ુ ?’

‘ધળ ને ઢેફાૂ ંએવી મેડમો નોકરીના નામે પોતાની ઉકરડે નાખવા વી છોકરી સારા મરિતયાને પધરાવી ુદે.’

‘ભાભી, વાત કઈ જામી નહીંં .’

‘ધત.્’ મારો ગિભર્ત ઇશારો સમજી જઈને માથા ઉપર િશંગડા વ નેજવ કરી િબંદ જતી રહીુ ું ં ુ .

બે િદવસ અમદાવાદ ખબ ફયૂ . હુ,ં િબંદ અને શેષભાઈ આ મ રોડથી ચાલતાુ ંચાલતા ંનહરે ુ પલ વીંધીને ૂસરદાર બાગ ઉપર ફરતા ંફરતા ંવાતોના ંગપાટા ંમારતા ંજતા ંહતા.ં

અચાનક િબંદ બોલીુ : ‘અંશભાઈ!’

‘હ!ં’

‘તમે મને ક નહીં કે હ કેવી ુ ં ં ંુ ?’

‘કેવી એટલ?ે’

‘કેવી એટલે કેવી? તમારા ભાઈની સાથે શોભ ખરીું ?’

14

‘હ!ં એ િદશામા મેં િવચાય જ નથીં ુર્ં . પણ હવે િવચારવ પું ડશે.’

શેષભાઈ મારી સામે મલકીને જોઇ ર ા.

‘તો િવચારો ને.’

‘હ િવચાર ુ ં ં ંુ .’

‘આમ તો વાને શામળી છે. એટલે ચાલે તો નહીં જ વળી આ મોટ સપાટ ભેંસના પેટ વ તાર કપાળ ુ ું ંુઅને એની નીચે ગબ્બરની ભેખડોમા પડઘાતી ખીણો વા મોટા નસકોરાં , િહમગીરીની સપાટ િશલા વા સીધા ગાલ. આ બધ જોતા ત શેષભાઈને માથે પડી હોય તેમ લાગે છેુ ું ં .’

‘શ કુ ું ? માર કપાળ ભેંસના પેટ વ છે અને ગાલ િહમગીરી વા સપાટ છેું ંુ ?’ એણે મારો કાન પકડીને આમ યો.

‘પણ શેષભાઈએ જો પહલેા ંતમાર બિકંગું ુ ન કય હો તો હ તમારા પેર્મમા પડીને સયક્તાની મ હરી ુ ુર્ં ુ ં ં ંજાત.’ મેં કાન છોડાવવા મ કો માય .

‘લાજો લાજો હવે. મારા પેર્મમા પડવાવાળા ન જોયા હોય તોં . ભણો અને મોટા ડૉક્ટર બનો પછી વાત…’

‘મારી હળવી ગમ્મત શેષભાઈ પણ માણી ર ા હતા.’

‘અંશભાઈ, તમે મારાથી મોટા ને?’

‘હા, એટલે જ તો કહ કે શેષભાઈએ બિકંગ ન કય હોત તો હ તુ ું ં ંુ ુર્ં મારા પેર્મમા પડયો હોતં . તમે એવા ંસરસ છો.’

‘બહ મ કા નહીં િદયરજીુ , પણ હ તમારાથી નાની નેુ ં ?’

‘હા!’

‘તો મને ખાલી િબંદ ન કહોુ ?’

‘કેમ?’

‘બસ આ તમે મને તમે તમે કરો છો તે ગમત નથીું .’

‘ના ભાઈ ના. શેષભાઈ મારી ધળ કાઢી નાખેૂ .’

‘અંશ, એને ન ગમત હોય તો ભાભીન તત કાુ ું ં ૂ ઢી નાખ ને.’

‘ભલે તમે કહો તો અને સાથે સાથે હવે આ કબાબમા હ ી પણ દર થાય છેં ૂ . પાલી િથયેટર નવ નવ ુ ું ંબધાય છેં ંુ . ભાભી સાથે િપક્ચરમા ઘસી જાવં ૂ .’

‘ત પણ ચાલ ને અંશું .’

‘ના ભાઈ, ના િબંદ મારશેુ .’

‘ચાલો ને, અંશભાઈ.’

15

‘ના, તમે જાવ. મારે થોડ બીજ કામ છેુ ં ંુ . હ હો ટેુ ં લ ઉપર આવી જઈશ.’

પાછા ફરતી વખતે િબર્જ પરથી પસાર થતી વખતે લાગ્ય કે ખરેખર શેષભાઈએ બહાદરીન કામ કય છેુ ુ ું ંુ ર્ં . િબંદ સારી છોકરી છેુ . વાને શામળી છે, પરત નાક નકશો ખબ સરસ છેં ૂુ . મને મારી ગમ્મત ઉપર હસવ આ યુ ું .ં પણ મ મ વધ િવચારતો ગયો તેમ તેમ લાગ્ય કે ખરેખુ ું ર પેર્મમા પડી જવાય તેટલી પેર્માળ છેં . અને યોગ્ય પાતર્ છે.

બાલમામાુ , મામી, િદ યા વગેરે તેને વીકારશે કે નહીં તે તો જાણે પછીની વાત છે. પણ મેં તો ભાભી તરીકે એને વીકારી લીધી.

અનકર્મુ

16

આંસડ ચીતયાુ ે ર્ં ગગન (૫)

શેષભાઈને માથે પડી હોય તેવી લાગે છે વાળી વાતથી ખરેખર કર્ોિધત થઈ ગઈ હતી. ખેર, હોય તે, અમદાવાદ આ યો તો મેિડકલ કૉલેજન ઍિડ્મશનન ફોમ લઈ જ જવ છેં ં ં ંુ ુ ુર્ . િવચાર આવતાનંી સાથે જ વાડીલાલ સારાભાઈ હોિ પટલ તરફ પગને વાળી લીધા.

ટહલેતો ટહલેતો હોિ પટલ પર પહ ચ્યો. ક્લાક પાસેથી ફોમ લીધ અને પાછો વળતો હતો ત્યા પાછળથી ર્ ર્ ુ ં ંઅવાજ આ યો: ‘એક્સ ઝ મીુ !’

‘yes you are excused.’ િરફ્લેક્ટ ઍક્શનથી હ બોલી પડયોુ ં .

ક્ષણાધના ગચવણભયા મૌન પછી એ બોલીર્ ર્ુ ં : ‘અહીં મેિડકલના ઍિડ્મશનન ફોમ ક્યા મળશેું ંર્ ?’

‘આગળથી ડાબા હાથ ભણી ઇન્ક્વાયરી પછીનો ક્લાક એ આપે છેર્ .’

‘થેંક્સ’

‘યસ, મેંશન ઈટ.’ કહીને મેં ચાલતી પકડી. તો મારી સામે એ જોઈ રહી. ધાયા કરતા જરા જદા જવાબો હ ર્ ુ ુ ંતેને આપતો હતો તેથી.

‘તમે મને બતાવશો?’

મારા પગ થભી ગયા બદાની અજાણ્યા ં ં ગામમા પણ મહ ા તો છે જં . લાલ કમીઝ અને સલવારમા સજ્જ ંયવતી આપણી મદદ માગે છેુ .

‘ઓહ યોર.’

ફોમ અપાવીને મેં મારી િદશા પકડીર્ . બસ ટન્ડ પર પહ ચીને લાઈનમા બસની રાહ જોતો હતો ત્યા ૅ ં ંપાછળ એ પણ આવી.

‘તમે અમદાવાદના લાગતા નથી.’

‘કેમ એમ?’

‘અમદાવાદના માણસો થેંક્સનો જવાબ મેન્શન નોટ કહ ેછે મેન્શન ઈટ નહીં.’

‘હ!ં હ િસ પરનો ુ ં ંુ . અંશ િતર્વેદી.’

‘િસ પર તો માર મોસાળ થાયુ ું . અચના યાસ માર નામર્ ું . મારા પપ્પા અહીં જજ છે.’

‘હ!ં આપને મળીને આનદ થયોં .’

પા મૌન ં …

‘આ બસ આવતી નથી. ખર છે બસતતર્ું ં .’

‘હ,ં આવશે.’ મારો ટકો ૂં જવાબ સાભળીને છેડાઈં .

17

‘મેં તમને નથી પછૂ ં.ુ’

‘ઓ.કે. મેં તમને નથી ક એમ માની લોું .’

‘ભલે.’

૧૦ નબરની બસ આવતી દેખાઈં . અમે બને સાથે ચડી ગયાં .ં કડક્ટર નજીક આ યોં .

‘એક નવરગપરાં ુ .’ મેં મારી િટિકટ કઢાવવા ક ુ.ં ત્યા એ બોલી ં ‘બે નવરગપરાં ુ ’ મારા પૈસામાથી એની ંિટિકટ નીકળી. એણે પસ પણ ન ખોલીર્ . મેં િટિકટ ગજવામા મકીં ૂ .

એક િહતેચ્ એ અમે બને ઝગડેલા િમતર્ો માનીને જગ્યા ખાલી કરી આપીં .

હ કશ બો યા િવના બેસી ગયોું ંુ . એ પણ જોડે આવીને ગોઠવાઈ ગઈ. મારે માટે આ િવિચતર્ પિરિ થિત હતી. પણ કોણ જાણે કેમ એને ઉ ત જવાબો આપવા મને ગમતા પણ હતા.

‘અરે અંશ! િફિઝક્સન પેપર ટફ હત નેુ ું ં ?’

‘ના રે ના મારા તો સરસ માક્સ આવશેર્ .’

‘તમારો નબર કહશેોં ?’

‘કેમ?’

‘બસ એમ જ.’

‘જવા દો ને.’

‘ના, નથી જવા દેવ ુ.ં’

‘૪૦૨૨.’

‘કેવો જોગાનજોગુ ? મારો નબર ં ૪૨૨ છે.’

‘પાછળ બગડાની જગ્યા એ માર મીંડ હોવ જોઇત હતુ ું ં ં ં ંુ ુ .ુ’

‘એટલે?’

‘એટલે એમ કે મીંડ ખોવાઈ ગય છે તે છે લા બગડાની જગ્યાએ હોત તો સરસ નબર હોતુ ં ં ંુ .’

‘અરે! નવરગપરા આવી ગયં ંુ .ુ’

બસમાથી ઉતયા પછી બેમાથી કોઈ બો ય નહીંં ં ંર્ ુ .

‘અંશ મેડીકલમા ઍિડ્મશન મળે તે માટે બે ટલકં .’

‘તમને પણ.’

‘માર તો નક્કી નહીંું . કારણ કે િફિઝક્સનુ ંડલ ગય છેું .’

‘િસ પરમા તમારા મામાન નામ તો તમે ક નહીંુ ુ ું ં ં .’

18

‘નરભેશકર દીનાનાથ જોશીં . જોશી ફિળયામા છેં .’

‘અચ્છા અચ્છા નરભેશકરકાકાં ? એમને હ ઓળખ ુ ં ં ંુ . હ િસ પર જઈશ ત્યારે મળીશું ુ . કઈ સદેશો કહવેો ં ંછે?’

‘ના રે ના. ચાલો આવજો.’

‘ભલે આવજો પણ કઈક આડં ંુ અવ બો યો હોઉં તો ક્ષમાં . કારણ કે હ જરા મડી ુ ં ૂ .ં ફકેં ુ ં નહીં-’

‘અચ્છા.’ મ વાક કરીને હસતાં ં ંુ હસતા ંઅચના જતી રહીર્ …

હો ટેલ પર પહ ચ્યો. રાવજી અને મગાગ બેઠા બેઠા ગપ્પાૃ ં ંમારતા હતા એમા હ પણ ભળી ગયોં ંુ .

િસ પર પહ ચ્યા પછીના અઠવાડીયામા શેષભાઈનો પતર્ુ ં આ યો. અશોક ક ટર્ક્શનમા નોકરી મળી ગઈ ં ંહતી. પેલા મડમ એટલે કે અનસયાબેન મહતેાના ટર્ ગ પર યએશનથી જ જોબ ફાઈનલ થઈ હતીૅ ૂ ુ . િબંદની સાથે ુજઈને શેષભાઈ એમને ત્યા પેંડા આપી આ યા હતાં . અનસયાબેને શ આતમા પગાર િવશે બાધ છોડ કરી નહોતીૂ ં ં . પરત શેષભાઈને િવ ાસ હતોં ુ એ ઘણ બધ કરી શકશેુ ું ં .

બાલમામાને િબંદ િવશે વાતચીત કરવી કે નહીં તેની િ ધામા તેઓ હતા જુ ુ ં . પરત હમણા શાિત રાખવાની ં ંુહતી. મારા પિરણામની રાહ જોતા હતા. સાથે સાથે અમદાવાદના કોઈક શેિઠયાની કૉલરિશપ માટે અરજી કરવાના ંફોમ પણ મોક યાર્ ંહતા.ં

તે િદવસે બાલમામાએ પુ તર્ની પચ્છા કરી ત્યારે મેં અનસયાબેન મહતેાના વક્ત યને રમજી કોમીક કરીને ૃ ૂ ૂમામા, મામી અને િદ યાને કરી બતા યુ ંત્યારે મામા ગવથી બો યાર્ : ‘હોિશયાર છોકરો છે. વળી ચહરેો મહોરો અને બાધો ંકરણાશકર વો છે તેથી પછવાન જ શુ ં ૂ ં ંુ ?ુ’

મામા સહજે િચંતાતર થઈને બો યાુ : ‘આ ખર નોકરી જોઇતી હોય તો ઘર જમાઈ બનવ પડેું ંુ .Õ

હ તેમની િચંતા સમજી શકતો હતોુ ં .

િદ યાબહને બોલી: ‘શેષભાઈને તો નોકરી અને છોકરી બને સાથે જ મળશે જોજોં ને.’

હ બોલી ઉઠયોુ ં : Ôશેષભાઈ છોકરી લાવે જ નહીં ને. નોકરી ન મળે તો કઈ નહીંં પણ નોકરી માટે ઘરજમાઈ ન બને.Õ

િદ યા: ‘આપણે શુ?ં’ કહીને ટી પડી.

તે િદવસે િદ યાને ભણાવવા બેઠો ત્યારે મનમા ઘોળાયા કરત હત શેષભાઈન પરાકર્મ ઘરવાળાં ં ં ં ંુ ુ ુ કેવી રીતે વીકારશે?

ગમે તે હોય પણ િબન્દ સારી છોકરી છેુ . વળી અનાથ તેથી શેષભાઈ પીગળી જાય તે વાભાિવક છે. અને પિરિ થિત બગડે તો એમની પડખે ઊભા રહવે ુ.ં નરભેશકરકાકાની ઓળખાણ કાઢવા મન મથત હતં ં ંુ .ુ પણ કોણ જાણે કેમ આવી ઈંક્વાયરી કરવી ઠીક ન લાગી. થોડોક સમય રાહ જોઈ લઈએ પિરણામ આ યા બાદ અમદાવાદ જવાન ંુથશે તો...

તો… શુ…ં?

19

તો …વાળા િવચારોમા ંઅળવીતર મન દયને ચીડવત હતું ં ંુ .ુ અચુર્- અચુર્- નામ પણ મનમા પડઘાતં ં ુહત ુ.ં નરભેશકરકાકા અચાનક મગજમા આ યં ં ં?ુ પર્ ાથ શમે ન શમે અને િવચારોમા જ હ કેવીરીતે અચના પાસે પહ ચી ગયો ર્ ર્ં ંુવાળી વાતમા શરમાઈ ગયોં .

િદ યા પછતી હતીૂ : ‘અંશભાઈ, કેમ હસો છો?’

‘માયા ઠારર્ .’ પકડાઈ ગયા િદ યા મને શરમાતો અને મલકાતો જોઈ ગઈ.

એક જોક મને યાદ આવી ગયો હતો એટલે.

િદ યા કહ:ે ‘મને જોક કહો ને.’

‘વાચ વાચ હવે જોક સાભળીશ તો પરીક્ષામા શ લખીશં ં ં ં ંુ ?’

‘અંશભાઈ, કહો ને…’

શેષભાઈ છે ને સરોજબેનન વણન કરતા હતાું ર્ . ભેંસના પેટ વ મોટ કપાળું ંુ , િશંગડા વા ચોટલા અને ગબ્બરની ખીણ વા ંમોટા ંમોટા ંનસકોરા ંએટલે એ ક પના કરીને હસવ આ યુ ું .ં

િદ યા ખડખડાટ હસતી હતી.

િદ યાના ખડખડાટ હસવાથી મામી આ યા.ં કેમ અલી હસે છે? એટલે મેં આ વણન ફરીથી મામીને કય તો ર્ ર્ં ુમામી પણ હસી હસીને બેવડ.

આ વાત તે કઈ છાની રહતેી હશેં ? એક િદવસ એ વાત ઊડતી ઊડતી બાલમામાને કાને આવી કે તમારા ુભાણે લગ્ન કરવા છોકરી નક્કી કરી લીધી અને તે પણ બર્ા ણ નહીં, પટેલ છોકરી. બસ થઈ ર ુ.ં મામા આઘા પાછા. મામીન તેમા ઘી હોમવુ ું ં .ં એમના ભાઈની છોકરી સાથે તેન નકી કરવાની ઇચ્છા દાબીને બર્ા ણ કળ બો યુ ું ંુ વગેરે વગેરે છમકલા ંથયા.ં

શેષભાઈને તાકીદે તેડ થયુ ં ં.ુ કાગળ કર્ોસ થયા. શેષભાઈ તાલીમ અથેર્ ક ટર્ક્શનની મબઈ શાખામા ગયા ં ં ંુહતા. મબઈન પણ સરનામુ ુ ું ં ,ં ઠેકાણ કઈ હત નહીં ુ ું ં ં . તેથી મામાના ગ સાના અંગારા ઉપર રાખ વળવા માડીુ ં . આમ તો કોઈ ક મારે ને રાખ ઊડી જાય તેવો ભારેલો અંગાર હતોં . આ વાતની ખબર મારે શેષભાઈને આપવી હતી. કેવી રીતે આપ તેની િ ધામા હતોું ં .

રહીરહીને એક જ આઈડીયા મનમા આવતો હતોં . અને તે આ વાત િબન્દને કરુ ું. કદાચ એની પાસે સરનામ હોય તોું . પણ મનમા ગચવણ થતી હતી કે એને કારણે તો આ બખડ જતર ઊભ થય છેં ૂં ં ં ંુ ુ . આખરે િહમ્મત કરીને િબન્દ ભાભી પર પતર્ બીડયોુ .

પ.ૂ િબદંભાભીુ ,

શેષભાઈને કાગળ લખવા સરનામ જોઇએ છેું . સાથે સાથે સામેલ કવર તેમના સરનામે પો ટ કરશો ? અંગત છે. તમારી વાત છે. તમે નહીં ફોડો એવી અપેક્ષા સાથે કાગળ બીડ ુ ં .ં

બીજા કવરમા શેષભાઈ ઉપર કાગળ લખવો ં શ કય .

પ.ૂ શેષભાઈ,

20

એક ભારેલ અંગાર વા સમાચાર હતા. ના ઉપર અ ાનનો પડદો હતો ત્યા સધી વાધો નહોતોં ંુ . પરત ં ુહવે ધીમે ધીમે હવા આ તરફ આવવા માડી છેં . તમે કોઈક પટેલ ાિતની છોકરી સાથે લગ્ન કયા છેર્ . એવી વાત અમદાવાદથી આવી છે. અને એ વાતને મામી ચગાવે છે. કારણ તો સાફ છે. એમના ભાઈની છોકરી રહી જાય નહીં તેથી મામાને ધધવે છેૂં . બર્ા ણન ખોિળય બો યુ ુ ું ં .ં નાત બહાર જવ પડશેું . છોકરીએ ભોળ યો છે કે એણે ધમાલ કરી છે. વગેરે વગેરે ઘણી બધી વાતો ચાલે છે. વળી એમા ંઘણા સમયથી પતર્ ન હોવાને કારણે મામાના લખેલ પતર્ના જવાબમા પણ મૌન છેં . માર િરઝ ટ આવવાની તૈયારી છેું . બાબ સરતીના સરુ ુ નામે પતર્ લખશો કે મામાને તમારા પતર્નો જવાબ આપશો.

મબઈન કામકાજ કેવ ચાલે છેુ ુ ું ં ં ?

અંશના વદનં

અનકર્મુ

21

આંસડ ુ ે ચીતયાર્ં ગગન (૬)

કાગળ પો ટ કરીને હ પાછો આવતો હતો ત્યા નરભેશકરકાકા સામે મ યાું ં ં .

‘અરે અંશ! બાલમામા ઘરે છેુ ?’

મેં ક ુ:ં ‘હા. શ કામ હતુ ું ?ં ’

‘કહે કે સા હ આવ ં ં ં ંુ ુ .’

‘ભલે.’

નરભેશકરકાકાને જોઈને અચના યાદ આવી ગઈં ર્ . નમણી હતી નહીં? અળવીતરા મને પર્ કય . ખલાસો ુકેમ કય ? કેવો ખલાસોુ ? હ મારા મનને પર્ પછતો હતોુ ં ૂ . કેમ, કઈ આડઅવ બોલાય હોય તો ક્ષમાં ં ં ંુ ુ … હ મડી ુ ં ૂ ,ં ફકેં ુ ં નહીં. હ મનોમન મલકી પડયોુ ં . ફરીથી િદ યા વુ ં કોઈક પકડી ન પાડે તે હતેથી મારા મલકાટને મેં દાબી દીધોુ . ખર ુંથાય છે. આ મનને શ સજ્ય છે કઈ જ સમજાત નથીુ ુ ું ૂ ં ં ં . અંદર અંદર મારો મલકાટ ઊતરી ર ો હતો. ધીમ ધીમ કઈક ુ ું ં ંદયમા થત હતં ં ંુ .ુ સર વતી નદીના િકનારે નીકળી પડયો.’

નદીના તટ ઉપર ફરતો ફરતો દયમા ઊઠતી વાઝણી લાગણીઓ પર કાબ રાખવા મથી ર ો હતોં ં ૂ . લાગણીન જન્મવ ટલ સુ ુ ું ં ં હજ હત તેટલ ટકવ અઘર હતુ ુ ુ ું ં ં ં ંુ . મનની લાગણી ઓળખવા પર્યત્ન કરતો હતો. આવ તો કદી ુ ંથય જ નહોતુ ું .ં આવ એટલે કેવુ ું ?ં મનના પર્ ને ફરીથી મન જ જવાબ આપત કે આવ એટલે આવુ ુ ું ં . આવ એટલે કેવુ ું ?ં

આવ એટલે ન સમજાય તેવ ભીન ભીનુ ુ ુ ું ં ં ં ઝાકળિબંદ વ ઝબક્યા કરત મીઠ ુ ુ ું ં ંુ મીઠ ગમતુ ં ં ુગમત ફિટક વ કશક કશકુ ુ ુ ું ં ં ં .

આ કશક કશક શ છેુ ુ ું ં ં ? આ નદીના ંપાણી, પાણીમા ઊં ઠતા ંતરગોં , તરગોને િકનારો મળે તે પહલેાં ંવહણેમા ંગમ થઈ જત કશકુ ુ ું ં કશકંુ શ છેું ? એ કશકંુ કશકંુ દેવચકલીનો ચહચેહાટ, સયનો તડકોૂ ર્ , રેતીનો પટ, શેવાળાચ્છાિદત નદીનો છીછરો પટ, િકનારા પર ઊગેલ જગલી ઝાડની સકાઈ ગયેલી ડાળીં ૂ , ઠડી ઠડી હવાં ં , બધામંા કશક કશક દેખાત ં ં ં ંુ ુ ુહત ુ.ં શ હત એ કશક કશકુ ુ ુ ું ં ં ં ?

એ કશક કશકના દરેક િવચારોન વતળ કેંદર્મા સમાઈ ગય અને મ વાક કરીને કહતેી અચના ુ ુ ુ ુ ું ં ં ં ં ં ંર્ ર્ુમનોમિ ત કમા ડહોળાઈ ગઈં . ‘ ચલ હટ.’ હ બું બડી ઊઠયો.

ત્યા જ ખબર પડી કે લાલ કમીઝ પહરેીને કોઈક સામે એને બોલાવી ર છેં ંુ . દય સહજેમા ધબકી ગયં ં.ુ કોણ હશે? કદાચ ભર્મ. ત્યા કોઈ જ નહોતં ં.ુ દય દર્વી ઊઠ ુ.ં બસની સફર યાદ આવી ગઈ. તેના વાળમા ખોસેલ ંમોગરાની સગધ યાદ આવી ગઈુ ં . બસની ચહલ પહલથી થતો આછેરો પશ યાદ આવી ગયોર્ . બે ટલક યાદ આવી ગયા પછી થયુ ંઅચુર્, ત પણ સાથે જું ભણવામા હોય તો કેવ સારં ં ંુ ુ?

મનમા થય કે મને વ થાય છે એવ એને પણ થત હશેં ં ં ં ંુ ુ ુ ુ ? એને પણ મારી મ આ પર્સગો યાદ આવતા ંહશે? એને પણ અંદર અંદર દયમા ભીન ભીનં ં ંુ ,ુ ધીમ ધીમ કઈક થત હશેુ ુ ું ં ં ં ? શી ખબર? િનસાસા સાથે િવચારવલયન ંુવમળ િવ તરત ગયુ ું .ં

22

શી ખબર? એને શ થત હશેુ ું ં ? પણ ફરીથી કદીક જો એ મળશે તો હ એનેું જ ર કહીશ: ‘અચનાર્ , તારા િવચારો મને કેમ પિરતાપે છે? તારી યાદથી મને દયમા ધીમ ધીમ ભીન ભીન કશક થાય છે તે શ છેં ં ં ં ં ં ંુ ુ ુ ુ ુ ુ , હેં?’ એનો શ ંુજવાબ હશે?

એને પણ જો એવ ધીમ ધીમ ભીન ભીન કશક થત હશેુ ુ ુ ુ ુ ુ ું ં ં ં ં ં ં ? થતુ ંહોય તો શ એ મું ને કહશેે? અંશ તને આ શ ંુથય છેું ? કેવા કેવા િવચારો કરે છે? ઓક્ટોપસના આઠ પગોમા રહલેા દરેક શોષણ કેન્દર્ો મ ભ યના શરીરન હાડમાસ ં ં ંુશોષી લે તેમ અચના તારા િવચારો મારા સમગર્ મર્ િ ત કને શોષે છે. અચનાર્ , તને એની ખબર છે?

ફરીથી પર્ ઊઠયો શી ખબર?

બહ હરેાન કરે છે તારા િવચારોુ , અચના તને કેમ કરીને હ સમજાવર્ ુ ં ં?ુ

અચાનક થય કે હ ખબ દર નીકળી ગયો ુ ં ં ૂ ંુ ૂ . દર મહાદેવના મિદરમાૂ ં થંી આવતા મધર આરતીના લોક ુઅને ઘટારવં સાભળતાં ંથય કેુ ં વળી મોડ પણ ખા સુ ં ુ થય છેું . ચાલ જીવ પાછો વળ.

ઘરે પહ ચ્યો ત્યા મામાએ બોલા યોં .

‘અંશ!’

‘હા મામા!’

‘નરભેશકરકાકા મ યાં ’તા?’

‘હા , અને અત્યારે આવવાના છે.’

‘આવીને ગયા. તારા બાપાના ખાસ િમતર્…’

‘હ!ં’

‘ વાત ય સેનાનીનો િખતાબ મળવાનો છેં .’

‘હ!ં’

‘તારા બાપાનો. પણ એ િખતાબ તારે લેવા જવાન છેું .’

‘મારે કેમ?’

‘કારણ કે ત કાઉટ છેું .’

‘પણ તેથી શુ?ં’

‘દેશપેર્મની ભાવનાવાળો તરવરીયો જવાન એ લે તો કેટલ ઉિચત કહવેાયુ ું ?’

શ બોલવ એ ન સઝતા હ ચપ ર ોુ ું ં ૂ ં ૂુ .

‘અને હા, થોડ સોન કાઢીને વણબોન્ડ લેવાન પણ તે સમજાવતા હતાુ ં ં ંુ ુર્ . શ કરીું શ? શેષના ખબર નથી અને હ ગચવાઉં ુ ં ં ંુ .’

‘દેશની હાકલ પડે એટલે એ િદશામા િવચારવાન જં ંુ .’

23

‘ભલે, જોઇશુ.ં અને હા, એમના બનેવી અમદાવાદમા જજ છેં . તે િચ ી પણ આપીને ગયા છે. શેષને માટે ગવન્મેર્ન્ટની નોકરીની િસફારસ કરી છે. અને તારે માટે પણ ક છેું . અમદાવાદમા ક્યારેં ક જ ર પડે તેથી સરનામ અને ુ ંફોન નબર લઈ રાખ્યો છેં . ન ધી લે.Õ

માર દય જોરથી ધડકી ગયું ં.ુ

Ôજગ ાથ ભવાનીશકર યાસં , ૧૨, ભરત સોસાયટી, મીઠાખળી,નવરગપરાં ુ .Õ

કેવો જોગાનજોગુ . ને િવચારતો હતો તેન સરનામ ફોન બધ હાથમા હતુ ુ ુ ું ં ં ં ંપણ ખરેખર શ એને બધ થત ુ ુ ું ં ંહશે ખરંુ? મને થાય છે?

રાતની િનંદર વેરણ થઈ ગઈ. પર્ ાથ અટકીને પણિવરામ બને તે પહલેાર્ ર્ૂ ં પર્ભાતના પર્હરીએ બાગ ંપોકારી.

અનકર્મુ

24

આંસડ ુ ે ચીતયાર્ં ગગન (૭)

બે િદવસ રહીને અચાનક િબંદ િસ પર આવીુ ુ . એકલી. હ તો આ યચિકત થઈ ગયોું ર્ . િદ યા અને મામી ઘરે હતા.ં મામા બહાર ગયા હતા અને મારા નામે શોધતી શોધતી ઘરે પહ ચી ગઈ. હ તો દગ જ રહી ગયો એને ુ ં ંજોઈને.

‘ઘરમા આવવાન તો કહોં ંુ .’

‘અરે પણ તુ?ં અચાનક?’

‘તમારે લીધે આવવ પડુ ું .ં’

‘પણ, પણ...’ મને બાઘો બનીને ગેંગે ફફ કરતો જોઈને િદ યા ખડખડાટ હસી પડીેં ેં .

‘અંશભાઈ, મહમેાનને આવવા તો દો.’

‘ભલે.’

િબંદ મામીને પગે લાગીુ . મામી નવાગતકના આ િવનયી વલણથી ખશ જ ર થયાં ંુ ુ પરત કોણ છે તે રહ ય ં ુહજી એમની આંખમા તરવરત હતં ં ંુ .ુ

મેં ઓળખાણ શી રીતે કરાવવી તે િ ધામા મગજને કસવા માડં ં ુત્યા િબંદ બોલીં ુ : ‘મામી, અંશભાઈની હ ુ ંિશ યા .ં કૉલજેમા સાથે ભણીએ છીએ અને ખાસ કામે એમને મળવા આવી ં .ં’

‘ખાસ કામ એટલે?’ હવે બાઘા બનવાનો વારો મારો હતો.

‘ખાસ કામ એટલે આ ઘરે આવવાનુ.ં મામી, ચાલો મામા આવે તે પહલેા રસોઈ કરી શ કરી દઈએ.’

મામી જરા અચકાતા ંહતા.ં મહમેાન અને રસોડામા?ં એમની શકા િનવારતાં ંએ બોલી: ‘મામી કહો તો નાન કરીને આવુ.ં રસોડ મારાથી નહીં અભડાયુ ં .’

‘ના બેન, એવ તો નથી પણ તમે મહમેાન કહવેાઓું .’

‘આ િદ યા બહને બહારથી આવે તો એ મહમેાન કહવેાય?’ મલકતા ંિબંદએ કુ ુ.ં

‘િદ યા તો છોકરી છે પણ...’

‘તો હ પણ તમારી છોકરી જ નેુ ં ં ! ચાલો મામી, બાલમામાન ભાવત ખાવાન રીંગણાન ભડથ બનાવીએુ ુ ુ ુ ુ ું ં ં ં ં ં .’ હવે આ યચિકત થવાનો વારો મારો હતોર્ . આટલી નાની છોકરીમા બાલમામાનો પણ ટે ટ જાણી લેવાની ખબી છેં ૂુ . ખેર, મૌન રીતે હ એણે આદરેલ નાટકનો પેર્ુ ં ક્ષક બની ગયો.

દોઢ કલાકના ગાળામા તો સદર વાિદ ટ ભોજન તૈયાર થઈ ગયં ં ંુ .ુ મામી મામા કરતા ં િબંદન મ સકાત ુ ુ ુ ું ંનહોત ુ ંઅને પેર્માળ લહકેાથી િદ યાન પણ મન એણે જીતી લીધુ ું .ં

25

બાલમામા આ યા ત્યારે ફરીથી તેમને પગે લાગી જમણવારમા રસોઈના વુ ં ખાણ સાભળીને મામીને ઈ યાં ર્ આવી અને મીઠી ચડભડ શ થઈ ગઈ.

‘આવી રસોઈ ત કદીક જ બનાવી શકેું . આ છોકરી તો અ પણા છેૂ ર્ .’

‘બેસો હવે, આજકાલની છોકરીઓને બહ ફટવી ન મારોુ .’

‘હશે ત્યારે. તને દુ:ખ થાય તો નહીં કહુ.ં પણ હીરા આવ બનાવતી હતી અને કરણાશકર એ રસોઈનાું ં ંુ આંગળા કરડી ખાતાં .’

અંશનો ચહરેો ગદ ગદ થઈ ગયો્ ્ .

લાગણીનો ોત આંખમાથી ઝરણ થઈને બહાર નીકળે તે પહલેા િબંદએ ધડાકો કયં ંુ ુ .

‘મામા, હીરા બા મારા ંસાસ થાયુ .’

‘શુ?ં’ મામા અને મામી સાથે ચમક્યા.ં

‘હા, માર આ ઘર સાસર છેુ ું ં .’

‘શ ફરીથી બોલ તોું ?’ મામા મારી તરફ કતરાતા ંબો યા.

‘અંશ, આ બધ શ સાુ ું ં ભં ં ?ં એક તો શેષન હજી શમ્ય નથી ત્યા તારા આ શ હોબાળા છેુ ુ ું ં ં ં ?’

‘મામા, માર નામ િબંદુ ું . િબંદ પટેલુ .’

‘મામી એકદમ ચમક્યા.ં િબંદ પટેલુ ? માર પાિણયાર અભડા યુ ું ં ં?ુ છોકરી તેં શ કયુ ું ર્ં?’

હ કઈક બોલ તે પહલેાુ ં ં ં ંુ : ‘મામી અહીં જ તમારી ભલ થાય છેૂ . પટેલ અમારી અટક, મારા દાદા ગામની પટલાઈ કરતા હતા તેથી પડી છે. બાકી અમે તો સજોદીયા બર્ા ણ છીએ.’

‘શુ?ં’

‘હા. મારી મરતી માને એમણ ેવચન આપ્ય અને અમારાું ંલગ્ન થયા.ં’

‘કોણ મરી ગયુ?ં કોના ંલગ્ન થયા?ં છોકરી ત આ શ ગાડાની મ બકે છેુ ું ં ં ?’ મામાને ગ સે થવ હત પણ ુ ુ ું ંથવાત નહોું ત ુ.ં

દોઢ મિહના પહલેા બનેલ આખો પર્સગ તેણે ર રજ ક ો અને સમાપન કરતા કં ં:ુ ‘એમની રજા લીધા િવના હ અહીં આવી પરત પિરણીત છોકરીને સાસરે આવવા કોઈની જ ર પડે ખરીું ં ં ુ ? અને ખરેખર તો મા બાપ વા ંઆપ બનેના આશીવાદથી હ વિચત હતી તેથી હ આવી હતીં ં ં ંર્ ુ ુ .’

‘ભલે દીકરા, ક યાણ થાઓ. શેષે કય છે તે ભલે કયુ ુર્ં ર્ં. શેષને મારા આિશષ કહે .’

મામાના આશીવાદથી મામી પણ મૌન થઈ ગયાર્ ંઅને િદ યા ભાભી ભાભી કરતી િબંદને વહાલથી ભેટી ુપડી.

26

િબંદના ગહઆગમનથી ઘર ઘર વ લાગત હતુ ૃ ુ ુ ું ં .ં મામીને તો મોટી રાહત થઈ ગઈ હતી. નવરાશના સમયે અંશ િબંદુને િસ પર બતાવતો હતોુ . સગાવહાલાનેં ત્યા જઈને િરવાજ પર્માણે દાપ મેળવતો હતોં ંુ . મામા મામીએ હ શથી પ લુ ંકયુર્ં અને સૌ સારા ંવાના ંથયા ંત્યા સમીમાસીનો પતર્ આ યોં ુ . શેષભાઈને પર્મોશન મ ય હત અને મબઈ ુ ુ ું ં ંિ થર થવાન નક્કી થયુ ું .ં

બાલમામાનો આગર્હ ગવનમેન્ટુ ર્ જોબનો હજી હતો. પરત િબંદની સમજાવટથી મામી ારા મામાને શાત ં ંુ ુકયાર્. નરભેશકરકાકા ફરીથી આવીને એમના બનેવીને ત્યા જઈ આવવા ભલામણ કરી ગયાં ં . િબંદને અને એની ુગિણયલ પર્વિ ને પણ િબરદાવી ગયાુ ૃ . શેષનો મબઈથી પતર્ આ યો હતોું . િબંદની સફળતા િવશે અિભનદન પણ હતાુ ં ંપછી મબઈ જવાની તડામાર તૈયારી ુ ં શ થઈ.

અનકર્મુ

27

આંસડ ુ ે ચીતયાર્ં ગગન(૮) ટેર્નો ઓછી અને મબઈ જવ એટલે જાણે પરદેશ જવ એ રીતે તૈયારી થતી હતીુ ુ ું ં ં . જ રી ઘરવખરીથી વધ ુ

કાઈ પણ લેવાન િબંદ ના કહતેી હતીં ંુ ુ . પરત િદ યા અને મામી કોઠારમાથી કઈક અને કઈક આપતાં ં ં ં ંુ જતા ંહતા.ં મોટી પતરાની તર્ણ બેગો, િબ તરો, બે તર્ણ બગલ થેલા, નાની બેગ વગેરે ઘણી બધી વ તઓ ુ એકઠી થઈ ત્યારે િબંદએ કુ ુ:ં ‘અંશભાઈ, મબઈ મકવા તમે આવશો નેું ૂ ?’

‘કેમ કંઈ શકા છેં ?’

‘શકા તો નથી પરત હવે બધાતા જતા સામાનથી મનમા િ ધા વધતી જાય છેં ં ં ંુ .’

‘અરે આ તો કઈ જ નથીં . શેષભાઈ જોડે હોત ને તો હજી બે ચાર બેગ બધાતં . મામા ખબર છે ને બે વાર મા એટલે મા મા અને શેષન ઘર વસાવવાન છેુ ું ં . એ કઈ નાની વાત છેં ?’

‘ના એવ નથીું . પરત એમણેં ુ કાગળમા બહ લાવવાની ના પાડી છેં ુ .’

‘કારણ?’

‘સરળ છે. ત્યા તેમને ફનીર્શ બગલો મ યો છેં ં .’

‘હેં!’

‘હા, અશોક ક ટર્ક્શનના એંિજિનયર તરીકે િનમણક મળી છેં ંુ .’

‘સરસ કહવેાય. પણ સખે કે દુ ુ :ખે આટલ લઈ તો જવ જ પડશેુ ું ં . નહીંતર એમને ખોટ લાગશેું .’

‘ભલે, પણ હવે ન વધે તે જો જો.’

‘હજી થોડક વધશેુ ં .’

‘શુ?ં’

‘એમની શભેચ્છાના પર્તીક પે મળનાર નિળયેરુ , સાકર અને લહાર.’

‘બાપ રે! હ તો અમેિરકા કે આિફર્કા જતી હોઉંું તેવ લાગે છેું .’

‘ના, એવ તો નથીું . પરત પહલેીવાર જવાનાં ંુ છો ને તેથી આવ બધ તો રહવેાન જુ ુ ું ં ં .’

‘અને અમદાવાદથી સમીમાસી વધારાુ ની બે બેગ લાવશે એન શુ ું ?ં’

‘વાધો નહીંં , અંશ િસ પરીયોુ જોડે છે ને. િચંતા કેમ કરો છો?’

28

નક્કી થયેલ તારીખે અને મહતેર્ જ્યારે નીક યાુ ુ ંત્યારે અધ જોષી ફિળય ઘરે ભેગુ ુ ુર્ં ં ંથય હતુ ું .ં અને દરેકને પગે લાગતા ંજ્યારે મામીને પગે લાગી ત્યારે િબંદથી રડી પડાયુ ુ.ં આટલો બધો ઘરનો પેર્મ જોઈને તેન દય દર્વી ુ ંઊઠ હતુ ું .ં મામીને ભેટીને તે કે ચડી ગઈુ . કદાચ એને એની મત્ય પામેલી માતા યાદ આવી ગઈ હતીૃ ુ . લહાર િદ યાએ કયા ત્યારે પણ ફરીથી એની આંખો ડબડબી ગઈર્ . આટલી નાની ઉંમરે િબંદ આટલી સમજ થઈ શકે ખરીુ ુ ?

અમદાવાદ ટેશને ગાડી બદલવાની હતી. પોટરોની દોડધામ અને િચક્કાર િગરદી વચ્ચે હ અને િબંદ ર્ ુ ં ુઊભા ંહતા.ં અળવીતર મન અચનાને શોધત હતું ં ંર્ ુ ,ુ તો કદીક િબંદ િબંદ જ રહતેી અને હ શેષભાઈ થઈ જતોુ ુ ુ ં અને પછી શરમાઈને વા તિવકતા વીકારી લેતો કે હજી એવી બધી વાતોને િવચારવા હ ઘણો નાનો ુ ં .ં ડૉક્ટરી પરૂી કરવાની છે. હજી તો એકડે એક શ કર ું .ં

સમીમાસી આ યાુ .ં સાથે ના તો લા યા ંહતા ંઅને ગરમા ગરમ ચા પણ જોડે હતી. પતાવીને હ લટાર ુ ંમારવા નીક યો.

સમીમાસીએ િબંદને પછુ ુુ ૂ :ં ‘શેષનો નાનો ભાઈ કેવો છે?’

‘એમને કારણે તો મારામા આટલી િહંમત આવીં .’

‘એટલે?’

‘બીજા એ છે. બહ મદદ કરી છેુ . ખડે પગે ર ા છે. મબઈ જઈને પણ અંશભાઈને ભલાય તેમ નથીું ૂ .’

‘અચ્છા, મામા અને મામીનો પર્િતભાવ કેવો ર ો હતો?’

‘બધ નાટકીય ઢબે થયુ ું .ં પરત આપણે ધારતાં ંુ હતા ંએટલા ંજનવાણી ન નીક યાુ .ં બધ જ મનથી કય છેુ ું ર્ં . સોનુ,ં ઘરવખરી, સાડીઓ, બધુ ંજ કય છેુર્ં . હ એમના કાગળને આધારે ના ના કરતી હતી તો મામીન મન પડી જત હતું ં ં ંુ ુ .ુ અને પછતાૂ ંકેમ અલી ના પાડે છે? તારી સાસ ટલ નહીં કરી શક એમ લાગે છેુ ું ંુ ?’

Ôમારે કહવે પડત કે ુ ું ં ‘મામી તમે તો એનાથી પણ વધ કય છેુ ુર્ં .’

‘પછી?’

‘પછી શુ?ં અંશભાઈને વચ્ચે નાખ્યા. પણ એમન મામા પાસે કઈ ના ઉપજ્યુ ું ં ંઅને આટલ બધ લઈને ુ ું ંનીક ં .ં’

‘ભલે દીકરી, સખી થુ . અને મારી એક વાત સમજ .’

‘શ માસીું ?’

‘પારકા ગામમા જાય છેં . ત્યા સદા મ હસત રાખ કોઇન કામ કરવાન હોય તો કરી ટ અને જબાન ં ં ં ંુ ુ ુપર મધ રાખ .’

‘માસી, મામા એક બે વાત કરતા હતા તે મને સમજાતી નહોતી.’

‘શુ?ં’

29

‘ભગવાને બે કાન આપ્યા છે. અને મ એક આપ્ય છેું . એટલે શુ?ં અને ડોસી બતર્ીસ હાડકાની વચ્ચે રાખવાની સલાહ આપતા હતા.’

‘િબંદુ, સમજવાની વાત કહી ગયા છે તારા મામા સસરા. ભગવાને બે કાન એટલા માટે આપ્યા છે કે તમે સાભળો વધ અને ં ુ મ એક આપ્ય છે એટલે બોલો ઓું ંઅને બતર્ીસ હાડકાનંી વચ્ચે ડોસી રાખવાની એટલે પિત સામે મ કાયમ બધં. જીભને બતર્ીસ દાત વચ્ચે સાચવીં રાખવાની તો જ જીવનનૈયાન ગાડ સસારના કોઈ ખરાબે અથડાય ુ ં ં ંુનહીં. કારણ કે ખરાબા સામે ઢાલ બની રહ ેછે પિત પણ જો એને પણ તમે જીભથી વાકબાણો મારીને અધમઓ કરી ૂનાખો તો જીવન ખરાબે ચડી જાય.’

‘વાહ! હ તો આ બધ સમજતી નહોતીુ ં ંુ . અંશભાઈ પણ ગઢાથ નહોતા સમજ્યાૂ ર્ .’

‘અને હા! આ અંશભાઈ, અંશભાઈ હવે ભલી જૂ , ત્યા વાતવાતમા અંશભાઈનો બહ ઉ લેખ ન કરતીં ં ુ . નહીંતર શેષને થશે કે આ બધ શ થય છે હ કેુ ુ ું ં ં ં ?’

‘કેમ માસી?’

‘એ ત નહીં સમું , દીકરી. પણ માસીની વાત ફરીથી યાદ કરાવુ.ં મ સદા હસત રાખવાનુ ું .ં કોઇન કામ ુ ંકરી ટવાન અને જીું ભ ઉપર મધ રાખવાન યાદ રાખ હું !ં’

‘ભલે માસી, તમારી તિબયત સાચવજો.’

‘ત પણ સાચવું . આ તારા અંશભાઈ આ યા. ટેર્નમા બેસી જા સામાન તે ગોઠવી દેશેં .’

બારી પર સામસામે જગ્યા મળી હતી. રાતની મસાફરી હતીુ . ટેર્ન શ થઈ. સમીમાસીને પગે લાગતી ુવખતે િબંદ રડી પડી હતીુ . કે ચડેલ િબંદને આવજો કહતેાુ ુ ં તેમની આંખ પણ રડતી હતી. કન્યાદાન કે કન્યા વળાવવાની િવિધ થઈ નહોતી તે આ સમયે થઈ હોય તેવ લાગ્યુ ું .ં મને પણ અચાનક ઝળઝળીયા આવી ગયા.ં ખેર! આ આંસઓને શ કહવેુ ુ ું ?ં અણધાયા ગમે ત્યારે ટપકી પડે છે ર્ ?

હીબકા ભરતી િબંદને શાત પાડવા જતો હતો ત્યા આંખમાથી ડોકાઈ ગયેલ આંસઓને લીધે હ બહ ં ં ં ં ંુ ુ ુ ુિવિચતર્ પિરિ થિતમા મકાઈ ગયોં ુ . િબંદને હ કહવેા જતો હતો કે િબંદ હવે છાની રહેુ ુુ ં પણ આંસ તો મારી આંખમાુ થંી પણ ડોકાતા ંહતા ંઆંસના પડદા પાછળ ઝ બત સવેદનશીલ દય કહતે હતુ ુ ુ ું ં ં ં :ં ‘અંશ! ક્યારેક આંસ પણ દયના બોજને ુહળવો કરી દે છે. રડવા દે દો ત, મારા અને િબંદના દખતા હૈયાને આંસના પે વહવેા દેુ ુ ુ , પણ આ પર્સગે હ રડ તે કેમ ં ં ંુ ુચાલે? વહવેાર મન રોકત હતુ ુ ું .ં માડ ં માડ મછનો દોરં ૂ ઉગેલ પણ પોતાની જાતને પરષ માનત મન પોચકાુ ુુ ં ંમકવા સામે ૂબડ પોકારત હતં ં ંુ .ુ તેથી ઊભા થઈને બાથ મમા જતો ર ોં . મ સાફ કય અને વોટરબેગમાથી પાણીુર્ં ં ના બે ઘટડા પી ૂંલીધા. મનનો ડમો હળવો થઈ ગયોૂ . હતો.

િબંદને પણ પાણી આપ્ય એની રડતી આંખને કઈક નવાુ ુ ં ં ં વપ્ન બતાવવા મેં વાત કરવાન િવચાય ત્યા ુ ું ંર્ંતે બોલી: ‘માર લગ્ન આંસઓમા થયું ં ંુ .ુ ન શરણાઈ વાગી ન અિગ્નની સાખે હ ફરા ફરીુ ં ે . માની િચતાનો અિગ્ન અમારા લગ્નનો સાક્ષી બન્યો. ન આણ કયુ ું ર્ં. ન િદયર મને તેડવા આ યો. સાસરે આવી ત્યારે સાસ વી મામીને વહને ુ ુઓવારવાન ાન નહોતુ ું .ં કન્યાદાન પછીની િવદાય ઘરને આંગણે થવી જોઇએ તેને બદલે ટેશનના પ્લટફૉમ પર થાય ૅ ર્છે. અંશભાઈ, મારી િજંદગીમા આ બધ શ અજગત થાય છેં ં ં ંુ ુ ુુ ? મને લાગે છે કે ડગલે ને પગલે મારા દો ત, મારા િમતર્, મારા ંસગા,ં મારા ં વપ્નો, મારા ંઅરમાનો, બધા ંજ આંસનીુ સાક્ષી લઈને આવે છે.’

30

‘રે, ગાડી ભાભીં આંસ તો હા યની બીજી બાજ છેુ ુ . હમણા રડતી હતી ને કાલે શેષભાઈને જોઈને હસતી ંથઈ જઈશ. શેષને પર્મોશન, સરસ તૈયાર ઘર, ઊંચો પગાર બધ તારે પગલે તો મ ય છેુ ું ં . ગાડીં , ક્યા યજમાનવિ ં ૃકરતો કોઈક ગામડાનો ગોર જ મળવાનો હતો તેને બદં લે લોખડં, ઈંટ, િસમેન્ટ, ચનાની માટી ગદી સદર મકાન ૂ ૂં ંુબનાવતો થપિત મ યો. શ નસીબ નથીું ? ભગવાને મા છીનવી લીધી અને શેષભાઈ આપ્યા. ભગવાને દુ:ખ દઈને સખને આવવાની રાહ ખોલી છેુ . રડ નહીં. કાલે સવારે શેષભાઈ મળશે… િજંદગીની િવ તરતી નવી િક્ષિતજોમા ગગન ંઅને ધરાન િમલનું કેટલ જલદી થશેું ? કલાકોમા ગણતરી કરીએ તો બાર કલાકં , િમિનટોમા ગણીએ તો ં ૭૨૦ િમિનટ અને ક્ષણોમા ગણીએ તો ં ૪૩૨૦૦ સેકન્ડ.’

થોડીક ક્ષણના મૌન પછી અચાનક મને એન ગમત ગીત યાદ આવી ગયુ ુ ું ં :ં જો મૈં હોતી રાજા બનકી કોયિલયા, ચહકે રહતેી રાજા તોરે બગલે પેં , નજર લાગી રાજા તોરે બગલે પેં . ને હ તે ગણગણવા માડયોુ ં ં એટલે એની આંખમા શરારતનો ચમકારો થયોં .

‘અંશભાઈ.’

‘હ.ં’

‘કેમ આ ગીત ગાવા માડયાં ?’

‘આવતીકાલની વાત યાદ કરો, ભાભી સાહબે ચહકેવા માડશોં . આવતીકાલે તોરે બગલે પે નજર લાગી ંરાજા તોરે બગલે પેં .’ િબંદ હસવા માડી હતીુ ં .

ખરેખર રડતી િબંદનેુ હસતી જોવી એ લહાવો હતો. હોઠ હસતા હતા અને ગાલ ઉપર આંસ સકાતાુ ુ ંહતા.ં

અનકર્મુ

31

આંસડ ુ ે ચીતયાર્ં ગગન (૯)

શેષને મલાડ ખાતે અશોક ક ટર્ક્શનના ઇન્ચા એિન્જિનયર તરીકેં કામ મ યા પછી મબઈમા પદર ુ ં ં ંિદવસમા ઘણ જોઈ નાખ્યં ં ંુ .ુ ઈંટો ને િસમેન્ટના ભાવોથી ચડતી પડતી દશા. ક ટર્ાક્ટરની આવક પર સરકારી તતર્ોનો ંપડતો આડકતરો ટક્સૅ , વે યઅરનાુ ધાિધયાં , સિટર્િફકેટ એન. ઓ. સી. માટે પટાવાળાથી મામલતદાર સધાના હપ્તા ુતથા વેપારીને ઘરેથી ક ટર્ાક્ટરના ઘર સધી રેતી કે ચનો કે લાકડા કે લોખડના બદલાતા વધતા ભાવોુ ુ ં ં . ઘટતી ગણો ુઅને અધવચના સોદા. બધ સગી આંખે જોયા પછી શેષને થય કેુ ું ં દિનયા કતી હૈ કાનેવાલા ચાિહયેુ .

લેબર ક ટર્ાક્ટરના બે ગોટાળા પકડીને જ દસ િદવસના ટકા ગાળામા પોતાનો પગાર અશોક ક ટર્ક્શનૂં ં ં ને મફત કરાવી દીધો. લેબર ક ટર્ાક્ટર િસંહા ૨૭ માણસો મોકલતો અને િબલ બનાવતો ૪૦ માણસનુ.ં જ્યારે પછવામા ૂ ંઆવત કે હાજરી પરાતી ત્યારે એ ુ ં ૂ ૧૩ માણસો ક્યાથી આવી જતા તે શેષે િસફતથી પકડી પાડ હતં ં ંુ .ુ નવો એિન્જિનયર ખબ જ િ ટર્ક્ટ છેૂ તેવી ફીિલંગ ઝડપે ફલાઈ ગઈે તેથી ધીમે ધીમે ખચમા કાપ પડતો ગયોર્ ં . કામ વધત ગયુ ું .ં તર્ણ ચાર ઠેકાણે ચાલતા ક ટર્ક્શન ને યોગ્ય પ્લાનીંગ વડે આઠ કલાકના સતત કાયથી બાધકામની ગિત વધી ગઈં ંર્ .

નાની નાની બાબતો ને ચીકાશ ધાય રગ લાવવા માડી હતીં ં . રોડ ઉપર વેરાતી કપચી કે રેતી તરફ કોઈ એિન્જિનયરે ધ્યાન નહોત ંુઆપ્ય ંુ સા ઢગલામા ફરીથી ઉસેડી લેવડાવતાં ં ંરો મિટિરઅલની િકંમતમા તો મજરોનો ં ૂરોજ નીકળી જતો હતો.

તે િદવસે ફોન ઉપર મનીમનો સદેશો અનસયાબહનેને પઠવાતો સાભળીને શેષ ધન્ય થઈ ગયોુ ું ં . મનુીમ લાભશકર આમ તો અનસયાબહનેનાં ુ દરના ભાઈ થતા હતાૂ . તેમને અમદાવાદ કોલ ઉપર ક હતુ ું :ં ‘બેન ! તમારી પસદગી સો ટચના સોના વી છેં . િતર્વેદી સાહબેની નાની નાની ચીકાશ આપણને ખબ ફાયદો કરાવી જશેૂ . જો કે આવો ચીકાશને કારણે હરામન ખાતાું ંબે ચાર માથાભારે તત્વો િતર્વેદી સાહબેને િવતાડશે ખરા ંજ પણ હવે આપણે તે અંગે કઈક કરીશં ં.ુ આગલો પટેલ િસંહા જોડે બેસી ગયો. પણ અહીંયા વાધો નથી લાગતોં ં . માણસ મહનેત ુ ં છે અને ચોખ્ખો પણ છે. આ લોકો કાદવ ખરડે તે પહલેા વાકેફ કરી દઈશ તો ઠીક થઈ જશેું .’

‘………………………….’

‘ભલે, ભલે હ િતર્વેદી સાહબેને કહી દઈશું .’

‘…………………………..’

‘અમદાવાદ તમને તે ફોન કરશે.’

‘……………………………’

‘ભલે આવજો અને ગપ્તા એન્ટરપર્ાઈઝીસનો દોઢ લાખનો ડીુ /ડી આવી ગયો છે.’

‘………………………………………’

‘….ના….. હમણા જ ર નથીં ……’

32

‘………………………………..’

‘સાર ું . ’

‘……………………………..’

‘હ ં.’

પર્ાઇવેટ નોકરીમા રજાં , વાજા ને વાદરા વ હોય છેં ંુ . રીઝે તો રાજ દે અને ખી તો તાજ લે. ખેર! હમણા ંબાજી રીઝમા હતી તેથી ખાસ વાધો નથીં ં અને આપણે તો શીખવ છેું . કોઈપણ રીતે.

શેષ મનીમ પાસેથી પસાર થયો ત્યારે લાભશકર ભાઈએ બમ પાડીુ ં ૂ .

‘અરે િતર્વેદી સાહબે!’

‘અરે લાભશકરકાકાં , હ તે વળી કેવો સાહબેુ ં ? તમારા તો દીકરા કે ભતર્ીજા બરાબર કહવેાઉં ભાઈ સાહબે, આ સાહબે સાહબે કાઢી નાખંો. ઠીક નથી લાગતુ.ં’

‘ભલે ભલે િતર્વેદીભાઈ પણ...’

‘આ િતર્વેદીભાઈ પણ દરન છેૂ ુ ં . મને ખાલી શેષ કહશેો તો પણ ચાલશે. ’

‘જબરો ભાઈ ત તોું .’

‘હ!ં આ તકારામા વત્વ છે તે સાહબે અને ભાઈમા નથી કેમ કાકા બરાબર નેું ં ં ?’

‘પણ ભાઈ, ત સાભળ તો ખરોું ં .’

‘હ,ં કહો.’

Ôઅમદાવાદથી અનસયાબેનનો ફોન હતો પછતાુ ૂ ંહતા ં તમારે કઈ કામકાજ કે પૈસાની જ ર હોય તો કહજેો ંઅને રાતેર્ ફોન કરવાન પણ ક છેુ ું ં .Õ

‘ના રે ના કાકા, હમણા તો ફક્કડ િગરધારી ં .ં વળી સરસ મજાન ફનીર્ ડ ઘર છેું . કોઇ વાતની જ ર નથી. હા, મારા ંિમિસસ ટક સમયમા આવવાનાૂં ં ંછે. ત્યાર પછી જ ર પડશે.’

‘તમારા ંિમિસસ? તમે મેરીડ છો?’

‘હા, પણ કેમ?’

‘કઈ નહીં મને તમેં બેચલર લાગો છો.’

‘આ વાત મારા િમિસસ ને ન કહશેો નિહતર ભડકશે. લોકો ધોળા વાળને કાળા કરવા કલપ લગાવે છે, જ્યારે એ તો આવીને માથે ચનો લગાવશેૂ .’

લાભશકરકાકા હાથ માથા પર ફરવતાં ંે હસી પડયા ‘ખરી મઝાક તમે તો કરો છો!’

‘જઓ કાકાુ . લોખડં, લાકડા જોડે રહીને મશીન ન બનવ હોય તો હસવ જ રી છેુ ું ં . છે કે નહીં?’

‘હા ભાઈ, હસવ તો જ રી છેું પણ...’

33

‘પણ અને બણ કાઈ નહીંં . દિનયા આખી રડતી હોય છેુ . અને રડતી દિનયા જોડે તમે રડવા લાગો તો ુકોઈ તમારો ભાવ પણ ન પછૂે. પરત જો તમે હસો તો તમારી સાથે હસવા માટે આખ જગત આવેં ંુ ુ . હવે તમે જ કહો લાભનો ધધો કયોં ? હસવાનો કે રડવાનો?’

‘હસવાનો જ તો વળી.’

‘હસવાની કોઈ િકંમત લાગે છે?’

‘ના ભાઈ.’

‘એક જોક કહુ?ં’

‘હા, કહ.ે પણ ચા પીશે ને?’

‘હા, જ ર પીશ. આપણા ડાયર સાહબે છે ને?’

‘હ.ં’

‘તેમને મારા ભગોળના ાન િવશે વાધો હતોૂ ં .’

‘કેમ?’

‘ઇન્ટર યમા પછુ ું ૂ :ં ÔYou are citizen of India, you must know where Tamilnadu is.’

‘મેં ક સાહબે ુ ં Agreed, I hope you are also citizen of India… may I know where Mohamayi is

situated?’

‘પછી….?’

‘પછી શુ…ં? પછી એમની Citizenship પણ ઊડી ગઈ. િબચારા મબઈગરા સાહબેને મોહમયીનો ુ ંભદર્ભદર્ીય પર્ાસ ન સમજાયોં .’

ફરીથી લાભશકર હસવા માડયાં ં . ત્યા ચા આવીં .

ચા પીતાx પીતાx લાભશકરભાઈએ પટેલ અને િસંહાએ કરેલ ગોટાળાની ચચા કરીં ર્ .

‘જઓ શેષભાઈુ , તમે આ યા તે પહલેાx અનસયાબેન સાથે જ ફોન ઉુ પર વાત ચાલતી હતી. િસંહાનો કેસ તમે પકડયો તે વાત ઉપર બેનને ખબ આનદ થયોૂ ં . તમારી જગ્યાએ પટેલભાઈ હતા તેને િસંહાએ ભાગ કરીને ફોડયા હતા. કામની ગિત ઘટી અને ઉપાડ વધ્યો એટલે બેનને ગધ આવી અને પટેલને પેર્શર કય કે િસંહાને બદલે ં ુર્ંનવો માણસ રાખો. પટેલે તેમ ન કરતા ંિસમેન્ટ લોખડં નથી મળત માટે કામ નથી થત વગેરે વાત ઉડાડવાની કોિશશ ુ ું ંકરી અને સાતા ઝ પાસે મોટી હોિ પટલનો ક ટર્ાક્ટ ખોવડા યોં .

‘વધ િડટેઇલમા તપાસ કરાવાઈ તો ખબર પડીુ ં કે િસંહાએ કટકી બાધેલી હતીં . વધ િવ ાસમા આવી ુ ંજઈને પટેલે િસમેન્ટ સપ્લાયરો પાસેથી પણ કટકી મેળવવા ખટપટ શ કરેલી. મોડા પેમેન્ટની જાણ બેનને થઈ ગઈ અને પાણીચ પકડાવતાું ંવાર ન લાગી.’

‘હ,ં પણ આ વાતથી તો હ વાકેફ ુ ં .ં’

34

‘કેવી રીતે?’

‘િસંહાએ જાતે જ મને કહલે ુ.ં’

‘એણે વધ શ કુ ુ ું ?ં’

‘શેિઠયાઓ આપણી મહનેત ઉપર તાગડિધ ા કરે છે. બે લાખન બધાયેલ મકાનું ં તર્ણ લાખે વેચશે, અને હક્કન છે તે હક્કન છેુ ું ં .Õ

મેં પછૂ ં:ુ Ôશેનો હક્ક?Õ

તો કહ:ે Ôતમે પણ મહનેત કરો છો તેનો હક્ક.Õ

મેં ક ુ:ં ‘મારા હક્કનો તો મને પગાર મળે છે. અને અણહક્કન મને કશ ખપે નહીંુ ું ં . સમજ્યા?’

‘પછી?’

‘પછી શુ?ં બેનને તમારા કહવેડા યુ ુ.ં અને થવાન હત તે થયુ ુ ું ં .ં’

‘પણ આ લોકોથી સભાળજોં .’

‘કેમ? ’

‘તેમન ધાય તમે થવા નથી દીધુ ુ ું ંર્ં . એ લોકો તમને તમાર ધાય નહીં કરવા દેું ુર્ં .’

‘બેન રીતે માગદશન આપશે તે રીતે કરીશર્ ર્ .’

‘બેને મને તને ચેતવવા કહલે તેથી તને ક ુ.ં પણ હ મોડો પડયોુ ં . એ લોકો વહલેા હતા. પરત તેં ટેકલ ં ુકરી લીધ છે એટલે વાધો નહીંું ં .’

‘કાકા, મેં ખોટ તો નથી કય નેુ ં ુર્ં ?’

‘ના બેટા, ના. તારા વા બે વધ ઈમાનદાર માણસો અશોક ક ટર્ક્શનને મળી જાય ને તો કપની એક ુ ં ંનબર ઉપર આવી રહેં .’

એમની અશોક ક ટર્ક્શન ઉપરની વફાદારી બે મત હતીં .

શાત િચ ે ં કૉટેજ તરફ જતા ંશેષને િવચાર આ યો કે બેનને િસંહા િવષે ખબર છે તો તેનો લેબર ક ટર્ાક્ટ રદ કેમ કરતા ંનથી? િસંહાને છછેડવામા અશોક ક ટર્ક્શનન િહત જોખમાત હશેં ં ં ં ંુ ુ ? બેનને ફોન કરતી વખતે પછી જોઇશૂ .

કૉટેજ ઉપર પહ ચી અને અમદાવાદનો ટર્ન્કકૉલ બક કરાવી દીધોુ . િબંદનો પુ તર્ હતો. તે ફોડી વાચવા ંલીધો.

‘િપર્ય શેષ,

તમારો પતર્ મ યો. અહીં મામા અને મામીનો પેર્મ અનહદ છે. રીતિરવાજ, વહવેાર અને કોઈપણ વ તની ુકોઈપણ રીતે મને ખોટ વતાવા દેતાર્ ં નથી. મામાએ મહત કઢાવી લીધ છેુ ુૂ ર્ ં . તે પર્માણે પનમે હ મબઈ આવવા ૂ ં ંુ ુ

35

નીકળીશ. તે જ રીતે સમીમાસીુ ને પણ લખી દીધ છેું . અંશભાઈ સાથે મકવા આવશે જૂ . પણ એમનાથી વધ રહવેાશે ુનહીં કારણ કે તેમન પણ પિરણામ આવવાની તૈયારી છેું .

મામા હજી પણ ગવનમેન્ટ જૉબની ફવર કરે છેર્ ે . મને પણ ક છે કે તમને હ સમજાવુ ું ં ંુ . તમે મારાથી સમજો એવા છો ખરા? ખેર, મબઈની હવામા કેવ લાગે ુ ું ં ં છે? એકલ એકલ સદે છેુ ું ં ? ખાવાપીવાની બાબતમા ક્યારેક ઈદ ંતો ક્યારેક રોજા નથી કરતા ને? તિબયતની કાળજી નથી રાખી ને તો તમારી વાત તમે જાણો હ કેં !’

મને ધમકાવે છે િબંદડીુ ! ત અહીં આવ તો ખરીું , ખબર લઈ નાખીશ. મછમા મલક્તાૂ ં ંશેષે િવચાયુર્ં.

‘અંશભાઈની મદદને કારણે અહીં િ થરતાથી ટકી ગઈ .ં મારે તેમને માટે કોઈક ડૉક્ટરરાણી અત્યારથી શોધી રાખવી પડશે. પણ દાળમા કઈક કા લાગે છે ખરં ં ં ંુ! ભાઈ સાહબે ક્યાકં તો ગબડયા છે કે ગબડવાની પેરવીમા છે ંઅંશ ક્યારેક ગમસમ બેસી રહ ેછેુ ૂ . ક્યારેક એકલા એકલા કશક બબડે છેું .’

‘વાહ ગરુુ! માન ગયે તને ખબર પડી ગઈ, અંશ ક્યાકં ગબડયો છે? આવશે ત્યારે તેને પછવ પડશેૂ ંુ . શેષ પતર્ વાચતાં ંવાચતાં ંગણગણ્યો.’

‘તમારી વાત તો ઘણી ઓછી લખો છો. તેથી મારી વાતને પણ અહીં ટકાવ હવે તો ફક્ત અઠવાિડય ૂં ં ં ંુ ુવચ્ચે છે હ અને તમેું . બસ તમે અને હુ.ં વચ્ચે કોઈ જ નહીં, હવા પણ નહીં ખર નેું ! હા હવા પણ નહીં.’ પતર્ને ગડીવાળીને મકતા શેષ િવચારોમા ગથાયોૂ ં ંુ .

નાથ ચા મકી ગયો હતોુ ૂ તે પીતા ંપીતા ંિબંદ િવશે િવચારવા માડયોુ ં : ખરી અચાનક િજંદગી શ થઈ ગઈ છે. બધ જ અચાનકું . અચાનક છોકરી મળી. અચાનક નોકરી મળી. અચાનક િસ પર જવા નીક યો હતો ને નોકરીનોુ અપોઈન્ટમેન્ટ લેટર મ યો. અને તે પણ દસ િદવસમા ઊંં ચકીને મબઈું મા ંમકી દીધોૂ . હો ટેલમા િમતર્ો િવચારતા હશેં

શેષ િસ પરીયો બોમ્બૈયો થઈ ગયોુ . મળતો નથી. પતર્ પણ લખતો નથી પણ આ બધુ ં ટલ જલદી અને અણધાય ુ ું ર્ંથાય છે તેટલ જલદી િજંદગીન ગાડ િ થર થશે ખરુ ું ં ં ંુ ુ?

િબંદ પેર્માળ છેુ . સાસિરય જીતીને તો આવી છે પણ આ કદાચ શ આત છેું . મબઈમા એ કેવી રીતે િ થર ુ ં ંથશે?

ફોનની ઘટડી વાગીં . અમદાવાદ કૉલ બક કરા યો હતોૂ . ‘હલેો!’

‘કોણ?’ સામે છેડેથી ટહકો થયોુ .

‘હ મબઈથી એસું ંુ . કે. િતર્વેદી બોલ ંુ .ં’

‘હ આભા બોલ ુ ં ં ંુ . આપને મમ્મીન કાું મ છે ને?’

‘હા, આપો ને.’

‘મમ્મી તો ક્લબમા ગયાં ંછે. કઈ સદેશો હોય તો કહોં ં .’

‘એમણે મને ફોન કરવા ક હતુ ું .ં’

‘ભલે, બીજ કઈુ ં ં ?’

36

‘લાભશકરકાકા સાથે વાત થઈ ગઈ છેં . િસંહા એ પહલેા ંમળી ચક્યા હતાૂ . હ મારી રીતે કાયરત ુ ં ંર્ . બેનને થેંક્સ કહજેો.’

‘શાના?’

‘મને ચેતવવા બદલ અને હા આભાબેન, તમે કેમ છો?’

‘સરસ, થેંક્સ.’

ફોન કપાઈ ચક્યોુ .

અનકર્મુ

37

આંસડ ુ ે ચીતયાર્ં ગગન (૧૦)

ટેર્ન બોરીવલી સવારે ૮-૦૦ વાગતામા ં પહ ચી. સામાન ફટાફટ ઉતાય . સામાનનો ખડકલો જોતા ંશેષથી હસી પડાયુ.ં બાપ રે, આખ ઘરું તો ત નથી ુ ં ઉપાડી લાવી ને. િબંદ ખીજવાઈને બોલીુ . આ યા તેનો આનદ નહીં અને ંઉપરથી આખુ ંગામ ઉપાડી લાવી એમ કહો છો. અંશભાઈ, તમારા ભાઈને કહજેો કે આ બધ કોણે આપ્ય ુ ું ં છે?

શેષ ઝખવાઈ ગયોં . ભલ થઈ ગઈૂ પણ આ બધ લાવવાની તને ના નહોતી લખીું ?

‘પણ માર સાભળે તો નેું ં ?’

‘ખેર! ચાલો બહાર ગાડી રાહ જએ છેુ !’ અશોક ક ટર્ક્શનની જીપ ખીચોખીચ ભરાઈ ગઈ તો પણ સામાન ંવધ્યો તેથી બીજી ટક્સીમા બાકીનો સામાન લઈને અંશ આ યોૅ ં .

ઘરે પહ ચીને િબંદએ પાડોશીની નાની છોકરીને બોલાવીુ . કભ ુ ં ઘડા ઉપર મીઠંુ, અગરબ ી, ભગવાનનો ફોટો, દીવો વગેરે મકા યૂ ં.ુ સવા િપયો કવારકાને કભ પજનનો આપ્યોુ ું ં ૂ અને પછી ઘરમા માથે ઓઢીને પગ મક્યોં ૂ .

શેષને બહ રમજ થતી હતીુ ૂ . એ કહ:ે ‘અરે ગાડીં , આ તો તાર ઘર છેું . આ બધી િવધી કરવાની કઈ જ ર ંખરી?

પણ િબંદ ન માનીુ . મામીએ કહલે દરેક વાતને િવ ાસથી કરતી રહી. ઘરમા નાથ હતો બીજા બે ં ુમાણસોને બોલાવીને બધ સ યવિ થત ગોઠવી દઈને સા પાચ વાગે પરવાયાુ ું ં ં ર્ં અને શેષભાઈ પાછા ફયા ત્યારે કૉટેજ ર્ઘર બની ગય હતુ ું .ં

તેમના મ પર સતોષની આભા જોઈને િબંદ પર્સ થઈ ગઈં ુ . હ નાથ જોડે શહરેમાથીુ ં ંુ માકેર્ટીંગ કરવા નીકળી ગયો. સાચ કહ તો પહલેા િમલનની ક્ષણોને વધારે એકાત આપવા જ નીક યોું ં ંુ .

મબઈ નગરી આમ તો અલબેલી ગણાય છેું . રોડ ઉપર સરકતી ગાડીઓની વણઝાર અને ઈલેક્ટર્ીક ટેર્નની ગીદ અને માણસોની ભીડ એટલે ખલાસ. પણ મને એવુ ં ક્યાય ન દેખાયં ં ુકારણ કે મલાડથી મુબંઈ નગરી પરૂા પદર માઈલ દર હતીં ૂ . શાકમાકેર્ટમા જઈને નાથ ખરીદી કરવા માડયોં ંુ . મને નવાઈ લાગી, નહીં ભાવતાલ, નહીં રકઝક કશ જ નહીંું . મહારાજને જો મગાયા હૈ લીખા હૈ વહી દે દોં .

અને કાિછયો પણ ફટાફટ જોખવા માડયોં .

અંશ જતાનંી સાથે જ િબંદએ મન બારણ બધ કય અનેુ ુ ુ ું ં ં ર્ં શેષની સામે મલકાઈ: ‘આપણા બેની વચ્ચે આટલી બધી હવા કેમ છે?’

***

38

ડાઈનીંગ ટેબલ ઉપર બેઠા ં બેઠા ંમહારાજના હાથની બનેલ વાનગી આરોગતા ંઆરોગતા ંતર્ણેય જણા ંગપ્પા ંમારતા ંહતા.ં અચાનક શેષ બો યો: ‘અરે અંશ! તાર પિરણામ ક્યારે છેું ?’

‘પદરમીએં .’

‘કેવ લાગે છેું . ડૉક્ટર થવાનો કે ઇજનેર?’

‘ડૉક્ટર જ થવાન ને વળીું .’

‘પણ માનો કે ઍડિમશન ન મળે તો?’

‘ઍડિમશન તો મળશે જ, કેમ ન મળે?’

‘એક કામ કર, અહીંની કૉલેજમા પર્યત્ન કરં . એટલે િબંદને પણ કપની રહ ેઅને મને પણ શાિતુ ં ં .Õ

‘કબાબમા હ ી બન કેમં ંુ ?’ આ િબંદ જએુ ુ અત્યારથી દાત કચકચાવે છેં .

‘ના રે ના મારે શ કામ દાત કચકચાવવા પડેું ં . પણ મળ ભાઈ સાહબેે કોઈ દાક્તરાણી નક્કી કરેલી છેૂ . ક્યાની છે િસ પરની કે અમદાવાદનીં ુ ?’

‘જો િબંદ ખોટી ચીડવ નહીં હુ .’

‘પણ છે ક્યાની એ તો કહેં ?’

‘શેષભાઈ એને દેરાણી લાવવી છે એટલે ઉતાવળ કરે છે. પણ લે િડંગો. એટલુ ંજલદી હ બધું ં ુકહી દઉં એટલો ભોળો નથી હ કેં .’

શેષ િબંદ સામે જોઈ મલક્યોુ .

‘હ ંએટલે કહવેા વ કઈક છે ખરું ં ંુ! ભાઈ સાહબે ગબડયા તો છે જ.’

‘અંશભાઈ, કહો ને કોણ છે હેં?’

‘િબંદડીુ .’ અંશને ચીડાયેલો જોઈને બને જણ હસી પડયાં .ં

અંશને પણ લાગ્યુ ંકઈક કાચ કપાય છેં ં ંુ ુ ! પણ પછી એ પણ હસી પડયો.

‘િબંદુ! હજી તો ભેંસ ભાગોળે છે છાસ છાગોળે છે અને ઘરમા ધમાધમ વો ઘાટ છેં .’

‘છતા પણ કહોને એ ભાગોળની ભેંસ કેવી છેં ?’

‘કાળી? મારકણી? િશંગડાવાળી કે પછી પાળી? હેં િદયરજી કહો ને?’

શ જવાબ આપવો તે ન સમજાતા અંશ ચું પૂ ર ો.

‘કહો ને િદયરજી, મારી દેરાણી કેવી છે? હ કઈ મદદ કરું ં ં ુ?’

‘િબંદુ! શેષભાઈની સામે તો જો. મારી સામે ડોળા કાઢે છે. આ તો ખરી છે મારો ભાવ નથી પછતી અનેૂ

િદયરજી િદયરજી કરે છે.’

39

‘અંશ, શ છેું , કહ ેતો ખરો?’ શેષભાઈના પર્ ાથથી હ ગચવાયોર્ ુ ં ંુ .

‘હજી તો કાચ છેું . પાક થશે એટલે કહીશુ ં .’

‘ચોક્કસ ને?’ િબંદ ટહકીુ ુ .

બી િદવસે વળતી ટેર્નમા અંશ પરત થઈ ગયોં .

*** પદરમીની સવારે છાપ આવતાની સાથે િરઝ ટ જોવા માડયોં ં ંુ . ફ ટક્લાસન કૉલમર્ ું . દય ધબકત હતુ ું .ં

ચારસોની િસરીઝમા બાવીસ નબર હતો જં ં એટલે અચના પાસ થઈ ગઈ છેર્ . વાહ! અચના ફ ટક્લાસ પાસ થઈ છેર્ ર્

એટલે મેડીકલમા ંઍડિમશન લેશે જ. દય જોરથી ધડકવા માડં ં ુપણ થોભ મનવા તાર તો રીઝ ટ જોું . ચાર હજારની િસરીઝમા બાવીસ નબર ગાયબ હતોં ં , આમ હોય ખરંુ?

કદાચ ! કોઈક પેપર કાચ ગય હોય તોુ ું ં . સેકડક્લાસમા દય ધબકારો ચકી ગયં ં ૂ ં.ુ સેકડક્લાસમા પણ ચાર ં ંહજાર બાવીસ નથી. થડક્લાસર્ ત્યા પં ણ નબર નથીં . ખલાસ, શ ફલ થયોુ ેં ? કઈક વાચવામા ફર થતો હશેં ં ં ે . એકીટશે જોઈ રહલેી િદ યા પણ સમજી કઈ ગોટાળો થયો છેં . મામાએ પછૂ ં:ુ ‘અંશ શ થયુ ું ?ં’

આંખમા આંસ ઉભરાઈ આ યાં ંુ . આવ બને તો નહીંું . કઈક િપર્ન્ટ િમ ટેક થઈ હશેં . શ બોલવ તેની ુ ું ંગગળામણ થઈ ગઈૂં ત્યા બાલ ં ુ સરતી દોડતો આ યોુ .

‘અંશભાઈ પેંડા લાવો.’

‘કેવી મ કરી કરે છે, ભાઈ!’

‘કેમ?’

‘પિરણામમા તો મારો નબર જ નથીં ં .’

‘તો શ થઈ ગયુ ું ?ં કૉલેજના બૉડ ઉપર તો તમાર નામ લાગ્યર્ ું ં ુછે. યિનવિસર્ટીમા આઠમોુ ં અને મહસેાણામા ંપહલેો નબર અંશં . કે. િતર્વેદી. તમારો નબર ં ૪૦૨૨ ને?’

‘હા, પણ છાપામા તો નબર હોવો જોઇએ નેં ં ?’

‘પણ યિનવિસર્ટીના પહલેા દસન િલ ટ જોયુ ુ ું ?ં’

‘ના.’

િદ યાએ તરત છાપ બતા યુ ું ંઅને નામ હત જું . ક્ષણ પહલેા ં ધડકત હૈય આનદિવભોર થઈને મી ઊઠુ ુ ું ં ં .ં

મામા અને મામીને પગે લાગ્યો. આખ ફિળય અિભનદન આપવા ઉમટુ ુ ું ં ં .ં પેંડા વહેંચાયા. મન મી ઊઠ ુ.ં કરણાશકરનો છોકરોુ ં તેજ વી જ હોય, મામા કાયમ કહતેા પણ ઉછેર તો મામાનો હતો. એ કેમ એવ કહતેા તે મને ુ ંક્યારેય સમજાય નહોતુ ું .ં

40

હવે તો હ પણ ડૉક્ટર બનવાનો જું . ડૉક્ટર બનીને દેશના ગરીબ ગરબાની સેવા કરવાનો અને દેશ માટે ુકઈક કરી ટવાનોં વાળા ં વપ્નો કાઉિટંગ એન.સી.સી તથા એ.સી.સી.ની પર્વિ દરમ્યાન મનમા પડેલાૃ ં ં તે સળવળવા માડયાં .ં

િમતર્ોના વદોમાૃં ,ં લો, શભેચ્છાઓ અને આિશષમાથી છટકીને મન ક્ષણાધમા અચનામા દોડી જત હતુ ુ ું ં ં ં ંર્ ર્ . પછી મન પા વળી જત આશાઓ લઈનેં ંુ , ભીન ભીન શમણ બનીને દય ખીલી ુ ુ ું ં ં જત હતુ ું .ં

અનકર્મુ

41

આંસડ ુ ે ચીતયાર્ં ગગન (૧૧)

સા કૉલેજમા બહમાન થવાન હતં ં ં ંુ ુ .ુ િવ ાથીર્ િમતર્ો અને સહાધ્યાયીઓની વચમા િપર્િન્સપાલ સાહબેે ંશભેચ્છા ુ પાઠવી અને ભિવ યમા આગળ કેવી રીતે વધશો તેના ઉ ે ય પે બે શબ્દો ઉપર જ ભાર મક્યો અને તે ં ુ – be

sincere…

જો કોઈ કામ તમે હાથમા લીધ તે કામ પરા ખતથી પાર પાડોં ં ૂ ંુ , ખતનો મ મ અભાવ દેખાશે તેમ તેમ ંતે કામમા બગાડ દેખાશેં . અને આવા જ કારણે અંશ િતર્વેદી ડૉક્ટરીમા ંપર્વેશ પામશે. આ ખતં, આ મહનેત અને આ તપ યાન પિરણામ હમેશાર્ ુ ં ં ંશભ જ આવત હોય છેુ ુ ં . ી અંશ િતર્વેદી હજી પણ આગળ વધે. ડૉક્ટરીમા પર્વેશ તો ંિનિ ત છે પરત હજી તેઓ તે કે્ષતર્મા િવશેષ આગળ વધે અને અતેર્ દાખવેલ ખત અને મહનેત દરેક કે્ષતેર્ દાખવીને ં ં ંુઆગળ વધતા રહ ેતેવી શભેચ્છાઓુ સાથે સાથે તેમનો કૉલેજના િવ ાથીર્ઓ જોગ સદેશોં અને અમદાવાદના અગર્ણી ંદૈિનકના રીપોટર તેમનો ઇન્ટર ય લેવા આ યા છે તે આપની હાજરીમા થાય તેવી િવનતી સાથે અતેર્ િવરમ ર્ ુ ું ં ં .ં અને અંશભાઈને િવનતી કરીશ કે કૉલેજના િવ ાથીર્ જોગ સદેશ અતેર્ રં ં જ કરેૂ .

તાળીઓના ગડગડાટ વચ્ચે અંશ ઊભો થયો. મામાની આંખમા આવેલ આંસ જોઈને અંશ પણ ક્ષણ માટે ં ુઢીલો પડયો પરત એ હષનાં ંુ ર્ આંસ છે તેમ માનીને મન કઠણ કરી માઇક ઉપર બોલવાન ુ ુ ં શ કયુર્ં:

ેય િપર્િન્સપાલ સાહબે, માનવતા મહમેાનોં , િમતર્ો,

આપ સૌની શભેચ્છાઓુ અને શભાુ િશષો મારે માટે િજંદગીની અમ ય મડી છેૂ ૂ . અને એ મડી કે મગટના ૂ ંુ ુિશર ઉપર એક મોરપીંછ છે. એ મોરપીંછનો મોરલો અહીં હાજર છે… મની આંખમા ખશીન અ િબંદ જોયા પછી મને ં ંુ ુ ુ ુલાગે છે કે મારા ઉપર આપ સૌનો અતટ િવ ાસને સત્ય કરી બતાવ તેવી શિક્તૂ ંુ પર્ભ મને બકે્ષુ .

મા અને બાપ િવનાના નોધારા બે ભાઈઓને સ કારં ં , ગણ અને કેળવણીના દો લાુ વાઘા પહરેાવનાર અને કદી મા અને બાપની ખોટ ન સાલવા દેનાર એ મામા અને મામીન ઋણ અત્યારે ન મર તો જ ર નગણો ઠર જુ ું ં ંુ ુ . એમન વપ્ન હતુ ું ંકે મારો એક ભાણો ઇજનેર છે અને બીજો ડૉક્ટર થશે. એ વપ્ન હુ ંિસ કરી શક્યો .ં

નાનપણથી જ એમની પેર્રણાને અંતે વપ્નો જાગતા ંગયા ં તે વપ્નો હવે હકીકત બની ઊભા ં છે. વપ્નશીલ યવા ડોક્ટર તરીકે અત્યારે તો મારા આદશ દુ ુ :ખી, ગરીબ અને દિલત વગના દરેક માણસોની સેવા કરવી ર્એ જ માતર્ એક ધ્યેય છે. તદપરાત ડૉક્ટર બનીને ુ ં ગામને જ્યારે પણ મારી જ ર હશે ત્યારે શક્ય તેટલી રીતે મદદ પ થવાનો જ .ં

મારી િસિ મા પેર્રણામિતર્ મારા મોટાભાઈ પણ છેં ૂ . િપર્ન્સીપાલ સાહબેના Be Sincere…ના િસ ાત સાથે ંમળતો િસ ાત એક બીજો પણ છે અને તે છે ં Be Perfect. ખતથી પણતાને આરે પહ ચવા ટલ ઝં ૂ ંર્ ુ મવ પડે તેટલુ ું ંઝ મવા હ તૈયાર ુ ં .ં મઝીલ મારી સામે છેં અને તે ડૉક્ટરીમા ખત અને મહનેતથી ે ઠ ડૉક્ટર બનીને જ રહીશં ં .

મારા િમતર્ોને એક જ સદેશો આપવાનો છે અને તે ખતથી સતત પર્યત્નશીલ રહીએ તો ધારીએ તે િસિ ં ંઆપણને ઉપલબ્ધ થાય જ છે. મધમાખીન કામ લો ઉપરું ફરીને રજ લાવવાન છેું . કદીક તેને થાક ખાતા ંજોઇ છે?

42

કદી ઉંઘતી કે આરામ કરતી જોઇ છે? તે સતત રીતે પોતાના કાયમા મશગલ રહ ેછે તેમ િમતર્ો ભણતરમા તમાર િચ ર્ ં ૂ ં ં ુજોડી મથતા રહો. િસિ તમારો ર તો શોધતી આવશે જ.

અંતે આપ સૌનો પેર્મ અને દલાર પામી ખરેખર ધન્ય બન્યો ુ .ં આપ સૌની આિશષથી આ જ રીતે આગળ વધતો રહીશ અને જ રત હશે ત્યારે સાથે પણ ચાલતો રહીશ.

જય િહંદ

પેર્સ િરપૉટર ી ભ સાહબેે ઊભા થઈને અંશને પછર્ ૂ ં:ુ ‘અંશભાઈ, આપને કયો િવષય વધ ગમેુ ?’

‘કેિમ ટર્ી કે મા મારા હાઈએ ટ માક આ યા છેં ર્ .’

‘તો તમારે કેિમ ટ બનવ જોું ઇએ ડૉક્ટર નહીં.’

‘એ જ રીતે બાયોલોજી પણ મારો િપર્ય સબ ક્ટ છે જ. પરત કોઈ કારણોસર હાઈએ ટ માક હ મેળવી ં ંુ ર્ ુશક્યો નથી.’

‘તમારી િસિ મા પેર્રણા ોત કોણં ?’

‘હ આગળ કહી ગયો તેમું મારા મામા અને મામીન સ કાર િસંચન અને મારા મોટાભાઈનો ુ ં ં Be Perfectનો િસ ાતં.’

‘તમારી મહત્વાકાક્ષાં ?’

‘ભારતનો ઉ મ નાગિરક બનવાની.’

‘ફોટો પ્લીઝ.’

બી િદવસે ગજરાતનાુ ંઅગર્ણી દૈિનકમા મહસેાણાનો તેજ વી તારલોં –અંશ િતર્વેદી ઝળકતો હતો. બે ગો ડ મેડલ, નશનલ કૉલરિશપૅ , િતર્વેદી મેવાડા ાિતમડળ કૉલરિશપં , મબઈનાું ંતર્ણ ટર્ ટોની કૉલરિશપ વગેરે વગેરે ઘણી બધી િસિ ઓથી અંશન બહમાન થયુ ું ંુ . મધમાખીના દર્ ટાતને િબરદાવાયં ં ુઅને િવ ાથીર્ આલમને તેની શીખ લેવાન કહવેાયુ ું .ં

બાલમામા આ વાચતા હતા અને વગત બબડતા હતાુ ં : ‘કરણાશકર તમારો અંશ પણ શેષ ટલો જ ુ ંહોનહાર છે. તમે હોત તો કેવ ડ ભાગ્ય તમને સાું ં ંુ પડત.’

નરભેશકરકાકાને બાલમામા છાપ બતાવતા હતાં ંુ ુ . કેવો હોનહાર છે. છોકરો સીધો, સરળ, ગિણયલુ અને હોિશયાર. પતર્ની સફળતાનો જશ બાપને મળેુ . એમણ ેિસંચેલ સ કારને મળેં , ને પાકતા ંઅઢાર વષની રાહ જોવી પડેર્ . કરણાશકર ખરેખર આ હોત તો એમના આનદની સીમા ન રહતેુ ં ં . કેમ ખરંુ ને, નરભેશકરં ?

‘હા, હા, હીરા પણ કેટલી ખશ હોતુ ! ખેર, છોકરાને મેડીકલમા ઍડિમશન હવે તો નક્કી જ છેં .’

‘શેષ મબઈ રાખવા માગે છે પણ મારો જીવ નથી ચાલતોું . અંશ અમદાવાદ જ રહવેા માગે છે. વળી નશનલ કૉલરિશપ પણ અમદાવાદમા રહ ેતો મળેૅ ં . તેથી ગચવાઉં ુ ં .ં’

43

‘અમદાવાદ જ રાખો ને ભાઈ! બેઉ ભાણીયાને ક્યા મબઈ મકવાં ં ૂુ ? અમદાવાદ તો આમેય નજીક છે. સા માદે પહ ચી જવાયં .’

‘હ પણ અમદાવાદ રાખવાના જ મતનો ુ ં .ંÕ

અનકર્મુ

44

આંસડ ુ ે ચીતયાર્ં ગગન (૧૨)

ઍડિમશન િલ ટમા પહલેા જ િલ ટમા અંશન નામ હત અને તરત જ પાછળ અચના યાસન પણ નામ ં ં ં ં ંુ ુ ુર્હત ુ.ં મેિડકલ હો ટેલમા પણ કદરતી રીતેં ુ ઍડિમશન મળે જ. શેષભાઈએ ટેિલગર્ાિફકલી અિભનદન પાઠ યાં .ં

કૉલેજને પહલેે િદવસે ક્લાસમા પર્વેશતો હતો ત્યા જ અચના ગલાબીં ં ર્ ુ સલવાર કતામા દેખાઈુ ર્ ં . ક્યારનો એને જોવા હ તરસતો હતોુ ં પણ એની નજર નહોતી પડી. પર્ોફસર આવીને અંગેર્જીમા લેક્ચર શ કયે ું ર્ં. શ શ મા અડધ ં ંુહવામા જત હતં ં ંુ .ુ લેડીઝ બેંચ તરફ મન દોડી જત હતુ ું .ં

િસ પરમા નબર વન હતાુ ં ં . પરત અહીં તો નબર આઠ હતાં ંુ . તેથી પર્માણમા ઓછો ભાવ પછાતો હતોં ૂ . નબર વન તો કોઈ છોકરી હતીં . હજી ઓળખાણ થઈ નહોતી. કરવાની કોઈ ઉતાવળ પણ નહોતી કારણ કે આખા વષ ર્દરમ્યાન તેની સાથે પધામા રહવેાન જ હતર્ ં ં ંુ .ુ અચાનક પર્ોફસરે સાહબેે પછૂ ં:ુ ‘Yes Mr.! May I know your name?’

હ બઘવાઈ ગયોું .

‘I am Ansh Trivedi.’

‘Fine Mr. Ansh. it seems that you were not in the class room’

‘Is it sir?’

‘Yes! because you were looking in the sky.’

‘But there is terrace in between sir. I am sorry for that but feeling homesick!’

‘Is it? coming from?’

‘Siddhdpur.’

‘Oh yaa. તમારો તો ઇન્ટર ય પણ આ યો હતો કેમુ ?’

‘હા સાહબે ઉજ્જડ ગામમા એરડો પર્ધાન વ હતં ં ં ંુ .ુ’

બધા મારા જવાબથી હસતા હતા.

‘So Mr. એરડા ઑફ ઉજ્જડ િસ પરં ુ , be attentive O.K.’

‘O.K. sir and sorry for the disturbance.’

વાક્ય પર કરી નજર અચના પર ગઈૂ ુ ર્ . એની સદર મજાની આંખોમાું ંઆ ય હતર્ ુ.ં ઓળખાણ પણ હતી. એ મલકતી હતી. એટલે કે એ મને ઓળખતી હતી. મને શોધતી હતી.

મનના ધબકારાને સયિમત કરવા ં મારે પર્યત્ન કરવો પડયો હતો. રહી રહીને મન કહતે હતુ ું : એની આંખોમા કશક છેં ંુ , કશકંુ, કશકંુ.

પર્ોફસરે સાહબેની નજર હજી મારા પર મડાઈ હતીં . ફરીથી લેક્ચર શ થયુ.ં પર થયૂ ં ંુ .ુ દયના ધબકારા હજી એ જ ગિતમા ચાલતા હતાં . નોટસ હ ઝડપે ઉતારતો હતો તે જોઈને મારો સહાધ્યાયી િવચાર કરતો હતોુ ં .

45

‘તમે ઇંિગ્લશ મીડીયમમા હતાં ?’

‘હા અને ના.’

‘કેમ એવ કહો છોું ?’

‘કૉલેજમા ઇંિગ્લશ અને કલમા ગજરાતી તેથીં ંૂ ુ .’

‘તમારી ઝડપ તો જબરી છે. તમે તો બધ ઉતારી લીધ છેુ ું ં . તેથી મને લાગે છે કે તમને પીકઅપ કરવામા ંતકલીફ નહીં પડે.’

‘થેંક ય!ુ પણ દો ત તમાર નામું ?’

‘અિવનાશ નાણાવટી.’

‘અહીં ક્યા રહો છોં ?’

‘હો ટેલમા.ં’

‘ખરેખર?’

‘હા.’

‘કયો નબરં ?’

‘થડ ફ્લોર પર ર્ .ં સ રમા.ં’

‘હ પણ થડ ફ્લોર પર જ ુ ં ંર્ . પરત હજી મ નથી લીધોં ુ .’

‘અહીં ક્યા ઊં તયા છોર્ ?’

‘બીજી હો ટેલમા ં .ં ગે ટ તરીકે. પણ બહ જલદી મ લઈ લઈશુ .’

‘તો પછી મારી મમા જ આવી જાવં ને ભાઈ.’

‘છે ખાલી?’

‘થઈ જશે.’

‘કેવી રીતે?’

‘તમાર હો ટેલ ઍડિમશન ફોમ લઈને ચાલોું ર્ .’

‘ભલે.’

રાવજીની મ ઉપરથી બેગ અને િબ તરો લઈ હો ટેલમા એકોમોડેટ થઈ ગયોં .

ચા પીતા ંપીતા ંઅિવનાશે પછૂ ં:ુ ‘તમે ક્લાસમા કોઈને ઓળખો છોં ?’

‘કેમ એવ પછવ પડુ ુ ું ૂ ં ?ં’

‘પેલી પીંક ખીચડી તમારી સામે જોઈને મલકાતી હતી.’

46

‘વોટ, ખીચડી!’

‘Please don’t take it easy! પણ હ છોકરીઓને ખીચડીુ ં , ઈડલી, ઢોકળી વા ંનામોથી ઓળખ ંુ .ં સારી છોકરી હોય તો નથણી, બ ીુ , વીંટી વા ંનામ આપ ંુ .ં’

‘ઓહ શટ અપ.’

‘ના યાર, કોઈ તારી રીલેટીવ હોય તો સોરી પણ ખીચડી મારી ભાવતી વાનગી છે અને ભાવતી અને સારી વાનગીમા ફર તો રહવેાનો જં ે .’

‘ખેર, એ પીંક ખીચડી એટલે પીંક સલવાર કતાુ ર્ પહરેીને તર્ીજી બેંચ ઉપર બેઠેલી છોકરી િવશે કહ ેછે તુ?ં’

‘ના, યાર એ નહીં.’

‘તો?’

‘પહલેી બેંચ ઉપર બેઠેલીની વાત કર ું .ં’

‘સોરી, તો તો ર ગ નબરં .’

‘ખરેખર?’

‘હા, પણ એથી ત કેમ ખશ થાય છેુ ું ?’

‘યાર બને ને અલગ અલગ થાળી મળે તો મઝા આવે નેં ?’

‘ખરો આખાબોલો છે ત તોું ?’

‘ખયાલી પલાવ પકાવીએ છીએુ . િજંદગી ખબ ટકી છે યારૂ ં ૂ ! વ ત બનતી હોય ત્યારે સગધ માણી ુ ુ ંપીરસાયાનો વાદ માણો.’

કાિઠયાવાડી નાણાવટી પ ટવક્તા હતો. કોઈ ભાવકતા નહીંુ . નક્કર વા તિવકતા ઉપર જીવતો હતો. મારો કોઈ જવાબ ન મળતા ંએ બો યો: ‘જનાગઢમા આવી જ એક ખીચડી પૂ ં કવતો હતો પણ એના બાપને ગધ આવી ગઈ ંએટલે ખીચડી દાઝી ગઈ.’

‘એટલે?’

‘એના બાપે બી ભાણે પીરસી દીધી.’

‘યાર! ત તો છોકરીને ખીચડી જ કહ ેછેું .’

‘ચાલ છોડ ત બતાવ દો ત તારી કોઈ ખીચડી છે કેુ ં ?’

‘નહીં યાર. એવા ખયાલી પલાવ નથી પકાવતોુ .’

‘ત નહીં કહ ેએમ નેું ? ખેર, બચ્ચ તર્ીુ જી બેંચવાળી પીંક સલવાર કતાને હ એક િદવસ હ પકડી પાડીશુ ર્ ુ ું ં .’

‘ના દો ત! એમ નહીં. પણ હજી ખયાલી સોન ખરી છેુ ું ં . શ ઘાટ ઘડીશ તે ખબર નથી એટલે કાચ કાચ ુ ુ ું ં ંકશ નહીંું .’

47

‘હ,ં એમ કહ.ે’

‘અિવનાશ, જનાગઢ ગામ કેવ છેૂ ુ ં ?’

‘વાત બી વાળવાની રીત સારી છે.’

‘ના યાર એમ નથી. તારે ન કહવે હોય તો ન કહતેોું પણ આ તો મ પાટનરના ગામનો પિરચય તો ર્જોઇએ જ ને.’

‘જનાગઢૂ નામ પર્માણે જન જ ગામ છેુ ુ ં . એક જ ર તો કાળવાચોકથી શ થાય તે ટેશન ઉપર નીકળે. એમા કેટલાય ઢાળ આવે અને કેટલાય ટેકરા આવી જાયં . તમારા િસ પરના િસ રાજ જયિસંહ ેઘરેો ઘાુ યો પણ કેટલાયં વરસો સધી અડગ ટકી રહલેુ ુ ંજનાગઢ ગીરનારની તળેટીમા છેૂ ં . પણ એ તળેટીથી થોડે દર બહાઉ ીન કૉલેજ ૂછે અને એ કૉલજેમા મારી ખીચડી પાકતી પાકતી દાઝી ગઈં .’

‘યાર ત તો ફરી પાછો ખીચડી ઉપર જ આ યોું .’

‘ચાલ દો ત, મહતેામા જઈને ભેળ ખાઈએં .’

‘ખીચડીથી છાલ ટી ત્યા ભેળં ?’

‘હા, ભખ લાગે છેૂ , દો ત.’

‘ચાલો ત્યારે!’

‘મારી પીંક ખીચડીન નામ આ શોધવ છેુ ું ં !’

‘નબર ખબર છેં ?’

‘હા, દો ત!’

‘ચાલ, તો િલ ટમા જોઇ લઈએં .’

‘છોડને યાર! કાલે વાત!’

‘અચ્છા. ભેળ તો ખાવા જઈએ છીએ ને?’

‘હા, તારા િસ પરમા કેવ છેુ ું ં , દો ત!’

‘િસ પર મુ ઝાન નાન ગામ છેુ ું ં . ટાવરથી ટેશન વચ્ચે એવો એક જ સીધો માગ છેર્ . િસધ્ધરાજનો ખિંડત રદર્માળ છેુ . અને કદી સમદુર્ને ન મળેલી એક સર વતી નદી છે. ને િકનારે િકનારે ફરતા ંફરતા ંહમણા કાચ સોન ં ં ંુ ુમ ય છેું . હજી તો સાફ સફાઈ, આગ બધામાથી પકવીને ઘાટ આપવાનો છેં .’

‘પીંક સલવાર કતાની વાત કરે છે નેુ ર્ ?’

‘હ!ં’ હકારમા મેં મ તક હલા યં ં.ુ

‘મને નામ ખબર નથી. તને ખબર છે?’

‘હા, અચના યાસર્ .’

48

‘મારી ખીચડી કરતા ંતો ત દો તું , ફા ટ છે.’

‘એન મોસાળ િસ પરમા છે અને એના મામા મારા મામાના ખાસ ફર્ન્ડ છેુ ુ ેં ં .’

‘યાર તાર કામકાજ તો સપર ફાું ુ ટ છે.’

‘ના, એવ નથીું દેખેં આગે આગે ક્યા હોતા હૈ?’

અનકર્મુ

49

આંસડ ુ ે ચીતયાર્ં ગગન (૧૩)

તે િદવસે સવારે િબંદને ઉલટી થવા માડીુ ં . શેષ સાઈટ ઉપર જતો હતો. તિબયત સારી ન રહતેી હોવાની ફિરયાદ તો િબંદ કરતી જ હતીુ . પરત તેને સમજ પડતી નહોતી કે શ થાય છેં ંુ ુ . પેટમા ઝીણ ઝીણ દં ં ંુ ુ ુ :ખત હતુ ું .ં આગલે િદવસે ચોપાટીની ભેળપરીુ , ક ફી વ આચર કચર ખાવાથી અપચા વ થય હશે તેમ માનીને ુ ુુ ુ ું ં ં શેષે સહજે ગરમાટો કરવાન કુ ું ંઅને સાઈટ ઉપર જવા નીકળી ગયો.

‘નાથ!ુ’ િબંદએ બમ પાડીુ ૂ .

‘હ બેનં !’

‘સાહબેને ફોન કર અને કહ ેકે અડધો એક કલાકમા પાછા આવેં .’

‘ભલે, બેન!’

સાઈટ ઉપર પહ ચતા ંજ શેષ પાછો આ યો. ‘શ છે િબંદું ુ? કેમ ફોન કરવો પડયો?’

‘મને ઉલટી થતી નથી પણ ઉબકા આ યા કરે છે. કોણ જાણે કેમ જીવ ગભરાયા કરે છે.’

‘પણ તેમા હ શ કરં ં ં ંુ ુ ુ?’

‘તમે હો તો મને રાહત રહ ેને?’

‘સારંુ! પણ ગરમાટો કય ?’

‘હા, નાથએ રાબ બનાવી આપી હતીુ . હવે સાર થઈ જશેું .’

‘નાથની રાબથી કે મારા આવવાથીુ ?’

‘તમારા આવવાથી.’

શેષે િબંદના માથા પર હાથ ફરવતા પછુ ે ુૂ :ં ‘િબંદુ, આટલી નાની વાતથી ગભરાઈ જઈશ તો શ થશેું ?’

‘શાનુ?ં’

‘ભેળ ખાવાથી અપચો થયો તેમા તો મને ફોન કરીને મને બોલાવી લીધોં .’

‘એવ નથીું .’

‘તો?’

‘નાથ,ુ કહતેો હતો કે બેન ગરમાટો ન કરો પણ ડૉક્ટરને બતાવી જઓુ .’

‘હ,ં કેમ?’

‘કદાચ બીજા કશાન પણ હોયું .’

50

‘એટલે?’

‘એટલે હુ ંકદાચ...’

‘કદાચ શુ?ં’

‘ચાલો, આ ડૉક્ટરને જ બતાવી દઈએ. એટલે િનરાકરણ થઈ જાય.’

‘ભલે, તારી ઇચ્છા હોય તો. પણ મારે સાઈટ ઉપર જવ જ રી છેું . તેથી બપોરે જમ્યા પછી જઈ આવીશુ.ં’

‘ભલે!’

અડધો એક કલાક રહીને શેષ સાઈટ ઉપર પહ ચ્યો. લાભશકરકાકા આઘા પાછા થતા હતાં .

‘શ વાત હતીું , િતર્વેદીભાઈ?’

‘એને અપચા વ થયુ ું ંહત ુ.ં તેથી ગભરાતી હતી.’

‘કેમ, કાલે કઈ ફરવા ગયાં ંહતા?ં’

‘હા. ચોપાટીની ભેળ અને ક ફી ખાધાુ ંહતા.ં’

‘પણ એમા ગભરાવાન શં ં ંુ ?ુ’

‘ઊલટી થતી ન હતી અને ઉબકા આવતા હતા.’

‘હ.ં’

‘નાથએ ક કે ડૉક્ટરને બતાવી જઓ તો સારુ ું ંુ ુ. બીજા કશાન પણ હોયું .’

‘હા. વાત તો સાચી. નવા ંપરણેલા ંજવાનીયાુ ંછો. કઈક નવાજની પણ કરી હોયં ૂ .’

‘એટલે?’

‘એટલે એમ કે બેનને મિહના પણ ર ા હોય.’

‘હેં!’

‘હ,ં લેડી ડૉક્ટરને બતાવજો અને સારા સમાચાર હોય તો ગાયને સવાશેર ઘઉં બાફીને ખવડાવજો.’

‘મને શરમ આવે છે, કાકા. ’

‘લગ્ન કયાર્ં ત્યારે શરમ નહોતી અને હવે?’

‘બસ કાકા, તમારા મ મા ગોળ ઘીં .’

‘ભલે દીકરા, અને વહને હવે સાચવુ .’

‘કાકા આજનો િદવસ હ ી ઉપરું ... બહ સારી વાત તમે કરીુ .’

‘ભલે! અને વહને શભાિશષ કહેુ ુ .’

51

***

ડૉક્ટરે કન્ફમ કરવા એકાદ પખવાિડયાની રાહ જોવા કર્ ુ.ં િબંદનો મિહનો તો પરો થઈ જ ગયો હતોુ ૂ . પણ ઊલટી એ મોિનર્ંગ િસકનેસની જ છે. તેને કન્ટર્ોલ કરવા સવારના ગઠોડા ખાવાની સલાહ આપી અને જ ર હોય તો દવા ંપણ લે.

પાછા વળતા િબંદ શેષના ખભે માથ ઢાળીને સતી હતીં ં ૂુ ુ . શેષે પછૂ ં:ુ ‘િબંદુ! પહલે માતત્વુ ૃં , કેવી લાગણીઓ થાય છે?’

‘અજબ ગજબ લાગણીન િમ ણ છેું .’

‘અજબ ગજબ કેમ?’

‘એક બાજ થાય છેુ સમય કેટલો ઝડપી વહવેા માડયો છેં . મબઈ આ યેું હજી તો બે અઢી મિહના થયા છે. ત્યા ફરીથી નવં ં ુનવુ ંથવા માડં ં.ુ’

‘હ.ં’

‘અને બીજી બાજ થાય છેુ , તમે નોકરીએ ગયા હો ત્યારે એકાતમા હવે જીવ ગભરાતો મટશેં ં .’

‘એટલે તારો જીવ મારા િવના ગભરાય છે?’

‘હા, અને ક્યારેક તમે હો છો ત્યારે પણ ગભરાય છે.’

‘કેવી વાત કરે છે તુ?ં’

‘હા, રજાને િદવસે તમે મને વધ સતાવો છો ત્યારે પણ જીવ ગભરાય છેુ .’

‘ખરી છે ત તોું , ન મ તો પણ ગભરાય અને મ તો પણ ગભરાયં ં …’

‘હ.ં શેષ, શ લાગે છેું ?’

‘શાનુ?ં’

‘આ નવો અનભવુ , પહલેી વખત મા બાપ બનવાનો.’

‘હજી તો નવ મિહનાની વાર છે ઘલેી!’

‘તમે મારા બાબાને વહાલ કરશો ને?’

‘અરે! અત્યારથી બાબો બાબો કરે છે! બેબી પણ હોઈ શકે.Õ

‘ભલે હોય તે માર સતાન મને ે ઠપદ એટલે કે માતપદ અપાવશેું ં ૃ અને તમને િપતત્વૃ .’

‘હ!ં’ િબંદની ઘલેી ઘલેી વાત શેષ પણ માણતો હતોુ : ‘આપણ સતાન કેુ ં ં વ હશેું ?’ િબલકલ તારી પર્િતકિત ુ ૃહશે.

‘ના, તમારા વો હશે.’

52

‘જો બેબી હશે તો મારા વી અને બાબો હશે તો તારા વો.’

‘કેમ એવુ?ં’

‘છોકરી બાપ ઉપર પડે તો નસીબદાર કહવેાય.’

‘તમે કોના ઉપર પડયા છો?’

‘હ તો મારા બાપ ઉપર પડેલોુ ં .’

‘અને હુ?ં’

‘જાહરે છે મારા ંસાસ વીુ .’

‘તો તો આપણે બને કમનસીબ નહીંં ?’

‘ધત તેરી્ , ટ નેગેિટવ મેક્સ પોઝીટીવુ એટલે તો આપણે બને સમદં ુ :ખીયા ંસરખા ંછીએ. કેમ? ’

‘તો તો મારે બેબી જોઇએ.’

‘કેમ?’

‘િબલકલ તમારી પર્િતકિત જ જોઇએુ ૃ .’

‘મારે?’

‘નેક્ ટ ટાઈમ!’

‘તમે માનો પેર્મ જોયો છે?’

‘ના, અને બાપનો પણ નહીં.’

‘બાપનો તો મેં પણ નથી જોયો પણ માનો પેર્મ તો હ ભરપર આપીશું ૂ .’

Ôહ તો એવ કઈ સમજ્યો નથીું ં ંુ . પણ કદરતી રીતે જ આપણને નથી મ ય તે આપવાન થશે તો ખોબલે ુ ુ ું ંખોબલા જ આપીશ ને વળીું ?’ િબંદના કપાળને ચમી લેતાુ ૂ ંશેષ બો યો.

‘આંગળી ધાર હ કેું ં ં ?’ બે આંગળી ધરતા િબંદએુ ક ુ.ં

‘મોટી આંગળી શેષે પકડી.’

‘બેબી જ આવશે અને તમારા વી.’

‘ભલે, હવે સવાશેર ઘઉં બાફીને ગાયને ખવડાવી દે .’

‘કોણે ક ુ?ં’

‘લાભશકરકાકાએ ક હતં ં ંુ ુઅને તારી ખબ કાળજી રાખવાન ક હતૂ ં ં ંુ ુ .ુ’

‘ભલે, નાથને કહી દઉં ુ .ં’

‘અમદાવાદ અને િસ પર કાગળો લખી દઉંુ .ં’

53

‘શ લખશોું ?’

‘ત લખાવ એમ લખીશું .’

‘ના તમે ના લખતા. હ જ લખી નાખીશું .’

‘ચાલ સાથે જ લખીએ.’

*** અિવનાશે અંશ અને અચનાના મર્ નમેળને ખબ સદર રીતે વધાવી લીધોૂ ંુ . અચના સાથે ખપત કરવામા એ ર્ ં

એક્ પટ હતો અને એમને એમ વાતોમા એની પીંક ખીચડીની બધી વાત કઢાવી લીધીર્ ં .

એ છોકરીન નામ હત સરલા મહતેાુ ું ં . ભાવનગરથી આવતી હતી. અને બે મિહનાના ટકા ગાળામા ૂં ંઅિવનાશ સાથે દો તી પણ પાકી કરી લીધી. સરલા આમ તો શહરેમા રહતેી હતીં . પરત અચના સાથે બેનપણાથી ં ુ ર્અિવનાશ પણ િ થર થઈ ગયો.

ડૉક્ટરી સાયન્સનો એક સીધો િનયમ છે કે ભણતા ંભણતા ંદરેક જણ મહદ અંશે પોતપોતાન પાતર્ શોધી ્ ુ ંજ લેતા ંહોય છે. અને રહી જાય છે તે પછી દર્ાક્ષ ખાટી છે ની મ ડૉક્ટર કન્યા ન જોઇએ વાળી વાત કરતા થઈ જાય છે.

જ્યારે િબંદનો કાગળ આ યો ત્યારે અંશ હો ટેલમા નહોતોુ ં . અિવનાશે કાગળ હાથમા લીધોં . િબંદભાભીના ુઅક્ષરોથી તે પિરિચત તો હતો જ. તેથી કાગળ ફોડયા િવના પોતાની પાસે રાખી લીધો.

સા જ્યારે ગાડન ઉપર બધા ભેગા થયા ત્યારે અંશને કાગળા આપતા કહેં ર્ : ‘અંશ શરત લગાવવી છે?’

‘શાની?’

‘િબંદભાભીના કાગળમા કોઈ સારા સમાચાર છેુ ં .’

‘હ હશે તો આઈ કર્ીમ મારા તરફથીં .’

‘ફક્ત આઈ કર્ીમમા જ પતાવવાનં ં?ુ’ સરલા ટહકીુ .

‘એઈ િચબાવલી! અંશને હમણા ખાલી ન કર હજી કૉલરિશપના પૈસા નથી આ યાં .’ અચના પક્ષ ખેંચતી ર્હતી.

‘હ લોન આપીશું .’

‘ભલે ભાઈ! નવ િપક્ચર હશે તે પણ જોઈું શુ,ં બસ? ’

કાગળ ફોડીને અંશે વાચવાન ં ંુ શ કયુર્ં.

પજ્ય કાકાૂ ,

આજથી સાડા સાત કે આઠ મિહના પછી મારો જન્મ થશે. ભતર્ીજી હોઇશ તો માર નામ અંશીતાું અને ભતર્ીજો હોઇશ તો અંશમાનુ . માર આગમન ગમશે નેું ? મારી ઓળખાણ ન પડી? ચાલો ત્યારે કહી જ દઉં, મારા વહાલા

54

કાકા, િબંદુમમ્મી અને શેષપપ્પાની હ દીકરીુ ં /દીકરો .ં તમે કોણ? નાની નાની છોકરીના હાથ દોયા હતાર્ પછી િબંદ ુલખતી હતી:

ડૉક્ટરને બતા ય છે તમે કાકા બનવાના છોું . મારી દેરાણીન કેટલે આ યુ ું ?ં

હરરરેુ કરતા ંબધા ંઆનદમા મી ઉઠયાં ં .ં કાકો બનવાન ફોમ રઆબના પમા ફરવાઈ ગયુ ે ું ં ંર્ ુ : Ôચાલો બધા પહ ચીએ િથયેટર ઉપર.Õ

ટીકીટ લીધી અને બધા ંગોઠવાઈ ગયા.ં

અિવનાશે મારી બાજમા જીદ કરીને અચનાુ ં ર્ ને બેસાડી. ગભર મન થોડ ડરત હતુ ુ ં ં ંુ .ુ સ કાર પણ થોડા ંઅડતા હતા પણ હવે પડશે તેવ વેઠીશુ ું વંાળી ભાવનાને સજીવ કરી ગોઠવાઈ ગયા.ં

અનકર્મુ

55

આંસડ ુ ે ચીતયાર્ં ગગન (૧૪)

ચલિચતર્ શ થઈ ગય હતુ ું .ં અચના શાિતથી િપક્ચર જોતી હતીર્ ં . અંશના મનમા અજપો હતોં ં . સબધો ં ં બહ ુઝડપે આગળ વધતા જતા હતા. હજી થોડીક ગિત ધીમી હોવી જોઈએની વાત તેના મનમા ડખતી હતીં ં .

‘અચનાર્ !’

‘હ.ં’

‘આપણે બહ ઝડપથી આગળ વધતાુ ંહોઈએ તેવ નથી લાગતુ ું ?ં’

‘હ!ં પણ એન શુ ું ?ં’

‘કોઈ જોઇ જશે તો?’

‘હ મમ્મીને વાત કરી દઈશું .’

‘ના, હમણા નહીંં .’

‘કેમ? તેં તો િબંદભાભીને ુ તો કહી પણ દીધ છેું .’

‘ક્યારે?’

‘આ કાગળમા તો મારો ઉ લખે હતોં .’

‘ક્યારે?’

‘દેરાણીન કેટલે આ યુ ું ?ં’

અંશ ખડખડાટ હસી પડયો.

‘કેમ હસવ આવે છેું ?’

‘હ નકામો ગભરાયા કરું ંુ .ં ત તો મારા કરતાું ંપણ આગળ િવચારે છે.’

‘સાચ કહ અંશું ંુ , મને તો ત કાલે લઈ જતો હો તો આ લઈ જાું . મને તો ત જોઇએ બસું .’

‘પણ અચુર્, અત્યારે આપણે આવ બધ િવચારવાનુ ુ ું ં ંનથી?’

‘ ને પોતાનો માન્યો હોય તે જ રખેવાળ બને પછી કઈ િચંતા હોયં ?’

‘આ બધ મારે િવચારવાું ન હોય તે ત િવચારે છેુ ું ં , પછી મને શી િચંતા.’

‘ખરેખર?’

56

‘ નાવનો સકાની દર્ઢ મનોબળનો હોય તે નાવને મઝધારમા કે તોફાનમા ક્યારેય ડબવાનો ડર રહ ેુ ં ં ૂખરો?’

અંશ એના મગ્ધ હા યને જોઇ ર ોુ .

‘િપક્ચરમા વીલન મારામારી કરતો હતોં . બહ રસ ન પડયોુ . નજર બાજમા ફરવી તો અિવનાુ ં ે શ અને સરલા તેમની દિનયામા મગ્ન હતાુ ં .ં’

*** તે િદવસે જીદ કરીને લાભશકરકાકાને શેષ ઘરે તેડી લા યોં . િબંદને જોઈને લાભશકરકાકા િવચારમા પડી ુ ં ં

ગયા.

‘કેમ કાકા, શ િવચારમા પડયાું ં ?’

‘દીકરા, તારી વહન વતન કયુ ુ ું ?ં’

‘સરત પાસે માડવીુ ં .’

‘હરીહરની દીકરી તો નહીં?’

‘હા, તમે ઓળખો છો એમને?’

‘કેમ કરીને ભલાય એ િદલાવર આદમીનેૂ .’

‘િહંદ છોડોની ગાધીજીની ચળવળમાં ંકીમ અને માડવીમા હિરહર પટેલં ં ને કારણે તો જાગિત હતીૃ . એક તોફાનમા ઘરેાઈ ગયો અને ગોળીએ દેવાયોં .’

‘હ.ં’

‘લીલાબેન વો જ ચહરેો છે. સમયની બિલહારી તો જઓુ . જ્યારે આ છોકરી પેટમા હતીં ત્યારે હિરહર પટેલને હ મ યો હતોુ ં . ને વષ બાદ એ જ છોકરીના ખોળો ભરવાના સમયે ફરીથી મળવાન થાય છેું .’

‘િબંદુ, સાભળે છેં ? આ લાભશકરકાકા તારા બાપજીને સારી રીતે ઓળખે છેં ુ .’

‘કેવી રીતે?’

‘૧૯૪૨મા િહંદ છોડોની ચળવળ શ થઈ હતી ગાધીજીના સાિહત્યથી આખા દેશમા જાગિતં ં ં ૃ આવી રહી હતી. ક ગેર્સના ંઅિધવેશનો થતા ંહતા ંઅને તે વખતે િવદેશી કાપડની હોળી કરી ચરખો કાતોં , ખાદી પહરેો, વદેશી વ ત ખરીદોવાળી વાતોનો જવાળ ચાલતો હતોુ ુ . હિરહર પટેલ અને લીલાબેન પણ રા ટર્ભિક્તના રગોમા રગાયેલાં ં ં ંહતા.ં રોજ સવારે પર્ભાતફરીે , પર્ાથનાર્ , ચરખો અને લોકોન નૈિતક બળ વધે તેવી શાણી વાતોથી હિરહરું પટેલન ઘર ુ ંગાજત રહતેુ ું .ં’

તે િદવસે હિરહર પટેલની સમજાવટથી હ પણ વદેશી ચળવળમા જોડાયો હતોુ ં ં . કીમમા હ િશક્ષક તરીકે ં ંુકામ કરતો હતો. િવ ાથીર્ઓ દેશન ભાિવ બદલી શકે તેવ તેઓ દર્ઢ રીતે માનતા હતાુ ું ં . તેમની વાતોથી પર્ભાિવત થઈ કલમા પણ િવૂ ં ાથીર્ આલમને હ કહતેો રહતેોુ ં .

57

Ôએક િદવસ અંગેર્જ તરફી રાવબહાદરો અને રાવ સાહબેોએ ભડકાવીને ગામમા દગો ુ ં ં કય . માડવીથી ંઆવીને હિરહર પટેલ એ દગો સમાવવા ઉપવાસ પર ઊતયાં ર્. એટલે વદેશી ચળવળવાળાન ધાડ જોરમા આ યુ ું ં ં ંુ . ને કારણે ફરી હગાં મો થયો. અને હગામાના િનરાકરણ માટે ધરપકડો શ થઈ અને મા પર્ાઇવેટ ગોળીબાર થયો અને ં ંહિરહર પટેલ વીંધાયા.

Ôફરીથી આગેવાની લીલાબેને લીધી અને વાત ય િદન સધી ચળવળ જારી રહીં ુ .Õ

િબંદ શાિતથી સાભળતી હતીુ ં ં . બચપણમા સમીમાસીને સ પીને િશિબરમા જતી તેની બા યાદ આવીં ંુ ગઈ. થોડી આંખ છલકાઈ ગઈ.

Ôઅનસયાબહનેના પિત સયનારાયણ ભ પણ તે જ સમયના સિકર્ય કાયકર હતાુ ૂ ર્ ર્ . અમદાવાદથી શાિત ંયાતર્ા અથેર્ તે સમયે ત્યા આ યા હતાં . એમની સાથે મને અમદાવાદ લઈ ગયા. તે સમયે અનસયાુ બહને અને સમી ુબહનેની ઓળખાણ થયેલી.Õ

‘શ અનસયાબહને સમીમાસીને ઓળખેુ ું ૂ છે?’

‘હા અને તમારી નોકરીમા સમીમાસીએ અનસયાબહનેને વાત પણ કરેલીં ૂુ . તે સમયે પટેલની પોલ પકડાઈ ગઈ અને કોઈ ઘરના માણસની તાકીદે જ ર હતી તેથી તો તમાર પોિ ટંગ અહીં થયું ં.ુ’

‘શ વાત કરો છોું , બહનેને બધી ખબર છે?’

‘બહનેને તમારા બાપજી િવશે પણ માિહતી છેુ .’

‘મારા બાપજુી િવશે?’

‘હા, કરણાશકર િતર્વેદી પણ તેમની વતતર્તા ચળવળમા ભાગીદાર હતાુ ં ં ં . જો કે તમારા જોડાયા પછી જ તેમને તે િવશે માિહતી મળી.’

નાથએ ભાણા પીર યાુ . લાભશકરકાકાને મળીને િબંદને કોઈ ઘરની યિક્ત મ યા ટલો આનદ થયોં ંુ .

*** ટિમર્નલ એક્ઝામન પિરણામ જોઈને અચું ર્નાની આંખ ઊઘડી ગઈ. અંશ પેર્િક્ટકલમા ખબ નબળો સાિબત ં ૂ

થયો હતો. િથયરીમા પણ માડમાડ િપ તાલીસ ટકા ટલા માક મ યા હતાં ં ં ર્ . અચના પણ એની જોડે જ હતીર્ . અંશ િનરાશ થઈને બેઠો હતો.

અચનાએ કર્ ુ:ં ‘અંશ આપણે બનેએ આપણા ભિવ યને સધારવ જોઇએ તેવ નથી લાગતં ં ં ંુ ુ ુ ?ુ’

‘હ.ં આ વખતે આવ કેમ થય તે સમજાત નથીુ ુ ું ં ં પણ પિરણામ સહજે પણ સતોષપર્દ નથીં .’

‘આપણે બનેએ એકમેકમા ખોવાયેલાં ં ં રહવેાને બદલે લાઇબેર્રી વક વધારવ જોઇએર્ ું અને પેર્િક્ટકલમા ંભણવાને બદલે લગાવાતા ંગપ્પા ંઘટાડવા ંજોઇએ.’

‘બરાબર કહ ેછે. જો આવ જ ચાલ રહ ેને તો આપણ વષ બગડે ુ ુ ું ં ર્ જ પણ સાથે સાથે િમતર્વદમા પણ એવ ૃ ું ં ંથઈ જાય કે રખડી ખાધુ.ં’

58

‘મને તો એમ જ કહ ેમહસેાણાના હીરોને ઝીરો કરી નાખ્યોં .’

‘આપણ આજન ધ્યેય ભણતર છેુ ું ં , ખરંુ?’

‘હા.’

‘એ આપણને યાદ રહ ેતેવ કઈક કરવ છેુ ું ં ં ?’

‘હા.’

‘તને મારી હરે ટાઈલ બહ ગમે છે નેુ ? ’

‘હા.’

‘હ એ હરે ટાઈું લ જ્યારે ત ફરીથી એક્સલન્ટ િરઝ ટ લાવીશ ત્યારે કરીશું .’

‘હ,ં અને હ શ કર થી તને યાદ રહેુ ં ં ંુ ુ ?’

‘તારી ટીખળો બધં અને ટીખળ કરવાન મન થાય ત્યારે તે િદવસની તારી કોફી બધું ં .’

‘ભલે!’

બી િદવસે અચના આવી ત્યારે હરે ટાઈલ બદલાઈ ચકી હતીર્ ૂ . કાન ઉપરથી નીકળતી ગચળાું વંાળી લટ પાછળના વાળમા સખત રીતે બધાઈ ગઈ હતીં ં . કાનના ંએિરંગ ને નાકની ચની ગાયબ હતાુ .ં સીધ સપાટ માથુ ું ંઅને સફદ ડેર્સમા વેરાગી ીનો વાગ હતોે ં ં .’

અંશ તો જોઈને આભો જ બની ગયો: ‘ત આટલી મક્કમ રીતે બદલાઈ શકીું ?’

‘હા.’

‘પણ તને આ શોભત નથીું .’

‘તને તાર પિરણામ શોું ભે છે?’

‘ના. પણ થઈ ગય તે ના થય થવાન છેુ ુ ું ં ં ?’

‘ભલે ન થાય. પરત આ ઠીક નથીં ુ .’

‘કેમ?’

‘મારે માટે ત તારાું જીવનની ધડકનો થભાવી ં ન દે.’

‘કેમ ત મારે માટે જીવન નથીું ?’

‘હશે. અચનાર્ , પણ એ બધી વાતને હવે ન લાવ.’

‘ભલે ચાલ કોફી પીશુ?ં’

‘હા. પીશ પણ કાલથી ત સરસ ડેર્ુ ું ં સમા આવં .’

‘તાર વાચન વધશે તો હ માર વલણ સધારીશુ ું ં ં ંુ ુ .’

59

‘વધશે. પર્ોમીસ.’

મારી સામે ટગર ટગર જોતી તેની આંખોમા અિવ ાસ અને િવ ાસન તમલ યં ંુ ુ ુ ુ ચાલત હતુ ું .ં અચાનક આંખની િકનારીમાથી છલકાઈ ગયેલાં ંઆંસથી હ બ્ધ થઈ ગયોુ ુુ ં .

‘અચુર્! હ ખબ વાચીશું ૂ ં . તારી ચાહતની પર્ાિપ્ત મારી િસિ છે. એ િસિ ની સીડી, કેડી માર ભણતર છેું . હ ુ ંખબ વાચીશૂ ં .’

‘ખરેખર વાચીશ નેં , અંશ!’

એની ખ લી મોટી આંસથી ભીની થયેલી આંખમા િવ ાસન આંજણ આંજવા હ થોડોક નમ્યોુ ુ ું ં ંુ . એનો હાથ હાથમા લીધોં . અને મદતાથી પપાળતા બો યોૃ ુ ં : ‘હા, વાચીશં ં ુઅચુર્, આપણે બને વાચીશં ં ં.ુ લાઇબર્ેરીમા છ કલાકથી ઓ ં ંવાચીએ તો આપણને બનેને આપણા બનેના સોગદં ં ં ં . જોઇએ કોણ કોને વહાલ નથીું ?’

એનેય કોણ જાણે શ આવેગ આવી ગયો કે પેર્મથી મારો હાથ એણે ચમી લીધોું ૂ . અંશ! તારી પાસેથી આ જ હ ઇચ્છતી હતીુ ં . આપણ ેઆપણા ભિવ યના સખને સદર્ઢ બનાુ ુ વવા અત્યારે ભણવ જ રુ ું .ં હજી આપણે ખબ નાનાૂ ંછીએ.’

‘પણ અચનાર્ , પ્લીઝ મારી ગમતી પેલા વાળની લટ, એને કેદખાનામાથી છોડં ! તારા ંકાનપટીયાનેં ત્યાના ંતલને એ લટ તો િદપાવે છે. એ લટ પર તો તારો આખો દીદાર બદલાઈ જાય છે. અચનાર્ , એને રાખવાની હ!ં’

અનકર્મુ

60

આંસડ ુ ે ચીતયાર્ં ગગન (૧૫)

‘ભલે! પણ છ કલાક લાઇબેર્રીમા રહીશ તોં ંુ .’

‘કોફી આવી ગઈ છે.’

‘અિવનાશ પણ આવે છે.’

‘કેમ પેર્મી પખીડાઓ ઉદાસ છેં ?’

‘િરઝ ટ તો જો કેવ ખરાબ આ ય છેુ ું ં ?’

‘બદાએ એટલા માટે જ તો ડર્ૉપ લીધો હતોં .’

‘ડર્ૉપ?’

‘હા તો! હ અને મારી ખીચડી બને તો પેપરો ચાલ હતાુ ં ં ંુ ત્યારે િપક્ચરો જોતા ંહતા.ં’

‘અિવનાશ, ખીચડીનો સદભ બહ જચતો નથીં ર્ ુ .’

‘સરલાને ગમે છે તેથી આપણને વાધો નથીં .’

‘કમાલ છે!’ અચનાએ આ ય યક્ત કયર્ ર્ ર્ં.ુ

‘આ કોફી ઠડી પાડવી છે કે હ લગાવી જાઉંં ંુ .’

‘ઊભો રહ,ે અિવનાશ! તારી કોફી મગાવ ં ં ંુ .’

‘હ,ં તો તમારી ઉદાસીન કારણ પિરણામ છે કેમું ? લહરે કરો પખીડાઓં . િજંદગી ચાર િદવસની છે. પરીક્ષાઓ તો આવશે અને જશે.’

‘ના યાર! એવ ચાલે તેવ નથીુ ું ં .’

‘સાભળં ! સધ્યા પરીખ યિનવિસર્ટી ફ ટં ુ ર્ હતી ને, તે િફિઝઑલોિજમા ં૨૬ લાવી. રા ન્દર્ શાહ યિનવિસર્ટીમા ુ ંસેકન્ડ, પેર્િક્ટકલમા ઊડી ગયોં ! ભલભલા ભપિતઓના છતર્ો ગાયબ છેૂ ં . તો ત કઈ બલા છેું !’

‘એ આ ાસન પોકળ છે! અચના ખીજવાઈને બોલીર્ . આ તો ટિમર્નલ એક્ઝામ છે.’

‘ફાઈનલમા આવ થાય તોં ંુ ?’

‘મેડીકલમા તો આવ ં ંુ થવાન જું .’

‘ના થવ જોઇએું .’

61

‘ભલે ત્યારે મથો. હ તો કોફી પીને ચા યોુ ં .’

*** સમયના ંવહણે બહ ઝડપથી વહતેાુ ંથયા.ં એમ.બીબી.એસ.ની પરીક્ષા સધી સતત છ કલાકન લાઇબેર્રી ુ ુ ં

વકર્ . રેગ્યલર ક્લાસીસુ , પેર્િક્ટકલ અને િસિન્સયાિરિટ અને પરફક્શનના ધ્યેયથી બને આગળ વધતાે ં ં ગયા.ં અંશ કટાળતો ત્યારે અચના ધીરજ ધરવા કહતેી અને અચના થાકતી ત્યારે અંશ કોઈક ટીખળ કરીને હસાવતોં ર્ ર્ .

એમ.બી.બી.એસ.ની પરીક્ષા પણ પતી. ત્યાર પછી પદરેક િદવસ માટે અંશ િસ પર ગયોં ુ . અચના પણ ર્સાથે હતી. અચના નરભેશકરકાકાને ત્યા રહીર્ ં ં . બાલમામાુ , મામી, િદ યા બધા સાથે વેકેશન ગાળી બ ે પાછા ંફયાર્ં ત્યારે મામીની ટકોર હતી: Ôશેષભાઈનો પતર્ હતો તને ત્યા બોલાવે છેં . િબંદની તિબયત સારી રહતેી નથીુ . એકાદ અઠવાિડય ંુરહી અવાય તો જઈ આવ .Õ

પાછા વળતા ંઅચનાને પછર્ ૂ ં:ુ ‘ચાલ મબઈ જવ છેુ ું ં ?’

‘આવવાની ઇચ્છા તો છે. પણ બાપજીને પછી લઉં પછીુ ૂ . હવે ભાભીને કપરો સમય છે. પણ સમાજનો થોડો ભય તો ખરો ને?’

‘સમાજ ને બમાજ. આપણે બે રાજી તો ક્યા કરેગા કાઝી.’

‘ના અંશ એવ નથી થોડોક તો ફર છે જુ ેં . જ્યા સધી બધ નક્કી ન થાય ત્યા સધી થોડીક તો રાહ જોવી જ ં ં ંુ ુ ુરહી.’

‘ત આવીશ તો જ નક્કી થવાની િદશામા આગળ વધાશેું ં .’

‘ભલે પણ અમદાવાદ જઈને નક્કી કરીશુ.ં’

‘બસ મહસેાણા નજીક છે. ચાલ કઈક ઠડ પીએં ં ુ .’

‘ના, પીવી છે તો કોફી જ.’

‘ભલે.’

બસ ઊભી રહી, ટન્ડ ઉપર કોફી પીતાૅ ંહતા ંત્યા માર મન વળી ગયં ં ંુ .ુ

‘ખેર, ત ન આવીશું . હ શેષભાઈને વાત કર અને એ બાલમામાને કહશેેુ ં ં ંુ ુ . આપણે આવેગમા આવીં ને ઉછાછળાં ંનથી દેખાવુ.ં’

‘કોફીની સગધ આવતા જ ત સધરી જાય છેુ ુ ું ં .’

‘હ!ં’

‘િસ પરથી ચાલ મબઈ કહતેો હતો અને અહીં કોફી પીવા બેઠો ને મન બદલાય ખર નેુ ુ ું ં ં ુ ?’

‘અમારે કોઈ બહને નહીં ને એટલે છોકરીઓને શ સભાળવ પડે તે િવશે ખબર ઓછી પડેુ ું ં ં . પણ મામી એક િદવસ વાત વાતમા બોં લી પડેલા.ં કોઈ પણ છોકરી સાથેન વતન તમાર એવ ન હોવ જોઇએ કે એવ વતન તમારી ુ ુ ુ ું ં ં ં ંર્ ર્ુબેન સાથે કોઈ કરે તો દઃખદ બનેુ .’

62

‘હ મામીની વાત િવચારવા વી છેં .’

‘તારા ંમામીએ તને આવ કઈ ક છેુ ું ં ં ?’

‘હા.’

‘શુ?ં’

‘ ને પહલેી નજરે અંતર પોતાન માની લે તેને વીું કારી લેવામા પીછેહઠ નહીં કરવાનીં !’

‘ખરેખર?’

‘હ!ં’

‘તો હ તને પહલેી નજરેું ...’

‘ના, પહલેા વાક્ય.ે’

‘કયા?’

‘યસ, મેન્શન ઈટ!’

બને જણાં ંમલકતા ંમલકતા ંબસ તરફ વ યા.ં

*** મબઈ અંશ પહ ચ્યો ત્યારે શેષભાઈ ઘરે હતા નહીંું . િબંદએ બારણ ખો યુ ુ ું .ં

‘અરે અંશભાઈ! કેમ અચાનક? ન ખબર ન પતર્.’

‘બસ! અહીં આવવા માટે કઈ બેન્ડવાજંાં વગાડવાની જ ર હોય છે ખરી? અરે મને અંદર તો આવા દો.’

‘આવવા દો?’

‘ભલી ગયો િબંદ મને અંદર આવવા દેૂ ુ .’

‘નાથકાકા પાણી આપોુ .’ િબંદએ બમ પાડીને કુ ૂ ં.ુ

‘ખાસી એવી તિબયત બનાવી છે ને! પણ દવા બરાબર ખાતી નથી લાગતી.’

‘બસ ડૉક્ટર સાહબે, આવતાનંી સાથે ઉલટતપાસ શ ?’

‘હજી તો પાશેરીમા પહલેી પણી છેં ૂ . પણ આ આંખની આસપાસ કડાળાુ ં ંશાના ંપડયા ંછે તે ખબર છે?’

‘ના, ભાઈ ના.’

‘હશે, કેમ છો?’

‘બોમ્બે લાઇફ જીવીએ છીએ. બધ જ છેું . પણ તમારા ભાઈ બહ અિનયિમત છેુ . ક્યારેક સવારે જાય છે તો રાતના બાર વાગે આવે છે.’

‘હ.ં તો ખખડાવતી નથી?’

63

‘કેટલ કહું ં?ુ’

‘તારા વતી હ વકીલાત નહીં કરું ંુ.’

‘તમે કહો કે ના કહો કઈ ફર પડવાનો નથીં ે .’

‘ભાભી, હવે અઠવાિડય તો હ તમને કપની આપવાવાળો બેઠો ુ ં ં ં ંુ .’

‘ફરીથી?’

‘ઓહ સોરી! તને પણ તમનેમા વધ મીઠાશ છેં ુ .’

‘કેમ?’

‘હવે મમ્મી બનવાના ંએટલે!’

‘ફરી પા માનાથેર્ સબોધનં ં ?’

‘ભલે તને નહીં ગમે તો નહીં કહ બસું ?’

નાથકાકા કોફી મકી ગયાુ ૂ . આરામખરશીમા બેઠી બેઠી િબંદ આરામથી કોફી પીતી હતીુ ં ુ . એન શરીર ખા સ ુ ું ંભરાય હતુ ું .ં પાળી પણ લાગતી હતી. એની સામે હ જોતો હતો તેવ ધ્યાનમા આવતા એણ ેટકોર કરીુ ં ં ંુ : ‘શ જું ુઓ છો અંશભાઈ?’

‘ખાસ કઈ નહીંં . પણ શરીર સાર જમા ય છેું ંુ .’

‘આ તો પેર્ગ્નન્સીને કારણ ેપણ હવે વધારીશ તો એમણે ધમકી આપી છે કે આ સેશીયન કતરો પાળીશૂ .’

‘કેમ આ સેશીયન કતરોૂ ?’

‘કરડાવવા એ છોડે અને હ બચવાું દોડધામ કર એટલે થોડ શરીર ઊતરે નેુ ું ં ?’

હ શેષભાઈની ગમ્મતને માની ગયોું .

સા શેષભાઈ આ યા ત્યારે મને જોઈને ખબ આનિદત થયાં ૂ ં . ‘સાર થય અંશુ ું , ત આવી ગયોું . િબંદ ુએકલી એકલી બોર થતી હતી. હવે કપની રહશેેં .’

‘પણ શેષભાઈ, હવે િબંદને એકલી ન રાખો હુ !ં’

‘કેમ?’

‘આવા સમયે પિતની કપની ે ઠ હોય છે એ તમને ખબર નહીં હોયં .’

‘હશે ભાઈ! પણ હવે ત છે ને એટલે મને િચંતા નથીું .’

‘પણ એમ કઈ છટકી જાઓ તે ન ચાલેં .’

‘આમા છટકવાની ક્યા વાત છેં ં ?’

64

‘શેષભાઈ તમાર જવા આવવાન િનયિમત કરી નાખો અને િબંદની દવાુ ું ં ંુ દા તથા એન પર્ િ લત રહવે ુ ું ંવગેરે બાબતો ઉપર ખાસ ધ્યાન રાખો.’

‘હ!ં ડૉક્ટરસાહબે, બીજ કઈુ ં ં ! મને ખબર છે કે આપણી ફિરયાદ થઈ ગઈ છે.’

‘ના એવ નથીું , આ તો ફરી ફરી યાદ કરાવવાની રીત છે.’

‘અંશ, એવ કર આ વખતે િબંદને તારી સાથે અમદાવાદ લઈ જાું ુ . સમુીમાસીને ત્યા સારી રીતે િડિલવરીં થઈ જશે.’

‘હ!ં જાય છે મારી બલારાત! ધણીને છોડીને જાઉં તેવી હ નથીું .’

‘એવ નથી િબન્દું ુ ! આ ડૉક્ટર સાહબે તારો ખ્યાલ રાખશે અને કાઈ દવાં દા કરવાના ંહશે તે કરશે,

અને અહીં મારી િચંતા ઘટે.’

‘તમારી શ િચંતા છેું , શેષભાઈ?’

‘આ મલાડ ખાતેનો કૉમ્પ્લેક્સ પરો થવાની તૈયારીમા છેૂ ં . િસંહા અત્યારે તો સીધો ચાલે છે પણ ક્યારે ભેળસેળથી માલ ઘસાડી દે તે કહવેાત નથીુ ુ ં . મારી સતત હાજરી ખબ જ જ રી છેૂ .

અનકર્મુ

65

આંસડ ુ ે ચીતયાર્ં ગગન (૧૬)

‘એ તમારો િસંહા જ તમારંુ લોહી પીએ છે. એક િદવસ હ બહનેને કહી દઈશ કે આને ટો કરો નેુ ં ?’

‘હ તો કહી ચક્યો પણ ગવન્મેર્ન્ટમા તેનો સસરો મોટો સાહબે છેુ ં ૂ ં . અને ગવનમેન્ટ ક ટર્ાક્ટ લેવા હોય તો ર્એને હાથમા રાખવો પડે તેવો છે તેથી બેન અચકાય છેં .’

‘એમને તો ખાલી બોલવાન પણ તમારે તો ખતરો નેું ?’

‘ખતરો? કેવો ખતરો?’ હ ચમકીને બો યોુ ં .

‘પર્ાઈવેટમા પોિલિટક્સ ખબ હોયં ૂ . બધાને સચવાય નહીં. એકાદ તો વીફરે જ અને વીફરે તેનો પર્ત્યાઘાત તો રહવેાનો જ? કઈ િમિનટે ટા કરી દેશે તે કહવેાય નહીં. એ ખતરોની જો કે લાભશકરકાકાનો હાથ છે ત્યા ં ંસધી તકલીફ નથીુ .’

તર્ી િદવસે અંધેરીના એક િથયેટરમા િપક્ચર જોવા ગયાં ંત્યારે િદયર ભોજાઈ એકલા ંહતા.ં અધ િપક્ચર ુર્ંપત્ય ત્યા િબંદએ કુ ું ં ંુ : ‘અંશભાઈ, ચાલો ઘરે મને પેટમા દખે છેં ુ .’

‘કેમ, શ થાય છેું ?’

‘ખબર નથી પડતી પણ એકાદ કલાક સતત બેઠી તેથી બ્લીિડંગ વધી ગય લાગે છેું .’

‘ક્યા જવ છેં ંુ ? ઘરે કે ડૉક્ટર પાસે?’

‘ડૉક્ટર પાસે હમણા જવ નકામ છેં ં ંુ ુ . ઘરે જ જઈએ.’

ઘરે આવતા ંર તામા બ્લીિડંગ વધી ગયેલ લાગતાં ં ંુ ડૉક્ટરને ત્યા જ જવાન નક્કી કય અને ડૉક્ટરને ત્યા ં ં ંુ ુર્ંગયા.ં હોિ પટલમા દાખલ કરીં . શેષભાઈને પણ ફોન કરીને બોલાવી લીધા.ં

િબંદને બ્લીિડંગ ન ુ અટ કે ન દખાવો ઘટયોું ુ . ડૉક્ટરે તેને લોહી ઉપર ચડાવી દીધી. વહલેી સવારે ડૉક્ટરે ઓપરેશન િથયેટર પર લીધી.’

આખી રાતનો ઉજાગરો હતો બને ં ભાઈઓની આંખો લાલચોળ હતી. બ્લીિડંગ અટકત ન હોવાથી ુ ં ડૉક્ટરને આ કેસ ઇમ ન્સીનો લાગતા ંબે ડૉક્ટરોને બોલાવી એકમેકની સલાહથી ઓપરેશન કરી લેવાના િનણય ઉપર આ યા ર્હતા. સાતમો મિહનો હતો તેથી બાળક અને મા બનેના બચવાના ચાન્સીસ તો હતા જં .

શેષભાઈ ગભરાતા હતા. પરત મારી હાજરી એમને ઢીલા પડતાં ંુ રોકતી હતી. લાભશકરકાકા પણ આવી ંગયા. આવીને િહંમત આપી ગયા. ડૉક્ટરે ઓપરેશન નવ વાગ્યે પતા યુ.ં બહ કોમ્પ્લીકેટુ ડ કેસ તો હતો જ પરત તેઓ ં ુથોડા િન ફળ ગયા હતા. બહાર નીકળતા ંશેષને ખભે હાથ મકીને કહેૂ : ‘મોટા જીવને બચાવી લીધો છે. માથ ઊંુ ધુ ંહત ંુઅને કસવાવડનાુ ંબધા ંજ િચ ો હતા.ં બેબી હતી. અંદર ને અંદર બાળકના ગગળાઈ જવાથી આ બન્ય છેુ ું ં . લોહીની

66

કમીને કારણે નબળાઈ ખબ લાગશેૂ . ટોનીક અને એન્ટીબાયોિટક્સ લખેલા ં છે. બેન જરા નબળા મનના ં છે. િહંમત આપજો.’

શેષભાઈના મ પરથી િહંમત ઓસરતી જતી હ જોઇ શકતો હતોુ ં . ડૉક્ટરને ÔભલેÕ ક ુ ંપણ ફક્ત રડવાન ંુજ બાકી હોય તેટલી હદે તે ભાગી પડયા હતાં .

મેં નજીકને પાનના ગ લેથી િસગરેટ લીધી શેષભાઈને ધરી. િસગરેટ સાથે મને જોઈને ખમચાઈ ગયા. પછી કહ:ે ‘મને ખબ જ જ ર હતીૂ પણ તને ક્યાથી ખબર પડી કે હ મોકીંગ કર ં ં ં ંુ ુ ?’

‘ઘરમા એશં ટેર્ ભરેલી જોઇ હતી. િબંદભાભીને મળવા જાઓ ત્યારે ભાર દઈને કહજેો કે આ તો નાનો ુપર્સગ છેં . બહ િચંતા નહીં કરવાનીુ .’

‘પણ અંશ, આમ કેમ બને?’

‘શેષભાઈ, િબંદભાભીનો વીલપાવર ટર્ ગ નથીુ . સજોગવશાત કોઈક બીકને કારણે અંધારામા અજાણી ં ં્વ ત જોઈને છળી મરવાથી કે વધ પડતા તણાવને કારણે હાઈ બ્લડપેર્શર વ થવાથી પણ આમ થાયુ ુ ુ ં . પણ હવે એમની માનિસક પિરિ થિતને સભાળવાની નૈિતક જવાબદારી તમારી છેં . હ તો જું ં .’

‘હ.ં’

‘સમીમાસીને કે િદ યાને અહીં બોલાવી લઈને એની સાથે ચોવીસે કલાક રહનેાર યિક્તની જ ર છેુ . ટમ ર્વેકેશન પર થતાૂ ં ંુ સધી તો હ અહીં જ પછી કોઈકને બોલાવશુ ુુ ં ં ંકે હ સાથે લેતો જઈશું .Õ

િબંદ જ્યારે હોશમા આવી ત્યારે ખાલી પારણ જોઇને મને પછુ ં ં ૂ ંુ :ુ ‘અંશભાઈ! ક્યા છેં માર સતાનું ં ?’

‘ભાભી! તમને અમારી પડી છે કે નહીં?’

‘ફરીથી તમને?’

‘હા, અમને છોડીને જતા રહવેાની તૈયારી કરતા ંહતા ંખર નેું ?’

‘ક્યા?ં’

‘મોટે ગામતરે તમારી દીકરીની સાથે!’

‘એટલે છોકરી આવી?’

‘હા શેષભાઈ સતો સાિવતર્ી બનીને તમને પાછા લઈ આ યા પણ બેબી તો ઘણી દર નીકળીૂ ગઈ.’

‘એટલે?’

‘ખાલી પારણા તરફ નજર પડતા જ એનો ડમો ભરાઈ ગયોૂ . એની આંખમાથી આંસ છલકાતાં ંુ ગયા.ં’

શેષે તેના માથા પર હાથ ફરવવા માડયોે ં .

‘િબંદુ! પાગલ ન બન. બનવા કાળ બન્ય છેું તે ન બનવાન થવાન નથીુ ું ં .’

‘પણ આવ ંુબધ મારી સાથે જ કેમ બને છે શેષું ! આંસઓનાુ ંતોરણ મારે ત્યા જ કેમ બધાય છેં ં , શેષ?’

67

‘િબંદુ, રડે છે તે હસે છે અને હસે છે તે રડે છે. આ એક સીધો સાદો િનયમ િજંદગીનો નથી?’

એના ંઆંસઓની વણઝાર ન અટકીુ . એના મનને સાત્વન આપવા શેષભાઈનો હાથં , શેષભાઈની હફ બને ૂં ંિન ફળ ગયા.ં

એને રડતી મારાથી જોવાતી નહોતી તેથી તેની સાથે હુ ંપણ રડી પડયો. મારી આંખમાથી પણ એ જ ંઆંસડાુ ંવહતેા ંહતા.ં ઘરમા મત્યનો ઓળો હતોં ૃ ુ એનો આઘાત આ આંસડા વડે ધોવાતો જતો હતોુ .

મને રડતો જોઇ િબંદન મન ઓર છલકાઈ ઊઠુ ુ ું :ં ‘અંશભાઈ, મને કેમ આ આંસડાુ ંછોડતા ંનથી? તમે પણ આંસની સાથે સાથે ન તણાવુ . એ મારા ંઆંસ છેુ , શેષના આંસ છેુ , તમારા ંનથી.’

‘બસ ને િબંદુ! પારકો ગણ્યો ને મને મારી અંિશતા ગઈ એ દુ:ખ શ નાન છેુ ું ં ?’ પાણીના ઘટડા સાથે ડમાને ૂં ુગળતી િબંદુ ફરી રડી પડી.

શેષભાઈથી ન જોવાતા ંબહાર નીકળી ગયા. મારા હાથને ગાલ પર દાબીને િબંદ રડતી રહી રડતી રહીુ . હ ુ ંમારા ગાલ પર સરતા અ િબંુ દને રોકવાની યથ કોિશશો કરતાુ ર્ ંકરતા ંિબંદને છાની રાખવા મથતો હતોુ .

સમીમાસી આવીને મબઈ ર ાુ ુ ં .ં િબંદની રીકવરી આવતાુ ંસધી ર ાુ ંપરતં ુહવે તિબયત ઘણી જાળવવાની હતી. નબળી મનોદશાએ વધ ઝઝાવાતો પેદા કયા હતાુ ં ર્ . લાભશકરકાકાની દીકરી પણ વચ્ચે થોડાક િદવસો કઢાવી ંગઈ.

*** મિહના ઉપર મિહના વીતવા લાગ્યા. પતર્ યવહાર ક્ષીણ થતો ગયો હતો. એમ.બી.બી.એસ.ન પિરણામ ુ ં

બનેના ઉત્સાહને વધારનાર હતં ં ંુ .ુ તે લોકોની મહનેત ફળી હતી. અંશ આઠમા ઉપરથી છ ેપહ ચ્યો હતો. અચનાની પણ ર્એવરેજ ઘણી સધરી હતીુ .

લાઇબર્ેરી વક સધય હતર્ ર્ંુ ુ ુ ંઅને પેર્િક્ટક સમા પણ બને એકમેકને પેર્રક રીતે રહીને કામ કરતાં ં ંહતા.ં હાથમા ંટેથો કૉપ લઈને ઘમતા યગ ડૉક્ટસના ટોળામા ફરતાૂ ં ં ંર્ અને કોફી પીતા ં સમય વહવેા માડયોં . એમ.બી.બી.એસ. ફાઈનલમા સારા માક્સ સાથે એમં ર્ .ડી. ગાયનેકમા પર્વેશ મેળ યોં . અચના ન્યરોસ ન બનવાની તૈયારીમાર્ ુ ંપડી.

શેષભાઈને પર્મોશન મ યુ.ં અમદાવાદમા અશોક ક ટર્ક્શં ં નના એિન્જિનયરીંગમા િમં . ડાયર પછીની સીિનયર પોિઝશનમા આવી ગયાં . બોમ્બેથી મદર્ાસ અને બેંગ્લોર નવા ક ટર્ક્શન ઇન્ચા થઈ ગયાં .

‘િબંદુને બી ખોળે પણ દીકરી જ આવી. અંિશતા નામ નક્કી જ હત ુ.ં બહ મીઠડી છોકરીુ હતી. એકલા ંએકલા ં રહવેાની િબંદની ફિરયાદ હવે ઘટી હતીુ . દીકરીને નવડાવવી, તૈયાર કરવાવી, ખવડાવવુ,ં કઈ કેટલાં યં કામોમાથી તે પરવારતી નહોતીં .

િબંદના પતર્ો તથા ફોટોગર્ાફ્સથી લાગત હત કે નાના શેષભાઈ અંિશતાના પમા આ યા હતાુ ુ ું ં ં . િબંદ ુલખતી હતી કે તમે પણ નાના હશો ત્યારે આવા લાગતા હશો. તમને અમે ખબ યાદ કરીએ છીએૂ .

એમ.ડી. દરમ્યાન હાઉસમેનશીપ કરી. તે સમય દરમ્યાન િદ યાના ંલગ્ન લેવાયા.ં મામાને હાટ એટેક ર્આ યો અને મામી સાથે મબઈ રહવેા ગયાું . તે સમય દરમ્યાન અચનાના બાપજી િનવ થયાર્ ુ ૃ . નરભેશકરકાકા ારા ંમાગ નખાયં ં ંુ .ુ િવવાહ થયા.

68

સમયની ગિત ઝડપે વધી રહી હતી તે જોતા પર્સગોની ઘટમાળની ગિત ધીમી લાગતી હતીં . સધ્યા ંપરીખ, રા ન્દર્ શાહ, અિવનાશ નાણાવટી, સરલા મહતેા પણ અમારી મ જ વૈવાિહક બધનોમા જકડાઈ ગયાં ં ંહતા.ં િજંદગીન દપણ ભાું ર્ તભાતના રગો પાડી ર હતં ં ંુ .ુ િજંદગી વહતેી જતી હતી, ક્યાય અટકતી નહોતીં .

*** અંિશતાના નામે ખલેલી ક્લીનીક બે વષમા તો ધમધોકાર ચાલતી થઈ ગઈ હતીૂ ંર્ . જામતી જતી પેર્કટીસ

દરમ્યાન એકાદ વષર્મા ંલગ્ન લેવાયા ંતે સમયે મામાન મત્ય થયુ ૃ ુ ું ંએટલે લગ્ન પાછળ ઠેલાયુ.ં ફરીથી નક્કી થય ત્યારે ુ ંશેષભાઈને અક માત નડયો. મબઈથી પું નૂા તરફ જતા ંખડાલાની ઘાટીઓમા બેર્ક પરનો કટર્ોલ ગમાવતાં ં ં ંુ અક માત થયો. પરત ખાસ વાગ્ય નહોત તેથી હો પીટલાઈઝેશન ન કરવાન થયં ં ં ં ંુ ુ ુ ુ .ુ પણ એક વહમે આવી ગયો કે લગ્નન નક્કી ુ ંથવાની સાથે જ કઈક માઠ બને છેં ંુ .

બને પખ્ત હતાં ંુ , વહમેને ન ગણકારીએ તેવા ંહતા.ં પરત અચં ુ ર્નાની મમ્મી એ વાતથી િનરાશ થઈ ગયા.ં જજ પપ્પા હજી પણ માનતા હતા કે ડૉક્ટર દીકરીને ડૉક્ટર જમાઈ મ યો છે. મન મળેલા છે, સમજ છે તેથી કોઈ ુતકલીફ આવી શકે જ નહીં. છતા મમ્મીની જનવાણી મનોદશા એક તરફ લગ્ન ઝડપથી લેવડાવવા મથતી હતી અને ં ુબીજી તરફ આવા અમગળો એ િદશામા આગળ વં ં ધતા રોકતા હતા.

જ્યોિતષીઓ એમના મનને ધૈય આપવા કહતેા હતા છોકરીને લગ્ન થાનમા મગળ છેર્ ં ં . ટલી ઉતાવળ કરશો તેટલા પાછા પડશો. તર્ીસ પરાૂ ંથવા દો. મગળ ઉપર શિનની દર્િ ટ થતા સૌ સારાં ં ંવાના ંથશે.

િમતર્ો ધીમે ધીમે લગ્નબધનમા જોડાઈ જોડાઈને આગળ વધવા માડયા હતાં ં ં . મમ્મીની ઢીલી ઇચ્છાથી અચના પણ ગચવાતી હતીર્ ૂં .

એક િદવસ મઝાકમા હ બો યોં ંુ : ‘અચીર્! ચાલ જ્યોિતષને સારી દિક્ષણા અપાવીને મગળ ઉપર શિનની ંદર્િ ટ કરાવી દઈએ.’

‘હ પણ કઈક એવ જ િવચાર પણ મમ્મીનો જ્યોિતષ પાક્કો છેુ ં ં ં ં ંુ ુ . થોડામા નહીં પતેં .’

‘વધારે દઈશુ ંપણ હવે તો અિવનાશ પણ બાપ થવાનો.’

‘આપણે શ કરીશુ ું ?ં’ અચનાએ વાક મ કરતાર્ ં ંુ ક ુ.ં

‘કેમ તને ઉતાવળ નથી? ’

‘ઉતાવળ કરીને શ કરવાનુ ું ?ં એમની મનોદશા આપણા કરતા પણ દયાજનક છેં .’

‘કેવી રીતે?’

‘જવાન છોકરી અને િવવાહ તર્ણ વષ ર ાુ ર્ .’

‘કેમ, એમા વળી શ વાધો છેં ં ંુ ?’

‘િદ યાબેન તેર્વીસે પરણ્યા.ં’

‘હા.’

69

‘મારી ઉંમર શ થઈું ?’

‘મારા ટલી, એટલે સ ાવીસ.’

‘દીકરીની જાત, ક્યા સધી ટેન્શન ભોગવવાનં ંુ ?ુ’

‘હ!ં મને પણ તાર ટેન્શન તો લાગે જ છેું .’

અચના અંશને જોઇ રહીર્ . અંશની આંખમા ં પાયેલો િચંતાજનક યગ ક્ષણ પછી તેને સહજે મલકાવી ંગયો.

અનકર્મુ

70

આંસડ િચતયાુ ે ર્ં ગગન (૧૭)

‘કેવ ટેન્શનું ?’

‘છોકરાની જાત. ક્યારે હ ફરી બેસ એ કઈ કહવેાય નહીંુ ં ં ંુ . ’

‘ધત ્ડેડી તો તારા ંવખાણ કરતા ંથાકતા નથી.’

‘હ!ં’

‘એઈ. હવે બહ દર ના બેસ નેુ ૂ .’

‘’ના ભાઈ, મને તારી મમ્મીની બીક લાગે છે.Õ

‘પણ આ ઇંતેજારીની કળી ખીલશે ખરી?’

‘શકા છેં ?’

‘મન અને દય ક્યારેક ન્ કરી બેસે છે.’

‘ન્યરો સ ન થવાની અને મનને કાબમા ન રાખી શકાયુ ુ ં ?’

‘એને તો કાબમા રાખી શકાય ુ ં પણ દય ક્યારેક તડપી ઊઠે છે. તારી છાતીમા માથ નાખીને ખબ રડી ં ૂુલેવાન મન થાય છેું .’

‘ના ભાઈ, ના એવ ન કરતીું . લોકો માનશે કે હ તને હરેાન કર ુ ં ં ંુ .’

‘ત એટલો બધો સજ્જન છે ને કેુ ં ...’

‘….કે તક મળે તો ઝડપી લઉં.’

‘શુ?ં’

‘તક.’

‘કેવી?’

મારા હોઠો પર લચ્ચ િ મત રમી ગયુ ુ ું ંઅને એના ગોર ગાલ શરમથી રતમડા થઈ ગયાુ .

‘એઈ, શ િવચારે છેું ?’

‘લાગત નથીું , આ જ િજંદગી મઝાની છે?’

‘રસના છાટણાં ં ંહોય, ઓડકાર ના હોય.’

‘ખરેખર?’

71

‘હ!ં’

‘અચુર્! િબંદભાભી અને શેષભાઈના જીવનમા ખટરાગ ુ ં શ થયો લાગે છે.’

‘કેમ, કઈ કાગળ આ યો છેં ?’

‘હા. આ વખતના િબંદના કાગળમા કઈક ઢીલ ઢીલ આુ ં ં ં ંુ ુ ય છેું . કઈ કેટલાય િદવસથી શેષભાઈ ઘરે ંઆવતા નથી. આવે છે તો બોલતા નથી. અક માત થયા પછી આખી વતણક બદલાઈ ગઈ છેર્ ુ ં . એવ બધ લખે છેુ ું ં .’

‘ચાલ આ વખતે મબઈ તારી સાથે હ પણ આવ ુ ું ં ં ંુ .’

‘મમ્મીને દુ:ખ થાય તો જીદ કરીને ન આવતી.’

‘ત વાત કર નેું ?’

‘ભલે!’

‘પણ મને મેન્ટલ હોિ પટલમાથી રજા નહીં મળેં .’

‘કેમ?’

‘બે એક પેશન્ટ વાયોલન્ટ છે.’

‘તે એમા તારા રોકાવાની ક્યા જ ર છેં ં ?’

‘એવ ખાસ તો નથીું . પણ એક પેર્મભગ્ન પેશન્ટ મને તેની પેર્યસી માને છે.’

‘એઈ, એને કહી દે કે હ એન લોહી પી જઈશું ંુ .’

‘કેમ જલી ગયો?’

‘ના પણ પેશન્ટ છે ત્યા સં ધુી વાધો નહીંં . આગળ વધશે તો મેં એરગનના લાઈસન્સ માટે અરજી કરી છે એટલ એને કહી દેું .’

‘એરગનમા ગોળી ન હોયં , છરા હોય ખબર છે? એનાથી ગ્ગા ફોડાય.’

‘ભલે, ભલે.’ બને હસતાં ંહસતા ં ટા ંપડયા.ં

મબઈ અમે બને સાથે પહ ચ્યાું ં .ં િબંદ થોડી સકાઈ હતીુ ૂ . મને જોઈને એની આંખો છલકાઈ ગઈ: ‘અંશભાઈ! તમે આ યા...’

અચનાને સારી રીતે આવકારીર્ . અંશીતા કાલ કાલ બોલતી હતીુ ુ : ‘તાતા આ યા, તાતા આ યા.’ અચનાની ર્ચોકલેટની લાચથી તો એ દોડીને એની પાસે લપાઈ ગઈં .

રાતેર્ અિગયાર વાગ્યે શેષભાઈનો ફોન આ યો. ફોન ઉપર િબંદને બદલે મારો અવાજ સાભળીને ચુ ં કી ગયા: ‘અરે અંશ, ત ક્યારે આ યોું ?’

‘સવારથી તમારી રાહ જોઇએ છીએ. અચના પણ આવી છેર્ .’

‘અચ્છા, હ જરા કોન્ટર્ાક્ટમા અટવાઈ ગયો હતોુ ં ં .’

72

‘િબંદને આપુ ુ?ં’

‘આપ, પણ હ તો અત્યારની ફ્લાઈટમા િદ હી જવાનો હતોુ ં ં .’

‘કન્સલ કરીને આવોૅ .’

‘ભલે કન્સલેશન કરતા બાર તો વાગશેૅ ં .’

‘આવો ત્યારે.’

િબંદએ પછુ ૂ ં:ુ ‘શ કહતેા હતાું ?’

મેં મઝાક કરતા ંક ુ:ં ‘કેમ માની લીધ કે એમનો જ ફોન હશેું ?’

‘અડધી રાતેર્ એમના િસવાય કોઈ ન હોય અને એ પણ હ િદ હી કે કલક ા જાઉં કહવેા માટે જ હોયું ં .’

હવે ચમકવાનો વારો મારો હતો: ‘શ કહ ેછે િબંદું ુ ! એમના કોઈ પર્ોગર્ામની તને ખબર જ નથી હોતી?’

અત્યાર સધી ટકાવી રાખેલોુ એનો ડમો અચાનક વ ટી ગયોૂ . અચનાનેર્ ખભે માથુ ંનાખી ડ કે ડ કે રડી ુ ુપડી.

‘અંશભાઈ, આંસડાુ નેં મારા હા યની ઈષા આવે છેર્ . હ ક્યારેક હસ તો મારા હા યની સમાિપ્ત આંસડાું ં ંુ ુ ની સાથે જ થાય છે. હ શ કર મું ં ંુ ુ ને સમજાત નથીું .’

ન્યરો સ ન ડૉક્ટર અચનાને આ માનિસક રોગની કોઈક િનશાની લાગીુ ર્ .

‘ભાભી, વાત શ છેું ?’

‘અચનાર્ , મારા સખને કોઈની નજર લાગેલી છેુ . શ કહું ં?ુ’

‘હશે હવે વાતમા કાઈક ફોડ પાડો તો અમે કઈક મદદ પ થઈ શકીશં ં ં ં.ુ’

‘એ ધારણાથી તો તમને પતર્ લખ્યો હતો. પણ વધ િવુ ચારતા ંમને લાગે છે માર સખ પર થઈ ગયુ ું ૂ ં ંુ .ુ ’

‘કેમ એમ બોલે છે િબંદુ?’ હ જરા આવેશમા આવી ગયોું ં .

‘ત ગ સે ન થાુ ું , અંશ… It is a sort of psychic case where she feels she is alone… હ!ં પણ ભાભી કહો તો ખરા ંવાત શ છેું ?’

‘પોતાની જંાઘ ખ લી કરવાની વાત છે બેનુ ! તને શ કહવેુ ું ?ં અને પરણેલાની વાત કવારાુ ં નેં શ કહવેીું ?

એટલે પછી લાગ્ય કે નસીબના ભરોસે િજંદગીને છોડી દઈએ બીજ શુ ું ં ંુ ? પણ એટલ નક્કી કે કોઈકની નજર મારા સખને ુ ુંલાગી ગઈ છે.’

‘િબંદભાભીુ , અમે બને ડૉક્ટર છીએં . વળી પરણવાની વાતો કઈ નવી નથીં . પણ જો અમે ‘પરાયા’ં હોઈએ તો ન કહતેા.ં’

73

‘ના અચનાર્ , એમ નથી. પણ હવે એ મારાથી અતડા અતડા રહવેાની કોિશશ કરે છે. અંશી સાથે થોડ રમે ુ ંછે અને પાછા એમની દિનયામા ખોવાઈ જાયુ ં છે. મારી સાથે વાત ન કરે અરે આંખ પણ ન મેળવે. હ શ કહુ ું ં ંુ ? મારા દુ:ખની વાત બેન!’

‘પણ શા માટે શેષભાઈ આવ કરે છેું ?’

‘મને એ જ તો ખબર નથી.’

‘તમે એમને ન ગમત કશ કય હતુ ુ ુ ું ં ંર્ં ?’

‘ખબર નથી.’

‘ભાભી! કદાચ કોઈક પર્કારના ટેન્શનમા હશે એં .’ અચના બોલીર્ .

‘પણ એવ ટેન્શન કેવ કે જ્યા હ જ એમને ન ગમુ ુ ું ં ં ં ંુ ?’

‘અંશી જોડે પેર્મથી રમે છે ને?’

‘હા.’

‘ભાભી, તમારે બહ િચંતા કરવા વી નથીુ .’

‘કદાચ.’

‘કેમ કદાચ?’

‘અંશભાઈ, અક માત થયાને કેટલો સમય થયો ખબર છે?’

‘છ એક મિહના થયા.’

‘છ મિહનાથી બેડ મમા કા તો હ પરાઈ જાઉંં ં ં ૂુ કા તો એ પરાઈ જાય છેં ં ૂ !’

‘એટલે?’

‘એટલે હ એક એવી ગનેગાર કે રોજ રાતે ગનાની મને ખબર નથી તેની સજા ભોગવ ુ ં ં ં ંુ ુ ુ .’

‘એટલે કોઈક અણબનાવ થયો છે?’

‘એ તો હ નથી જાણતા પણું અંશી પછી અંશમાનની મારી માગણી હતીુ . એમને નાનકડી િબંદ મળે તો ુમને એમન નાનકડ પર્િતિબંબ મળવ જોઇએ નેુ ું ં ંુ ?’

‘હ!ં’ અચનાન ડૉક્ટરી માનસ દદની ગભીરતા પકડવા મથી ર હતર્ ર્ુ ુ ું ં ં .ં

‘એટલે ખરેખર શ બને છેું ?’ એણે પછૂ ં.ુ

‘રોજ રાતે અંશીને સવાડવા હ મથતી હોઉં ત્યારે એ છાપુ ુુ ં ંવાચતા હોયં . અંશી સઈ જવાની તૈયારીમા હોય ૂ ંત્યારે ઊઠે. જો હ બેડ મમા સવડાવતી હોઉં તો બહાર જઈને બહારથી બેડ મ બધ થઈ જાયું ં ંુ અને જો હ બહાર ુ ંસવડાવતી હોઉં તો બેડ મ અંદરથી બધ થઈ જાયુ ં . અંશભાઈ! હશે ટેન્શન હશે, ભોજ્યેષ માતા બનતી પત્ની કાયેર્ષ ુ ુમતર્ી બને પણ શયનેષ દ મન તો ન જ હોય નેં ુ ુ ?’

74

‘પછી?’

‘પછી શુ?ં શ આતમા થોડક મન મના યં ં ંુ .ુ પછી એક િદવસ િવચારોએ િવકિ પકડવા માડી ત્યારે બેડ મ ૃ ંખખડાવી ખખડાવીને થાકી પણ બારણ ન ખ ય તે ન જ ખ યુ ુ ું ૂ ં ૂ .ં આખી રાત રડતી રહી. ડસકાુ ંસાભળતાં ંસાભળતાં ંએ પણ જાગતા ર ા હશે. વહલેી સવારે સઝેલી આંખે જ્યારે દધ લેવા નીકળી ત્યારે એ બહાર આ યાૂ ૂ , જાણે કશ જ નથી ુ ંબન્યુ.ં’

અનકર્મુ

75

આંસડ ુ ે ચીતયાર્ં ગગન (૧૮)

મેં પછૂ ં:ુ ‘બારણ કેમ નહોત ખો યુ ુ ું ં ?ં’

ત્યારે કહ:ે ‘મેં ઊંઘની ગોળી લીધી હતી. પરત મ સાફ કરતાં ંુ ખબર પડી એશ ટેર્ િસગરેટથી લ હતી. એમને એમના જ ાુ ણાની ખબર પડી કે નહી ખબર નથીં પણ કદાચ હ હવે એમના મનથી ઊતરી ગઈ ુ ં .ં’

‘કોઈ બીજી છોકરી એમના જીવનમા હોઈ શકેં ?’ અચનાએ અંદેશો રજ કયર્ ૂ .

‘ના, એવ લાગત નથીુ ું ં . એવ હોય તો માર અપમાન કરેું ંુ , મને હડધત કરેૂ , એવ કઈક તો કરેું ં . પણ આ તો સપણ મૌન જં ૂ ર્ .’

‘આવ બધ અક માત પછી જ થય નેુ ુ ું ં ં ?’

‘હા અને એ િદવસ પછી વહલેી સવારથી નીકળી જાય અને મોડી રાતે પાછા આવે. હ ઊંઘતી હોઉં તો ુ ંજાતે ફર્ીઝમાથી ખાવાન લઈને જમીને સઈ જાયં ં ૂુ .’ તે િદવસે મેં રીતસરનો હમલો કયુ . એમનો મૌન પર્િતકાર. મારી બાથમાથી ટીં , મ તેમ પોતાની જાતને સાચવતા બાથ મમા પરાઈ ગયાં ૂ . કેટલીય માફી માગી ત્યારે બહાર આ યા અને કહ:ે ‘િબંદ શેષને નામશેષ ન કરવોુ હોય તો મને મારી રીતે રહવેા દે. અંશી અને ત બને મારી જવાબદારીઓ છોું ં . એ િનભાવવા નામશેષ થતો શેષ ઝ મે છે.’

મેં પછૂ ં:ુ ‘પણ મને કહો તો ખરા તમે કેમ આમ કરો છો?’

તો કહ:ે ‘િબંદુ! ભગવાનને મજાક સઝે છેુ . એક બાજથી આપે છે અને બીજી બાજથી લઈ લે છેુ ુ .’

મેં ક ુ:ં ‘પણ શ લે છે તે તો કહોું ?’

તો કહ:ે ‘આપણ દાપત્યજીવન ખરાબે ચડ છેુ ું ં ં .’

મેં ક ુ:ં ‘ પ ટ કહો ને કે શ છેું ?’

તો કહ:ે ‘સમય પાકશે ત્યારે બધ જ કહી દઈશું .’

મેં જીદ કરી: ‘ ના, કહો જ..’

તો કહ:ે ‘શેષ નામશેષ થઈ જાય તેવ ત ઝખે છેુ ું ં ં ? હવે આ બાબતનો ઉ લેખ ન કરતી, તને અંશીના સોગદં.’

મેં ક ુ:ં ‘ભલે, પણ હવે બેડ મ બધ ના કરતાં તમને પણ અંશીના સોગદં. તે િદવસથી ઘરે રહ ે છે તો મહમેાનની મ મિહનામા બે િદવસં તર્ણ િદવસ. વાતે વાતે ધમર્કથા દર્ ટાતો અને ક્યારેક હદથી વધી જાઉં તો મૌનં .’

‘હ શ કર અંશભાઈું ં ંુ ુ ? અંશભાઈ હ શ કરું ં ંુ ુ?’

ત્યા ડોરબેલ વાગ્યોં . શેષભાઈ આ યા. અચના િવચાર કરતી હતીર્ : આ અંશ ચ મા કાઢીને ક્યાથી આ યોં ?

76

*** બી િદવસે વહલેી સવારની ફ્લાઈટમા શેષભાઈ જતા ર ાં . મને કે િબંદને ચચામા ઊુ ર્ ં તરવાનો મોકો

આપ્યા િવના.

અચના ઊઠી ત્યારે તેને પણ િવ મય થયર્ ુ.ં એને માટે શેષભાઈન વું તન અજગત તો છે જર્ ુ ુ ં . િબંદ માટેની ુહમદદ એ વધ ચચા છેડીુ ર્ . એમને અક માત થયા તે દરમ્યાન ચેકઅપ કરાવેલુ.ં દવાના ં િપર્િ કર્પ્શન વગેરે ચેક કયાર્ં. એક્ચ્યઅલ ઈન્જરી અને નજરે દેખાતા રોગમા કોઈ મેળ પડતો જ નહોતોુ ં .

અંશી ઊઠી ત્યારથી રડ રડ કરતી હતી. િબંદએ ખીજવાઈને ધોુ લધપાટ કરી ત્યારે અચનાને જોઇત િચ ર્ ુ ંમળી ગયુ.ં િબંદ ન્યરોટીક પેશન્ટ બનવા જતી હતીુ ુ . જ્યારે ચારે બાજ ઝ મી ઝ મીને થાકે ત્યારે પોતાના બાળક ઉપર ુગ સો ઊતરે એ હતાશાની િનશાની જ હતીુ .

અંશીને લઈ હ બહાર ગયોું ત્યારે િબંદન રડમસ મ એના પર વીતતી દુ ુુ ં :ખની કથનીના ંવાદળોથી સભર હત ુ.ં જ્યારે પાછો ફય ત્યારે એ વાદળો અ પે વરસી ગયાુ ંહતા.ં આકાશ વચ્છ હત ુ.ં િબંદના હા યમાથી ધરતીની ુ ંભીની ભીની સગધ આવતી હતીુ ં . અચના સફળ ન્યરોસ ન થવાની હતીર્ ુ . તે િબંદને રડાવીને મનની વાત જાણી શકી ુહતી.

અંશી મમ્મીને કાલી કાલી ભાષામા ંકહતેી હતી: ‘મમ્મી, મમ્મી તાતાએ ચોતલેત ખવડાવી.’

‘પછી શ કય બેટાુ ું ર્ં ?’ મેં આગળ પછૂ ં.ુ

‘પછી છે ને, છે ને ગ્ગો અપા યો.’

‘હ…ં પછી?’

‘પછી તેક્સીમા દલીયા પલ ગયા ને ઘોડાગાડીમા બેઠાં ં .’

‘શાબાશ!’ હ અંશીના રીપોટ ઉપર મલકતી િબંદને જોઈને ખશ થતો હતોુ ં ર્ ુ ુ .

ત્યા ફોન આ યોં : ‘હલેો!’ મેં પછ તો લાભશકરકાકા હતાૂ ં ંુ અને કઈ જ રત હોય તો તેમને જણાવવાન ં ંુકહતેા હતા.

‘પણ કાકા! શેષભાઈને િદ હી શા માટે જવ પડુ ું ?ં’

‘આ ગવનમેન્ટ ટેન્ડર છે તેથીર્ .’

‘એમનો કઈ સપક થઈ શકે ખરોં ં ર્ ?’

‘હા, હમણા જ ફોન હતો તે કોનોટ પ્લેસ ં પરથી હોટેલ ન્યયોકમા ગયા છેુ ર્ ં . નબર આપં ં?ુ’

‘હા, અમારે થોડીક ચચા કરવાની હતીર્ . તે માટે અત્યારે સપક કરવો જ રી છેં ર્ .’

‘અંગત ચચા છેર્ ?’

‘હા, મારા લગ્ન અંગેની!’

‘એક મીનીટ જરા ડાયરીમા શોધીને કહં ં.ુÕ

77

‘ભલે.’

‘૩૨૨૬૬૬ નબર છેં . અને ઓપરેટરને અશોક ક ટર્ક્શનનો નબં ં ર ખબર છે તેથી બક કરાવવાથી તરત ૂમળી જશે. દસેક વાગ્યા પછી ઠેઠ સા જ મળશેં .’

‘એ સવારની ફ્લાઈટમા ગયા છેં . અત્યારે તો પહ ચી ગયા હશે ને?’

‘ભલા આદમી! હમણા ફોન ઉપર તો વાત કરી મેંં .’

‘ઓહ, સોરી, સોરી.’

ફોન ડી કનેક્ટ કરી ઓપરેટરને િદ હીનો નબર આપ્યોં . તરત જ કોલ લાગી ગયો. સામે છેડે શેષભાઈ જ હતા.

‘હલો અંશ! તારો ફોન આવશે જ એવ ધારતો હતોું .’

‘પણ શેષભાઈ આ રીતે મકીનેૂ જતા રહો તે ઠીક તો ન કહવેાય હ!ં’

‘ત નહીં જાણતો હોય અંશ કે આ ગવનમેન્ટ ટેન્ડર છેું ર્ .’

‘હશે પણ તેથી શ ફર પડેુ ેં ?’

‘જો રાતેર્ તમારા તર્ણેના ચહરેા હ વાચી શક્યોું ં હતો. વાત શ કરી હોત તો બ બ જ ટત.’

‘હ!ં પણ એમ બ બથી ડરીને ક્યા સધી ચાલશોં ુ ?’

‘ડરતો નથી. એને દુ:ખી નથી કરવી તેથી એને અ ાન રાખ ંુ .ં’

‘શ વાત છે એ તો કહોું ?’

‘ત જીરવી શકીશ કે નહીં તે તો ખબર નથીું પણ તને ક ા િવના ટકો પણ નથી. વળી અચનાની ર્હાજરીમા ંથોડોક ખચકાયો.’

‘હ!ં શ છે તે તો કહોું .’

તે િદવસે ખડાલા જતાં ંબેર્ક ફઇલ થઈ અને અક માત થયો તેની માઠી અસરમા ધીમે ધીમે શરીરમા ે ં ંહોમ નલ એક્ટીવીટી બધ થવાથીં I have lost my potency… and she is mad after a male issue.’

‘હ પણ એ બહ મોટી સમ યા નથીં ુ . એ તો ફરી શ થઈ શકે છે. હોમ ન્સમા સિકર્યતા આવી શકે છેં .’

‘પરત એ આવે ત્યા સધીની ધીરજ એનામા રહી નથીં ં ંુ ુ . And truly speaking I have lost my hopes

too… ’

‘પણ આ ચચા િબંદભાભી સાથે થઈ શકેર્ ુ …’

‘ I have tried but failed.’

‘Should I try?’

78

‘Do it , but take care અને એ મારી એટલી બધી એડીક્ટ છે કે કદાચ ન પણ વીકારે. તમે લોકો રોકાવાના ંછો ને?’

‘હા તમે આવશો ત્યા સધી તો ખરાં ંુ જ.’

‘એક કામ કર .’

‘શુ?ં’

‘બે પાચ િદવસ પછી અનકળતાએ અમદાવાદ નીકળી જાઓં ુ ુ . હ અમદાવાદ આવી રહીશું .’

‘અચ્છા બીજી વાત, આ વખતે અમારા મેરેજની ચચા કરવાની ર્ છે. તારીખ નક્કી કરવાની છે.’

‘ભલે ભલે એ બધ ત્યારે િનરાતે કરીશુ ું ં .ં’

‘િબંદને આપુ ુ?ં’

‘હા, આપ.’

‘હે લો!’

‘……….’

‘ઉ હા.’

‘…………’

‘ના.’

‘………..’

‘ભલે.’

િબંદએ ફોન મકી દીધોુ ુ . અચનાએ પછર્ ૂ ં:ુ ‘એઈ, શ વાત કરીું ?’

‘બે પાચ િદવસ પછી અંશ સાથે જઈશ નેં ?’ એટલે મેં હા પાડી. પછી કહ ેહ નીકળી ગયો તે ના ગમ્યું ં?ુ તો મેં ના પાડી. પછી કહ ેઅંશીને સાચવ એટલ ેમેં ભલે ક ુ.ં િબંદ ચીડાતી હતીુ . અચના હસતી હતીર્ .

‘પણ અંશભાઈ, તમે કહતેા હતા ને કે િબંદભાભી સાથે ચચા થઈ શકેુ ર્ Should I try!’

‘અમદાવાદ તમે આવશો કે નહીં તે િદશામા ચચા થઈ શં ર્ કે. તો તેમન કહવે હતુ ુ ું ં ,ં પણ એ માનશે નહીં. એટલે મેં ક ંુShould I try? તો ના કહી અને ક હ કહી દઈશું ંુ .’ અચનાએ ન ધ્યર્ ુ ંકે એને હજી કઈક ખટકે છેં . તેથી તે ચચા કરીને શોધવા ઝખે છેર્ ં .

*** રસોઈ કરતા ંકરતા ંઅચનાએ િબંદને માનિસક સારવાર આપવા માડી હતીર્ ુ ં .

‘િબંદભાભીુ , શેષભાઈ આમ અચાનક જતા ર ા તે મને ગમ્ય નહીંું .’

‘ગમ્ય તો મને પણ નથી પણ બેનું , આપણે શ કરીએું ?’

79

‘િવરોધ કરવાન ચાલ રાખવાનુ ુ ું .ં’

‘તરત જ કહી દેશે: શેષને નામશેષ થતો રોકવો છે?’

‘પણ એવી વાત ક્યા સધી ચાલશેં ુ ?’

‘મને તો ડર લાગે છે, હ કઈક વધ દબાણ કરીશ તોું ં ુ એ એમની જાતને કઈક કરી બેસશેં .’

‘પણ ભાભી, જાણો તો ખરા,ં એવ તે શ છે કે એમને સતત ભય લાગ્યા કરે છેુ ું ં ?’

અનકર્મુ

80

આંસડ ુ ે ચીતયાર્ં ગગન(૧૯)

અચના મને મદદ કરીર્ શ?‘’

‘શામા?ં’

‘ એ વાત જાણવામા?ં’

‘કઈ વાત?’

‘એ જ વાત નો એમને ભય લાગ્યા કરે છે!’

‘પણ હ કેવી રીતે જાણી શકું ંુ?’

‘મારી વાત અંશભાઈને કરી ત્યારે જવાબ સાભળી અંશભાઈ ગભીર થઈ ગયા હતાં ં ખબર છે?’

‘હ પણ તેનો ખલાસો તો તેમણે કય હતોં ુ .’

‘ના અચનાર્ , ખલાસો નહોતો પરતુ ું વાતને ઉડાવી હતી.’

‘અચનાને જોઇત બીજ િચ મ યર્ ુ ું ં ંુ . શકાશીલ માનસં .’

‘ના, ભાભી મને લાગત નથીું . અને અંશ તો હોય તે પ ટ કહ ેતેમ છે.’

‘તને પિરચય છે તેથી વધ પિરચય મને છેુ . અને બને ભાઈઓ જો ના ઇચ્છતા હોય અને ના કહવે હોય ં ંુતો આખી દિનયાને ઉંઠા ભણાવે તેમ ુ છે.’

શકાશીલ માનસં અને પોતાનો કક્કો ખરો કરાવવાની સબળ ઇચ્છા. શ શ ના ંિચ ો છે. અચના િવચારોને ર્ચકડોળે ચડે તે પહલેા.ં

‘કેમ! હ બોલી તે ઠીક ન લાગ્યું ં?ુ’

‘ના એવ તો નથી પણું હ જરા જદ માન અને તે એમ કે શક્ય છે યોગ્ય ખલાસો થઈ શકેું ં ં ંુ ુ ુ ુ .’

‘ખેર! તમે માનો છો તેવ નથીું .’

‘હમણા તમારી હાજરીમા પછી લઉંં ં ૂ ?’

‘ના એવ ન કરતીું . તમે સા ફરવા નીકળો ત્યારે વાત કરં .’

‘ભલે તમે મ કહો તેમ પણ ભાભી તમે અમારી સાથે નહીં આવો?’

‘ના લાભશકરકાકા આવવાના છે એમ કહીને આ હ છટકી જઈશં ંુ .’

‘અંશ મને વાત કહ ેએ તમને હ કહીશ તે તો માનું શો ને?’

81

‘બેન તારો મોટો ઉપકાર હશે એ તો, જો ખરેખર એ વાત જાણવા મળે તો પણ મને લાગે છે તે તને પણ ઉંઠા જ ભણાવશે.’

તે િદવસે સા અમે એકલાં ંપડયા.ં અંશના ખબ જ આગર્હ છતા િબંદભાભી ન આ યાૂ ં ંુ . એટલે અમે ફરવા એકલા ંનીક યા.ં

જહ બીચ ઉપર ફરતાુ ુ ંજતા ંહતા ંત્યા અંશની નં જર એક દર બેઠેલા કપલ ઉપર પડીૂ . અચનાને બતાવીને ર્અંશ બો યો: ‘આ લોકોને ઘર નથી હોતા ંતે આવ પર્દશન કરતાું ંર્ અચકાતા ંનથી?’

અચના બોલીર્ : ‘અંશ, ખરેખર તો ઘર હશે જ પણ ઘરમા એકાત મળત નહીં હોયં ં ંુ .’

‘મારા માનવામા નથી આવતં ં.ુ.’

‘ભલે તારા માનવામા જ ન આવે પણ એવ બની શં ંુ કે, મધ્યમવગીર્ય કટબ હોયુ ુ ં . ઘરના નામે નાની ચાલની એક ઓરડી હોય અને એમા કદાચ પરણેલો આ મોટોભાઈ હોયં . છોડ એ બધી વાતો પણ શેષભાઈ શ કહતેા ુ ંહતા?’

‘અચનાર્ . તારે શ વાત થઈ િબંદભાભી સાથેું ુ ?’

‘એમને તમારી અને શેષભાઈ વચ્ચે શ વાત થઈ એ જાણવી હતીું .’

‘હ પણ એ િ ધામા ુ ં ં ંકે એમને એ વાત કેવી રીતે કહુ?ં’

‘કઈ વાત?’

‘એ જ વાત શેષભાઈ કહ ેછે.’

‘શ વાત છેું , અંશ?’

‘એમના અક માત પછી હોમ નલ ડી ટબન્સને કારણે ર્ He has lost his potency and Bindu wants a

male issue. ’

‘પણ આ તો સાદી વાત છે. એમા આટલી ગચવણ શ છેં ૂં ંુ ?’

‘શ સાદી વાત છેું ? આપણ ેબને ડૉક્ટર છીએ તેથી આનાં ંપિરણામોથી વાકેફ છીએ. ના ઉપર વીતતી હોય તેન મન જાણેું .’

‘ખેર! Hormonal activity can be regained also… એને કોઈક સારો ડૉક્ટર સારી રીતે સમજાવી શકે.’

‘કેમ હ સારો ડૉક્ટર નથીું ?’

‘સારો મીન્સ અનભવી ગાયનેકુ .’

‘એટલે શ હ અનભવી ુ ું ંુ ગાયનેક નથી?’

‘એવ નથી અંશું , પણ ઘરકી મગીર્ દાલ બરાબરુ .’

‘હ…ં’

82

‘અંશ, િબંદભાભી ન્યરોસીસના પહલેા તબક્કામા છે એવ હ માન ુ ુ ુ ું ં ં ં ંુ .’

‘તો તો સાઈકીયાટર્ી ટની પણ જ ર છે. કેમ?’

‘હા અને ગાયનેકની પણ….’

‘પણ તેથી વધ જ ર છે પિતની હફનીુ ૂં .’

‘ખરી વાત છે.’

‘………..’

‘આપણે કઈ જ નહીં કરી શકીએ તેવ તો નથી પણ શેષભાઈ સમજાવવામા કાચા ઠયા છેં ં ંુ ર્ .’

‘ચાલો આપણે સમજાવવાની કોિશશ કરીએ.’

‘અચુર્! શેષભાઈની હાજરીમા જ કહીએ તોં ?’

‘એ ઠીક રહશેે પણ સફળતા ૫૦% વી જ હશે.’

‘જો કે આપણે ડૉક્ટસ તો એક ટકો ચાન્સ હોય તો પણ આશા નથી છોડતા હોતા તોર્ પછી આ તો ઘરનો કેસ છે. અને ૫૦%મા એક ટકો ઉમેરીને સફળ થઈ શકીએ કેમ ખર નેં ંુ ?’

‘હા ! પણ િબંદભાભી ઘરે જઈને પછશે તો શ કહીશુ ૂ ંુ ?’

‘પેલા ઘરબાર િવનાના યગલને બતાવી દે નેુ !’

***

હોટેલ ન્યયોકમા તર્ણ આદમી સાથે શેષ બેઠો હતોુ ર્ ં . જાડો કદાવર અને ચચી આંખોવાળો િસંહા હતોું . બટકો પણ ઉજળો અને ઉભા વાળ ઓળેલ માણસ િસંહાનો કઝીન હતો અને શેષની િબલકલ સામે બેઠેલો કાળો િશવરામન ુહતો.

િશવરામન એ ટેન્ડરનો ઇન્ચા હતો ટેન્ડર સાં ખલવાન હત અને ચારે જણાુ ુ ું ં સાથે લચ ં લેતા હતા. અરે િશવરામનજી! આપ કીસ સોચમેં પડ ગયે હો. આપકા જનીયર િશવરામન કો ુ હમે દે દો હમ ઉસે યે લાઈન મેં મા ટર કર દેંગે.

‘લેકીન બાત યે હૈ કી ઉસે પેઈન્ટર બનના હૈ. ઈંટ ચને વાલી લાઈનમેં ઉસે કલા નહીં દીખતીુ .’

‘લેકીન િતર્વેદી સાબકો ક્યા પર્ોબ્લેમ હઆ થાુ ?’

‘કછ નહીં ફ્લાઈટ કી ગરબડી હો ગઈ થીુ . શામકી ફ્લાઈટ દેર તક નહીં આયી તો ફીર સભા આના પડાુ .’

‘શકર ખદા કા માનો તો ગપ્તા ભાગ ગયા નહીં તો યે ટેન્ડર ચલા જાને વાલા હી થાુ ુ ુ .’

Ôિસંહા, ગપ્તા કો કૈસે ભગાયાુ ?’

િશવરામ: ‘કહ ેદીયા કી યે ટેન્ડર પાસ નહીં હોગા ટેમ ન બીગાડ.’

િસંહા. ‘વૈસે છોડનેવાલ મે સે વો નહીં’

83

િશવરામન‘સહી બાત હૈ, ઉસે મેરી ભી જાને કી ટીકીટ દીખાઈ તબ ગયા’ – િસંહા.

‘આપ ફીર યહા કૈસે ં ?’ – િશવરામન.

‘મૈંને ટીકીટ કન્સલ કરવાયાૅ .’ – િસંહા.

‘કલ વો મઝે કેબેર્ દીખાને કે લીયે લે ગયા થાુ . ઔર યહી કહ રહા થા, િસંહા તો ચલા ગયા. અબ યે ટેન્ડર હમેં િમલના ચાહીયે.’

‘અચ્છા?’

‘તો િશવરામજી, ક્યા ચલ રહા હૈ ?’

‘ચલેગા તો સબ સાબ, લેિકન અબ પરાની આદતેં જો આપકે આગે વાલે સબને ડાલી હૈ વો જોર પકડ ુરહી હૈ.’

‘કૌન સી?’

‘વો રીટા, મીના, મોના કી.’

‘આપ હમારા ખયાલ કરો િસંહાજી આપ કા ખયાલ કરેંગે. સહી બાત હૈ નાું ?’ – શેષ

‘ખેર, જવાની હમ બઢ કો જ્યાદા ચડતી હૈુ . ક્યા કરેં હમારી મેડમ કો જો પેરેલીસીસ લગા હૈ ઔર ગવનમેન્ટ દેતી ભી ક્યા હૈર્ ?’ – િશવરામન.

‘જાને દો યે સબ બાતેં ઔર મ ે કી બાત કરોુ .’

‘ક્યા?’

‘ભાવ ક્યા ચલ રહા હૈ?’

‘તીને પયે કી બાત તો ગપ્તા હી કહ રહા થાુ ..’

‘છોડો ભી યાર ! ક્યા તીન તીન લગા રખા હૈ.’

‘આપકે લડકે કો તૈયાર કર દેંગે – ઉસે અચ્છા પેઈન્ટર હી તો બનના હૈ.’

‘લેિકન બાત યે હૈ ઐસી બડી બાત સાલ મેં એક બાર આતી હૈ. ઔર બાર બાર યે પોઝીશન રહતેી ભી નહીં હૈ…’

‘રીટા, મીના, મોના કે સાથે રગરેલીયા ખતમ હો ગઈ હો તો અબ કોઈ ઔર ભેજ દગાં ં ંૂ , ભઈ. ઉનકે િબલ ભી તો જબરજ ત હોતે હૈં.’

અચાનક શેષની નજર િસંહાના કઝીન ઉપર ગઈ. એ વારવાર બારણા તરફ જોતો હતોં . ત્યા િશવરામનનો ઉપરી ઊભોં ઊભો એમને જોતો હતો. શેષ ઊભો થઈને ટોયલેટ તરફ ચા યો ગયો. થોડી વાર પછી પાછા આવીને ટેબલ ઉપર બેસવાને બદલે સીધો એના મમા ચા યો ગયોં . નીચે કોરીડોરમા નજર કરી તો ગપ્તા ં ુઊભો ઊભો િસગરેટ કતો કતો િશવરામનના સાહબે સાથે વાતચીત કરતો હતોં ં . શેષને ખ્યાલ આવી ગયો કે કેવા

84

ષડયતર્મા તે ફસાયો હતોં ં . અત્યારે પૈસા ચકવાઈ ગયા હોત તો ગવનમેન્ટ ટેન્ડરોમાથી અશોક ક ટર્ક્શનન નામ સધ્ધાુ ુ ુર્ ં ં ં ંનીકળી ગય હોત અને બ્લેક િલ ટમા નામ આવત તે વધારામાું ં .ં

અનકુર્મ

85

આંસડ િચતયાુ ે ર્ં ગગન (૨૦)

તેન મગજ બરાબર જોશમા ચાલવા માડ હતુ ુ ું ં ં .ં આનો મતલબ પ ટ છે. કા તો િસંહા અને ગપ્તા એક ં ુથયા છે. કા તો િશવરામન તકલીફમા છેં ં . તેણે િવચાય કે પાછલે બારણથેી નીકળી ટક્સીુર્ં ૅ કરી અહીં આવુ.ં ઊતરીને સીધો િશવરામનના ઉપરી સામે જઈને ઊભો રહી એમને ઇન્વાઈટ કર તો ગપ્તા ઉઘાડો પડી જશે કા િસંહાની યિક્ત ું ંુ ુપકડાઈ જશે. પણ એથી િશવરામન તકલીફમા મકાઈ જશેં ુ .

ખેર થશે તે જોય જશેું કરીને પાછો વળતો હતો ત્યા િશવરામન મમા આ યોં ં .

િતર્વેદી સાબ! િસંહા કા કઝીન હાજર હૈ ઇસલીયે કુછ બાત જમ નહીં રહી. મઝે લગતા હૈ ઉસકા કઝીન કછ ુ ુકર રહા હૈ.’

Ôઠીક હૈ આપ જા કે બૈઠો. મૈં પૈસા લે કે આ રહા હુ.ં હમારા ભાવ ચાર િપયા હૈ – ઔર ટેન્ડર ન િમલને પર પરા સદ કે સાથ નીકલવાઉંગાુ ુ .Õ

‘ગ ારી નહીં કરેંગે સાબ.’

‘નીચે બૈઠો મૈં અભી આ રહા હુ.ં’

‘અચ્છા જી!’

શેષ નીચે ઉતરતો હતો ત્યા ં ફરી બારી પાસે નજર ગઈ િસંહા અને ગપ્તા ગસપસ કરતા હતાુ ુ ુ . િશવરામનનો ઉપરી ફોન કરતો હતો.

િસંહાનો કઝીન એકલો બેઠો બેઠો કોફી પીતો હતો એના પગ નીચેની સટકેસમા જ ર કઈક હોવ જોઇએ ૂ ં ં ંુએટલે શેષ એ િદશામા ચા યોં .

‘આપકી બેગ જરા દેંગે? થોડા સા કામ હૈ!’

લેકીન િતર્વેદી સાબ, યે બેગ?’

‘હા,ં િસંહા સાબને અભી યે બેગ મઝે દેને કો કહા હૈુ .’

‘લેકીન…’

‘ગભરાઓ મત મઝે પતા હૈ ઉસમેં ક્યા હૈુ ?’

‘નહીં સાબ.’

‘અરે બેરા! સાબકા યે સટકેસ મમેં રખ દોૂ .’

‘ઠીક હૈ.’

86

બેરા મમા બેગ લઈને ગયોં . પાછળ િસંહાનો કઝીન જતો હતો. શેષે એને ક ુ:ં ‘ચલો આપ જરા સામને જા કે આતે હૈં.’

િશવરામન, િસંહાનો કઝીન અને શેષ તર્ણેને બહાર આવતા જોઈને ગપ્તા આઘો પાછો થતો હતોુ . પણ શેષે િશવરામનને ક ુ:ં ‘દેખો તમ્હારે િલયે મૌત કા સામાન લે કે આયા હૈુ .’

‘કૌન?’

‘ગપ્તા ઔર કૌનુ ?’

‘મઝે સમજ નહીં આતા આપ ક્યા કહતેે હોુ .’

‘દેખો આપકે સાબ જો ફોન પર પલીસ બલા રહ ેહૈંુ ુ ઔર ગપ્તાજીને યે સબ િકયા હૈુ . ખદા કા શકર માનો ુ ુઔર ભાગો યહા સેં .’

િશવરામનને ભાગતો જોઈને િસંહાનો કઝીન પણ દોડયો. જઈને િસંહાને ક ુ:ં ‘િતર્વેદી સાબને બેગ લે િલયા હૈ.’

િશવરામનનો ઉપરી પાછો ફય ત્યારે િસંહા િચંિતત હતો. શેષે આવીને શેક હન્ડ કયાૅ ર્. દાઢીવાળો ચહરેો પિરિચત લાગ્યો ત્યા એ જ બો યોં : ‘અરે ! શેષ િસ પરીયાુ !’

‘રાવજી.’

પેર્મથી બને ભેટી પડયાં .

િસંહા જતો હતો ત્યા રાવજી બરાડયોં : ‘પકડ લો ઇસ ચીટર કો, ધોખેબાજ કો.’

‘િસંહા, ચાલ સીધી રીતે તાર નાટક શ છે તે જોઇએું ંુ .’

*** મ ઉપર બેસીને બેગ ખોલી, બેગમા રોકડ િપયા અને ટેપ રેકોડર હતં ંર્ .ુ દરેક વાત ટેપ થતી હતી.

‘રાવજી, આ િસંહા તને શ કહીને લા યો હતોું ?’

‘ગપ્તા અને િસંહાએ ભેગા મળીને કમ્પ્લેઇન કરી હતી કે િશવરામન અને િતર્વેદી ભેગા મળી ગયા છેુ . તેનુ ં ફ હ અપાવીશૂ ંુ .’

‘ખેર એને કાઢવાન છે લ બહાન મળી ગયુ ુ ુ ું ં ં .ં ખાડો ખોદે તે પડે.’

‘શ છે બીજા નવાજનીું ૂ ?’

‘અશોક ક ટર્ક્શનમા ખાસો આગળ આવી ગયો નહીંં ં ?’

‘હા યાર, મહનેત અને ઈમાનદારીએ આ િસધ્ધી અપાવી છે.’

‘હ જીું .પી.એસ.સી.મા કદકો મારીને એન્ટીકરપ્શન ડીપાટમેં ુ ર્ ન્ટમા જોડાયોં . ધીમે ધીમે આગળ વધ્યો. ત્યાથી આ પીં .ડબ ય.ુડી.’

87

‘આ ટેપ સાભળવી છેં ?’

‘છોડ ને યાર!’

‘કેમ?’

‘મને ખબર છે ભાવ તાલ થયા હશે.’

‘િશવરામન ઉપર એક્શન લેવા ંહોય તો આપ ટેપું .’

‘ના યાર, પાછો ત એમા ખરડાઈશું ં .’

‘તો પછી આ રેઈડને કેવી રીતે લઈશ?’

‘કશ નહીંું , િસંહા અને ગપ્તાને જદા જદાુ ુ ુ સમયે બોલાવીને માફી લખાવી લઈશ.’

‘અને ટેન્ડર?’

‘તને રસ છે?’

‘ચોખ્ખ હોય તો જ ર રસ છેું .’

‘નથી ચોખ્ખુ,ં ભરીને ફસાવા વ છેું . કારણ કે ડેમ પર સપ્લાય કરવાનો છે તેન પાયો ખોદાયા પર ુ ંભિવ ય નક્કી થશે. અને આ લાઈડીંગ લેન્ડ છે. પાયો ખોદાયા પછી એકાદ વખત ક ટર્ક્શન તટ તો બધ ધળમાં ૂ ં ં ૂ ંુ ુ .’

‘ લાઈડીંગ લેન્ડ હોય તો મારે િવચારવ પડેું .’

‘એક કામ કર હાઈએ ટ રેટ ભર અને લાઈડીંગ ક ટર્ક્શનની િકંમત અલગ ભરવાને બદલે લેબર ંક ટર્ાક્ટનો અલગ રેટ ભર . િવવાદા પદ ભાવોને કારણે ટેન્ડર રી ક્ટ થશે અને ફરીથી આવશે ત્યારે િસંહા અને ગપ્તાુ ની અરજીઓ બ્લેકલી ટેડ હશે. કદાચ ડાયરેક્ટ ઑડર પણ આવેર્ .’

‘ખેર! થેંક્સ ફોર ધ સેમ.’

‘How is junior Sidhdhapuriya ?’

‘કોણ અંશ? એ તો ડૉક્ટર થઈ ગયો. અને અમદાવાદ જઈને તેના લગ્નની તારીખ નક્કી કરવાની છે.’

‘િબંદભાભીુ ?’

‘She is also fine.’

‘મારા ંલગ્નને બહ સારો આવકાર ન મ યોુ . બહ ટકા ગાળામા અમે તો ટાુ ૂં ં ંપડી ગયા.ં’

‘કેવી રીતે?’

‘મોના આિફર્કાથી આવી હતી. અને આિફર્કા વો ગરમ િમજાજ હતો. તને તો ખબર છે યાર કે ગરમ મીજાજમા આપણે ઊડી જઈએ છીએં .’

‘હ,ં પણ થય શ એ તો કહેુ ું ં ?’

‘બસ ના ફા યુ…ં ટા ંપડી ગયા.ં’

88

‘રીટા, મીના, મોના ચાલે છે એમ ને?’

‘ના યાર! બહ એકલ લાગે ત્યારે િસતાર છેડ અને દુ ું ં ંુ ુ :ખી ગીતો ગાઉં .ં’

‘ઈ ય હતાુ ?ં’

‘એ જ તો હોટ પોટ હતો.’

‘કેમ?’

‘She was incapable of caring.’

‘So what?’

‘Nothing, but as soon as she discovered her defect she demanded to marry with her sister.’

‘હેં?’

‘And I denied flatly… and that’s it.’

‘પણ આ ટા પડવા વ કારણ નથીું .’

‘એને એમ હત કે હ ટી પડી જાઉં તો ક્યારેક હ પલળીશું ં ંુ ુ … ફરી ક્યાક પરણીશ ં And she ran away

back to Africa.’

‘હ ં! પછી?’

‘એની આશા સફળ નથી થઈ.’

‘એટલે?’

‘હજી એના પતર્ો આવે છે. હ લખ ુ ં ં ંુ … સતાન કઈ અગત્યની વ ત નથીં ં ુ . આંતિરક પેર્મ મોટી વ ત છેુ . ત ંુમારી કસોટી કર પણ હ ડગનાર નથીું .’

શેષ રાવજીને મનમા પર્શસતો ર ોં ં … આવા પણ માણસો હોય છે.

અનકર્મુ

89

આંસડ િચતયાુ ે ર્ં ગગન (૨૧)

િદ હીથી શેષ આ યો. િબંદની હાજરીમા અંશે વાત ઉપાડીુ ં : ‘શેષભાઈ, એક મઝાની વાત કહુ?ં’

‘હ!ં’

‘મારો એક િમતર્ છે. તેને લગ્ન પછી ખબર પડી કે તે બાપ બની શકે તેમ નથી.’

‘હ.ં’

‘એણે એના નાનાભાઈને આ વાત કહી અને સમજા ય કે તે એની પત્ની સાથે લગ્ન કરી લેું .’

‘પછી?’

‘નાનોભાઈ કહ ેડૉક્ટરને મળી જઓ કઈક શક્ય બને છે કે કેમ તે તપાસી લેવડાવવ જોઇએુ ં ંુ .’

‘સારા ગાયનેકને બતાવવાના હતેથી બને ભાઈઓ મારી પાસે આ યાુ ં .’

‘હ!ં’

ગાયનેકની દર્િ ટએ બને ભાઈઓની ક્ષમતા સરખી છેં . પણ મોટાભાઈને ટર્ીટમેન્ટની જ ર હતી.

‘પછી?’

‘મેં અચના પાસે પેશન્ટને મોક યાર્ .’

‘કેમ અચના પાસેર્ ?’

‘કારણ કે તેને ગાયનેક કરતા ંસાઈકીયાટર્ી ટની વધ જ ર હતીુ .’

‘એટલે તેનો રોગ માનિસક હતો?’

‘હ માન ુ ં ં ંુ .’

‘એવા મારા િમતર્ની વાત કર તનેું ?’

‘કોણ?’

‘રાવજી, આપણો આર.એમ.પી.’

‘તેને શ થયુ ું ?ં’

‘આિફર્કાની છોકરી હતી. એની ડીફક્ટને કારણે સતાન નહોતાે ં .ં’

‘હ!ં’

‘રાવજીને એ ફોસ કરીને નાની બેન સાથે પરણાવવા માગતી હતીર્ ં .’

90

‘અને રાવજીએ શ કયુ ું ર્ં?’

‘એણે ફ્લેટ ના પાડી દીધી. સતાન તો ભગવાનની દેન છેં . એને અને દાપત્યજીવનને શ સબધં ં ં ંુ ?’

‘કેમ નહીં?’ િબંદ બોલીુ .

‘ન જ હોય કારણ કે બને એકબીજાને ચાહતાં ંહતા.ં સતાન હોય તો સોનામા સગધ ભળે પણ ન હોય તો ં ં ંુતેનો કોઈ હરખ શોક ન હોય.’

‘િબંદભાભીુ , હ તમારા મતની ુ ં .ં’ સાઈકીયાટર્ી ટ અચનાએ િબંદને ટેકો કયર્ ુ .

હ સમજી ગયો કે ટર્ીટમેન્ટ ચાલ થઈ ગઈ છે પણું ુ શેષભાઈ ઝખવાઈ ગયાં .

‘સતાન ભગવાનની દેનં જ ર છે. પણ એની હાજરી કેટલાયં મનદુ:ખોના મારણ સમી છે. સતાન િવનાન ં ંુદાપત્યજીવન એટલે લ િવનાનો બાગં . બનેના સમેળન એક માતર્ સાધન એટલે બાળકં ંુ ુ .’

‘ભાભી, તમે રાવજીભાઈના ંિમિસસની જગ્યાએ હો તો શ કરોું ?’

‘એ જ, એમને સખી કરવાુ હ માગમાથી હટી જઉંું ંર્ .’

‘અને મારા િમતર્ની જગ્યાએ શેષભાઈ હોય તો તમે શ કરોું ?’ અંશ બો યો.

‘પર્ જ નથી ઊભો થતો કારણ કે અંશી છે.’

‘ના, પણ એવ બને તો શ કરોુ ું ં ?’ અચના બોલીર્ .

‘રાવજીભાઈની મ ફ્લેટ ના જ હોય ને?’

‘કેમ? હમણા તો સતાન ઉપર મોટ લેક્ચર ઝાડી દીં ં ંુ ધ હતુ ું .ં’ શેષે િબંદને ચીડવવા કુ ુ.ં

‘છોડોને પારકાની વાતમા આપણે માથ શ કામ દખાડવં ં ં ંુ ુ ુુ ?’ – િબંદ વાતને ટકાવવા ગઈુ ુ ં .

‘ના ભાભી, આવ કરવ સહલે નથીુ ુ ું ં ં .’

‘હશે પણ મળ વાત રહી જાય છેૂ .’

‘શાની?’ અચનાએ પછર્ ૂ ં.ુ

‘તમારા લગ્નની તારીખની.’ અચના શરમાઈ ગઈર્ .

‘હા મ ોુ તો ખરો.’ અંશ બો યો.

‘ભાઈ જ્યોિતષને મળી સાર મહત કઢાવીું ુ ુ ર્ નાખોં .’ શેષના સચનને સાભળીને અચનાન મ પડી ગયૂ ં ં ંર્ ુ .ુ

‘આ જ્યોિતષીઓએ તો દાટ વા યો છે. કહ ેછે કે અચનાને મગળ છેર્ ં . તર્ીસ વષ પછી લગ્ન થાયર્ .’

‘હશે, તો બે વષ વધ રાહ જઓર્ ુ ુ …’ િબંદએ વાક મ કુ ું રી વકર્ોિક્ત કરી.

‘બો યા ંમોટા ંબે વષ વધ રાહ જઓર્ ુ ુ .’ અંશ.

‘ભાભી, કઈક ર તો બતાવો નેં .’ અચના બોલીર્ .

91

‘મને એક ર તો સઝે છેૂ .’

‘કયો?’ શેષે પછૂ ં.ુ

‘પરાણકાળમા કાિતર્કેય અને ગણેશ વચ્ચે શરત લાગી કે પથ્વીની પર્દિક્ષણા કરીુ ૃં પહલેો આવે તેને િશવપાવતીનાર્ ખોળામા બેસવાનો પહલેો હક્કં . કાિતર્કેય તો મોર ઉપર સવાર થઈને નીકળી ગયા પણ ફાદાળા ગણેશ ંઉંદર ઉપર પથ્વીની પર્દિક્ષણા ક્યારે કરી રહેૃ ?’

‘પણ એન અત્યારે શ છેુ ું ં ?’ અચના કહેર્ .

‘સાભળ તો ખરીં ?’

‘હ.ં’

‘પછી પોતાના ાનને આધારે િશવ અને પાવતીને સાથે બેસાડીને એની પર્દિક્ષર્ ણા સાત વખત કરી ક કે ુ ંપથ્વીૃ માતા િપતા સમાન છે. અને એમની પર્દિક્ષણા એટલે પથ્વીની જ પર્દિક્ષણા એમ કહવેાયૃ .’

‘હ પણ અંશભાઈં , આ વાતામા અચનાનો મગળ ક્યા આવે છેર્ ર્ં ં ં ?’

‘એ જ રીતે જ્યોિતષને કે ગોરને લા યા વગર તમને બેને વચ્ચે બેસાડીને અમે બે જણ સાત ફરા ફરીે લઈએ એટલે અમારા ંલગ્ન થઈ જાય.’

‘અંશ, આઈડીયા સારો છે.’ અચના ખશ થઈ ગઈર્ ુ

‘અંશ! મા બાપ અને ભાઈ ભાભીમા ફર કહવેાયં ે . પણ હ અચનાનાુ ં ંર્ મમ્મી પપ્પાને મળીને વાત નક્કી કર ું.ં’

‘શેષભાઈ, જ્યારે જ્યારે વાત નક્કી કરવાની થાય છે અને કઈક અઘિટત બને છેં , તેથી મનમા વહમે ં રહી જાય છે. તેથી બરાબર િવચારીને ગોઠવજો.’ અંશની વાત શેષે હસી નાખીં .

‘ભલા આદમી ડૉક્ટર થઈને વહમેમા માને છેં . These are coincidences – કાગન બેસવ અને ડાળન ુ ુ ું ં ંપડવ એના વુ ું …ં’

‘હા, એવ હોય એમ હ પણ ઈચ્ ુ ં ં ં ંુ …’

‘સા તમે આવો છો નેં ? મમ્મી અને પપ્પા તમારી રાહ જોવાના છેં . િબંદભાભી આપણેુ અહીંથી સીધા ંજતા ંરહીએ? અંશીતા પણ આવશે ને?’

‘ભલે ચાલો.’

*** ઘરે જતા િબંદએ ફરી વાત ઉપાં ુ ડી.

‘અચનાર્ , તેં એવુ ંકેમ પછ કે રાવજીભાઈની જગ્યાએ શેષભાઈ હોય તો તમે શ કરોૂ ં ંુ ુ ?’

‘બસ ખાલી જ.’

92

‘ના, ત કઈક જાણે છે પણ કહતેી નથીું ં .’

‘ભાભી, જ ર કહીશ. પણ હમણા નહીંં .’

‘કેમ હમણા નહીંં ?’

‘કારણ કે હજી હ જ વાતને યોગ્ય રીતે પકડી શકી નથીું .’

‘કેવી વાત?’

‘શેષભાઈના મનની વાત.’

‘તને િવ ાસ છે કે ત પકડી શકીશું ?’

‘એ તો વધ પિરચય થાય તો શક્ય બનેુ . અને ગમે તેમ તોય એ મોટાભાઈ છે, એટલે બહ ડૉક્ટર વી ુિચકાશ મારાથી થાય નહીં ને.’

‘શેષને નામશેષ થતો અટકાવવો હોય તો વાળી વાત જ મને સમજાતી નથી.’

‘આમ તો સપણ નોમલ છેં ૂ ર્ ર્ . કદાચ કઈક કારણ હશે તો મળશે જં .’

‘ખેર, આ અંશી પછી નાનો શેષ જોઈએ છે મારે. અચનાર્ , છોકરો હોય તો કેટલી શાિત નહીંં ?’

‘પણ ભાભી ધીરજના ફળ મીઠા હોયં .’

‘મારે ક્યા એવો પર્ છેં . એક વખત જરા આનદમા હશે ત્યારે નાના શેષ માટે મનાવી લઈશં ં .’

‘ભાભી સમણા જોવાં ંસરળ છે. ભલવાૂ ંસરળ છે. પણ ભાગતા ંસમણાનો ભાર લાગે હં !ં’

‘એનો અથ એવો થયો કે ત જાણે છે પણ કહતેી નથીર્ ુ ં .’

‘શુ?ં’

Ôશેષને નામશેષ થતો રોકવો હોય તો શબ્દોનો અથ પ ટર્ છે કે કોઈક વ ત એમને તમારી સાથે નોમલ ુ ર્રહતેા ંરોકે છે. એ વ ત હ શોધ ુ ુુ ં ં .ંÕ

‘શેષની તકલીફ અંશભાઈ જાણે છે. તને પણ કદાચ ખબર છે. મને ક્યારે જાણવા મળશે. તે જ ખબર નથી પડતી.’

‘ભાભી જાણવા વી વાત જ ર છે પણ હજી તેનો સમય પાક્યો નથી. અત્યારે એ પર્યત્નો કરીને ફક્ત ધારણાઓમા રહવેાન છેં ંુ .’

‘ખેર! મને ત કહીશ કે નહીં કહેુ ં , જ્યારે વાગત વાગત આવશે ત્યારે તો ખબર પડશે જુ ું ં …’

‘હા, ચાલો ઘર પણ આવી ગયુ.ં’

*** ‘જજ િપતા તેમની લાડલી અચના સાથે નવાગતકને જોઈને હરેાન તો થયાર્ ં ુ .’

93

‘પપ્પા! આ િબંદભાભીુ મારી ઠાણી.’

‘આવો બેટા, શેષભાઈ ક્યા?ં’

‘એ આવે છે. અંશી બેટા ! દાદાને કરો.’

‘ દાદાજી!’

‘ બેટા.’

‘મમ્મી, ઓ મમ્મી, અચનાએ બમ પાડીર્ ૂ .’

‘એ પજા કરે છેૂ . હમણા ઘટડી વાગી છે એટલે આવતી જ હશેં ં .’

‘શ અચીર્ું ?’

‘ભાભી! આ મારી મમ્મી.’

‘નમ તે બા.’

‘સખી થ દીકરાુ . અંશ કે શેષભાઈ નથી દેખાતા?’

‘એ લોકો સા આવશેં .’

અનકર્મુ

94

આંસડ િચતયાુ ે ર્ં ગગન (૨૨)

‘જની ઢબન દીવાનખાન સસજ્જ હતૂ ુ ુ ુ ું ં .ં ી ક ણની મોટી અજનને ઉપદેશ આપતી મિતર્ ૃ ુ ર્ ૂ અને રથ બરાબર મધ્યના ટેબલ પર હતા.ં કાસાન એ બારીક િશ પ ખબ સદર હતં ં ૂ ં ંુ ુ .ુ બદામી કલરના સોફાસેટ, સાગની ફર્મમાે ,ં ઊગતા સયન કદરતી દર્ ય અને ઝાખા પીળા કલરની િદવાલની પ ાદભ ખરેખર અદભત હતીૂ ં ં ૂર્ ુ ુુ .’

‘બેસ િબંદુ! અચીર્, મહમેાનને બેસવાન કહવેાનો િવવેક પણ ચકી ગઈ કે શુ ું ૂ ?ં’

‘ના બા, એવ નથી હ તો આ બધ જોવામા રહી ગઈુ ું ં ં ંુ . ખરેખર અદભત છેુ .’

‘શુ?ં’

‘આ સજાવટ.’

‘શ છે બેટા તાર નામું ંુ ?’

‘અંશીતા.’

‘અરે વાહ ! અંશકાકાની ભતર્ીજી એટલે અંશીતા. ખબ સરસ નામ છે તાર તોૂ ંુ .’

‘બેટા, બા ને કરો.’

‘ .’

‘સરસ! ખબ ગિણયલ દીકરી છે ને તૂ ંુ ુતો…’

‘સાચ કહ ને મબઈથી આ યા પછી અચ તો તમારી વાતો કરતા થાકતી જ નથીુ ુ ું ં ંુ ર્ .’

‘હ.ં’

‘હા, અંશીતાને જોઈને એમ જ કહ ેકે કેવી ડાહી છોકરી છે. હસમખ ુ – સરળ – િનખાલસ – અને િબલકલ ુઅંશ વી જ.’

‘કેમ?’

‘તમે તો કહતેા ંહતા ંકે અંશ વી છે એટલે તો અંશીતા નામ રાખ્ય ંુછે અને એ બહાને તમને યાદ કરીએ છીએ.’

‘હા, એ તો છે જ.’

‘અંશ જો એટલો વહાલો હોય તો એના વી ભતર્ીજી કેમ વહાલી ન હોય, કેમ?’

િબંદ હસી પડી ુ ‘હા એ ખરંુ.’

‘બા એક વાત પ ૂ ?ં’

95

‘હા..’

‘આ અંશે બહ સરસ વાત કરીુ .’

‘શુ?ં’

‘આ જન્માક્ષરો નડે છે ને તો હોમ હવન ને જ્યોિતષ બાજ પર મકીને પેલા ગણેશની મુ ૂ ભાઈ ભાભીની આસપાસ સાત ફરા ફરી લઈએે .’

‘ગાડી છોકરીં ! જ્યોિતષ આપણા ભલા માટે જ કહતેા હોય છે.’

‘પણ એમા બર ક્યા થવાન છેં ૂ ં ં ંુ ુ ?’

‘દીકરી! રીતના ગર્હો છે તે જોતા ં તારા સરપક્ષની અત્યત નજીકની કોઈ ી તારા જીવનમા ુ ં ંવૈમન ય ઊભ કરશેું .’

‘બા, તમે કહો છો તે પર્માણે સરપક્ષની નજીકની ી તો હ અને િદ યાબેન છીએુ ુ ં . અને અમને બનેને તો ંઆ લગ્ન જ દીથી થાય તેમા જ રસ છેં .’

‘ત મને વહમેી માન મને વાધો નથી પણ જ્યારે જ્યારે તારીખ નક્કી થાય છે ત્યારે ત્યારે કઈક ુ ં ં ંઅઘિટત કેમ બને છે?’

‘એ તો કાગન બેસવ અને ડાળન પડવુ ુ ુ ું ં ં …ં’

‘આ વખતે એવ કઈ નહીં થાય મમ્મીું ં .’

‘ખરેખર હ પણ ભગવાનને પર્ાથ કે એવ કશ ન થાયું ં ંુ ુ ુર્ં પણ તર્ીસી પહલેા ંતાર લગ્ન શક્ય નહીં બનેું .’

‘મમ્મી, એ બને ભાઈઓ જ્યોિતષી પાસે મહત કઢાવવા ગયા છેં ુ ુ ર્ . પર્ભને પર્ાથના કરો કે કશુ ુર્ ંઅજગત ન ુ ુ ંબને.’

‘ખેર! હિરઈચ્છા બલીયસી.’

*** રાતેર્ અંશીતાએ જીદ કરીને પપ્પા અને મમ્મીને પોતાની સાથે સવડા યાુ . િબંદના મનોમિ ત કમા ુ ં

અચનાની વાત રમતી હતીર્ : ‘આમ તો સપણ નોમલ છેં ૂ ર્ ર્ . પણ કઈ વાત તેમને તમારી સાથે નોમલ વતતાર્ ર્ ંરોકે છે તે શોધવી રહી.’

‘અંશીતા સઈ જાય પછી મારી સાથે થોડીવાર બેસજોૂ .’

‘કેમ?’

‘મારે અંશભાઈના લગ્નની વાત કરવી છે.’

‘ભલે.’ શેષે નાઈટલેમ્પ ચાલ કરીને નવલકથા ઉપાડીુ . િબંદ અંશીતાને સવડાવતી રહીુ ુ . અધ કલાક બાદ શેષની પાસે સરી જઈને િબંદએ વાત કરીુ : ‘શેષ !’

96

‘હ!ં’

‘શેષ નામશેષ કેવી રીતે થાય? જ્યારે હ જીવતી ુ ં .ં’

‘એટલે?’

‘શેષના અિ તત્વન બીજ મહોરું ં ંુ ુ… માર દય છેું . તમને કઈક થાય તે સમયે હ પણ ન હોઉં તો આ શેષ ં ંુનામશેષ થાય. પણ એવ બને ખરું ંુ?’

‘ત અંશના મેરેજ િવશે કઈ પછવાની હતી નેું ં ૂ ?’

‘હા. એ બે જણા ંિહજરાય છે.’

‘એવ શાના પરથી લાગ્યુ ું ?ં’

‘એમની સાથે ભણનારા ંપરણી ચક્યાૂ ંછે. બાપ બની ચક્યાૂ ંછે તેથી.’

‘હવે બહ સમય નથીુ . તાબડતોબ લગ્ન લઈ લઈશુ.ં અચનાના બાપજીને ધામધમથી કરવ છે તેથી એકાદ ર્ ુ ુૂ ંમિહનાનો સમય કાઢવાનો છે.’

‘હ!ં’

‘………’

‘અચના મનોિચિકત્સક છે તે ખબર છે નેર્ ?’

‘હા, કેમ અચાનક અચનાર્ ?’

‘એને મેં તમારી અને મારી વચ્ચે થયેલી સમજતીની િવશે ક હતૂ ુ ું .ં’

‘શ ક હતુ ુ ું ં ?ં’

‘એ જ કે શેષ નામશેષ થઈ જાય વાળી વાત….’

‘તો એણે શ કુ ું ?ં’

‘ખાસ કઈ નહીંં પણ એ તમારી સાથે પિરચય વધારીને એ માનિસક ભર્મ તોડવાની ગણતરીમા છેં .’

“……”

‘શેષ નામશેષ કેવી રીતે થાય? તે વાત એને તમારો ભર્મ લાગે છે.’

‘હશે, હ તેને તો કેવી રીતે સમજાવી શકું ંુ?’

‘ખેર, મને તો સમજાવો.’

શેષ અક્ળાયો અને બો યો: ‘િબંદ ત સઈ જાય છે કે પછી મારે બહાર જવાન છેુ ુ ું ૂ ં .’

‘ના શેષ! અકળાયા િવના મનદુ:ખોન િનરાકરણ કરવ જ રી છેુ ું ં . તમે દુ:ખી છો કે નહીં મને ખબર નથી પણ તમારી એ વાત, એ દુ:ખ મને નહીં જણાવીને તમે મને તો દુ:ખી કરો જ છો.’

97

‘શેષને નામશેષ કરવાનો તારો આ પર્યત્ન છે િબંદુ. ખેર, દરેકે ક્યારેક તો નામશેષ થવાન જ છેું . તો સાભળં .’

િબંદુ ધડકતા હૈયે શેષના ચહરેા ઉપર બદલાતા રગો જોઇ રહીં ં ..

‘કહવેા તો મેં ઘણીવાર ઈચ્છ છે પણ ક ા પછીું થનાર છે તેનો ભય મને કપાવે છેં . આઘાત સહતેા ંમને વરસ થય છેું . તુ ંકેવી રીતે સહી શકીશ તે ખબર નથી. પણ તારી જીદ છે તો તને કહ ંુ .ં મેં એવ જીવન ુ ંપસદ કય છે જ્યા હ અને ત રથનાં ં ં ં ંુ ુર્ં ુ બે પૈડા ંજ ર છીએ પણ એક પૈડ ઉ રમા જવા માગે છે અને બીજ દિક્ષણુ ં ં ં ંુ મા.ં બને ંપૈડા ંપોતાની ગિતમા મક્કમ છેં . અંજામ એ મ યો છે કે આપણો રથ અત્યારે િ થર છે. આ વાત સાભ યા પછી માર ં ં ુપૈડ દિક્ષણમા જત રહશેેુ ં ં ંુ અને ત એવી િ ધામા સપડાઈશ કે તારે શ કરવ એ તને નહીં સમજાય અને એની ગિત નક્કી ુ ુ ું ં ં ંઉ રિદશાની છે અને એ ભગાણમા રહી જશેં ં અંશીતા એકલી ને સાચવવા ઝ મ ંુ .ં’

‘ગોળ ગોળ વાતો ન કરો. હોય તે સત્ય કહો.’

‘સત્ય કડવ ઝેર હોય છેું . હળાહળ ઝેર વ નીલકઠ પાવતીની આણે બચ્યા હતા ખેર હ પાવતી નથી કે ુ ં ં ંર્ ર્ુઆ તને આ ઝેર નીચે ઉતારતા રોકી શકંુ, પર્યત્ન મારો એ જ હતો કે ત અ ાનમા રહ ેતે ુ ં ં વધ સારુ ુ. વધ જાણકારી ુદુ:ખદાયી હોય છે. આંસને તેડનારી હોય છેુ .’

‘આંસ સાથેની મારી મહોબત બહ પરાણી છે તે તમે ક્યા નથી જાણતાુ ુુ ં ? જન્મ સમયે બાપ નહોતો, લગ્ન સમયે મા નહોતી મારા મત્ય સમયે કોણ જાણે કોણ હશે અને કોણ નહીં હોયૃ ુ . હા, મારા ંઆંસ જ ર મારી સાથે હશેુ . પિત પત્ની વચ્ચે કડવ સત્ય દું ુ :ખદાયી ભલે ને હોય! એ ઝેર તમે એકલા એકલા પીને કેમ રીબાયા કરો. હસીશ તો ુ ંસાથે અને રડીશ તો પણ સાથેું .’

‘િબંદ તારા જન્મ સમયે બાપ નહોતોુ , લગ્ન સમયે મા નહોતી એ તારા હાથની વાત નહોતી કે તેમના પણ હાથની વાત નહોતી કે તને દુ:ખી કરે. તને આંસડાનીુ ભેટ ધરે. બધ સખ મ યા પછી તને એ ખોટ વતાય છે અને ુ ું ર્તે મારી નાનકડી પર્િતકિતનીૃ . હ એ પર્િતકિતને મનમા ઘણી વખત જન્માવી ચક્યો પણ ખેરું ં ૂ ંૃ , અમરવેલ ભલે ને ચારે બાજ પર્સરે એને લ કદી ન બેસેુ .’

‘તમારી વાત અસબધ્ધ છેં . હ અમરવેલ નથીું , નાગરવેલ ં ના ઉપર લ ખીલે છે અને ખીલતા ંરહશેે…’

‘તારી વાત નથી. ઈચ્છાઓની અમરવેલ સદા વાઝણી હોય છેં . માણસ વ ત બહ તી તાથી ઝખેુ ુ ં

છે તેના માટે એટલી જ અલભ્ય બનતી જાય છે.’

‘એટલે?’

‘એટલે, એટલે…’

િબંદ સમજી ગઈ કે હવે વાત ચરમસીમા પર પહુ ચી ગઈ છે. ફાટી આંખે ઊંચા ાસે કડવા સત્યને પચાવવાની તૈયારીમા શેષ સામે જોઈ રહીં .’

‘એટલે હ અંશમાન નહીં આપી શકું ંુ ુ.’

‘પણ કેમ?’

98

‘ભગવાનને મઝાક સઝી છે મારી સાથેૂ . િબંદુ, તને અંશમાનની ભખ વધારી અને મને ખાલી કરી નાખ્યોુ ૂ . શેષની આંખમાથી આંસની વણઝાર ડોકાતી જોઈ િબંદ આવેગમા એને વળગી પડીં ંુ ુ . પહલેા ંતો સમજ જ ન પડી કે શ ંુબન્ય છેું . તેના મનમા ધર્ા કો તો પડયો પણ પછી ખ્યાલ આ યો ઈચ્છાઓની અમરવેલ વાઝણીં ં છે એનો શેષ નામશેષ થઈ ર ો છે અને એ રથન પૈડ બહ ઝડપે એ ધારે છે તેનાથી િવરધ્ધ ગિત પકડી ર છેુ ું ં ંુ ુુ .

તટતા ખરાબે ચડતા રથને રોકવા પોતાની ઈચ્છાઓને બાધવી જ રીૂ ં લાગતા ં િબંદ બોલીુ : ‘હ ેરાજ્જા! આટલી નાની વાત! આટલો બધો પીડાયા કરતો હતો? મારે મન અંશમાન ત જ છે શેષુ ુ ં . આ પિરિ થિત કડવી ઝેર બરાબર હોય તો પણ મારો ભાગ તમે કેમ ખાતા હતા હેં?’

શેષ ફાટી આંખે િબંદ સામે જોઈ ર ોુ . એણે ધાય હત કે આ વાતથી એને આઘાત લાગશેુ ુર્ં ં પણ એ આઘાતની કળ બહ જલદી વળી ગઈુ .

એના માથા પરનો મેર પવતનો ભાર એક્દમ હટી ગયો હોય એવ એને લાગવા માડુ ર્ ુ ું ં . િબંદ અંદરના ુદદને દાબીને શેષના માથાને પોતાની છાતીમા દાબી એને પપાળતી રહીર્ ં ં . એના માથાના ઝેરને વાત્સ ય વડે ધોતી રહી, એને આનદ થાય તેવ બોલતી રહીં ંુ .

એને હસવુ ં કે રડવ તે સમજાતુ ું ં નહોત ુ ંકારણ કે એને બે જ પયાય હતા શેષ કે અંશમાનર્ ુ . અંશમાનની ુજીદમા તે શેષને ખોઈ બેઠીં હતી. શેષ મ યો. અંશમાન કદી નહીં મળેુ . સખ અને દુ ુ :ખ વચ્ચેની િ થિતમા લતી િબંદ ં ુધીમા સકે ચડી ત્યારે શેષ સઈ ગયો હતોુ ુ .

કદાચ ખબ સખની િનંદર હતીૂ ુ અચનાની એર્ . અચાનક અચના જાગી ગઈર્ ત્યારે ખબર પડી કે િબંદભાભીની વાતો િવચારતાુ ંિવચારતા ંઊંઘી ગઈ હતી ત્યારે વપ્ને ચડી ગઈ હતી. કેવ વપ્નું , ઘડીયાળમા જોય તો ં ંુરાતના અઢી વાગ્યા હતા.

પડખ ફરવીને ફફીથી સવાનો પર્યત્ન કયુ ે ું . ઊંઘ આવતી ગઈ અને ફરીથી વપ્નમા ંખોવાવા માડીં .

એટલે, એટલે કહતેા શેષભાઈ અટકી ગયા, િબંદ ધારી વાત મળતી હોવાનાુ એક્સાઈટમેન્ટમા ાસ રોકીને ંસાભળવાની તૈયારી કરતી દેખાઈં .

શેષભાઈ બોલે છે: Ôઈચ્છાઓની અમરવેલ પર ફળ લાગતા ંનથી. અમરવેલ એ એવી પરોપજીવી વેલ છે કે ઝાડને લાગે તે ઝાડ આખ ખલાસ થઇ જાય ત્યાુ સંધી તેના ઉપર જીવે તેને પણ નથીુ ર્ . લ, ફળ તો હોવાનો સવાલ જ નથી.

અનકર્મુ

99

આંસડ િચતયાુ ે ર્ં ગગન (૨૩)

િબંદથી આવેગ રોકાતો નથી નાુ , ના, ના. ચીસો પાડે છે. એવ ન બનેું . એવુ ંન બનેનો પર્લિબત િવલાપ ંશ થાય છે. શેષભાઈ સમજાવવાની કોિશશ કરે છે. આ સત્ય કડવ હતુ ું ,ં હળાહળ ઝેર વુ.ં હવે સબડયા કર વાસનાઓની ખીણોમા.ં હ ક્યાયથી ટેકો આપી શક તેમ નથીું ં ંુ .

ખડખડાટ હસવાની શ આત કરતા ં િબંદ બોલે છેુ : Ôશેષ, મને આંસઓને ડામતા આવડે છેુ ં . આંસનાુ ંવાદળોને રડાવતા આવડે છે. હ અંશમાન લઈશું ુ , તમારી પાસેથી જ લઈશ. હ ફળેલી નાગરવેલ ુ ં .ં

રાવજીની પત્નીના અવાજમા શેષભાઈ બોલે છેં : ‘હ ઇચ્છાઓની અમરવેલ પર લ તો નહીં લાવી શક ુ ં ંુપણ અંશ સાથે રહીને અંશમાન લઈ લેુ . શેષ નહીં આપી શકે તો મેરી માય બર્ધર.’

અંશ કશ સાભળતોું ં નથી. ઉજ્જડ રણમા દોડયા કરે છેં . એને તરસ લાગી છે. પાણી માટે ફાફા મારે છેં . કશ ંુમળત નથીું . મગજળ પાછળ અંશ દોડે છેૃ .

પસીને રેબઝેબ અચના ફરી જાગી જાય છેર્ . ી અવાજમા બોલાતા શબ્દો મેરી માય બર્ધરની પાછળ ંપાછળ, મગજળ પાછળ દોડતો અંશૃ એના મગજને પિન્દત કરી ર ા ંહતા.ં

સવાર પડી ગઈ હતી. નીચેથી મમ્મીની પજાનો અવાજ આવતો હતોૂ . મગજની નસો તગ હતીં . અચના ર્આ પિરિ થિતને સમજી શકતી હતી. મનમા િબંદભાભીના િવચારોએ ઘર કરી લીધ હોવાનેં ંુ ુ કારણે આવા િચતર્ િવિચતર્ વપ્નો આવે છે. તગ નસોને શાત કરવાના પર્યત્નોમા તે ક્યાય સધી પડીં ં ં ં ુ રહી.

‘મેરી માય બર્ધર’ અને ‘ઇચ્છાઓની અમરવેલ’વાળા શબ્દો રહી રહીને મનમા પડઘાયા કરતા હતાં . કેવા ંિવિચતર્ વપ્ના ં? મમ્મીની વાત યાદ આવી તારી સાસરીની કોઈક ી અજાણતા તને દભવી જશે વાળી વાત ફરીથી ં ૂપડઘાવા માડીં .

‘ખેર, હશે તે જોય જશેું . લગ્નની તારીખ તો બને ભાઈઓ નક્કી કરીને લા યા છે જં . જ્યોિતષને ગર્હશાિત તથા અન્ય િવિધિવધાન માટે સમજાવીને કાયરત થયા છેં ર્ .’

ઊઠીને નીચે જઈને કોફી બનાવવા માડીં . િનત્યકમમાથી પરવારી ન્યઝપેપર લઈને બેઠીર્ ં ૂ . તેમા પણ િચ ંન ચ ટ ુ.ં એનો જીવ સવારથી બળતો હતો. અચાનક અંશનો ફોન આ યો: ‘અચીર્! ભાભીને અને શેષભાઈને થોડી બોલચાલ થઈ છે, ત જ દી આવે તો સારું ંુ. ભાભી રડ રડ કરે છે. શેષભાઈ ચપ છેૂ . અંશી પણ રડે છે.’

‘પણ થયુ’ંત શુ ું ?ં’

‘કઈ નહીંં . કદાચ શેષભાઈએ એને સમજાવવાની કોિશશ કરી છે. પણ પિરણામ શન્ય છેૂ .’

‘હવે!’

‘હવે કઈ નહીંં . ત આવ તો ખરીું !’

100

જલદી તૈયાર થઈને અચના સમીમાસીને ઘરે પહ ચી તો ત્યા જઈને થોડીક હરેાન થઈ ગઈર્ ુ ં . િબંદભાભી ુસનમન બેઠાૂ ૂ ંહતા.ં શેષભાઈ પલગ ઉપર હતપર્ભ થઈને બેઠા હતાં . અંશ અંશીતાને છાની રાખતો હતો.

અચનાને જોઈ િબંદભાભી ઓર ભડક્યાર્ ુ .ં

‘તારા ઠને સમજાવ. મને મત્યની ધમકીઓ આપ્યા કરે ૃ ુ છે.’

‘પણ ભાભી, વાત શ છેું ?’

‘કઈ વાત નથીં પણ િમિનટે િમિનટે ધાિમર્ક ઉપદેશો. અંશીતા મારો જીવન આધાર છે તમે બે મારી ફરજો છો. મને મારી ફરજ િનભાવવા દે વી ડાહી ડાહી વાતો કરે છે પણ મને શેષ નામશેષ કેમ થાય તે સમજાવી શકતા નથી.’

‘ભાભી! એ સમજવાન અમારા લગ્ન પછી ન રખાું ય?’ અંશ.

‘પણ શા માટે?’

અચનાના મનમા કઈક દર્ઢ િનધાર આવી ગયોર્ ર્ં ં અને તે િબંદભાભીને ન્યરોસીસના પેશન્ટ સમજી ચકીુ ુ ૂ . આ એક એવો કટોકટીભય તબક્કો હતો કે જ્યા પેશન્ટ એક વાત માટે જીદ પકડે તે કદી ન છોડેં . પતેર્ચ્છાનાુ ંપર્ચર ુતોફાનોની સામે શેષભાઈથી ટકી શકાય તેમ નહીં હોય અને એની સતિપ્તની ઝખના શેષની વાત સ ા સાભળવા ં ં ં ંૃ ુતૈયાર નહીં હોય.

‘શેષભાઈ! તમે મારા પેશન્ટ છો.’ ધીમે રહીને સાનમા ઈશારો કરી અચનાએ િબંદનો િવ ાસ જીતવા ં ર્ ુમાડયોં . ‘તમારા મનમા ભય છે તે ખોટો છેં . દવા કરશો તો ઠીક થઈ જશે.’

‘શેષે ક ુ:ં ‘હ દવા ત્યાુ ં રે જ લઉં જ્યારે િબંદ પણ લેુ .’

‘ભલે! િબંદભાભી પણ લેશે અને તમે પણુ .’

તે િદવસે સા દવા લેતાં ંશેષે પછૂ ં:ુ ‘અચના મારે આ દવા કેમ લેવાનીર્ ?’

‘તમે એની નજરમા પેશં ન્ટ છો તેથી.’

‘પણ આ દવા તકલીફ તો નહીં કરે ને?’

‘ના માતર્ િવટામીન્સ જ છે.’

‘આ હાલત છે. જ્યારે એ આકર્મક બને છે ત્યારે મારી વાત સાભળતી નથીં .’

‘પણ શેષભાઈ Hormonal activities can be regained. તમે ટર્ ગ થાવ.’

‘માન્ય કે ત સાચો છે પણ એ સમય લેનારી ટર્ીટમેન્ટ છેુ ું ં . અને ટલી વાર એ પર્યત્ન કય છે તેટલી વાર મળતી િન ફળતાથી તેની માનિસક હાલત વધ બગડેુ છે. I am trying to erect myself but failed every time. I can’t

help myself.’

‘There are many ways to satisfy wives need apply other means…’

‘Like?’

101

‘Like, Like...’

અચનાની હાજરીમા નાનોભાઈ સલાહ આપતાર્ ં ંઅટકી ગયો…

‘Like asking her to be on and helping her. Isn’t it?’ શેષભાઈએ ધડાકો કય .

‘Ya.’

‘That doesn’t work as she is mad after real thing and that’s pity too on my part.’

‘ખેર! અચીર્ ત કઈ સ ટ કરી શકે છેું ં ?’

‘Only few fruitless remedies.’

‘Like?’

‘Asking her to take sleeping pills when you ae at home and certain pills which reduces sex demand but I told you it is fruitless.’

‘આની રીકવરી માટે તમે કોને બતા ય હતુ ું ?ં’

‘ડૉક્ટર કાચવાલા. ફમસ ગાયનેકોલોજી ટ છેે . બોમ્બેમા સાર નામ છેં ંુ . તેમના મત યે ં – It is a chance in

thousands.’

‘વેલ તમે મ ન ફરવશોે . Otherwise she will be mad… she is on a hectic stage.’

‘પણ આ નાટકમા તો દદ કોણ અને દવા કોને આપવાનીં ? કેવી બધી િવિચતર્તાઓ જોવા મળે છે.’

‘થીસીસ લખવા વો કેસ છે. સીઝોફર્િનયાનો આ પર્કાર છેે . શેષભાઈ, Was she dominating from

beginning?’

‘ના એવ તો નહીં પણ અંશીતાના ુ ં જન્મ પછી માર ટિરંગ પણ વધ્ય છેુ ું ંુ . પદરેક િદવસે ભેગા થઈએ અને ંએમા િન ફળતા મળે એટલે ફરી પાછા પદર િદવસ સધી રાહ જોવાની અને એ ઈંતજારની પળો અને નવરા મગ ં ં ુએને આ િદશામા વધ િવચારતી કરી દીધીં ુ ..’

‘But when you know the cause then why you haven’t tried to explain her?’ અંશ બો યો.

હાથ પર હાથ પછાડતા શેષ ચપ ર ોૂ .

‘I have tried tried but lost my heart. I am facing frustration and depression. I think if she want

go mad then sure I will I will.’

‘No, Don’t lose your heart. ’ અચના બોલી ર્ ‘You must co-operate to bring her on.’

‘well, let’s try !I will try till the last breathe.’

‘Sure, I feel you should take pills which enahances sex on your side and she should take the

reverse a stage of mating will definitely come. અંશ, ગાયનેકોલોજી ટ અંશ બોલતો હતો…’

102

‘I am trying but if I fail take care of her and take care of Anshi. મારી અમાનતન જતન કરું . અંશ! હવે હ થાકી ગયો ુ ં .ં તારી સાથે આટલી ચચાર્ પછી થોડીક મનની વરાળ નીકળી છે અને શાિત વળીં છે. પણ

છતાય વારવારન મરવા કરતા એક વખત મરી જવાની ઇચ્છા ખબ તી બની જાય છેં ં ં ં ૂુ . હ શ કું ંુ રંુ સમજાત નથીું .’

‘એક નાનકડ સચન કરુ ું ૂ ં?’

‘હા.’

‘હવે જ્યારે પણ આવા િવચારો આવવાના ચાલ થાય ત્યારે પેન લઈને કાગળ ઉપર લખવા માડજોુ ં . હ ંુએ ડાયરી વાચીશ તો મને આગળની ટર્ીટમેન્ટનો ર તો મળશેં . એ ડાયરી હ સા આપ ુ ં ં ં ંુ .’

‘ડાયરીની જ ર નથી.’

‘But that would help me, or else I may try to talk to you on phone. મનમા વરાળને એકઠી થવા ન ંદેશો. એને નીકળવાનો ર તો રાખજો. નહીંતર તમે પણ એક્ ટર્ીમીટી પર પહ ચી જશો.’ અચના બોલીર્ .

‘ખેર, હ સમજી શક અને એટલે જ વધ દું ં ંુ ુુ :ખી .ં સહદેવ જોષીન અિધક ાન તેને વધ પીડત હતુ ુ ુ ું ં .ં’

‘ભલે પતર્ જ રથી લખજો. અને જ ર પડશે તો હ પણ ત્યા આવી જઈશું ં !’

તે િદવસની રાતની ફ્લાઈટમા શેષભાઈં , ભાભી અને અંશીતા મબઈ જવા નીકળી ગયાું .ં

*** ડૉક્ટર અને દદ ના સબધોમા સગપણ ક્યારેક તર્ાસદાયક હોય છે એવ અચનાને આ સમયે લાગ્યં ં ં ં ંુ ુર્ .

શેષભાઈ તેમની રીતે વધ િવુ ચારતા હતા. જ્યારે િબંદભાભી માટેની અચનાની લાગણી ડૉક્ટર તરીકેની એની ફરજો ુ ર્પણ ચકવતી હતીૂ .’

‘એ પ ટ હતી કે સેક્સ મેિનયાક દદ ની દવા સેટી ફક્શનથી વધ કોઈ જ હોતી નથીે ુ . એ વાત એ શેષને પણ કહી શકતી નહોતી કે અંશને પણ કહી શકતી નહોતી. િબંદભાભીને શોટ્સુ આપવાની જ ર છે તેમ એ માનતી હતી પણ કમબખ્ત લાગણીઓ વળી લગ્નમા થનારો સભિવત િવલબ વા પિરબળોએ તેને મૌન કરી નાખીં ં ં .

થોડક લાઈબર્ેરી વક કરીને એને અપાતી દવાની છે લામા છે લી કોઈ શોધખોળ થઈ હોય તો તે કરવાનો ુ ં ંર્તેણે િનણય લીધોર્ .

અંશના મગજ ઉપર શેષભાઈના છે લા શબ્દો ટકરાતા હતા In case I fail – take care of her and take

care of Anshita. દદની ગહરેાઈ કેટલી છે તેની હવે તેને સમજ પડતી હતીર્ .’

અચનાને બોલાવીને તેણે ર્ યાદી બનાવડાવવાના કામની આપી હતી તેકામો પતાવવા માડયાં .ં

સા નવરા પડીને દવાખાને પહ ચ્યો ત્યારે પેશન્ટની ભીડમા એં ં ક પિરિચત ચહરેો હતો કહતેો હતો: ‘હાય અંશ! ક્યા સધી એકલો ફરવાનો છેં ુ ?’

‘અરે બાબ,ુ તુ?ં’

‘હા! ઇચ્છા થઈ ગઈ તો મળવા આ યો.’

103

‘સાર થયું ં.ુ શ નવાજની છે દો તું ૂ ?’

‘બસ, એ જ પાન તમાકુ અને િસગરેટની ગધમા જીવીએ છીએં ં અને નવા િપક્ચરની ટીકીટો િમતર્ોને આપીએ છીએ.’

‘ચા પીશ ને?’

‘જ ર.’

‘ત બેસ ત્યા સધી થોડાક પેશન્ટ જોઈ લઉંુ ું ં .’

‘હા ભલે.’

પેશન્ટને તપાસતો ર ો અંશ. કેટલાક જાણીતા ચહરેાઓની સામે ડૉક્ટરન મીઠ હા ય રેલાવતો ર ો અને ુ ં ંુબાબ સાથે વાતચીતનો દોર ચાલતો ર ોુ .’

િસધ્ધપર બહ બદલાઈ ગય હતુ ુ ુુ ં .ં બર્ા ણો અને વોરાની મહ મ વ તી ધરાવત િસધ્ધ્પર હવે ધીમે ધીમે ુ ુંપચરગી વ તીન શહરે થવા માડ હતં ં ં ં ં ંુ ુ .ુ જીરા અને ઇસબગલના વેપારે િસધ્ધ્પરની કાયાપલટ કરી નાખી હતીુ ુ . પહલેા ંટેશનથી ટાવર સધીની દકાનોમા દર તર્ીજી દકાન ઠડા પીણા અને શરબતની હતીુ ુ ું ં . હવે એ વાત બદલાઈ હતી, ટૉકીઝ તર્ણ થઈ ગઈ અને દકાનોમા હવે મ રી લાગી ગઈ હતીુ ં ુર્ .

અનકર્મુ

104

આંસડ િચતયાુ ે ર્ં ગગન (૨૪)

પાિક તાન સાથે તા તરમા પરા થયેલા ય ે િસ પરમા કોમી હ લડો પેદા કયાં ૂ ંુ ુ ુ ર્ં. જો કે લાબ કશ જ ં ંુ ુચા ય નહીંું . પણ બાબ સરતીનો ગ લો રીનોવેટ થઈ ગયોુ ુ . હ લડમા ગ લો સળગ્યોુ ં . પેર્ ટીજ ઈ ય બનીને ફરીથી એ ુગ લો નવા રગરોગાન સાથે જામી ગયોં .

ચા આવી. ન્યાય આપ્યો. એને મનની વાત ન કરી શકાઈ. પણ કોણ જાણે કેમ જના િમતર્ને મળીને બહ ૂ ુજ આનદ થં યો. અચના સાથે મલાકાત કરાવવાની ઇચ્છા હતીર્ ુ . પણ એ ઉતાવળમા હતોં . લગ્નમા જ રથી આવશેં . તેવા પર્ોમીસ સાથે ગયો.

કહતેો હતો: ‘અંશ ! જના િમતર્ોમા એક ત ડૉક્ટર થયોૂ ં ંુ . મોટો માણસ થયો પણ મોટાઈ નથી આવી. િમતર્ો માટે ત એવો જ છેું . તને મળીને લાગ્ય કે પેટર્ોલ પરાઈ ગયુ ું ૂ ં. હફ બહ મોટી ચીજ છેૂં ુ . દો ત. પૈસા તો આ યા કરે છે ને ગયા કરે છે.

કૉલેજના િમતર્ો, પર્ોફશનના િમતર્ો કરતા બાળ િમતર્ોમા વત્વ વધ હોય છે એવ કઈક તે બબડી ગયોે ુ ું ં ં ં .

પદર િદવસ પછી અચાનક ફોન આ યોં . િબંદ ફોન ઉપર હતીુ : ‘અંશભાઈ તમે તાબડતોબ આવો.’

‘કેમ? શ વાત છેું ?’

‘એમને િસંહા સાથે તકરાર થઈ હતી.’

‘હ!ં પણ તેન શ છેુ ું ં ?’

‘િસંહાને બેને કાઢી મક્યો એટલે ગડા ટોળી લઈને આ યો હતોૂ ંુ .’

‘પછી?’

‘પોલીસના રક્ષણ હઠેળ અત્યારેં .’

‘શેષ ક્યા છેં ?’

‘અંશીતાને િસંહા ઉપાડી ગયો હતો તેની પાછળ તે પણ ગયા હતા.’

‘પછી?’

‘અંશીતાને લાભશકરકાં કા લઈ આ યા પણ...’

‘પણ શુ?ં’

‘હજી એ આ યા નથી.’

‘હ તરત જ નીક ુ ં ં .ં િચંતા ન કરતી.’

105

‘ભલે.’

અચનાને વાત કરી અંશ મબઈ જવા નીકળી ગયોર્ ુ ં .

અચનાને કમને જ્યોિતષ સાચા માનવા પડયાર્ . કઈ ન થાય તેવી પર્ાથના કરી બેસી રહવેાન ઉિચત ં ંર્ ુલાગ્યુ.ં મનમા તે પ તાઈ રહી હતીં . લગ્નની ઉતાવળ કરાવવામા આ આવી પડતી િવપિ ઓને કેમ વેઠવીં ?

અંશ જ્યારે મબઈ પહ ચ્યો ત્યારે શેષભાઈના ઘર આગળ મોટ ટો હતુ ું ં ં ંુ . અમગળની એંધાણીઓ વતાતી ં ર્હતી. એન દય ધબકારો ચકી ગયુ ું ૂ .ં શેષભાઈને તો કઈ નહીં થય હોય નેં ંુ ?’

સાજ ઢળતી હતીં . િબંદ ગમસમ એકબાજ બેઠી ુ ુ ુ ુ હતી. અંશીતા સફદ ચાદર ઓઢીને સતી હતીે ુ . દીવો બળતો હતો. શેષભાઈ દેખાતા નહોતા.

‘અંશીતા, મારી લાડલી, ત ક્યા ચાલી ગઈું ં ?’ અંશથી ઠઠવો મકાઈ ગયોુ ૂ . ગમસમ વાતાવરણમા થોડાુ ુ ં કં ડસકા વધી ગયાુ .ં

અચાનક િબંદ બોલીુ : Ôશી, શી ચપૂ! મારી અંશી સઈ ગઈ છેુ અને લાડથી મમીર્લ હસીને સુ ું વાડવા જતી હતી.

લાભશકરં કાકા મારી પીઠ પસવારતા હતા. ડમો બાઝી ગયો હતોુ . આ બધ શ થયુ ુ ું ં ?ં કેવી રીતે થયુ?ં એવી મારી આંખોના પર્ ભારમા લાભશકરકાકા પણ રડી પડયાં ં .

‘િસંહાની ટેપ સાભળીને બેને ટો કય ત્યારે તો શેષભાઈ અમદાવાદ હતાં . પણ િસંહા ગ સામા બરાડતો ુ ંહતો: ‘હમ ઉસકો દેખ લેગા. હમ ઉસકા ભી પોલ ખોલ દેગા. હમ ઉસકો બરબાદ કરેગા.’ મને એની વાતની બીક લાગી એટલે અમદાવાદ સદેશો આપ્યોં . પણ તે જ િદવસની ફ્લાઈટમા એ અહીં આ યાં . ખબ ગરમાગરમી થઈૂ . શેષે પણ નમત ન જોખ્ય તે િદવસે તો ુ ું ં ઠડો થઈને ગયો પણ પછી અંશીને કં લેૂથી ઉપાડી અને ખબર મોકલી કલાકમા દોઢ ંલાખ િપયા લઈને આવ. હ અને શેષ યવ થા કરીને એણે બોલાવેલી જગ્યાએ ગયાું . અંશીને આપી અને પૈસા લઈને એ જતો હતો ત્યા શેષે ફરી ઝાપટ મારીં . મારા મારી ફરીથી શ થઈને અંશીને તેમા િસંહાએ પછાડીં . રડતી લઈને હ ંુભાગ્યો. અને પૈસા લાવવા શેષ તેની પાછળ પડયો. ખરેખર મદ છે શેષર્ . પાચ જણ જોડે એકલો બાઝતો હતોં . ખેર, પોલીસ પાટ ની મદદ લીધી છે. શેષને પકડીને એ લોકો ક્યાક લઈ ગયા છેં .Õ

અંશીન શ કરવ એ મને તો સમજ જ નહોતી પડતીુ ુ ું ં ં . આખી રાત જાગતા રહવેાન હતુ ું .ં મારી તો આંખો ભારે થઈ જતી હતી. લાભશકરકાકાએ મોટી ઢીંગલીં િબંદને આપી અને તેને સુ વુડાવી દીધી.

ટમટમતા દીવા સામે ટગર ટગર જોતા ંઆંખમાથી આંસ સરતાં ંુ જતા ંહતા.ં શેષભાઈની એક માતર્ િનશાની નામશેષ થઈ ચકી હતીૂ . એના હસતા ચહરેા ઉપર પછડાટની વેદના હતી. આજબાજ ગલાબની સગધ આવતી હતીુ ુ ુ ુ ં . કીડી તેને ન ચટકે તે માટે તેના મતદેહનો પાટૃ લો મની બરાબર વચ્ચે રાખ્યો હતો. નાથ,ુ લાભશકરકાકાં , અનસયાબને ુતથા િદ યા આવી ગયા ંહતા.ં અચના અને તેના બાપજી પણ ટક્સી કરીને આવી ર ાર્ ુ ૅ હતા.

ત્યારબાદ મારી આંખ મીંચાઈ િમંચાઈ ગઈ. વહલેી સવારે રોકકળ શ થઈ અને આંખ ખલી ગઈૂ . ત્યારે ખબર પડી કે શેષભાઈનો હજી પ ો નથી. પોલીસે િસંહાને પકડી લીધો હતો. અને તેના કહવેા પર્માણે શેષભાઈ ચાલ ુ

106

ગાડીએ કદી કદી પડયા હતાુ ૂ . કદાચ અડધી શક્યતાઓ એવી પણ હતી કે તેઓ સ ાિદર્ની ઘાટીમા ઘવાયેલી હાલતમા ં ંક્યાક હોયં અથવા તો ન પણ હોય.

િબંદને અંશી બતાવીુ પણ તેના અિ થર મગજમા ંહજી અંશી કઈ અને ઢીંગલી કઈ એ ઊતરત નહોતુ ું .ં તે તો હસતી હતી ઢીંગલીની મશાનયાતર્ા જોઈને.

અચનાથી આ જોવાત નહોતર્ ુ ું .ં િદ યાની કોટે બાઝીને એ સકે સકે રડી પડીૂ ૂ .

મારા હાથમા અંશીતાનો મતદેહ હતોં ૃ . તેની અંિતમયાતર્ામા કોઇ જ નહોતં ં.ુ ન મા કે ન બાપ. ફળેલી નાગરવેલ ફરી વાઝણી થઈ ં ગઈ.

*** શેષ તેની જાતને પાચ જણ વચ્ચે િપટાતી જોતો હતોં . અચાનક પાછળથી કઈક વાગ્ય અને એને તારા ં ંુ

દેખાયા. િસંહાનો ઘોઘરો અવાજ સભળાયોં : ‘પકડ લો સાલે કો, પલીસ પીછા કરે ઉસસે પહલેે ભાગ ચલેંુ .’

અને ગણ ફકાુ ેં તી હોય તેમ તેનો ભારે દેહ પછડાયો અને તેણે ભાન ગમાવી દીધુ ુ.ં

પદંરેક િમિનટ પછી ધીમે ધીમે ભાન આવત હત ત્યારે ખ્યાલ આ યો કે તેના હાથ બાધેલા હતાુ ું ં ં . પગ ટા હતા અને મેટાડોરમા નાખીને તેને ક્યાક લઈ જવાતો હતોં ં . ઉપર તારા દેખાતા હતા. ક યાણ રોડ પર તેને

બોલાવાયેલો અત્યારે કઈ બાજ હશે તેનો કઈ ખ્યાલ આવતો નહોતોુ ં . ધીમે રહીને આંખ ખોલીને તે આજબાજ પડેલી ુ ુવ તઓ જોતો હતોુ . િસમેન્ટની વાસ તેના શરીર ઉપરથી આવતી હતી. બે જણ મેટાડોરમા બેઠા હતાં . બને ગપ્પાં ંમારતા હતા.

બેહોશીનો ઢ ગ કરીને પડી રહવે કે કઈક કરવુ ું ં નંી અવઢવમા તે હતોં . બને જણા ખાસા બોડી િબ ડરો ંહતા. આગળ િસંહા અને બીજા બે જણ બેઠા હતા.

પોલીસે કેમ કશ કય નહીં હોય તે એને સમજાત નહોતુ ુ ુ ું ં ંર્ં . અંશીને લઈને લાભશકરકાકા ભાગ્યા હતાં .

પૈસા? પૈસા? ક્યા હશેં ? અચાનક ઝાટકો મારીને તે બેઠો થઈ ગયો.

પેલા બને જણા કશ સમ તે પહલેા શેષ ખ લી મેટાડોરમાથી બાધેલા હાથે કદી પડયોં ં ં ં ંુ ુ ૂ . અથડાતો કટાતો ુનીચે જઈ પડયો. ત્યા દરથી મેટાડોર અટકી અને પાછળ પોલીસની સાયરનો વાગતી સભળાઈં ંૂ .

ફરીથી તેણે હોશ ગમાવી દીધાુ .

િસંહા પોલીસની સાયરનો સાભળી પાછી આવતી મેટાડોરને રોકીને આગળ ભાગવા માડયોં ં . પૈસાનો થેલો હવે તેને જોખમ લાગતો હતો. બે એક િકલોમીટરની રેસ પછી અચાનક પાછલ હીું લ બેસત લાગ્ય અને આડી અવળી ુ ું ંથતી ગાડીને સભાળે ત્યા સધીમા બે પોલીસની જીપે તેને ઘરેી લીધોં ં ંુ .

શેષ વડે થયેલ નાણાકંીય નકસાન વસલી કરતાુ ુ ં તે કર્ીમીનલ ગનામા ઝડપાઈ ગયોુ ં . બી િદવસે છાપામા સનસની યાપી ગઈં . અપહરણ અને ખનના કેસમા તે ઝડપાઈ ગયોૂ ં .

***

107

પાચ સાત કં લાકે હોશમા આવેલ શેષ પનાની કોઈક હોિ પટલમા હતોં ંુ . પારસી યગલની ગાડીમા ુ ંઘવાયેલી હાલતમા તેને લવાયો હતોં .

‘શ ડીકરાું , તાર નામ શ છેું ંુ ?’

‘હ ક્યા ુ ં ં ?ં’

‘ડીકરા, મારો સોરાબ ડર્ાઈવીંગમા પાવર લ ટે ટ બચી ગીયોં ંુ , ડીકરા રોડ ઉપર બઢાયેલી હાલટમા ટ ં ં ંુગબડયો હશે પણ મારી ગાડી જોડે અઠડાયો. સોરાબે જોરડાર બેર્ક મારી. ટ અટયારે પનામા છેુ ં ૂ ં . ડીકરા, મારા જમાઈની હોિ પતાલમા.ં તાર નામું સરનામુ ંઆપ ટો ટારા ઘરે ખબર આપીએ.’

પીડામા કણસતો શેષ કઈક બોલવા પર્યત્ન કરતો હતો ત્યા તેણે ફરીથી ભાન ગમા યં ં ં ંુ .ુ

પે તનજી તદર ત શરીરને જોં ુ ઈ ર ા. ન જાણે શય વીતી હશે આ માનસ ઉપરું છાપ ખોલીને તે ફરીથી ુ ંરાહ જોઈ ર ો.

છાપામા નજર નાખતાં ંતેન ધ્યાન ક યાણ પના રોડ ઉપર બનેલ અપહરણ કેસની િવગતો પર પડુ ું ૂ .ં અંશીતાનો મતદેહ અને તેની શોધમા પકડાયેલ િસંહાનો ફોટો જોઈને વ પે તનજી બબડયાૃ ૃં : શો કળજગ આુ યો છે. તર્ણ વષની બેબીને અપહરણ કરી મારી નાખીર્ . ધધાની પોલમા બાપડીની મમ્મી શોકમા ગાડી થઈ ગઈં ં ં ં . એના ધણીની શોધ ચાલ છેુ . ખોદાયજી બચાવે આવા ગડાઓથીું અને તેમણે શેર બજારના સમાચારો તરફ નજર દોડાવવા માડીં . સેંચરી તટવા માડીુ ૂ ં , ટાટાનો નવો ઇ ય આવે છેૂ .

કોણ જાણે કેમ તેમના મનમા રહી રહીને એક પીડા થયા કરે છેં . ફરીથી પાન ઉથલાવી છાપ વાચે છેુ ું ં ં . અંશીતાના ચહરેાની માસમીયત તેને ડખે છેુ ં . શેષ િતર્વેદી નામની યિક્તને પોલીસ શોધે છે. હાથને બાધેલા અને ંગબડી પડેલ યિક્ત તે આ તો નહીં હોય ને?

‘સોરાબ ડીકરા, મબઈ ગોરેગાવ પોલીસ ટેુ ં ં શન ઉપર ફોન કર તો. કદાચ આ જ શેષ િતર્વેદી લાગે છે.’

‘તમે લાકડે માકડ વળગાડી દેશોં ંુ . અને તકલીફમા મકી દેશોં ૂ . એને ભાનમા આવી જવા દો પછી સોં ની નોટ પકડાવીને કાઢી મકીશુ ુ.ં’

‘પન ડીકરા, જો તો ખરો એ જ રાતેર્ આ બન્ય છેું . એ જ રોડ ઉપરની ઘટના છે. જ્યાથી એ મ યો છેં .’

‘એ આપણી ગાડી સાથે ટકરાયો છે, ઠીક છે ને?’

‘હા.’

‘તો આપણે પોલીસ કેસ કેમ ન કય તેમ પછશે તોૂ ?’

‘તને મ ઠીક લાગે તેમ પન મને થય કે કહી દઉં પછી આપણે તકલીફમા મકાતા હોઈએ તો ભલે રાહ ુ ું ંજોઈ લઈએ.’

‘ધમાદા કરવાનો સમય હવે નથી ર ોર્ . પેલા મારા િમતર્ જસબીર ઉપર દસ હજારનો ક્લેઇમ ઠોકી દીધો હતો પેલા દા ડીયાએ એ ખબર છે ને.’

‘હા, જવા દે એ વાત.’

108

‘હ તો એમ િવચાર કે આને હોશમા આવે તે પહલેા કોઈક અજાણી જગ્યાએ છોડી આવીએું ં ં ંુ એટલે કોઈ તકલીફ જ નહીં.’

બેભાન શેષને ટેર્ચરમા નાખીને ફરીથી પારસી કટબ હોિ પટલ છોડે છેં ંુ ુ . બાપ દીકરા વચ્ચે ફરીથી ચકમક ઝરે છે: ‘કહ ડીકરાુ ં ં ! બધા એક સરખા ન હોય. એને ભાનમા આવી જવા દેં . એને જાતે જવા દઈશુ.ં’

‘ટમારી કચકચથી તો ભગવાન તોબા.’

‘ભલે બેટા, પણ દેખાવે સારો માણસ લાગે છે. એવ નહીં કરેું .’

‘ટમે સાચવો એને. મહરેબાની કરીને સાચ નામ ન આપતાું .’

‘ભલે.’

અનકર્મુ

109

આંસડ િચતયાુ ે ર્ં ગગન (૨૫)

તર્ણ િદવસની શોધખોળને અંતે મબઈ પોલીસ શેષનો કોઈ પ ો ન મેળવી શકી ત્યારે છાપામા જાહરેાત ુ ં ંઆપવાન અંશે નક્કી કયુ ું ર્.

િબંદની અિ થર ુ તિબયત અને અંશીતાના મત્યના સમાચારને પર્ાધાન્ય આપતી ફોટા સાથેની જાહરેખબર ૃ ુઆપી. મહારા ટર્, ગજરાત અને કણાટકના છાપામા સમાચારો ચમક્યાુ ર્ ં . પણ શેષભાઈનો ન પતર્ આ યો કે ન ફોન આ યો. પચાસ ટકા એમની બચવાની અપેક્ષા હતી તે ધીમે ધીમે ઘટી ગઈ. મોટરમાથી કદી પડીને તરં ૂ ત મત્ય ૃ ુપામ્યા હશે? જગલી જાનવરોએ એમના મતદેહને ફાડી ખાધો હશે કે પછી શેષભાઈને ક્યાક ગ ધી ને િસંહા જ બોલતો ં ં ંૃ ુહશે? કઈ જ સમજાત નહોતં ં ંુ .ુ

લભશકરકાકા િબંદના અિ થર મગજથી દં ુ ુ :ખી હતા. અચના અને િદ યા તેને સાચવતાર્ ંહતા.ં પોલીસ શોધ ભલે ચાલ રહતેીુ પણ હવે વધ ુમબઈ નહીં રોકાવાય તેવ લાગતા િબંદને લઈને અમદાવાદ જતા રહવેાન નક્કી કયુ ુ ુ ું ં ંુ ર્ં.

િબંદ એની ઢીંગલીને ખવડાવતીુ , રમાડતી, નવડાવતી અને કાલ કાલ બોલીને તેના પપ્પાની ફિરયાદો ુ ુકરતી રહતેી. અંશ િબંદને જોતો અને શેષભાઈના શબ્દોને યાદ કરતો ુ Take care of Bindu and take care of

Anshita. મારી અમાનત જાળવ .

અચના આ પર્સગોથી હવે દર્ઢ િનણય પર આવી ગઈ હતી કે તર્ીસ વષ પહલેાર્ ર્ ર્ં ંલગ્ન નહીં. અંશીતાન ંુનકસનુ અસ હત ુ ંઅને જવાબદારી આવી પડી તે વધારામા.ં જ્યોિતષ સાચો પડતો હતો. એના સાસરી પક્ષની ી જ અજાણતા ં તેને દુ:ખી કરી રહી હતી. પણ એક વત્વ બધાઈ ગય હતં ં ંુ .ુ િબંદને સાજીુ કરવાની પધ્ધિત તે શોધી રહી હતી.

*** શેષ જ્યારે ભાનમા આ યો ત્યારે પારસીબાવાઓ જતા ર ા હતાં . હોિ પટલનુ ં િબલ ચકવાઈ ગય હતૂ ં ંુ .ુ

કોણ એને કેવી રીતે લા ય અને સાજો કરી ગયુ ું ંએ દરેક બાબતનો જવાબ હોિ પટલમાથી ં ‘અમને ખબર નથી’ એ તર્ણ શબ્દોમા પરો થઈ જતોં ૂ .

શારીિરક અશિક્તઓ મનને નબ કરતી હતીં . નસને પછ તો કહવેામા આ ય પાચ િદવસ બેહોશ હતાર્ ૂ ં ં ં ંુ ુ . દવા ચાલ હતીુ . હજી પણ સપણ આરામ ન થાય ત્યા સધી રહી શકાય એમ હતૂ ં ંર્ ુ .ુ તે શેષની મરજીની વાત હતી. પાચ ંિદવસના ંછાપા ંવાચવાની િજ ાં સા યક્ત કરી. અંશીતાન મુ ૃં ત્ય અને િબંદન ગાડા થઈ જવુ ુ ુુ ં ં વંાળી વાતથી ખબ દૂ ુ :ખી થયો.

િસંહા પકડાઈ ગયો હતો. પૈસા સલામત હતા તે જાણીને િનિ ંત થયો. િસંહાને અંશીતાના ખન બદલ ૂએરે ટ કય હતો. શેષની શોધખોળ ચાલ છે એટલ વાચતાુ ું ં ંતેને વધ મ પડયો હોય તેવી લાુ ગણી થઈ આવી. તેન ંુમન કહતે હત શેષ નામશેષ થતા કેમ અટકી ગયોુ ું ં ં ?

110

એણે શ કરવ તે િ ધામા હતોુ ું ં ં . પનાથી બોમ્બે જવૂ ં ુએટલે િબંદને સાચવવીુ . અંશીતા િસવાયની િબંદની ુસામે જતા હવે તેને ડર લાગતો હતો. િબંદન શ થશે એ િચંતા અંશ ઉપર છોડી દઈશુ ુ ું ં . અંશના ંલગ્ન અટકી ગયા.ં અચનાના ગર્હો આવ જ કઈક કહતેા હતા નેર્ ુ ં ં . ફરીથી િનંદરમા ઢળી ગયોં . એકાદ કલાક પછી જાગ્યો ત્યારે હોિ પટલનો લેબોરેટરી ટેકિનશીયન પેંડો આપવા આ યો એના છોકરાના જન્મની ખશીનોં ુ . શેષ પેંડો હાથમા લઈને અટકી ગયોં .

‘ભાઈ! તમ કહાકે રહનેેવાલે હોુ ં ?’

‘ય.ુપી. ઈટારસી જીલે કા.’

‘કૈસે હૈં બચ્ચા બીવી ઠીક હૈ ના?’

‘હા છોટે ભૈયાને લીખા તો હૈં . ઈસ બાર બલાયા ભી હૈુ . લીખતા હૈ દો હોલીયા બીત ગઈ તમ નહીં આયે ં ુહો. ઈસબાર આ જાઓ.Õ

‘ક્યા કહતેે હો ભૈયા? દો સાલ સે તમ તમ્હારે ઘર નહીં ગયેુ ુ ?’

‘હા,ં યે નૌકરી હી ઐસી હૈ કી જાના ચાહ તો ભી ન જા પાઉંું . ઔર પના સે ઈટારસી પરે દો િદન કા રા તા ૂ ૂહૈ.’

‘તો તમ્હારી જોર યહા આઈ હોગીુ ુ ં .’

‘ક્ય ?’

‘નહીં વૈસે હી પછ રહા હૂ ં.ુ’

‘ઉન્હેં દેખે હએ તો દો સાલ ગજર ગયે હૈંુ ુ .’

‘તો ફીર યે બચ્ચા કૈસે?’ શેષને આ ય થયર્ ુ.ં

‘ક્ય ભઈ, હમારે ભાઈ લોગ જો હૈં વહા પરં !’

‘ક્યા બોલતા હૈ ત યારું !’

‘હા ઠીક હી તો કહતેા હ અગર આપકી જોર આપકે ભાઈ કે ઘર ભખી જાયેગી તો આપકા ભાઈ ઉસે ં ં ૂુ ુખીલાયેગા નહીં?’

‘વો તો ઠીક હૈ લેકીન ઉસકે સાથ ઐસે તો નહીં રહતેે.’

‘ભઈ શરીર ઔર પેટ દોન કી ભખ એક સી હી તો હોતી હૈૂ . વક્ત આતા હૈ તો ભખ લગતી હૈ ઔર ૂિમટતી હૈ. ભઈ આપકો તાજ્જબ હો રહા હૈ ઉસ બાત સે હમેં ભી તો તાજ્જબ હો રહા હૈ ુ ુ – દર્ૌપદી ભી તો અજન કે ુ ર્ભાઈય કે સાથ હીલમીલ કે રહતી થી.’

‘ખેર! બચ્ચા મબારક હોુ લેકીન મઝે તાજ્જબ લગ રહા હૈુ ુ . તમ લોગ ઇસ તરહ સે રહ કૈસે સકતે હોુ ? તમ્હેં ુપતા હૈ, લ મણજીને સીતાજી કે પૈર કે ઘઘંુર હી પહચેાને થે િક ઉન્હ ને આંખ ઉઠા કે કભી સીતાજી કે સામને નહીં ુ ુ ંદેખા થા. ભાભી તો મા કે બરાબર હોતી હૈં .’

‘હોગા ભાઈ, આપકી બાત અલગ હૈ હમારી અલગ. રામ રામ, ભૈયા.’

111

‘શેષને ભૈયાની વાત ઝણઝણવી ગઈ. િબંદની અિ થર મનોદશાુ , આકર્મક કામક વલણ અને પોતાની ુિન:સહાય હાલત આ બધ તેના દું ુ :ખમા વધારો કરશેં . આમેય અંશ માટે તેને કણી લાગણીઓ છેૂ . એ મારી ગેરહાજરીમા ંપદનો પામશેં . મારે તેઓથી દર રહવે જોઈએૂ ું પણ અચનાર્ એનો હક્ક, અંશની પોતાની લાગણીઓ, રાવજી બોલતા ંસભળાયોં ને “મેરી માય સી ટર” ક ુ ં હત ુ.ં અંશની સાથે િબંદ રહ ેતોુ એના મગજને કઈક રાહત લાગતી હતીં . બધ ંુઅશક્ય લાગત હત છતા એન મન અિલપ્ત થઈ જવા માગત હતુ ુ ુ ુ ું ં ં ં ં .ં દર સદર ક્યાક એવી જગ્યાએ જ્યા ફક્ત આત્મા ૂ ૂુ ં ંહોય. મનની શાિત હોયં અને કદરતે એને એવી કેડીઓ પર લાવીને મકી દીધો હતો જ્યાથી તેન પાુ ૂ ં ં ંુ જવ શક્ય તો હત ુ ું ંપણ િનરથક હતર્ ુ.ં

‘રાવજીની પત્નીની મ ભાગી જવુ,ં પર્યત્ન કરવો, કદાચ અંશ પીગળી જાય. કદાચ કઈક સારં ંુ થાય. એ પણ એક શક્યતા છે. પણ હવે પાછા નથી ફરવ તે નક્કી છેું . પણ તેના પાછા ન જવાથી અશોક ક ટર્ક્શનનાં ંકાય ન ંુશુ?ં’

‘હવે આગળ કેવી રીતે વધવુ?ં ગપ્તવાસ કેવી રીતે વેઠવોુ ? દરેક પર્ નો જવાબ હતો રાવજી. િદ હી રાવજીને કોલ બક કરી દેવાની ઈચ્છા થઈૂ અને તેનો અમલ કરી દીધો.’

*** િદ હી રાવજી ઉપર ફોન આ યો: ‘હે લો?’

‘રાવજી! મારી વાત ધ્યાનથી સાભળં અને એ રીતે અમલ કર . મારે છ એક મિહના ગપ્તવાસ વેઠવો ુછે. અંશીને િસંહાએ પછાડી. િબંદ પાગલ ુ થઈ ગઈ છે. હવે હ અમદાવાદ કે મબઈ ક્યાય જવા માગતો નથીું ં ંુ . ક્યાક ંગપ્તવાસ કે જ્યાથી હ અંશ અને િબંદને એકબીજાને સમજી શકે તેવો સમય આપી શકુ ં ં ંુ ુ ુ.’

‘પણ કેમ?’

‘ત અહીં રબર આવે છે ને મને લેવાું ુ ુ ?’

‘જ ર! પણ તાર એડેર્સું ?’

‘પનાથી બોલ ૂ ં ંુ , ડબાવાલા હોિ પટલમાથીં .’

‘ભલે.’

‘ધ્યાન રાખ કે હ અહીં તે લીક ન થાયું ં .’

‘હ.ં’

‘અને તુ ંઆવે છે તો થોડા પૈસા લેતો આવ અને રજાઓ ઉપર ઉતરવાની તૈયારી સાથે આવ .’

‘અરે હા. એક એક ખશખબરુ , તાર ટેન્ડર પાસ થઈ ગય છેું ંુ .’

‘ભલે. તેની ચચા મારે કરવી પડશેર્ .’

‘આ તારો ગપ્તવાસ મગજમા નથી ઉતરુ ં તો.’

‘હ ઉતારું ંુ? રબર આવે છે નેુ ુ ?’

112

‘હા.’

‘ત્યારે વાત.’

‘ભલે અને હા, ત્યાનો ફોન શ છેં ંુ ?’

‘૪૦૪૨૨૧૧ આફર્ીકાથી કોઇ પતર્?’

‘છે રબરમાુ ુ .ં’

‘ભલે આવ .’

‘આવ .’

*** સવારથી સાજ સધી અંશ તેના પેશન્ટોમા બીઝી રહતેોં ંુ . િબંદ તેની િઢંગલીમાુ .ં અચનાનાર્ પેર્ક્ટીસ અવસ ર્

પછી િબંદ અને તેના ઘર વચ્ચે ડીવાઈડ થઈ ગઈુ . જજ િપતા અને માતા છોકરી સાથે બની રહલેી દઘટનાઓને સહતેાુ ર્ ંહતા.ં

મિહનો પરો થયો અને અશોક ક ટર્ક્શનમાથી શેષભાઈનો પગાર આ યોૂ ં ં . અનસયાબેને સાથે મોકલેલી ૂચી ીમા લખ્ય હતં ં ંુ :ુ શેષભાઈની ભાળ ચાલ છેુ . એના ં કાય ને સાચવવા એમના િમતર્ રાવજી પટેલે િમ ટર સહગેલ નામના ભાઈને ડેન્ગ્ય કરેલા છેુ અને રીક્વે ટ પણ કરી છે કે સહગેલ અને શેષ બને િમતર્ો છેં . સહગેલનો પગાર હમણા ંએ લેતા નથી અને એ તમને મોકલવા જણાવે છે.

રબર ચચા કયા પછી એવા તથ્ય ઉપર આ યા છીએ કે શેષભાઈનો પગાર તમને મોકલવો અુ ુ ર્ ર્ ને તેઓ એમના મહનેતાણાન શેષભાઈના આ યા પછી નક્કી કરશેું . માનદ કાય કરવા માટે કહ ેછે કે શેષના તેમના ઉપર બહ ્ ર્ ુમોટા ઉપકાર હતા. આપને ક્યારેક રબર મળવા આવશેુ ુ . િબંદનીુ સારવાર ખચ અંગે આપ ગચ ન અનભવશોર્ ૂં ુ . મોટો ખચ હોય તો પણ બેધડક લખશોર્ .

આ ય સાથે અચનાને જ્યાર્ ર્ રે અંશે પતર્ બતા યો ત્યારે અચનાને ક કે માણસે જાળવેલા સબધો તેમના ર્ ુ ં ં ંમાઠા પર્સગે જ કામ લાગે છેં . અનસયાબેનને ફોન કય ત્યારે જાણવા મ ય કે િમુ ુ ં . સહગેલ િદ હી છે. અને આવશે ત્યારે ફોન કરશે.

અંશ અને અચના િબંદભાભીને સાજંાર્ ુ કરવા પર્યત્નશીલ હતા ં તે સમય દરમ્યાન લાઈબર્ેરી રીડીંગમા ંિબંદભાભી વો જ એક કેસ એની વાચન પર્વિ દરમ્યાન આ યોુ ં ૃ . એક બાઈ સતત રડતી રહતેી હતી. “મઝે માફ કર ુદો, મઝસે ગલતી હો ગઈુ , નજમા કો મૈને ગવાયા હૈ વોહી મેરી બડી સજા હૈં .” એમ િવલાપ કરતી એ માતાના ગાડપણન કારણ એની દીકરી હતીં ંુ . એની દીકરી રમતી રમતી પાણીના હોજમા જઈને પડી હતીં ં . પોતાની બેદરકારીને કારણે એ મા એ હોજમા પડેલ દીકરીની કોઈ ખબર ન લીધીં . જ્યારે યાદ આ ય અને શોધખોળ કરી ત્યારે તેનો મતદેહ ુ ૃંમ યો. જોઈને તેના પિતએ તેને લાફો માય ધત્કારી કાઢી અને એ ગમ થઈ ગયોુ ુ . એના સારવારમા શોક ટર્ીં ટમેન્ટ અને પિતની હફ હોય તેવ વાતાવરણ ઊભ કરવામા આ ય હતૂં ં ં ં ં ંુ ુ ુ .ુ અને એ કેસ તર્ણ મિહને ઓલરાઈટ થઈ ગયો હતો.

113

અંશને અચના કેસ િહ ટર્ી સમજાવતી હતીર્ . એ કેસ અને આ કેસમા બે પિરબળ સમાન છેં . અને તે Loss

of her child and avoidance from husband. પવ કહાણીની ઈૂ ર્ ન્કાવાયરી કરવા એ પેપરના લેં ખક ડોક્ટરને પતર્ લખી પછાવડાવીએૂ વાળી વાત ઉપર બને જણાં ંસહમત થયા.ં

‘અચીર્! તને નથી લાગત નથી આપણે ક્યા જવા નીક યાું ં ંછીએ અને ક્યા ફાટો વળી ગયો છેં ં .’

‘ક્યા જવા નીક યાં ંછીએ?’

‘આપણ સખ શોધવા નીક યાુ ું ંહતા ંઅને આ િબંદભાભીના પર્ મા ુ ં ત અટવાઈ ગઈ ુ ં – હ અટવાઈ ગયોું . ’

‘કેમ? િબંદભાભી કોઈ છેુ ?’

‘ના, કોઈ તો નથી પણ ત રીતે સારવાર કરે છે તે જોતા લાગે છે તારો ત્યાગ અનન્ય છેું ં .’

‘મેં શ ત્યાગ કય છેું ?’

‘કઈ નહીં ત તારી ફરજ િનભાવે છેં ંુ . પણ મને કોણ જાણે કેમ તાર આ બધ કરવ તારી ફરજ કરતા ું ં ં ંુ ુ વધ ુલાગે છે. ક્યારેક ગળગળો થઈ જાઉં .ં આભાર યક્ત કરવાની લાગણી થઈ આવે છે.’

અનકર્મુ

114

આંસડ િચતયાુ ે ર્ં ગગન (૨૬)

‘ખરેખર?’

‘હા.’

‘તો યક્ત કર ને!’

‘શુ?ં’

‘આભારનો ભાર.’

‘કેવી રીતે?’

‘ગાડો રાજ્જા મારોં !’ હતેથી અચના અંશને ચમી લે છેર્ ૂ .

‘અચીર્! થેન્કસ.’

‘શેને માટે?’

‘ પપ્પી માટે.’

‘ત મને થેન્ક્સ કહ ેએ થેન્ક્સના ફરી હ તને થેન્ક્સ કહ પછી એ થેન્ક્સના પવતો આપણા ુ ં ં ંુ ુ ર્ દય પરથી ઉતારીને થોડક આપણે આપણા માટે જીવીશુ ં ં?ુ’

‘આપણે આપણા માટે જ જીવવ છે પણ અચીર્ું , આ બધા ઝઝાવાતોં હ એકલો કેમ સહી શકતું ?’

‘કયા ઝઝાવાતોં ?’

‘શેષભાઈન ન હોવ અંશીતાન ન હોવુ ુ ુ ું ં ં .ં એમની અમાનત િબંદભાભીને જાળવતાુ ંહ તો ખલાસ થઈ ગયોું . મારી પાસે મારા માટે માર ું જીવવાન તો કશ ર જ નથીુ ુ ું ં ં .’

‘લોકો બીજાને માટે જીવતા હોય છે. પોતાને માટે તો પશપક્ષીઓ જીવે છેુ . આપણે માણસ છીએ. થોડક ુ ંઆપણ ે માટે તો થોડક બીજાને માટે જીવી લઈએુ ં .’

અંશની છાતીમા માથ નાખી પદર િમિનટ સધી અચના મૌન સતી રહીં ં ંુ ુ ર્ . તેના માથામા અંશ હાથ ંફરવતોે ર ો. અચાનક અચના સકે સકે રડી પડીર્ ૂ ૂ . અંશ એની યથા સમજી શકતો હતો. અચના રડી શકતી હતીર્ . પણ અંશને એન હૈય સાથ નહોત આપતુ ુ ુ ું ં ં .ં એ રડી નહોતો શકતો.. એમના િમલનને આડે આવતા ં િવઘ્નોને તેઓ દર ૂકરતા ં હતા ં પણ એ વણઝાર અટકતી નહોતી. િવઘ્નો દર કરવાની ગિતિવધીમા ૂ ં થોડોક થાક લાગતો હતો તે એકમેકની હફમા થોડક સીને રડીને દર કરતાૂં ં ં ંુ ૂ પણ હજી ક્યાય છેડો દેખાતો નથીં . િબંદભાભી સાજંાુ થાય કે શેષભાઈના કઈક સમાચાર આવે તો આ િવઘ્ન દર થઈ શકે તેમ છેં ૂ .

િદગ્મઢ શો અંશ અચીર્ને પપાળતો ર ોૂ ં . એના દદને પીતો ર ોર્ .

115

*** અચનાર્ જોઈ શકતી હતી કે િબંદની સારવાર દરમ્યાન અંશ ખબ ભાવક બની જતો હતોુ ૂ ુ . શેષભાઈ અને

અંશીતા બનેન દર જવ એ િબંદને પાગલ બનાવવા માટે પરતાં ં ં ૂ ંુ ુૂ ુ કારણ હતા ંઅને એ જ દી સાજંા થાય કે શેષભાઈ પાછા આવે તો જ એમને માથે ચાલતી આ પનોતીનો અંત આવે. એણે તર્ીસ વષ પરા કરવા જ રર્ ૂ ા…ં

ઓગણતર્ીસમ ચાલી ર હતુ ુ ું ં .ં ટપાલમા પેલી ડૉક્ટરની કેસ િહ ટર્ી આવીં .

નજમાની મા એટલે કે આસમા અને એનો પિત રફીક એ તર્ણ જણ વચ્ચેના તાણાવાણા હતા. આ મિ લમ ુકટબમા રફીક તેના કાકાનો દીકરો હતોુ ુ ં ં . રફીકનો ભાઈ સાદીક આ માના આકર્મણનો ભોગ બની ચક્યો હતોૂ . રીકવરી આ યા પછી આપઘાત કરી ચકી હતીૂ . ગાડપણમા સાદીકને રફીક માની બેસી કામક આકર્મણ કરે છેં ં ુ . સાદીક આ માને ઝઝોરી નાખીને પાછી કાઢવા મથે છેં . સેક્સન ગાડપણ અટકત નથી અને તે તોફાનમા સાદીકને બરી રીતે ઘાયલ કરે ુ ું ં ં ં ૂછે. ડૉક્ટરન સચન એવ હત કે એ ગાડપણ દરમ્યાન થુ ુ ું ૂ ં ં ં યેલ સભોગથી ગભાધાન રહ ે છે ને કારણે એને માતત્વ ં ર્ ૃમળવાન છે એવો ખ્યાલ આવે છે ત્યારે રફીકની ગેું રહાજરીમા પોતે શ કરી બેઠી એં ંુ વાત એને સાદીકની પત્નીએ કરી. સાજી થયેલ આ મા એ વાતનો પ તાવો આત્મહત્યાના પે કરી ગઈ. પેપરન િન કષ એક જ હતુ ું ંર્ : આ ગાડપણ દર ં ૂકરવાની એક રીત એ પણ છે કે કારણે એ ગાડપણ આ ય હત તે કારણ દર કરી નાખો તો રીકવરી આવી શકે છેં ં ંુ ુ ૂ .

આ પેપર અંશને આપવ કે નહીં તે િ ધા હતીું . આ કેસની પવ િહ ટર્ી અને પછીનાૂ ંર્ પિરણામો નકામા ંહતા.ં

અંશ અત્યારે ડી પેન્સરી પર હશે. િબંદની પાસે એને જવાની ઇચ્છા થઈ આવીુ . પછી લાઇબેર્રી તરફ તેના પગ વળી ગયા.

તે િવચારતો હતો કે િબંદને કયા ગનાની સજા મળી છે તે જ સમજાત નથીુ ુ ુ ં . શેષભાઈ જીવતા હશે તેવ ંુપણ અંશની મ તે માની શકતી નહોતી. એક એવી કેદીની મ િબંદ જીવતી હતી કે જ્યા અફાટ રણમા એકલી અટલી ુ ં ં ૂકોઈપણ િકનારો ન દેખાય તેવી ધ્યેયહીન, અથહીન િજંદગી જીવતી હતીર્ . મગજની અિ થરતાએ એના પિત િવશે િવચારવાન ભલાવી દીધ હતુ ુ ું ૂ ં .ં એની ઢીંગલી એની અંશીતા હતી. તે િદવસે અંશીતાને દધ િપવડાવવાની ચે ટા કરી ૂત્યારે ખરેખર આંખમા ઝળહિળયાં ંઆવી ગયા.ં

એને ક્યા ંખબર હતી કે ઢીંગલીને ભખ લાગે છેૂ ? એને નવડાવતી, ખવડાવતી, રમાડતી કપડા ંપહરેાવતી અને એની સાથે વાતો કરતી, એને ઘોિડયામા નાખીને લોરી ગાતી િબંદ એક કોયડો હતીં ુ . સગપણ અને દદ એમ બે સબધો બાધી િબંદને સાજી કરવા અચના પર્યત્નશીલ બની હતીં ં ં ુ ર્ .

રોજ સા સતી વખતે ઊંઘની ગોળીઓ આપવાનો પર્યોગ ઘાતક છેં ૂ . એને એ ગોળીઓથી એડીક્ટ થઈ જશે તેવી ભીિત લાગતી હતી. પણ એ ઉપાય હમણા પર્ાથિમક સારવાર વો હતોં .

ગાડપણનો આ એવો તબક્કો છે જ્યા ઈલેક્ટર્ીક શોક ટર્ીટમેન્ટ આપવા ટલ કે મેન્ટલ હોિ પટલમા ં ં ં ંુદાખલ કરાવવા વ ગાડપણ નથીું ં . પરત તેને અપાતાં ંુ ટોનીક કે દવાઓની પણ અસર થતી નથી. એને જ રી બને ંવ તઓ એટલે કે સતાન અને પિત તે ક્યાયથી લાવી શકે તેમ નથીુ ં ં .

ડૉક્ટરોની પીડા અસહાય અવ થામા ખાસ વધી જતી હોય છેં . કેન્સરનો દદ સાજો નથી કરી શકવાના અને એ મરે ત્યા સધી એ સાજો થઈ જશે તેવી ખોટી વાતો કયા કરવાની અથવા તો િનં ુ ર્ :સહાય હાલતમા તેને ધીમે ં

116

ધીમે ખલાસ થતો જોયા કરવાનો એ ખરેખર પીડાદાયક છે ડૉક્ટર એ મયાદાને તોડી નથી શકતો તે વાતન દર્ ુ ં ુ :ખ હોય છે. આ દુ:ખ અચનાને કોરત હતર્ ુ ું .ં પોતે સાઈકીયાટર્ી ટ હોવા છતા િબંદ માટે ે ઠ ઉપચાર શોધી નથી શકતીં ુ .

િવચારોના તાણાવાણાઓમા તે લાઇબર્ેરી ક્યારે પહ ચી ગઈ તેને ખબર સં ં ધુ્ધા ના પડીં . આ માના પેપરના ંકનેક્શનમા બીજંાં પેપર શોધવા માડીં .

*** શેષ અને રાવજી િદ હીમા રાવજીના ઘરે બેઠા હતાં . રાવજીના મનમા હજી શેષની વાત ઊતરતી નહોતીં .

શેષનો ગપ્તવાસ કેવી રીતેુ ઉપયોગી થઈ પડશે તે સમજાત નહોતુ ું .ં

‘તારી મ ઇચ્છા છે તેમ હ ગોઠવી દઈશું . પણ ત ભલ કરે છે તેવ મને લાગે છેુ ું ૂ ં .’

‘આિફર્કાથી મીનાનો આ જ પતર્ હતો ને ? ’

‘હા. પણ અહીં નહીં તારી ત્યા જ ર છેં . એ ગાડી છેં .’

‘પણ ગાડીને સાજી કરવા હફ આપી શકીશં ં ૂ અને સારી થયા પછી ફરીથી મારી પાસેથી અંશી માગશે હ ંુક્યાથી આપી શકીશં ?’

‘તારી દવા ચાલ રખાવુ . ક્યારેક તો તેનો અંત આવશે.’

‘ચાન્સ જો લેવાનો હોય તો આ જ ચાન્સ લેવા વો છે.’

‘ભલે, તારી મરજી અનસયાબહનેને આ બધી વાત કરવાને બદલે એટલ જ કહી દઉં ને કે શેષનો િમતર્ ુ ુ ંસહગેલ આવે છે.’

‘હા. કદાચ પગાર ગયા પછી અંશ તને મળવા માગશેં .’

‘હ જ ર મળીશું .’

‘પણ એ ઓળખી જશે તો?’

‘એ નહીં ઓળખી શકે તેટલી તકેદારી રાખીશ.’

‘ભલે.’

‘મીના પરીક્ષા મારી લે છે તે પરીક્ષામા િબંદભાભી ને ત ધં ંુ ુ કેલે છે. અચનાના ભોગેર્ .’

‘ના, ભોગ તો અંશ અને અચના બનેનો લઉં ર્ ં .ં’

‘પણ હ તો માન કે કશ જ નહીં થાયું ં ં ંુ ુ .’

‘તેં તારી ધારણાને ખોટી પાડવા હ મથતો નથીું . હ તો એક નાનકડી શક્યતાને અજમાવવા નીક યો ુ ં .ં હમારે ભાઈ લોગ હૈ ના?’ વાળી ઘટનાને જન્માવવા પર્યત્ન કર ું .ં િબંદન ગાડપણ જો આશીવાદ પ બની જાય તોુ ુ ં ં ર્ .’

‘મીના અને િબંદનો તફાવત તને કદાચ શક્યતા લેવા પેર્રે છેુ . પણ મને એ ઠીક નથી લાગતુ.ં ’

117

તે િદવસે રાતેર્ હુ ંઅને અચના ઘરે આ યાર્ .ં હ ચ માું ં િડ પેન્સરી ઉપર ભલીને આ યો હતોૂ . પરત તે ં ુખ્યાલ જ્યારે આ યો ત્યારે ખબ મોડો પડી ગયો હતોૂ . િબંદ મને જોઈને એકદમ દોડીુ મારા ંકપડા ંફાડવા માડીં . મારી છાતીમા મ ીઓ મારવા માડીં ંુ . બબડવા માડીં : ‘ક્યા જતા ર ા તમેં ? િન ઠરુ ? મને એકલી રઝળાવીને? મેં તમને કઈ વાતન દું ુ :ખ દીધ હતુ ું ?ં કઈ વાતન ઓ આવવા દીધ હત તે આમ મને અધવચ્ચે રઝળાવીને ચા યા ગયાુ ુ ું ં ં ં ?’

‘પણ િબંદુ! હ શેષ નથીું અંશ .ં અંશ! અચના પણ થોડીક હબેતાઈ ગઈર્ . આન મગજ અંશને શેષ કેવી ુ ંરીતે માની બેઠંુ?’

રડતી રડતી િબંદ અંશને બાઝીુ પાડી. અંશ બહ ઓકવડ પિરિ થિતમા હતોુ ર્ ં . અચનાની હાજરીમા િબંદન ર્ ં ંુ ુઆ વલણ એ સમજી શકતો નહોતો.

અચના જોઈ શકતી હતી કે િબંદનાર્ ુ મન ઉપર દુ:ખ અને સખન સિમિ ત વાદળ છવાયેલ હતુ ુ ુ ું ં ં .ં કેટલાયં વષ પછીની તપ યાને અંતે જાણે ભગવાન પાછા મ યા હોય તેમ તે અંશને વળગીર્ પડી હતી. આ ભગવાન પાછા ન જતા રહ ેતેવા ઝનનથી એને પકડી રાખ્યો હતોૂ .

અચના સામે હ જોતો હતોર્ ુ ં . ડૉક્ટર અચના મારી સામે જોઈ રહીર્ . ‘અંશ તારામા ંને શેષભાઈમા દેખાવમા ં ંફક્ત ચ માનો ફર હતોં ે તે અચાનક દર થઈ ગયોૂ . તારી નાનકડી ભલ અને આ મારી પેશન્ટ સાથેની છ મિહનાની વૂ ધ ુસારવાર લબાઈ ગઈ તને દરથી જોયો અને મગજની નસો તગ થઈ ગઈં ંૂ . મારી હાજરી પણ ન પારખી શકી.’

ઘનેન ઇં ક્શન આપીને સવડા યા બાદ ડૉક્ટર અચનાુ ું ર્ , અચના બની ગઈર્ .

‘અંશ!’

‘હ.ં’

‘િબંદભાભી બહ કર્ીટીકલ ટેજમા આવી ગયાુ ુ ં ંછે. હ માનતી હતી કે ગાડપણમા તે પોતાના પિતને ભું ં ં લૂી ગયા ંછે. પણ આ તને ચ મા િવના જોયા બાદ કરેલ હરકતોથી અને એની આ બેહોશીથી એને ભલાયેલો પિત યાદ ં ૂઆવી ગયો છે. કદાચ તને હવે અંશભાઈ તરીકે ભલી જશેૂ .’

‘એ તો ચ મા પહયેા િવના ગયો હતો તેથીં ર્ ?’

‘પણ હવે એન મગજ તને શેષભાઈ તરીકે જ જોશેું . તને અંશભાઈ તરીકે ઓળખશે પણ નહીં.’

‘તો?’

‘િબંદભાભીની રીકવરી અથવા તો સપણ ગાડપણ બે ર તાઓની વચ્ચે આપણે છીએુ ં ૂ ંર્ . એન મગજ હવે ુ ંઆપણા કટર્ોલમા છેં ં . તેને સાજી કરવી હશે તો તારે શેષભાઈ બનવાન નાટક કરવુ ું ં પડશે. એને સત્ય કહવેાથી તેણે પાગલખાનામા જવ પડશેં ંુ .’

‘ફરીથી કઈ કોમ્પ્લીકેશન્સ નહીં થાં ય ને?’

‘કેવા ંકોમ્પ્લીકેશન્સ? આ આખો કેસ જ કોમ્પ્લીકેટેડ છે. દોરાની ગચંૂ દોરાનો એક છેડો પકડીને કેવી રીતે ઉકેલાય ખબર છે ને? એક દોરો પકડીને જ્યા જ્યાં ં ગચવાતો હોય ત્યા ત્યા ઉકેલતાૂં ં ં ંજવાન એના વ છેુ ું ં . દોરાનો છેડો મ યો છે, એને ધીમે ધીમે ઉકેલતા ંજઈશુ.ં’

118

‘ભલે.’

‘અંશ, િબંદભાભીની સારવામા સવેદનશીલ થઈ જવાય તે ડૉક્ટર તરીકે નબળી િનશાની છેુ ં ં . પણ કોણ જાણે કેમ પેલ ગરીબ છોકર એની એકની એક ઢીંગલીને જાળવી રાખવા જતન કરે છે તેવ જતન આપણે કરીએ ુ ું ં ંુછીએ કે નહીં?’

‘હા, અને એ ન હોય તો ખરેખર આપણે ગરીબ જ છીએ ને.’

‘અને એક વધ વાતુ , એમને પર્માણમા જ મળં .’

‘કેમ?’

‘શેષભાઈ એમની સાથે વતન કરતા હતા તે તારે પણ કરવ પડશેર્ ુ ં .’

‘એટલે?’

‘ગાડા માણસને એ કારણ ેગાડ થય હતં ં ં ં ંુ ુ ુ તે ગાડપણ દર કરવાન કારણ દર થઈ જાય તો શક્ય છે કે ં ંૂ ૂુતેઓ સાજા પણ થઈ જાય.’

‘શેષભાઈ તો એમની ઉપેક્ષા કરતા હતા.’

‘હા, પણ ત ઉપેક્ષા નહીં કરતોું અને જ ર કરતા ંવધ લાગણીશીલ પણ નહીં બનતોુ .’ ડોક્ટર અચનાએ ર્બતાવેલી લાલ બ ી અંશ સમજી ગયો.

‘ભલે.’

અનકર્મુ

119

આંસડ િચતયાુ ે ર્ં ગગન (૨૭)

બી િદવસે ભાનમા આવી ત્યારે િબંદએ કં ંુ :ુ ‘તમે ચ મા ંકેમ પહરેીને ફરો છો?’

પર્ત્ય રમા હ મૌન ર ોુ ં ંુ . અચના સાચી પડી હતીર્ . તેન અજાગત મન મને શેષ માની ર હતુ ૃ ુ ું ં .ં ઢીંગલી તેની નાની અંશીતા હતી. અચનાને ડૉક્ટર માનતી હતીર્ . Ôઅંશભાઈ ક્યા છે દેરાણી આણવાનીં છેÕ વી વાતો કરતી હતી.

હોિ પટલમા તે ધીમે ધીમે ફરતી થઈ ગઈ હતીં . રસોઈ કરવામા ધીમે ધીમે મહારાજને મદદ કરતી હતીં . ઘરકામ કરતી હતી.

તે િદવસે સહગેલના પમા શેષ અંશને મળવા આ યોં ં . ત્યારે અંશ ઘડીક તો ખચકાઈ ગયો. એના ધબકારા ક્ષણભર ગિત ચક્યાૂ . સહગેલ શ િહન્દીભાુ ષી હતો. અવાજ શેષભાઈના વો જ હતો. પણ સહજે ચીપીને બોલવાની લઢણથી જદો પડતો હતોુ . શેષને એસ.કે.ટી.ના નામે ઓળખતો હતો.

‘આપસે િમલ કે ખશી હઈુ ુ .’

‘અંશ, આપ દીખને મેં િબલકલ એસુ .કે.ટી. કી કોપી લગ રહ ેહો.’

‘હા,ં ભાઈ જો ઠહરે.’

‘કૈસી હૈ ભાભીજી કી તિબયત?’

‘ઠીક હૈ. યહીં ઉપર હી હૈ.’

‘શાયદ મૈંને ઉસે દેખા હી નહીં હૈ કૉલેજમેં એસ.કે.ટી. કાફી મેરે લીયે ઓબ્લાઈજીંગ થે.’

‘હા.ં વો તો ઠીક હૈ. લેકીન આપ તનખ્વાહ યહા ભેજ દે રહ ેહૈંં વો ગલત બાત હૈ.’

‘ક્ય ભાઈ, એસ.કે.ટી.સે વસલ કર લગાૂ ંુ .’

‘લેકીન ઐસી કોઈ જ રત નહીં હૈ.’

‘હા ભાઈ, ઠીક હૈ. જ રત હો ન હો. મઝે એક મૌકા િમલા હૈ એસુ .કે.ટી. કે ઓબ્લીગેશન કો રી પે કરને કા.Õ

‘વો કૈસા ઓબ્લીગેશન થા?’

‘દર અસલ કૉલેજમેં ઉસને ચાર સાલ મેરી પઢાઈ કી જીમ્મેદારી ઉઠાઈ થી ઔર ફીસ ભી વો હી ભગતતા ુથા.’

‘પઢને કે સાથ વો આપકી ફીસ ભી િનકાલ લેતે થે?’

‘હા,ં પઢતે પઢતે કહીં પાટ ટાઈમ કામ ભી કરતે થેર્ . સાથ સાથ તમ્હેં ભી પૈસે ભેજા કરતે થેુ .’

120

‘વો તો સબ ઠીક હૈ લેકીન આપ અપની પરી તનખ્વાહ દે દેંગે તો આપકા ગઝારા કૈસે ચલેગાૂ ુ ?’

‘મૈં ઠહરા અકેલા આદમી. બસ ખાના પીના ઔર ઉસકે િસવા કોઈ જાતી ખચા તો હૈ નહીંર્ . ઔર દો ત કો બરે વક્ત મેં કામ નહીંૂ આયેંગે તો કબ કામ આયેંગે?’

‘ઉનકા બરા વક્ત જ ર હૈ લેકીન વો જીંદા હો ઉસ બાતકી જ ર પર્ાથના કરતા હૂ ંર્ .ુ’

‘હા,ં આપકી બાત સહી હૈ. ઉસે જીંદા રહના હી પડેગા. ખેર, મૈં તો માનતા હ શાયદ િસંહા જઠ બોલ રહા ુ ં ૂહૈ.’

‘લેકીન અબ ઉસે જઠ બોલને કી જ રત નહીં રહી હૈૂ . કીૂં ઉસકે પરી િગરોહ ગીરફ્તાર હો ચકી હૈૂ ૂ . વો કદે હ ગે ઔર ગાયબ હો ગયે હ ગેૂ .’

‘યે ભી હો સકતા હૈ.’

‘આપ ખાને મેં ક્યા લેંગે?’

‘અરે ભાઈ ખાના તો મૈં આપકે સાથ જ ર ખાઉંગા લેકીન ભાભીજી કી ખબર ભી તો લેની હૈ.’

‘ હા,ં અચના આતી હી હોગીર્ . ચલતે હૈં.’

‘અચનાર્ ? અચના કૌર્ ન હૈ?’

‘મેરી ફીયાસી હૈ ઔર ભાભીજી કી ડૉક્ટર ભી હૈં .’

‘આપકી શાદી હો ગઈ હોતી ના યે ન હઆ હોતા તોુ , નહીં?’

‘હા,ં ઠીક હૈ. લેકીન ઉસકી મદદ સે હી મૈં યે કઠીન સઘષ કર સકા હં ંર્ .ુ વના બહત બડી સજા હૈ યેર્ ુ .’

‘ક્યા?’

‘હા,ં કી ઉન્હેં દો સદમે એક્સાથ પહચે થેું ં ૂ .’

‘પિત કા અપહરણ ઔર બચ્ચી કી મૌત.’

‘એક ઔર કોમ્પ્લીકેશન ભી હઆ હૈુ .’

‘વો ક્યા?’

‘ગલતી સે વો મઝે એસુ .કે.ટી સમજતી હૈ.’

‘હા,ં યે ગલતી હો સકતી હૈ.’

‘અબતક તો ઠીક હૈ. અબ ટર્ીટમેન્ટ કા દૌર અચના કે હાથ મેં હૈર્ . વહ ઉન્હેં ઠીક કર દેગી.’

‘લેકીન યે નયા કોમ્પ્લીકેશન?’

‘હા યે ં ડેન્જરસ જ ર હૈ લેકીન પહલેી કડી મીલી હૈ તો સહી ઉપાય ભી િમલ હી જાયેગા.’

121

‘આપ કો જરા પસનલ લગેગા લેકીનર્ આપ યે તો મહસેસ નહીં કર રહ ે હો કી ઉનકા આપકો ન ૂપહચેાનના પાગલપન કી પરી િનશાની હૈૂ .’

‘આપ અચના સે હી પછ લીજીયેર્ ૂ . વો આ રહી હૈ.’ સફદ પજાબીમા અચના આવતી હતીે ં ં ર્ .. દેખાવે જાજ્વ યમાન હતી. શેષ િવચારતો હતો: આ છોકરીનો તે દર્ોહ કરી રહી ર ો છે.

દરથી અચના જોઈ રહી હતી અંશૂ ર્ અને સાથે અંશની પર્િતકિતૃ દાઢીમા ઊભી હતીં . કદાચ શેષભાઈ આવી ગયા હોય. એન દય એક ધબકારો ચકી ગયુ ું ૂ .ં આ રાતન આટલી જલદી પર્ભાત ઉગશે એવી એને આશા નું હોતી.

ત્યા અંશ બો યોં : ‘મીટ માય બીલ ડ ડૉ. અચનાર્ .’ અને એની તરફ ફરીને કહ:ે ‘સહગેલ સાહબે છે.’

‘ઉફ! મન િનરાશ થઈ ગય ઔપચાિરકતામા હાથું ં જોડતા ડૉક્ટર અચનાના મ પર રેડાઈ ગયેલી કાળાશ ર્શેષ પામી ગયો.’

‘લગતા હૈ હમેં િમલકે આપકો ખશી નહીં હઈુ ુ .’

‘નહીં ઐસા તો નહીં હૈ લેકીન આપ દાઢી િનકાલ લો તો બીલકલ શેષભાઈ લગ રહ ે હ ગેુ . મૈં યહી ગલતફહમીમેં થી કી કહીં શેષભાઈ તો નહીં આ ગયે.’

‘અચ્છા અચ્છા હમ એસ.કે.ટી. નહીં હૈ યે જાન કે દુ:ખ હઆુ.’

‘હા.ં મેરી મરીઝ કો વો અકેલે હી ઠીક કર સકતે હૈં.’

‘વો કૈસે?’

‘She had lost her power of recognizing and Ansh has to play roll of Sheshbhai. To treat her on my suggestion. And she had also taken for granted that Ansh is Sheshbhai. ’

‘But what are the pause ad caunse of this development ? ’

‘At present nothing can be said. But I feel when she will regain power of recognizing this play of Ansh will be fatal to her. She will be beyond the limit of treatment. She may kill herself – or will have to send her to the mental hospital.’

‘Is that so…?’

‘We have our complication – We can’t treat her like a patient and at the same time as we are aware of hers and Sheshbhai’s dispute… Perhaps his unability will also fetch her to the same destination.’

‘મતલબ?’

‘જાહીર હૈ કછ એટેચમેન્ટ ઐસે રહ ગયે હૈં કી પેશન્ટ તરહ ઉસે ધીમી મૌત મરતે દેખ નહીં સકતે હૈંુ . કછ ુન કછ કરતે ુ રહતે હૈ. અંજામ કછ ભી હોુ હમ પર્યત્ન નહીં છોડ રહ ેહૈં.’

‘અચુર્! સહગેલ સાહબે ભાભીને મળવા માગે છેં .’

‘ યોર, પણ Take care – you are introducing him as your friend not Sheshbhai’s friend.’

‘ભલે ભલે.’

122

ક્લીનીકને ઉપલે માળે આવેલા પે યલ મ તરફ અંશ અને અચના સહેર્ ગલના પમા શેષ જતાં ંહતા ંત્યા શેષન દય ડગમગવા માડ પગ પાણી પાણી થવા માડયાં ં ં ં ંુ ુ . અચના સાથેની ચચા અને પિરણામો તેને ન્ મા ર્ ર્ ંરાખી ર ા ંહતા.ં She may kill herself or will have send her to mental hospital વાળા શબ્દો તેની આસપાસ ઘમરાતા હતાુ . ક્ષણભર માટે તો ઇચ્છા થઈ ગઈ કે જાહરે થઈ જાઉં.

અંશને હાથ પકડીને કહી દઉં કે અંશ હ જ શેષ ુ ં .ં પણ તરત પાછા અચનાના જ શબ્દો ઘમરાયાર્ ુ :

Perhaps his unability will also fetch her to the same destination. એટલે ફરીથી તે પાછો પડી ગયો. આ પિરિ થિત એવી હતી કે ત્યા તે કશં ં ુજ કરી શકે તેમ નહોતો. અચના અજાણતા ખબ મોટો ભોગ આપી રહી હતીર્ ં ૂ . એનો પેર્મ એને ત્યાગવો પડે એવા ભયકર અંજામો ઉપર તે લડી રહી છેં . અંજામ કોઈપણ હોય પરત પર્ં ુ યત્ન નથી છોડવો વાળી વાત તેને ચપૂ રહવેા પેર્રી ગઈ.

પે યલ મમા સદર ગલાબી કલરની સાડીમા િબંદ સઈ રં ં ં ૂુ ુ ુ હી હતી. બાજમા તેની ઢીંગલી હતીુ ં . અંશ તેની પાસે બેસીને તેને ઉઠાડી ર ો હતો. અચના કહતેી હતીર્ : ‘ભાભી, આ કોણ આ ય તે જઓ તોું ુ ?’

‘કોણ છે?’

‘સહગેલ મારો િમતર્ છે. તને મળવા આ યો છે.’

‘મને મળવા? કેમ?’

‘બસ એમ જ! એમને થય કે તારા હાથની ચા પીવી છેું . િપવડાવીશ?’

‘આ અંશી હમણા જ સતી છેં ૂ . બનાવી આપીશ.’

‘ડૉક્ટર સાહબે ના પાડે છે.’

‘ખેર તમે અંશને કાગળ લખીને અચનાને ક્યારે લાવે છે એ પછો નેર્ ૂ ? મારે દેરાણી જોઇએ છે.’

‘કેમ?’

‘આ ડૉક્ટર સાહબે નથી ઊઠવા દેતા તો ચા મકીને તમને િપવડાવે ને તેથીૂ ?’

દબળી પડી ગયેલી િબંદને જોઈને સહગેલ િવૂ ુ ચારમા પડી ગયોં . એની નજર સામેથી એક આખી દાયકાની િજંદગી પસાર થઈ ગઈ. મરતી માની હાજરીમા લગ્નં . મબઈની રોમાચક િજંદગીું ં . અંશીતાનો જન્મ. જન્મ પછી હોિ પટલમા થયેલી મીઠી ચડભડં . અંશીતા અંશ વી છે કે શેષ વીની ચડસાચડસીમા અંશ વી છે એમ ંસાબીત કરવા દલીલોની સાઠમારી. એના મનમા ંથઈ ગય કે િબંદને અંશ ગમે છેું ુ અને અત્યારે આ પિરિ થિતમા િબં ની ંઅંશ અને અચના તરફની ઘલેછાર્ . ખરેખર નસીબદાર છે અંશ.

પણ તેને તો અચના ગમે છેર્ .

એની આંખમા ડોકાતાં ંઆંસઓને અંશ અને અચના જોઇ ર ાૂ ંર્ .

*** એક અજબસી ઉલઝન હતી. શેષભાઈનો િમતર્ પણ યિથત હાલતમા હતોં . અંશ અને અચના કશ જ કરી ર્ ુ ં

શકતા ંનહોતા.ં

123

િબંદને જોઈને પાછા વળતા સહગેલને પાણી આપ્યા પછી અંશ બો યોુ ં : ‘માફ કીજીયેગા આપ ઇતને ભાવક હૈં યે જાન કે હમેં દુ ુ :ખ હઆુ. ઔર સાથમેં લગા િક હમારી મ કીલ કી જડ ઈતની ગહરેી હૈ ઉસકા અંદાજ કમ સે ુકમ આપકો તો િમલ ગયા.’

‘હા,ં ઇસ હાલાત મેં એસ.કે.ટી. ભી ઉસકો દેખતા તો ભી ઉસે વહ નહીં પહચેાનતી. ખેર, આપ લોગ કી મહનેત જ ર અચ્છા ફલ લાયેગી યે મેરી શભકામના હૈુ .’

અંશ અને અચના જમવાનો િવવેક કરતાર્ ંહતા.ં શેષની ઇચ્છા નહીંવત હતી્ . તેથી ફરી કોઈ વખતના વાયદે ભારે હૈયે સહગેલનો પમા ંશેષે િવદાય લીધી.

અનકર્મુ

124

આંસડ િચતયાુ ે ર્ં ગગન (૨૮) િબંદુ કેવી થઈ ગઈ હતી? એના મનમા િવચારોન તમલ ય ચાલત હત અંશીતાના મત્ય બાદ િબંદ પાસે ં ં ં ંુ ુ ુ ુ ુ ુ ૃ ુ ુ

કેવી રીતે જવ એ એક પર્ થઈ ગયો હતોું . એને સખી કરવી હોય તો અચનાન સખ છીનવવ પડે છેુ ુ ુ ુર્ ં ં . અને ભાનમા ંઆ યા પછી સારી થયા પછી અંશે ખેલેલ નાટક તેને માટે ઘાતક બની જઈ શકે છે. એણ ેિવચારેલી શક્યતાની શક્યતા પણ ઘણી હતી. આ નાટક દરમ્યાન કોઈ કિઠન ક્ષણોએ િબંદ અંશને મેુ ળવી લે પણ પછી? પછી િવનાશ જ છે. પછી અશાિત જ છેં . મગજમા જતી લોહીની નસ ધમં ધમ ધમ ધબકતી રહી છે.

િરક્ષા એની હોટેલના મ પર આવી પહ ચી. એના િવચારો વધતા જતા હતા.

હોટેલના મમા ગયા બાદ બેરાને બોલાવી માથાના દખાવાની ગોળી મં ંુ ગાવી. ધબકત હૈય હજી શાત ુ ું ં ંપડત નહોતુ ું .ં એની નજરમા ગલાબી રગની સાડીમા સતેલી િબંદ દેખાતી હતીં ં ં ૂુ ુ . અબધ શીુ જડ અને મજી ઢીંગલીને ૂંઅંશીની મ ઉછેરતી. હજી પણ અંશભાઈ, અંશભાઈ અને દેરાણી કરતી. શેષન હૈય આદર્ બની પીગળી ર હતુ ુ ુ ું ં ં ંર્ . એની પત્નીની દુ:ખદ દશા તેનાથી જોવાતી નહોતી. મગજની ધમની ધમ ધમ ધબકતી હતી. શીરા ધીમે ધીમે આગળ વધતી હતી. એની આંખે અંધારા ંઆવી ર ા ંહતા.ં િબંદુ િબંદુ તેં આ શી તારી હાલત કરી નાખી, કેમ કરી નાખી? પછી તને આ હાલતમા જોઈને હજી હ કેમ બેસી ર ો ં ં ંુ ? શા માટે કશક કરી નથી નાખતોું ?

શ કરું ંુ? એ જ તો સમજાત નથીું . િબંદને હ સખીુ ુ ં ુ નહીં કરી શકંુ તો કોણ કરી શકશે? કદાચ અંશ. અંશ તો તારી અમાનતની મ તેને સાચવે છે. એ તો ત શક્યતા િવચારે છે તેની ક પના સ ા કરતો નથીુ ું ં . અને એના પ:ુસત્વ પર અચનાનો અિધકાર છેર્ . કેવી નીચ વાત તેં િવચારી લીધી છે. અંશ! એને મન અચના પત્નીના થાને છેર્ . િબંદ ુ તો તારી અમાનત છે. તેથી જાળવે છે. જો તારી ધારેલ વાત શક્ય બની તો પણ એનાથી એ બે પેર્મી પખીડાં નં ંુહા ય િવલાઈ જશે.

પણ ગાડપણની આ અવ થા યોગ્ય સમજાવટન કારણ ન બની શકેં ંુ ? હ નથી આપી શકવાનો તે અંશ ુ ંઆપે તો ખોટ શ થવાન છેુ ં ં ંુ ુ ? અચનાનો અિધકાર ફરજના ભાગ પે બનીર્ રહતેો હતો. અંશના નેહને આધારે તો અચના ર્િબંદની સારવાર કરે છેુ . એ િબંદ જો એના અંશને લઈ લે તો અચના કેવી રીતે સાખી લેુ ર્ ં ?

હ બધાની વાત િવચારીશ તો કશ જ નહીં થાયું ંુ . તેની િવચારધારાએ પર્વાહ બદ યો. િબંદને સતાન ુ ંજોઇએ છે. મારી પાસે તે આપવાની ક્ષમતા નથી. અચનાર્ જવાન છેુ . ડૉક્ટર છે કોઈપણ બીજો મરિતયો તેને મળી શકેુ

પણ અંશ એને તો િબંદ મળે છે નેુ ? ઓ પાગલ મનવા! ભાગ્યના દોર લખનાર કઈક જદ જ ધારી બેઠો છે અને ત કઈક ં ં ં ંુ ુ ુઓર ધારી ર ો છે. પાછો વળ. થનાર ન થનાર નથી થવાનુ.ં ધીરજ ધરી આ નાટકનો પેર્ક્ષક બની જોતો રહ ે થાય છે તે જોતો રહ.ે

મનની શાિત માટે ડાયરી કાઢીને તેણે લખવા માડં ં ં:ુ

િબંદુ! તારી આ વેદના મારાથી નથી જોવાતી. અસ મનોવેદનામાથી ત પસાર થઈ ચકી છેં ં ૂુ . અને એ વેદનાની શ આત મારા મૌનથી થઈ છે. હ તને કહી નથી શકતો તે આખી દિનયાને કહી ચક્યો ુ ં ૂ ંુ . પણ કાશ ત એ ુ ં

125

સાભળવાં ટલી ભાનમા હોતં . મેં તને જ્યારે જ્યારે એ વાત કહવેા જીભ ઉપાડી ત્યારે ત્યારે નાના શેષની તારી જીદ મને અટકાવી ગઈ. એ વાત આમ તો ખબ નાની હતીૂ . તને કહી દીધી હોત તો કદાચ થોડાક તી પર્ત્યાઘાતો બાદ એ વાતને તાર મન પચાવી ગય હોતું ંુ પણ હવે એ નાની વાત ખબ મોટી બની ૂ ગઈ છે. અંશીતાન મત્ય અને મારી ુ ૃ ુંનાનકડી વાત અત્યારે દાવાનળ બની ગઈ છે.

અચના અને અંશ તને સાજી કરવા તનતોડ પર્યત્ન કરે છેર્ . મારી હાજરી તારા સાજી થવાના પર્યત્નોમા ંિવઘ્ન પ છે જ તેવ હ પણ માન ુ ું ં ં ંુ . તેથી જતો રહ ંુ .ં

તને અધવચ્ચે રઝળાવવાનો મારો કોઈ ઇરાદો નથી પણ એક શક્યતા મને દેખાય છે. એક એવી શક્યતા કદાચ અચનાનેર્ ભોગે, અંશની અિનચ્છાએ તાર ગાડપણું ં તારી એ અજાયબ અવ થામા તને કઈક એવ કરવા પેર્રી જાય ં ં ંુકે થી તાર ગમાવેલ સતાન તને પા મળી જાયું ં ં ંુ ુ . એ સતાન અંશન હશેં ંુ .

મારી અશિક્તઓ, મારી કાયરતા, મારી બદનસીબીને મારા અંતરની કોખમા ભરીને હ ચા યો જાઉં ં ં ંુ . એ અશક્ય શક્યતા કદાચ શક્ય ન બને તો પણ હ તને અને મત અંશીને કદી પામી શકવાનો નથીું ૃ . એ પિરતાપમા ંપીડાતો રહી નામશેષ થઈ જઈશ.

અંશ અને અચનાના ઉપકારોનાર્ ઋણ િ વકાર પે તને અને મારી તમામ દોલતને તેમને સ પતો જાઉં .ં તુ ંજલદી સાજી થાય કે આ પિરિ થિતમા િજંદગી કાઢેં બને પિરિ થિત મારા મતે તારા દં ુ :ખને વધારનારા ં છે. તેથી અહીંથી ગમ થઈ જવ એ જ સાચો ર તો છેુ ુ ં .

ઉપરવાળાને તર્ાજવે મારા ગનાની સજા હોય તે પણુ આ દુ:ખ ભોગવવા ટલ જીવવ પડે તેટલ ુ ુ ું ં ંજીવીશ અને ત્યા સધી તને ચાહતોં ુ રહીશ અને કે્ષમકશળ ચાહતો રહીશુ .

ડાયરીન પાન ફરવીને અંશને ઉ ેશીને પતર્ લખવો ુ ુ ેં ં શ કય .

અંશ ! ભઈલા, મહાકા ય રામાયણમા સીતા અને લ મણની વાત તો જાણીતી જ છેં . પરત અજાણી એક ં ુયિક્ત હતી અને તે લ મણની પત્ની ઊિમર્લા. મોટાભાઈના ચૌદ વષના વનવાસ સાથે વનર્ વાસ ભોગવવા તૈયાર થયેલ પિતને એક ક્ષણના િવલબ િવના િવદાય આપતી એ નારીની વાત અત્યારે એટલા માટે યાદ આવે છે કે ંકિળયગમા પણ આવી ઊિમર્લા જીવે છેુ ં . અને તે અચના પમાર્ .ં

સીતાના અપહરણ પછી શોધખોળના પર્યત્નો લ મણ કરતો તેવા જ ભગીરથ પર્યત્નો ત અને અચના ુ ં ર્ગાડપણનાં વનોમા ખોવાયેલી મારી િબંદ માટે કરો છોં ુ . અને કદાચ તેનો ખબ મોટો ભોગ પણ આપી ર ા છોૂ . ગોડ બ્લેસ ય કહવેાની ઇચ્છા તો થઈ આવે છેુ . પણ પછી થાય છે કે અમારા બે જણ ને કારણે તો તમારી નદનવન વી ંયવાનીની અમ ય પળો વેડફાઈ રહી છેુ ૂ .

મારી એક વાત માનીશ? િબંદને મ છે તેુ મ રહવેા દે. સાજી કરવાના પર્યત્નો ના કર. એ પર્યત્નો તમારી િજંદગીમા વટોળ સ શેં ં . પણ અમે ખબર છે તારો ખતીલો વભાવ તેને સાજી કરીને છોડશેં . અને તે સમયે સજાયેલ ર્વટોળમા ડૉક્ટર િદયર અને િપર્યતમ વટોળાતો હશેં ં ં .

એ વટોળ શમાવવાના પર્યત્નમા ત કશક ગમાવી ચક્યોં ં ં ં ૂુ ુ ુ હોઇશ. અને એ ગમ થયેલ તારો અિધકારુ , પેર્મ કે િપર્યતમાને મેળવી આપવા હ અસમથ હોઇશું ર્ . માર ગમ થવ એ કેટલી હદે સાચ હશેું ં ંુ ુ ુ . ખબર નથી. પણ આ વટોળને ં

126

ઊઠતો હ રોકી શક તેમ પણ નથી કે એ વટોળની િદશા પણ બદલાવી શક તેમ નથીું ં ં ંુ ુ . જ્યારે હ કશ કરી શક તેમ નથી ુ ં ં ંુ ુતો દર ૂ બેઠા બેઠા તમારે સખાકારીની તમ ા કર તેથી ડ શુ ુુ ું ં ?ં

એમ િવચારીને મેં ગપ્તવાસ વીકાય છેુ . શક્ય હોય તો મને ભલાવી દે અને સમયન લોલક ખેલ ૂ ંુદેખાડવા ઇચ્છે તે જોતો રહે .

વધ તો શ લખુ ુ ું ?ં લખીને અતેર્ અટક ુ ં .ં

અચનાને પણ કઈક લખવાની ઇચ્છા થઈ ગઈર્ ં . પણ કેવી રીતે શ લખવ તે તેને સજત નહોતુ ુ ુ ું ં ૂ ં .ં અહોભાવથી તેના માટે તેન મન ભરાઈ ગય હતુ ુ ું ં .ં એની િનદ ષતા, િનખાલસતા અને અંશ માટેનો એનો અ ખિલત પેર્મ જોઈને એ મનોમન આનદ અનભવતો હતોં ુ . અને સાથે સાથે દુ:ખ પણ હલાલ થવા જનાર બકરાને જોઈને અિહંસામા ંમાનનાર સન્યાસીને દદ થાય તેવ દદ થત હતર્ ર્ુ ુ ું ં .ં ગર્હોની અટપટી ચાલચલગતનો તે મૌન િશકાર હતો. પરત ં ુકરવાન કાય કયેર્ું ર્ જતો હતો.

અચનાર્ ગતભવની કોઈ લેણદેણ બાકી રહી ગઈ હશે. તો હ અને િબંદ એક પર્ત્યક્ષ અને એક પરોક્ષ પ ેુ ં ુવસલ કરીએ છીએૂ . અંશીતાના મત્ય એ તારા ગર્હો િવશેના િવચારો દર્ૃ ુ ઢ કરી દીધા હશે. મનોવૈ ાિનક આવા ગર્હોના કડાળામા અ વ થ થઈ જાય તે નવાઈ તો લાગેુ ં ં , પણ ખેર! રીતે પર્સગો બન્યા છે તે જોતાં ંત એવ કરે તે અજગત ુ ુ ું ં ંુતો નથી જ.

િબંદની બને પિરસીમાથી ત વાકેફ છેુ ં ંુ . આ પિરિ થિતમા મારી ગેરહાજરી અનિચત તો નથી ં ુ જ. ત શ માુ ું ં ને છે તેના પર્ત્યાઘાતો મને મળનાર નથી. પરતં ુ તમારી િજંદગીના ઉ મ િદવસો મારી િબંદને ત અને અંશ આપો છોુ ુ ં તે બીના મને ગદગદ કરી મકે છેૂ . આભાર, અહોભાવ, વફાદારી અને લાગણીઓન સમતિલત િમ ણ તમારા બને માટેુ ું ં

મારી આંખમા આંસ અને હોઠો પર દઆ મકી જાય છેં ૂુ ુ .

આિશષ આપવા યોગ્ય તો ર ો નથી તેથી ખદાના દરબારમા તારી ે ઠતમ જગ્યા કરવા જાઉં ુ ં .ં એમ લખીને અટકંુ.

હવે તપ્ત નસો શમતી હોય તેમ એને લાગી ર હતુ ું .ં એના લાગણીઓના જવાળ શમી ર ા હતાુ .

*** િબંદની સારવાર ધીમે ધીમે રગ પકડતી હતીુ ં . એક એના ગચવાયેલા મગજનો દોર હાથમાૂં ંઆ યો હતો.

હવે દવા પણ િર પોન્સ આપતી હતી. શેષભાઈનો રોલ સભાળપવક ભજવાતો હતોં ૂ ર્ . થોડક વહાલ એને અને એના ુ ંકરતા વધ વહાલ એની ઢીંગલીને આપવાન ચાલ રાખ્ય હતુ ુ ુ ુ ું ં .ં

િબંદનો િદવસ એની ઢીંગલીને સજાવવામાુ ,ં રમાડવામા પરો થઈ જતો હતોં ૂ . િદવસોના ચકર્ો ગિતમાન થતા જતા હતા. અંશે પણ ચ માની ઝઝટ કોન્ટેક્ટ લેન્સ કરાવી લઈને દર કરી નાખીં ૂ . એ સવારે તથા સા િડ પેન્સરી ંઅને બપોરે તથા રાતે િબંદની સ ષામા લાગી રહતેોુ ુ ુ ં . અચના દરરોજર્ સા આવતા મોડી રાતેર્ અંશ તેને ઘરે મકી ં ૂઆવતો. તેણે તેન દવાખાન ુ ું ં શ કય હતુ ુર્ં .ં તેની પેર્કટીસ પણ જામવા માડી હતીં .

તે િદવસે અચનાને અંશે પછર્ ૂ ં:ુ ‘પેલા નજમાના કેસની કોઈ પવ િહ ટર્ી આવીૂ ર્ ?’

127

ક્ષણભરની ચપકીદી પછી અચનાએ જવાબ આપ્યોુ ર્ : ‘પેપર આ ય તો છેું . પણ તેના પિરણામો કે રીત આપણને બહ અનકળ આવે તેવા નથીુ ુ ૂ .’

‘એટલે?’

‘ત વાચ હ આપીશું ં ંુ . એના ઘરમા જ ઘં ણ બધ કોમ્પ્લીકેશન હતુ ુ ું ં ંઅને અંતે નજમા આપઘાત કરી બેસે છે.’

‘હ.ં’

‘અંશ!ુ’

‘હ!ં’

‘આ સહગેલને જોઈને મને એમ કેમ થયા કરે છે કે તે શેષભાઈ જ છે.’

‘કેમ એવ શા ઉપરથી લાગ્યુ ું ?ં’

‘િબંદભાભીને મળવાની ઇચ્છા સામેથી યક્ત કરી હતી નેુ ?’

‘હા.’

‘ખબ િડટેઇલમા ઉતરતા હૂ ં તા. અને છે લે એમની આંખમા આંસં !ુ’

‘જરા વધ પડત લાગત હત નહીંુ ુ ુ ું ં ં ?’

‘હા. અને એમની આદતો હ જોઈ શકતો હતોુ ં .’

‘કેવી રીતે?’

‘િબલકલ તારી મુ ઇમોશનલ બનીને િબંદભાભીને જોઈ ર ા હતાુ .’

‘ત સાચી પણ હોઈ શકે છેું . જો કે મને એવી કોઈ શકા નથીં . પણ તેમનો પગાર મોકલવો અજગતો જ રુ લાગે છે.’

‘ના તે આ વાતન ફ છેું ૂ . પણ તેઓ કેમ આપણાથી દર રહવેા માગે છેૂ ?’

‘હોટેલ કામામા ઉતયા છેં ર્ . ચાલ, મળવા જવ છેું ?’

‘એક તક્કો છેુ . પણ જઈ શકાય ખરંુ.’

‘ચાલ.’

કટરને કીક મારી અંશે દોડાવી મ હોટેલ કામા ઉપર પહ ચ્યાૂ ૂ ં ંુ ત્યારે ખબર પડી કે તે િદ હીની ફ્લાઈટમા નીકળી ચક્યા હતાં ૂ . રિજ ટરમા િદ હીન એડેર્સ નહોતં ં ંુ .ુ એડેર્સ હત તે અશોક ક ટર્ક્શનન હતુ ુ ું ં ં .ં

અંશ માની શકતો નહોતો કે શેષભાઈ ગપ્તવાસ કેમ વીકારેુ . સહગેલ જ શેષ છે તેવો અચનનો અંદેશો ર્તેને સાચો લાગતો નહોતો. પણ અચનાની વાત તોડવી નહોતી તેથી તે ચપર્ ુ ર ો.

128

પાછા વળતા ં અચના કહેર્ : ‘ચાલ અંશ એકાદ િપક્ચર જોઈ આવીએ.’ ઘણા સમયથી જવાબદારીઓથી ગથાયેલાું ંઅંશ તરત અચનાની વાત વીકારી બેઠોર્ . િડ પેન્સરી ઉપર ફોન કરી તે મોડો આવશે તેવી જાણ કરી દીધી.

‘ખામોશી’ િપક્ચરમા ટીકીટ મેળવીને બને જણા ઘસી ગયાં ં ૂ .ં અંશ તેના રગીન િમજાજમા આવતો હતોં ં . અને અચનાને મીઠી ગમ્મતોમા હસાવતો જતો હતોર્ ં . િફ મના ઈન્ટરવલ સધી કોમેડીયનોની મ તી માણતો ુપાગલખાનાની દિનયાની મ કરી કરી અચનાને છછેડતો હતોુ ર્ ં .

મધ્યા પછી િફ મે ગિત પકડી નસ બીજા દદ ને એ જ જની રીતથી સાજી તો કરે છેર્ ુ , પણ સાજા થયા દદ ના ગમન પછી પાગલ થતી નસના ખડખડાટ હા યથી િદગ્મઢ થયેલ બને જણાર્ ૂ ં ંજ્યારે બહાર આવે છે. ત્યારે બનેનાં ંમન ભારે હોય છે.

‘અચીર્, ત િબંદભાભીની સારવાર છોડી દેુ ં ુ !’

‘કેમ?’

‘ક્યાક આ નસની મ િબંદના સાજા થયા પછી ક્યાક ત સમતલન ન ખોઈ બેસેં ં ંર્ ુ ુ ુ .’

‘અંશ. એ િફ મ છે. સાચી િજંદગી નથી.’

‘ભલે, પણ થોડક સામ્યુ ં તો છે.’

‘કેવી ગાડા વી વાત કરે છેં .’

‘હશે. પણ બીજા કોઈ સાઈકીયાટર્ી ટને બતાવીએ.’

અનકર્મુ

129

આંસડ િચતયાુ ે ર્ં ગગન (૨૯)

‘ભાભીના ંનાના ંબેને એમની કોઈક બેનપણીને બતા યા ંહતા.ં’

‘શ નામ હત ડૉક્ટરનુ ુ ું ં ?ં’

‘અચના યાસર્ . સારી પેર્કટીસ છે.’

‘તેમણે શ કુ ું ?ં’

‘એમનો પણ એવો ઓપીનીયન જ છે. શોકટર્ીટમેન્ટથી સધરી જશેુ . તેથી તો મને તેડા યો છે અને એ જ શોકટર્ીટમેન્ટ અપાવવા જઈ ર ો .ં’

‘તમારા ંભાભીના ંનાના ંબેનન નામ શ છેુ ું ં ?’

‘અનીતા.’

‘અનીતા દેસાઈ!’

‘હા પણ આપ કેવી રીતે ઓળખો?’

‘એ મારા ંક્લાસમેટ હતા.ં અચના મારી ફીયાન્સ છેર્ .’

‘શ આપન નામુ ું ં ?’

‘અંશ િતર્વેદી.’

‘તમારા ંભાભી પણ માનિસક સારવાર હઠેળ છે ને?’

‘હા. એટલે જ તો તમારી સાથે વાતમા ંઆટલો રસ લીધો.’

‘પણ અહીં કેસ થોડોક જદો છેુ .’

‘એ આશાવાદ ઉપર તો જીવ ંુ .ં’

*** ‘શેષ પતર્ો પો ટ કરવા કે નહીં તેની િ ધામા અમદાવાદ છોડી ગયોં . િદ હી પહ ચ્યો ત્યારે ખબર પડી કે

તર્ણ િદવસમા બેંગ્લોર પહ ચવાન છેં ંુ . તેથી તે િદશામા તેણે તૈયારી ં શ કરી દીધી. િબંદની ડી ટબ પિરિ થિત જોઈને ુ ર્તેની આંખો છલકાઈ ગઈ. એને લાગ્ય કે આનો વધ પડતો દોષ પોતાનો છેુ ું . પોતે કાયર છે સત્યને હસતા મ એ સહી નથી શકતો. િબંદને સાચવવાની જવાબદારી અંશ ઉપર નાખી દઈને એની પણ િજંદગી બરબાદ કર ુ ું .ં ’

મનના અ એ િદશા બદલી – પણ એ મારી પાસે ઇચ્છે છે તે હ આપી નવી શકતો તે તબક્કામા એની ુ ં ંસાથે રહીને વધ દુ ુ :ખી કરીશ. એના કરતા અંશ સાથે તે સખી છેુ Ñ, કાશ કે એ ઇચ્છે તેવ કઈક બનેું ં .

130

‘ત શ ઇચ્છે છેુ ું ં ?’ દયે એને તી ણ પર્ પછયોૂ .

‘ક્યારેક િબંદ ગાડપણમા અંશની સાથે પલળેુ ં ં .’ મને જવાબ આપ્યો.

‘શ એ શું ક્ય છે? ’

‘ના શક્યતાઓ નહીંવત છે્ . છતા પણં … છતા ંપણ… એ શક્યતા લઈ લેવાન મન થાય છેું .’

‘અસભવ વાતને સભવ કરવા ફાફાં ં ં ંમારે છે અને પેલી િબચારી અચનાનો ભોગ લઈશર્ ?’

‘તો હ શ કરું ં ંુ ુ?’ લાચાર મનના પર્ નો જવાબ દય પાસે તો હતો પણ શેષને તે વીકાય નહોતોર્ .

‘એ ગાડી છેં . એને સભાળં , સમજાવ. ન સમ તો રીતે અંશ તેને રાખે છે તે રીતે. ઊંઘની ગોળીઓથી સવડાવી દેુ . પાગલખાનામા દાખલ કરાવં . કઈ પણ કરં પરત આ ર તો ખોટો છેં ુ . તે ારા ત તર્ણેયનાું ંજીવનમા ઝેર ંઘોળે છે.’

‘હા ’ – મન તો તેની વાત વીકારત હતુ ું .ં

‘હ િબંદને લઈ ુ ં ુ આવીશ, બેંગ્લોરથી પરત થઈને લઈ આવીશ.’

આ િનણયથી તેને રાહત થઈર્ .

તે િદવસે શાતા તેને ઊંઘની ગોળી આપવાન ભલી ગઈ હતીં ં ૂુ . અંશ અચનાને મકીને ઘરે આ યો ત્યારે ર્ ૂબારેક વાગી ચક્યા હતાૂ . એ શાિતથી પોતાની પથારીમા સવા જતો હતો ત્યા જોય તો િબંદ તેની પથારીમા સતી હતીં ં ં ં ં ૂુ ુ ુ . એની ઢીંગલી એની જોડે નહોતી.

અંશને થય કે મોડી આંખ મળી હશે તો તેને ડી ટબ નથી કરવીું ર્ એટલે િબંદના મમા જઈને સઈ ગયોુ ં ુ . અચનાર્ સાથે અંગેર્જી મવી જોઈને આ યો હતોુ . તેથી રગીન મડમા એની આંખ તરત મળી ગઈં ૂ ં .

મોડી રાતે અચાનક એ ઝબકીને જાગી ગયો અને જોય તો િબંદ તેનીું ુ પાસે સતી હતીુ . એની આંખમા ંકોઈક ન સમજાય તેવી કામક ચમક હતી તે તેના શરીર ઉપર હાથ ફરવતી હતીુ ે . જાણે વષ જની પ્યાસ એના સમગર્ ુતનને તરફડાવી રહી હતી.

એકાદ ક્ષણ તો થય કે શ કરવુ ુ ું ં ?ં િદયર ના કહતેો હતો. ડૉક્ટર મૌન હતો. િબંદ વધ ને વધ જોરથી તેના ુ ુ ુશરીરને ભીંસી રહી હતી. ડૉક્ટરને આ ક્ષણની જાણે ખબર હતી. ખબ નાજક માનિસક પર્િકર્યાઓમાથી િબંદ પસાૂ ંુ ુ ર થઈ રહી હતી. એના પાગલપણાના ઊંં ડાણોમા ગરકાવનાર પિરબળં ંુ . તેની કામક શારીિરક ભખ જો અત્યારે નહીં શમી શકે ુ ૂતો તે કદી આ પાગલપણામાથી પરત નહીં થાયં અને જો એ ભખ શમાવવા જાય તો િદયર ૂ ડખે છેં .

શેષભાઈના શબ્દો ડૉક્ટર બોલે છે: ‘મારી અમાનત છે. તેને જાળવ .’

ડૉક્ટર અંશ િબંદને સાચવે છેુ . સતોષે છે પિત અંશં , િદયર અંશ તરફડે છે.

અલૌિકક સતોષ અને શાિત િબંદના ચહરેા પર દેખાય છેં ં ુ . િદયર અંશ ફરી પાછો જાગે છે. દવા આપે છે

અને ફરીથી વળગી પડેલી િબંદનો હાુ થ જાણે સાપને અડી ન ગયો હોય તેવા ભયથી ધીમે રહીને તેના શરીર ઉપરથી હટાવે છે.

131

*** ધીમે ધીમે િબંદ સઈ ગઈુ ુ . પણ અંશનો િદયર તથા ડૉક્ટરનો તૈ શ થઈ ગયો. શેષભાઈના શબ્દો યાદ

આ યા.

િદયર બો યો: ‘એટલે એનો અથ એ જ થયો કે તને િબંદ ગમતી હતીર્ ુ . ડૉક્ટર તો એ બહાન હતુ ું .ં એ તને ગમતી હતી તેથી જ તો ત આ કરી શક્યોું પણ તને ભાન છે કે ભાભી તો મા ની જગ્યાએ હોય નાલાયક.’

ડૉક્ટર પાસે આનો કોઈ જ જવાબ નહોતો.

પિત અંશ તાડક્યોૂ : ખબર છે તને! ફક્ત વૈવાિહક બધનોથી બધાઈને િનઃ વાથ ભાવેં ં ર્ અચના કેટલ બધ ર્ ુ ું ંકરી રહી છે અને ત નૈિતક મ યોનો ાુ ં ૂ સ કરીને બેવફા બની બેઠો.

ડૉક્ટર ફરીથી મૌન હતો.

એની અવઢવ અચના જોઈ રહી હતીર્ . એને ઘરે મકીને અંશ નીક યો ત્યારે ઘરે નસની િચ ી હતીૂ ર્ . અને તેમા બેને દવા મોડેથી ખાવાન કહીને તેન ક માન્ય નહોતં ં ં ં ં ંુ ુ ુ ુ .ુ તેથી તે અંગે બેનને વાકેફ કરતી િચ ી લખેલી હતી.

ફરીથી કપડા ંબદલી તૈયાર થઈને અચના હોિ પટલમા ગઈર્ ં . ડિપ્લકેટ ચાવીથી ઘર ખોલી અંદર ગઈ ુત્યારે અંશની પથારી ખાલી હતી. િબંદભાભી અંશને ભીંસી ર ાુ ંહતા.ં અંશ િ ધામા હતોં .

અચનામા રહલે ડૉક્ટર આવ ર્ ં ંુ કઈક થશે જ તેમ િવચારી ર ો હતોં અને એમ જ થયુ.ં એ ચપચાપ પાછી ુજતી રહી.

ઘરે ગયા પછી ડૉક્ટર અચના પાછી અચના બની ગઈર્ ર્ . એની નજરમા ં ‘યસ મેન્શન ઈટ’ કરતો અંશ ઝબકી ગયો. નાની નાની મઝાકો કરતો એનો િપર્યતમ ઝબકી ગયો. એ ઘણ બધ ગમાવી ચકી હોય તેવ તેને લાગવા ુ ુ ુ ું ં ૂ ંમાડં ં.ુ આગળ શુ?ં એ પર્ ાથ િચ નો ભાર તેના માથા ઉપર અનભવાવા માડયોર્ ુ ં .

એ પડખા ંફરવતી હતીે . તેની િનદર્ા વેરણ થઈ ચકી હતીૂ . એને રડવ હત પણ રડી શકાત નહોતુ ુ ુ ું ં ં .ં તેન મન ુ ંતરફડત હતુ ું ંપણ દય શાત હતં ં.ુ એક અગત્યની દદ ના બચવાની શક્યતા ઊભી થઈ હતી. પણ એની કેટલી મોટી િકંમત તે ચકવી રહી હતીૂ ?

ડૉક્ટર અચના શાત હતીર્ ં . બેભાન દદ ની ભાનમા આવવા માટે મ રાહ જોવી પડે તેવી રાહ તે જોઈ ંરહી હતી. િબંદના રીએક્શનો િવશેની તેની ગડમથલ તેને આનદ આપતી હતીુ ં , જ્યારે પેર્યસી અચના રડવા મથતી ર્હતી. એની આંખમા આંસ નહોતાં ંુ પણ મન ડસકે ચડી ગય હતુ ુ ું .ં

ઘર બહાર ઝાપા પાસેનેં હીંચકે તે બેઠી હતી. રાતના તર્ણના ટકોરા થયા. તે હજી િવચારોમા જ હતીં . ત્યા ંદરથી અંશ આવતો દેખાયોૂ . લાલઘમ આંખોૂ , િવખરાયેલા વાળ અને નાઈટડેર્સમા જ તે આવતો હતોં . અચનાને બહાર ર્જ બેઠેલી જોઈને તે ચમક્યો. અચના એકદમ શાત હતીર્ ં . તે સમજી શકતી હતી અંશની પિરિ થિત. કેટલો વહાલો હતો તેનો િપર્યતમ પણ ખેર, હવે એ એનો નથી થવાનો પણ એને મારી જ ર છે. મારી હફની જ ર છેૂં .

‘અચીર્!’

‘હ!ં’

132

‘કેમ! બહાર બેઠી હતી?’

‘ઊંઘ આવતી નહોતી તેથી બહાર બેઠી હતી. પણ આટલી રાતે ત કેમું ? બધ ઠીક તો છે નેું ?’

‘શ કહું ં,ુ અચીર્!’

‘મને લાગે છે કે ભાભીએ કશ કય છેુ ું ર્ં .’

‘હા અને ના.’

‘કેમ આવ ગોળ ગોળ બોલે છેું ?’

‘શાતા ઊંઘની ગોળી આપવાન ભલી ગઈ હતીં ં ૂુ .’

‘હ!ં તો ભાભીને પાછા ંધકેલી આપ્યા ંકે પછી?’

‘ડૉક્ટર અને િદયરના ન્ મા હ પીડાઉં ં ં ંુ . અચીર્, ડૉક્ટરે દદ ની જ િરયાત પરી પાડી પણ િદયર અને ૂિપર્યતમ ડખે છેં .’

‘શાતાની િચ ી હતીં . હ ત્યા આું ં વી હતી. મેં બધ જોય છેુ ું ં . તેં કશ ખોટ નથી કય એમ મારા મનનો ડૉક્ટર ુ ું ંુ ર્ંકહ ેછે.’

‘અચીર્! ત શ કહ ેછેુ ું ં ?’

‘હા. મારામાની પેર્યસી તારી મ જ તરફડે છેં . પણ…’

‘પણ… પણ શુ?ં’

‘પણ ડૉક્ટર શાત છેં . આ આપણો ભોગ છે અંશ.’

‘એક વખતમા કશ થશે તો નહીંં ંુ પણ હવે મને ડર લાગે છે અચીર્, હ તને ગમાવી બેસીશું ુ .’

‘કશ થય હશે તો ુ ું ં You will have to be her husband…’

‘અચીર્, ત શ બોલે છે તને ખ્યાલ છે નેુ ું ં ?’

‘હા, You will have to be her husband And that is the basic need for successful recovery.’

‘But I will be missing you. I can’t miss you. You can not do that to me.’

‘ડૉક્ટર હોવાને કારણે આ સહદેવ જોષીની પીડા આપણે વેઠીએ છીએ. કાશ, આપણે ડૉક્ટસ ન હોત તોર્

સાદા માણસોની મ ઝઘડી શકત. એક મેક ઉપર આકે્ષપો કરીને હળવા ંતો થઈ શકત પણ…’

‘અચીર્.’

‘પર્ૌઢ વયના ંપેર્મીની મ આપણે એક મેકની હફમા એમૂં ં ને સાજંા કરવાના ંછે. અંશ! િહંમત ન ગમાવુ .’

એના મ તકને છાતીમા સમાવીને અચના તેને પસવારતી રહીં ર્ પણ એના દયનો ઉ ગે શમે તેમ નહોતો. અંશ તો એના દયનો ભાર ખાલી કરી ગયો. પણ હવે એ ભાર અચના કેવી રીતે ખાલી કરાશે એ જ એને સમજાત ર્ ુ ંનહોત ુ.ં

133

સવારનો વહલેી પરોઢનો કકડોૂ બો યો ત્યારે મમ્મીએ અચનાને બહાર બેઠેલી જોઈર્ . અંશ તેની નજદીક સતેલો હતોુ . કઈક અકળાવત કડવ સત્ય કહવેા જતી મમ્મીને અચનાએ રોકી લીધીં ં ંુ ુ ર્ . રાતેર્ િબંદભાભીના વધેલા ુગાડપણને કારણે પોતે જ એને અહીં લઈ આવી છે એમ કહીને શાત પાડીં ં .

છતા મમ્મીના મં ં ના હાવ ભાવ પારખી જઈને અચનાએ કર્ ુ:ં ‘મમ્મી તારો જ્યોિતષ સાચો જ પડવાનો છે. કારણ કે હજી િબંદભાભીની તિબુ યત સધરતી નથીુ . શેષભાઈ મળતા નથી અને આવા કલિષત વાતાવરણમા કેમ ુ ંકરીને જીવાશે તે સમજાત નથીું .

અનકર્મુ

134

આંસડ િચતયાુ ે ર્ં ગગન (૩૦)

‘ વી હિર ઇચ્છા!’ એમ કહીને મમ્મી જતી રહી. અચનામાની ડૉક્ટર તેનેર્ ં રડવા દેતી નહોતી અને પેર્યસી ડસકે ડસકે રડવા માગતી હતીુ ુ . વહલેી સવારનો

સરજ આભની અટારીએ ડોકાવા માડયો હતોૂ ં . અંશ પણ ઊઠી ગયો. એને ઊંઘથી કઈક રાહત મળી હોય તેમ લાગત ં ંુહત ુ.ં અચના અખડ ઉજાગરાથી રાતીચોળ થયેલ આંખે મ્લાન મલકીર્ ં . અંશ એના મ્લાન હા યને જોઈ સમજી ગયો. એ આખી રાત ઊંઘી નહોતી. અચનાન િબંદભાભીમા આ રીતે ઇન્વો વ થવ હવે એને ખતરનાક લાગ્યર્ ુ ુ ું ં ં ંુ . એના મનમા હજી ંઅચનાના શબ્દો પડઘાતા હતાર્ . You will be her husband and merry to her. That’s the basic requirement.

અચના ઊભી થઈને અંદર ગઈર્ , મ ધોયુ,ં વ થ થઈને બહાર આવી. છાપ સાથે લેતી આવીું . અંશ! લે વાચં. હ કોફી લાવ ુ ં ં ંુ .

અંશ જ્યારે ઘરે પહ ચ્યો ત્યારે શેષ ઘરે આવી ચક્યો હતોૂ . એ સહગેલના પમા ંજ આ યો હતો. અંશ આ યો ત્યારે તેની હાજરીમા જ શેષે મેકઅપ ઉતારી નાખ્યોં .

અંશ, એકદમ આવેશમા તેને ભેટી પડયોં : ‘શેષભાઈ!’

‘અંશ, ભઈલા મને માફ કર. હ ભટકી ગયો હતોુ ં .’

‘શેષભાઈ, તમારી અમાનત જાળવવામા હ મારી િજંદગી ખોઈ બેસવાની તૈયારીમા હતોં ં ંુ .’

‘શ થયુ ું ?ં’

‘શ કહું ંુ? શેષભાઈ, You know she is sex meniac.’

‘હ!ં’

‘Yesterday she attacked me And Archana had also seen the attack.’

‘What?’

‘હા આખી રાત હ અને અચના તરફડયાુ ં ંર્ છીએ.’

‘What’s her reaction?’

‘If something goes wrong. She had advised me to be her husband.’

‘That’s too much. Really Ansh, That’s too much.’

‘Yes, she is a doctor and that’s why she is advising me like that.’

‘But that will never happen. I am taking her with me. You can now stay out of the situation.’

‘Let her come. We will think on this line. But you please take rest and tell me about you. What

had gone wrong with you?’

135

‘I will tell you everything… હ તને બધ કહીશું ંુ પણ અચનાને બોલાવી લેર્ . એનો ઉપકાર માન તેટલો ુ ંઓછો છે.’

‘ભગવાન મ યો હોય તેટલા પર્ િ લત વદને અંશ દોડતો દોડતો અચના પાસે પહ ચ્યોર્ .’

‘અચીર્! અચીર્!’

‘બેસો એ નહાવા ગઈ છે.’ અચનાના મમ્મીએ રક્ષ વરે કર્ ુ ુ.ં

‘મમ્મી, અમાર ગર્હણ ટળી ગયું ં.ુ મમ્મી, શેષભાઈ આવી ગયા.’

‘હેં!’ મમ્મીનો આનદિમિ ત ઉદગાર એને પલિકત કરી ગયોં ુ .

‘હા, મમ્મી, એ એમની સાથે િબંદને લઈ જવાનાુ છે.’

‘ભલે દીકરા! પણ ત બેસું , એને તૈયાર તો થવા દે.’

બાથ મમા નહાતી અચનાને અંશનો અવાજ સભળાયો અને બોલીં ંર્ : ‘મમ્મી, અંશ આ યો છે?’

‘હા અચુર્! જલદી બહાર આવ. તારો રાહ પિતત થાનમાથી મક્ત થયો છેુ ં ુ . ત જલદી બહાર આવું .’

‘મમ્મી, હ જાઉંું ?’

‘અરે દીકરા! – ઉતાવળો કેમ થાય છે? અચનાને સાથે લઈને જ જા નેર્ !’

આનદંના અિતરેકમા એ બે આંટા ફરી ગયોં . મમ્મીની હાજરીને અવગણીને સીધો બાથ મ તરફ ધસી ગયો.

‘અચીર્, અચીર્, We are saved.’

‘અરે! અરે! ત જો તો ખરો મમ્મી અહીં ઊભાું ંછે અને અંદર ઘસી આ યો છેૂ ! મને કપડા ંતો પહરેવા દે.’

‘ઉફ્, સોરી.Õ કહી એના કોમળ સ નાતા શરીરને એક ફરે દરડી ફરવીને બહાર નીકળી આ યોે .

મમ્મી એને શરમાવ ન પડે તેમ બહાર તલસી ક્યારા પાસે જતાુ ું ંર ા ંહતા.ં

અચના અને અંશ જ્યારે શેષભાઈ પાસે આ યાર્ ં ત્યારે િબંદ શેષભાઈ પાસે બેઠી હતીુ . પરત શેષભાઈને ં ુશેષભાઈ તરીકે ઓળખતી નહોતી. શેષ િ ધામા હતોં . અંશને જોઈને િબંદ બોુ લી: ‘આ મહમેાન આ યા છે. મારી અંશીને રમાડતા નથી જઓુ ને?’

અચનાના મ પર િવષાદની એક સરખી ફરી વળીર્ ુ . અચનાર્ , તમારો હ ઋણી ુ ં .ં કોઈક ગતભવની લેણદેણ જ કહવેાય કે થી તમે આટલી બધી હદ સધી બિલદાન આપવાની તૈયાુ રી બતાવી છે. ખરેખર જ્યારે પહલેી વખત િબંદને સહગેલના પુ મા જોવા આ યો ત્યારે જ તમારી સામે આંખ િમલાવતાં ંનજર કી જતી હતી. પરત એક ં ુશક્યતા જોઈ લેવી હતી તેથી ક્ષણાધ માટે મૌન થઈને નીકળી ગયોર્ . તે વખતે હોટેલ ઉપર જઈને તર્ણ પતર્ો લખ્યા હતા. પો ટ કરવાનો િવચાર કરતો હતો. ત્યા ગે ટ આવી જતાં . સમય ન ર ો અને િદ હી જતો ર ો. પછી એન કોઈ ુ ંમહત જ ન આ ય કે તેને પો ટ કરુ ુૂ ર્ ં ં ુ.Õ

‘શેષભાઈ, આ તમેન તત ક્યાથી આ યુ ું ૂ ં ?ં’

136

‘ભલે તને તુકંારો કરીશ. પણ તારી ધીરજ અને સમજથી મનમા તારા માટે માન થય છેં ંુ . આ પતર્ો વાચી ંલો એટલે તમારા બનેના મનના મહદ પર્ ોન િનરાકરણ થઈ જશેં ં્ ુ . મારા આત્માની િવર જઈને વાથીર્ બનીને હ ુ ુ ંઆવી જ કોઈ શક્યતા જોતો હતો. જો તેવ થઈ જાય તો િબંદની હાલત સધરી શકેુ ું ુ પરત તેના પર્ત્યાઘાતોમા તાર ં ં ંુ ુજીવન બરબાદ થઈ જાય, અંશને પોતાની િજંદગી બદલી નાખવી પડે. વગેરે બાબતો મને ધીરે ધીરે કોચવા માડી અનેં તેથી કાગળો પો ટ કરવાને બદલે બર આવી જઈને અંશને મ યોુ . સહગેલમાથી શેષ થયોં . ’

‘પણ િબંદભાભી હજી તમને ઓળખતાુ ંનથી.’

‘હા, એ િ ધા છે જ. વળી ઢીંગલીને પણ અંશી માને છે. મારે શ કરવ એ મને નથી સમજાતુ ુ ું ં .ં’

ડૉક્ટર અચના આ વ ત સમજી શકતી હતીર્ ુ . તેણે અંશને ક ુ:ં ‘ત ચ મા પહરેતો થઈ જાું ં . જો તફાવત પડશે તો ધીમે ધીમે પિરણામ દેખાશે. શેષભાઈ તમે એકાદ મિહનો રજા લઈને અહીં રહવેાન રાખોું . લાબો સહવાસ ંિબંદભાભી માટે મ અંશને શેષ માની બેસવા પરતો હતો તે જ હકીકત તમારા લાુ ૂ બંા સહવાસને કારણે શક્ય બનશે. ધીમે ધીમે તેમન મગજ તે વ ત વીકારવા માડશેુ ું ં . તેને વહાલ કરી તેને વીકારો. તેની અંશીતાને તમે રમાડો. વહાલ કરો અને રાતેર્ પણ તેમની સાથે સહશયન જ રી છે.’

‘પણ મારે માટે તે શક્ય નથી.’

‘શક્ય છે. િબંદને એ સબધની જ ર છેુ ં . એને ઊંઘની ગોળી અપાઈ હશે. એટલે તમારે બહ કર્ીટીકલ ુપિરિ થિતમાથી પસાર નહીં થવ પડેં ંુ . આ િવકાસ દરમ્યાન તેમને એકાદ બે શોક ટર્ીટમેન્ટ અપાવ મેન્ટલ ુ ં ંહોિ પટલના સ નની સલાહ લઈ તેમની રીકવરી જલદી આવે તે જોવાનો પર્યત્ન કર ું .ં’

‘ભલે ત મ કહીશ તેમ કરીશું . પણ હ તો આ ખરેખર િબંદને મારી સાથે લઈ જવા જ આ યો હતોુ ં ુ . તમારા બનેની માફી માગીને તમારાં ંગુચંવાયેલા ંજીવનના કોકડાને સરળ બનાવવા માગતો હતોં .’

‘શેષભાઈ, તમે આવી ગયા છો તેથી તે થઈ જ ગય છેું . વળી અંશે તમને કહી પણ દીધ છે કે તમે ુ ંશક્યતા જોતા હતા તે પણ બની ગય છેું અને ખરાબે ચડત અમાર વહાણ ુ ં ં ુ ફરી લાઈને ચડી ર છેું . હવે આપણી નજરમા બે પર્ ો છેં અને તે િબંદભાભીને સાજા કરવા કે થી તે અંશને અને તમને ઓળખેુ અને બીજો પર્ એ કે જ્યારે સાજંા િબંદભાભીને ખબર પડશે કે તે અંશન બાળક પોષી ર ાુ ુ ં ંછે ત્યારે તી માનિસક યથામાથી પસાર થશે તે ંશમાવવો ર ો. આ બને પર્ ો આપણે તર્ણ જણાં ંભેગા ંથઈને જ શમાવી શકવાના ંછીએ. તેથી હવે આપણ ેસપણ સિકર્ય ં ૂ ર્રીતે તેમની રીકવરી માટે કિટબ બનવાન છેું .’

‘ભલે, પણ મારે માર એક પર્ાયિ ત કરવ છેું ંુ .’

‘શુ?ં’

‘તમારા બનેનાં ંલગ્ન.’

‘અચના નવોઢાની મ શરમાઈ ગઈ અને અંશ હીપ હીપ હરરરરે બોલી ઉઠયોર્ ુ .’

*** પદરેક િદવસના ટકા ગાળામા સોં ં ંૂ ન ુ,ં સાડીઓ, કકોતર્ીઓ અને સાજન માજનના આ યેં બને પરણી ં

ઉતયાર્ં.

137

જ્યોિતષન કોઈ જ િવઘ્ન ન આ ય કે ન કોઈ દુ ું ં ુ :ખદ પર્સગ બન્યોં . સૌ સારા ંવાના ંથયા.ં જ્યારે અંશ િબંદભાભીને પગે લાગ્યો ત્યારે કશક અજગત બનવાન હોય તેમ તેઓ પાછાુ ુ ુ ું ં ં ંુ હટી ગયા.ં આકર્ોશ અને આવેગ શમે તે પહલેા શેષભાઈએ બાજી સભાળી લીધીં .

કકવરણા થાપા પાડીને ડૉક્ટર બેલડી ઘરના પનોતા પર્ાગણમા પર્વેશી રહી હતીં ં ંુ .

િદ યા બહનેની મીઠી મજાકો અને તેના છોકરાઓનો મામી મામીનો મીઠો રવ અચના મનમા ભરી રહી ર્ ંહતી. સૌ િમતર્ો આનદમા હતાં ં .ં અચનાનાર્ ંબા અને બાપજી હાશ અનભુ ુ વતા ંહતા.ં ફોટાઓની ફ્લેશ ફટાફટ પડતી હતી. તેવા વખતે જ િબંદભાભીને ખેંચ આવી અને ભ ય ઉપર પછડાઈ ગયાુ .ં

કદાચ ન ક પેલ એક પિરબળ અત્યાું રે કામ કરી ર હતુ ું .ં અને તે એ જ કે શેષ ફરીથી લગ્ન કરે છે?

નબ મગજ પન્દનો ઝીલતાં ંઝીલતા ંથાકી ગય હશે કે પછી સવેદનોની પર્ું ં િતવતીર્ િકર્યા વરપે ખેંચ અને ફીટ આવી ુગઈ. ક્ષણાધના સ ાટા પછી વાતાવરણ હળવ થઈ ગયર્ ુ ું .ં શેષ િબંદભાભીને સવડાવી આ યોુ ુ .

અચનાના કહવેાથી સરલાએ તેને ઊંઘન ઇન્ ક્શન આપી દીધર્ ુ ું .ં

િરસેપ્શનમા ડૉક્ટર બેલડી િમતર્ોની શભેચ્છામા મહોરતા અને વડીલોના શભસદેશાઓમાં ં ં ંુ ુ મતા હતા. િમતર્ો આઈસકર્ીમની પ્લેટો વહેંચતા હતા, ખાતા હતા અને ઝીણા ઝીણા શરણાઈ વાદન સાથે ઝાખી લીલીં , લાલ અને પીળી રોશનીઓથી ઝબકત ઉજાણી ગહ અને રમ મ કરતો મદ મદ પવન કાકરીયાની એક માદક સોડમને ભરી દેતો ુ ૃં ં ં ંુજતો હતો.

િસ પરથી કલુ ૂ િમતર્ો, હો ટેલિમતર્ો, અંશના ડૉક્ટરિમતર્ો, અશોક ક ટર્ક્શનનો ટાફ અને સગાં ંસબધીઓના ં ંઉત્સાહ વચ્ચે ઉત્સવ પરો થયોૂ .

રાતના મમા આવતાં ંઅચના અંશને પગે લાગવા જતી હતી ત્યા જ અંશે તેને ઉંચકીને બાહોમા સમાવી ર્ ં ંલીધી. ‘અરે ગાડી આ શ કરતી હતીં ંુ ?’

‘ભારતીય નારીને મન પિત પરમે ર બરાબર હોય છે ને!’

‘અરે અચીર્, આ બધી વાતો િફ મી પડદા ઉપર કે નવલકથાના ંપાના ંપર શોભે. આ આપણી વચ્ચે તો....’

‘યસ, મેન્શન ઈટ જ શોભે કેમ ખર નેું ?’

‘હ!ં’

‘એક વાત કહુ?ં’

‘શુ?ં’

‘આ પદર સ ર િદવસમા કેટલ બધ કેટલી ઝડપે બની ગય નહીંં ં ં ં ંુ ુ ુ ?’

‘હા. અચનાર્ , અને મને તે યાદ ન દેવડાવ.’

‘અરે બ રામુ , એ તો સાર થય નેું ંુ ! આ બધ એને કારણ ેજ તો બન્યુ ું .ં પણ હવે હ િબંદભાભીથી પાછળ ુ ં ુરહવેા નથી માગતીં , હ કેં .’

138

‘એમ?’ અંશ એની સામે જોઈને લચ્ચ મલક્યોુ ુ ં . એ કીલકીલાટ હા ય સાથે મની લાઈટ ઑફ થઈ ગઈ.

અનકર્મુ

139

આંસડ િચતયાુ ે ર્ં ગગન (૩૧)

શોક ટર્ીટમેન્ટ આપવા બે એક ન્યરો સ ને પણ સલાહ આપીુ . અચના પણ હવે ઘણી જ પ ટ હતીર્ . એ એમ માનતી હતી કે વીજળીક શોટ્સ આપતા ંપહલેા કોઈક કિતર્મ માનિસક આઘાત એમના સિકર્ય મનોમિ ત કને ં ૃપિન્દત કરી જાય તો સાર પિરણામ આવી શકે છેું .

તે િદવસે તર્ણે જણાએ બેસીને નક્કી કય કેુર્ં હવે િબંદભાભીને એમની ઢીંગલી ભુ લુાવવી જોઇએ અને એ ઢીંગલી ભલૂાવવા એક કિતર્મ અક માતૃ કરાવવો જોઈએ કે થી એમને માનિસક આઘાત લાગે.

સા પાં ચં વાગ્યાનો સમય નક્કી કય . જ્યારે શેષે ઢીંગલીને રમાડતા ંરમાડતા ંબારીમાથી બહાર ફકવી ં ેંના ઉપર અંશ કે અચના કાર ફરવી દે અને ઢીંગલીન આકિ મક મત્ય નીપજાવેર્ ે ુ ૃ ું .

‘અચીર્! આન સાઈડ રીએક્શન કેવ હોઈ શકેુ ું ં ?’

‘તર્ણ શક્યતાઓ છે એક તો એ ઢીંગલીના મત્યનોૃ ુ આઘાત તેમને વધ ગભીર બનાવી દેુ ં અને એ તબક્કામા ંવીજળીક શોટ્સ િસવાય કોઈ જ ઉપાય બાકી નથી રહતેો. બીજુ,ં ઢીંગલીનો આઘાત પ યા િવના જતો રહેર્ . અને તર્ીજી શક્યતા એ પણ છે કે એ માનિસક આઘાત તેમને સપણ રીકવરીં ૂ ર્ તરફ વાળી દે.’

‘આઈ હોપ કે તર્ીજી શક્યતા સાચી પડે.’ શેષભાઈ બો યા.

‘હા, હ પણ એમ જ ઇચ્ ુ ં ં .ં પરત નાનકડો એક ડર હજી ર ા કરે છે કે એ તમને ઓળખવા નથી માડયા ં ંુતેથી હ માન તેટલી પર્યોગને સફળતા ન પણ મળેું ં ંુ . એમના એક્સાઈટમેન્ટને કેવી રીતે તે પર્ગટ કરે છે તેની ઉપરથી િનણય બધાયર્ ં .’

‘અચીર્! શેષભાઈને ઓળખવા માટે હજી વધ સમય ન આપવો જોઇએુ ?’

‘હા. જોડે ટોિનક અને ફરસ પી સ પણ આપવા ર ાે .ં’

‘તો પછી આ પર્યોગ થોડો મોડો કરીએ તો?’

‘શોક ટર્ીટમેન્ટ માટે આપણને પછી બહ સમય નહીં રહ ેઅંશુ ! She is pregnant too. આપણે એ વાત ન ભલી જવી જોઇએૂ .’

‘Yes, then let us take the chance.’

શેષભાઈ સાથે નક્કી કયા મજબ સા પાચ વાગે અંશે ગાડી લઈને આવવાન અને આવતાર્ ુ ું ં ં ંથોડેક દરથી ૂહોન મારવ કે થી રમાડતી ઢીંગલીને ફકવાન નક્કી થઈ જાયર્ ુ ેં ું ં . અને વી ઢીંગલી બહાર પડે કે એ ઢીંગલી ઉપર ગાડી ચલાવી દેવી. આ વખતે અચનાર્ એમના રીએક્શન માટે તૈયાર રહ.ે આ કિતર્મ અક માત એક અખતરો છેૃ . તેનો ખતરો શ શ હોઈ શકે તે વ ત તર્ણે તર્ણ જણ સમજતાુ ુ ું ં ંહતા.ં તેથી તે પર્સગની ગભીરતા ખબ વધી ગઈં ં ૂ .

140

અચના એકલીર્ વ થ રહીને પર્યત્ન કરતી હતી કે બને ભાઈઓ તેમનો ભાગ બરાબર ભજવેં . શેષભાઈ થોડ ગભરાતાુ ં હતા તેથી અચનાએ અંશ સાથે રહવેાને બદલે શેષભાઈ સાથે રહવેાન નક્કી કયર્ ર્ંુ ું .

સાજના પોણા પાચના સમારે શેષે ઢીંગલીને હાથમા લઈને રમાડવી શ કરીં ં ંુ . િબંદ એ વહાલપને માણતી ુહતી. એને થત હત કે મારી દીકરી કેવી મીઠડી છે કે લોકો તેને રમાડે છેુ ું ં . અચાનક એની નજર ઢીંગલીના ગદાં ંકપડા ંપર પડી અને એ બોલી: ‘એક િમિનટ!’

‘કેમ શ થયુ ું ?ં’

‘અંશી કેટલી ગદી લાગે છેં ?’

‘વાધો નહીંં , છોકરા ંતો એવા ંજ હોય.’

‘ના રે ના, માની િકંમત થઈ જાય ને?’

‘અરે! કેવી મીઠડી છોકરી છે? એની માની કઈ િકંમત નહીં થાયં , ઉલટાન ંુએને તો આવી સદર દીકરીની ુ ંમા હોવાનુ ંઅિભમાન હોવ જોઇએું .’

અચનાની આ વાતથી િબંદ સહજે ઝખવાઈ ગઈ પછી કહેર્ ુ ં : ‘ના, એ તો તમે એમ જ કહો પણ ખરેખર તો મારી જ િકંમત થઈ જાય. લાવો, એને સાફ કરી દઉં!’

આ એક સારી િનશાની છે, અચના મનમા જ બડબડીર્ ં ત્યા હોન વાગ્યં ંર્ .ુ

અચનાએ બહાર જઈને િનશાની કરીર્ , હજી થોડીક તકલીફ છે. દસ િમિનટ પછી...

અંશ ગચવાઈ ગયો ૂં – ‘શ વાત છે ુ ં ?’

અચનાએ એ ઇશારો કય કે િબંદભાભી ઢીંગલીને નવડાવે છેર્ ુ . અંશ થોડક સમજ્યો અને ગાડી રીવસમા ુ ં ંર્લઈ જતો હતો ત્યા પાછળ એક અવાજ આ યોં . એણે એક સાયકલવાળાવાને ગબડાવી દીધો હતો.

સાયકલવાળો ધઆ આ થતો તેની સાથેું ં લડવા આ યો. એક પેશન્ટ વચમા પડયોં . પદરેક િપયાની ંનકસાની આપી ત્યારે જીવ ટયોુ . દસ િમિનટ કરતા ંવધ સમય થઈ ગયો એને ઝગડો પતાવતાુ ંત્યા પેલી બાજ શેષ ં ુઅને અચના આતરતાથી રાહ જોઈ ર ાર્ ુ ંહતા.ં અંશ કેમ ન આ યો?

ઢીંગલીને સાફ કરીને િબંદ લઈ આવતી હતીુ . પહલેા ંઅચર્ના તેને રમાડતી હતી, સહજે ઊંચે ઉછાળવા જતી તો િબંદની નજરનો ભાવ તેને રોકી દેતો હતોુ . એનો ાસ ઊંચો ચડી જતો હતો. એને વહાલથી પપ્પી કરતી અને અચનાને કહતેી એને તમે રમાડો છો તે મને સાર લાગે છેર્ ું , પણ એને ઉછાળો નહીં. એ પડી જશે તો એને વાગશે.

ડૉક્ટર અચના આ િચ ોર્ ને શભ માનતી હતીુ . પર્યોગ સફળ થશે તેવ તે િવચારતી રહીું .

શેષે પાછળના મન બારણ ઉઘાડ અને રોડ ઉપરનો પેસેજ ખ લો કયુ ુ ુ ું ં ં . દરથી અંશની ગાડી આવતી ૂદેખાઈ એટલે અચના પાસેથી ઢીંગલી લીધી અને પોતે રમાડવા માડીર્ ં . િબંદને કોણ જાણે કેમ તે ન ગમ્યુ ુ.ં એ ઢીંગલીન ેપાછી લેવા માટે ફરી ત્યા હોન વાગ્ય અને તર્ાસમા ઉભેલા શેષે ઢીંગલીને જોરથી ઉછાળીં ં ં ંર્ ુ . િબંદ એ ઉછળેલી ઢીંગલીને ુલેવા જોરથી દોડી. ઢીંગલી જમીન ઉપર પછડાઈ. ગાડીન હીલ તેના ઉપરું ફરી વ ય અને બીજી જ સેકન્ડે િબંદ ુ ં ુ

141

મોટરના આગલા હીલ સાથે ટકરાઈ, જોરથી બેર્ક વાગી અને અંશ બહાર નીક યો. પાછળ જ શેષ અને અચના દોડતાર્ ંઆ યા.ં િબંદની ચકળવકળ નજર અંશીને જોતી હતીુ . એની આંખે અંધારા આવવા માડયાં .ં

‘અંશી, મારી દીકરી.’ કહીને મોટી ચીસ પાડીને એણે ભાન ગમા યુ ુ.ં

રીએક્શન માટે તો બધા તૈયાર જ હતા. તાબડતોબ માનિસક પરીક્ષણ માટે િબંદને ઈન્ટેુ ન્સીવ કેર યિનટમા ખસેડાઈુ ં . ખોપરીનો એક્સ રે લેવાયો, પાટાપીંડી કરી, બી.પી. મપાયુ.ં બધ જ નોમલ હતુ ું ંર્ . સામાન્ય ઈજાઓ થઈ હતી. પરત િરઝ ટની રાહ જોવાતી હતી તે આ ય નહોતં ં ંુ ુ .ુ

અંશ મનને કોસતો હતો. શેષભાઈ િ થર હતા. અચના તે ભાનમા આવે તેની રાહ જોઈ રહી હતીર્ ં . એણે રીએક્શન આવશે તે તો ધાય જ હત પણ િબંદ આવી રીતે દોડીને અક્ માત કરી બેસશે તેવ નહોત ધાયુ ુ ુ ુ ુર્ં ર્ંં ં ંુ . એન ંુમનોબળ તટત જત હતૂ ં ં ંુ ુ .ુ પોતાના ંસગા ંમાણસોની ડૉક્ટરો કેમ ટર્ીટમેન્ટ નથી કરતા તે હવે તે સમજી શકતી હતી.

અચનાના અને અંશનાર્ ંમનોમથનો ચાલતાં ંહતા.ં શેષ બનેને િ થરતાથી જોતો હતોં . િબંદ ધીમે ધીમે ુહોશમા આવતી જણાતી હતીં . એણે પડખ બદ યુ ું .ં ત્યા શેષે ઊભા થઈને તેને પેર્મથી પપાળીં ં . અંશ દર ઊભો ઊભો ૂજોતો હતો.

િબંદુએ આંખ ખોલી. તેની નજર સામે શેષ ઊભો હતો. એના મનમા િસંહાનો િબહામણો ડાયલોગ ચાલતો ંહતો. ફરીથી આંખ મીંચીને તે સઈ જતી હતીૂ . ત્યા અચનાએ એની નાડી જોવા એનો હાથ પકડયોં ર્ . એ સહજે બી ગઈ. પછી ધીમે રહીને હસી!

અચનાએ પછર્ ૂ ં:ુ ‘ભાભી, કેમ છો?’

એણે ડોળા ચકળ વકળ ફર યાે . શેષને જોયો. અંશને જોયો. અચનાને જોઈર્ . એના મનોપટલ પર િસંહાની ધમકીને ન ગણકારતો શેષ, પછી એની પાછળ દોડતો શેષ દેખાતા હતા.

અચનએ ફરી પછર્ ૂ ં:ુ ‘ભાભી કેમ છો?’ િબંદ તપ્ત થતી જણાતી હતીુ . એન મગજ સહને ઓળખવાની ુ ં ુકોિશશ કરી ર હતુ ું ંત્યા એને બધ યાદ આવી ગયં ં ંુ .ુ િસંહા અંશીને લઈ ગયો છે અને એ રડતી હતી. લાભશકરકાકા પણ ંપાછળ ગયા છે. એ મબઈમા હતીું ં . એ એકદમ ઊભી થઈ ગઈ: ‘અચનાર્ , એ આ યા?’

‘કોણ, ભાભી?’

‘ અંશીને લઈને એ આ યા?’

‘હા, આ ઊભા!’ શેષભાઈ તરફ ઇશારો કરતા ંઅચના બોલીર્ .

‘એઈ, મારી અંશીને લા યા?’

અંશ ઊભો થયો અને ઢીંગલીની કરચો તેને બતાવી.

‘અંશભાઈ, આ ઢીંગલીની કરચો કેમ બતાવો છો?’

‘આ તો તમારી અંશી છે ને?’

‘ના રે, આ તો ઢીંગલી છે. મારી અંશીને લેવા તો એ ગયા હતા ને? મઓ પેલો િસંહા ઉપાડી ગયો હતો ુને?’

142

શેષની આંખમાથી આંસ ડોકાતાં ંુ હતા.ં અચના જોઈ શકતી હતી કે િબંદની વેદના કરતાર્ ુ ંઆ વેદના ખબ ૂમોટી હતી. ‘િબંદુ! િબંદુ! તારી અંશી તો ભગવાનને ત્યા છેં . ત એકલી જ મારે માટે બચી છેું . આ ભાઈએ અને આ તારી દેરાણીએ તને જતનથી જાળવી છે. નહીંતર ત પણ મને અંશીની મ છોડીને ચાલી ગઈ હતીું .’

એના મનમા હજી ખ્યાલ નહોતો આવતો કે શેષ શ બોલે છેં ંુ . પણ એ રડતો હતો તે એ જોઈ શકતી હતી. િ થત ભાવે તેણે પછૂ ં:ુ ‘અંશભાઈ અંશીને વાગ્ય છેું ?’

અચનાએ બાજી સભાળી લીધીર્ ં : ‘હા એ બાજના વૉડમા છેુ ર્ ં . તમે સાજંા થઈ જાઓ એટલે જોવા જઈશુ.ં અત્યારે સઇ જાવુ .’

ફરીથી િબંદભાભીને ઘનેમા નાખી દઈને અચના જ્યારે બહાર નીકળી ત્યારે એના દયમા ખબ આનદ ુ ં ં ૂ ંર્હતો. એની પેશન્ટ બચી ગઈ હતી. એની મહનેત સફળ નીવડી હતી.

અંશ અને શેષ પણ આનદ અને શોકના િમં પર્િતભાવો બતાવતા હતા.

‘અંશ! મને ક ગેર્ચ્યલેશન નહીં કહેુ ?’ અચનાએ પછર્ ૂ ં.ુ આનદના અિતરેકમા એ અચનાના હાથને ચમી ં ં ૂર્ર ો. શેષભાઈ દર ઊભા ઉભા તેમના િમલનને જોઈ ર ા હતાૂ .

‘અચનાર્ , હ સોરી કહી દઉંું ?’

‘હા, તમે ભાવાવેશમા કઈક કહી બેસતા હતાં ં . પરત તે કદરતી હં ુ ુ ત ુ.ં’

‘હા, ખેર! અિભનદનં !’

‘થેંક્સ! અને હા. હજી િબંદભાભી િદવસોમા આ ઘટના બની હતી તે િદવસોમા જીવે છેુ ં ં . લાભશકરકાકા ંઆવી શકે તેમ હોય તો તેમને બોલાવો. બે તર્ણ િદવસ હજી તેઓ મબઈમા છે તેવો ભર્મ ઊભો કરી રાખવો પડશેું ં . આ છ મિહનાની િજંદગી તેઓ સપણ ભલી ગયાં ૂ ૂ ંર્ છે. યાદ અપાવડાવવ પડશેું . અને એ છે લો નાજક વળાક હશેુ ં .’

*** લાભશકરકાકા આ યાં . િબંદ તેમને ઓળખી શકતી હતીુ . નાથ પણ આનિદત હતોુ ં . િબંદની અંશી માટેની ુ

પચ્છા ચાલ હતીૃ ુ . પરત તેનાં ંુ માતત્વનાૃ ંિચ ો પ ટ થવા માડયાં ંહતા.ં અચના િવચારતી હતી કે હવે િબંદભાભીના બેર્ ુ વળાકો જ રી છેં . એક તો અંશીન મત્ય અને બીજ તેન ગભાધાનુ ૃ ુ ું ં ંુ ર્ . બીજો વળાક ખતરનાક છેં . ન જ માની મ કદાચ તેને આત્મહત્યા તરફ પણ દોરી જાય. તે િદવસે સા અંશને પછં ૂ ં:ુ ‘અંશ!’

‘હ!ં’

‘ડૉક્ટર તરીકે હ એક િનણય કરવા માગ પિત તરીકે ત સહકાર આપીશું ં ં ં ંર્ ુ ુ ?’

‘શુ?ં’

‘મારે િબંદભાભીની સવાવડ પહલેાુ ુ ંમા નથી બનવુ.ં’

‘કેમ અચાનક આ િવચાર પિરવતનર્ ?’

143

‘િબંદભાભી માટે આ માતત્વ એક પર્ ાથ િચ બનશેુ ૃ ર્ . અને ક્ષણે તેઓ જાણશે કે આ ગભાધાન તેમના ર્ગાડપણથી તારા લીધે થય છેં ંુ , ત્યારે એ આત્મગ્લાિનથી ભરાઈને કોઈક અજગત પુ ું ગલ ન લઈ બેસે તે માટે મારે ુ ંતેમને સમજાવવા ંપડશે કે એ પગલ ગેર યાજબી ભલે હત પરત કૌટિબકુ ુ ું ં ં ંુ દર્િ ટએ, તબીબીકીય દર્િ ટએ અને સામાિજક દર્િ ટએ યોગ્ય છે.’

‘પણ એ તો એમને એમ પણ સમજાવી શકાય તેમા ત કેમ આમ િનણય બદલે છેં ંુ ર્ ?’

‘કારણ પ ટ છે. માર સમાતર માતત્વું ં ૃ તેમનામા ંકશક છીનવી લીધાની લઘતાગર્િથુ ું ં પેર્રશે.’

‘હ તો તેનો પર્ત્ય ર શ હોયં ંુ ુ ?’

‘નાનકડ જઠુ ં ૂ . ક્ષમતા શેષભાઈમા નથી તે હ પણ ધરાવતી નથીં ંુ અને કટબન વશજ જ રી છેુ ુ ં ં ંુ . તમે સજોગોવશાત મેળવી લીધ છેું .’

‘કઈક અજગતી વાત લાગે છેં ુ . પણ ત સાચી પડે છે તેું થી ભલે, ડૉક્ટર તરીકે જ ર કો-ઓપરેટ કરીશ.’

‘તો તારી રજાથી ગભિનરોધક દવા લઉંર્ ?’

‘એટલે?’

‘એટલે પ ટ છે. મેં પણ માતત્વ ધારણ કરી લીધ છેૃ ુ ં .’

‘ઓહ નો અચીર્, નો. ’

‘અંશ આ જ રી છે.’

‘No… Archana… no… I won’t allow you to do so. હ તને એમ નહીં કરવા દઉંું .’

‘ભલે િવચારીને શાિતથી કહેં . ’

અનકર્મુ

144

આંસડ િચતયા ગગનુ ે ર્ (૩૨)

‘શ શાિતથી િવચારવાન છેુ ું ં ં ?’ લાભશકરકાકા આ યા અને બો યાં .

‘ના રે કાકા, કશ ખાસ નહીંું . અમે િવચારતા ંહતા ંભાભીને અંશીતાના મત્ય િવશે ખબર શી રીતે આપવીૃ ુ ?’

‘હ પણ એ જ િવચાર ુ ં ં ંુ . પણ અચનાર્ , તમે શ િવચારો છોું ?’

‘એક નાનકડ જોખમ છેુ ં . આ આંચકો તેમને િ થતપર્ તામાથી બહાર કાઢશેં . પણ એકાદ િદવસ િવચારોના તમલ ય ને એમન મગજ કેવી રીતે ખાળશેુ ુ ુ ુ ં તે જોયા પછી નક્કી કરાય.’

‘હ એમ િવચારતો હતો કે આ છ મિહનાનો ગેપ બતાવવા છાપાુ ં નંો ઉપયોગ કરીએ તો?’ અંશ બો યો.

‘કેવી રીતે?’ અચનાએ પછર્ ૂ ં.ુ

‘હમણા તે િસંહાની મારામારીના અને અંશીના આઘાતથી પીડાય છે નેં ?’

‘હા, તો િબંદને તે સમયન છાપ આપીએ મા િસંહાના પકડાયાના તથા અંશીતાના મત્યનાુ ુ ુ ૃ ું ં ં સમાચાર છે.Õ

‘પણ તેમા તો શેષભાઈ પણ નથી મ યાં . શોધખોળ ચાલ છેુ . તેવ પણ છે જ નેું .’

‘અંશ, શેષ તેને આ છાપ ગઈકાલન છે એમ કહીને આપે તોુ ું ં ?’ લાભશકરકાકા બો યાં .

‘કદાચ પર્યત્ન કરી શકાય.’ – અચનાર્ .

‘એ િસવાય બીજો પર્યત્ન પણ કરી શકાય.’ – અંશ

‘શુ?ં’ – અચનાર્

‘એમને સાચી જ હકીકત કહીએ. રીએક્શન આવવાના ંહોય તે ભલે આવે.’ – અંશ.

‘હ!ં પણ ખબર છે રીએક્શન શ આવેું ?’ – અચનાર્

‘ના.’

‘હ માન કે દરેક એક્શનન સાઈડ રીએક્શન હોય બને પર્કારન આવી શકેું ં ં ં ં ંુ ુ ુ .’

‘એટલે સધરેલી બાજી બગડે પણ ખરીુ અને સધરેલી બાજી ુ વધ ુસધરે પણ ખરીુ .’

‘ વી રીતે આ કાર સાથે અથડાઈને વધ સાજંાુ થઈ ગયા ંતેમ. ખર નેું ?’

‘હા, ચાલો તમે હવે મળ વાત ઉપર આવોૂ . શ કરશો એ નક્કી કરોું .’ લાભશકરકાકા બો યાં .

‘તમે અંશીતાના મત્યવા સમાચારપતર્ૃ ુ ં આપો અને હ બાજી સભાળી લઈશું ં .’

145

‘કેવી રીતે?’

‘ઘનેની અસરમા તેઓ જ્યારે સવાની તૈયારીમા ં ૂ ં હશે ત્યારે રડારોળ કરીને એમને કહી દઈશુ.ં મગજ જાગતૃ હશે તો રીએક્શન દેખાશે. તન્દર્ામા હશે તો સઈ જશેં ૂ .’

‘ભલે.’

તે િદવસે સા તદર્ાવ થામા શેષે િબંદને અંશીતાના મત્યના સમાચાર આપ્યા પરત તેને કઈં ં ં ં ંુ ૃ ુ ુ જ ખબર ના પડી. િબંદભાભી સઈ ગયાુ ૂ .ં

સવારે ઊઠતાની સાથે ફરીથી ં એ જ રડારોળ અને નાનકડી અંશીતાના ફોટા ઉપર લ અને દીવો. આ બધ જોઈને પણ િબંદભાભી પર કોઈ જ અસર ના થઈું ુ .

શોક ટર્ીટમેન્ટ જ રી થઈ પડી.

ટર્ીટમેન્ટ ચાલતી રહી. રીકવરી આવતી રહી. દરેક જણ પોતપોતાની દિનયામા ગોઠવાઈ ગયાુ ં .ં તર્ણ ચાર મિહના વીતી ગયા પછી શોક ટર્ીટમેન્ટ ને દવા અને શેષભાઈની માવજતથી િબંદભાભી પાછાુ ંફયાર્ં.

*** શેષભાઈ અમદાવાદ શીફ્ટ થઈ ગયા હતા. બને ભાઈઓ સાથે જ રહતેા હતાં . અંશ અને શેષની

નામરજીથી સમાતર માતત્વમા અચના પણ હતીં ંૃ ર્ . ધીમે ધીમે બધ થાળે પડત જત હતુ ુ ુ ું ં ં .ં શેષન ટિરંગ પણ હવે રેગ્યલર ુ ું ુથત જત હતુ ુ ું ં .ં ઘરમા નાથ િબંદના કામકાજમા મદદમા રહતેોં ં ંુ ુ . અચના અને અંશ ક્લીનીક ઉપર જતાર્ .ં છે લો વળાક ંપેર્ગનન્સી પછી આવે તેમ બને ઇચ્છતાં ંહતા.ં

આ િબંદ ઘરે એકલી હતી ત્યારે શાતા આવીુ ં : ‘કેમ છો, ભાભી?’

‘સારંુ, બહને.’

‘દવા યોગ્ય રીતે લો છો ને, ભાભી?’

‘હા. પણ શાતાં , કેમ ઘણે વખતે દેખાઈ?’

‘શ કર ભાભીું ંુ , તમે તો ઘરે આવી ગયા ંને અમારી ડ ટી તો ક્લીનીક પર જ હોય નેુ ?’

‘હા, વાત તો સાચી છે તારી. પણ આ કેમ આવવ થયુ ું ?ં’

‘અહીંયાથી જતી હતી તો થય કે ચાલો તમને મળતી જાઉંં ંુ .’

‘ક્યા છે અત્યારે તાર ઘરં ંુ ?’

‘અહીં નજીકમા જ છેં , ભાભી .’

‘તારા ઘરવાળા શ કરે છેું ?’

‘ગવનમેન્ટ નોકરી છેર્ . પણ જજાળ વધ એટલે શ કરીએં ંુ ુ ? હમણા જ નોકરી ઉપર ચડીં . આ વખતે તો એમને સમજાવીને ડૉક્ટર પાસે લઈ આવી અને ઓપરેશન કરા યુ.ં’

146

‘કેટલા ંબાળકો છે તારે?’

‘તર્ણ દીકરી ને આ ચોથો દીકરો.’

‘ચાલો સાર છેું .’

‘ભાભીં હવે ઊંઘ આવે છે ને બરાબર?’

‘કેમ?’

‘તમે દવાખાનામા હતાં ંત્યારે અચના બહને ઊંઘની ગોળી રોજ આપવાન કહતેાર્ ુ ં ંહતા.ં’

‘કેમ ઊંઘની ગોળી?’

‘એ તો ભાભી અમને શ ખબરું ? પણ માનિસક રોગના દદ ને ઊંઘ ટલી વધ આવે તેટલ સારુ ું ં ુ.’

‘હ.ં હશે.’

‘એક િદવસ હ એ ગોળી આપવાન ભલી ગઈ હતીુ ં ં ૂુ . તો બીજ િદવસે સાહબેે મને બહ ખખડાવીુ . મને તે ગમ્ય નહોતુ ું .ં પણ પછી હ તરત સવાવડની રજા ઉપર ઉતરી ગઈ હતીુ ં ુ .’

‘તો આ સવાવડમા આવેલો દીકરો કોના વો છેુ ં ?’

‘છે તો એમના વો પણ ભાભી મને તે િદવસે પહલેી વખત સાહબેે મારા ઉપર ખોટી રીતે ગુ સો કાઢયો હોય એમ લાગ્યુ.ં મને યાદ આ ય એટલેું બેનને િચ ી પણ લખીને આવી હતી થી કોઈ તકલીફ ન થાય.’

‘હ!ં બીજ બોલ કઈ કામ છેુ ં ં ?’

‘ના ભાભી, પણ નિસર્ંગન થોડ જાણ ુ ું ં ં ંુ એટલ ેએક વાત કહવેાન મન થાય છેું .’

‘કહ.ે’

‘જ ર ન પડતી હોય તો હવે ઊંઘની ગોળી ન લેશો.’

‘એટલે?’

‘સવાવડમા એની માઠી અસરો પડે છેુ ં .’

‘હેં?’

‘હા. અચના બહને હજી કદાચ તમને આપતાર્ ંહોય.’

‘……………..’

થોડી વારની ચપકીદી પછી િબંદ એ પછુ ુુ ૂ :ં ‘હ ેશાતાં , કઈ ગોળી ઊંઘની હોય છે?’

‘ઝીણી સફદ ગોળી હોય છેે .’

‘સારંુ હ અંશભાઈને પછી જોઈશું ૂ .’

‘જો જો ભાભી માર નામ ન આવેું .’

147

‘ગાડી થઈ છેં ?’

‘લો ભાભી, ત્યારે આવજો.’

‘ભલે, બીજ કઈ કામ હતુ ં ં ં?ુ’

‘હા ભાભી, ૫૦ િપયા જોઇતા હતા.’

‘કેમ?’

‘આ મોટીની કલની ફી ભરવાની છે અને ડેર્સ પણ લેવાનો છેૂ .’

‘ભલે. પણ ક્યારે પાછા આપીશ?’

‘આવતા પગારે.’

‘અંશને કહ કે કાપી લેુ ં ?’

‘ના ભાભી, એમને ના કહશેો હ જ આવીને આપી જઈશું . મારે તો આ રોજનો ર તો છે ને?’

‘સારંુ આવ .’

‘આવજો ભાભી.’

*** સા જમવા સાથે બેઠા હતાં . ત્યારે િબંદએ અંશને પછુ ૂ ં:ુ ‘હેં અંશભાઈ, હ ગાડી કેમ થઈ ગઈ હતીુ ં ં ?’

‘અંશીતાન મત્ય અને શેષભાઈન ન મળવ એ બે કારણો ભેગાુ ૃ ુ ુ ું ં ં ંથયા ંહતા ંતેથી.’

‘તો ફરી સાજી કેવી રીતે થઈ?’

‘ઉપકાર માન આ તારી દેરાણીનો. એની સારવારથી સાજી થઈ.’ શેષભાઈ બો યા.

‘અને અંશભાઈનો નહીં?’

‘હા એનો પણ ઓછો હાથ નથી.’

‘અચના મને આ ઝીણી સફદ ગોળી શાની આપે છેર્ ે ?’

િબંદના પર્ થી એકદમ સ ાટો છવાઈ ગયોુ . ધીમે ધીમે કળ વળતા અચનાએ કં ંર્ :ુ ‘કેમ ભાભી, એમ પછવ પડૂ ં ંુ ?ુ’

‘ના બસ ખાલી એમ જ પણ મેં જોય કે ત અને હ બને સરખી દવાઓ તો લઈએ જ છીએ પણ હ ઠાણી ુ ું ં ં ં ંુ ુએટલે એક નાની ટીકડી વધ ગ કેમ ખર નેુ ં ં ં ુ ?’

‘ના ભાભી, એવ નથીું . એ ઊંઘની ગોળી છે. તમે િદવસભર આરામ ન કરો અને રાતેર્ પણ સરખી ઊંઘ ન આવે તો તેનાથી શરીર ઉપર માઠી અસરો પડે.’

‘તને ઊંઘ આવી જાય છે?’

148

‘ના, હ પણ લઉં ુ ં .ં આ તમારા િદયર કઈ છોડે એવા છેં ? વળી આપણે તો એમના ચા મા નેં ! રાતેર્ જબરજ તી કરીને પણ લેવડાવે છે.’ અચનાએ જઠો બચાવ કયર્ ૂ .

‘શેષ અહીં ન હોય અને ગોળી લઉં તો વાધો નહી પણ શેષ અહીં હોય ત્યારે ગોળી લેવાની ઇચ્છા નથી ંથતી.’

‘કેમ?’ અંશે એકદમ પછૂ ં.ુ

‘શ કહ અંશભાઈું ંુ , એમની સાથે બે ઘડી બેસાત પણ નથીું . એટલી બધી ઊંઘ આવે છે.’

‘હોય, હવે આ પાચ છ મિહનાની જ આ તકલીફ છે નેં ?’

‘પણ એ રાતેર્ મોડા આ યા હોય અને ના ખાધ હોય ત્યારે જાતે ફર્ીજન ઠડ ખાવાન ખાય છે તે મને ુ ુ ું ં ં ં ંુઅજગત લાગે છેુ ુ ં .’

અનકર્મુ

149

આંસડ િચતયાુ ે ર્ં ગગન (૩૩)

‘તો ભાભી એમ કહો ને? અચના કાઢી આપશેર્ .’ અંશ બો યો.

‘ના, હ અહીં હોઉં પછી અચનાન એ કામ નહીંુ ં ંર્ ુ . એ તો માર જ કામું .’

‘ભલે ભાભી, તમે કરજો એ કામ. પણ ગોળી લેવાન ચકાશે નહીં કારણ કે એ તો ખબ જ જ િરયાતની ુ ું ૂગોળી છે. એટલે શેષભાઈને જમાડીને પછી તમારે એ ગોળી લઈ લેવાની. બરાબર?’ અચનાના આ જવાબથી અંશ અને ર્શેષભાઈ બને તબ્ધ થઈ ગયાં .

‘ના, અચનાર્ , તારા િડપાટમેન્ટમા તેં મારો ચચપાત નથી ચાલવા દીધોર્ ં ં ુ . મારા િડપાટમેન્ટમા તારે નહીં ર્ ંબોલવાન શુ ું ?ં’

‘ભાભી, હ હવે ચપું ુ .’ અચના અંશ તરફ ફરતા બોલીર્ : ‘પણ ભાભીને ભાઈ સાથે થોડી ગપસપ કરવી હોય તો?’

Ôઅંશ, ના કહીને તને અચનાર્ કેમ બહ બોલે છેુ ? ભાભીની જોડે તને પણ સા જ દવા મળી જશેં .’

‘અંશભાઈ, ગ સે ન થાવુ . પણ મેં હમણા ંક્યાક વાચ્ય હત કે ઊંઘની ગોળીની ખરાબ અસરો આવનારા ં ં ંુ ુબાળક પર પણ પડે છે. તેથી હ જરા િવચાર કરવાન કહતેી હતીુ ં ંુ .’

‘એટલે તમને મારા પર િવ ાસ નથી કેમ?’

‘ના, એવ તો નથી પણું ઝેર ટલ પેટમા ઓ જાય તેટલ સારુ ું ં ં ં ં ુ.’

‘િબંદુ, દવાને ઝેર ન કહવેાય.’ – શેષ

‘હા, પણ જ ર ન હોય છતા પણ લઈએ તો તે ઝેરની જ અસર કરેં .’

‘એ નક્કી કોણે કરવાનુ?ં જ ર છે કે નહીં એ નક્કી કરવાન કામ અંશન છેુ ું ં .’

‘હા ભાભી, એ એમન િડપાટમેન્ટ છેું ર્ . માડી વાળોને વાતં તમારી અને મારી એક પણ વાત નહીં ચાલે.’

‘પણ અંશભાઈ, હ દવા લઈ લઈશું . એમને જમાડયા બાદ.’

‘દવા તો સમયસર જ લેવાની.’ રક્ષ અવા તે બો યોુ . ‘પણ શેષભાઈ તમે હવે મોડા ન આવશો.’

‘ભલે.’ કહીને શેષ હાથ ધોવા ઊભો થયો.

***

150

ક્લીનીક ઉપર શેષભાઈનો ફોન આ યો. અચનાને આ થયેલીર્ ચચા િવશે પછ ત્યારે અચનાએ ક એ ર્ ર્ૂ ં ંુ ુપણ િચંતામા છેં . એમણ ેવાચ્ય છે એ સાચ પણ ં ંુ ુ છે. પણ હવે શ કરવ તેની િફકર કરે છેુ ું ં .

‘અચનાર્ , અંશને આપ ને.’

‘હા.’

‘હલેો! અંશે ફોન હાથમા લેતા કં ં.ુ’

‘અંશ, ઊંઘની ગોળી હવે િબનઅસરકારક શ છે. તો પા મારં ંુ શેષને નામશેષ કરત શ અજમાવુ ું ?ં’

‘ના એ ચાલે તો નહીં એમનો આ ચોથો મિહનો ચાલે છે. એકાદ મિહનો જતો રહશેે તો પછી આ એમની કામેચ્છા સતપ્ત થઈ જશેં ૃ .’

‘ત્યા સધી શં ંુ ?ુ’

‘અિગ્ન પરીક્ષા તો થશે જ. પણ હ કેપ્ યલ આપ ુ ં ં ંુ ુ . દવા બદલ ંુ .ં ક્યારેક હદ મકે તો આવનાર ૂબાળકને આ બધ ખબ નકસાનકતા છે તેવ દશાવતા બે તર્ણ લેખોનાુ ુ ું ૂ ં ંર્ ર્ કિટંગ મારી પાસે છે. તે પણ વચાવં શુ.ં’

‘તો હ િચંતા ન કરું ંુ?’

‘િચંતા તો રહશેે જ કારણ કે આ વ ત આ નહીં તો કાલે ફોટક પ તો ધારણ કરવાની જ છેુ . અચનાને ર્આપ ંુ .ં’

‘શેષભાઈ! અંશ કહ ેછે તે નાનકડો ર તો અપનાવીએ. થી તેઓ વૈિચ્છક બધન વીકારે તે યોગ્ય છેં . અને તમે તેમને પેર્મથી અને જતનથી સાચવતા રહો.’

‘પણ મયાદા ચકે અને એ આગળ વધે તો મારી ક્ષિત િવશે તે વાકેફ થઈ જશેર્ ૂ .’

‘િચંતા ન કરો એવ નહીંું થાય. કારણ કે આ લેખ અસરકારક છે અને અંશ એમને એ િવશે વાકેફ કરશે તો પછી તમે એ કા પિનક તકલીફમા નહીં મકાઓં ુ .’

‘હ તો અહીં આ યો ત્યારથી એ િચંતામા પડયો ુ ં ં ં .ં આ વળી નવ એને શ સજ્યુ ુ ું ં ૂ ?ં’

‘નવ નવ તો કઈક ને કઈક ચા યેુ ું ં ં ં જ રાખવાનુ.ં એની બહ િફકર ન કરોુ .’

‘પણ મને લાગે છે. એવી પિરિ થિત ઊભી થશે. તો હ સાચ કહી દઈશું ંુ . આ જઠનો મને હવે ભાર લાગે ૂછે.’

‘અચનાને પછીને કહર્ ૂ ં.ુ’ ફોનન િરસીવર બાજ પર લઈ અચનાને પછુ ું ૂ ંુ ર્ : ‘એવી પિરિ થિત જો કદાચ સભવે ંતો શેષભાઈ સાચેસાચ જ કહી દેવા માગે છેું ં . કહી દે?’

‘ના એમ ન કરતા. હમણા પેર્ગનન્સી પતવા દોં . પછી…’

‘હલેો! એ ના કહ ેછે.’

‘ભલે.’

151

‘એક કામ કરો એક મિહનાની લ ગ ટર ગોઠવી દોૂ .’

‘ભલે એમ કરંુ.’ કહી શેષે ફોન ડીસકનેક્ટ કય .

*** ‘આ બાજ િબંદ પડી પડી િવચારતી હતીુ ુ . અંશભાઈ આ બાબતે કેમ િજ ી થઈ ગયા છે. આવો ગ સો કદી ુ

નથી કરતા. ખેર લાવ છાપ વાચુ ું ં .ં બેડ મમા આડી પડી પડી છાપ વાચતી હતીં ં ંુ . ત્યા અચાનક એની નજરે લ ગય ને ં ંુફોરમ રહીમા નાનકડી કોઈક બેબીનો ફોટો દેખાયોં . િ તીય પણ્યિતિથ અમારી લાુ ડલી ટીનને ભાવભરી ધ્ધાજલીુ ં , તારા પપ્પાÐમમ્મી.’

ટીનનાુ ફોટાને જોતા અચાનક એન માત દય અંશીતાની યાદોથી ભરાઈ ગયં ં ંુ ૃ .ુ કેવી મીઠડી દીકરી હતી એની! મઓ પીટયો િસંહાુ , મારી દીકરીને મારી નાખી. એન દય ગ્લાિનથી ભરાઈ ગયુ ું .ં એને અચાનક અંશીતાનો ફોટો જોવાન મન થઈ આ યુ ું .ં સામે લ સાઈઝનો અંશીતાનો ફોટો હોવા છતા જન આ બમ જોવાન મન થઈ ગયં ં ં ંુ ુ ુ .ુ એણે કબાટ ખો ય અને આ બમ કાઢવા ફાફાું ં ંમાયાર્ં.

ત્યા અચાનક એના હાથમા શેષની ડાયરી આવીં ં . જોય તો શેષ લખતો હતોું . ઘણ લખતો હતો તેણે ુ ંવાચવાની શ આત કરીં .

સમયના ચક્કરમા આપણે ક્યા કેં ં વી રીતે અટવાયા ંછીએ, ખબર પડતી નથી. કારણ પ ટ છે. તે તારાથી સહન થવાના નથીં . તેથી આ પાગલ અવ થામા તને અંશ ને ભરોસે છોડી છેં .

‘આ રાવજીને ફોન કય . પના બોલા યો છેૂ . મન અજપાથી ભરેલ છેં ંુ . છાપામા અંશીના મત્યના ં ૃ ુસમાચાર આ યા છે. િબંદ ત માનિસક સમતલા ગુ ુ ુ ું માવી બેઠી છે. તેથી એ સમાચાર તને તો પશતા નથીર્ . પણ મારામાનો બાપ મને કોસી ર ો છેં .’

‘તારી નાનકડા અંશ માટેની જીદ મને પાછો પાડી રહી છે. હ ગપ્તવાસ વેઠવાન નક્કી કર ુ ં ં ં ંુ ુ ુ .’

િબંદએ પર્ કયુ : ‘કેમ?’ અને પડખ ફર યુ ે ું .ં

અશોક ક ટર્ક્શનની માિહતીઓમા તેં ં ને રસ ન પડતા ંપાના ંઉથલાવવા માડયાં .ં અચાનક એની નજર એ પતર્ પર પડી.

‘િબંદુ

તારી આ દશા મારાથી નથી જોવાતી. અસ મનોવેદનામાથી ત પસાર થઈ રહી છેં ંુ . અને એ વેદનાની શ આત મારા મૌનથી થઈ છે. હ તને નથી કહી શકતો તે આખી દિનયાને કહી ચક્યો ુ ં ંુ ુ પણ કાશ, ત એ સાભળવા ુ ં ંટલી ભાનમા હોત તોં ... મેં તને જ્યારે જ્યારે કહવેા જીભ ઉપાડી ત્યારે નાના શેષની જીદ મને અટકાવી ગઈ. એ વાત

આમ તો ખબ નાની હતીૂ . તને કહી દીધ હોત તો કદાચ થોડાક તી પર્ત્યાઘાતો બાદ એ વાતને તાર મન પચાવી ગય ુ ું ં ંુહોત પણ વાત હવે એનાથી ખબ મોટી બની ગઈ છેૂ . અંશીતાનુ ંમત્યૃ ુઅને…’

આગળ વાચતી િબંદ અટકી ગઈં ુ . તે આ બમ શોધવા બેઠી હતી ને ડાયરી વાચવાં બેસી ગઈ. ડાયરી બાજ પર મકીને આ બમ લઈને જોતી હતીુ ૂ ત્યા ફોનની ઘટડી વાગીં ં . નાથએ ફોન લીધોુ .

152

‘હલેો.’

‘……..’

‘હ નાથ ુ ં ુ , બેન જાગે છે. આપુ?ં’

‘……….’

‘સાહબેનો ફોન છે.’ કહતેા તેણેં િબંદને ફોન આપ્યોુ .

‘હલેો….’

‘િબંદ મારી બેગ તૈયાર કરાશેુ ?’

‘હા. કેમ?’

‘િદ હી જવાન થય છેુ ું ં અને કદાચ ત્યાથી મદર્ાસં .’

‘દસેક િદવસ, જાઉં ને?’

‘હ ના પાડીશ તો કઈ રોકાવાના થોડા છોું ં ?’

‘તને ઠીક ન હોય તો માડી વાં ં પણ હવે મારે જવ જ રી છેું . આખરે નોકરી છે. એટલે...’

‘ક્યારે જવાન છેું ?’

‘અધાર્ એક કલાકમા આવ ં ં ંુ .’

‘િબંદ અચાનક ઉદાસ થઈ ગઈુ . અંશીતાન આ બમ જોવા માડીું ં . નાની અંશીતા, હસતી અંશીતા, વહાલથી શેષ વડે રમાડાતી અંશીતા. અચાનક એન મન ખબ ભરાઈ આ યુ ું ૂ .ં આવ કેમ થયુ ું ?ં આવ કેમ થયુ ું ?ં અંશીતાના નામની મનમા ચીસ ઊઠીં . િબંદ સકે સકે રડવા માડીુ ૂ ૂ ં .’

એ રડતી શાત થશે કે કેમ તેની િ ધામા નાથ ત્યા જ ઊભો ર ોં ં ંુ . ફોન કરવા જતો હતો ત્યા તેની નજર ંઆ બમ પર પડી. તેણે આ બમ અને ડાયરી બને ઠેકાણે મક્યાં ૂ .ં પાણીનો ગ્લાસ લાવીને મક્યોૂ .

‘બેન! પાણી.’

‘કેટલા વાગ્યા, નાથ?ુ’

‘દોઢ થવા આ યો હશે.’

‘સાહબેની બેગ તૈયાર કરવાની છે.’

‘ભલે બેન, અંશીતાબેબી યાદ આવી ગઈ હતી?’

‘હા, પણ પેલા ંઆ બમ અને ડાયરી ક્યા?ં’

‘ઠેકાણે મકી દીધાૂ .ં’

‘સાર ડાયરી આપું .’

‘બેન હમણા તમે ન વાચો તો સારં ં ંુ.’

153

‘મને કશ નહીં થાયું .’

‘સાહબે આવે ત્યારે માગી લેજો ને.’

‘નાથ,ુ મેં ક ને મને ડાયરી આપું .’

‘ભલે બેન.’ નતમ તકે નાથ જતો ર ોુ , જતા પહલેા ંડાયરી આપી ગયો.

િબંદએ ડાયરી વાચવા માડીુ ં ં . પણ પાન બદલાઈ ગય હતુ ુ ું ં .ં

અંશ ભઈલા,

મહાકા ય રામાયણમા સીતા અને લ મણની વાત તો જાણીતી છેં . પરત એક યિક્ત અજાણી હતી અને ં ુતે લ મણની પત્ની ઊિમર્લા. મોટાભાઈના ચૌદ વષના વનવાસ સાથે વનવાસ ભોગવવા તૈયાર થયેલાર્ પિતને એક ક્ષણના િવલબ વગર િવદાય આપતી એ નારીની વાત અત્યારે એટલા માટે યાદ આવે છે કે કં િળયગમા પણ આવી ુ ંઊિમર્લા જીવે છે અને તે અચનાના પમાર્ .ં

બહ રસ ના પડતા િબંદએ પાન ફર યુ ુ ુ ે ું .ં

ત્યા ડૉરબેલ ં વાગ્યો. િબંદએ બમ પાડીુ ૂ : ‘નાથ…ુ’

શેષ ઊભો હતો. એણ ેિબંદની સામે જોયુ ુ.ં ધીમે રહીને અંદર આવીને પછૂ ં:ુ ‘િબંદુ!’

‘હ!ં’

‘બેગ તૈયાર કરી?’

‘હા. નાથને ક છેુ ું . જરા હ જોઈ લઉંું .’ કહીને એ અંદરના મ તરફ વળી. હાથમાની ડાયરી ઉપર શેષની ંનજર પડી. અચાનક તે ચક્યો. એના મનમા એક ભયન લખલખ પસાર થઈ ગયં ં ં ંુ ુ .ુ શ િબંદએ ડાયરી વાચી ુ ં ંુ હશે? તેના રીએક્શન શ હશેું ! હ જાઉં કે નહીંુ ં ?

‘નાથ!ુ’

‘હ સાહબેં .’

‘બેનની તિબયત કેવીછે?’

‘તમારો ફોન આ યો પછી રડતા ંહતા.ં’

‘કેમ?’

‘અંશીતા બેબી યાદ આવી ગઈ હતી. આ બમ જોતા ંહતા.ં’

‘પછી?’

‘મને બેગ તૈયાર કરવાન કુ ું ંઅને એ ડાયરી વાચવા બેઠાં .ં’

‘પછી?’

‘પછી કશ નહીું સાહબે, તમે આ યા.’

154

ત્યા િબંદ આવીં ુ : ‘અરે નાથ,ુ સાહબેની બેગમા શેવીંગ કીટ અને નાઈટ ડેર્સ નથી મક્યાં ૂ . મકી દેૂ .’

‘ભલે, બેન.’

‘િબંદુ.’

‘ડાયરી વાચીં ?’

‘હા. વાચ ં ં ંુ .’

‘શ વાચ્યુ ું ં ?ં’

‘અંશને ક ુ ંછે ને કે લ મણની પત્ની ઉિમર્લા વી કિળયગની અચના છે તે વાચતી હતીુ ર્ ં .’

‘તારા પર લખેલ તે તેં વાચ્યુ ું ં ?ં’

‘અસ મનોવેદનામાથી હ પસાર થઈ રહી ં ં ંુ . એ ને?’

‘હા. તો તો તને ખબર પડી ગઈ?’

‘શુ?ં’

‘મારી તકલીફની.’

ત્યા નાથએ આવીને કં ંુ :ુ ‘સાહબે િરક્ષા મગાવુ ંકે ગાડી આવવાની છે?’

‘ગાડી આવવાની છે. ત જરા ચા મકું ૂ .’

‘ભલે સાહબે.’

‘િબંદુ, મને માફ કરીશ ને?’ શેષે પછૂ ં.ુ

‘શાને માટે?’

‘શેષની તારી જીદ સામેના મારા મૌનને કારણે તારે એ વેદના વેઠવી પડી છે તેને માટે.’

‘હા પણ હવે યાદ આ યુ.ં તમારી કઈ નાની વાત? એ તો મેં વાચ્યં ં ુજ નહીં.’

‘હેં?’ હવે આ યચિકત થવાનો વારો શેષનો હતોર્ .

ડાયરીન પાન ફરીથી ખોલીને વાચવાની શ આત કરે તે પહલેા શેષે ડાયરી ટવી લીધીુ ું ં ં ં . િબંદને શેષન ુ ુ ંઆ વલણ પણ ખચ્યૂં ં.ુ

‘કેમ ડાયરી લઈ લીધી?’

‘સાભળી શકીશ ત િબંદં ંુ ુ?’

‘હા, કહો ને શ હતી એ નાનકડી વાતું ?’

‘િબંદુ, તે વખતે ખડાલા ઘાટીમા થયેલા અક માતમા મેં પં ં ં :ુસત્વ ખોઈ દીધ હતુ ું .ં’

િબંદ ખડખડાટ હસવા માડીુ ં . ‘ગપ્પા ંમારો છો. તો પછી આ ફરીથી ગભધારણ કેવી રીતે શક્ય બનેર્ ?’

155

‘લે, વાચ આ ડાયરીં .’ અને એ ફોન કરવા આગળ વધ્યો ત્યા નાથ ચા મકી ગયોં ૂુ .

િબંદએ ડાયરી ખોલીને વાચવાુ ં ન શ કયુ ું ર્ં.

‘અંશીતાન મત્ય અનેુ ૃ ું … મારી નાનકડી વાત.. પ:ુસત્વ ખોયાની નાનકડી વાત અત્યારે દાવાનળ બની ગઈ છે.’

‘અચના અને અંશ તને સાજી કરવા તનતોડ પર્યત્ન કરે છેર્ . મારી હાજરી તારા સાજા થવાના પર્યત્નમા ંિવઘ્ન પ છે જ એવ હ પણ માન તેથી જતો રહ ુ ું ં ં ં ં ંુ ુ .’

‘તને રઝળાવવાનો મારો કોઈ ઇરાદો નથી પણ એક શક્યતા મને દેખાય છે, એક એવી શક્યતા કદાચ અચનાના ભોગેર્ , અંશની અિનચ્છાએ તાર ગાડપણું ં તારી એ અજાગત અવ થામા તને કઈક એવ કરવા પેર્રી જાય કે ૃ ું ં ંથી ગમાવેલ સતાન તને પા મળી જાયુ ું ં ં . અને એ સતાન અંશન હશેં ંુ .’

એની નજર સમક્ષ છે લા ચાર શબ્દો ફરવા માડયાં . એ સતાન અંશન હશેં ંુ . એ સતાન અંશન હશેં ંુ . એ સતાન અંશન હશેં ંુ . ‘હેં?’ કહીને એણ ેશેષની સામે જોયુ.ં એના હાથમાથી ડાયરી પડી ગઈં . એના િવકસતા ઉદર ઉપર એનો હાથ ફરવા માડયોં .

અચાનક ચીસ પાડીને એ પેટ ઉપર જોરથી હાથ મારવા માડીં : ‘ના… ના… નહીં.’

નાથ દોડી આ યોુ . શેષે િબંદને પકડી લીધીુ એને પોતાને અંશના બાળકનો િવરોધ છે તે વ ત શેષ સમજી ુશક્યો. માથાના વાળને પીંખતી અને ચીસાચીસ કરતી િબંદન શ કરવ તે શેષને સમજાત નહોતુ ુ ુ ુ ુ ું ં ં ં .ં

એને લેવા આવેલ ગાડીમા બેસાડીને અંશના દવાખાને પહ ચ્યાં . ઈન્ટેન્સીવ કેર યિનટમા દાખલ કરીુ ં .

*** લોહી િનંગળતી હાલતમા બેભાન િબંદને અંશે જ્યારે ઓપરેશન ટેબલ ઉપર લીધી ત્યારે તે અંદં ુ રથી

હલબલી ચક્યો હતોૂ . અચાનક આ કેમ બન્યુ,ં કેવી રીતે બન્યુ ંએ એને સમજાત નહોતુ ું .ં િબંદનીુ આ સવાવડ હવે ભય ુભરેલી હતી. ઘાતક કઠારાઘાતથી બાળકન અિ તત્વ જોખમાય હતુ ુ ુ ું ં .ં લોહી અને ગ્લકોઝની બોટલ સાથે ચાલતાુ ંહતા.ં ઓપરેશન કરતી વખતે ક્યાક હાથ જી જાય તો સેફ્ટી ં ૂ તરીકે અિવનાશ અને સરલા હાજર હતા.ં

ઓપરેશન િથયેટરની બહાર લાલ બ બ ઝબકતો હતોૂ . આ બાજ શેષની હાલત નાજક હતીુ ુ . અચના પણ ર્આવી ગઈ હતી. આખી પિરિ થિત હવે તેના કન્ટર્ોલ બહાર હતી. કારણ કે િબંદની પર્થમ જાણકારીનો પર્ત્યાઘાત ખબ ુ ૂકઠોર હતો. તે શેષ િસવાય અન્યના બાળકની મા બનવા હરિગઝ તૈયાર નહીં થાય. શેષ િસગારેટ ઉપર િસગારેટ કતો ંજતો હતો.

‘અચનાર્ , હ ક્ષણભર ધોખો ખાઈ ુ ં ગયો કે તેણે ડાયરી વાચી લીધી છેં અને એને આ હકીકતની સામે બહ ુિવચારવાનો મોકો નથી મ યો તેથી મારાથી ડાયરી અપાઈ ગઈ.’

‘હવે આ બાબતનો બહ િવચાર ન કરો તો સારુ ું. પણ હવે કદાચ અહીંથી બચશે પણ માનિસક કઠારાઘાતમાથી બહાર લાવવા ખબ કિઠન બની ગય છેુ ં ૂ ંુ . છતા હિર ઇચ્છા બલીયસીં .’

156

ઓપરેશન િથયેટરમાથી નસ હાફળી ફાફળી બહાર નીકળીં ં ંર્ અને જવા જતી હતી ત્યા અચનાને જોઈને ં ર્ઊભી રહી ગઈ: ‘અંશભાઈને ચક્કર આ યા ંછે. તેથી ઓપરેશન ડૉ. નાણાવટી સભાળે છેં . તમે જરા અંદર આવશો?’

‘શેષભાઈ! અંશને સભાળવો પડશેં . હ બહાર લાવ ુ ં ં ંુ . તમે સહજે કન્ટર્ોલ કરી લેજો.’ કહતેી અચના અંદર ર્ગઈ.

બહાર નીકળીને શેષભાઈને જોતા જ અંશે ઠઠવો મક્યોં ૂૂ : ‘શેષભાઈ, હ ના બચાવી શક્યોું .’

અચનાએ કર્ ુ:ં ‘મીસ કેરેજ થય છેું . ભાભી હજી ભાનમા નથીં આ યા.ં’

‘અંશ, ત તો કોણ છેું ? ડૉક્ટર કે પછી સાદો માણસ? ચાલ ચપ થઈ જાુ .’

‘પણ મોટાભાઈ,’

‘હશે, બનવાકાળ બન્યુ.ં િબંદ બચી જશે એ પણ ખબ મોટા સમાચાર છેુ ૂ .’

‘અચીર્! નાન સદર લ વ બાળક હતુ ુ ુ ું ં ં .ં ન બચ્યુ.ં ખબ બ્લીડીંગ થત હતૂ ં ંુ .ુ મારા હાથ જતા હતાૂ અને…

અને… એ મેલ ચાઈ ડ હત ુ.ં’

શેષે ક ુ:ં ‘હશે, હવે બનવાકાળ બન્ય છે નેું … ’

અંશ કહ:ે ‘પણ ભાભીનો આધાર હતો. નાનકડો શેષ હતો.’

શેષ કહ:ે ‘નાનકડો અંશ હતો એને મજર નહોતોં ૂ .’

Ôઅચનાર્ , એ ભાનમા ક્યારે આવશેં ?’

અચનાને બદલે ર્ અિવનાશે ક ુ:ં ‘તર્ણેક કલાક લાગશે. તમે અહીં જ રહજેો. લોહી ખબ વહી ગય છેૂ ંુ . અને કદાચ ફરી જ ર પડે.’

કાડા ઘિડયાળનો ટીક ટીક સાથે ભારેખમ સમય વીતતો જતો હતોં .

અંદર બેભાન િબંદુ તન્દર્ાવ થામા શેષ સાથે ઝગડતી હતીં : ‘આવી શક્યતા કેમ િવચારી શક્યા તમે? મને સહજે ગ સે થઈને કહી દીધ હોત કે હ ફરી બાપ બની શક તેુ ુ ં ં ંુ ુ મ નથી તો? તમે સામે ચાલીને મને મારા નાનાભાઈ,

મારા દીકરા વા િદયર સાથે વળોટી!’

ફરીથી એ પડખ ફરે છેું . અંશીતા, અંશીતા, દીકરી ત ક્યા છેું ં ? આકાશની અટારીમાથી અંશીતા બમો પાડે ં ૂછે. મમ્મી, મમ્મી, મમ્મી, મારી પાસે આવ ને! િબંદ ઊઠવા પર્યત્ન કરે છેુ . અંશી, ઊભી રહે બેટા, હ આવ ુ ં ં ંુ . એનાથી ઊઠાત નથીું . એ ચીસ પાડે છે, અંશી...

અને ત્યા બેઠેલાં ંબધા ંબેબાકળા ંથઈ જાય છે. લોહીની અને ગ્લકોઝની નળી નીકળી જાય છેુ . એક િ થર છે અચનાર્ . એના હાથમા નાનકડી ઢીંગલી છેં . આંખોમા આસ સાથે તે િબંદને ઢીંગલી આપે છેં ુ ુ .

157

158

આંસડાુ ંડોકાય છે પણ િબદંનીુ આંખના ંએ આંસડાુ ંહરખના ંછે, એની અંશી એને પાછી મ યાના.ં અને એ

અંશી, અંશી, કરતી ઢીંગલીને બાઝે પડે છે. શષે , અંશ, અચનાર્ તર્ણે જોઈ શકતા ંહતા ંકે પાગલપણામા ં

ઢીંગલી સાથે િબંદુ વધ ુસખીુ હતી. સમાપ્ત અનકર્મુ

.