1

Дүрэмд орсон зарим нэр томъѐоны тодорхойлолт

Бригад - Ажил гүйцэтгэгч, ажиглагчийг оролцуулаад хоѐр ба түүнээс дээш хүнтэй баг;

Нөлөөллийн хүчдэлтэй агаарын шугам – Цахилгаан дамжуулах агаарын шугамыг таслан газардуулсан байхад түүний утсан дээр зэргэлдээ орших цахилгаан дамжуулах агаарын шугамын нөлөөллөөр 24 В ба түүнээс дээш хүчдэл үүсэх;

Цахилгаан орны нөлөөллийн орчин - Цахилгаан орон дотор байгаа барилга байгууламж, мөн түүнчлэн газардуулагдсан металл хийц, тоног төхөөрөмжийн суурь зэргийн орчны цахилгаан орны хүчлэг нь 5 кВ/м-ээс дээш байх орон зай;

Өөрчлөгдөөгүй цахилгаан ба соронзон орны хүчлэг - Дотор нь хүн орж өөрчлөөгүй ба хойшид ажлын үед дотор нь хүн орохоор завдаж байгаа орон зайд (орчинд) тодорхойлсон цахилгаан ба соронзон орны хүчлэг;

Аюулгүй ажиллагааны наряд (цаашид наряд гэх) - Цахилгаан байгууламжид ажил гүйцэтгэх үед ажлын агуулга, байр, эхлэх дуусах хугацаа, аюулгүй нөхцөлийг хангах арга хэмжээ, бригадын бүрэлдэхүүн, ажлын аюулгүй байдлыг хариуцагч нарыг тодорхойлж тусгай зориулалтын маягт дээр бичсэн ажлын даалгавар;

Шийдвэр - Ажлын агуулга, байр, хугацаа, түүнийг аюулгүй гүйцэтгэх арга хэмжээ (хэрэв шаардлагатай бол) ба гүйцэтгэх ажилтныг тодорхойлж, ажлыг аюулгүй гүйцэтгүүлэхээр амаар өгч журналд бүртгэсэн даалгавар;

Захиргаа техникийн ажилтан - Цахилгаан тоног төхөөрөмжийн засвар, угсралт, тохируулгын ажил болон шуурхай ажиллагааны техникийн зохион байгуулалтын үүрэг хариуцлага хүлээсэн удирдах ажилтнууд болон мэргэжилтэнүүд

“Шуурхай ажиллагааны ажилтан” гэж ээлжийн хугацаанд эрчим хүчний тоног төхөөрөмжийн ажиллагаа, үйлчилгээг хариуцан, сэлгэн залгалтыг шуурхай зохион байгуулахаар тусгайлан бэлтгэгдсэн ажилтныг;

“Шуурхай үйлчилгээ-засварын ажилтан” гэж технологийн тоног төхөөрөмжийг сэлгэн залгах эрх бүхий засварын ажилтныг;

“Засварын ажилтан” гэж эрчим хүчний барилга байгууламж, тоног төхөөрөмжийн засвар, үйлчилгээ, угсралт, тохируулга, туршилтийн ажил гүйцэтгэх ажилтныг;

Холболт - Генератор, щит, цуглуулга, ХБ-ийн шинд холбоостой нэг зориулалтын, нэг нэртэй, нэг хүчдэлийн цахилгаан хэлхээ (тоног төхөөрөмж ба шинийг); Нэг трансформаторын (ороомгийн тооноос хамаарахгүй) янз бүрийн хүчдэлтэй цахилгаан хэлхээ, хоѐр хурдтай нэг хөдөлгүүрийн цахилгаан хэлхээнүүд болон олон талын холболттой схемд шугам, трансформаторын нэг холболтод уг шугам буюу трансформаторыг ХБ-д холбоход хэрэглэдэг түүний бүх таслах залгах аппарат ба шинийг нэг холботод тооцно.

Хүчдэлтэй нөхцөлд гүйцэтгэх ажил - Хүчдэлтэй байгаа гүйдэл дамжуулах хэсэгт хамгаалах хэрэгсэлтэйгээр хүрч буюу гүйдэл дамжуулах хэсгийн ойролцоо зөвшөөрөгдсөн зайнаас дотогш гүйцэтгэх ажил;

Өндөрт авирч гүйцэтгэх ажил - Газрын гадаргуу, шалнаас хүний хөлний ул хүртэл 1,2 метрээс дээш өндөрт авирч ажиллах;

Өндөрт ажил гүйцэтгэх – Газрын гадаргуу, шалнаас хүний хөлний ул хүртэл 1,2 метрээс дээш өндөрт ажиллах;

2

Ашиглалтын явцад жагсаалтаар гүйцэтгэх ажил – Тухайн ажилтны хариуцдаг 1000В хүртэлх хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид цаашид ямар нэгэн нэмэлт удирдамж, шийдвэр, тухайлсан зааварчилгаа шаардагдахгүй байнга хийгдэх ажил;

Цахилгаан байгууламж - цахилгаан эрчим хүчийг үйлдвэрлэх, хувиргах, хувьсгах, дамжуулах, хуваарилах, түгээх зориулалттай машин, тоног төхөөрөмж, шугам сүлжээ, тэдгээрийг суурилуулсан барилга, байгууламжийн цогц;

Гүйдэл үл дамжуулах хэсэг – Хэвийн ажиллагаатай үед хүчдэлгүй байдаг цахилгаан байгууламжийн хэсэг;

Гүйдэл дамжуулах хэсэг - Хэвийн ажиллагаатай үед хүчдэлтэй байдаг цахилгаан байгууламжийн хэсэг;

Ажиллагаатай байгаа цахилгаан байгууламж - Хүчдэлтэй байгаа буюу таслах залгах аппаратыг залгаснаар эсвэл цахилгаан соронзон индукцын нөлөөгөөр хүчдэлтэй болж болох цахилгаан байгууламж буюу түүний хэсэг;

Энгийн тодорхой схемтэй цахилгаан байгууламж - Тойруу систем шингүй, секцлэгдсэн болон секцлээгүй нэг систем шинтэй 1000 В-оос дээш хүчдэлийн ХБ, бүх ЦДАШ ба КШ, 1000 В хүртэл хүчдэлийн бүх цахилгаан байгууламж;

Дүрэмд орсон зарим товчлол ЦДАШ – цахилгаан дамжуулах агаарын шугам; АТС - автомат телефоны станц СОУА - соронзон орон унтраах автомат УАС - удирдлагын автомат систем ХАШ - Холбооны агаарын шугам ХХБ - Хаалттай хуваарилах байгууламж /ЗРУ/ КШ - Цахилгаан дамжуулах кабель шугам ХКШ - Холбооны кабель шугам КТП - Бүрдмэл трансформаторын дэд станц БХБ - Доторх ба гаднах иж бүрдмэл хуваарилах байгууламж /КРУ/ ИХБ - Ил хуваарилах байгууламж /ОРУ/ ХБ - Хуваарилах байгууламж /РУ/ ДбТУХ - Диспетчерийн ба технологийн удирдлагын хэрэгсэл (холбоо ба телемеханикийн кабель, агаарын шугам, өндөр давтамжийн холбооны сувгууд, холбоо, телемеханикийн төхөөрөмж)

3

Нэг. ЕРӨНХИЙ ЗҮЙЛ

1. Энэхүү дүрмийг Монгол улсын нутаг дэвсгэр дээр цахилгаан байгууламжийн ашиглалтын үйл ажиллагаа явуулж буй бүх байгууллагад өмчийн хэлбэрээс үл хамааран дагаж мөрдөнө.

2. Цахилгаан байгууламж ашиглагч болон шинэ техник технологи нэвтрүүлж байгаа аж ахуйн нэгж, байгууллагууд нь энэ дүрэм болон түүнд нийцүүлэн гаргасан аюулгүй ажиллагааны эрх зүйн баримт бичгийн талаарх сургалт явуулж шалгалт авсан байна.

3. Сургалт, шалгалтанд хамрагдаагүй буюу тогтоосон шаардлагад тэнцээгүй, зааварчилгаа аваагүй, эрүүл мэндийн үзлэгт хамруулаагүй, эрүүл мэндийн хувьд тэнцээгүй иргэн, ажилтнаар ажил, үүрэг гүйцэтгүүлэхийг хориглоно.

4. Цахилгаан тоног төхөөрөмжийг аюулгүй ажиллагааны зааваргүйгээр ашиглалтанд оруулахыг хориглоно.

1.1. Дүрэм хэрэглэх журам

5. Ажил олгогч нь тухайн байгууллагынхаа ажлын онцлог нөхцөлд тохируулан энэ дүрэмд харшлахааргүй аюулгүй ажиллагааны журам, тушаал, заавар гарган мөрдөж болно.

6. Цахилгаан тоног төхөөрөмж нь аюулгүй ажиллагааны нөхцөлийг хангахаар бүрэн бүтэн байх ѐстой.

7. Цахилгаан байгууламж нь хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа норм, дүрмийн дагуу туршигдсан хамгаалах хэрэгслээр хангагдсан байх ѐстой.

8. Байнгын жижүүртэй цахилгаан байгууламж нь эмнэлгийн анхны тусламжийн хэрэгслээр хангагдсан байх ѐстой.

9. Цахилгаан байгууламж, тоног төхөөрөмжийн хаалгыг цоож, түгжээтэй байлгана.

10. Ажилтны мэргэжлийн бэлтгэл, түүний мэргэжлийг дээшлүүлэх, мэдлэгийг шалгах, зааварчилгаа өгөх ажлыг улсын болон салбарын хэмжээнд хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн хууль, аюулгүй ажиллагааны эрх зүй, нормативын баримт бичгийн хүрээнд гүйцэтгэнэ.

11. Энэхүү дүрмийн биелэлтэнд тухайн байгууллагын дотоод хяналтын нэгж, албан тушаалтан, эрчим хүчний хяналтын эрх бүхий байгууллагууд хяналт тавьж ажиллах бөгөөд хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн ажлын хариуцлагыг ажил олгогч хүлээнэ.

12. Энэ дүрэмд харш тушаал, шийдвэр, үүрэг даалгаврыг биелүүлэхийг хориглоно.

13. Энэхүү дүрмийг зөрсөн этгээдэд хууль тогтоомжид заасны дагуу хариуцлага хүлээлгэнэ.

1.2. Ажилтанд тавигдах шаардлага

14. Цахилгаан тоног төхөөрөмжид ажил гүйцэтгэх ажилтан нь эрхэлсэн албан тушаалдаа тохирох боловсрол, мэргэжил эзэмшсэн, мэргэжлийн бэлтгэл хангасан байна.

15. Ажилтныг эрүүл мэндийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагаас тогтоосон журмын дагуу эрүүл мэндийн урьдчилсан ба хугацаат үзлэгт хамруулна.

16. Ажилтан нь цахилгаан гүйдлийн нөлөөнд өртсөн осолдогчийг хүчдэлээс чөлөөлөх, түүнд анхны тусламж үзүүлэх арга барил эзэмшсэн байна.

17. Цахилгаан төхөөрөмжид ажиллах ажилтан нь мэдлэгийн шалгалт өгч албан тушаал, мэргэжилдээ тохирох аюулгүй ажиллагааны групп (хавсралт 1) авсан байх ѐстой. Мэдлэгийн шалгалтад тэнцсэн ажилтанд баталгаат загварын үнэмлэх (хавсралт 2) олгоно.

18. Ажилтан нь ажил гүйцэтгэх үедээ үнэмлэхээ биедээ авч явах, шаардлагатай тохиолдолд эрх бүхий ажилтан, албан тушаалтанд үзүүлэх үүрэгтэй.

19. Сургалтанд хамрагдаагүй, аюулгүй ажиллагааны зааварчилгаа аваагүй, тогтоосон хугацаанд шалгалт өгөөгүй буюу тэнцээгүй иргэн, ажилтнаар ажил үүрэг гүйцэтгүүлэхийг хориглоно.

4

20. Цахилгаан тоног төхөөрөмжид ажил гүйцэтгэх ажилтнуудад дараах тусгай ажлуудыг гүйцэтгэхээр зөвшөөрөл олгосон бол энэ тухай группын үнэмлэхэд тэмдэглэнэ. (Хавсралт №2) Үүнд:

Өндөрт авирч гүйцэтгэх ажил, Хүчдэлтэй гүйдэл дамжуулах хэсэг дээр ажил гүйцэтгэх (тусгаарлагчийг

угааж цэвэрлэх солих, утас трос засварлах, хэмжүүрийн штангаар тусгаарлагч болон залгаасны хавчааруудыг шалгах, трос тослох г.м.)

Өндөржүүлсэн хүчдэлээр туршилт хийх (мегаомметрээр хэмжилт хийхээс бусад)

21. Тухайн аж ахуйн нэгж, байгууллага нь өөрийн онцлогийг харгалзан группын үнэмлэхэд тэмдэглэх тусгай ажлын нэмэлт жагсаалт гаргаж болно.

22. Шинэ ажилтныг туршлагатай ажилтанд дагалдуулан сургаж ажиллуулна. 23. Ажилтан бүр ажил үүргээ биелүүлэх явцад аюулгүй ажиллагааны нөхцөл

зөрчигдөж хүний амь нас, эрүүл мэндэд сөрөг, аюултай байдал бий болсон тохиолдолд ажлаа нэн даруй зогсоож, энэ талаар удирдлагадаа яаралтай мэдэгдэх ѐстой.

1.3. Шуурхай ажиллагаа

24. Тухайн байгууллагын удирдлагын тушаалаар батлагдсан шуурхай ажиллагаа, шуурхай үйлчилгээ-засварын ажилтан сэлгэн залгалтыг гүйцэтгэнэ.

25. Сэлгэн залгалт хийхдээ заавал зөвшөөрөл авсан байх ѐстой. 26. 1000 В-оос дээш хүчдэлийн цахилгаан тоног төхөөрөмжид сэлгэн залгалтыг

нэг нь аюулгүй ажиллагааны IV-өөс доошгүй групптэй, нөгөө нь III-аас доошгүй групптэй 2 хүн гүйцэтгэнэ.

27. Алслагдсан орон нутагт зайлшгүй шаардлагатай тохиолдолд 35 кВ хүртэлх хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид сэлгэн залгалтыг IV-өөс доошгүй групптэй нэг хүн ажил олгогчоос баталсан аюулгүй ажиллагааны зааврын дагуу шуурхай ажиллагааны удирдлагын тасралтгүй утсан холбооны хяналтан дор гүйцэтгэж болно. Энэ тохиолдолд тухайн ажилтны холбооны хэрэгсэл нь микрофонтой чихэвч болон 2 гар нь чөлөөтэй байх төхөөрөмжөөр тоноглогдсон байх ѐстой.

28. 1000 В хүртэл хүчдэлийн цахилгаан тоног төхөөрөмжид шуурхай ажиллагааг “Ашиглалтын явцад хийх ажлын жагсаалт”-д ганцаараа гүйцэтгэхээр зааснаас бусад тохиолдолд III-аас доошгүй групптэй 2 хүн гүйцэтгэнэ.

29. Гар залууртай хуурай салгуур, таслуур, автомат, рубильник гэх мэт цахилгаан тоноглолыг таслах, залгахдаа зориулалтын бээлий, нүүрэвч хэрэглэх ѐстой.

30. Цахилгаан тоног төхөөрөмжид нэг ажлын ээлжинд үйлчлэх ажилтны тоо, ажлын хуваарийг ажил олгогч эсхүл тухайн хэсэг, нэгжийн удирдлага батална.

31. Цахилгаан тоног төхөөрөмжийн хаалт хашилтгүй хүчдэлтэй байгаа гүйдэл дамжуулах хэсэгт хүн, машин механизм, ачаа өргөх кран 1 дүгээр хүснэгтэд зааснаас дотогш зайд ойртож болохгүй.

Хүснэгт 1 Хүчдэлтэй байгаа гүйдэл дамжуулах хэсэгт ойртож болох зай хэмжээ

Хүчдэл (кВ) Ажилтан ба тэдний хэрэглэж байгаа багаж хэрэгсэл, түр

хаалт хашилт хүртэл зай (м)

Машин, ачаа өргөх кран, оосорлох хэрэгсэл ба

ачааны ойртож болох зай (м)

1кВ хүртэл

Агаарын шугамд

0.6 1.0

Бусад цахилгаан

байгууламжид

Норм тогтоохгүй, хүрч шүргэж болохгүй

1.0

1-35 кВ 0.6 1.0

60* ; 110кВ 1.0 1.5

220кВ 2.0 2.5

330 кВ 2.5 3.5

400*; 500 3.5 4.5 * тогтмол гүйдэл

5

1.4 Цахилгаан тоног төхөөрөмжийн үзлэг

32. Цахилгаан тоног төхөөрөмжид үйлчлэх эрх бүхий шуурхай ажиллагаа, шуурхай үйлчилгээ-засварын III-аас доошгүй групптэй ажилтан ээлжийн хугацаандаа өөрийн хариуцсан тоног төхөөрөмжид ганцаараа үзлэг хийж болно.

33. IV-өөс доошгүй групптэй тухайн байгууллагын удирдах ажилтан ганцаараа үзлэг хийх эрхтэй байна.

34. ЦДАШ-ын үзлэгийг энэ дүрмийн холбогдох заалтын дагуу гүйцэтгэнэ. 35. Цахилгаан байгууламжид ажилладаггүй 16 нас хүрсэн иргэн, ажилтан нь

тухайн байгууламжид ганцаараа үзлэг хийх эрх бүхий ажилтны хяналтан дор орж болно. 36. Цахилгаан байгууламжид орж байгаа иргэн, ажилтны аюулгүй байдлыг

тухайн ажилтан хариуцна. 37. Үзлэг хийхдээ щит, самбар, үүр, удирдах самбарын болон тоноглолын

хаалгыг онгойлгохыг зөвшөөрнө. 38. 1000 В-оос дээш хүчдэлийн цахилгаан тоног төхөөрөмж, байгууламжийн

гүйдэл дамжуулах хэсэгт 1 дүгээр хүснэгтэд заасан зайнаас дотогш ойртох, хаалт хашилтгүй хэсэгт орох, мөн тавьсан хаалт хашилтын цаана нэвтрэхийг хориглоно.

39. Үзлэгийн үед ямар нэгэн ажил гүйцэтгэх, засвар, үйлчилгээ хийхийг хориглоно.

40. Алслагдсан болон байнгын жижүүргүй цахилгаан тоног төхөөрөмж, ЦДАШ-д гэмтэл гарсан тохиолдолд үзлэг хийх, гэмтлийг арилгах ажлыг хамтруулан хийж болох ба техникийн арга хэмжээг бүрэн авсан байх ѐстой. Энэ тохиолдолд ажил гүйцэтгэгч нь IV-өөс доошгүй групптэй, бусад нь III-аас доошгүй групптэй гишүүн бүхий бригад байна.

41. 6-35 кВ-ын цахилгаан тоног төхөөрөмжид газардлага гарсан үед ХХБ-д газардсан цэгт 4 метр, ИХБ ба ЦДАШ-д 8 метрээс дотогш зайд ойртохыг хориглоно.

42. Зөвхөн шуурхай сэлгэн залгалт хийх ба хүчдэлд өртсөн хүнийг чөлөөлөх тохиолдолд аюулгүй байдлаа бүрэн хангасны дараа дээр дурьдсанаас дотогш зайд ойртож болно.

43. Үзлэг хийж байгаагаас бусад цахилгаан байгууламж, тоног төхөөрөмжийн хаалгыг цоожилж, түгжсэн байна.

44. Хаалганы түлхүүрийг хадгалах, хүлээлцэх журмыг тухайн байгууллагын ажил олгогч баталсан байна.

45. Түлхүүрүүдийг дугаарлаж бүртгэн зориулалтын хайрцагт хадгалах ба түлхүүр тус бүрийн нэг хувийг тусгай нөөцөнд хадгална.

46. Түлхүүрийг дараах ажилтнуудад гарын үсэг зуруулж олгоно. Үүнд: Ганцаараа үзлэг хийх эрх бүхий ажилтан Шуурхай үйлчилгээ-засварын ажилтан Нарядаар ажил гүйцэтгэхэд ажлын удирдагч эсвэл ажилд оруулагч

47. Түлхүүрийг үзлэг, үйлчилгээ дууссаны дараа тухай бүрт нь эргүүлэн хүлээлгэж өгнө.

48. Алслагдсан болон байнгын жижүүргүй цахилгаан байгууламжид хийсэн үзлэг, үйлчилгээг бүрэн дуусгаад дараагийн өдрийн ажил эхлэхээс өмнө тухайн байгууламжийн түлхүүрийг буцааж өгнө.

49. Цахилгаан байгууламжийн түлхүүрийг өгч авсан тухай тусгай бүртгэл хөтлөнө.

1.5. Ажил гүйцэтгэх журам ба нөхцөл

50. Цахилгаан байгууламжид аюулгүй ажиллагааны наряд, шийдвэр, “Ашиглалтын явцад хийх ажлын жагсаалт”-ын дагуу ажил гүйцэтгэнэ. /Нарядын маягт ба түүнийг бичих зааврыг энэ дүрмийн 4 дүгээр хавсралтанд тусгав./

51. Наряд, шийдвэр ба “Ашиглалтын явцад хийх ажлын жагсаалт”-ын дагуу гүйцэтгэх ажлыг энэ дүрэм болон тухайн байгууллагын ажил олгогчийн бичгэн шийдвэрээр тодорхойлно.

52. Наряд, шийдвэр, ашиглалтын явцад хийх ажлын жагсаалтад зааснаас бусад ажлыг дур мэдэн гүйцэтгэх, ажлын байрыг өргөтгөх, өөрчлөхийг хориглоно.

6

53. Ослын үед осолдогчийг цахилгаан гүйдлийн нөлөөллөөс чөлөөлөхийн тулд холбогдох албан тушаалтанд мэдэгдэхгүйгээр цахилгаан тоног төхөөрөмжийн хүчдэлийг шууд таслаж болно.

54. Дараах ажлыг заавал технологийн картын дагуу гүйцэтгэнэ. Үүнд: 1000 В-оос дээш хүчдэлийн цахилгаан тоног төхөөрөмжийн засвар; Цахилгаан байгууламжийн гүйдэл дамжуулах хэсэг дээр хүчдэлийг

таслалгүй гүйцэтгэх ажил; Цахилгаан дамжуулах агаарын шугамын засвар;

55. 1000 В хүртэл хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид хүчдэлтэй нөхцөлд ажиллахад дараах арга хэмжээнүүдийг заавал авна. Үүнд:

Ажлын байрны зэргэлдээ байгаа санамсаргүй хүрч шүргэж болзошгүй хүчдэлтэй байгаа гүйдэл дамжуулах хэсгүүдэд хаалт, хашилт хийх;

Зориулалтын резинэн шаахай, бойтог өмсөх эсвэл тусгаарлагч тавиур буюу резинэн дэвсгэр дээр зогсож ажиллах;

Тусгаарлагч бариултай багаж (отверткийн бариул төдийгүй гол төмөр нь тусгаарлагчтай байх), резинэн бээлий, нүүрний хамгаалалт хэрэглэх;

56. Ажлын хувцасныхаа бүх товчийг бүрэн товчилж ажиллах ѐстой. Ажлын хувцсанд металл хийц болон сул унжиж салбайсан хэсэг байх ѐсгүй. Богино буюу шамласан ханцуйтай хувцастай ажиллах, гутлын түрийг эргүүлэх буюу түрийг өмдний шуумагны гадуур гаргаж өмсөхийг хориглоно.

57. Цахилгаан байгууламжид ажил гүйцэтгэх үед бүх багаж хэрэгсэл нь зориулалтын байх бөгөөд тусгаарлагчгүй багаж хэрэгсэл /төмрийн хөрөө, төмөр метр, багс г.м/-ийг хэрэглэх, цахилгаан нумын үйлчлэлээс хамгаалахаас өөр зориулалтаар орчны гэрэлтүүлгийг бууруулах нүдний шил зүүх, шуурхай ажиллагаа явуулахаас бусад тохиолдолд утсаар ярихыг хориглоно.

58. Биеийн нугарсан байдлаас эгц болоход хүний биеээс хүчдэлтэй гүйдэл дамжуулах хэсэг хүртэл 1 дүгээр хүснэгтэд зааснаас дотогш зайд ойртохоор нөхцөлд ажил гүйцэтгэхийг хориглоно.

59. Хаалт хашилтгүй гүйдэл дамжуулах хэсэг биеийн ард буюу хоѐр хажуу талд байхаар байрлалд ажиллахыг хориглоно.

60. Ажил гүйцэтгэж байгаагаас бусад цахилгаан байгууламжийн барилга, өрөө тасалгаа, үүрүүдийн хаалгыг цоож, түгжээтэй байлгана.

61. Хүчдэлтэй байгаа цахилгаан тоног төхөөрөмжийн тусгаарлагчид хамгаалах хэрэгсэл хэрэглэлгүйгээр хүрч шүргэж болохгүй.

62. ИХБ-д цахилгаан дамжуулах утас, троссууд огтлолцсон хэсэгт доор нь татагдсан утас, арматур, тусгаарлагчийг солихдоо дээр нь байрлалтай хүчдэлтэй байгаа утсанд хүрэхээс хамгаалж ургамлын гаралтай буюу синтетик материалаар хийсэн хэц татна. Хэцийг утаснуудын огтлолцсон хэсгийн хоѐр талд хөндлөн татаж бөх бат хийцэд бэхэлнэ. Утас /трос/-ыг алгуур тайван татаж өргөнө.

63. ИХБ-д цахилгаан дамжуулах утас, тросууд огтлолцсон хэсэгт дээд талд нь татагдсан хүчдэлтэй байгаа утас, трос, тусгаарлагч, арматурыг солих ажлыг утас, тросыг доош унахаас урьдчилан сэргийлэх болон нөлөөллийн хүчдэлээс хамгаалах арга хэмжээг авсан байх ѐстой. Энэ ажлыг доогуур нь огтлолцож байгаа утасны хүчдэлийг таслахгүйгээр гүйцэтгэхийг хориглоно.

64. Харанхуй буюу гэрэлтүүлэггүй газарт (байранд) ажил гүйцэтгэхийг хориглоно.

65. Ажлын байр, хэсэг, орц, гарц, зам талбайн гэрэлтүүлэг нь ажилтны нүдийг гялбуулахгүй, жигд байх ѐстой.

66. Аянга цахилгаантай үед буюу аянга цахилгаан ойртох үед ХАШ, ЦДАШ, ИХБ, ХХБ-ын оруулга, гаргалгууд болон тэдгээрийн ил задгай хэсэг, антен-цамхагийн байр, байгууламж, ЦДАШ-тай холбогдсон ХХБ-ийн тасалж залгах аппаратууд дээр ажил гүйцэтгэхийг хориглоно.

67. Шуурхай ажиллагааны удирдлагын өрөөнөөс бусад эрчим хүчний тоног төхөөрөмжид ажиллагсад нь дуулга малгайг бүчлэж өмссөн байна.

68. ЦДАШ дээр ажил гүйцэтгэх хүн нь тухайн утас трос /ган татлага/ нь бүрэн бүтэн буюу чичиргээ, доргио, зэврэлтээс болон бусад шалтгаанаар тасарч гэмтээгүй

7

тохиолдолд хүчдэлийн түвшин харгалзахгүйгээр 240мм2-аас багагүй огтлолтой утас, 70мм2-аас багагүй огтлолтой тросоор дамжин явж болно.

69. Салаалсан утас, тросоор дамжин явахдаа хамгаалах бүсний оосрыг тухайн утас, тросонд, хэрэв тусгай зориулалтын тэргэнцэр, араг хэрэглэж байгаа бол түүнд хамгаалах бүсний оосрыг бэхэлнэ.

70. Машины өрөө, цехийн таазанд байрлалтай гэрэлтүүлгийн тоноглолд гүүрэн краны тэргэнцэр дээр байрлаж үйлчлэх ажлыг хоѐроос цөөнгүй хүн гүйцэтгэх ба III-аас доошгүй групптэй хүн тухайн ажлыг гардан хийнэ. Нөгөө хүн нь ажил гүйцэтгэж байгаа хүний дэргэд байж аюулгүй ажиллагааны шаардлагатай арга хэмжээнд хяналт тавьж байна.

71. Краны тэргэнцэр дээр зөөврийн шат, тавцан мэтийн хэрэгсэл байрлуулж болохгүй. Краны тэргэнцрийн өөрийн тавцан эсвэл түүнд суурин байрлуулсан тавцан дээр ажиллавал зохино.

72. Гүүрэн краны тэргэнцэр дээр авирч гарахын өмнө краны цахилгаан тэжээлийн шугамын хүчдэлийг тасалсан байна.

73. Кранчин краны гүүр ба тэргэнцрийг зөвхөн ажил гүйцэтгэгчийн дохиогоор шилжүүлж явуулна.

74. Гүүрэн краныг шилжүүлэн явуулж байхад ажиллагсад нь краны бүхээгт эсвэл гүүрний шалан дээр байрлана.

75. Өндөрт ажил гүйцэтгэж байхдаа хамгаалах бүс хэрэглэнэ. 76. Ажил гүйцэтгэж байгаа ажилтан тэргэнцэр дээр байхад краны гүүр болон

тэргэнцрийг шилжүүлэх, явуулахыг хориглоно. 77. Газар шорооны ажил гүйцэтгэхэд холбогдох дүрэм, журмыг мөрдөж

ажиллана. 78. Согтуурсан буюу мансуурсан, биеэ хянах чадваргүй болон бригадын

бүрэлдэхүүнд ороогүй хүнээр цахилгаан байгууламжид ажил гүйцэтгүүлэх, ажил гүйцэтгэж байх үед дэргэдээ байлгахыг хатуу хориглоно.

Хоѐр. АЮУЛГҮЙ АЖИЛЛАГААГ ХАНГАХ ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТЫН АРГА ХЭМЖЭЭ

2.1 Ерөнхий шаардлага, аюулгүй ажиллагааг хариуцагчид, тэдгээрийн эрх, үүрэг

79. Цахилгаан байгууламжид ажил гүйцэтгэхдээ аюулгүй ажиллагааг хангах дараах зохион байгуулалтын арга хэмжээг авч хэрэгжүүлнэ. Үүнд:

Аюулгүй ажиллагаа хариуцагчдыг томилох; Наряд олгох, шийдвэр өгөх буюу ажлын даалгавар өгөх; Ажлын байр бэлтгэх ба ажилд оруулах зөвшөөрөл өгөх; Ажлын байр бэлтгэх; Ажилд оруулах; Ажлын явцад хяналт тавих; Ажлын завсарлага ба ажилд үргэлжлүүлэн оруулах; Ажил бүрэн дуусах үед ажлын байрыг хүлээлгэн өгөх ба хүлээн авах, наряд

(шийдвэр) хаах; Ажлын байрыг хүлээн авч наряд (шийдвэр) хаасны дараа хүчдэлд залгах;

80. Цахилгаан байгууламжид гүйцэтгэх ажлын аюулгүй байдлыг дараах ажилтан нар хариуцна:

Ажил олгогч Наряд олгогч, шийдвэр өгөгч, ажлын даалгавар өгөгч; Ажлын удирдагч; Ажлын байр бэлтгэх ба ажилд оруулах зөвшөөрөл олгогч /цаашид

зөвшөөрөл олгогч гэх/ Ажлын байр бэлтгэгч; Ажилд оруулагч; Ажлын хариуцлагатай гүйцэтгэгч /цаашид ажил гүйцэтгэгч гэх/;

8

Ажиглагч /Хянагч/; Бригадын гишүүн;

81. Ажил олгогч нь аюулгүй байдлыг хариуцагчид болон цахилгаан байгууламжид ганцаараа үзлэг хийх эрх бүхий ажилтны нэрсийг энэхүү дүрмийн шаардлагад нийцүүлэн тухай бүр шинэчлэн батална.

82. 1000 В-оос дээш хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид V групптэй, 1000 В хүртэл хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид IV-өөс доошгүй групптэй ажилтанд наряд олгох, шийдвэр өгөх эрх олгоно.

83. Аваари устгах, түүний уршгийг арилгах зайлшгүй шаардлагатай үед наряд, шийдвэр өгөх эрх бүхий ажилтан байхгүй тохиолдолд наряд олгох, шийдвэр өгөх үүргийг ажил олгогчоос баталсан журмын дагуу шуурхай ажиллагааны IV групптэй ажилтан гүйцэтгэж болно.

84. Наряд олгогч, шийдвэр болон ажлын даалгавар өгөгч нь тухайн ажлыг аюулгүй гүйцэтгэх шаардлага, бололцоог тодорхойлно.

85. Наряд олгогч нь наряддаа тусгасан аюулгүй ажиллагааны арга хэмжээ нь бүрэн, үнэн зөв болсон, түүнчлэн бригадын бүрэлдэхүүний мэдлэг чадварын түвшин, ажилтны тоо, аюулгүй ажиллагаа хариуцагч нарыг томилсон байдал, тэдгээрийн аюулгүй ажиллагааны групп нь гүйцэтгэж байгаа ажилтайгаа тохирч байгаа эсэх, ажлын удирдагч буюу ажил гүйцэтгэгч, ажиглагч, хянагч нарт тухайлсан зааварчилгаа өгөхийг тус тус хариуцна.

86. Ажлын удирдагчаар V групптэй ажилтныг батална. 87. Ажлын удирдагч нь нарядад заасан аюулгүй байдлыг хангах бүх арга

хэмжээний биелэлт, тэдгээрийн бүрэн хангалттай болсон эсэх, ажлыг аюулгүй гүйцэтгэх зохион байгуулалт болон ажил гүйцэтгэгчид тухайлсан зааварчилгаа өгөх, ажил гүйцэтгэгчээс бригадын гишүүдэд тухайлсан зааварчилгаа өгсөн эсэхийг тус тус хариуцна.

88. Ажлыг ажил удирдагчийн тасралтгүй хяналтан дор гүйцэтгэх шаардлагатай бол наряд олгогч нь нарядын “Тусгай заалт” мөрөнд энэ тухай бичих ѐстой.

89. Ажлын удирдагчийг 1000 В-оос дээш хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид ажил гүйцэтгэхэд томилох ба 1000 В хүртэл хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид ажлын удирдагч томилохгүй байж болно.

90. Ажлын удирдагчийг дор дурьдсан ажлыг гүйцэтгэхэд хүчдэлийн түвшинг үл харгалзан заавал томилно. Үүнд:

Машин, механизм ашиглан ажил гүйцэтгэх; Гүйдэл дамжуулах хэсгийг бүх талаас нь хүчдэлээс салгасан эсхүл

цахилгаан холболтын энгийн хялбар бүдүүвч бүхий цахилгаан байгууламж, цахилгаан хөдөлгүүр, тэдгээрийн хуваарилах байгууламж доторх холболтууд болон энэ дүрмийн 117-р зүйлд зааснаас бусад бүх төрлийн цахилгаан тоног төхөөрөмжийн хүчдэлийг тасалж ажил гүйцэтгэх;

Тээврийн хэрэгслийн нягтрал ихтэй болон 2 ба түүнээс дээш тооны кабель шугам, холбооны шугам бүхий газарт ажил гүйцэтгэх;

Агаарын шугамын бүх төрлийн тулгуур суурилуулах, босгох, буулгах, эд ангиудыг солих;

Цахилгаан дамжуулах шугамын тээврийн хэрэгслийн гол зам болон бусад шугамтай огтлолцсон хэсэг, ил хуваарилах байгууламж доторх шугамын утас огтлолцсон хэсэгт тус тус ажиллах;

Шинээр суурилуулсан цахилгаан байгууламж, цахилгаан дамжуулах шугамыг залгах;

Цахилгаан байгууламж, цахилгаан дамжуулах шугамын утас ба троссын холболтын бүдүүвч /схем/-ийг өөрчлөх;

Олон хэлхээт цахилгаан дамжуулах агаарын шугамын таслагдсан хэлхээн дээр нэг хэлхээ нь нөгөө хэлхээнийхээ дээр байрласан үед болон 2-оос олон хэлхээтэй шугамын нэг буюу түүнээс дээшх тооны хэлхээнд хүчдэлтэй үлдэх үед ажиллах;

Тухайн цахилгаан байгууламжид хоѐр ба түүнээс олон тооны бригад нэгэн зэрэг ажиллах;

Агаарын шугамын фаз дээр ээлжлэн засвар хийх;

9

Нөлөөллийн хүчдэлтэй үед ажиллах; 91. Ажил олгогчоос тусгайлан эрх олгосон, ажлын байрны тодорхойлолтод нь

шуурхай ажиллагааг зохицуулахаар заасан аюулгүй ажиллагааны V групптэй ажилтан зөвшөөрөл олгогч байна.

92. Зөвшөөрөл олгогч нь нарядад заасан аюулгүй байдлыг хангах арга хэмжээ нь бүрэн, үнэн зөв ба гүйцэтгэх ажлын онцлогт тохирсон эсэхэд хяналт тавих, ажлыг аюулгүй гүйцэтгэхийн тулд тоног төхөөрөмжид хийх таслалт, газардуулгын арга хэмжээнүүдийг хэрэгжүүлэх боломжтой ба тэдгээр нь хангалттай болох, мөн түүнчлэн ажилд оруулж байгаа бригадуудын ажлын хуваарилалт, хугацаа болон ажлын байр бэлтгэгч, ажилд оруулагчид тухайлсан зааварчилгаа өгөхийг тус тус хариуцна.

93. Зөвшөөрөл олгогч нь ажлын байр бэлтгэгч /тухайн байгууламжийг хариуцсан шуурхай ажиллагаа буюу шуурхай үйлчилгээ-засварын ажилтан/-д мөн түүнчлэн ажилд оруулагчид тухайн тоног төхөөрөмжид урьдчилан гүйцэтгэсэн таслалт ба тавьсан газардуулгын тухай мэдэгдэх ѐстой.

94. Ажлын байр бэлтгэгч нь нарядад заасан (таслах, цоожлох, плакат өлгөх, хаалт хашилт, газардуулга тавих гэх мэт) ажлын байр бэлтгэх арга хэмжээнүүдийг бүрэн, үнэн зөвөөр гүйцэтгэхийг хариуцна.

95. Тухайн цахилгаан байгууламжид сэлгэн залгалт хийх зөвшөөрөлтэй шуурхай ажиллагааны буюу шуурхай үйлчилгээ-засварын ажилтан ажлын байр бэлтгэх эрхтэй байна.

96. Ажилд оруулагч нь аюулгүй байдлыг хангахаар авсан арга хэмжээ нь наряд (шийдвэрт)-т заагдсан арга хэмжээтэй тохирч үнэн зөв ба хангалттай болсныг, мөн түүнчлэн ажлын удирдагч, ажил гүйцэтгэгч, ажиглагч нарт тухайлсан зааварчилгаа өгөхийг тус тус хариуцна.

97. Ажлын байр бэлтгэгч, ажилд оруулагчийг шуурхай ажиллагааны буюу шуурхай үйлчилгээ-засварын ажилтан нараас томилох бөгөөд аюулгүй ажиллагааны IV-өөс доошгүй групптэй байх ѐстой.

98. Ажил гүйцэтгэгч нь дор дурьдсан асуудлыг хариуцна. Бэлтгэсэн ажлын байр нь нарядад заасан арга хэмжээтэй тохирч, аюулгүй

байдлыг хангасныг; Бригадын гишүүдэд өгсөн тухайлсан зааварчилгаа бүрэн, чанартай

болсныг; Ажил гүйцэтгэхэд шаардлагатай хамгаалах хэрэгсэл, багаж, бусад

хэрэгсэлийн бүрэн, бүтэн байдлыг; Багаж, хэрэгслийг зөв ашиглаж, хэрэглэхийг; Тухайн ажлын байранд тавьсан газардуулга, хаалт хашилт, аюулгүй

ажиллагааны плакат, тэмдэг, цоож, түгжээний бүрэн бүтэн, хөдөлгөөнгүй байдлыг;

Ажлыг аюулгүй гүйцэтгэх, энэ дүрмийг өөрөө болон бригадын гишүүд дагаж мөрдөхийг;

Бригадын гишүүдэд байнгын хяналт тавихыг;

99. Нарядаар ажил гүйцэтгэх үед ажил гүйцэтгэгч нь 1000 В-оос дээш хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид IV-өөс доошгүй групптэй, 1000 В хүртэл хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид ажил гүйцэтгэх /хорт хий ялгарч болзошгүй газар доорх байгууламж, хүчдэлтэй тоног төхөөрөмж, байгууламжид буюу тэдгээрийн доор ажил гүйцэтгэхээс бусад/ үед III-аас доошгүй групптэй байх ѐстой.

100. Энэ дүрмийн 149, 151, 365, 734-т зааснаас бусад тохиолдолд шийдвэрээр ажил гүйцэтгэх үед ажил гүйцэтгэгч нь III групптэй байж болно.

101. Ажиглагчийг цахилгаан байгууламжид бие даан ажиллах эрхгүй ажилтнаас бүрдсэн эсвэл бригадын гишүүдийг хэд хэдэн ажлын байранд тараан байрлуулах үед бригадын ажиллагаанд давхар хяналт тавих зорилгоор томилно.

102. Ажиглагч нь аюулгүй ажиллагааны III-аас доошгүй групптэй байх ба дор дурьдсан байдалд ажиглалт хийж хяналт тавина:

Бэлтгэсэн ажлын байр нь аюулгүй байдлыг хангасан эсэх; Бригадын гишүүдэд өгсөн тухайлсан зааварчилгаа бүрэн, ойлгомжтой,

чанартай болсон эсэх;

10

Ажлын байранд тавьсан газардуулга, хаалт, хашилт, плакат, тэмдэг, цоож, түгжээ бүрэн, бүтэн эсэх;

Аюултай нөхцөл байдал үүссэн эсэх; Ажиглалтын явцад аливаа зөрчил илэрвэл ажил гүйцэтгэгч /ажлын

удирдагч/-д нэн даруй мэдэгдэнэ. 103. Бригадын гишүүн бүр энэхүү дүрэм, ажил эхлэх ба ажлын явцад авсан

зааварчилгаа, түүнчлэн ажил олгогчоос баталсан заавар, журмыг биелүүлэх үүрэгтэй. 104. Ажил гүйцэтгэх явцад бусдын анхаарлыг саринуулах, сэтгэл санааг

үймүүлэх, тоглох үйлдэл гаргах, шаардлагагүй тохиолдолд утсаар ярихыг хатуу хориглоно.

105. Ажлын аюулгүй байдлыг хариуцах ажилтныг 2 дугаар хүснэгтэд заасны дагуу хавсран гүйцэтгүүлж болно.

Хүснэгт 2

Аюулгүй ажиллагаа хариуцах ажилтны үүргийг хавсран гүйцэтгэж болох тодорхойлолт

№ Аюулгүй ажиллагаа хариуцах ажилтан Хэний үүргийг хавсран гүйцэтгэж

болох

1 Наряд олгогч, шийдвэр өгөгч Ажлын удирдагчийг; Байнгын жижүүргүй ажлын байранд ажилд оруулагчийг;

2 Ажлын удирдагч Ажил гүйцэтгэгчийг;

3 Шуурхай үйлчилгээ-засварын хүн ажлын удирдагч байвал

Байнгын жижүүргүй ажлын байранд ажилд оруулагчийг;

4 Шуурхай үйлчилгээ-засварын хүн ажил гүйцэтгэгч байвал

Энгийн тодорхой схемтэй цахилгаан байгууламжид ажилд оруулагчийг;

5 Ажил гүйцэтгэгч IV групптэй байвал Реле хамгаалалт, автоматикийн төхөөрөмжид ажилд оруулагчийг;

6 Шуурхай үйлчилгээ-засварын хүн ажилд оруулагч байвал

Бригадын гишүүнийг;

106. Хүчдэлийн түвшинээс үл хамааран ЦДАШ-д ажлын байр бэлтгэхдээ таслах, залгах аппаратаар үйлдэл хийхгүйгээр зөвхөн хүчдэлгүй болсныг шалгаад зөөврийн газардуулга тавих бол ажлын удирдагч эсхүл ажил гүйцэтгэгч нь засварын ажилтнаас томилогдсон тохиолдолд ажилд оруулагчийн үүргийг хавсран гүйцэтгэж болно.

2.2. Нарядаар гүйцэтгэх ажлын зохион байгуулалт

107. Нарядыг хоѐр хувь бичнэ. Хэрвээ телефон, радио, факс, цахим шуудангаар дамжуулж байгаа бол наряд олгогч нь нэг хувь, түүнийг хүлээн авч байгаа ажилтан хоѐр хувь бичиж, нягтлан шалгасны дараа наряд олгогчийн гарын үсэг зурах мөрөнд наряд олгогчийн нэрийг бичээд өөрийн гарын үсгээ зурж, бичлэгийн үнэн зөв болохыг батална.

108. Ажил гүйцэтгэгч нь ажилд оруулагчаар давхар томилогдсон тохиолдолд нарядыг дамжуулах аргаас нь үл хамааран хоѐр хувь бичих ба нэг хувь нь наряд олгогчид үлдэх ѐстой.

109. Тухайн онцлогоос нь (диспетчерийн байрлал) хамаарч нарядын нэг хувийг зөвшөөрөл олгогчид (диспетчерт) үлдээж болно.

110. Ажлын удирдагчид олгох нарядын тоог наряд олгогч тогтооно. Ажилд оруулагч, эсвэл ажил гүйцэтгэгчид ээлж дараатайгаар гүйцэтгэх ажлын хэд хэдэн нарядыг зэрэг олгож болно.

111. Өмнө нь өгсөн нарядаар гүйцэтгэх ажлын хүрээнд дараа нь өгөх нарядын ажил ямар нэгэн давхцал үүсгэх, эсвэл аюулгүй ажиллагааг хангах үйл ажиллагаа нь нэгдмэл байх шаардлагатай тохиолдолд түрүүчийн ажлын наряд олгогч, ажлын удирдагчтай зөвшөөрөлцөх ѐстой.

112. Дээрх тохиолдолд нарядыг ажил эхлэхийн өмнө зөвшөөрөлцөөд нарядын “тусгай заалт” мөрөнд “зөвшөөрсөн” гэж бичээд өмнө нь наряд олгосон хүн гарын үсэг зурсан байвал зохино. Энэ тухай зөвшөөрөл олгогч нь шуурхай ажиллагааны журналд

11

тэмдэглэж өмнө өгсөн нарядын ажлын хариуцлагатай гүйцэтгэгчид мэдэгдэж, нарядын “тусгай заалт”-д тэмдэглүүлэх ба ажил гүйцэтгэгч нь өөрт байгаа нарядын “тусгай заалт” мөрөнд “зөвшөөрсөн” гэж бичээд зөвшөөрөл өгсөн хүний нэрийг бичиж өөрийн гарын үсгийг зурна.

113. Нарядыг ажил эхлэх өдрөөс хуанлийн 15 хоногоос илүүгүй хугацаатай олгоно. Ажлын завсарлагаар наряд нь хүчинтэй хэвээр байна.

114. Наряд олгосон ажилтан эсвэл тухайн цахилгаан байгууламжид наряд олгох эрхтэй өөр ажилтан нарядыг хуанлийн 15 хоногоос илүүгүй хугацаагаар нэг удаа сунгаж болно. Наряд сунгах зөвшөөрлийг телефон, факс, цахим шуудангаар эсвэл ажил гүйцэтгэгчид шууд өгч болно. Энэ тохиолдолд зөвшөөрөл авсан ажилтан нь нарядад зөвшөөрөл өгсөн хүний нэрийг бичиж өөрөө гарын үсэг зурна.

115. Бүрэн дууссан ажлын нарядыг 185 хоног хадгалах ба дараа нь устгаж болно. Нарядаар ажил гүйцэтгэх үед осол, аваари гарсан бол тухайн нарядыг зөрчлийг судалсан баримт бичигтэй хамт хадгална.

116. Нарядаар гүйцэтгэсэн ажлыг “Наряд ба шийдвэрийн бүртгэлийн журнал”-д бичнэ. (хавсралт №5)

117. Энэ дүрмийн 117, 118, 119, 122, 123, 126 дугаар заалтад дурьдсанаас бусад тохиолдолд нэг холболтын нэг ба хэд хэдэн ажилд нэг наряд олгохыг зөвшөөрнө. Энэ тохиолдолд ажлыг хийж гүйцэтгэх бүх ажлын байрыг бригадыг ажилд оруулахаас өмнө бэлтгэсэн байх ѐстой.

118. 1000 В-оос дээш хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид гүйдэл дамжуулах хэсэг, түүний дотор ЦДАШ, КШ-ын оруулгын хүчдэлийг бүх талаас нь бүрэн тасалсан, зэргэлдээх цахилгаан байгууламжид орох боломжийг хааж түгжсэн (1000 В хүртэл хүчдэлийн щит, цуглуулга нь хүчдэлтэй байж болно) тохиолдолд тухайн байгууламжийн бүх холболтууд дээр нэгэн зэрэг ажиллахад нэг наряд олгож болно.

119. 1000 В хүртэл хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид гүйдэл дамжуулах хэсгийг бүх талаас нь бүрэн тасалсан тохиолдолд тухайн ХБ-н ерөнхий шин, хуваарилах щит, цуглуулга мөн түүнчлэн бусад холболтууд дээр нэгэн зэрэг ажиллахад нэг наряд олгож болно.

120. Агрегат (зуух, турбин, генератор г.м.) болон бие даасан технологийн байгууламж (үнс зайлуулах систем, сүлжээний ус халаагч, бутлуур г.м.)-ийг засварт гаргах үед тэдгээрийн цахилгаан хөдөлгүүр болон ХБ-д ажил гүйцэтгэх нэг наряд олгож болно.

121. БХБ маягийн шкафаар тоноглогдсон ХБ-ийн холболтууд ба тэдгээрээс тэжээгдэж байгаа цахилгаан хөдөлгүүр дээр нэг нарядаар ажил гүйцэтгэхэд нэг ажлын байрнаас нөгөө ажлын байранд шилжих үйлдлийг нарядад бичих шаардлагагүй ба бригадын гишүүдийг ажлын байранд тараан ажиллуулахыг зөвшөөрнө.

122. ХБ нь өөр хийцтэй бол түүний холболт болон цахилгаан хөдөлгүүр дээр ажилд оруулах ба ажлын нэг байрнаас нөгөө байранд шилжихийг нарядад тэмдэглэх ѐстой.

123. 3-110 кВ-ын ХБ-д нэг систем шинтэй бүх секцийг засварт гаргахад тэдгээр секцийн ерөнхий шин ба түүний бүх (эсвэл аль нэг) холболтод гүйцэтгэх ажилд нэг наряд олгохыг зөвшөөрнө. Эдгээр секцийн хүрээнд бригадын гишүүдийг тараан ажиллуулахыг зөвшөөрнө.

124. Нэг цахилгаан байгууламжийн нэг буюу хэд хэдэн холболт дээр нэгэн зэрэг эсвэл дэс дараатайгаар дор дурьдсан ажлыг гүйцэтгэхэд нэг наряд олгож болно.

Цахилгаан тоног төхөөрөмжийг турших, реле хамгаалалт, автоматик, телемеханик, хориг түгжээ, хэмжих хэрэгслийг шалгаж тохируулах;

Нэг холболтын сэлгэн залгалтын аппарат /түүний дотор тухайн аппаратын залуур нь өөр байранд байх/-д засвар хийх;

Туннель, коллектор, худаг, ухсан нүхэнд байгаа дан кабелийг засах; Бригадын үйл ажиллагаанд ажил гүйцэтгэгч нь хяналт тавих бололцоотой

ухсан хоѐр нүх, эсвэл ХБ-ийн зэргэлдээ ухсан нэг нүхэнд хоѐроос илүүгүй кабель шугамд засвар хийх;

Дээрх ажлыг гүйцэтгэхдээ бригадын гишүүдийг тараан ажиллуулж болох бөгөөд нэг ажлын байрнаас нөгөө ажлын байранд шилжих үйлдлийг нарядад бичих шаардлагагүй.

12

125. Нарядаар гүйцэтгэх ажил бүрэн дуусахаас өмнө аль ч холболт, түүний дотор цахилгаан хөдөлгүүрийг ажиллуулж туршихаар хүчдэл залгах, залгах бэлтгэл хийхийг хориглоно.

126. Нарядад бичигдсэн ажлын байрны хүрээнд III-аас доошгүй групптэй нэг болон хэд хэдэн бригадын гишүүнийг ажил гүйцэтгэгчээс тусад нь ажиллуулж болно. Энэ тохиолдолд ажил гүйцэтгэгч нь тусдаа ажил гүйцэтгэх бригадын гишүүдийг тухайн ажлын байранд нь хүргэж өгөөд аюулгүй ажиллагааны зааварчилгаа өгөх ба зааварчилгаа өгсөн, авсан тэмдэглэл хөтлөх шаардлагагүй.

127. Хэд хэдэн дэд станц дээр эсвэл нэг дэд станцын хэд хэдэн холболт дээр дараалуулан гүйцэтгэх ижил төрлийн дараах ажилд нэг наряд олгож болно. Үүнд:

Тусгаарлагчийг арчиж цэвэрлэх; Контакт авалцах холбоосыг чангалах; Тосны сорьц авах, тос нэмэх; Трансформаторын анцаф өөрчлөх; Реле хамгаалалт, автоматик, хэмжих багажийг шалгах; Гадны эх үүсвэрээс хүчдэл авч өндөр хүчдэлийн туршилт хийх; Тусгаарлагчийг штангаар шалгах; КШ-ын гэмтлийг тодорхойлох;

Энэ заалтаар олгосон наряд нэг хоногийн хугацаанд хүчинтэй байна. 128. Дэд станц ба холболт тус бүрт нь авах арга хэмжээг нарядын холбогдох

хэсэгт нь бичиж баталгаажуулна. 129. Дэд станц бүрийг нарядад тусгагдсан ажил бүрэн дууссаны дараа хүчдэлд

залгахыг зөвшөөрнө. 130. Хуваарилах байгууламжийн хашаанд байгаа ЦДАШ-д тухайн шугамд

үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллагын олгосон нарядаар ажил гүйцэтгэнэ. 131. Байнгын жижүүртэй хуваарилах байгууламж дахь ЦДАШ-ын төгсгөлийн

тулгуур дээр ажил гүйцэтгэхэд уг хуваарилах байгууламжийн шуурхай ажиллагааны ажилтан нь ажил гүйцэтгэх бригадад зааварчилгаа өгч, тухайн тулгуурт хүргэж өгөх үүрэгтэй.

132. Байнгын жижүүргүй цахилгаан байгууламжид шугамын бригадын ажил гүйцэтгэгч нь ХБ-ийн түлхүүрийг авч өөрөө тухайн тулгуурт бригадыг дагуулан очихыг зөвшөөрнө.

133. Ил хуваарилах байгууламжийн портал, хаалттай хуваарилах байгууламжийн барилга, иж бүрдмэл хуваарилах байгууламжийн дээвэр дээр ажил гүйцэтгэхэд тухайн хуваарилах байгууламжид үйлчилдэг шуурхай ажиллагааны ажилтанг ажилд оруулагчаар томилж нарядын дагуу бригадыг ажилд оруулна.

134. Хуваарилах байгууламжаас бригад нь ажил гүйцэтгэгчийн хамт гарч болох ба харин бригадын зарим гишүүдийн хувьд энэ дүрмийн 205, 206, 207-д заасныг мөрдлөгө болгоно.

135. Хуваарилах байгууламжийн кабель шугамын холболт дээр хийгдэх ажлыг тухайн хуваарилах байгууламжийн үйлчилгээг хариуцагч байгууллагын олгосон нарядаар гүйцэтгэнэ. Хэрэв хуваарилах байгууламж болон кабель шугам нь өөр өөр байгууллагын эзэмшилд байдаг бол дээр дурьдсан ажлыг энэ дүрмийн 12-р бүлэгт заасны дагуу гүйцэтгэнэ. Дээрхийн аль ч тохиолдолд ХБ-ийн ашиглалт үйлчилгээ хариуцагч байгууллагын ажилтан ажилд оруулагч байна.

136. Хуваарилах байгууламж дахь холбооны төхөөрөмжид гүйцэтгэх ажлыг тухайн тоног төхөөрөмжийн үйлчилгээг хариуцагчийн олгосон нарядаар гүйцэтгэнэ. Энэхүү ажлын нарядыг ХБ-ийн ашиглалт үйлчилгээг хариуцагч олгож болно.

137. Холбооны конденсатор, өндөр давтамжийн заградитель дээр зөвхөн ХБ-ийн ашиглалт үйлчилгээг хариуцагчийн олгосон нарядаар ажил гүйцэтгэнэ.

138. Диспетчерийн ба технологийн удирдлагын хэрэгслийн төхөөрөмж дээр тухайн хуваарилах байгууламжийн үйлчилгээг хариуцагч ажилтан ажлын байр бэлтгэх ба ажилд оруулна.

139. ЦДАШ-д ажил гүйцэтгэхдээ бие даасан шугам эсхүл салбарласан шугам тус бүрт, харин олон хэлхээт шугамд ажил гүйцэтгэхдээ хэлхээ тус бүрт нь наряд олгоно. Доорх тохиолдолд хэд хэдэн агаарын шугам (тэдгээрийн хэлхээнд)-д нэг наряд олгож болно. Тухайлбал:

13

Бүх хэлхээний хүчдэлийг тасалсан эсвэл бүх хэлхээ нь хүчдэлтэй байгаа олон хэлхээт агаарын шугамд ажил гүйцэтгэх;

ЦДАШ-ын огтлолцсон хэсгүүдэд ажил гүйцэтгэх; 1000 В хүртэл хүчдэлийн ЦДАШ-уудад тэдгээрийн тэжээлийн

трансформатор (АТП, ХТП, КТП г.м.)-ын хүчдэлийг тасалсан нөхцөлд ээлж дараатайгаар ажил гүйцэтгэх;

ЦДАШ-ын гүйдэл үл дамжуулах хэсэг дээр хүчдэлийг нь таслах шаардлагагүй ижил төрлийн ажил гүйцэтгэх;

Засварлах гэж байгаа ЦДАШ нь нөлөөллийн хүчдэлтэй эсэх болон тухайн ЦДАШ-тай огтлолцсон ЦДАШ-ын хүчдэлийг таслаж, газардуулга хэрхэн тавих шаардлагатайг (энэ дүрмийн 3.6 дугаар зүйлийн дагуу) нарядад тодорхой бичнэ. Түүнчлэн ажлын нөхцлөөс хамааран ЦДАШ-ын ойролцоо байрлалтай ЦДАШ-ын хүчдэлийг таслах шаардлагатай бол энэ тухай нарядад дээрхийн адил бичнэ.

140. ЦДАШ-ын өөр өөр хэсэг, тулгуур дээр нэг нарядаар ажил гүйцэтгэх үед ажлын нэг байрнаас нөгөө байранд шилжих үйлдлийг нарядад бичих шаардлагагүй.

141. Хүчдэлийг нь тасалсан агаарын шугамын 2 км-ээс илүүгүй урттай хэсэгт бригадыг тараан ажиллуулж болно. Харин анкерын их урттай алгасалтанд утас, трос угсрах ба буулгах үед бригадын ажиллах хэсгийн уртыг наряд олгогч тодорхойлно.

142. Хүчдэлтэй байгаа гүйдэл дамжуулах хэсэг дээр ажил гүйцэтгэх үед бригад нь зөвхөн нэг тулгуур (завсарын нэг алгасалтан) дээр эсвэл зэргэлдээ орших хоѐр тулгуур дээр л ажил гүйцэтгэж болно.

143. Фаз тус бүрээр гүйцэтгэх засварын ажлын үед фазын утасны солбицлын нэг хэсэгт л наряд олгоно.

2.3. Шийдвэрээр гүйцэтгэх ажлын зохион байгуулалт

144. Ажил гүйцэтгэх хугацаа нь тухайн ажлыг хийх ажилтны тухайн өдрийн ажлын цагаар хязгаарлагдах, энэхүү дүрмээр зөвшөөрсөн нэг удаа гүйцэтгэх ажлыг шийдвэрээр гүйцэтгэнэ. Ажлыг үргэлжлүүлэх шаардлага гарсан эсвэл ажлын нөхцөл, бригадын бүрэлдэхүүнд өөрчлөлт орсон тохиолдолд шийдвэрийг шинээр өгнө.

145. Шийдвэрээр ажил гүйцэтгэх үед ажлын завсарлагын дараа ажил гүйцэтгэгч нь ажилд оруулна.

146. Шийдвэрээр гүйцэтгэх ажлын жагсаалтыг ажил олгогч батлах бөгөөд наряд олгогч, шийдвэр өгөгчийн шийдсэнээр нарядаар хийж болно.

147. Шийдвэр өгөгч нь ажил гүйцэтгэгчид шийдвэр өгөх ба ажил гүйцэтгэгч нь зөвшөөрөл олгогчоос зөвшөөрөл авсны дараа ажлыг гүйцэтгэнэ. Байнгын жижүүргүй цахилгаан байгууламжид урьдчилан ажлын байр бэлтгэх шаардлагагүй тохиолдолд ажлыг гүйцэтгэх ажилтанд шууд өгч болно.

148. Шийдвэрийг хэд хэдэн цахилгаан байгууламж (холболт) дээр дараалуулан гүйцэтгэх ажилд нэг удаа өгч болно.

149. Шийдвэрээр гүйцэтгэж байгаа ажлыг “Наряд ба шийдвэрийн бүртгэлийн журнал” /хавсралт №5/-д бүртгэнэ.

150. 1000 В-оос дээш хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид ажлын байр бэлтгэх хугацааг оролцуулахгүйгээр нэг цагаас илүүгүй хугацаанд хойшлуулшгүй гүйцэтгэх шаардлагатай ажлыг шуурхай ажиллагааны болон шуурхай үйлчилгээ-засварын ажилтан эсвэл түүний хяналтан дор засварын ажилтан шийдвэрээр гүйцэтгэж болно.

151. Хойшлуулшгүй боловч нэг цагаас илүү хугацаагаар, мөн ажиглагчийг оролцуулаад гурваас илүү хүн хийх ажлыг нарядаар гүйцэтгэнэ.

152. Хойшлуулшгүй ажил гүйцэтгэж байгаа, эсвэл хяналт тавьж байгаа шуурхай ажиллагааны буюу шуурхай үйлчилгээ-засварын ажилтан нь 1000 В-оос дээш хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид IV-өөс доошгүй групптэй, 1000 В хүртэл хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид III-аас доошгүй групптэй байх ба бригадын гишүүд нь III-аас доошгүй групптэй байх ѐстой.

153. Шийдвэрээр ажилд оруулахын өмнө шийдвэр өгөгчийн тодорхойлсон ажлын байр бэлтгэх техникийн бүх арга хэмжээг авсан байх ѐстой.

154. 1000 В-оос дээш хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид дор дурьдсан ажлыг шийдвэрээр гүйцэтгэж болно. Тухайлбал:

14

Кабелийг нь салгаж үзүүрүүдийг нь богино холбон газардуулсан цахилгаан хөдөлгүүр дээр хийгдэх ажил;

Гаргалгын шин буюу кабелийг нь салгаж тусгаарласан генератор дээр хийгдэх ажил;

Кабелийн бүх үзүүрүүдийг нь тайлж хөндийрүүлсэн үед кабелийн гэмтлийг тодорхойлох ажил;

155. 1000 В хүртэлх хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид дор зааснаас бусад тохиолдолд шийдвэрээр ажил гүйцэтгэж болно. Тухайлбал:

Нарядаар гүйцэтгэхээр заасан; Хуваарилах байгууламжийн ерөнхий шин, эсвэл түүний холболтууд дээр

ажиллахад ерөнхий шинд нь хүчдэл залгагдаж болзошгүй нөхцөлтэй; ЦДАШ-д ачаа өргөх машин, механизм ашиглан ажил гүйцэтгэх; Гадна гэрэлтүүлгийн сүлжээний ашиглалт, засвар үйлчилгээний ажил

гүйцэтгэх; Энэ дүрмийн 69-д заасан нөхцөлд

156. Цахилгаан гүйдэлд хүн нэрвэгдэж болзошгүй онцгой аюултайд тооцогддогоос бусад өрөө тасалгаанд байгаа 1000 В хүртэл хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид III-аас доошгүй групптэй ажилтан ажил гүйцэтгэгчийн эрхтэй бол шийдвэрээр ганцаараа ажиллаж болно.

157. Шийдвэрээр ажил гүйцэтгэгч нь реле хамгаалалт, хэмжүүрийн хэрэгсэл, автоматик, хоѐрдогч хэлхээ, телемеханик, холбоо ба таслах залгах аппаратын залуур, удирдлагын шүүгээнд угсралт, засвар, ашиглалтын ажил гүйцэтгэх явцад тэдгээр нь хүчдэлтэй эсэхээс үл хамааран дээрх тоноглолуудыг шуурхай ажиллагааны ажилтны зөвшөөрлөөр таслах буюу залгах, реле хамгаалалт, цахилгаан автоматикийн тоноглолыг таслах залгах үйлдэлд нь ажиллуулан шалгаж болно.

158. 1000 В-оос дээш хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид III-аас доошгүй групптэй нэг ажилтан дараах ажлыг шийдвэрээр гүйцэтгэж болно. Үүнд:

ИХБ-ийн дэвсгэр газрыг тохижуулах, өвс ургамлыг хадаж цэвэрлэх, зам талбайн цасыг цэвэрлэх;

ХБ-ийн шүүгээний гадна газрын хөрс, шалнаас ажилтны хөлний ул хүртэл 1,2 метрээс илүүгүй өндөрт байрлалтай радио, телефон утсан холбооны тоноглол, гэрэлтүүлгэнд засвар үйлчилгээ хийх;

Тос цэвэрлэх ба хатаах үед хатаагч төхөөрөмж ба түүнтэй адилтгах туслах аппаратад үйлчлэх;

ХБ-ийн шүүгээний гадна байрлалтай тоног төхөөрөмжийн их бие дээрх бичлэгийг сэргээх;

Ажиллагаанаас гаргасан трансформатор, генератор ба бусад тоног төхөөрөмжийг хатаах явцад хяналт тавих;

Энэ дүрмээр зөвшөөрсөн бусад ажлыг гүйцэтгэх;

159. ЦДАШ-д хүчдэлийг нь таслах шаардлагагүй, гүйдэл үл дамжуулах хэсэгт гүйцэтгэх дараах ажлыг шийдвэрээр гүйцэтгэж болно. Үүнд:

Газрын хөрснөөс ажил гүйцэтгэж буй ажилтны хөлний ул хүртэл 1,2 метр хүртэл өндөрт авиран гүйцэтгэх;

Тулгуурын хийцийг задалж салгахгүйгээр гүйцэтгэх; Тулгуурын ѐроол хэсгийн газрыг 0.5 метрээс илүүгүй гүн ухах; Тайрсан мод шугамын утсан дээр унахаас урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ

авах шаардлагагүй, эсвэл тайрсан мод, мөчир нь унахдаа шугамын утсанд ойртож ажилтан, багаж хэрэгсэл, машин механизмд аюултай нөхцөл бүрдүүлэхээргүй тохиолдолд ЦДАШ-ын шугамын трассыг цэвэрлэх;

Бүх түвшиний хүчдэлийн гүйдэл дамжуулах хэсэг нь хаалт, хашилттай нөхцөлд ХХБ-ын коридор, цахилгаан тоног төхөөрөмж бүхий өрөө тасалгааг шийдвэрээр II групптэй нэг хүн цэвэрлэж болно.

15

160. ЦДАШ-д II групптэй нэг хүн шийдвэрээр дараах ажлыг гүйцэтгэж болно. Үүнд:

Хоногийн гэрэлтэй цагаар цаг агаарын аятай нөхцөлд ЦДАШ-д үзлэг хийх, тулгуурын бүрэн бүтэн байдлыг үнэлэх, модон тулгуурын өмхрөлтийг шалгах;

Тулгуур дээрх байнгын санамж, бичлэгийг сэргээх; Өнцөг хэмжигчээр овор хэмжээг тодорхойлох; Тулгуурын эргэн тойронд цэвэрлэгээ хийх; Тулгуурын доод хэсгийн боолт бэхэлгээг будах;

161. 1000 В хүртэлх хүчдэлийн хуваарилах щит, хайрцгийг нь хааж, цоожилсон ил задгай кабельгүй өрөө тасалгааны цэвэрлэгээг I групптэй нэг хүн хийж болно.

2.4. Ашиглалтын явцад жагсаалтын дагуу гүйцэтгэх ажлын зохион байгуулалт

162. 1000 В хүртэлх хүчдэлийн цахилгаан байгууламжийн ашиглалтын явцад шуурхай ажиллагааны болон шуурхай үйлчилгээ-засварын ажилтан нь ээлжийн хугацаанд хийвэл зохих, өөрийн хариуцдаг хэсэг буюу тоног төхөөрөмж дээр ажлын байр бэлтгэн гүйцэтгэх багахан хэмжээний ажлын жагсаалтыг байгууллагын техникийн удирдлага ба ХАБЭА-н ажилтнаар хянуулсны үндсэн дээр ажил олгогчоор батлуулна.

163. Ашиглалтын явцад гүйцэтгэх ажлын жагсаалтад цаашид ямар нэгэн нэмэлт удирдамж, шийдвэр, тухайлсан зааварчилгаа шаардагдахгүй байнга гүйцэтгэх ажил орох бөгөөд жагсаалтыг боловсруулахдаа дараах нөхцлийг харгалзана. Үүнд:

Ажлыг аюулгүй гүйцэтгэх; Ажилтан уг ажлыг ганцаараа гүйцэтгэх боломжтой эсэх; Ажлын байрны тодорхойлолт; Ажилтны мэргэжил, мэргэшлийн түвшин; Цахилгаан байгууламж, түүний зарим хэсгийн технологийн үйл ажиллагаанд

гүйцэтгэх үүрэг, ач холбогдол;

164. Бригадаар гүйцэтгэх ажлын нэр төрлийг тодорхойлон жагсаалтад тусгасан байх ѐстой.

165. Ашиглалтын явцад гүйцэтгэх ажлыг бүртгэж мэдээлэх журмыг жагсаалтад заасан байна. (дээд удирдлагын шуурхай үйлчилгээний ажилтанд ажлын байр, гүйцэтгэх ажлын тодорхойлолт, эхлэх дуусах хугацаа, шуурхай үйлчилгээний журналд бичсэн тухай мэдээлэх гэх мэт)

166. Ашиглалтын явцад гүйцэтгэх ажлын жагсаалтаар III-аас доошгүй групптэй нэг хүн дараах ажлыг гүйцэтгэж болно. Үүнд:

Нэг талын тэжээлтэй цахилгаан хэлхээнд гүйцэтгэх ажил; Цахилгаан хөдөлгүүр болон тоног төхөөрөмжийн кабель, утсыг тайлж салгах

буюу залгаж чангалах; Щит цуглуулгын хайрцагны гадна байрлалтай соронзон залгуур, рубильник,

контактор, залгах товчлуур болон тэдгээртэй ижил төрлийн тасалж залгах аппаратад засвар хийх;

Тусдаа ажиллагаатай цахилгаан төхөөрөмж (цахилгаан хөдөлгүүр, цахилгаан халаагуур г.м)-д засвар хийх;

Тусдаа байрлалтай соронзон станц ба удирдлагын блокын засвар, цахилгаан машины аппаратын сойзонд үйлчилгээ хийх;

Нэг фазын тоолуур, хэмжих багаж, хэрэгсэл /таслах, залгах, салгах г.м./ хэрэгслийг салгаж авах, тавих;

Газрын хөрс, шалнаас ажилтны хөлийн ул хүртэл 1,2 метрээс илүүгүй өндөрт байрлалтай гал хамгаалагч, хайламтгай хамгаалуур, автомат солих, гэрэлтүүлгийн шугам, арматур засах г.м.;

Энэхүү дүрмээр зөвшөөрөгдсөн бусад ажил;

16

167. Байгууллагын онцлог, ажлын нөхцлөөс нь хамааран ажил олгогчийн зөвшөөрснөөр энэхүү жагсаалтад дээр дурьдсанаас өөр нэмэлт ажлыг оруулж болох ба ямар ажлыг ажилтан ганцаараа гүйцэтгэж болохыг зааж өгсөн байна.

168. Ашиглалтын явцад гүйцэтгэх ажлын жагсаалтаар II групптэй нэг хүн дараах ажлыг гүйцэтгэж болно. Үүнд:

Тоолуурын заалт авах; Газрын хөрс, шалнаас ажилтны хөлийн ул хүртэл 1,2 метрээс илүүгүй

өндөрт байрлалтай гэрлийн шил солих, заалт авах г.м. Нэг фазын автоматыг таслах, залгах, солих, унтраалга, розетка засварлах

г.м.

169. Энэхүү дүрэмд өөрөөр заагаагүй бол байгууллагын онцлог, ажлын нөхцлөөс нь хамааран ажил олгогчийн зөвшөөрснөөр жагсаалтад дээр дурьдсанаас өөр нэмэлт ажлыг оруулж болно. Энэ тохиолдолд ямар ажлыг ажилтан ганцаараа гүйцэтгэж болохыг тодорхой зааж өгсөн байх ѐстой.

2.5. Бригадын бүрэлдэхүүн

170. Бригадын бүрэлдэхүүнд орох хүний тоо, тэдгээрийн аюулгүй ажиллагааны группыг тухайн ажлыг гүйцэтгэх нөхцөл, мөн түүнчлэн ажил гүйцэтгэгч (ажиглагч) бригадын гишүүдэд хяналт тавих бололцоог харгалзан тодорхойлох ѐстой.

171. Бригадын бүрэлдэхүүнд ажил гүйцэтгэж байгаа, эсвэл хяналт тавьж байгаа шуурхай ажиллагааны буюу шуурхай үйлчилгээ-засварын ажилтан нь 1000 В-оос дээш хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид IV-өөс доошгүй групптэй, 1000 В хүртэл хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид III-аас доошгүй групптэй байна.

172. Бригадын бүрэлдэхүүнд III-аас доошгүй групптэй гишүүн бүрт I-II групптэй нэг хүн оногдохоор тооцож оруулж болох боловч тухайн бригадад II групптэй хүн гурваас ихгүй, I групптэй хүн нэгээс ихгүй, нийт I-II групптэй хүн гурваас ихгүй байх ѐстой.

173. Ээлжинд /жижүүрт/ байгаа шуурхай үйлчилгээ-засварын ажилтныг удирдлагынхан зөвшөөрөлтэйгээр нарядад оруулалгүйгээр шуурхай ажиллагааны журналд бичээд засварын бригадын ажилд оролцуулж болно.

174. Бригадын бүрэлдэхүүнд наряд олгосон ажилтан эсвэл тухайн цахилгаан байгууламж ба ажилд наряд олгох эрх бүхий ажилтан өөрчлөлт оруулахыг зөвшөөрнө.

175. Бригадын бүрэлдэхүүнд өөрчлөлт оруулахад энэхүү дүрмийн 169. 170.171-д заасан шаардлагыг хангах бөгөөд бригадын бүрэлдэхүүнд шинээр орсон ажилтанд ажил гүйцэтгэгч нь тухайлсан зааварчилгаа өгөх ѐстой.

176. Бригадын бүрэлдэхүүнд өөрчлөлт оруулах болсон тухай нарядад өөрчлөлт оруулсан ажилтан нь утас, холбооны хэрэгсэл ашиглан ажлын удирдагчид, хэрвээ ажлын удирдагч томилоогүй бол ажил гүйцэтгэгчид мэдэгдэнэ. Бригадын бүрэлдэхүүнд өөрчлөлт оруулах шийдвэрийг хүлээн авсан ажлын удирдагч, ажил гүйцэтгэгч нь шийдвэр өгсөн ажилтны нэр, бригадын бүрэлдэхүүнд орсон өөрчлөлтийг нарядад бичнэ.

177. Ажлын удирдагч эсвэл ажил гүйцэтгэгч, түүнчлэн бригадын бүрэлдэхүүний 50 хувь нь өөрчлөгдсөн тохиолдолд нарядаар заагдсан ажлын нөхцөл өөрчлөгдсөн гэж үзэж нарядыг шинээр бичих ѐстой.

2.6. Ажлын байр бэлтгэх ба ажилд оруулах зөвшөөрөл өгөх

178. Зөвхөн зөвшөөрөл олгогчоос зөвшөөрөл авсны дараа ажлын байр бэлтгэх, ажилд оруулах арга хэмжээг зохион байгуулна. Аваари, ослын үед болон хойшлуулшгүй ажлыг шийдвэрээр гүйцэтгэх үед ч ажлын байр бэлтгэх ба ажилд оруулах зөвшөөрлийг заавал авна.

179. Зөвшөөрлийг ажлын байр бэлтгэгч, ажилд оруулагчид шууд өгөх буюу эсвэл утас, холбооны хэрэгсэл, завсрын дэд станцын жижүүрээр дамжуулан өгч болно. Ийм зөвшөөрлийг урьдчилан өгөхийг хориглоно.

180. Зөвшөөрөл олгогч нь бригадуудын ажлын үргэлжлэх хугацаа, дараалал, ач холбогдлыг нь харгалзан зөвшөөрөл олгоно.

2.7. Наряд, шийдвэрээр ажлын байр бэлтгэх ба анх ажилд оруулах

17

181. Ажлын байр бэлтгэх талаар нарядад заасан арга хэмжээг өөрчлөхийг хориглоно.

182. Ажлын байр бэлтгэх явцад нарядад заасан арга хэмжээ нь хангалттай ба зөв болох, ажлыг аюулгүй гүйцэтгэх бололцоотой эсэхэд эргэлзээ төрвөл ажлын байр бэлтгэх ажиллагааг зогсоож, энэ тухай наряд олгогч, шийдвэр өгөгчид мэдэгдэнэ. Хэрэв дээрх эргэлзээ нь нотлогдвол аюулгүй ажиллагааг хангах техникийн арга хэмжээг бүрэн тусгасан шинэ наряд олготол ажлын байр бэлтгэх ажиллагааг зогсоох ѐстой.

183. Ажил гүйцэтгэгч нь ажилд оруулагчийн үүргийг хавсран гүйцэтгэж байгаа тохиолдолд тэр нь бригадын III групптэй нэг гишүүний хамт ажлын байр бэлтгэх арга хэмжээг авна.

184. Ажилд оруулагч нь ажилд оруулахын өмнө ажлын байр бэлтгэх талаарх техникийн арга хэмжээг бүрэн гүйцэтгэсэн гэдэгт итгэлтэй болсон байх ѐстой.

185. Ажлын удирдагч, ажил гүйцэтгэгч (ажиглагч) нар нь ажилд оруулахын өмнө ажилд оруулагчаас ажлын байр бэлтгэх талаар ямар арга хэмжээ авсныг тодруулаад энэхүү бэлтгэлийг ажилд оруулагчтай хамт өөрийн биеэр шалгаж үзэх ѐстой.

186. Наряд ба шийдвэрээр ажилд оруулах арга хэмжээг тухайн ажлыг гүйцэтгэх ажлын байран дээр нь явуулах ѐстой.

187. Ажлын байр бэлтгэх шаардлагагүй шийдвэрээр гүйцэтгэх ажилд, мөн ЦДАШ, ХАШ ба КШ-д заавал ажлын байранд нь ажилд оруулах шаардлагагүй.

188. Ажлын байрны бэлтгэлийг шалгасны дараа ажилд оруулна. Энэ үед ажилд оруулагч нь дараах үүргийг гүйцэтгэнэ:

Бригадын бүрэлдэхүүн нь наряд ба шийдвэрт заасантай тохирч байгаа эсэхийг ажилтан нэг бүрийн үнэмлэхийн нэрээр тулгаж шалгах;

Ажил гүйцэтгэх хэсэг болон түүнтэй зэргэлдээ орших (хүчдэлгүй эсэхийг үл харгалзан) ойртож болохгүй тоног төхөөрөмж ба гүйдэл дамжуулах хэсэг, ажлын байрны хязгаарыг зааж өгөх;

Ажил гүйцэтгэх гүйдэл дамжуулах хэсэг нь хүчдэлгүй болсон эсэхийг хүчдэл заагчаар шалгах, тавьсан газардуулгыг үзүүлэх замаар нотлох;

189. Ажил эхлэхийн өмнө тухайн ажлыг аюулгүй гүйцэтгэх талаар аюулгүй ажиллагаа хариуцагч нар нь наряд олгогчоос бригадын гишүүд хүртэл шат дараалан тухайлсан зааварчилгаа өгнө.

190. Тухайлсан зааварчилгаа өгөхгүйгээр ажилд оруулахыг хатуу хориглоно. 191. Нарядаар ажил гүйцэтгэхэд доор дурьдсан дарааллаар зааварчилгаа өгнө.

Үүнд: Наряд олгогч нь ажлын удирдагчид, ажлын удирдагч томилоогүй

тохиолдолд ажил гүйцэтгэгчид, ажиглагчид; Зөвшөөрөл олгогч нь ажлын байр бэлтгэгч, ажилд оруулагчид; Ажилд оруулагч нь ажлын удирдагч, ажил гүйцэтгэгч, ажиглагчид; Ажлын удирдагч нь ажил гүйцэтгэгчид; Ажил гүйцэтгэгч нь бригадын гишүүдэд;

192. Шийдвэрээр ажил гүйцэтгэхэд дор дурьдсан дарааллаар тухайлсан зааварчилгаа өгнө. Үүнд:

Шийдвэр өгөгч нь ажилд оруулагч, ажил гүйцэтгэгчид, ажиглагчид эсвэл ажлыг гардан хийх ажилтанд;

Ажил гүйцэтгэгч нь бригадын гишүүдэд (ажлыг гардан хийх ажилтанд); 193. Наряд олгогч, шийдвэр өгөгч, зөвшөөрөл олгогч нь тухайлсан зааварчилгааг

холбооны хэрэгсэл ашиглан өгөхийг зөвшөөрнө. Энэ тохиолдолд зааварчилгаа өгөгч нь тухайлсан зааварчилгааны бүртгэлийн журналд энэ тухай тэмдэглэх бөгөөд зааварчилгаа авсан ажилтан нь нарядан дээр зааварчилгаа өгсөн хүний нэрийг бичээд өөрийн гарын үсэг зурж баталгаажуулна.

194. Бригадын бүрэлдэхүүнд шинээр ажилтан нэмж оруулах үед тухайлсан зааварчилгааг ажил гүйцэтгэгч өгнө.

195. Аюулгүй ажиллагаа хариуцагч нар нь тухайлсан зааварчилгаандаа ажлыг аюулгүй гүйцэтгэх, ачаа өргөх, зөөх машин, механизм, зориулалтын багаж төхөөрөмжөөр аюулгүй ажиллах, ажил гүйцэтгэх технологи, ажлын байран дахь дэг журам болон

18

бригадын гишүүдийн шилжилт, хөдөлгөөний талаар гүйцэтгэх ажилтай нь уялдуулан тодорхой заавар өгнө.

196. Нарядаар ажил гүйцэтгэхэд өгсөн тухайлсан зааварчилгааг нарядын “Тухайлсан зааварчилгааны бүртгэл” хүснэгтэд бүртгэж зааварчилгаа өгсөн ба авсан ажилтнууд гарын үсэг зурна. (Энэ дүрмийн 4-р дүгээр хавсралт)

197. Шийдвэрээр ажил гүйцэтгэхэд тухайлсан зааварчилгааг “Тухайлсан зааварчилгааны бүртгэлийн журнал”-ын холбогдох хуудсанд зааварчилгааны утга агуулгыг бичиж тухайн зааварчилгааг өгсөн ба холбооны хэрэгсэл ашиглан өгснөөс бусад тохиолдолд авсан ажилтнууд гарын үсэг зурна.

198. Ажилд оруулах үйл явцыг нарядын хоѐр хувьд хоѐуланд нь бичиж баталгаажуулаад нэг хувийг ажил гүйцэтгэгч, нөгөө хувийг ажилд оруулагч авч үлдэнэ. Ажил гүйцэтгэгч нь ажилд оруулагчийн үүргийг хавсран гүйцэтгэж байгаа тохиолдолд ажилд оруулах ажилбарын үйлдлийг нарядын нэг хувь дээр бичиж баталгаажуулж болно.

199. Шийдвэрээр ажилд оруулсан тухай “Наряд, шийдвэрээр гүйцэтгэсэн ажлын бүртгэл”-ийн журналд бүртгэнэ.

2.8. Ажил гүйцэтгэх үед хяналт тавих

200. Ажилд оруулсны дараа аюулгүй ажиллагааны шаардлагыг бригад хэрхэн биелүүлж байгаад ажил гүйцэтгэгч, ажлын удирдагч, ажиглагч нар хяналт тавих үүрэгтэй.

201. Ажил гүйцэтгэгч,ажиглагч нь хамгийн аюул ихтэй ажил гүйцэтгэж буй хэсэгт аль болох ойр байрлаж бригадын гишүүдэд жигд хяналт тавьж байхаар өөрийн ажлыг зохион байгуулах ѐстой.

202. Ажлын удирдагч, ажил гүйцэтгэгч, ажиглагч нь зөвхөн хяналт тавих үүрэгтэй бөгөөд ажил гүйцэтгэхийг хориглоно.

203. Ажил гүйцэтгэгч, ажиглагч нь ажлын байрнаас түр хугацаагаар зайлшгүй гарах шаардлагатай болбол түүнийг ажлын удирдагч, ажилд оруулагч, наряд олгогч нараас орлон үлдэх боломжгүй тохиолдолд бригадыг ажлын байрнаас гаргах (ХБ-аас ажилтныг гаргаж орох хаалгыг цоожлох, ЦДАШ-ын тулгуураас ажилтныг буулгах г.м.) ѐстой.

204. Ажил гүйцэтгэгчийг дээрх ажилтан нарын аль нэг нь орлон үлдэх тохиолдолд нарядыг тухайн ажилтанд үлдээнэ.

205. Цахилгаан байгууламжид ажил гүйцэтгэх явцад ажил гүйцэтгэгч (ажиглагч) нь ганцаараа үлдэх эсвэл бригадын гишүүд нь ажил гүйцэтгэгч буюу түүнийг орлох ажилтангүйгээр байхыг хориглоно.

206. Ажил гүйцэтгэгчийн зөвшөөрлөөр бригадын нэг буюу хэд хэдэн гишүүн ажлын байрыг түр орхин явж болох ба тэдгээр ажилтныг бригадын бүрэлдэхүүнээс хасах шаардлагагүй. Энэ тохиолдолд 1000 В-оос дээш хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид ажлын байранд үлдсэн гишүүдийн тоо ажил гүйцэтгэгчийг оролцуулаад хоѐроос цөөнгүй байх ѐстой.

207. Бригадын III групптэй гишүүд бие даан ХБ-аас гарах ба ажлын байрандаа буцан ирж болно. Харин I-II групптэй гишүүд нь ХБ-аас гарах ба ажлын байрандаа буцаж ирэхдээ бригадын III ба түүнээс дээш групптэй гишүүн эсвэл цахилгаан байгууламжид ганцаараа үзлэг хийх эрх бүхий ажилтны хамт явж болно. ХБ-аас гарсны дараа хаалгыг түгжилгүй орхихыг хориглоно.

208. Ажлын байранд буцаж ирсэн бригадын гишүүн нь зөвхөн ажил гүйцэтгэгчийн зөвшөөрлөөр ажилд орно.

209. Ажил гүйцэтгэгчийн зөвшөөрөлгүйгээр хуваарилсан ажлаас бусад ажил гүйцэтгэхийг хатуу хориглоно.

210. Ажил гүйцэтгэж байгаа цахилгаан байгууламжийн байрыг цоожлох боломжгүй бол бригадын гишүүдийг эргэж иртэл ажил гүйцэтгэгч нь ажлын байрыг орхиж явахыг хориглоно.

211. Аюултай нөхцөл байдал үүссэн эсвэл энэхүү дүрмийг зөрчсөнийг илрүүлбэл бригадыг ажлын байрнаас нэн даруй гаргаж ажил гүйцэтгэгчээс нарядыг хурааж авах ѐстой. Зөвхөн илрүүлсэн зөрчлийг арилгасны дараа л бригадыг анх ажилд оруулах шаардлагын дагуу шинэ нарядаар ажилд оруулна.

19

2.9. Ажлын завсарлагаа ба ажилд үргэлжлүүлэн оруулах

212. Ажил завсарласан (хооллох, ажил гүйцэтгэх нөхцөлийн дагуу г.м.) үед бригадыг ажлын байрнаас гаргаж хаалгыг нь цоожлох ѐстой.

213. Ажил гүйцэтгэгчид наряд үлдэх бөгөөд завсарлагааны дараа ажил гүйцэтгэгч нь бригадын гишүүдийг ажилд оруулна. Завсарласан тухай нарядад тэмдэглэх шаардлагагүй.

214. Бригадын гишүүд нь завсарлагааны үед ажлын байранд орохыг хориглоно. Зөвхөн ажил гүйцэтгэгчийн зөвшөөрлөөр ажлын байранд орох, ажлаа үргэлжлүүлэхийг зөвшөөрнө.

215. Ажлын өдөр дуусч ажил завсарлах үед бригадыг ажлын байрнаас гаргаж плакат, хаалт хашилт, дарцаг, газардуулгыг байранд нь үлдээнэ.

216. Ажил гүйцэтгэгч нь нарядаа ажилд оруулагчид өгөх ба түүний эзгүй үед хүчинтэй байгаа нарядын тусгай хавтсанд орхих ѐстой.

217. Байнгын жижүүргүй цахилгаан байгууламжид ажлын өдөр дуусахад нарядыг ажил гүйцэтгэгч нь өөртөө хадгалж болно.

218. Ажлын дараагийн өдрүүдэд бэлэн байгаа ажлын байранд зөвшөөрөл олгогчийн зөвшөөрлөөр ажилд оруулагч эсвэл түүний зөвшөөрснөөр ажлын удирдагч, ажил гүйцэтгэгч бригадыг ажилд үргэлжлүүлэн оруулна.

219. Хэрэв бригадыг ажилд үргэлжлүүлэн оруулахыг нарядын “Тусгай заалт” гэсэн мөрөнд ажил гүйцэтгэгчид ажилд оруулахыг даалгасан байвал бэлтгэсэн ажлын байранд зөвшөөрөл олгогчийн зөвшөөрлөөр ажил гүйцэтгэгч нь ажилд оруулж болно.

220. Бригадыг шуурхай ажиллагааны буюу шуурхай үйлчилгээ-засварын ажилтан ажилд оруулсан бол энэ тухай нарядын хоѐр хувьд хоѐуланд нь харин ажлын удирдагч буюу ажил гүйцэтгэгч нь ажилд оруулсан бол энэ тухай нарядын ажил гүйцэтгэгчид байгаа хувьд тус тус бичнэ.

221. Ажилд оруулж байгаа этгээд нь өмнө нь үлдээсэн плакат, хаалт хашилт, дарцаг, газардуулгын найдвартай байгааг шалгаж итгэлтэй болсны дараа бригадыг ажилд үргэлжлүүлэн оруулах ѐстой.

2.10. Ажил бүрэн дуусах үед ажлын байрыг хүлээлгэн өгөх ба хүлээн авах, наряд (шийдвэр) хаах

222. Ажил бүрэн дууссаны дараа ажил гүйцэтгэгч нь бригадыг ажлын байрнаас холдуулж, тухайн ажлыг гүйцэтгэхтэй холбоотойгоор өөрийн тавьсан түр хаалт хашилт, зөөврийн плакат, дарцаг, газардуулгыг авах ба цахилгаан байгууламжийн хаалгыг хааж цоожилсноор ажлыг бүрэн гүйцэтгэж дуусгасан тухай нарядад бичиж гарын үсэг зурна. Харин ажлын удирдагч нь ажлын байрыг шалгасны дараа ажлыг бүрэн дууссан тухай нарядад бичиж гарын үсэг зурна.

223. Ажлын удирдагч (хэрвээ ажлын удирдагч томилоогүй бол ажил гүйцэтгэгч) нь зөвшөөрөл олгогчид ажлыг бүрэн дуусгасан тухай мэдээлэх ѐстой. Ийнхүү мэдээлснийг зөвшөөрөл олгогч нь шуурхай ажиллагааны журналд тэмдэглэнэ.

224. Бүрэн дууссан ажлын нарядыг зөвшөөрөл олгогчид эсвэл түүний зөвшөөрснөөр ажилд оруулагчид өгөх ѐстой. Хэрэв нарядыг дээрх байдлаар өгөхөд хүндрэлтэй байвал зөвшөөрөл олгогчийн зөвшөөрснөөр ажил гүйцэтгэгч нь өөртөө түр хадгалж болно.

225. Бүрэн дууссан нарядыг авсан ажилтан нь боломжит хамгийн бага хугацаанд наряд олгосон ажилтанд өгөх ѐстой.

226. Наряд, шийдвэрээр ажил гүйцэтгэж дууссан тухай наряд, шийдвэрээр гүйцэтгэсэн ажлын бүртгэлийн журналд тэмдэглэнэ.

2.11 Ажил бүрэн дууссаны дараа хүчдэлд залгах

227. Зөвхөн зөвшөөрөл олгогчийн зөвшөөрлөөр цахилгаан байгууламжийг хүчдэлд залгаж болно.

228. Зөвшөөрөл олгогчийн зөвшөөрлөөр ажилд оруулагч нь ажлын байрыг шалгаж, өөрийн тавьсан түр хаалт хашилт, зөөврийн плакат, дарцаг, газардуулгыг авах ба

20

зөвшөөрөл олгогчид ажил бүрэн дуусаж, цахилгаан байгууламжид хүчдэл залгах бололцоотой болсныг мэдээлнэ.

229. Зөвшөөрөл олгогч нь зөвхөн тухайн ажлын ажилд оруулагч, ажлын удирдагч (хэрвээ ажлын удирдагч томилоогүй бол ажил гүйцэтгэгч) тус бүрээс ажлыг бүрэн дуусган, хүчдэл залгах бололцоотой болсон тухай мэдээлэл авсны дараа цахилгаан байгууламжийг хүчдэлд залгах зөвшөөрөл өгнө.

230. Ажил бүрэн дууссаны дараа цахилгаан байгууламжид хүчдэл залгах зөвшөөрөл авсан ажилтан нь хүчдэл залгахын өмнө тухайн тоног төхөөрөмж хүчдэлд залгахад бэлэн болсон эсэх (ажлын байр бэлтгэх үед тавьсан түр хаалт хашилт, зөөврийн плакат аюулгүй ажиллагааны тэмдэг, газардуулгыг бүрэн авсан эсэх, цэвэрлэгээ хийгдсэн, гадны биет байхгүй эсэх г.м.)-ийг шалгаж байнгын хаалт, хашилтыг сэргээсний дараа хүчдэлд залгана.

231. Шуурхай үйлчилгээ-засварын ажилтнаас томилогдсон ажилд оруулагч нь нарядын “Тусгай заалт” гэсэн мөрөнд ажил бүрэн дууссаны дараа цахилгаан байгууламжийг хүчдэлд залгахаар заасан тохиолдолд ажил дууссаны дараа хүчдэлд залгаж болно. Дээрх байдлаар хүчдэлд залгах эрхийг тухайн цахилгаан байгууламж буюу түүний хэсэгт өөр бригад ажил гүйцэтгээгүй тохиолдолд л олгож болно.

232. Засварт гаргасан цахилгаан тоног төхөөрөмж, байгууламжийг онцгой нөхцөл байдал үүссэн (аваари) үед түүн дээр ажил гүйцэтгэж байсан бүх ажилтан хүчдэлд нэрвэгдэхгүй байх бололцоог хангасны үндсэн дээр зөвшөөрөл олгогчийн зөвшөөрснөөр шуурхай ажиллагааны буюу шуурхай үйлчилгээ-засварын ажилтан эсвэл ажилд оруулагч хүчдэлд залгаж болно. Ингэхдээ ажил гүйцэтгэгч болон бригадын гишүүн нэг бүрт заавал мэдэгдэх бөгөөд ийнхүү мэдэгдэх боломжгүй байсан бригадын гишүүдэд энэ тухай мэдэгдэх өөр арга хэмжээ (холбооны хэрэгсэл ашиглах, ажлын байран дээр нь мэдэгдэх үүрэг бүхий ажилтан зогсоох г.м.)-г заавал авсан байх ѐстой.

Гурав. ТЕХНИКИЙН АРГА ХЭМЖЭЭ

233. Хүчдэлийг нь таслан гүйцэтгэх ажлын байрыг бэлтгэх техникийн арга хэмжээг дараах дарааллын дагуу авна. Үүнд:

1. Шаардлагатай таслалтуудыг хийж, таслах залгах аппаратууд өөрөө залгагдах буюу тэдгээрийг андуурч залгахаас урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг авах; 2. Таслах, залгах аппаратын тасархай болсон эсэхийг харагдахуйц байдлаар нь шалгах; 3. Таслах залгах аппаратын гар залуур ба алсын удирдлагын түлхүүр дээр хориглох плакат өлгөх; 4. Гүйдэл дамжуулах хэсэг хүчдэлгүй болсныг шалгах; 5. Ажил гүйцэтгэх хэсэгт газардуулга тавьж (байнгын газардуулгыг залгах, зөөврийн газардуулга тавих г.м.), сануулах плакат өлгөх; 6. Шаардлагатай ажлын байр ба хүчдэлтэй үлдсэн гүйдэл дамжуулах хэсэгт хаалт, хашилт хийж, анхааруулах плакат өлгөх; 7. Ажил гүйцэтгэхээр бэлтгэсэн ажлын байранд зөвшөөрөх плакат өлгөх;

Тухайн ажлын байрны онцлогийг нь харгалзан гүйдэл дамжуулах хэсэгт газардуулга тавихын өмнө эсвэл дараа нь хаалт, хашилт хийж болно.

3.1. Таслалт хийх

234. Ажлын байр бэлтгэх үед дараах хэсгүүдийн хүчдэлийг тасалсан байх ѐстой. Үүнд:

Дээр нь ажил гүйцэтгэх гүйдэл дамжуулах хэсгүүд; Хүн, ачаа өргөх машин механизм 1 дүгээр хүснэгтэд зааснаас дотогш зайд

ойртож болзошгүй хаалт хашилтгүй гүйдэл дамжуулах хэсгүүд; Хүчдэлийг нь тасалсан ЦДАШ-д ажил гүйцэтгэх үед уг шугамын элементүүд

нь хүчдэлтэй байгаа бусад ЦДАШ-ын гүйдэл дамжуулах хэсэгт 1 дүгээр

21

хүснэгтийн гуравдугаар баганад зааснаас дотогш ойртохоор бол хүчдэлтэй ЦДАШ;

Засвар хийж байгаа ЦДАШ-тай нэг тулгуурт татсан ХАШ-ын тэжээл ба хэрэглэгч;

Нөлөөллийн хүчдэл;

235. Цахилгаан байгууламжид ажиллах ажлын байранд таслах залгах аппаратаар хүчдэл өгч болох бүх талаас нь таслалт хийснийг нүдэнд үзэгдэхүйцээр гүйцэтгэсэн байна. Ийм үзэгдэхүйц тасархай байдлыг салгуур, ачаалал таслагч, тусгаарлуурыг таслах, хайламтгай хамгаалуурыг авах, шин буюу утсан холбоосыг тайлах гэх мэт замаар бий болгоно.

236. Ажил хийхээр бэлтгэсэн цахилгаан байгууламжийн хэсэгтэй холбоотой хүчний ба хүчдэлийн трансформаторын “нам” талаас эргэж өндөржсөн хүчдэл дамжин ирэх боломжийг хаахын тулд 1000 В хүртэл хүчдэлтэй талыг нь бас тасална.

237. Гар удирдлагатай таслуур, салгуур, тусгаарлуурыг тасалсны дараа ажлын байр бэлдэх үедээ тэдгээрийн бүх фаз нь таслагдсан байдал, тойруу (алгассан буюу шууд) түр холбоос байхгүйг нүдээрээ үзэж үнэмшсэн байх шаардлагатай.

238. 1000 В-оос дээш хүчдэлийн цахилгаан байгууламжийн таслах, залгах аппарат өөрөө залгагдах буюу андуурч залган хүчдэл өгөхөөс урьдчилан сэргийлж дараах арга хэмжээг авах ѐстой. Үүнд:

Салгуур, тусгаарлуур, таслуурын гар залуурыг таслагдсан байрлалд цоожлох;

Штангаар тасалж залгадаг салгуурын байнгын хаалт хашилтыг цоожлох; Алсын удирдлагатай таслах, залгах аппаратын залуурын хүчний болон

удирдлагын хэлхээг таслах, хийн шахуургат залуурын өгөх шугам хоолойн шахсан агаарын хаалтыг хааж түгжих, шахсан агаарыг гаргах хавхлагыг онгорхой байдалд орхих;

Ачаатай ба пүрштэй залуурын залгах ачаа буюу пүршийг ажлын бус байрлалд оруулах;

БХБ-ийн таслах залгах аппаратын тэргэнцрийг татан гаргаж, хүчдэлтэй үлдсэн гүйдэл дамжуулагч үүрийн хөшгөн хаалтыг хааж цоожлох;

239. 1000 В хүртэл хүчдэлийн цахилгаан байгууламжийн гүйдэл дамжуулах хэсэгт ажил гүйцэтгэхдээ гар залууртай таслах залгах аппаратаар хүчдэлийг бүх талаас нь тасалж хайламтгай хамгаалууртай бол түүнийг авна.

240. Хэлхээнд хайламтгай хамгаалуур байхгүй тохиолдолд таслах залгах аппарат андуурч залгахаас хамгаалж бариулыг буюу шүүгээний хаалгыг түгжих, товчлуурт хаалт хийх, контактын хооронд тусгаарлах жийрэг тавих зэрэг арга хэмжээ авна.

241. Алсын удирдлагатай таслах залгах аппаратаар хүчдэлийг таслахдаа залгах ороомгийн тэжээлийг тасалсан байх шаардлагатай.

242. Хэрэв аппаратын хийц боломжтой, ажлын шинж чанарт тохирч байвал дээр дурьдсан арга хэмжээний оронд шинийг тайлах буюу таслах залгах аппарат, эсвэл дээр нь ажил хийгдэх ѐстой тоног төхөөрөмжөөс кабель, утасны үзүүрийг тайлж салгаж болно.

243. Таслах, залгах үйлдлийг хийхдээ зориулалтын туршсан бээлий заавал өмсөнө.

3.2 Ажлын байранд аюулгүй ажиллагааны хориглох плакат өлгөх

244. Ажлын байранд хүчдэл өгөхөөс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор бүх төрлийн хүчдэлийг таслах, залгах аппарат /автомат, салгуур, рубильник, унтраалга, алсын удирдлагын түлхүүр, товчлуур, салгуур, тусгаарлуур болон ачаалал таслагчийн залуур гэх мэт/ дээр “Бүү залга! Хүмүүс ажиллаж байна” гэсэн плакат өлгөх ѐстой.

245. Автомат, унтраалга буюу рубильник байхгүй 1000 В хүртэл хүчдэлийн холболтод хайламтгай хамгаалуурыг авч түүн дээр “Бүү залга! Хүмүүс ажиллаж байна” гэсэн плакат өлгөнө.

22

246. Штангаар залгаж тасалдаг салгуурт бол байнгын хаалт хашилт дээр нь, харин нэг туйлт салгуурын салгуур тус бүрийн залуур дээр “Бүү залга! Хүмүүс ажиллаж байна” плакат өлгөнө.

247. БХБ-ийн таслах залгах аппаратын тэргэнцрийг татан гаргаж, хүчдэлтэй үлдсэн гүйдэл дамжуулагч үүрийн хөшгөн хаалтыг хааж цоожлоод “Бүү залга! Хүмүүс ажиллаж байна” плакат өлгөнө.

248. Хийн шахуургат залууртай салгуурын агаар орохыг хаасан хаалт дээр “Бүү залга! Хүмүүс ажиллаж байна” гэсэн плакат өлгөнө.

249. ЦДАШ буюу КШ дээр ажил гүйцэтгэхээр тасалсан салгуурын залуур дээр тэнд ажиллаж байгаа бригадын тооноос үл хамааран “Бүү залга! Хүмүүс ажиллаж байна” гэсэн плакат өлгөх ѐстой.

3.3. Хүчдэлгүй болсныг шалгах

250. Хүчдэлгүй болсныг зориулалтын туршигдсан хүчдэл заагчаар шалгах ба түүнийг хэрэглэхийн өмнө хамгийн ойр байгаа мэдээжийн хүчдэлтэй тоног төхөөрөмжийн гүйдэл дамжуулах хэсэгт ойртуулах буюу хүргэх замаар эсвэл тусгай багажийн тусламжаар ажиллагаатай байгаа эсэхийг шалгана.

251. Хүчдэлгүй болсныг шалгахдаа хүчдэл заагчийг ашиглалтын зааврын дагуу ажиллуулах ѐстой.

252. 1000 В-оос дээш хүчдэлийн цахилгаан байгууламжийн хүчдэлийг хүчдэл заагчаар шалгахдаа хөндийрүүлэх резинэн бээлий хэрэглэнэ.

253. Цахилгаан станц, дэд станцын 1000 В-оос дээш хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид шуурхай ажиллагааны буюу шуурхай үйлчилгээ-засварын ажилтан IV-өөс доошгүй групптэй, 1000 В хүртэл цахилгаан байгууламжид III-аас доошгүй групптэй тохиолдолд ганцаараа хүчдэлгүй болсныг шалгаж болно.

254. 1000 В-оос дээш хүчдэлийн ЦДАШ-д IV ба III-аас доошгүй групптэй, 1000 В хүртэл хүчдэлийн ЦДАШ-д III-аас доошгүй групптэй хоѐр хүн хүчдэлгүй болохыг шалгана.

255. Хүчдэлийн таслах залгах аппаратын хаалттай хийц бүхий салгуур, багц салгуур, татаж гаргадаггүй автоматуудын контактын тасархай байдалд хүчдэлгүй болсныг шалгах боломжгүй байвал тэдний гаргалгааны хавчаар дээр эсвэл гарч байгаа шин, утас буюу энэ таслах залгах аппаратад холбогдсон тоног төхөөрөмжийн хавчаар дээр хүчдэлгүй болсныг шалгана.

256. 6-20 кВ-ын ЦДАШ хүчдэлтэй эсэхийг модон ба төмөр бетон тулгуур, мөн түүнчлэн сунадаг шатан /вышка/ дээр зогсож шалгахдаа багтаамжийн гүйдэл гүйх зарчимд ажилладаг хүчдэл заагчийн шаардагдах мэдрэх чадварыг сайжруулахын тулд хүчдэл заагчийн “ажлын хэсэг”-ийг газардуулна.

257. ЦДАШ-ын утасны хүчдэлгүй болсныг хамгийн доод талын утаснаас эхэлж дээш нь, ижил түвшинд татагдсан утасны хүчдэлийг хамгийн ойр утаснаас эхлэн дараалуулан шалгана.

258. 1000 В хүртэл хүчдэлийн саармаг цэг нь газардуулагдсан цахилгаан байгууламжид хүчдэлгүй болохыг хоѐр туйлт хүчдэл заагчаар шалгахдаа фазуудын хооронд мөн фаз тус бүр болон тоног төхөөрөмжийн газардуулсан эх бие буюу газардуулгын утасны хооронд шалгана. Энэ тохиолдолд урьдчилан шалгасан вольтметр хэрэглэхийг зөвшөөрнө.

259. Заах дохиоллын хэрэгсэл, байнгын залгаатай байдаг вольтметр, хориг түгжээ гэх мэт нь зөвхөн туслах чанарын хэрэгсэл болдог тул тэдгээрийн заалтаар хүчдэлгүй гэсэн дүгнэлт хийж болохгүй.

3.4. Газардуулга тавих ерөнхий шаардлага

260. Гүйдэл дамжуулах хэсэгт хүчдэлгүй байгааг шалгаж тогтоомогц газардуулга тавих ѐстой.

261. Зөөврийн газардуулгыг эхлээд газардуулах хэсэгт холбож дараа нь гүйдэл дамжуулах хэсэгт хүчдэлгүй байгааг шалгасны дараа түүнд газардуулга тавина. Газардуулга тавих схемийг 7-р хавсралтад харуулав.

23

262. Зөөврийн газардуулыг авахдаа газардуулга тавих дэс дарааллын эсрэг үйлдлээр буюу эхлээд гүйдэл дамжуулах хэсгээс дараа нь газардуулах хэсгээс салгаж авна.

263. Зөөврийн газардуулга тавих, авах үйлдлийг хийхдээ 1000 В-оос дээш хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид тусгаарлах штангаар резинэн бээлийтэй, 1000 В хүртэлх хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид резинэн бээлийтэй гүйцэтгэх ѐстой.

264. Тавьсан зөөврийн газардуулгын хавчаарыг штангаар болон хөндийрүүлэх резинэн бээлийтэй гараараа чангалж болно.

265. Энэ дүрмийн 411-д дурьдсанаас бусад тохиолдолд зориулалтын бус утас газардуулгад хэрэглэхийг хориглоно.

3.5. Цахилгаан станц, дэд станцын хуваарилах байгууламжид газардуулга тавих

266. 1000 В-оос дээш хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид ажил гүйцэтгэх үед хүчдэл өгч болох бүх талаас нь тасалж ажил гүйцэтгэхээр бэлтгэсэн гүйдэл дамжуулах хэсгийн фаз тус бүрт нь газардуулга тавих ѐстой. Ажил хийхээр хүчдэлийг тасалсан цуглуулгын шинд нэг газардуулга тавихад хангалттай. (Хавсралт №8)

267. Хүчдэлийг нь тасалсан шугамын салгуур дээр ажиллах үед уг шугамын салгуурт газардуулгын хутга тавьсан ч гэсэн ЦДАШ-аас ирсэн буултын утсанд зөөврийн газардуулга нэмж тавина. Нэмэлт зөөврийн газардуулга нь салгуурт ямар ч үйлдэл хийхэд хөндөгдөхөөргүй байх ѐстой.

268. Газардуулсан гүйдэл дамжуулах хэсэг нь хүчдэлтэй байгаа гүйдэл дамжуулах хэсгээс нүдэнд үзэгдэхүйц тасархайгаар тусгаарлагдсан байх ѐстой.

269. Тавьсан газардуулга нь ажил гүйцэтгэх гүйдэл дамжуулах хэсгээс таслуур, салгуур, тусгаарлуур буюу ачаалал таслагчаар таслагдсан, гал хамгаалагчийг нь авсан, шин буюу утсан холболтыг тайлсан, ИБХБ-ийн татаж гаргасан тэргэнцэрээр тусгаарлагдсан байх ѐстой. /?/

270. Гүйдэл дамжуулах хэсэг дээр ажиллах үед нөлөөллийн хүчдэлтэй (потенциал) болж болзошгүй тохиолдолд ажил хийх тэр хэсэгт нэмэлт газардуулга тавих хэрэгтэй.

271. Зөөврийн газардуулгыг гүйдэл дамжуулах хэсгийн будгийг нь цэвэрлэсэн хэсэгт холбох замаар тавина.

272. 1000 В хүртэл хүчдэлийн цахилгаан байгууламжийн ХБ-ийн цуглуулгын шин, щит, цуглуулгын самбар дээр ажил гүйцэтгэхдээ шинээс хүчдэлийг нь тасалж, энэ шин дээр газардуулга тавих ѐстой. ХБ, щит, цуглуулгын самбарын холболтууд ба тэдгээрээс тэжээгдэж байгаа тоног төхөөрөмжид газардуулга тавих боломж, шаардлагыг наряд (шийдвэр) олгогч тодорхойлно.

273. Хөндийрүүлгийн эсэргүүцэл хэмжих зэрэг хийж байгаа ажлын шинж чанараас шалтгаалан ажлын байр бэлтгэх явцад тавьсан газардуулгыг жижүүрийн буюу шуурхай үйлчилгээ-засварын ажилтан эсвэл түүний зөвшөөрлөөр ажил гүйцэтгэгч түр хугацаагаар авч болно.

274. Нарядын *тусгай заалт* мөрөнд хаана ямар зорилгоор газардуулгыг түр авах тухай тэмдэглэл хийсэн байх ѐстой.

275. Газардуулга тавих боломжгүй буюу ингэж тавих нь аюул учруулахуйц хийц бүтээц бүхий цахилгаан байгууламжид (жишээ нь: зарим төрлийн БХБ, фазууд нь босоо байрласан хуваарилах хайрцаг зэрэг) ажлын байр бэлтгэх үед газардуулга тавихгүй байж болно.

276. Энэ тохиолдолд салгуурын хутганд тусгаарлах углаас өмсгөх, таслах, залгах аппаратын контактын хооронд хатуу тусгаарлах материалаар хийсэн жийргэвч тавих утас кабель, шинийг салгаж авах зэрэг аюулгүй байдлыг хангах тусгай нэмэлт арга хэмжээг заавал авсан байх ѐстой. Тийм цахилгаан байгууламжийн нэрсийн жагсаалтыг ажил олгогч гарган баталж тухайн хэсэгт ажил гүйцэтгэх ажилтан бүрт мэдэгдсэн байх ѐстой.

277. 1000 В хүртэл хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид жижүүрийн буюу шуурхай үйлчилгээ-засварын III-аас доошгүй групптэй нэг ажилтанд газардуулга тавих ба авахыг зөвшөөрнө.

278. 1000 В-оос дээш хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид дараах хүмүүс газардуулгыг тавих ба авна.

24

279. Зөөврийн газардуулгыг нэг нь жижүүрийн буюу шуурхай үйлчилгээ засварын IV-өөс доошгүй групптэй, нөгөө нь III-аас доошгүй групптэй 2 хүн тавина. Харин хэрэглэгчийг тэжээж буй холболт дээр газардуулга тавих үед хоѐрдогч хүн нь хэрэглэгч байгууллагын ажилтан байж болно;

280. Алслагдсан дэд станцад газардуулга тавих үед хоѐрдогч хүн нь захиргаа-техникийн ажилтан буюу зөвшөөрөл олгогчийн зөвшөөрснөөр III-аас доошгүй групптэй хэрэглэгч байгууллагын хүн байж болно;

281. Жижүүрийн буюу шуурхай үйлчилгээ-засварын IV-өөс доошгүй групптэй нэг хүн газардуулгын хутга залгаж болно;

282. Жижүүрийн буюу шуурхай үйлчилгээ-засварын III-аас групптэй нэг хүн энэ дүрмийн шаардлагыг биелүүлсэн тохиолдолд газардуулгын хутгыг салгах ба зөөврийн газардуулгыг авч болно.

3.6. Цахилгаан дамжуулах агаарын шугамд газардуулга тавих

283. Агаарын шугамын янз бүрийн түвшинд татагдсан утсанд газардуулга тавихдаа хамгийн доод талын утаснаас эхэлж доороос нь дээш чиглэлд гүйцэтгэнэ.

284. Хэвтээгээр зэрэгцээ татагдсан утсанд газардуулга тавихдаа өөрт хамгийн ойр утаснаас эхлэн тавина.

285. 1000 В-оос дээш хүчдэлийн ЦДАШ-д түүний хүчдэлийг нь тасалсан бүх хуваарилах байгууламж ба секц холбодог таслах залгах аппаратуудын дэргэд газардуулга тавих ѐстой. Олон салбар шугамтай 35кВ ба түүнээс дээш хүчдэлийн гол ЦДАШ-ын хоѐр талын төгсгөлд газардуулга тавьсан үед энэ шугамын салбаруудад холбогдсон дэд станцад ЦДАШ-ын талд газардуулга тавилгүй харин эдгээр дэд станцад таслагдсан шугамын салгуурын дэд станц талд газардуулга тавьж болно. (Хавсралт № 7, Зураг ...).

286. 6-20 кВ-ын хүчдэлийн ЦДАШ-ын нэг хуваарилах байгууламж буюу нэг секцийн аппарат, эсвэл хуваарилах байгууламж болон секцийн аппаратад хамгийн ойр байгаа тулгуурт газардуулга тавина.

287. Ажлын байр ба ХБ буюу таслах залгах аппаратын хооронд ЦДАШ-д газардуулга тавьсан тохиолдолд хүчдэлийг нь тасалсан ЦДАШ-ын бусад хуваарилах байгууламж ба секц холбох аппаратад газардуулга тавихгүй байж болно.

288. ЦДАШ-д газардуулгыг газардуулгын хүрээтэй тулгуурын дэргэд тавина. (Хавсралт № 7, зураг ...)

289. 1000 В хүртэл хүчдэлийн ЦДАШ-д зөвхөн ажлын байран дээр нь газардуулга тавихад хангалттай.

290. Бригад бүрийн ажлын байран дээр 284-д заасан газардуулгад нэмэлт болгож бүх фазын утсанд, шаардлагатай тохиолдолд аянгын троссонд газардуулга тавих ѐстой.

291. Анкерын алгаслалтад шугамын утас угсрах үед, түүнчлэн угсарсан шугамын хэсгийн анкерын тулгуурт гогцоо холбоос хийсний дараа эхний анкер ба төгсгөлийн хэсгийн аль нэг завсрын тулгуур дээр ЦДАШ-ын утас (трос)-д газардуулга тавих ѐстой.

292. Угсарч дууссан анкерын алгаслалтын утас ба трос, мөн угсарч дууссан ЦДАШ-аас угсарч байгаа ЦДАШ-ын хэсгийн утас, тросонд аянгын цэнэгжилт ба бусад хэт хүчдэлийн чадавх шилжүүлэхгүйн тулд угсарч дууссан хэсгийн утас ба тросыг түүний төгсгөлийн анкерт газардуулахыг хориглоно.

293. Салаалмал /давхарласан/ утастай ЦДАШ-ын фаз тус бүрт зөвхөн нэг утсыг газардуулахыг зөвшөөрөх ба тусгаарлах тэлүүртэй бол фазын бүх утсыг газардуулах шаардлагатай.

294. Нэг хэлхээт ЦДАШ-д газардуулгыг ажил гүйцэтгэх тулгуурт буюу зэргэлдээ тулгуурт нь тавина.

295. Газардуулга хоорондын зай 2 км-ээс хэтрэхгүй тохиолдолд ажил гүйцэтгэх ЦДАШ-ын хэсгийн хоѐр талд газардуулга тавихыг зөвшөөрнө.

296. Тулгуураас тусгаарласан аянганаас хамгаалах трос бүхий тулгуурын хийц хэсэгт ажил гүйцэтгэх үед тросонд 1.0 м-ээс дотогш зайд ойртох шаардлагатай бол тросыг газардуулсан байх ѐстой.

297. Газардуулгыг тулгуураас хөндийрүүлсэн тросын алгаслалт тал дээр эсвэл ажил гүйцэтгэх алгаслалтын хэсэг дээр тавина.

25

298. Газраас тусгаарласан аянганаас хамгаалалтын тросыг урьдчилан газардуулсны дараа түүнд газардуулагч буултыг холбох буюу салгаж болно.

299. Хэрэв энэхүү тросон дээрх мөстлөгийг хайлуулах ажил хийхээр төлөвлөсөн бол ажил эхлэхийн өмнө тросын салгуурыг тасалж, түүнд хүчдэл өгч болох талд нь газардуулга тавих ѐстой.

300. Зөөврийн газардуулгыг төмөр тулгуурын хийц хэсэгт, харин төмөр бетон ба модон тулгуурт бол тэдгээрийн газардуулгын буултын утсанд түүний бүрэн бүтэн байдлыг урьдчилан шалгасны дараа холбоно. Газардуулгын буултгүй төмөр бетон тулгуурт газардуулгыг тулгуурын хөндлөвч болон газардуулах байгууламжтай холбогдсон бусад металл хэсэгт холбохыг зөвшөөрнө.

301. 1000 В хүртэл хүчдэлийн саармаг цэгийг нь газардуулсан цахилгаан шугам сүлжээний нойлын утас нь давтан газардуулгатай бол зөөврийн газардуулгыг энэ утсанд холбохыг зөвшөөрнө.

302. Тоног төхөөрөмжийн хийц хэсэг болон газардуулгын хэлхээний зөөврийн газардуулга холбох хэсгийн будгийг арилгаж цэвэрлэсэн байх ѐстой.

303. Ажлын байранд тавих зөөврийн газардуулгыг газрын хөрсөнд 0.5 м-ээс багагүй гүнд суулгасан газардуулагч төмөр гадсанд холбох ба уг гадсыг сул овоолсон хөрс шороонд суулгахыг хориглоно.

304. 1000 В хүртэл хүчдэлийн ЦДАШ-д тулгуур, эсвэл шаттай машины хөндийрүүлэх үегүй сунадаг шатан дээр байрлаж ажил гүйцэтгэх үед засвар хийх шугамын бүх утас болон тухайн тулгуурт татсан бүх утас тэдгээрийн дотор радиогийн болон телемеханикийн шугамын тусгаарлах бүрээсгүй утаснуудад газардуулга тавих ѐстой.

305. Засварын ажил хийхээр хүчдэлийг нь тасалсан ЦДАШ-д зөөврийн газардуулга тавих, авах, тулгуурт байрлуулсан газардуулгын хутгыг залгах ажлыг жижүүрийн буюу шуурхай үйлчилгээ-засварын хоѐр ажилтан гүйцэтгэнэ. Үүнд: 1000В-оос дээш хүчдэлийн ЦДАШ-д IV-өөс доошгүй групптэй нэг хүн, 1000В хүртэл хүчдэлийн ЦДАШ-д III-аас доошгүй групптэй нэг хүн байх ба хоѐр дахь хүн нь III-аас доошгүй групптэй засварын хүн, харин хэрэглэгчийг тэжээж байгаа ЦДАШ-д III-аас доошгүй групптэй хэрэглэгчийн ажилтан байж болно.

306. Жижүүрийн буюу шуурхай үйлчилгээ-засварын III-аас доошгүй групптэй ажилтанд газардуулгын хутгыг ганцаараа таслахыг зөвшөөрнө.

307. ЦДАШ-ын ажлын байранд ажил гүйцэтгэгч нь бригадынхаа III-аас доошгүй групптэй нэг гишүүний хамт зөөврийн газардуулга тавьж болно. Энэхүү зөөврийн газардуулгыг ажил гүйцэтгэгчийн шийдвэрээр бригадын гишүүдийн III-аас доошгүй групптэй хоѐр хүн авч болно.

308. ЦДАШ хүчдэлгүй болсон эсэхийг шалгах, мөн түүнд газардуулга тавих ба авах үед хоѐр хүний нэг нь газарт байрлаж нөгөөдөө хяналт тавих ѐстой.

309. Засварын ажил гүйцэтгэх ЦДАШ ба түүнтэй огтлолцож байгаа болон ойролцоо байрлалтай ЦДАШ-ын аль алинд нь ажилд оруулахын өмнө газардуулга тавьсан байх ѐстой.

310. Ажил бүрэн дуусаж, ажилтныг тухайн ажлын байрнаас холдуулах хүртэл аль ч газардуулгыг авахыг хориглоно.

311. ЦДАШ-ын фазын засвар хийх үед тасалсан фазыг ХБ-д газардуулахыг хориглоно. Тасалсан фазын утсыг зөвхөн ажлын байран дээр газардуулах ѐстой. 35кВ ба түүнээс дээш хүчдэлийн ЦДАШ дээр нэг фазын утас, эсвэл фаз бүрийн утас дээр ээлжлэн ажиллах үед ажил гүйцэтгэж байгаа зөвхөн тухайн фазын утсыг л ажлын байран дээр газардуулахыг зөвшөөрнө. Энэ ажлын үед газардуулаагүй үлдсэн бусад фазын утаснуудад хүснэгт 1-д зааснаас дотогш зайнд ойртож болохгүй.

312. Фазын нэг бүрчилсэн засварын үед газардуулгын найдвартай байдлыг дээшлүүлэх зорилгоор давхар газардуулга хийх ба давхар газардуулга нь тус тусдаа тавигдсан зэрэгцээ хоѐр газардуулгаас бүрдэнэ. Шугамын утас дээр ажиллахдаа тавьсан газардуулгаас 20 м-ээс холгүй газарт ажиллахыг зөвшөөрнө.

313. Хэд хэдэн бригад нэгэн зэрэг ажиллах үед шугамын таслагдсан утсыг цахилгаан холбоогүй хэсгүүд болгон хуваан таслах ѐстой.

314. Нэг давхар газардуулга тавигдсан тухайн хэсэгт нэг бригадыг ажилд оруулна.

26

315. 110кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй ЦДАШ-ын фазын нэгбүрчилсэн засварын үед нуман цахилалт үүсэхээс сэргийлж газардуулга тавих ба авахын өмнө шугамын утсыг нум унтраагч төхөөрөмж бүхий туйван хэрэглэж урьдчилан газардуулсан байна. Туйвангийн газардуулагч утсыг газардуулагчид урьдчилан холбосон байх ѐстой. Зөвхөн зөөврийн газардуулга тавьсан, эсвэл авсны дараа туйванг салгаж авах ѐстой.

316. Хэрэв зэрэгцээ байрласан фазуудтай ЦДАШ дээр фазын нэгбүрчилсэн засварын хий үед хүчдэлтэй байгаа фазын утсыг тогтоон барьж байгаа хөндлөвчийн хэсгүүдээр шилжин дамжихыг хориглоно.

317. 35кВ ба түүнээс дээш хүчдэлийн ЦДАШ дээр фазын нэгбүрчилсэн засварын ажил гүйцэтгэх нөхцөлүүдийг нарядын “Тусгай заалтууд” мөрөнд бичиж тусгасан байх ѐстой.

3.7. Ажлын байранд хаалт хашилт тавих, плакат өлгөх

318. Цахилгаан байгууламжийн газардуулсан хэсэгт андуурч хүчдэл өгөхөөс урьдчилан сэргийлж салгуур, тусгаарлуур, ачаалал таслагчуудын залуур дээр, мөн тасалж залгах аппаратуудын алсын удирдлагын түлхүүр, товчлуурууд дээр “Газардуулсан” гэсэн плакат өлгөнө.

319. Хүчдэлтэй үлдсэн гүйдэл дамжуулах хэсгээс тусгаарлах зорилгоор цахилгаан үл дамжуулах материалаар хийсэн түр зуурын хаалт, хашилт, самбар, сараалж зэргийг хэрэглэж болно.

320. Хүчдэлийг таслалгүйгээр түр хаалт хашилт тавихад тэдгээрээс гүйдэл дамжуулах хэсэг хүртэлх зай нь энэ дүрмийн 1 дүгээр хүснэгтэд заасан хэмжээнээс багагүй байх ѐстой. Зайлшгүй шаардлагатай тохиолдолд 6-10 кВ-ын цахилгаан байгууламжид энэ хэмжээг 0.35 метр хүртэл багасгаж болно.

321. Түр хаалт хашилт дээр “Зогс! Өндөр хүчдэл” плакат буюу зохих аюулгүй ажиллагааны плакатуудыг өлгөж бэхэлсэн байх ѐстой.

322. 6-10 кВ-ын цахилгаан байгууламжийн гүйдэл дамжуулах хэсгийг тусгаарлах самбараар хааж боломжгүй тохиолдолд хүчдэлтэй байгаа ба таслагдсан гүйдэл дамжуулах хэсгийн хооронд (жишээ нь: таслагдсан салгуурын контакт хооронд) тусгаарлах жийрэг хэрэглэхийг зөвшөөрнө.

323. Тусгаарлах жийрэг нь хүчдэлтэй байгаа гүйдэл дамжуулах хэсэгт хүрч болно.

324. Жийргийг тавих буюу авахдаа III ба IV-өөс доошгүй групптэй ( ахлагч нь шуурхай үйлчилгээ-засварын хүн байх) хоѐр хүн хөндийрүүлэх резинэн бээлий ба хөндийрүүлэх штанг эсвэл бахь ашиглаж гүйцэтгэнэ.

325. Ажлын байртай зэргэлдээ орших шүүгээ, самбар, өрөөний хаалт хашилт дээр “Зогс! Өндөр хүчдэл” гэсэн плакат өлгөсөн байх ѐстой.

326. ИХБ-д суурь ба тусгай хийц дээр байрлуулсан тоног төхөөрөмж дээр эсвэл газарт зогсож ажил гүйцэтгэх үед ажлын байрыг олс буюу мяндсан татлагаар дунд нь хүн явж өнгөрөхөөр зай үлдээн хашиж түүн дээр “Зогс! Өндөр хүчдэл” гэсэн плакатыг хашсан талбай руу харуулж өлгөнө. Тухайн ажлын байрны бүсэд ороогүй хашсан талбайн гадна үлдсэн хийц хэсгээс татлагыг уяж бэхлэхийг зөвшөөрнө.

327. Шугамын салгуураас бусад ИХБ-ийн тоног төхөөрөмжөөс хүчдэлийг нь тасалсан тохиолдолд олсоор хашилт хийж түүн дээр “Зогс! Өндөр хүчдэл” гэсэн плакатыг бичгийг нь хашсан талбайгаас гадна тийш харуулан өлгөнө.

328. ЦДАШ буюу кабель шугамаас бусад цахилгаан байгууламжид бэлтгэсэн ажлын байранд “Энд ажиллаж болно” гэсэн плакат өлгөнө.

329. ИХБ-д ажлын байрнаас хүчдэлтэй байгаа зэргэлдээ хэсгүүдэд дамжин очиж болох хийцийн хэсэг дээр “Зогс! Өндөр хүчдэл” гэсэн плакат тавина. Энэ плакатыг III-аас доошгүй групптэй засварын ажилтан ажилд оруулагчийн удирдлаган дор тавьж болно.

330. Авирч гарахыг зөвшөөрсөн хийц хэсгийн зэргэлдээ орших хийц хэсгийн доод талд “Бүү авир! Аюултай” гэсэн плакат тавина.

331. Ажил гүйцэтгэх явцад авирч гарахыг зөвшөөрсөн хийц, шатан дээр “Энд авирч болно.” гэсэн плакат тавина.

332. Ажлын байр бэлтгэх үед тавьсан хаалт, хашилт, плакатыг ажил бүрэн дуусахаас өмнө авах буюу зөөж тавихыг хориглоно.

27

Дөрөв. ОНЦЛОГ НӨХЦӨЛТЭЙ ЦАХИЛГААН БАЙГУУЛАМЖИД АЖИЛЛАХ

4.1 Цахилгаан ба соронзон орны нөлөөллийн орчинд ажил гүйцэтгэх

333. Бүх түвшний хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид хүний бие организмд

хортой нөлөө үзүүлэх цахилгаан ба соронзон орны нөлөөллөөс ажилтныг хамгаалах арга хэмжээг авсан байх ѐстой.

334. 330 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлийн ИХБ ба ЦДАШ-ын цахилгаан орны нөлөөллийн орчинд ажиллах үед тусгай заавар /стандарт/-ын дагуу энэ бүсэд хүн байх хугацааг хязгаарлах шаардлагатай.

335. Цахилгаан орны нөлөөлөлд хүний байж болох хүчлэгийн дээд хэмжээ нь 25 кВ/м байх ба түүнээс дээш хүчлэгтэй цахилгаан орны нөлөөллийн бүсэд тусгай хамгаалах хэрэгсэлгүйгээр ажил гүйцэтгэхийг хориглоно. Энэ тохиолдолд ажлын үргэжлэх хугацаа 8 цагаас илүүгүй байна.

336. Цахилгаан орны хүчлэг 20-25 кВ/м байх үед тусгай хамгаалах хэрэгсэлгүйгээр 10 минут хүртэл байж болох бөгөөд 5-20 кВ/м үед түүний нөлөөлөлд ажиллах хугацааг дараах томьѐогоор тодорхойлно. Үүнд:

Т = 50 / Е - 2;

энд: Е – Цахилгаан орны үйлчлэх хүчлэгийн хэмжээ, кВ/м; Т – Хүн ажиллах зөвшөөрөгдөх хугацаа;

337. 5 кВ/м хүртэлх хүчлэг бүхий цахилгаан орны нөлөөлөлтэй орчинд ажилтан 8 цаг хүртэл байхыг зөвшөөрнө.

338. Соронзон орны хүчлэг (Н, нэгж нь А/м) буюу соронзон орны индукцын (В, нэгж нь мкТл) хэмжээнээс хамааруулан тэдгээрийн нөлөөллийн бүсэд хүн бүх биеэрээ эсвэл биеийн аль нэг хэсгээр байж болох хугацааны нормыг баримталж ажиллах ѐстой. Хүснэгт 3-ийг үз.

Хүснэгт 3

Нөлөөллийн орон зайд байх хугацаа (цаг)

Соронзон орны хүчлэг Н (А/м), индукц (В, нэгж нь мкТл)-ийн нөлөөллийн байж болох хэмжээ

Бүх биеээр Биеийн аль нэг хэсгээр

≤1 1600/2000 6400/8000

2 800/1000 3200/4000

4 400/500 1600/2000

8 80/100 800/1000

Хугацааны хязгааруудын хоорондох хугацаанд байж болох хүчлэг ба индукцын хэмжээг интерполяцийн аргаар бодож тодорхойлно.

339. Өөр өөр хэмжээтэй соронзон орны нөлөөллийн орчинд ажиллах тохиолдолд аль хэмжээний соронзон орны зайд ажиллах нийт хугацаа нь 3 дугаар хүснэгтэд тогтоосон нормоос илүүгүй байвал зохино.

340. Цахилгаан ба соронзон оронд байж болох зөвшөөрөгдсөн хугацааг ажлын нэг өдөрт нэг удаа бөөнөөр нь буюу хэсэг хэсгээр нь ашиглаж болно. Ажлын өдрийн үлдсэн хугацаанд хамгаалах хэрэгсэл хэрэглэх буюу 5кВ/м хүртэл хүчлэгтэй цахилгаан оронд ажиллаж болно.

341. Цахилгаан ба соронзон орны түвшинг дараах тохиолдлуудад хэмжиж шалгана. Үүнд:

Шинээр ашиглалтад оруулж байгаа болон өргөтгөл шинэтгэл хийгдсэн цахилгаан байгууламжид;

Цахилгаан байгууламжийн ойролцоо байгаа хүн байнга болон түр ажиллах ажлын байр, тоног төхөөрөмжид /зөвхөн соронзон орны хүчлэгийн хувьд хэмжинэ/;

Ажлын байрны нөхцөл тогтоох аттестатчилал явуулахад;

28

342. Цахилгаан орны хүчлэг, түүний нөлөөлөх бүс болон халхавч хамгаалалтаар хязгаарлах бүсийн заагийг хэмжилтээр тодорхойлно.

343. Ажил гүйцэтгэж байх үед хүн байж болох бүх хэсэг, бүх тохиолдолд өөрчлөгдөөгүй цахилгаан орны хүчлэгийг хэмжих ѐстой. Тоног төхөөрөмж, хийц хэсэгт авиралгүйгээр ажиллах тохиолдолд дор дурьдсан нөхцөлд цахилгаан орны хүчлэгийн хэмжилт хийх ѐстой. Үүнд:

Газрын хөрснөөс 1.8 м өндөрт кабелийн сувгийн таган дээр ажиллахад; Тоног төхөөрөмжийн хийц хэсэгт авирч гаран газрын гадаргуугаас 0,5; 1

ба 1,8м өндөрт ба эсвэл тоног төхөөрөмжийн газардуулсан гүйдэл дамжуулах хэсгээс 0.5 м зайд ажиллах үед хэмжилт хийх ѐстой. Хяналтын бүсэд байх зөвшөөрөгдөх хугацааг хэмжсэн хүчлэгийн хамгийн их хэмжээгээр бодож тооцно.

344. Соронзон орны хүчлэгийн (индукцын) хэмжилтийг ажлын байрны талбайн шал, газар, өрөөний шал, шилжих дамжуургын хучилтаас 0,5; 1,5; 1,8 м өндөрт хийх ба харин ажлын байрны дор соронзон орны үүсгэгч байгаа бол ажлын байрны талбайн шалны түвшин дээр нэмэлт хэмжилт хийнэ. Хяналтын бүсэд байх зөвшөөрөгдөх хугацааг хэмжигдсэн хүчлэгийн хамгийн их хэмжээгээр бодож тогтооно.

345. Соронзон орны хүчлэгийг тухайн цахилгаан байгууламжийн хамгийн их ажлын гүйдэлтэй (Imax)-тай үед эсвэл хэмжсэн утгыг Imax/I гэсэн хугацаагаар үржүүлж хамгийн их ажлын гүйдэлд шилжүүлэн тооцно. Энд: I - хэмжилт хийх үеийн соронзон орны үүсгэгчийн гүйдэл. Цахилгаан орны хүчлэгийг (индукцыг) цахилгаан байгууламжийн гүйдэл дамжуулах хэсэгт 20 м-ээс дотогш зайд байрлалтай ажилтан байнга ажилладаг үйлдвэрийн өрөө тасалгаанууд тэдгээрийн дотор ханаар тусгаарлагдсан ажлын байруудад хэмжинэ.

346. Цахилгаан орны үйлчлэлээс тусгаарлан хамгаалах хэрэгсэлд ИХБ-д суурин эсвэл зөөврийн халхавч хамгаалалтын төхөөрөмж /экран/, ЦДАШ-д бол нэг бүрийн халхавч хамгаалалтын /экрантай/ иж бүрэн хувцсыг хэрэглэх ѐстой. Иж бүрэн халхавч хамгаалалтын төхөөрөмж нь тусгай заавар (стандарт)-ын шаардлагыг хангасан байх ѐстой.

347. Машин механизм, явуулын засварын байр, лабораторын бүхээг, тэвшийг газардуулсан үед түүнчлэн төмөр бетон байшин, төмөр бетон хучилттай болон төмөр хийц ба төмөр дээвэртэй байшин зэрэг нь газардуулгатай бол тэдгээрт ажиллахад цахилгаан ба соронзон орны нөлөөлөл байдаггүй тул хамгаалах хэрэгсэл хэрэглэх шаардлагагүй.

348. Зөөврийн ба явуулын тусгай халхавч хамгаалалтын төхөөрөмжийг байрлуулсан газрыг 10 мм2-аас багагүй хөндлөн огтлолтой уян зэс утсаар газардуулгын байгууламжтай холбож газардуулна. Машин механизм дээр байрлуулсан салгаж авдаг халхавч /экран/-тай хамгаалалтын төхөөрөмжийг уг машин механизмтай нь цахилгаан гүйдэл дамжуулах утсаар холбох ѐстой. Энэ тохиолдолд машин механизмыг газардуулсан бол салгаж авдаг халхавч хамгаалалтын төхөөрөмжийг газардуулах шаардлагагүй. Хүн нэг бүрийн иж бүрэн халхавч хамгаалалтын хувцасны газардуулгыг гүйдэл дамжуулах ултай тусгай зориулалтын гутал өмсөж оруулна.

349. Хөндийрүүлэх суурь (будагтай төмөр, тусгаарлавч, модон дэвсгэр гэх мэт) дээр зогсож буюу газардуулсан хийц хэсэгт хамгаалалтгүй гараар (бээлий буюу гарын углаасгүй) хүрч ажиллах үед халхавч хамгаалалтын хувцсыг 10 мм2 хөндлөн огтлолтой зориулалтын уян утсаар газардуулгын байгууламж буюу газардуулсан хийцтэй холбож нэмэлт газардуулга тавих ѐстой.

350. Гүйдэл дамжуулах хэсэгт хүрч шүргэж болзошгүй, түүнчлэн тоног төхөөрөмжид өндөржүүлсэн хүчдэлээр туршилт хийх, цахилгаан гагнуур хийх үед халхавч хамгаалалтын /экрантай/ иж бүрэн хувцас хэрэглэхийг хориглоно. Энэ тохиолдолд ажил гүйцэтгэх ажилтныг халхавч хамгаалалтын тусгай төхөөрөмжөөр хамгаална.

351. Цахилгаан байгууламжийн хүчдэлийг тасалсан гүйдэл дамжуулах хэсэг дээр ажиллахдаа нөлөөллөөр бий болох чадавхийг шавхахын тулд түүнийг газардуулах шаардлагатай.

29

352. Хүчдэлийг тасалсан боловч газардуулаагүй гүйдэл дамжуулах хэсэгт хамгаалах хэрэгсэлгүй биеэр хүрэхийг хориглоно.

353. Газраас хөндийрүүлсэн засварын багаж хэрэгсэл ба тоноглолыг газардуулсан байх ѐстой.

354. Цахилгаан орны нөлөөллийн бүсэд байгаа хийн дугуйт машин механизмыг шилжин явахад үүсэх чадавхийг арилгахын тулд түүний арал буюу тэвшийг төмөр гинжээр /гинж нь чирэгдэж явахаар/ газардуулах ѐстой.

355. Цахилгаан орны нөлөөллийн бүс дотор машин механизмыг шатах тослох материалаар цэнэглэхийг хориглоно.

356. Цахилгаан орны нөлөөллийн бүсэд байгаа тоног төхөөрөмж, хийц хэсэгт авирч ажиллах тохиолдолд цахилгаан орны хүчлэгийн хэмжээ ба ажиллах хугацааг үл харгалзан хамгаалах хэрэгсэл хэрэглэх ѐстой.

357. Сунадаг шат буюу өргүүрийн ажлын тавцанг хамгаалах, эсвэл халхавч хамгаалалтын хувцас хэрэглэх ѐстой.

358. ИХБ-ийн хийц хэсгийн дотор халхавч хамгаалалтын төхөөрөмжтэй бүсэд хүн байх, мөн түүнчлэн хүчний трансформаторын тосны түвшний реле ба хийн реле рүү хүн шатаар авирах үед цахилгаан орны үйлчлэлээс хамгаалах хэрэгслийг хэрэглэхгүй байж болно.

359. ИХБ-д эргүүл үзлэг хийх, ажлын байранд очихдоо тусгай тогтоосон чиглэлээр явах ѐстой.

360. Цахилгаан ба соронзон орны хүчлэг нь зөвшөөрөгдөх хэмжээнээс хэтэрсэн цахилгаан байгууламжид хаалт хашилт хийгээд түүн дээр анхааруулга бичих буюу плакат өлгөнө.

361. Цахилгаан ба соронзон орны нөлөөллийн орчинд ажиллахад аюулгүй байдлыг хангах нэмэлт арга хэмжээг нарядын (хавсралт №4) “Тусгай заалт” гэсэн мөрөнд бичнэ.

4.2 Генератор ба синхрон компенсатор

362. Соронзон орон унтраах автомат төхөөрөмж нь тасархай, сэргээлт /өдөөлт/ өгөгдөөгүй, эргэж байгаа генераторыг (голыг эргүүлэх төхөөрөмжөөс эргэлтэд орохоос бусад тохиолдолд) хүчдэлтэйд тооцно.

363. Соронзон орон унтраах автомат төхөөрөмж /өдөөлтийн үед хэрэглэдэг/ нь тасархай, сэргээлтийн /өдөөлт/ гүйдлийг мөн тасалсан байхад ажлын давтамжтай эргэж байгаа генераторыг туршихад түүний схем буюу блокийн схемийн хэсэгт газардуулга тавьсны дараа уг схемд тусгай зориулалтын богино холбоос тавих буюу авна.

364. Генератор, трансформаторын блокийн өсгөх трансформаторын өндөр хүчдэл талд мөн өөрийн хэрэгцээний трансформаторын нам хүчдэлийн холболтууд газардуулагдсан, хүчдэлийн трансформатораар дамжин хүчдэл ирэх боломжийг хаасан бол зогсоосон блок генераторын схемд ажил гүйцэтгэх үед түүний гаргалгаанууд дээр газардуулга тавихгүй байж болно.

365. Соронзон орон унтраах автомат төхөөрөмж нь тасархай сэргээлт /өдөөлт/ өгөгдөөгүй эргэж байгаа генераторын статорын хэлхээнд үлдэгдэл хүчдэлийг хэмжих, фазын дарааллыг тодорхойлох, ороомгийн идэвхитэй эсэргүүцлийг хэмжих гэх мэтийн ажил хийж болно. Эдгээр ажлыг шуурхай ажиллагааны ажилтны хяналтын дор тусгаарлах хэрэгсэл ашиглан мэргэжлийн алба, лаборатори, туршилт тохируулгын байгууллагын ажилтан нарядаар гүйцэтгэнэ.

366. Ажиллаж байгаа генераторын гол дээр хүчдэл ба роторын ороомгийн эсэргүүцэл хэмжих ажлыг IV ба III групптэй хоѐр хүн шийдвэрээр гүйцэтгэхийг зөвшөөрнө.

367. Ажиллагаанаас гаргасан генераторын өдөөгчийн коллектор өнгөлөх, роторын контактын цагирагийг зорох ба өнгөлөх ажлыг цахилгаан техникийн бус нэг хүн шийдвэрээр гүйцэтгэж болох ба энэ үед нүдний шилтэй ажиллавал зохино.

368. Ажиллагаанд байгаа генераторын сойзын аппаратад үйлчилгээ хийх ажлыг энэ ажилд тусгайлан сургаж бэлтгэсэн III-аас доошгүй групптэй ажилтан ганцаараа гүйцэтгэж болно. Энэ үед дараах урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг мөрдвөл зохино.

30

Машины эргэлдэх хэсэгт орооцолдохооргүй бүрэн товчилсон ажлын тусгай хувцас өмсөх;

Нүүрэвчтэй дуулга өмсөх; Хөндийрүүлэх резин шаахай буюу дэвсгэр хэрэглэх; Хоѐр туйлын гүйдэл дамжуулах хэсэгт эсвэл гүйдэл дамжуулах хэсэг ба

газардуулгатай хэсэгт нэг зэрэг хүрэхгүй байх;

4.3. Цахилгаан задлагын төхөөрөмж

369. Цахилгаан задлагын /электролиз/ төхөөрөмжийн ашиглалтын явцад устөрөгч ба хүчилтөрөгч эсвэл устөрөгч ба агаарын тэсрэх аюул бүхий хольц үүсгэж болохгүй. Устөрөгч 98.5%, /99,5/ -иас, хүчилтөрөгч 98% /99/-иас багагүй цэвэршилттэй байх ѐстой. /Генераторд тавигдах үзүүлэлтүүд орсон хаалтанд төхөөрөмжид тавигдах үзүүлэлтүүд /

370. Даралт тохируулах төхөөрөмжийн түвшин харах шилэнд шингэний түвшин үзэгдэхгүй бол цахилгаан задлагын төхөөрөмжийг байгууламжийг ажиллуулж болохгүй. Устөрөгч ба хүчилтөрөгчийн системүүдийн даралтын зөвшөөрөгдөх хамгийн их зөрүү нь 1961.4 МПа (200мм усны багана)-аас хэтрэхгүй байх ѐстой.

371. Хий хураах савуудаас бусад цахилгаан задлагын төхөөрөмжийн /төхөөрөмжийн/ шугам хоолой, аппарат тоноглолуудыг ажилд залгахын өмнө азотоор (ГОСТ 9293-71, II ангилал) үлээлгэх ѐстой. Эдгээр тоноглолуудыг нүүрсхүчлийн хийгээр үлээлгэхийг хориглоно.

372. Цахилгаан задлагын төхөөрөмжийн /төхөөрөмжийн хий хураах савуудыг азотоор буюу нүүрсхүчлийн хийгээр (ГОСТ 8050-85, хүнсний буюу техникийн ангилал) үлээлгэж болно. Нэг буюу хэд хэдэн хий хураах саванд дотоод үзлэг хийх шаардлагатай үед тэдгээрийг хий хураах савуудын бусад хэсгээс хаалтаар тусгаарлаж фланцаас илүү гарсан бариултай бөглөөс /таглаас, заглушка/ тавьж доторх хүчилтөрөгчийг устөрөгчийг алийг нь авах вэ нь шахаж гаргахын тулд эхлээд нүүрсхүчлийн хий буюу азотоор, дараа нь цэвэр агаараар үлээлгэвэл зохино.

373. Хий хураах савуудад инертийн идэвхигүй хий, агаар ба устөрөгчөөр үлээлэг хийхдээ түүний доторх хийнүүдийн хольцын найрлага 4 дүгээр хүснэгтэд заасан хэмжээнд хүртэл үлээлгийг үргэлжлүүлэн явуулбал зохино. Хий хураах савуудын үлээлгэд 0.05 % хүртэл нүүрсхүчлийн хий исэл агуулдаг техникийн ангиллын нүүрсхүчлийн хий ашигладаг бол түүнийг хүнсний ангиллын нүүрсхүчлийн хийнээс тусад нь хадгалбал зохино.

374. Цахилгаан задлагын төхөөрөмжийн төхөөрөмжийн хүчдэлийг 4 цагаас илүү хугацаагаар таслах тохиолдолд түүний тоноглол, шугам хоолойг азотоор заавал үлээлгэнэ.

375. Системийг 1-4 цагийн хугацаанд таслах тохиолдолд устөрөгч буюу хүчилтөрөгчийн (9,807-19,614)·103 Па (0.1-0.2кГх/см2) даралттай үлдээж болно.

376. Төхөөрөмжийг 1 цаг хүртэл хугацаанд таслах үед тоноглолын доторх хийнүүдийг хэвийн даралтад үлдээхийг зөвшөөрөх бөгөөд энэ үед устөрөгч ба хүчилтөрөгчийн даралт тохируулах аппарат дахь даралтын зөрүү ихсэлтийг мэдээлдэг дохиоллыг ажлаас гаргахгүй байх ѐстой.

377. Хэрэв технологийн горимын зөрчилтэй холбогдуулан хүчдэлийг тасалж байгаа, эсвэл хүчдэлийг тасалсан цахилгаан задлагын төхөөрөмж доторх уусмалын шулуутгагчийн тэжээлийг таслах хэрэгцээтэй бол заавал азотоор үлээлгэнэ.

Хүснэгт 4 Хий хураах савуудыг үлээлгэх дараалал

Юуг юугаар үлээлгэж гаргах Сорьц авах цэг Шинжилж

тодорхойлох хийн нэр

Агуулагдвал зохих

хэмжээ, %

Агаарыг нүүрсхүчлийн хийгээр

Хий хураах савын дээд хэсгээс

Нүүрсхүчлийн хий

85.0

Агаарыг азотоор Хий хураах савын дээд хэсгээс

Хүчилтөрөгч 3.0

Нүүрсхүчлийн хийг Хий хураах савын доод Нүүрсхүчлийн 1.0

31

устөрөгчөөр хэсэг хий

Хүчиотөрөгч 0.5

Азотыг устөрөгчөөр Хий хураах савын доод хэсэг

Азот 1.0

Хүчилтөрөгч 0.5

Устөрөгчийг нүүрсхүчлийн хийгээр

Хий хураах савын дээд хэсэг

Нүүрсхүчлийн хий

95.0

Устөрөгчийг азотоор Хий хураах савын дээд хэсэг

Устөрөгч 3.0

Азотыг агаараар Хий хураах савын доод хэсгээс

Хүчилтөрөгч 20.0

Нүүрсхүчлийн хийг агаараар Хий хураах савын доод хэсгээс

Нүүрсхүчлийн хий

Байхгүй

378. Цахилгаан задлагын төхөөрөмжийн устөрөгч дамжуулах шугам хоолой, хий хураах сав болон бусад аппарат тоноглолын засварын ажлыг нарядаар гүйцэтгэнэ. Хэрэв ажлын байр бэлтгэхэд нэмэлт техникийн арга хэмжээ авах шаардлагагүй бол тухайн байгууламжийн ашиглалт үйлчилгээ хариуцдаг шуурхай үйлчилгээний ажилтны хяналтан дор засварын ажлыг шийдвэрээр гүйцэтгэж болно.

379. Цахилгаан задлагын төхөөрөмжийн байрлах өрөө, түүний тоноглол, хий хураах сав, түүнээс гарах, орох шугам хоолой дээр буюу тэдгээрээс дотогш 10м-ийн дотор зайд ил гал (цахилгаан, хийн гагнуур гэх мэт) гаргаж хийх ажлыг нарядаар гүйцэтгэх ѐстой. Нарядын “Тусгай заалт” гэсэн мөрөнд ажлын аюулгүй байдлыг хангах нэмэлт арга хэмжээ (хаалт хашилт тавих, тасалгааны агаарын найрлагад устөрөгч байхгүй болохыг батлах шинжилгээ хийх гэх мэт)-г заасан байх ѐстой.

380. Устөрөгчөөр дүүргэсэн шугам хоолой, тоноглолуудын их бие, хий, тосны системийн төхөөрөмж дээр галтай ажил гүйцэтгэж болохгүй, “Галын аюултай! Устөрөгч” гэсэн плакат өлгөсөн байх ѐстой.

381. Цахилгаан задлагын төхөөрөмжийн тоноглолуудыг задлан онгойлгож хийх засвар буюу гагнуурын ажил явуулах үед түүний эцсийн цэгт устөрөгчгүй болтол үлээлэг хийвэл зохино.

382. Цахилгаан задлагын төхөөрөмжийн өрөө тасалгаанд ил гал гаргаж хийх ажлыг уг төхөөрөмжийг тасалж, агаарт устөрөгч байхгүй болохыг шинжилгээгээр баталж тасралтгүй үлээлэг, агааржуулалт хийсний дараа гүйцэтгэх ѐстой.

383. Нэг байранд суурилагдсан цахилгаан задлагын төхөөрөмжүүдийн аль нэг аппарат дээр ил гал гаргаж ажиллах үед ажиллагаатай байгаа тоноглолуудын шугам хоолой зогсоосон тоноглолын шугам хоолойтой нийлсэн холболтыг таслаад бариултай таглаас тавьбал зохино. Ил галтай ажиллах ажлын байранд битүү хаалт хашилт хийсэн байх ѐстой.

384. Устөрөгчөөр дүүргэсэн аппарат тоноглолд засварын ажил хийхийг хориглоно.

385. Хөлдсөн шугам хоолой, хаалтыг зөвхөн уур буюу халуун усаар гэсгээж болно. Холбоосоор хий алдаж байгаа эсэхийг хий алдалт илрүүлэх багажаар эсвэл савангийн хөөсөөр тодорхойлно.

386. Хий алдалтыг илрүүлэх ба гэсгээх зорилгоор ил гал хэрэглэхийг хориглоно. 387. Цахилгаан задлагын төхөөрөмжийн өрөө тасалгаа болон хий хураах савны

дэргэд ил гал гаргах, 12В-оос дээш хүчдэлийн цахилгаан халаагуур ба зөөврийн гэрэл ашиглах, тамхи татахыг хориглоно.

388. Аппаратад дотоод үзлэг, засвар хийх үед түүний гэрэлтүүлгэнд 12В-оос ихгүй хүчдэлтэй, тэсрэлтийн хамгаалалттай төмөр торон бүрхүүлтэй зөөврийн гэрэл ашиглахыг зөвшөөрнө.

389. Цахилгаан задлагын төхөөрөмжийн байранд болон хаалганы гадна талд ил гал гаргахыг хориглосон плакат, харин устөрөгчийн хий хадгалах саван дээр “Галын аюултай! Устөрөгч” гэсэн галын аюулаас урьдчилан сэргийлэх санамж байрлуулсан байх ѐстой.

390. Цахилгаан задлагын төхөөрөмжийн байранд амархан гал авалцах, тэсэрч дэлбэрэх материал хадгалахыг хориглоно.

32

391. Задрах уусмалтай ажиллахад ажлын тусгай хувцас (даавуун өмд, цамц, резин гутал, резинэн хормогч, резинэн бээлий) өмсөж, нүдний шил зүүсэн байвал зохино. Шингэн буюу хатуу шүлт хүний арьс, үс ялангуяа нүдэнд орж түлэгдэлт үүсэхээс хамгаалах ѐстой.

392. Задрах уусмалын нягтыг шалгахдаа зөвхөн даралтыг буулгасан үед сорьц авбал зохино.

393. Цахилгаан задлагын төхөөрөмжид ялангуяа тэдгээрийн төгсгөлийн хавтангуудад хамгаалах хэрэгсэлгүй хүрч болохгүй.

394. Бэхэлгээний боолтуудыг тусгаарлах шаантаг ба туйлуудын хавтангийн тусгаарлагуудад шүлт хүргэж болохгүй. Эдгээр хийцүүдийн тусгаарлага эвдэрвэл нум үүсэж гал, осол гарах аюултай тул урьдчилан сэргийлэх ѐстой.

395. Цахилгаан задлагын төхөөрөмжийн шалыг цахилгаан тусгаарлах материалаар хийсэн байх ѐстой.

396. Цахилгаан задлагын төхөөрөмжийн тоноглол, шугам хоолой, хий хураах сав ба тэдгээрээс машины өрөөнд очсон шугам хоолойнууд нь туушдаа тасралтгүй цахилгаан хэлхээг бүрдүүлж байх ба газардуулгын төхөөрөмжид холбогдсон байх ѐстой.

397. Цахилгаан задлагын төхөөрөмжийн тоноглол ба шугам хоолойг хоѐроос цөөнгүй цэгт газардуулсан байх ѐстой.

398. Генераторын их бие, хий тосны системийн тоноглолыг задлах, онгойлгохын өмнө устөрөгчийг инертийн хийгээр, инертийн хийг агаараар тус тус шахаж гаргах ѐстой.

399. Нүүрсхүчлийн хий азотыг түрж гаргах үед хүчилтөрөгчийн агуулагдах хэмжээ 20 хувиас багагүй болсон нь шинжилгээгээр батлагдсаны дараа хажуу талын самбар, нээлхий зэргийг онгойлгохыг зөвшөөрнө.

400. Их бие дэх устөрөгчийг шахаж гаргалгүй зогсоосон синхрон генераторын /компенсаторын/ контактын цагирагийн үүрийг нээхийн өмнө инертийн хийг үүр рүү шахахаас урьдаар уг үүрийг генераторын /компенсаторын/ их биеэс тусгаарлах хаалтын нягтыг шалгавал зохино. Энэ үүрийн дотор талыг инертийн хийгээр үлээлгэсний дараа (түүнийг агаараар шахаж гаргалгүй) хийн шинжилгээ хийгээд ажлыг эхэлж болно.

401. Хий тосны системийн тоног төхөөрөмж ба шугам хоолойг засварт гаргах үед засварлах хэсэгт хаалтуудын нягт бус хэсгээр устөрөгч болон инертийн хий нэвтрэх нөхцөлийг арилгахын тулд шугам хоолойнуудын холболтыг салгаж бөглөөс тавих ѐстой.

402. Цахилгаан задлагын төхөөрөмжөөс хийн хуримтлуурууд хүртэлх шугам яндан хоолойнууд, мөн түүнчлэн генераторын хөргөлтийн хий, тосны системийн дамжуулах хоолойнуудын ашиглалт үйлчилгээ нь тухайн ашиглагчийн мөрдөх заавраар зохицуулагдана.

403. Хамгаалах хавхлагыг шалгахын тулд төхөөрөмжийг зогсоож азотоор үлээлгэх ѐстой. Төхөөрөмж ажиллаж байхад түүний хамгаалах хавхлагыг туршихыг хориглоно.

404. Даралттай байгаа аппарат тоноглол болон хаалт арматуруудад чангалгаа хийхийг хориглоно. Шланг, штуцеруудийг найдвартай бэхэлсэн байх ѐстой.

405. Угсралт, их засварын дараа буюу удаан хугацаанд зогссон цахилгаан задлагын төхөөрөмжийг инженер техникийн ажилтны хяналтан дор ажилд оруулж залгах ѐстой.

4.4. Цахилгаан хөдөлгүүр

406. Цахилгаан хөдөлгүүр буюу түүгээр хөдөлгөөнд ордог механизмын гүйдэл дамжуулах болон эргэлдэх хэсэгт хүрч ажиллах үед цахилгаан хөдөлгүүрийн хүчдэлийг тасалсан байх ѐстой.

407. Олон шатлалт хурдтай цахилгаан хөдөлгүүр дээр ажиллахад статорын ороомгийн тэжээлийн бүх хэлхээг таслаад энэ дүрэмд заасан урьдчилан сэргийлэх техникийн арга хэмжээг авна.

408. Цахилгаан хөдөлгүүрийн гүйдэл дамжуулах хэсэг болон тухайн хөдөлгүүрээр хөдөлгөөнд ордог механизм, эргэлдэх хэсэгт хүрэхгүй тохиолдолд ажиллагаанд байгаа цахилгаан хөдөлгүүр дээр ажиллаж болно.

409. Цахилгаан хөдөлгүүр, технологийн механизмын эргэлдэх хэсэг болон бусад тоноглолын хамгаалалтын хаалтыг салгаж авах, тэдгээргүйгээр ажиллуулахыг хориглоно.

33

410. Цахилгаан хөдөлгүүр дээр ажил гүйцэтгэх үед хөдөлгүүрийг хуваарилах байгууламжийн секц, цуглуулгын самбартай холбосон кабель шугамын аль ч хэсэгт газардуулга тавьж болно.

411. Хэрэв хүчдэлийг нь тасалсан цахилгаан хөдөлгүүр дээр ажиллаагүй буюу ажил хэд хоногоор завсарлаж байгаа бол тэжээлийн кабелийн үзүүрийг тайлаад цахилгаан хөдөлгүүр талд нь газардуулга тавих ѐстой.

412. 1000 В хүртэл хүчдэлийн цахилгаан хөдөлгүүрийн кабелийн судлын хөндлөн огтлол нь зөөврийн газардуулга тавих бололцоогүй тохиолдолд түүний судлын хөндлөн огтлолоос багагүй хөндлөн огтлолтой зэс утсаар газардуулах буюу кабелийн судлуудыг хооронд нь холбоод тусгаарласан байж болно.

413. Хөдөлгүүрийн кабелийн судлуудыг хооронд нь холбоод газардуулсан болон судлуудыг хооронд нь холбоод тусгаарласан хэсэг нүдэнд ил харагдахуйц байх ѐстой. Тийм газардуулга буюу кабелийн судлуудын холболтыг шуурхай ажиллагааны журналд зөөврийн газардуулгын адил бүртгэж тооцох ѐстой.

414. Насос, утаа сорогч, салхилуур зэрэг механизмын цахилгаан хөдөлгүүр дээр ажилд орохын өмнө хэрэв уг цахилгаан хөдөлгүүр нь түүнд холбогдсон механизмын хүчээр эргэлтэнд орох боломжтой бол хаалт, шиберийг хааж цоожлох, цахилгаан хөдөлгүүрийн роторыг эргэхгүй болгох, холболтын муфтыг тайлах зэрэг арга хэмжээ авах ѐстой.

415. Хаалт болон гүйцэтгэх механизм, тоноглол нь цахилгаан дамжуулгатай холбоотой үед түүний цахилгаан дамжуулгыг ажиллуулж шалгах ажлыг тэдгээрийг суурилуулсан цехийн даргын зөвшөөрлөөр тусгай бригад гүйцэтгэх ѐстой. Зөвшөөрөл олгосон тухай цех (хэсэг)-ийн шуурхай ажиллагааны журнал, мөн хөдөлгүүрийг шалгах зөвшөөрөл авсан тухай хөдөлгүүрийг шалгах цех (хэсэг)-ийн шуурхай ажиллагааны журналд тус тус бичих ѐстой.

416. Гар болон алсын зайн автомат удирдлагатай цахилгаан хөдөлгүүрийн тэжээлийн автоматыг залгах ба таслахад заавал хөндийрүүлэх резинэн бээлийтэй ажиллах ѐстой.

417. Хаалт, шибер, вентилүүдийн бариул, залуур дээр “Бүү онгойлго! Хүмүүс ажиллаж байна”, харин төхөөрөмжүүдийн удирдлагын түлхүүр, товчлуур дээр “Бүү залга! Хүмүүс ажиллаж байна” гэсэн плакатуудыг өлгөсөн байх ѐстой.

418. Засварлах хөдөлгүүрийн дэргэдэх түүнтэй адил төстэй буюу ойролцоо овор хэмжээтэй өөр хөдөлгүүр дээр түүнийг ажиллаж байгаа эсэхийг нь үл харгалзан “Зогс! Өндөр хүчдэл” гэсэн плакат өлгөх ѐстой.

419. Технологийн агрегат, технологийн дамжлагад байгаа засварт гаргасан нэг түвшингийн хүчдэлийн цахилгаан хөдөлгүүрүүд дээр нэг нарядаар ажил гүйцэтгэх үед энэ дүрмийн 119 дүгээр заалтын дагуу гүйцэтгэнэ. Урьдчилан бэлтгэсэн ажлын байруудад нэг зэрэг ажилд оруулж болох ба ажлын нэг байрнаас нөгөөд шилжихийг нарядад бичих шаардлагагүй. Энэ тохиолдолд нарядад тусгасан бүх цахилгаан хөдөлгүүр дээрх ажил бүрэн дуусахаас өмнө аль нэг хөдөлгүүрийг ажиллуулж шалгахыг хориглоно.

420. Цахилгаан хөдөлгүүрийг ажиллуулж шалгахад дараах журмыг баримтлана: Ажил гүйцэтгэгч нь бригадыг ажлын байрнаас гаргаж, ажил дууссаныг

нарядад бичээд, нарядыг шуурхай ажиллагааны ажилтанд хүлээлгэн өгнө; Шуурхай ажиллагааны ажилтан тавьсан плакатууд, газардуулгыг авч схем

цуглуулна. 421. Цахилгаан хөдөлгүүрийг ажиллуулж шалгасны дараа засварын ажлыг

үргэлжлүүлэн хийх шаардлагатай бол нарядын дагуу ажлын байрыг шинээр бэлтгэж бригадыг ажилд оруулна.

422. Ажиллагаанд байгаа цахилгаан хөдөлгүүрийн гүйдэл дамжуулах болон эргэлдэх хэсэгт ойртохгүйгээр хийх ажлыг шийдвэрээр гүйцэтгэж болно.

423. Ажиллаж байгаа цахилгаан хөдөлгүүрийн сойзын аппаратын үйлчилгээг энэ ажилд тусгайлан сургасан III-аас доошгүй групптэй хүн шийдвэрээр гүйцэтгэж болно. Энэ үед дараах урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг мөрдвөл зохино.

Машины эргэлдэх хэсэгт орооцолдохооргүй бүрэн товчилсон ажлын тусгай хувцас өмсөх;

Нүүрэвчтэй дуулга өмсөх; Хөндийрүүлэх резинэн шаахай буюу дэвсгэр хэрэглэх;

34

Хоѐр туйлын гүйдэл дамжуулах хэсэгт эсвэл гүйдэл дамжуулах хэсэг ба газардуулгатай хэсэгт нэг зэрэг хүрэхгүй байх;

Ажиллагаанд байгаа цахилгаан хөдөлгүүрийн роторын цагиргийг зөвхөн тусгаарлах материалаар хийсэн хэвээр /колодок/ өнгөлж болно.

424. Байгууллага нь ашиглаж байгаа цахилгаан машины төрөл, хэлбэр хийц, асаах болон ажиллагааг тохируулах аппарат, механизм болон технологийн схемийн онцлог нөхцөлийг харгалзан аюулгүй ажиллагааны заавартаа цахилгаан хөдөлгүүр дээр ажил гүйцэтгэх үед ажлын байрыг бэлтгэх, аюулгүй ажиллагааг хэрхэн зохион байгуулах талаар тодорхой тусгаж өгнө.

4.5. Таслах, залгах аппарат

425. Таслах, залгах аппаратыг санамсаргүйгээр залгах, залгагдахаас урьдчилан сэргийлэх техникийн арга хэмжээг бүрэн авч, аюулгүй байдлыг хангасны дараа л таслах, залгах аппарат дээр ажил гүйцэтгэж болно.

426. Агаар хуримтлуулах савны дотор хүн орж ажил гүйцэтгэхийн өмнө дараах арга хэмжээ авна. Үүнд:

Агаар хуримтлуулах сав доторх даралттай агаарыг гаргаж юүлэх, цорго /дренаж/, хаалт хавхлагыг онгорхой орхих; Уг саванд агаар шахаж болох бүх шугам хоолойн хаалт, тэдгээрийн

удирдлагын бариулыг хааж цоожлоод тэдгээрт “Бүү онгойлго! Хүмүүс ажиллаж байна” гэсэн плакат өлгөх;

Агаар хуримтлуулах сав руу агаар шахах шугам хоолойн холболтыг салгаад түүнд таглаас хийнэ.

427. Демпфер тохируулах, чичиргээ тодорхойлох, хэмжүүрийн багажийн утас холбох болон салгах, агаарын алдагдаж байгаа шалтгааныг тодорхойлох гэх мэт туршилт тохируулгын ажлын үед ажлын даралттай агаар бүхий хийн таслуур дээр авирч гарахыг зөвшөөрнө. Тохируулга, зүгшрүүлэлт хийхээр хийн таслуур дээр гарахын өмнө дараах арга хэмжээг авах ѐстой.

Удирдлагын хэлхээний хүчдэлийг таслах; Дэргэдээс нь удирдах товчлуур, асаах хавхлагт хориг түгжээ хийх

(Тухайлбал: агаар дамжуулах шугам хоолойг салгах, шүүгээ, шитийг хааж цоожлох) эсвэл ажил гүйцэтгэгчийн өгсөн үүргийн дагуу таслуурт үйлдэл хийх ажилд (удирдлагын хэлхээнд хүчдэл өгсний дараа) оруулж байх эрх бүхий, зааварчилгаа авсан бригадын нэг гишүүнийг таслуурын дэргэд байрлуулна.

428. Даралттай хийн таслуур дээр ажил гүйцэтгэж байгаа үед удирдлагын ба хуваарилах шүүгээ, самбар дээрх бүх ажлыг зогсоосон байх ѐстой. Түүнчлэн ажиллагаатай байгаа 220 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлийн таслууруудын гаргалгаан дээр нөлөөллийн хүчдэлээс хамгаалах зорилгоор газардуулга тавьсан байх ѐстой.

429. Агаар дүүргэсэн тусгаарлуур бүхий хийн таслуурын тусгаарлуур нь ажлын даралттай байгаа үед тасалсан хийн таслуур дээр ямар ч тохиолдолд авирч гарахыг хориглоно.

430. Алсын удирдлагатай таслах, залгах аппарат дээр ажилд оруулахын өмнө аюулгүй ажиллагааг хангах дараах арга хэмжээг авах ѐстой.

Залуурын (удирдлага, дохиолол, халаагуур, болон бусад хэлхээ) хэлхээний хүчдэлийг таслах;

Таслуур ба хийн шахуургат залуурт агаар өгөх шугам хоолойн хаалтуудыг хааж тэдгээрт байгаа агаарыг гарган юүлж, бөглөөг (хавхлагыг) онгорхой үлдээх;

Залгах ачаа болон пүршийг ажлын бус байрлалд тавих; Алсын удирдлагын түлхүүр дээр “Бүү залга! Хүмүүс ажиллаж байна”, хаасан

хаалтан дээр “Бүү онгойлго! Хүмүүс ажиллаж байна” гэсэн плакатыг тус тус өлгөнө.

431. Таслуурын бортого, агаар хуримтлуулах сав дээрх манометрийн заалт “0” зааж байгаагаар тэдгээрт даралттай агаар байхгүй гэж үзэж болохгүй.

35

432. Агаар хуримтлуулагчийн орох нүх, нээлхийн таган дээрх эрэг боолтыг тайлж эхлэхийн өмнө ажил гүйцэтгэгч өөрийн биеэр агаар гаргах хавхлага буюу хаалт онгорхой байгааг лавлан харж, сав дотор даралттай агаар байхгүй гэдгийг магадлах ѐстой. Агаар хуримтлуулагчийн орох нүх, нээлхийн тагийг бэхэлдэг бүх эрэг, боолтыг чангалсны дараа л түүний агаар гаргагч хаалт хавхлага, бөглөөг хаахыг зөвшөөрнө.

433. Хийн таслуурын сорилт, зүгшрүүлэлт хийх ба ажиллуулж шалгах зорилгоор түүнийг тасалж залгах үед таслуурын ойролцоо хүн байхыг хориглоно.

434. Туршилт, зүгшрүүлэлт хийж байгаа бригадын ажил гүйцэтгэгч (эсвэл түүнээс эрх олгосон бригадын гишүүн) нь бригадын бүх гишүүдийг таслуураас аюулгүй зайд холдуулсны дараа таслуурыг залгах буюу таслах үйлдэл хийх зөвшөөрөл өгөх ѐстой.

435. Таслах, залгах аппаратын тохируулга зүгшрүүлэлтийн үед сорилтын таслалт, залгалт хийхэд нарядыг хаалгүйгээр түүний залуурын хүчний хэлхээ ба шуурхай гүйдлийн хэлхээнд түр хугацаагаар хүчдэл өгч таслуур ба залуурт агаар шахаж болно. Энэ үед “Бүү залга! Хүмүүс ажиллаж байна”, “Бүү нээ! Хүмүүс ажиллаж байна” гэсэн плакатуудыг авсан байх ѐстой.

436. Таслах, залгах аппаратыг сорилтын журмаар таслах буюу залгах үйлдлийг зөвшөөрөл олгогчийн зөвшөөрлөөр ажил гүйцэтгэгч хийж болох ба энэ тухай нарядын “Тусгай заалт” гэсэн мөрөнд бичсэн байх ѐстой. Дээрх үйлдлийг ажил гүйцэтгэгчийн зөвшөөрснөөр шуурхай ажиллагаа-засварын ажилтан гүйцэтгэж болно.

437. Сорилт дууссаны дараа таслах, залгах аппарат дээрх ажлыг үргэлжлүүлэх шаардлагатай тохиолдолд ажил гүйцэтгэгч буюу шуурхай ажиллагаа-засварын ажилтан (аппаратын сорилтын таслах үйлдэл хийсэн хүн) энэ дүрмийн 427 дугаар зүйлд заасан шаардлагыг биелүүлэх ѐстой.

4.6. Бүрдмэл хуваарилах байгууламж

438. БХБ-ийн үүрэн дотор эсвэл тэргэнцрийн тоног төхөөрөмж дээр ажиллахад тэргэнцрийг засварын байрлалд татаж гаргавал зохих ба хүчдэлтэй үлдсэн гүйдэл дамжуулагч үүрийн хөшгөн хаалтыг хааж цоожлоод “Зогс! Өндөр хүчдэл”, ажил гүйцэтгэх тэргэнцэр эсвэл үүрэн дотор “Энд ажиллаж болно” гэсэн плакатыг тус тус өлгөнө.

439. БХБ-ийн гадна талд түүнд холбогдсон тоног төхөөрөмж эсвэл түүнээс гарсан ЦДАШ ба кабель шугам дээр ажиллах үед таслууртай тэргэнцрийг үүрнээс нь татаж гаргавал зохих ба хөшгөн хаалт буюу хаалгыг цоожлоод тэдгээрт “Бүү залга! Хүмүүс ажиллаж байна” гэсэн плакат өлгөнө. Энэ үед дараах арга хэмжээг авна:

Газардуулгын хутга ба таслууртай тэргэнцэр хоѐрын хооронд хориг түгжээтэй бол газардуулгын хутгыг залгасны дараа таслууртай тэргэнцрийг хяналтын байрлалд тавих;

Дээр дурьдсан хориг түгжээ байхгүй эсвэл газардуулгын хутгагүй бол тэргэнцрийг цоожлох боломжтой тохиолдолд хяналтын /туршилтын/ ба засварын байрлалын хооронд тавих; Тэргэнцрийг газардуулсан эсэхээс үл хамааран завсарын байрлалд тавьж болно.

440. БХБ-ийн гарсан ЦДАШ-д ажиллах үед түүний үүрэнд газардуулга тавихдаа энэ дүрмийн 3.6.1 дүгээр зүйлийн шаардлагыг баримталбал зохино.

441. БХБ-ийн хайламтгай хамгаалуур /гал хамгаалагч/-тай тэргэнцэрээр хүчдэлтэй боловч ачаалалгүй нөхцөлд таслалт залгалт хийж болно.

442. БХБ-аас гарсан ЦДАШ, кабель шугам ба тэдгээрт холбосон тоног төхөөрөмж, цахилгаан хөдөлгүүрийн механизм дээр ажил гүйцэтгээгүй, эсвэл БХБ-ийн үүрэнд газардуулга тавьсан байвал таслууртай тэргэнцрийн хамгаалалтын ажиллагааг шалгаж үзэх, удирдлагын хэлхээнд нь ажиллах зорилгоор уг тэргэнцрийг хяналтын байрлалд тавихыг зөвшөөрнө.

443. Вакуум таслуураар тоноглогдсон хуваарилах байгууламжийн нум унтраах камерыг амплитуд нь 20 кВ-оос дээш хүчдэлээр туршихад үүсэх рентген туяанаас ажилтныг хамгаалах тусгай халхавч /экран/ хэрэглэнэ.

4.7. Агаарын болон бүрдмэл дэд станц (АТП, КТП)

36

444. Гүйдэл дамжуулах хэсэгт 1 дүгээр хүснэгтэд зааснаас дотогш зайд ойртохооргүй нөхцөлд агаарын болон бүрдмэл дэд станц (АТП, КТП)-ын 1000 В-оос дээш хүчдэлийн тэжээлийн шугамыг таслахгүйгээр тавцан дээр зогсож үзлэг, ажил гүйцэтгэж болно. Хэрэв энэхүү зай нь зөвшөөрөгдөх хэмжээнээс бага байвал 1000 В-оос дээш хүчдэлийн гүйдэл дамжуулах хэсгийн хүчдэлийг тасалж, газардуулга тавьсан нөхцөлд ажил гүйцэтгэнэ.

445. Агаарын болон бүрдмэл дэд станц (АТП, КТП)-д шугам нь хүчдэлтэй эсэхийг үл харгалзан эхлээд 1000 В хүртэл хүчдэлийн таслах, залгах аппаратуудыг тасалсны дараа нь 1000 В-оос дээш хүчдэлийн салгууруудыг тасалж гүйдэл дамжуулах хэсгүүдэд газардуулга тавьсны дараа ажилд оруулна.

446. Хэрэв нам (330/220В) талаас нь шугамаар хүчдэл ирж болзошгүй тохиолдолд тухайн шугамын эсрэг тэжээлийн талаас нь таслаад өөрөө залгагдах буюу санамсаргүйгээр залгахаас урьдчилан сэргийлсэн арга хэмжээ авч, дэд станц дээр ирж байгаа шугамын төгсгөлд залгах, салгах аппаратын талд газардуулга тавьсан байх ѐстой.

447. Агаарын дэд станц (АТП), сэлгэн залгалтын болон бусад байгууламж нь хашаагүй бол хуурай салгуур, ачаалал таслагчийн залуур, 1000 В-оос дээш хүчдэлийн шүүгээ, 1000 В хүртэл хүчдэлийн щитийг цоожилсон байх ѐстой. Үйлчилгээний тавцангийн байнгын шатыг салгуурын залууртай холбож цоожилсон байна.

4.8. Хүчний трансформатор, тосон шунтлагч ба нум унтраагч реактор

448. Хүчний трансформатор, тосон шунтлагч ба нум унтраагч реакторын үзлэгийг газраас эсвэл байнгын шат тавцан дээрээс хийнэ. Үзлэгийн шат тавцан нь хашлагатай буюу түгжих хийцтэй байна.

449. Ажиллагаанд байгаа трансформатор (реактор)-ын үзлэг хийх тавцанд нь хаалттай байх ба “Бүү авир! Үхэл” гэсэн анхааруулах плакат өлгөсөн байна.

450. Ажиллагаанд байгаа трансформатор (реактор)-ын хийн реленээс хий авах ажлыг хүчдэлийг тасалсны дараа гүйцэтгэнэ.

451. Трансформатор (реактор)-ын сав /бак/-ны доторх идэвхтэй хэсгийг сугалж авах ажлыг тухайн үйлдвэр байгууллага, аж ахуйн нэгжийн ажиллагааны онцлог нөхцөлийг нарийвчлан тусгасан ажил гүйцэтгэх төлөвлөгөөний дагуу гүйцэтгэнэ.

452. Трансформатор (реактор)-ын дотор үзлэг хийх, ажил гүйцэтгэхийг трансформатор (реактор)-ын дотор шилжин явах замаа сайн мэддэг, аюулгүй ажиллагаанд тусгайлан сургаж бэлтгэсэн ажилтнаар гүйцэтгүүлнэ.

453. Ажил гүйцэтгэж байгаа ажилтны ажлын хувцас нь цэвэр, хөдөлгөөнд саад учруулахааргүй, төмөр товчгүй, биеийг хэт халаахааргүйгээс гадна тос нэвчихээргүй тусгай зориулалтын байна. Трансформатор (реактор)-ын дотор хамгаалалтын дуулга, бээлий, резинэн гуталтай ажиллана.

454. Трансформаторын дотор орохын өмнө азот болон бусад хийг бүрэн шахаж гаргасан, 20%-иас доошгүй хэмжээний хүчилтөрөгчтэй байхаар хангалттай үлээлэг хийсэн эсэхийг мэдсэн байх ѐстой. Энэ ажлыг нарядаар гурван хүн гүйцэтгэх бөгөөд хоѐр нь харах нээлхий, хэрэв нээлхий байхгүй бол оруулгуудыг суурилуулсан нүхний дэргэд байрлаж трансформаторын дотор байгаа ажилтны ажиллагааны нөхцөл байдал, үйлдлийг хянаж, шаардлагатай тохиолдолд татаж гаргах мөрөвчтэй хамгаалалтын бүснээс зүүсэн олсноос барьж байнгын харилцаа холбоотой байх ѐстой. Шаардлагатай тохиолдолд трансформаторын дотор ажиллаж байгаа хүн нь агаар дамжуулах хоолойтой хорт хийнээс хамгаалах багтай байна. Энэхүү ажлын ажил гүйцэтгэгч нь аюулгүй ажиллагааны IY-өөс доошгүй групптэй байна.

455. Трансформаторын дотор ажиллахдаа шил нь төмөр торон хамгаалалттай аккумляторын батерейгаар ажилладаг зөөврийн гэрэл хэрэглэнэ.

456. Трансформаторын их биеийн дотор ажиллаж байхад хуурайшуулсан (тундасжих температур -40оС-ээс ихгүй байх) агаар өгөх нөхцөлтэй байвал трансформатор дотор ажиллаж байгаа ажилтан хоногт 4 цагаас илүү хугацаанд ажиллаж болохгүй.

457. Трансформаторын тосыг шүүж цэвэрлэх, хатаах, хийгүйжүүлэх ажил гүйцэтгэх хүн нь хамгаалалтын хувцас, гуталтай ажиллана.

37

458. 110 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлийн трансформатораас тос юүлж авах, нэмэх ажлын үед тухайн трансформаторын оруулгуудад цахилгаан цэнэг бий болохоос урьдчилан сэргийлж газардуулга тавьсан байх ѐстой.

4.9. Хэмжүүрийн гүйдлийн трансформатор

459. Гүйдлийн трансформаторын хоѐрдогч ороомогт холбогдсон хэлхээг таслахыг хориглоно. Ийм хэлхээг заавал таслах шаардлагатай бол таслах цэгээс гүйдлийн трансформаторт ойр талд богино холбоос хийж өгөх ѐстой. Ийм холбоос хийхдээ тусгаарлах бариултай багаж хэрэглэвэл зохино.

460. Гүйдлийн трансформатор буюу түүний хоѐрдогч ороомогт холбосон хэлхээнд ажиллахад дор дурьдсан урдьчилан сэргийлэх арга хэмжээг авах ѐстой: а.Хоѐрдогч хэлхээ түүний цахилгаан хэмжүүрийн багаж, реле хамгаалалт автоматикийн төхөөрөмжийн угсралтын ажил дуустал хоѐрдогч ороомгийн гаргалтуудыг богино холбосон байх ѐстой. Хоѐрдогч хэлхээг гүйдлийн трансформаторт холбосны дараа богино холбоосыг хамгийн ойрын цуглуулга дээр шилжүүлэн тавьж байгаад хоѐрдогч хэлхээний угсралтыг бүрэн дуусгаж, холболтын үнэн зөвийг шалган магадласны дараа уг богино холбоосыг авна; б.Хэлхээний туйлыг шалгахын тулд анхдагч ороомогт гүйдлийн импульс өгөхийн өмнө хэмжүүрийн багажийг хоѐрдогч ороомогт холбосон байна.

461. Гүйдлийн трансформаторын хэлхээн дэхь Анхдагч ороомгийн шинийг угсралт ба гагнуурын ажлын үед гүйдэл дамжуулах утасны оронд ашиглахыг хориглоно.

4.10. Цахилгаан зуух

462. Электродтой цахилгаан зуухны их бие нь тусгаар бүрхүүлтэй байвал түүнийг цоожилсон байх ѐстой. Зуухны хүчдэлийг тасалсны дараа л бүрхүүлийн цоожийг онгойлгож болно.

463. Хүчдэлд залгаатай байгаа цахилгаан зуухын шугам хоолой дээр түүний хамгаалалтын газардуулгыг эвдэж, гэмтээж болзошгүй ямар нэгэн ажил гүйцэтгэхийг хориглоно.

464. Шугам хоолойг хувааж таслах (хаалт солих, хоолойны хэсэгт ажиллах г.м.)-тай холбоотой ажил гүйцэтгэхийн өмнө хуваах гэж байгаа хоѐр хэсгийн хоолойг төмрөөр найдвартай цахилгаан холбоос үүсгэн гагнавал зохино. Харин дээрх хэсгүүд нь тойруу шугам хоолойгоор холбоотой бол ийм холбоос хийх шаардлагагүй.

465. 0,07 МПа-аас дээш ажлын даралттай уурын цахилгаан зуух, 115°С–ээс дээш хэмийн усан халаалтын зуухнуудын ашиглалтыг холбогдох дүрмийн шаардлагын дагуу явуулах ѐстой.

4.11. Цахилгаан шүүлтүүр

466. Цахилгаан шүүлтүүр ба түүний сэгсрэх механизмын цахилгаан тоног төхөөрөмж дээр, цахилгаан шүүлтүүр, утааны хийн хоолой дотор гүйцэтгэх бүх ажлыг нарядаар хийнэ.

467. Цахилгаан шүүлтүүрийн ашиглалтын /засварын / үед дараах үйлдэл хийхийг хориглоно:

Нарядын тусгай заалтад зааснаас бусад тохиолдолд сэгсрэх механизмыг турших, тохируулах болон бусад зорилгоор ажиллуулах; Цахилгаан шүүлтүүрийн идэвхт хэсгүүд бункерүүдэд нэг зэрэг ажиллах; Хянах хэмжүүрүүд гэмтэлтэй үед Тэжээлийн агрегатын хориг түгжээ, тусгаарлах хайрцаг нээлхийн таглаа ба секцүүдийн нүхний бөглөө байхгүй буюу эвдэрхий болон бусад гэмтэлтэй цахилгаан шүүлтүүр, түүний тэжээлийн кабельд хүчдэл өгөх Шүүлтүүрийн аль ч секц, бэлтгэл шин, секцийн цахилгаан тэжээлийн аль ч кабель дээр ажил гүйцэтгэх үед тухайн цахилгаан шүүлтүүрийн бусад секцийг тэжээдэг бүх агрегатын ба кабелийн хүчдэлийг тасалж газардуулсан байх ѐстой. 468. Цахилгаан шүүлтүүрийн хүчдэлийг тасалсны дараа түүний болон тэжээлийн

кабелийн үлдэгдэл цэнэгийг агрегат, нээлхийг газардуулах замаар шавхсан байх ѐстой. 469. Цахилгаан шүүлтүүрийн газардуулаагүй хэсэгт хүрэхийг хориглоно.

38

470. Цахилгаан станцууд нь өөрийн станцад тухайн үнс тогтоох байгууламжийн онцлогийг харгалзан тусгасан цахилгаан шүүлтүүрийг ашиглах үйлдвэрлэлийн болон аюулгүй ажиллагааны зааврыг боловсруулан баталж мөрдөх ѐстой.

471. Дээрх зааварт цех хоорондын үйлчилгээний заагийг үндэслэн цахилгаан шүүлтүүр дээр ажилд орох зөвшөөрөл ба наряд олгох журмыг тогтоосон байх ѐстой. Зааврыг боловсруулахдаа энэ дүрэм болон цахилгаан станц, дулааны шугам сүлжээний дулааны механикийн тоноглолын ашиглалтын үед мөрдөх аюулгүй ажиллагааны дүрмийн шаардлагыг баримталбал зохино.

4.12. Аккумляторын байгууламж

472. Аккумляторын байгууламжийн нь байнга цоожтой байх ѐстой. Энэ байгууламжид үзлэг хийх, ажил гүйцэтгэх ажилтанд тогтоосон журмын дагуу түлхүүрийг олгоно.

473. Аккумляторын байгууламжид тамхи татах, гал гаргах, оч гаргаж болохуйц цахилгаан халаагуур, багаж, тоноглол хэрэглэхийг хориглоно. (484-р зүйл үүнд хамаарахгүй).

474. Аккумляторын байгууламжийн хаалган дээр “Аккумляторын байгууламж”, “Галын аюултай”, “Тамхи татахыг хориглоно” гэсэн бичиглэл хийх буюу ил гал хэрэглэх ба тамхи татахыг хориглосон тухай бусад анхааруулах, хориглох тэмдэг, тэмдэглэгээг байрлуулна.

475. Аккумляторыг цэнэглэхийн өмнө сорон-үлээж гадагшлуулах салхилуурыг залгах ба цэнэглэж дууссаны дараа 1.5 цагаас багагүй хугацаагаар ажиллуулж, ялгарсан бүх төрлийн хийг гаргасны эцэст салхилуурыг зогсоох ѐстой.

476. Аккумляторын байгууламж бүрт дараах зүйлс байх ѐстой. Үүнд: задрах уусмал (элетролит)-ыг бэлтгэх ба нэмэхэд зориулсан 1.5-2 л

багтаамжтай цорготой, шилэн буюу шаазан аяга (эсвэл гүц); хүчлийн уусмалтай ажиллах бол 2,5%-ийн хүнсний содын саармагжуулах

уусмал, шүлтийн уусмалтай ажиллах бол 10%-ийн борын хүчил эсвэл цууны хүчлийн охийг 8:1 (8 нэгж усанд 1 нэгж) харьцаатайгаар бэлтгэсэн саармагжуулах уусмал;

Гар угаах ус, алчуур; 477. Задрах уусмал, нэрмэл ус, саармагжуулах уусмал хийсэн бүх саван дээр

нэрийг нь тодорхой бичсэн хаягтай байх ѐстой. 478. Хүчлийг зориулалтын бөглөөтэй шилэн саванд хадгалах ба дээр нь нэр,

найрлагын орцыг бичсэн шошготой байвал зохино. 479. Батерейн ашиглалтад шаардагдах хүчилтэй болон хоосон шилэн савнуудыг

аккумляторын байгууламжийн ойролцоо тусдаа өрөөнд хадгалах ѐстой. 480. Шилэн савыг сагс буюу хамгаалалтын сараалжин модон хайрцагт хийж

шалан дээр байрлуулбал зохино. 481. Хүчил, шүлт, хар тугалгатай холбоотой бүх төрлийн ажлыг тусгайлан

сургасан ажилтнаар гүйцэтгүүлэх ѐстой. 482. Хүчил, шүлттэй шилэн савыг заавал хоѐр хүн дамжлан зөөнө. Сагстай

шилийг бариул бүхий модон хайрцагт хийж, эсвэл сагстай шилний өндрийн 2/3 хэсгийг доош оруулан бэхэлж болох дундаа нүхтэй тусгай дамнуургаар зөөнө.

483. Хүчлийн уусмалыг бэлтгэхдээ шаазан буюу дулаанд тэсвэртэй савтай нэрмэл усан дээр хүчлийг сэнжтэй аягаар нарийхан гоожуулж (уусмал огцом халахаас болгоомжлон) алгуур хийвэл зохино. Энэ үед уусмалаа шүлтэнд тэсвэртэй материалаар хийсэн хутгуур, эсвэл шилэн саваа, хоолойгоор байнга хутгаж байх хэрэгтэй.

484. Бэлэн болсон уусмал дээр ус нэмж хийхийг зөвшөөрөх ба хүчил дээр ус хийж уусмал бэлтгэхийг хориглоно.

485. Хүчил ба шүлттэй ажиллахад шаардлагатай тусгай зориулалтын хувцас (хүчилд бүдүүн ноосон, шүлтэнд хөвөн даавуун эдлэлээр хийсэн), резинэн гутал, эсвэл шаахай, резинэн хормогч, резинэн бээлий өмсөж, нүдний хамгаалах шил зүүсэн байх ѐстой.

486. Идэмхий шүлтийн хэлтэрхийг эхлээд уутанд хийж тусгай байранд аваачиж нунтаглана.

39

487. Аккумляторын өрөөнд батерейн ялтсуудыг гагнахад дараах нөхцөлийг бүрдүүлсэн байх ѐстой. Үүнд:

Цэнэг шавхалт дууссанаас хойш 2-оос доошгүй цаг өнгөрсөн байх; Үргэлжлүүлэн цэнэглэх горимоор ажилладаг батерейг гагнуур хийхээс 2

цагийн өмнө цэнэг шавхах горимд шилжүүлсэн байх; Гагнуур эхлэхийн өмнө өрөөг 1 цагийн турш агааржуулсан байх; Гагнуур хийж байхад салхилуурыг тасралтгүй ажиллуулж байх; Гагнуур хийж байгаа газрыг бусад хэсгээс галд тэсвэртэй хаалтаар

тусгаарласан байх; Хар тугалга болон түүний нэгдлүүдийн хордлогоос урьдчилан сэргийлэх

зорилгоор аккумляторын батерейн байгууламжийн ашиглалт засварын зааварт заасны дагуу ажлын өдрийн горим тогтоож, урьдчилан сэргийлэх тусгай арга хэмжээ авах;

Ажлыг нарядаар гүйцэтгэх; 488. Аккумляторын батерей ба цэнэглэх төхөөрөмжийн үйлчилгээг тусгайлан

сургасан III-аас доошгүй групптэй хүн гүйцэтгэх ѐстой.

4.13. Конденсаторын төхөөрөмж

489. Конденсаторын төхөөрөмж дээр ажил гүйцэтгэхийн өмнө түүний болон түүнд холбоотой гүйдэл дамжуулах хэсгүүдийн тэжээлийн хүчдэлийг тасалж бүх хэсгүүдийн цэнэгийг шавхана.

490. Конденсаторын цэнэгийг шавхах буюу үлдэгдэл хүчдэлийг тэг болгохдоо газардуулгын утас бүхий хөндийрүүлэх штангийн тусламжтайгаар конденсаторын гаргалгын утаснуудыг хооронд нь богино холбож металл шинүүдээр их биетэй нь холбоно.

491. Цахилгаан схемд холбогдоогүй боловч цахилгаан орны нөлөөллийн (нөлөөллийн хүчдэлтэй) орчинд байрлах конденсаторын гаргалгуудад богино холбоос хийнэ.

492. Хуурмаг чадлыг саармагжуулах өөрийн тоноглолтой, хүчдэлийг нь тасалсан асинхрон хөдөлгүүрийн ороомгийн гаргалгаанд конденсаторуудын цэнэгийг шавхахаас өмнө гар хүрч болохгүй.

493. Трихлордифенил (ТХД)-ээр нэвчсэн, гоожилттой конденсаторт нүцгэн гараар хүрч болохгүй. ТХД арьсанд хүрвэл савантай усаар, нүдэнд орвол борын хүчлийн сулавтар уусмал эсвэл натрийн хоѐр нүүрсхүчлийн уусмалаар (стакан усанд 1 цайны халбага хүнсний сод) тус тус угаах хэрэгтэй.

4.14. Кабель шугам

Газар шорооны ажил

494. Газар доорхи байгууламж, шугам сүлжээ байрласан бүсэд кабелийн засвар, угсралттай холбоотой газар шорооны ажил хийхэд ажлын удирдагч томилно. Ийм ажлыг газар доорхи байгууламж ба шугам сүлжээг хариуцсан аж ахуйн нэгж, байгууллагаас бичгээр өгсөн зөвшөөрлийн дагуу гүйцэтгэх ѐстой. Зөвшөөрлийн бичигт газар доорх байгууламж, шугам сүлжээний байршил ба оршиж байгаа гүний хэмжээг заасан план зураг хавсаргасан байх ѐстой.

495. План зурагт тусгаагүй кабель, шугам хоолой, газар доорх байгууламж мөн түүнчлэн байлдааны хэрэгсэл илэрвэл илэрсэн даруйд холбогдох байгууллагуудад мэдэгдэж, зөвшөөрөл автал газар шорооны ажлыг түр зогсоовол зохино.

496. Кабелийн трассаас 5 метрийн дотор цохилтын ажиллагаатай машин механизм хэрэглэхийг хориглоно.

497. Кабелийн трассаас 1 метрээс дотогш газар энэхүү кабелийг ухахаас бусад тохиолдолд газар ухагч машин, механизмаар ажил гүйцэтгэхийг хориглоно.

498. Кабелийн эгц дээр нь газар ухах машин, хийн шахуургатай багаж, лоом, царил, жоотуугаар тухайн кабель шугамын дээр 30 см зузаан хөрс үлдээхээр гүнд газар ухахыг зөвшөөрөх ба үлдсэн газрыг зөвхөн хүрзээр ухах ѐстой.

40

499. Өвлийн улиралд газрыг ухахын тулд газрыг заавал гэсгээнэ. Энэ тохиолдолд дулааны эх үүсвэрийг кабельд 15 см-ээс дотогш ойртуулахыг хориглоно.

500. Ухсан нүх шуудуунд дүрмийн дагуу хашлага хийж хамгаалсан байх ѐстой. Хашлага дээр анхааруулах тэмдэг, шөнийн цагаар гэрлэн дохио тавьсан байх ѐстой.

501. Зөөлөн чийглэг хөрстэй газарт шуудуу ухахад хана нь нурах аюултай байвал түүнийг найдвартай бэхлэх ѐстой. Нуранги хөрстэй газарт ажиллахад шуудууны ханыг бэхлэлгүйгээр хөрсний шороо нурахааргүй гүнд тохируулан ухаж болно.

502. Суларсан шороог нүх, шуудууны захаас 0,5 метрээс багагүй зайд гаргана. 2 метрээс гүн нүх, шуудууны гадна гаргасан шороог холбогдох дүрэмд заасны дагуу бэхэлж, зайлуулна.

503. Ойр орчимд нь газар доорхи байгууламж байхгүй тохиолдолд байгалийн ердийн чийгтэй, хөрсний усгүй хөрсөнд бэхэлгээгүй босоо ханатай нүх, шуудууг элс ба хайрган хөрсөнд 1м, элстэй шаварлаг хөрсөнд 1.25 м, шаварлаг ба шавартай хөрсөнд 1.5 м-ээс ихгүй гүн ухаж болно.

504. Хатуу барьцадмал хөрсөнд босоо ханатай шуудууг ротортой болон шуудууны эксковатороор ханыг нь бэхлэлгүйгээр 3 м хүртэл гүн ухаж болно. Ингэж ухсан нүх, шуудуунд хүн орохыг хориглох ба заавал орох шаардлага гарсан үед тухайн хэсэгт ханын бэхэлгээ хийх буюу нурахгүй байхаар налуу гаргаж ухсан байх ѐстой.

505. Өвлийн улиралд хөрс хөлдөх гүн хүртэл (хуурай хөрснөөс бусад газарт) шуудууг ханын бэхэлгээгүй ухаж болно.

506. Дээр (500-502) дурьдсанаас бусад тохиолдолд нүх, шуудуунд хүн орж ажиллах тохиолдолд тухайн хэсэгт ханын бэхэлгээ хийх буюу нурахгүй байхаар налуу гаргаж ухсан байвал зохино.

507. 3 м хүртэл гүнтэй нүх, шуудууны бэхэлгээ нь нэг маягийн зургийн дагуу тусгайлан бэлтгэсэн, байгууллагын бүртгэлтэй байх ѐстой.

508. Ухсан нүх, шуудууны ойролцоо барилгын машин механизм, тээврийн хэрэгсэл, лебѐдка, тоног төхөөрөмж, материалыг байрлуулах, ажиллуулах, шилжүүлэн зөөвөрлөхдөө шороо нурахааргүй зай хэмжээнд ажил гүйцэтгэх төлөвлөгөөний дагуу ажиллах ба 4.3 дугаар хүснэгтэд заасан (хэвтээ хавтгайд) зай хэмжээг баримтлана.

Ухсан нүх, шуудууны хаяанаас машин механизм, бараа материал хүртэл зөвшөөрөгдөх хамгийн ойрын зайн хэмжээ:

Хүснэгт № 5

Нүх, шуудууны гүн (м)

шорооны ангилал

Элсэн Элсэрхэг Шаварлаг Шавар, шороо

1.0 1.5 1.25 1.00 1.00

2.0 3.0 2.40 2.00 1.50

3.0 4.0 3.60 3.25 1.75

4.0 5.0 4.40 4.00 3.00

5.0 6.0 5.30 4.75 3.50

Кабель ба муфтыг зүүж бэхлэх

509. Ухаж ил гаргасан муфтанд банзаар битүү хайрцаган хамгаалалт хийгээд шуудуун дээгүүр хөндлөн тавьсан банзнаас ган татлага буюу төмөр утсаар зүүж бэхлэх ѐстой. Хамгаалалтын хайрцагны нэг ханыг авч болохоор (хадалгүй) бэхлэсэн байх ѐстой.

510. Ухаж гаргасан кабель дээрх хайрцаган хамгаалалт дээр “Зогс! Өндөр хүчдэл” тэмдэг тавих ѐстой.

511. Кабелийг зүүхэд түүний зэргэлдээх кабель, шугам хоолой зэргийг ашиглахыг хориглоно.

512. Кабелийг шилжилт үүсгэхгүй байхаар татаж зүүвэл зохино.

Муфт задлах, кабель тайрах

41

513. Муфт задлах, кабель тайрах ажилд орохын өмнө уг ажлыг хийх гэж байгаа кабель лавтай мөн болохыг магадлаад түүний хүчдэлийг тасалж ажилд ороход шаардлагатай техникийн арга хэмжээг бүрэн авсан эсэхийг баттай мэдсэн байх ѐстой.

514. Засварлах гэж буй кабелийг дараах байдлаар тодорхойлно: Хонгил, суваг, коллектор болон барилгын ханаар ил татсан кабелийг түүний

байрлалын зураг, бүдүүвч, хадсан пайзтай нь тулгах замаар эхнээс нь дагууд нь маш хянамгай мөрдөж тодорхойлно;

Газар дор олон кабель зэрэгцээ тавигдсан үед тэдгээрийн байрлалыг гүйцэтгэлийн зурагтай нь тулган шалгах замаар тодорхойлно. Үүний тулд зэрэгцээ олон кабель дээр хөндлөн шуудуу ухаж бүх кабелийг ил гаргаж тодорхойлох хэрэгтэй.

515. Нүдэнд үзэгдэх ил гэмтэл байхгүй бүх тохиолдолд кабелийн гэмтэл тодорхойлох тусгай багажаар гэмтсэн кабелийг олох ѐстой.

516. Кабель тайрах, холболтын муфтыг задлахын өмнө кабель хүчдэлгүй болохыг тусгаарлах штанган бариултай, кабелийг нэвт цоолох ган хошуутай тусгай багажаар (кабелийн бүрээс ба хуяг, гүйдэл дамжуулах судлыг нэвт цоолж, судлын хооронд газартай богино холбоо үүсгэдэг хийцтэй байх ѐстой) шалгах ѐстой.

517. Кабель нэвт цоолох тусгай багаж хэрэглэхдээ шаардлагатай хаалт хамгаалалт, хамгаалах хэрэгсэл хэрэглэвэл зохино.

518. Худаг, хонгил, коллектор дотор зэргэлдээ өөр кабель шугам буюу кабелийн байгууламж байгаа тохиолдолд зөвхөн алсын удирдлагатай цоолох багажаар шалгах ѐстой.

519. Кабелийг цоолж шалгахдаа хөндийрүүлэх резинэн бээлий өмсөж, нүүрэвч зүүгээд шуудууны гадна тавьсан тусгаарлагч дээр кабелиас аль болох хол зайд зогсож ажиллавал зохино.

520. Кабель цоолох ажлыг тухайн ажлыг хийх дадлага туршлагатай хоѐр хүн хамт хийж гүйцэтгэнэ. Ажил гүйцэтгэгч нь IY-ээм доошгүй групптэй, бригадын гишүүн нь III-аас доошгүй групптэй байх бөгөөд нэг нь биечлэн гүйцэтгэж, нөгөө нь хяналт тавих ѐстой.

521. Хэрэв кабелийн гэмтлээр кабелийн гүйдэл дамжуулах бүх судал нь ил гарсан бол цоолох багаж хэрэглэлгүйгээр уг кабелийн бүх судал нь хүчдэлгүй болсон эсэхийг хүчдэл заагчаар шалгаж болно.

522. Кабель цоолох багажны ажлын хэсгийг газрын гүнд 0.5 м-ээс багагүй гүнд шаасан газардуулгын гадас эсвэл кабелийн төмөр хуягт газардуулсан байх ѐстой. Газардуулгын утсыг кабелийн хуягт хүзүүвч (хомут)-ээр чанга боон холбож болно. Ингэхдээ хүзүүвчийн доорх хуягийн гадаргууг сайтар цэвэрлэх ѐстой. Хуягийн төмөр зэвэрсэн тохиолдолд кабелийн хөнгөн цагаан буюу тугалган бүрхүүлд холбож газардуулж болно.

523. Цахилгаан станц, дэд станцын доторх кабелийн урт, кабелийг угсарсан байдал нь зураг, пайз, кабель тодорхойлох багаж зэргийн тусламжтайгаар засварлах кабелийг шууд тодорхойлох боломжтой үед кабелийг тайрах ба муфтыг задлахын өмнө наряд олгогчийн зөвшөөрлөөр түүнийг цоолохгүй байхыг зөвшөөрнө.

524. Урьдчилан цоолж шалгаагүй кабелийг тайрах ба муфтыг задлахдаа хөндийрүүлэх резинэн бээлий өмсч, нүүрэвч зүүж, газардуулсан багаж хэрэгсэл ашиглан хөндийрүүлэгч дэвсгэр дээр байрлан гүйцэтгэх ѐстой. Харин урьдчилан цоололт хийсэн үед кабель дээрх ажлыг гүйцэтгэхдээ дээр дурьдсан аюулгүй ажиллагааны нэмэлт арга хэмжээг авахгүй байж болно.

Кабель сунгах, шилжүүлж тавих, муфт зөөх

525. Кабельтай дамрыг өнхрүүлэхийн өмнө ажилтны хувцастай орооцолдож болзошгүй сөрдийж сэртийсэн зүйлийг түүнээс арилгах ѐстой.

526. Кабельтай дамрыг зөвхөн хатуу, тэгш гадаргуугаар зогсоох хэрэгсэлтэй нөхцөлд өнхрүүлэх ѐстой.

527. Кабель, хоосон дамар, машин механизм, багаж хэрэгслийг шуудууны нурах хэсгийн гадна ба шуудууны ирмэгээс 1 метрээс ойргүй зайд байрлуулбал зохино.

42

528. Кабелийг гараар сунгахад нэг эрэгтэй ажилтанд 35 кг, эмэгтэй ажилтанд 15 кг-аас илүүгүй жинтэй кабелийн хэсэг ноогдож байхаар бодож ажилтны тоог тогтоох ѐстой.

529. Кабель сунгах ажлыг брезентэн бээлийтэй гүйцэтгэнэ. 530. Кабелийг сунгаж байхад эргэлтийн өнцгийн дотор талд ажилтан зогсох, мөн

түүнчлэн шуудууны эргэлтийн хэсэг дээр гараар татахыг хориглоно. Эргэлтийн хэсэг дээр кабелийг дамжуулж сунгах ажлыг хөнгөвчлөхөд зориулж тусгай дамар бүхий дамжуулах хэрэгслийг ашиглавал зохино.

531. Цахилгаан гүйдлээр кабелийг гэсгээхэд 380 В-оос дээш хүчдэлтэй трансформатор хэрэглэхийг хориглоно.

532. Кабель шилжүүлж тавих, муфтыг зөөх ажлыг уг кабелийн хүчдэлийг тасалсны дараа гүйцэтгэвэл зохино.

533. Кабелийг хүчдэлтэй байхад нь зайлшгүй шилжүүлэн тавих шаардлагатай бол дор заасан нөхцөлийг бүрдүүлсний дараа зөөж болно. Үүнд:

Шилжүүлж тавих кабель нь +50С-ээс багагүй температуртай байх; Шилжүүлэх кабельд байгаа муфтыг банзан дээр хөдөлгөөнгүй даруулж

(хомут) хүзүүвчээр бэхэлсэн байх; Ажлыг гүйцэтгэхдээ хөндийрүүлэх резинэн бээлий өмсөөд түүнийг механик

гэмтэлд өртөх, урагдахаас хамгаалж гадуур нь брезентэн бээлий давхарлан өмссөн байх;

Туршлага бүхий V групптэй хүний хяналтан дор гүйцэтгэх ѐстой.

Газар доорх байгууламжид байгаа кабель дээр ажиллах

534. Газар доорх байгууламжид хийх ажлыг хоѐроос цөөнгүй хүн хийж гүйцэтгэх ѐстой.

535. Цахилгаан станц, дэд станцын аюулт хий ялгардаггүй коллектор, хонгилын үзлэгийг тогтвортой ажиллагаатай холбооны хэрэгсэл бүхий III-аас доошгүй групптэй нэг хүн шийдвэрээр хийж болно.

536. Аюулт хий үүсч болзошгүй газар доорх байгууламжид гүйцэтгэх ажлыг гурваас цөөнгүй хүн нарядаар хийх ба тэдгээрээс нэг нь ажил гүйцэтгэж, нөгөө хоѐр нь хяналт тавьж байх ѐстой. Ажил гүйцэтгэгч нь IV групптэй байна.

537. Алба, салбар, цех, хэсэг бүрт аюулт хий ялгарч болзошгүй газар доорх байгууламжийн жагсаалт гарган баталж, үйлчлэх ажилтанд танилцуулж гарын үсэг зуруулсан байх ѐстой.

538. Аюулт хий ялгарч болзошгүй газар доорх бүх байгууламжийг схем дээр тэмдэглэсэн байх ѐстой.

539. Газар доорх байгууламжид ажил эхлэхийн өмнө байгалийн эсвэл албадмал агааржуулалтаар хангаж өгсөн байх ѐстой.

540. Байгалийн агааржуулалт хийхийн тулд хоѐроос цөөнгүй нээлхийг онгойлгоод тэдгээрт агаарын урсгалыг чиглүүлсэн саравч хийж өгнө. Байгалийн агааржуулалтыг ажил эхлэхээс 20-иос доошгүй минутын өмнө хийсэн байх ѐстой.

541. Албадмал агааржуулалтыг салхилуур буюу шахуургын тусламжтайгаар үлээх хоолойны үзүүрийг нь газар доорх байгууламжийн ѐроолд 25 см орчим зайд ойртуулан 10-15 минут үлээлгэж хийнэ.

542. Агааржуулалт явуулахад шахсан хийтэй баллон хэрэглэхийг хориглоно. 543. Газар доорх байгууламжид аюулт хий байхгүй эсэхийг шалгалгүйгээр ажил

эхлэхийг хориглоно. 544. Хийн шинжилгээг тусгайлан бэлтгэсэн ажилтан багаж ашиглан шалгах

ѐстой. Шалгалт хийх ажилтны нэрсийн жагсаалтыг аж ахуйн нэгж, байгууллагын удирдлагаас баталсан байх ѐстой.

545. Аюулт хий байгаа эсэхийг ил галаар шалгахыг хатуу хориглоно. 546. Сорон-үлээх агааржуулагчаар тоноглогдсон коллектор ба хонгилд ажил

эхлэхийн өмнө агааржуулагчийг ажиллуулаад тухайн ажлыг хийж дуустал тасралтгүй ажиллуулах ѐстой. Энэ тохиолдолд аюулт хий байгаа эсэхийг шалгахгүй байж болно.

547. Коллектор ба хонгилд ажил гүйцэтгэх үед хүмүүс байрлах хэсгийн хоѐр талд нээлхий буюу хаалгыг онгойлгосон байх ѐстой. Онгорхой нээлхий дээр анхааруулах тэмдэг эсвэл хашилт тавина.

43

548. Ажил эхлэхийн өмнө ажилтнуудад газар доорх байгууламжийн план зургийг танилцуулж, болзошгүй аюулын үед гарах гарцыг зааж өгнө.

549. Худгийг онгойлгохдоо оч үүсгэдэггүй багаж, хэрэгсэл ашиглах ба таглааг нээлхийн амсарт цохихгүй байвал зохино. Нээлттэй худгийн амсарт анхааруулах тэмдэг, хаалт хашилт тавина.

550. Зориулалтын татлага бүхий хамгаалалтын бүстэй III-аас доошгүй групптэй хүн худаг дотор ганцаараа ажил гүйцэтгэж болно. Татлагын үзүүрийг худагны гадна талд нөгөө ажилтан нь барьж, шаардлагатай тохиолдолд ажилтныг татаж гаргахад бэлэн байх ѐстой.

551. Худаг дотор паяльник асаах, шатамхай хийтэй баллон байрлуулах, гагнуурын хайлш хайлуулахыг хориглоно.

552. Ил галаар ажиллахад галын дөлний тархалтыг галд тэсвэртэй хавтангуудаар хязгаарлаж гал түймэр гарахаас урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг авсан байх ѐстой.

553. Кабелийн коллектор, хонгил, кабелийн хагас давхар ба түүний адил байрнуудад пропан, бутан (шатамхай хий) хэрэглэж ажиллахад баллонуудын нийлбэр эзэлхүүн 5 литрээс илүүгүй байх ѐстой. Ажил дууссаны дараа хийтэй, хийгүй бүх баллоныг зайлуулж агааржуулах ѐстой.

554. Кабелийг цахилгаан гүйдлээр нэвчүүлэн шатааж байхад худаг дотор хүн байхыг хориглоно. Коллектор, хонгил дотор зөвхөн хоѐр онгорхой орцны дунд байрлаж болно.

555. Кабелийг цахилгаан гүйдлээр нэвчүүлэн шатааж байхад түүн дээр ажил гүйцэтгэхийг хориглоно.

556. Кабелийг цахилгаан гүйдлээр нэвчүүлэн шатаасны дараа гал гарахаас болгоомжлон үзлэг явуулах ѐстой.

557. Хонгилд кабелийн ажилд оруулах ба үзлэг явуулахын өмнө түүний доторх галаас хамгаалах тоноглолыг автомат ажиллагаанаас алсын удирдлагад шилжүүлээд автомат ажиллагааны залгуурын удирдлагын түлхүүр дээр “Бүү залга! Хүмүүс ажиллаж байна” гэсэн плакат өлгөх ѐстой.

558. Худаг, коллектор, хонгил дотор болон онгорхой нээлхийн амнаас 5 метрээс дотогш зайд тамхи татахыг хориглоно.

559. Худаг, коллектор ба хонгил дотор удаан хугацаагаар ажиллах үед тэдгээрт байж болох хугацааг тухайн ажлын гүйцэтгэх нөхцөлөөс хамааруулан наряд олгогч тодорхойлно.

560. Худаг, коллектор ба хонгил дотор аюулт хий бий болсныг илрүүлмэгц бүх ажлыг нэн даруй зогсоож хий бий болсон шалтгааныг илрүүлэн зөрчлийг арилгаж дуустал ажиллагсадыг аюултай бүсээс холдуулах ѐстой.

561. Аюулт хийг шахан зайлуулахад заавал албадмал агааржуулалт хэрэглэх шаардлагатай.

562. Худаг, туннель дотор ажлын байрыг 12В-ын гэрэл, эсвэл тэсрэлтээс хамгаалалттай аккумляторын чийдэнгээр гэрэлтүүлнэ. Гэрэлтүүлгийн тэжээлийн трансформаторыг худгийн гадна байрлуулах ѐстой.

4.15. Цахилгаан дамжуулах агаарын шугам (ЦДАШ), тулгуур, түүний хийц хэсэг дээр ажиллах

563. ЦДАШ-ын тулгуур, тулгуурын эд анги, хэлхмэл тусгаарлагчийг солих, утас буулгах, татах ажлыг технологийн карт /аюулгүй ажиллагааны горим/-ын дагуу гүйцэтгэнэ.

564. Тулгуур, шон, ялангуяа түүний суурь, хөл тогтвортой, найдвартай, бат бөх гэдгийг лавтай мэдсэний дараа түүнд авирах буюу ажил гүйцэтгэж болно.

565. Бат бөх нь (тухайлбал хангалтгүй гүнд суулгасан, мод нь өмхөрсөн, бетонд ан цав гарсан, хөрс нь овойсон, суусан гэх мэт) эргэлзээтэй тулгуур, шонд ажил гүйцэтгэгч эсвэл ажлын удирдагчийн зөвшөөрөлгүйгээр авирч ажил гүйцэтгэхийг хатуу хориглоно.

566. Модон тулгуурын суурийн бат бөхийг тулгуур суулгасан газрыг 0,5 метрээс багагүй гүн ухаж өмхрөлтийг үзэх замаар шалгана.

567. Төмөр-бетон тулгуур, төмөр бетон хөлний бөх батыг шалгахдаа бетонд зөвшөөрөгдөх хүлцэлээс илүү цав гарсан эсэх, тухайн тулгуурын эргэн тойронд хөрсний

44

суулт, овойлтын хэмжээ ямар байгаа болон тулгуур (хөлний) бетоны задрал байгаа эсэхийг газрыг нь 0,5 метрээс багагүй гүн ухаж шалгана.

568. Төмөр тулгуурын цутгамал суурь эвдэрсэн эсэх, татлагын боолт, бүх төмөр хийцүүд, эрэг боолт байгаа эсэх, тэдгээрийн чангалалтын байдал, газардуулгын холбоосуудын бүрэн бүтэн байдлыг үзэж шалгана.

569. Бөх бат нь эргэлзээтэй тулгуур, шонг бэхлэх эсэх, яаж бэхлэх аргыг газар дээр нь ажил гүйцэтгэгч эсвэл ажлын удирдагч тодорхойлно.

570. Тулгуурыг татаж уях замаар бэхлэх ажлыг тулгуурт авирч гаралгүйгээр зэргэлдээх тулгуур дээрээс эсвэл сунадаг шаттай машин, хүн өргөх зориулалттай механизм дээрээс гүйцэтгэнэ. Эсвэл тулгуурт авиралгүйгээр татлагыг бэхэлж болох тусгай зориулалтын хэрэгсэл ашиглавал зохино.

571. Бөх бат нь эргэлзээтэй тулгуурыг бэхэлсний дараа л дээш авирч гарахыг зөвшөөрнө.

572. Утас ба тросоор нэг талаасаа татагдаж байхаар тооцоологдоогүй боловч түр хугацаанд нэг тийш таталтанд өртөх тулгуур, шонг унахаас хамгаалж урьдчилан бэхэлгээ хийсэн байх ѐстой.

573. Завсрын тулгуур, шонг унахаас хамгаалж урьдчилан бэхэлгээ хийхгүйгээр утасны бүрэн бүтэн байдлыг алдагдуулах, боолт, залгаасны бэхэлгээг тайлахыг хориглоно.

574. Өндөрт авирч ажиллах эрхтэй дор дурьдсан бригадын гишүүд тулгуур, шонд авирахыг зөвшөөрнө:

Тулгуурын орой хүртэл бүх төрлийн ажил гүйцэтгэхэд III-аас доошгүй групптэй хүн;

ЦДАШ-ын гүйдэл дамжуулахгүй хэсгүүд дээр ажил гүйцэтгэж байгаа хүний толгой шугамын доод утаснаас 2 метрээс багагүй зайд байх хэсэгт ажил гүйцэтгэхэд II групптэй хүн;

Газраас хүний хөлний ул хүртэл хүртэл 1,2 метрээс илүүгүй өндөрт авирч гүйцэтгэх бүх төрлийн ажилд I групптэй хүн (энэ тохиолдолд өндөрт авирч ажиллах тусгайлсан эрх олгох шаардлагагүй);

575. Өндөрт хийх зарим төрлийн ажлыг энэ дүрэмд заасан аюулгүй ажиллагааны групптэй 2-оос цөөнгүй ажилтан гүйцэтгэх ѐстой.

576. Тулгуур, шон дээр авирч ажиллахдаа хамгаалах бүсний оосрыг тулгуур, шонгийн цаад талаар оруулж бэхлэнэ.

577. Тулгуур, шонгийн эд хэсгийг солиход түүнийг унах буюу хазайхаас сэргийлсэн арга хэмжээг авсан байх ѐстой.

578. Тулгуур дээр ажиллах үед хамгийн ойр байгаа хүчдэлтэй шугамын утсыг хараандаа байнга байлгахаар байрлах хэрэгтэй.

579. Шөргөн тусгаарлагчтай өнцгийн тулгуур дээр дотоод өнцөг талаас авирч ажиллахыг хориглоно.

580. Тулгуур дээр ажиллахдаа дуулга малгайг бүчлэн өмсөж, хамгаалах бүс хэрэглэх ба хэрэв дөрөө ашиглаж байгаа бол сайн жийж ажиллах ѐстой.

581. П болон АП хэлбэрийн тулгуурын дан буюу хос хөлийг солих үед хоѐр хөлийн нүхийг зэрэг ухахыг хориглоно. Ийм тулгуурын нэг хөлийн нүхийг эхэлж ухан хөлийг суулгаж боогоод бэхлэх ба газрыг чигжиж хатууруулсны дараа нөгөө хөлийг солих ажилд орно. Хос хөлийг дээрх дарааллаар солино.

582. Хөлийг татаж гаргах буюу хийх үед ухсан нүхэн дотор хүн байхыг хориглоно. 583. Тулгуур, шонг босгож байрлуулах ба унагаах аргыг тодорхойлох, тэдгээрийг

хазайхаас урьдчилан сэргийлж бэхлэх шаардлагатай эсэхийг ажлын удирдагч тодорхойлно.

584. Дэгээтэй татлага хэрэглэж байгаа үед дэгээ нь мултрахаас хамгаалах түгжээтэй байх ѐстой.

585. Хэлхмэл тусгаарлагч (изолятор) дээр ажиллахад дараах байдлаар шилжиж ажиллахыг зөвшөөрнө:

Нэг болон олон хэлхээт шугамын тулгуурын тусгаарлагч хэлхээс дээгүүр; Олон хэлхээт таталтын тусгаарлагч хэлхээс дээгүүр; Таталтын нэг хэлхээт тусгаарлагч зүүлт дээр тусгай зориулалтын хэрэгсэл

ашиглаж, эсвэл түүн дээр хэвтээд тулгуурын хөндлөвчөөс хоѐр хөлөөрөө

45

сайтар зүүгдэж биеийнхээ байрлалыг тогтвортой болгож ажиллахыг зөвшөөрнө.

586. Тулгуурын хэлхмэл тусгаарлагч дээр ажиллахад хамгаалах бүсний оосрыг тулгуурын хөндлөвч (траверс)-д бэхэлсэн байх ѐстой. Хэрэв хамгаалах бүсний оосор нь богинодож байвал бүсэнд бэхэлсэн хоѐр татлага оосор хэрэглэх ѐстой. Нэг татлагыг тулгуурын хөндлөвчид оосорлож, нөгөөг хөндлөвч дээгүүр гаргаж газарт унжуулаад дор байгаа хянагч хүн хэрэгцээний хирээр султгаж, эсвэл татаж өгч байна.

587. Таталтын тусгаарлагч хэлхээс дээр ажиллах үед хамгаалах бүсний оосрыг хөндлөвчид эсвэл түүнийг бэхлэхэд зориулсан хэрэгсэлд бэхэлнэ.

588. Хоѐр ба түүнээс дээш зэрэгцээ тулгуурын болон таталтын тусгаарлагч дээр ажиллахад хамгаалах бүсний оосрыг дээр нь ажил хийгээгүй байгаа хэлхмэл тусгаарлагчийн аль нэгэнд бэхлэхийг зөвшөөрнө. Энэ оосрыг дээр нь ажил хийж байгаа хэлхмэл тусгаарлагчид бэхлэхийг хориглоно.

589. Тусгаарлагчийн хэлхээс тасрахад хүргэж болохуйц гэмтэл согог илрүүлбэл ажлаа зогсоох ѐстой.

590. Утас, трос, тусгаарлагчийг хөндлөвч дээр гаргах, буулгах болон чангалах үед тухайн хөндлөвч дээр эсвэл түүний доор хүн байхыг хориглоно.

591. Ачаа өргөх схемийг сонгож авах ба өргөх дамруудыг байрлуулахдаа тулгуурт гэмтэл учруулах хүч үүсэхгүй байхаар тооцоолж гүйцэтгэвэл зохино.

592. Тулгуурыг будахад тусгаарлагч ба шугамын утсан дээр будаг дусаахгүй (тосгуур хэрэглэх гэх мэт) байх арга хэмжээ авсан байна.

Хэд хэдэн агаарын шугамын утас татаж бэхэлсэн тулгуур дээр болон гэр, байшингийн оруулга дээр ажиллах

593. Тулгуур, шаттай машин, шингэн шахуургатай өргүүр дээрээс ажил гүйцэтгэх үед ажил гүйцэтгэж байгаа хүн ба түүний багаж хэрэгсэл, канат татлага нь 1000 В хүртэлх хүчдэлтэй утсанд (цахилгаан дамжуулах, радио нэвтрүүлэгийн, телемеханикийн) 0,6 метрээс багагүй зайтай байвал зохино.

594. Утсанд (цахилгаан дамжуулах, холбооны радио нэвтрүүлэгийн, телемеханикийн) 0,6 метрээс дотогш зайд ойртох нөхцөл бий болохоор ажил гүйцэтгэхэд эдгээр шугамын хүчдэлийг таслаж ажлын байранд дээр газардуулга тавина.

595. 1000 В-оос дээш хүчдэлийн ЦДАШ-ын тулгуурт татсан 1000 В хүртэл хүчдэлийн ЦДАШ, гудамжны гэрлийн шугамын утсыг сунгаж татах, солихдоо бүх шугамын хүчдэлийг таслаж ажил гүйцэтгэх хэсгийн хоѐр талд газардуулга тавьсан байх ѐстой.

596. 593-т заасан ажлыг хоѐроос доошгүй ажилтантай бригад нарядаар гүйцэтгэх бөгөөд ажил гүйцэтгэгч нь IY групптэй байна.

Хүчдэлтэй нөхцөлд ажиллах

597. Хүчдэлтэй байгаа цахилгаан дамжуулах агаарын шугамд ажил гүйцэтгэх үед аюулгүй байдлыг дараах хоѐр хувилбарын аль нэгээр нь хангаж болно. Үүнд:

“Утас-тусгаарлагч-хүн-газар” Энэ нь хүчдэлтэй утаснаас хүнийг тусгаарлсан нөхцөлд ажиллах хувилбар юм. “Утас-хүн-тусгаарлагч-газар”

Энэ нь хүчдэлтэй утасны чадавхийн нөлөөлөл дор хүнийг газраас тусгаарласан нөхцөлд ажиллах хувилбар юм.

598. Дараах нөхцөлийг бүрдүүлсэн тохиолдолд хүчдэлтэй утасны чадавхийн нөлөөний дор ажиллаж болно.Үүнд:

Хүчдэлийн түвшинд нь тохирох зориулалтын тусгаарлагчаар хүнийг газраас хөндийрүүлсэн;

Халхавчтай тусгаарлах хувцас хэрэглэсэн; Утас, халхавчтай тусгаарлах хувцас, ажлын тавцан гурвын чадавхийг адил

болгосон (потенциалыг тэгшитгэсэн) байх ѐстой. 599. Чадавхиудыг адил болгох үйлдлийг чадавхи шилжүүлэх зориулалттай

тусгай штангаар гүйцэтгэнэ.

46

600. Хүнийг утас өөд авирч эхлэхийн өмнө халхавчтай тусгаарлах хувцсыг чадавхи шилжүүлэх штангтай, мөн өргөгч сагс хэрэглэж байгаа бол түүнтэй холбосон байх ѐстой. Эдгээр ажлын үед хүнээс цахилгаан тоног төхөөрөмжийн газардуулагдсан хэсэг хүртэл 1 дүгээр хүснэгтэд зааснаас багагүй зайтай байх ѐстой.

601. Чадавхийн нөлөөний дор гүйцэтгэх зарим төрлийн ажлыг тусгайлан баталсан аюулгүй ажиллагааны зааврын дагуу технологийн карт, ажил гүйцэтгэх төлөвлөгөөгөөр гүйцэтгэх ѐстой.

602. Хүчдэлтэй шугам дээр хүнийг утаснаас тусгаарласан нөхцөлд ажиллахад тухайн хүчдэлд хэрэглэх зориулалтын цахилгааны хамгаалах хэрэгсэл хэрэглэж ажиллах ѐстой.

603. 1000 В хүртэлх хүчдэлтэй агаарын шугамд зориулалтын резинэн бээлий, тусгаарлагчтай багаж хэрэгсэл ашиглан шууд хүрч ажиллах бөгөөд 1000 В-оос дээших хүчдэлийн агаарын шугамд үндсэн (тусгаарлагч штанг, клещ) болон туслах (резинэн бээлий, бот г.м.) хамгаалах хэрэгсэл ашиглан зайнаас ажиллана.

604. 1000 В-оос дээш хүчдэлийн агаарын шугамд утасны чадавхийн нөлөөний дор гүйдэл дамжуулах хэсэгт хамгаалах хэрэгсэл ашиглан хүрч ажил гүйцэтгэх ажил гүйцэтгэгч нь IV групптэй, бригадын бусад гишүүд нь III групптэй байх ѐстой.

605. Шугамын утастай тэнцүү чадавхитай тусгаарлах төхөөрөмжийн тавцан дээр ажиллаж байхад шугамын утаснаас ялгаатай чадавхитай хэлхмэл тусгаарлагч болон бусад хэсгийн эд ангид хүрэх, мөн түүнчлэн тухайн тавцангаас бусад газарт байгаа хүнд багаж хэрэгсэл дамжуулж өгөхийг хориглоно.

606. Засвар хийж байгаа фазын өөр өөр чадавхитай утас ба хэлхмэл тусгаарлагч хэсгүүдийг холбох эсвэл тусгаарлахад хөндийрүүлэх резинэн бээлий заавал өмссөн байх хэрэгтэй.

607. Тусгаарлагч хэлхээс дээр ажил гүйцэтгэхийн өмнө хэмжүүрийн штангаар тусгаарлагчийн бат бэх байдал, түгжигч, цоожлогчийн бүрэн бүтэн байдлыг шалгаж магадлана.

608. Мултарч болзошгүй хавчаарт бэхэлгээтэй тусгаарлагч хэлхээс дээр ажил гүйцэтгэхийн өмнө ажил гүйцэтгэх тулгуур болон түүний зэргэлдээх тулгуур дээр мултарч унахааргүй бэхэлгээ хийсэн байвал зохино.

609. Тусгаарлагч хэлхээсийн зарим хэсгийг болон хэд хэдэн тусгаарлагч тоногийг солих, шилжүүлэн гогцоодох ажлыг тусгаарлах төхөөрөмж дээр байрлан хийх ажлын нөхцөл нь хэлхээсийг салгаж авах багажнаас шугамын утас хүртэлх зайд үлдэх гэмтэлгүй тусгаарлагчийн тоо нийт тооны 70%-иас цөөнгүй байх ѐстой.

610. Тусгаарлагч хэлхээсийг шилжүүлэн зүүх ажлыг хөндлөвч дээр байрлаж гүйцэтгэхэд үед шаардлагатай багаж хэрэгслийг бэхлэх болон түүнийг хөндлөвчөөс тайлан авахад хөндийрүүлэх резинэн бээлийтэй ажиллана. Энэ үед хөндлөвч талаас тоолоход хоѐр бүтэн тусгаарлагчтай 35кВ-ын шугамд эхний тусгаарлагчийн толгойд, 110кВ ба түүнээс дээш хүчдэлийн шугамд нэг ба хоѐр дахь тусгаарлагчийн толгойд хүрэхийг зөвшөөрнө.

611. 35-110 кВ-ын ЦДАШ-д хүчдэлийг таслахгүйгээр цэнэг шавхагч тавихад түүний гаднах электрод нь шугамын утсанд өгөгдсөн хэмжээнээс дотогш зайд ойртохоос урьдчилан сэргийлэх зайг тохируулах тусгай багаж хэрэглэж ажиллана.

612. Цэнэг шавхагчийн гаднах электродыг шугамын утсанд ойртуулах болон цэнэг шавхуурыг тайлж авах үед түүний тургих зайн дотор хүн байхыг хориглоно. Цэнэг шавхагчийн гаднах электродыг ойртуулах эсвэл холдуулах үйлдлийг тусгаарлах штанг ашиглаж хийнэ.

613. Тулгуураас хөндийрүүлэгдсэн аянга хамгаалах троссонд 1 метрээс дотогш зайд ойртохыг хориглоно.

614. Тросыг утасны мөстлөгийг хайлуулахад хэрэглэх тохиолдолд уг тросонд ойртож болох зөвшөөрөгдөх зайг мөстлөгийг гэсгээх хүчдэлийн хэмжээнээс хамааруулан тогтооно.

615. Манантай, бороотой, цастай болон шөнийн харанхуйд, түүнчлэн тулгуур дээр ажиллахад хүндрэл гарах салхитай үед хүчдэлтэй байгаа ЦДАШ, ХАШ-д ажил гүйцэтгэхийг хориглоно.

Ажиллагаатай байгаа ЦДАШ-тай огтлолцсон алгасалд ажиллах

47

616. ЦДАШ-ын утас, троссыг угсрах, солих үед угзралгүй, алгуур татах ба татлага оосрыг хүчдэлтэй байгаа утсанд татаж байгаа утас нь ойртох буюу орооцолдохооргүй чиглүүлэн байрлуулж татвал зохино. Чангалж байгаа утсыг хүчдэлтэй утаснаас холдуулж байх даавуу, олс, мяндас татлагын уртыг шаардлагатай хамгийн бага хэмжээгээр тохируулж аваад ажлын үед султгахгүйгэээр татаж байвал зохино.

617. Ажилд хэрэглэж байгаа ган татлага болон татах механизмыг газардуулсан байх ѐстой.

618. Утас угсрах, солиход дамар тус бүрд байгаа утсыг сунгаж эхлэхийн өмнө газардуулах ѐстой.

619. Чиглүүлэх, чангалах дамар, хавчаараас шилжүүлэх гэх мэт угсралтын ажил эхлэхийн өмнө сунгасан утас (тросс)-ыг хоѐр цэгт газардуулна. Тухайлбал: таталтын эхний тулгуурт таталтын хавчаарын дэргэд, таталт дайран өнгөрч байгаа төгсгөлийн тулгуур дээр. Ажил гүйцэтгэж байгаа дундын тулгуур, утас тросс бүр дээр мөн газардуулга тавина.

620. Шугамын утас ба тросс гүйлгэх хавчаарын төмөр дамрын зөвхөн хавчаарыг газардуулахад хангалттай. Утас гүйлгэх дамар хавчаар нь төмөр болон төмөр бетон тулгуурын металл хийцтэй шууд холбоостой байвал дамар хавчаарыг газардуулах шаардлагагүй.

621. Шаттай машины сунадаг шатны болон бусад өргүүрийн тавцан дээр байрлаж шугамын утсанд ажил гүйцэтгэх үед 10мм2-аас багагүй хөндлөн огтлолтой уян зэс утсаар угсарч буулгаж байгаа утас, ажлын тавцан хоѐрыг тусгай штангийн тусламжтайгаар холбож тэдгээрийн чадавхийг ижил болгох ба сунадаг шат буюу өргүүрийг газардуулсан байх ѐстой. Энэ тохиолдолд татаж буулгаж байгаа утсыг хамгийн ойрын тулгуур дээр эсвэл алгасалтын дунд газардуулсан байх ѐстой.

622. Сунадаг шатны ажлын тавцанг угсарч буулгаж байгаа утастай холбосны дараа машины бүхээгт орох, буух, газар дээр зогсож байгаад сунадаг шатанд хүрэхийг хориглоно.

623. Утасны үзүүрт залгах болон утас хоорондын зайг хязгаарлах зориулалтын татлага маягаар төмөр татлага хэрэглэхийг хориглоно.

624. Зэргэлдээх хоѐр таталтын тулгуурын алгасалтад угсралтын ажлыг бүрэн дууссаны дараа өнцгийн тулгуур дээр хоѐр алгасалтын утаснуудын уулзварын гогцоо холбоосыг хийнэ.

625. 110кВ ба түүнээс дээш хүчдэлийн ЦДАШ-ын өнцгийн тулгуур дээр утасны уулзварын гогцоо холбоос хийх утсыг холбож бэхлэхийн өмнө түүнийг шугамын утсанд эсвэл таталтын хэлхмэл тусгаарлагчаас бэхэлнэ. Гэхдээ хөндлөвчөөс эхлэн тоолоход дөрөв дахь тусгаарлагчаас ойргүй байх ѐстой. Харин 35кВ ба түүнээс доош хүчдэлийн шугамд бол зөвхөн утсанд тогтоож байхыг зөвшөөрнө.

626. Хүчдэлтэй байгаа бусад ЦДАШ-тай огтлолцсон ЦДАШ-ын огтлолцолын алгасалтын утсанд ажиллахад газардуулгыг ажил гүйцэтгэж байгаа тулгуурын дэргэд тавина. Хэрэв энэ алгасалтын утас солих буюу татаж байгаа бол татаж байгаа буюу сольж байгаа утсыг огтлолцолын хоѐр талд нь газардуулах ѐстой.

627. Хүчдэлтэй байгаа шугамын утасны доор байрласан шугамын утас (трос), түүнтэй холбоотой тусгаарлагч болон эд ангийг солих үед дээр байрласан шугамын утас (трос)-ны нөлөөллөөс сэргийлэхийн тулд сольж байгаа шугамын утас(трос)-ны дээгүүр олс, мяндсан татлага оосрыг давуулан татсан байх ѐстой. Ингэхдээ хоѐр газар, тухайлбал огтлолцож байгаа газрын хоѐр талын хийц хэсгүүдэд татлагаа бэхэлсэн байх ѐстой. Шугамын утас (трос)-ыг алгуур аажим өргөнө.

628. Хүчдэлтэй байгаа шугамын утас байрласан утас (трос) болон түүнтэй холбогдсон тусгаарлагч, хийц хэсгүүд дээр хийгдэх ажлыг үйлдвэр, аж ахуйн газрын удирдлагын баталсан ажил гүйцэтгэх төлөвлөгөөнний дагуу гүйцэтгэх ѐстой. Ажил гүйцэтгэх төлөвлөгөөнд нөлөөллийн хүчдэлээс хамгаалах зорилгоор шугамын утас (трос) доош бууж унжихаас хамгаалсан урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ тусгасан байх ѐстой.

Нөлөөллийн хүчдэлтэй агаарын шугам дээр ажиллах

48

629. ЦДАШ-ын ашиглалт, үйлчилгээний ажилтнууд таслагдсаны дараа нөлөөллийн хүчдэл үлдэх шугамуудын жагсаалтыг, нөлөөллийн хүчдэлийн хэмжээг мэддэг, түүнтэй танилцсан байх ѐстой.

630. ЦДАШ-д нөлөөллийн хүчдэл байгаа тухай нарядын тусгай заалт мөрөнд бичих ѐстой.

631. Шугамын хүчдэлийг тасалсны дараа нөлөөллийн хүчдэлтэй байх шугамын нэрсийн жагсаалт болон нөлөөллийн хүчдэлийн хэмжээг ЦДАШ-д ажиллаж байгаа ажилтанд мэдээлсэн байх ѐстой.

632. Тасалсан ЦДЦАШ ба ХАШ нөлөөллийн хүчдэлд үлдсэн тохиолдолд цахилгаан холбоотой утас, трос зэргүүдийг залгах, эсвэл салгахын өмнө тэдгээр хэсгүүдийн чадавхийг ижил болгож тэгшитгэх хэрэгтэй. Ингэхийн тулд эдгээр хэсгүүдийг хооронд нь утсаар холбох, эсвэл салгасан газрын хоѐр талд газардуулга тавих, гэхдээ зөвхөн нэг л газардуулагчид холбох хэрэгтэй.

633. Нөлөөллийн хүчдэлтэй байгаа ЦДАШ-ын тулгуураас газарт хүртэл унжуулсан утсанд хүрч ажиллахад цахилгааны хамгаалах хэрэгсэл (бээлий, штанг) хэрэглэх эсвэл уг утастай холбож чадавхийг нь тэнцүүлсэн төмөр тавцан дээр байрлаж ажиллавал зохино.

634. Шугамын утсанд хүрч болзошгүй хэсэг бүрийн шууд дэргэд нь газардуулга тавьсан тохиолдолд цахилгааны хамгаалах хэрэгсэл болон төмөр тавцан хэрэглэлгүй газар дээр байрлаж ажил гүйцэтгэж болно.

635. Нөлөөллийн хүчдэлтэй байгаа ЦДАШ-ын утсыг угсрах үед хэрэглэх ган татлага оосрыг эхлээд татах механизмд бэхэлж, дараа нь чадавхийг нь тэнцүүлэхийн тулд татах гэж байгаа утсыг газардуулсан тэр газардуулагчид нь давхар холбосон байх ѐстой. Зөвхөн энэ нөхцөлийг бүрдүүлсний дараа ган татлага оосрыг татах утсанд бэхлэхийг зөвшөөрнө.

636. Утас ба татлага оосрыг салгахдаа заавал чадавхийг тэнцүүлсний дараа өөрөөр хэлбэл утас ба татлага оосрыг нэг газардуулагчид холбосны дараа гүйцэтгэж болно.

637. Утас өргөх, татах, таталтыг тохируулах, утас сунгах жижиг дамруудаас хавчаарт шилжүүлж бэхлэх ажлын үед нөлөөллийн хүчдэлтэй байгаа ЦДАШ-ын угсралтын утсыг татаж эхэлсэн таталтын тулгуур дээр, мөн утсыг татан өнхрүүлж байгаа эцсийн таталтын тулгуур болон тэр хоѐрын хооронд байгаа бүх дундын тулгуурт татаж байгаа утсыг газардуулсан байх ѐстой.

638. Дундын тулгуур дээрх ажил дууссаны дараа тулгуур дээрх шугамын утаснаас газардуулгыг авч болох ба тулгуурт утсанд хүрэх шаардлагатай ажил дахин хийх бол газардуулгыг мөн тулгуур дээр дахиж тавих ѐстой.

639. Нөлөөллийн хүчдэлтэй байгаа ЦДАШ-ын утсыг сунгах жижиг дамруудаас утас зүүж тогтоох хавчаарт шилжүүлж бэхлэх ажлыг уг утсыг сунгасан чиглэлийн эсрэг чиглэлд хийвэл зохино.

640. Утсыг шилжүүлэн бэхэлж эхлэхийн өмнө шилжүүлэг хийж эхлэх таталтын тулгуур дээрх газардуулгыг аваад харин эсрэг талд нь байгаа таталтын тулгуур дээрх шилжүүлж байгаа утсанд газардуулгыг тавиастай үлдээх ѐстой.

641. Нөлөөллийн хүчдэлтэй байгаа ЦДАШ-ын утсын сунгалт таталтын үед тогтоож барих хавчаарт шилжүүлэн бэхлээд тухайн тулгуур дээр хийх ажил дууссаны дараа тэр тулгуурт тавьсан газардуулгыг авч болно.

642. Нэг таталтын алгасалтад утсыг хавчаарт шилжүүлэн угсарч байх үед түүний зэргэлдээх таталтын алгасалтад утсыг шилжүүлэн бэхлэх ажил дууссан бол түүнийг нөлөөллийн хүчдэлтэй байгаа шугам гэж үзвэл зохино.

643. Тухайн ажлын байранд газардуулга тавьсны дараа тэр алгасалтад утсанд хүрч болзошгүй ямар нэг ажил гүйцэтгэхийг зөвшөөрнө.

644. Нөлөөллийн хүчдэлтэй байж болох бүх агаарын шугамд ашиглагч байгууллага нь хэмжилт хийх замаар тухайн шугамын хүчдэлийг таслаад төгсгөлүүдэд нь (ХБ)-д газардуулга тавьж зэргэлдээ байрлалтай хүчдэлтэй агаарын шугамаас түүний хамгийн их гүйдэлтэй байх үед газардуулагдсан агаарын шугамд үүсэх 25В-оос доош нөлөөллийн хүчдэл үүсч байгаа эсэхийг тодорхойлдог байх ѐстой. Ийм шугам дээр цахилгааны үндсэн хамгаалах хэрэгсэл хэрэглэлгүй утсанд хүрч гүйцэтгэх бүх төрлийн ажлыг технологийн карт буюу ажил гүйцэтгэх төлөвөлөгөөний дагуу явуулах ѐстой.

49

645. Технологийн карт буюу ажил гүйцэтгэх төлөвлөгөөнд ажлын байранд байгаа шугамын утсанд 25В-оос дээш хүчдэл үүсэхгүй байхаар тооцоолон газардуулга тавих цэгүүдийг заасан байх ѐстой.

646. Хэрэв ЦДАШ-ын утсанд бий болж байгаа нөлөөллийн хүчдэлийг 25В-оос доош ортол бууруулж чадахгүй бол газардуулгыг зөвхөн ажил гүйцэтгэх нэг тулгуурт, эсвэл зэргэлдээх хоѐр тулгуурт тавьж ажиллавал зохино. Энэ тохиолдолд ЦДАШ буюу түүний хэлхээг ХБ-д газардуулахыг хориглоно.

647. Бригадыг зөвхөн газардуулга тавьсан нэг тулгуур дээр буюу зэргэлдээх хоѐр тулгуурын хоорондох алгасалт шугамын утсан дээр ажиллахыг зөвшөөрнө.

648. ЦДАШ буюу түүний нэг хэлхээний хоѐр ба түүнээс дээш алгасалтад (хэсэгт) нэг зэрэг ажиллах шаардлагатай тохиолдолд уг хэсгүүдийн хооронд байгаа таталтын тулгууруудад утаснуудын холболтыг тайлан цахилгаан хэлхээг тасархай болгож ажиллавал зохино. Тийм хэсгүүдэд дэргэд нь газардуулга тавьсан ажлын байр тус бүрд зөвхөн нэг бригад ажиллаж болно.

649. Нэг нь нөгөөгийнхөө дээр байрлалтай олон хэлхээт ЦДАШ-д таслагдсан хэлхээ нь хүчдэлтэй байгаа хэлхээнийхээ доор нь байрласан нөхцөлд зөвхөн түүн дээр ажил гүйцэтгэж болно. Энэ тохиолдолд тухайн таслагдсан Энэ үед ажил гүйцэтгэх шугамын утсыг солих, унжилтыг тохируулах ажил гүйцэтгэхийг хориглоно.

650. Хэвтээ байрлалтай олон хэлхээт ЦДАШ-ын нэг хэлхээний хүчдэлийг тасалж ажил гүйцэтгэх үед тулгуурын хүчдэлтэй үлдсэн хэлхээний талд улаан дарцагууд бэхэлсэн байх ѐстой. Ажил гүйцэтгэгч нь бригадын III групптэй гишүүний хамт газраас 2-3 метрийн өндөрт дарцагуудыг бэхэлнэ.

651. Хүчдэлтэй байгаа хэлхээний талаас тулгуурт авирах, мөн ажлын үед энэ талын хөндлөвчид шилжиж гарахыг хориглоно. Хэрэв тулгуурт авирахад зориулсан гишгүүр боолтуудтай бол аль ч хэлхээний тал өөд авирч болох боловч хэрэв уг зориулалтын гишгүүр нь хүчдэлтэй байгаа хэлхээний талд байвал доор үлдсэн ажил гүйцэтгэгч эсвэл III групптэй бригадын гишүүний хяналтын дор тулгуурт авирч болно.

652. Олон хэлхээт ЦДАШ-ын бусад хэлхээ нь хүчдэлтэй байхад нэг хэлхээний хүчдэлийг таслаад түүний утсанд тулгуур дээр байрлаж ажил гүйцэтгэхэд ажил гүйцэтгэх тулгуур бүр дээр хүчдэлийг тасалсан хэлхээний утсанд газардуулга тавина.

ЦДАШ-ын дагуух ургаа модыг унагааж цэвэрлэх

653. ЦДАШ-ын дагуу ургаа модыг унагаах цэвэрлэх ажлыг нарядаар гүйцэтгэнэ. 654. Модыг унагааж эхлэхийн өмнө ажлын байрыг чөлөөлж цэвэрлэсэн байх

ѐстой. Өвлийн улиралд унаж байгаа модноос түргэн холдоход зориулан модны унах зүгийн эсрэг зүгт цасыг нь цэвэрлэж 5-6 метр урттай 2 зам гаргавал зохино.

655. Дутуу хөрөөдсөн, дутуу цавчсан модонд авирахыг хориглоно. 656. Ажил гүйцэтгэгч нь ажил эхлэхийн өмнө унагаах мод, татлага ба бусад

зүйлс нь ЦДАШ-ын утсанд ойртох, хүрч шүргэж болзошгүйг бригадын бүх гишүүдэд урьдчилан анхааруулах ѐстой.

657. Мод шугамын утсан дээр унасан тохиолдолд шугамын хүчдэлийг таслахаас нааш түүнд 8 метрээс дотогш ойртохыг хориглоно.

658. Модыг аль зүгт унагахаа хөрөөдөх ажилтан бусаддаа урьдчилан мэдэгдэх ѐстой.

659. Модны унах ба түүний эсрэг талд байрлахыг хориглоно. 660. ЦДАШ-ын утсан дээр мод унахаас сэргийлэн татлага оосор хийсний дараа

цавчиж хөрөөдөх ѐстой. 661. Модыг хөрөөдөлгүй буюу цавчилгүй унагаах, нэвт хөрөөдөж унагахыг

хориглоно. Хоѐр талаас нь зөрүүлж хөрөөдөн хазгай модыг хазайсан тал руу нь унагана. Гэхдээ тухайн хазгай мод нь ЦДАШ дээр унах аюултай байвал хүчдэлийг нь таслах хүртэл модыг унагаж болохгүй.

662. Хөрөөдөж буюу цавчиж эхэлсэн, дутуу хөрөөдсөн, дутуу цавчсан модыг ажлын завсарлагаанаар эсвэл өөр мод руу шилжихдээ унагаалгүй орхихыг хориглоно.

663. Өмхөрсөн ба хатсан модыг унагаахын өмнө бөх батыг заавал шалгаад дараа нь хөрөөднө. Ийм модыг цавчихыг хориглоно.

50

664. Олон модыг урьдчилан хөрөөдсөний дараа бөөнөөр нь нэг зэрэг унагаах, эсвэл нэг модыг нөгөө дээр нь унагах аргаар унагаахыг хориглоно.

665. Өмхөрсөн ба түлэгдсэн модыг эхний ээлжинд унагаах ѐстой. ЦДАШ-ын хамгаалалтын зурваст байгаа модыг тайрах ажлыг байгаль орчины асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагаас тогтоосон журмын дагуу гүйцэтгэнэ.

Цахилгаан дамжуулах агаарын шугамын эргүүл, үзлэг

666. ЦДАШ ба түүний сэлгэн залгах тоноглолд үзлэг хийх үеэр ямар нэг засварын болон бусад ажил хийх, тулгуур ба түүний хийц хэсэгт авирахыг хориглоно.

667. Агаарын шугамын дээд хэсэгт үзлэг хийхэд тулгуурт авирч болно. ЦДАШ-ын эргүүл ба үзлэг хийхэд ажил гүйцэтгэгч томилох шаардлагагүй, гэхдээ тухайлсан зааварчилгаа өгсөн байх ѐстой.

668. Явж өнгөрхөд бэрхшээлтэй намаг, ус, уул, шигүү ой модтой, бороотой, цастай, хэт хүйтэн зэрэг цаг агаарын тааламжгүй нөхцөлд түүнчлэн харанхуй үед ЦДАШ-ын үзлэгийг II групптэй 2 хүн гүйцэтгэх ба нэгийг нь ахлагчаар томилсон байна. Бусад нөхцөлд ЦДАШ-ын үзлэгийг II групптэй нэг хүн гүйцэтгэнэ.

669. Харанхуй үед ЦДАШ-ын үзлэг хийхэд шугамын утасны доогуур явахыг хориглоно.

670. Шугамын гэмтэл илрүүлэх үзлэг хийж байгаа хүн урьдчилан сэргийлэх плакат, тэмдгүүдийг өөртөө авч явах ѐстой. Үзлэг хийж байгаа хүнийг диспетчертэй харилцах холбооны хэрэгслээр хангасан байх ѐстой.

671. 1000 В-оос дээш хүчдэлийн ЦДАШ-ын газар дээр хэвтэж байгаа утсанд 8 м-ээс дотогш зайд ойртохыг хориглоно. Тийм утсанд хүн, амьтан ойртуулахгүйн тулд хамгаалах ажилтан байлгаж, бололцоотой бол плакат, тэмдэг тавиад, газарт хүрч байгаа утасны тухай түүнийг ашиглагч байгууллагад мэдээлнэ.

672. Төмөр бетон тулгууртай 6-35кВ-ын ЦДАШ-ын тусгаарлагч нь гэмтсэн, утас нь тулгууртаа хүрч шүргэсэн, хөрсний чийг ууршиж байх, тулгуурын аль нэг хэсэгт болон тулгуурын хөрс рүү орсон хэсэгт цахилгаан нум үүсэх, оч гарах) гэх мэт газардлагын гүйдэл газрын хөрсөнд тархаж байгаа шинж тэмдэг илэрвэл тухайн тулгуурт 8 м-ээс дотогш зайд ойртож болохгүй.

ЦДАШ, автомашины замд ойртсон буюу түүнтэй огтлолцсон хэсэгт ажиллах

673. Тээврийн хэрэгслийн замтай (төмөр ба усан зам) огтлолцсон ЦДАШ-ын хэсэгт ажил гүйцэтгэх үед тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөнийг түр зогсоох эсвэл хөдөлгөөний үед шугам дээрх ажлыг түр зогсоох шаардлагатай бол наряд олгогч нь тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөний албаны төлөөлөгчийг ажлын байранд дуудаж ирүүлэх үүрэгтэй.

674. Энэ төлөөлөгч нь тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөнийг шаардлагатай хугацаанд зогсоох, эсвэл тээврийн хэрэгсэл уг ажлын байр руу ойртон ирж байгааг шугамын бригадын ажилтанд мэдээлж байх үүрэгтэй.

675. Тээврийн хэрэгслийг явуулж өнгөрүүлэхийн тулд түүний хөдөлгөөнд саад болох утсыг дээш нь аюулгүй зайд өргөж байх ѐстой.

676. Автомашины төв ба салбар замтай огтлолцсон эсвэл эдгээрийн ойролцоо хэсэгт ЦДАШ-д ажил гүйцэтгэх үед тээврийн хэрэгслийн жолооч нарт урьдчилан анхааруулах, тэдгээрийг зогсоохын тулд ажил гүйцэтгэгч зам дээр өөрийн хүнийг тавих ѐстой бөгөөд шаардлагатай тохиолдолд автотехникийн хэргийг шалган байцаах газрын төлөөлөгчийг дуудан ирүүлнэ.

677. Дохиочин нь ЦДАШ-тай огтлолцсон хэсгээс хоѐр тийш тус бүр 100 метрийн зайд автомашины зам дээр өдөрт улаан дарцагтай, шөнө улаан гэрэлтэй ажиллах үүрэгтэй.

Гудамжны гэрэлтүүлгийн сүлжээний үйлчилгээ

678. Дараах тохиолдлуудад гэрэлтүүлгийн сүлжээний хүчдэлийг таслалгүй шийдвэрээр ажил гүйцэтгэж болно:

51

Газардуулгын буултын утасгүй модон шонд гэрэлтүүлэгч нь тэжээлийн утасны доор 0,6м-ээс багагүй зайд байрласан үед шон болон модон шатан дээр гарч ажиллах;

Тусгаарлах үетэй сунадаг цамхагт шат ашиглаж ажиллах; Бусад бүх тохиолдолд тулгуурт байгаа бүх утасны хүчдэлийг таслаад

газардуулга тавьж ажлыг нарядаар гүйцэтгэнэ. 679. Хийн цахилалтын гэрлийн шилтэй гэрэлтүүлэгчийн асаах тохируулах

аппаратад ажил гүйцэтгэхэд түүнийг гэрэлтүүлгийн ерөнхий бүдүүвчнээс салгахын өмнө тэжээлийн сүлжээнд холбосон утасыг тайлж салгаад гэрэлтүүлэгт байгаа конденсаторын цэнэгийг (цэнэг шавхах эсэргүүцэл байсан ч гэсэн) шавхах ѐстой.

Хамгаалах бүрээстэй утас бүхий 6-20 кВ-ын ЦДАШ-д ажиллах

680. 6-20кВ-ын хамгаалах бүрээстэй ЦДАШ-д хүчдэлийг тасалсан нөхцөлд ажиллана.

681. Ажиллаж байгаа ажилтнаас агаарын шугамын утас болон түүнтэй холбоотой эд ангиуд хүртэлх, агаарын шугамын утаснаас машин механизм, ачаа өргөх кран хүртэл зайнууд нь 1.1 дүгээр хүснэгтэд зааснаас багагүй байна.

682. Хамгаалах бүрээстэй утаснаас мод, ургамал хүртэл 0.55 метрээс багагүй зайтай байна.

683. Шугамын утсан дээр унасан модыг зайлуулахын тулд агаарын шугамын хүчдэлийг таслаад газардуулсан байна.

684. Хүчдэлийг таслаагүй ЦДАШ дээр шугамын утсанд тохогдсон зүйлс, мөчир зэргийг штанг ашиглан авч болно. Эдгээр ажлыг хамгаалах хэрэгсэл ашиглахгүй хийх тохиолдолд ЦДАШ-ын хүчдэлийг тасалж газардуулга тавьсан байх ѐстой.

Тусгаарлагч бүрээстэй 0.4кВ хүчдэлийн ЦДАШ-д ажиллах

685. Тусгаарлагч бүрээстэй 0.4кВ хүчдэлийн ЦДАШ дээр хүчдэлийг таслалгүй гүйцэтгэх ажлыг нарядаар гүйцэтгэнэ. Нэг буюу хэд хэдэн шугам, тэдгээрийн хэсгүүдэд дараалуулан ажилд оруулах тохиолдолд нэг наряд олгож болно.

686. Тусгаарлагч бүрээстэй 0.4кВ хүчдэлийн ЦДАШ дээр шугамын утасны бүрээсийг туушид нь солих, галын болон тэсрэх аюултай орчинд байгаа (шатахуун түгээгүүр гэх мэт) утасны нэг буюу хэд хэдэн судлыг залгах, салгах ажлыг хүчдэл тасалсан нөхцөлд гүйцэтгэнэ.

687. Бүх шугамын биш зөвхөн ажил хийх утасны хүчдэлийг таслаад ажиллаж болно. Ингэхдээ ажил гүйцэтгэх утсыг нарийн тодорхойлоод пайз зүүж, бүх талаас нь таслалт хийж, хүчдэлгүй болсныг шалгасны дараа ажлын байранд хүчдэл ирж болзошгүй бүх талуудад газардуулга тавина.

688. Тусгаарлагч бүрээстэй 0.4кВ хүчдэлийн ЦДАШ дээр дараах ажлуудыг хүчдэл таслалгүй гүйцэтгэж болно. Үүнд:

Шугамын тулгуур, түүний хийц хэсэг, шугамын арматур солих; Утас чангалах; Залгаасны, салаалалтын болон таталтын хавчааруудыг солих; Цахилгаан хэрэглэгчийг тэжээх салбар шугамыг залгах эсвэл таслах; Аль нэг фазын утасны бүрээсийг солих буюу сэргээх

689. Бүрээстэй фазын утастай, нойлийн утас нь бүрээсгүй шугам дээр хүчдэлийг таслалгүй ажиллахад нойлийн утас болон төмөр арматуруудыг тусгаарлах зориулалтын материалаар тусгаарлана.

690. Тусгаарлагч бүрээстэй 0.4 кВ хүчдэлийн ЦДАШ дээр дараах тохиолдолд хүчдэлийг нь таслахгүйгээр ажиллахыг хориглоно. Үүнд:

Андуурч тасалсан шугамд; ЦДАШ-д гэмтэл илэрсэн үед түүнийг арилгахад ажлын технологийг

алдагдуулахаар нөхцөлд; Техник хэрэгсэл ба хамгаалах хэрэгсэл байхгүй, эсвэл эвдрэл гэмтэлтэй

тохиолдолд;

52

Хүчтэй бороо, цас, салхи, өтгөн манантай, тулгуурт мөстлөг тогтсон тохиолдлуудад;

Ажлын аюулгүй байдалд нөлөөлөх бусад хүчин зүйл бүрдсэн нөхцөлд 691. Хүчдэлийг нь таслалгүйгээр ажиллахад ажил гүйцэтгэгч нь IV групптэй,

бригадын гишүүд нь III групптэй байна. 692. Тусгаарлагч бүрээстэй 0.4 кВ хүчдэлийн ЦДАШ-д хүчдэлийг нь

таслахгүйгээр өндөрт авирч ажиллах ажил гүйцэтгэгч ба бригадын гишүүд нь зохих дасгал сургуулилалт хийж шалгалт өгч эрх авсан байна. Энэ тухай группын үнэмлэхийн “Тусгай ажил гүйцэтгэх эрх” гэсэн хэсэгт (Хавсралт №2) бичсэн байна.

693. Газраас хөндийрүүлсэн аянга хамгаалах тросод газардуулгын буултыг холбох буюу салгахын өмнө тросыг газардуулах ѐстой.

Тав. ТУРШИЛТ, ХЭМЖИЛТ

5.1. Гадны гүйдэл үүсгэгчээс өндөржүүлсэн хүчдэл өгч туршилт хийх

694. Дор дурьдсан шаардлагыг хангасан хүн туршилтын ажил гүйцэтгэх эрхтэй байна.

Өндөр хүчдэлийн туршилт хийх ажилд тусгай программын дагуу зориуд суралцсан байх;

Дүрмийн энэ бүлгийн заалтуудыг бүрэн судалж шалгалт өгсөн байх. Туршилтын ажлын дадлага туршлагатай хүнийг дагалдан 1 сараас доошгүй

хугацаанд гардан ажиллаж сурсан байх; Шалгалтын комисст 1000 В-оос дээш хүчдэлтэй цахилгаан байгууламжийн

хувьд V, 1000 В хүртэл хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид IV групптэй тоног төхөөрөмжийн туршилтын мэргэжилтэн оролцоно;

Туршилт хийх эрхийг группын үнэмлэхэд (Хавсралт№2) бичсэн байна; 695. Хэмжүүрийн төхөөрөмж, цахилгаан лаборатори нь улсын эрчим хүчний

хяналтын байгууллагад бүртгэлтэй байх ѐстой. 696. Явуулын туршилтын төхөөрөмжөөр ажиллагаатай байгаа цахилгаан

байгууламж, түүнчлэн ажилгүй байгаа цахилгаан байгууламж, агуулах дотор болон үйлдвэрлэлийн дэвсгэр дээр ба хээр байгаа цахилгаан байгууламжийг турших ажлыг нарядаар гүйцэтгэх ѐстой.

697. Ажиллагаатай байгаа цахилгаан байгууламжийн туршилт хийхэд энэ дүрмийн 2.7 дугаар заалтын дагуу шуурхай үйлчилгээний ажилтан ажилд оруулах бөгөөд цахилгаан байгууламжийн гадна бол хариуцлагатай удирдагч, хэрвээ тэр нь томилогдоогүй байвал ажил гүйцэтгэгч ажилд оруулна.

698. Угсралт, засварын ажлын явцад туршилт хийх талаар нарядын “Даалгах нь” мөрөнд тайлбарлан бичнэ.

699. 1000 В хүртэл хүчдэлийн цахилгаан байгууламжийн туршилтыг шийдвэрээр гүйцэтгэж болно.

700. Туршилтын ажлыг бригадаар гүйцэтгэх ба түүний ажил гүйцэтгэгч нь IV, бригадын гишүүн нь III, хамгаалалтад байх ажилтан нь II групптэй байх ѐстой.

701. Туршилт хийх бригадын бүрэлдэхүүнд бэлтгэл ажил хийлцэх ба тоноглолын байдалд хяналт тавих засварын ажилтан орж болно.

702. Засвар, угсралтын ажил гүйцэтгэж байгаа бригадын бүрэлдэхүүнд тохируулга, зүгшрүүлэлтын буюу цахилгаан лабораторийн хүнийг туршилт хийлгэхээр оруулж болно. Энэ тохиолдолд туршилтыг удирдах үүргийг ажил гүйцэтгэгч эсвэл түүний заалтаар лаборатори, тохируулгын байгууллагын IV групптэй хүн гүйцэтгэж болно.

703. 1000 В-оос дээш хүчдэлийн цахилгаан байгууламжийн гүйдэл дамжуулах хэсэг нь нэлэнхүйдээ битүү буюу сараалжин хаалтаар хаагдсан, хаалга нь хориг түгжээтэй, туршилтын суурин тоног төхөөрөмж ашиглан тусгаарлах эд материалыг (хамгаалах хэрэгсэл, янз бүрийн хөндийрүүлэх материал гэх мэт) олноор нь турших ажлыг III групптэй нэг хүн ганцаараа ашиглалтын явцад гүйцэтгэх ажлын хүрээнд туршилтын зохих зааврын дагуу гүйцэтгэж болно.

704. Туршилтын суурин төхөөрөмжийг ажиллуулагчийн ажлын байр 1000 В-оос дээш хүчдэлийн цахилгаан байгууламжийн хэсгээс тусдаа байх ѐстой.

53

705. 1000 В-оос дээш хүчдэлтэй төхөөрөмжийн хэсгийн хаалга онгойх тохиолдолд хүчдэлийг таслах, мөн хаалга онгорхой байх үед хүчдэл өгөх боломжгүй нөхцөлөөр хангагдсан хоригтой байх ѐстой.

706. Туршигчийн ажлын байранд 1000 В хүртэл ба дээш хүчдэл залгагдахад тус тусдаа асдаг саланги гэрлэн дохио туршилтын хүчдэл өгсөн тухай мэдээлэх дуут дохио хийгдсэн байх ѐстой.

707. Зөөврийн туршилтын төхөөрөмж нь туршилтын төхөөрөмжийн гаргалган дээр хүчдэл бий болмогц автоматаар залгагдаж байх гадна талын гэрлэн дохио, туршилтын хүчдэл өгснийг мэдэлэх дуут дохиогоор хангагдсан байна.

708. Туршилт хийж байгаа хүн туршилтын хүчдэл залгахдаа хөндийрүүлэх резинэн дэвсгэр болон хөндийрүүлэх тавцан дээр зогссон байх ѐстой.

709. Туршилт хийх гэж байгаа тоноглол дээр ажиллаж байсан бригад, ажилтныг ажлын байрнаас гарган холдуулж, нарядыг ажилд оруулагчид буцаан өгсний дараа туршилт хийх болон түүнд бэлтгэх ажилд өгөгдсөн нарядаар ажилд оруулах ажиллагааг гүйцэтгэх хэрэгтэй.

710. Байнгын жижүүргүй цахилгаан байгууламжид ажил гүйцэтгэгч бригадыг ажлын байрнаас гаргасны дараа нарядад ажлын завсарлагааг тэмдэглэн бичээд түүнийг өөртөө хадгалахыг зөвшөөрнө.

711. Туршиж байгаа тоног төхөөрөмж, туршилтын төхөөрөмж ба тэдгээрийн холболтын утаснуудын эргэн тойронд хашлага ба олсоор хаалт хийж түүн дээр “Туршилт! Амь насанд аюултай” гэсэн плакат бичигтэй талаар нь гадагш харуулан тавих ѐстой. Хаалтыг туршилт хийх хүн тавина.

712. Шаардлагатай гэж үзвэл туршилтын төхөөрөмж, холбоос утас, туршиж байгаа тоног төхөөрөмжид гадны хүмүүс ойртохоос сэргийлж бригадын гишүүдийн дотроос II групптэй ажилтныг харуулд гаргана.

713. Харуулын үүрэг гүйцэтгэгч бригадын гишүүд нь хаалтын гадна байх ѐстой ба туршиж байгаа тоноглолыг хүчдэлтэйд тооцож харьцах ѐстой.

714. Харуулын үүрэг гүйцэтгэгч нь зөвхөн ажил гүйцэтгэгчийн зөвшөөрлөөр ажлын байраа орхиж болно.

715. Кабель шугам турших үед хэрвээ түүний нөгөө талын үзүүр нь бүрдмэл хуваарилах байгууламжийн түгжээтэй шүүгээ, өрөө буюу байранд байрласан бол түүний хаалга буюу хаалтан дээр “Туршилт! Амь насанд аюултай” гэсэн плакат өлгөнө. Хэрвээ энэ хаалга, хаалт нь түгжээгүй, эсвэл турших гэж байгаа кабелийг түүний замын дунд үзүүрлэсэн байвал тэдгээрт плакат тавихаас гадна бригадын бүрэлдэхүүнд орсон II групптэй хүнээр эсвэл жижүүрийн хүнээр харуул тавих ѐстой.

716. Туршилтын төхөөрөмж ба туршиж байгаа тоног төхөөрөмж нь өөр өөр байр тасалгаанд эсвэл хуваарилах байгууламжийн өөр өөр хэсэгт байрласан тохиолдолд туршиж байгаа тоног төхөөрөмжийн хөндийрүүлгийн байдалд ажиглалт хийж байгаа III групптэй ажилтан ажил гүйцэтгэгчээс салангид тусдаа ажлын байранд байж болно. Эдгээр ажилтан нь хаалт хашилтын гадна талд байрлах ба туршилт эхлэхийн өмнө ажил гүйцэтгэгчээс холбогдох зааварчилгаа авах ѐстой.

717. Ажлын байр бэлдэх үед тавьсан газардуулга нь туршилт хийхэд саад болохоор тохиолдолд газардуулгыг авах, дараа нь дахин тавих үйлдлийг туршилтын төхөөрөмжийн өндөр хүчдэлийн гаргалгыг газардуулсны дараа туршилтын ажлыг удирдаж байгаа ажил гүйцэтгэгчийн шийдвэрээр гүйцэтгэхийг зөвшөөрнө.

718. Газардуулгыг түр хугацаанд авч буцаан тавих зөвшөөрлийг нарядын “Тусгай заалт” мөрөнд бичсэн байх ѐстой.

719. Эх бие нь зөвхөн ажлын схемээр газардуулагдсан явуулын төхөөрөмжөөр туршилт хийхийг хориглоно.

720. Турших төхөөрөмжид ажлын болон хамгаалалтын хоѐр газардуулга тавина. Газардуулгын зэс утасны хөндлөн огтлол 4мм2-аас багагүй байх шаардлагатай.

721. Явуулын туршилтын төхөөрөмжийн эх биеийг 10мм2-аас багагүй хөндлөн огтлолтой уян зэс утсаар тусад нь газардуулсан байх ѐстой.

722. Туршилтын өмнө эх биеийн газардуулгын найдвартай байдлыг шалгавал зохино.

723. Туршилтын төхөөрөмжийг 380/220В-ын сүлжээнд холбохын өмнө түүний өндөр хүчдэлийн гаргалгаан дээр газардуулга тавьсан байх ѐстой.

54

724. 380/220В-ын хүчдэлийн сүлжээнд туршилтын төхөөрөмжийг хэлхээний тасархай байдал ил харагдах таслах залгах аппаратаар дайруулан, эсвэл туршилтын төхөөрөмжийн удирдах байранд байрлуулсан сэрээ залгуураар дамжуулан холбох ѐстой.

725. Таслах залгах аппарат нь өөрөө залгагдахаас сэргийлсэн хориг тоноглолоор тоноглогдсон байх эсвэл түүний хөдлөх ба үл хөдлөх авцалдааны хооронд хөндийрүүлэх жийрэг тавьсан байх ѐстой.

726. 380/220В-ын хүчдэлийн сүлжээнээс тэжээгдэж байгаа туршилтын төхөөрөмжийн тэжээлийн утас буюу кабель нь энэ шугаманд тавигдсан автомат салгуур буюу хайламтгай хамгаалуураар хамгаалагдсан байх ѐстой.

727. Явуулын туршилтын төхөөрөмжийг сүлжээнд холбох ажлыг сүлжээг ашиглагч байгууллагын ажилтан гүйцэтгэнэ.

728. Турших тоноглол ба туршилтын төхөөрөмжийн холбох утсыг эхлээд түүний газардуулагдсан өндөр хүчдэлийн гаргалгаанд холбоно. Энэ утсыг хүчдэлтэй гүйдэл дамжуулах хэсэгт 1.1 дүгээр хүснэгтийн 3 дугаар баганад зааснаас дотогш зайд ойртохгүйгээр сайн бэхэлнэ.

729. Туршиж байгаа тоноглолын фаз ба туйлд эсвэл кабелийн судалд туршилтын холболтын утсыг зөвхөн туршилтыг удирдаж байгаа хүний зөвшөөрлөөр тэгэхдээ зөвхөн газардуулах хутгыг залгах буюу зөөврийн газардуулга тавьсан, түүнчлэн тусгаарлах бариул бүхий лабораторийн газардуулгыг залгасны дараа холбох ба тайлж авна.

730. Туршилтын хүчдэл өгөх бүрийн өмнө ажил гүйцэтгэгч дараах үүргийг гүйцэтгэнэ:Схем зөв цуглуулсныг, ажлын ба хамгаалалтын газардуулга найдвартай холбогдсоныг шалгах;Бригадын бүх гишүүд ажлын байраа эзэлсэн, харуулд тавигдсан ажилтан зохих газартаа байгаа, гадны хүмүүс холдсон, тоноглолд туршилтын хүчдэл өгөх бэлтгэл хангагдсаныг тус тус шалгах;Хүчдэл өгөх гэж байгаа тухайгаа “Хүчдэл залгалаа” гэж тод чангаар урьдчилан хэлж мэдэгдэх, бригадын бүх гишүүн түүнийг сонссон эсэхийг магадлаад, туршилтын төхөөрөмжийн гаргалгаанаас газардуулгыг авч түүнд 380/220В-ын хүчдэл залгах

731. Туршилтын төхөөрөмжийн гаргалгаанаас газардуулгыг авснаас эхлэн туршиж байгаа тоног төхөөрөмж, холболтын утсыг оролцуулан туршилтын төхөөрөмжийг нийтэд нь хүчдэлтэйд тооцож туршилтын бүдүүвч болон туршиж байгаа тоноглолд ямар нэгэн нэмэлт холболт хийхийг хориглоно.

732. Туршилтын төхөөрөмжийн гаргалгаанд хүчдэл өгснөөс хойш явуулын лабораторт орох, түүнээс гарах, туршиж байгаа тоноглол дээр байх, түүнчлэн газар дээр зогсож туршилтын төхөөрөмжийн эх биед хүрэхийг тус тус хориглоно.

733. Кабелийг газардуулгын хүрээтэй талаас нь турших ба шатаах хэрэгтэй. 734. Ажил гүйцэтгэгч туршилт дууссаны дараа туршилтын төхөөрмжийн

хүчдэлийг тэг болтол бууруулан 380/220В-ын сүлжээнээс туршилтын төхөөрөмжийг таслан, туршилтын төхөөрөмжийн гаргалгааг газардуулаад энэ тухайгаа бригадад “Хүчдэлийг тасалсан” гэж чанга хэлж мэдэгдэх хэрэгтэй.

735. Зөвхөн үүний дараа утсыг өөрчлөн холбох буюу туршилт бүрэн дууссан бол туршилтын төхөөрөмжийн холболтыг тайлах, хаалт хашилтыг авах ажлыг гүйцэтгэж болно.

736. Ихээхэн хэмжээний багтаамжийн гүйдэл бүхий тоноглолыг (кабель, генератор) туршсаны дараа түүний үлдэгдэл цэнэгийг шавхах ѐстой.

5.2. Гүйдэл хэмжих бахь, хэмжүүрийн штангаар ажиллах

737. 1000 В-оос дээш хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид гүйдэл хэмжих бахиар хэмжилт хийх ажлыг шийдвэрээр 2 хүн гүйцэтгэх бөгөөд түүний нэг нь IV групптэй шуурхай үйлчилгээний ажилтан, нөгөө нь III групптэй засварын ажилтан байвал зохино.

738. Хэмжилт хийхдээ заавал хөндийрүүлэх резинэн бээлий хэрэглэх ба багажны заалтыг бөхийж харахыг хориглоно.

739. 1000 В хүртэл хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид гүйдэл хэмжих бахиар хэмжилт хийх ажлыг III групптэй нэг хүн хийж болно.

740. Агаарын шугамын тулгуур дээр зогсон гүйдэл хэмжих бахиар хэмжилт хийхийг хориглоно.

55

741. Хэмжүүрийн штанг ашиглаж ажиллах үед ажлыг 2-оос цөөнгүй хүн нарядаар гүйцэтгэх бөгөөд тэдний нэг нь IV, бусад нь III групптэй байвал зохино.

742. Сунадаг шат ба хийц хэсэг өөд авирах, мөн түүнээс буухдаа хэмжүүрийн штангийг биедээ авч явахыг хориглоно.

743. Штанг хэрэглэн ажиллах үед хөндийрүүлэх резинэн бээлий хэрэглэхгүй байж болно.

5.3. Лугшилтын хэмжүүр ашиглаж шугамд ажиллах

744. Зөвхөн хүчдэлийг таслан газардуулга тавьсан ЦДАШ-д лугшилтын хэмжүүр холбохыг зөвшөөрнө.

745. Холболтыг дараах журмаар хийх ѐстой. Үүнд:Холболтын утсыг эхлээд хамгаалалтын байгууламжаас гарах лугшилтын хэмжүүрийн газардуулгын утсанд холбож дараа нь ЦДАШ-ын утсанд тусгаарлах штангаар холбоно. ЦДАШ-д холболтын утсыг холбоход хэрэглэсэн штангийг хэмжилтийн үед шугамын утсанд орхино. Штангаар ажиллах үед хөндийрүүлэх резин бээлий хэрэглэнэ; ЦДАШ-аас газардуулгыг авахдаа лугшилтын хэмжүүр холбогдсон төгсгөлөөс авна. Шаардлагатай бол шалгаж байгаа ЦДАШ-ын бусад төгсгөл дэх газардуулгыг авахыг зөвшөөрнө. ЦДАШ-аас газардуулгыг авсны дараа холболтын утас, хамгаалах байгууламж ба түүний холболтын утсыг хүчдэлтэйд тооцож тэдгээрт хүрэхийг хориглоно;Лугшилтын хэмжүүрийн утаснаас газардуулгыг авна.

746. Лугшилтын хэмжүүрийн утсыг ЦДАШ-д тусгаарлах штангаар холбох ажлыг IV групптэй шуурхай үйлчилгээний ажилтан, эсвэл түүний хяналтын дор лабораторийн ажилтан гүйцэтгэх ѐстой.

747. ЦДАШ-д холбосон байнгын угсраатай утсанд таслах залгах аппаратаар дамжуулан лугшилтын хэмжүүрийг холбох, хэмжилт хийх ажлыг шуурхай үйлчилгээний ажилтан ганцаараа, эсвэл IV групптэй лабораторийн ажилтан шийдвэрээр гүйцэтгэж болно.

748. ЦДАШ-д хэмжилт хийж ажилтан дууссаны дараа ЦДАШ-д газардуулгыг дахин тавих ба зөвхөн түүний дараа холболтын утас бүхий штангийг эхлээд ЦДАШ-аас дараа нь лугшилтын хэмжүүрийн утаснаас салгана.

749. Өндөр хүчдэлийн лугшилтын генераторгүй лугшилтын хэмжүүрээр хэмжилт хийхэд ЦДАШ-д ажиллаж байгаа бригадыг ажлын байрнаас гаргахгүй байхыг зөвшөөрнө.

5.4. Мегометр ба цахилгаан хэмжүүрийн багажтай ажиллах

750. Ашиглалтын явцад мегаомметээр хэмжилт хийх ажлыг тусгайлан сургасан IV-өөс доошгүй групптэй ажилтан гүйцэтгэхийг зөвшөөрнө.

751. 1000 В-оос дээш хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид энэ дүрмийн 2.3.6, 2.3.8 дугаар зүйлүүдэд нарядаар, 1000 В хүртэл хүчдэлийн цахилгаан байгууламж болон хоѐрдогч хэлхээнд шийдвэрээр хэмжилт хийнэ.

752. Тусгаарлагын эсэргүүцлийг III групптэй нэг хүн мегаомметрээр хэмжиж болно.

753. Тусгаарлагын эсэргүүцлийг мегаомметрээр хэмжих ажлыг гүйдэл дамжуулах хэсгийн хүчдэлийг таслаад урьдчилан газардуулж цэнэгийг шавхсаны дараа хийнэ.

754. Мегаомметрийг холбосны дараа гүйдэл дамжуулах хэсгээс газардуулгыг салгаж болно.

755. Гүйдэл дамжуулах хэсгийн тусгаарлагын эсэргүүцлийг мегаомметрээр хэмжих үед холболтын утсыг тусгаарлах штангаар холбох хэрэгтэй. 1000 В-оос дээш хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид хөндийрүүлэх резинэн бээлий заавал хэрэглэвэл зохино.

756. Мегаомметрээр ажиллах үед түүнтэй холбосон гүйдэл дамжуулах хэсэгт хүрэхийг хориглоно.

757. Ажил дууссаны дараа гүйдэл дамжуулах хэсгийг түр газардуулах замаар үлдэгдэл цэнэгийг шавхана.

Зургаа. ХҮЧДЭЛТЭЙ НӨХЦӨЛД ХӨНДИЙРҮҮЛЭГЧИЙГ УГААХ БА ЦЭВЭРЛЭХ

56

758. Цахилгаан байгууламжийн хэлхмэл тусгаарлагчид, тулгуурын тусгаарлагч, тоног төхөөрөмжийн шаазан тусгаарлагчийг гүйдэл дамжуулах хэсгүүдийн хүчдэлийг таслалгүйгээр шүршиж угааж болно. Ажлыг тухайн байгууллагын ажил гүйцэтгэх төлөвлөгөө, хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн зааврын дагуу гүйцэтгэнэ.

759. Шүршиж байгаа усны цацрагийн урт нь 6.1 дүгээр хүснэгтэд зааснаас багагүй байна.

Хүснэгт № 6

Шүршүүрийн хошууны үзүүрийн нүхний голч(мм)

Усны цацрагийн зөвшөөрөгдөх хамгийн бага урт (м), Цахилгаан байгууламжийн хүчдэл (кВ)

10 кв хүртэл

35 кВ 110-150 кВ 220 кВ 330 кВ

10 3.0 4.0 5.0 6.0 7.0

12 3.5 4.5 6.0 8.0 9.0

14 4.0 5.0 6.5 8.5 9.5

16 4.0 5.0 7.0 9.0 10.0

760. Угаах үед шүрших хоолой, сунадаг шаттай машин ба устай машиныг

газардуулсан байх ѐстой. 761. Сунадаг шатттай машин хэрэглэж угаах үед шүрших хоолойн хошууг өргөх

тавцангийн хашлага ба автомашины их биетэй 25мм2-аас багагүй хөндлөн огтлолтой зөөлөн зэс утсаар холбосон байх ѐстой.

762. Газар дээрээс, эсвэл сунадаг шаттай машин, авто машин болон зориулалтын төмөр талбай ашиглаж угаах үед хөндийрүүлэх резинэн бээлий хэрэглэнэ.

763. Газар дээр зогсон угаалга хийж байх үед угаалгад хэрэглэж байгаа машин механизмд хүрэх, машины тэвш болон бүхээгнээс гарч орохыг хориглоно.

764. Угаалгад хэрэглэж байгаа машин механизмд гадны хүн ойртуулахгүй байх арга хэмжээ авна. Зөвхөн угаалга дууссаны дараа устай хоолойг зөөхийг зөвшөөрнө.

765. ХХБ-ийн гүйдэл дамжуулах хэсгийн хүчдэлийг таслалгүй тусгаарлагчийг цэвэрлэх ажлыг хөндийрүүлэх штанганд бэхэлсэн тусгай сойз, эсвэл хөндий хоолойтой тусгаарлах штанг бүхий иж бүрэн тоос сорогч ашиглан гүйцэтгэнэ. Цэвэрлэгээг шалан дээр зогсож, эсвэл тогтвортой суурилуулсан тавцан дээр байрлаж хийх ѐстой. Цэвэрлэгээ хийх үед хөндийрүүлэх резинэн бээлий хэрэглэнэ. Штангийг хэрэглэхийн өмнө тусгаарлах хэсгийн гадаргын тоосыг цэвэрлэнэ. Цэвэрлэгээний явцад түүний доторх хөндийн тоосыг тогтмол цэвэрлэж байна.Тусгаарлагчийг цэвэрлэж байх үед цахилгаан байгууламжийн зэргэлдээх фазуудын хооронд богино холбоо үүсгэхгүйн тулд хөндий хоолойтой тусгаарлагч штангийн үзүүрт суулгах сорох хошууг тусгаарлагч материалаар хийх ѐстой.

766. Хүчдэлтэй нөхцөлд тусгаарлагчийг ямарч аргаар цэвэрлэхэд уг ажлыг хоѐр хүн нарядаар гүйцэтгэнэ. Уг ажлыг IV групптэй ажил гүйцэтгэгчийн хяналтын дор III групптэй хүн гүйцэтгэнэ. Эдгээр ажилтан нь уг ажлыг гүйцэтгэх тусгай дасгал сургууль хийж шалгалт өгөх ба группын үнэмлэхийн “Тусгай мэргэжлийн ажил гүйцэтгэх эрх” гэсэн мөрөнд “Хүчдэлтэй нөхцөлд тусгаарлагч угаах эрхтэй” гэж бичсэн байх ѐстой.

767. ХХБ-д тусгаарлагчийг цэвэрлэх ажлыг хангалттай өргөн зай бүхий нэвтрэх хонгил, гарц байх үед тоос цэвэрлэх багаж хэрэгслээр чөлөөтэй ажиллаж болох тавцан буюу шалан дээр байрлаж гүйцэтгэнэ.

Долоо. ДИСПЕТЧЕРИЙН БА ТЕХНОЛОГИЙН УДИРДЛАГЫН ХЭРЭГСЭЛ (ДбТУХ)

7.1. Ерөнхий шаардлага

768. Энэ бүлгийн заалтуудыг үйлдвэрийн эрчим хүчний байр, аппаратуудын өрөө тасалгаа, холбооны зангилгаа ба сүлжээ байрлуулсан холбооны кабель, агаарын шугам, диспетчерийн ба технологийн удирдлагын тоног төхөөрөмж хэрэгсэл, холбооны төхөөрөмж, цахилгаан дамжуулах агаарын шугам дахь өндөр давтамжийн холбоо, шилэн кабель, реле хамгаалалт, телемеханикийн байгууламж, үйлдвэрийн телевизийн байгууламж, тооцоолон бодох төхөөрөмжид ажил гүйцэтгэх үед мөрдөнө.

769. Энэ дүрмийн 2.15 дугаар зүйлд заасан болон дор дурьдсан тохиолдолд ажлын удирдагч заавал томилох ѐстой. Үүнд: Цамхагтай огтлолцол байгуулах, төгсгөлийн

57

болон өнцгийн тулгуур солих;ХКШ-ыг турших;Байнгын үйлчлэгчгүй өсгөх цэгт ажиллах;Газардуулгын хутгыг залгахгүйгээр холболтын шүүлтүүр дээр шүүлтүүрийг задлахгүйгээр үзлэг хийхээс бусад ажил гүйцэтгэхэд тус тус томилно.

770. Шаардлагатай үед наряд олгогч нь дээр дурьдсанаас бусад ажилд ажлын удирдагч томилохыг зөвшөөрнө.

771. Хэрэв ажлын байр бэлтгэхэд таслах, залгах аппаратаар үйлдэл хийх шаардлагагүй бол ажлын удирдагч эсвэл ажил гүйцэтгэгч нь ДбТУХ-ийн төхөөрөмжид ажилд оруулагчийн үүргийг хавсран гүйцэтгэж болно. Энэ тохиолдолд ажил гүйцэтгэгчид гал хамгаалагчийг авах болон бригадын гишүүний хамт зөөврийн газардуулга тавихыг зөвшөөрнө.

772. ДбТУХ-ийн төхөөрөмжид энэ дүрмийн 2.3 дугаар хэсэгт дурьдсан болон дараах ажлуудыг шийдвэрээр гүйцэтгэж болно. Үүнд:Цахилгаан дамжуулах шугам ба радио нэвтрүүлгийн 1 дүгээр ангиллын шугамын нөлөөлөлд ороогүй, хүчдэлийг нь тасалсан ХАШ, ХКШ дээр гүйцэтгэх ажил;Байнгын үйлчлэгчгүй өсгөх цэгийн аппаратууд ба ХБ-д байрлуулсан хэт өндөр давтамжийн аппаратуудаас бусад ДбТУХ-ийн төхөөрөмжийн засвар, угсралт, тохируулгын ажил, холбооны өндөр давтамжийн сувгийн холболт ба боловсруулах элементүүдэд гүйцэтгэх ажил

773. ХБ-ийн дэвсгэр газарт байрласан ДбТУХ-ийн байгууламж дээр хийгдэх ажлыг энэ дүрмийн 2.2.17 дугаар хэсэгт заасны дагуу зохион байгуулах ѐстой.

774. ХБ-ийн гадна ЦДАШ-д тавигдсан өндөр давтамжийн хаалт дээр хийгдэх ажлыг ЦДАШ-ыг үйлчлэгч ажилтны олгосон нарядын дагуу гүйцэтгэнэ.

775. Холбооны кабель шугам (ХКШ) ХКШ-д өндөржүүлсэн хүчдэлээр туршилт хийх үед туршиж байгаа хэсгээ хязгаарлаж туршилтад ороогүй хэсэгт туршилтын хүчдэл бий болгохгүйн тулд тэдгээрийн хоорондох бүх холбоосыг авсан буюу тайлсан байх ѐстой.

776. ХКШ-ын тусгаарлагчийн цахилгааны бөх батыг туршиж байгаа үед уг кабелийн эсрэг хоѐр үзүүрт байгаа ажилтнууд холбооны хэрэгслээр хоорондоо мэдээлэл солилцох бололцоотой байх ѐстой.

777. Телефон аппаратыг ХКШ-ыг туршиж эхлэхээс өмнө уг кабелийн алсын төгсгөлд телефон холбооны гаргаж өгсөн судлуудад холбогдох тусгаарлах конденсатороор (0.1мкФ багтаамжтай 5-6 кВ хүчдэлийн) дамжуулан холбосон байх ѐстой.

778. Телефон аппарат конденсаторыг тусгаарлагч резин дэвсгэр тавьж өгсөн ухсан нүх болон худагнаас гадна байрлах модон тавцан дээр тавьсан байна. Телефон яриаг кабель дээр туршилтын хүчдэл байхгүй үед зөвхөн ажлын удирдагчийн дуудлага ирмэгц явуулах ѐстой.

779. Туршилт явагдаж байх үед телефон аппарат, түүний холболтын утсуудад хүрч болохгүй.

780. Кабельд туршилт хийж байгаа ажлын удирдагчийн шалгалтад хэрэглэж буй телефон аппарат нь кабелиас салгадсан байх ѐстой бөгөөд туршилт дуусч, кабелиас цэнэгийг шавхсаны дараа телефон аппаратыг кабельд холбоно.

781. Кабельд туршилтын хүчдэл өгөхөөс өмнө туршилт эхэлж кабельд хүчдэл өгөх гэж байгаа тухай хариуцлагатай удирдагч телефон утсаар бригадын гишүүдэд мэдээлэх ѐстой.

782. Туршилтын үед холбооны кабелийн бокс, кабелийн задалсан төгсгөлд ямар нэгэн сэлгэн залгалт хийх мөн кабельд хүрэхийг хориглоно.

783. Хэмжүүрийн багаж төхөөрөмжийн металл хайрцгийг ажил эхлэхийн өмнө заавал газардуулах ба хэмжилтийн ажил дууссаны дараа хэмжүүрүүд, багажийг газардлагаас салгана.

784. ЦДШ-ын хувьсах гүйдлийн цахилгаанжуулсан төмөр замын аюултай нөлөөллийн бүсэд өртсөн ХКШ-д хэмжилт хийх үед заавал хамгаалах хэрэгсэл ашиглах ѐстой.

785. Кабелийг зэврэлтээс хамгаалах төхөөрөмжид залгах, төөрмөл гүйдлийн эх үүсвэрт хамгаалах төхөөрөмжийг залгах, катодын төхөөрөмж дээр хүчдэлийг таслалгүй гүйцэтгэх ажлын үед хөндийрүүлэгч резинэн бээлийтэй ажиллах ѐстой.

786. Дренажийн байгууламжийн засварын ажлыг контактын шугам сүлжээ ба кабелийн талаас хүчдэлийг нь таслан дренажийн кабелийг цахилгаанжсан төмөр замын дренажийн кабелийн талаас нь газардуулсны дараа гүйцэтгэхийг зөвшөөрнө.

58

787. Кабелийг агаарын илүүдэл даралтад байлгадаг тоног төхөөрөмжийн ашиглалт нь үйлчилж байгаа холбогдох хууль, дүрэм болон даралтат савыг төхөөрөмжлөх ба аюулгүй ашиглах дүрмийн дагуу явагдах ѐстой. Эдгээр тоног төхөөрөмж дээр хийгдэх ажлыг кабелиас хүчдэлийг салгаж ажлын байр бэлдсэний дараа шийдвэрээр гүйцэтгэж болно. Ажиллах үедээ хөндийрүүлэх дэвсгэр хэрэглэнэ.

788. Хатаалтын ба автоматикийн блокоос самбарыг тайлж тоног төхөөрөмжөөс хүчдэлийг салгасны дараа 15 минут хүлээгээд ажилд орж болно.

789. ХКШ-д дор дурьдсан ажил гүйцэтгэх үед байнгын үйлчлэгчгүй өсгөх цэгийг алсаас тэжээдэг тогтмол ба хувьсах гүйдлийн тэжээлийг тасална. Үүнд:Кабель угсрах, хурааж авах, зөөж тавих;Телефон холбооны гамтлийг засах;Кабельд хэмжилт хийх.

790. БҮӨЦ-д алсын тэжээлийн хүчдэлийг ДбТУХ-ийн жижүүрийн захиалгаар тасална. ДбТУХ-ийн жижүүр нь үйлчлэгчтэй өсгөх цэгийн (ҮӨЦ) жижүүрт захиалгаа өгөх ѐстой. Уг захиалгад кабелийн нэр, алсын тэжээлийн хэлхээний дугаар, ажиллах хэсэг, ажлын шинж байдал, эхлэх дуусах хугацаа, алсын тэжээлийн төрөл, ажлын удирдагчийн овог нэрийг заасан байвал зохино.

791. ҮӨЦ-ийн жижүүр буюу дарга нь эрх бүхий хүнээс зөвшөөрөл авсны дараа БҮӨЦ-ийн алсын тэжээл өгч байгаа цэгт таслалт хийнэ.

792. Алсын тэжээлийн хүчдэлийг тасалсан түлхүүр ба товчлуур дээр “Бүү залга! Шугаман дээр хүнтэй” гэсэн плакат өлгөнө.

793. Алсын тэжээлийн дамжуулалтын хэлхээнд байгаа холбоосыг тайлах, гал хамгаалагчийг болон бусад хэсгийг авах зэргээр үзэгдэхүйц тасархай гаргавал зохино. Энэ үед хөндийрүүлэх резинэн бээлийтэй ажиллах ѐстой.

794. Ажлын удирдагч нь байнгын үйлчлэгчгүй өсгөх цэгт ажил гүйцэтгэх зөвшөөрөл авсны дараа засвар хийх шаардлагатай кабелийг тодорхойлж, хүчдэл байгаа эсэхийг шалгаж, цэнэггүй болгоно. Энэ ажиллагааг нүдний хамгаалалтын шил болон бээлийтэй гүйцэтгэнэ.

795. БҮӨЦ-т байгаа кабельд хийх ажлын аюулгүй байдлыг хангахын тулд алсын тэжээлийн хүлээн авах хэлхээнд нэмэлт тасархайнууд гаргах хэрэгтэй.

796. Ажлын удирдагч нь аюулгүй байдлын бүх арга хэмжээг авсны дараа БҮӨЦ-ийн кабельд бригадыг ажилд оруулна.

797. Байгууллагад алсын тэжээлтэй бүх тоноглолуудын жагсаалт гаргасан, түүнтэй үйлчилгээ хийдэг бүх ажилтнууд танилцсан байх ѐстой.

798. Холбооны кабель шугамын газар доогуурх байгууламжид ажлыг энэ дүрмийн 1.14.35, 1.14.52 дугаар зүйлийн шаардлагын дагуу гүйцэтгэнэ.

7.3. Байнгын үйлчлэгчгүй өсгөх цэгийн тоноглолд ажиллах

799. БҮӨЦ-т хийгдэх ажлыг наряд ба шийдвэрээр гүйцэтгэх ѐстой бөгөөд ажил гүйцэтгэгч нь IV групптэй, бригадын гишүүн нь III групптэй байна.

800. Байнгын агааржуулагчгүй БҮӨЦ дахь камеруудыг ажлын эхэнд болон ажлын явцад агааржуулж байх зайлшгүй шаардлагатай.

801. Ажил гүйцэтгэх явцад камерийн хаалга нээлттэй байх ѐстой. Агааржуулагч тавигдсан БҮӨЦ-т ажиллах үед агааржуулагчийн сувгууд нээлттэй байх ѐстой.

802. Алсын тэжээлийн аппаратад туршилт хийхийн өмнө бүх БҮӨЦ ба ҮӨЦ-ийг хооронд нь телефон холбоогоор хангасан байх ѐстой.

803. Аппаратаас тухайн плакатуудыг салгаж авахдаа зөвхөн ажлын удирдагчийн зөвшөөрлөөр алсын тэжээлийн хүчдэлийг салгасны дараа гүйцэтгэнэ.

804. Хүчдэлтэй байгаа БҮӨЦ-ийн тоноглолд засвар үйлчилгээ хийхийг хориглоно.

7.4. Холбооны агаарын шугам /ХАШ/

805. Цахилгаанжуулсан төмөр зам, трамвай, троллейбусны авцалдааны шугам сүлжээний утсуудыг хөндлөн гарах, огтлолцох ХАШ-ын утсыг засварлах, хөндлөн огтлолцолыг зохион байгуулах ажлыг авцалдааны сүлжээний хүчдэлийг таслаад ажлын байранд газардуулга тавьсан нөхцөлд авцалдааны шугам сүлжээний ашиглагч байгууллагын төлөөлөгчийн байлцаатайгаар урьдчилан боловсруулсан ажил гүйцэтгэх төлөвлөгөөний дагуу гүйцэтгэх ѐстой.

59

806. Цахилгаан дамжуулах шугамын утасны дээгүүр холбооны шугамын утсыг давуулан татах үед төв суурин газруудын гудамжинд зорчигч хүмүүс ба тээврийн хэрэгслийг урьдчилан анхааруулж байх зорилгоор дарцаг барьсан дохиочдыг тавих ѐстой.

807. Цахилгаан дамжуулах шугам доогуур, эсвэл дээгүүр татагдсан холбооны утсыг чангалах ба тохируулах үед энэ дүрмийн 3.2.9, 14.4.3 дугаар зүйлүүдийн шаардлагыг биелүүлэх ѐстой.

808. Ажил эхлэхийн өмнө ХАШ-ын утаснуудад (утас-газар хооронд) 25В-оос их хүчдэл байгаа эсэхийг шалгах зайлшгүй шаардлагатай. ХАШ-ын утаснуудад 25В-оос их хүчдэл илэрвэл хүчдэл бий болсон шалтгааныг тогтоож 25В хүртэл бууруулахаас нааш ажлыг эхэлж болохгүй.

809. Нөлөөллийн хүчдэлтэй байгаа ХАШ-д ажиллах үед нөлөөллийн хүчдэлтэй байгаа ЦДАШ-д холбогдолтой энэ дүрмийн 4.15.33-14.15.62 дугаар зүйлийн шаардлагыг биелүүлэх ѐстой.

810. Нөлөөллийн хүчдэлтэй байгаа ХАШ-ын утсыг дренажийн ороомгоор дамжуулан зөөврийн газардуулга тавих зориулалтын штангаар газардуулна.

811. Нөлөөллийн хүчдэлтэй байгаа ХАШ-д ажиллах үед сунгаж байгаа буюу угсарч байгаа утсыг алгасалтын эхэнд мөн ажлын байрны дэргэд газардуулна.

812. Газар дээр байгаа утсыг шугамын болон дараачийн хэсгүүдэд сунгасан утастай шүргэлцүүлэхгүй байх ѐстой.

813. Шинээр татаж, чангалж байгаа утасны унжилтыг тохируулах, бэхлэх ажлыг түрүүчийн хэсгийн утастай холбохоос өмнө гүйцэтгэх ѐстой.

814. Тусгаар хэсгүүдийг хооронд нь холбохын өмнө холболт хийх газрын хоѐр талд газардуулсан байх ѐстой.

7.5. Радио ба радиорелейний шугам

815. Радио тоноглолууд дээр хийх ажлыг шийдвэрээр гүйцэтгэж болно. 25В хүртэл хүчдэлээр тэжээдэг аппарат, тоноглолоос бусад радио тоноглолуудад III групптэй нэг хүн үйлчилгээ хийж болох ба энэ үед ямар нэгэн засварын ажил гүйцэтгэхийг хориглоно.

816. 60кГц-300ГГц-ын зурвас бүхий давтамжтай цахилгаан соронзон орон дотор ажиллах үед стандартын шаардлагыг биелүүлэх ѐстой.

817. Өндөр давтамжийн аппарат тоноглолд тохируулга, туршилт хийхдээ цахилгаан гүйдэлд нэрвэгдэх, өндөржсөн цахилгаан соронзон цацрагаас хамгаалах хэрэгслүүдийг хэрэглэх ѐстой. Металлжуулагдсан шил бүхий нүдний шилийг ашиглана.

818. Антенн фидерийн төхөөрөмжийг угсрах, задлах, түүний гэмтлийг устгах, схемд өөрчлөлт хийх ажлуудыг тэдгээрийн хүчдэлийг салгасны дараа хийнэ. Дор дурьдсан үйлдлүүдийг хийхийг хориглоно. Үүнд: Цахилгаан соронзон цацраг байгааг гар буюу биеийн хэсгийн халаах үйлчлэлээр тодорхойлох;Хамгаалах хэрэгсэлгүйгээр зөвшөөрөгдөх хэмжээнээс их нягтралтай энерги бүхий цацрагийн зурваст орох, байрлах;Цахилгаан соронзон цацрагийн үүсвэрийн халхавчийг гэмтээх;Ил задгай ажиллаж буй антенн фидерийн тоноглолын өмнө байх;

819. Антенн цамхагийн байгууламж дээрх гаднах антенн фидерийн тоноглолд угсралт, тохируулга, үйлчилгээний ажлыг IV, III групптэй ажилчдаас бүрдсэн бригад хийнэ. Ажил эхлэхийн өмнө өндөр давтамжийн тоноглолыг салгах ѐстой.

820. Антенн цамхагийн байгууламжид ажиллах үед дараах шаардлагуудыг биелүүлэх ѐстой. Үүнд:Антенн цамхагт аваирч гарах ажилтан нь өндөрт ажиллах эрхтэй байх;Ажил эхлэхийн өмнө цамхагийн дохионы гэрэл болон антеннийн халаагуурын тэжээлийн хүчдэлийг салгаж “Бүү залга. Хүмүүс ажиллаж байна” гэсэн плакат өлгөх;Цамхагийн дохионы гэрлийн шилийг солих үед энэ дүрмийн 4.15.77, 4.15.78 дугаар заалтуудыг мөрдөх

7.6. ЦДАШ ба аянга хамгаалах трос дээрх өндөр давтамжийн холбоо

821. 1000 В-оос дээш ЦДАШ ба ХБ-д байгаа өндөр давтамжийн холбооны /ӨДХ/ тоноглолд хийх засвар үйлчилгээ, тохируулгын ажлыг IV групптэй нэг хүний хамт хоѐроос доошгүй хүн гүйцэтгэх ѐстой.

60

822. Өндөр давтамжийн хаалтын гүйдэлгүй болсон гогцоо утас нөлөөллийн хүчдэлд өртөж болохыг анхаарах хэрэгтэй.

823. Ажиллагатай байгаа аппарат тоноглолын панель, блокийг онгойлгож хийх ажлыг зохих хамгаалах хэрэгсэл хэрэглэж III групптэй нэг хүн гүйцэтгэхийг зөвшөөрнө.

824. Ажил эхлэхийн өмнө өндөр давтамжийн шугамын холболт дээр хүчдэл байхгүй эсэхийг шалгана. 25В-оос дээш хүчдэлтэй бол ажиллахыг хориглоно.

825. Өндөр давтамжийн гүйдэл дамжуулах элементүүдийн схемд өөрчлөлт хийх, задаргаа ба цуглуулга хийх, гэмтлийг устгах ажлыг зөвхөн ЦДАШ-ын холболтын хүчдэлийг салгасны дараа хийнэ.

826. Кабель ба холболтын шүүлтүүр дээр ажиллах үед холбооны конденсаторын доод ялтастай газардлагын хутгыг залгана.

827. Холбооны конденсаторын доод ялтсыг газардуулалгүйгээр ЦДАШ-д залгагдсан өндөр давтамжийн тоног төхөөрөмжийн хамгаалах төхөөрөмж, бусад эд ангиудаас газардуулагч утаснуудыг салгахыг хориглоно.

828. Газардлагын хутгын тусламжтайгаар холбооны конденсаторын доод хэсгийн ялтсыг газардуулсны дараа зөвхөн холбооны конденсатор ба холболтын фильтр хоѐрын хоорондох хэлхээнд хэмжүүрүүдийг залгах ба салгахыг зөвшөөрнө.

829. Хэмжүүрийн багажаар хэмжилт хийх бүрд конденсаторын доод хэсгийн ялтсыг газардуулна.

830. Шуурхай үйлчилгээний IV групптэй хүний хяналтын дор IV групптэй нэг хүн шийдвэрээр 1 цагаас илүүгүй хугацаанд хэмжилт хийж болно. Энэ хэмжилтүүдийг зөвхөн холболтын фильтр дотор холбооны конденсаторын доод ялтасны газардуулгын хутга тасархай үед цэнэг шавхуурыг таслалгүйгээр гүйцэтгэнэ. Энэ үед хэмжүүрийн багажуудыг газардуулсан байх ѐстой.

831. Хэмжилтийг хамгаалах хэрэгсэл ашиглан хийх ба (хөндийрүүлэгч бээлий, бойтог, тусгаарлагч бариултай багаж) нэг цагаас илүү хугацаанд ажил хийх бол нарядаар гүйцэтгэнэ.

7.7. Зөөврийн өндөр давтамжийн холбоо

832. Зөөврийн өндөр давтамжийн холбооны тоноглолыг угсрах ба буулгах ажлыг IV групптэй нэг, III групптэй нэг нийт хоѐроос доошгүй хүнтэй бригад гүйцэтгэнэ.

833. Антенныг ЦДАШ-ын доод талын утаснаас: 110кВ хүчдэлд -3 метр, 220кВ хүчдэлд -4 метрээс багагүй зайд байхаар шугамын тулгуурт бэхэлнэ.

834. Антеннийн унжилт ЦДАШ-ын утасны унжилтаас их байх ѐстой. 835. Антенныг зүүхийн өмнө антенны ороомогтой бүхээгийг тулгуурт 1-1.5 метр

өндөрт бэхлээд газардуулсан байх ѐстой. Бүхээгт орж байгаа антенны төгсгөлийг бүхээг доторх дросселоор дамжуулан мөн дросселтой зэрэгцээ холбоотой газардуулгыг дамжуулан газардуулна.

836. Дросселтой зэрэгцээ 1кВ-ын цэнэг шавхуурыг залгасан байх ѐстой. Антенныг угз таталгүй алгуур татаж чангалбал зохино.

837. Антеннын утсыг дээш өргөх буюу буулгах үед нэг алгасалтын дунд хэсэгт трассаас хол зогсоод антеннын утас нь хүчдэлтэй байгаа ЦДАШ-ын утсанд энэ дүрмийн 7.7.2 дугаар зүйлд зааснаас дотогш зайд ойртохоос сэргийлэн хянаж байвал зохино. Энэ үед антеннын утасны доор байрлаж болохгүй.

838. Антеннын утсыг доош буулгахын өмнө газардуулгын хутга буюу зөөврийн газардуулга ашиглаж түүнийг газардуулбал зохино.

7.8. ДбТУХ-ийн аппаратын байр

839. Цахилгаан станц, дэд станцын болон үйлдвэрийн цахилгаан байгууламж дахь аппаратын байранд байрлуулсан тоноглол дээр ажиллах, түүнчлэн телефон холбооны болон радио нэвтрүүлгийн аппаратыг залгах, салгах, засварлах зэрэг ажлыг III групптэй нэг хүн гүйцэтгэж болно.

840. Холбооны кабель (ХКШ) ба агаарын шугамын (ХАШ) оруулгын ба оруулга туршилтын, алсын тэжээлийн, хүчдэл тохируулах автоматын болон гүйдэл хуваарилах

61

тоноглолын сууриудын өмнөх шалан дээр тус тус хөндийрүүлэх резин дэвсгэр буюу тусгаарлах тавцан тавьсан байх ѐстой.

841. Алсын удирдлагын тэжээл авч байгаа тоног төхөөрөмжийн бүрхүүл дээр хүчдэлтэй болохыг анхааруулсан тэмдэг тавих ѐстой.

842. Илрүүлэгч ба релений авалцааны эгнээнүүдийн цэвэрлэгээг тэдгээрийн хүчдэлийг тасалсны дараа хийвэл зохино.

843. Тоног төхөөрөмжийн цэвэрлэгээ хийхэд нүцгэн төмөрлөг бүрээстэй багс, тоос сорогчийн төмөр үзүүртэй хоолой хэрэглэхийг хориглоно.

844. Ламп солих ажлыг аппаратын хүчдэлийг тасалсны дараа хийх ѐстой. 250В хүртэл хүчдэлийн лампыг цахилгааны хамгаалах хэрэгсэл ашиглан хүчдэлтэй байхад солихыг зөвшөөрнө.

845. Оруулга туршилтын суурьт залгаастай холбооны шугамд болон сүлжээний хамгаалалтын бүсэд цахилгаан дамжуулах шугам, алсын тэжээлийн аппарат зэргээс 25В-оос дээш гадны орж ирвэл жижүүрийн ажилтан тийм хүчдэлтэй болсон шугамын хүчдэлийг таслаад цахилгааны хамгаалах хэрэгсэл ашиглан түүнийг тусгаарлах ѐстой. 25В-оос дээш хүчдэл бий болсон тухай тухайн обеъктын шуурхай үйлчилгээний ажилтанд мэдэгдэх ба түүнийг байхгүй бол дээд шатны ажилтанд мэдэгдэх ѐстой.

846. Зөвхөн гаднын хүчдэл байхгүй үед л цэнэг шавхуур болон гал хамгаалагчийг солихыг зөвшөөрнө.

847. Цахилгаан дамжуулах шугам ба цахилгаанжсан төмөр замын нөлөөлөлд байгаа холбооны шугамын аппарат дээр ажиллах үед шугамын хамгаалах тоноглолыг солихдоо хөндийрүүлэх резинэн бээлий, тусгаарлах бариултай бахь, нүдний хамгаалах шил хэрэглэж хөндийрүүлэх резинэн дэвсгэр дээр зогсож ажиллавал зохино.

848. Байгууллагын телефон станцын коммутаторын залгагчийн ажлын байр ба АТС-ын дамжуулах ширээ дуу чимээний цохилт хязгаарлах хамгаалалттай байх ѐстой.

Найм. РЕЛЕ ХАМГААЛАЛТ АВТОМАТИКИЙН ТӨХӨӨРӨМЖ, ХЭМЖҮҮР, ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ ТООЦООНЫ ХЭМЖИХ ХЭРЭГСЭЛ, ХОЁРДОГЧ

ХЭЛХЭЭ

849. Хэмжих багаж, РХА-ийн хэлхээнд ажил гүйцэтгэх үед аюулгүй байдлыг хангах зорилгоор гүйдэл, хүчдэлийн трансформаторын хоѐрдогч хэлхээг газардуулсан байх ѐстой. Хэмжүүр, хэмжих хэрэгсэл, РХА-ийн хэлхээнд ажил гүйцэтгэх үед аюулгүй байдлыг хангах зорилгоор гүйдэл, хүчдэлийн трансформаторын хоѐрдогч хэлхээг заавал газардуулсан байх ѐстой.

850. Реле хамгаалалтын нарийн нийлмэл бүдүүвчид цахилгаан холбоо бүхий бүлэг хэмжүүрийн трансформаторын хоѐрдогч ороомгийг зөвхөн нэг цэгт газардуулахыг зөвшөөрнө. Реле хамгаалалтын нарийн нийлмэл бүдүүвчтэй хэмжүүрийн трансформаторуудын цахилгаан холбоо бүхий хэд хэдэн хоѐрдогч ороомгуудыг зөвхөн нэг цэгт газардуулахыг зөвшөөрнө.

851. Хэмжих багаж, реле хамгаалалт автоматикийн гүйдлийн хэлхээг задлах шаардлага гарвал гүйдлийн трансформаторын хоѐрдогч ороомгийн хэлхээг зориулалтын хавчаар дээр эсвэл туршилтын блок дээр урьдчилан богино холбож өгнө. Хэмжүүр, хэмжих хэрэгсэл, реле хамгаалалт автоматикийн гүйдлийн хэлхээг задлах шаардлага гарвал гүйдлийн трансформаторын хоѐрдогч ороомгийн зориулалтын хавчаар дээр эсвэл туршилтын блок дээр урьдчилан богино холбож өгнө.

852. Гүйдлийн трансформатор ба богино холбосон утасны хооронд гүйдлийн хэлхээ задлахад хүргэж болохуйц ажил гүйцэтгэхийг хориглоно.

853. Хүчдэлийн трансформаторын хоѐрдогч ороомог болон түүнд холбогдсон тоног төхөөрөмжид гадны үүсгэврээс хүчдэл өгч ажиллах шаардлага гарвал буцах хүчдэл үүсэх боломжийг хаасан бүх арга хэмжээг авсан байх ѐстой.

854. Реле хамгаалалт автоматикийн төхөөрөмжийн ажиллагааг хамтатган турших, шалгах ажлыг гүйцэтгэх үед сэлгэн залгалтын аппаратыг тасалж, залгахдаа энэ дүрмийн 2.3.10 дугаар заалтыг дагаж мөрдөнө.

855. Реле хамгаалалт автоматикийн төхөөрөмжид үйлчилгээ явуулдаг IV групптэй ажил гүйцэтгэгчид ажилд оруулагчийн үүргийг хавсран хариуцуулж болно. Энэ

62

тохиолдолд ажил гүйцэтгэгч нь ажлын байр бэлтгэхэд шаардлагатай аюулгүй ажиллагааны бүх арга хэмжээг тодорхойлсон байх ѐстой.

856. 1000 В-оос дээш хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид ажлын байр бэлтгэхийн тулд таслалт хийх, газардуулга болон хаалт хашилт тавих шаардлагагүй тохиолдолд ажил гүйцэтгэгч, ажилд оруулагчийн үүргийг нэг хүнд хавсруулан гүйцэтгүүлж болно.

857. Хэрэв РХА-ийн төхөөрөмжүүд нь хуваарилах байгууламж, 1000 В-оос дээш хүчдэлийн гүйдэл дамжуулах хэсэг байхгүй өрөө тасалгаанд байрласан, эсвэл тэдгээр нь хаалт хашилтаар бүрэн тусгаарлагдсан, хаалт хашилт тавих шаардлагагүй өндөрт байрласан байвал IV групптэй ажил гүйцэтгэгч ганцаараа, мөн III групптэй бригадын гишүүдэд (энэ дүрмийн 2.2.13-д заасан нөхцөлд) реле хамгаалалт автоматикийн төхөөрөмж, хоѐрдогч хэлхээнд бие биеэсээ тусдаа ажил гүйцэтгэхийг зөвшөөрнө.

858. Цахилгаан эрчим хүчээр хангагч байгууллагын ажилтан нь хүн хэрэглэгчийн хэрэглээ, тооцооны хэмжих хэрэгсэлд хяналт тавих зорилгоор томилолтоор яваа хүний эрхтэйгээр ажил гүйцэтгэж болно. Энэ ажлыг хэрэглэгч ба хангагчийн төлөөллөөс бүрдсэн хоѐроос доошгүй ажилтантай бригад гүйцэтгэнэ.

859. ХБ-ийн байранд эрчим хүчний хангагч байгууллагын III групптэй ажилтан хэрэглэгчийн төлөөллийг байлцуулан цахилгаан тоолуурын заалтыг авахыг зөвшөөрнө.

860. 1000 В хүртэлх хүчдэлийн цахилгаан тоноглолд гэрээгээр буюу хавсран үйлчилгээ явуулдаг ажилтантай хэрэглэгчийн (хүүхдийн цэцэрлэг, дэлгүүр гэх мэт) цахилгаан эрчим хүчний тооцооны хэмжих хэрэгсэл дээр ажил гүйцэтгэх шаардлагатай бол ажлын байрыг хангагч байгууллагын шуурхай үйлчилгээний ажилтан бэлдэж ажилд оруулна.

861. Бригад нь III, IV групптэй хоѐр хүнээс бүрдэх ба ашиглалтын явцад хийгдэх ажлын батлагдсан жагсаалтын дагуу ажилд оруулах бөгөөд хэрэглэгчийн төлөөлөгчийг заавал байлцуулна.

862. Эрчим хүчний тооцооны хэмжих хэрэгсэл дээр хүчдэлийг тасалсны дараа ажил гүйцэтгэнэ.

863. Хэмжүүрийн трансформаторт холбогдсон цахилгаан тоолуурын хэлхээнд ажил гүйцэтгэхдээ туршилтын хавчаартай байвал түүнийг ашиглаж, цахилгаан тоолуурын бүдүүвчийн хэлхээнээс хүчдэлийг нь тасална.

864. Нэг фазын тоолуурын хэлхээнд тодорхой нэр төрлийн ажлыг эрчим хүчээр хангагч байгууллагын III групптэй хүн хүчдэлийг бүрэн тасалж, ашиглалтын явцад хийгдэх ажлын жагсаалтын дагуу ганцаараа гүйцэтгэж болно.

865. Хэрэв тоолуур хүртэл таслах аппарат байхгүй тохиолдолд модон байшин юмуу аюул багатай орчинд уг ажлыг хүчдэл таслалгүй гүйцэтгэхийг зөвшөөрнө. Харин ачааллыг заавал тасалсан байна.

866. Энэ дүрмийн 859, 863, 864 дугаар зүйлд заасан ажлыг гүйцэтгэх үед тэдний үйлчлэх хүрээний заагийг цахилгаан эрчим хүчээр хангах гэрээнд заасан байна.

867. Даалгаврын хуудас дээр шуурхай үйлчилгээний ажилтан аюулгүй байдлыг хангах талаар авсан техникийн арга хэмжээний талаар бичиж тэмдэглэсэн байна.

868. Эрчим хүчээр хангагч байгууллага тооцооны хэмжих хэрэгсэлд гүйцэтгэх ажлын технологийн карт, зааврыг ажилбар бүрээр боловсруулж батлуулсан байх ѐстой.

Ес. ДУЛААНЫ АВТОМАТИК, ХЯНАХ ХЭМЖҮҮР БА ХАМГААЛАЛТЫН (ДАХХХ) ЦАХИЛГААНЫ ХЭСЭГ

869. Дүрмийн энэ бүлгийн шаардлагыг дулааны автомат, хянах хэмжүүр ба хамгаалалт, мөн удирдлагын автомат системийн цахилгааны хэсэгт ажиллахад мөрдөх ѐстой.

870. Дулааны автомат, хянах хэмжүүр ба хамгаалалтын дулаан механикийн хэсгийн үйлчилгээний үед аюулгүй ажиллах арга хэмжээг “Цахилгаан станц ба дулааны шугам сүлжээний дулаан механикийн тоног төхөөрөмжийн ашиглалтын үеийн аюулгүй ажиллагааны дүрэм”-д тусгасан байна.

871. ДАХХХ-ын тоноглолын удирдлагын самбар, хуваарилах щит ба цуглуулга дээр таслах залгах аппаратаар хийх үйлдлийг шуурхай үйлчилгээний ажилтан, эсвэл шуурхай үйлчилгээ-засварын III групптэй ажил гүйцэтгэгч нарядаар хийж болох ба наряд

63

олгогч нь нарядын “Тусгай заалт” мөрөнд таслах залгах аппаратаар үйлдэл хийх үүрэг өгч бичсэн байна.

872. Хэрэв шийдвэрээр ажил гүйцэтгэж байгаа бол шийдвэрийг бүртгэх журналд бүртгэж засварын бригадын IV групптэй хүн ажил гүйцэтгэж болно.

873. Цахилгаан ба дулааны ачаалалд нөлөөтэй ДАХХХ-ын тоноглолын цахилгаан тоног төхөөрөмжийн хүчдэлийг таслах ажиллагааг станцын ээлжийн дарга буюу технологийн цехийн даргаас зөвшөөрөл (шийдвэр) авсны дараа гүйцэтгэвэл зохино.

874. ДАХХХ-ын тоноглол дээр ажилд ороход технологийн тоног төхөөрөмжийн хэсгийг бэлтгэх ажлыг уг тоног төхөөрөмжийн шуурхай удирдлагыг хариуцдаг цех, хэсгийн шуурхай үйлчилгээний ажилтан гүйцэтгэх ѐстой.

875. Тохируулах автоматын засвар, зүгшрүүлэлт хийх явцад ДАХХХ-ын тоноглолын зангилаа, бүдүүвчийн хэсгүүд, тодорхой эд ангиудад сорилтын залгалт хийх, хүчдэл өгч шалгах ажлуудыг технологийн цех хэсгийн ээлжийн ахлагчийн (шуурхай үйлчилгээний ажилтан) зөвшөөрлөөр гүйцэтгэнэ.

876. Тоног төхөөрөмжийн ажлын горим, технологийн бүдүүвчид өөрчлөлт оруулах шаардлагагүй ДАХХХ-ын тоноглолын засвар, тохируулга, зүгшрүүлэлт сорилтын ажлыг шийдвэрээр гүйцэтгэж болно.

877. Их засварын үед ДАХХХ-ын тоноглолын тусгаар элемент, схемийн хэсэг буюу зангилгааны хүчдэлтэй байхад нь явуулах сорилт шалгалтын ажлыг дор дурьдсан арга хэмжээг авсан нөхцөлд технологийн цехийн ээлжийн даргын (жижүүрийн) зөвшөөрөлтэйгээр гүйцэтгэнэ. Үүнд:Засварын ажлыг зогсоосон байх;Сорилт хийж байгаа тоног төхөөрөмжөөс хүмүүсийг гаргаж холдуулсан байх;Хамгаалах газардуулга, хаалт хашилт ба плакатуудыг авсан байх;

878. Зэргэлдээх хэсгүүдийн хүчдэлийг таслаад сорилт хийх тоног төхөөрөмжөөс тусгаарлах хаалт хашилт тавьсан, ажиллагсадын аюулгүй байдлыг хангасан тохиолдолд тэнд ажилтнууд ажлаа үргэлжлүүлж болно.

879. Сорилтын залгалтын явцад цахилгаан тоног төхөөрөмжийг олон удаа залгах, салгахтай холбогдсон ажлуудыг нарядад ажлын завсарлага хийсэн тухай тэмдэглэж бичилгүйгээр гүйцэтгэх ба гэхдээ тухай бүр шаадлагатай техникийн арга хэмжээг авч биелүүлсэн байна.

880. Цахилгаан тоног төхөөрөмжийг залгах ба таслах ажлыг технологийн цехийн ээлжийн даргын (жижүүрийн) зөвшөөрлөөр явуулах ѐстой.

881. ДАХХХ-ын тоноглолд шийдвэрээр III групптэй нэг хүн дор дурьдсан ажлуудыг гүйцэтгэж болно. Үүнд:Багажуудын бичлэг хийх хэсгийн зүгшрүүлэлт;Манометр (цахилгаан контактаас бусад) дифманометр, термопарыг солих;Удирдлагын блок ба бүлэг шит дээр дулааны хяналтын багажны гэмтлийг арилгах;УАС-ын тооцоолон бодох техник хэрэгслийн зүйлийг засварлах;Автомат тохируулагчийн электрон блокийн зүгшрүүлэлт, нарийвчлан тохируулах хэрэгслийн үзүүлэлтүүдийг шалгах;Хавчаарын хайрцагны нягтруулга хийх;Төрөл бүрийн панель, датчик, стендийн хаяг, бичиглэл, төрөл ангийг тодорхойлох;Щит, панелиудыг даралттай агаараар үлээлгэх;

882. Цех, хэсэг болгонд байрлах ДАХХХ-ын тоноглолд гүйцэтгэх бүх ажлыг тухайн ажлыг гүйцэтгэх гэж байгаа цехийн ээлжийн даргын (жижүүрийн) зөвшөөрөлтэйгээр явуулах ѐстой.

883. ДАХХХ-ын тоноглол дээр наряд, шийдвэрээр ажилд оруулагч нь технологийн цех, хэсэг , обьектын ээлжийн дарга (жижүүр) байна.

884. Цахилгаан техникийн IY групптэй ажил гүйцэтгэгчид ажилд оруулагчийн үүргийг хавсран гүйцэтгэхийг зөвшөөрөх ба уг ажилтан нь ДАХХХ-ын тоноглолын цахилгааны хэсэгт ажиллах үеийн аюулгүй ажиллагааны арга хэмжээг тодорхойлж ажлын байрыг бэлдсэн байх ѐстой. Энэ тухай нарядын “Тусгай заалт” мөрөнд бичиж тэмдэглэсэн байна.

885. Тухайн ээлжинд жижүүр байхгүй, түүнчлэн нутаг дэвсгэрийн хувьд алслагдсан ажилд нарядаар ороход ажилд оруулагч нь шуурхай үйлчилгээ засварын хүн байж болно.

886. Шийдвэрээр ажиллах үед ажилд оруулагч нь ДАХХХ-ын цех (хэсэг)-ийн, эсвэл шийдвэрээр ажил гүйцэтгэх гэж байгаа ажлын байрыг хамаарах цехийн жижүүр буюу шуурхай үйлчилгээ-засварын хүн байна.

64

887. Зөөврийн газардуулга тавих ба авах ажлыг ДАХХХ-ын цех (хэсэг)-ийн шуурхай үйлчилгээний буюу шуурхай үйлчилгээ-засварын хүн гүйцэтгэнэ.

888. Цахилгаан цехийн үйлчилгээнд байдаг таслах залгах аппаратаар ДАХХХ-ын тоноглолын хүчдэлийг таслах ба энэ тасалсан аппаратын дэргэд газардуулга тавих ажлыг цахилгаан цехийн ажилтан гүйцэтгэх ѐстой.

Арав. ЗӨӨВРИЙН ЦАХИЛГААН БАГАЖ, ЗӨӨВРИЙН ГЭРЭЛ, ГАРААР БАРЬЖ АЖИЛЛУУЛДАГ ЦАХИЛГААН МАШИН, ХҮЧДЭЛ БУУРУУЛЖ ТУСГААРЛАХ

ТРАНСФОРМАТОР

889. Зөөврийн цахилгаан багаж, зөөврийн гэрэл, гараар барьж ажиллуулдаг цахилгаан машин, тусгаарлах трансформатор болон бусад туслах тоног төхөөрөмж нь цахилгааны аюулгүй байдлын хувьд улсын стандарт, теникийн нөхцөлийн шаардлагыг хангасан байх ба аюулгүй ажиллагааны хувьд энэ дүрмийн дагуу ашиглагдах ѐстой.

890. Трансформатор, давтамжийн хувиргуур, хамгаалах таслалтын төхөөрөмж зэрэг туслах тоног төхөөрөмжийг цахилгаан сүлжээнд таслах ба залгах үйлдлийг тухайн цахилгаан сүлжээний ашиглагч байгууллагын III-аас доошгүй групптэй цахилгаан техникийн ажилтан гүйцэтгэнэ.

891. Галын болон тэсрэх аюултай ангилалд ордог өрөө тасалгаанд зөөврийн цахилгаан багаж, гараар барьж ажиллуулдаг 1-р ангиллын цахилгаан машиныг II групптэй хүн ажилуулж болно.

892. Зөөврийн цахилгаан багаж, цахилгаан машины ангилал нь тухайн өрөө тасалгааны зэрэглэл, ажлын нөхцөлтэй, зарим тохиолдолд цахилгааны хамгаалах хэрэгсэл хэрэглэж ажил гүйцэтгэх зэрэгт тохирч байх ѐстой. Эдгээр нөхцөлийг бүрдүүлэх шаардлагуудыг 10.1 дүгээр хүснэгтэд тусгав.

Хүснэгт 7 Төрөл бүрийн ангиллын гар цахилгаан машин, зөөврийн цахилгаан багаж,

хэрэгслийг ашиглах орчин нөхцөлүүд

Ажлын байр

Цахилгаан машин, багажийн хамгаалалтын ангилал

Цахилгаан хамгаалах хэрэгсэл ашиглах нөхцөл

Аюулгүй байр

0 Наад зах нь цахилгааны 1 хамгаалах хэрэгсэл ашиглах

I

TN-S системд- хамгаалах таслалтын төхөөрөмжөөр дайруулан залгагдсан үед цахилгааны хамгаалах хэрэгсэл ашиглах шаардлагагүй, эсвэл наад зах нь цахилгааны 1 хамгаалах хэрэгсэл ашиглах TN-C системд -Наад зах нь цахилгааны 1 хамгаалах хэрэгсэл ашиглах

II Цахилгааны хамгаалах хэрэгсэл ашиглах шаардлагагүй

III Цахилгааны хамгаалах хэрэгсэл ашиглах шаардлагагүй

Аюултай байр 0

TN-S системд- наад зах нь цахилгааны 1 хамгаалах хэрэгсэл ашиглах ба хамгаалах таслалтын төхөөрөмжөөр дайруулан залгагдсан үед эсвэл ганц цахилгаан хэрэглэгчийг (машин, багаж) тодорхой нэг үүсвэрээс тэжээсэн үед (тусгаарлагч трансформатор, генератор, хувиргуур) TN-C системд -Наад зах нь цахилгааны 1 хамгаалах хэрэгсэл ашиглах ба зөвхөн нэг цахилгаан хэрэглэгчийг нэг үүсвэрээс тэжээсэн үед

I TN-S системд- цахилгааны хамгаалах хэрэгсэл

65

ашиглахгүй, хамгаалах таслалтын төхөөрөмжөөр дайруулан залгагдсан үед эсвэл зөвхөн нэг цахилгаан хэрэглэгчийг (машин, багаж) тодорхой нэг үүсвэрээс тэжээсэн үед (тусгаарлагч трансформатор, генератор, хувиргуур) TN-C системд -Наад зах нь цахилгааны 1 хамгаалах хэрэгсэл ашиглах

II Цахилгааны хамгаалах хэрэгсэл ашиглах шаардлагагүй

III Цахилгааны хамгаалах хэрэгсэл ашиглах шаардлагагүй

Онцгой аюултай байр

0 Ашиглахыг хориглоно

I Хамгаалах таслалтын төхөөрөмж хэрэглэх, эсвэл цахилгааны ямар нэг хамгаалах хэрэгсэл ашиглах

II Цахилгааны хамгаалах хэрэгсэл ашиглах шаардлагагүй

III Цахилгааны хамгаалах хэрэгсэл ашиглах шаардлагагүй

Онцгой таатай бус нөхцөл (хөдөлгөөн хязгаарлагдмал, гарахад болон явахад хүндрэлтэй худаг, сав, болон бусад битүү сав, байгууламж дотор ажиллах нөхцөл)

0 Ашиглахыг хориглоно

I Ашиглахыг хориглоно

II

Наад зах нь цахилгааны 1 хамгаалах хэрэгсэл ашиглах. Хамгаалах таслалтын төхөөрөмжөөр дайруулан залгагдсан, эсвэл зөвхөн нэг цахилгаан хэрэглэгчийг тодорхой нэг үүсвэрээс тэжээсэн үед цахилгааны хамгаалах хэрэгсэл ашиглахгүй

III Цахилгааны хамгаалах хэрэгсэл ашиглах шаардлагагүй

893. Аюултай болон онцгой аюултай өрөө тасалгаанд 12 В-оос илүүгүй

хүчдэлийн зөөврийн гэрэл хэрэглэнэ. 894. Цахилгаан багаж, зөөврийн цахилгаан машин, зөөврийн гэрэл хэрэглэж

ажиллахдаа ажил эхлэхийн өмнө дараах үйлдлүүдийг хийнэ. Цахилгаан машин, багажны ангиллыг заводын паспортаар нь тогтоох;Цахилгаан машин, багажны бүрэн бүтэн байдал, эд ангиудын нь бэхэлгээний бөх батыг шалгах;Тэжээлийн кабель (утас), сэрээ залгуур, хамгаалалтын гуурс, багажны их биеийн тусгаарлага, бариул, сойз тогтоогчийн таглаа, хамгаалалтын бүрхүүл зэрэгт гадаад үзлэг хийн бүрэн бүтэн байдлыг магадлах;Залгуурын зөв сайн ажиллаж байгааг магадлах;Хамгаалалтын таслалтын төхөөрөмжийг шаардлагатай үед туршиж үзэх;Цахилгаан машин, багажны хоосон явалтыг шалгах;1-р ангиллын цахилгаан машины газардуулгын хэлхээг (машины их бие, сэрээ залгуурын газардуулгын авцалдааг) шалгах;

895. Цахилгаан машин, багаж хэрэгсэл, гэрэлтүүлэг тэдгээрийн туслах тоноглол нь ямар нэгэн гэмтэлтэй байх болон ээлжит шалгалт, туршилтанд ороогүй бол ажилд хэрэглэж болохгүй.

896. Цахилгаан машин, багаж, зөөврийн гэрлийн тэжээлийн утсыг (кабель) аль болох өндөрт дүүжилсэн байвал зохино. Тэжээлийн утас (кабель)-ыг шатах, чийглэг, тослог гадаргад хүргэж шүргүүлэхийг хориглоно.

897. Утас (кабель)-ыг механик гэмтлээс хамгаалсан байх ѐстой. 898. Кабелийг огцом нугалах, мушгих, сунгах болон дээр нь ачаа бараа тавих

бусад зориулалтын кабель, хийн гагнуурын хоолой, тросс утастай огтлолцуулахыг хориглоно.

899. Цахилгаан машин, багаж зөөврийн гэрэлд ямар нэг зөрчил илэрвэл ажлыг яаралтай зогсооно.

66

900. Ажилд хэрэглэгдэж байгаа цахилгаан машин, зөөврийн багаж, гэрэлтүүлгийг УСТ техникийн нөхцөлөөр батлагдсан нормын дагуу туршиж баталгаажуулсан байвал зохино.

901. Байгууллагын удирдлагын шийдвэрээр тэдгээрийн бүрэн бүтэн байдалд ээлжит туршилт явуулж шалгаж байх ба багажийг бүртгэлд авч тавьж олгох, буцааж шалгаж авдаг III групптэй хариуцлагатныг томилсон байх ѐстой.

902. Хүчдэл тасарсан тохиолдолд болон ажлын завсарлагааны үеэр цахилгаан машин, зөөврийн багажны тэжээлийг тасална.

903. Цахилгаан машин, зөөврийн багаж хэрэглэж ажил гүйцэтгэгч нарт дараах үйлдлүүдийг хориглоно.Үүнд:Цахилгаан машин, багажийг бусдад түр хугацаагаар ч гэсэн дамжуулан өгөх;Цахилгаан машин, багажийг задалж ямар нэг засвар хийх;Цахилгаан машин, багажны тэжээлийн утас, кабелиас барих, эргэлдэх хэсэгт хүрэх, тухайн машин буюу багажийн ажиллагаа бүрэн зогсоогүй байхад үртэс, зоргодсыг цэвэрлэх;Цахилгаан машин, багажийн хүчдэлийг сэрээ залгуураар таслалгүй түүний патронд өрөм, хутга, диск гэх мэт ажлын хэсгийг суулгаж бэхлэх, авах, түүнчлэн ямар нэгэн засвар тохиргоо хийх;Налуулж тавьсан шатан дээр зогсож ажиллах (бөх бат угсармал шат тавцан дээр байрлаж ажиллавал зохино);Зуухны тогоо, төмөр торхон дотор зөөврийн трансформатор, давтамжийн хувьсгуур зэргийг оруулах.Тусгаарлах трансформатор хэрэглэхэд дараах заалтуудыг мөрдлөг болгоно.Трансформатораас зөвхөн ганцхан хэрэглэгчийг тэжээнэ;

904. Трансформаторын хоѐрдогч ороомгийг газардуулж болохгүй; 905. Трансформаторын тэжээлийн сүлжээний саармагийн горимоос хамааруулан

түүний их биеийг газардуулах буюу тэглэнэ. Энэ тохиолдолд тухайн трансформатораас тэжээгдэж байгаа цахилгаан хэрэглэгчийн их биеийг газардуулахгүй байж болно.

Арваннэг. АЧАА ӨРГӨХ МАШИН МЕХАНИЗМ, АВТОМАШИН, ШАТ ХЭРЭГЛЭЖ АЖИЛЛАХ

906. Ажиллагаатай байгаа цахилгаан байгууламжид ачаа өргөх машин механизм хэрэглэж ажиллах үед Улсын мэргэжлийн хяналтын газраас батлагдсан “Ачаа өргөх машин механизмыг төхөөрөмжлөх, аюулгүй ашиглах дүрэм”-ийн шаардлагын дагуу ажлыг нарядын дагуу гүйцэтгэнэ.

907. Өргөх машин механизмаар ачаа өргөж шилжүүлэх үеийн аюулгүй ажиллагаа хариуцагч нь IV групптэй ИТА байх ѐстой. Энэ хүний үүргийг наряд олгогч буюу ажлын удирдагч хавсран гүйцэтгэж болно.

908. Өргөх машин механизмаар ачаа өргөж шилжүүлэх үеийн аюулгүй ажиллагааны хянагчийн үүргийг Улсын мэргэжлийн хяналтын газартай зөвшөөрөлцсөний үндсэн дээр нарядад заагдсан ажил гүйцэтгэгчид хариуцуулах даалгавар өгч болно.

909. Ажил гүйцэтгэгчид өргөх машин механизмаар ачаа өргөж шилжүүлэх үеийн аюулгүй ажиллагаанд хяналт тавиулах даалгавар өгсөн тухай нарядын “Тусгай заалт” гэсэн мөрөнд тодорхой бичсэн байх ѐстой.

910. Ажиллагаатай байгаа цахилгаан байгууламжид эсвэл ЦДАШ-ын хамгаалалтын бүсэд ажил гүйцэтгэхэд оролцдог тухайн үйлдвэр байгууллагын орон тооны жолоооч, машинч, оосорлогч нар нь II групптэй байх ѐстой.

911. Гаднын байгууллагын өргөх машин механизмын машинчийг “Ачаа өргөх машин механизмыг төхөөрөмжлөх, аюулгүй ашиглах дүрэм”-ийн шаардлагын дагуу ажилд оруулна.

912. ИХБ ба агаарын шугамын хамгаалалтын бүсэд шуурхай үйлчилгээний ажилтан, эсвэл наряд олгогч, хариуцлагатай удирдагч IV групптэй захиргаа техникийн ажилтны хяналтын дор ачаа өргөх машин, механизм, автомашиныг суурилуулах, явуулахыг зөвшөөрнө.

913. ЦДАШ-ын хамгаалалтын бүсэд барилга угсралтын ажил гүйцэтгэж байвал хариуцлагатай удирдагч, эсвэл III групптэй ажил гүйцэтгэгчийн хяналтын дор хийхийг зөвшөөрнө.

914. Ачаа өргөх машин механизм ЦДАШ-ын доогуур болон ИХБ-аар явж өнгөрөх үед тэдгээрийн өргөх ба сунадаг хэсэг нь тээвэрлэлтийн байдалд байх ѐстой. Хэрэв үйлдвэрлэгчийн заавраар зөвшөөрөгдсөн бол ачаа өргөх машин механизмын ажлын хэсгийг өргөсөн байрлалтай боловч дээр нь хүн ба ачаагүй байх нөхцөлд ажлын байрны

67

хүрээний дотор тэгшхэн газарт шилжин явахыг зөвшөөрнө. Энэ үед хүчдэлийг таслаагүй ЦДАШ-ын утас ба шинийн доогуур явахыг хориглоно.

915. ИХБ-д машин механизмын хөдөлгөөний хурд тухайн байрны нөхцөлөөр тодорхойлогдох ба 10 км/цагаас их байж болохгүй.

916. Ачаа өргөх машин, механизм, автомашин нь ЦДАШ-ын доогуур өнгөрөхдөө утасны унжилт хамгийн бага байх газраар (тулгуурын дэргэд) гарвал зохино.

917. Краныг ажиллуулах газар дээр нь байрлуулах ажил эхлэхийн өмнө хариуцлагатай удирдагч эсвэл ажил гүйцэтгэгч нь ажилд оруулагчтай хамтран краны сумыг шилжүүлэн ажиллуулах орон зайн хязгаарыг тогтоож, зориулалтын хэцээр хаалт хашилт хийж, дарцаг зоож өгнө. Шөнийн цагт бол дохиоллын гэрлээр хангасан байх ѐстой.

918. Хүчдэлтэй байгаа ЦДАШ-ын утасны хамгаалалтын зурваст өргөгч механизм, машин байрлуулах ба түүгээр ажил гүйцэтгэхийг хориглоно.

919. Ачаа өргөх машиныг даацын тулгуур дээр нь байрлуулах ба түүний ажлын хэсгийг тээвэрлэлтийн байрлалаас ажлын байрлалд оруулах ажлыг машинч нь гүйцэтгэнэ. Энэ ажлыг гүйцэтгэхэд бусад ажилтныг оролцуулахыг хориглоно.

920. Ачаа өргөх машин, механизм, автомашин явах, тэдгээрийг байрлуулах ба ажиллуулах үед мөн тэдгээрийн өргөх ба хөдөлгөөнт хэсэг, ачаа оосорлох хэрэгсэл, ачаа болон түүний татлагаас хүчдэлтэй гүйдэл дамжуулах хэсэг хүртэлх зай 1.1 дүгээр хүснэгтэд зааснаас багагүй байх ѐстой.

921. Сунадаг цамхагтай шаттай машин болон шингэн шахуургатай өргөгчийг ажиллуулахын өмнө түүний хөдөлгөөнт ба сунадаг хэсэг, сунадаг цамхагтай шаттай машины өргөх хэсгийг эгц босоо байрлалд оруулж тэр байрлалд нь тогтоон бэхлэх хэрэгтэй.

922. Өнцгийн тулгуурын тусгаарлагч ба утас солих, арматур хийцийг засварлах үед шугамын эргэлтийн өнцгийн дотор талд сунадаг шаттай машин (шингэн шахуургат өргөгч)-ийг байрлуулахыг хориглоно.

923. ИХБ, ЦДАШ-ын хамгаалалтын зурвас доторхи хүчдэлийг таслалгүйгээр хийх бүх төрлийн ажлын үед хийн дугуйт ачаа өргөх машин, механизм, автомашиныг газардуулсан байх ѐстой.

924. Газардуулга тавихаас өмнө автомашины (ачаа өргөх машин механизмын) их биед хүрэх, мөн түүний ажлын хэсэг, ачаа оосорлох хэрэгсэл ба тулгуурын эд ангийг ямар нэг хэлбэрээр хөдөлгөж шилжүүлэхийг хориглоно.

925. Гинжит явах ангитай ачаа өргөх машин, механизмыг шууд газарт байрлуулсан үед түүнийг газардуулах шаардлагагүй.

926. Краны сум буюу өргөх механизм хүчдэлтэй гүйдэл дамжуулах хэсэгт шүргэсэн тохиолдолд ойр орчинд байгаа хүмүүсийн аюулгүй байдлыг хангах арга хэмжээг яаралтай авна. Энэ үед хүчдэлтэй болсон машин механизмд хүрэхийг хатуу хориглоно.

927. Ачаа өргөх машин, механизмын ажиллагааны үед өргөж байгаа ачаа, сунадаг цамхагт шаттай машины ажлын тавцангийн дор байрлахыг, мөн татаж байгаа утас, (тросс), тулгуур, бэхэлгээ, ажиллаж байгаа механизмаас 5 метр зайд хүн байхыг хориглоно.

928. Сунадаг цамхагт шаттай машин (шингэн шахуургат өргөгч)-аар ажил гүйцэтгэх үед түүний ажлын тавцан дээр байгаа бригадын гишүүн, ба жолооч хоѐр аль болох бие биенээ харж байхаар байрлаж байх ѐстой. Бригадын гишүүн жолооч хоѐр бие биенээ харахааргүй байрлалтай тохиолдолд шаттай машины жолоочийн ойролцоо бригадын гишүүдээс нэг нь байж жолоочид ажлын тавцанг буулгах буюу өргөх дохиог дамжуулан өгч байх ѐстой.

929. Сунадаг шаттай машинаар (шингэн шахуургат өргөгчөөр) ажиллах ажил гүйцэтгэх үед ажилтан ажлын тавцангийн шалан дээр бат зогсоод, хамгаалалтын бүсний оосрыг хашлаганд нь сайн бэхэлсний дараа ажиллаж эхлэх ѐстой.

930. Ажлын тавцангаас тулгуур буюу тоноглолд шилжих ба буцаж ажлын тавцан дээр гарах үйлдлийг зөвхөн ажил гүйцэтгэгчийн зөвшөөрлөөр гүйцэтгэж болно.

931. Машин, механизм хүчдэлтэй байгаа гүйдэл дамжуулах хэсэгт шүргэсэн, хүрсэн тохиолдолд түүнээс газарт буух буюу түүний дээр гарах, хүрэхийг хориглоно.

932. Машинч нь өөрийн машин механизм хүчдэлтэй болсон тухай ойролцоо байгаа хүмүүст анхааруулах үүрэгтэй.

68

933. Хүчдэлтэй болсон автомашин, ачаа өргөх машин механизм шатах тохиолдолд жолооч (машинч) нь хоѐр хөлөө нийлүүлэн гараа машинд хүргэлгүйгээр газарт үсрэн буух ѐстой. Дараа нь газраас хөндийрөхгүйгээр өсгий, өлмий чирэх замаар машинаас 8 метрээс багагүй зайд холдох ѐстой.

934. 220 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлийн ХБ-д зөөврийн төмөр шат хэрэглэхийг хориглоно.

935. Ачаа өргөх машины өргөж байгаа ачаа, ачаа оосорлох хэрэгсэл, татлага нь хүчдэлтэй байгаа гүйдэл дамжуулах хэсэгт тогтоогдсон аюулгүйн зайнаас дотогш ойртох нөхцөл бүрдүүлж болзошгүй хүчтэй салхи шуургатай үед ачаа өргөх машин механизмаар ажил гүйцэтгэж болохгүй.

936. 330кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй ИХБ-д дараах нөхцөлүүдийг бүрдүүлсэн бол зөөврийн төмөр шат хэрэглэхийг зөвшөөрнө. Үүнд:Ажил гүйцэтгэгч, эсвэл шуурхай үйлчилгээний IY групптэй ажилтны тасралтгүй хяналтын дор шатыг хэвтээ байрлалд зөөх;Зөөврийн төмөр шатанд үүсэх нөлөөллийн чадавхийг зайлуулахын тулд түүнээс газартай харьцах төмөр гинж уясан байх.

Шат, тавцан, хийц хэсэг, тоног төхөөрөмжид авирч гүйцэтгэх ажил

937. Хийц хэсэг, тулгуурт хамгаалалтын бүсний оосрыг бэхлэх боломжгүй ажлын үед тулгуур болон хийц хэсэгт урьдчилан бэхэлсэн хамгаалалтын татлагыг хэрэглэвэл зохино. Энэ ажлыг хоѐр хүн гүйцэтгэх ба нэг нь хамгаалалтын татлагыг шаардагдах хэмжээгээр нь аажмаар татах буюу суллаж өгч байх ѐстой.

938. Тавцант угсармал шатыг тухайн үйлдвэрийн хэмжээнд батлагдсан зааврын дагуу хийсэн байх ѐстой.

939. Угсармал шат, вандан, ажлын тавцан нь газрын хөрс буюу хучилтаас 1,2 метрээс илүү өндөрт байвал тэдгээрийн шаланд (тавцанд) хашлага хийсэн байх ѐстой.

940. Шат ба хашлагатай шат, тавцан, вандан хэрэглэх боломжгүй тохиолдолд, мөн тоног төхөөрөмж дээр ажиллахад тухайн нөхцөл тус бүрт аюулгүй ажиллах арга хэмжээг технологийн карт, ажил гүйцэтгэх төлөвлөгөө буюу бусад албан ѐсны бичиг баримтаар тодорхойлно.

941. Хүчдэлтэй байгаа гүйдэл дамжуулах хэсгийн дээд талд байрлалтай хийц хэсэг дээр ажиллах үед засварын багаж хэрэгслийг доош нь унагахгүйн тулд уяж тогтоосон байх ѐстой.

942. Цахилгаан ба хийн гагнуурчид төмөр гинжин оосортой хамгаалах бүс хэрэглэх ѐстой. Хэрэв ажлын байр ба түүнд очих зам нь хаалт хашилтгүй, бүсний төмөр гинжин оосор нь доош унжихдаа гүйдэл дамжуулах хэсэгт 1 дүгээр хүснэгтэд зааснаас бага зайд ойртохоор бол уг гүйдэл дамжуулах хэсгийн хүчдэлийг тасалж ажил гүйцэтгэх ѐстой.

943. Тоног төхөөрөмж буюу хийц хэсэг дээр ажиллаж байгаа хүнд эд анги ба багаж хэрэгслийг битүү гогцоо татлагаар дамжуулж өгвөл зохино. Дор нь байгаа хүн өгч байгаа зүйлээ савлаж гүйдэл дамжуулах хэсэгт хүрэхээс сэргийлж хамгаалах татлагаас барьж чиглүүлж байх ѐстой.

944. Тулгуур, хийц хэсэг, хэц, тоног төхөөрөмж дээр ажиллаж байгаа хүн хөдөлгөөнд саад болохгүйгээр бариу биш хувцас өмсөж, багаж хэрэгслээ цүнхэнд хийсэн байх ѐстой.

945. Машин заал ба зуухны таазны гэрэлтүүлгийн тоноглолд гүүрэн краны тэргэнцэр дээр байрлаж ажил гүйцэтгэх ѐстой. Энэ хоѐр хүний нэг нь ажил гүйцэтгэж байгаа хүнийхээ дэргэд нь байж түүний аюулгүй ажиллагаанд хяналт тавьж байх ѐстой.

946. Тэргэнцэр дээр түр зуурын зориулалтын бус тавцан, вандан гэх мэтийг тавьж ажиллахыг хориглоно. Ажлыг шууд тэргэнцрийн шалан дээр эсвэл байнгын вандан, тавцан дээр байрлаж гүйцэтгэвэл зохино.

947. Тэргэнцэрт авирахын өмнө түүний троллейн утасны хүчдэлийг тасалсан байх ѐстой. Ажлын үед хамгаалах бүс хэрэглэвэл зохино. Краны машинч нь зөвхөн ажил гүйцэтгэгчийн дохиогоор краны тэргэнцэр ба гүүрийг хөдөлгөж болно.

948. Гүүрэн краныг явуулж байх үед ажил гүйцэтгэж байгаа хүмүүс краны бүхээгт эсвэл гүүрний шалан дээр байрлаж байх ѐстой.

69

949. Хүмүүс тэргэнцэр дээр байгаа үед гүүр ба тэргэнцрийг хөдөлгөж явуулахыг хориглоно.

Арван хоѐр. АЛБАН ТОМИЛОЛТООР АЖИЛ ГҮЙЦЭТГЭХ

950. Эрчим хүчний асуудал хариуцсан төрийн захиргааны төв байгууллага, түүний харъяа газар, аж ахуйн нэгж, байгууллага (газар, цахилгаан станц, цахилгаан ба дулааны сүлжээ, угсралт, туршилт, тохируулга, ашиглалт, засварын компани г.м.) болон хэрэглэгч, бэлтгэн нийлүүлэгч, хяналтын болон бусад холбогдох байгууллагаас цахилгаан, дулааны станц, цахилгаан ба дулааны сүлжээ, шинээр болон техникийн өргөтгөл шинэчлэл хийж байгаа, ажиллагаатай байгаа цахилгаан байгууламж дээр ажил гүйцэтгүүлэхээр томилсон хүмүүсийг албан томилолтоор ажил гүйцэтгэгч гэнэ. Албан томилолтоор ажил гүйцэтгэгчид эрх бүхий байгууллагаас хяналт, шалгалт, үзлэг хийж яваа ажилтнууд хамаарахгүй.

951. Ажиллагаатай байгаа цахилгаан байгууламжийн нутаг дэвсгэрт ажил гүйцэтгүүлэхээр явуулсан барилга угсралтын байгууллагын хүнийг томилолтоор ажиллаж байгаад тооцож болно.

952. Ажил гүйцэтгэх гэрээнд аюулгүй ажиллагааг хэн хариуцах талаар хэрхэн зааснаас үл хамаарч албан томилолтоор ажиллах хүнийг цахилгаан байгууламжид энэ дүрмийн дагуу ажилд оруулна.

953. Албан томилолтоор ажиллах ажилтан аюулгүй ажиллагааны дүрмийн шалгалт өгч, цахилгааны аюулгүй ажиллагааны группын батлагдсан загварын үнэмлэх авсан ба түүнийг биедээ авч явах ѐстой.

954. Томилолтоор явуулж байгаа аж ахуйн нэгж, байгууллага нь гүйцэтгэх ажлын зорилгыг тодорхойлж, өөрийн байгууллагын аюулгүй ажиллагааг хариуцагч нарын нэрсийн жагсаалт, группыг албан бичгээр өгөх ѐстой.

955. Тухайн цахилгаан байгууламжийн ашиглалт үйлчилгээг хариуцагч байгууллагын удирдлага нь албан томилолтоор ирж байгаа хүмүүсийг уг албан бичигт заасан аюулгүй ажиллагааг хариуцагчаар ажиллуулах эсэхийг шийдвэрлэж албан бичиг дээр цохолт хийнэ. Шаардлагатай тохиолдолд хүн нэг бүрийн үүргийг тогтоож бичгэн шийдвэр гаргаж болно.

956. Албан томилолтоор ажиллах хүн нь энэ дүрмийн 1.2-т заасан шаардлагыг хангаж буйг томилж явуулсан байгууллага хариуцна.

957. Албан томилолтоор ажиллах хүмүүс нь ажил гүйцэтгэх аж ахуйн нэгж, байгууллагадаа ирээд ажил гүйцэтгэж эхлэхийн өмнө тухайн цахилгаан байгууламжийн онцлогийг тусгасан цахилгааны бүдүүвчтэй танилцаж, аюулгүй ажиллагааны зааварчилгааг авах ѐстой.

958. Аюулгүй ажиллагааны зааварчилгааг холбогдох дүрэм, журам, стандартад заасны дагуу өгнө.

959. Томилолтоор ажиллах хүмүүсийг ажилд оруулах, тэднийг цахилгаан гүйдэл болон нөлөөллийн хүчдэлд нэрвэгдэхээс хамгаалах аюулгүй ажиллагааны арга хэмжээний биелэлтэнд цахилгаан байгууламжийн ашиглалт үйлчилгээг хариуцагч аж ахуйн нэгж, байгууллага хяналт тавина.

960. Томилолтоор ажиллах ажилтныг цахилгаан байгууламжид ажлын байр бэлтгэж ажилд оруулах үйлдлийг энэ дүрмийн дагуу гүйцэтгэх ба ямарч тохиолдолд энэ ажлыг тухайн цахилгаан байгууламжийн ашиглалт үйлчилгээг хариуцагч байгууллагын ажилтан хэрэгжүүлнэ.

961. Албан томилолтоор ажиллаж байгаа бүх хүмүүс нь цахилгаан байгууламжийн ашиглалт үйлчилгээг хариуцагч байгууллагын ажилтны аюулгүй ажиллагаатай холбогдуулан тавьсан шаардлагыг биелүүлэх үүрэгтэй.

Арван гурав. АШИГЛАЛТАНД БАЙГАА ЦАХИЛГААН БАЙГУУЛАМЖ, ЦАХИЛГААН ДАМЖУУЛАХ ШУГАМЫН ХАМГААЛАЛТЫН БҮСЭД

БАРИЛГА УГСРАЛТ, ЗАСВАРЫН БОЛОН БУСАД БАЙГУУЛЛАГЫН ХҮМҮҮСИЙГ АЖИЛД ОРУУЛАХ

70

Ерөнхий шаардлага

962. Ашиглалтанд байгаа цахилгаан байгууламж, шугамын хамгаалалтын бүсэд ажил гүйцэтгэхдээ тухайн цахилгаан байгууламж, шугамын ашиглалт үйлчилгээг хариуцагч байгууллагатай байгуулсан гэрээний дагуу гүйцэтгэх бөгөөд гэрээнд хийж гүйцэтгэх ажлын агуулга, хэмжээ болон цаг хугацаа, аюулгүй ажиллагааг аль байгууллага хариуцахыг заасан байх ѐстой.

963. Хамгаалалтын бүсэд ажил гүйцэтгэх байгууллага нь ажил эхлэхийн өмнө тухайн цахилгаан байгууламж, шугамын ашиглалт үйлчилгээг хариуцагч байгууллагад ажил гүйцэтгэх хүмүүсийн мэдээллийг өгч, бичгээр зөвшөөрөл авсан байх ѐстой.

964. Ажил гүйцэтгэх бичгэн зөвшөөрөлд дараах зүйлсийг тусгасан байх ѐстой. Үүнд:

Ажлын байр (ажиллагаатай байгаа цахилгаан байгууламжийн хэсгийн нэр, хаяг, дугаар, ХБ, ЦДАШ, КШ-ын нэр, тулгуурын ба хэлхээний дугаар г.м.);

Ажил гүйцэтгэх хугацаа (эхлэх ба дуусах); Ашиглагч байгууллагын ажил эхлэх зөвшөөрөл олгох ажилтны нэр, албан

тушаал, утасны дугаар (ажил эхэлсэн болон дууссан тухай мэдээллийг авах);

Аюултай болон хортой хүчин зүйлсийн тодорхойлолт; Ажиллагаатай байгаа цахилгаан байгууламж ба шугамын ойролцоо

цахилгаан соронзон орон, нөлөөллийн хүчдэл байгаа эсэх; Ашиглагч байгууллагын байнгын хяналтан дор ажил гүйцэтгэх

шаардлагатай тохиолдолд хяналт тавих ажилтны нэр, албан тушаал, утасны дугаар;

Ажилд оруулах болон нарядад гарын үсэг зурах эрх бүхий ажилтныг зааж өгнө.

965. Цахилгаан байгууламж, шугамын ашиглалт үйлчилгээг хариуцагч байгууллага нь ажил гүйцэтгэх хэсгийн дэвсгэр зургийг зурж, түүнд цахилгаан байгууламж ба шугам хүртэлх зай, хаалт хашилт, хязгаарлалт хийх зааг, орц гарц, ажлыг аюулгүй гүйцэтгэх арга хэмжээг тодорхой тусгаж, ажлын байрыг газар дээр нь зааж өгч акт үйлдэнэ.

966. Актад ажил гүйцэтгэх ба цахилгаан байгууламжийн ашиглалт үйлчилгээг хариуцагч байгууллагын хариуцлагатай ажилтнууд гарын үсэг зурж баталгаажуулсан байвал зохино.

967. Хамгаалалтын бүсэд ажил гүйцэтгэх байгууллагын ажил олгогч нь өөрийн байгууллагын хүмүүстээ ажил эхлэхийн өмнө ашиглалтын байгууллагын холбогдох ажилтнуудаар аюулгүй ажиллагааны зааварчилгаа өгүүлэх ѐстой. Аюулгүй ажиллагааны зааварчилгааг холбогдох дүрэм, журам, стандартад заасны дагуу өгнө.

968. Цахилгаан байгууламжийн ашиглагч байгууллагын эрх бүхий ажилтан нь зааварчилгаа өгөгдөөгүй тохиолдолд ажил эхлэх зөвшөөрөл өгөхийг хориглоно.

969. Ашиглалтын болон хамгаалалтын бүсэд ажил гүйцэтгэх байгууллагын аль аль нь зааварчилгааны журналд зааварчилгаа авсан хүний нэр, сэдвийг бүртгэн бичиж гарын үсэг зуруулсан байвал зохино.

970. Хамгаалалтын бүсэд ажил гүйцэтгэх байгууллага нь энэ дүрмийн 1.2-т заасан шаардлагыг ажилтнууд нь хангаж буйг хариуцна.

971. Цахилгаан байгууламжийн хүчдэлийг нь таслах шаардлагатай, түүнчлэн хүчдэлтэй байгаа цахилгаан дамжуулах шугамын хамгаалалтын бүсэд цахилгаан байгууламжийн ашиглалт үйлчилгээг хариуцагч байгууллагын олгосон нарядаар тухайн байгууллагын ажилтан анх ажилд оруулна.

972. Хамгаалалтын бүсэд ажиллаж байгаа бүх хүмүүс нь цахилгаан байгууламжийн ашиглалт үйлчилгээг хариуцагч байгууллагын ажилтны аюулгүй ажиллагаатай холбогдуулан тавьсан шаардлагыг биелүүлэх үүрэгтэй.

Хуваарилах байгууламжид ажилд оруулах

973. Барилга угсралт, засварын болон бусад байгууллагын ажилтанд ажил гүйцэтгүүлэхээр гаргаж өгсөн ажлын байрны эргэн тойронд битүү буюу торон хаалт

71

хашилт хийж эдгээр хүмүүс ажиллагаатай байгаа цахилгаан байгууламжид нэвтрэн орох боломжгүй болгосон байх ѐстой.

974. Барилга угсралт, засварын болон бусад байгууллагын ажилтны ажиллах хаалт хашилттай хэсэг рүү машин, механизм, хүн явж очих зам нь ажиллагаатай байгаа цахилгаан байгууламжийн дэвсгэр газар болон байрны дундуур өнгөрөхөөр байж болохгүй.

975. Хэрэв барилга угсралт, засварын болон бусад байгууллагын ажилтны ажиллах хаалт, хашилттай хэсэг рүү машин, механизм, хүн явж хүрэх зам нь ажиллагаатай байгаа цахилгаан байгууламжийн дэвсгэр газар болон байрны дундуур зайлшгүй өнгөрөх шаардлагатай бол ажил гүйцэтгэх хүмүүсийг ашиглагч байгууллагын ганцаараа үзлэг хийх эрх бүхий ажилтан дагуулан нэвтрүүлнэ.

976. Цахилгаан байгууламжийн хаалт хашилтаар тусгаарлагдсан хэсэгт ажил гүйцэтгэх байгууллагын хүмүүс нь ашиглагч байгууллагын эрх бүхий ажилтнаас ажил эхлэх зөвшөөрөл авалгүйгээр ажлаа эхлүүлэхийг хориглоно.

Цахилгаан дамжуулах кабель, агаарын шугамын хамгаалалтын

бүсэд ажилд оруулах

977. Агаарын ба кабель шугам нь хүчдэлтэй үед хамгаалалтын зурвас, түүнчлэн ажиллагаатай байгаа ЦДАШ-тай огтлолцсон алгасалтад барилга угсралт, засварын болон бусад байгууллагын ажилтны бригадыг ашиглагч байгууллагын ажилд оруулагч ажил оруулах ѐстой.

978. Гэхдээ ажилд оруулагч нь БУБ-ын бригад нэг бүрийн ажил гүйцэтгэгч болон ажлын удирдагчийг тус тусад нь ажилд оруулах ѐстой.

979. Хүчдэлийг нь тасалсан цахилгаан дамжуулах шугам дээр болон түүний хамгаалалтын зурваст ажил гүйцэтгэх үед ажилд оруулагч нь барилга угсралт, засварын болон бусад байгууллагын ажил хариуцан гүйцэтгэх хүнийг ажилд оруулахыг зөвшөөрөх бөгөөд тэр нь бусад хүмүүсээ дараа нь ажилд оруулахыг зөвшөөрнө.

980. БУБ-ын ажлын удирдагчийн зөвшөөрлөөр цахилгаан дамжуулах шугамын ашиглагч байгууллагын ажилтнаас томилогдсон хянагчийн хяналтын дор хүчдэлтэй байгаа цахилгаан дамжуулах шугамын хамгаалалтын бүсэд хийгдэх ажлуудыг гүйцэтгэнэ.

981. ЦДАШ-д ажилд оруулахад ажилд оруулагч нь ажил хариуцан гүйцэтгэгч нэг бүрийг ажилд оруулахдаа бригад тус бүрийн ажил гүйцэтгэх хэсэгт газардуулга тавих ба харин нэг ажил хариуцан гүйцэтгэгчийг ажилд оруулахад ажил явуулах байранд аль болох ойр нэг газардуулга тавьж өгөх ѐстой.

982. Барилга угсралт, засварын болон бусад байгууллагын ажилтны ажиллаж байгаа ЦДАШ-ын хэсэгт зөөврийн газардуулга тавих ба авах үйлдлийг ажилд оруулагч нь нарядаар гүйцэтгэнэ.

983. Газардуулгыг авахад түүнийг тавих үүргийг дурдаагүй өөр наряд олгож болно.

984. Газардуулгыг авахад Барилга угсралт, засварын байгууллагын III групптэй хүн бригадын нэг гишүүнээр байж болно.

985. Олон хэлхээт ЦДАШ-ын хэсэгт ажлын байр бэлтгэхэд ашиглалтын байгууллагаас ажилд оруулагч нь газардуулга тавьж байгаа тулгуурт дарцаг бэхэлнэ. Газардуулгыг авахдаа дарцгийг авна.

986. КШ-ын хамгаалалтын бүсэд олгох ажил гүйцэтгэх зөвшөөрөл, (ажилд оруулсан акт)-д кабелийн байрлал, оршиж байгаа гүнийг нарийвчлан заасан байх ѐстой.

987. КШ-ын ашиглагч байгууллагын хүний хяналтын дор түүний хамгаалалтын бүсэд газар шорооны ажил эхлэхийн өмнө кабелийн байгаа газарт хяналтын хөндлөн шуудуу ухаж кабелийн байршилт, гүнийг нарийвчлан тогтоогоод газар ухах машины ажиллах хэсгийг зөөврийн хаалт хашилтаар хязгаарлаж өгнө.

988. Кабелийн трассын дагуу 5 метрээс дотогш хэсэгт газар цохиж ухах механизм хэрэглэх, мөн кабелийн хамгаалалтын бүсэд газар ухах машин хэрэглэхийг тус тус хориглоно.

989. Кабелийн хамгаалалтын бүсэд түүний тавьсан гүн нь тодорхой байгаа үед кабель шугам хүртэл 20 см зузаан хөрс үлдэх хүртэл гүнд газрыг буталж ухахад газар бутлах хийн алх хэрэглэхийг зөвшөөрнө.

72

990. Кабелийг нэвт шөвөгдөж цоолон шалгах шаардлагатай үед ашиглагч байгууллагын хүмүүсээс томилогдсон ажилд оруулагч нарядаар уг ажлыг гүйцэтгэнэ. Энэ үйлдлийг гүйцэтгэх бригадын гишүүн нь барилга угсралт засварын IV групптэй хүн байж болно.

991. Газар шорооны ажлын явцад баримт бичигт тусаагүй кабелийг илрүүлбэл ажлаа зогсоогоод, кабелийн бүрэн бүтэн байдлыг хангах арга хэмжээ авсны дараа ажилд орох зөвшөөрөл (ажилд орох акт) өгсөн байгууллагад мэдээлэх ѐстой.

992. Аваари гарсан тохиолдолд ашиглалтын байгууллагын ажил гүйцэтгэх ба ажилд оруулах, наряд олгох эрх бүхий жижүүрийн хүмүүс кабель шугамын хамгаалалтын зурваст ажил гүйцэтгэх зөвшөөрлийг олгож болно. Энэ тохиолдолд ашиглагч байгууллагын төлөөлөгчийн хяналтын дор газар шорооны ажлыг явуулна.

993. Барилга угсралт, засварын болон бусад байгууллагын ажилтны ажиллаж байгаа хэсэг рүү ажлын хүчдэл залгахгүй байхыг ашиглагч байгууллага хариуцна.

994. АШ-ын хамгаалалтын зурваст байгаа газарт барилга угсралтын байгууллага ачаа өргөх, газар өрөмдөх, ухах болон бусад хөдөлгөөнт механизмтай машинаар ажил гүйцэтгэх тохиолдолд тухайн механизмын хамгийн өндөр өргөгдсөн болон хэвтээ шилжилтын хамгийн алслагдсан цэгээс шугамын утас хүртэл ойртож болох зай нь 13.1 дүгээр хүснэгтэд зааснаас багагүй байх ѐстой.

Хүснэгт 8 Машин механизм ажил гүйцэтгэж байх үед хүчдэлтэй гүйдэл дамжуулах хэсэгт

ойртож болох зөвшөөрөгдөх зай хэмжээ

АШ-ын хүчдэл, /кВ/

Зай /метр/

Хамгийн бага Техник хэрэгслээр хэмжигдэх хамгийн бага

1 хүртэл 1.5 1.5

1-35 2.0 2.0

35-110 3.0 4.0

110-220 4.0 5.0

220-400 5.0 7.0

400-750 9.0 10.0

995. Тухайн агаарын шугамын ашиглагч байгууллага нь ажлын байрны хязгаарыг

тогтоож хаалт хашилт тавьж, плакат өлгөсөн байна.

Хавсралт 1 ЦАХИЛГААНЫ АЮУЛГҮЙ АЖИЛЛАГААНЫ ГРУППЫН АНГИЛАЛ

Групп Ажилтны биечлэн гүйцэтгэх ажил, албан

тушаалын ангилал

Цахилгаан байгууламжид

ажилласан туршлага Нас Мэдлэг чадварын тодорхойлолт

I

Цахилгаан техникийн мэргэжилгүй, аюулгүй ажиллагааны дүрмийн мэдлэгийн шалгалт өгдөггүй /цэвэрлэгч, будагчин г.м./ ажилтан, ажиллаж эхлэж байгаа машин механизмын жолооч, машинч, цахилгаан ба хийн гагнуурчин, цахилгааны слесарь, холбоочин ба цахилгаан байгууламжийн цэвэрлэгч, дадлагын оюутан, сонсогч нар

Хугацаа тогтоохгүй 18 ба

түүнээс дээш

Цахилгаан техникийн мэдлэггүй боловч цахилгаан гүйдлийн аюулын талаар тодорхой мэдлэгтэй, гүйдэл дамжуулах хэсэгт ойртож болохгүй зай хэмжээг мэддэг байх; Осолд өртсөн хүнд анхны тусламж үзүүлж чаддаг байх; Эдгээр хүмүүс цахилгаан байгууламжийн гүйдэл дамжуулах хэсэг дээр бие даан ажиллах, үзлэг, үйлчилгээ хийх эрхгүй.

II

Цахилгааны мэргэжлээр суралцагч оюутан, сонсогч нар үйлдвэрлэлийн дадлага хийх хугацаанд

Хугацаа тогтоохгүй 16 нас хүрсэн Цахилгаан гүйдэл хүчдэлийн аюулын талаар мэдлэгтэй,

гүйдэл дамжуулах хэсэгт ойртож болох зай хэмжээг мэддэг байх; Цахилгаан техникийн онолын анхны мэдэгдэхүүнтэй байх; Цахилгаан байгууламж тоног төхөөрөмжийн хийц, бүтэцийн ажиллах зарчмыг мэддэг байх; Аюулгүй ажиллагааны талаар энэ дүрмийн заалтыг албан тушаалын хүрээнд мэддэг байх; Осолд өртсөн хүнд анхны тусламж үзүүлж чаддаг байх;

Цахилгааны слесарь, холбоочин ба 1000 В-оос дээш хүчдэлийн цахилгаан байгууламжийн цэвэрлэгчид

Тухайн цахилгаан байгууламжид нэг сараас доошгүй

18 ба түүнээс дээш

Цахилгаан техникийн мэргэжилгүй ажилтан

Хоѐр сараас доошгүй 18 ба

түүнээс дээш

-Машин механизмын жолооч, машинч -Цахилгаан ба хийн гагнуурчин

Хоѐр сараас доошгүй 18 ба

түүнээс дээш

III

Цахилгааны монтѐр, цахилгааны слесарь, цахилгаан гагнуурчин, машин механизмын жолооч

Өмнөх группэд 6-аас доошгүй сар ажилласан

18-аас дээш

Цахилгаан байгууламж дээр ажиллахад аюултай байдлын талаар бүрэн мэдлэгтэй байх; Цахилгаан техникийн онолын үндсийг мэддэг байх; Цахилгаан байгууламжийн бүтэц түүний схем, засвар үйлчилгээний зааврыг мэддэг байх; Хашиж байгаа албан тушаалын хүрээнд энэ дүрэм болон техник ашиглалт, галын аюулгүй ажиллагааны дүрмийг сайн мэддэг байх; Аюулгүй ажиллагааны зааварчилгаа өгч чаддаг байх; Цахилгаан байгууламжид ажил хийж байгаа ажилтанд хяналт тавьж чаддаг, ажлыг аюулгүй гүйцэтгэх чадвартай байх; Осолд өртсөн хүнд анхны тусламж үзүүлж чаддаг байх;

Ажиллаж эхэлж байгаа цахилгааны инженер

Хугацаа тогтоохгүй 18-аас дээш

IV Цахилгааны слесарь, монтѐр, ИТА

Өмнөх группэд 1 жилээс доошгүй, харин цахилгаан техникийн

бүрэн дээд боловсролтой бол

өмнөх группэд 6-аас доошгүй сар

ажилласан байх

18-аас дээш

Цахилгаан байгууламж дээр ажиллахад аюултай байдлын талаар нарийн мэдлэгтэй байх; Цахилгаан техникийн онолыг сайн мэддэг байх; Цахилгаан байгууламж, тоног төхөөрөмжийн бүтэц хийц тэдгээрийн онцлог схем, горимыг нарийн мэддэг байх; Хашиж байгаа албан тушаалын хүрээнд энэ дүрэм болон техник ашиглалт, галын аюулгүй ажиллагааны дүрмийг нарийн мэддэг байх; Аюулгүй ажиллагааны зааварчилгаа өгч, сургалт явуулж чаддаг байх; Аюулгүй ажиллагааг ажлын байранд зохион байгуулж холбогдох арга хэмжээг биечлэн авч, ажиллаж байгаа ажилтанд хяналт тавьж чаддаг байх; Осолд өртсөн хүнийг хүчдэлээс чөлөөлж, анхны тусламж үзүүлж чаддаг байх;

V

Цахилгааны монтѐр, цахилгааны слесарь, мастер, техникч

Өмнөх группэд 1 жилээс доошгүй ажилласан байх

20-аас дээш

Үйлчилж байгаа цахилгаан байгууламжийн схем горим, онцлог, үйлдвэрлэлийн технологийн процессыг нарийн мэддэг байх; Хашиж байгаа албан тушаалын хүрээнд энэ дүрмийн заалт тус бүрийн онолын үндэслэлийг мэддэг, хэрэгжүүлж чаддаг байх; Цахилгаан техник, тоног төхөөрөмжид хэрэглэх хамгаалах хэрэгслийг ашиглах, турших талаар бүрэн мэддэг, хэрэгжүүлж чаддаг байх; Бүх хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид ажлын аюулгүй байдлыг хангах арга хэмжээг зохион байгуулж, биечлэн гүйцэтгэж, хяналт тавьж чаддаг байх; Аюулгүй ажиллагааны зааварчилгаа өгч, сургалт явуулж чаддаг байх; Осолд өртсөн хүнийг хүчдэлээс чөлөөлж, анхны тусламж үзүүлж чаддаг байх;

Мастер, техникч, инженер (цахилгаан техникийн мэргэжлийн бүрэн дээд боловсрол эзэмшсэн)

Өмнөх группэд 6 сараас доошгүй ажилласан байх

20-аас дээш

Тайлбар: Аюулгүй ажиллагааны групп нь мэргэжлийн зэргээс илүү байж болохгүй.

1000 В-оос дээш хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид ажилладаг ажилтны ажилласан хугацааг тооцохдоо зөвхөн уг цахилгаан байгууламжид ажилласан

хугацааг авч тооцно.

Аюулгүй ажиллагааны группын ангиллын хугацааг тооцохдоо тухайн үйлдвэр, байгууллагын хэмжээнд ажилласан хугацааг тооцно.

Дээрх хүснэгтэд дурьдсан цахилгааны аюулгүй ажиллагааны мэдлэгт тавих шаардлага нь хамгийн доод түвшингээр тогтоосон тул аж ахуйн нэгж,

байгууллагын удирдлага /ажил олгогч/ нь өөрийн үйлдвэрлэл, технологи, тоног төхөөрөмжийн тусгай нөхцөл, онцлог байдалд тохируулан энэ дүрэмд

харшлахгүй аюулгүй ажиллагааны дүрэм, зааврын мэдлэг, мэргэжил, дадлагын нэмэлт шаардлагыг тавьж болно.

Аюулгүй ажиллагааны I групптэй хүнд үнэмлэх олгохгүй байж болно.

Хавсралт 2

АЮУЛГҮЙ АЖИЛЛАГААНЫ ҮНЭМЛЭХИЙН ЗАГВАР

АЮУЛГҮЙ АЖИЛЛАГААНЫ ЭРХИЙН ҮНЭМЛЭХ

Байгууллагын нэр .................................... Нэгжийн нэр..............................................

Зураг № ........ Овог ................................ Нэр .................................

Албан тушаал ..................................................................

......... кВ хүртэлх хүчдэлийн цахилгаан байгууламжид

ажиллана.

Олгосон 20 ..... он ..... сар ..... өдөр

Комиссын дарга / /

1. Аюулгүй ажиллагааны дүрэм

Он сар

өдөр

Шалгасан шалтгаан

Мэргэшлийн групп

Ерөнхий дүн

Дараа шалгуулах

он,сар,өдөр Олгосон эрх (Ажил)

Комиссын даргын

гарын үсэг

Үнэмлэх эзэмшигчийн анхааралд Аюулгүй ажиллагааны санамж

1. Эрчим хүчний тоног төхөөрөмж, байгууламжийн техник ашиглалтын дүрэм (ТАД) болон аюулгүй ажиллагааны дүрэм (ААД)-ийн мэдлэгийн шалгалтад тэнцсэн хүнд энэхүү үнэмлэхийг олгоно. 2. Эрчим хүчний барилга байгууламжид нэвтрэх, ажил гүйцэтгэх үед үнэмлэхийг биедээ заавал авч явна. 3. Эрх бүхий ажилтан шаардсан тохиолдолд үнэмлэхээ шалгуулах үүрэгтэй. 4. Үнэмлэх нь тухайн байгууллага, албан тушаалд ажиллаж байх хугацаанд хүчинтэй байна. 5. Тамга тэмдэггүй, зураггүй, шалгалтын хугацаа дууссан үнэмлэхийг хүчингүйд тооцно. 6. Үнэмлэхийг бусдад шилжүүлэхийг хатуу хориглоно.

1. Цахилгаан байгууламжид үзлэг хийх үед ажил гүйцэтгэхийг хориглоно. 2. Цахилгаан байгууламжийн хаалт хашилтгүй гүйдэл дамжуулах хэсэгт ААД-д заасан зайнаас дотогш ойртох, хаалт хашилтын цаана нэвтрэхийг хориглоно. 3. Цахилгаан байгууламжид ажил гүйцэтгэхийг өмнө хамгаалах хэрэгслүүдийг бүрэн хэрэглэ! 4. Хүчдэлтэй байгаа тоног төхөөрөмжийн хөндийрүүлэх хэсгүүдэд хамгаалах хэрэгсэлгүйгээр хавирч шүргэж болохгүй. 5. Цахилгаан байгууламжид ажил гүйцэтгэхдээ наряд, шийдвэрт зааснаас бусад ажлыг дур мэдэн гүйцэтгэх, ажлын байр өргөтгөхийг хориглоно.

2. Техник ашиглалтын дүрэм

Он сар

өдөр

Шалгасан шалтгаан

Шалгалтын протоколын

дугаар

Ерөнхий дүн

Дараа шалгуулах

он,сар,өдөр Мэргэшлийн нэр

Комиссын даргын

гарын үсэг

Хавсралт 3 Нүүрэн тал

АЮУЛГҮЙ АЖИЛЛАГААНЫ НАРЯД №

Байгууллагын нэр ………………………………………………………………………………………………………. Хэсэг, нэгжийн нэр …………………………………………………………………………………………………….... Ажлын удирдагч ............................................................ Ажилд оруулагч .................................................. Ажлын хариуцлагтай гүйцэтгэгч ..................................... Ажиглагч ............................................................. Бригадын бүрэлдэхүүн ..................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. Дараах ажлыг гүйцэтгэхийг даалгав: ............................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. Ажлыг эхлэх хугацаа . . . . . . оны . . . . сарын. . . . . өдрийн. . . . . .цаг . . . . .минут Ажлыг дуусгах хугацаа . . . . . . оны . . . . сарын. . . . . өдрийн. . . . . .цаг . . . . .минут

Хүснэгт 1 Ажлын байр бэлтгэх арга хэмжээ

Таслалт хийх ба газардуулга тавих цахилгаан

байгууламжийн нэр Таслах аппаратын нэр, хаана газардуулга тавих

Тусгай заалт ...................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. Наряд олгосон хүний нэр ................................................ гарын үсэг .............................................................. Наряд олгосон: ................. оны ............ сарын .............. өдрийн ............ цаг .............. минут Наряд сунгасан хүний нэр ............................................... гарын үсэг .............................................................. Нарядыг .......... оны ............. сарын ........... өдрийн .......... цаг ............. минут хүртэл сунгав. Наряд сунгасан .......... оны ............. сарын ............ өдрийн .......... цаг ............. минут

Хүснэгт 2 Ажлын байр бэлтгэх ба ажилд оруулах зөвшөөрөл

Ажлын байр бэлтгэх ба ажилд оруулах зөвшөөрөл олгосон хүний

нэр, албан тушаал, гарын үсэг

Он, сар, өдөр, цаг, минут

Ажлын байр бэлтгэх ба ажилд оруулах зөвшөөрөл авсан хүний нэр, гарын үсэг

Нарядын маягтын ар тал

Техникийн арга хэмжээг бүрэн авч ажлын байр бэлтгэв. Хүчдэлтэй үлдсэн: ............................................ ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. Ажлын байр бэлтгэгч ............................................. Ажилд оруулагч .............................................................. /гарын үсэг/ /гарын үсэг/

Ажлын удирдагч ............................................ Ажлын хариуцлагатай гүйцэтгэгч ........................................... /гарын үсэг/ /гарын үсэг/

Хүснэгт 3

Тухайлсан зааварчилгааны бүртгэл

Зааварчилгаа өгсөн Зааварчилгаа авсан

Аюулгүй ажиллагаа хариуцагч

Гарын үсэг Аюулгүй ажиллагаа хариуцагч Гарын үсэг

Наряд олгогч

Ажлын удирдагч

Ажлын хариуцлагатай гүйцэтгэгч

Ажиглагч

Ажлын удирдагч

Ажлын хариуцлагатай гүйцэтгэгч

Зөвшөөрөл олгогч

Ажлын байр бэлтгэгч

Ажилд оруулагч

Ажилд оруулагч

Ажлын удирдагч

Ажлын хариуцлагатай гүйцэтгэгч

Ажиглагч

Ажлын хариуцлагатай гүйцэтгэгч

Гишүүн Гишүүн

Гишүүн Гишүүн

Гишүүн Гишүүн

Гишүүн Гишүүн

Гишүүн Гишүүн

Гишүүн Гишүүн

Хүснэгт 4 Өдөр бүрийн ажилд оруулалт ба ажлын төгсгөл

Бригадад зааварчилгаа өгөөд бэлтгэсэн ажлын байранд ажилд оруулсан

Ажил дуусгаж бригадыг ажлын байрнаас гаргасан

Ажлын байрны

нэр

Он, сар, өдөр, цаг,

минут

Зөвшөөрөл олгогчийн

нэр

Гарын үсэг Он, сар,

өдөр, цаг,

минут

Ажил гүйцэтгэгч

Өөрийн тавьсан

газардуулгыг авсан тухай

(хэнд мэдэгдсэн)

Ажилд оруулагч

Ажлын удирдагч

/Ажил гүйцэтгэгч/

1 2 3 4 5 6 7 8

Хүснэгт 5 Бригадын бүрэлдэхүүнд оруулсан өөрчлөлт

Бригадын бүрэлдэхүүнд нэмж оруулсан хүний нэр

Бригадын бүрэлдэхүүнээс гаргасан хүний нэр

Он, сар, өдөр, цаг, минут

Зөвшөөрсөн хүний гарын үсэг

Ажлыг бүрэн дуусгаад бригадыг ажлын байрнаас гаргаж, бригадын ажлын байранд тавьсан газардуулгыг авсныг . . . . . .оны . . . . . сарын . . . . . . өдрийн . . . . . цаг . . . . минутанд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ажилтай . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . -нд мэдэгдсэн болно. Ажлын хариуцлагтай гүйцэтгэгч ...................................................

/гарын үсэг/

Ажлын удирдагч ..........................................................

/гарын үсэг/

Аюулгүй ажиллагааны нарядыг бөглөх заавар 1. Нарядыг гаргацтай бичнэ. Нарядыг бал, үзэг ашиглан бичиж болохоос гадна

комьютер ашиглаж болно. 2. Наряд нь дугаартай байх бөгөөд засварлахыг хориглоно. 3. Нарядын бөглөж бичих шаардлагагүй мөрөнд зураас татах ба баганад Z үсэг

тавина. 4. Он, сар, өдөр, цаг, минут тус бүрийг хоѐр цифртэй бичнэ.(Жишээ нь:

13.09.29, 12.12.14 гэх мэт) 5. Нарядад хүний нэрийг бичихдээ овгийн эхний үсгийг тавьж, нэрийг нь

бүтнээр бичнэ. Нэрийн ард аюулгүй ажиллагааны группыг ром цифрээр бичнэ. (Жишээ нь: Х.Болд IV)

6. Цахилгаан байгууламж, холболт, тоног төхөөрөмж, тэдгээрийн хэсгийн нэр, дугаарыг зөвхөн диспетчерийн нэгдсэн нэр хаяг, тэмдэглэгээний дагуу бичнэ.

7. Нарядыг бичих үед түүний мөр буюу баганад бичих зүйл маягтад багтахгүй эсвэл тухайлсан зааварчилгаа авах бригадын гишүүд нь гарын үсэг зурахад 3 дугаар хүснэгт хүрэлцэхээргүй байгаа бол уг нарядтай ижил дугаартай нарядын маягтыг хавсарган түүн дээр зөвхөн багтаагүй мөр буюу баганыг үргэлжлүүлэн бичээд бусад мөрөнд зураас татаж наряд олгогч гарын үсэг зурна. Энэ тохиолдолд бичсэн нарядын үндсэн маягтын багтаагүй мөр буюу баганын доод талд ―хавсралт нарядыг үз!‖ гэж бичнэ.

8. Нарядын техникийн арга хэмжээг бичихдээ үйл үгийг нь захиран тушаах төлөвт товчлохгүйгээр бичнэ. (Жишээ нь: 1. яч.№21 ТТ тасла!)

9. Техникийн арга хэмжээг бичихдээ тавих плакатуудыг ойлгомжтой байдлаар товчилж болно. (Жишээ нь: хориглох плакатыг ХП г.м.)

Нарядын маягтын нүүрэн талыг бөглөж бичих

10. Байгууллагын нэр, хэсэг, нэгжийн нэр гэсэн мөрөнд ажил гүйцэтгэх гэж

байгаа үйлдвэр, байгууллага нэгж (алба, цех, гэх мэт)-ийн нэрийг бичнэ. 11. ―Ажлын удирдагч‖, ―Ажиглагч‖ гэсэн мөрөнд хэрэв ажлын удирдагч, ажиглагч

томилоогүй бол ―Томилоогүй‖ гэж бичнэ. 12. ―Ажилд оруулагч‖ гэсэн мөрөнд шуурхай ажиллагаа, шуурхай үйлчилгээ-

засварын хүмүүсээс эсвэл ажилд оруулагчийн үүргийг хавсран гүйцэтгэх засварын хүмүүсээс томилогдсон ажилд оруулагчийн нэрийг бичнэ. Жижүүрийн хүн нь ажилд оруулах цахилгаан байгууламжийн ажилд нарядыг бичихдээ ажилд оруулагчийн нэрийг заалгүйгээр ―ш/а ажилтан‖ гэж бичиж болно.

13. ―Бригадын бүрэлдэхүүн‖ гэсэн мөрөнд ажлын хариуцлагатай гүйцэтгэгч, ажиглагч нараас бусад бригадын бүрэлдэхүүнд орж байгаа хүмүүсийн нэрийг бичнэ. Автомашин, механизм, өөрөө явдаг краны төрөл, хэлбэрийг, жолооч, краны машинч, дохиочин, оосорлогч нарыг нэр зааж ялган бичнэ. Жишээ нь: А.Бат II, ТВ-26 шаттай машины жолооч; С.Дорж II, КС-2561 краны машинч; Р.Болд IV, оосорлогч-дохиочин гэх мэт

14. ―Дараах ажлыг гүйцэтгэхээр даалгав‖ гэсний дараах мөрүүдэд цахилгаан станц, дэд станцын цахилгаан байгууламж ба кабель шугамд ажил гүйцэтгэх гэж байгаа бол дээр нь ажил гүйцэтгэх цахилгаан байгууламж ба түүний холболтын нэр, хийх ажлын агуулгыг бичнэ. Жишээ нь: Улаанбаатар дэд станц, ИХБ-110, секц холбох тосон таслуурын С фазын оруулга солих гэх мэт бичих ѐстой. Дүрмийн 2.2.8 дугаар зүйлийн дагуу гүйцэтгэх ажилд зөвхөн цахилгаан байгууламжийн нэр ба гүйцэтгэх ажлын агуулга хэмжээг бичнэ. Агаарын шугамд ажил гүйцэтгэх бол ЦДАШ-ын нэр, ажил гүйцэтгэх хэсгийн хязгаар (дээр нь буюу дунд нь ажил гүйцэтгэх тулгуур шонгуудын дугаар, аль алгасалтад ажиллах)-ыг гүйцэтгэх

ажлын хамт тодорхой бичнэ. Олон хэлхээт ЦДАШ-д ажил гүйцэтгэхэд хэлхээний нэр, фаз тус бүрээр засварлах үед тухайн фазын нэр тэдгээрийн тулгуур дээрх байршилтыг тодорхой бичнэ. Жишээ нь: Төгсгөлийн тулгуур ба ИХБ-ийн порталын хооронд, Дархан-Эрдэнэтийн 220кВ-ын шугамын нэгдүгээр хэлхээнд 48-60 тулгуурын хооронд утас чангалах гэх мэт.

15. ―Ажил эхлэх‖, ―Ажлыг дуусгах‖ гэсэн мөрөнд тухайн нарядаар гүйцэтгэх ажлыг эхлэх болон дуусгах он, сар, өдөр, цаг, минутыг бичнэ.

16. ―Ажлын байр бэлтгэх арга хэмжээ‖ гэсэн хүснэгтийг бөглөж бичихдээ цахилгаан станц, дэд станц, ХБ ба кабель шугамд ажил гүйцэтгэх үед: 1-р дүгээр баганад: таслах, залгах аппаратаар үйлдэл хийх ба газардуулга тавих ѐстой цахилгаан байгууламжийн нэрийг бичнэ. 2-р багананд: таслах ба залгах үйлдэл хийх тоног төхөөрөмжийн таслах, залгах аппаратын нэр, болон газардуулга тавих хэсгийн нэрийг энэхүү дүрэмд заасан техникийн арга хэмжээний дарааллын дагуу тодорхой бичнэ. Хоѐрдогч хэлхээ, реле хамгаалалт, автоматик, телемеханикын төхөөрөмжөөр хийх таслалтын холбоосыг нь 1-р хүснэгтэд бичихгүй байж болно.

17. ЦДАШ-д ажил гүйцэтгэхэд нарядын 1-р хүснэгтийг дор дурдсан байдлаар бөглөнө. Үүнд: 1-р баганад: ―Даалгав‖ гэсэн мөрөнд бичсэн шугам хэлхээ, утасны нэр түүнчлэн тухайн ЦДАШ-д ажил гүйцэтгэхэд аюулгүй байдлыг хангахын тулд хүчдэлийг нь тасалбал зохих ба газардуулга тавих шаардлагатай бусад ЦДАШ, хэлхээний нэрийг бичнэ. Жишээ нь: Засварлаж байгаа шугамтай огтлолцсон эсвэл түүнтэй ойрхон байгаа ЦДАШ, олон хэлхээт ЦДАШ-ын бусад хэлхээнүүд г.м. Хоѐрдугаар баганад: ХБ-ын таслах, залгах аппаратуудын нэр, газардуулгаас гадна ЦДАШ-д газардуулга тавих ѐстой бүх тулгуур ба алгасалтын дугаарыг бичнэ. Хэрэв наряд бичиж олгох үед газардуулга тавих цэгийг тодорхойлж боломжгүй буюу газардуулгыг шилжүүлэн тавьж ажиллах хэрэгтэй байвал энэ багананд ―ажлын байранд газардуулга тавь!‖ гэж бичнэ. 2 дугаар баганад ажил гүйцэтгэгч газардуулга тавих шаардлагатай ажил гүйцэтгэх шугамын ойролцоо байгаа эсвэл түүнтэй огтлолцсон ЦДАШ-ын нэрийг бичнэ. Хэрэв эдгээр огтлолцсон буюу ойролцоох ЦДАШ-ыг өөр иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага ашигладаг бол ―Тусгай заалт‖ гэсэн мөрөнд тэр шугамыг ашиглагчийн (нэрээр) тавьсан газардуулгыг ―шалга!‖ гэж бичнэ.

18. 1 дүгээр хүснэгтэд ажлын байр бэлтгэхэд шууд хийвэл зохих таслах, залгах аппаратаар гүйцэтгэх үйлдлүүдийг бичих ѐстой. Ажлын байр бэлтгэх явцад шууд хамааралтай бус схемийг өөрчлөх зорилготой сэлгэн залгалтуудыг (жишээ нь: нэг систем шинээс нөгөөд шилжүүлэх, сүлжээний хэсгийг нэг талын тэжээлээс нөгөө талын тэжээлд шилжүүлэх гэх мэт) энэ хүснэгтэд бичихгүй.

19. Ажлын байр бэлтгэх шаардлагагүй ажил гүйцэтгэх үед 1-р хүснэгтийн багануудад ―шаардлагагүй‖ гэж бичнэ.

20. ―Тусгай заалт‖ гэсэн мөрөнд дор дурьдсан арга хэмжээнүүдийг бичнэ. Үүнд: - Ажиллагсадын аюулгүй байдлыг хангах нэмэгдэл арга хэмжээ (хаалт

хашилт тавих, байрны доторх агаарт устөрөгчийн хольц байхгүйг шалгах, галын аюулгүй байдлыг хангах г.м.)-г;

- Ажлын удирдагч нь биечлэн тасралтгүй хяналт тавьж гүйцэтгүүлэх ѐстой ажлын хэсэг буюу үйлдлүүд;

- Ажлын удирдагч ба ажлын хариуцлагатай гүйцэтгэгчид бригадыг ажлын өөр байранд шилжүүлэх зөвшөөрөл олгосон тухай;

- Ажлын хариуцлагатай гүйцэтгэгчид ажилд үргэлжлүүлэн оруулах зөвшөөрөл олгосон тухай;

- Шуурхай үйлчилгээ-засварын ажилтнаас томилогдсон ажилд оруулагч нь ажил бүрэн дууссаны дараа цахилгаан байгууламжийг хүчдэлд залгахаар зөвшөөрөл олгосон тухай;

- Газардуулгыг түр авч, тавих зөвшөөрөл олгосон тухай; - Ажил гүйцэтгэгчид таслах, залгах аппаратаар үйлдэл хийх зөвшөөрөл

олгосон тухай; - Өргөх машин механизмаар ажил гүйцэтгэх үеийн аюулгүй ажиллагаа

хариуцагчийг томилсон тухай (Жишээ нь: ӨММ хариуцагч Ц.Болд IV); - Цахилгаан ба соронзон орны нөлөө бүхий ажлын байранд аюулгүй байдлыг

хангах нэмэлт арга хэмжээнүүд; - Засварлаж байгаа шугам нь нөлөөллийн хүчдэлтэй байгааг; - Наряд олгогч нь гүйцэтгэх ажилтай холбогдолтой бусад арга хэмжээг энэ

мөрөнд бичиж болно. 21. ―Наряд олгосон‖ ба ―Нарядыг сунгасан‖ гэсэн мөрүүдэд наряд олгогч нь он,

сар, өдөр, цаг, минут, нэрээ бичээд гарын үсэг зурна. 22. 2-р хүснэгтийг ажлын байр бэлтгэх ба ажилд оруулах зөвшөөрөл өгөх, авах

үед бөглөж бичээд гарын үсэг зурна. Энэ хүснэгтийн: 1-р баганад: ажлын байр бэлтгэх ба ажилд оруулах зөвшөөрлийг шууд биечлэн өгч байгаа хүн нэрээ бичиж гарын үсэг зурна. Хэрэв ажлын байр бэлтгэх ба ажилд оруулах зөвшөөрлийг утсаар буюу бие хүнээр дамжуулан авч байгаа бол ажилд оруулагч зөвшөөрөл өгсөн хүний нэр, албан тушаалыг бичнэ. Мөн хүснэгтийн 2-р баганад: зөвшөөрөл олгосон он, сар, өдөр, цаг, минутыг бичнэ. 3-р баганад: зөвшөөрлийг авсан хүн нэрээ бичээд гарын үсэг зурна. Хэрэв ажлын байр бэлтгэх ба ажилд оруулах зөвшөөрлийг 2 өөр хугацаанд өгч байгаа бол 2-р хүснэгтэд 2 мөр бөглөж бичнэ. Үүнд: нэг мөрөнд нь ажлын байр бэлтгэх зөвшөөрлийг, нөгөө мөрөнд нь ажилд оруулах зөвшөөрлийг бичнэ.

Нарядын маягтын ар талыг бөглөж бичих

23. Цахилгаан станц, дэд станцын болон бусад цахилгаан байгууламж, КШ дээр

ажиллах үед ―Техникийн арга хэмжээг бүрэн авч ажлын байр бэлтгэв. Хүчдэлтэй үлдсэн:‖ гэсэн мөрөнд ажилд оруулагч нь ажлын байранд хамгийн ойр засвар хийгдэж байгаа ба түүний зэргэлдээх холболтын тоног төхөөрөмжийн хүчдэлтэй үлдсэн гүйдэл дамжуулах хэсгийн нэрийг бичнэ. ЦДАШ-д ажил гүйцэтгэх үед энэ мөрөнд наряд олгогчоос ―Тусгай заалт‖ гэсэн мөрөнд бичсэн гүйдэл дамжуулах хэсгүүдийг бичихээс гадна шаардлагатай бол бусад гүйдэл дамжуулах хэсгийг бичих ѐстой. Ажилд оруулагч ба ажлын удирдагч ( хэрэв ажлын удирдагч томилоогүй бол ажил гүйцэтгэгч) нар ―Техникийн арга хэмжээг бүрэн авч ажлын байр бэлтгэсэн, Хүчдэлтэй үлдсэн:‖ гэсэн мөрийг бөглөж бичээд ард нь зөвхөн ажилд анх эхлэн оруулахад гарын үсэг зурна.

24. Нарядаар ажил гүйцэтгэхдээ бригадыг ажилд оруулахаас өмнө энэ дүрэмд заасны дагуу тухайлсан зааварчилгааг өгч зааварчилгаа өгсөн ба авсан бүх хүн 3 дугаар хүснэгтийн дагуу гарын үсэг зурсан байх ѐстой. Тухайлсан зааварчилгаа аваагүй хүнээр ажил үүрэг гүйцэтгүүлэхийг хориглоно. Тухайлсан зааварчилгааны бүртгэлийн хүснэгтэд нарядад оролцогчид бүгд гарын үсэг зурсан байх нь зааварчилгаа өгсөн ба авсан гэдгийн баталгаа болно.

25. ―Өдөр бүрийн ажилд оруулалт ба ажлын төгсгөл ‖ гэсэн хүснэгтэд өдөр бүр ажилд оруулсан ба ажил дууссан, түүнчлэн ажлын өөр байранд шилжүүлэн ажиллуулсныг бүртгэн бичнэ. Хэрэв ажил гүйцэтгэгч нь ажилд оруулагчийн үүргийг хавсран гүйцэтгэж байгаа, түүнчлэн ажил гүйцэтгэгчид ажилд дахин оруулахыг зөвшөөрсөн тохиолдолд хүснэгтийн 3 ба 4-р багануудад гарын үсэг зурна. Ажлын удирдагчид бригадыг ажилд дахин оруулахыг зөвшөөрсөн тохиолдолд тэр хүн 3-р багананд гарын үсэг зурна.

26. ―Бригадын бүрэлдэхүүнд оруулсан өөрчлөлт‖ гэсэн хүснэгтэд бригадын бүрэлдэхүүнээс автомашины жолооч, механизм, краны машинчийг гаргах, аль эсвэл тэдгээрийг бригадын бүрэлдэхүүнд нэмж оруулах тохиолдолд жолооч буюу машинчийн нэрийг эзэмшиж байгаа машин, механизм, краны төрөл, загварыг хамт бичнэ. Хүснэгтийн 4-р баганад бригадын бүрэлдэхүүнд өөрчлөлт оруулах зөвшөөрөл олгосон хүн гарын үсэг зурна. Зөвшөөрлийг холбооны хэрэгслээр дамжуулан өгсөн бол ажил гүйцэтгэгч нь 4-р баганад зөвшөөрөл өгсөн хүний нэрийг бичнэ.

27. Ажлыг бүрэн дуусгасны дараа ажил гүйцэтгэгч ба ажлын удирдагч нь ажлыг бүрэн дуусгасан он, сар, өдөр, цаг, минутыг харгалзах мөрөнд бичээд энэ тухай мэдэгдэх ба мэдээллийг хүлээн авсан ажилтны ажил, нэрийг бичээд гарын үсэг зурцгаана. Хэрэв ажлын удирдагч томилогдоогүй бол түүний гарын үсэг зурах зайг хоосон үлдээнэ. Хэрэв ажлыг бүрэн дуусгасан тухай бүртгэн бичих үед шуурхай ажиллагаа эсвэл шуурхай үйлчилгээ-засварын хүмүүсээс томилогдсон ажилд оруулагч буюу жижүүр байхгүй, аль эсвэл ажил гүйцэтгэгч нь ажилд оруулагчийн үүргийг хавсран гүйцэтгэж байгаа тохиолдолд ажил гүйцэтгэгч нь ажлыг бүрэн дуусгасан тухай зөвхөн өөртөө байгаа нарядын хувь дээр бүртгэх ба ажилд оруулагч өөрөө байгаа бол ажил гүйцэтгэгч нь нарядын 2 хувьд ажлыг бүрэн дуусгасан тухай бүртгэн бичээд гарын үсэг зурна. Хэрэв бригад газардуулга тавиагүй бол ―бригадын ажлын байранд тавьсан газардуулгыг авсныг‖ гэсэн хэсгийг нэг дарж зурна.

Хавсралт 4

НАРЯД БА ШИЙДВЭРЭЭР ГҮЙЦЭТГЭСЭН АЖЛЫН БҮРТГЭЛ Цахилгаан байгууламжид наряд ба шийдвэрээр гүйцэтгэсэн ажлыг дор дурьдсан загварын тусгай журналд бүртгэнэ. Нарядаар ажил гүйцэтгэх үед эхний удаа ажилд оруулсныг тэмдэглэн бичих ба нарядын дугаар, ажлын байр, ажлын нэр, ажлыг эхлэх ба бүрэн дуусгах (2, 3, 9, 10 дугаар асуултууд) хугацааг бичиж бүртгэх ба шийдвэрээр ажил гүйцэтгэхэд журналын хоѐрдугаар баганаас (нарядын дугаар) бусад бүх багануудыг бөглөж бичнэ. Журналын загварт нэмэлт өөрчлөлт оруулж болно. Наряд шийдвэрээр гүйцэтгэсэн ажлуудыг байгууллагын удирдлагаас тогтоож өгсөн өөр арга хэлбэрээр бүртгэж болно. Тэгэхдээ энэ журналын загварт тусгагдсан бүртгэвэл зохих мэдээллүүдийг орхигдуулж болохгүй. Наряд, шийдвэрээр гүйцэтгэсэн ажлуудыг энэ журналд бүртгэх арга хэлбэрээс шалтгаалахгүйгээр тухайн ажлыг гүйцэтгэхээр ажилд орсон тухай шуурхай ажиллагааны журналд тэмдэглэл хийсэн байх ѐстой. Нарядаар ажил гүйцэтгэхэд эхний удаа ажилд оруулсан тухай болон өдөр тутмын ажилд оруулсан тухай шуурхай ажиллагааны журналд бичнэ. Наряд олгох эрхтэй (2.1.4 дүгээр зүйл) шуурхай ажиллагааны àæèëòíû олгосон наряд, шийдвэрээр гүйцэтгэсэн ажлыг зөвхөн шуурхай ажиллагааны журналд бичнэ. Шийдвэрээр ажил гүйцэтгэх үед бүртгэл журналын наймдугаар баганад тухайлсан зааварчилгааны товч утга агуулгыг бичээд зааварчилгаа авсан ба өгсөн àæèëòан гарын үсэг зурна. Шийдвэр өгөгч нь зааварчилгаа өгнө. Хэрэв утсаар болон бусад холбоогоор зааварчилгаа өгсөн бол шийдвэрийн бүртгэлийн хоѐр журналд зааварчилгаа өгсөн ба авсан хүн бүр өөр өөрийн шийдвэрийн бүртгэлийн журналд тэмдэглэл хийж гарын үсэг зурна.

Наряд, шийдвэрээр гүйцэтгэсэн ажлын бүртгэл журналын хуудсуудыг дугаарлан үдэж утасны үзүүрийг хавтсанд наагаад байгууллагын тамга дарж битүүмжилсэн байна. Журналыг хамгийн сүүлчийн бүртгэгдсэн ажил бүрэн дууссанаас хойш нэг жил хадгална.

ЖУРНАЛ

Дэс д

уга

ар

Наряд

, ш

ий

двэри

йн д

уга

ар

Аж

лы

н б

айр б

а х

ийх а

жл

ын н

эр

Аж

ил

гүйц

этг

эгч

(хянагч

)-ийн о

во

г нэр,

аю

ул

гүй а

жил

ла

гааны

групп

Брига

ды

н г

иш

үүд

ийн о

вог

нэр,

аю

ул

гүй

аж

ил

ла

гааны

групп

Наряд

ол

госон, ш

ийпвэр ө

гсөн х

үни

й о

вог

нэр,

аю

ул

гүй а

жил

ла

гаа

ны

групп

Аю

ул

гүй а

жил

ла

гаа х

анга

х т

ехни

кийн а

ргг

а

хэм

жээнүүд

заа

ва

л х

ийх т

асл

ал

т,

газа

рд

уул

га т

авих г

аза

р,

хаал

т хаш

ил

т,

пл

ака

т, о

нц

гой н

өхц

өл

гэх м

эт

Тухайл

сан з

ааварчил

гаан

ы у

тга,

зааварчил

гаа ө

гсөн б

а а

всан à

æèë

òíû

гары

н ү

сэг

Аж

ил

эхэл

сэн о

н, сар

, ө

дө

р, ц

аг,

минут

Аж

ил

бүрэн д

ууссан о

н, сар, ө

дө

р, ц

аг,

минут

1 2 3 4 6 7 8 9

Хавсралт № 5

ЦАХИЛГААН БАЙГУУЛАМЖИД АЖИЛЛАХ АЖИЛТНААС АЮУЛГҮЙ АЖИЛЛАГААНЫ ДҮРЭМ НОРМЫН МЭДЛЭГИЙН ШАЛГАЛТ АВСАН БҮРТГЭЛ

Шалгалт өгсөн хүний овог нэр, албан

тушаал, ажилласан жил

(энэ албан тушаалд)

Урьд нь шалгалт өгсөн он, сар, өдөр, дүн, групп

Энэ удаа авсан он, сар,

өдөр, шалтгаан

Ерөнхий дүн, АА-ны групп,

комиссын дүгнэлт

Шалгалт өгсөн хүний гарын үсэг

Дараа шалгалт

өгөх хугацаа

Комиссын дарга: ......................................................................... албан тушаал, гарын үсэг, овог нэр

Комиссын гишүүд: ...................................................................... албан тушаал, гарын үсэг, овог нэр

Хавсралт № 6

ЦАХИЛГААН БАЙГУУЛАМЖ, ТОНОГ ТӨХӨӨРӨМЖИД АЖИЛЛАДАГ ХҮНЭЭС

ТЕХНИК АШИГЛАЛТИЙН ДҮРЭМ, АЮУЛГҮЙ АЖИЛЛАГААНЫ ДҮРМИЙН МЭДЛЭГИЙН ШАЛГАЛТ АВСАН

ПРОТОКОЛ № . . . 20 . . . . оны . . . . .сарын . . . . . .

Байгууллагын нэр _______________________________________________________ Хэсэг, нэгжийн нэр ______________________________________________________ Овог нэр _______________________________________________________________ Албан тушаал ___________________________________________________________ Мэргэжлийн зэрэг, АА-ны групп ____________________________________________

Энэ албан тушаалаар ажилласан жил _______________________________________ Шалгалт авах болсон шалтгаан ____________________________________________

д/д Асуултын утга Дүн

0 1 2

ТАД ____________________________________ ААД ____________________________________ Ерөнхий дүн ____________________________ Комиссын шийдвэр . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Дараагийн шалгалтыг . . . . . . . .оны. . . . . . сарын . . . . . .өдөр өгөхийг үүрэг болгов. Шалгалт өгсөн хүний гарын үсэг. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . / / Комиссын дарга . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Гишүүд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Тайлбар: Түлш эрчим хүч, уул уурхайгаас бусад салбаруудад цахилгааны мэргэжлийн ажил албан тушаалд ажиллах ажилтнаас дараах сэдвүүдээр шалгалт авна. Шалгалт авах асуултын утга: Цахилгаан байгууламжийн техник ашиглатын дүрэм Цахилгаан байгууламжийн ашиглалтын үед мөрдөх аюулгүй ажиллагааны дүрэм Цахилгаан байгууламжийн угсралтын дүрэм (ПУЭ) Цахилгаан байгууламжийн ашиглалтын үед гал түймрийн аюулаас урьдчилан сэргийлэх, гал унтраах дүрэм, норм, зааврууд Тухайн үйлдвэр байгууллагад ашиглагдаж байгаа тоног төхөөрөмжийн ашиглалт, аюулгүй ажиллагааны заводын зааврууд Тухайн үйлдвэр байгууллагад ашиглагдаж байгаа цахилгаан байгууламж, тоног төхөөрөмжийн ашиглалт, аюулгүй ажиллагааны ажлын байрны буюу үйлдвэрлэлийн зааврууд Цахилгаан тоног төхөөрөмж, тоноглолын хэмжилт, туршилтын норм хэмжээ Хэмжих (цахилгааны) хэрэгслэлийн ашиглалт, аюулгүй ажиллагаа Шуурхай ажиллагааны дүрэм, заавар, журам, зураг схем, техникийн бичиг баримт Тухайн ажилтны албан тушаал, мэргэжлийн холбогдох тусгай асуудлууд Шалгалт авах комиссын дарга нь эрчим хүчний үйлдвэрүүдэд тухайн үйлдвэр, компанийн ерөнхий инженер, бусад үйлдвэр байгууллагад дарга, захирлын тушаалаар томилогдсон цахилгааны аж ахуй хариуцагч байна. Жижиг аж ахуйн нэгж, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчид нь цахилгаанчдаа мэргэжлийн байгууллагын комист шалгалт өгүүлж ажиллах эрхийг нь баталгаажуулна.

Хавсралт № 7

ЦАХИЛГААН БАЙГУУЛАМЖУУДЫН СХЕМД ГАЗАРДУУЛГА ТАВИХ ЖИШЭЭНҮҮД

Зураг 1. Зураг 2. Зураг 3. Зураг 1. Цахилгаан хөдөлгүүр дээр ажиллах үед газардуулга тавих жишээ

Зураг 2. Хоѐр ороомогтой хүчний трансформатор дээр ажиллах үед газардуулга тавих жишээ

Зураг 3. Секцийн реактор ба түүний таслуур дээр ажиллахад газардуулга тавих жишээ

Зур. 4. ―Гүүр‖ схемтэй дэд станцад Зур.5. Генератор-трансформаторын блок 2 дугаар трансформаторын шугамын Генератор, блокт трансформатор ба салгуур ба холболтын таслуур дээр дотоод хэрэгцээний трансформаторт ажиллах үед газардуулга тавих жишээ ажиллах үед газардуулга тавих жишээ

Зураг 6.1. 35 кВ-ын салбарласан ЦДАШ-д газардуулга тавих (ажлын байран дээр тавих газардуулга зурагдаагүй) жишээ

Зураг 6.2. 35 кВ-ын салбарласан ЦДАШ-д газардуулга тавих (ажлын байран дээр тавих газардуулга зурагдаагүй) жишээ

Зураг 7. Салбарласан 10 кВ-ын ЦДАШ-ын газардуулгын төхөөрөмжтэй тулгуурт газардуулга (ажлын байран дээр тавих газардуулга зурагдаагүй) тавьсан жишээ

1-цахилгаан тэжээлийн эх үүсвэр 2-тулгуур 3-салбар ЦДАШ 4-ажлын байр

Зураг 8. Нөлөөллийн хүчдэлтэй ЦДАШ-ын анкерт

Хавсралт № 8

ОСОЛДОГЧИЙГ ЦАХИЛГААН ГҮЙДЛИЙН ҮЙЛЧЛЭЛЭЭС ЧӨЛӨӨЛӨХ

Цахилгаан гүйдлийн үйлчлэх хугацаанаас гэмтлийн хүндрэл хамаардаг учир цахилгаан гүйдэлд нэрвэгдэгчийг гүйдлийн үйлчлэлээс аль болох хурдан чөлөөлөх шаардлагатай байдаг.

Хүчдэлтэй байгаа гүйдэл дамжуулагчид хүрэх үед ихэнх тохиолдолд булчин өөрийн эрхгүй цочирч агших ба амьсгалын болон цусны эргэлтийн үйл ажиллагааг алдагдуулах цаашилбал бүрэн зогсооход хүргэж болох ерөнхий цочрол үүсдэг байна.

Хэрэв нэрвэгдэгч утсыг барьсан байдалтай байвал булчин, шөрмөс цочирч агшсаны улмаас түүний хуруунууд нь хүчтэй атгагдаж уг утаснаас чөлөөлөх боломжгүй болсон байдаг тул тусламж үзүүлэгчийн анхны үйлдэл нь нэрвэгдэгчийн хүрсэн тоног төхөөрөмжийн тэр хэсгийг хүчдэлээс хурдан салгахад оршдог. Таслалтыг аль ойрхон байгаа таслагч рубильник болон бусад таслах салгах аппаратаар эсвэл холбогдох шуурхай ажиллагааны ажилтанд мэдэгдэх замаар гүйцэтгэнэ.

Хэрэв нэрвэгдэгч өндөрт байгаа бөгөөд төхөөрөмжийг тасалж, нэрвэгдэгчийг гүйдлээс чөлөөлөх үед унах аюултай тохиолдолд өндрөөс унахаас урьдчилсан сэргийлэх арга хэмжээ авах шаардлагатай.

Харанхуй үед цахилгаан төхөөрөмжийг тасалснаар гэрэлтүүлгүүд унтарч болзошгүй үед өөр эх үүсвэр /байрны тэсрэлт, галын аюултай байдлыг харгалзан аваарийн буюу аккумляторын гэрэлтүүлэг гэх мэт/-ээс гэрэлтүүлгээр хангах шаардлагатай боловч юуны өмнө төхөөрөмжийг таслах, нэрвэгдэгчид тусламж үзүүлэхийг урьтал болгох ѐстой.

Хэрэв төхөөрөмжийг рубильник болон бусад таслах салгах аппаратаар таслах боломжгүй тохиолдолд нэрвэгдэгчийн хүрсэн гүйдэл дамжуулах хэсгээс чөлөөлөх өөр төрлийн арга хэмжээг өөрийн аюулгүй байдлаа хангасаны үндсэн дээр авах шаардлагатай. Энэ тохиолдолд тусламж үзүүлэгч нь өөрийн аюулгүй байдлыг хангаж урьдчилан сэргийлэх зохих арга хэмжээг авалгүйгээр нэрвэгдэгчид хүрэхийг хориглоно.

Зураг 9. Холбогдох шуурхай ажиллагааны ажилтанд мэдэгдэх замаар хүчдэлээс чөлөөлөх

1. 1000В хүртэлх хүчдэлд нэрвэгдэгчийг чөлөөлөх

1000В хүртэл хүчдэлтэй утас эсвэл гүйдэл дамжуулах хэсгээс нэрвэгдэгчийг чөлөөлөхийн тулд хуурай олс, модон саваа, банз мэтийн цахилгаан гүйдэл дамжуулдаггүй зүйлийг ашиглавал зохино.

Хэрэв осолдогчийн хувцас хуурай, биендээ наалдаагүй хөндий байх үед түүний пиджак, пальтоны зах, хормойноос татаж салгах ба энэ үед өөрөө орчины металл зүйлс болон нэрвэгдэгчийн нүцгэн биед хүрэхээс болгоомжлох ѐстой.

Хөндийрүүлэх сайн жийрэг хэрэглэхгүйгээр нэрвэгдэгчийн гутал, хувцсанд хүрч, хөлнөөс татаж болохгүй. Учир нь түүний гутал хувцас нь цахилгаан гүйдэл дамжуулахаар чийгтэй байж болно.

Нэрвэгдэгчийн нүцгэн биед зайлшгүй хүрэх шаардлагатай үед тусламж үзүүлэгч нь хөндийрүүлэх бээлий өмсөх, гараа хүзүүний ороолтоор ороох, цэмбэн малгай, пиджак буюу пальтоны ханцуйгаар гараа жийрэглэх, нэрвэгдэгч дээгүүр резинэн дэвсгэр, резин бүхий зүйлс эсвэл хуурай даавуу нөмөргөх замаар өөрийн гараа хөндийрүүлнэ. Мөн хуурай банз, резинэн дэвсгэр бусад цахилгаан гүйдэл дамжуулдаггүй дэвсгэр, эвхэж тавьсан хувцас зэрэг дээр зогсож өөрийгөө хөндийрүүлж болно.

Хэрэв цахилгаан гүйдэл нэрвэгдэгчээр дамжин газар руу урсахад тэр нь гүйдэл дамжуулагч элементыг гараараа атган зуурсан байдаг тул түүнийг газраас хөндийрүүлэн гүйдлийг таслах нь хялбар байдаг.

Гүйдэл дамжуулах хэсгээс нэрвэгдэгчийг чөлөөлөхдөө нэг гараараа ажиллавал зохино.Энэ үед өөрөө ба нэрвэгдэгчийн талаар дээр дурдсан урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг баримтлана. Тэрчлэн хуурай иштэй сүхээр утсыг тас цавчих буюу хөндийрүүлсэн бариултай багажаар тас хазуулж болно. Тэгэхдээ банз модон шат мэтийн зүйл дээр зогсож фаз тус бүрийн утсыг тус тусад нь тас цавчиж, хазуулбал зохино. Мөн хөндийрүүлэгчгүй багажийг хуурай материалаар ороогоод ашиглаж болно.

Зураг 10. Цахилгааныг таслах замаар осолдогчийг гүйдлээс чөлөөлөх

Зураг 11. Хуурай хувцаснаас татах замаар осолдогчийг гүйдлээс чөлөөлөх

2. 1000В-оос дээш хүчдэлд нэрвэгдэгчийг чөлөөлөх

1000В-оос дээш хүчдэлтэй гүйдэл дамжуулах хэсгээс нэрвэгдэгчийг чөлөөлөхийн тулд хөндийрүүлэгч бээлий, бот өмсөж уг хүчдэлд тооцсон штанг, эсвэл хөндийрүүлэгч бахийг хэрэглэнэ. /Зураг 12/ Энэ үед гүйдэл дамжуулах хэсэг /утас гэх мэт/ газарт хэвтэж байвал, алхмын хүчдэлд өртөж болзошгүйг санаж ажиллавал зохино. Түүнчлэн нэрвэгдэгчийг гүйдэл дамжуулах хэсгээс чөлөөлсний дараа түүнийг энэхүү аюултай бүсээс гаргах хэрэгтэй. Цахилгаан дамжуулах шугамыг тэжээлийн цэгээс хурдан таслах боломжгүй тохиолдолд утсан дээгүүр зөөлөн металл утас шидэж богино залгаа хийх замаар таслаж болно. Энэ тохиолдол уг утас нь богино залгааны гүйдэл гүйхэд шатаж тасархааргүй хангалттай хөндлөн огтлолтой байх ѐстой. Утсыг шидэхийн өмнө нэг үзүүрийг төмөр тулгуурын их бие, газардуулагч утас гэх мэтэд холбож газардуулах хэрэгтэй. Шидэхэд хялбар болгохын тулд утасны үзүүрт ачаа бэхэлбэл зохих ба нэрвэгдэгчдийн тухайн хүрсэн утсыг л газардуулахад хангалттай.

Зураг 12. 1000В-оос дээш хүчдэлээс хамгаалах хэрэгслийн тусламжтайгаар

нэрвэгдэгчийг чөлөөлөх

Хавсралт 9

ХАМГААЛАХ ХЭРЭГСЛИЙН ҮЗЛЭГ, ТУРШИЛТЫН НОРМ

№ Хамгаалах хэрэгсэл ба

түүний хэсгийн нэр

Хэрэглэх хэвийн хүчдэл

Туршилтын хүчдэл Туршилтын

хугацаа (минут)

Нэвчих гүйдэл мА-аас багагүй

Ээлжит хугацаа

Турших Үзлэг хийх

1 Хөндийрүүлэх штанг

/хэмжүүрийнхээс бусад/

110кВ хүртэл Шугамын хүчдэлээс 3 дахин их, гэхдээ 40кВ-

оос багагүй 5 - 24 сард 12 сард

110-500кВ Фазын хүчдэлээс 3

дахин их 5 - 24 сард 12 сард

2

Нум унтраах төхөөрөмжтэй штанг /нум унтраах

төхөөрөмжийн авалцаа тасархай үед/

110-220кВ 40кВ 5 - 12 сард 12 сард

3

Хэмжүүрийн штанг 110кВ хүртэл Шугамын хүчдэлээс 3 дахин их, гэхдээ 40кВ-

оос багагүй 5 -

Хэмжилтийн

улирал 3 сард 1

удаа

Ашиглахын өмнө

Хэмжүүрийн штангын толгой

35-500кВ 40кВ 5 - адил адил

4

Гулгагч толгойны тууш ба хөндлөн тууз, хэмжүүрийн штангын нийлэг мяндсан

хөндийрүүлэх татлага

220-500кВ 1 см-д 2.2кВ 5 -

Хэмжилтийн

улирал эхлэхийн өмнө 12 сард

Ашиглахын өмнө

5

Хүчдэлтэй нөхцөлд засвар хийх, ажил гүйцэтгэхэд

зориулсан хөндийрүүлэх байгууламжууд ба

хэрэгслүүд

110кВ хүртнл Шугамын хүчдэлээс 3 дахин их, гэхдээ 40кВ-

оос багагүй 5 - 6 сард

Ашиглахын өмнө

110кВ-оос дээш

Фазын хүчдэлээс 3 дахин их

5 - 6сард Ашиглахын

өмнө

6 Хөндийрүүлэх бахь

1000В хүртэл 2кВ 5 - 24 сард 12 сард

2-35кВ Шугамын хүчдэлээс 3 дахин их гэхдээ 40кВ-

оос багагүй 5 - 24 сард 12 сард

7 Хэмжүүрийн бахь

40В хүртэл 500В

5 - 12 сард 6 сард 400-600В 2кВ

600-1000В 3кВ

2-10кВ 40кВ

8

Гэрэлтэй 100 0 В-оос дээш хүчдлийн заагуур

2-35кВ Шугамын хүчдэлээс 3 дахин их, гэхдээ 40кВ-

оос багагүй 5 - 12 сард

Ашиглахын өмнө

Ажлын хэсэг 6-10кВ 40кВ 1 - 12 сард Адил

10-35кВ 70кВ 1 - 12 сард Адил

Хөндийрүүлэх хэсэг 35-220кВ Фазын хүчдэлээс 3

дахин их 5 -

Гэрэл асах хүчдэлийн доод хэмжээ

6-35кВ 9кВ - -

Авалцаагүй төрлийн 1000В-оос дээш хүчдэл

6-10кВ 105кВф 5 - 24 сард Ашиглахын

өмнө

Заагуур хөндийрүүлэх хэсэг салдаг электрод

6-10кВ 20кВ 1 - 24 сард Ашиглахын

өмнө

9

Фаз тохируулахад зориулсан хүчдэл заагуур,

хөндийрүүлэх хэсэг ба туслах гуурсууд

6-10кВ 40кВ 5 - 12 сард 6 сард

Ажлын хэсэг 6кВ 20кВ 1 -

Туслах гуурсны гүйдэл 6кВ 6кВ 1 - 2.4

Хязгаарлах эсэргүүцэл 10кВ 10кВ 1 - 1.7

Холболтын утас 2-10кВ 20кВ 1 - 20

10

1000 В хүртэл хүчдэл заагуурын гэрэл асах

хүчдэлийн доод хэмжээ, 660В хүртэл 90 В - -

1000 В хүртэл хүчдэл заагуурын их бие, холбох

утас 500В хүртэл 1кВ 1 - 12 сард 6 сард

Хөндийрүүлэг 660В хүртэл 2кВ 1 -

11 Схемийн хэвийн

ажиллагааг шалгах нэг туйлд заагуур

500В хүртэл 600В 1 4 12 сард 6 сард

660В хүртэл 750В 1 0.6 12 сард 6 сард

Хоѐр туйлт заагуур 660В хүртэл 750В 1 4

12 Хөндийрүүлэх резинэн

бээлий

1000В хүртэл 2.5кВ 1 3.0

6 сард Ашиглахын

өмнө 1000В-оос

дээш хүчдэлд 6кВ 1 7.0

13

Хөндийрүүлэх резинэн бойтог (бот)

1000В хүртэл 3,5 кВ 1 2 12 сард Ашиглахын

өмнө Хөндийрүүлэх резинэн шаахай

1000В-оос дээш хүчдэлд

15кВ 1 27.5 36 сард

14

Хөндийрүүлэх резин дэвсгэр

Бүх хүчдэлд ГОСТ 4997-68-ын - -

Хөндийрүүлэх жийрэг хатуу резин

10кВ хүртэл 20кВ 5 - 24 сард

12 сард 15кВ хүртэл 30кВ 5 - 24 сард

1000В хүртэл 5кВ 1 6 36 сард

15 Хөндийрүүлэх тавцан 10кВ хүртэл 36кВ 1 - 36 сард Ашиглахын

өмнө

16 Хөндийрүүлэгтэй

бариултай багажууд 1000В хүртэл 2кВ 1 - 12 сард

Ашиглахын өмнө

Тайлбар: Монтѐрын хамгаалах бүс ба бие хамгаалахад хэрэглэх оосор татлагыг 225 кг ачаагаар 6 сард 1 удаа 5 минут, монтѐрын дөрөөг 135 кг ачаагаар 6 сард 1 удаа 5 мин туршин бөх батыг магадлаж байх ѐстой. Энэхүү хамгаалах хэрэгслийн үзлэг, туршилтын нормыг үйлдвэрлэгчээс тогтоосон туршилтын зааваргүй хамгаалах хэрэгслийг туршихад мөрдөнө. Туршилт, ашиглалтын заавар бүхий хамгаалах хэрэгслийг үйлдвэрлэгчээс нь тогтоосон зааврын дагуу гүйцэтгэнэ.

Хавсралт 10 ХАМГААЛАХ ХЭРЭГСЛИЙН ХАНГАЛТЫН НОРМ

№ Хамгаалах хэрэгсэл Тоо ширхэг

0 1 2

А. Байнгын жижүүртэй буюу шуурхай ажиллагааны ажилтан байнга үйлчилдэг 1000В-оос дээш хүчдэлийн хуваарилах байгууламж

1 Хөндийрүүлэх штанг Хүчдэл тус бүрт 2ш

2 Хүчдэл заагуур 110кВ хүртэл хүчдэл тус бүрт 2ш

3 Хөндийрүүлэх бахь Хайламтгай хамгаалууртай хүчдэл тус

бүрт (35кВ хүртэл) 1ш

4 Хөндийрүүлэх резинэн бээлий 2 хос

5 Байнгын газардуулгагүй ХБ-д зөөврийн газардуулга Хүчдэл тус бүрт 2-оос цөөнгүй

6 Байнгын газардуулгагүй ХБ-д зөөврийн газардуулга Ажлын байрны нөхцөлөөр 1-2ш

7 Зөөврийн хаалт самбар 2-оос цөөнгүй

8 Урьдчилан сэргийлэх плакат Холболтын тоогоор, иж бүрэн

9 Хашилт хийх олс, мяндсан татлага (10-15м) ИХБ-д 2-оос цөөнгүй

10 Нүүр хамгаалах хэрэгсэл (нүүрэвч) 2ш

11 Хорт утааны баг 2ш

12 Зүүдэг цоож Хөшигтэй ячейк, хаалганы тоогоор

13 Резинэн бот 2 хос

14 Резинэн дэвсгэр 2м

15 Хошуувч 2ш

16 Хорт утааны баг 2ш

17 Гар чийдэн 1ш

Б. Шуурхай ажиллагааны ажилтан байнга үйлчилдэггүй буюу байнгын жижүүргүй, төвлөрсөн үйлчилгээтэй 1000В-оос дээш хүчдэлийн хуваарилах байгууламж

1 Хөндийрүүлэх штанг Хүчдэл тус бүрт 1ш

2 Хөндийрүүлэх резинэн бот 1 хос

3 Зөөврийн хаалт самбар 2ш-ээс цөөнгүй

4 Урьдчилан сэргийлэх плакат Холболтын тоогоор

5 Зөөврийн газардуулга Хүчдэл тус бүрт 2ш-ээс цөөнгүй

6 Нүүр хамгаалах хэрэгсэл (нүүрэвч) 2 хос

В. Шуурхай ажиллагааны хүмүүс байнга үйлчилдэг буюу байнгын жижүүртэй 1000В хүртэл хүчдэлийн хуваарилах байгууламж

1 Хүчдэл заагуур 1ш

2 Хөндийрүүлэх бахь 1ш

3 Хөндийрүүлэх резинэн шаахай 2 хос

4 Хөндийрүүлэх резинэн бээлий 2 хос

5 Хөндийрүүлэх резинэн дэвсгэр 2м

6 Нүүр хамгаалах хэрэгсэл (Нүүрэвч) 2ш

7 Урьдчилан сэргийлэх плакат 5 бүрдмэл

8 Түр хаалтын самбар, жийргэвч Тус бүр 2ш

9 Гар чийдэн 1ш

Г. Дэд станцад үйлчилдэг явуулын шуурхай үйлчилгээ-засварын бригад

1 Шуурхай ажиллагааны штанг Хүчдэл тус бүр 1ш

2 Хөндийрүүлэх бахь Хүчдэл тус бүр 1ш

3 110-330кВ-ын шуурхай ажиллагааны штанг 1ш

4 1000В-оос дээш хүчдэлийн заагуур Хүчдэл тус бүрт 2ш

5 1000В хүртэл хүчдэлийн заагуур 2ш

6 Хөндийрүүлэх резинэн бээлий Хүчдэл тус бүрт 2ш

7 Нүүр хамгаалах хэрэгсэл (Нүүрэвч) 2ш

8 Монтѐрын хамгаалах бүс 2ш

9 Хөндийрүүлэх резин 2хос

10 Хөндийрүүлэх бариултай слесарийн багаж Иж бүрэн 1ш

11 Плакат санамжууд Ажлын байрны нөхцөлөөр

12 Зөөврийн газардуулга Ажлын байрны нөхцөлөөр

13 Хорт утааны баг 2ш

14 Фаз тохируулах багаж 2ш

15 Гар чийдэн 1ш

Д. Агаарын шугамд үйлчилдэг шуурхай үйлчилгээ-засварын бригад

1 Зөөврийн иж бүрэн газардуулга Хүчдэл тус бүрт 4ш

2 Нум унтраах төхөөрөмжтэй штанг (фаз тус бүрээр засварлах үед)

1ш

3 Хүчдэл заагуур буюу шуурхай ажиллагааны штанг 1ш

4 Тросыг газардуулахад зориулсан штанг 1ш

5 Шугам хүчдэлтэй нөхцөлд ажил гүйцэтгэхэд зориулсан хамгаалалтын хувцас, багаж хэрэгсэл

Иж бүрнээр 5 хүний

6 Хөндийрүүлэх резинэн бээлий 3хос

7 Нүд хамгаалах хэрэгсэл 2ш

8 Нүүр хамгаалах хэрэгсэл (Нүүрэвч) 2ш

9 Монтѐрын хамгаалах бүс 5ш

10 Плакат санамжууд татлага (50м хүртэл) 2ш

11 Хошуувч 2ш

12 Хорт утааны баг 2ш

13 Гар чийдэн 1ш

Е. Хуваарилах цахилгаан шугам сүлжээ, үйлдвэрийн дотоод цахилгаан байгууламжуудыг үйлчилдэг шуурхай ажиллагааны болон шуурхай үйлчилгээ-засварын бригад

1 Төрөл бүрийн зориулалтын штанг Хүчдэл тус бүрт 2ш

2 Хөндийрүүлэх бахь Хүчдэл тус бүрт 1ш

3 1000В-оос дээш хүчдэлийн заагуур Хүчдэл тус бүрт 2ш

4 1000В хүртэл хүчдэлийн заагуур 2ш

5 Хөндийрүүлэх резинэн бээлий 2 хос (хүчдэл тус бүрт)

6 Хөндийрүүлэх бот 2 хос

7 Хөндийрүүлэх шаахай 2 хос

8 Фаз тохируулах багаж Ажлын байрны нөхцөлөөр

9 Плакат санамжууд Ажлын байрны нөхцөлөөр

10 Зөөврийн газаруулга Ажлын байрны уөхцөлөөр (2-оос доошгүй)

11 Монтѐрын бүс Иж бүрнээр (2-оос цөөнгүй)

12 Нүүр хамгаалах хэрэгсэл (Нүүрэвч) 2ш

13 Гар чийдэн 1ш

Тайлбар: Шуурхай ажиллагааны ажилтан байнга үйлчилдэггүй буюу байнгын жижүүргүй, төвлөрсөн үйлчилгээтэй 1000В-оос дээш хүчдэлийн хуваарилах байгууламжид хамгаалах хэрэгслийг байнга байрлуулах боломжгүй тохиолдолд тухайн байгууламжид ажил гүйцэтгэх үед ажилтныг хамгаалах хэрэгслээр бүрэн хангах зохион байгуулалтын арга хэмжээг байгууллага нь өөрийн онцлогтоо тохируулан хэрэгжүүлж болно.

Хавсралт 11

Анхааруулах плакат

1. Дэвсгэрийн хэмжээ 200х160 мм, цагаан өнгөтэй, гадна хүрээ 5 мм өргөн, хар

өнгөтэй, дээд талын 2/3-т 10 мм хар хүрээтэй, шар дэвсгэртэй адил талт гурвалжин

дотор хар өнгийн сум байна. Доод хэсэгт ――Бүү хүр! Аюултай‖ гэж цагаан дэвсгэр дээр

хараар бичнэ.

1000 В хүртэл хүчдлийн цахилгааны тоолуурын нэгдсэн хайрцаг, тоног төхөөрөмжийн их бие тэдгээрийн хаалтууд дээр байрлуулах байнгын плакат юм.

Анхааруулах плакат

2. Дэвсгэрийн хэмжээ 280х210 мм, цагаан өнгөтэй, гадна хүрээ 5 мм өргөн, хар өнгөтэй, дээд талын 2/3-т 10 мм хар хүрээтэй, шар дэвсгэртэй адил талт гурвалжин дотор хар өнгийн сум байна. Доод хэсэгт ―Өндөр хүчдэл! Аюултай‖ гэж цагаан дэвсгэр дээр хараар бичнэ.

Хуваарилах байгууламж, дэд станцын хаалганы болон хашааны гадна талд байнга байлгахаар хадаж бэхлэнэ.

Анхааруулах плакат

3. Дэвсгэрийн хэмжээ 230х160 мм, цагаан өнгөтэй, гадна хүрээ 5 мм өргөн, хар өнгөтэй, дээд талын 2/3-т 10 мм хар хүрээтэй, шар дэвсгэртэй адил талт гурвалжин дотор хар өнгийн сум байна. Доод хэсэгт ―Зогс! Өндөр хүчдэл‖ гэж цагаан дэвсгэр дээр хараар бичнэ.

Ажлын байртай зэрэгцээ буюу эсрэг харсан ХХБ-ын хаалт, хүн явах зам, зөөврийн хаалт самбар, хөл хорьсон газруудад тавьсан түр хаалт, ИХБ-д болон ажлын байрны эргэн тойронд орших гүйдэл дамжуулах хэсгүүдийг хаасан бүх төрлийн хаалт хашилт дээр тавих зөөврийн тэмдэг юм.

Анхааруулах плакат

4. Дэвсгэрийн хэмжээ 230х160 мм, цагаан өнгөтэй, гадна хүрээ 5 мм өргөн, хар өнгөтэй, дээд талын 2/3-т 10 мм хар хүрээтэй, шар дэвсгэртэй адил талт гурвалжин дотор хар өнгийн сум байна. Доод хэсэгт ―Бүү авир! Аюултай‖ гэж цагаан дэвсгэр дээр хараар бичнэ.

Ажилтныг өргөхөд зориулсан механизм болон өндөрт байрлалтай ажлын байрны зэргэлдээ оршиж байгаа хийц хэсгүүд нэг бүр дээр нүдэнд харагдахуйц тавьж хэрэглэх зөөврийн тэмдэг юм.

Анхааруулах плакат

5. Дэвсгэрийн хэмжээ 230х160 мм, цагаан өнгөтэй, гадна хүрээ 5 мм өргөн, хар өнгөтэй, дээд талын 2/3-т 10 мм хар хүрээтэй, шар дэвсгэртэй адил талт гурвалжин дотор хар өнгийн сум байна. Доод хэсэгт ―Зогс! Аюултай‖ гэж цагаан дэвсгэр дээр хараар бичнэ.

1000В хүртэл хүчдэлийн цахилгаан тоног төхөөрөмжийн их бие тэдгээрийн хаалтууд дээр ажлын байрыг хязгаарлахад тавьж хэрэглэх зөөврийн плакат юм.

Анхааруулах плакат

6. Дэвсгэрийн хэмжээ 390х280 мм, цагаан өнгөтэй, гадна хүрээ 5 мм өргөн, хар өнгөтэй, дээд талын 2/3-т 10 мм хар хүрээтэй, шар дэвсгэртэй адил талт гурвалжин дотор хохимой толгойн зургийг хараар, сумыг улаанаар зурсан байна. Доод хэсэгт ―Бүү авир! Үхэл‖ гэж цагаан дэвсгэр дээр хараар бичнэ.

1000В-оос дээш хүчдэлийн ЦДАШ-ын тулгуурт газраас 2,5-3 метрийн өндөрт байрлуулах байнгын плакат юм. Төв, суурин газарт тулгуур бүрт байрлуулах ба төв, суурин газрын гадна нэг тулгуур алгасаж байрлуулна. Төмөр ба модон тулгуур дээр хадаж, төмөр бетон тулгуур дээр барлаж болно.

Анхааруулах плакат

7. Дэвсгэрийн хэмжээ 230х160 мм, цагаан өнгөтэй, гадна хүрээ 5 мм өргөн, хар өнгөтэй, дээд талын 2/3-т 10 мм хар хүрээтэй, улбар шар дэвсгэртэй адил талт гурвалжин дотор хар өнгийн ―гал‖-ны зураг байна. Доод хэсэгт ―Галын аюултай! Устөрөгч‖ гэж цагаан дэвсгэр дээр хараар бичнэ.

Устөрөгчөөр дүүргэсэн шугам хоолой, тоноглолуудын их бие, хий, тосны системийн төхөөрөмж устөрөгчийн хий хадгалах саван дээр тавьж хэрэглэх плакат юм.

Анхааруулах плакат

8. Дэвсгэрийн хэмжээ 230х160 мм, цагаан өнгөтэй, гадна хүрээ 5 мм өргөн, хар өнгөтэй, дээд талын 2/3-т 10 мм хар хүрээтэй, шар дэвсгэртэй адил талт гурвалжин дотор хар өнгийн сум байна. Доод хэсэгт ―Туршилт! Амь насанд аюултай‖ гэж цагаан дэвсгэр дээр хараар бичнэ.

Туршиж байгаа тоног төхөөрөмж, туршилтын төхөөрөмж ба тэдгээрийн холболтын утаснуудын эргэн тойронд хашлага ба олсоор хаалт хийж түүн дээр бичигтэй талаар нь гадагш харуулан тавих ба кабель шугам турших үед хэрвээ түүний нөгөө талын үзүүр нь бүрдмэл хуваарилах байгууламжийн түгжээтэй шүүгээ, өрөө буюу байранд байрласан бол түүний хаалга буюу хаалтан дээр тавих плакат юм.

Хориглох плакат

1. Дэвсгэрийн хэмжээ 200х160 мм, цагаан өнгөтэй, гадна хүрээ 5 мм өргөн, хар өнгөтэй, дээд талын 2/3-т 15 мм өргөн улаан дугуй дотор хар өнгийн сумтай, сумыг нь дайруулсан 450 налуу улаан зураастай байна. Доод хэсэгт ―Бүү залга! Хүмүүс ажиллаж байна‖ гэж цагаан дэвсгэр дээр хараар бичнэ. Энэхүү плакатыг 80х50 мм хэмжээтэй хийж алсын удирдлагын түлхүүр, залгуур дээр ашиглаж болно.

Ажлын байранд хүчдэл өгч болзошгүй бүх таслах, залгах аппаратуудын залуур, дамжуулга дээр томыг нь, алсын удирдлагын түлхүүр, унтраалга, бариул, товлуур дээр жижгийг нь тавих зөөврийн плакат юм.

Хориглох плакат

2. Дэвсгэрийн хэмжээ 200х160 мм, цагаан өнгөтэй, гадна хүрээ 5 мм өргөн, хар өнгөтэй, дээд талын 2/3-т 15 мм өргөн улаан дугуй дотор хар өнгийн сумтай, сумыг нь дайруулсан 450 налуу улаан зураастай байна. Доод хэсэгт ―Бүү нээ! Хүмүүс ажиллаж байна‖ гэж цагаан дэвсгэр дээр хараар бичнэ. Энэхүү плакатыг 80х50 мм хэмжээтэй хийж болно.

Технологийн болон удирдлагын хий, шингэний шугам хоолойг хаасан хаалтууд, ажлын байрыг хязгаарласан хаалга, хаалт, хашилт дээр бичигтэй талыг нь ажлын байр руу харуулж байрлуулах ба жижиг хэмжээтэйг нь алсын удирдлагын түлхүүр, унтраалга, бариул, товлуур зэрэг дээр тавих зөөврийн плакат юм.

Хориглох плакат

3. Дэвсгэрийн хэмжээ 200х160 мм, цагаан өнгөтэй, гадна хүрээ 5 мм өргөн, хар өнгөтэй, дээд талын 2/3-т 15 мм өргөн улаан дугуй дотор хар өнгийн сумтай, сумыг нь дайруулсан 450 налуу улаан зураастай байна. Доод хэсэгт ―Бүү залга! Шугаман дээр хүнтэй‖ гэж цагаан дэвсгэр дээр хараар бичнэ. Энэхүү плакатыг 80х50 мм хэмжээтэй хийж болно.

ЦДАШ, кабель шугам, холбооны агаарын шугам, холбооны кабель шугам болон төрөл бүрийн зориулалттай шугам хоолой дээр ажил гүйцэтгэх үед ажлын байр руу хүчдэл өгч болзошгүй бүх таслах, залгах аппаратуудын залуур, дамжуулга зэргийн бариул дээр томыг нь, алсын удирдлагын түлхүүр, товчлуур, унтраалга, бариул дээр жижгийг нь тавих зөөврийн плакат юм.

Хориглох плакат

4. Дэвсгэрийн хэмжээ 200х160 мм, цагаан өнгөтэй, гадна хүрээ 5 мм өргөн, хар өнгөтэй, дээд талын 2/3-т 15 мм өргөн улаан дугуй дотор 450 налуу улаан зураастай байна. Доод хэсэгт ―Бүү онгойлго! Хүмүүс ажиллаж байна‖ гэж цагаан дэвсгэр дээр хараар бичнэ. Энэхүү плакатыг 80х50 мм хэмжээтэй хийж болно.

Технологийн болон удирдлагын хий, шингэний шугам хоолойг хаасан хаалт, шибер, вентилүүдийн бариул, залуур дээр бичигтэй талыг нь ажлын байр руу харуулж байрлуулах ба жижиг хэмжээтэйг нь алсын удирдлагын түлхүүр, унтраалга, бариул, товлуур зэрэг дээр тавих зөөврийн плакат юм.

Хориглох плакат

5. Дэвсгэрийн хэмжээ 200х160 мм, цагаан өнгөтэй, гадна хүрээ 5 мм өргөн, хар

өнгөтэй, дээд талын 2/3-т 15 мм өргөн улаан дугуй дотор 450 налуу улаан зураастай байна. Доод хэсэгт ―Бүү хаа! Хүмүүс ажиллаж байна‖ гэж цагаан дэвсгэр дээр хараар бичнэ. Энэхүү плакатыг 80х50 мм хэмжээтэй хийж болно.

Технологийн болон удирдлагын хий, шингэний шугам хоолойг нээсэн хаалт, шибер, вентилүүдийн бариул, залуур болон хаалга, хаалт, хашилт дээр бичигтэй талыг нь ажлын байр руу харуулж байрлуулах ба жижиг хэмжээтэйг нь алсын удирдлагын түлхүүр, унтраалга, бариул, товлуур зэрэг дээр тавих зөөврийн плакат юм.

Зөөврийн плакат

1. Дэвсгэрийн хэмжээ 210х280 мм, цагаан өнгөтэй, гадна хүрээ 5 мм өргөн, хар өнгөтэй, дээд талын 2/3-т 190х190 мм ногоон өнгийн дэвсгэр дээр цагаан өнгийн сумтай байна. Доод хэсэгт ―Энд ажиллаж болно‖ гэж хараар бичнэ. Энэхүү плакатыг 80х50 мм хэмжээтэй хийж болно.

Ил хуваарилах байгууламж, дэд станцын ажил гүйцэтгэхээр бэлтгэсэн ажлын байр болон үйлдвэрийн доторх цахилгааны хуваарилах самбар, щит, кабель шугам, цахилгаан хөдөлгүүр гэх мэтийн тоног төхөөрөмж дээр ажил гүйцэтгэхээр бэлтгэсэн хэсэгт тавих зөөврийн плакат юм.

Зөөврийн плакат

2. Дэвсгэрийн хэмжээ 210х280 мм, цагаан өнгөтэй, гадна хүрээ 5 мм өргөн, хар өнгөтэй, дээд талын 2/3-т 190х190 мм ногоон өнгийн дэвсгэр дээр цагаан өнгийн сумтай байна. Доод хэсэгт ―Энд авирч болно‖ гэж хараар бичнэ.

Ил хуваарилах байгууламжид ажил гүйцэтгэхээр бэлтгэсэн байрны зөвхөн дээш авирч болох тоног төхөөрөмж, хийц хэсэг дээр тавих зөөврийн плакат юм.

Сануулах плакат

1. Дэвсгэрийн хэмжээ 210х280 мм, цагаан өнгөтэй, гадна хүрээ 5 мм өргөн, хар өнгөтэй, дээд талын 2/3-т 190х190 мм хөх-цэнхэр өнгийн дэвсгэр дээр цагаан өнгийн сумтай байна. Доод хэсэгт ―Газардуулсан!‖ гэж хараар бичнэ. Энэхүү плакатыг 80х50 мм хэмжээтэй хийж болно.

Газардуулга тавьсан хэсэг рүү хүчдэл өгч болзошгүй бүх таслуур, залгуур, таслуур, рубильник, автомат зэргийн залуур, дамжуулгын бариул, түлхүүр, товчлуур дээр болон зөөврийн газардуулга тавьсан тавьсан буюу газардуулгын хутга залгасан цэгийн хаалга, хаалт, хашилт дээр тавих зөөврийн плакат юм.

Хавсралт 12 (Зөвлөмж)

Эрүүл мэндийн сайдын 2011 оны 3 дугаар сарын 31-ний өдрийн 108 дугаар тушаалаар ―Насанд хүрэгсэдийн амилуулах суурь тусламжийн эмнэлзүйн удирдамж‖-ийг батлан гаргасан бөгөөд бусад улс орнуудад анхан шатны тусламжийг эмчилгээний үр дүнд чухал нөлөө үзүүлэхүйц шинэ арга туршлагыг тооцон тодорхой хугацаанд шинэчлэн зөвлөмж хэлбэрээр гаргадаг байна. Цахилгаан байгууламжид ажил гүйцэтгэх нь өндөр эрсдэлтэй байдгийг харгалзан амилуулах суурь тусламжийн эмнэлзүйн удирдамжийг зөвлөмж болгон энэхүү дүрэмд орууллаа. Дээрх удирдамжид өөрчлөлт орсон тухай бүр ажилтныг шинэчилсэн хөтөлбөрийн дагуу сургалтанд хамруулж байх нь зүйтэй юм.

НАСАНД ХҮРЭГСДИЙН

АМИЛУУЛАХ CУУРЬ ТУСЛАМЖИЙН ЭМНЭЛЗҮЙН УДИРДАМЖ

УДИРДАМЖИД АШИГЛАСАН НЭР ТОМЪЁОНЫ ТАЙЛБАР

Advanced Life Support Амилуулах лавшруулсан тусламж

Algorithm Алгоритм

Asphyxia Амьсгал бүтэлт

Automated external defibrillator (AED) Автомат тохируулгат дефибриллятор

Bag –valve-mask (BVM) Уут-хавхлагат-хошуувч

Basic Life Support Амилуулах суурь тусламж

Chain of survival Амилуулах гинжин дараалал

Cardio pulmonary resuscitation Зүрх амьсгалын амилуулалт

Manikin Маникен

Nasal airway Хамар-залгиурын гуурс

Oral airway Ам-залгиурын гуурс

Recovery position Хажуугийн сэргээх тогтвортой байрлал

Rescue breaths Аврах амьсгалуулалт

Self-inflating bag Өөрөө тэлэх уут

Ventilation Амьсгалуулалт

Маnual external defibrillator Гар тохируулгат дефибриллятор

Paramedic Яаралтай тусламжийн

мэргэшсэн ажилтан

Positive End-expiratory Pressure (PEEP) Амьсгал гаргалтын төгсгөлийн

эерэг даралт

SARS Амьсгалын цочмог халтай хамшинж

ЗАРИМ ҮГИЙН ТОВЧЛОЛ

АЗГ Ам-залгиурын гуурс

АЗГББ Амьсгалын зам гадны биетээр бөглөрөх

АЛТ Амилуулах лавшруулсан тусламж

АСТ Амилуулах суурь тусламж

АТД Автомат тохируулгат дефибриллятор

АЦХаХ Амьсгалын цочмог халтай хамшинж

ГТД Гар тохируулгат дефибриллятор

ЗАА Зүрх амьсгалын амилуулалт

ЗГЗ Зүрх гэнэт зогсох

ЗХЖ Зүрхний ховдлын жирвэлзэл

МУБ Мөнгөн усны багана

НФООД Нэг фазтай огтлогдсон огцом

тасрах долгион

ӨТУ Өөрөө тэлэх уут

СХНФД Синусоид хэлбэрт нэг фазын долгион

УХХ Уут-хавхлагат-хошуувч

ХЗГ Хамар-залгиурын гуурс

ХФООТД Хоѐр фазтай огтлогдсон огцом

тасрах долгион

ХЖ/ХТ Ховдлын жирвэлзэл/ховдлын тахикарди

ШШХФД Шулуун шугамын хоѐр фазтай долгион

ЭЯТ Эмнэлгийн яаралтай тусламж

ЯТБ Яаралтай тусламжийн баг

ОРШИЛ

Амилуулах суурь тусламж (АСТ)-ийн эмнэлзүйн энэхүү удирдамжийг Эрүүл мэндийн яамны ажлын хэсэг, Монголын Мянганы Сорилтын Сангийн Эрүүл мэндийн төслийн ―ЭПОС Эрүүл мэндийн менежмент‖ байгууллагын Олон улсын зөвлөх багийн дэмжлэгтэйгээр хамтран боловсрууллаа.

Олон улсад дагаж мөрддөг амилуулах суурь тусламжийг 2005 онд Сэхээн Амилуулалтын Олон Улсын Зөвлөлдөх Хорооноос боловсруулан баталсан бөгөөд эмнэлзүйн дээрх удирдамжийг 8 орны сэхээн амилуулалтын байгууллагууд, тухайлбал: Америкийн Зүрхний Нийгэмлэг, Европын Сэхээн Амилуулах Зөвлөл, Канадын Зүрхний болон Цус Харвалтын Сан, Азийн Сэхээн Амилуулах Зөвлөл, Өмнөд Африкийн Сэхээн Амилуулах Зөвлөл, Австрали Шинэ Зеландын Сэхээн Амилуулах Зөвлөлүүд дагаж мөрддөг юм. Сэхээн Амилуулалтын Олон Улсын Зөвлөлдөх Хороо нь 1993 онд байгуулагдсан. Энэ нь зүрх амьсгалын амилуулалт (ЗАА)-тай холбоотой гарсан нотолгоо, шинжлэх ухааны ололтууд, шинэ мэдээллийг цуглуулах, хянах ба тэдгээрт үндэслэн эмч нарт зориулсан зөвлөмж гаргах үүрэгтэй байгууллага юм. Амь тэнссэн үеийн анагаах ухаан улам боловсронгуй болж байгаа тул эмнэлзүйн удирдамжууд нь эдгээр ололт, нотолгоог тусгаж, эмч нарт олон улсын шилдэг арга туршлагыг ашиглах боломжийг олгодог байх ѐстой.

Анагаах ухаан өндөр хөгжсөн улс орнуудад АСТ-ийн эмнэлзүйн удирдамжийг таван жил тутам шинэчилдэг боловч энэ хооронд зайлшгүй шаардлагатай тохиолдолд эмчилгээний үр дүнд чухал нөлөөлөхүйц шинэ арга туршлагыг зөвлөмж хэлбэрээр гаргадаг.

АСТ гэдэг нь халдвар хамгаалалтын хэрэглэлээс өөр багаж хэрэгсэлгүйгээр амьсгалын замыг чөлөөлөх, амьсгалуулах, цусны эргэлтийг тэтгэх үйл ажиллагааг хэлнэ. Энэхүү удирдамжид АСТ-ийг эмнэлгийн бус хүн хэрхэн үзүүлэх болон автомат тохируулгат дефибрилляторыг хэрэглэх талаар заасан болно. Түүнчлэн зүрх гэнэт зогсохыг хэрхэн таньж мэдэх, хажуугийн сэргээх тогтвортой байрлалд оруулах, хахах үед болон эмнэлгийн нөхцөлд АСТ үзүүлэх талаар тусгасан.

Дэлхий даяар жил тутам олон мянган хүн зүрх гэнэт зогсох шалтгаанаар нас бардаг. Энэ үед зүрхний хэмнэлийг хянаж үзвэл дээрх хүмүүсийн 40 орчим хувьд нь ховдлын жирвэлзэл илэрдэг. Магадгүй үүнээс ч олон хүнд ховдлын жирвэлзэл эсвэл ховдлын тахикарди үүсч үхэлд хүргэдэг байж болно.

Ховдлын жирвэлзэл нь эмх замбараагүй, түргэссэн туйлшрал, эргэн туйлшралын хуй салхи адил юм. Зүрх жигд хэмнэлээр хэвийн агшихгүй байгаа тул зүрхний цус түрэлт, эргэлт үүсгэх боломжгүй. Зүрх гэнэт зогссон, ховдлын жирвэлзэлтэй байх үед нь өвчтөнтэй ойролцоо байгсад АСТ үзүүлж үхлээс аврах боломжтой. Зүрх гэнэт зогссон, ховдлын жирвэлзэлтэй хүмүүст нэн даруй ЗАА болон дефибрилляцийг хослуулан хийх нь чухал ач холбогдолтой. Энэхүү удирдамж нь осол гэмтэлд өртөх, хар тамхи хэтрүүлэн хэрэглэх, живэх болон хахсан зэрэг шалтгаанаар амь тэнссэнтохиолдолд амьсгалын замыг чөлөөлөх, аврах амьсгалуулалт хийх, АСТ үзүүлэх аргаар тухайн өвчтөнийг амилуулах, амь насыг авран хамгаалах арга аргачлал, дэс дараалал, алгоритм зэргийг нотолгоонд тулгуурлан тусгасан цогц баримт бичиг мөн.

A. УДИРТГАЛ

A.1. Удирдамжийн зорилго, зорилтууд

Зүрх амьсгал гэнэт зогссон тохиолдолд үзүүлэх АСТ-ийн арга аргачлалыг иргэдэд эзэмшүүлэх нь нийгмийн эрүүл мэндийн чухал асуудал юм. Энэхүү баримт

бичиг нь зүрх амьсгал зогссон, амь насанд аюултай, үхлүүт байдалд буй хүмүүст эмнэлгийн яаралтай тусламжийн баг ирэх хүртэл үзүүлэх АСТ-ийн удирдамж юм. Энэхүү тусламжийг АСТ-ийн сургалтад хамрагдсан эмнэлгийн ажилтан болон эмнэлгийн бус хүн ч үзүүлэх боломжтой. Эмнэлгийн бус хүмүүс АСТ-ийн богино хугацааны сургалтанд хамрагдсанаар дээрх тусламжийг үзүүлэх чадвартай болдог.

Зүрх амьсгалын амилуулах суурь тусламжийг ихэвчлэн эмнэлэгт хүргэхээс өмнө ямар нэгэн эм, эмнэлгийн хэрэгсэлгүйгээр үзүүлдэг. АСТ-ийг үзүүлэх явцад эм тариа хэрэглэх буюу мэс ажилбар хийдэггүйгээрээ амилуулах лавшруулсан тусламж (АЛТ)-аас ялгаатай.

АСТ-ийн эмнэлзүйн удирдамжийн зорилго нь зүрх амьсгал зогссон өвчтөнд үзүүлэх тусламжийн чанар, үр дүнг сайжруулахад оршино. Суралцагсад маникен болон бусад үзүүлэн дээр дадлага хийж, энэхүү тусламж үзүүлэх чадварыг бүрэн эзэмшинэ.

Зорилтууд:

Амилуулах гинжин дарааллын ач холбогдлыг ойлгуулах

Амь тэнссэн байдлыг таньж мэддэг болох

АСТ-ийг мэргэжлийн түвшинд үзүүлэх чадвар эзэмших

АТД-ыг заалтын дагуу хэрэглэж чаддаг болох

Хахсан хүнд аюулгүй, үр дүнтэй аргаар тусламж үзүүлэх чадвар эзэмшүүлэх

Б. МЕНЕЖМЕНТИЙН АЛГОРИТМ

Б.1. Амилуулах гинжин дараалал

Б.2. Насанд хүрэгсдийн АСТ-ийн дарааллын алгоритм * орон нутгийн яаралтай тусламжийн сүлжээнд холбогдож дуудах

ХАРИУ ӨГӨХГҮЙ БАЙНА уу?

Чанга хашгирч тусламж дууд

Амьсгалын замыг чөлөөл

ХЭВИЙН АМЬСГАЛАХГҮЙ БАЙНА уу?

103* дууд

30 удаа цээж шахах

2 удаа аврах амьсгалуулалт

30 удаа цээж шахалт

Насанд хүрэгсдийн АСТ:

Б.3. Насанд хүрэгсдийн АЗГББ үеийн эмчилгээний алгоритм

Насанд хүрэгсдийн АЗГББ үеийн эмчилгээ

Бө глөрлийн зэргийг тогтоох

Амьсгалын зам

бүрэн бө глөрсөн

(ханиаж чадахгүй)

Амьсгалын зам

хагас бө глөрсөн

(ханиаж чадна)

Ухаангүй

ЗАА эхэл

Ухаантай Сээрэнд 5 удаа

дэлдэх Аюулхайг 5 удаа

шахах

Ханиахыг нь дэмжих Амьсгалын зам бүрэн

бөглөрөх эсвэл бөглөрөл арилах хүртэл үргэлжлэн

ажиглах

Б.4. Автомат тохируулгат дефибриллятор хэрэглэх дарааллын алгоритм

АТД хэрэглэх дараалал

Ухаангүй өвчтөн

Тусламж дуудах

Амьсгалын зам чөлөөл

Хэвийн бус амьсгалалт

АТД авчруулах

103- дуудах

АТД-аар

зүрхний

хэмийг

шалга

АТД бэлэн болох хооронд ЗАА 30:2 хийх

Цохиулах

хэрэгтэй

Цохиулах

хэрэггүй

1 цохиул

2 фазтай нь 150-360Ж 1 фазтай нь 360Ж

ЗАА 30:2

2 мин

Ө вчтөн хэвийн

амьсгалж эхлэх хүртэл

үргэлжлүүл

Завсарлалгүй

ЗАА 30:2

2 мин

В. АРГА ТЕХНИК БА ҮЙЛДЛИЙН ТАЙЛБАР

В.1. Амилуулах гинжин дараалал Орчин үед эмнэлэгт амь тэнссэн байдлыг эрт таньж эмнэлгийн яаралтай тусламжийн баг (ЯТБ)-ийг идэвхижүүлэх нь нэн чухал болохыг улам илүү ойлгодог боллоо.

Амь тэнссэн ноцтой өвчин, зүрхний бахыг эрт мэдэж эмнэлэгт болон эмнэлгийн өмнөх нөхцөлд зүрх зогсохоос сэргийлэх, зүрх амьсгалын амилуулалтыг эрт эхлүүлэх, сэхээсний дараах тусламжийн дарааллыг амилуулах дөрвөн гинжин дарааллаар үзүүлжээ. Энэ гинжин дараалалд амилуулах арга хэмжээг амжилттай хэрэгжүүлэх нэн чухал алхамуудыг багтаасан юм (Зураг 1).

Гинжин дарааллын эхний хэсэгт эмчилгээг эрт эхэлж, үхлээс сэргийлэхийн тулд зүрх зогсох эрсдэлт байдлыг таньж тусламж дуудахын ач холбогдлыг чухалчлан үзүүлсэн. Дунд хэсэгт нь ЗАА ажилбар ба дефибрилляцыг зааврын дагуу зөв хослуулан ажиллах нь АСТ-ийн нэг бүрдэл юм гэдгийг харуулсан бол харин сүүлчийн хэсэгт амилуулсны дараах тусламж нь амин чухал эрхтэний ялангуяа тархи ба зүрхний ажиллагааг хэвийн болгоход чиглэгдсэн болохыг харуулжээ. Энэхүү гинжин дарааллын үндсэн зарчим нь ховдлын жирвэлзэл ба бүтэлтийн улмаас зүрх зогсох зэрэг олон тохиолдолд адил хамаарна.

Амилуулах гинжин дараалал тус бүрийг тодорхойлбол:

1. Амь тэнссэн байдлыг эрт таньж, тусламж дуудах: эмнэлгийн яаралтай тусламж эсвэл орон нутгийн яаралтай тусламжийг утсаар дуудах. Эрт, үр дүнтэй арга хэмжээ авбал зүрх зогсохоос сэргийлж чадна.

2. Ойролцоо байгсад нь ЗАА-ыг цаг алдалгүй эхлүүлэх: ХЖ эсвэл зүрх гэнэт зогсох үед ЗАА эрт эхлэх нь сэхээх боломжийг хоѐроос гурав дахин нэмэгдүүлнэ.

3. Дефибрилляцийг эрт хийх: үхэдхийн унасан эхний 3-5 минут дотор ЗАА ба дефирилляцийг хослуулан хийж чадвал сэхээн амилуулах магадлал нь 49-75% хүрнэ. Дефибрилляц хийх арга хэмжээ хожимдсон минут тутамд зүрхний үйл ажиллагааг сэргээх магадлал 10-15%-иар буурна.

4. Амилуулах лавшруулсан тусламжийг эрт эхлүүлэх болон сэхээсний дараа хийх эмчилгээний чанар нь цаашдын тавиланд ихээхэн нөлөөлнө.

ЯТБ-ийг дуудсанаар тусламжийн газарт хүрэлцэн ирэх хугацаа хөгжингүй улс орнуудад дунджаар 8 минут орчим байдаг. Энэ хугацаанд өвчтөний ойролцоо байсан хүмүүс амилуулах гинжин дарааллын эхний гурван дарааллыг цаг алдалгүй хэрхэн гүйцэтгэснээс өвчтөний тавилан хамаардаг.

Зүрх зогссон байвал ЗАА-ыг цаг алдалгүй эхлэх хэрэгтэй. Энэ нь тархи, зүрхний цусан хангамжийг бага боловч тэтгэнэ. Мөн дефибрилляцийн цэнэгэн сэдээлтээр ХЖ-ийг арилгаж зүрх үр дүнтэй ажиллах, цусны эргэлтийг сэргээх магадлалыг нэмэгдүүлнэ. Үхэдхийн унаснаас 4-5 минут дотор дефибрилляц хийж амжихгүй үед цээж шахалт хийх нь нэн чухал байдаг.

Дефибрилляц нь ХЖ-ийн үед үүссэн туйлшрал, эс туйлшралын үймэрсэн сэрлийг таслан зогсооно. Зүрх амьдрах чадвартай л байвал түүний өөрийн нь сэрэл үүсгэгч (пейсмейкер) ажиллаж жирийн хэм үүсгэн үр дүнтэй цусны эргэлтийг сэргээж чадна. Дефибрилляц хийсний дараах эхний хэдэн минутад зүрхний хэм удаан, үр дүн багатай байвал зүрхний ажиллагаа хангалттай сэргэтэл цээж шахалт хийх хэрэгтэй болно.

Зүрхний хэмийг АТД-аар оношлох, ХЖ байвал цэнэгэн сэдээлт хийхэд мэргэжлийн бус аврагч нарыг сургах боломжтой. АТД нь аврагчид мэдээлэл өгөхүйц

дуут заавартай. Мөн ЗЦБ-ийн хэмийг оношилж цэнэгэн сэдээлт хэрэгтэй байгааг аврагчид мэдээлнэ. АТД нь маш нарийвчлалтай ажиллагаатай бөгөөд зөвхөн ховдлын жирвэлзэл, түүний урьтал, ховдлын тахикарди байгаа үед л цэнэгэн сэдээлт хийнэ.

Хэд хэдэн судалгаагаар ЗАА-ыг эрт эхлэх нь амилуулах тусламжийн үр дүнд ямагт эерэг нөлөөтэй бөгөөд харин дефибрилляцийг хожуу эхлэх нь үр дүн муутай гэдгийг баталсан. ЗАА-ыг эхлүүлээгүй алдсан минут бүр ХЖ-ээс гарах магадлалын хувийг 7-10% бууруулна. Харин дэргэд нь байгаа хүн ЗАА хийж чадвал энэ хувь минут тутамд 3-4%-иар буурдаг байна. Эрт эхэлсэн ЗАА нь өвчтөнийг аврах магадлалыг 2-3 дахин нэмэгдүүлнэ.

В.2. Насанд хүрэгсдийн амилуулах суурь тусламж

B.2.1. АСТ үзүүлэх дараалал

АСТ үзүүлэх үйл ажиллагааг удирдамжийн дагуу дараах дарааллаар үзүүлнэ (Алгоритм Б.2). Үүнд:

1. Өвчтөн ба ойролцоо байгаа хүмүүсийн аюулгүй байдлыг нягтал 2. Өвчтөний ухаантай эсэхийг нь шалга (Зураг 1)

- Мөрнөөс нь зөөлөн сэгсэрч ―Та зүгээр үү?‖ гэж чанга асуу

Зураг 1. Өвчтөн ухаантай эсэхийг шалгах

3а. Өвчтөн ухаантай хариу өгч байвал:

- Түүнд ямар нэг аюул эрсдэл байхгүй гэж үзвэл байсан байдалд нь үлдээнэ - Түүнд ямар нэгэн өвчин эмгэг буюу гэмтэл байгаа эсэхийг олж тогтоох ба

шаардлагатай бол тусламж үзүүлэх - Биеийн байдлыг нь байнга үнэлж байх.

3б. Ухаангүй хариу өгөхгүй байвал:

Хашгирч тусламж дууд (Зураг 2)

Зураг 2. Тусламжийг хашгирч дуудах

- Өвчтөнийг гэдрэг харуулж толгойг нь гэдийлгэж эрүүний шонтонгоос өргөх аргаар амьсгалын замыг чөлөөл (Зураг 3)

Зураг 3. Толгойг гэдийлгэж эрүү өргөх

- Гараа духан дээр нь тавьж толгойг нь зөөлөн гэдийлгэх ба амилуулах амьсгалуулалт хийх шаардлагатай бол хамрыг нь эрхий болон долоовор хуруугаар чимхэхэд бэлэн байлга (Зураг 4)

- Нөгөө гарынхаа хурууны үзүүрээр эрүүний шонтонгоос дээш татаж амьсгалыг нь чөлөөлнө.

Зураг 4. Нэг гараа духан дээр нь тавьж нөгөө гарынхаа хурууны

үзүүрээр эрүүний шонтонгоос дээш татаж амьсгалыг нь чөлөөлнө.

4. Амьсгалын замыг чөлөөлөөд чагнах, харах, мэдрэх аргаар амьсгал хэвийн байгаа эсэхийг шалга

- Цээжний хөдөлгөөнийг ажигла (Зураг 5) - Аманд нь ойртож амьсгалын чимээг чагна - Хацраа ам руу нь ойртуулж амьсгалж буй эсэхийг мэдэр

Зураг 5. Хэвийн амьсгалж буй эсэхийг ажигла, чагна, мэдэр

Зүрх зогссоны дараахан өвчтөн өнгөц амьсгалтай юмуу эхэр татах дуу гарч

байж болно. Үүнийг хэвийн амьсгал гэж андууруузай. Хэвийн амьсгалтай байгаа эсэхийг 10 секундээс илүүгүй хугацаагаар ажиглаж, чагнаж, мэдэрч шалга. Хэвийн байгаа гэдэгт ямар нэг эргэлзээ төрвөл хэвийн биш гэж үзэж арга хэмжээ авна.

5а. Амьсгал нь хэвийн байвал: - Хажуугийн сэргээх тогтвортой байрлалд хэвтүүлэх (Зураг 6) - Тусламж дуудахаар явах буюу хэн нэгнийг явуулах/түргэн тусламж дуудах - Амьсгал хэвийн байгааг тасралтгүй ажиглах

Зураг 6. Хажуугийн сэргээх тогтвортой байрлалд хэвтүүлэх

5б. Хэвийн бус амьсгалтай байвал: Тусламж дуудахаар хүн явуулах, хэрэв ганцаараа байгаа бол өвчтөнийг түр

орхиж түргэн тусламж дуудаад эргэж ирэн дараах байдлаар цээж шахах үйлдэл хийнэ.

- Өвчтөний хажууд сөхөрч сууна - Өвчтөний хэнхэрцэг цээжний төв хэсэгт нэг гарын алгыг байрлуулна

(өвчүүний дунд болон хөхний шугамын огтолцол дээр). (Зураг 7) - Нөгөө гарын алгыг түрүүчийнх дээрээ давхцуулан байрлуулна (Зураг 8)

- Гарын хуруунуудаа салаавчлуулан түгжээд өвчтөний хавирга

дарагдахааргүй байгааг анхаарч шалга (Зураг 9). Хэвлийн дээд хэсэг ба өвчүүний доод ирмэгт дарахгүй байх хэрэгтэй.

- Өвчтөний цээжинд босоо чигээр байрлаж тохойгоо нугалалгүйгээр өвчүүг эгц доош 4-5 см хотолзтол дарна (Зураг 10)

Зураг 9. Нэг гарын алгыг өвчтөний цээжний төв хэсэгт байрлуулна.

Зураг 8. Нөгөө гарынхаа алгыг түрүүчийн гар дээр давхцуулан байрлуулж хуруугаа салаавчлуулан түгжинэ.

Зураг 9. Гарынхаа хуруунуудыг салаавчлан түгжиж байрлуулна.

Зураг 10. Өвчүүн дээрээс эгц доош 4–5 см хотолзтол дарна

Зураг 7. Өвчтөний хэнхэрцэг цээжний төв хэсэгт нэг гарын алгыг байрлуулна

- Шахалт бүрийн дараа гарын алгаа өвчүүнээс салгалгүй даралтын хүчээ бүрэн сулруулна. Ийнхүү минут тутамд 100 удаагийн хэмнэлээр (секундэд 2-оос цөөнгүй удаа) шахна.

- Шахалт сулралт нь ижил хэмнэлттэй байх хэрэгтэй. 6а. Цээж шахалтыг аврах амьсгалуулалттай хослуулах. Цээжийг 30 удаа шахаад толгой гэдийлгэх, эрүү өргөх аргаар амьсгалын замыг

дахин чөлөөлнө (Зураг 11).

Зураг 11. Цээжийг 30 удаа цээж шахалт хийгээд толгой гэдийлгэж, эрүү өргөх аргаар амьсгалын замыг чөлөөлөх

- Духан дээр дарж буй гарын эрхий ба долоовор хуруугаар хамрынх нь самсааг чимхэнэ - Эрүүг нь өргөсөн байрлалд амыг нь ангайлгана - Аврагч хэвийн амьсгал аваад уруулаараа өвчтөний амыг бүрхэн зайгүй нийлүүлж байрлуулна. - Ам руу нь жигд хүчээр үлээн амьсгал оруулах зуур цээж нь өргөгдөхийг ажигла (Зураг 12). Хэвийн амьсгал мэт 1 секундын турш амьсгал оруулна. Энэ нь үр дүнтэй аврах амьсгал болдог.

Зураг 12. Ам руу нь жигд хүчээр үлээн амьсгал оруулах зуур цээж нь өргөгдөхийг ажиглах

- Толгойг гэдийлгэж эрүүг нь өргөсөн хэвээр өвчтөний нүүрнээс холдож цээж нь буцаж намсан агаар гарч байгааг ажиглана (Зураг 13)

Зураг 13. Өвчтөнөөс амаа холдуулж цээж нь намсан агаар гарч буйг ажиглах

- Хэвийн амьсгал аваад түрүүчийн адил дахин өвчтөний ам руу амьсгал

оруулж нийт аврах амьсгалуулалтыг 2 удаа үр дүнтэй хийнэ. - Дараа нь гараа өвчүүн дээр нь зөв байрлуулж 30 удаа цээж шахалт хийнэ - Цээж шахалт, аврах амьсгалуулалтыг 30:2 харьцаагаар үргэлжлүүлнэ - Өвчтөн өөрөө амьсгалж эхэлбэл амьсгалыг дахин шалгахаар зогсоохоос

бусад тохиолдолд амилуулах тусламжийг тасалдуулж болохгүй - Эхний удаа аврах амьсгал өгөхөд цээж өргөгдөхгүй (амьсгал орохгүй)

байвал дараагийн амьсгал оруулахын өмнө: o Өвчтөний ам, залгиурт бөглөрөл байвал арилгах o Толгойг гэдийлгэж, эрүү нь хангалттай өргөгдсөн эсэхийг дахин

шалга o Цээж шахалтыг дахин хийхийн өмнө амьсгал оруулах оролдлогыг

хоѐроос илүү удаа бүү хий. - Аврагч хэд хэдэн хүн байвал ядрахгүйн тулд ЗАА-ыг 1-2 минут тутам

ээлжилж хийх ба хоорондоо маш хурдан хугацаанд солигдох хэрэгтэй. 6б. ЗАА-ыг зөвхөн цээж шахалтаар хийх бол: - Аврах амьсгал хийх бололцоогүй юмуу хийхийг хүсэхгүй байвал цээж

шахалт дагнан хийж болох юм - Цээж шахалт дагнаж хийвэл минут тутамд 100 удаагийн хэмнэлээр

үргэлжлүүлэн хийнэ. - Өвчтөн өөрөө хэвийн амьсгалж эхэлтэл дахин шалгахаас өөрөөр ЗАА-г

тасалдуулж болохгүй. 7. Амилуулах тусламжийг үргэлжлүүлэх нь: - Мэргэшсэн тусламж иртэл - Өвчтөн өөрөө хэвийн амьсгалтай болох хүртэл - Аврагч өөрөө цуцаж ядраад туйлдах хүртэл үргэлжлүүлнэ

В. 2.2. Аврагчид үүсэх эрсдэл

Амилуулах тусламжийн явцад өвчтөн аврагч хоѐуланд аюулгүй байх нь нэн чухал юм. ЗАА-ийн үед аврагчид эрсдэлд нэрвэгдсэн цөөн тохиолдол байдаг юм. Жишээ нь: нэг хоѐр удаа сүрьеэ ба хүнд хэлбэрийн амьсгалын цочмог халтай

хамшинж (АЦХаХ) мэтийн халдвараар халдварласан тохиолдол байдаг. ЗАА хийх үеэр ХДХВ-ын халдвар авч байсан тохиолдол одоогоор бүртгэгдээгүй. ЗАА-ын үед хамгаалах хэрэгслүүдийн үр дүнг амьдрал дээр судалсан судалгаа байхгүй бөгөөд харин амаар ам руу нь амьсгалуулах үед нян дамжихаас хамгаалах зарим шүүлтүүр, нэг чигийн хавхлагуудыг лабораторид туршсан байдаг. Аврагч хүмүүс ялангуяа өвчтөнд сүрьеэ, АЦХаХ зэрэг ноцтой халдварын сэжигтэй байх үед эрсдлээс хамгаалах найдвартай хамгаалалт хэрэглэх заалттай. Ер нь АЦХаХ гэх мэт ноцтой халдварт өвчин тархаж буй үед аврагчид бүрэн хамгаалалттай байх нь чухал юм.

В. 2.3. Амьсгалын зам чөлөөлөх

Эрүүний өнцөг түлхэх барил нь сурахад хялбаргүй бөгөөд энэ үед хүзүүг гэдийлгэж хөдөлгөх осолтой тул мэргэжлийн бус аврагчид энэ үйлдлийг хийхийг зөвлөхгүй. Иймд гэмтсэн, гэмтээгүй бүх өвчтөнд мэргэжлийн бус аврагчид зөвхөн толгойг гэдийлгэж, эрүүний шонтонгоос татах барил хэрэглэж амьсгалыг чөлөөлөх нь зүйтэй.

В. 2.4. Зүрх амьсгал зогссоныг тодорхойлох

Цусны эргэлт байгаа эсэхийг мэдэхэд гүрээний судасны лугшилтыг тэмтрэх нь сайн арга биш юм. Гэсэн хэдий ч өвчтөн хөдлөх, амьсгалах, ханиах зэрэг нь цусны эргэлт сэргэсний шинж буюу оношийн шалгуур болно гэсэн нотолгоо байхгүй.

Ухаангүй байгаа өвчтөн хэвийн амьсгалж байгаа эсэхийг тодорхойлоход эмнэлгийн мэргэжилтэнд, тэр тусмаа мэргэжлийн бус аврагчид төвөгтэй байдаг. Амьсгалын зам саадтай болон өвчтөн заримдаа тасалданги амьсгалтай байх явдал бий. Өвчтөний дэргэд байгаа хүнээс эмнэлгийн дуудлага хүлээн авагч амьсгалтай байгаа эсэхийг утсаар лавлахад үхлийн өмнөх эхэр таталтыг хэвийн амьсгал гэж эндүүрч хэлэх удаа байна. Ийм эндүүрэл нь зүрх зогссон тохиолдолд ЗАА ажилбарыг цаг алдаж эхлэхэд хүргэж болно.

Зүрх нь зогссон хүмүүсийн 40% орчим нь эхэр татсан амьсгалтай байдаг. Өвчтөнтэй хамт байгаа хүн үхлийн эхэр таталтыг хүчилсэн, цөөрсөн, шуугиант саадтай амьсгал гэж тодорхойлж магадгүй юм. Ийм учраас ухаангүй (хариу урвалгүй) бөгөөд хэвийн бус амьсгалж буй хүмүүст яаралтай ЗАА хийхийг мэргэжлийн бус аврагчдад зөвлөх нь зүйтэй. Зүрх гэнэт зогссон (ЗГЗ) хүмүүст хэдэн минутын турш эхэр татсан үхлийн амьсгал байж болдгийг сургалтын явцад тайлбарлаж, ийм үед ЗАА эхлэн хийх заалтай гэдэгт сургах хэрэгтэй.

В. 2.5. Аврах анхны амьсгалуулалт

Амьсгал бүтэлтээс өөр шалтгаанаар зүрх зогссон, эхний хэдэн минутын туршид цусны хүчилтөрөгчийн агууламж өндөр хэвээр байж зүрх, тархины хүчилтөрөгчийн хангалт нь уушгин дахь хүчилтөрөгч дутагдсанаас илүүтэй зүрхний цус түрэлт зогсохтой холбоотой буурдаг.

Иймд АСТ-ийн эхний үед цээжинд шахалт хийх нь аврах амьсгалалт өгөхөөс илүү чухал болно. Амилуулах суурь тусламжийн дарааллыг хялбар болгосноор энэ тусламжийг үзүүлэх чадварыг эзэмшиж, өөрийн болгоход дэмтэй нь хүлээн зөвшөөрөгдсөн юм.

Мөн зарим аврагчид халдвар авах айдас, цээрлэх шалтгаанаар амнаас-ам руу амьсгал хийх дургүй байдаг ба шууд цээж шахах үйлдэл хийдэг байна. Ийм учраас насанд хүрэгсдийн аврах ажиллагаа ЗАА-ыг амьсгалуулахаас өмнө цээж шахах үйлдлээр эхлэхийг зөвлөдөг боллоо.

В. 2.7. Амьсгалуулалт

ЗАА-ын үед хүчилтөрөгчөөр хангах зорилгоор амьсгалуулалт хийдэг. Хэдий тийм боловч амьсгалын тохиромжтой эзэлхүүн, амьсгалын тоо, амьсгалж буй агаар дахь хүчилтөрөгчийн нягтрал одоо хир тодорхой бус байгаа.

Одоогийн зөвлөмжүүд нь дараах нотолгоонд үндэслэгдсэн:

ЗАА-ын үед уушгины цусны урсгал эрс багассан байх учир амьсгалын эзэлхүүн бага, мөн амьсгалын тоо хэвийнхээс цөөрсөн ч амьсгалуулалт-нэвчилтийн зохистой харьцаа хэвээр хадгалагдах боломжтой.

Хэт амьсгалуулалт хийх шаардлагагүй төдийгүй цээжний доторх даралтыг ихэсгэснээр зүрхэнд ирэх венийн цусыг саатуулж, зүрхний цус түрэлтийг бууруулах муу нөлөөтэй. Үүнээс үүдэн өвчтөний аврагдах хувь буурна.

Өвчтөний амьсгалын замыг чөлөөлөөгүй нөхцөлд 1 л эзэлхүүн амьсгал оруулахад 500 мл эзэлхүүн амьсгал оруулснаас илүүтэйгээр ходоод хийлэгдэх эрсдэлтэй.

ЗАА-ын үед амьсгалын минутын эзэлхүүн багатай байхад ч хүчилтөрөгчөөр үр дүнтэй хангаж чаддаг. Насанд хүрэгсдийн ЗАА ажилбарын үед амьсгал авалтын эзэлхүүн 500-600мл (6-7мл/кг) байвал зохистой.

Цээж шахах үйлдлийг тасалдуулах (жишээ нь аврах амьсгал хийх зорилгоор) нь АСТ-ийн үр дүнд муугаар нөлөөлнө. Аврах амьсгалыг богино хугацаанд хийх нь хамгийн чухал үйлдэл болох цээж шахах тасалдалтыг багасгахад туслах болно.

Одоо үед аврах амьсгалуулалт бүр 1 сек орчим байх ба хэт огцом, эсвэл хүчтэй амьсгал оруулахаас зайлсхийхийг зөвлөж байна. Энэ зөвлөмж нь ЗАА-ын үед хийх амаар-ам руу, уут-хавхлагат-хошуувч (УХХ)-аар нэмэлт хүчилтөрөгчтэй эсвэл хүчилтөрөгчгүйгээр хийдэг бүх төрлийн амьсгалуулалтанд хамаарна.

Амаар-хамарлуу хийх амьсгал нь амаар-ам руу амьсгалуулахын оронд хэрэглэж болдог үр дүнтэй арга юм. Энэ аргыг өвчтөний амны орчимд гэмтэлтэй, ам нь ангайхгүй эсвэл усан доор аврах үйлдэл хийх зэрэг тохиолдлуудад хэрэглэдэг.

Амаар трахеостомид үлээж амьсгал оруулахын үр дүн, эрсдэл, үр ашгийн талаар ямар нэгэн нотлогдсон мэдээлэл байхгүй ч өвчтөн трахеостом эсвэл түр гуурс тавиулсан байгаад аврах амьсгал шаардагдах үед дээрх аргаар амьсгалуулж болох юм. Уут-хошуувчаар амьсгалуулалт хийхэд зохих хэмжээний туршлага дадлагатай байх шаардлагатай.

Ганцаараа ажиллаж буй аврагч нь өвчтөний эрүүг урагшлуулж амьсгалын зам чөлөөлөхийн зэрэгцээ хошуувчийг нягт наалдуулан барих хэрэгтэй. Ийм аргыг цианид юмуу бусад хорт зүйлс тархах осолтой онцгой хэсэгт ажилладаг мэргэжлийн бус аврагчдад эзэмшүүлбэл зохино. Мөн эмнэлгийн бус хүмүүст анхны тусламжийн гүнзгийрүүлсэн ба давтан сургалтаар уут-хошуувчийн амьсгалуулалтын дадал эзэмшүүлэх боломжтой. Үүнийг эмнэлгийн мэргэжилтнүүдэд заадгийн адилаар зохион байгуулах шаардлагатай.

В. 2.8. Цээж шахалт

Цээж шахалт нь цээжний доторх даралтыг ихэсгэх ба зүрхийг шууд шахах байдлаар цусны урсгалыг сэргээнэ. Цээж шахалтаар артерийн систолын даралт дээд тал нь 60-80 мм муб хүрдэг ч, харин диастолын даралт бага хэвээр байдаг тул дундаж даралт нь гүрээний артерид 40 мм МУБ-аас илүүгүй байдаг. Цээж шахалт нь тархи, зүрхэнд бага боловч цусны эргэлтийг сэргээж дефибрилляц амжилттай болох суурь нь болж өгдөг. Энэ нь ялангуяа үхэдхийн унаснаас хойш 5 минутын дотор дефибрилляц хийх боломжгүй үед нэн чухал ач холбогдолтой. Цээж шахалтын тоо, шахалт-амьсгалуулалтын харьцаа, бүтэн цикл (нэг шахалт эхэлснээс дараагийн шахалт эхлэх хүртэлх)-ийн хугацаа ба шахалтын үр дүн зэрэг цээж шахалтын физиологийн тухай мэдээллүүд голдуу амьтан дээр хийсэн туршилтад үндэслэсэн байна. Гэсэн хэдий ч 2005 оны Олон улсын зөвлөлдөх хурлаас доорх дүгнэлтүүдийг гаргажээ:

Цээж шахалтыг хийж эхлэх тутамд аврагч нь өөрийн гарыг ―цээжний төв хэсэгт‖ нэн даруй байрлуулах

Цээж шахалтыг минутанд 100 удаагийн давтамжаар хийх

Насанд хүрэгсдэд цээжийг 4-5 см гүн хотолзтол шахах

Шахалт бүрийн дараа цээж бүрэн өргөгдөж байх

Шахалт болон сулралтын хэмнэл ижил байх

Цээж шахалтыг тасалдуулахгүй хийх

Гүрээний ба цавины судсанд лугшилт тэмтрэгдэх нь цусны эргэлт үр дүнтэй байгаагийн илэрхийлэл гэж найдаж болохгүй.

Насанд хүрэгсдийн цээж шахалт хийхэд гарыг чухамхаана байрлуулах талаар хангалттай нотолгоо байхгүй байна. Өмнөх заавруудад нэг хуруугаар өвчүүний доод төгсгөлийг олоод нөгөө гарыг гулгуулан түүнд тулгаж өвчүүний доод хэсгийголно гэж заасан байдаг. Харин одоогийн удирдамжаар ―Нэг гарын алгаа цээжний төв хэсэгт тавьж нөгөө гарын алгыг түүний дээр давхцуулна‖ гэж заагаад дадлагын явцад үзүүлж өгвөл эмнэлгийн болон эмнэлгийн бус аврагчид өвчүүний доод хэсгийг олоход төвөггүй болох юм. Цээж шахалтын хэмнэл гэдэг нь нэг минутанд шахалт хийх нийт тоо биш харин шахалт хийх хурдыг заасан ойлголт юм. Амьсгалын зам чөлөөлөх, аврах амьсгал хийх, AТД-ын үзүүлэлт харах зэргээр тасалдуулах нь шахалтын тоонд нөлөөлнө. Эмнэлэг хүртэлх амилуулах тусламжийн жишээн дээр хийсэн судалгаанд цээж шахалт 100-120/мин хурдаар хийсэн боловч амилуулах үйлдлийн явцад үе үе завсарлаж тасалдсаны улмаас дунджаар 64/мин болсон байдаг.

В. 2.8. Шахалт-амьсгалуулалтын харьцаа

Цээж шахалт ба амьсгалуулалтын харьцаа хэд байх нь тухайн хүний тавиланд хэрхэн нөлөөлсөн талаар хангалттай нотолгоо байхгүй юм. Амьтан дээр туршсанаар 15:2 байх нь зөв гэсэн байхад дээрх үзүүлэлтийг математик загварт оруулахад 30:2 байх нь цусны эргэлт ба хүчилтөрөгч хүргэлтийн хамгийн зохистой харьцаа болно гэж нотолж байгаа юм. Эмнэлгээс гаднах нөхцөлд нэг аврагч насанд хүрэгсдэд буюу хүүхдэд 30 шахалт, 2 амьсгал гэсэн харьцаагаар амилуулах тусламж үзүүлэхийг зөвлөдөг. Энэ нь цээж шахалт тасалдахыг багасгаж гипервентиляц үүсгэхгүйгээс гадна сургалт явуулах, дадлага эзэмшүүлэх ажлыг хялбаршуулах сайн талтай байна.

В. 2.9. ЗАА-ыг зөвхөн шахалтаар хийх

Эмнэлгийн мэргэжилтэн, мэргэжлийн бус аврагчид зүрх нь зогссон хэн нэгэнд амаар-амруу нь амьсгалуулах нь тааламжгүй байдаг. Амьсгалуулалт хийхгүйгээр цээж шахах нь ЗАА огт хийгээгүйгээс ямагт илүү үр дүнтэй. Амьсгалын зам саадгүй байвал үе үе эхэр татан амьсгалах ба цээж суларч тэлэхэд бага ч гэсэн агаар орох зэргээр агаар сэлгэлт болдог байна. Минутын багахан эзэлхүүнтэй амьсгалуултаар ЗАА-ын үед амьсгалуулалт нэвчилтийн харьцааг алдагдуулалтгүй хангаж болох юм. Цээж шахалт, амьсгалуулалтыг хослуулах нь ЗАА-ын үндсэн аргачлал мөн боловч аврах амьсгал зөв хийх дадлага туршлагагүй мэргэжлийн бус аврагчид зөвхөн цээж шахах аргыг хэрэглэх нь зохимжтой.

В. 2.10. Хажуугийн сэргээх тогтвортой байрлал

Өөр өөрийн давуу талтай хэд хэдэн сэргээх байрлалын хувилбар байдаг. Бүх тохиолдолд тохирох нэг байрлал гэж үгүй. Энэхүү байрлал нь тогтвортой, гэхдээ эгц хажуу байрлалд дөхсөн, толгой доор, цээжинд даралт учруулахгүй, чөлөөтэй амьсгалах боломжийг олгохуйц байх ѐстой. Европын Амилуулахуйн Анагаахын Зөвлөлөөс гаргасан сэргээх хажуу байрлалд оруулах ажилбарын дараалал:

- Хэрэв өвчтөн нүдний шилтэй бол шилийг авах - Өвчтөний хажууд сөхөрч суугаад хоѐр хөлийг нь эгцэлнэ - Өөртөө ойр байгаа гарыг нь эгц өнцгөөр тэнийлгээд гарын нь алгыг дээш харуулж тохойгоор нугална (Зураг 14) - Нөгөө гарыг цээжин дээгүүр нь давуулж өөрийн талд байгаа хацарт нь хүргэнэ (Зураг 15) - Нөгөө гараараа цаад талын хөлийг өвдгөөр нь нугалж, эсрэг талын хөлийг дээгүүр нь давуулан татна (Зураг 16) - Гарыг нь хацарт нь нааж дарсаар хөлийг нь өөр рүүгээ улам лавшруулан шилбэ, шагайны дотор хашлагыг газарт хүртэл татаж биеийг нь хажуулдуулан эргүүлнэ - Дээр нь байгаа хөлийн түнх ба өвдөг нь тэгш өнцөгтэй байхаар байрлуулна - Амьсгалын зам чөлөөтэй байхаар толгойг нь гэдийлгэнэ - Толгой гэдийлгэсэн байрлалд гарыг хацарт нь тулгаж ивүүр болгон байрлуулна (Зураг 17). - Амьсгал жигд байгаа эсэхийг шалгана. Өвчтөн энэ байрлалд 30 минутаас илүү байвал доод гарын дарагдлыг чөлөөлөхийн тулд нөгөө хажуугаар нь эргүүлж дээрхтэй адил байрлалд оруулна.

Зураг 14. Өөртөө ойр байгаа гарыг нь тэгш өнцгөөр тэнийлгэж алгыг нь дээш харуулан тохойгоор нь нугална.

Зураг 15. Нөгөө гарыг нь цээжин дээгүүр нь давуулж, өөрийн талд байгаа

хацар нь хүргэнэ.

. Зураг 16. Нөгөө гараараа цаад талын хөлийг өвдгөөр нь нугалж эсрэг талын хөлийг дээгүр нь давуулан шилбэ, тавхайг газарт хүртэл татна.

Зураг 17. Хажуугийн сэргээх тогтвортой байрлалд оруулсан байдал

В.3. АМЬСГАЛЫН ЗАМ ГАДНЫ БИЕТЭЭР БӨГЛӨРӨХ

Амьсгалын зам гадны биетээр бөглөрөх (АЗГББ) нь гэнэтийн үхэлд хүргэх ховор боловч эмчилж амь аврах бүрэн боломжтой тохиолдол юм. Том хүн голдуу мах, загас мэтийн бүхэл хоолны зүйлээр хахдаг бол хүүхэд чихэр, жигнэмэг зэргээс гадна зоос, тоглоом зэрэг зүйлсийг залгиснаас болно. Хахах нь голдуу хооллолттой холбоотой байх тул хүмүүсийн дунд байхад тохиолдоно. Иймээс өртөгчийг ухаантай байх үед нь тусалж эхлэх боломжтой.

В.3.1. Хахсан хүнийг ялгаж таних

Амьсгалын зам бөглөрснийг эрт таних нь тавиланд нөлөөлөх гол хүчин зүйл учир үхэдхийн унах, зүрхний цочмог дутагдал, таталт зэрэг амьсгалын цочмог дутагдалд хүргэх шалтгаанууд, хөхрөлт, ухаан алдалт зэрэг бусад шалтгаанаас ялгах хэрэгтэй. Гадны биет нь амьсгалыг хагас юмуу бүрэн бөглөж болно. Хагас ба бүрэн бөглөрсөн үед гарч болох шинжүүдийг хүснэгт 1-ээс үзнэ үү. Хахсан хүнээс ухаантай байх үед нь ―Та хахаж байна уу?‖ гэж асуух хэрэгтэй.

Хүснэгт 1. Амьсгалын зам гадны биетээр бөглөрсөн зэргийг ялгах

Шинж Хагас

бөглөрөл

Бүрэн бөглөрөл

“Та хахаж байна уу?”

―Тийм" Ярьж чадахгүй, толгой дохиж

хариулна

Бусад шинж

Ярьж, ханиаж, амьсгалж байх

Амьсгалж чадахгүй/ Хяхнасан, бачуурсан амьсгал/ авиагүй

ханиалгах оролдлого / ухаан алдах АЗГББ-ийн ерөнхий шинж: хооллож байхад гэнэт эхлэх, осолдогч нь

хоолойгоо базах, шахах үйлдэл хийж магадгүй

В.3.2. Насанд хүрэгсдийн АЗГББ үед авах арга хэмжээний дараалал

1. Амьсгалын зам хагас бөглөрсөн шинжтэй байвал:

Ханиахыг нь дэмжих оролдлогоос өөр зүйл хийхгүй 2. Амьсгалын зам бүрэн бөглөрсөн, ухаантай байвал:

- Дараах байдлаар сээрэн дээр нь таван удаа дэлдэнэ o Өвчтөний ар хажууд зогсоно o Залгисан зүйл цаашлахгүй, амаар гарахыг хөнгөвчлөх зорилгоор сайтар бөхийлгөн нэг гараар түшинэ o Нөгөө гарынхаа алгаар далны нь хооронд сээрэн дээр нь таван удаа огцом дэлдэнэ

- Цохих бүрдээ гадны зүйл гарсан эсэхийг шалгана. Дэлдэлтээр бөглөрөлт суларвал заавал таван удаа цохих албагүй - Сээрэн дээр дэлдээд бөглөрөл гарахгүй бол хэвлийг доорх байдлаар таван удаа шахна (Зураг 18).

o Осолдогчийн ард зогсоод хоѐр гараараа хэвлийн дээд хэсгээр аюулхайгаар тэвэрнэ o Осолдогчийг бөхийлгөнө o Зангидсан гараар хүйс-аймхай мөгөөрс хоорондох зайд байрлуулна.

o Нөгөө гараараа дээрээс нь дарж арагш, дээш чиглэлээр огцом шахна o Энэ ажилбарын тав хүртэл удаа давтана

- Бөглөрөл гараагүй байвал сээрэнд таван удаа дэлдэх, хэвлийг таван удаа шахах байдлаар ээлжлэн үйлдэнэ.

Зураг 18. Хэвлийг бүслүүрдэн шахах

Осолдогч ухаан алдвал - Болгоомжтойгоор газарт хэвтүүлээд - ЯТБ-ийг даруй дуудна - ЗАА-г эхлүүлнэ Гүрээний судасны лугшилт тодорхойлох дадалтай эрүүл мэндийн ажилтан бол хахаж ухаан алдсан хүний гүрээний судас лугшиж байгаа эсэхээс үл хамааран цээж шахалт эхлэх хэрэгтэй (Алгоритм В.1.3)

В.3.3. АЗГББ-ээр хагас бөглөрөх

Хүчтэй, үргэлжлүүлэн ханиалгаж байгаа нь амьсгалд гадны биет орсон болон хагас бөглөрсний илрэл болдог. Ханиахад амьсгалын замд дотоод даралт ихээхэн нэмэгддэг тул бөглөрөл үүсгэж буй гадны биетийг гадагшлуулах магадлалтай. Энэ хэлбэрийн хахалтын явцад сээрэн дээр нь дэлдэх, хэвлий шахах зэрэг үйлдэл хийх нь гадны биет гаргаж чадахгүй харин харьцангуй ноцтой хүндрэл үүсгэж болох юм. Ийм үйлдлийг зөвхөн амьсгал бүрэн бөглөрсөн үед л хийнэ. Амьсгалын бөглөрөл бага байвал түүнийг өөрөө засартал хянаж хүлээх эсвэл даамжирч бүрэн бөглөрвөл дээрх аргачлалуудыг хэрэглэх заалттай.

В.3.4. АЗГББ-ээр бүрэн бөглөрөх

Хахах үед илрэх шинжүүд нь илэрхий бөгөөд төвөггүй танигдана. Ухаантай байгаа том хүн ба 1-ээс дээш насны хүүхдийг хахахад сээрэнд дэлдэх, цээж буюу

хэвлий бүслүүрдэн шахах үйлдэл үр дүнтэй байдаг. Амьсгал бөглөрлийн 50 орчим хувь нь дан ганц аргыг хэрэглэхэд засардаггүй боловч сээрэнд дэлдэх, хэвлий ба цээжийг бүслүүрдэн шахах үйлдлүүдийг ээлж дараагаар хослуулан хийхэд амжилт олох магадлал нэмэгдэнэ. Цогцос дээр хийсэн туршилт болон мэдээгүйжүүлэлтэд орсон сайн дурын хүмүүст хийсэн 2 судалгаагаар хэвлий шахахаас цээж шахах нь агаарын дээд замын даралтыг илүү нэмэгдүүлдэг нь нотлогджээ. Хахах үед цээж шахах аргачлал нь ЗАА-ийн цээж шахалттай адил байдаг учир хахаж ухаан алдсан хүнд ЗАА-ыг аль болох эрт эхлэхийг зааварчлан сургадаг байна. ЗАА хийх үедээ бөглөрөл үүсгэсэн гадны биет өвчтөний амны хөндийд сугарч гарч ирсэн эсэхийг үе үе шалгаж байвал зохилтой. Хахсаны улмаас ухаан алдах, зүрх зогсох тохиолдол төдий л олон биш байдаг тул ЗАА хийж буй бүх тохиолдолд амыг шалгах шаардлага байхгүй.

В.3.5. Хуруугаар гогодох

Амьсгалын замыг хуруу оруулж цэвэрлэх аргад үнэлгээ өгсөн судалгаа байхгүй, харин энэ ажилбарыг хийх явцад өртөгчид ба аврагчдад гэмтэл учруулсан 4 тохиолдол бүртгэгдсэн байна. Иймд гадны биет цухуйж харагдахгүй бол таамгаар хуруу оруулж цэвэрлэх оролдлого хийхгүй нь дээр.

В.3.6. Дараагийн ажиглалт, эмнэлгийн тусламж

АЗГББ-ийг амжилттай чөлөөлсний дараа амьсгалын дээд, доод замд гадны биет үлдэж хожим хүндрэл үүсгэх аюултай байдаг. Өвчтөнд ханиах, залгихад төвөгтэй байх ба хоолойд юм тээглэх мэдрэмж хэвээр байвал эмчид үзүүлж онош тодруулах шаардлагатай. Хэвлий шахах үйлдлээс дотор эрхтэн гэмтэж болох учир ийм үйлдэл хийлгэсэн өртөгчийг эмчид заавал үзүүлж зөвлөгөө авна.

В.4. ЦЭЭЖНИЙ ГАДНААС ХЭРЭГЛЭХ АВТОМАТ ТОХИРУУЛГАТ ДЕФИБРИЛЛЯТОР

В. 4.1. Удиртгал

Энэ хэсэгт хэнхэрцгийн гаднаас үйлчлэх автомат тохируулгат дефибриллятор (AТД) хэрэглэж дефибрилляц буюу цэнэгэн сэдээлт хийх тухай өгүүлнэ. AТД-ыг эмнэлгийн ажилчид болон мэргэжлийн бус аврагчид амилуулах цогц тусламжийн бүрдэл болгон ашиглана. Харин гар тохируулгат дефибрилляторыг амилуулах лавшруулсан тусламж (АЛТ)-ийн үед хэрэглэх нь зохистой. Дефибрилляц нь өндөр хүчдэлтэй цахилгаан цэнэгийг зүрхний булчин дундуур нэвтрүүлж зүрхний булчинг жигд туйлшралгүй (деполяризац) болгосноор хэвийн цахилгаан идэвхжлийг сэргээдэг юм. Цэнэгэн сэдээлтийн дараа 5 сек дотор зүрхний ховдлын жирвэлзэл эсвэл ховдлын тахикарди (ХЖ/ХТ) арилж хэвийн агшилт сэргэснээр дефибрилляц амжилттай боллоо гэж тооцно. Иймд дефибрилляц нь цус эргэлтийг эргэн сэргээх зорилготой юм. Дефибрилляци хийх аргачлал, энэ эмчилгээний технологи, техникийн дэвшил хурдацтай хөгжиж байна. AТД нь одоо үед дуут заавартай үйлдвэрлэн гаргадаг тул аврагчидад мэдээлэл, зааварчлага өгдөг болсон, цаашид улам илүү өвөрмөц тодорхой заавар өгдөг болно. ЗАА-т хийж байх зуур зүрхний хэмийг дефибриллятораар хянан илрүүлдэг байх нь дефибрилляцийг цаг алдалгүй эхлүүлэх боломж олгох юм. Мөн долгионы шинж чанарыг шинжилснээр цэнэгэн сэдээлт хийх тохиромжтой хугацааг тодорхойлох боломжтой болно.

В. 4.2. Амилуулах гинжин дарааллын чухал хэсэг

Дефибрилляц нь амилуулах гинжин дарааллын чухал түлхүүр хэсэг бөгөөд ХЖ/ХТ, зүрх зогссон үед тавилан сайжруулах, амь аврах үйлдлүүдийн нэг болно. Цаг алдах тутам дефибрилляцийг амжилттай хэрэгжүүлэх, эмнэлэгт амьд хүргэх боломжийг бууруулдаг бөгөөд дефибрилляцыг эрт эхлүүлэх бололцоотой байх нь зүрх зогссоноос үүдэлтэй амь эрсдэхээс аврах үндсэн хүчин зүйлүүдийн нэг мөн. Үхэдхийн унаснаас хойш хамт байгсад ЗАА хийгээгүй үед дефибрилляц хийх хүртэл алдсан минут бүр нас барах магадлалыг 7-10%-р нэмэгдүүлдэг байна. ЭЯТ-ийн систем хөгжсөн улс орнуудад дуудлага авсан эхний минутад парамедикууд очиж дефибрилляц хийх боломжтой байдаг. Харин сургалтад хамрагдсан эмнэлгийн бус аврагчид AТД хэрэглэж дефибрилляц хийх арга зам өргөн дэлгэрч байна. ЭЯТ-ийн системд сургагдсан мэргэжлийн бус аврагчдыг дайчлан оролцуулах замаар зүрх зогссон мөчөөс дефибрилляц хийх хүртлэх хугацааг 3 минут хүртэл богиносгосноор амилуулах тусламж авагсад сэхээний тасаг болон эмнэлгээс эрүүлжиж гарах хувь 75% хүртэл нэмэгдсэн үзүүлэлт байдаг. Эмнэлэг дотор ч мөн энэ хандлагыг баримтлан эмнэлгийн бусад мэргэжилтнүүд мэргэшсэн багийнхан ирэхээс өмнө AТД ашиглан дефибрилляц хийснээр дээрх үзүүлэлт мөн сайжирсан юм. Хамт байгсад нь ЗАА хийж байгаа тохиолдолд зүрхний хэвийн үйл ажиллагаа сэргэх хувь нь зүрх зогссоноос дефибрилляц хийх хүртэлх хугацаанд минут тутамд 3-4%-аар- буурдаг ажээ. Энэ нь ЗАА арга хэрэглээгүй үеийнхээс (минут тутамд 7-10%) харьцангуй дээр үзүүлэлт юм. Эмнэлгээс гадуур нөхцөлд эрсдэгчдийн эргэн тойронд хамт байгсад ЗАА хийснээр амилуулах бололцоо хоѐроос гурав дахин ч нэмэгдэх болно. Эмнэлгийн ажилтнууд дефибрилляц хийхэд суралцаж, энэхүү төхөөрөмжөөр хангагдсан байх бөгөөд шаардлагатай тохиолдол бүрт дефибрилляц, ЗАА хийхийг нь дэмжин урамшуулж байх ѐстой . АТД-г эмнэлгийн бүх тасаг хэсэг, амбулаторийн хүн олноор цуглардаг газарт байрлуулж, ЗГЗ тохиолдолд эрт үед дефибрилляц хийх бололцоотой байх нь зүйтэй. Мөн ажилтнууд нь AТД хэрэглэхэд бэлтгэгдсэн, ЯТБ ирэхийн өмнө ядахдаа цээж шахах үйлдэл хийдэг байвал эрт үеийн дефибрилляцын үр дүн улам сайжирна.

В. 4.3. Цээжний гаднаас хэрэглэдэг АТД

Цээжний гаднаас хэрэглэх дефибриллятор нь өндөр технологитой, компьютержсэн найдвартай хэрэгсэл бөгөөд эмнэлгийн болон мэргэжлийн бус хүмүүст энэхүү төхөөрөмжийг хэрхэн хэрэглэх дуут ба зурган заавар өгдөг юм. Автомат дефибрилляторыг ―ЗАСА-ийн хөгжлийн явцад ХЖ ба зүрх зогсолтыг сэргээх эмчилгээнд гарсан хамгийн онцгой дэвшил, ололт мөн‖ гэж тодорхойлсон байдаг. АТД-ийн зай хураагуурын чадлыг нэмэгдүүлэх, хэм алдалтыг шинжлэх программ хангамжийг боловсронгуй болгох зэрэг дэвшилтэт технологи ашигласан нь харьцангуй хямд, хялбар ажиллагаатай зөөврийн дефибрилляторыг өргөнөөр үйлдвэрлэх боломж олгосон юм.

В. 4.4. Автоматаар хэм шинжлэх

Цээжний гаднаас хэрэглэх автомат дефибриллятор нь зүрхний давтамж, далайц зэрэг ЗЦБ-ийн хэд хэдэн үзүүлэлтийг задлан шинжлэх микропроцессортой. Зарим AТД нь өвчтөний ба бусад хөдөлгөөнийг мэдрэхээр програмчлагдсан байна. Цаашид технологийн дэвшил нь AТД-ыг цээж шахах явцад шахалтын тоо ба

хөдөлгөөний гүнийг мэдэрч илэрхийлэх боломжтой болгосноор АСТ-ийн чанарт дэвшилт гарна. Цээжний гаднаас хэрэглэх автомат дефибриллятораар олон өвчтөний зүрхний хэмийн бичлэгийг үнэлж үзэхэд зүрхний хэмийн аливаа өөрчлөлтийг алдаагүй үзүүлсэн байна. AТД-ыг синхрон (зүрхний хэмнэлтэй эвсүүлсэн) цохилт хийхээр бүтээгээгүй боловч бүх AТД-ууд ХТ-ийн үед зүрхний хэм ба R шүдний хэлбэр нь урдаас тогтоосон тоо, дүрс, хэмжээнээс хэтрэхэд цохилт өгөх шаардлагатайг заах бололцоотой.

В. 4.5. AТД-ыг эмнэлгийн нөхцөлд хэрэглэх

2005 онд болсон олон улсын зөвлөлдөх уулзалтын үед AТД- болон гар тохируулгат дефибрилляторыг (ГТД) эмнэлэгт хэрэглэсэн талаар харьцуулсан судалгаа хараахан хийгдээгүй байна. Насанд хүрэгсдийн дунд хийсэн хоѐр судалгаанд эмнэлэг дотор цохилт хийх заалттай хэм бүхий зүрх зогсолтын үед AТД-ын програмаар дефибрилляц хийхэд ГТД дангаар нь хэрэглэснээс сэргээх үр дүн илүү байсныг үзүүлсэн байна. Маникен дээр хийсэн судалгаагаар AТД хэрэглэхийг ГТД-тай харьцуулан судлахад гурван цувраа цохилт хийх шаардлагатай болох магадлал ихэссэн мөн дээрх цохилтыг хийх хугацаа нь уртасч байсан байна. Харин маникен дээр зохиомлоор зогсоолт хийж судлахад АТД нь ГТД-тай харьцуулахад дефибрилляцын угсруулан хийх хугацаа нь богино байсан. Хяналтын монитор байхгүй эмнэлгийн энгийн ор юмуу амбулаторид өвчтөний зүрх зогсоход дефибрилляц хийх хугацаа хожимдох тохиолдол байдаг. Ийм нөхцөлд ЭЯТБ ирж дефибрилляц хийх хүртэл хэсэг хугацаа алдах нь бий. Хэдийгээр энэ талаар хийсэн судалгаа цөөн байгаа боловч ажилчид нь зүрхний хэмийн аминд осолтой алдагдлыг ялгах туршлагагүй, дефибрилляц олонтой хийдэггүй эмнэлгийн тасаг хэсгүүдийг автомат дефибриллятороор хангаж дефибрилляцийг эрт (ЗГЗ-оос хойш 3 мин дотор) хийдэг байх нь зүйтэй болно. Энэ шинэ төхөөрөмжөөр тоноглох үед үр дүнтэй сургалт, давтан сургалтууд хийх тогтолцоо бүрдсэн байх хэрэгтэй. Эмнэлгийн аль ч хэсэгт үхэдхийн унаснаас хойш 3 минут дотор дефибрилляцын анхны цохилт хийж чадах хангалттай тооны ажилчдыг сургах шаардлагатай байдаг. Эмнэлэгт өвчтөний зүрх гэнэт зогсож, унаснаас хойш цэнэгээр анхны цохиулалт хийх хүртлэх хугацааг бүртгэж үр дүнг нь хянаж байвал зохино.

В. 4.6. Дефибрилляцын үед хүчилтөрөгчийг осолгүй ашиглах

Хүчилтөрөгчөөр баялаг орчинд дефибрилляторын туйлт жийрэг хөндий тавигдаж оч хаяснаас гал гарах аюултай. Энэ шалтгаанаар гал ноцож өвчтөн хүчтэй түлэгдсэн хэд хэдэн тохиолдол бүртгэгдсэн байдаг юм. Дефибрилляц хийж байхад гал гарах ослыг багасгахаар доорх арга хэмжээнүүдийг авна. - Хүчилтөрөгчийн хошуувч, хамрын гуурсыг салгаж өвчтөний цээжнээс 1 метрээс хол зайд тавина - Цагаан хоолойн гуурс болон амьсгалын бусад хэрэгслүүдэд холбосон вентиляцын уутыг салгалгүй үлдээнэ. Эсвэл цагаан хоолойн гуурс, төвөнхийн углавч, хос гуурс зэргээс уут-хошуувчийн хэрэгслийг салгаад дефибрилляц хийх үед өвчтөний цээжнээс 1 метрээс илүү зайд тавина. - Хагалгааны өрөө, эрчимт эмчилгээний тасагт өвчтөн зохиомол амьсгалын аппаратанд холбоотой байвал цээж шахах үйлдэл, амьсгалын эзэлхүүн оролтод саад болохгүй тохиолдолд амьсгалын хүрээний хуниаст хоолойг цагаан хоолойн гуурснаас салгахгүй. Харин саад болж байвал амьсгалын аппаратыг амьсгалуулагч

уутаар орлуулан үлдээх буюу эсвэл гуурснаас салган 1 метрээс доошгүй зайнд холдуулах хэрэгтэй. - Амьсгалын аппаратын хоолойг салгах үед хүчилтөрөгчийн хүчтэй урсгалаар үлээх тул аппаратыг бүрэн унтрааж зогсоосон байх нь зүйтэй. Хэвийн ажиллагаатай үед цагаан хоолойн гуурсанд холбоотой байгаа эрчимт эмчилгээний тасгийн амьсгалын аппаратын үүсгэж буй хүчилтөрөгчийг дефибрилляцын хэсгээс түргэн зайлуулах бүрэн боломжтой. Эрчимт эмчилгээнд байгаа өвчтөнд хүчилтөрөгчийн хангамж хүрэлцээтэй байлгахын тулд амьсгал гаргалтын төгсгөлийн эерэг даралт өгөх хэрэгтэй. Кардиоверсийн үед өөрийн эргэлт нь цусыг хүчилтөрөгчөөр сайн хангах чадваргүй байвал цохиулах үед өвчтөнг аппаратаас салгахгүй байх нь чухал юм. - Дефибрилляцын үед оч хаях эрсдлийг багасгах хэрэгтэй. Онолын хувьд дефибрилляцын өөрөө наалддаг туйлт жийрэг нь гараар шахаж байрлуулдаг жийрэгтэй харьцуулахад оч хаях нь бага байдаг.

В. 4.7. Цээж-электродын хүрэлцлийг хангах аргачлал

Дефирилляцийг зөв аргачлалаар хийж, сэдээх цэнэгийн урсгал цээжний эдийн эсэргүүцлийг хялбар нэвтрүүлж жирвэлзэж буй миокардын дундуур гүйцэд дайран өнгөрүүлэх зорилготой. Цээжний эсэргүүцэл биеийн жингээс хамаарч мэдэгдэм хэлбэлздэг боловч том хүнд 70-80 омега орчим байна. Доор дурьдаж буй техник аргачлалууд нь туйлт электродуудыг цээжний эдийн эсэргүүцэл хамгийн бага байхуйцаар байрлуулж тавихад чиглэсэн юм.

В. 4.7.1. Цээжний үсийг хусах

Үсэрхэг цээжтэй хүнд туйлт электрод ба арьсны завсарт зай гарснаар электрод-арьсны хүрэлцлийг бууруулна. Үүний улмаас эсэргүүцэл ихэсч дефибрилляцын үр дүнг багасгахын зэрэгцээ туйлт электрод арьс хоѐрын завсар ба хоѐр электродын хооронд ч оч хаяж өвчтөний цээжийг түлэх аюултай. Электрод тавих хэсгийн үсийг яаралтай хусах хэрэгтэй боловч гарын дор хусах хэрэгсэл бэлэн байхгүй тохиолдолд дефибрилляцыг хойшлуулах шаардлагагүй. Цээжний цохиулах хэсгийн үсийг хусахад эдийн эсэргүүцэл бага зэрэг буурдаг ба зүрхний төлөвлөгөөт цэнэгэн сэдээлт эмчилгээ хийхэд энэ нь илүү тохиромжтой гэж зөвлөдөг.

В. 4.8. Электродын байрлал

Хүн болон амьтан дээр хийсэн туршилтаар ХЖ/ХТ болон зүрх зогссон тохиолдолд туйлт электродын байршил нь цусны эргэлтийг эргэн сэргээхэд тодорхой нөлөөтэй болох талаар судалгаа байхгүй байна. Дефибрилляц хийх үед гүйдлийн хамгийн их хүч нь жирвэлзэж байгаа зүрхний булчингийн хэсгээр дайрч өнгөрөхүйцээр электродыг байрлуулах нь зохимжтой. Арьсаар нэвчих үйлдэлтэй эмийн наалтууд дээр электродыг байрлуулбал электродыг хөндийрүүлэн, оч хаяж түлэх үйлдэл үзүүлж болзошгүй тул эмтэй наалтуудыг электрод тавихын өмнө салгаж аваад арьсыг арчиж цэвэрлэх хэрэгтэй. Ховдлын хэм алдалтын үед туйлт электродыг ―өвчүү-оройн‖ байрлалд тавина. Өвчүүний электродыг өвчүүний баруун талд эгэмний доор, зүрхний оройн электродыг зүүн суганы дунд шугамаар ЗЦБ-ийн V6 түвшин, эмэгтэйд бол хөхний түвшинд байрлуулна. Ийнхүү байрлуулахад цэнэгийн урсгал хөхний эдээр дайрдаггүй. Энэ электродыг аль болох хажуу тал руу тавих нь их чухал байдаг.

В. 4.9. Амьсгалын нөлөөлөл

Амьсгалалтын явцад цээжний эсэргүүцэл өөрчлөгддөг бөгөөд амьсгал гаргасан үед хамгийн бага байдаг тул бололцоотой бол амьсгалын мөчлөгийн чухам энэ үед дефибрилляц хийхийг хичээх хэрэгтэй. Амьсгал гаргалтын төгсгөлийн эерэг даралт байх нь цээж нэвтлэх эсэргүүцлийг ихэсгэдэг тул дефибрилляцын үед түүнийг аль болохоор багасгах нь зүйтэй. Амьсгал гаргалтын төгсгөлийн эерэг даралт нь ялангуяа багтраа өвчтэй хүнд их байх учир ийм үед дефибрилляторын туйлын цэнэгийн хүчийг нэмж өгнө.

В. 4.10. Туйлт электродын хэмжээ

Эмнэлгийн тоног төхөөрөмжийн хөгжлийн холбооноос насанд хүрэгсдэд бариултай болон өөрөө наалддаг туйлт электродын голч хэмжээ нь 8-12 см байх нь сайн гэж зөвлөж байна. 12 см голчтой туйлт электрод хэрэглэх нь 8 см-ийн голчтойг хэрэглэснээс илүү үр дүнтэй. Стандартын дагуу үйлдвэрлэсэн AТД-ууд нь 8-аас дээш насны хүмүүст хэрэглэхээр тохируулагдсан байдаг. 1-8 насны хүүхдэд хүч сулруулагчтай, эсвэл хүүхдэд зориулсан электрод хэрэглэнэ. Хэрэв ийм электродгүй бол ерийн электродыг цээжнээс хэт давахгүй байхаар байрлуулан хэрэглэнэ. AТД-ыг 1 хүртэлх насны хүүхдэд хэрэглэхгүй.

В. 4.11. Дефибрилляц ба ЗАА хийх дараалал

Өмнөх заавруудад цохиулалт хийж болох хэмтэй бүх тохиолдолд яаралтай дефибрилляц хийхийг зөвлөдөг байсан бол саяхны нотолгоогоор үхэдхийн унаад удсан үед дефибрилляцаас өмнө ЗАА хийх нь үр дүнтэй гэж үзэж байна. Эмнэлзүйн судалгаагаар амилуулалтын өмнөх хугацаа 3-5 минутаас илүү байвал яаралтай тусламжийн мэргэжсэн ажилтан буюу ЯТБ-ийн эмч нар 1.5-3 минут ЗАА хийснээр өвчтөний амь насыг аврах магадлалыг нэмэгдүүлдэг ба эмнэлгээс гадна ХЖ/ХТ болсон өвчтөний 1 жил амьдрах хугацаа шууд дефибрилляц хийснээс илүү байгаа нь нотлогджээ. Уналтаас хойших хугацаа урт (>5 минут) байсан тохиолдолд ЯТБ-ийн ажилтнууд дефибрилляцын өмнө 2 минут орчим ЗАА хийх (30:2-оор таван удаа давтах) нь зүйтэй. Уналтаас хойших хугацааг зөв тогтооход ихэнхдээ бэрхшээлтэй байдаг учраас ЯТБ-ийн ажилтнууд уналтын хугацаа тодорхойгүй тохиолдол бүрт дефибрилляцын өмнө дээр заасан хугацаагаар ЗАА хийх хэрэгтэй гэсэн зааварчилгааг сургалтын явцад эзэмшсэн байвал зохино. Нотолгоо харьцангуй бага байгаа тул дефибрилляцын өмнө ЗАА хийх удирдамжийг орон нутгийн нөхцөл, байдалд зохицуулан ЯТБ-ийн удирдлагууд шийдвэрлэж болох юм. Мэргэжлийн бус аврагчид юмуу хамт байгсдаас ЗГЗ-ыг эхэлж мэдсэн хүмүүс AТД–ыг аль болох эрт хийх хэрэгтэй. Эмнэлэг дотор зүрх зогссон үед хийхийг дэмжсэн юмуу татгалзсан нотолгоо байхгүй байна. Бид эмнэлэгт ЗГЗ-ыг мэдсэн тохиолдолд аль болох эрт дефибрилляц хийхийг зөвлөж байна. Энэ зааврын эхнээс нь аль болох зүрх шахалтыг тасалдалгүй хийхийг чухалчлан заасан билээ. Практикаас үзвэл үхэдхийн унасан тохиолдлын хугацааг зөв тогтооход хүнд байдаг учраас тохиолдол бүрд ЗАА-г хойшлуулалгүй хийж эхлэх нь зөв юм. Цээж шахах үйлдлийг зөвхөн зүрхний хэм шалгах юмуу цохиулалт хийх үед л завсарлаж болох ба цохиулалт хийсний дараа шууд дахин шахалтаа үргэлжлүүлнэ. Хоѐр аврагч ажиллаж байвал нэг нь АТД-ын электродыг цээж шахах үйлдэл дунд тавьж бэлтгэх хэрэгтэй. AТД ажиллуулагч нь хэм шинжилж, цохиулалт хийх шаардлагатайг тогтоосон даруйд цаг алдалгүй, түргэн хугацаанд цохиулалт хийх ба

энэ үед бүх аврагч нар өртөгчөөс салж холдсон байх ѐстой. Ганцаараа ажиллаж буй аврагч ЗАА дефибрилляцыг зөв хослуулахыг хичээнэ.

В. 4.12. Долгионы хэлбэр ба цохиулах хүчний түвшин

Дефибрилляцаар зүрхний булчинг бүхэлд нь хамарсан жирвэлзлийг арилгаж, ХЖ-ийн долгионыг үгүйсгэн өөрөө үүсэх синхрон цахилгаан идэвх, зохицолтой агшилтын хэм тогтоох шаардлагатай юм. Жирвэлзлийг бүрэн арилгах хүчдэлтэй байхын зэрэгцээ миокардад хамгийн бага гэмтэл учруулахуйц хүчдлийг сонгох нь чухал байдаг. Тохирох хүчийг зөв сонгосноор дахин цохиулах тоог цөөрүүлж зүрхний булчиндучруулах гэмтлийг багасгах учиртай. Арав гаруй жилийн өмнө гарсан зөвлөмжөөс хойш одоо үед хоѐр фазтай цохиулалтыг илүү чухалчилж байна. Нэг фазтай долгионт дефибриллятор үйлдвэрлэхийг зогсоосон боловч зарим газар тэр төхөөрөмжүүд одоо хүртэл ашиглагдсаар байна. Нэг фазтай дефибриллятор нь нэг туйлт гүйдэл гаргана. Нэг фазтай гүйдлийн долгион нь хоѐр үндсэн хэлбэртэй байдаг бөгөөд хүчний урсгал нь уруудан тэг түвшинд очдог синусоид хэлбэрт нэг фазын долгионыг (СХНФД) илүү олонтаа хэрэглэдэг юм (Зураг 19).

Зураг 19. Уруудан дуусах нэг фазтай синусоид долгион

Нэг фазтай огтлогдсон огцом тасрах долгионы хэлбэр (НФООД) нь гүйдлийн эрчим тэг түвшинд хүрэхийн өмнө электрон таслалтаар огцом зогсдог (Зураг 20).

Зураг 20. Нэг фазтай огтлогдсон огцом тасрах долгион

Хоѐр фазтай дефибриллятор нь цохиулалтын эхний үед тодорхой хугацаанд эерэг чиглэлд гүйдэл өгөх ба үлдэх миллисекундын хугацаанд сөрөг чиглэлийн гүйдэл өгнө. Хоѐр фазтай долгионы хоѐр үндсэн хэлбэр байдаг. Тухайлбал: хоѐр фазтай огтлогдсон огцом тасрах (ХФООТД) (Зураг 21) ба шулуун шугамын хоѐр фазтай долгион (ШШХФД) (Зураг 22) юм.

Зураг 21. Хоѐр фазтай огтлогдсон огцом тасрах долгион

Зураг 22. Шулуун шугамын хоѐр фазтай долгион

Хоѐр фазтай дефибриллятор нь цээж нэвтлэх эсэргүүцлийн өргөн хэлбэлзэлд тохирох долгионы хүч, үргэлжлэх хугацааг зохицуулна. Эхний ба хоѐр дахь долгионы үргэлжлэх хугацааны харьцаа болон долгионы дээд далайцын хэмжээ тодорхой тогтоогдоогүй. Мөн ХЖ-ийг зогсоох долгионы хэлбэр хүч, үргэлжлэх хугацааг нарийн тогтоогоогүй байна. Удаан үргэлжилсэн ХЖ/ХТ-г эмчлэхэд анхны цохилтын үр дүн нэг фазтай долгионоос хоѐр фазтайд илүү байдаг учир бололцоотой бол хоѐр фазтайг нь хэрэглэх нь зүйтэй юм. Хоѐр ба нэг фазтай долгионд нэн тохиромжтой хүчдлийн түвшин бас тодорхойгүй байна. Зөвлөмжүүдийг шинэ тутам хэвлэгдэн гарч буй ном хэвлэлийн тойм, судалгаануудын үр дүн дээр үндэслэн боловсруулна. Дефибрилляцийн хүчдлийг зориудаар сонгодог ч үр дүн нь зүрхний булчингаар нэвтрэх гүйдлээр тодорхойлогдоно.

В.4.13. Анхны цохиулалт

Зүрх зогсоод удсан тохиолдолд дефибрилляцын үр дүн нь нэг фазтай огтлогдсон огцом тасрах долгионоор 200Ж-аар (жоуль) цохиулахад 54-63%, нэг фазтай уруудан дуусах синусоид долгионоор 200Ж-аар цохиулахад 77-91% байжээ. Нэг фазтай долгионоор үр дүн бага байгаа учраас нэг фазтай дефибрилляцыг хэрэглэх үед анхны цохилтын хүчийг 360Ж-аар сонгон авахыг зөвлөдөг. Гүйдлийн хүч их байхад зүрхний булчинд учруулах гэмтэл илүү байж болох боловч цусан хангамжийг сэргээх зөв хэмнэлийг үүсгэх нь хамгийн чухал билээ. Хоѐр фазтай долгионы нэг хэлбэр нөгөөгөөсөө давуу гэсэн нотолгоо байхгүй. ХФООТД-оор 150-200Ж-аар цохиулахаданхны цохиулалт 86-98% үр дүнтэй байхад ШШХФД-оор 120Ж-аар хүчээр өгөхөд үр дүн 85% байгаа боловч энэ үр дүн нь албан ѐсоор хэвлэгдээгүй байна. Хоѐр фазтай анхны цохиулалт ШШХФД -д 120Ж-аас багагүй, ХФООТД -д 150Ж-аас багагүй байвал зохино. Ер нь хоѐр фазтай гүйдлийн анхны цохиулалт 150Ж-аас доошгүй байвал тохиромжтой байдаг. Хоѐр фазтай дефибрилляторын нүүрэн хэсэгт үр дүнтэй долгионы хэлбэр ба хүчийг үйлдвэрлэгчээс бичиж үзүүлсэн байдаг. Хэрэв тусламж үзүүлэгч уг хэрэгслийн үр дүнтэй байх хүчдэлийн хэмжээг мэдэхгүй байвал анхны цохиулалтыг 200Ж-аар өгөх хэрэгтэй. 200Ж гэдэг нь төдий л хангалттай биш хүч бөгөөд анхны ба давтан цохиулалтуудын үед хэрэглэж байсан хүчдэлүүдээс баримжаалсан хэмжээ юм. Одоо байгаа гар ажиллагаатай хоѐр фазтай дефибрилляторуудад энэ хэмжээг ашиглаж болно. Энэ нь зохистой бус харин баримжаалсан тун юм.

В.4.14. Зүрхний орчимд дэлсэх

Зүрхний орчимд дэлсэх аргыг хэрэглэх талаар сайн нотлогдсон судалгаа, баримт байхгүй байна. Зүрх орчимд дэлсэхэд үүсэх механик доргио нь зүрхний хэмийг жигдэрүүлэхүйц цахилгааны хүчдэл болон хувирч болох юм. Зүрхний хэм алдалт эхэлмэгц дефибрилляц үр дүнтэй болох босго секунд тутам өндөрсөж, үүсч буй цахилгаан хүчдэл нь хэдэн секундэд энэ босгоос доош ордог байна. Зүрх орчимд дэлсэх нь ХТ-ийг синусийн хэм болгон хувиргах илүү магадлалтай. Харин ХЖ-ийг дэлсэлтээр засах магадлал бага юм. Зүрх орчмын дэлсэлт амжилттай болсон бүх тохиолдол ХЖ эхэлснээс 10 секунд дотор хийсэн байдаг. Хүн гэнэт үхэдхийн унаж, зүрх нь зогссон тохиолдолд гарын дор дефибриллятор байхгүй бол зөвхөн ганц удаа л хийдэг ажилбар юм. Энэ нь ихэвчлэн өвчтөнд монитор залгаж байх үед тохиолдох магадлалтай. Энэ аргыг эзэмшсэн эмнэлгийн ажилтан зүрх зогссоныг мэдсэн тэр даруйд дээрх ажилбарыг гүйцэтгэвэл зохино. Гараа зангидаад чигчий хурууны талаар 20см орчим өндрөөс огцом хүчээр дэлсэх агшинд цэнэгэн импульс хэлбэрийн цочрол өгдөг байна.

В.4.15. AТД-ыг хэрэглэх дараалал (Алгоритм В.1.4)

1. Өвчтөн ба хажууд байгаа хүмүүсийн аюулгүй байдлыг хангах 2. Өвчтөн нь хариултгүй, жирийн амьсгалгүй байвал хэн нэгнийг AТД

авчруулах, тусламж дуудахаар явуул 3. АСТ хийх дарааллын дагуу ЗАА-ыг эхэл 4. Дефибриллятор ирмэгц: - Дефибрилляторыг асааж электродыг байрлуул. Хэрэв аврагч ганцаараа

биш бол энэ ажилбар хийж байхад ЗАА-ыг үргэлжлүүлж байх хэрэгтэй

- Дефибрилляторын дуут/зурган зааврын дагуу ажилла - Дефибриллятор хэм шинжилж буй үед хэн нэгэн өвчтөнд хүрэхгүй байхад

анхаар 5а. Цохиулах заалттай байвал: - Өвчтөнд хэн ч хүрээгүй байхыг анхаарах - Зааврын дагуу цохиулах даралтыг дарна (бүрэн автомат дефибриллятор

бол өөрөө шууд цохино) - Дуут/дүрст зааврын дагуу ажилла 5б. Хэрвээ цохиулах заалтгүй байвал: - ЗАА-ийг 30 удаа цээж шахалт, аврах амьсгалуулалтыг 30:2 харьцаагаар

үргэлжлүүлнэ - Дуут/зурган зааврын дагуу ажилла 6. AТД -ын зааврын дагуу доорх нөхцөл байдалд хүртэл ажиллана: - Мэргэшсэн багийн тусламж хүрэлцэн ирэх - Өвчтөн өөрөө жирийн амьсгалтай болох - Аврагч ядарч туйлдах

В.4.16. Дефибрилляцын өмнө ЗАА хийх

AТД бэлэн болмогц яаралтай дефибрилляц хийх нь ХЖ-ээс сэхээх нэн чухал үйлдэл мөн гэж бүхий л зааврууд ба сургалтад ямагт дурддаг. Гэтэл ЯТБ дуудлагаар ирэх хүртэлх хугацаа 5 минутаас илүү байвал дефибрилляцын өмнө ЗАА хийх нь сэхэх хувийг нэмэгдүүлдэг гэсэн нотолгоотой байна. Хэдийгээр нотолгоо болох судалгаа байхгүй ч, удаан хугацаанд зүрх зогссон тохиолдолд дефибрилляцийн өмнө ЗАА-г хэсэг хугацаанд хийж байсан эерэг үр дүнтэй туршлага баталгаа болж өгнө. Одоогоор хийгдсэн судалгаануудаас үзэхэд:

1. ЗАА нь яаралтай тусламжийн мэргэжсэн ажилтан интубац хийж амьсгалын замыг хамгаалж 100% хүчилтөрөгч өгч байсан нөхцөлд хийгдсэн байдаг, харин мэргэжлийн бус аврагч амаар-ам руу амьсгал хийж байхад дээрхийн адил өндөр үр дүнтэй амьсгалуулалт болдоггүй юм.

2. Дуудлага авсан мөчөөс AТД-ийг авчирж бэлэн болох хүртлэх хугацаа 5 минутаас хэтрэхээр бол ЗАА хийх нь зайлшгүй бөгөөд, уналт ба AТД бэлэн болохын хоорондох хугацааг яг бодитоор мэдэх бололцоо байдаггүй.

3. AТД ирэх үед хамт байсан хүн ЗАА-ыг сайн хийж байсан бол үүнийг цааш үргэлжлүүлэх шаардлагагүй харин энэ үед маш яаралтай цохиулалт хийнэ гэсэн зааврыг мөрдөн ажиллах ѐстой. Цээж шахалтыг эрт үед эхэлж тасралтгүй хийхийг чухалчлан үздэг.

В.4.17. Дуут заавар

АТД-ийн харагдах хэсгүүдэд дарааллыг тайлбарласан зааврыг байрлуулсан нь ―дуут зааврын дагуу үйлд‖ гэсэн анхааруулгатай байдаг. Эдгээрт дараах зааварчилгааг өгсөн байна:

Цохиулах заалттай ХЖ/ХТилэрсэн бол зөвхөн нэг удаа цохиулах

Цохиулалтын дараа судасны лугшилт, хэм, амьсгал шалгах шаардлагагүй. Цохиулалтын дараа ЗАА-ыг нэн даруй эхлэх (өөрийн цусны эргэлт байсан ч цээж шахалт хор учруулахгүй )

ЗАА-ыг 2 минутын турш хийсний дараа зүрхний хэм, амьсгал, судасны цохилт байгаа эсэхийг шалгана.

В.4.18. ―Нийтэд хүртээмжтэй дефибрилляц‖ хөтөлбөр

Нийтэд хүртээмжтэй дефибрилляц ба эрт үед нь AТД хийх хөтөлбөрүүд нь уналтын үед өвчтөний дэргэд байгсад ЗАА ба дефибрилляц хийж, эмнэлгийн бус нөхцөлд амь тэнссэн өвчтөний амь аврагдах хувийг ихээхэн нэмэгдүүлнэ. Энэхүү хөтөлбөрүүд нь аврагчдад яаралтай тохиолдлыг таньж мэдэх чадвар эзэмшүүлэх, ЯТБ-ийг идэвхжүүлэх, ЗАА болон AТД-ыг хэрэглэдэг болгоход чиглэнэ. Онгоцны буудал, нисэх онгоц, казинод богино хугацаанд тусламж үзүүлсэн болон цагдаагийн ажилтнуудыг тусламж үзүүлэгчээр дайчилсан тохиолдлын судалгаануудаас үзэхэд мэргэжлийн бус аврагчид AТД хэрэглэсний үр дүнд зүрхний ажиллагааг сэргээсэн хувь 49-74%-д хүрсэн гэж тэмдэглэсэн байдаг. Нийтэд хүртээмжтэй дефибрилляцын хөтөлбөрт хамрагдах зүйлс: - Тусламжийг төлөвлөн, аврагчдыг сайтар дадлагажуулсан байх - Амилуулах үйлдэл хийх хүмүүсийг ЗАА хийх ба AТД хэрэглэхэд сургах - Тухайн орон нутгийн ЭЯТ-ийн тогтолцоо, сүлжээтэй холбож өгөх - Хөтөлбөрийн үйл ажиллагааны чанарыг сайжруулах зорилгоор байнгын хяналт, үнэлгээ хийх. Нийтэд хүртээмжтэй дефибрилляц хөтөлбөрийн дагуу дефибрилляторыг олон нийтийн газар ялангуяа зүрх зогсох өндөр эрсдэлтэй газруудад суурилуулсан байх нь зүрх зогсолтоос сэхэж гарах хувийг нэмэгдүүлэх ач холбогдолтой. Хоѐр жилд нэгээс доошгүй удаа зүрх зогсолт тохиолдож болох магадлал бүхий (онгоцны буудал, казино, спорт цогцолбор, усан бассейн гэх мэт) газруудад уг хөтөлбөрийг хэрэгжүүлбэл зохистой гэж үзнэ. Эмнэлгээс гадуур зүрх зогсох тохиолдлын 80% орчим нь гэрийн нөхцөлд тохиолддог баримт байгаа нь нийтэд хүртээмжтэй дефибрилляц хөтөлбөрийн сэхээх хувийг хязгаарлагдмал болгодог. Гэрийн нөхцөлд AТД байрлуулах нь үр ашигтай болохыг нотолсон судалгаа хийгдээгүй байна.

В.5. АМЬСГАЛЫН ЗАМ ЧӨЛӨӨЛӨХ БА АМЬСГАЛУУЛАЛТ

В.5.1. Удиртгал

Амилуулах тусламж шаардлагатай өвчтөн ухаан алдсаны улмаас амьсгалын зам бөглөрсөн байх нь олонтаа тохиолддог ч заримдаа энэ нь зүрх амьсгал зогсох анхдагч шалтгаан болсон байдаг. Амьсгалын зам ба амьсгалыг түргэн шалгаж үнэлэх, сэргээх явдал нэн чухал юм. Ингэснээр хүчилтөрөгчийн дутлаар тархи ба бусад амин чухал эрхтэнд эргэшгүй өөрчлөлт орохоос сэргийлж чадна. Хүчилтөрөгчийг зохистой хэмжээнд хангахгүйгээр зүрхний үйл ажиллагаа, цусны эргэлтийг сэргээх боломжгүй байдаг. Хэрэв өвчтөний дэргэд дефибриллятор байгаа нөхцөлд, анхдагчаар зүрх зогссон үед болон маш яаралтай дефибрилляц хийх оролдлого хийх заалттай байгаа тохиолдлуудад энэхүү зарчим нь хамаарахгүй байж болох юм.

В.5.2. Амьсгалын зам бөглөрөх

В.5.2.1. Амьсгалын зам бөглөрөх шалтгаан

Амьсгалын зам хагас буюу бүрэн бөглөрсөн байж болно. Бөглөрөл нь хамар амнаас цагаан мөгөөрсөн хоолой хүртэл амьсгалын дээд замын аль ч түвшинд тохиолдож болох юм (Зураг 23).

Ухаангүй байгаа хүний амьсгалын зам залгиур орчимдоо бөглөрөх нь нэн түгээмэл байдаг. Саяхан болтол энэ бөглөрөл хэлний булчин суларч ар тийш унжиж залгиурын ар хананд тулж амьсгал саатуулдаг гэж тооцож байв. Ухаангүй байгаа хүний амьсгалын байдлыг мэдээгүйжүүлэг хийсэн хүнийхтэй жишиж үзсэн судалгаанаас харахад мэдээгүйжүүлгийн үед амьсгал бөглөрөх нь хэлнээс биш, төвөнхийн таглаа ба зөөлөн тагнай орчмын шалтгаантай байдаг нь тогтоогджээ. Мөн бөглөрөл нь бөөлжис, цус болон гадны биетээр ч үүсч болно. Амьсгалын дээд зам цочирсноос төвөнхийн агчил үүсдэг. Амьсгалын зам төвөнхөөс доош хэсэгт бөглөрөх нь элбэг биш боловч цэр ихээр хуралдах, салст хавагнах, гуурсан хоолой агчих, уушги хавагнах мөн ходоодны агуулагдахуун амьсгалд сорогдох зэргээс , амьсгалын зам бөглөрч болно.

Зүрх зогсох Ком

Гэмтэл

Анафилакси Гадны биет Түлэх бодис

Гадны биет

Халдвар Анафилакси

Гуурсан хоолойн багтраа Гадны биет Түлэх бодис Анафилакси

Түлэх бодис Анафилакси

Халдвар Живэх

Мэдрэлийн шок

Хэл арагшилж таглах

Хэл хавагнах Ам залгиур бөглөрөх Төвөнх агчих

Төвөнх, цагаан мөгөөрсөн хоолой бөглөрөх

Төвөнх гэмтэх

Төвөнх хавагнах

Гуурсан хоолой агчих

Уушгины хаван

Гэмтэл

Зураг 23. Амьсгалын зам бөглөрөх шалтгаан

В. 5.3. Амьсгалын замын бөглөрөлийг таних

Амьсгал бөглөрөл эхэн үедээ (шуугиан багатай) байвал мэргэжлийн бус хүмүүс төдийгүй эмнэлгийн ажилтан ч ажиглахгүй байж болно. ―Ажигла, чагна, мэдэр‖ гэсэн энгийн атлаа системтэй аргаар амьсгалын замын бөглөрлийг илрүүлж болно.

- Цээжний ба хэвлийн хөдөлгөөнийг ажигла - Ам, хамраар амьсгалсан агаар гарч байгааг чагнах ба мэдрэх

Амьсгалын зам хагас бөглөрөхөд ямагт шуугисан чимээ гарна. Амьсгал авалтын үеийн хяхнаа голдуу төвөнх юмуу түүнээс дээш хэсгийн бөглөрөлийн үед үүсдэг бол амьсгал гаргалтын шуугиан амьсгалын доод зам бөглөрөх, нарийсах үед сонсогдоно. Мөн бусад өвөрмөц чимээнүүд байдаг. Үүнд:

- Хорчигнох нь амьсгалын замын дээд хэсэгт шингэн, өтгөвтөр зүйл цугларснаас

- Хурхирах нь залгиур орчимд зөөлөн тагнай, төвөнхийн тагаар бөглөрөхөд - Хяхнах нь төвөнхийн хаван үүссэнээс болдог.

Амьсгалын зам бүрэн бөглөрсөн үед цээж, хэвлийн парадокс хөдөлгөөн буюу ―зөрүү‖ амьсгал гарна. Өвчтөн амьсгал авах оролдлого хийхэд цээж татагдан намсаж хэвлий тэлдэг бөгөөд гаргах оролдлогын үед эсрэгээр хөдөлнө. Жирийн амьсгал авах үед өрц доошилсны улмаас хэвлий дээш, гадагш тэлж цээж өргөгддөг. Амьсгал бөглөрлийн үед хүзүү, мөр орчмын булчин амьсгалд туслах хэлбэрээр агшиж харагдана. Жирийн ба парадокс амьсгалыг ялгахын тулд цээж, хэвлий, хүзүү зэргийг хамтад нь ажиглаж үзэх нь зүйтэй. Чагналтаар амьсгалын шуугиан сонсогдохгүй бол амьсгалын замын бүрэн бөглөрлийг үгүйсгэх шаардлагатай, харин шуугисан чимээтэй амьсгал нь амьсгалын зам хагас бөглөрсний шинж болдог. Өвчтөний амьсгал зогссон бол амьсгалын хөдөлгөөн ажиглагдахгүй болно. Энэ тохиолдолд эерэг даралтаар амьсгал оруулах оролдлого хийхэд уушги тэлэгдэхгүй байх нь амьсгалын зам бүрэн бөглөрсний шинж юм. Амьсгалын замыг богино хугацаанд чөлөөлж, амьсгалуулалтыг сэргээхгүй бол хэдхэн минутын дотор тархи болон бусад амин эрхтэнүүд нэрвэгдэж цаашид зүрх зогсох болно.

В. 5.4. Амьсгалын зам чөлөөлөх анхны арга хэмжээ

Амьсгалын замын бөглөрөлийн шинж илэрсэн бол амьсгал чөлөөлөх ажиллагааг нэн даруй эхлүүлнэ. Амьсгалын дээд зам нь хэл юмуу дээд замын бусад бүтцийн эдээр бөглөрсөн байхад чөлөөлөх гурвал барил нь:

толгойг гэдийлгэж байрлуулах

эрүүний шонтонгоос өргөх

эрүүний булангаас түлхэх юм.

В. 5.4.1. Толгойг гэдийлгэж байрлуулах, эрүүг өргөх

Тусламж үзүүлэгч нь нэг гараа духан дээр нь дарж толгойг нь зөөлөн гэдийлгэнэ. Нөгөө гарын хуруунуудаар эрүүний шонтонгоос болгоомжтойгоор, хүзүүний урд хэсгийн зөөлөн эдийг татагдтал өргөнө (Зураг 24).

Зураг 24. Толгойг гэдийлгэж, эрүүг өргөх

В. 5.4.2. Эрүүг булангаас түлхэх

Эрүүг булангаас түлхэх арга нь зөөлөн тагнай, төвөнхийн таг зэргийг эрүүний хамт урагшлуулан амьсгалын замыг чөлөөлдөг өөр нэг арга юм. Тусламж үзүүлэгч нь гарын 4 хурууг эрүүний өнцгийн ардаас дарж урагш, дээш түлхэнэ. Хоѐр гарын эрхий хуруугаар эрүүний урд хэсгийг бага зэрэг хөшиж амыг нь ангайлгана (Зураг 25).

Зураг 25. Эрүүг булангаас түлхэх (хажуу болон эгц байрлалаас харуулбал)

Ийм энгийн аргуудаар амьсгалын дээд замын зөөлөн эдээр бөглөрсөн саатлыг засаж болно. Дээрх үйлдлийг хийгээд ч амьсгал чөлөөтэй болохгүй бол өөр ямар нэгэн саад байж болохыг анхаарах хэрэгтэй. Аман дотор ямар нэг бөглөх зүйл байвал хуруугаар гогдож авна. Хугарсан болон буйлнаасаа салсан хиймэл шүдийг гаргаж авах, харин нягт суусан, хөдөлгөөнгүй хиймэл шүд нь амны хэлбэрийг засч хошуувч тавихад дөхөм болдог тул авахгүй байх нь зөв.

В. 5.5. Хүзүүний нугалам гэмтсэн сэжигтэй хүний амьсгалын зам чөлөөлөх

Хүзүүний яс гэмтсэн сэжиг (жишээ нь: өндрөөс унасан, хүзүү толгойн илэрхий гэмтэлтэй, усанд живсэн) бүхий хүмүүст анхнытусламж үзүүлэх үед толгой, хүзүү, цээж, бүсэлхийн нурууг эгц, хөдөлгөөнгүй байрлуулна.

Толгойг их хөдөлгөж, гэдийлгэвэл хүзүүний гэмтлийг хүндрүүлж нугасыг гэмтээх осолтой. Гэвч дээрх хүндрэлд зайлшгүй хүргэдэг нь батлагдаагүй юм. Хүзүүний гэмтлийн сэжигтэй үед амьсгалын замыг зөвхөн эрүүний булангаас түлхэх, эрүүг өргөх аргаар чөлөөлөх бөгөөд энэ үед тусламж үзүүлэгчнь толгой, хүзүүг хөдөлгөлгүй түшиж байх хэрэгтэй. Амьсгалын замын бөглөрөл нь амь насанд аюул учруулж, эрүүг түлхэх, өргөх зэрэг аргад засрахгүй байвал толгойг болгоомжтой гэдийлгэж болох ба өвчтөний амьсгалыг чөлөөлөх нь нугас гэмтээхээс илүү чухал юм.

В. 5.6. Амьсгалын замыг чөлөөлөхөд туслах хялбар хэрэгслүүд

АСТ удаан үргэлжилж байгаа үед амьсгалын замыг чөлөөлөх энгийн туслах хэрэгслүүдийг ашигладаг. Толгой хүзүүг амьсгал чөлөөтэй байхаар тогтвортой байрлуулна. Хамар-залгиур, ам-залгиурын гуурс нь зөөлөн эд, хэл арагшилж амьсгал бөглөхөөс сэргийлдэг боловч мөн л толгойг гэдийлгэж байрлуулан эрүүг өргөх шаардлага гарч болно.

В. 5.6.1. Ам-залгиурын гуурс

Ам-залгиурын гуурс (АЗГ) нь нярай хүүхдээс эхлэн насанд хүрэгсдэд тохирох тус тусын хэмжээтэй байдаг. АЗГ-ын уртын хэмжээг тухайн өвчтөний үүдэн шүднээс эрүүний булан хүртэлх хэмжээгээр тохируулна (Зураг 26). Насанд хүрсэн хүмүүст 2, 3, 4 гэсэн хэмжээтэй АЗГ тохирно. Хэл-залгиурын болон төвөнхийн рефлекстэй хүнд бөөлжих, төвөнх агчих хүндрэл гарч болох тул энэ хэрэгслэлийг зөвхөн ухаангүй, гүн комын байдалтай өвчтөнд хийх нь зүйтэй. АЗГ-ын үзүүр хэлээр таглагдах, мөн дээрх гуурсны үзүүр залгиурын хажуугийн хонхорт тулгаж байрлуулах, төвөнхийн таг нүхийг бөглөх зэрэг шалтгаанаар АЗГ бөглөрч болно.

Зураг 26. Ам-залгиурын гуурсыг амьсгалын замд байрлуулах нь

В.5.6.2. Хамар-залгиурын гуурс

Гүн ухаан алдаагүй хүнд хамар-залгиурын гуурс (ХЗГ) тавих нь АЗГтавихаас илүү тохиромжтой байдаг. Ам нь ангайхгүй, шүд, ам, эрүүний гэмтэлтэй өвчтөнд АЗГ хийх боломжгүй үед ХЗГ-г тавьж амийг аврах боломжтой. Маш ховор тохиолдолд ХЗГ-ыг гавлын суурь ясны хугарлын заагаар дамжуулан гавлын хөндийд санамсаргүй оруулсан тухай зарим эх сурвалжуудад бичигдсэн байна. Гавлын суурь яс хугарсан нь оношлогдсон өвчтөнд АЗГ тавих нь

дээр боловч энэ нь боломжгүй, аминд тулсан үед ХЗГ-ыг болгоомжтой тавих хэрэгтэй. Гуурсны хэмжээ дотор голчийн миллиметрээр илэрхийлэгдэх ба голч өргөсөхийн хэрээр урт нь нэмэгдэнэ. Өвчтөний чигчий хуруутай юмуу хамрын гадна нүхний хэмжээгээр гуурсын хэмжээг сонгодог уламжлалт арга амьсгалын замын анатомийн байдалд тохирохгүй тул энэ аргыг хэрэглэх шаардлагагүй. Том хүнд 6-7 мм-ийн гуурс тохирно. Хамраар оруулж тавих тохиолдлын 30% орчимд салст бүрхүүл гэмтэж цус гарч болох ба их урт гуурс тавибал хэл залгиурын ба төвөнхийн рефлексийг сэдээж бөөлжих, төвөнх агчих хүндрэл үүсгэж болзошгүй.

В.5.7. Хүчилтөрөгч

Бололцоотой бүх тохиолдолд амь тэнссэн өвчтөнд хүчилтөрөгч өгнө. Хүчилтөрөгчийн стандарт хошуувчаар 50% хүртэл хүчилтөрөгч өгөх бололцоотой ба энэ нь хүчилтөрөгчийн хангалттай урсгалыг бий болгодог. Нөөц ууттай хошуувч (буцаж үл амьсгалах хошуувч)-аар 10-15л/мин урсгал өгөхөд хүчилтөрөгчийн өтгөрөл нь 85% хүрдэг. Эхэн үед хүчилтөрөгчийг боломжтой дээд хэмжээгээр өгөөд цаашид пульсоксиметр (SpO2)-ийн заалт ба артерийн цусны хийн үзүүлэлтээр үндэслэн тохируулах хэрэгтэй.

В.5.8. Соруулалт

Амьсгалын дээд замаас шингэн (цус, шүлс, ходоодны агуулагдахуун)-ийг өргөн голчтой үл нугарах (Yankauer) гуурсаар соруулж цэвэрлэнэ. Өвчтөн огих рефлекстэй байвал соруулах үед бөөлжиж болох тул болгоомжтой ажиллах хэрэгтэй.

В.5.9. Амьсгалуулалт

Өөрийн амьсгал нь хангалтгүй эсвэл амьсгалгүй байгаа өвчтөнд аврах амьсгалуулалтыг аль болох хурдан хийх хэрэгтэй. Тусламж үзүүлэгч нь амнаас ам руу амьсгалуулахад зохих үр дүн өгдөг боловч хүчилтөрөгчийн өтгөрөл нь дөнгөж 16-17% байдаг учраас аль болох эрт хүчилтөрөгчөөр баяжуулсан агаараар амьсгалуулах аргад шилжүүлбэл сайн. Амаар-ам руу амьсгалуулахад ямар нэг хэрэгсэл шаардагдахгүй сайн талтай боловч энэ арга тааламжтай биш, нэн ялангуяа бөөлжис цус гарсан үед, үл таних хүнтэй уруул амаараа хүрэлцэхээс сэжиглэдэг. Тусламж үзүүлэгчид сүрьеэ, АЦХаХ гэх мэт халдвар авсан талаар ганц нэг мэдээлэл байдаг. Хүний дархлал хомсдлын вирус (ХДХВ) халдсан тухай мэдээлэл бүртгэгдээгүй. Өвчтөнтэй шууд хүрэлцэхээс хамгаалах зарим хэрэгсэл байдаг нь өвчтөн-тусламж үзүүлэгчийн харилцан халдвараас сэргийлж болох авч АЦХаХ-ээс хамгаалж чадахгүй. Мэдээгүйжүүлгийн хошуувчтай төстэй амаар-ам руу хийх амьсгалуулалтыг хөнгөвчилдөг халаасны хошуувч өргөн дэлгэрсэн байна. Энэ хошуувч нь өвчтөнөөс гарах агаарыг тусламж үзүүлэгчээс зайлуулж гаргах ба нэг чигийн шууд бус хавхлагатай байдаг. Хошуувч нь тунгалаг тул өвчтөний бөөлжис, цус зэрэг ялгарал ил харагдана.

Зураг 27. Ам-хошуувчаар амьсгал оруулах нь

Зарим хошуувч хүчилтөрөгч холбох залгууртай байна. Ийм залгуургүй бол хошуувчийн доогуур хүчилтөрөгчийн гуурс оруулж хошуувчийг нягт дарж амьсгалуулж болно. Өвчтөний нүүрэнд хошуувчийг зайгүй байрлуулахад 2 гарын техник хэрэглэж болно (Зураг 27). Амьсгалын эзэлхүүн, эсвэл хүчилтөрөгчийн урсгал хэт их байвал амьсгалын замын даралт хэт нэмэгдэх, ходоод хийлэгдэж, гулгидас гарч амьсгалын замд сорогдох аюул үүснэ. Ходоод хийлэгдэх шалтгаанууд:

- Толгой хүзүүг буруу байрлуулж амьсгалын зам таглагдах - Улаан хоолойн хуниур сул байх (зүрх нь зогссон бүх хүнд) - Амьсгал оруулах даралт хэт өндөр байх

Амьсгал оруулах урсгалын хурд бага байвал амьсгалын хугацаа уртасч цээж шахах үйлдэл тасалдах эрсдэл үүснэ. Амьсгал оруулалтын хугацаа 1 секунд орчим, эзэлхүүн нь цээжийг хэвийн хэмжээнд хөдөлгөхүйц байвал ходоод хийлэгдэх эрсдэл багасч уушгинд хүрэлцээтэй агаар орох ба цээж шахах үйлдэл нь их тасалдахгүй зохицолтой байна. Амьсгалын замыг тусгаарлаагүй нөхцөлд сэхээн амилуулахад 30 удаа цээж шахсаны дараа 2 удаа аврах амьсгал оруулна.

В.5.10. Өөрөө тэлэх уут

Өөрөө тэлэх уут-(ӨТУ)-ыг нүүрний хошуувч, цагаан хоолойн гуурс, төвөнхийн углавч, хосгуурс зэрэг амьсгалын зам чөлөөлөх хэрэгслүүдэд холбож ашиглаж болно. Нэмэлт хүчилтөрөгчгүй бол өөрөө тэлдэг уутаар өвчтөнд орчны агаараар (21% хүчилтөрөгч) амьсгал өгдөг. Уутанд хүчилтөрөгч холбосноор өвчтөнд очих хүчилтөрөгчийн өтгөрлийг 45%-д хүргэх боломжтой. Харин үүн дээр нөөцлөгч уут холбон хүчилтөрөгчийн урсгалыг 10л/мин хүртэл нэмэгдүүлснээр өвчтөнд 85%-н хүчилтөрөгч өгөх болно. ӨТУ-хошуувчийн хэрэгслээр их өтгөрөлтэй хүчилтөрөгч өгч болох боловч тусламж үзүүлэгч ганцаараа ажиллахад нэлээд дадлага шаарддаг юм. Уутыг нэг гараар шахаж агаар оруулах үед нөгөө гараараа хошуувчийг өвчтөний нүүрэнд нягт наалдуулан завсраар нь хий гаргахгүйгээр барихад нэлээд төвөгтэй байдаг. Хий алдаад байвал амьсгалын үр дүн муу байх ба амьсгалын замыг сайн чөлөөлөөгүй үед ходоод хийлэгдэж тэлэх осолтой. Энэ нь амьсгалуулалтыг хангалтгүй болгох, цаашид ходоодны агуулагдахуун урсан гарч уушгинд сорогдох ноцтой эрсдэл үүсгэнэ. Бөгж мөгөөрсөн дээр дарж байвал энэ эрсдэл багасах боловч бас л дадлагажсан туслагчтай байх шаардлагатай бөгөөд буруу дарвал уушгины амьсгалуулалтад саад учруулж болзошгүй. ӨТУ-хошуувчийн амьсгалуулалтыг хоѐр хүн хийвэл илүү хялбар, үр дүнтэй байдаг (Зураг 28). Нэг хүн хоѐр гараараа нүүрний хошуувчийг нягт наалдуулж, эрүүний булангаас түлхэн барьж байхад туслагч нь уутыг шахах үйлдэл хийнэ.

Ингэхэд хошуувч нүүрэнд нягт наалдан уушгинд агаар сайн орохын зэрэгцээ хүндрэл багасах давуу талтай юм.

Зураг 28. ӨТУ-хошуувчийн амьсгалуулалтыг хоѐр хүн үйлдэх байдал

В.5.11. Бөгж мөгөөрсийг дарах

ӨТУ-хошуувчийн амьсгалуулалт хийх болон цагаан хоолойд гуурс хийх оролдлогын үед нэг туслагч бөгж мөгөөрсөн дээр дарж байвал ходоодны агуулагдахуун урсан гарч, цаашид уушги руу сорогдох эрсдлээс хамгаална. Гэхдээ бөгж мөгөөрсийг буруу, эсвэл хэтэрхий хүчтэйдарвал амьсгалуулах болон интубац хийхэд төвөг учруулж болзошгүй. Өвчтөнд амьсгалуулалт хийхэд саадтай байвал даралтыг сулруулах юмуу бүр зогсоох хэрэгтэй. Өвчтөн огиж бөөлжвөл тэр дор нь даралтаа зогсооно.

В.5.12. Амьсгалын зам чөлөөлөх бусад хэрэгсэл

ЗАА-ын амьсгалын замыг чөлөөлөх хэд хэдэн хэрэгсэл байдгийн нэг нь хос гуурс юм. Энэ нь өвчтөний хэлний дээгүүр таамгаар гулгуулан дээрх гуурсыг улаан (Зураг 29а) ба цагаан (Зураг 29б) хоолойн аль нэгэнд шургуулан байрлуулдаг хос хөндийтэй гуурс юм. Хосгуурсыг ЗАА-ын үед хэрэглэхэд амьсгалуулалт 79-98% амжилттай болж байсан тухай олон судалгаанууд байдаг. Эдгээр судалгааны нэгээс бусад нь эмнэлгээс гадуур нөхцөлд хийгдсэн байдаг ба энэ арга эмнэлгийн нөхцөлд төдийлөн их ашиглагддаггүйг гэрчилж байна.

Зураг 29a. Хос гуурсын үзүүрийг улаан Зураг 29б. Хос гуурсын үзүүрийг цагаан хоолойд байрлуулах мөгөөрсөн хоолойд байрлуулах

Судлаачдын дүгнэлтээр хос гуурс тавих нь цагаан хоолойн интубац хийсний адил үр дүнтэй амьсгалын зам чөлөөлж тусгаарлах арга болдог нь харагдаж байна. Гэвч сэхээх, цаашдын тавиланд нөлөөлөх талаар дүгнэлт хийх бололцоогүй байгаа юм. Хос гуурсаар амьсгалуулах үед буруу хоолойгоор нь амьсгалуулалт хийсэн тохиолдол (2.2%) байгаа нь цагаан хоолойн гуурс тавих стандарт аргын үед улаан хоолойд андуурч тавихтай адил юм.

В. 6. АМИЛУУЛАХ СУУРЬ ТУСЛАМЖИЙГ СУРГАХ ЗАРЧИМ

В.6.1. Удиртгал

АСТ-ийг зааж сургах олон арга байдаг. Эдгээрийн аль нь ч төгөлдөр биш бөгөөд байнга дадлагажуулж мэдлэгийг нь дээшлүүлж байх шаардлагатай байдаг. Давтан сургалтын зохистой хугацаа тогтоогдоогүй боловч амилуулах үйл ажиллагааг байнга хэрэгжүүлдэггүй энгийн хүмүүст энэхүү сургалтыг 6 сараас дээшгүй хугацаанд, харин эмнэлгийн яаралтай тусламжийн ажилтнуудад 2 жилийн хугацаанд давтан явуулах нь зүйтэй юм.

В.6.2. Зорилт

Өвчтөний дэргэд байх хүмүүс, олон нийтийн газар юмуу эмнэлэгт ажиллагсад, осолтой нөхцөлд ажилладаг эмнэлгийн мэргэжилтнүүд, эмнэлгийн ерөнхий болон зүрхний яаралтай тусламжийн үзүүлэгч хэн нь ч байсан амьдрал дээр өөр өөрсдийн түвшний амилуулахүйл ажиллагааг хэрэгжүүлж чадахуйц хэмжээнд сургах нь энэхүү сургалтын гол зорилго юм.

В.6.3. Сургах арга

Сургалт нь насанд хүрэгсдийг сургаж дадлагажуулах зарчмуудыг баримтална. Голдуу бага бүлгээр (5-10 хүнтэй) харилцан ярилцах, мэтгэлцэх, гардан үйлдэл хийх, эмнэлзүйн хөтөлбөр, удирдамжийн дагуу асуудал шийдвэрлэх, багаар ажиллах арга барилд сургадаг. Сургагч багш ба суралцагчдын харьцаа 1:10-аас илүүгүй байх ба сургалт эхлэхийн өмнө сурагчид сургалтын гарын авлагаас үндсэн мэдлэгтэй болсон байвал

зохино. Сургалт нь оролцогчдын үндсэн мэдлэгийг сорьж, ур чадвар болон эмнэлзүйн тохиолдлын дагуу сургах, явцын дунд үнэлж, мэдлэг чадварыг сайжруулах зорилтуудыг агуулна. Тохиолдолд тулгуурласан сургалт нь нарийн ажиллагаатай маникен, дүрд тоглогч, дуурайгч, болон клиникт хэрэглэгддэг жинхэнэ техник хэрэгслээр хангагдсан байна.

В.6.4. Автомат тохируулгат дефибрилляц хэрэглэх арга зүйд сургах

АТД-ыг хэрэглэх арга зүйн сургалтад төрөл бүрийн ажил мэргэжлийн хүмүүс хамрагдана. Эдгээрт эмнэлгийн ба эмнэлгийн бус эрүүл мэндийн ажилтан (ялангуяа зүрх зогсох тохиолдолтой олонтой учирдаггүй), ерөнхий мэргэжлийн болон шүдний эмч, анагаахын оюутан, аврагч, бусдыг асран хамгаалах үүрэг бүхий ажилтнууд (сургуулийн багш, сувилгааны ажилтан) олон нийтийн төлөөллийг оролцуулах хэрэгтэй.

В.6.5. Сургалтын хэлбэр

Энэ сургалт нь суралцагч бүрийг АСТ ба AТД хийх чадварт сурган дадлагажуулах зорилготой. АСТ юмуу AТД хийх чадварт сургах сургалт нь лекц багатай, харин гардан үйлдлийн дадлагыг түлхүү оруулсан байна. Багш сурагчдын харьцаа 1:10 бөгөөд 10 хүнтэй нэг бүлэгт 1-ээс доошгүй багш, нэг маникен, нэг АТД байвал зохино. Сургалтын дараа ихэвчлэн албан ѐсны шалгалт авдаггүй боловч сургагдсан хүмүүст зохих хэмжээний үнэлгээ хийж үр дүнг нь танилцуулна.

НОМ ЗҮЙ

1. American Heart Association, In collaboration with International Liaison Committee on Resuscitation. Guidelines for cardiopulmonary resuscitation and emergency cardiovascular care—–an international consensus on science. Resuscitation 2000;46:3—430.

2. European Resuscitation Council Guidelines for Resuscitation 2005. Resuscitation

2005; 67S1:S7—S23. 3. European Resuscitation Council Guideline for Resuscitation 2005 website:

https://www.erc.edu/index.php/guidelines_download_2005/en/

2005 оны удирдамжид оруулсан өөрчлөлтүүдийн хураангуй

2010 онд Европын Сэхээн Амилуулах Зөвлөлөөс Амилуулах Суурь Тусламж ийн удирдамжийг хэлэлцээд 2005 оны удирдамжийг ерөнхийдөө өөрчлөлтгүй хэвээр үлдээсэн нь өөрчлөлт хийх хэмжээний шинэ нотолгоо байхгүй буюу шинээр хийгдсэн судалгаанууд нь өмнөх зарчмуудыг баталсантай холбоотой. Эдгээрт АСТ болон цэнэгэн сэдээлтийн дараалал, зүрх амьсгалын амилуулалт хийх болон дефибриллятор хэрэглэх шаардлага, цээж шахалт амьсгалын 30:2 харьцаа, ухаангүй өвчтөнд үзүүлэх тусламж зэрэг багтана. Хэвлэгдсэн шинэ нотолгоонд үндэслэн 2010 оны Удирдамжид дараах өөрчлөлтүүдийг оруулах нь зүйтэй гэж үзсэнийг нэгтгэн дүгнэвэл:

1. Яаралтай тусламжийн төвийн ажилтнууд дуудлага гарахад мэдээлэл авах тодорхой журамтай байж мэдээллийг цэгцтэй авах хэрэгтэй. Энэхүү мэдээлэлд ухаангүй байдлыг таних, амьсгалтай эсэхийг тодорхойлоход

анхаарлаа хандуулна. Ухаангүй, амьсгалахгүй буюу эмгэг амьсгалтай тохиолдолд зүрх зогссон гэж үзэж холбогдох арга хэмжээнүүдийг эхлүүлнэ. Эхэр таталт нь зүрх зогссоны шинж тэмдэг гэдгийг сургалтын явцад онцлох ѐстой.

2. Сургалтад хамрагдсан болон хамрагдаагүй бүхий л тусламж үзүүлэгчид зүрх зогссон өвчтөнд цээж шахалт хийдэг байх ѐстой. Цээж шахалтын чанарт онцгойлон анхаарах нь чухал хэвээр байна. Энэ үед цээжийг хамгийн бага нь 5 см гүн шахаж, хамгийн цөөндөө минутанд 100 удаа шахалт хийх хэрэгтэй. Ингэснээр цээж бүрэн эргэн тэлэх ба цээж шахалт хоорондын тасалдлыг цөөрүүлэх боломжтой. Сургалтад хамрагдсан тусламж үзүүлэгчид мөн нэгэн зэрэг цээж шахалт – амьсгалуулалтыг 30:2 харьцаатай байхаар тооцон аврах амьсгал өгөх хэрэгтэй. Сургагдаагүй тусламж үзүүлэгчид утсаар заавар өгөхдөө зөвхөн цээж шахалтыг тасалдуулалгүй хийхийг зөвлөнө.

3. ЗАА-н чанарыг хангахад өвчтөний биеийн байдлыг үнэлэх төхөөрөмжтэй байх нь чухал байдаг. Эдгээр төхөөрөмжүүд цаг тухайд нь өвчтөний биеийн байдлын талаар илтгэхээс гадна мэдээллээ хадгалж, дараа нь мэргэжлийн зөвөлгөөний үеэр хийгдсэн ажилбаруудыг хэлэлцэн, чанарыг нь хянахад чухал ач холбогдолтой.

4. Автомат тохируулгат дефибриллятор ашиглан өвчтөний зүрхний хэмийг үнэлж, цэнэгэн сэдээлт хийх үйлдлийг ЗАА хийх зорилгоор хойшлуулж болохгүй ч аль болох цэнэгэн сэдээлтийн үйлдлүүдийн үеэр ЗАА тасалдуулах хугацааг богино байлгахыг хичээнэ.

5. Автомат тохируулгат дефибриллятороор хангах хөтөлбөрийг 6. хэрэгжлүүлэх: Олон нийтийн газар болон орон сууцны хороололд автомат

тохируулгат дефибрилляторыг суурилуулах ажлыг цааш үргэлжлүүлэх хэрэгтэйг заасан байна. Дефибрилляц эмчилгээний талаар Европын Сэхээн Амилуулах

Зөвлөлийн 2010 оны удирдамжид оруулсан нэн чухал өөрчлөлтүүд: 1. Дефибрилляцийн өмнө болон дараа ЗАА эхлүүлэх хугацааг аль болох богино

байлгах. Дефибриллятор цэнэглэгдэх зуур цээж шахалтаа үргэлжлүүлэн хийж байхыг зөвлөсөн.

2. Цээж шахалтыг дефибрилляци дууссан даруйд эхлүүлэхийг мөн онцолсон байна. Дефибрилляторыг цэнэглэгдэх үеэр ч цээж шахалтаа үргэлжлүүлэн хийх бөгөөд дефибрилляци хийх зорилгоор ЗАА-г 5 секундээс хэтрэхгүй хугацаагаар тасалдуулахыг зөвшөөрнө.

3. Тусламж үзүүлэгчийн аюулгүй байдал хамгийн чухал зүйл хэвээр гэдгийг онцолсон. Харин дефибриллятороос аврагчдад үзүүлэх нөлөө нь бага бөгөөд бээлий өмссөн тохиолдолд аюулгүй байдаг.

4. Эмнэлгээс гаднах орчинд зүрх нь зогссон өвчтөнд яаралтай тусламж үзүүлж байхад мэргэжлийн багийнхан дефибрилляторыг угсрах, өвчтөний биед электрод наах, дефибрилляторыг цэнэглэх хугацаанд ЗАА-г тасалдалгүй чанартай хийх нь чухал. Харин зүрхний хэмнэлийг үнэлэхээс өмнө заавал 2-3 мин ЗАА-г хийнэ гэсэн тодорхой хугацаа мөрдөх шаардлагагүй болж байгаа юм.

- - - o O o - - -