หนงทศวรรษ

ภมทศนงานวจยการเมองช

ายแดนใต

เอกรนทร ตวนศร

คณะรฐศาสตร

มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน

125หนงทศวรรษภมทศนงานวจยการเมองชายแดนใต

อารมภบท

รอบหนงทศวรรษของปญหาชายแดนใตมนกวชาการทงในและนอกพนทไดทำาการ

ศกษาหาความร ความเขาใจ เกยวกบสาเหตปญหาความรนแรงทเกดขน โดยสามารถ

แยกออกไปไดหลายสาขาวชาดวยกนตามแตละหลกวชาของแขนงนนๆ บางกเปน

การรวมวจยขามพรมแดนของสาขาวชาความรดวยวธการผสมผสานกน เพอใหเกด

ความรความเขาใจเกยวกบปญหาทเกดขน บทความนเปนการศกษางานทเกยวของ

กบทางดานการเมองโดยมงพจารณางานทสำาคญๆ และโดยเฉพาะอยางยงงานศกษา

ทใชวธการลงพนทวจยและไดขอสรปนาสนใจตอความเขาใจมตทางดานการเมองใน

จงหวดชายแดนภาคใต

ผเขยนมความสนใจเรองปญหาความขดแยงรนแรงในสามจงหวดชายแดน

ภาคใตโดยเฉพาะในแงมมทางการเมองทไมใชแคเพยงกระแสหลกทแยกเปนสองขว

ระหวางรฐไทยกบผกอการราย ซงถอวาเปนตวละครสำาคญและมงานวจยททำากนมา

ตงแตอดตจนกระทงปจจบน และคงมงานวจยจำานวนไมนอยททำาไดดเยยมอยแลว

ภายหลงจากเหตการณบกโจมตคายทหารเจาะไอรอง อำาเภอสครน จงหวด

นราธวาส เมอวนท 4 มกราคม พ.ศ. 2547 อนเปนสาเหตใหสงคมไทย โดยเฉพาะ

สอมวลชน เกดสนใจและตงคำาถามวาเกดอะไรขนในพนทชายแดนใตของไทย การ

คนหาคำาตอบของปญหาจากองคความร งานวจย ทถกผลตมากอนหนานอยภายใต

กรอบของบรบทสงครามทางอดมการณภายหลงสงครามเยน ภายหลงจากเกด

เหตการณทเรยกกนวา 9/11 (11 กนยายน พ.ศ. 2544) และกลมตอลบนไดออกมา

รบผดชอบการโจมตประเทศสหรฐอเมรกาเปนตนมา กพบวางานเขยนในรปแบบของ

หนงสอทประพนธขนโดยผมประสบการณในพนทจงหวดชายแดนภาคใต ตงแตอดต

แมทพ ขาราชการ นกการเมอง นกวชาการ ฯลฯ กออกมาวเคราะหปญหาความรนแรง

ในจงหวดชายแดนภาคใตวาเกยวของกบบรบทสถานการณทางการเมองระดบโลก ซง

ขณะนนกำาลงตอสทำาสงครามตอตานการกอการราย (counter terrorism) ทวโลก

126 เอกรนทร ตวนศร

บรบทเชนวาน ทำาใหหนวยการวเคราะหมอทธพลตอรฐไทยอยางมากในการตดสนใจ

เชงนโยบายทเกยวของโดยตรงกบการรกษาความมนคงของชาตและการรกษาความ

สงบภายใน อาทการเรงรดออกพระราชบญญตเกยวกบการปองกนการฟอกเงนท

บงคบใชตงแต พ.ศ. 2546 เปนตนมา

อยางไรกด ความรนแรงทปะทขนรอบใหมและยงยดเยอเรอรงมาจนถง

ปจจบน นำามาสการตงคำาถามเกยวกบการตอบโตความรนแรงทเกดขนวาเกดจาก

การพจารณาปญหาทคลาดเคลอนหรอไม โดยเฉพาะการเชอมโยงกลมผกอความ

ไมสงบในพนทกบการกอการรายสากล การเชอมโยงนไดสรางความอดอดใจใหแก

มสลมหลายกลมในพนทจงหวดชายแดนภาคใตอยางมาก โดยละเลยวาแททจรง

การศกษาเรองดงกลาวตองใหความสำาคญกบ “ความเปนจรงของพนท” เปนหลก

ความเปนจรงของพนทอาจมประโยชนในแงของการทำาความรจกวถชวตและ

พฒนาการของความคดทางศาสนาและการเมองของผคนทอาศยอยในสงคมไทย

มากยงขน

หลงจากเกดเหตการณปลนปนคายปเหลงเมอตนเดอนมกราคม พ.ศ. 2547

ไดไมนาน ผเขยนเรมตนอานหนงสอ บทความหนงสอพมพ บทวเคราะห ทเกยวกบ

ปญหาความมนคงในสามจงหวดชายแดนภาคใตดวยความตนตาตนใจยง เหตเพราะ

หนงสอ บทความจำานวนไมนอยเชอมโยงกบเหตการณ 11 กนยายน พ.ศ. 2544 ท

สหรฐอเมรกา อยางไรกตาม เมออานหนงสอ บทความตางๆ ทเขยนถงความ

เชอมโยงขางตน เปนทนาสงเกตวาตงแตมเหตการณความรนแรงเกดขนในพนท

ชายแดนใต ยงไมมขอมลหรอขอยนยนเชงประจกษทางดานคดความทเกยวของกบ

การกอการรายสากลแมแตกรณเดยว อาจกลาวไดวาการเกดขนของหนงสอ

พอกเกตบกของเหลานกเขยน นกวชาการสายความมนคงศกษา ทอธบายถงปญหา

จงหวดชายแดนใตใหเกยวของกบปญหาการกอการรายสากล เชนหนงสอทเขยนโดย

อศวน เนตรโพธแกว ซงไดพมพออกมาหลายชด เชน สงครามเงา: วกฤตการณกอการ

รายโลกและปญหา 3 จงหวดชายแดนภาคใต (2548ข) และ ถอดรหสเบอรซาต

127หนงทศวรรษภมทศนงานวจยการเมองชายแดนใต

ปตตาน (2548ก) อลกออดะหญฮาด เจไอและขบวนการกอการรายภาคใต (2547)

โดยทงสามเลมทผลตออกมา มขอสมมตฐานและขอมลทจะเชอมโยงถงขบวนการ

กอการรายสากล แตในหนงสอทงสามเลมกลบไมมขอเขยนชนใดมาจากการวจยใน

พนทหรอวามรองรอยของเรองราวทเกยวกบพลวตทางการเมองและความมนคงใน

พนท และมงานศกษาในชวงตนอกจำานวนไมนอยทผลตออกมาโดยไมมการลงพนท

หรอไดขอมลจากการลงพนท การสมภาษณ การสงเกตการณ โดยเฉพาะประเดนวจย

เกยวกบดานการเมองของสามญชนทวไป

ตอมา แพร ศรศกดดำาเกง (2549) ไดนำาเสนอขอคนพบจากการสำารวจทบทวน

วรรณกรรมประเภทวทยานพนธ และรายงานการวจยทงภาษาไทยและภาษาองกฤษ

รวม 26 ป (ตงแตป พ.ศ. 2521-2547) วางานวจยในจงหวดชายแดนภาคใตยงไม

กาวหนามากเทากบการวจยในภมภาคอนๆ โดยเฉพาะในเชงกระบวนการผลตทขาด

การมสวนรวมจากชมชน นอกจากน ทผานมางานศกษาในแงประวตศาสตรกพบวา

งานวชาการ งานวจยสวนใหญมไดศกษาจงหวดชายแดนภาคใตในฐานะพนทซงม

อตลกษณเฉพาะตน

ภายหลงป พ.ศ. 2547 ทความรนแรงระลอกใหมปะทขนอกครง จงปรากฏวา

มรายงานวจยทสะทอนพลวตความขดแยงรนแรงทสงผลสะเทอนชนดเรอรงจากปญหา

ความขดแยงในความสมพนธแนวดงระหวางรฐกบประชาชนในพนท ไปสความสมพนธ

แนวนอนคอระหวางผคนทแตกตางหลากหลายในพนทเกดขน (รตตยา สาและ 2551,

คณะกรรมการอสระเพอความสมานฉนทแหงชาต 2549) และทยอยเกดขนจำานวน

มาก กระนนกด งานศกษาทเกยวของกบปญหาปาตานในสวนของ “การเมอง” ยงไม

ปรากฏใหเหนถงความเปลยนแปลงของผคนในพนททามกลางกระแสการเปลยนแปลง

ผกผน ยอนแยง วกวน ของประชาธปไตยไทยและกระแสแนวคดการตความอสลาม

ของพนทตางๆ ทวโลก

128 เอกรนทร ตวนศร

ในบทความน ผเขยนคดเลอกบทความและงานศกษาทเกยวกบการเมองเรอง

สามจงหวดชายแดนภาคใต โดยมงเนนคดเลอกงานวเคราะหหรองานศกษา

ปรากฏการณทเกดขนในพนทเปนหลก ผเขยนนำามารวบรวม สรปความ และจดแบง

เปน 4 สวน ไดแก 1. ประวตศาสตรของการเมองและการเมองของประวตศาสตร

2. ขอเสนอเรองการเมองนำาการทหาร 3. ชวตการเมองในชายแดนใต 4. การเมอง

ทองถนกบระบอบประชาธปไตยไทย และบทสงทาย

1. ประวตศาสตรของการเมอง: การเมองของประวตศาสตร

ระลอกความรนแรงครงใหมหลงจากความรนแรงป พ.ศ. 2547 กอใหเกดงานศกษา

วจยทเกยวของกบจงหวดชายแดนภาคใตเพมมากขน และหากพจารณายอนไปกอน

หนาน งานศกษาทางดานรฐศาสตรและการเมอง โดยสวนใหญเแลวมกจะเกยวของ

กบทางดานประวตศาสตรการเมอง ทมลกษณะแตกตางกนระหวางฝายสยามและ

ปาตาน อยางไรกตาม ในหวงเวลากอนป พ.ศ. 2547 หนงสอหรองานศกษาเกยวกบ

ประวตศาสตรการเมองจงหวดชายแดนภาคใต ไมคอยไดรบการเผยแพร เนองจาก

ปญหาจงหวดชายแดนภาคใต โดยเนอแทของขอมลมความเกยวของกบความมนคง

ของรฐอยางมอาจจะปฏเสธได ฉะนน งานวชาการทเกยวของกบทางดานรฐศาสตร

โดยเฉพาะเรองการศกษาเกยวกบ “ความชอบธรรม” และ “อำานาจ” จงถอวาเปน

สงตองหามของผทจะศกษา

คำาถามในเชงสำารวจองความรทางดานวชาการเกยวกบปญหาจงหวดชายแดน

ภาคใต คงตองกลบไปพจารณางานศกษาปรากฏการณความรนแรงทปะทขน

ตงแต พ.ศ. 2547 สำาหรบงานเขยนทมความสำาคญอยางยงในทางการเมองกคอ

ประวตศาสตรปาตาน ทเขยนโดยนามปากกาอบรอฮม ชกร (2549) เลมนถอวา

มความสำาคญอยางมากตอภมทศนความรทางประวตศาสตรปาตานทเปนลกษณะ

ตรงกนขามกบในประวตศาสตรชาตไทยอยางสนเชง ถอวาเปนงานประวตศาสตร

129หนงทศวรรษภมทศนงานวจยการเมองชายแดนใต

ทองถนทสำาคญ คอ เนอหาคำาอธบายทปรากฏอยในเลมนเปนสงทสงคมไทยสวนใหญ

ไมเคยไดยนหรอรบรมากอน และอาจจะมคนจำานวนไมนอยทไมอยากรบร เพราะไม

ตรงกบจนตนาการความเปนชาตไทย และในทางการเมองของการเคลอนไหวตอสเพอ

เอกราชของปาตาน คำาอธบายในหนงสอเลมนดเหมอนจะสอดคลองไปในทศทางของ

กลมขบวนการตอสเพอเอกราช หรอกลาวอกอยางหนงไดวางานของชกรไดรบการ

ยอมรบจากคนชายแดนภาคใตมากกวาแบบเรยนประวตศาสตรชาตไทย และหาก

พจารณาตามขนบธรรมเนยมทางวชาการ แมงานของชกรอาจจะไมสามารถจดวาง

เปนดงงานวชาการได แตถอไดวาเปนหยาดนำาหมกของความอดอดทไปสดขวตอการ

เปนปฏปกษตอประวตศาสตรแบบเรยนไทยของคนมลายจงหวดชายแดนภาคใต

เปนทนาสงเกตไดวาประวตศาสตรทางการเมองของชาวมลายมสลมไดรบการ

ศกษาวจยอยางเงยบๆ ในลกษณะระมดระวงตอการจบตามองจากหนวยงานความ

มนคง และหลายตอหลายครงหนวยงานความมนคงของไทยกจะเหมารวมวา

นกวชาการทศกษาเรองประวตศาสตรการเมองชายแดนภาคใตมกจะมแนวคด

สนบสนนการแบงแยกดนแดน

โชคชย วงษตาน (2557) เขยนบทบรรณาธการไดดเยยม ในหนงสอ

สยาม ปาตาน เมอ “ประวตศาสตร” เปน “อนตราย” ปญหาปาตานกบรฐไทยในยค

หลงสมยใหม โดยไดกลาวถงผลงานวชาการทสำาคญๆ ทางดานประวตศาสตรในรอบ

10 ปทผานมา ทงรปแบบหนงสอ งานวทยานพนธ บทความวจย ทถกผลตขนมาใหม

ขอมลใหม ผานการตความใหม ผนวกกบความสนใจของนกวชาการและผสนใจใน

พนทจำานวนมากตองานวชาการทางดานประวตศาสตร สะทอนใหเหนถงประวตศาสตร

ทมชวต ททำาใหสงผลสะเทอนตอภมทศนทางวชาการดานประวตศาสตร และคง

ปฎเสธไมไดวาขอมลใหมๆ ทนำามาอภปรายไดสงผลตอจนตนาการถงอนาคตของผคน

ในพนท ไมวาขอมลนนจะเปนประวตศาสตรบาดแผลหรอความภาคภมใจ แตสงทนา

จะเปนประโยชนมากทสดกคอ ความจรงไดถกทำาใหปรากฏขน หลงจากประวตศาสตร

การเมองถกทำาใหเงยบและหลบซอนอยเกอบศตวรรษของการสญเสยปาตานใหแก

130 เอกรนทร ตวนศร

สยามประเทศ และถกปกคลมดวยประวตศาสตรชาตนยมไทยอยางบงคบและชาตนยม

ปาตานแบบปกปดตลอดระยะเวลาทผานมา

อยางไรกตาม ผศกษางานวชาการกมความสำาคญอยางมากตอการศกษาวจย

หากผศกษาไมใชคนมลายหรอมสลม กจะทำาใหงานวชาการชนนนไดรบความ

นาเชอถอและนาสดบรบฟงมากขน โดยเฉพาะอาจารยมหาวทยาลยจากกรงเทพฯ

หรอนกวชาการตางประเทศ ยกตวอยางเชน หากพจารณางานเขยนของธเนศ อาภรณ

สวรรณ (2549) งานชนนไดเขยนขนมาเปนภาษาองกฤษกอนในชอ Origins of

Malay Muslim “Separatism” in Southern Thailand โดยไดรบทนจาก

Asian Research Institute (ARI) แหงมหาวทยาลยแหงชาตสงคโปร ตอมาได

รบการตพมพเปนหนงสอภาคภาษาไทยชอ ความเปนมาของทฤษฎแบงแยกดนแดน

ในภาคใตไทย เปนงานวจยปญหาความรนแรงในสามจงหวดชายแดนภาคใต โดย

มงทำาความเขาใจในเหตการณจากมมมองดานประวตศาสตร ประเดนสำาคญใน

หนงสอเลมนคอ การศกษาถงกำาเนดและความเปนมาของการสรางมายาคตวาดวย

“ลทธแบงแยกดนแดน” ในวาทกรรมการเมองสมยใหมของรฐไทย เหตการณทาง

ประวตศาสตรทผกพนและรองรบมโนทศนการแบงแยกดนแดนทำาใหเกดมายาคตใน

เรอง “กบฏหะยสหลง” และ “กบฏดซงญอ” ในหวงเวลาเดยวกนพฒนาการและความ

เปนมาของรฐไทยสยามทเปลยนผานจากระบอบสมบรณาญาสทธราชยมาสระบอบ

ประชาธปไตย และการสรางรฐไทยในชวงสงครามโลกครงทสองและสงครามมหาเอเชย

บรพา กมสวนในการผลกดนแนวความคดทางการเมองของ “การแบงแยกดนแดน”

ใหเกดขนในการเคลอนไหวทางการเมองของกลมพลงการเมองใหมในภมภาคตางๆ

จากใตจรดเหนอและอสาน กระบวนการเปลยนผานทางการเมองและการสรางรฐไทย

ใหมสมยชาตนยมน นำาไปสการใชกำาลงและความรนแรงปราบปราม เพอสยบการ

เรยกรองและสรางอตลกษณทางวฒนธรรมและการเมองของภมภาคทงหลายลงไป

โดยกรณของจงหวดชายแดนใตมลกษณะเฉพาะและตางจากภมภาคอนของ

ประเทศไทย และมผลสะเทอนทยงสงผลตอมาอกนานจนกระทงปจจบน

131หนงทศวรรษภมทศนงานวจยการเมองชายแดนใต

ขอสรปทสำาคญกคอ วาทกรรมแบงแยกดนแดนทมตอพนทจงหวดชายแดน

ภาคใต เปนเงอนไขสำาคญททำาใหการแกไขปญหาจงหวดชายแดนภาคใตชะงกงน

ไมไดชวยสรางใหเกดมตการแกไขปญหาความรนแรงแบบสนตวธ โดยเฉพาะอยางยง

การทรฐไทยไดสถาปนารฐสมยใหมขนมา กไมชวยใหเกดสนตภาพในจงหวดชายแดน

ภาคใต ตงแตอดตจวบจนกระทงถงปจจบน

หากจะกลาวถงความขดแยงทถอวาเปนกอนใหญสำาคญตอปญหาจงหวด

ชายแดนใตกคอ การสมาทานประวตศาสตรทแตกตางกนของผคนในสงคมไทยและ

สงคมจงหวดชายแดนใต กลาวคอ เราจะพบวาในงานของอบรอฮม ชกร (2549)

หากอานอยางละเมยดละไมกจะพบความเปนชาตนยมมลายปาตานอยางสดขว

ยงตองมาปะทะกบประวตศาสตรชาตนยมไทยดวยแลว กทำาใหปญหาเกดความ

ซบซอนมากยงขนอกชนหนง

ในการตงขอสงเกตตองานวชาการดานประวตศาสตรชายแดนใต ทวศกดและ

จรวฒน ไดตงขอสงเกตเกยวกบนกวชาการทศกษาเรองจงหวดชายแดนภาคใตใวอยาง

นาสนใจวา “เนองดวยไมมทนความรเดมทไมใชของตน นกวชาการมชอเหลานน

จงไดเพยงแคผลตซำาความรเดมทไมใชของตน ประวตศาสตรปาตานเปนกรณท

ชดเจนอนแสดงใหเหนการไมได “เขยนใหม” และทาทายอยางถงแกนอนเปน

คณลกษณะทการวพากษวจารณทางประวตศาสตรควรจะเปนและจงเปนไดกเพยงแค

สวนขยายตอจากหยาดนำาหมกอนแคนเคองของอบรอฮบ ชกร” (ทวศกด เผอกสม

และจรวฒน แสงทอง 2551)

ฉะนน ในรอบทศวรรษทผานมาเราจะพบเหนงานประวตศาสตรการเมองใน

ชายแดนใตทวนเวยนอยกบเรองประวตศาสตรของรฐปาตานกอนรฐสมยใหม และหาก

พจารณางานศกษาประวตศาสตรชวงรฐชาตสมยใหม เราจะพบเหนงานทเขยนขนมา

ใหมจากขอมลและวธการศกษาทางดานประวตศาสตรแบบใหมๆ เกดขนจำานวนไม

มาก อาจจะดวยปจจยทางดานความมนคงของชาตทไดกลาวมาขางตน อยางไรกตาม

132 เอกรนทร ตวนศร

ผเขยนตงขอสงเกตโดยมงพจารณาเอกสารทมความสำาคญตอการอธบายประวต-

ศาสตรของปาตานและสยาม ซงผเขยนไดเลอกเอกสารทถอวาเปนตวแทนทางความ

คดดงตอไปน

“คนใน” เขยนประวตศาสตรตวเอง โดยผเขยนเลอกหนงสอจากคนมลาย

ทองถนซงเปนผเขยนทมความสำาคญและไดรบการอางองเปนจำานวนมาก 3 เลม คอ

ประวตราชอาณาจกรมลายปะตาน ของ อบรอฮม ชกร (2549) ปตตานอดต-ปจจบน

ของ อ.บางนรา (2551) ปาตานประวตศาสตรและการเมองในโลกมลาย ของ อารฟน

บนจ (2550) หนงสอสามเลมขางตนนมความนาสนใจกคอ ผเขยนทงสามเปนคน

มลายมสลมปาตาน มความเขาใจภาษายาวทองถนอยางลกซง แตกลบเลอกทจะ

ถายทอดออกมาเปนภาษาไทย (ยกเวน อบรอฮม ชกร ทไมไดแปลดวยตนเอง แตม

การแปลโดยนกวชาการมลาย) และหากพจารณาทวงทำานองของเนอหางานทงสาม

เลมพอจะสรปไดวา เปนแนวทางทอธบายประวตศาสตรปาตานทอยในฐานะอนยง

ใหญและตองประสบกบความยากลำาบากในการตอสกบสยามตงแตอดตจนถงปจจบน

ถอไดวาเปนแนวทางทมความขดแยงกบประวตศาสตรแบบรฐนยมสวนกลาง จะพบ

วาการเขยนงานประวตศาสตรปาตานทเขยนโดยมลายในพนท มกจะเปนประวตศาสตร

ทางการเมองระหวางปาตานกบรฐไทย จดเดนทปรากฏชดเจนกคอการเขยนนำาเสนอ

ทงสามเลมนองอยกบหลกฐานทยงคงเปนรองรอยทางดานประวตศาสตร วธการศกษา

แมวาจะไมไดมกรอบเครงครดในแบบวชาการสมยใหมแตมการลงพนทคนหาหลกฐาน

เพอมาสนบสนนการเขยน เดนชดทสดกคอเลมของ อ.บางนรา ทคนหาหลกฐานและ

ลงพนทคนหาขอมลเพอสนบสนนการเขยนอยางเปนระบบ ทงโบราณสถานทางดาน

ประวตศาสตรและวตถโบราณจนถงบนทกความทรงจำาของผคนในอดตและรวมสมย

“คนนอก” เขยนประวตศาสตรปาตาน ผเขยนเลอกผลงานของนกวชาการไทย

ทไมใชคนมลายแตมความสำาคญตอการศกษาเรองการเมองในจงหวดชายแดน

ภาคใต คอ อาณาจกรลงกาสกะประวตศาสตรยคตนของคนชายแดนใต ของ

ครองชย หตถา (2552) ความเปนมาของทฤษฎแบงแยกดนแดนในภาคใตไทย ของ

133หนงทศวรรษภมทศนงานวจยการเมองชายแดนใต

ธเนศ อาภรณสวรรณ (2549) ความรนแรงกบการจดการ “ความจรง”: ปตตานใน

รอบกงศตวรรษ ของ ชยวฒน สถาอานนท (2551)

ครองชย หตถา (2552) ไดเขยนตำาราและหนงสอเกยวกบประวตศาสตร

ปาตานอยางรอบดาน ทงเรองการคา เศรษฐกจ การเมอง และกลมชาตพนธมลาย

และถอไดวาเปนงานวชาการทไดรบความสนใจจากเจาหนาทความมนคงอยางมาก

ดวยเหตทวาครองชยเปนนกวชาการทไมใชคนมลายและเปนคนพทธ ทำาใหขอเสนอ

ของครองชยไดรบความสนใจและมความนาเชอถอมากกวาแบบแรกทเสนอโดย

นกวชาการมลายทองถน โดยเนอหาหลกแลวครองชยไดพยายามอธบายประวตศาสตร

ปาตานในแบบทแตกตางจากสำานกประวตศาสตรชาต ซงมสวนคลายคลงอยางมาก

กบขอเสนอและงานเขยนประวตศาสตรของคนใน อยางไรกตาม ครองชยไดเสนอการ

แกไขปญหาจงหวดชายแดนภาคใตในแงมมทางดานประวตศาสตร 4 ประเดนหลก

ดงตอไปน

1. ใหความสำาคญกบประวตศาสตรทองถน โดยเฉพาะประวตศาสตรทองถน

จงหวดชายแดนภาคใต ซงครงหนงเคยเปนพนทตองหาม ถกรฐเพงเลง หรอเกบออก

ไปจากแผน เชน งานเขยนของ อ.บางนรา เปนหนงสอทถกราชการหามจำาหนาย ทำาให

เราไมมองคความรทจะเขาใจจงหวดชายแดนภาคใต เพราะฉะนนมาถงวนน

ประวตศาสตรทองถนทวประเทศ ทกภมภาคตองชวยกนสรางองคความรขนมา

2. เรงจดทำาหลกสตรทองถน เพอใหครอาจารยไดมหนงสอสอน มคมอนำาไป

ใช เพราะขณะนยงไมมหลกสตรทองถนทวาดวยประวตศาสตรชายแดนภาคใตท

ทกฝายยอมรบ ขณะทกระทรวงศกษาธการสงชดเจนวาตองสอน คำาถามกคอ แลว

ครสอนจะอะไร สอนอยางไร เปาหมายการสอนคออะไร เมอแตละคนสอนตามท

ตวเองถนด หรอคนทรสกอดอด เกบกดอย เขากสอนประเดนทเปนความขดแยงกบ

รฐ คนทเปนครกลางๆ ทมาจากตอนบนกจะสอนเรองประวตศาสตรไทย เมอเดกและ

ครมาคยกน จะตอประเดนประวตศาสตรไมคอยได เพราะพนฐานทมาตางกน

134 เอกรนทร ตวนศร

3. บรณะพฒนาแหลงโบราณคดของจงหวดชายแดนภาคใตใหเทาเทยมกบ

การดแลบรณะเมองโบราณอนๆ ของประเทศไทย เชน อยธยา สโขทย บานเชยง

เพราะแหลงโบราณคดทเกาแกรวมสมยกบบานเชยงกจะมแถวทาสาป (อำาเภอเมอง

จงหวดยะลา ) สวนเมองโบราณยะรงอายกพอๆ กบสมยศรวชย ในขณะทภาคอนๆ

มโครงการศกษากนเยอะ แตปตตานและยะลาไมคอยมโครงการ ฉะนน ในเชงของการ

บรณะ พฒนา ขดคนหาความรและความจรงเกยวกบสามจงหวดชายแดนภาคใตใน

มตของประวตศาสตรและโบราณคดตองทำาใหมากยงขน

4. พพธภณฑเมองตองมการนำาเสนอขอมลประวตศาสตรและจดแสดงเผยแพร

ควรจะมพพธภณฑเมอง หรอศนยการเรยนรทางดานประวตศาสตร ขณะนคำาถามก

คอวาเมอเราตองการจะไปแหลงเรยนรประวตศาสตร เราไปทไหน คำาตอบกคอยงไมม

ตองดเปนชนๆ ไป แลวกตอกนไมได

หากพจารณาขอเสนอของครองชย 4 ประการขางตน พบไดวาเปนขอเสนอ

แบบกลางๆ เพอใหประวตศาสตรทองถนปาตานไดรบการสนบสนนใหเหมอนกบ

ประวตศาสตรทองถนภมภาคอนๆ ทสามารถกระทำาได ผเขยนพบวาขอเสนอขางตน

ในปจจบน หรอการแสดงเจตจำานงของรฐเพอตอบสนองขอเสนอขางตน ยงไมสามารถ

นำามาปฏบตได

ธเนศ อาภรณสวรรณ (2549) ไดนำาเสนอหลกฐานเกยวกบวาทกรรมเรองการ

แบงแยกดนแดน ทมตอผคนมลายมสลม ตงแตปาตานถกผนวกกบรฐไทยตงแตโบราณ

จนถงปจจบน หนงสอของธเนศไดศกษาถงกำาเนดและความเปนมาของการสรางมายา

คตวาดวย “ลทธแบงแยกดนแดน” ในวาทกรรมการเมองสมยใหมของรฐไทย อะไร

คอมลเหตและปจจยทกอใหเกดแนวความคดทเรยกกนตอมาวา “ลทธแบงแยกดน

แดน” (separatism) ผวจยเหนวาหนงสอเลมนไดนำาเสนอครอบคลมและรอบดาน

มากทสดเกยวกบทมาทไปของ “ลทธแบงแยกดนแดน” ในแงมมของประวตศาสตร

การเมองปาตานกบสยาม

135หนงทศวรรษภมทศนงานวจยการเมองชายแดนใต

นอกจากบรบททางประวตศาสตรดงกลาวแลว ยงมปจจยสำาคญทชวยทำาให

ความสมพนธระหวางดนแดนในปาตานกบกรงเทพฯ ดำาเนนไปสความขดแยงทรนแรง

ขนเรอยๆ นนคอปจจยในทางอดมการณทางการเมอง ไดแกสงทเรยกวาลทธชาตนยม

คอจนตนากรรมถงความเปนชาตเดยวกนของบรรดาผคนในรฐหนงๆ เหมอนกบวา

เปนชมชนทเปนธรรมชาต เกดและเตบโตมาอยางเปนเอกภาพสำาหรบทกคนเหมอน

กน ลทธชาตนยมสยามถกสรางขนมาทามกลางการตอสกบมหาอำานาจตะวนตกสมย

รชกาลท 5 เปนตนมา รปธรรมทชดทสดคอการปฏรปการปกครอง ดวยการผนวกและ

รวมศนยดนแดนทเคยอยหรอเปนประเทศราชแตกอนใหเขามาเปนหนวยหนงในรฐ

ใหมคอสยามทเปนรฐชาต กลายเปนบรเวณ มณฑล และจงหวดของสยาม นนคอ

ประวตศาสตรของการสดสนอาณาจกรปาตานและอาณาจกรอนๆ

กระบวนการสรางชาตดำาเนนตอมาอก แมในยามทรฐไทยสยามเปลยนผาน

จากระบอบสมบรณาญาสทธราชยมาสระบอบประชาธปไตยแลว การสรางรฐชาตไทย

ในชวงสงครามโลกครงทสองและสงครามมหาอาเซยบรพา มสวนในการผลกดนและ

สรางแนวความคดทางการเมองของ “การแบงแยกดนแดน” ใหเกดขนในการ

เคลอนไหวทางการเมองของกลมพลงการเมองใหมในภมภาคตางๆ จากใตจรดเหนอ

และอสาน ดานหนงกระบวนการสรางรฐและชาตไทยดำาเนนไปอยางเตมทในระยะ

ทศวรรษท 2480 แตผลลพธกลบเปนการสรางรฐทเปนอตลกษณเดยวคอความเปน

ไทย ทไมเหลอเนอทและเนอหาใหกบผคนเชอชาตและศาสนาอนๆ ทไมใชไทยและ

ไมใชพทธ ชาตไทยจงดเหมอนกาวขนสจดสงสดของการสรางชาตททนสมย แตแท

จรงแลวกลายเปนชาตทไมสมบรณ ในอกดานหนงกลาวไดวากระแสอทธพลของ

แนวคดชาตนยมกไดมสวนในการปลกระดมความตนตวและสำานกในความเปนหนง

ของคนทองถนดวยเหมอนกน เชน ในบรเวณสามจงหวดมลายมสลมชายแดนภาคใต

และในภาคอสาน เปนตน

กรณการกอตวขนของขบวนการเรยกรองและตอสเพอความเปนคนมลายและ

เปนมสลม มปจจยททำาใหแตกตางไปจากกลมเคลอนไหวในภมภาคอนๆ ตรงท

136 เอกรนทร ตวนศร

บทบาทของศาสนาและผนำาทองถนในสามจงหวดชายแดนภาคใต การเคลอนไหว

ดำาเนนไปภายใตการนำาของอลามะหรอฮะยหหรอโตะคร ซงเปนผนำาทางศาสนาของ

ชาวบานและชมชนทมมายาวนานแลว แตททำาใหสถานการณทางการเมองกบรฐไทย

เปลยนไป คอการทศาสนาอสลามถกทำาใหเปนการเมองมากขน หรอมมตทางการเมอง

มากขน ทงนดวยลกษณะและการปฏบตของศาสนาอสลามเอง และปฏสมพนธกบ

โลกสมยใหมทเปนโลกยวสย (secular) ทสำาคญคอการทมสลมยดถอและปฏบต

หลกการคำาสอนของศาสนาในชวตประจำาวนอยางจรงจงและสมำาเสมอ วตรปฏบตของ

อสลามเปนสวนทสำาคญในการดำารงชวตทเปนจรง ไมใชในพธกรรมเหมอนศาสนาอนๆ

ดงนน เมอรฐไทยเรมการผนวกอาณาจกรปาตานใหเขาเปนสวนหนงของรฐ

และความเปนไทย จงหลกเลยงไมไดทจะตองกระทบกบการปฏบตทางศาสนาของ

ชาวมสลม ในระยะแรกมการผอนปรนใหใชกฎหมายอสลามในเรองครอบครวหยาราง

และทรพยสน แตในทางปฏบตรฐไทยกยงยนยนทจะตองเปนผกำาหนดแตงตงควบคม

และกระทงตดสนวาคำาพจารณาของผพพากษาอสลามในศาลศาสนาทเรยกวา

โตะกาล (ตอมาเรยกวา ดะโตะยตธรรม) นน ชอบดวยกฎหมายหรอไม ปญหาเรอง

การจดการปญหาครอบครวและมรดกของคนมสลมนน รฐไทยอนโลมดวยการใหใช

หลกการกฎหมายอสลามในเรองวาดวยครอบครวและมรดกทรวมกนแปลเปนภาษา

ไทย (ดำาเนนการจาก พ.ศ. 2472-2484) เปนหลก แตในทางปฏบตกใหดำาเนนวธ

การทางศาลในแบบศาลแพงธรรมดา เพยงแตมดะโตะยตธรรมนงทำาการพจารณา

รวมดวย สมยรฐบาลจอมพล ป. ประกาศยกเลกดะโตะยตธรรมไป 3 ป (จาก พ.ศ.

2486-2489) ปญหาวาศาลศาสนาดงกลาวจะอยใตผพพากษาอสลามทงหมดได

หรอไม จะแตงตงดะโตะยตธรรมโดยคนมสลมเองไดไหม เปนปญหาในการเคลอนไหว

ทมมตทางการเมองอยางมากในชวงการนำาของหะยสหลง

มตอกดานอนเปนผลจากปฏสมพนธระหวางการเคลอนไหวของชาวมลาย

มสลมภาคใตกบรฐไทยกรงเทพฯ คอการใชความรนแรงในการแกไขปญหาขดแยง

137หนงทศวรรษภมทศนงานวจยการเมองชายแดนใต

และการเมองของประชาชน กระบวนการเปลยนผานทางการเมองและการสรางรฐไทย

สมยชาตนยมน นำาไปสการใชกำาลงและความรนแรงปราบปราม และสยบการเรยกรอง

และการสรางอตลกษณทางวฒนธรรมและการเมองของภมภาคทงหลายลงไป โดยท

กรณของมลายมสลมในภาคใตมลกษณะเฉพาะตางจากภาคอนและมผลสะเทอนทยง

สงผลตอมาอกนาน ประวตศาสตรของการตอสเคลอนไหวของชาวมสลมสามจงหวด

ชายแดนภาคใตจงรวมศนยในประวตศาสตรทรจกกนวาคอ “กบฏหะยสหลง” กบ

“กบฏดซงญอ” ในป พ.ศ. 2491 กลาวไดวาเหตการณและความขดแยงในสามจงหวด

ชายแดนภาคใต มทรรศนะในการมองทตรงขามกนระหวางรฐและประชาชนมลาย

มสลมภาคใต ในขณะทรฐมองวาการตอตานลกฮอตางๆ ของคนมลายมสลมนน

เปนการ “กบฏ” แตฝายประชาชนมสลมเองกลบมองวา การเคลอนไหวการประทวง

ตอสตางๆนนคอ การเรยกรองความเปนธรรมและสทธของพลเมองในรฐทเคารพ

วฒนธรรมความเชอของคนกลมนอย ไปจนถง “การทำาสงคราม” เพอความถกตอง

และเปนธรรมตามศรทธาและความเชอของตน

จากการศกษาในหนงสอเลมน กลาวไดวากอนทจะเกดการใชความรนแรงโดย

รฐนน มหนทางของการเจรจาและทำาความเขาใจตกลงกนในวธการแกไขปญหาสาม

จงหวด ผนำามลายมสลมในภาคใตมความตองการแนวแนในการเจรจาตอรองกบ

รฐบาลไทยตอปญหาขดแยงตางๆ ทเกดขนในทศวรรษท 2480 เปนตนมา การ

เคลอนไหวและขบวนการตางๆ ทเกดขน เปนปฏกรยาตอการจดการปญหาและความ

ไมพอใจสภาพกดขไมยตธรรมทพวกเขาไดรบอย และตอเนองมาจากการตอรองเจรจา

กบรฐบาล

อปสรรคและปจจยททำาใหการเจรจาตอรองนนไมประสบผลสำาเรจมหลาย

ประการ ดานหนงคออปสรรคทางศาสนาและวฒนธรรม ระหวางความเปนชาตไทยท

ถอวาเปนสมาชกของชาตมหาอำานาจในโลกสมยนน อกดานคอการไมมองถงอตลกษณ

และความเทาเทยมกนของชนชาตทไมใชไทย อนนเปนกระแสทเกดขนทวไปในประเทศ

เกดใหมหลงสงครามโลก ทมความเชอวาความเปนชาตหรอเชอชาตเลกๆ กระจด

138 เอกรนทร ตวนศร

กระจายนนไมใชเรองสำาคญใหญโตเฉพาะหนา ขอใหสรางประเทศชาตใหมทคน

เชอชาตใหญขนมานำาไดสำาเรจ กจะสามารถคลคลายสรางชาตใหเขมแขง แลว

ชนชาตอนๆ กจะมความสขไปเอง

นอกจากนนเมอเกดปญหาขดแยงกบทางการขน จะมลกษณะสองอยางใน

ชมชนมสลมททางการไทยไมเขาใจ และนำาไปสการสรปวาเปนการแขงขนทางการเมอง

ขอแรกคอการทชมชนมสลมมการจดตงและมโครงสรางสงคมทเขมแขงแนนเหนยว

ทำาใหสามารถดำาเนนการเคลอนไหวอยางเปนเอกภาพไดสง ลกษณะเชนนยอม

หลกเลยงไมไดทจะทำาใหผนำารฐและเจาหนาทหวาดระแวงและกระทงหวาดกลวการ

กระทำาทอาจนำาไปสการเปนปฏปกษตออำานาจการปกครองของพวกตนได การเปรยบ

เทยบชมชนในสายตาของเจาหนาทกยอมมาจากการเปรยบเทยบกบชมชนไทย ซง

ทำาใหไดขอสรปทไมชวยใหเขาใจหรอมองชมชนมสลมในดานบวกไดมากนก โดย

เฉพาะในระยะเวลาทสถานการณตงเครยด อกขอหนงคอลกษณะและธรรมชาตของ

ศาสนาอสลาม ซงไมมการแบงแยกระหวางศาสนากบการเมองหรอสงคม ผนำาศาสนา

อสลามมหนาทตองใหการชวยเหลอนำาพาชาวบานในทกๆ เรอง ทำาใหเจาหนาทรฐ

ไทยมองพฤตการณของบรรดาผนำาศาสนาตางๆ (เชน หะยสหลงในสมยกอนและ

อสตาซในสมยน) วาลวนเปนการเมองทงสน ในความหมายของการกระทำาท

บอนทำาลายอำานาจและความชอบธรรมของรฐไทยลงไป ทงหมดนทำาใหปฏบตการ

แกไขปญหาการเมองของทางการและรฐไทยทไมละเอยดออนพอ หลกไมพนทจะไป

กระทบและทำาลายจตใจและความเชอของคนมสลม ทสำาคญคอความเปนมลาย

อนเปนอตลกษณทางโลกทแนบแนนกบความเปนมสลมปาตาน

ธเนศ อาภรณสวรรณ (2549) ไดเสนอใวในหนงสออยางนาสนใจกคอ การ

เสนอใหมการยอมรบประวตศาสตรปาตานและเปดเผยตอสาธารณชนเพอใหเกดการ

เรยนรและเขาใจกนมากขนระหวางผคนในสงคม “ปญหาใจกลาง” กคอเงอนไข

ประวตศาสตรทตองออกมายกยองและยอมรบผดบางกรณทรฐกระทำาตอคนในพนท

และตองใหความทรงจำาของประวตศาสตรทองถนสามารถอยไดทามกลางความ

139หนงทศวรรษภมทศนงานวจยการเมองชายแดนใต

แตกตางของประวตศาสตรการสรางชาต

ชยวฒน สถาอานนท (2551) ถอไดวาเปนนกวชาการมสลมทเปนคนนอก และ

มบทบาทสำาคญอยางยงตอรณรงคการไมใชความรนแรง/สนตวธ ไดเสนอแงคดและ

กรอบทฤษฎจำานวนมาก หากพจารณาจากหนงสอเลมน ชยวฒนเสนอ “วธวทยา

ดวงตาคางคาว” ทนำามาใชในการศกษาน เปนแบบวธบอกความจรงทแตกตางกน

เรมตนจากคำาถามหลกโดยอาศยศลปะในการบอกความจรง หรอความไมลงตวของ

ความจรงเชงขอเทจจรง เฉกเชนคางคาวสงสญญาณออกไปจากตน และตความสงท

สะทอนกลบมาเปนรปความจรง

เรองความจรงเกยวกบความรนแรงในภาคใตจงถกบงคบอยดวยเรองแตงท

พยายามทำาใหสมจรงดวยขอมลทคนหามาเอง และอางองเหตการณทเกดขน ในขาว

หนงสอพมพ ในนยายเรองนมคนบรสทธทเปนชาวบานมลายมสลมถกทำารายหรอฆา

ตายดวยนำามอเจาหนาทรฐมากมาย มลเหตทดำารงอยในโครงสรางแหงความไมเปน

ธรรม โศกนาฏกรรมสามญทเกดขนกบผคนในอาณาบรเวณวฒนธรรมปตตานจง

มากมาย ตอเนองกนเปนเวลานาน การบอกความจรงดวยแบบวธทตางกนเหลาน

ลวนทำาหนาทอยางเดยวกนคอ ทำาใหความรนแรงในกรณทผดธรรมดาอยางยง

กลายเปนสงปรกต เพอใหสงคมโดยรวมอยกบความจรงในเรองของความรนแรง

ดงกลาวได

ทนาสนใจยงอกอยางหนงคอ ในบรรดาสถาบนททำาหนาทบอกความจรงทงส

คอ อนสาวรย มลนธ นวนยาย และขาวในหนาหนงสอพมพรายวน นวนยายทำาหนาท

บอกความจรงไดรอบดานและตรงไปตรงมาทสด เพราะสถานะความเปนเรองแตงของ

นวนยายนนเอง

ชยวฒนเลอกศกษาความรนแรงในกรณทผดธรรมดาอยางยงในประวตศาสตร

พสดารในประวตศาสตรกงศตวรรษของปตตาน 4 กรณ คอ 1) กบฏดซงญอใน

140 เอกรนทร ตวนศร

นราธวาส พ.ศ. 2491 2) กรณหะยสหลงหายไปในทะเลสาบสงขลา ซงชาวบานเชอ

กนวาถกเจาหนาทรฐสงหารและนำาไปถวงนำา 3) กรณสงหาร 5 ศพ ทสะพานกอตอ

และการประทวงทศาลากลางปตตาน ซงเกดระเบดผประทวงเสยชวต 13 คน เมอ

ปลาย พ.ศ. 2515 - ตน พ.ศ. 2519 และ 4) เหตระเบดใกลทประทบของพระบาท

สมเดจพระเจาอยและสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถทจงหวดยะลาเมอ พ.ศ.

2510 เปนกรณความรนแรงทเกดขนอยางโดดเดนมาก

ในแงนผเขยนเหนวาชยวฒนไดเสนอใหมการพจารณาการจดการความจรง

ชดประวตศาสตรบาดแผลของผคนในพนท อาจจะกลาวไดวาคอ การจดการความ

ทรงจำาทางสงคมของผคนทมตอรฐไทย โดยเลอกกรณลกษณะทมผลกระทบตอจตใจ

ของคนในพนทและสถาบนหลกของสงคมไทย เชน กรณระเบดใกลทประทบของ

สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ในจงหวดยะลา ซงสะทอนผานสอหนงสอพมพ

วามการรายงานขาวและเขาใจอยางไรนนกหมายรวมถงลกษณะความเขาใจของ

ผเสพขาวทางสงคมไทยในยคสมยนน ทอทธพลของหนงสอพมพมผลอยางมากตอ

การเขาใจพนทจงหวดชายแดนภาคใต

ผเขยนเหนวาการแบงการเขยนระหวาง “คนใน” และ “คนนอก” มลกษะสำาคญ

อยางยงตอการเขาใจปญหาทางดานประวตศาสตร หากวาจะกลาวถงประวตศาสตร

ของการเมองและการเมองของประวตศาสตร ดเหมอนวาปญหาจงหวดชายแดน

ภาคใตยงคงขนอยกบวาใครเปนคนเขยนประวตศาสตร ซงยอมสงผลตอการเมอง

ในจงหวดชายแดนภาคใตอยางหลกเลยงไมได

2. การเมองนำ การทหาร

หลงเหตการณสลายการชมนมหนาสถานตำารวจภธร อำาเภอตากใบ จงหวดนราธวาส

มนกวชาการจำานวนหนงไดเขาพบทกษณ ชนวตร ซงดำารงนายกรฐมนตรในขณะนน

141หนงทศวรรษภมทศนงานวจยการเมองชายแดนใต

เพอเสนอใหตงคณะกรรมการศกษาปญหาทเกดขนในจงหวดชายแดนภาคใต ซง

คำาสงของนายกรฐมนตรไดแตงตงคณะกรรมการอสระเพอความสมานฉนทแหงชาต

(กอส.) เพอเปดทางใหภาควชาการและประชาสงคมไดเขามาทำางานรวมกบหนวยงาน

ตางๆ ทรบผดชอบเรองจงหวดชายแดนภาคใต และเปนการเกดขนของคณะกรรมการ

อสระเพอความสมานฉนทแหงชาตเปนครงแรกของสงคมไทย ทามกลางสถานการณ

ความรนแรงยงคงอย สงทนาสนใจอยางมากกคอ คณะกรรมการทแตงตงขนปราศจาก

คำาวา “ความจรง” หรอการตรวจสอบความจรงทเกดขนจากการเสยชวตผคนจำานวน

ไมนอย โดยเฉพาะเหตการณกรอเซะ ตากใบ ทมกองทพเกยวของโดยตรง และม

อำานาจกฎหมาย คอกฎอยการศกในการปฏบตหนาทหลงจากวนท 4 มกราคม พ.ศ.

2547 เปนตนมาจนกระทงปจจบน

หากจะกลบไปพจารณาบรรดาขอเสนอทางการเมองเกยวกบทางออกเพอให

เกดสนตภาพหรอขอเสนอเพอลดความรนแรง ทามกลางขอเสนอทหลากหลายและ

มสวนสำาคญอยางยงกคงนบจากขอเสนอทเปนรายงานของ กอส. ทอาศยงานวจยท

หลากหลายซงไดมาจากการทำางานในพนทและนอกพนท ผานกจกรรมทงงานวชาการ

การประชม การสมมนา และการลงพนท

สงทนาสนใจในขอเสนอของ กอส. คอเสนอใหรฐสภาพจารณาตราพระราช-

บญญตสนตสมานฉนทในจงหวดชายแดนภาคใต (“พ.ร.บ. ดบไฟใต”) เพอแกปญหา

ความรนแรง เสรมสรางสนตสขและสมานฉนทในจงหวดชายแดนภาคใตอยางยงยน

โดย กอส. เหนวาการแกปญหาความรนแรงในสามจงหวดชายแดนภาคใตจะประสบ

ผลสำาเรจไดนนสวนหนงมาจากกลไกทอำานวยใหยทธศาสตรของภาครฐในพนท

เปนเอกภาพ และอกสวนมาจากกลไกทเสรมสรางความเขมแขงของภาคประชาชน

อยางไรกด ปจจบนยงไมมกลไกทงสองหรอหากมกไมเขมแขงเพยงพอ ดงนนจงเสนอ

ใหออก “พ.ร.บ. ดบไฟใต” เปนเครองมอในการแกปญหา (คณะกรรมการอสระเพอ

ความสมานฉนทแหงชาต 2549)

142 เอกรนทร ตวนศร

สงทนาสนใจอกประการหนงคอ มการวพากษวจารณรายงานขอเสนอ โดย

สามารถพจารณาการวพากษวจารณรายงานฉบบนจากหลากหลายมมมองและหลาก

หลายประเดนไดใน วพากษรายงานคณะกรรมการอสระเพอความสมานฉนทแหงชาต

(สำานกเลขาธการคณะรฐมนตร 2549) ซงขอวพากษทสำาคญมากประการหนงคอ

การวพากษวารายงานของ กอส. ไมกลาวถงเรองโครงสรางอำานาจทางการเมองหรอ

ภมศาสตรการเมอง ทควรจะมขอเสนอการปรบเปลยน หากทวารายงานของ กอส.

กไมไดเอยถงขอเสนออนแหลมคมไปถงใจกลางอำานาจรฐอยางในประเดนดงกลาว

2.1 ขอเสนอเรองอ�ำนำจกำรปกครองและกำรจดกำรควำมสมพนธเชงอ�ำนำจ ระหวำงปำตำนกบรฐสวนกลำง

จากการศกษางานเขยน-งานวจยเกยวกบปญหาสามจงหวดชายแดนภาคใต ม

งานเขยนหลายชนทพยายามนำาเสนอทางออกการแกไขปญหา งานเขยนทถกกลาวถง

มากทสดคงหนไมพน Tearing Apart the Land: Islam and legitimacy in

Southern Thailand ของ ดนแคน แมคคารโก (Duncan McCargo 2009) ท

ไดทำาการศกษาปญหาในจงหวดชายแดนภาคใต ขอเสนอสวนหนงทแมคคารโกไดเสนอ

คอ ใหจงหวดชายแดนภาคใตสถาปนาการปกครองทใหประชาชนมสวนรวมในทางการ

เมอง ซงสงแรกทตองสถาปนาคอ ความชอบธรรม กลาวคอ ความชอบธรรมในการ

ปกครองและการใชอำานาจในดนแดนทเชอวาเปนของพวกเขาเอง “นเปนปญหา

ทางการเมองทตองการทางออกทางการเมอง” ดนแคน แมคคารโก ศาสตราจารย

ประจำาสำานกศกษาการเมองและการระหวางประเทศ มหาวทยาลยลดส ประเทศ

องกฤษ เปนนกวจยและเขยนหนงสอทเกยวของกบภาคใตของไทย 2 เลม คอ

Tearing Apart the Land: Islam and legitimacy in Southern Thailand

(McCargo 2009) และ Mapping National Anxieties: Thailand’s

Southern conflict (McCargo 2012) ขอสรปของแมคคารโกเกยวกบปญหา

ชายแดนใต คอ “ปญหาทางการเมอง” ทถอวาเปนสงสำาคญทสด มากกวาปจจยปญหา

143หนงทศวรรษภมทศนงานวจยการเมองชายแดนใต

อนๆ เชน ปญหาทางดานยาเสพตด หรอปญหาทางดานการกอการรายสากล ทไมพบ

เจอในภาคใต ขอเสนอทางออกของดนแคน แมคคารโก คอ การเสนอใหมการพจารณา

เขตการปกครองรปแบบพเศษ (autonomy)

ในหนงสอ Tearing Apart the Land: Islam and legitimacy in

Southern Thailand พจารณากลมชาตพนธมลายมสลมในจงหวดชายแดนภาค

ใตของไทยวาเปนกลมชาตพนธหนงทไดรบผลกระทบโดยตรงจากการสรางรฐ

ประชาชาตสมยใหม โดยเฉพาะการทรฐสมยใหมพฒนาเอกภาพและความมนคงของ

ตนโดยการกาวลวงเขาไปทำาลายอตลกษณทเดนชด 4 ประการ อนไดแก ความเปน

ชาต (มลาย) ภาษา (ยาว) ศาสนา (อสลาม) และประวตศาสตรของรฐดงเดม

(ปาตาน) โดยเฉพาะในสมยรฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม และจอมพลสฤษด

ธนะรชต ทใชแนวทางนโยบายผสมกลมกลนความหลากหลายทางชาตพนธผาน

มาตรการตางๆ ทงทางการเมอง วฒนธรรมทดำาเนนอยอยางตอเนอง จนกระทง

ปจจบนคอ ดานการศกษา ทรฐไทยพยายามเขาควบคมแทรกแซงระบบการศกษาแบบ

ปอเนาะดงเดมของทองถน รวมทงการเลอกใชผนำาทางศาสนาหรอชนชนนำาบางกลม

และการตตราบางกลมใหเชอมโยงกบขบวนการเคลอนไหวอสลามนยมทเกดขน

ทวโลก (โดยเฉพาะการกลาวหาวาบางกลมบางพวกเปนพวกวาฮาบยซงเคลอนไหว

อยทวโลก มมมองตะวนตกกจะมองวาเปนพวกกอการราย) นำามาซงความตงเครยด

ระหวางกลมคณะเกาและคณะใหมตงแตในอดตถงปจจบน นอกจากนยงสงผลใหความ

ชอบธรรมของสถาบนและผนำาทางศาสนากรอนเซาะ ออนแอลงอยางมากตงแตใน

อดต และนำามาสภาวะวกฤตความชอบธรรมในปจจบน (McCargo 2009) ดงนน

นอกจากจะสงผลกระทบตอความไวเนอเชอใจระหวางผคนในสงคมมลายมสลมใน

จงหวดชายแดนภาคใตแลว ยงสงผลใหกลไกจดการความขดแยงของชมชนออนแอลง

อยางมาก ความซบซอนของความขดแยงและความรนแรงจงยดเยอและเรอรงขน

ทกวน

144 เอกรนทร ตวนศร

การศกษาทางดานรฐศาสตรของแมคคารโกชวยใหเกดวธวทยาทาง

ดานรฐศาสตรแบบใหม หรออาจจะเรยกไดวา “รฐศาสตรทางเลอก” ทหลดจาก

ขนบธรรมเนยมของรฐศาสตรกระแสหลก โดยเลอกใชขอมลในการเขยนโดยเนนการ

สมภาษณลงพนท พดคยกบผคนในหมบาน ซงมนกวชาการจำานวนไมมากนกทเลอก

ทำาการศกษาแบบเขา เพราะการลงพนทกยอมมความเสยงอนตรายอยไมนอย หาก

ไมไดรบความใววางใจจากชาวบาน และตองใชเวลาในการทำางานวจยเปนเวลานาน

งานศกษาของดนแคนไดชวยเปดพรมแดนและฉกขนบเกาๆ ของนกรฐศาสตร ซงการ

เขยนหนงสอและการเลาเรองกชวยใหเหนชวตผคนในพนทจำานวนมากทมความหลาก

หลายและมตวละครในสนามความขดแยงทแตกตางและไมหยดนง เพราะสถานการณ

ความรนแรงทำาใหเกดการปรบตวของผคนเพอการมชวตรอด

จากขอเสนอของแมคคารโก สอดคลองกบขอเสนอรปแบบการปกครองพเศษ

ทผสมผสานและหลากหลายทนำาเสนอโดย ศรสมภพ จตรภรมยศร และสกร หลงปเตะ

(2550) ในงานวจยชอ “การปกครองทองถนแบบพเศษในจงหวดชายแดนภาคใต”

ทไดพยายามนำาเสนอรปแบบการปกครองทผสมผสาน และบรณาการการเมองการ

ปกครองทองถนและสวนภมภาคทสอดคลองกบลกษณะพเศษของการเมอง การ

บรหาร และอตลกษณทางวฒนธรรมในพนทสามจงหวดชายแดนภาคใต ซงจากงาน

วจยไดเสนอขอสรปเชงแนวคดเรองความสมดลในเวทการตอสเชงสญลกษณ และการ

ออกแบบรปแบบการปกครองและการบรหารเพออำานวยการใหเกดการแกปญหาโดย

ชอบธรรมและสนต โดยเนนการวเคราะหบรบททางอำานาจและสงคมวฒนธรรม ซง

จำาเปนจะตองสรางกลไกขนมา โดยกลไกดงกลาวจะตองเกดจากประชาชนในทองถน

เพอเปนตวสมดลอำานาจระหวางฝายตางๆ ทงไดนำาเสนอถงการจดสรรทรพยากรหรอ

งบประมาณใหมประสทธภาพ โดยดงเอาองคประกอบในดานเอกลกษณ วฒนธรรม

และหลกคณธรรมในทางศาสนารวมกบการปกครองทองถนทมาจากการเลอกตงของ

ประชาชน

145หนงทศวรรษภมทศนงานวจยการเมองชายแดนใต

เนองจากขอเสนอรปแบบการปกครองพเศษทเสนอโดย ศรสมภพ จตรภรมยศร

และสกร หลงปเตะ ยงคงไวซงความสามารถในการเขามามสวนรวมของประชาชน

องคกรปกครองสวนทองถนในระดบตำาบลและเทศบาลยงคงเหมอนเดม รายงานการ

ศกษาของ วระศกด เครอเทพ (2556) จงเปนขอเสนอเชงนโยบายชนหนงทพยายาม

นำาเสนอใหมการปรบนโยบายดานการมสวนรวมของประชาชน โดยเฉพาะดานการ

วางแผนและจดสรรงบประมาณของการปกครองสวนทองถน โดยใชชอวา รายงาน

การศกษาเรอง “การพฒนาศกยภาพในการวางแผนและจดทำางบประมาณแบบมสวน

รวมขององคกรปกครองสวนทองถนในพนทสามจงหวดชายแดนภาคใต” ถอวาเปนการ

พยายามนำาเสนอ ผลกดนใหมการเปดโอกาสใหประชาชนเขามามสวนรวมในการ

ตดสนใจทางการเมองในระดบทองถน โดยเฉพาะในพนทสามจงหวดชายแดนภาคใต

ใหมอสระเพมขนในทางการเงนการคลง และยงเพมเตมในสวนของความหลากหลาย

ของการมสวนรวม การสรางบรรยากาศทเออตอการมสวนรวมทเปนรปธรรม

จากขางตน กลาวไดวาขอเสนอทางรฐศาสตรเพอนำาไปสทางออกของปญหา

สามจงหวดชายแดนภาคใตนน ไดมงานวจยทพยายามนำาเสนอการปกครองรปแบบ

พเศษ ทวางอยบนพนฐานการกระจายอำานาจอนมลกษณะผสมผสานการปกครอง

ทองถนกบหลกธรรมรฐในระดบมหภาค และดงเอาลกษณะทางวฒนธรรม คณธรรม

ทางศาสนามาผสมผสานกนในการปกครอง และสงสำาคญคอ ขอเสนอนนจะตอง

ไมขดกบหลกการรฐเดยวของประเทศไทยดวย

2.2 ขอเสนอเชงยทธศำสตรกำรเมองลดควำมรนแรง

รายงานการศกษาอกชนหนงทสำาคญในเรองขอเสนอการเมองนำาการทหารใน

จงหวดชายแดนภาคใต คอ รายงานของเครอขายสถาบนพระปกเกลา เรอง “การเสรม

สรางสงคมสนตสข” จดทำาโดยนกศกษาหลกสตรประกาศนยบตรชนสง “การเสรมสราง

สงคมสนตสข” รนท 1 สำานกสนตวธและธรรมาภบาล สถาบนพระปกเกลา (2552)

146 เอกรนทร ตวนศร

มผคนทมสวนเกยวของจำานวนมากไดเขามาเปนนกศกษาและนำาเสนอรายงานฉบบน

โดยไดวเคราะหและนำาเสนอขอมลโดยผานการลงพนท รวมถงการอภปรายกลม และ

พดคยกบคนจำานวนมาก สงทนาสนใจกคอ กลมคนทไดเขาไปรวมชนเรยนทประกอบ

ดวยทหาร นกการเมองในพนท เจาหนาทรฐ ภาคเอกชน ฯลฯ ทำาใหเกดความสมดล

ของการรายงาน เพราะตองคำานงถงผมสวนไดสวนเสยจำานวนไมนอย ขอเสนอ 7 ขอ

ทนาสนใจกคอ

1. ปญหาใจกลางของความไมสงบในจงหวดชายแดนภาคใตคอ การตอสเพอ

แบงแยกดนแดนของขบวนการตอสทปาตาน ซงมกลมบอารเอน-โคออรดเนต และ

พโลเปนแกนหลก ผสมเขากบกลมตอตานอำานาจรฐทไมไดตองการแบงแยกดนแดน

หากแตตองการตอบโตการกระทำาของเจาหนาทรฐบางสวนททางกลมรสกวาไมไดรบ

ความเปนธรรม โดยมประชาชนสวนใหญเปนผไดรบผลกระทบ

2. รากเหงาของปญหาความรนแรงทเกดขนในพนทเปนเพยงอาการของความ

ขดแยงทางการเมองทเกยวเนองกบมตทางวฒนธรรม ซงมรากเหงามาจาก 1) ความ

ไมเขาใจกนอยางแทจรงของสองชาตพนธคอ ไทยและมลายปาตานททำาใหเกดอคต

ลกๆ ตอกน 2) บาดแผลทางประวตศาสตรของรฐปตตานทเคยรงเรองจากการ

กระทำาของรฐสยามในอดต 3) โครงสรางการจดการบรหารปกครอง รวมทงกฎหมาย

และนโยบายทางการเมอง เศรษฐกจ และสงคมวฒนธรรมทยงมบางสวนไมสอดคลอง

กบอตลกษณและวถชวตของคนในพนท ตลอดจนไมเออตอการมสวนรวมของ

ประชาชนในระดบทสามารถสรางความรสก การเปนเจาของไดอยางแทจรงและ

เทาเทยม

ทงหมดนทำาใหคนมลายปาตานโดยเฉพาะกลมทใชความรนแรงรสกวาไม

สามารถเปนสวนหนงของสงคมไทยไดอยางมเกยรตและมคณคา ผเกยวของกบการ

147หนงทศวรรษภมทศนงานวจยการเมองชายแดนใต

แกไขปญหาทกภาคสวนจะตองตระหนกถงปญหาใจกลางและรากเหงาดงกลาว และ

รวมศนยความสนใจทประเดนน ไมเชนนนจะไมสามารถกำาหนดทศทางแกปญหาท

ถกตองได

3. โจทยสำาคญตอการแกปญหา มาตรการในการแกไขปญหาของภาครฐควร

ตองคำานงถงโจทยสำาคญ 2 ขอ ทเชอมโยงกบรากเหงาของปญหาตามทกลาวไป คอ

1) ทำาอยางไรทจะใหประชาชนในพนท รวมถงผทเหนตางจากรฐไดมสวนรวม

ทางการเมองในการแกไขปญหา และขบเคลอนกจกรรมหรอนโยบายท

เกยวของกบการดำาเนนชวตอยางแทจรง ผานโครงสรางการจดการบรหาร

ปกครอง กฎหมาย และนโยบายทสอดคลองกบอตลกษณของคนในพนท

2) ทำาอยางไรทรฐ ประชาชนในสงคมใหญ และในจงหวดชายแดนภาคใต จะ

เกดความเขาใจ ยอมรบ และเหนคณคาความหลากหลายทางวฒนธรรม

และอตลกษณทางชาตพนธอยางเพยงพอทจะไมรสกหวาดระแวงวาความ

แตกตางดงกลาวจะเปนภยตอความมนคงของตน

4. กรอบคดทศทางในการแกปญหา การแกไขปญหาตองอยในกรอบของ

สนตวธโดยใชการเมองนำาการทหารอยางแทจรง ไมใชการทหารนำาการเมองในแงของ

การปฏบตดงเชนในปจจบน สนตวธมไดปฏเสธการใชการทหาร หากแตตองใชการ

ทหารอยางจำากดภายใตหลกนตธรรม ในลกษณะทควบคมความรนแรงมใหขยายตว

และตองสนบสนนและตอบสนองตอเปาหมายของงานการเมองเทานน โดยนอกจาก

รฐจะใชงานการเมองในการพฒนาคณภาพชวตของคนในพนทแลว รฐยงจำาเปนตอง

ใชงานการเมองในเชงรกตอกลมแนวคดทเหนตางกนในสงคมทองถน ใหสามารถ

ยอมรบกนไดในระดบทจะอยรวมกนอยางมศกดศรเทาเทยมกน ทไมใชแคการยนใน

ทางยทธการเทานน

148 เอกรนทร ตวนศร

5. ขอเสนอแนะงานการเมองเชงรกขอเสนอแนะ 7 ขอน เปนการใชงานการ

เมองเชงรกสการแกไขปญหาความไมสงบในจงหวดชายแดนภาคใตทยงยนบน

หลกการ “เปดพนท/มสวนรวม–รบฟงเสยง–สรางความเขาใจ–สอดคลองอตลกษณ”

จดการพดคยเพอสนตภาพ (Peace Talks) กบกลมขบวนการทเหนตางจากรฐ เพอ

ทำาความเขาใจวามความตองการอะไรและจะหาทางออกรวมกนอยางสนตแบบยงยน

ไดอยางไร เพอการแกปญหาทตรงจด อนจะนำาไปสการยตความสญเสยของทกฝาย

ใหเรวทสด ทงน ตองยำาวาการพดคยดงกลาวไมใชการเจรจา (Negotiation) แต

เปนการเนนทำาความเขาใจระหวางกน รวมสรางเครอขายสนตภาพชายแดนใต

(Peace Net) ทมงเนนการมสวนรวมของภาคสวนตางๆ ในการแกไขปญหาและ

พฒนาคณภาพชวตของประชาชนในพนท ตลอดจนเสรมสรางความเขมแขงแกภาค

ประชาสงคม กำาหนดยทธศาสตรสอสารสงคม เพอสรางความเขาใจและการ

สงสญญาณแหงการอยรวมกนระหวางคนในสงคมใหญกบในพนทในการทจะอยรวม

กนอยางสนตในฐานะพลเมองไทยบนความหลากหลายภายใตสงคมพหวฒนธรรม

สงเสรมการศกษาและพฒนาการจดการบรหารปกครองทสอดคลองกบอตลกษณและ

วฒนธรรมในพนท และเออตอการมสวนรวมของประชาชนตามกรอบของรฐธรรมนญ

แหงราชอาณาจกรไทย สงเสรมการศกษาความเปนไปไดในการจดตงศาลกฎหมาย

อสลามวาดวยครอบครวและมรดกภายใตสำานกงานศาลยตธรรมไทยอยางเปนทางการ

6. สงเสรมการใชภาษามลายเปนภาษาทำางานควบคกบภาษาไทย

7. สงเสรมการศกษาทงขอดและขอจำากดของการใชกฎหมายพเศษในพนท

เพอใหการบงคบใชกฎหมายเปนไปอยางมประสทธภาพและเปนทยอมรบไดของทง

ฝายความมนคงและประชาชนในพนท

อนง ขอเสนอท 1 ถอเปนกญแจสำาคญทจะเปดประตไปสสนตภาพ เพอยตความ

รนแรง ขอเสนอท 2 เปนขอเสนอเชงกระบวนการเพอใหมกลไกซงเชอมถงฐานรากใน

149หนงทศวรรษภมทศนงานวจยการเมองชายแดนใต

การเปดพนทการมสวนรวมของประชาชน และขอเสนอท 3 เปนการสอสารเพอเนน

สรางความเขาใจกบสงคมใหญใหเหนประโยชนของสนตวธ และเหนแนวทางของการ

อยรวมกนอยางสนตภายใตสงคมพหวฒนธรรม ซงทงขอ 1–3 นเปนขอเสนอหลกของ

คณะนกศกษา ในขณะทขอเสนอท 4–7 นนเปนขอเสนอรองทเหนควรสนบสนน

สงเสรมใหผเกยวของดำาเนนการเพมเตมจากเดมอยางจรงจงและตอเนอง อนจะ

เปนการซอใจคนมลายปาตาน ทำาใหเขารสกวารฐและสงคมใหญยอมรบและเหน

คณคาในตวตนของเขาอยางจรงจงและจรงใจ สามารถดำาเนนชวตไดอยางมเกยรตม

ศกดศร ไมรสกแปลกแยก และมความภาคภมใจทเกดเปนพลเมองไทยเชอสายมลาย

ในสงคมไทยทหลากหลายและเปนธรรม (นกศกษาหลกสตรประกาศนยบตรชนสง

“การเสรมสรางสงคมสนตสข” รนท 1 สำานกสนตวธและธรรมาภบาล สถาบน

พระปกเกลา 2552)

2.3 ขอเสนอกำรเมองตอมตควำมมนคง

อกหนงมตของการศกษาเรองจงหวดชายแดนภาคใต คอ การมองการปฏบต

งานของฝายความมนคงในพนท ซงปฏเสธไมไดวาการปฏบตงานของเจาหนาทฝาย

ความมนคงทงทหารและตำารวจนน กอใหเกดผลกระทบและสรางการเปลยนแปลงใน

ทกๆ มตของพนทน โดยเฉพาะการบงคบใชพระราชกำาหนดการบรหารราชการใน

สถานการณฉกเฉน (พ.ร.ก.ฉกเฉน) ทถกพดถงกนอยางกวางขวางถงขอบเขตของ

ขอกฎหมายและการบงคบใช อยางไรกด มงานศกษาเพยงไมกชนเทานนทพยายาม

หาคำาตอบวาคนในพนทมความคดเหนตอการปฏบตงานของบรรดาเจาหนาทฝาย

ความมนคงอยางไร

การวจยสองชนของสถานวจยความขดแยงและความหลากหลายทาง

วฒนธรรมภาคใต (CSCD) เรอง “การศกษาวจยประเมนผลกระทบของพระราช

กำาหนดการบรหารราชการในสถานการณฉกเฉน พ.ศ. 2548 ตอการจดการและแกไข

150 เอกรนทร ตวนศร

ปญหาความรนแรงในจงหวดชายแดนภาคใต” (ศรสมภพ จตรภรมยศร 2552) และ

“โครงการวจยเพอตดตามและประเมนผลการปฏบตงานของศนยปฏบตการสำานกงาน

ตำารวจแหงชาตสวนหนา/ศนยปฏบตการตำารวจจงหวดชายแดนภาคใตและกองกำาลง

ตำารวจ” (ศรสมภพ จตรภรมยศร 2553) ไดพยายามตดตาม และประเมนผลกระทบ

และการปฏบตงานของเจาหนาทหนวยงานความมนคง โดยงานวจยชนแรกพบวา

ประชาชนสวนใหญในพนทยงไมเขาใจการบงคบใช พ.ร.ก.ฉกเฉน เนองจากขาด

ความร ความเขาใจเรองกฎหมายทเจาหนาทนำามาบงคบใช อาจกลาวไดวาประชาชน

ยงมความรความเขาใจในบางมาตราของ พ.ร.ก.ฉกเฉนไมถกตอง และยงคลาดเคลอน

อย โดยเฉพาะประเดนเกยวกบการเชญตวบคคล การจบตวและควบคมตว สถานท

ควบคมตว เปนตน ซงทำาใหเปนสาเหตหนงทนำาไปสความไมไววางใจ หวาดระแวง

และการไมใหความรวมมอตอการปฏบตงานของเจาหนาท ในขณะทความพงพอใจ

การปฏบตงานของเจาหนาทในพนทของประชาชนทนบถอศาสนาอสลามไมพอใจการ

ปฏบตงานของเจาหนาทมากกวาประชาชนทนบถอศาสนาพทธ ในสวนของการใช

พ.ร.ก.ฉกเฉนนน กลมทเหนวาควรใช พ.ร.ก.ฉกเฉนตอไป คอ กลมทหารตำารวจ กลม

ทไมแนใจในประสทธภาพของ พ.ร.ก.ฉกเฉนเปนกลมของขาราชการ อยการ นกธรกจ

สอมวลชน ผไดรบการเยยวยา สวนผทไมเหนดวย เหนวาควรยกเลก ไดแก ผนำาศาสนา

เยาวชน เอนจโอ และกลมผตองสงสย โดยคนกลมนมองวาการบงคบใช พ.ร.ก.ฉกเฉน

ไมสามารถสรางความเชอมนหรอสะทอนภาพทชดเจนวาจะสามารถรกษาความมนคง

และแกไขปญหาความไมสงบได แตกลมทเหนดวยมองวา พ.ร.ก.ฉกเฉนยงคงเปน

เครองมอไมใหสถานการณความรนแรงบานปลายออกไปมากกวาทเปนอย

การบงคบใช พ.ร.ก.ฉกเฉนในพนทสามจงหวดชายแดนภาคใตสวนใหญสงผล

กระทบเชงลบมากกวาเชงบวก โดยผลกระทบในเชงลบจะเปนปญหาทเกยวกบการ

ปฏบตหนาท การประสานงานทไมสอดคลองกนของเจาหนาท ซงสงผลกระทบตอการ

ตดหมายของผตองสงสย รวมถงการถกเรยกมาสอบสวน การปดลอมตรวจคน

โดยไมมหมายศาล ผลกระทบในสวนนชาวบานมองวาเปนผลกระทบโดยตรงตอ

151หนงทศวรรษภมทศนงานวจยการเมองชายแดนใต

ความรสกและจตใจของพวกเขา มองไปถงวารฐใช พ.ร.ก.ฉกเฉนรงแกประชาชน โดย

ขอเทจจรงแลวอาจจะเปนเพราะตวเจาหนาทปฏบตเกนกวาเหต ประกอบกบชาวบาน

ไมเขาใจ พ.ร.ก.ฉกเฉนอยางแทจรง ในสวนของขาราชการกมองวาประชาชนไมสนใจ

ทจะเรยนรจนกวาจะเกดเหตการณกบตนเอง ประกอบกบสวนราชการไมได

ประชาสมพนธความรความเขาใจเรอง พ.ร.ก.ฉกเฉนใหแกประชาชนอยางทวถง ทงท

ไดเปรยบกวาในดานงานมวลชน ในขณะทเจาหนาทรฐฝายทหารยงคงมองวาการ

ทชาวบานใหความรวมมอ เพราะไววางใจและรสกอบอน ปลอดภย แตขอเทจจรงอก

ดานหนงคอ การทชาวบานใหความรวมมออยางดเพราะกลว เพราะฉะนนการให

ความรวมมอเพราะกลว กบการใหความรวมมอดวยความเตมใจ สมครใจนน เปนสง

ทแตกตางกนอยางสนเชง

ในขณะททศนคตของประชาชนในเรองสถานการณปญหาและกจกรรมของ

ตำารวจ จากงานวจยอกชนพบวาทศนคตความเชอมนไววางใจตำารวจอยในระดบตำา

ซงสะทอนใหเหนปญหาของกระบวนการยตธรรมในการแกไขปญหาภาคใต หากมอง

ในงานมวลชนสมพนธกไมประสบความสำาเรจมากนก เพราะงานมวลชนสมพนธของ

ตำารวจมกจกรรมในระดบทนอยกวาทหาร และระดบความเชอมนไววางใจตำารวจ

ทหาร หนวยงานฝายปกครอง ของคนมสลมจะมนอยกวาคนพทธ ยงไปกวานนปญหา

ของตำารวจสวนใหญจะมาจากภาพลกษณทไมด เชน การเลอกปฏบต ปญหาสนบน

อำานาจมด ทำาตวเปนนายประชาชน และไมเขาหาประชาชน จากการประเมนคา

ยทธศาสตรของตำารวจจงหวดชายแดนภาคใต นบไดวาอยในภาวะตดลบและเสย

เปรยบมากในการทำางานเชงยทธศาสตร สวนหนงเกดจากความแตกตางในดาน

ลกษณะพนฐานภมหลงทางสงคมวฒนธรรม คานยม และวถชวตระหวางเจาหนาท

กบประชาชนสวนใหญ ซงเปนปญหาใหญในการกำาหนดแผนยทธศาสตรของตำารวจ

โดยเฉพาะในดานงานกจการพลเรอน และงานมวลชน รวมทงมองวาตำารวจมปญหา

ในดานการอำานวยความยตธรรม เพราะฉะนนตำารวจจงตองปรบเปลยนยทธศาสตร

หรอทำาใหมจดออนนอยลง

152 เอกรนทร ตวนศร

2.4 เขตปกครองพเศษ

การขบเคลอนเรอง “เขตการปกครองพเศษ” ทเรมขนอยางเปนทางการโดย

ผานองคความรทางดานงานวจยของ ศรสมภพ จตรภรมยศร ทเสนอรปแบบเขตการ

ปกครองพเศษ (ศรสมภพ จตรภรมยศร และ สกร หลงปเตะ 2551) จนไดรบความ

สนใจอยางแพรหลายในเวททางวชาการ และถอวาเปน “วาทกรรม” ทมกถกนำาเสนอ

มาอยางตอเนอง อนทำาใหพนทของการพดคยเรองเหลานเปดมากขน และขยายตว

ออกอยางกวางขวางซงไมเคยมมากอนในพนทปาตาน

หากทวาหลงจากเหตการณความรนแรงเมอป พ.ศ. 2547 ไดกอใหเกดคำาถาม

จำานวนมากของสงคมไทยทตองการรบทราบถงปญหาจงหวดชายแดนภาคใต และ

หลงจากนนเปนตนมาทำาใหโจทยการศกษาวจยปญหาจงหวดชายแดนภาคใตไดเปด

โอกาสใหนกวจย นกวชาการ ศกษามากขน โดยเฉพาะปญหาเรองของโครงสราง

อำานาจรฐทมการพยายามศกษาความเปนไปไดเรองเขตการปกครองพเศษ ทามกลาง

ขอเสนอ “เขตการปกครองพเศษ” เพอแกไขปญหาความไมสงบในจงหวดชายแดน

ภาคใต ในชวงปลาย พ.ศ. 2552 จนกระทงถงปจจบน ไดสรางขอถกเถยง และชดคำา

อธบายตางๆ ในเวทสาธารณะและเวททางดานวชาการ

ศรสมภพ จตรภรมยศร และ สกร หลงปเตะ (2551) ไดทำาศกษาวจยและ

สมภาษณเครอขายกลมคนตางๆ ทมสวนไดสวนเสยจำานวนมากในงานวจยชอ “การ

ปกครองทองถนแบบพเศษในจงหวดชายแดนภาคใต” สงทนาสนใจอยางยงในงานวจย

ชนนอยทกระบวนการไดมาของขอมลทมความหลากหลาย และผนวกกบแนววเคราะห

ททำาใหเราเหน “สนาม” ทมผเลนจำานวนมากทไดเขามาตอรอง/ตอสเพอพทกษ

ผลประโยชนของกลมตนเอง

ขอเสนอของงานวจยชนนกคอ การเสนอ “ทบวงการบรหารการพฒนาจงหวด

ชายแดนภาคใต” (Southern Border Provinces Development

Administration Bureau - SBPAB) โดยกำาหนดฐานะของหนวยงานใหอยภาย

153หนงทศวรรษภมทศนงานวจยการเมองชายแดนใต

ใตอำานาจของนายกรฐมนตรหรอรฐมนตรทบวง มฐานะเทยบเทาทบวงพเศษ มรฐมนตร

ทบวงเปนผดแลทางดานนโยบาย มปลดทบวง รองปลดทบวง และผอำานวยการเขต

ทำาหนาทดแลในแตละพนทในฐานะขาราชการสวนภมภาคแบบพเศษควบคไปกบ

องคกรปกครองทองถนในทกระดบ

หากจะกลาวอยางถงทสดแลว เรอง “เขตการปกครองพเศษ” ยงคงไมมคำาตอบ

ทแนนอนแจมชดมากนกจนออกมาเปนโครงสรางการบรหารจดการพนทจงหวด

ชายแดนภาคใต แตทวางานวจยชนนทำาใหไดรบความสนใจจากสงคมจำานวนมาก จน

กระทงนำาไปสเวทสาธารณะทมการถกเถยงกนอยางกวางขวางอยางไมเคยปรากฏมา

กอน ทามกลางความสบสนของสงคมไทยและรฐบาลโดยการนำาของพรรค

ประชาธปตยทตองเผชญปญหาโดยตรงกบกลมผทตอตานรฐบาล จนถงกระทงการ

วพากษสถาบนทางการเมองตางๆ ของรฐไทย จนทำาใหการเคลอนไหวเรองเขตการ

ปกครองพเศษในจงหวดชายแดนภาคใตไดรบความสนใจอยางมากดวยเชนกน การ

ขบเคลอนเรองเขตการปกครองพเศษ ทเรมขนอยางเปนทางการโดยผานองคความร

ทางดานงานวจยของศรสมภพ จตรภรมยศร ถอวาเปน “วาทกรรม” ทถกนำาเสนอมา

อยางตอเนอง และทำาใหพนทของการพดคยเรองเหลานเปดมากขน ขยายวงจากใน

พนทสภมภาคตางๆ ของประเทศ รวมทงมการถกเถยงและนำาไปสนโยบายการหาเสยง

ของพรรคการเมองตางๆ

3. ความทรงจำ -การเมองในชวตประจำ วน

ในชวงไมกปทผานมางานศกษาจำานวนไมนอยในปจบนมแนวโนมวาจะอาศยวธการ

ทางมานษยวทยาทศกษาเกยวกบชมชนตางชาตพนธมากขน ผเขยนพบวามงานศกษา

อยางนอย 2 ชนทนาสนใจคอ ชนแรกเปนบทความของวไลวรรณ จงวไลเกษม (2550)

เรอง “สงครามความทรงจำา: ความรบร กบ ความทรงจำารวมทางสงคมในวกฤตไฟใต”

ในบทความชนน วไลวรรณมงหมายทจะศกษาความสมพนธระหวางการรบรกบ

154 เอกรนทร ตวนศร

ความทรงจำารวมในสงคมของผคนในตำาบลทรายขาว อำาเภอโคกโพธ จงหวดปตตาน

ภายใตบรบทของสถานการณความรนแรงในจงหวดชายแดนภาคใต โดยอาศยแนวคด

วาดวยความทรงจำารวมทางสงคม วไลวรรณยกตวอยางการนำากรอบความทรงจำารวม

แนวชาตพนธวรรณนามาใชอธบายความสมพนธระหวางความทรงจำารวมของ

คนมลายมสลมตอหะยสหลงและขอเรยกรอง 7 ประการกบสถานการณความไมสงบ

ในพนท โดยความทรงจำารวมของคนในพนทรบรสถานภาพความเปนวรบรษของ

หะยสหลง จากนนงานของชยวฒน สถาอานนท ถกนำามาอางองในงานวจย เพอศกษา

การสรางความรบรใหมเกยวกบบทบาทของหะยสหลงจากการกอตงมลนธหะยสหลง

ชยวฒนมองวามลนธดงกลาวเปนการสรางความทรงจำารวมทางสงคมชดใหม

โดยขยายความรบรบทบาทของหะยสหลงไปยงคนนอกพนทและทไมใชมลายมสลม

ตลอดจนเปนการตอสกบความทรงจำารวมของความเปนอนทมใชมลายมสลม ภายใต

วาทกรรมกบฏแบงแยกดนแดนทสรางขนโดยรฐไทย

การศกษากระบวนการประกอบสรางความทรงจำารวมทางสงคมของชมชน

ทรายขาว ผานเรองเลาทรายขาว ททำาหนาทเชอมโยงอดตกบปจจบนบนความตอเนอง

ภายใตวตถความแทจรง เรองเลามายาคตและสถานการณปจจบน วไลวรรณเรมตน

ดวยการนำาเสนอเรองราวความทรงจำารวมของชมชนทรายขาวและบรบทในพนท โดย

เรองเลาทรายขาวเปนเรองประวตศาสตรทองถนหรอตวบทสาธารณะ ถายทอดจาก

รนสรน วาดวยการกอตงชมชนทสมพนธกบความเชอ พธกรรม และประเพณทองถน

ของชาวบานทนบถอศาสนาพทธและอสลาม ทงยงเปนการบอกเลาแบบแผนความ

สมพนธในชมชนทอยบนพนฐานความเปนเครอญาตและการไปมาหาสระหวางกน การ

ใชภาษาเดยวกน ขณะทชมชนทรายขาวเปนพนททไมปรากฏเหตความรนแรง คนใน

ชมชนทงชาวพทธและมสลมอยรวมกนอยางฉนมตร จนไดรบเลอกจากจงหวดปตตาน

ใหเปนตำาบลสนตสขสมานแหงแรกของจงหวด จากการลงพนทภาคสนาม

นกวจยพบวา ความทรงจำารวมของคนในชมชนทรายขาวยงคงดำารงอยทามกลาง

สถานการณความรนแรงในพนท ซงสามารถสงผลกระทบตอการอยรวมกนของคน

155หนงทศวรรษภมทศนงานวจยการเมองชายแดนใต

ตางศาสนาและวฒนธรรมทเคยอาศยอยในชมชนเดยว โดยถอเปนความพยายามใน

การโตกลบการรบความรชดใหมทถกนยามวามความรนแรงผานสอมวลชน โดยเฉพาะ

สอโทรทศน ในลกษณะการอานความหมายภายใตความทรงจำารวมของสงคม (เรอง

เลาทรายขาว) และบรบทโครงสรางสงคมและวฒนธรรม แลวนำามาสรางอตลกษณ

ของคนทรายขาว เหนไดจากการนำาเสนอสญลกษณการอยรวมกนอยางสนตในพนท

ของมสยดโบราณ 300 ป ซงเปนสวนหนงของเรองเลาทรายขาว ตลอดจนความ

สมพนธในชวตประจำาวนของชาวไทยพทธและไทยมสลมทมปฏสมพนธระหวางกนใน

งานพธตางๆ และประเพณทางศาสนา

ในขณะทงานศกษาของวไลวรรณชใหเหนการเมองของการประกอบสรางเรอง

เลา หรอความทรงจำาของผคนในชมชนบานทรายขาว งานอกชนหนงทำาหนาทสะทอน

ใหเหนการเมองของการตอรองของผคนทอยในสถานะคนกลมนอยนดทางศาสนาและ

ชาตพนธ ตอการนบจำานวนแบบมวตถประสงคทเกดขนในสามจงหวดชายแดนภาคใต

ทามกลางการอธบายวาความขดแยงในสามจงหวดชายแดนภาคใตของไทย

อยภายใตกตกาของความเปน “คนกลมใหญ” และ “คนกลมนอย” ในดนแดนแหงน

พทธธรา นาคอไรรตน (2555) พยายามเสนอวา การอธบายเชนวานอาจนำาไปสการ

ละเลยผคนอกหลายกลมทเปน “คนกลมนอยนด” ทมความแตกตางดานศาสนา

ชาตพนธในพนทซงไดตอสตอรองเพอใหตนเองมสทธ มตวแทนของตนในพนท

ดงกลาวเปนเวลายาวนานแลว บทความเรอง “เวทมนตรของจำานวน และการเมอง

ของการมอง (ไม) เหน: บทเรมตนศกษา “คาทอลก” กลมนอยนดในสามจงหวด

ชายแดนภาคใตของไทย” ของพทธธราเปนงานศกษาทตงคำาถามตอการเมองของ

จำานวนตวเลขทมอทธพลตอการมองไมเหน และละเลยการนบคนกลมนอยตางศาสนา

และชาตพนธ โดยเฉพาะกลมทมจำานวนนอยนดมากอยางกลม “คาทอลก” ซงดำารง

วถปฏบตตามความเชอถอศรทธาของตนอยทามกลางบรบททางสงคมทมความ

ขดแยงชนดถงตายอยางในสามจงหวดชายแดนภาคใตดวย

156 เอกรนทร ตวนศร

พทธธราเลาเรองของชาวคาทอลก 3 คน (ทงหมดเปนนามสมมต) คนแรกคอ

เหรยญ ชาวอำาเภอรอเสาะ จงหวดนราธวาส เลาวาครอบครวของเธอเปนชาวจน

คาทอลกซงอพยพเขามาอยในจงหวดนราธวาสตงแตรนพอแมของเธอ ปจจบนทงตว

เธอและพชายอยในวย 46 และ 50 ปแลว นอกจากน เหรยญยงเปนผชกพาใหผศกษา

ไดรจกโบสถคาทอลกทครอบครวของพวกเธอไปประกอบศาสนกจเปนประจำาดวย คน

ตอมาคอ กหลาบปา อาสาสมครททำางานเยยมเยยนและฟนฟจตใจสตบรษในพนท

มายาวนานกวา 25 ปแลว ซงไดเลาใหฟงถงการอพยพของชาวคาทอลกในภาคอสาน

เขามาตงรกรากในดนแดนแหงน คนสดทายคอ นามาเรย ผเปลยนมารบนบถอ

คาทอลกตามสาม นามาเรยเลาถงความทรงจำาเกยวกบวดคาทอลกในอดตซงตงอย

เคยงกบมสยด และความชวยเหลอจากเพอนบานชาวมลายมสลมในชวงทเธอเพงยาย

เขามาใหม หนาทของเรองเลาทงสามเรองคอการยนยนการมตวตนของชมชนคาทอลก

ทอยในสามจงหวดชายแดนภาคใต พวกเขาตงชมชนเลกๆ แทรกอยระหวางชมชน

ไทยพทธและชมชนมลายมสลม ไมเพยงเทานน เพราะผเลาเรองทงสามรายตางยนยน

วา พวกเขาเปนเจาของบานรวมกบชาวไทยพทธและมลายมสลมมานานแลว และม

ปฏสมพนธกบผคนตางชาตพนธดวย พทธธราตงคำาถามตอไปวา อะไรคออปสรรค

ของการรบรวามชมชนชาวคาทอลกในสามจงหวดชายแดนภาคใต? และการไมเปนท

รบรนสงผลอยางไรตอสถานะของคนกลมนในพนททมความขดแยงถงตายอยางใน

สามจงหวดชายแดนภาคใตของไทย?

พทธธราตอบคำาถามขางตนโดยอางองแนวคดเรองการเมองของจำานวนตวเลข

เพอชใหเหนวา การนบหรอการวดของมนษยนนเกดขนและเปนไปอยางมวตถประสงค

พทธธราชใหเหนวา จากการทบทวนตวเลขสถตประชากรซงจดทำาโดยสำานกงานสถต

แหงชาต พบวาใน พ.ศ. 2553 จำานวนประชากรรวมของจงหวดปตตานจำานวน

655,259 คน มสดสวนของชาวคาทอลกคดเปนรอยละ 0.025 ประชากรรวมใน

จงหวดยะลาจำานวน 487,380 คน มสดสวนของชาวคาทอลกคดเปนรอยละ 0.04

และประชากรรวมในจงหวดนราธวาสจำานวน 737,162 คน มสดสวนของชาว

157หนงทศวรรษภมทศนงานวจยการเมองชายแดนใต

คาทอลกคดเปนรอยละ 0.01 ดงนน คาทอลกจงถอเปนชนกลมนอยทางศาสนาทม

จำานวนนอยนดมาก ซงผวจยเรยกวา “คนกลมนอยนด” (sub-minority) ดวยจำานวน

อนนอยนดน พทธธราชใหเหนวาทามกลางความขดแยงถงตาย การนบจำานวน

เหตการณความรนแรงและเหยอความรนแรงกลบไมคอยมการใหความสำาคญกบการ

ใสใจถงตวเลขผเสยหายทมใชประชากรกลมหลกอนไดแกชาวไทยพทธและชาวมลาย

มสลม ดงจะเหนไดจากการรายงานการนบขององคกรเอกชนและภาครฐทมกใชคำา

อธบายถงจำานวนอนนอยนดทมใชประชากรกลมหลกวา “ไมสามารถระบศาสนาได”

หรอ “ไมระบ” หรอ “อนๆ”

พทธธราเหนวาการใชสถตตวเลขในพนทความขดแยงถงตายอยางสามจงหวด

ชายแดนภาคใตมอทธพลตอการจดสรรทรพยากรในพนทแหงน นบตงแตการระดม

กำาลงพลฝายความมนคงลงไปในพนท การเพมงบประมาณใหแกฝายความมนคงใน

การดแลความสงบในพนท เปนตน ไมเวนกระทงหนวยงานฝายพลเรอนของรฐเอง

กตาม แมวาใน พ.ศ. 2548 ผวาราชการจงหวดปตตาน นายภาณ อทยรตน จะ

สนบสนนการจดงานเฉลมฉลองเทศกาล “พระครสตสมภพ” ซงมความหมายตอ

ชาวครสต โดยเฉพาะคาทอลก แตกยงมไดมความหมายในทางการเมองมากนก

เพราะเงนสนบสนนกจกรรมดงกลาวมาจากเงนสวนตวของผวาราชการจงหวดทานน

นอกจากน การสนบสนนกจกรรมดงกลาวยงหยดชะงกลงในอกไมกปถดมา ซงสงผล

ตอความรสกของกลมประชากรชาวคาทอลกซงรสกวาตนเองมไดถกนบรวมวาเปน

ประชากรทอยมานานแลวในพนทน ยงไปกวานน พทธธรายงชใหเหนวา การไมใสใจ

ตอกลมประชากรอนนอยนดอยางคาทอลกยงสะทอนใหเหนชดเจนในชวงทศนย

อำานวยการบรหารจงหวดชายแดนภาคใต (ศอ.บต.) พ.ศ. 2553 ระบวาใหมการจด

ตงสภาทปรกษา ศอ.บต. โดยคดเลอกจาก “ผแทนกรรมการอสลามประจำาจงหวดและ

อหมามประจำามสยดจงหวดละหนงคน ผแทนเจาอาวาสในพทธศาสนาจงหวดละหนง

คน และผแทนศาสนาอนจ�านวนหนงคน” ซงการระบเชนนน ยอมชใหเหนวามการนบ

เหมารวม “ครสต” และ “ศาสนาอนๆ” เขาไวดวยกนโดยไมแนชดวาจะมผใดไดเปน

158 เอกรนทร ตวนศร

ตวแทนจาก “ศาสนาอนๆ” ทงน พทธธราตงขอสงเกตวา การนบจำานวนคาทอลกอยาง

เหมารวมและตำากวาความเปนจรง นำามาสขอสรปของเจาหนาทรฐวาคาทอลก “ม

นอย” ไมเพยงพอตอการจะมตวแทนของตนเองได จงตองนำาไปนบแบบเหมารวมกบ

ศาสนาอนๆ นนเอง

ในแงน การนบและกำาหนดสดสวนของตวแทนศาสนาในสภาทปรกษาฯ จงช

ใหเหนวา เปนผลมาจากการเมองของจำานวนและการเมองของการมองไมเหนของ

ผมอำานาจในการกำาหนดสดสวนของผสามารถเขารวมการตดสนใจของหนวยงานการ

บรหารในพนทได กลาวไดวา อำานาจของรฐจงมสวนกำาหนดวาจะมองเหนหรอไม และ

นบหรอไม อยางไร

ความทรงจำาของผคนในพนทเกยวกบประวตศาสตรการเมอง โดยเฉพาะการ

ตอสทไมใชความรนแรง ดเหมอนจะเปนงานศกษาใหมทยงไมไดเปนหวขอทไดรบการ

ศกษาวจย เชน บทความของ รอมฎอน ปนจอร เรอง “ฮญาบและกรอเซะ:

ประวตศาสตรปาตานระยะใกลและการตอรองทางการเมองทหายไป” (รอมฎอน

ปนจอร 2552) ไดชวยบนทกความทรงจำาฉากการตอสของคนมลายในจงหวดชายแดน

ภาคใต เกยวกบอตลกษณทสำาคญคอ ฮญาบ ทเปนเหมอนอตลกษณคนมสลมในพนท

สาธารณะและมสยดกรอเซะทเปนสญลกษณอนยงใหญของคนในพนท ทมเหลอใวให

ภาคภม ดวยการตอสแยงชงและตอรองผานขบวนการเคลอนไหวมวลชนโดยไมใช

รนแรง บนทกความทรงจำาผานการสมภาษณของคนทอยในเหตการณโดยเฉพาะกลม

แกนนำาปญญาชนในพนท บทความชนนชใหเหนพลวตแนวคดการเคลอนไหวการเมอง

แบบอสลามทไดรบอทธพลมาจากโลกภายนอก ไมวาจะโดยผานการอานหนงสอ การ

จดตงความคดการเคลอนไหวอสลาม การจดวงศกษานกคดมสลมในโลกอาหรบหรอ

แมกระทงกระแสความคดการปฏวตอสลามประเทศอหราน ทไดไหลบาเขามาส

ปญญาชนนกเคลอนไหวในพนท จนนำาไปสการเคลอนไหวเรองฮญาบและกรอเซะ

159หนงทศวรรษภมทศนงานวจยการเมองชายแดนใต

งานชนนอาจจะถอไดวาเปนงานใหมทไดมการสมภาษณผคนรวมเหตการณ

ทนาสนใจกคอวธการศกษาทไมไดองอยกบหลกฐานทางดานเอกสารแตเพยงอยาง

เดยว หากทวายงมปากคำาของผเขารวมเหตการณทงในระดบแกนนำา ผปฏบตการ และ

เหยอของเหตการณวนนน บทความชนนไมเพยงชวยขยบขยายเพดานประวตศาสตร

ใหมมากกวาการตอสระหวางกลมขบวนการแบงแยกดนแดนกบรฐไทย แตยงชวยให

เหนถงการตอสของเหลาปญญาชนรนใหมและสามญชนดวย

4. การเมองทองถนกบระบอบประชาธปไตยไทย

หากพจารณางานวจยกลมนกการเมองทองถน ผานงานศกษาวจยของ บฆอร ยหมะ

ซงผลตออกมาสองเลมไดแก นกการเมองถนจงหวดปตตาน (บฆอร ยหมะ 2549)

และ นกการเมองถนจงหวดยะลา (บฆอร ยหมะ 2555) แตนาเสยดายทไมมการวจย

ในจงหวดนราธวาสอยในชดงานวจยของบฆอร สำาหรบงานวจยเรอง นกการเมองถน

จงหวดปตตาน บฆอรไดแบงพฒนาการและเครอขายของนกการเมองถนจงหวด

ปตตานออกเปนสามชวงดวยกน ชวงแรก คอ การตอสชวงชงการเมองระหวางอดต

ตระกลเจาเมองปตตานกบตระกลนกการศาสนา พ.ศ. 2457-2528 ชวงทสอง คอ

กำาเนดกลมการเมองการสรางกลไกในการตอรอง พ.ศ. 2529-2547 ทเกดกลม

วาดะหและกลมญามาอะหอสลามมยะฮ ปตตานดารสสลาม และ ชวงทสาม คอ พ.ศ.

2548 ถงปจจบน การเกดขนของกลมนกการเมองหนาใหม สงทนาสนใจสำาหรบงาน

ชนนของบฆอร คอ การชใหเหนถงพฒนาการและการแยกไมออกกบการเมองระดบ

ชาตของนกการเมองทองถน ไมวาจะเปนการสงกดพรรคการเมองใหญระดบชาต และ

การเปลยนแปลงในเชงรปแบบการเลอกตง ทผานกฎหมายรฐธรรมนญ ทำาให

นกการเมองทองถนของปตตานไดมการปรบตวและแขงขนกนเองอยางสดความ

สามารถ เพอผลกดนคนหรอกลมของตนใหไปใชพนททางการเมองในรฐสภาไทย

160 เอกรนทร ตวนศร

สำาหรบงานวจยเดยวกนแตแยกมาทำาจงหวดยะลา ขอสงเกตจากงานวจยชนน

ไดสรปอยางนาสนใจวา นกการเมองจงหวดยะลา มความเชอมโยงกบบรบททางดาน

สงคม เศรษฐกจ การเมอง วฒนธรรม ชาตพนธอตลกษณ และศาสนาอยางแนบแนน

ในขณะเดยวกนบรบทเหลานไดเชอมโยงกบบรบทตางๆ ในระดบชาต ซงไมตางจาก

ปตตาน

สงทนาสนใจกคอ สำาหรบงานวจยสองชนขางตนไดทำาการสมภาษณนกการ

เมอง ผเกยวของ และศกษาเรองวฒนธรรมการหาเสยง ทยดโยงกบทางดานประเพณ

วฒนธรรม นอกจากนมขอสงเกตจากงานวจยขางตนกคอ ภายใตระบอบการเลอกตง

ทำาใหชาวพทธมสทธแขงขนและสามารถเขามาตอสในพนทการเมองแบบปกตได

ภายใตนโยบายหาเสยงเพอตอบสนองความตองการของประชาชน

บฆอรชใหเหนวาวฒนธรรมการเมองของประชาชนในพนทมการไหลเลอน

ปรบตวของนกการเมองและประชาชนอยตลอดเวลา สงหนงทสะทอนเหนไดชดเจน

กคอการตอบโตของประชาชนในพนท หลงเหตการณสลายการชมนมทหนาสถาน

ตำารวจภธร อำาเภอตากใบ จงหวดนราธวาส ททำาใหประชาชนเสยชวตเกอบหนงรอยคน

และบาดเจบจำานวนมาก เมอมการเลอกตงใน พ.ศ. 2548 ประชาชนในพนทจงใจไม

เลอกตวแทนกลมวะหดะฮ ตวแทนของพรรคไทยรกไทย ซงเปนพรรครฐบาล

ในขณะนน แมจะมนกการเมองทมชอเสยงอยางนายมหะมดนอร มะทา ผเปน

นกการเมองทไดรบการยอมรบมากทสดในพนท กไมสามารถทจะเรยกคะแนนจาก

ประชาชนในพนทได สรปการเลอกตงใน พ.ศ. 2548 ไมมผสมครของพรรคไทยรกไทย

ไดรบการเลอกตงจากประชาชนในพนท ฉะนน พฒนาการการตนตวทางดานการเมอง

ในพนท กอาจจะกลาวไดวามความสมพนธกบปญหาความรนแรงทเกดขนอยางแยก

ไมออก

ตงแตตน พ.ศ. 2547 เปนตนมา งานศกษาเกยวกบปญหาความขดแยงรนแรง

ในสามจงหวดชายแดนภาคใตมจำานวนเพมขนมาก อยางไรกด งานศกษาและ

161หนงทศวรรษภมทศนงานวจยการเมองชายแดนใต

บทวเคราะหทเชอมโยงประเดนปญหาของพนทดงกลาวกบประเดนปญหาของ

ประชาธปไตยไทยในระดบชาตกลบปรากฏใหเหนอยไมมาก ทมอยสวนหนงเชอมโยง

กบการตงคำาถามกบการบรหารแบบรวมศนยอำานาจ และการบรหารงานของอดต

นายกรฐมนตรทกษณ ชนวตร เปนหลก และเมอเกดความขดแยงทางการเมองระดบ

ชาต โดยเฉพาะเมอเกดเหตการณปราบปรามผชมนมของกลมแนวรวมประชาธปไตย

ตอตานเผดจการแหงชาต (นปช.) ใจกลางกรงเทพมหานคร เมอกลาง พ.ศ. 2553 ด

เหมอนแนวโนมของการศกษาวเคราะหเชอมโยงปญหาความรนแรงในสามจงหวด

ชายแดนภาคใตกบประชาธปไตยระดบชาตยงไมปรากฏใหเหนมากนก ผเขยนขอตง

ขอสนนษฐานวานาจะมสาเหตอยางนอย 2 ประการ

ประการทหนง มาจากความยดเยอเรอรงของปญหาความขดแยงรนแรงในสาม

จงหวดชายแดนภาคใตเอง ประชาธปไตยภายใตบรบทการตอสโดยใชกำาลงอาวธเพอ

ตอตานรฐและสรางความหวาดกลว และการตอตานการกอการรายดวยยทธวธ

ทางการทหารโดยรฐบาลประชาธปไตย ความอรงตงนงเชนนเองอาจเปนสาเหตสำาคญ

ใหการเชอมตอกบประชาธปไตยระดบชาตกลายเปนความยงยาก

ประการทสอง แมวาความขดแยงยดเยอทเกดขนในประเทศไทยจะมลกษณะ

พเศษ เชน เผชญความขดแยงยดเยอจากความหลากหลายเชงอดมการณทางการ

เมองและความหลากหลายเชงอตลกษณสองสนามไปพรอมๆ กน อกทงความขดแยง

ในจงหวดชายแดนภาคใตกยงไมสามารถสรปไดวาใครเปนฝายขดแยงและเปน

ผควบคมการใชความรนแรงอยบาง เปนตน กระนนกด การศกษาประชาธปไตยภาพ

รวมในเชงเปรยบเทยบระหวางชมชนโลกกบประชาธปไตยไทย ทอาจจะชใหเหน

หนทางในการเชอมโยงการเมองในภมภาคเขากบพลวตประชาธปไตยระดบชาตไดก

ยงไมปรากฏใหเหนมากนก

ในสวนนจงเปนการทบทวนบทความเชงวเคราะหและงานศกษาเกยวกบ

สามจงหวดชายแดนภาคใตในรอบทศวรรษ ผเขยนคดเลอกผลงานมาทงหมด 3 ชน

162 เอกรนทร ตวนศร

ในการอภปรายในสวนน ไดแก งานของ ธงชย วนจจะกล ชยวฒน สถาอานนท และ

ดนแคน แมคคารโก

บทความวเคราะหปญหาปตตานกบประชาธปไตยไทย จากปาฐกถาของ ธงชย

วนจจะกล เรอง “ขามใหพนประชาธปไตยแบบหลง 14 ตลา” (ธงชย วนจจะกล 2548)

อธบายความเชอมโยงของวกฤตความรนแรง ณ ชายแดนภาคใตของไทยกบ

ประชาธปไตยไทยอยางชดเจนวา ปญหาปตตานไมเกยวของโดยตรงกบประวตศาสตร

ประชาธปไตยไทย แตเปนปญหาประวตศาสตรซงรฐประชาธปไตยไทยมสวนเกยวของ

และดงนน ธงชยมองวาวกฤตชายแดนใตจงเปนปญหาประวตศาสตรทกำาลงทดสอบ

ขดจำากดของรฐประชาธปไตยไทยในปจจบน

ธงชยเหนวาปญหาประวตศาสตรซงรฐประชาธปไตยไทยมสวนเกยวของนม

ความซบซอนกวาความแตกตางขดแยงเชงอดมการณในชวง 14 ตลาคม พ.ศ. 2516

เพราะเปนความแตกตางของรฐและอารยธรรมทตางมประวตศาสตรของตนเองมา

คนละทางกน (แตเกยวของกน) นบหลายรอยป ความแตกตางของการนบถอศาสนา

วถชวต วฒนธรรม หรอความคดเหน และปจจยททำาใหรฐและอารยธรรมทตางกนเกด

ความขดแยงปะทขนมาในบรบทของรฐประชาธปไตยไทยได กคอการเอาเปน

อาณานคมของรฐหนงเหนออกรฐหนง ขณะเดยวกน วฒนธรรมทางการเมองไทย

ซงประกอบดวย จนตนาการรฐเดยวอนแบงแยกมได (ซงเปนผลผลตของประวตศาสตร

สยาม ซงเผชญภยคกคามของลทธอาณานคม) บวกกบมรดกของรฐจกรวรรดแบบ

รวมศนย ซงตกทอดมาในรฐประชาธปไตยแบบรวมศนยเปนสาเหตสำาคญททำาใหความ

ขดแยงยดเยอออกไปอก

จากความคดขางตน ธงชยจงมความเหนวา วกฤตชายแดนใตของไทยชใหเหน

วาสงคมไทยตองยอมรบวาถงอยางไรประเดนเรองสถานะรฐเดยวของไทยกคงตอง

สามารถอภปรายได ทบทวนได ทงนตองเขาใจดวยวาการทบทวนรปการรฐเดยวเปน

คนละเรองกบการแยกรฐ แตหมายถงการเปดโอกาสใหแกการแสวงหาทางเลอกเพอ

163หนงทศวรรษภมทศนงานวจยการเมองชายแดนใต

จะจดความสมพนธของปตตานในรฐไทยอยางไรไดบาง แสวงหาหนทางททกฝายยอม

ประนประนอมกนไดทจะยงประโยชนระยะยาวกบทกฝาย ในแงน ความสมพนธ

แนวดงระหวางทองถนและสวนกลางเปนเงอนไขทสำาคญของการแกปญหาปตตาน

ประเดนนยงชใหเหนปญหาของการทรฐไทยตอง “เชอใจ” และมองเหน “ความเปน

พลเมองทมความเสมอภาค” ของประชาชนในสามจงหวดชายแดนใตกบภมภาคอนๆ

แตปญหาของเรองนถกตอกยำาเมอเกดโศกนาฏกรรมทตากใบ (พ.ศ. 2547) รฐ

ประชาธปไตยไทยทไมยอมรบประวตศาสตรทองถน และความเปนพลเมองของผคน

ในดนแดนแหงน โดยใชการปราบปรามดวยความรนแรงไดผลกใหความขดแยงกาว

เขาสระดบใหม คอ ชาวมลายมสลมหมดความเชอใจรฐและเจาหนาท ทำาให

เจาหนาททองถนตกอยในอนตรายยงกวาเดม เพราะการใชความรนแรงสนองความ

รนแรงกลายเปนเปาหมายในตวเอง

ธงชยเสนอวาในระยะยาวปญหาปตตานทาทายทดสอบวฒนธรรมทางการ

เมองของประชาธปไตยไทยดงตอไปน หนง สงคมไทยมวฒภาวะพอทจะสามารถ

อภปรายเรองรปการรฐเดยว เพอหาทางเลอกนอกกรอบจำากดตายตวของรฐเดยวได

หรอไม สอง สงคมไทยมวฒภาวะพอทจะสามารถอภปรายเพอแสวงหาความสมพนธ

ในสงคมทยอมรบความตางใหดำารงอยไดถงระดบไหน สาม สงคมไทยมวฒภาวะพอท

จะเผชญหนากบอดต เพอทำาใหอดตเปนอดตอยางเขาใจและตระหนกร แตสามารถ

สรางสรรคทางเลอกทเหมาะกบปจจบนและอนาคตไดหรอไม ทงน ธงชยยงขยายความ

เกยวกบขอสดทายวา การเผชญหนากบอดตอยางตรงไปตรงมา ในกรณนหมายถง

การยอมรบวาประวตศาสตรประเทศไทยไมจำาเปนตองเปนเรองราวของรฐเดยว

ไมจำาเปนตองเปนเรองความดของบรรพบรษ หมายถงยอมใหมการศกษาเรองการลา

อาณานคมโดยสยามกได ในขณะเดยวกน การปลอยใหอดตเปนอดตอยางมวฒภาวะ

คอ การเผชญหนาเขาใจอดต แตไมถกบงการดวยอดต ประวตศาสตรหลายรฐ

ประชาธปไตยปจจบนจงไมไดกอใหเกดการแยกรฐเสมอไป ถาหากทกฝายตกลงใจ

ปลอยใหอดตเปนอดต และเลอกหนทางปจจบนและอนาคตทตนพอใจ

164 เอกรนทร ตวนศร

นอกจากการจดการกบประวตศาสตรบาดแผลของปตตานแลว ธงชยยงชให

เหนเงอนไขสำาคญอกประการหนงคอ วฒนธรรมทางการเมองของประชาธปไตยไทย

เองทปลอยใหอำานาจนำาอยกบรฐศนยกลางจนเกนไป ทพลงสรางสรรคของประชาชน

ถกกดทบทำาลายหรอทำาใหเชองไปหมด ดวยความหลงใหลกบชาตนยมและความ

สามคคแบบตนเขน และทไมเชอมนในหนทางประชาธปไตยดวยการใหประชาชนม

สวนรวมในการแสดงออกและรวมในการแกปญหา โดยเขาเหนวาการปลดปลอย

ตนเองจากวฒนธรรมอำานาจนำาอยทรฐศนยกลาง โดยใหชาวมลายมสลมและคน

ทองถนมอำานาจในการแกปญหาระยะยาวและตดสนอนาคตของตนเอง เปนหวใจและ

หนทางแกปญหาปตตานในทสด ซงหากรฐไทยสามารถกาวขามประชาธปไตยแบบ

ยดกมอำานาจทสวนกลางไปได กจะเปนการยกระดบรฐประชาธปไตยไทยให

ประชาธปไตยตองเปนทงเปาหมายและวธการ

ในขณะทธงชยมองวาประวตศาสตรของรฐประชาธปไตยไทยสงผลตอวกฤต

ปตตานจากฐานการเมองของการจดวางความสมพนธเชงอำานาจระหวางสวนกลาง

และภมภาค ชยวฒน สถาอานนท เสนอใหไปไกลอกสองกาว โดยชใหเหนวาวกฤต

ปตตานสงผลตอประชาธปไตยไทยโดยรวมอยางไร และภาวะดงกลาวสามารถทำาความ

เขาใจสภาวะประชาธปไตยทกำาลงเปนไปในโลกไดอยางไรดวย ทงน ชยวฒนนำาเสนอ

ความเหนของเขาจากมตของการใชความรนแรงทกำาลงดำาเนนอย นอกจากน ชยวฒน

ยงเสนอแนวทางไปตอจากสงทธงชยเสนอไว ในขณะทธงชยมงเนนการอธบาย

การเมองของอำานาจอสมมาตรในความสมพนธแนวดง (ระหวางชายขอบกบศนยกลาง)

ชยวฒนเสนอวา ความสมพนธแนวดง ในแบบททองถนเองสรางความกระเทอนตอ

อำานาจรฐศนยกลางในพนท ไดสงผลกระทบถงความสมพนธแนวราบ คอระหวางผคน

ตางชาตพนธในพนทสามจงหวดชายแดนภาคใตดวย

ในปถดมา พ.ศ. 2548 ความรนแรงในสามจงหวดชายแดนภาคใตปะทขนอก

ครง ชยวฒน สถาอานนท เปนนกวชาการคนแรกๆ ทเสนอวาปญหาความรนแรงใน

พนทดงกลาวมใชเพยงปญหาทองถน เอาเขาจรง ความรนแรงทปะทขนอกครงทปลาย

165หนงทศวรรษภมทศนงานวจยการเมองชายแดนใต

ดามขวานของไทยเปนปรากฏการณทเกดขนในหลายๆ พนททวโลก ท “ประชาธปไตย

จำาแลงรางกลายเปนอำานาจนยม” กลาวคอ ประชาธปไตยมบคลกภาพกลบกลายเปน

อำานาจนยม ซงในงานชนน ชยวฒนเสนอวาปญหาความรนแรงภาคใตของไทยใน

บรบทสงครามตอตานการกอการรายของจกรวรรดอเมรกนนนเปนสงสะทอน “ความ

เคยชนของการใชความรนแรงสดโตงเพอตอสกบความรนแรง”

บทความเรอง “ประชาธปไตยอำานาจนยม: ผลของการใชความรนแรงในจงหวด

ชายแดนภาคใตไทย” ในหนงสอ ความรกบการแกปญหาความขดแยงกรณวกฤตการณ

ชายแดนภาคใต ของ ชยวฒน สถาอานนท (2548) เปนงานศกษาเกยวกบวฒนธรรม

การเมองแบบอำานาจนยม แตไปไกลกวาการมงอธบายปรากฏการณทางการเมองใน

สามจงหวดชายแดนภาคใตของไทย เพราะนำาเสนอคำาอธบายระดบทฤษฎทม

ปรากฏการณทวโลกเปนฐานอางอง ความรนแรงและการตอบโตดวยความรนแรง รวม

ทงรอยราวทเกดขนในความสมพนธระหวางรฐกบประชาชน (ชยวฒนเรยกวา ความ

สมพนธแนวดง) และระหวางประชาชนดวยกนเอง (ความสมพนธแนวราบ) สงผลไม

เพยงทำาใหชวตผคนเสยหายเทานน แตสงผลให “ระบอบประชาธปไตยในสงคม” ได

รบความเสยหายไปดวย กลายเปน“ประชาธปไตยอำานาจนยม” (authoritarian

democracy) ทงน ชยวฒนไดตงคำาถามยอยเพอนำาสขอสรปน 4 คำาถาม ไดแก

ค�าถามแรก อะไรคอความแตกตางของความรนแรงทเกดขนในรอบ 1 ป (ตลอด

ทงป พ.ศ. 2547) กบความรนแรงทเกดขนชวงทศวรรษกอนหนา ในการตอบคำาถาม

น ชยวฒนอางถงเหตการณความรนแรงทเกดขนอยางนอย 4 เหตการณ ไดแก

เหตการณปลนปนเมอวนท 4 มกราคม พ.ศ. 2547 เหตการณการสงหารพระสงฆ

อยางโหดเหยมในวนท 22 มกราคม พ.ศ. 2547 ซงไมเคยเกดขนมากอนในพนท

เหตการณทมสยดกรอเซะเมอวนท 28 เมษายน พ.ศ. 2547 และปรากฏการณการ

ใชความรนแรงสลายการชมนมในเหตการณตากใบเมอวนท 25 ตลาคม พ.ศ. 2547

ซงเขาเหนวาเปนการเปลยนแปลงภมทศนความรนแรงในภาคใตอยางสำาคญ

166 เอกรนทร ตวนศร

ชยวฒนมองเหตการณความรนแรงเหลานอยางมมตทงในเชงเวลาทหลาย

เหตการณโดยเฉพาะเหตการณกรอเซะเชอมโยงปจจบนเขากบการลกฮอในอดตใน

เชงสญลกษณ และฝากฝงความทรงจำาครงใหมนไวกบอนาคตในฐานะตายอยางเสย

สละชพพนธใหมเพอศาสนา นอกจากน เหตการณความรนแรงเหลานยงมมตในเชง

พนท เปนพนทสายสมพนธทงในแนวตง (ระหวางรฐกบคนในพนท ทงชนกลมใหญ

และนอย) ซงเขามองวาในมตนคงไมใชเรองแปลกอะไรนก สงทนาสนใจคอ ความ

สมพนธในมตแนวนอนระหวางชาวพทธและมสลมในพนท ซงมความตนตวทาง

วฒนธรรม (cultural sensitivity) คอนขางสง ซงมความจำาเปนตอการอยรวมกน

การรกษาสนตภาพและเสถยรภาพความมนคง

ค�าถามทสอง แนวทางการแกไขตอบโตความรนแรงของรฐไทยเปนอยางไร?

ชยวฒนชใหเหนวา ในชวงวกฤตความมนคง รฐไทยหนไปใชวธการเพมมาตรการ

ควบคมเขมขนมากขนดวยเครองมอตางๆ ทงการใชหรอแยงชงทรพยหรอเงนผาน

โครงการพฒนาตางๆ ทงพฒนาอตสาหกรรมอาหารฮาลาล สงเสรมการทองเทยว

ตงมหาวทยาลยอสลาม ปฏรปโรงเรยนปอเนาะ โหมงานดานประชาสมพนธ เปนตน

ซงชยวฒนเหนวาทงหมดนเปนการแปลงความไมมนคงในจงหวดชายแดนภาคใตให

เปนอตสาหกรรมทอดมไปดวยทรพยากร ผลประโยชน อกวธการหนงคอ การใชความ

รนแรง เปลยนจากวธการแบบเนนใหการศกษาทางการเมองและการพฒนา มาเปน

วธการทางทหารมากขน โดยการปฏเสธ “ขอเสนอจาตรนต” 7 ขอ และเหตการณ

ตากใบกเปนทชดเจน ทงในโทรทศน วทย อนเทอรเนต ปญหาความไมสงบในภาคใต

เมอพจารณารวมกบนโยบายสงครามปราบยาเสพตดใน พ.ศ. 2546 ททำาใหมผ

เสยชวตกวา 2,500 คน ถอเปนสญญาณทชดเจนยงใหภาครฐเชอไดวา ความรนแรง

เปนวธการทยอมรบไดในการนำามาใชจดการกบคตอสและแกปญหาความขดแยง

ค�าถามทสาม ความรนแรงสงผลอยางไรตอสงคมทใชความรนแรงนนเอง และ

ผลตอสงคมประชาธปไตยดงกลาวมใหเหนในทอนๆ ดวยหรอไม? ชยวฒน ชใหเหน

วาสงทเกดขนในสงคมไทยในชวงเวลาเดยวกนนไมไดเกดขนแคทสงคมไทย แตเกดขน

167หนงทศวรรษภมทศนงานวจยการเมองชายแดนใต

ในสงคมอนๆ ทมรฐบาลจากการเลอกตงดวยเชนกน กลาวคอ สงทเกดขนในสงคม

ไทย ไมนาจะเปนเพยงเพราะ “ผลของทกษณ” (the Thaksin effects) ตอการ

เปลยนแปลงระบอบการปกครองของไทยเทานน ตามทมผอธบายลกษณะเฉพาะของ

ระบอบทกษณเอาไวบางแลว เชน งานของ ธตนนท พงศสทธรกษ (Pongsudhirak

2003) หรอเกษยร เตชะพระ (2547) แตอาจเปนผลมาจากตวแนวคดประชาธปไตย

เองทกำาลงเผชญกบบรบทโลกปจจบนภายใตบรรยากาศการกอการรายและการตอ

ตานการกอการราย ททำาใหรฐประชาธปไตยทงในสหรฐอเมรกา ในยโรป อยางองกฤษ

หรอฮงการ ในเอเชย เกดการกรอนเซาะสทธเสรภาพของผคนในรฐ ทงน ชยวฒนเหน

วาในแงมมดานสทธมนษยชนหลงเหตการณ 9/11 แลว มลกษณะรวมหลายประการ

ทเกดขนในประเทศตางๆ รวมทงในแงผลกระทบของความรนแรงตอประชาธปไตย

นน มลกษณะรวม 4 ประการ ไดแก 1) รฐเหลานเปนรฐบาลมาจากการเลอกตง

2) รฐเหลานถอวาตนถกคกคามดวยภยกอการราย ไมวาจะเปนในรป “ผกอการราย

ระดบโลก” หรอสงครามกลางเมอง ความรนแรงระหวางรฐกบประชาชน 3) รฐใชวธ

โตตอบภยคกคามความมนคงโดยใชความรนแรงและตดสทธพลเมองลง และ 4) การ

ใชความรนแรงโดยรฐและการจำากดสทธพลเมองดงกลาว ดจะไดรบความยนยอมเหน

ชอบจากประชากรสวนขางมากของประเทศ

ค�าถามสดทาย หากแนวโนมเหลานเขมแขงขนตอไป กระบวนวธทประชา-

ธปไตยทำางานในสงคมการเมองจะเปนอยางไร? ชยวฒนยกตวอยางนกทฤษฎ

การเมอง 3 คน ไดแก ฮาโรลด ลาสสเวลล (Harold Lasswell) บอบบโอ (Bobbio)

และ อเลกซส เดอ ทอกเกอรวลล (Alexis de Tocqurville) โดยลาสสเวลลเสนอ

ความคดเรอง “รฐทหาร” (garris on state thesis) สทธเสรภาพของพลเมองถก

จำากดลงดวยความจำาเปนของความมนคงของชาต จนฝายทหารกลายเปนสถาบน

ครอบงำารฐบาลในทสด ภยสงคราม “การกอการราย” ทเกดขนในปจจบน มลกษณะ

แตกตางจากการทำาสงครามแบบดงเดม 2 ประการสำาคญ คอ ประการแรก การกอ

การรายจโจมใครๆ กไดโดยไมจำากดเวลาและสถานท ทำาใหสงคมสญเสยสำานกแหง

168 เอกรนทร ตวนศร

ความแนนอน (sense of certainty) ทประกนดวยหนาทตามปกตอยางแรกของ

รฐไปอกดานหนง ประการทสอง เมอความเปนปกตทางสงคมการเมองหายไป เหยอ

ความรนแรงกกลายเปนผพรอมใชความรนแรงเขาบรรเทาความทกขของตนแทน

ชยวฒนชใหเหนวา “สงครามบรสทธ” ครงใหมในยคกอการรายและสงครามตอตาน

การกอการรายนสงคมทงหมดถกระดมผลกดนในทางทหารตลอดเวลาในนามของ

ความกลวจนกลายเปนสภาพประจำาวน และทำาใหหนทางการแกปญหาทางการเมอง

เลอนหายไปเหลอเพยงหนทางการทหาร ชยวฒนชประเดนสำาคญวาภายใตสภาวะ

“สงครามบรสทธ” เชนนแหละทประชาธปไตยจะกลายเปนอำานาจนยมไดดวยคำาสาป

ของความรนแรง

ชยวฒนเหนวาหากเราอธบายประชาธปไตยจากฐานคดของบอบบโอ ทมงเนน

ตอความชอบธรรมในการใชอำานาจตดสนใจทางสงคม อาจกลาวไดวา “สงคราม

บรสทธ” ใหมน ไดกดกรอนประชาธปไตยใหออนโทรมลงอยางมาก ดงสะทอนจาก

ปรากฏการณ 5 ประการ ประการแรก เสยงสวนใหญจะตดสนเลอกหนทางการเมอง

อยางมความหมายไดยากอยางยง เนองมาจากสภาวะสทธทางการเมองและทางเลอก

ถกจำากดตดทอนลง ประการทสอง ในบรบท “สงครามบรสทธ” นน “ความจรง” ถก

ผกขาดไวเหลอเฉพาะของราชการเทานน ประการทสาม มกระบวนการทำาให “คนอน”

เปนปศาจรายกาจ ประการทส การถกเถยงเสรและการหาชองทางฟนฟสงคมทละนอย

ถกมองเปนเรองฟมเฟอยในยามสงคราม ประการสดทาย การพดถงมนษยชาตใน

ฐานะเพอนรวมชะตากรรมเดยวกน กลายเปนดงนทานหลอกเดก

ชยวฒนอางถง เดอ ทอกเกอรวลล ในงานเรอง Democracy in America

อธบายวา “รฐบาลประชาธปไตยอาจกลบกลายเปนรนแรง และกระทงโหดรายไดใน

ชวงเวลาทพเศษสดขดหรอเผชญภยรายแรง แตวกฤตเหลานมกจะหายากและถาเกด

ขนกมกจะสน” จากฐานคดเชนน ชยวฒนตงขอสงเกตวาภายใตบรบทการตอบโตกน

ดวยความรนแรง การกอการรายและการตอตานการกอการรายในยคปจจบน โอกาส

169หนงทศวรรษภมทศนงานวจยการเมองชายแดนใต

ทประชาธปไตยจะกลายเปนสงโหดรายจงมใชของหายากและเกดสนๆ ดงท

ทอกเกอรวลลกลาวไวอกตอไป

ชยวฒนเรยกภาวะทประชาธปไตยกลายรางเปนความโหดรายยคใหมวาเปน

“ประชาธปไตยอำานาจนยม” จากฐานความคดของนกคดอกคนหนงคอ เธโอดอร

อดอรโน (Theodor Adorno) วาดวย “บคลกภาพอำานาจนยม” (authoritarian

personality) อดอรโนมงอธบายบคลกภาพแบบอำานาจนยมในตวแสดงระดบ

ปจเจกและกลมคน บคลกภาพเชนวาน อาท ทศนะใหลงโทษอาชญากร ความเชอใน

พลงเหนอธรรมชาตทกำาหนดชะตากรรมของบคคล ความไมชอบชนกลมนอย ความ

สมพนธทางเพศแบบควบคมครอบงำา และทสำาคญยง คอ ความสมพนธลกลนทมตอ

ผมอำานาจในแบบยอมศโรราบ แตขมเหงรงแกคนทอยตำากวา เปนตน ทงน ชยวฒน

ชใหเหนวาความรนแรงมอทธพลตอการพฒนาบคลกอำานาจนยมดงกลาว ไปจนถง

การพฒนาจตใจแบบฟาสซสตดวย จากการโฆษณาใหชนชอบ สนบสนนใหใช

ความรนแรงตอคนอนทเหนเปนศตร ในขณะทพอใจใชความกาวราวรนแรงตอตนเอง

(masochistic aggression) และอาศยความรนแรงในพธกรรมมายดโยงสมาชก

เขาไวดวยกน ทสำาคญคอ บคลกภาพดงกลาวไมใชขอคนพบจากการศกษาเฉพาะใน

กลมฟาสซสตอตาลหรอนาซเยอรมนเทานน แตมาจากการทอดอรโนศกษาสงคม

อเมรกนซงเปนสงคมประชาธปไตย ในแงน ประชาธปไตยจงไมไดอยในฐานะรปแบบ

การปกครอง แตเปนในฐานะบคลกภาพไดดวย (ชยวฒน สถาอานนท 2548)

ในบทความชนน ชใหเหนวาการพจารณาประชาธปไตยจากบคลกทางสงคม

การเมองจงมความสำาคญ ในปจจบนเปนไปไดทจะมประชาธปไตยแบบทมบคลก

อำานาจนยมและประชาธปไตยแบบทไมเปนอำานาจนยม ภายใตบรบท “สงครามบรสทธ

ยคกอการรายและตอตานการกอการราย” ในระดบระหวางประเทศ หรอบรบท

“สงครามบรสทธทมภยคกคามความมนคงอยตลอดเวลา” ของสงคมไทย ดงนน สงท

เกดขนในสงคมประชาธปไตยทวไปในโลก รวมทงกบประเทศไทยภายใตบรบท

170 เอกรนทร ตวนศร

เดยวกนน ประชาธปไตยจงไดกลายเปนประชาธปไตยอำานาจนยมทรฐบาล

ประชาธปไตยสามารถโหดรายทารณกบประชาชนพลเมองของตนเอง

ในขณะทงานของชยวฒนทกลาวถงกอนหนาน เนนการศกษาวฒนธรรมการ

ยอมรบความรนแรงซงมผลตอความเสอมถอยของประชาธปไตยในทตางๆ ของโลก

หนงสอเรอง Mapping Anxieties Thailand’s Southern Conflict ของ

ดนแคน แมคคารโก (McCargo 2012) เปนงานศกษาทดงพวกเรากลบมาสสนาม

การเมองจรงของตวแสดงและเวททมความหลากหลาย ซบซอน และมพลวตสง

แมคคารโกชใหเหนบทบาทของ “สถาบนทางศาสนา” ทงพทธและอสลาม โดยเฉพาะ

พทธศาสนาในฐานะทเปนศาสนาพลเมอง ในความขดแยงไมเพยงแตในสามจงหวด

ชายแดนภาคใต แตในความขดแยงระดบประเทศดวย ในแงทการเปนหลกและ

รองกำากบเพดานการทำางานของคณะองคกรอสระอยางคณะกรรมการอสระเพอความ

สมานฉนทแหงชาต (กอส.) ศาสนาเกยวของกบความหมายของพลเมองและความ

เขาใจจากสายตาของชนกลมนอย นอกจากน ศาสนายงเกยวของกบการปรบโครงสราง

ของรฐสวนกลางเพอเออใหเกดการมสวนรวมของทองถนไดมากขนดวย

ทงน แมคคารโกใชกรณความขดแยงรนแรงแบบความเขมขนตำา (Low

intensity violent conflict) ทเกดขนในสามจงหวดชายแดนภาคใตเปนจดตงตน

ของการทำาความเขาใจ “ความกงวลระดบชาต” (National anxieties) ในแงหนง

ความขดแยงรนแรงในสามจงหวดชายแดนภาคใตเปนปรากฏการณทสะทอนใหเหน

การตอตานการควบคมเบดเสรจของสวนกลาง ซงเกดขนในหลายภาคสวนของ

ประเทศไทย เขามองวาแนวทางแบบรฐรวมศนยและการปราบปรามโดยใชความ

รนแรงเปนทมาของความตองการเปนอสระ ทามกลางความคลมเครอของขอมลการ

เคลอนไหวเพอเอกราชปาตาน ทงในเชงขอมลของขบวนการเคลอนไหวของนกรบ

รนใหมทมอายระหวาง 18-25 ป (ยแว) รวมกลมขนาดเลกกระจายตวปฏบตการอย

ในพนท แมวากลมเหลานนาจะมการประสานงานและฝกรวมกน แตการปฏบตการ

แตละครงอยในลกษณะ “เครอขายแบบไมมแกนนำา” แตการเคลอนไหวของขบวนการ

171หนงทศวรรษภมทศนงานวจยการเมองชายแดนใต

ในพนทมความชดเจนวาไมมความเกยวของโดยตรงกบเครอขายญฮาดสากล และ

ยอมขบเนนใหเหนปญหาความไมพอใจการรวมศนยอำานาจของรฐไทยทดำาเนนมา

ตลอด

อกดานหนง การเพกเฉยตอปญหาสามจงหวดชายแดนใต สะทอนใหเหน ความ

กงวลใจทใหญกวา นนคอปญหาความขดแยงทางการเมองระดบชาตระหวางฝาย

สนบสนนทกษณ ชนวตร กบฝายสนบสนนสถาบนประเพณและกองทพ ประเดนท

สำาคญยงคงเปนเรองเดม คอการวางความชอบธรรมทางการเมองไวกบอตลกษณของ

ชาตบนฐาน ชาต ศาสน กษตรย การใชความเปนไทยในการสนบสนนการรวมศนย

อำานาจไวทสวนกลางนำามาซงการควบคมอตลกษณอนๆ ซงถกพจารณาวาเปนภย

คกคามตออนาคตของชาตไทยใหอยภายใตอตลกษณความเปนไทย และความวนวาย

ทางการเมองระดบชาตทำาใหทกรฐบาลตงแตภายหลงการรฐประหาร พ.ศ. 2549

เปนตนมา ไดฝากปญหาเรองจงหวดชายแดนใตไวกบกองอำานวยการรกษาความมนคง

ภายในมาโดยตลอด แมแตในสมยรฐบาลนายอภสทธ เวชชาชวะ ทประกาศนโยบาย

การเมองนำาการทหารกตาม

แมวาตวเลขเหตการณความรนแรงลดลงอยางมนยสำาคญ แตนนกเปนเพราะ

ขบวนการปลดปลอยปตตานเปลยนรปแบบปฏบตการโดยมงเนนเปาหมายทเปน

เจาหนาทฝายความมนคง ฝายความมนคงจงเรงปฏบตการชวงชงความเหนอกวาเพอ

เขาควบคมพนทชายแดน โดยละเลยไปวาปญหาสำาคญคอสงครามทางความคดและ

ความรสกของคนในพนท ซงเปนสนามทฝายความมนคงไทยยงไมเคยพชต นอกจากน

แมวาสถานการณดานความมนคงจะมพลวตสง แตกลบเกดขอกงขาเรองผลประโยชน

ของฝายความมนคงไทยในการทำาสงครามตอตานการแบงแยกดนแดนในพนทสาม

จงหวดชายแดนภาคใต เชน ขอกงขาเรองจำานวนงบประมาณมหาศาลทกระทรวง

กลาโหมไดรบในแตละป เปนตน เรองนนำาไปสการตงขอสงสยวากองทพมความจรงใจ

ในการแกไขความรนแรงมากเพยงไร ยงไปกวานน ปญหาในการบงคบบญชาและการ

ควบคมภายในกองทพเองกยงเปนปญหาอยมากดวย กองทพภาค 4 สวนหนา ขนชอ

172 เอกรนทร ตวนศร

วามปญหาดานการปฏบตงาน และทหารบางรายมประวตเกยวของกบการคาของ

ผดกฎหมายดวย กระนน แมคคารโกตงขอสงเกตทนาสนใจยงวา การปรบเปลยนกำาลง

ทเกดขนอยบอยครงถอเปนสาเหตสำาคญททำาใหความทรงจำาและบทเรยนยงไมทนได

ถกทบทวนและทำาใหเปนสถาบนไดเลย ปรากฏการณทกลาวมานตอกยำาวา การพง

เปาไปทการปฏรปกระบวนการยตธรรมเปนหลกจงไมสามารถควบคมการใชกำาลงตอส

เพอตอตานรฐไทยได

แมคคารโกเปนนกวชาการผหนงทชใหเหนวา การแกไขความรนแรงใน

สามจงหวดชายแดนภาคใตจำาตองใชแนวทางทางการเมอง โดยเฉพาะการพดคยเรอง

การจดสรรอำานาจจากรฐรวมศนยสวนกลาง ในหนงสอเลมน แมคคารโกชใหเหนวา

รฐไมเคยทำาความเขาใจกบสาธารณชนไทยในเรองน เนองดวยเกรงวาจะไปซำาเตม

ปญหาวกฤตความชอบธรรมซงกหนกหนาอยแลวในการเมองระดบชาต นอกจากน

ขอเสนอเรองเขตปกครองตนเองกดเหมอนจะถกกำาหนดไวใหอยนอกเหนอการเจรจา

ดวยเงอนไขประเทศไทยเปนรฐเดยวและแบงแยกมได ทระบในรฐธรรมนญทกฉบบ

การรณรงคเขตปกครองตนเองจงอาจถกมองวาเปนการกระทำาอนแสดงถงการ

ไมเคารพสถาบนกษตรย การฝาขามขอจำากดในเรองนคอการรณรงคใหมการกระจาย

อำานาจทวประเทศ ซงตองดำาเนนการอยางคอยเปนคอยไป

แมคคารโกยงไดกลาวถงการสานเสวนาสนตภาพทเกดขนหลายรปแบบวา ทก

วนนการสานเสวนามความกาวหนาเพยงนอยนดเทานน เนองดวยสาเหตสำาคญ

2 ประการ คอ ตวแทนฝายกองกำาลงยงคงปฏเสธทจะรบปากวาสามารถควบคม

สถานการณไดทงหมด สวนรฐไทยกยอเวลาทจะกลาวถงเขตปกครองตนเองหรอการ

กระจายอำานาจรปแบบพเศษ ทงหมดน เขาชใหเหนวาความขดแยงดำาเนนอยทามกลาง

ความกงวลในระดบชาต อนเกดจากเรองเลาประวตศาสตรการสรางรฐชาตสมยใหม

ทยดโยงกบความมนคงของสถาบนกษตรย ในเวลาน ความกงวลใจตอความไมแนนอน

ทางการเมองจงเขมขนขนทกวนทงจากความมนคงของสถาบนประเพณ และ

สถานการณการเมองเรองภมภาค อนสนคลอนอำานาจผกขาดของศนยกลางทไมร

173หนงทศวรรษภมทศนงานวจยการเมองชายแดนใต

ทศทางทจะตอบสนองความทาทายเหลานน ปญหาความรนแรงในจงหวดชายแดนใต

จงเปนแกนกลางของการทาทายความชอบธรรมของรฐสวนกลาง ซงอาจจะเปน

จดตงตนของความขดแยงระดบพลเรอน

หนงสอเลมนเปนการรวบรวมขอคดเหนเกยวกบศาสนา การเมอง การ

ปรองดอง อตลกษณ รวมทงทางเลอกในอนาคตเพอใชในการอธบายความกงวลใจ

ของทองถนและระดบชาต ความกงวลใจระดบชาตเกดขนในหมชาวพทธซงเปนคน

สวนใหญของประเทศโดยเชอมโยงกบพฒนาการในพนทจงหวดชายแดนใต พบวา

พระสงฆในกรงเทพฯ แสดงถงทมาของความกงวลใจหลก คอ ความกลววาคนมสลม

จะกลนกนพทธศาสนา การขยายตวของประชากรมสลมอาจสงผลใหสถาบนกษตรย

ไมครองพลงความชอบธรรมหลกอกตอไป สอดรบกบความกลวในพนทจงหวด

ชายแดนภาคใต จากใบปลวขบไลคนพทธทแพรกระจายในพนทรวมทงสภาพวดหลาย

แหงกลายเปนวดทไมมพระสงฆจำาพรรษา แมวาฝายทหารจะเขาไปใชพนทวดเปนฐาน

ปฏบตการ แตชาวพทธในพนทกยงรสกถงความไมปลอดภย ทำาใหมกลมชาวพทธ

จำานวนหนงเขารบการฝกอาวธเพอตงกลมรกษาความปลอดภยหมบาน

ปรากฏการณเหลานกดกรอนความเปนศาสนาหลกของชาต และตงคำาถามตอ

สถานะศาสนาของพลเมอง สนามการคดเลอกคณะกรรมการอสลามในจงหวด

ชายแดนภาคใตซงถกแทรกแซงจากตวแสดงหลายระดบ ตงแตกองทพถงพรรคการเมอง

เพอรกษาตำาแหนงทนงของชนชนนำามลายมสลมผสวามภกดตอรฐไทย การคดเลอก

คณะกรรมการอสลามในจงหวดชายแดนภาคใตจงไมตางอะไรกบการเลอกตงผแทน

ระดบชาตทวไปทมการซอเสยงจนถงการใชบารมในหลายรปแบบ การแทรกแซง

ดงกลาวสะทอนใหเหนถงความไมไววางใจของรฐทมตอชาวมลายมสลมในพนท

กระทงสามารถทำาทกวถทางเพอทจะระงบยบยงการเตบโตของชมชนมสลมในจงหวด

ชายแดนภาคใต แมกระทงองคกรอสระทางการเมองอยางคณะกรรมการอสระเพอ

ความสมานฉนทแหงชาต (กอส.) และสอมวลชนจากสมาคมผสอขาวแหงประเทศไทย

กเชนกน สำาหรบ กอส. แมจะเปนองคกรรวมพลงทมความตงใจด แตในทสดการทำางาน

174 เอกรนทร ตวนศร

กหลงทศและไรประสทธภาพ ในแงองคกร กอส. มกรรมการจำานวนมากเกนไป ไม

สมดลกบทรพยากรดานอน ทงเงน บคลากร และโดยเฉพาะอยางยงคอ กอส. ไมม

อำานาจอะไรทงสน นอกจากน ในแงพนธกจ กอส. ยงจำากดตนเองไวกบเฉพาะประเดน

เรองความยตธรรมและความเสมอภาคเทานน โดยไมสามารถมองความขดแยงในมต

เชงอำานาจทางการเมองได ดงนน รายงานของ กอส. จงเปนการศกษาทหลกเลยง

คำาถามแหลมคมดงเชนการกระจายอำานาจ สวนขอเสนอของ กอส. กไมถกนำามาปฏบต

ใชอยางสำาคญ ทงนสวนหนงเนองมาจาก กอส. ไมไดวางยทธศาสตรการสอสารอยาง

เปนระบบเพยงพอ ในขณะทสำานกขาวในพนทกยงไปไดไมไกลจากกรอบการทำางาน

เพอนำาเสนอขาวด หรอการรายงานเหตการณความรนแรงในรปแบบขาวอาชญากรรม

ซงกทำาใหยงไปไมถงความตองการทอยเบองหลงเหตการณเหลานนอยางตรงไปตรง

มาเสยท

ความอดอดทางอตลกษณความเปนไทย ผลกใหเกดคำาถามวา ไทยแบบไหน

จงจะไดรบการยอมรบวาเปนพลเมองไทย แมวามลายมสลมสวนมากเกดใน

ประเทศไทย กระนนพวกเขากยงไมไดรบการยอมรบวา “เปนไทย” การแขงขนถงความ

เปนพลเมองไทยเกดขนอยางเขมขนในสงคมไทย ความอดอดทางสงคมเกดขนจาก

การทผคนไมอาจเลอกสงกดอตลกษณชนกลมนอยและดแลตนเองไดอยางมศกดศร

ดเหมอนวาทางเดยวทจะสามารถมสวนรวมใชอำานาจในการกำาหนดชะตาชวตตนเอง

ไดอยางคนกรงเทพฯ กคอการโอบรบความเปนไทยแทเอาไวเทานน

ทางเลอกการปฏรปการบรหารจดการเขตภมภาค หรอเขตปกครองพเศษดจะ

เปนทางเลอกทตรงประเดนมากทสดในยามน แตการเสนอเรองดงกลาวในทสาธารณะ

อาจนำามาซงความเสยงทจะถกกลาวหาวากระดางกระเดอง แตการยอมรบความเสยง

น ดเหมอนวาจะคมคาในสายตาของแมคคารโก เขาชใหเหนวาหากชนชนนำาสามารถ

บรรลขอตกลงทางการเมองกนไดในเรองสามจงหวดชายแดนภาคใต เมอนนพวกเขา

กสามารถแกไขความขดแยงระดบชาตไดไมยาก

175หนงทศวรรษภมทศนงานวจยการเมองชายแดนใต

เมอพจารณาบทวเคราะหและการศกษาการเมองในเรองปญหาความขดแยง

รนแรงในจงหวดชายแดนภาคใตของไทยกบปญหาประชาธปไตยไทย จากงานท

คดเลอกมาศกษาในทน กลาวไดวาบทวเคราะหของธงชย วนจจะกล และแมคคารโก

มความโดดเดนในแงททงสองตางฟนธงมาตงแตตนวา ปญหาของปตตานตองไดรบ

การแกไขดวยหนทางการเมองของการจดความสมพนธอำานาจในสงคม ในขณะท

บทความของชยวฒน มไดมงเสนอวาทางแกไขปญหาความขดแยงรนแรงในจงหวด

ชายแดนภาคใตควรเปนเชนไร แตมงทจะชใหเหนหนทางวาควรจะขดแยงกนอยางไร

เสยมากกวา บทความนมความโดดเดนในแงทชใหเหนปญหาของวฒนธรรมความ

รนแรงในสงคมไทยและในชมชนโลก และรวมถงผลกระทบตอประชาธปไตยในเชง

เนอหาอนชวนใหผอานไดมองเหนถงความจำาเปนในการเชอมโยงสถานการณภายใน

ประเทศกบสถานการณโลกมากยงขน

แมวางานทงสามชนทคดเลอกมาอภปรายในทนมจดเดนทนาสนใจตางกนออก

ไป ผเขยนมขอสงเกตวา งานของแมคคารโก ดจะมความโดดเดนมากทสด เพราะได

ทำาหนาทบอกเลาเรองราวความสมพนธแบบใยแมงมมทโยงไขวระหวางความสมพนธ

แนวดงและแนวราบ หนงสอของแมคคารโกไดชใหเหนรปธรรมของความสมพนธ

ราวลกระหวางผคนในสงคมไทย และแมวาหนงสอของแมคคารโก จะดราวกบเปนการ

ตอกยำาถงความคงเสนคงวาของการวเคราะหปญหาในสามจงหวดชายแดนภาคใต

ของไทยในมมมองของเขาวาเปนปญหาทางการเมองซงตองจดสรรอำานาจออกไปจาก

สวนกลาง กระนนการศกษาครงนยงลงลกไปถงความกลว ความกงวลใจ และเปนครง

แรกทเชอมโยงความขดแยงแบบราวลกในระดบชาต เขากบความขดแยงรนแรงใน

สามจงหวดชายแดนภาคใต ซงในแงนงานศกษาชนนไดบอกเราวาการเยยวยาความ

สมพนธทางสงคมตองเปนการเยยวยาทงสงคม ไมเฉพาะพนทใดพนทหนงเทานน

สงทนาสนใจซงบทความของชยวฒนและหนงสอของแมคคารโกมจดรวมกน

อยกคอ งานศกษาทงสองชนตางวเคราะหความเปนไปของการเมองและระบอบการ

ปกครองระดบชาตจากฐานของความสมพนธสองชด ไดแก ชดความสมพนธระหวาง

176 เอกรนทร ตวนศร

รฐไทยกบประชาชน และชดความสมพนธระหวางประชาชนกบประชาชน งานศกษา

ของแมคคารโกเปนงานศกษาความสมพนธสองชดอกชนทไปไกลกวาอกขนหนง ใน

แงของการชใหเหนความเชอมโยงระหวางคความสมพนธทสลบซบซอนทงระหวาง

ตวแสดงในฝงของรฐ ทงรฐบาลตางๆ ภายหลง พ.ศ. 2547 องคกรอสระทรฐตงขน

กองทพไทย รวมทงสถาบนพระมหากษตรยและเครอขายสถาบนกษตรย (network

monarchy) รวมทงความสมพนธแนวดงระหวางรฐและชนชนนำาของฝงประชาชนทง

ในพนทและนอกพนท รวมทงยงชใหเหนทศนะ มมมองของชาวไทยพทธทงในและ

นอกพนทซงมตอชาวมลายมสลมในพนทและชาวมสลมโดยทวไปดวย

บทสงทาย

บทความทมชอวา “บทวพากษทฤษฎ/ปรชญาการเมองจากมมมองนกมานษย-

วทยา: การปรบมมมองทางรฐศาสตรเกยวกบปญหาจงหวดชายแดนภาคใต” ของ

ไชยนต ไชยพร (2550) ไดศกษาบทวพากษทเกยรซ (Clifford Geertz) มตอทฤษฎ

ปรชญาการเมอง โดยเกยรซไดโจมตวธการศกษาทฤษฎปรชญาการเมองทวา ทฤษฎ

การเมอง คอ องคความรทนำามาซงขอสรปหรอแนวคดเกยวกบประเดนเรองอำานาจ

พนธะ ความยตธรรม และการปกครอง โดยการนำาเสนอขอสรปหรอแนวคดแบบเปน

สากล ไมตกอยภายใตเงอนไขใดๆ แตเกยรซเหนวาโดยเนอแท มนเกดขนและมตวตน

ขนมาโดยสภาวะขอเรยกรองจากสถานการณหนงๆ ขณะนน ซงถอวาเปนเพยง

แนวทางสำาหรบสภาวการณเฉพาะทมความสลบซบซอน (perplexities particular)

ในขณะทสภาวะความเปนจรงมลกษณะทหลากหลายและซบซอน แตกรอบ

การศกษาแบบทฤษฎปรชญาการเมองกลบพยายามทจะละเลยหรอกดบงคบความ

หลากหลายตางๆ ทดำารงอย เพอมงสรางประเทศ ประชาชน สงคม รฐ หรอชาต ใน

ลกษณะของหนวยตวแทนรวมทมลกษณะสากลทวไป

177หนงทศวรรษภมทศนงานวจยการเมองชายแดนใต

ผเขยนตความวาดเหมอนวาไชยนต กำาลงออกบตรเชญใหนกรฐศาสตรไปใช

กรอบวธการศกษาแบบนกมานษยวทยาในการศกษาเรองจงหวดชายแดนภาคใตมาก

ขน เพอใหเกดความเขาใจในเรองความแตกตางทางดานอตลกษณ ภาษา วฒนธรรม

ความเชอทางศาสนาทแตกตางจากสงคมไทยโดยสวนใหญ

รอบทศวรรษทผานมา ผเขยนเหนวามงานวชาการทไดเปลยนภมทศนความร

เกยวกบพนทจงหวดชายแดนภาคใตไปมาก โดยเฉพาะหวขอเรองประวตศาสตร

การเมองชายแดนภาคใต ทขยบเพดานของคำาถามทบางคำาพดบางคำาถาม สบกวาป

กอนหนานคงไมสามารถพดไดในพนทสาธารณะ จนกระทงขอเสนอทางการเมอง เชน

การปกครองตวเอง เขตการปกครองพเศษ ฯลฯ

อยางไรกตาม งานวจยทยงขาดและมอยจำานวนไมมากกคอ ประเดนเรอง

การเมองทองถนในพนทจงหวดชายแดนภาคใต ตงแตเรองการแขงขนทางการเมอง

ระดบประเทศ องคการบรหารสวนจงหวด (อบจ.) องคการบรหารสวนตำาบล (อบต.)

กำานน ผใหญบาน ยงไมมการศกษาหรออาจจะกลาวในหวขอใหญไดวา วฒนธรรม

การเมองของคนมลายในพนท หรอความเหนของประชาชนในพนทตอระบอบ

ประชาธปไตยในรอบ 10 ปทผานมา ทสงผลโดยตรงตอพนทจงหวดชายแดนภาคใต

ยงไมไดรบการศกษาในภาคสนาม คงตองกลาววายคสมยใหมทเปลยนไป ไดมผเลน

การเมองหนาใหมๆ รวมถงคนรนใหมทไดกาวขนมาสนใจเวทการเมองในระบบมาก

ขน ไดเขามารวมใชพนททางการเมองในระบบมากขนเชนกน ทงๆ ทกลมขบวนการ

ตอสตดอาวธกยงคงตอสดวยกำาลงอาวธกบรฐไทย แตกยงมคนอกจำานวนไมนอยท

ตองการพนทหรอเหนวาพนทการเมองระบบรฐสภากเปนเครองมอตอรองในชวตของ

ชาวบานในพนท

พลวตความเปลยนแปลงทเปนเชนนในพนทยงไมคอยไดรบการศกษาวจย ม

งานทนาสนใจอยไมกชน เชน งานของบฆอรทไดศกษานกการเมองถนจงหวดปตตาน

และจงหวดยะลา (บฆอร ยหมะ 2549; 2555) ศกษาประวตของนกการเมอง

178 เอกรนทร ตวนศร

ทองถนทตอสในระบบรฐสภาไทย ชวยใหเหนเงอนไขการตอรองเพอทจะไดกาวมาเปน

สมาชกสภาผแทนราษฎร (สส.) หรอตวแทนประชาชนในพนท งานของบฆอรชใหเหน

วาไมใชใชแตความเปนมลายเทานนทจะทำาใหตวเองขนมาเปนสมาชกสภาผแทน

ราษฎรได แตตองอาศยคนพทธทอยในพนทดวย และมเงอนไขเกยวกบพรรคการเมอง

ทตวเองตองสงกดเปนปจจยสำาคญอกประการ

ผลพวงของการกระจายอำานาจในรฐธรรมนญ พ.ศ. 2540 ทพยายามให

อำานาจแกทองถนในการบรหารจดการตวเอง เชน องคการบรหารสวนจงหวด (อบจ.)

องคการบรหารสวนตำาบล (อบต.) กเปนปจจยททำาใหพนทการเมองในจงหวดชายแดน

ภาคใตไดเปลยนแปลงอยางมชวตชวา ในความหมายวามผเลนการเมองหนาใหมๆ

ไดเขามารวมใชพนทจำานวนมาก และทำาใหพนทการตอรองหรอวาชองทางการตอรอง

ของชาวบานมจำานวนมากขนตามไปดวย ผเขยนกยงไมพบงานศกษาลกษณะน

เทาทควร ซงแตกตางจากพนทอนๆ ของประเทศไทย นอกจากน งานศกษาภาคสนาม

เกยวกบการเมองทองถนในพนทจงหวดชายแดนภาคใตทอธบายความสมพนธ ระบบ

อปถมภ เครอขายการเมองและพนทชายแดนใต ประเทศเพอนบานทมผลตอการ

ลงคะแนนเสยง กยงไมไดรบการวจยในภาคสนามอยางเทาทควร

ผเขยนเหนวางานรฐศาสตรทใชเครองมอภาคสนามแบบนกมานษยวทยา นา

จะชวยใหเขาใจพนทจงหวดชายแดนภาคใตมากขน เพอทจะชวยคลคลายความไม

เขาใจใหลดลงไดบาง เพราะการไดทราบถงรายละเอยด ชวต ความหวง คณคา การ

ตอรองของผคนในชวตการเมองประจำาวน กอาจจะชวยใหเรามองเหนคณคาของคน

เทากน ทมความหวงและความเหนแกตวเหมอนๆ กบเราทกคน

179หนงทศวรรษภมทศนงานวจยการเมองชายแดนใต

รายการอางอง

เอกสำรภำษำไทย

เกษยร เตชะพระ. 2547. บชกบทกษณ. กรงเทพฯ: โครงการจดพมพคบไฟ.

คณะกรรมการอสระเพอความสมานฉนทแหงชาต. 2549. รายงานคณะกรรมการอสระเพอ

ความสมานฉนทแหงชาต เอาชนะความรนแรงดวยพลงสมานฉนท. พมพครงท 1.

กรงเทพฯ: โรงพมพสำานกงานเลขาธการคณะรฐมนตร.

คณะทำางานสอสารกบสงคม กอส. 2549. วพากษรายงานคณะกรรมการอสระเพอความ

สมานฉนทแหงชาต เอาชนะความรนแรงดวยพลงสมานฉนท. พมพครงท 1.

กรงเทพฯ: คณะกรรมการอสระเพอความสมานฉนทแหงชาต.

โชคชย วงษตาน. 2557. สยาม ปาตาน เมอ “ประวตศาสตร” เปน “อนตราย” ปญหา

ปาตานกบรฐไทยในยคหลงสมยใหม. สถาบนสนตศกษา มหาวทยาลยสงขลา

นครนทร.

ไชยนต ไชยพร. 2552. “บทวพากษทฤษฎ/ปรชญาการเมองจากมมมองนกมานษยวทยา:

การปรบมมมองทางรฐศาสตรเกยวกบปญหาจงหวดชายแดนภาคใต.” บทความนำา

เสนอ การประชมวชาการรฐศาสตรและรฐประศาสนศาสตรสตรแหงชาต ครงท 10

ณ มหาวทยาลยสงขลานครนทร ศนยประชมนานาชาตฉลองสรราชสมบตครบ 60

ป สงขลา, 1-2 ธนวาคม.

ชยวฒน สถาอานนท. 2548. “ประชาธปไตยอำานาจนยม: ผลของการใชความรนแรงในจงหวด

ชายแดนภาคใตไทย.” ใน ความรกบการแกปญหาความขดแยง: กรณวกฤตการณ

ชายแดนภาคใต, บรรณาธการโดย อทย ดลยเกษม และ เลศชาย ศรชย, 212-270,

กรงเทพฯ: สำานกวชาศลปศาสตร มหาวทยาลยวลยลกษณ.

ชยวฒน สถาอานนท. 2551. ความรนแรงกบการจดการ “ความจรง”: ปตตานในรอบกง

ศตวรรษ. พมพครงท 1. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ทวศกด เผอกสม และ จรวฒน แสงทอง. 2551. “บทนำาเสนอ: วาดวยการสรางความเปน

มลาย.” ใน แอนโธน มลเนอร, เกอราจาอน: วฒนธรรมการเมองมลายในชวงอรณ

รงของระบอบอาณานคม. ชนดา พรหมพยคฆ เผอกสม, แปล. กรงเทพฯ: เมอง

โบราณ.

180 เอกรนทร ตวนศร

ธงชย วนจจะกล. 2548. “ขามใหพนประชาธปไตยแบบหลง 14 ตลา.” (เอกสารอดสำาเนา).

ปาฐกถา 14 ตลา ประจำาป 2548, กรงเทพฯ, 14 ตลาคม .

ธเนศ อาภรณสวรรณ. 2549. ความเปนมาของทฤษฎแบงแยกดนแดนในภาคใตไทย. พมพ

ครงท 1. กรงเทพฯ: โครงการเอเซยตะวนออกเฉยงใตศกษา คณะศลปศาสตร

มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

นกศกษาหลกสตรประกาศนยบตรชนสง “การเสรมสรางสงคมสนตสข” รนท 1 สำานกงาน

สนตวธและธรรมาภบาล สถาบนพระปกเกลา. 2552. “รายงานปญหาความไมสงบ

ในจงหวดชายแดนภาคใต: บทวเคราะหและแนวทางการแกไขปญหาเชงรกทยงยน

ดวยสนตวธ.” สำานกสนตวธและธรรมาภบาล สถาบนพระปกเกลา.

บฆอร ยหมะ. 2549. นกการเมองถนจงหวดปตตาน. พมพครงท 1. กรงเทพฯ: สถาบนพระ

ปกเกลา.

บฆอร ยหมะ. 2554. ความรเบองตนทางรฐศาสตร. พมพครงท 3. กรงเทพฯ: โรงพมพแหง

จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

บฆอร ยหมะ. 2555. นกการเมองถนจงหวดยะลา. พมพครงท 1. กรงเทพฯ: สถาบน

พระปกเกลา.

พทธธรา นาคอไรรตน. 2555. “เวทมนตรของจำานวน และการเมองของการมอง (ไม) เหน:

บทเรมตนศกษา“คาทอลก” กลมนอยนดในสามจงหวดชายแดนภาคใตของไทย.”

ไทยคดศกษา 9(2): 156-187.

แพร ศรศกดดำาเกง. 2549. “องคความรการวจยความสมพนธพทธ-มสลมในจงหวดชายแดน

ภาคใตในรอบ 49 ป.” บทความนำาเสนอในงานสมมนาเรอง รฐและปญหาความ

รนแรงในจงหวดชายแดนภาคใต ณ ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาชน),

กรงเทพฯ, 18-19 สงหาคม.

รอมฎอน ปนจอร. 2552. “ฮญาบและกรอเซะ: ประวตศาสตรปาตานระยะใกลและการตอ

รองทางการเมองทหายไป.” ใน “ภาพหลอก หลอน ณ ชายแดนใตของไทย: การ

เขยนประวตศาสตรปาตานและโลกอสลาม,” บรรณาธการโดย แพทรค โจร และ

จรวฒน แสงทอง, 212-253. เอกสารประกอบงานสมมนาวชาการ เรอง ภาพหลอก

หลอน ณ ชายแดนใตของไทย: การเขยนประวตศาสตร ปาตานและโลกอสลาม ณ

จฬาลงกรณมหาวทยาลย, กรงเทพฯ, 11-12 ธนวาคม.

181หนงทศวรรษภมทศนงานวจยการเมองชายแดนใต

รตตยา สาและ. 2551. “ปฏสมพนธ ‘ใหม’: พทธ-มสลม สามจงหวดชายแดนใต.” ใน แผนดน

จนตนาการ: รฐและการแกไขปญหาความรนแรงในภาคใต, บรรณาธการโดย ชยวฒน

สถาอานนท, 342-397. พมพครงท 1. กรงเทพฯ: มตชน.

ลโอ สเตราส และ โจเซฟ ครอปซย, บรรณาธการ. 2550, 2552. ประวตปรชญาการเมอง.

สมบต จนทรวงศ, แปล. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: คบไฟ.

วระศกด เครอเทพ. 2556. “การพฒนาศกยภาพในการวางแผนและจดทำางบประมาณแบบ

มสวนรวมขององคกรปกครองสวนทองถนในพนทสามจงหวดชายแดนภาคใต รายงาน

การศกษาฉบบสมบรณ (final report).” ศนยสงเสรมนวตกรรมและธรรมาภบาล

ทองถน คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

วไลวรรณ จงวไลเกษม. 2550. “สงครามความทรงจำา: ความรบร กบ ความทรงจำารวมทาง

สงคมในวกฤตไฟใต.” http://www.deepsouthwatch.org/sites/default/files/

Wilaiwan%20-%20Memr.War_.pdf.

ศรสมภพ จตรภรมยศร และ สกร หลงปเตะ. 2550. “การปกครองทองถนแบบพเศษใน

จงหวดชายแดนภาคใต รายงานโครงการวจยการปกครองทองถนในจงหวดทมความ

หลากหลายชาตพนธ.” http://www.peace.mahidol.ac.th/th/document/

plublic%20policy/2.pdf.

สถานวจยความขดแยงและความหลากหลายทางวฒนธรรมภาคใต (CSCD). 2552. “การ

ศกษาวจยประเมนผลกระทบของพระราชกำาหนดการบรหารราชการในสถานการณ

ฉกเฉน พ.ศ. 2548 ตอการจดการและแกไขปญหาความรนแรงในจงหวดชายแดน

ภาคใต พ.ศ. 2552.” เอกสารอดสำาเนา.

สถานวจยความขดแยงและความหลากหลายทางวฒนธรรมภาคใต (CSCD). 2553.

“โครงการวจยเพอตดตามและประเมนผลการปฏบตงานของศนยปฏบตการ

สำานกงานตำารวจแหงชาตสวนหนา/ศนยปฏบตการตำารวจจงหวดชายแดนภาคใตและ

กองกำาลงตำารวจ (ศปก.ตร.สน./คชต. และ กลล.ตำารวจ) ป พ.ศ. 2553 (รอบ12

เดอน).” เอกสารอดสำาเนา.

อ.บางนรา. 2551. “ปตตาน อดต-ปจจบน.” เอกสารประกอบการสมมนาวชาการเรอง โลก

ของอสลามและมสลมในอษาคเนย ณ โรงแรมทวนโลตส, นครศรธรรมราช, 28-29

พฤศจกายน.

182 เอกรนทร ตวนศร

อศวน เนตรโพธแกว. 2547. อลกออดะห ญฮาด เจไอ และขบวนการกอการรายภาคใต.

พมพครงท 1. กรงเทพฯ: โอเพนบคส.

อศวน เนตรโพธแกว. 2548ก. ถอดรหสเบอรซาตปตตาน . พมพครงท 1. กรงเทพฯ: นาคร

มเดย.

อศวน เนตรโพธแกว. 2548ข. สงครามเงา: วกฤตการณกอการรายโลกและปญหา 3 จงหวด

ชายแดนภาคใต. พมพครงท 1. กรงเทพฯ: นาครมเดย.

อารฟน บนจอ, อบดลเลาะห ลออแมน และ ซฮยมย อสมาแอล. 2550. ปาตาน-

ประวตศาสตรและการเมองในโลกมลาย. สงขลา: มลนธวฒนธรรมอสลามภาคใต.

อบรอฮม ชกร. 2549. ประวตราชอาณาจกรมลายปะตาน. หะสน หมดหมาน และมะหามะ

ซาก เจะหะ, แปล. ดลมนรรจน บากา, เรยบเรยง. เชยงใหม: ซลคเวอรม บคส.

เอกสำรภำษำองกฤษ

McCargo, Duncan. 2009. Tearing Apart the Land: Islam and legitimacy in

Southern Thailand. First Edition. Singapore: NUS Press.

McCargo, Duncan. 2012. Mapping national anxieties: Thailand’s Southern

conflict. Copenhagen: Nias Press.

Pongsudhirak, Thitinan. 2003. “Thailand: Democratic Authoritarianism.” In

Southeast Asian Affairs 2003, Singapore: Institute of Southeast Asian

Studies, 2003.