1

โคราชจโอพารค 1 : ธรรมชาตและศกยภาพ จโอพารคหรออทยานธรณ เปน 1 ใน 3 โปรแกรมการอนรกษทรพยากรธรรมชาตขององคการยเนสโก อก 2 โปรแกรม คอ มรดกโลก ตวอยางเชน ปาดงพญาเยน-เขาใหญ กบ โปรแกรมมนษยและ ชวมณฑล เชน พนทสงวนชวมณฑลปาสะแกราช ปจจบนแมจะมจโอพารคโลกทรบรองโดยยเนสโกแลวถง 120 แหงใน 33 ประเทศ แตประเทศไทยกยงไมมโปรแกรมนในระดบโลก

โคราชจโอพารค เปนจโอพารคหนงในหลายแหงของประเทศไทย ทมเปาหมายการด าเนนงานส จโอพารคโลกของยเนสโก มพนทครอบคลม 5 อ าเภอของจงหวดนครราชสมา จากดานตะวนตกถงตะวนออก คอ อ าเภอสคว สงเนน ขามทะเลสอ เมองนครราชสมา และอ าเภอเฉลมพระเกยรต จ านวนพนทรวม 3,243 ตารางกโลเมตร หรอประมาณ 1 ใน 6 ของพนทจงหวดนครราชสมา

ตวอยางแหลงจโอพารคโลกในทวปยโรปและเอเชย มรดกโลก : ปาดงพญาเยน – เขาใหญ

พนทสงวนชวมณฑล : ปาสะแกราช ส านกงานโคราชจโอพารค

2

หนาตดหนกลมโคราช (Khorat Group) ตามถนนมตรภาพ ชวงอ าเภอสคว-สงเนน-ขามทะเลสอ-เมองฯ-เฉลมพระเกยรต ในพนทโคราชจโอพารค

ในทางธรณวทยา โคราชจโอพารค เปนตวแทนของพนทในบรเวณขอบทราบสงโคราช ทแสดงสณฐานภมประเทศผาชนอนเกดจากการยกตวของแผนดนอสาน และสณฐานภมประเทศเขาเควสตาหรอเขาอโต รวมทงเปนพนทตนน าแหงหนงของแมน ามล คอ ลมน าล าตะคองตอนกลางถงตอนลาง เนองจากทราบสงโคราชประกอบดวยชดของชนหนตะกอนหนาราว 4 กโลเมตร ทเกดจากการทบถมของตะกอนธารน าและทะเลน าเคมภายในแองของแผนดน ในชวงประมาณ 210-90 ลานปกอน จากนนแผนดนอสานถกยกตวสงขน

3

มากกวาในทางทศตะวนตกอนเนองจากการเคลอนทของแผนเปลอกโลกและการเกดรอยเลอน ตามมาดวยการกดกรอนภมประเทศและพดพาวสดโดยธารน าไหลไปทบถมในสวนทต ากวา จงท าใหเกดภาพภมประเทศดงท

เขาเควสตาบรเวณขอบทราบสงโคราช การเกดเควสตา ทมา : www.pinterest.com

เหนในปจจบน โดยในพนทราบลกคลนบางบรเวณแถบอ าเภอเมองนครราชสมาทมหนกรวดมนปนปนโผลทผวดนหรออยใกลผวดน พบซากชนสวนกระดกไดโนเสารและสตวรวมยคจ านวนหลายพนชนทมอายประมาณ 100 ลานปกอน ไดแก ไดโนเสารกนพชกลมอกวโนดอนต 3 สกล คอ สยามโมดอน ราชสมาซอรส และสรนธรนา ไดโนเสารกนเนอกลมคาชาโรดอนโตซอร สตวเลอยคลานบนกลมเทอโรซอร จระเข เตา ปลาเกลดแขง ปลาฉลามน าจด หอยตางๆ

สวนในพนทราบลมน าบรเวณจดบรรจบของล าตะคองและแมน ามลในต าบลทาชาง อ าเภอเฉลมพระเกยรต มการทบถมของตะกอนกรวด ทราย หนาประมาณ 58 เมตร จากการศกษาทระดบลกประมาณ 30 เมตร จนถง 5 เมตรจากผวดน พบฟอสซลไม สตวเลอยคลานและสตวเลยงลกดวยนมจ านวนมากทมอายอยในชวง 16 ลานป ถงเมอหนงหมนปกอน โดยเฉพาะชางดกด าบรรพ พบถง 10 สกล จาก 55 สกลทพบทวโลกหรอรอยละ 18 ไดแก ชางสงากอมโฟธเรยม ชางงาจอบเลกโปรไดโนธเรยม ชางงาเสยมโปรตานนคส ชางสงาเตตระโลโฟดอน ชางสเตโกโลโฟดอน ชางไซโกโลโฟดอน ชางงาจอบใหญไดโนธเรยม ชางไซโนมาสโตดอน ชางสเตโกดอน และชางเอลฟาส จงกลาวไดวา อ าเภอเฉลมพระเกยรต พบชางดกด าบรรพมากสายพนธทสด

4

ในโลก ส าหรบสตวอนๆ ทพบดวย ไดแก แรดไรนอ 3 สกล อรงอตง ฮปโปโปเตมส ชาลโคแธร เมอรโค โปเตมส หมใหญ ยราฟคอสน กวางแอนตโลป มา 3 นว ฮปปาเรยน ควายโบราณ เสอเขยวดาบ ตะพาบน า เตายกษ โดยในเขตอ าเภอเมองนครราชสมา พบชางสเตโกดอน ไฮยนา และตะโขงดวย

ชางดกด าบรรพโคราช 10 สกลจาก 55 สกลของโลก (18%)

ซากดกด าบรรพทเปนสายพนธใหมของโลกในพนทโคราชจโอพารค

5

นอกจากนในพนทตะพกกรวดซงเคยเปนรองแมน าโบราณเมอราว 8 แสนปกอน ตงแตอ าเภอสงเนนจนถงอ าเภอเฉลมพระเกยรต พบซากไมกลายเปนหนกวา 50 ชนด และมเปนจ านวนมาก รวมทงหลากสและรปราง ขณะทแถบตนเขายายเทยงของอ าเภอสคว-ปากชอง พบไมกลายเปนหนพวกสนในยคไดโนเสารเมอราว 140 ถง 150 ลานปกอน

ไมกลายเปนหนในอทยานไมกลายเปนหน ไมกลายเปนหนบรเวณตนเขายายเทยง โกรกเดอนหา

6

โคราชจโอพารคจงมลกษณะทางธรณวทยาโดดเดนและแตกตางจากอทยานธรณโลกอนๆ ตรงท มลกษณะภมประเทศเปนสวนหนงของขอบทราบสงโคราชและแสดงสณฐานเขาเควสตาหนทรายและชองเขา น ากด (water gap) อนเนองจากการกดกรอนของธารน าล าตะคองบรรพกาล ซงบางสวนไดเผยใหเหนฟอสซลไดโนเสารอายใหมสดของเอเชยตะวนออกเฉยงใต เมอ 100 ลานปกอน (ยคครเทเชยส) ขณะทบางสวนของชนตะกอนทบถม พบฟอสซลชางดกด าบรรพ อาย 16 ลานป ถงหนงหมนปกอน (ยคนโอจน) ซงหลากหลายสายพนธทสดในโลกถง 10 สกล รวมทงเปนแหลงฟอสซลไมกลายเปนหนหลากชนดและสสน อาย 8 แสนปกอน อทยานธรณโคราชในทางธรรมชาต จงอาจขยายความไดวาเปน “ดนแดนแหงเควสตาและฟอสซล” และมศกยภาพสมควรทจะไดรบการจดตงเปนอทยานธรณโลกโดยองคการยเนสโก และหากไดรบการจดตงเปนอทยานธรณโลกส าเรจ ประเทศไทยและจงหวดนครราชสมา จะเปน 1 ใน 3 ประเทศของโลก (ตอจากอตาลและเกาหลใต) ทในจงหวดหนงมโปรแกรมการอนรกษทรพยากรธรรมชาตของยเนสโกครบทง 3 โปรแกรม ซงจะไดรบการยกยองวาเปน “ดนแดนแหง 3 มงกฎของยเนสโก” หรอ “The UNESCO Triple Crown” (นครราชสมามมรดกโลกทปาดงพญาเยน-เขาใหญ มพนทสงวนชวมณฑลทปาสะแกราช)

7

โคราชจโอพารค 2 : การทองเทยวเชงธรณ โคราชจโอพารคหรออทยานธรณโคราช ไดรบการประกาศจดตงเปนอทยานธรณระดบจงหวด ตงแต พ.ศ. 2558 โดยผวาราชการจงหวดนครราชสมา นายธงชย ลออดลย และไดมการแตงตงคณะกรรมการอ านวยการ คณะผบรหารและจดตงส านกงานอทยานธรณโคราชทพพธภณฑไมกลายเปนหน เพอเปนศนยกลางการบรหารประสานงานกบเครอขายในพนท 5 อ าเภอ โดยผวาราชการจงหวด นายวเชยร จนทรโณทย ใน พ.ศ. 2559

บทบาทหรอพนธกจหลกของอทยานธรณโคราชตามแนวทางของยเนสโก คอ การอนรกษ การศกษา และการพฒนาอยางยงยน โดยชมชนทองถนมสวนรวมส าคญ ในการด าเนนกจกรรมการทองเทยวเชงธรณหรอโลกในทางภมศาสตร ซงจะครอบคลมทงแหลงธรณวทยา กบแหลงนเวศวทยาและวฒนธรรมทสมพนธกนกบแหลงธรณวทยา เชน ประเพณกนเขาค าทอ าเภอสงเนน จดทปราสาทหนเมองแขก ปราสาทซงใชวสดหนจากแหลงหนตดหรอเนนเขาทเปนหนทราย

เนองจากอตลกษณของโคราชจโอพารค คอ ดนแดนประตของทราบสงโคราชในพนทลมน าล าตะคอง ตอนกลางถงตอนลาง โดยมสณฐานภมประเทศเดน คอ เขาเควสตาหรอเขาอโตทเปนหนทรายกบล าตะคองทเปนธารน าบรรพกาลไหลกดกรอนบนพนททหนฐานสวนใหญเปนหนทราย

เขาเควสตาหรอเขาอโตบรเวณประตสทราบสงโคราช

แตสงทเปนความพเศษเฉพาะพนท (Unique) ในทางธรณวทยา คอ ฟอสซลไดโนเสารและสตวรวมยคจ านวนมากและหลากหลายชนดในชนหนกรวดมนปนปนทแทรกสลบชนอยกบหนทราย ในเขตอ าเภอเมองฯ

8

และฟอสซลชางดกด าบรรพและสตวรวมยค รวมทงไมกลายเปนหนทสะสมตวอยในชนตะกอนรวนกรวดทราย ในเขตอ าเภอเฉลมพระเกยรตและอ าเภอเมองนครราชสมา จนอาจกลาวไดวา เมองโคราช คอ มหานครแหงบรรพชวน หรอพาลออนโตโปลสของโลก นอกจากน ในดานวฒนธรรมของพนททโดดเดนและยงคงด ารงอยจนถงปจจบน คอวฒนธรรมไทยโคราช ดงนน เมอนกถงอทยานธรณโคราช กสมควรทจะนกถง “ดนแดนแหง 1 เขา 1 หน 1 ล า 1 วฒนธรรม และ 3 ซาก !?” ทจะกลาวถงตอไปน

เควสตาเขาขนานจต ตรงขามเขายายเทยง ประตสทราบสงโคราชตามทศทางถนนมตรภาพเกา

การเดนทางทองเทยวจากสวนกลางของประเทศ ผานอ าเภอปากชองและเขาสประตทราบสงโคราชทแทจรง ยอมเปนชองเขาระหวางเขายายเทยงกบเขาขนานจต ซงมทงถนนมตรภาพ ทางรถไฟ ทอกาซ และ ล าตะคองตดผาน รวมทงเปนท าเลทตงเขอนล าตะคองทสงน าหลอเลยงชาวอทยานธรณโคราชกวาเจดแสนคน จดชมววบนเขายายเทยงบรเวณอางพกน าตอนบนและผายายเทยง เปนจดทเหนผาชนของทราบสงโคราชทางดานทศเหนอทถกซอยแบงเปนเขาเควสตาหรอเขาอโตหนทราย ซอนๆ ตอเนองกนไป และจะเหนดานลาด

ววจากผายายเทยง ววอางพกน าตอนบน

ชไปทางตะวนออกตามทศทางการเอยงเทของชนหน ลกษณะคลายกบเขาพระวหารทงเนอหนและภมประเทศ ในทางธรณวทยาจงเรยกชดชนหนนวาหมวดหนพระวหาร มความตานทานสง จงคงทนตอการสกกรอนและคงเหลอเปนภเขาทขางหนงชนขางหนงลาด สงจากระดบน าทะเลปานกลาง 400 ถง 700 กวาเมตร ขณะทภมภาพทเหนทางดานตะวนตกในเขตอ าเภอปากชองหรอมวกเหลก จะเหนภเขาหนปนยอดขยกขยกเพราะการละลายไดจากน าฝน วถชวตของผคนใน 2 พนทนจงแตกตางกน

9

แหลงแกะสลกหนทรายบานหนองบว ภาพเขยนสถ าเขาจนทนงาม ต.คลองไผ อ.สคว ต.ลาดบวขาว อ.สคว

ผานประตทราบสงไปตามถนนมตรภาพ พนทลาดทางดานตะวนออก ในเขตต าบลคลองไผ เปนแหลงผลตและจ าหนายผลตภณฑจากหนทรายในทองถนใหญทสดและหลากหลายรปแบบทสดของประเทศ ขณะทพนทลาดเขาทางดานตะวนออกอกแหงหนง มโขดหนโผลและเพงผาของหนทราย ชอถ า เขาจนทนงาม มภาพเขยนสของชาวโคราชโบราณเมอ 3-4 พนปกอน ทบงบอกวถชวตเกบของปาลาสตว และพธกรรมในยคหนใหม สวนบรเวณสนเขาททอดยาวไปทางตะวนออกเฉยงใตมยอดเขาเควสตาทสงกวา 700 เมตร เปนทตงของเจดยและวดปาภผาสงทอลงการ สวยงาม และพยายามอนรกษสงแวดลอมใหคลายกบธรรมชาตเดม

พนทบนภเขา ลาดเขาของขอบทราบสง ไปจนถงทราบลกคลน และทราบทางตะวนออกสดของอทยานธรณโคราช เปนระบบนเวศของปาเตงรง ทมไมเดน คอ เตง รง พลวง เหยง และอนๆ อกนบรอยชนด โดยมแหลงเรยนร ทองเทยวทศนศกษาทส าคญของอทยานธรณ 2 แหงดวยกนคอ ศนยอนรกษพนธกรรมพชฯ คลองไผ อ าเภอสคว และโครงการอนรกษพนธกรรมพชฯ หนองระเวยง อ าเภอเมองนครราชสมา

พระธาตจอมผา วดปาภผาสง แหลงหนตดสคว

พนทถดจากแนวขอบทราบสงไปทางตะวนออกระยะทางประมาณ 10 กโลเมตรเศษ มแนวเขาเควสตาอก 1 แนว ขนานกบแนวแรก และถกซอยแบงเปนเขาโดดหนทรายทตานทาน ลกษณะหน อายและสณฐานภมประเทศเหมอนเนนเขาแถบภพานในจงหวดกาฬสนธ ในทางธรณวทยาจงเรยกวาหมวดหนภพาน นบเปนเนนเขาใกลแหลงชมชนโบราณแถบรมล าตะคองและรมแมน ามลมากทสด จงปรากฏรองรอยของการสกดหนในแหลงหนตดสรางปราสาทหนเมอกวา 1,000 ปกอน ในเขตต าบลมตรภาพของอ าเภอสคว รวมทงมรองรอยการกระท าของน าไหลบนเนนเขาเหบ ทเรยกวาหลมรปหมอหรอกมภลกษณนบรอยหลม ตงแตขนาด

10

เลกจนถงขนาดเสนผานศนยกลางมากกวา 2 เมตร ลกษณะดงกลาวนยงปรากฏใหเหนในเขาเควสตาลกอนๆ ทอยในแนวเดยวกน เชน ทเขาสามสบสาง ในต าบลมะเกลอเกา

กมภลกษณหรอหลมรปหมอทเขาเหบ อ.สคว กมภลกษณทเขาสามสบสาง อ.สงเนน

ชมชนโบราณแถบล าตะคอง เมอกวา 1,300 ปกอน เปนชมชนสมยทวารวดทนบถอพทธศาสนา จง มหลกฐานของพระนอนหนทรายทเกาทสดในประเทศไทย และธรรมจกรศลาหนทรายในเมองเสมากบใบเสมาทแกะสลกจากหนทรายทบานหนตงนอกเมองเสมา เมองซงคาดวาเปนศนยกลางของอาณาจกรศรจนาศะ ตอมาในสมยขอมราว 1,000 – 800 ปกอน มหลกฐานของปราสาทหนเมองแขก-โนนก-เมองเกา ทต าบลโคราชของอ าเภอสงเนน โดยปราสาทหนเมองแขกจดเปนศาสนสถานหนทรายผสมอฐในศาสนาฮนดหรอพราหมณ ใชปราสาทในการประกอบพธกรรมถวายแดพระศวะ ปจจบนมการจดงานประเพณ “กนเขาค า” ทกป

พระนอนหนทราย อ.สงเนน ปราสาทเมองแขก อ.สงเนน

แหลงทองเทยวประเภทน าตกในอทยานธรณมหลายแหลง สมพนธกบชนหนทรายทตานทานและไมตานทาน แตมกมน าตกเฉพาะฤดฝน เชน น าตกวะภแกว ต าบลมะเกลอใหม ยกเวนน าตกตามรองน าในล าตะคอง เชน น าตกวงเณร ในต าบลมะเกลอเกา ซงเปนน าตกทชาวเมองนครราชสมานยมไปเทยวกนมากทสด หากมการจดการทด ดวยการมสวนรวมจากชมชนทองถนกบภาคสวนตางๆ ทเกยวของ จะเปนแหลงทองเทยวทมมาตรฐานและเกดความยงยนได

11

น าตกวะภแกว ต.มะเกลอใหม น าตกวงเณร ต.มะเกลอเกา

แหลงทองเทยวและเรยนรประเภทแหลงแร มแหลง เกลออยในบรเวณทางเหนอของอ าเภอเมองนครราชสมาและอ าเภอขามทะเลสอ โดยเฉพาะแหลงเกลอทต าบลหนองสรวง การผลตเกลอโดยกรรมวธสบน าบาดาลเคมมาขงในแปลงนาตาก แลวปลอยใหระเหย ท าใหพบวามล าดบการตกผลกตงแตเกลอแคลเซยม เกลอโซเดยม และเกลอแมกนเซยม เหมอนการตกผลกจากน าทะเล ยอมแสดงวา ภาคอสานเคยเปนแองแผนดนทมน าทะเลเขามาทวมขงและระเหยแหงมากอน

พนทดนเคม ต.หนองสรวง นาเกลอ ต.หนองสรวง

แหลงทองเทยวประเภทซากดกด าบรรพ เปนแหลงทองเทยวทเปนเอกลกษณและอตลกษณของอทยานธรณโคราช ทงนเปนเพราะดวยความเปน “มหานครแหงบรรพชวน” หรอ “พาลออนโตโปลส” (Paleontopolis) ของนครราชสมา และการก าเนดพพธภณฑไมกลายเปนหน ชางดกด าบรรพ และไดโนเสาร มากวา 10 ป ณ บานโกรกเดอนหา ต าบลสรนาร อ าเภอเมองนครราชสมา ซงพนทต าบลนและต าบลใกลเคยง คอ ต าบลโคกกรวดต าบลโปงแดง เปนแหลงใหญทงซากดกด าบรรพไมกลายเปนหน และไดโนเสารรวมทงผองเพอนรวมยค ประการส าคญ คอ ซากดกด าบรรพสตวเลยงลกดวยนมอาย 16 ลานปถงหนงหมนปกอนของอ าเภอเมองนครราชสมาและโดยเฉพาะจากแหลงบรรจบล าตะคองกบแมน ามลในอ าเภอเฉลมพระเกยรต

12

พพธภณฑไมกลายเปนหน ชางดกด าบรรพและไดโนเสาร ไมกลายเปนหนบรเวณพพธภณฑ

บอหนทมฟอสซลไดโนเสาร ต.สรนาร บอทรายทมฟอสซลชางดกด าบรรพ ต.ทาชาง

ทพบชางดกด าบรรพมากทสดในโลกถง 10 สกล จาก 55 สกลทพบทวโลก หรอรอยละ 18 รวมทงสตวอนๆ เชน แรด ฮปโป ยราฟคอสน มาสามนวฮปปาเรยน อรงอตง กวางแอนตโลป ชาลโคแธร หมใหญ เมอรโคโปเตมส ควายโบราณ เสอเขยวดาบ ไฮยนา ตะโขง เตายกษ เปนตน จงท าใหเกดเครอขายอนรกษและการทองเทยว ทงทพพธภณฑชางดกด าบรรพ ในต าบลทาชาง อ าเภอเฉลมพระเกยรต พพธภณฑซากดกด าบรรพทต าบลโคกสง และโคราชไดโนพารคทต าบลโคกกรวด อ าเภอเมองนครราชสมา

ปราสาทหนพนมวน ต.บานโพธ ก าแพงประตชมพล

13

แหลงทองเทยวทางวฒนธรรมซงรวมทงแหลงประวตศาสตรและโบราณคดทสมพนธกบแหลงธรณวทยา ยงมความโดดเดนในเขตอ าเภอเมองนครราชสมา เพราะดวยความเปนเมองใหญทสด มประชากรมากทสดในภาคอสาน และมปราสาทหนอยางปราสาทหนพนมวนทมอายนบพนป ไปจนถ งการสรางเมองนครราชสมาใหม โดยการออกแบบของนายชางชาวฝรงเศสเมอกวา 360 ปกอน ทยงมคน าและก าแพงหลงเหลออย คอ ก าแพงประตชมพล ซงมอนสาวรยทาวสรนาร วรสตรของชาวโคราชทกอบกเมองจากกองทพกรงเวยงจนทน เมอ พ.ศ.2369 สวนดานหนาก าแพง จะมการละเลนเพลงโคราชเปนประจ า โดยกลมชนไทยโคราชทใชภาษาโคราช และเปนกลมชนสวนใหญของอทยานธรณส าหรบผทสนใจประวตศาสตรการตงถนฐานชมชน กลมชาตพนธ รวมทงการพฒนาเมองโคราช สามารถเรยนรและทองเทยวชมได ทพพธภณฑเมองนครราชสมา ซงตงอยในมหาวทยาลยราชภฏนครราชสมา

พพธภณฑเมองนครราชสมา การแสดงเพลงโคราช

อทยานธรณโคราชโดยสรป จงหมายถง พนททางภมศาสตรของลมน าล าตะคองตอนกลางถงตอนลาง มลกษณะภมประเทศและลกษณะทางธรณวทยาทโดดเดนในระดบนานาชาต คอ เขาเควสตาหรอเขาอโตหนทรายในบรเวณขอบและใกลขอบทราบสงโคราช กบวฒนธรรมไทยโคราช ซงพนทและทรพยากรดงกลาว จะไดรบการจดการแบบบรณาการโดยชมชนทองถน ผานกจกรรมการทองเทยวเชงธรณอยางยงยน

ดงนน เมอกลาวถงอทยานธรณโคราช หรอโคราชจโอพารค จงอาจสรปสนๆ วาเปน “ดนแดนแหงเควสตาและฟอสซล” “Cuesta & Fossil Land” สวนในดานอตลกษณ อาจนกถง “ดนแดนแหง 1 เขา 1 หน 1 ล า 1 วฒนธรรม และ 3 ซาก” กได อนหมายถง เขาเควสตา หนทราย ล าตะคอง วฒนธรรมไทยโคราช ซากไมกลายเปนหน ซากชางดกด าบรรพและซากไดโนเสาร

โดย.... ส านกงานอทยานธรณโคราช

สถาบนวจยไมกลายเปนหนฯ

มหาวทยาลยราชภฏนครราชสมา

29 มถนายน 2560