ปานศรนารายณ (Sisal)

ปานศรนารายณมชอทางวทยาศาสตรวาอะกาเว ไซซาลานา (Agave sisalana Perr.) เปนพชทอยใน

ตระกลอะกาเวซอ (Agaveceae) ใบปานศรนารายณมสเขยว แตกจากล าตนแผกวางออกไปรอบโคน

ตน ใบยาวประมาณ ๑.๒๐ เมตร ปลายใบเรยวเลกจนถงปลายสดมหนามแขงแหลมอย ๑ อน ผวนอกของ

ใบมขผงหรอไขคลมอยท วท าใหไมเปยกน า การออกดอกของตนปานขนอยกบสภาพดนฟาอากาศและการ

ตดใบโดยปกตเมอปานศรนารายณอาย ๘ ป จะออกดอก แตแทบไมพบเหนเมลดพนธ แตเกดเปนตน

ออน (bulbil) จากกานดอกยอย ไมไดเกดจากเมลด เมอโตเตมทตนออนจะหลดออกจากกาน (ประมาณ ๔-๖

เดอน) ตกลงมาทพนดนแลวเจรญเตบโตตอไปเอง ถาเราจะใชปลก ตองน าไปเพาะช าใหโตดเสยกอนจงจะ

ไดผลด ซงใชเวลาเพาะช า ๖ เดอน หรอจนมความสงประมาณ ๓๐ เซนตเมตรเปนอยางนอย หลงจากท

ต น ป า น อ อ ก ด อ ก แ ล ว ก จ ะ ต า ย โ ด ย ห า เ ม ล ด ส า ห ร บ ส บ พ น ธ ไ ด ย า ก

ปานศรนารายณ เปนพชใบเลยงเดยว ใหเสนใยจากใบทจดอยในประเภทพชเสนใยแขงสวนใหญจง

ใชในการผลตเชอกขนาดใหญใชลากจงเรอ และใชในวงการกอสราง ใชท าทขดหรอลกบฟ (buff) ขดโลหะ

เชน ชอนสอมตลอดจนใชทอผารองพรม พรม และงานหตถกรรมตาง ๆ ตนปานศรนารายณเมอยงเลกจะม

ลกษณะคลายตนสบปะรด แตเมอเจรญเตบโตจะมขนาดใหญกวาตนสบปะรดมาก มปลกกระจดกระจายอย

ทวไปเปนไมประดบและรวบาน บางทองถนปลกเพอใชประดษฐสงของในครอบครว เชน แสปดยง หมวก

และกระเปาถอ เปนตน

แหลงผลต

ปานศรนารายณมถนเดมอยในเขตแหงแลงของโลกใหมซงไดแกทางตอนใตของสหรฐอเมรกา เมกซโก และบางประเทศในอเมรกากลาง เวสตอนดส และตอนเหนอของอเมรกาใต

แหลงปลก ปานศรนารายณ ป 2010 (หนวย เฮกตาร Ha : 1 Ha = 10,000 ตารางเมตร) Angola 450

Brazil 252077

Central African Republic 840

China 2800

Cuba 1400

Dominican Republic 1200

Ethiopia 700

Guinea 1910

Haiti 13300

Indonesia 310

Jamaica 550

Kenya 29353

Madagascar 14191

Malawi 450

Mexico 24100

Morocco 4000

Mozambique 3000

South Africa 2000

Thailand 50

United Republic of Tanzania 50000

Venezuela (Bolivarian Republic of) 2800

ประวตการน าเขามาปลกในไทย

แหลงปลกปานศรนารายณ ในประเทศไทย อ าเภอสคว จงหวดนครราชสมา อ าเภอปราณบร จงหวดประจวบครขนธ ประเทศไทยน ามาปลก เมอป 2505 ทสถานทดลองพชไรโนนสง อ าเภอสคว จงหวดนครราชสมา

ส าหรบประเทศไทยหลวงอรนทร ชาตสงหาร ไดน าเขามาจากตางประเทศ โดยน าไปปลกไวในทดนของทานท อ.หวหน จ.ประจวบครขนธ ตอมามการเพาะและขยายพนธแจกจายใหกบชาวบานในละแวกใกลเคยง ปลกเปนไมประดบและแนวรวชาวบานสวนใหญจะท าอาชพการประมงและมกน าเสนใยปานศรนารายณมาท าเปนเกลยวเชอกสมอเรอ

ตอมาในป 2516 ราคาน ามนสงขน เปนผลใหผผลตเชอกจากเสนใยสงเคราะหในประเทศไทยเรมตนมาสนใจกบเชอกปานศรนารายณจดตงโรงงานมาผลต โดยซอเสนใยของปานศรนารายณจากชาวบานเปนวตถดบในการผลต

ป 2517 สมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถไดทรงเลงเหนวาเสนใยจากปานศรนารายณมความเหนยวทนทานไมผเปอยงาย เหมาะส าหรบผลตผลตภณฑหตถกรรมตางๆจงทรงมพระราชกระแสรบสงใหกระทรวงอตสาหกรรมใหการอบรมการท าผลตภณฑจกสานปานศรนารายณแกกลมอาชพสตรจกสานปานศรนารายณเรอยมาจนเปนทรจกแพรหลายทงในและนอกประเทศจนถงปจจบน

ประโยชน

1. โรงงานอตสาหกรรม ใชปานศรนารายณท าเชอกปานศรนารายณ ถงปานศรนารายณ กระสอบปานศรนารายณ กระเปาปานศรนารายณ ผาปพรมปานศรนารายณ เยอกระดาษจากปานศรนารายณชนดตาง ๆ เครองโลหะทชดโครเมยม เชน ชอนสอม กนชนรถยนต โลหะสแตนเลส 2. อตสาหกรรมในครวเรอน กลมสตรสหกรณการเกษตรหบกะพง ใชประดษฐจกสานจากปานศรนารายณชนดตาง ๆ เชน หมวกปานศรนารายณ(sisal) กระเปาปานศรนารายณ(sisal) รองเทาปานศรนารายณ(sisal) เขมขดปานศรนารายณ(sisal) ฯลฯ 3. เกษตรกรรม เนอเยอจากปานศรนารายณ ประโยชนท าปยหมกเพอปรบปรงบ ารงดนใหมความอดมสมบรณ 4. ยาปฏชวนะ สารจากการสกดและน าไปหมกใชเปนยาปฏชวนะ และรกษาโรคไดหลายชนด

ลกษณะทางพฤษศาสตร

ชอวทยาศาสตร Agave sisalana L. การจ าแนกทางพฤกษศาสตร Class Angiospermae Subclass Dicotyledonae Family Agavaceae Genus Agave Species sisalana

ราก

มระบบรากฝอย (fibrous root system) รากเจรญแผกวางในแนวผวดน ล าตน

ล าตนสน หนา ปลองถ ม rhizome ทเกดจากตาตรงมมใบของล าตนใตผวดน เจรญในแนวผวดนหางจากตนแมไปประมาณ 2 เมตร และมหนอ (sucker) เกดขน

ใบ

ใบเปนใบเดยว (simple leaf) เกดเปนพมแจ (rosette) เวยนรอบล าตน (spiral) อยางหนาแนน) ม phyllotaxy 5/34 มรปรางแคบเรยวยาว (linear - lanceolate leaf) สเขยวเขม มไข (waxy bloom) คลมตลอดใบ ปลายใบมหนามแขงสด า เรยกวา lignified spine

ชอดอกและดอก

ชอดอกเปนแบบ panicle กานชอดอกเรยกวา pole (ภาพท 1) ดอกประกอบดวย perianth สเขยวออน เกสรตวผ (stamen) กานเกสรตวผ (filament) สวนโคนจะเชอมตดกบฐานของ perianth อบละอองเกสรตวผ (anther) เปนแบบ versatile (ภาพท 2) ทมสวนตดกบกานเกสรตวผเพยงจดเดยว ละอองเกสร (pollen) มสเขยวขน เกสรตวเมย (pistil) ประกอบดวยรงไขแบบ inferior ovary ม 3 ลอคคล (locule) ปลายยอดเกสรตวเมย (stigma) แยกเปน 3 แฉก หลงจากดอกรวงแลวจะมตนหนอเลกๆ (bulbil) (ภาพท 3) ทเจรญมาจาก axillarly bud ของ bracteole ซงนยมน ามาใชในการขยายพนธ

(ภาพท 1)

(ภาพท 2)

(ภาพท 3)

ผลและเมลด ผลเปนแบบ capsule เมลดมลกษณะบางคลายกระดาษ มสด า

พนธและลกษณะประจ าพนธ

ปาน (Agae Sp.) ชนดทส าคญในการผลตเอาเสนใยม 3 ชนด คอ

1. ปานไซซอล หรอปานศรนารายณ (Agave Sisalana) ลกษณะใยสเขยวเขม รมใบมหนามมาก เสน

ใยละเอยด เหนยว และแขงแรง ปลายใบมหนาม

2. ปานสบปะรด (Henegequen Agave Fourcroydes) ลกษณะใบสนวล ใบหนาและอวบกวาปาน

ศรนารายณ ทนแสงและทนแมลง เสนใยหยาบ

3. ปานมาเดยว (Magvey) Agave Contala ลกษณะใบเขยวออน ใบคอนขางบาง รมใบมหนามเปน

ระยะ ๆ แขงแรงนอยกวา และใหผลผลตต า

การปลกปานศรนารายณ

การปลก ปลกเปนแถวระยะหางตน 1 เมตร และระหวางแถว 1 เมตร เพอสะดวกแกการตดใบ ซงจะ

กางเหยยดเมอตนโต และประมาณ 45 องศา ในหนงไรปลกได 1,600 ตน ใชเวลาประมาณ 2 ปครง

จงจะเรมตดได

การเกบเกยว

ปานจะเกบเกยวไดเมออาย 2 ปขนไป และตนปานมความสง 1.5 เมตร ขนไป ตดครงแรกจะไดใบ

ปานประมาณ 15.80 ใบตอตนตอป ในการตดใบครงแรกควรเหลอใบปานเพยง 25 ใบตอตน และ

ในการตดครงตอไปคงเหลอไวประมาณ 20 ใบตอตน การตดแตละครงควรเวนชวงหาง 1 ปตอครง

ใหตดใบปานจรดล าตนแลวตดหนามทปลายใบออก แลวมดรวมกน 30 ใบตอมด

การท าเสนใย

เลอกตดใบปานศรนารายณ ทมขนาดยาวประมาณ 1.5 เมตร ตดใบปานจรดล าตน แลวตดหนาม

แหลมทปลายยอดออก การแยกเสนใยโดย วธขดปานสด ซงอาจใชเครองขดหรอมอขดกได ในการขดดวย

มอโดยไมตองอาศยเครอง จะขดไดประมาณวนละ 2 -3 กโลกรม โดยผาใบปานตามยาวของใบออกเปนชน

เลกๆ กวางประมาณ 1-2 นว แลวจงน าไปดงผานใบมดทท าดวยเหลกหรอไมลวกทมความคม 2 ใบ ทวาง

ชดกนพอใหสวนหนาของใบปานผานได ดงใบปานใหไปตามยาวของใบผานใบมดนหลายๆ ครง จนกวา

เปลอกจะลอกหมด(รปท 1) กอนน าไปท าเครองหตถกรรม น าเสนใยตากแดดใหแหงประมาณ 2 วน อยาให

ถกแดดจดเกนไป เพราะจะท าใหสของเสนใยซดลง ยอมสและผงลมใหแหง แยกปานทขดได 5-10 เสน ฟน

เปนเกลยวหรอถกเปนเปย (รปท 2) จากนนจงน าไปท าเปนผลตภณฑรปแบบตางๆ

รปท 1 รปท 2

การแปรรป

ปานศรนารายณ เสนใยท าการแปรรปไดหลายวธ แตละวธจะไดเสนใยทมคณภาพแตกตางกน เสน

ใยทไดจากการแปรรปในโรงงานอตสาหกรรม จะน าไปจ าหนายในโรงงาน สวนราชการ แปรรป

ดวยมอ จะน าไปใชประโยชนในดานงานหตถกรรมในรปของผลตภณฑปานศรนารายณ เสนใย

ปานศรนารายณควรเกบรกษาไวไมใหถกความชน หากถกความชนจะขนราท าใหเปนจดสด า

การยอมสปาน เปนการท าใหปานเกดสสนชนดตางๆ มากมายตามความตองการเพอน าไปใชในการ

ท าผลตภณฑชนด ตาง ๆ ตามความตองการในการยอมสปานทถกตอง จะท าใหไดปานสสวยและส

ตดทนนาน เสนใยปานทจ าหนายในปจจบนราคากโลกรมละ 60- 80 บาท ใน 1 ไร จะมรายไดจาก

การปลกปาน 6,000-8,000 บาท นบเปนพชทท ารายไดดพอควร ส าหรบพชทปลกในพนทแหงแลง

และไมเหมาะสมแกการปลกพชชนดอน ๆ

ขนตอนการแปรรปผลตภณฑปานศรนารายณ

1.ตดใบปานศรนารายณ ซงมขนาดยาว 1.5 เมตร

2.น าใบปานทตดมารดใหเปนเสนใยสขาว ลางน าสะอาด แลวตากแดดใหแหง

3. เมอไดเสนใยปานแลว น ามาถกเปนเปย หรอฟนเกลยวเพอสรางผลตภณฑ

3.1 การถกเปย เรมตนถกโดยใชเสนใยปานผกไว แลวแยกออกเปน 3 เสน ถกเปนเปย 3

การตอปาน เมอเสนใยปานเสนใดเหลอนอย น าเสนใยทผกไวมาวางทบลงไปแลวถกตอ จนไดความยาวตามทตองการ

การตดแตงเปย ตดขนปานใหเรยบและดสวยงาม

3.2 การฟนเกลยวปาน เรมโดยการผกปานประมาณ 20 – 30 เสน ไวดวยกนแลวแบงออกเปน 2 สวนเทา ๆ กน

บดเสนใยปานใหเปนเกลยวโดยบดเสนปานทงสองไปในทศทางเดยวกน

ฟนเกลยวปานทงสองเสนไปในทศทางตรงกนขามกบการบดเสนใยโดยดนเกลยวใหแนน

หากเสนใยเหลอนอยใหวางเสนใยใหมทบลงไปแลวบดและฟนไปจนไดความยาวตามตองการ จงตดแตงใหเรยบรอยสวยงาม

4. น าเปยและเกลยวปานไปยอมส ลางน าสะอาดแลวพงแดดใหแหง

5. เยบเปยและเกลยวปานเปนแผง แลวขนรปตามหนแบบเปนผลตภณฑทตองการ

การเยบเปยและเกลยวปานเปนแผง

การขนรปตามหนแบบ

ผลตภณฑ

(หมายเหต : ขอมลและภาพแสดงดงกลาวเปนสวนแสดงตวอยางเบองตนเพอประกอบแนวทางการด าเนนงาน ทงนอาจมการเปลยนแปลง มการแกไข ปรบเปลยน ตามทมความเหมาะสมเมอมการด าเนนงานแลว หรอเปนไปตามท ศ.ศ.ป. เหนเหมาะสม เพอใหมความสมบรณ โดดเดน และเหมาะสมยงขน)