วารสารวิจัยและส่งเสริมวิชาการเกษตรmitij.mju.ac.th/journal/mju_journal_2556_30_1.pdf ·...

การวดความเครยดของลาไยทปลกแบบแบงรากภายใตการใหน าทแตกตางกน โดยใชกลอง Thermal Imaging วนย วรยะอลงกรณ ธนะชย พนธเกษมสข สมชาย องคประเสรฐ และโวลฟรม สแปร 1-13

ผลของกรดอนโดลบวไทรกตอการเจรญในระยะตนกลาของผกกวางตง ทปลกในทรายทปนเปอนเอนโดซลแฟน-ซลเฟต ขนษฐา สมตระกล และมาลยา เครอตราช 14-24

ความเปนพษของไกลโฟเซตทตกคางในดนและซากพชตอการเจรญ ระยะตนกลาของแตงกวา วราภรณ ฉยฉาย นนทพร ธรรมทล และขนษฐา สมตระกล 25-32

ฤทธตานไวรสของสารสกดหยาบทองพนชงตอการตดเช อไวรสพอารอารเอส ในเซลลเพาะเล ยง MARC-145 โสภตา ชวยช ชลรตน บรรจงลขตกล ธญวรตน กาจสงคราม รงทพย กาวาร และวศน เจรญตณธนกล 33-43

การใชสารละลายกรดแลคตกเพอลดการปนเปอนจลนทรยในเน อโค ทศพล บญดเรก สมปอง สรวมศร สกล ไขค า และทองเลยน บวจม 44-50

การจดการปจจยการผลตพชปลอดภยในชมชนสะลวง-ข เหลก อาเภอแมรม จงหวดเชยงใหม สามารถ ใจเตย 51-58

การบรหารจดการทรพยากรน าเชงผลสมฤทธเพอการพฒนาชนบท ของเขอนภมพลและเขอนสรกตต ศรสรนทร จ าปา พหล ศกคคะทศน วรศกด ปรกต อนรกษ ปญญานวฒน และรตนา โพธสวรรณ 59-68

วารสารวจยและสงเสรมวชาการเกษตร สานกวจยและสงเสรมวชาการการเกษตร มหาวทยาลยแมโจ

ปท 30 ฉบบท 1 ตลาคม 2555 – มกราคม 2556 ISSN 0125-8850

บทบรรณาธการ

การน าสารเคมบางชนดมาใชในทางการเกษตร เพอการปองกนก าจดศตรพชในอดตทผานมา กอใหเกดผลกระทบตอทงระบบนเวศวทยาและตอตวของพชเอง การศกษาถงความเปนพษทตกคางในดนหรอเศษพชตอการเจรญเตบโตของพชเอง จะท าใหเราทราบถงอนตรายหรอผลกระทบดงกลาว อยางไรกตามกมสารเคมบางชนดทเราอาจน ามาใชเพอชวยลดผลกระทบ ตลอดจนความเปนพษของสารเคมบางชนดทใชกนในอดตทสงผลตอการเจรญเตบโตของพช หรออาจน ามาใชเพอลดการปนเปอนของจลนทรยในผลตผลหรอผลตภณฑทางการเกษตรไดเชนกน ซงจะเหนไดวาสารเคมมทงทกอใหเกดผลทงดานลบและดานบวก ซงตองขนอยกบวา เราจะใชสารอะไรและใชเพอวตถประสงคหรอใหเกดผลในดานใด โดยเฉพาะปจจบน กระบวนการผลตพชและสตวเพอเปนอาหารเนนในดานความปลอดภยตอทงผ ผลต ผบรโภค และสงแวดลอม จะเหนวาในระดบชมชนหลายๆ แหงไดมการตระหนกและท าการศกษาเกยวกบการจดการปจจยการผลตพชหรออาหารใหปลอดภยมากขน ซงมบทความงานวจยทเกยวของกบเรองทกลาวมาในวารสารฉบบน

นอกจากน วารสารฉบบนยงมบทความงานวจยทเกยวของกบการบรหารจดการน า ซงเปนทรพยากรธรรมชาตทส าคญมากในปจจบนใหเกดประโยชนอยางสงสด ไมวาจะเพอการผลตพช ตลอดจนการด ารงชวตของมนษยและสงมชวตตางๆ

(รองศาสตราจารย ดร.ยงยทธ ขามส) บรรณาธการอ านวยการวารสารวจยฯ

Journal of Agr. Research & Extension 30(1): 1-13

1

การวดความเครยดของลาไยทปลกแบบแบงรากภายใตการใหน าทแตกตางกน โดยใชกลอง Thermal Imaging

Monitoring of Drought Stress on Split Root Longan Trees under Different Irrigations Methods using Thermal Imaging

วนย วรยะอลงกรณ1* ธนะชย พนธเกษมสข1 สมชาย องคประเสรฐ2 และโวลฟรม สแปร3

Winai Wiriya-Alongkron1*, Tanachai Pankasemsuk1, Somchai Ongprasert2 and Wolfram Spreer3 1ภาควชาพชศาสตรและทรพยากรธรรมชาต คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม เชยงใหม 50200

2ภาควชาทรพยากรดนและสงแวดลอม คณะผลตกรรมการเกษตร มหาวทยาลยแมโจ เชยงใหม 50290 1Department of Plant Science and Natural Resources, Chiang Mai University, Chiang Mai, Thailand 50200

2Department of Soil Resources and Environment, Maejo University, Chiang Mai, Thailand 50290 3Institute of Agricultural Engineering, Universität Hohenheim, Stuttgart, Germany

*Corresponding author: [email protected], [email protected]

Abstract

Partial Root-zone Drying, (PRD) and Deficit Irrigation, (DI) is a new technique for the water

saving and worldwide, successful attempts have been documented regarding. However, water saving irrigation is drought stress in plant. Water stress detection by thermal imaging, which is a non-invasive rapid assessment method, may be an interesting tool for improved irrigation planning. In this study split root longan trees under different irrigations were used. An experiment was arranged in a Completely Randomized Design (CRD) with 3 treatments of irrigation regimes and 5 replications. The treatments were as follows: 1) Full Irrigation (FI; with 100% of water) 2) Partial Root-zone Drying (PRD; with 50% of water as it was required) and 3) Deficit Irrigation (DI; with 50% of water as it was required). It was revealed that drought stress in split root longan trees could be detecting by thermal imaging. The Crop Water Stress Index (CWSI) of PRD and DI were higher than of FI and the long-term irrigated had been significant difference. Stomatal Conductance (SC) and Leaf Water Potential (LWP) was tend of CWSI. Leaves photosynthesis of longan had been significant difference in mid experiment but in the long-term irrigated did not significant difference. PRD and DI irrigation, it was found that CWSI was the best correlated to SC and LWP had been significant difference, while full irrigation did not significant difference.

Keywords: drought stress, partial root-zone drying, deficit irrigation, crop water stress index

mailto:[email protected]

วารสารวจยและสงเสรมวชาการเกษตร 30(1): 1-13

2

บทคดยอ

การใหน าแบบสลบขางทละครงตน (PRD) และแบบขาดแคลน (DI) เปนเทคนคการใหน าแบบประหยดทใชเปนผลสาเรจในหลายๆ ประเทศ อยางไรกตาม การใหน าแบบประหยดเปนการทาใหตนไม เกดความเครยด สามารถตรวจวดดวยกลอง Thermal imaging ซงเปนวธการทไมทาอนตรายกบพช และเปนเครองมอทนาสนใจอยางยงทจะชวยตดสนใจในการใหน าในระบบการปลกพช ในการศกษาคร งน ไดคดเลอกตนลาไยทปลกแบบแบงรากอาย 4 ป ในกระถางซเมนตขนาดเสนผาศนยกลาง 80 ซม. สง 50 ซม. 2 กระถางตอตน วางแผนการทดลองแบบสมสมบรณ (Completely Randomized Design; CRD) แบงเปน 3 สงทดลองของระดบการใหน า คอ 1) ใหน าเตมท (Full Irrigation; FI) 2) ใหน าแบบสลบขางทละครงตน (Partial Root-zone Drying, PRD) และ 3) ใหน าแบบขาดแคลน (Deficit Irrigation, DI) จานวน 5 ซ า พบวา ความเครยดทเกดข นกบตนลาไยสามารถตรวจวดไดดวยกลอง Thermal imaging โดยทการใหน าแบบสลบขางทละครงตน และแบบขาดแคลนมคาดชนความเครยดของพช (CWSI) สงกวาตนทใหน า เตมท โดยมความแตกตางกนทางสถตเมอมการใหน าแบบประหยดนานข น สวนการชกนาของปากใบพชและคาศกยน าของใบ ใหผลในทศทางเดยวกบคาดชนความเครยดของพช (CWSI) และการสงเคราะหแสงของลาไย พบวา มความแตกตางกนทางสถตในชวงกลางของการทดลอง แตเมอใหน านานข นการสงเคราะหแสงไมพบความแตกตางกนทางสถต การใหน าแบบสลบขางทละครงตนและแบบขาดแคลน ยงมความสมพนธกนระหวาง CWSI กบอณหภมและการชกนาของปากใบพช โดยมความแตกตางกนทางสถต ขณะทตนทใหน าเตมท ไมพบความแตกตางกนทางสถต

คาสาคญ: ความเครยด การใหน าแบบสลบขาง ทละครงตน การใหน าแบบขาดแคลน ดชนความเครยดของพช

คานา

ลาไย (Dimocarpus longan L.) เปนพชเศรษฐกจของประเทศไทย มปลกกนมากในแถบจงหวดทางภาคเหนอ และบางพ นทในภาคตะวนออก เชน จงหวดจนทบร ทาใหมความหลากหลายทางนเวศวทยาทางดานการเกษตร ปจจบนมการผลตท งในและนอกฤดกาล โดยเฉพาะนอกฤดกาลน นการเจรญเตบโตของผลอยในชวงแหงแลง (มกราคม-พฤษภาคม) ในขณะทมการเปลยนแปลงของสภาพอากาศและการขยายตวของพ นททใชในการทาสวนมมากข น ซงมผลตอปรมาณการใชน าทมากข น มรายงานหลายประเทศยนยนถงผลสาเรจในการประหยดน าดวยวธการตางๆ เชน การใหน าแบบขาดแคลน (DI) และการใหน าแบบสลบขางทละครงตน (PRD) ตอประสทธภาพของการใชน าในพชหลายชนด (Arzani et al., 2000; Kang et al., 2002; Grant et al., 2004; Cifre et al., 2005; Tognetti et al., 2005) อยางไรกตาม เมอมการใหน าแกพชแบบประหยด ทาใหพชเกดการเครยดน า ซงมท งผลดและผลเสย ถาความเครยดอยในระดบทพอดกบการเจรญเตบโต หรอระดบทพชสามารถสรางสารทเปนประโยชนตอผลผลตไดกจะเปนประโยชน แตถามความเครยดน า ทมากเกนไปอาจทาใหพชตายได เทคนคตางๆ ทตรวจหาความเครยดของพชมอยหลายวธ ซ งในการทดลองน เนนการใช กลอง Thermal imaging ซงเปนวธการใหมในการตรวจหาความเครยดน าของพชทไมทาลายตนพช เปนดชนช วดความเครยดน าของตนลาไย โดยปกตตนพชทอยในสภาวะความเครยดน าปากใบจะปดเพอลดการคายน า ถาการคายน านอยอณหภมใบจะสงข น ผลกระทบน สามารถมองเหนไดดวยภาพถายความรอน ประโยชน


3

จากการใชกลอง Thermal imaging เปนการวเคราะหความเครยดตนไมแบบกงอตโนมตของพ นทขนาดใหญของทรงพม ซงมประสทธภาพมากข นเมอใชคกบการวดการเปด-ปดของปากใบพชโดยเครอง Porometer (Jones et al., 2002) ในการศกษาทผานมา พบวา กลอง Thermal imaging มความสมพนธโดยตรงกบการชกนาของปากใบ (Jones et al., 2002, Leinonen et al., 2006) และมความสมพนธเชงบวกกบคาศกยน าในใบ (LWP) (Cohen et al., 2005) อยางไรกตามสภาพอากาศในบางพ นทมผลตอการวดพลงงานความรอนภายในทรงพม การวเคราะหภาพสามารถทาไดท งในสวนทไดรบแสงและไมไดรบแสงของทรงพม (Leinonen and Jones, 2004) พบวา ภาพโดยรวมทไดจากกลองและทไดจากการมองเหนดวยตาเปลาสามารถปรบปรงความแมนยาไดดวยสตรคานวณของคา CWSI และใหขอมลทชดเจนเกยวกบความเครยดของพช และการชกนาการเปด-ปดของปากใบพช (Möller et al., 2007) อยางไรกตามอณหภมเฉลยโดยทวๆ ไป ตอพ นทของทรงพมลดลงเมอมความแปรปรวนของมมใบเกดข น (Grant et al., 2007)

อปกรณและวธการ

คดเลอกตนลาไยจานวน 15 ตน อาย 4 ป ขนาดทรงพมประมาณ 1 ม. (ตดแตงกงทกป) ทปลกในกระถางซเมนตค ขนาดเสนผาศนยกลาง 80 ซม. สง 50 ซม. แบบแบงรากออกเปน 2 สวนเทาๆ กน กระถางปลกเปนแบบกนปดแตมรระบายน ากระถางละ 1 ร ทดานขางกระถางทปลกภายในโรงเรอนพลาสตก ณ สาขาไมผล คณะผลตกรรมการเกษตร มหาวทยาลยแมโจ จงหวดเชยงใหม เรมทดลองในเดอนมกราคมถงเมษายน พ.ศ. 2555 โดยมทรายหยาบทลางสะอาดแลวเปนวสดปลก เล ยงตนลาไยดวยสารละลายธาตอาหาร วางแผนการ

ทดลองแบบสมสมบรณ (Completely Randomized Design; CRD) ม 3 กรรมวธๆ ละ 5 ซ า โดยใหตนลาไยเปนซ า ไดแก 1. ใหน าเตมท (Full Irrigation, FI) คอ ใหน ากระถางละ 5 ลตร วนละ 1 คร ง ดงน น ตนลาไยไดรบน า 10 ลตร/วน ปรมาณการใหน าตอวนมาจากการทดลองหาปรมาณการใชน าตอวนของตนลาไย โดยการใหน าทคาดวามากเกนพอ คอ ใหน า 12 ลตร/ตน/วน โดยแบงใหกระถางละ 6 ลตร ตดตอกน 10 วน ในระหวางน ไดวางภาชนะรองรบน าสวนเกนทอาจจะถกระบายออกทรระบายน า พบวา มน าถกระบายออกวนละประมาณ 2 ลตร จงลดปรมาณน าใหเหลอ 10 ลตร/ตน/วน และมการใหน าตอไปอก 10 วน พบวา ไมมน าถกระบายออก จงกาหนดการใหน า 10 ลตร/ตน/วน โดยแบงใหกระถางละ 5 ลตร เปนปรมาณน ามาตรฐานสาหรบการใหน าแบบ Full Irrigation (FI)

2. ใหน าแบบสลบขางทละครงตน (Partial Root-zone Drying, PRD) คอ การใหน าเพยง 50% ของการใหน าเตมท จงกาหนดใหในแตละวนใหน า 5 ลตรแกกระถางปลกเพยงกระถางเดยว ตอเนองกน 14 วน กอนสลบไปใหน าแกอกกระถางหนง

3. ใหน าแบบขาดแคลน (Deficit Irrigation, DI) คอ การใหน าเทากบแบบ PRD แตใหท งสองขาง โดยใหกระถางละ 2.5 ลตร วนละ 1 คร ง ตนลาไยไดรบน า 5 ลตร/วน การประเมนความช นในวสดปลก (กระถางปลกลาไย) โดยการใชเครองวดความช นในดน (Soil moisture) ใชเครอง Tektronix รน 1502 B ทมสายเคเบลตอเขากบหววดความช นในวสดปลก (self-built probes) ทาการวดความช นในวสดปลกสปดาหละคร ง ทระดบความลก 10-20 ซม. กอนการเกบขอมลทกคร ง ตลอดชวงการทดลอง และแสดงกราฟเพอเปรยบเทยบในแตละกรรมวธ


4

การกาหนดความเครยดน าจากกลอง Thermal imaging ดชนความเครยดของพช (Crop Water Stress Index (CWSI) ทใชมความสมพนธกบอณหภมของทรงพม (Tcanopy) อณหภมสงและตาของแหลงทอางอง (Idso et al., 1981) อณหภมสงทอางองไดมาจากการทาวาสลนเคลอบทผวใบเพอใหมการคายน านอยทสดหรอหยดคายน า สวนอณหภมตาทอางองใชการพนน าทใบ 10 วนาท หลงจากน นจงทาการใชกลองถายภาพ พลงงานความรอนทผวใบหรอบรเวณทรงพม (Jones, 1999) เพอวดความเครยดทเกดข น โดยใชเครอง Infracam, FLIR systems จากประเทศเยอรมน ทเวลา 12.00 น. และนาคาทวดไดไปคานวณโดยใชสตร

CWSI = Tcanapy – Twet

Tdry – Twet

การวดการเปลยนแปลงทางสรรวทยา ทาการวดขอมลสปดาหละ 1 คร ง โดยการวดการชกนาของปากใบพช โดยใชเครอง Porometer (Decagon SC-1) จากประเทศองกฤษ และวดการสงเคราะหแสงของใบ ดวยเครอง LCA-4 รน ADC จากประเทศองกฤษ ทาการวดในชวงเวลา 11.30-12.30 น. การวดศกยของน าในใบลาไย ทาการวดในชวงเชา (pre-dawn) เวลา 05.00-06.00 น. โดยใชเครอง Pressure bomb Model 1003 จากประเทศสหรฐอเมรกา

ผลการทดลองและวจารณ ความช นในวสดปลก

ระดบความช นของวสดปลกของตนลาไย ทใหน าแบบ FI มแนวโนมลดลงคอนขางสมาเสมออยางชาๆ ตลอดระยะเวลาการทดลอง กลาวคอ ลดลงจาก 7.8% โดยปรมาตร (ระดบความจในสนาม) เมอเรมตนการทดลองในเดอนมกราคม เปน 6.0% เมอกลางเดอนเมษายน ซงเปนชวงกลางฤดรอน (Figure 1) ทาใหพช

ใชน ามากข น แสดงใหเหนวา ปรมาณน าทใหเทากน 5 ลตรตอวน ตลอดการทดลอง อาจไมเพยงพอตอความตองการของตนลาไยในชวงฤดรอน แตระดบความช นทลดลงตาสดน กยงสงกวาจดเหยวถาวร คอ ยงมความช นทเปนประโยชน (available moisture) เหลออย 38% ของความจความช นทเปนประโยชน (available moisture capacity) ระดบความช นของวสดปลกทใหน าแบบ FI ลดลงไมถงระดบทมผลกระทบตอการเจรญเตบโตของพช

ระดบความช นวสดปลกของตนลาไยทไดรบน าแบบ DI มแนวโนมลดลงตลอดระยะเวลาการทดลอง เชนเดยวกบการใหน าแบบเตมท แตมแนวโนมลดลงเรวกวา คอ ลดลงจากประมาณ 6.7% เมอเรมตนการทดลอง เปนประมาณ 5.2% (มความช นทเปนประโยชนเหลออย 10.3%) ต งแตกลางเดอนกมภาพนธ และลดลงเหลอ 4.3% ซงตากวาจดเหยวถาวรเมอส นสดการทดลอง แสดงใหเหนวา มการขาดน ารนแรงข นในชวงฤดรอน และระดบความช นของวสดปลกลดตาลงจนมผลกระทบตอการเจรญเตบโตของพชต งแตกลางเดอนกมภาพนธ

ระดบความช นของวสดปลกของตนลาไยทไดรบน าแบบ PRD ผนแปรสลบกนทนทตามการใหน าและงดการใหน าอยางชดเจน ระดบความช นของวสดปลกในกระถางดานทไดรบน า อยในระดบใกลเคยงกบวสดปลกทไดรบน าแบบ DI แตเมองดใหน าระดบความช นในวสดปลกลดลงจนตากวาจดเหยวถาวร ในทกรอบของการสลบขางการใหน า ระดบความช นทความผนแปรของวสดปลกในกระถางแตละดาน ตางแสดงแนวโนมการลดลงของระดบความช นเมอระยะเวลาการทดลองเขาสฤดรอน จนถงความช นระดบตาทสดเพยง 2.2% ในรอบสดทายของการใหน าแตละกระถาง แสดงใหเหนวา ระดบความช นของวสดปลกในกระถางดานทถกงดใหน าลดลงจนมผลตอการเจรญเตบโตของพชต งแตรอบแรกของการสลบขางการใหน า


5

0.00

2.00

4.00

6.00

8.00

16 Jan 23 Jan 30 Jan 6 Feb 13 Feb 20 Feb 27 Feb 5 Mar 12 Mar 19 Mar 2 Apr 16 Apr

Full PRD right PRD left DI

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

0.8

0.9

1.0


FI PRD DI

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

0.8

0.9

1.0


FI PRD DI

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

0.8

0.9

1.0


FI PRD DI

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

0.8

0.9

1.0


FI PRD DI

Figure 1 Changes of media moisture during dry season under the different irrigation treatments during January-April 2012

ดชนความเครยดของน า (Crop Water Stress Index: CWSI) คา CWSI แสดงใน Figure 2 โดยคานวณไดจากกลอง Thermal imaging ทมการใหน าแตกตางกน พบวา ในชวงเดอนแรกของการทดลอง (เดอนมกราคม) การใหน าแบบ DI มคา CWSI สงกวาการใหน าแบบ PRD และแบบ FI หลงจากน น 3 สปดาห คา CWSI ของการใหน าแบบ PRD จะมคามากกวากรรมวธอนๆ ขณะทการใหน าแบบ FI มคา CWSI ตากวากรรมวธอนๆ หลงการใหน าทแตกตางกนนาน 1 เดอน ถงส นสดการทดลอง ในสปดาหท 5-9 คา CWSI ของการใหน าแบบ DI มคามากทสด อยางไรกตามการใหน าแบบ DI และแบบ PRD ถงแมวามคา CWSI สงกวาการใหน าแบบ FI ต งแตสปดาหท 3 หลงการใหน า

แตกตางกน แตไมมความแตกตางกนทางสถต ขณะทในเดอนท 4 ของการทดลองการใหน าแบบ DI และแบบ PRD ยงมคา CWSI เพมข น และมความแตกตางกนอยางมนยสาคญยงทางสถต กบการใหน าแบบ FI แสดงใหเหนวา คา CWSI ทไดจากการคานวณความ เครยดน าจาก Thermal imaging สามารถบงบอกถงความเครยดน าของลาไยไดต งแตเดอนท 4 ถงแมวาความเครยดน าจะมแนวโนมเกดข นต งแตเดอนท 2 ของการทดลอง แตยงไมมความแตกตางกนทางสถต ซงความแตกตางคอนขางสอดคลองกบการปด-เปดของปากใบ แมวาจะเรมมความแตกตางกนทางสถตต งแตเดอนท 3 ของการทดลอง แตกมแนวโนมแสดงความเครยดน าของตนลาไยในทศทางเดยวกน

Field capacity, 7.8% v/v

Permanent wilting point, 4.9% v/v

Soil m

oist

ure (

% V

/V)


6

Figure 2 Changes of CWSI under the different irrigation treatments during January–April 2012 Data points are the average of five trees, error bars represent±SD. Data points marked with “**” differ significantly from control at α=0.01. Non-significant differences are marked with “ns”. คาการชกนาของปากใบ (Stomatal Conductance: SC) จาก Figure 3 แสดงคา SC หลงการใหน าแตกตางกนต งแตเดอนมกราคม ถงเดอนเมษายน พ.ศ. 2555 พบวา การใหน าเตมทมคา SC คอนขางคงท แตมแนวโนมลดลงเลกนอย อาจเปนเพราะปรมาณน าทใหไมเพยงพอ ขณะทการใหน าแบบ PRD หลงการใหน าประมาณ 1 สปดาห พบวา คา SC มคาลดลงมากกวากรรมวธอนๆ แตไมพบความแตกตางกนทางสถต หลงจากน น คา SC เพมสงข นและลดตาลงอยางชาๆ และแสดงความแตกตางกนทางสถตต งแตเดอนท 3 ของการทดลอง สวนการใหน าแบบ DI มแนวโนมของคา SC ลดลงอยางชาๆ ในทานอง

เดยวกบตนลาไยทใหน าแบบ PRD และพบความแตกตางทางสถตต งแตเดอนท 3 ของการทดลองเชนกน แสดงใหเหนวา การใหน าแบบประหยดท งสองวธทาใหตนลาไยแสดงความเครยดน าไดมากกวาการใหน าแบบ FI สอดคลองกบรายงานของ dos Santos et al. (2003); Kang and Zhang (2004) และ Zegbe et al. (2007) รายงานวา เมอพชมการขาดน าเพยงบางสวนของราก หรอไดรบน าไมเพยงพอจะทาใหมการสงสญญาณใหปากใบปด ทาใหการใชน าและการเจรญ เตบโตดานกงใบลดลง แตมผลกระทบเพยงเลกนอยตอผลผลต เปนการเพมประสทธภาพการใชน ามากยงข น (Dry et al., 1996; Davies et al., 2000)


7

Figure 3 Changes of stomatal conductance under the different irrigation treatments during January–April 2012 Data points are the average of five trees, error bars represent±SD. Data points marked with “**” differ significantly from control at α=0.01. Non-significant differences are marked with “ns”.

ความสมพนธระหวาง CWSI และอณหภมเฉลย

การเปรยบเทยบความสมพนธระหวางคา CWSI ของวธการใหน าแบบตางๆ และอณหภมเฉลย พบวา การเพมข นของอณหภม ทาให CWSI ทวดไดจากทรงพมตนลาไยมคาสงเพมข นตามไปดวย แมวาในชวงทอณหภมของอากาศลดตาลง แตคา CWSI ยงคงเพมข นอยางตอเนอง แสดงใหเหนวา ความ เครยดน าของลาไยยงคงสะสมมากข น การใหน าแบบ PRD ทาให คา CWSI มการเพมข นอยางตอเนอง แสดงวา ความเครยดน าของตนลาไยทไดรบน าแบบ PRD มความเครยดสะสมเพมข น แตตนลาไยไมแสดงอาการใบเหยวแตอยางใด (Figure 4A) ขณะเดยวกนคา CWSI ของการใหน าแบบ PRD มความสมพนธกบอณหภมเฉลยอยางชดเจน (R²=0.6673**; Figure 4B) การใหน าแบบ FI ลาไยมคา CWSI ตากวาการใหน าแบบ PRD และแบบ DI ซงในชวงปลายเดอนกมภาพนธ มคาสงอยางเดนชด แสดงใหเหนวา สภาพอากาศทหนาว

ซงมอณหภมตาถง 15oซ ทาใหลาไยเกดความเครยดไดเชนกน หลงจากน นความเครยดคอยๆ ลดลงอยในระดบตากวาทกกรรมวธ (Figure 4C) สาหรบความ สมพนธระหวางคา CWSI กบอณหภม เฉลยไมมความสมพนธกนทางสถต (R²=0.1979ns; Figure 4D) สวนการใหน าแบบ DI คา CWSI เพมข นอยางตอเนองเชนกน เหมอนกบการใหน าแบบ PRD และในชวงปลายเดอนกมภาพนธ ถงตนเดอนมนาคม คา CWSI เพมสงมากกวาปกตเหมอนกบทกกรรมวธทใหน า แสดงใหเหนวา เมอตนลาไยเรมเครยดหรอไดรบน า ไมเพยงพอ หรอไดรบสภาพอากาศทหนาวเยนจะมผลทาใหเกดความเครยดไดอยางรวดเรว และความเครยดจะลดลงเมออณหภมของอากาศเพมสงข น แตยงเพมข นตามสภาพการขาดน าหรอไดรบน าไมเพยงพอ (Figure 4E) นอกจากน คา CWSI กบอณหภมเฉลย ยงมความสมพนธอยางมนยสาคญทางสถต (R²=0.3699*; Figure 4F)

Sto

ma

tal

co

nd

ucta

nce

(m

mo

l/m

2s

)


8

Figure 4 Comparison and relationship between CWSI of PRD (4A and 4B) and CWSI of FI (4C and 4D) and CWSI of DI (4E and 4F) with average temperature during January–April 2012 Correlations marked with “*” and “**” differ significantly from control at α=0.05 and α=0.01, respectively. Non-significant differences are marked with “ns”. ความสมพนธระหวาง CWSI และการชกนาของปากใบพช (Stomatal Conductance; SC)

การเปรยบเทยบความสมพนธระหวาง CWSI ของการใหน าแบบตางๆ กบคาการชกนาของปากใบพช (Stomatal Conductance; SC) แสดงใน Figure 5

พบวา CWSI ของตนทไดรบน าแบบ FI อยในระดบทไมสงมาก ขณะท SC ลดลงเลกนอย ซงไมมความสมพนธกนทางสถต (Figure 5A และ 5B) สาหรบการใหน าแบบ PRD ม CWSI สงข นอยางตอเนอง ตรงกนขามกบ SC ทมคาลดลง ขณะเดยวกนความสมพนธของ CWSI


9

และ SC พบวา มความสมพนธกนอยางมนยสาคญยงทางสถต ซงมคา R²=0.611** (Figure 5C และ 5D) สาหรบ CWSI ของตนทไดรบน าแบบ DI เพมสงข นอยางตอเนองเชนเดยวกบการใหน าแบบ PRD ขณะท SC ลดลงมากเชนกน นอกจากน CWSI และ SC ของตนทไดรบน าแบบ DI มความสมพนธกนทางสถต โดย

มคา R²=0.4219* (Figure 5E และ 5F) แสดงใหเหนวา คา CWSI มความสมพนธโดยตรงกบ SC ซงในการ ศกษาทผานมา พบวา ภาพถายความรอนมความสมพนธโดยตรงกบการชกนาของปากใบ (Jones et al., 2002 and Leinonen et al., 2006)

Figure 5 Comparison and relationship between CWSI of FI (5A and 5B) and CWSI of PRD (5C and 5D) and CWSI of DI (5E and 5F) with stomatal conductance during January–April 2012. Correlations marked with “*” and “**” differ significantly from control at α=0.05 and α=0.01, respectively. Non-significant differences are marked with “ns”.


10

การสงเคราะหแสงของใบลาไย การสงเคราะหแสงของใบลาไยแสดงใน Figure

6 พบวา ตนทใหน าแบบ FI ใบลาไยมการสงเคราะหแสงสงกวาการใหน าแบบอนๆ อยางไรกตามต งแตเรมการทดลองวนท 16 มกราคม ถงวนท 6 กมภาพนธ พ.ศ. 2555 การใหน าท ง 3 กรรมวธ การสงเคราะหแสงของใบลาไยไมแตกตางกนทางสถต แตในชวงวนท 13 กมภาพนธ ถงวนท 12 มนาคม พ.ศ. 2555 มความแตกตางกนทางสถต ขณะทวนท 19 มนาคม ถงวนท 16 เมษายน พ.ศ. 2555 การสงเคราะหแสงกลบลดลงท ง 3 กรรมวธ ทใหน าและไมมความแตกตางกนทางสถต การใหน าแบบตางๆ ไมมผลกระทบตอการสงเคราะหแสงของพช ในระยะเรมตน อาจเปนเพราะระบบรากของลาไยทไดรบน าแบบ DI และแบบ PRD

สามารถดดน าข นไปสใบไดเพยงพอตอการสงเคราะหแสง เมอเปรยบเทยบกบตนทไดรบน าแบบ FI แมวาจะมการสงเคราะหแสงสงกวากรรมวธอนๆ กตาม อยางไรกตามในชวงเดอนกมภาพนธ ถงเดอนมนาคม พ.ศ. 2555 เปนชวงทอณหภมเพมสงข นเมอเทยบกบเดอนมกราคม ซงมปรมาณแสงแดดมากประกอบกบลาไยเรมมความเครยดน าทาใหการสงเคราะหแสงลดลง และชวงกลางเดอนมนาคมเปนชวงทอากาศเรมอนข น ทาใหมการสงเคราะหแสงเพมข น ทกกรรมวธ ในชวงทายของการทดลองปลายเดอนมนาคม ถงเดอนพฤษภาคม การสงเคราะหแสงกลบลดลงทกกรรมวธ อาจเปนเพราะลาไยเรมมความเครยดน ามากข นเนองจากปรมาณน า ทใหอาจไม เพยงพอตอการเจรญเตบโตของพช

Figure 6 Changes of leaves photosynthesis under the different irrigation treatments during January–April 2012. Data points are the average of five trees, error bars represent±SD. Data points marked with “*” and “**” differ significantly from control at α=0.05 and α=0.01, respectively. Non-significant differences are marked with “ns”. ศกยของน าในใบลาไย (Leaf Water Potential; LWP)

ศกยของน าในใบลาไย (LWP) หลงการใหน าแบบ FI แบบ PRD และแบบ DI แสดงใน Figure 7 พบวา LWP ลาไยลดลงอยางตอเนอง ตามระยะเวลา

การทดลองทกกรรมวธ แมวาการใหน าแบบ FI จะไดรบน ามากกวากรรมวธอนๆ แตเนองจากปรมาณน าอาจไมเพยงพอตอความตองการทาให LWP ลาไยมคาตดลบมากข น แตกยงมคานอยกวาการใหน าแบบ PRD และแบบ DI อยางไรกตามการใหน าแบบ FI คา


11

LWP คอนขางคงทในระดบทไมแสดงอาการเหยวเฉา ซงมวนทตากวา -3 MPa เพยงวนเดยว สาหรบตนทใหน าแบบ PRD และแบบ DI มคา LWP ลดลงใกล เคยงกน อยางไรกตามการใหน าแบบ PRD มคา LWP นอยกวาตนทไดรบน าแบบ DI ไมมากนก แตมแนวโนมลดลงในทศทางเดยวกน ซงต งแตวนท 6 กมภาพนธ

ถงวนท 16 เมษายน มคาระหวาง -4 ถง -5 MPa ซงสอดคลองกบงานของ Cohen et al. (2005) ทพบวา การใช Thermal imaging สามารถวเคราะหตนไมแบบกงอตโนมตได และมความสมพนธเชงบวกกบศกยน าในใบ (LWP) กลาวคอ ถาคา CWSI สงข น คาศกยน าในใบจะมคาตดลบมากข นตามไปดวย

Figure 7 Comparison of LWP under the different irrigation treatments during January–April 2012 Data points are the average of five trees, error bars represent ±SD. Data points marked with “**” differ significantly from control at α=0.01. Non-significant differences are marked with “ns”.

สรปผลการทดลอง

Thermal imaging สามารถใชบงช ถงสภาพความเครยดของลาไยได โดยใชรวมกบการคานวณคา CWSI การวดการชกนาปากใบพช (SC) และคาศกยของน าในใบ (LWP) อยางไรกตามการวดการสงเคราะหแสงของใบพชมความแตกตางกนในเดอนท 3 ของการทดลอง หลงจากน นไมมความแตกตางกน แสดงวา ตนลาไยแมวาจะไดรบน าเพยงขางเดยวของราก แตสามารถนาน าข นไปสสวนตางๆ ของตนได นอกจากน ยงพบความสมพนธในเชงบวกของคา CWSI, อณหภม และ SC ดวย

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณสานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.) ประเทศไทย และมลนธทางวทยาศาสตร สหพนธรฐเยอรมน (Deutsche Forschungsgemeinschaft; DFG) "Sustainable rural development in mountainous regions of Southeast Asia" (SFB 564). “The Uplands Program (T1)”


12

เอกสารอางอง

Arzani, K., G.S. Lawes and D. Wood. 2000. The water relations of mature sun drop apricot trees response to different vidour control techniques. Ferreira M.I. and H.G. Jones (eds). In: Proc. 3rd on Irrigation Hort. Crops. Acta Hort. 537: 231-239. Cifre J, J. Bota, J.M. Escalona, H. Medrano and J. Flexas. 2005. Physiological tools for irrigation scheduling in grapevine (Vitis vinifera L.) an open gate to improve water- use efficiency. Agriculture, Ecosystems and Environment. 106: 159-170. Cohen, Y., V. Alchanatis, M. Meron, Y. Saraga and J. Sipris. 2005. Estimatation of leaf water potential by thermal inagery and spatial analysis. J. Exp. Bot. 56(417): 1843-1852. dos Santos, T.P., C.M. Lopes, M.L. Rodrigues, C.R.D Souza, J.P. Maroco, J.S. Pereira, J.R. Silva, M.M. Chaves and M.M. Chaves. 2003. Partial rootzone drying: effects on growth and fruit quality of field-grown grapevines (Vitis vinifera). Functional Plant Biology. 30: 663-671. Dry, P., B. Loveys, D. Botting and H. During. 1996. Effects of partial root-zone drying on grapevine vigour, yield, composition of fruit and use of water. Proc. 9th Australian Wine Industry Technical Conference. Adelaide, July 16-19, 1996. pp. 126-131.

Davies, W.J., M.A. Bacon, D.S. Thompsom, W. Sobieh and L.G. Rodriguez. 2000. Regulation of leaf and fruit growth in plants growing in drying soil: exploitation of the plants’ chemical signalling system and hydraulic architecture to increase the efficiency of water use in agriculture. J. Exp. Bot. 51(350): 1617-1626. Grant, O.M., M. Stoll and H.G. Jones. 2004. Partial rootzone drying does not affect fruit yield of raspberries. J. Hort. Sci. & Bio. 79(1): 125-130. Grant, O.M., L. Tronina, H.G. Jones and M.M. Chaves. 2007. Exploring thermal imaging variables for the detection of stress responses in grapevine under different irrigation regimes. J. Exp. Bot. 58(4): 815-825. Idso, S.B., R.D. Jackson, P.J. Pinter, R.J. Reginato and J.L. Hatfield. 1981. Normalizing the stress-degree-day parameter for environmental variability. Agricultural and Forest Meteorology. 24: 44-45. Jones, H.G. 1999. Use of infrared thermometry

for estimation of stomatal conductance as a possible aid to irrigation schedulling. Agricultural and Forest Meteorology. 95: 139-149.

Jones, H.G., M. Stoll, T. Santos, C. de Sousa, M.M. Chaves and O.M. Grant. 2002. Use of infrared thermography for monitoring stomatal closuer in the field: application to grapevine. J. Exp. Bot. 53(378): 2249-2260.


13

Kang, S., X. Hu, I. Goodwin and P. Jerie. 2002. Soil water distribution, water use and yield response to partial root zone drying under a shallow groundwater table condition in a pear orchard. Sci. Hort. 92: 277-291.

Kang, S. and J. Zhang. 2004. Controlled alternate partial root-zone irrigation: Its physiological consequences and impact on water use efficiency. J. Exp. Bot. 55: 2437-2446. Leinonen, I. and H.G. Jones. 2004. Combining thermal and visible imagery for estimating canopy temperature and identifying plant stress. J. Exp. Bot. 55(401): 1423-1431. Leinonen, I., O.M. Grant, C.P.P. Tagliavia, M.M. Chaves and H.G. Jones. 2006. Estimatging stomatal conductance with thermal imagery. Plant, Cell & Environment. 29: 1508-1518.

Möller, M., V. Alchanatis, Y. Cohen, M. Meron, J. Tsipris, A. Naor, V. Ostrovsky, M. Sprinstin and S. Cohen. 2007. Use of thermal and visible imagery for estimating crop water status of irrigated grapevine. J. Exp. Bot. 58(4): 827-838. Tognetti, R., R. d’Andria, G. Morelli and A. Alvino. 2005. The effect of deficit irrigation on seasonal variations of plant water use in Olea europaea L. Plant and Soil. 273: 139-155. Zegbe, J.A., M.H. Behboudian and B.E. Clothier. 2007. Reduced irrigation maintains photosynthesis, growth, yield, and fruit quality in ‘Pacific RoseTM’ apple. J. Sust. Agri. 30(2): 125-136.


14

ผลของกรดอนโดลบวไทรกตอการเจรญในระยะตนกลาของผกกวางตง ทปลกในทรายทปนเปอนเอนโดซลแฟน-ซลเฟต

Influence of Indolebutyric Acid on Brassica chinensis Seedling Growth Growing in Endosulfan-sulfate Contaminated Sand

ขนษฐา สมตระกล1* และมาลยา เครอตราช2

Khanitta Somtrakoon1* and Maleeya Kruatrachue2 1ภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม มหาสารคาม 44150

2ภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยมหดล กรงเทพฯ 10400 1Department of Biology, Faculty of Science, Mahasarakham University, Mahasarakham, Thailand 44150

2Department of Biology, Faculty of Science, Mahidol University, Bangkok, Thailand 10400 *Corresponding author: [email protected]

Abstract

This study was undertaken to evaluate the phytotoxicity of endosulfan-sulfate and effect of a plant

growth regulator, indolebutyric acid (IBA), on seedling growth of Brassica chinensis. Growth of B. chinensis was stimulated by low concentration of endosulfan-sulfate. Shoot length, root length and total chlorophyll content of B. chinensis seedling growing in 4 mg/kg dried sand were significantly higher than that grown in uncontaminated sand (P<0.05). The toxic effect of endosulfan-sulfate on B. chinensis was not obviously, however, highest concentration of endosulfan-sulfate (100 mg/kg dried sand) resulting in decreasing of root fresh weight and total chlorophyll content. Shoot length, fresh weight and dried weight of B. chinensis did not affect by the presence of 100 mg/kg of endosulfan-sulfate in sand. Immersed seed of B. chinensis in 10 mg/l of IBA did not improve growth and tolerance of B. chinensis on endosulfan-sulfate contaminated sand.

Keywords: chinese mustard green, phytotoxicity, auxin, endosulfan-sulfate

บทคดยอ

การศกษานทดสอบความเปนพษของเอนโด ซลแฟน-ซลเฟตตอการเจรญในระยะตนกลาของกวางตง รวมกบผลของสารควบคมการเจรญเตบโต คอ indolebutyric acid (IBA) ตอการกระตนการเจรญของผกกวางตง เอนโดซลแฟน-ซลเฟตทระดบความเขมขน 4 มลลกรมตอกโลกรมนาหนกแหงของดน กระตนการ

เจรญของกวางตงในระยะตนกลา โดยความยาวยอด ความยาวราก และปรมาณคลอโรฟลลทงหมดของกวางตง สงกวากวางตงทเจรญในดนทไมปนเปอนอยางมนยสาคญทางสถต (P<0.05) เอนโดซลแฟน-ซลเฟตไมแสดงความเปนพษตอตนกลากวางตงอยางชดเจน ยกเวนทระดบความเขมขนสงสด 100 มลลกรมตอกโลกรมนาหนกแหงของทราย สงผลใหนาหนกสดของรากและปรมาณคลอโรฟลลทงหมดของกวางตง


15

ลดลงเทานน แตไมสงผลตอความยาวยอด นาหนกสด และนาหนกแหงของยอดกวางตงในระยะตนกลา การใหสารกระตนการเจรญของพชในกลมออกซนแกกวางตง โดยแชเมลดพนธกวางตงในสารละลาย IBA 10 มลลกรมตอลตร ผลการศกษาพบวา การไดรบ IBA ไมชวยใหกวางตงทเจรญในดนปนเปอนเอนโดซลแฟน-ซลเฟต มความทนทานและมการเจรญเตบโตทดกวากวางตง ทไมไดรบ IBA

ค าส าคญ: ผกกวางตง ความเปนพษตอพช ออกซน เอนโดซลแฟน-ซลเฟต

ค าน า

เอนโดซลแฟนเปนสารกาจดแมลงกลมออรกาโนคลอรน ทนยมใชในการเกษตรเพอเพมผลผลตในประเทศตางๆ ทวโลก ไดแก ประเทศในสหภาพยโรป อนเดย ออสเตรเลย แคนาดา สหรฐอเมรกา เมกซโกและอเมรกากลาง บราซล จน รวมถงประเทศไทย (Boonyatumanond et al., 2002; Poolpak et al., 2008; Weber et al., 2010) เอนโดซลแฟนถกนามาใชในการเกษตรตงแตชวงป ค.ศ. 1950 เปนตนมา ปจจบนไดถกหามใชและจากดการใชงานในหลายประเทศ โดยเอนโดซลแฟนจดเปนสารมลพษอนทรย ทคงทนในสงแวดลอมตามรายการของ Stockholm convention ในป ค.ศ. 2011 (Becker et al., 2011; Weber et al., 2010) ทงทเอนโดซลแฟนสามารถยอยสลายไดดวยกระบวนการทางชวภาพ แตเนองจากคณสมบตทละลายนาตา ทาใหการปนเปอนของเอนโดซลแฟนในสงแวดลอม มความคงทนอยในดนและตะกอนไดเปนเวลาหลายป (Ramírez-Sandoval et al., 2011) สารกาจดศตรพชกลมออรกาโนคลอรนและเอนโดซลแฟน เปนพษอยางรนแรงตอแมลงทตองการทาลาย รวมถงสงมชวตทมใชเปาหมายในการทาลายดวย สารนเปนพษเฉยบพลนตอปลาและสตวนา จากรายงานของ US. EPA. กลาววา เอนโดซลแฟนจะ

สงผลเปนพษแบบเฉยบพลนและแบบเรอรงตอสตวนาทระดบความเขมขน 0.22 และ 0.05 ไมโครกรมตอลตร ตามลาดบ และยงเปนอนตรายตอระบบสบพนธ สารพนธกรรม และระบบประสาทของสตวเลยงลกดวยนม เปนอนตรายตอพชโดยสงผลตอการงอก การเจรญในระยะตนกลาและเนอเยอของพชดวย รวมทงมแนวโนมสะสมไดในสงมชวตดวย (Kumar et al., 2008; Pérez et al., 2008; Vidyasager et al., 2009)

เอนโดซลแฟนเปนสารมลพษทพบแพรกระจายทวไปในสงแวดลอม ทงเขตเกษตรกรรมและบรเวณ ทหางไกลจากแหลงทมการใชงาน (Weber et al., 2010) สวนเอนโดซลแฟน-ซลเฟตเปนสารตวกลางทเกดจากการยอยสลายเอนโดซลแฟนในดนและตะกอน ระดบความเปนพษของสารตวกลางดงกลาว ใกลเคยงกบ เอนโดซลแฟนแตคงทนในสงแวดลอม และถกยอยสลายดวยกระบวนการทางชวภาพไดตากวาเอนโด ซลแฟน จงมกตรวจพบเอนโดซลแฟน-ซลเฟตรวมกบเอนโดซลแฟนในสงแวดลอมอยเสมอ (Castillo et al., 2011; Kumar et al., 2008) โดยพบการปนเปอนของเอนโดซลแฟนและสารตวกลางทเกดจากการยอยสลายในหลายประเทศทวโลกรวมถงประเทศไทย เชน การศกษาของ Poolpak et al. (2008) รายงานวา ระดบของเอนโดซลแฟนทกไอโซเมอรมคา 0.5-16.1 มลลกรมตอกโลกรมนาหนกแหงของดน ในบรเวณทมการทาเกษตรกรรมใกลกบลมแมนาแมกลองทางภาคกลางของประเทศไทย นอกจากนจากการสารวจตะกอนบรเวณภาคตะวนออกของอาวไทย พบปรมาณแอลฟา-เอนโดซลแฟนสงถง 10-104 ไมโครกรมตอกโลกรมนาหนกแหงของดนในฤดแลงของประเทศไทย (ปยะวรรณ และกานดา, 2549) หรอในประเทศจนตรวจพบแอลฟา- และเบตา-เอนโดซลแฟน รวมกบเอนโดซลแฟน-ซลเฟตในดนจาก 141 สถาน มคาทระดบตากวาความสามารถในการตรวจสอบของเครองมอจนถง 19 มลลกรมตอกโลกรม เปนตน (Kataoka et al., 2011)


16

พชเปนแหลงสะสมออรกาโนคลอรนทสาคญรวมทงเอนโดซลแฟน และเอนโดซลแฟน-ซลเฟต โดยตรวจพบเอนโดซลแฟนในเปลอกของตวอยางไมจากทวโลก (Pereira et al., 2006; Weber et al., 2010) การปนเปอนของเอนโดซลแฟน และเอนโดซลแฟน-ซลเฟต ในดนบรเวณพนททมการทาเกษตรกรรม จงเปนปญหาสาคญ เนองจากสงผลกระทบตอการเจรญเตบโตของพชและจะสงผลตอผลผลตทางการเกษตรในระยะยาวได จากการศกษาทผานมา พบวา เอนโดซลแฟน-ซลเฟต 40 มลลกรมตอกโลกรมนาหนกแหงของดน มผลตอการเจรญระยะตนกลาของผกบง ถวพม และแตงกวา (Somtrakoon and Pratumma, 2012) และยงเปนพษตอการเจรญของขาวเหนยว คะนา และขาวฟาง สวนเอนโด ซลแฟนเปนพษตอขาวเจา ถวฝกยาว และผกกวางตง (ขนษฐา และวราภรณ, 2555)

การไดรบสารควบคมการเจรญเตบโตของพชกอนงอก เปนวธการหนงทจะลดความเปนพษตอพชได โดยทาใหพชเจรญเตบโตไดดขนในสภาวะเครยด รวมทงอาจชวยเพมประสทธภาพความทนทานและเพมการสะสมสารมลพษได เชน ไซโตไคนนชวยเพมชวมวลของ Alyssum murale ทาใหสามารถสะสมนกเกลไดมากขน (Cassina et al., 2011) การไดรบฮอรโมนจากภายนอก IAA และไคเนตนรวมกบ EDTA ชวยเพมการสะสมตะกวในลาตนของถวอลฟาฟา (López

et al., 2009) นอกจากน IAA ยงชวยพฒนาการของระบบราก เพมชวมวล และเพมอตราการคายนาของ Picris divaricata ซงสงผลใหพชดงกลาวมประสทธภาพในการสะสมตะกวไดดขน (Du et al., 2011) นอกจากนน การไดรบ IBA กอนการงอกชวยใหผกกวางตงเจรญในดนทปนเปอนแอลฟา-เอนโดซลแฟนไดดกวาการไดรบกรดจบเบอเรลลก (Chouychai, 2012) แตยงไมเคยทดสอบผลของ IBA ตอความเปนพษตอพชของเอนโด ซลแฟน-ซลเฟต ดงนน ในการศกษานจงศกษาความเปนพษของสารดงกลาวตอผกกวางตง (Brassica

chinensis) เปรยบเทยบกบการกระตนเมลดดวย IBA เพอเปนขอมลพนฐานในการนาไปใชประโยชนทางดานการฟนฟสภาพแวดลอมและพนททางการเกษตรตอไป


การเตรยมทรายทปนเปอนเอนโดซลแฟน-ซลเฟต

ละลายเอนโดซลแฟน-ซลเฟต (บรษท Dr. Ehrenstorfer GmbH Lot no. 81205 ประเทศเยอรมน ความบรสทธรอยละ 98.5) ในอะซโตนแลวเตมลงทราย ใหมความเขมขนสดทายในทรายเปน 0, 4, 10 และ 100 มลลกรมตอกโลกรมนาหนกแหงของทราย ผงทรายทผสมแลวในตควนเปนเวลา 48 ชวโมง เพอใหตวทาละลายระเหยออกไป จากนนแบงทราย 50 กรม ใสลงในภาชนะพลาสตกทมความจ 120 มลลลตร และปรบความชนของทรายใหเปนรอยละ 65 โดยนาหนกกอนการทดลอง การทดสอบความเปนพษตอพช

การทดสอบความเปนพษดดแปลงจากวธของ Kirk et al. (2002) โดยแชเมลดพนธกวางตง (บรษท เจยไต กรงเทพฯ) ในสารละลาย IBA ความเขมขน 10 มลลกรมตอลตร (บรษท Fluka ความบรสทธรอยละ 99) เปนเวลา 3 ชวโมง แลวเพาะในถาดพลาสตกทมทราย ทปนเปอนเอนโดซลแฟน-ซลเฟตแตละความเขมขน ความเขมขนละ 10 เมลด (ทาการทดลองทงหมดสามซา) ตงทงไวทอณหภมหองใหไดรบแสงธรรมชาต รดนา ทกวนเพอรกษาความชนในทรายใหคงท เมอครบกาหนด เวลา 10 วน บนทกผลรอยละการงอก ความยาวราก ความยาวยอด นาหนกสด และนาหนกแหงของตนกลาทงตน และปรมาณคลอโรฟลลตามวธของ Huang et al. (2004) ชดควบคมทาเชนเดยวกนแตแชเมลดกวางตงในนากลน ทดสอบความแตกตางทางสถตดวย Two way ANOVA และ LSD test


17

ผลการทดลอง

ผลของ IBA ตอความยาวยอด น าหนกสด และน าหนกแหงของยอด

การ เจรญของตนกล ากวางต ง ในทรายปนเปอนเอนโดซลแฟน-ซลเฟตทระดบความเขมขน 4 10 และ 100 มลลกรมตอกโลกรมนาหนกแหงของทราย มความยาวยอดมากกวาตนกลากวางตงทเจรญในทรายทไมปนเปอนอยางมนยสาคญทางสถต (P<0.05) โดยความยาวยอดของตนกลากวางตงมคา เทากบ 4.68±0.6, 5.4±0.77 และ 4.67±0.58 ซม. ตามลาดบ การใชเมลดพนธทไดรบ IBA ใหผลไมแตกตางจากเมลดพนธทแชในนากลน โดยความยาวยอดของตนกลากวางตงเพมขนเมอเอนโดซลแฟน-ซลเฟต ทปนเปอนในทรายมความเขมขนสงขน แตเมอเอนโดซลแฟน-ซลเฟต ความเขมขน 100 มลลกรมตอกโลกรม สงผลใหความยาวยอดลดลงเหลอ 4.16±0.50 ซม. แตยงเปนคาทมากกวาการเจรญของตนกลากวางตงในทรายทไมปนเปอน ซ งใชเมลดพนธ ท ไดรบ IBA เชนกน การใชเมลดพนธกวางตงทไดรบ IBA ทาใหความยาวยอดของตนกลากวางตงทเพาะในแตละระดบความเขมขนของเอนโดซลแฟน-ซลเฟตไมแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถต (P>0.05) (Figure 1A)

นาหนกสดของยอดตนกลากวางตงทเจรญในทรายทปนเปอนเอนโดซลแฟน-ซลเฟตทระดบความเขมขน 4, 10 และ 100 มลลกรมตอกโลกรมนาหนกแหงของทราย ไมแตกตางจากนาหนกสดของตนกลากวางตงทเจรญในทรายทไมปนเปอนอยางมนยสาคญทางสถต (P>0.05) การใชเมลดพนธกวางตงทไดรบ IBA ไมสงผลใหนาหนกสดของตนกลากวางตงแตกตางจากเมลดพนธทไมไดรบ IBA ททกระดบความเขมขนของเอนโดซลแฟน-ซลเฟต เชนเดยวกบท IBA ไมสงผลใหนาหนกแหงของตนกลากวางตงแตกตางจากตนกลากวางตงทไมไดรบ IBA อยางมนยสาคญทางสถตเชนกน (P>0.05) แตเอนโดซลแฟน-ซลเฟตทระดบความเขมขน 4 มลลกรมตอกโลกรม กระตนการเจรญของตนกลา

กวางตงไดเลกนอย โดยนาหนกแหงทเพมขนมากกวากวางตงทเจรญในทรายทไมปนเปอนอยางมนยสาคญทางสถต (P<0.05) ไมวาจะใชเมลดพนธทไดรบ IBA หรอไมกตาม (Figure 1B และ 1C) ผลของ IBA ตอความยาวราก น าหนกสด และน าหนกแหงของราก

ความยาวรากของตนกลากวางตงเพมขนเมอความเขมขนของเอนโดซลแฟน-ซลเฟตเพมขนจาก 4-100 มลลกรมตอกโลกรมนาหนกแหงของทราย โดยทาใหความยาวรากมากกวาการเจรญในทรายทไมปนเปอนอยางมนยสาคญทางสถต (P<0.05) แตการไดรบ IBA ของเมลดพนธกวางตงกอนเพาะไมสงผลใหความยาวรากของตนกลากวางตงแตกตางจากเมลดพนธทไมไดรบ IBA อยางมนยสาคญทางสถต (P>0.05) (Figure 2A)

นาหนกสดของรากตนกลากวางตงทเพาะจากเมลดทไดรบ IBA มคานอยกวากวางตงทเพาะจากเมลด ทไมไดรบ IBA อยางมนยสาคญทางสถต (P<0.05) โดยนาหนกสดของรากตนกลากวางตงทเพาะจากเมลดทไดรบ IBA มคาเทากบ 3, 7 และ 2 มลลกรม เมอเจรญในทรายทปนเปอนเอนโดซลแฟน -ซลเฟต ความเขมขน 4, 10 และ 100 มลลกรมตอกโลกรมนาหนกแหงของทราย ตามลาดบ เอนโดซลแฟน-ซลเฟตความเขมขน 10 มลลกรมตอกโลกรม กระตนใหตนกลากวางตงทไมไดรบ IBA มนาหนกสดของรากมากกวารากตนกลาทเจรญในทรายทไมปนเป อนอยางมนยสาคญทางสถต (P<0.05) สวนในทรายทไมปนเปอน พบวา ไมวาเมลดกวางตงจะไดรบ IBA หรอไมกตาม ไมทาใหนาหนกสดแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถต (P>0.05) ในขณะทนาหนกแหงของรากตนกลากวางตง ทเจรญในทรายปนเปอนเอนโดซลแฟน-ซลเฟต ทระดบความเขมขน 4-100 มลลกรมตอกโลกรมนาหนกแหงของทราย ไมแตกตางกนไมวาเมลดกวางตงจะไดรบ IBA กอนเพาะหรอไมกตาม (P>0.05) (Figure 2B และ 2C)


18

Figure 1 Chinese mustard green seedling growing in endosulfan-sulfate contaminated sand; (A) shoot length, (B) shoot fresh weight and (C) shoot dried weight Symbol: seed not treated with IBA and seed treated with IBA Different lower case letter showed statistical difference (P<0.05) between treat and untreated with IBA; *showed statistical different from the plant growing in non-contaminated sand


19

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

0.8

0.9

1.0


FI PRD DI

Figure 2 Chinese mustard green seedling growing in endosulfan-sulfate contaminated sand; (A) root length, (B) root fresh weight and (C) root dried weight Symbol; seed not treated with IBA and Seed treated with IBA Different lower case letter showed statistical difference (P<0.05) between treat and untreated with IBA; * showed statistical different from the plant growing in non-contaminated sand ผลของ IBA ตอปรมาณคลอโรฟลลท งหมด

การปนเปอนของเอนโดซลแฟน-ซลเฟต 4 มลลกรมตอกโลกรมนาหนกแหงของทราย สงผลใหปรมาณคลอโรฟลลทงหมดของตนกลากวางตงทเพาะ

จากเมลดพนธทไดรบ IBA หรอไมกตาม มปรมาณสงกวาคลอโรฟลลทงหมดของตนกลากวางตงทเจรญในทรายทไมปนเปอนอยางมนยสาคญทางสถต (P<0.05) เมอความเขมขนของเอนโดซลแฟน-ซลเฟตเพมขน


20

เปน 100 มลลกรมตอกโลกรมนาหนกแหงของทรายสงผลใหปรมาณคลอโรฟลล ทงหมดของตนกลากวางตงตากวาของตนกลากวางตงทเจรญในทรายทไมปนเปอนอยางมนยสาคญทางสถต (P<0.05) การไดรบ

IBA ไมสงผลใหปรมาณคลอโรฟลลทงหมดแตกตางจากเมลดกวางตงทไมไดรบ IBA ททกระดบความเขมขนของเอนโดซลแฟน-ซลเฟต (P>0.05) (Figure 3)

Figure 3 Content of total chlorophyll of chinese mustard green seedling growing in endosulfan-sulfated contaminated soil. Symbol; Seed not treated with IBA and Seed treated with IBA Different lower case letter showed statistical difference (P<0.05) between treat and untreated with IBA; * showed statistical different from the plant growing in non-contaminated soil

วจารณและสรปผลการทดลอง

เอนโดซลแฟน-ซลเฟตไมแสดงความเปนพษตอตนกลาผกกวางตง ทระดบความเขมขน 4 มลลกรมตอกโลกรม แตกระตนการเจรญของยอดและราก ยกเวนทระดบความเขมขนทสงมาก คอ 100 มลลกรมตอกโลกรม ทาใหนาหนกสดของรากและปรมาณคลอโรฟลลทงหมดลดลง แตไมสงผลตอการเจรญของยอดทงความยาวและนาหนก การตอบสนองตอความเปนพษของเอนโดซลแฟน-ซลเฟตเกดทรากมากกวายอด เนองจากรากเปนสวนทสมผสกบสารพษทปนเปอนในดนโดยตรง รวมทงนยมใชเปนดชนทดในการชวดความแขงแรงของตนกลาในการสมผสกบสารพษ (Chouychai et al., 2007) เอนโดซลแฟน-ซลเฟต ทความเขมขนสงเปนพษตอนาหนกของราก แตไม เปนพษตอนาหนกของยอด เชนเดยวกบสารในกลม

พอลไซคลกอะโรมาตกไฮโดรคารบอน ไดแก แอนทราซน เบนโซ[เอ]ไพรน และฟลออแรนทนซงเปนพษตา ตอนาหนกสดของ Brassica napus L. เพยงเลกนอยแตเปนพษทรนแรงตอนาหนกสดของรากมากกวา (Ren et al., 1996)

นอกจากนมรายงานวาสารกลมออรกาโนคลอรนสงผลตอคลอโรฟลลเอของสาหรายสเขยว Scenedesmus quadricauda Berb 614 โดยทความเขมขนระดบตา 0.02 หรอ 0.2 มลลกรมตอลตร ของ 2,4-D จะกระตนการสงเคราะหคลอโรฟลลเอ ปรมาณคลอโรฟลลเอจงเพมขน แต 2,4-D จะเปนพษตอคลอโรฟลลเอทระดบความเขมขนสง คอ 20 มลลกรมตอลตร สอดคลองกบผลการศกษาน โดยทระดบเอนโดซลแฟน-ซลเฟตความเขมขนตาปรมาณคลอโรฟลลทงหมดจะเพมขน ในขณะทความเขมขนเพมสงขนจะทาใหคลอโรฟลลทงหมดลดลง ซงอาจมสาเหตมาจากการเปลยนแปลง


21

ปรมาณคลอโรฟลลเอเชนกน (Wong et al., 2000) อยางไรกตามเอนโดซลแฟน-ซลเฟต จดวามความเปนพษตาตอผกกวางตง ซงเปนพชทดสอบในการศกษาน ซงตางจากแอลฟา-เอนโดซลแฟน ทแสดงความเปนพษตอผกกวางตงอยางชดเจนทความเขมขน 40 มลลกรมตอกโลกรม (Chouychai, 2012) เนองจากเอนโดซลแฟน-ซลเฟตอาจอยในรปของสารมลพษสะสมในพช โดยรายงานสวนใหญกลาววา ตรวจพบเอนโดซลแฟนในพชทวโลกและมกสะสมอยทบรเวณเปลอกไม (Pereira et al., 2006; Weber et al., 2010)

การใชฮอรโมนพชจากภายนอกในกลมออกซนเพอเพมความทนทานของพช และในการฟนฟสภาพ แวดลอม โดยไดมรายงานออกมาอยางตอเนอง สวนใหญเปนการใชกบสารมลพษทเปนโลหะ เชน การศกษาของ Du et al. (2011) พบวา การใช indole-3-acetic acid จะชวยให Picris divaricata สะสมตะกวไดดขน เนองจากพชมระบบรากและชวมวลดขน โดยการใช IAA ความเขมขน 100 M ชวยใหพชมอตราการคายนาเพมขน รอยละ 20 และตรวจพบตะกวทใบพชรอยละ 37.3 และการศกษาของ López et al. (2009) พบวา การใชสารควบคมการเจรญเตบโตของพช IAA และ kinetin รวมกบ EDTA มประสทธภาพในการเคลอนยายตะกว แมงกานส และสงกะส จากดนเขาส ใบของถวอลฟลฟามากขน ในบางครงการใชสารควบคมการเจรญเตบโตมผลเสยตอพช และการสะสมโลหะหนกของพชได เชน ในการศกษาของ Vamerali et al. (2011) รายงานวา การใช IBA ไมวาจะเปนการฉดพนทางใบหรอการผสม IBA กบวสดปลกโดยตรงกลบลดชวมวลของแรดช พนธ Oleiformis ในสวนของลาตนทอย เหนอดน และยงสงผลใหแรดชสะสมโลหะหนก ไดแก As, Zn, Cu, Co และ Pb ทปนเปอนรวมกนในไพรไรตลดลง

การใชสารควบคมการเจรญเตบโตของพชในการฟนฟสภาพแวดลอมทปนเปอนสารอนทรยยงมนอย ทงทมรายงานวา สารอนทรยสงผลตอระบบฮอรโมนภายในพช เชน ตนออนของขาวทสมผสกบ Hexacyclo chlorohexane จะมระดบของ IAA ลดลง (Sharada et al., 1999) และปทมาพร และคณะ (2554) รายงานวา IBA สามารถเพมการเจรญเตบโตของตนกลาขาวโพดทเจรญในดนทปนเปอนลนเดนได สอดคลองกบการศกษาครงน ทมการใชสารควบคมการเจรญเตบโตจากภายนอก ในกลมออกซน ไดแก IBA กระตนการเจรญของเมลดพนธกวางตง พบวา กวางตงทเพาะจากเมลดทไดรบ IBA มการเจรญทไมตางกบเมลดทไมไดรบ IBA แสดงวา เอนโดซลแฟน-ซลเฟตไมสงผลรบกวนระดบออกซน ภายในของพช และการกระตนเมลดกวางตงดวยออกซนไมสามารถเพมความทนทานใหตนกลากวางตงตอความเปนพษของเอนโดซลแฟน-ซลเฟตได ซงตางจากการศกษาของ Chouychai (2012) ทรายงานวา IBA มประสทธภาพในการเพมความยาวยอดและรากของผกกวางตง ทปลกในดนปนเปอนลนเดน และชวยเพมนาหนกสดของผกกวางตง ทปลกในดนปนเปอนแอลฟา-เอนโดซลแฟนได ความแตกตางของการ ออกฤทธของเอนโดซลแฟน-ซลเฟตกบเอนโดซลแฟน ไอโซเมอรอนๆ รวมทงการเปลยนแปลงของเอนโด ซลแฟนหลงจากเขาสเนอเยอพชเปนสงทนาสนใจและควรมการศกษาตอไป


ขอขอบพระคณสานกงานกองทนสนบสนนการวจย สานกงานคณะกรรมการการอดมศกษาแหงประเทศไทย และมหาวทยาลยมหาสารคาม ทไดสนบสนนทนพฒนาศกยภาพการทาวจยของอาจารยรนใหมในครงน (เลขทสญญา MRG5480030)


22


ขนษฐา สมตระกล และวราภรณ ฉยฉาย. 2555. การปนเปอน ความเปนพษ และการสะสมในพชของสารกาจดศตรพชกลมออรกาโนคลอรน. ว. มหาวทยาลยอบลราชธาน. 14(2): 35-43.

ปทมาพร รปปทม เจรญพงษ ชมภนช สชาต สระทองหน และวราภรณ ฉยฉาย. 2554. ผลของออกซนและจบเบอเรลลนตอความเปนพษของลนเดนในตนกลาขาวโพดทปลกในดนดาง. ว. เกษตรนเรศวร. 13(1): 43-49.

ปยะวรรณ ศรวลาศ และกานดา ใจด. 2549. สารฆาแมลงกลมออรกาโนคลอรนในดนตะกอนบรเวณชายฝงทะเลภาคตะวนออก ของประเทศไทย. ว. วทยาศาสตรบรพา. 11: 26-39.

Becker, L., M. Scheringer, U. Schenker and K. Hu ngerbṻhler. 2011. Assessment of the environmental persistence and long-range transport of endosulfan. Environ. Pollut. 159: 1737-1743.

Boonyatumanond, R., A. Jaksakul, P. Puncharoen and M.S. Tabucanon. 2002. Monitoring of organochlorine pesticides residues in green mussels (Perna viridis) from the coastal area of Thailand. Environ. Pollut. 119: 245-252. Cassina, L., E.Tassi, E. Morelli, L. Giorgetti, D. Remorini,

R.L. Chaney and M. Barbafieri. 2011. Exogenous cytokinin treatments of a Ni hyper-accumulator, Alyssum murale, grown in a serpentine soil: implications for phytoextraction. Int. J. Phytoremediate. 13(sup.1): 90-101.

Castillo, J.M., J. Casas and E. Romero. 2011. Isolation of an endosulfan-degrading bacterium from a coffee farm soil: persistence and inhibitory effect on its biological functions. Sci. Total Environ. 412-413: 20-27.

Chouychai, W. 2012. Effect of some plant growth regulators on lindane and alpha-endosulfan toxicity to Brassica hinensis. J. Environ. Biol. 33: 811-816.

Chouychai, W., A. Thongkukiatkul, S. Upatham, H. Lee, P. Pokethitiyook and M. Kruatrachue. 2007. Phytotoxicity of crop plants to phenanthrene and pyrene contaminants in acidic soil. Environ. Toxicol. 6: 597-604.

Du, R.J., E.K. He, Y.T. Tang, P.J. Hu, R.R. Ying, J.L. Morel and R.L. Qiu, 2011. How phytohormone IAA and chelator EDTA affect lead uptake by Zn/Cd hyper accumulator Picris divaricata. Int. J. Phytoremediate. 13: 1024-1036. Huang, X.D., Y. El-Alawi, D.M. Penrose, B.R. Glick and B.M. Greenberg. 2004. Responses of three grass species to creosote during phytoremediation. Environ. Pollut. 130: 453-463. Kataoka, R., K. Takagi and F. Sakakibara. 2011.

Biodegradation of endosulfan by Mortieralla sp. strain W8 in soil: influence of different substrates on biodegradation. Chemosphere. 85: 548-552.


23

Kirk, J.L., J.N. Klironomos, H. Lee and J.T. Trevors. 2002. Phytotoxicity assay to assess plant species for phytoremediation of petroleum contaminated soil. Bioremediat. J. 6: 57-63.

Kumar, M., C.V. Lakshmi and S. Khanna. 2008. Biodegradation and bioremediation of endosulfan contaminated soil. Bioresource Technol. 99: 3116-3122. López, M.L., J.R. Peralta-Videa, J.G. Parsons, J.L. Gardea-Torresdey and M. Duarte- Gardea. 2009. Effect of indole-3-acetic acid, kinetin and ethylenediaminetetraacetic acid on plant growth and uptake and traslocation of lead, micronutrients and macronutrients in alfalfa plants.

Int. J. Phytoremediate. 11: 131-149. Pereira, R.C., M. Camps-Arbestain, B.R. Garrido, F. Macías and C. Monterroso. 2006. Behavior of -, -, -, and -hexachloro cyclohexane in the soil-plant system of a contaminated site. Environ Pollut. 144: 210-217. Pérez, D.J., M.L. Menone, E.L. Camadro and V. Moreno. 2008. Genotoxicity evaluation of the insecticide endosulfan in the wetland macrophyte Bidens laevis L. Environ. Pollut. 153: 695-698. Poolpak, T., P. Pokethitiyook, M. Kruatrachue,

U. Arjarasirikoon and N. Thanwaniwat. 2008. Residue analysis of organochlorine pesticides in the Mae Klong river of Central Thailand. J. Hazard. Mater. 156: 230-239.

Ramírez-Sandoval, M., G.N. Melchor-Partida, S. Muňiz-Hernández, M.I. Girón-Pérez, A.E. Rojas-García, I.M. Medina-Díaz, M.L. Robledo and J.B. Velázquez-Fernández.

2011. Phytoremediatory effect and growth of two species of Ocimum in endosulfan polluted soil. J. Hazard. Mater. 192: 388-392. Ren L., L.F. Zeiler, D.G. Dixon and B.M. Greengerg. 1996. Photoinduced effect of polycyclic aromatic hydrocarbons on Brassica napus (canola) during germination and early seedling development. Ecotox. Environ. Safe. 33: 73-80. Sharada, K., B.P. Salimath, S. Shetty, N. Gopalakrishna

and K. Karanth. 1999. Indol-3-acetic acid and calmodulin-regulated Ca 2+-ATPase: A target for the phytotoxic action of hexachlorocyclohexane. Pesticide Sci. 35: 315-319.

Somtrakoon, K. and S. Pratumma. 2012. Phytotoxicity of heptachlor and endosulfan sulfate contaminants in soils to economic crops. J. Environ. Biol. 33: (In press).

Vamerali, T., M. Bandiera, W. Hartley, P. Carletti and G. Mosca. 2011. Assisted phytoremediation of mixed metal(loid)- polluted pyrite waste: effects of foliar and substrate IBA application on fodder radish. Chemosphere. 84: 213-219. Vidyasager, G.M., D. Kotresha, N. Sreenivasa

and R. Karnam. 2009. Role of endosulfan in mediating stress responses in Sorghum bicolor (L.) Moench. J. Environ. Biol. 30(2): 217-220.


24

Weber, J., C.J. Halsall, D. Muir, C. Teixeira, J. Small, K. Solomon, M. Hermanson, H. Hung and T. Bidleman. 2010. Endosulfan a global pesticide: a review of its fate in the environment and occurrence in the Arctic. Sci. Total Environ. 408: 2966-2984.

Wong, P.K. 2000. Effects of 2,4-D, glyphosate and paraquat on growth, photosynthesis, and chlorophyll a synthesis

of Scenedesmus quadricauda Berb 614. Chemosphere. 41: 177-182..


25

ความเปนพษของไกลโฟเซตทตกคางในดนและซากพชตอการเจรญ ระยะตนกลาของแตงกวา

Toxicity of Glyphosate Contamination in Soil and Plant Residues on Cucumber Seedling Growth

วราภรณ ฉยฉาย1* นนทพร ธรรมทล1 และขนษฐา สมตระกล2 Waraporn Chouychai1*, Nanthaporn Thummatoon1, and Khanitta Somtrakoon2

1สาขาวชาชววทยาและเทคโนโลยชวภาพ คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏนครสวรรค นครสวรรค 60000 2ภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม มหาสารคาม 44150

1Major of Biology and Biotechnology, Faculty of Science and Technology, Naknon Sawan Rajabhat University Naknon Sawan, Thailand 60000

2Department of Biology, Faculty of Science, Mahasarakham University, Mahasarakham, Thailand 44150 *Corresponding author: [email protected]

Abstract

The toxicity of glyphosate contaminated in soil and plant residues were compared. Two set of Brachiaria mutica were prepared, one was sprayed with 8 ml/l glyphosate solution and another was not sprayed. Both set of B. mutica were cut sprayed with water and kept in dark for 7 days and then mixed with soil as 1:1 ratio. Cucumber seeds were sown in those soil compared with 8 ml/kg glyphosate contaminated and non-contaminated soil. The result showed that soil mixed with glyphosate contaminated plant was toxic to cucumber seedling growth both of waiting time as 0 and 60 days. However, their toxicity was less than glyphosate contaminated soil. The effect of herbicide contaminated in plant should be concerned for the toxicity to crop in next year.

Keywords: glyphosate, phytotoxicity, cucumber, Brachiaria mutica

บทคดยอ

ศกษาเปรยบเทยบความเปนพษของไกลโฟเซต ทตกคางในซากพชกบในดนตอการเจรญระยะตนกลาของแตงกวา โดยเตรยมหญาขนสองชด ชดท 1 ฉดพนดวยไกลโฟเซต 8 มล./ล. และชดท 2 ไมฉดพน น าตนหญาทงสองชดมาสบเปนช น เลกๆ พรมน า และทงไวในทมด 7 วน จงน าไปผสมในดนอตราสวน 1:1 จากนนน าเมลดแตงกวามาเพาะ เปรยบเทยบกบดนทไมมและมไกลโฟเซต 8 มล./กก. พบวา ดน

ทผสมหญาซงผานการฉดพนดวยไกลโฟเซต แสดงความเปนพษตอการเจรญระยะตนกลาของแตงกวาทงทระยะเวลา 0 และ 60 วนหลงการผสมไกลโฟเซต แตเปนพษนอยกวาดนทผสมไกลโฟเซตโดยตรง ดงนน ผลกระทบของสารก าจดวชพชทตกคางใน เศษซากพชจงเปนสงทควรค านงถงส าหรบพชปลกในฤดถดไป

ค าส าคญ: ไกลโฟเซต ความเปนพษตอพช แตงกวา หญาขน

mailto:[email protected]


26

ค าน า

ไกลโฟเซตมชอทางเคมวา N-(phosphonomethyl) glycine และมชอทางการคาซงเปนทรจกกนดวาราวดอพ ไกลโฟเซตเปนสารเคมก าจดวชพชประเภทใชหลงงอก (post-emegence) ไมเลอกท าลาย และมฤทธแบบดดซม สามารถเคลอนยายในวชพชโดยจะเคลอนยายไปท าลายสวนตางๆ ของวชพชได นยมใชสารไกลโฟเซตกบวชพชประเภทขามปทมราก เหงา หว และไหล โดยเฉพาะการก าจดหญาคาในสวน ปาลมน ามน ยางพารา และไมผล (พรชย, 2540) กลไกในการท าลายวชพชของไกลโฟเซต คอ จะขดขวางการสงเคราะหกรดอะมโน ท าใหพชไมสามารถสงเคราะหโปรตนและผลตภณฑอนๆ ทมกรดอะมโนเปนองคประกอบได นอกจากนไกลโฟเซตยงมฤทธในการยบย งการท างานของเอนไซม 5-enolpyruvyl shikimate-3-phosphate synthase ซงเปนเอนไซมทอยในวถกรดชคมก (shikimic acid) ทพบในพชชนสง แบคทเรย สาหราย และเชอรา เปนตน การยบยงการท างานของเอนไซมสงผลใหปรมาณกรดชคมกเพมขน ซงปรมาณของกรดชคมกทเพมขนนจะมความสมพนธกบปรมาณสารตวกลางท ได จากกระบวนการตรงคารบอนไดออกไซดทลดลง (Su et al., 2009) ไกลโฟเซตเปนเกลอของ isopropanylamine มความสามารถในการละลายน าไดดมาก และเมอตกลงสดนจะสามารถจบกบดนไดแนนมาก ท าใหมความคงทนในดนไดนานถง 170 วน จากคาครงชวตตามปกตเพยง 45-60 วน (Peruzzo et al., 2008)

จากการศกษาระดบการปนเป อนของสารไกลโฟเซตในตางประเทศ เชน ประเทศฝร งเศส พบวา มการปนเปอนของไกลโฟเซตในระดบความเขมขน 0.5-33.3 มก./กก. ในกากตะกอนจากโรงงานบ าบดน าเสยทรบน ามาจากเขตนอกเมอง (Ghanem et al., 2007) นอกจากนในสหรฐอเมรกาไดส ารวจระดบของสารก าจดวชพชในเขตชานเมองของหลาย

มลรฐ พบวา มไกลโฟเซตและผลตภณฑทไดจากการยอยสลายไกลโฟเซต คอ aminomethyl phosphoric acid ในล าธารและระบบบ าบดน าเสยของโรงงานบ าบดน าเสยทอยในเขตนอกเมอง ในระดบความเขมขน 2.2 และ 3.9 ไมโครกรม/ลตร ตามล าดบ (Kolpin et al., 2006) นอกจากนในประเทศอารเจนตนาไดมการส ารวจการปนเปอนของไกลโฟเซตในแหลงน า ดน และดนตะกอนในบรเวณพนทไรถวเหลอง พบวา แหลงน าและดนบรเวณทมการท าเกษตรกรรมมไกลโฟเซตปนเปอนอยท 0.10-0.70 มก./ล. และ 0.5-5.0 มก./กก. ตามล าดบ (Peruzzo et al., 2008) จะเหนวาบรเวณทมการตรวจพบสารไกลโฟเซตมกเปนบรเวณทมการท าเกษตรกรรม

นอกจากการตกคางในดนและในน าแลว เศษซากพชทตายเนองจากการสมผสไกลโฟเซตและทบถมลงในดนจดเปนอกแหลงหน ง ทท าให เ กดการปนเปอนไกลโฟเซตในสงแวดลอม และยงสงผลตอพชเศรษฐกจ ทปลกในฤดการเพาะปลกตอมาดวย Tesfamariam et al. (2009) เปรยบเทยบความเปนพษของไกลโฟเซตทฉดพนลงบนดนโดยตรงกบการฉดพนลงบนดนทปลกหญาไรน และปลอยใหหญาไรนทตายแลวผสมอยในดน พบวา เมอปลกตนทานตะวนลงในดนดงกลาว ตนกลาทานตะวนทงอกในดนทมซากหญาไรนทผานการฉดพนไกลโฟเสต จะเจรญเตบโตไดนอยกวาตนกลาทานตะวนทปลกลงในดนทฉดพนไกลโฟเซต ลงไปโดยตรง และมการสะสมกรดชคมกในเนอเยอสงกวาดวย ซงแสดงวาไกลโฟเซตทสะสมในเศษซากพชมความเปนพษสงกวาไกลโฟเซตทสะสมในดน

ในประเทศไทยยงคงมการใชไกลโฟเซตในการเกษตรกนทวไป และในขณะเดยวกนไดมความนยมในการท าปยหมกจากวสดเหลอทงทางการเกษตรมากขน จงเปนทนาสนใจวาหากน าเศษซากพชทปนเปอนไกลโฟเซตมาท าปยหมก จะยงมความเปนพษตกคางหรอไม และจะตกคางอยนานเพยงใด ในการทดลองน จงเปรยบเทยบความเปนพษของไกลโฟเซตทตกคางในดนเปรยบเทยบกบทตกคางในหญาขน


27

(Brachiaria mutica) ตอการเจรญระยะตนกลาของแตงกวา (Cucumis sativus) ทระยะเวลาตางกน เพอเปนขอมลส าหรบเผยแพรและรณรงค เพอลดการใชสารเคมทางการเกษตรแกเกษตรกรตอไป


การเตรยมหญาขนทปนเปอนไกลโฟเซต เกบตนหญาขนจากอ าเภอตะพานหน จงหวดพจตร มาปลกในเรอนเพาะช า แบงหญาเปนสองกลม โดยปลกในถงน าขนาดเสนผาศนยกลาง 40 ซม. กลมท 1 ไมฉดพนไกลโฟเซต กลมท 2 เตรยมสารละลายไกลโฟเซต (ไกลโฟเซต 48 มสารออกฤทธ 36% w/v; บรษทพาโตเคมอตสาหกรรม จ ากด กรงเทพฯ) ความเขมขน 8 มล./ล. โดยประมาณจากความเขมขนทแนะน าใหใชทฉลาก ฉดพนใหทวตนหญาขนโดยฉดพนทใบจนใบหญาชมทก 3 วน จ านวนสองครงๆ ละ 500 มล. เพอใหแนใจวาตนหญาขนไดรบไกลโฟเซตและสะสมในเนอเยอ เมอตนหญาขนทไดรบไกลโฟเซตเรมเปลยนเปน สเหลอง น าตนหญาทงสองกลมมาสบเปนชนเลก ๆพรมน าใหชม และเกบไวทมด 7 วน แบงตนหญาสวนหนงมาทดสอบความเปนพษ สวนทเหลอเกบในทมดตออก 60 วน จงน ามาทดสอบความเปนพษอกครง

การทดสอบความเปนพษ การทดลองนใชการวางแผนแบบแฟคทอเรยล 2 ตวแปร 4x2 โดยตวแปรท 1 คอ รปแบบการปนเปอนไกลโฟเซต ม 4 ระดบ คอ 1) ดนชดควบคมทไมผสมสารใดๆ 2) ดนทผสมเศษหญาขนทไมไดฉดดวยไกลโฟเซตในอตราสวนดนตอหญาเปน 1:1 3) ดนทผสมไกลโฟเซตลงในดนโดยตรง ความเขมขน 8 มล./กก. และ 4) ดนทผสมเศษหญาขนทฉดดวยไกลโฟเซต ในอตราสวนดนตอหญา เทากบ 1:1 ตวแปรตวท 2 คอระยะเวลาม 2 ระดบ คอ วนท 0 และวนท 60 โดยวนท

0 คอ น าตนหญาทเตรยมไวมาผสมกบดนแลวเพาะเมลดแตงกวาทนท สวนดนทผสมไกลโฟเซตจะผสมไกลโฟเซตลงในดนแลวเพาะเมลดแตงกวาทนทเชนกน สวนวนท 60 คอ ใชตนหญาทเกบไวในทมดตออก 60 วนมาผสมกบดน สวนดนผสมไกลโฟเซตจะผสมไกลโฟเซตลงในดนแลวเกบในทมด 60 วน แลวจงเพาะเมลดแตงกวา

การทดสอบความเปนพษตอพชระยะตนกลาดดแปลงมาจาก Chouychai et al. (2007) โดยน าดนชดชยบาดาลทไดรบความอนเคราะหจากกรมพฒนาทดน เขตพนทจงหวดนครสวรรค มาผสมกบไกลโฟเซตหรอเศษหญาตามทก าหนด น าเมลดพนธแตงกวา (บรษทศรแดง) แชในน ากลนเปนเวลา 3 ชวโมง แลวจงเพาะลงในดนแตละชดๆ ละ 3 ซ าๆ 10 เมลด รดน าทกวน เมอตนกลาอายครบ 10 วน นบจ านวนเมลดทงอก และเกบผลความยาวยอด ความยาวราก น าหนกสดของยอดและราก น าหนกแหงของยอดและราก และปรมาณคลอโรฟลลเอ คลอโรฟลลบ และคลอโรฟลลทงหมดตามวธของ Huang et al. (2004)

ผลการทดลอง

ความเปนพษตอการเจรญของยอด ในวนท 0 การมอยของไกลโฟเซตไมวาจะผสมโดยตรงลงในดนหรอในซากหญา ท าใหความยาวยอด และน าหนกสดของยอดแตงกวาลดลงอยางมนยส าคญทางสถต (P<0.05) แตไมมผลตอน าหนกแหงของยอด ในขณะทการผสมดนกบหญาทไมมไกลโฟเซตในอตราสวน 1:1 ท าใหความยาวและน าหนกสดของยอดเพมขนจากชดควบคมอกดวย (Figure 1) แนวโนมเชนนยงคงเกดขนเมอเพาะเมลดแตงกวาในดนหรอหญาทผสมไกลโฟเซตไวแลว 60 วน ยกเวนผลตอน าหนกแหง การผสมหญาลงในดนไมวาจะมไกลโฟเซตหรอไม ท าใหน าหนกแหงของยอดเพมขน (Figure 1C)


28

ความเปนพษตอการเจรญของราก ในวนท 0 การมอยของไกลโฟเซตไมวาจะผสมโดยตรงลงในดนหรอในซากหญา ท าใหความยาวราก น าหนกสดและน าหนกแหงของรากแตงกวาลดลงอยางมนยส าคญทางสถต (P<0.05) (Figure 2) แนวโนมเชนนยงคงเกดขนเมอเพาะเมลดแตงกวาในดนหรอหญาทผสมไกลโฟเซตไวแลว 60 วน ในขณะทการผสมหญาทไมฉดพนไกลโฟเซตลงในดน เมอผานไป 60 วน ท าให

ความยาวรากของแตงกวามากกวาชดควบคม แตการผสมหญาทฉดพนดวยไกลโฟเซตลงไปท าใหการเจรญของรากลดลงอยางชดเจน (Figure 2) อยางไรกตามการปนเปอนไกลโฟเซตในดนโดยตรง เมอผานไป 60 วน แลวจงเพาะเมลด ท าใหเมลดงอกแลวหยดชะงกไมเจรญเตบโตตอจนถงระยะตนกลา มเพยงรากโผลออกมาเพยงเลกนอย จงไมแสดงผล

Figure 1 Shoot length (A), shoot fresh weight (B) and shoot dried weight (C) of cucumber seedling growing in glyphisate contaminated soil with different waiting time for 10 days. Symbol: soil without glyphosate; soil+grass without glyphosate; glyphosate application to soil; glyphosate application to grass. Different lower case letter showed statistical difference (P<0.05) between treatments within same waiting time. N.D. = not determined


29

Figure 2 Root length (A), root fresh weight (B) and root dried weight (C) of cucumber seedling growing in glyphisate contaminated soil with different waiting time for 10 days. Symbol: soil without glyphosate; soil+grass without glyphosate; glyphosate application to soil; glyphosate application to grass. Different lower case letter showed statistical difference (P<0.05) between treatments within same waiting time. N.D. = not determined

ความเปนพษตอปรมาณคลอโรฟลล ในวนท 0 การปนเปอนไกลโฟเซตท าให

ปรมาณคลอโรฟลลทกชนดลดลง และการปนเปอนไกลโฟเซตในดนท าใหปรมาณคลอโรฟลลลดลงมากกวาการปนเปอนในซากหญาขน (Figure 3) เมอมการทงระยะเวลาไว 60 วน พบวา ตนกลาแตงกวา

ทปลกในดนทผสมซากหญามปรมาณคลอโรฟลล ทกชนดสงขน สวนตนกลาแตงกวาทปลกในดนผสมซากหญาทเคยฉดพนไกลโฟเซต จะมระดบคลอโรฟลลทกชนดสงขน โดยเฉพาะคลอโรฟลลเอทมมากกวา ตนกลาแตงกวาทปลกในดนทผสมซากหญาทไมปนเปอน (Figure 3A)


30

Figure 3 Content of chlorophyll a (A), chlorophyll b (B) and total chlorophyll (C) of cucumber seedling growing in glyphosate contaminated soil with different waiting time for 10 days. Symbol: Soil without glyphosate; soil+grass without glyphosate; glyphosate application to soil; glyphosate application to grass. Different lower case letter showed statistical difference (P<0.05) between treatments within same waiting time. N.D. = not determined


มรายงานวา ความเปนพษของไกลโฟเซต ทตกคางในดนในระดบ 200-800 กรม/เฮกตาร ตอการเจรญเตบโตของแตงกวาและขาวโพดมนอยมาก (Wibawa et al., 2009) ในขณะทพชทไดรบไกลโฟเซตทางราก สงผลใหเมทาบอลซมของพชเปลยนแปลงไป โดย Brassica napus ทสมผสกบไกลโฟเซตทางรากทปลกแบบไฮโดรโพนกสความเขมขน 1- 50 ไมโครโมล พบวา ทความเขมขนในระดบต า (1- 5 ไมโครโมล) ไมสงผลตอชวมวลของยอดและระดบของกรดชคมก และกรด อะมโนตางๆ แตเมอความเขมขนของไกลโฟเซตสงขน

ชวมวลของยอดจะลดลง การสะสมกรดชคมกเพมขนถง 50 เทา และปรมาณกรดอะมโนโดยเฉพาะกลม glutamate family เพมขนถง 3 เทา (Petersen et al., 2007) แตการศกษาในครงน ไกลโฟเซตทตกคางในดน แสดงความเปนพษตอการเจรญระยะตนกลาของแตงกวาอยางชดเจน โดยเฉพาะตอความยาวและน าหนกสด ดนทผสมไกลโฟเซตแสดงความเปนพษมากทสด รองลงมา คอ ดนทผสมหญาทไดรบไกลโฟเซต ความเปนพษเมอระยะเวลาท 0 และ 60 วน ไมแตกตางกน ยกเวนความเปนพษตอปรมาณคลอโรฟลล ทลดลงเมอเวลาผานไป 60 วน มรายงานวาไกลโฟเซตยบยงการสง เคราะหคลอโรฟลล เอ ในสาหราย โดย


31

Scenedesmus quadricauda Berb 614 ทสมผสกบไกลโฟเซต 2 มก./ล. จะมปรมาณคลอโรฟลลเอลดลงเปน 64% ของสาหรายทไมไดสมผสกบไกลโฟเซต และถาไดรบไกลโฟเซตความเขมขนสงขนเปน 200 มก./ล. จะมปรมาณคลอโรฟลลเอลดลงเหลอเพยง 8%

ของสาหรายทไมไดสมผสกบไกลโฟเซต (Wong, 2000) ในการทดลองน ม ความเขมขนของสารออกฤทธไกลโฟเซตประมาณ 2,880 มก./ล. ปรมาณคลอโรฟลลเอ คลอโรฟลลบ และคลอโรฟลลทงหมดของตนกลาแตงกวาลดลงเม อเทยบกบตนทปลกในดนทไมมไกลโฟเซต เฉพาะในวนท 0 หลงการผสมลงในดนเทานน

ผลการศกษาครงนใกลเคยงกบการทดลองของ Tesfamariam et al. (2009) ซงเปรยบเทยบความเปนพษของไกลโฟเซต 28.4 มลลโมล ทฉดพนลงบนดนโดยตรงกบการฉดพนลงบนดนทปลกหญาไรน และปลอยใหหญาไรนทตายแลวผสมอยในดนดวยปรมาณทเทากน พบวา ดนทเคยปลกหญาไรนและฉดพนดวยไกลโฟเซตจะเปนพษตอตนกลาทานตะวนมากกวาดนทปนเปอนไกลโฟเซตโดยตรง แตในการทดลองครงนไดน าหญาขนทผานการฉดไกลโฟเซตมาผสมลงดนในอตราสวน 1:1 เพอตองการทราบวา ถาน าพชทปนเปอนไกลโฟเซต ไปผานการท าปยหมกแลวผสมลงในดนจะยงมความเปนพษหรอไม ซงดนทผสมหญาปนเปอนไกลโฟเซตเปนพษตอตนกลาแตงกวานอยกวาดนท ปนเป อนไกลโฟเซตโดยตรง ซงอาจเปนเพราะมการเจอจางดวยดน หรอเพราะมไกลโฟเซตบางสวนถกยอยสลายไประหวางการเกบในทมด เนองจากในการศกษาครงน ไมไดตดตามปรมาณไกลโฟเซตทยงเหลออย แตศกษาเฉพาะความเปนพษตอตนกลาเทานน เพราะการยอยสลายสารพษอาจไดเมทาบอไลททเปนพษนอยลงหรอมากขนกได

สรปไดวา การใชไกลโฟเซตฉดพนก าจดวชพชนน นอกจากจะท าใหเกดการปนเปอนของไกลโฟเซต

ตกคางลงในดนแลว ไกลโฟเซตทตกคางในหญาทตายในบรเวณนน มผลตอการเจรญเตบโตของแตงกวาในฤดปลกตอไป แมไกลโฟเซตทตกคางอยในเศษซากหญาทตดออกไป หากน ามาผสมในดนกจะยงเปนพษอยไดนานถง 60 วน เศษซากวชพชดงกลาวนจงควรหลกเลยงในการน าไปท าปยหมก เพราะอาจท าใหเปนพษตอพชปลก และอาจท าใหประสทธภาพของปยลดลงได และเปนสงทควรศกษาวจยใหละเอยดและเผยแพรความรตอเกษตรกร เพอใหตระหนกถงอนตรายของการใชสารเคมก าจดวชพช และน าไปสการลดการใชสารเคมทางการเกษตรตอไป


พรชย เหลองอาภาพงศ. 2540. วชพชศาสตร. โรงพมพลนคอรน, กรงเทพฯ. 585 น. Chouychai, W., A. Thongkukiatkul, S. Upatham, H. Lee, P. Pokethitiyook and M. Kruatrachue. 2007. Phytotoxicity assay of crop plants to phenanthrene and pyrene contaminants in acidic soil. Environmental Toxicology. 22: 597-604. Ghanem, A., P. Bados, A.R. Estaun, L.F. Alencastro, F. Taibi, J. Einhorn and C. Mougin. 2007. Concentration and specific loads of glyphosate, diuron, atrazine, nonylphenol and metabolites thereof in French urban sewage sludge. Chemospere. 69: 1368-1373. Huang, Xiao-Dong, Y. El-Alawi, D.M. Penrose, B.R. Glick and B.M. Greenberg. 2004. Response of three grass species to creosote during phytoremediation. Environmental Pollution. 130: 453-363.


32

Kolpin, D.W., E.M. Thurman, E.A. Lee, M.T. Meyer, E.T. Furlong and S.T. Grassmeyer. 2006. Urban contribution of glyphosate and its degrade AMPA to streams in the United States. Science of the Total Environment. 354: 191-197.

Peruzzo, P.J., A.A. Porta and A.E. Ronco. 2008. Levels of glyphosate in surface waters, sediments and soils associated with direct soybean cultivation in north pampasic region of Argentina. Environmental Pollution. 156: 61-66.

Petersen, I.L., H.C.B. Hansen, H.W. Ravn, J.C. Sorensen and H. Sorensen. 2007.

Metabolic effects in rapeseed (Brassica napus L.) seedlings after root exposure to glyphosate. Pesticide Biochemistry and Physiology. 89: 220-229.

Su, Y.S., L. Ozturk, I. Cakmak and H. Buak. 2009. Trufgrass species response expose to increasing rate of glyphosate application. European Journal of Agronomy.

31: 120-125.

Tesfamariam, T., S. Bott, I. Cakmak, V. Romheld and G. Neumann. 2009. Glyphosate in the rhizosphere-role of waiting time and different glyphosate binding froms in soils for phytotoxicity to non-target plants. European Journal of Agronomy.

31: 126-132. Wibawa, W., R.B. Mohamad, A.B. Puteh, D. Omar, S. Juraimi and S.A. Abdullah.

2009. Residual phytotoxicity effects of paraquat, glyphosate, and glufosinate-ammonium herbicides in soil from field-treated plots. International Journal of Agriculture and Biology. 11: 214-216.

Wong, P.K. 2000. Effect of 2,4-D, glyphosate and paraquat on growth, photosynthesis and chlorophyll –a synthesis of Scenedesmus quadricauda Berb 614. Chemosphere. 41: 177-182.


33

ฤทธตานไวรสของสารสกดหยาบทองพนชงตอการตดเชอไวรสพอารอารเอส ในเซลลเพาะเลยง MARC-145

Anti-viral Potential of Rhinacanthus nasutus (L.) Kurz Crude Extracts on Porcine Reproductive and Respiratory Syndrome Virus Infection in MARC-145 Cells

โสภตา ชวยช1 ชลรตน บรรจงลขตกล2 ธญวรตน กาจสงคราม2 รงทพย กาวาร1 และวศน เจรญตณธนกล1*

Sopitha Chuaychu1, Chuleerat Banchonglikitkul2, Tanwarat Kajsongkram2, Rungthip Kawaree1 and Wasin Charerntantanakul1*

1สาขาเทคโนโลยชวภาพ คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยแมโจ เชยงใหม 50290 2สถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงประเทศไทย ปทมธาน 12120

1Program of Biotechnology, Faculty of Science, Maejo University, Chiang Mai, Thailand 50290 2Thailand Institute of Science and Technological Research, Pathum Thani, Thailand 12120

*Corresponding author: [email protected]

Abstract

The present study investigates the anti-viral potential of Rhinacanthus nasutus (L.) Kurz crude

extracts on porcine reproductive and respiratory syndrome (PRRS) virus replication in MARC-145 cells. Leaves and branches of R. nasutus were dried at 50-60°C for 3 days, pulverized, and percolated in distilled water or ethanol 50, 70 or 95%. The crude extracts were assessed for optimal concentration, i.e. highest concentration that was least cytotoxic to MARC-145 cells, for subsequent studies. Results showed that, of all crude extracts obtained, the 50% ethanolic extract demonstrated highest anti-viral activity in both pre- and post-infection assays. The extract reduced PRRS virus titer from 108 tissue culture infectious dose50 (TCID50)/ml to 102.1

and 102.2 TCID50/ml in pre- and post-infection assays, respectively. On the

contrary, crude water and 70 and 95% ethanolic extracts reduced PRRS virus titers to the range of 104.7

and 105.5 TCID50/ml. Findings of this study suggest that R. nasutus may be applied for future PRRS virus

control to reduce clinical loss of pigs.

Keywords: Rhinacanthus nasutus (L.) Kurz, porcine reproductive and respiratory syndrome virus

บทคดยอ

งานวจยนมวตถประสงคเพอศกษาฤทธของสารสกดหยาบทองพนชง (Rhinacanthus nasutus (L.) Kurz) ตอการยบยงการแบงตวของไวรสพอารอารเอส

(PRRS; porcine reproductive and respiratory syndrome) ในเซลลเพาะเลยง MARC-145 การศกษาเรมจากน าสวนใบและกงออนของทองพนชง มาผานกระบวนการท าแหงทอณหภม 50-60oซ เปนเวลา 3 วน แลวบดละเอยด สกดโดยใชตวท าละลายน ากลนหรอเอธานอลทความ


34

เขมขนตางๆ ไดแก 50, 70 และ 95% โดยวธการสกดแบบตอเนอง (percolation) น าสารสกดทไดมาทดสอบความเปนพษตอเซลลเพาะเลยง MARC-145 และน าความเขมขนทสงทสดทไมเปนพษตอเซลล มาศกษาฤทธยบยงการตดเขาสเซลล (pre-infection assay) และฤทธยบยงการแบงตวของไวรสภายหลงตดเขาสเซลล (post-infection assay) ผลการศกษา พบวา สารสกดทองพนชงดวยเอธานอล 50% มฤทธยบยงไวรส พอารอารเอส ทงกอนและหลงการตดเขาสเซลลดทสด โดยสามารถลดไตเตอรไวรสจาก 108 tissue culture infectious dose50 (TCID50)/มล. เหลอ 102.1 และ 102.2 TCID50/มล. ตามล าดบ ในขณะทสารสกดดวยน ากลน เอธานอล 70 และ 90% สามารถลดไตเตอรของไวรสทงกอนและหลงการตดเขาสเซลลเหลอระหวาง 104.7 และ 105.5 TCID50/มล. องคความรทไดจากงานวจยนอาจน า ไปประยกตใชเพอลดความสญเสยของสกรจากไวรส พอารอารเอสในอนาคตได

ค าส าคญ: ทองพนชง ไวรสพอารอารเอส

ค าน า

ไวรสพอารอารเอส (PRRS; porcine reproductive and respiratory syndrome) เปนไวรสในวงศ Arteriviridae ทกอปญหาทางระบบสบพนธและระบบทางเดนหายใจของสกร เชอไวรสมจโนม (genome) เปนกรดไรโบนวคลอกสายเดยวแบบบวก (positive-sense single–stranded ribonucleic acid) หมดวยเอนวโลป (envelope) เชอไวรสท าใหสกรเกดปญหาผสมตดยากและแทงระยะทาย และท าใหลกทรอดออกมาโตชา แคระแกรน และมอตราการตดเชอแทรกซอนอนๆ สง (Mengeling et al., 1998; Halbur et al., 2000; van der Linden et al., 2003; Cheon and Chae., 2004) สกรขนทตดเชอไวรสพอารอารเอสจะแสดงอาการปอดอกเสบ โตชา และตาย (Rossow et al., 1994; van der Linden et al., 2003; Thanawongnuwech et al., 2004)

เชอไวรสพอารอารเอสมความสามารถในการกดการตอบสนองทางภมคมกนของสกร ทงตอตวไวรสเองและตอเชอกอโรคชนดอนๆ เชน ไวรสอหวาตสกร (classical swine fever virus) ไวรสพษสนขบาเทยม (pseudorabies virus) และกลมแบคทเรยทกอโรคทางระบบทางเดนหายใจในสกร สงผลใหสกรปวยดวยโรคตดเชอตางๆ งายขนและรนแรงขน (Thacker, 2001) และมอตราการเจรญเตบโตทชาลง ท าใหเกษตรกรผเลยงสกรมตนทนการผลตสกรสงขน รวมถงมคาใชจายดานเวชภณฑเพอการรกษาโรคตดเชอแทรกซอนมากขน ในประเทศสหรฐอเมรกา มรายงานการประเมนมลคาความเสยหายทางเศรษฐกจ ทเกดจากเชอไวรสพอารอารเอส ตออตสาหกรรมการผลตสกร คดเปนมลคาประมาณปละ 500 ลานเหรยญสหรฐ (Neumann et al., 2005) สวนในประเทศไทย มลคาความสญเสยทางเศรษฐกจทเกดจากไวรสพอารอารเอส ยงไมมรายงานอยางเปนทางการ แตเปนทยอมรบในกลมเกษตรกรผผลตสกรวา ไวรส พอารอารเอสท าใหผลผลตสกรของฟารมลดลงอยางชดเจน

ในปจจบนยงไมมวธการจดการใดทสามารถปองกนการตดเชอไวรสพอารอารเอสในสกรไดอยางมประสทธภาพ การฉดวคซนปองกนการตดเชอไวรส พอารอารเอสเปนวธหนงในหลายวธทเกษตรกรนยมใช เพราะมคาใชจายทไมสงมากและสามารถปองกนโรคได แตวาการฉดวคซนปองกนการตดเชอไวรสพอารอารเอส มขอจ ากด คอ วคซนจะปองกนโรคไดตอเมอสกรมการตดเชอซ าภายหลงไดรบวคซนไปแลวอยางนอย 1 เดอน ซงเปนระยะเวลาทนานมาก ถาหากสกรตดเชอซ าภายในระยะเวลาไมถง 1 เดอนหลงฉดวคซน สกรอาจแสดงอาการปวยไมแตกตางจากสกรทไมไดรบวคซนเลย นอกจากน ภมคมกนทสกรสรางขนภายหลงการฉดวคซนยงมความจ าเพาะกบสายพนธของไวรส สกรทไดรบวคซนและมการตดเชอซ าดวยไวรสทมสายพนธแตกตางจากวคซน อาจปวยดวยโรคพอารอารเอสได และความรนแรงของโรค อาจไมแตกตางกบสกรทไมไดรบวคซน (Zuckermann et al., 2007; Charerntantanakul, 2012)

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Cheon%20DS%22%5BAuthor%5D


35

วธการจดการอนรวมกบการใชวคซนปองกนโรค ทอาจชวยลดระดบความรนแรงของโรคพอารอารเอส ไดดยงขน เชน การใชสมนไพรทมฤทธตานไวรส ซงในประเทศไทยมพชสมนไพรหลายชนดทมรายงานวา มฤทธตานไวรส (วนด, 2536) และบางชนดมรายงานวามฤทธยบยงไวรสพอารอารเอสในเซลลเพาะเลยงได เชน พญายอ (Clinacantus nutans) และพลคาว (Houttuynia cordata Thunb) (โสภตา และคณะ, 2554a และ 2554b) เปนตน และยงมพชสมนไพรอกหลายชนดทยงไมเคยมการทดสอบฤทธตานไวรสพอารอารเอส คณะผวจยจงมความสนใจศกษาฤทธดงกลาวของพชสมนไพรไทยชนดตางๆ เพอเปนขอมลตอการประยกตใชพชสมนไพรเหลานนในอนาคต

ทองพนชง (Rhinacanthus nasutus (L.) Kurz) เปนพชในวงศ Acanthaceae มลกษณะเปนไมพมขนาดเลก สงประมาณ 1 เมตร มฤทธทางเภสชวทยาหลากหลาย เชน ฤทธตานไวรส ฤทธตานแบคทเรย ฤทธตานอนมลอสระ ฤทธตานการอกเสบ และฤทธตานมะเรง เปนตน (Sendl et al., 1996; Akanitapichat et al., 2002; Sattar et al., 2004; Tewtrakul et al.,2009) ฤทธตานไวรสของทองพนชงมรายงานวา สารสกดหยาบดวยเอธานอล (ethanol) สามารถยบยงการแบงตวของ herpes simplex type-1 และ cytomegalovirus ในเซลลเพาะเลยงได (Sendl et al., 1996; Akanitapichat et al., 2002)

ทองพนชงเปนพชสมนไพรทปลกไดงาย ปลกไดทกภาคของประเทศไทยและปลกไดตลอดป ท าใหพชสมนไพรชนดนมความเปนไปไดทจะน ามาประยกต ใชในการผลตสกรเพอชวยลดความรนแรงของโรค พอารอารเอส รวมถงการศกษาตอเนองในเรองของการประยกตใชพชสมนไพรไทยเพอการควบคมโรคไวรสในปศสตว


การสกดและเตรยมสารออกฤทธจากทองพนชง น าสวนใบและกงออนของทองพนชงจากแหลงปลกในมหาวทยาลยแมโจ จงหวดเชยงใหม ลางท าความสะอาด หนเปนชนเลกๆ ผงแดดประมาณ 3 วน แลวอบแหงทอณหภม 50-60oซ จากนนน ามาบดละเอยด และสกดสารออกฤทธดวยตวท าละลายตาง ๆไดแก น ากลน และเอธานอล 50, 70 และ 95% การสกดดวยน ากลน โดยการตมผงสมนไพรในน าเดอด 1 ชวโมง แลวกรองสารละลายดวยผาขาวบางและกระดาษกรองเบอร 1 (Whatman) ตามล าดบ จากนนระเหยตวท าละลายดวยเครอง rotary evaporator กอนท าแหงดวยวธการพนฝอยดวยเครอง spray dryer การสกดดวยเอธานอล โดยการแชผงสมนไพรลงในภาชนะขวดแกวทมตวท าละลายชนดตางๆ นาน 1 ชวโมง เพอใหสมนไพรพองตวเตมทกอนหมกทงไวในถงหมก (percolator) นาน 24 ชวโมง เมอครบก าหนด น าเอาสารสกดออกจากถงหมก กรองผานกระดาษกรองเบอร 1 แลวน าไประเหยตวท าละลายออกดวยเครอง rotary evaporator ท าละลายกลบสารสกดหยาบทองพนชงดวยอาหารเลยงเซลล MEM++ ซงประกอบดวย minimal essential media (MEM; Thermo Scientific), 10% fetal bovine serum (PAA), 1% tissue-culture penicillin/ streptomycin (Gibco) และ 1% dimethyl sulfoxide (Fisher) ปรบความเขมขนตงตนของสารละลายสารสกดหยาบใหเทากบ 100 มก./มล. กรองสารละลายสารสกดหยาบผานตวกรองขนาด 0.22 ไมครอน (Sartorius) แลวเกบไวในทมดทอณหภม -2oซ


36

การทดสอบความเปนพษของสารสกดหยาบทองพนชงตอเซลลเพาะเลยง MARC-145

เจอจางสารละลายสารสกดหยาบทองพนชงดวยอาหารเลยงเซลล MEM++ ใหไดสารสกดสมนไพรทมความเขมขน 50, 25, 12.50, 6.25, 3.13, 1.56, 0.78, 0.39, 0.20, 0.10, 0.05, 0.02 และ 0.01 มก./มล.

บมเซลล MARC-145 ทความเขมขน 5x105 เซลล/มล. จ านวน 100 ไมโครลตร (ไดรบความอนเคราะหจากศาสตราจารย นายสตวแพทย ดร.รงโรจน ธนาวงศนเวช คณะสตวแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย) กบสารละลายสารสกดหยาบทองพนชงทความเขมขนตางๆ ปรมาตร 100 ไมโครลตร ในจานเพาะเลยงชนด 96 หลม (96-well plate; Nunc) ทอณหภม 37oซ ในตบมทมความชน และ 5% CO2 เปนเวลา 3 วน

วเคราะหการตายของเซลล MARC-145 โดยการยอมส 0.5% crystal violet และ Sorenson’s citrate

buffer และวดคาการดดกลนแสงดวย microplate reader ทความยาวคลน 595 นาโนเมตร (Fernandes

et al., 2005) เลอกความเขมขนของสารละลายสารสกดหยาบทองพนชงทมากทสด ทไมเปนพษตอเซลลไวศกษาตอกลมควบคม ไดแก เซลล MARC-145 ทไมไดรบสารละลายสารสกดหยาบทองพนชง แตไดรบ 100 ไมโครลตร ของอาหารเลยงเซลล MEM++ ทดแทน

น าคาการดดกลนแสงทวดไดมาค านวณหาความเขมขนของสารละลายสารสกดหยาบทท าใหเซลล MARC-145 ตาย 50% (คา 50% cytotoxic concentration หรอ CC50) โดยค านวณจากโคงมาตรฐาน ทมแกนตงเปนคารอยละการมชวตของเซลล และแกนนอนเปนคาความเขมขนของสารสกด คารอยละการมชวตของเซลลค านวณจากสตร ดงน รอยละการมชวตของเซลล คาการดดกลนแสงในเซลลทไดรบสารสกด x 100 คาการดดกลนแสงในเซลลกลมควบคม

การทดสอบฤทธของสารสกดพชสมนไพรตอการยบยงการตดเขาสเซลลของไวรสพอารอารเอส (pre-infection assay)

บมเซลล MARC-145 ทความเขมขน 5x105 เซลล/มล. จ านวน 10 มล. ในถาดเพาะเลยงเซลลชนด T25 (Nunc) ทอณหภม 37oซ ในตบมทมความชน และ 5% CO2 นาน 24 ชวโมง

ท 1 ชวโมงกอนครบเวลาบมทก าหนด บมไวรสพอารอารเอสสายพนธ 01NP1 (passage 9th; ไตเตอร (titer) 108 tissue culture infectious dose50 (TCID50); ปรมาตร 1 มล.) (ไดรบความอนเคราะหจากศาสตราจารย นายสตวแพทย ดร.รงโรจน ธนาวงศนเวช คณะสตวแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย) รวมกบสารละลายสารสกดหยาบทองพนชง ทความเขมขนทสงทสดทไมเปนพษตอเซลล MARC-145 (ปรมาตร 5 มล.) ในหลอดทดลองขนาด 14 มล. (Nunc) โดยบมนาน 1 ชวโมง ทอณหภม 37 oซ ในตบมทมความชน และ 5% CO2

จากน นป เปตอาหาร เล ย ง เซลล ในถาดเพาะเลยงออก แลวเตมไวรสพอารอารเอสทบมรวมกบสารสกดหยาบทองพนช ง ท เตรยมไวลงในถาดเพาะเลยง รวมกบเตมอาหารเลยงเซลล MEM++ ปรมาตร 4 มล. (ปรมาตรรวมในถาดเพาะเลยง เทากบ 10 มล.) ท าการเพาะเลยงเซลลทอณหภม 37oซ ในตบมทมความชน และ 5% CO2 เปนเวลา 4 วน สงเกตการเปลยนแปลงทางพยาธสภาพของเซลลเพาะเลยง (cytopathic effect; CPE) (รงโรจน, 2548) (Figure 1)

=


37

Figure 1 Comparison of (A) normal MARC-145 cells, (B) PRRSV-infected MARC-145 cells with pyknosis, (C) PRRSV-infected MARC-145 cells with shrinkage, (D) PRRSV-infected MARC-145 cells with aggregation, (E) MARC-145 cells incubated with R. nasutus crude extract and (F) MARC-145 cells incubated with R. nasutus crude extract and PRRSV

ส าหรบกลมควบคม บมไวรสพอารอารเอส

สายพนธ 01NP1 (passage 9th; ไตเตอร 108 TCID50; ปรมาตร 1 มล.) รวมกบอาหารเลยงเซลล MEM++ (ปรมาตร 5 มล.) ในหลอดทดลองขนาด 14 มล. นาน 1 ชวโมง ทอณหภม 37oซ ในตบมทมความชน และ 5% CO2 จากนนเตมไวรสดงกลาวลงในถาดเพาะเลยง รวมกบเตมอาหารเลยงเซลล MEM++ ปรมาตร 4 มล. (ปรมาตรรวมในถาดเพาะเลยง เทากบ 10 มล.) ท าการเพาะเลยงเซลลทอณหภม 37oซ ในตบมทมความชน และ 5% CO2 เปนเวลา 4 วน สงเกตการเปลยนแปลงทางพยาธสภาพของเซลลเพาะเลยง

ท าการเกบไวรสดวยวธ freeze-thaw 2 ครง ปนแยกตะกอนเซลล และกรองสวนใส (supernatant) ผานตวกรองขนาด 0.22 ไมครอน (Sartorius) แลวเกบทอณหภม -80oซ

การทดสอบฤทธของสารสกดพชสมนไพรตอการยบยงการแบงตวของไวรสพอารอารเอส (post-infection assay)

บมเซลล MARC-145 ทความเขมขน 5x105 เซลล/มล. จ านวน 10 มล. ในถาดเพาะเลยงเซลลชนด T25 ทอณหภม 37oซ ในตบมทมความชน และ 5% CO2 นาน 24 ชวโมง

เมอครบเวลาทก าหนด ปเปตอาหารเลยงเซลลออกแลวเตมไวรสพอารอารเอสสายพนธ 01NP1 (passage 9th; ไตเตอร 108 TCID50; ปรมาตร 1 มล.) แลวบมตอในตบมนาน 1 ชวโมง เพอใหไวรสตดเขาสเซลล (Charerntantanakul and Kasinrerk, 2012) จากนนเตมสารละลายสารสกดหยาบทองพนชงทความเขมขนสงทสดทไมเปนพษตอเซลล MARC-145 ปรมาตร 5 มล. พรอมกบอาหารเลยงเซลล MEM++ อก 4 มล. ลงในภาชนะเพาะเลยง บมตอทอณหภม 37oซ ในตบมทมความชน และ 5% CO2 นาน 4 วน สงเกตการเปลยนแปลงทางพยาธสภาพของเซลลเพาะเลยง


38

ส าหรบกลมควบคม ปเปตอาหารเลยงเซลลออกแลวเตมไวรสพอารอารเอสสายพนธ 01NP1 (passage 9th; ไตเตอร 108 TCID50; ปรมาตร 1 มล.) แลวบมตอในตบมนาน 1 ชวโมง เชนเดยวกบขางตน จากนนเตมอาหารเลยงเซลล MEM++ ปรมาตร 9 มล.ลงในภาชนะเพาะเลยง บมตอทอณหภม 37oซ ในตบมทมความชน และ 5% CO2 นาน 4 วน ท าการเกบไวรสดวยวธ freeze-thaw 2 ครง ปนแยกตะกอนเซลล และกรองสวนใสผานตวกรองขนาด 0.22 ไมครอน (Sartorius) แลวเกบทอณหภม -80oซ

การหาไตเตอรของไวรสโดยการสงเกตการเปลยนแปลงทางพยาธสภาพของเซลลเพาะเลยง

ปเปตเซลล MARC-145 ทความเขมขน 5x105 เซลล/มล. ใสในจานเพาะเลยงชนด 96 หลม ปรมาตรหลมละ 100 ไมโครลตร เพาะเลยงทอณหภม 37oซ ในตบมทมความชน และ 5% CO2 นาน 24 ชวโมง

น าสวนใสทกรองและเกบไวจาก pre- และ post-infection assay มาละลายทอณหภมหอง แลวเจอจางสวนใสดงกลาวลงทละ 10 เทา (10-fold dilution) ดวยอาหารเลยงเซลล MEM++ ปเปตสวนใสแตละความเจอจางลงในหลมทมเซลล MARC-145 หลมละ 100 ไมโครลตร ท าซ าความเจอจางละ 2 หลม (duplication) บมตอทอณหภม 37oซ ในตบมทมความชน และ 5% CO2 นาน 4 วน สงเกตการเปลยนแปลงทางพยาธสภาพของเซลล MARC-145 และค านวณไตเตอรของไวรสดวยวธ Reed and Muench (1938) การหาไตเตอรของไวรสดวยวธ plaque formation assay

การหาไตเตอรของไวรสดวยวธนท าในสารสกดเอธานอล 50% เพอยนยนผลการทดลองของไตเตอรทสงเกตจากการเปลยนแปลงทางพยาธสภาพของเซลลเพาะเลยง เพราะสารสกดดงกลาวเปนสารสกด ทแสดงฤทธตานไวรสพอารอารเอสไดดทสด

ปเปตเซลล MARC-145 ทความเขมขน 5x105 เซลล/มล. ใสในจานเพาะเลยงชนด 24 หลม (24-well plate; Nunc) ปรมาตรหลมละ 500 ไมโครลตร เพาะเลยงทอณหภม 37oซ ในตบมทมความชน และ 5% CO2 นาน 24 ชวโมง

ประมาณ 1 ชวโมงกอนครบเวลาบมทก าหนด น าสวนใสทกรองและเกบไวจาก pre- และ post-infection assay มาละลายทอณหภมหอง เจอจางสวนใสดงกลาวลงทละ 10 เทา (10-fold dilution) ดวยอาหารเลยงเซลล MEM++

จากนนป เปตอาหารเล ยง เซลล ในหลมเพาะเลยงออก แลวเตมสวนใสแตละความเจอจางลงในหลมทมเซลล MARC-145 หลมละ 450 ไมโครลตร ท าซ าความเจอจางละ 2 หลม (duplication) บมตอทอณหภม 37oซ ในตบมทมความชน และ 5% CO2 นาน 1 ชวโมง

จากนนปเปตสวนใสออกจากหลมเพาะเลยง แลวเตมอาหารเลยงเซลล MEM++ ทม 0.6% agarose gel (research organics) ปรมาตรหลมละ 1 มล. บมตอทอณหภม 37oซ ในตบมทมความชน และ 5% CO2 นาน 4 วน

เมอครบเวลาบมทก าหนดปเปตอาหารและ agarose gel ในแตละหลมทง แลวลางเซลลดวย phosphate buffered saline ปรมาตร 2 มล. จ านวน 2 ครง แลวยดเซลล (fix) ดวยสารละลาย acetone-methanol (60:40 v/v) ปรมาตรหลมละ 500 ไมโครลตร บมทอณหภม 4oซ นาน 30 นาท เทสารละลายทง และตงทงไวจนแหงสนท จากนนยอมเซลลดวย 0.25% Coomassie Briliant Blue R250 (Panreac) ใน acetic acid และ 50% methanol (1:9 v/v) ปรมาตรหลมละ 200 ไมโครลตร ทงไว 10 นาท แลวดดสยอมทง นบจ านวน plaque ทเกดขนและค านวณหาไตเตอรของไวรส


39

ผลการทดลอง การทดสอบความเปนพษของสารสกดหยาบทองพนชงตอเซลลเพาะเลยง MARC-145 ความเขมขนของสารละลายสารสกดหยาบ

ทองพนชงทสกดดวยน ากลน และ เอธานอล 50, 70 และ 95% สงทสดทไมเปนพษตอเซลล เทากบ 0.39, 0.02, 0.02 และ 0.02 มก/มล. ตามล าดบ (Figure 2) และมคา CC50 เทากบ 6.33, 0.017, 0.076 และ 0.012 มก./มล. ตามล าดบ

Figure 2 Optimization of R. nasutus crude extract concentrations for MARC-145 cells

การทดสอบฤทธของสารสกดพชสมนไพรตอการยบยงการตดเขาสเซลลของไวรสพอารอารเอส (pre-infection assay)

เมอเปรยบเทยบกบไตเตอรตงตนของไวรส พบวา สารละลายสารสกดหยาบทองพนชงทสกดดวยน ากลน สามารถลดไตเตอรของไวรสลงจาก 108 TCID50/มล. เหลอ 105.5 TCID50/มล. ซงคดเปนรอยละทลดลง เทากบ 31.25 สวนสารละลายสารสกดหยาบทองพนชงทสกดดวยเอธานอล 50% สามารถลดไตเตอรของไวรสลงจาก 108 TCID50/มล. เหลอ 102.1 TCID50/มล. ซงคดเปนรอยละทลดลง เทากบ 73.75 และสารละลายสารสกดหยาบทองพนชงทสกดดวยเอธานอล 70 และ 95% สามารถลดไตเตอรของไวรสลงจาก 108 TCID50/

มล. เหลอ 104.7 TCID50/มล. ซงคดเปนรอยละทลดลงเทากบ 41.25 (Table 1)

เมอน าสารละลายสารสกดหยาบทองพนชงทสกดดวยเอธานอล 50% ซงเปนสารละลายสารสกดทมฤทธมากทสด มาทดสอบซ าและวดไตเตอรของไวรสดวยวธ plaque formation assay เปรยบเทยบกบไวรสทไมไดรบสารละลายสารสกด พบวา สารละลายสารสกดดงกลาว สามารถลดไตเตอรของไวรสลงไดอยางมาก (Figure 3) โดยไตเตอรของไวรสทค านวณไดเทากบ 2.25x103 plaque-forming unit (PFU)/มล. ในขณะท ไตเตอรของไวรสในกลมควบคมมคาสงกวามาก ดงแสดงโดยจ านวน plaque ทมากกวาในทกความเจอจาง ททดสอบ


40

Table 1 Titers of PRRS virus determined from the presence of CPE

Figure 3 Potential determination of R. nasutus crude 50% ethanolic extract on PRRS virus titers assessed by plaque formation assay การทดสอบฤทธของสารสกดพชสมนไพรตอการยบยงการแบงตวของไวรสพอารอารเอส (post-infection assay)

เมอเปรยบเทยบกบไตเตอรตงตนของไวรส พบวา สารละลายสารสกดหยาบทองพนชงทสกดดวยน ากลนสามารถลดไตเตอรของไวรสลงจาก 108 TCID50/มล.

เหลอ 105.1 TCID50/มล. ซงคดเปนรอยละทลดลง เทากบ 36.25 (Table 1)

สวนสารละลายสารสกดหยาบทองพนชงทสกดดวยเอธานอล 50% สามารถลดไตเตอรของไวรสลงจาก 108 TCID50/มล. เหลอ 102.2 TCID50/มล. ซงคดเปนรอยละทลดลงเทากบ 72.50

Type of extraction

Initial titer (TCID50/ml)

End titer (TCID50/ml) %Virus reduction Pre-infection Post-infection Pre-infection Post-infection

Control Water

108 108

108.1 105.5

108.1 105.1

- 31.25

- 36.25

50% EtOH 108 102.1 102.2 73.75 72.50 70% EtOH 108 104.7 105.5 41.25 31.25 95% EtOH 108 104.7 104.7 41.25 41.25


41

สารละลายสารสกดหยาบทองพนชงทสกดดวยเอธานอล 70 และ 95% สามารถลดไตเตอรของไวรสลงจาก 108 TCID50/มล. เหลอ 105.5 และ 104.7 TCID50/มล. ตามล าดบ ซงคดเปนรอยละทลดลงเทากบ 31.25 และ 41.25 ตามล าดบ

เมอน าสารละลายสารสกดหยาบทองพนชงทสกดดวยเอธานอล 50% ทดสอบซ าและวดไตเตอรของไวรสดวยวธ plaque formation assay เปรยบเทยบกบไวรสทไมไดรบสารละลายสารสกด พบวา สารละลาย

สารสกดดงกลาวสามารถลดไตเตอรของไวรสลงไดอยางมากเชนเดยวกบทพบในการเปลยนแปลงทางพยาธสภาพของเซลล (Figure 3) และเมอน าไตเตอรของไวรสทไดหลงการบมรวมกบสารสกดมาค านวณหารอยละการยบยง โดยเทยบกบไตเตอรของไวรสในกลมควบคม พบวา ไตเตอรของไวรสในการทดสอบ pre-infection assay ลดลงรอยละ 78.125 ในขณะทไตเตอรของไวรสในการทดสอบ post-infection assay ลดลงรอยละ 71.875 (Figure 4)

Figure 4 Percentage of PRRSV reduction in pre-infection and post-infection assays after incubation with R. nasutus crude 50% ethanolic extract as determined by plaque formation assay


สารละลายสารสกดทองพนชงทสกดดวยน ากลน และเอธานอล 50, 70 และ 95% มความสามารถในการยบยงการตดเขาสเซลลและการแบงตวของไวรสพอารอารเอสในเซลลเพาะเลยง MARC-145 ได โดยสารละลาย สารสกดทมฤทธมากทสด ไดแก สารละลายทไดจากการสกดดวยเอธานอล 50% ซงสามารถลดไตเตอรของไวรส ไดคดเปนรอยละเทากบ 73.75 และ 72.50 ใน pre- และ post-infection assay ตามล าดบ และเมอทดสอบดวยวธ plaque formation assay พบวา สามารถลดไตเตอรของไวรสลงคดเปนรอยละ เทากบ 78.125 และ 71.875 ใน pre- และ post-infection assay ตามล าดบ

ในการศกษาครงนไมไดศกษาถงสารออกฤทธส าคญของทองพนชง ทท าหนาทตานไวรสพอารอารเอส แตในการศกษากอนหนานโดย Sendl et al. (1996) รายงานวา ทองพนชงมสารพฤกษเคมทส าคญทมฤทธตานไวรส คอ สาร rhinacanthin ซงสามารถตานไวรส herpes simplex-1 และ cytomegalovirus ในเซลลเพาะเลยงได ซงในการศกษาขนตอไปอาจทดลองใช rhinacanthin บรสทธมาทดสอบฤทธยบยงไวรสพอารอารเอสในเซลลเพาะเลยงได

ผลการศกษาในครงนเปนขอมลเบองตนซงบงชวาทองพนชงเปนพชสมนไพรทมฤทธตานไวรส พอารอารเอสได ซงฤทธดงกลาวอาจใชเพอปองกนการตดเชอไวรส (pre-infection) หรอชวยยบยงการแบงตว


42

ของไวรสหลงสกรตดเชอไวรสแลว (post-infection) ซงการศกษาในขนตอไป ควรศกษาหาสารพฤกษเคม ทออกฤทธตานไวรสพอารอารเอส และแนวทางการประยกตใชพชสมนไพรนในกระบวนการผลตสกร


ขอขอบพระคณส านกวจยและสงเสรมวชาการการเกษตร มหาวทยาลยแมโจ และโครงการการสรางภาคในการผลตบณฑตระดบปรญญาโท-เอก ระหวางสถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงประเทศไทย (วว.) กบสถาบนการศกษา ทไดสนบสนนทนวจย (นางสาวโสภตา ชวยช ไดรบทน) และขอขอบพระคณ ฝายเภสชกรรมและผลตภณฑธรรมชาต วว. ทใหความอนเคราะหเครองมอและสถานทในการท าวจย ในครงน

เอกสารอางอง รงโรจน ธนาวงศนเวช. 2548. พยาธวนจฉยโรค

พอารอารเอส. หางหนสวนสามญนตบคคล ปอยท กราฟฟค, กรงเทพฯ. 189 น.

วนด กฤษณพนธ บรรณาธการ. 2536. เภสชวนจฉย ยาและผลตภณฑจากธรรมชาต เลม 1. คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหดล, กรงเทพฯ. 189 น.

โสภตา ชวยช ชลรตน บรรจงลขตกล ธญวรตน กาจสงคราม รงทพย กาวาร และวศน เจรญตณธนกล. 2554a. การศกษาฤทธของสารสกดพญายอตอการยบยงการแบงตวของไวรสพอารอารเอสในเซลลเพาะเลยง MARC-145. รายงานการประชมทางวชาการและน าเสนอผลงาน วจยระดบชาต “แมโจ-แพร วจย ครงท 2”. มหาวทยาลยแมโจ-แพร เฉลมพระเกยรต แพร, 1-2 กนยายน 2554. น. 271-275.

โสภตา ชวยช ชลรตน บรรจงลขตกล ธญวรตน กาจสงคราม และวศน เจรญตณธนกล. 2554b. ผลยบยงของสารสกดพลคาวตอการแบงตวของไวรส พอารอารเอสในเซลลเพาะเลยง MARC-145. รายงานการประชมทางวชาการ ประจ าป 2554. มหาวทยาลยแมโจ เชยงใหม, 1-2 ธนวาคม 2554 น. 146-152.

Akanitapichat, P., M. Kurokawa, S. Tewtrakul and M. Hattori. 2002. Inhibitory activities of Thai medicinal plants against herpes simplex type 1, poliovirus type 1, and measles virus. J. Trad. Med. 19: 174-180.

Charerntantanakul, W. 2012. Porcine reproductive and respiratory syndrome virus vaccine: Immunogenicity, efficacy and safety aspects. World J. Virology. 1(1): 23-30.

Charerntantanakul, W. and W. Kasinrerk. 2012. Plasmids expressing interleukin-10 short hairpin RNA mediate IL-10 knockdown and enhance tumor necrosis factor alpha and interferon gamma expressions in response to porcine reproductive and respiratory syndrome virus. Vet. Immuno Immunopathol. 146(2): 159-168.

Cheon, D.S. and C. Chae. 2004. Comparison of the pathogenicity of two strains (wild type and vaccine-like) of porcine reproductive and respiratory syndrome virus (PRRSV) in expreri-mentally infected sows.

J. Comp. Pathol. 130(2-3): 105-111. Fernandes, M.J.B., C. Limas, M.H. Rossi,

E. Gonçales and I.C. Simoni. 2005. Cytotoxicity of subfractions and compounds from Polymnia sonchifolia. Braz. J. Microbiol. 36: 338-341.

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Cheon%20DS%22%5BAuthor%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15003466


43

Halbur, P., C. Thanawongnuwech, R. Brown, G. Kinyon, J. Roth, E. Thacker and B. Thacker. 2000. Efficacy of antimicrobial treatment and vaccination regimens for control of porcine reproductive and respiratory syndrome virus and Streptococcus suis coinfection of nursery pig. J. Clin. Microbiol. 38(3): 1156-1160.

Mengeling, W.L., K.M. Lager and A.C. Vorwald. 1998. Clinical consequences of exposing pregnant gilts to strains of porcine reproductive and respiratory syndrome (PRRS) virus isolated from field cases of "a typical" PRRS. Am. J. Vet. Res. 59: 1540-1544.

Neumann, E.J., J.B. Kliebenstein, C.D. Johnson, J.W. Mabry, E.J. Bush, A.H. Seitzinger, A.L. Green and J.J. Zimmerman. 2005. Assessment of the economic impact of porcine reproductive and respiratory syndrome on swine production in the United States. J. Am. Vet. Med. Assoc. 227: 385-392.

Reed, L.J. and H. Muench. 1938. A simple method of estimating fifty percent endpoints. Am. J. Hyg. 27: 493-497.

Rossow, K.D., E.M. Bautista, S.M. Goyal, T.W. Molitor, M.P. Murtaugh, R.B. Morrison, D.A. Benfield and J.E. Collins. 1994. Experimental porcine reproductive and respiratory syndrome virus infection in one-, four-, and 10-week-old pigs. J. Vet. Diag. Invest. 6: 3-12. Sattar, A.M., A.N. Abdullah, H.A. Khan and M.A. Noor.

2004. Evaluation of anti-bacterial activity of a local plant Rhinacanthus nasutus (L.). J. of Biological Sci. 4(4): 498-500.

Sendl, A., L.J. Chen, D.S. Jolad and M. Kernan. 1996. Two new napthoquinones with antiviral activity from Rhinacanthus nasutus. J. Nat. Prod. 59(8): 808-811.

Tewtrakul, S., P. Tansakul and P. Panichayupa-karanant. 2009. Anti-allergic principle of Rhinacanthus nasutus leaves. Phytomedicine. 16(10): 929-34.

Thacker, E.L. 2001. Immunology of the porcine respiratory disease complex. Vet. Clin. North Am. Food Anim. Pract. 17: 551-565.

Thanawongnuwech, R., A. Amonsin, A. Tatsanakit and S. Damrongwatanapokin. 2004. Genetics and geographical variation of porcine reproductive and respiratory syndrome virus (PRRSV) in Thailand. Vet. Microbiol. 101: 9-21. Van Der Linden, I.F., J.J. Voermans, E.M. van der

Linde-Bril, A.T. Bianchi and P.J. Steverink. 2003. Virological kinetics and immunological responses to a porcine reproductive and respiratory syndrome virus infection of pigs at different ages. Vaccine. 21: 1952-1957.

Zuckermann, F.A., E.A. Garcia, I.D. Luque, J.C. Hennings, A. Doster, M. Brito and F. Osorio. 2007. Assessment of the efficacy of commercial porcine reproductive and respiratory syndrome virus (PRRSV) vaccines based on measurement of serologic response, frequency of gamma-IFN-producing cells and virological parameters of protection upon challenge. Vet. Microbiol. 123: 69-85.


44

การใชสารละลายกรดแลคตกเพอลดการปนเปอนจลนทรยในเนอโค The Use of Lactic Acid Solution to Reduce Microbial Contamination in Beef Cattle

ทศพล บญดเรก* สมปอง สรวมศร สกล ไขค า และทองเลยน บวจม

Tossapon Boondireak, Sompong Sruamsiri, Sakon Kaicom and Tonglian Buwjoom คณะสตวศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยแมโจ เชยงใหม 50290

Faculty of Animal Science and Technology, Maejo University, Chiang Mai, Thailand 50290 *Corresponding author: [email protected]

Abstract

The effect of lactic acid solution on microbial contamination in beef was conducted using 2×3 factorial completely randomized design with 6 treatment combinations of 3 replications each longissimus dorsi from crossbreed (brahman×native). During rainy season (June-October 2011). The first factor was solution (no vs 2%lactic acid), and the second factor was storage time (0, 2 and 4 hour). The results showed that lactic acid solution in beef had significantly effect on total plate count (P<0.05), by were 3.85±0.40, 3.10±0.17 and 2.81±0.24 log10cfu/g, respectively but had slightly effect on E. coli and Salmonella contamination.

Keywords: lactic acid, beef, bacterial contamination

บทคดยอ การศกษาผลของการใชสารละลายกรดแลคตก ตอการปนเปอนจลนทรย ในเนอโคในชวงฤดฝน (มถนายน-ตลาคม พ.ศ. 2554) วางแผนการทดลองแบบ 2×3 factorial in CRD ประกอบดวย 2 ปจจย คอ ปจจยท 1: ไมใชสารละลาย และใชสารละลายกรดแลคตกความเขมขน 2% (v/v) และปจจยท 2: ระยะเวลาการรอจ าหนายท 0, 2 และ 4 ชวโมง ตามล าดบ ศกษาโดยใชชนสวนเนอสนนอกของโคลกผสม (พนเมอง×บราหมน) ผลการศกษา พบวา การใชสารละลายกรดแลคตกมผลใหปรมาณของจลนทรยรวม (total plate count) ลดลงอยางมนยส าคญ (P<0.05) ระยะเวลาในการรอจ าหนายการใชสารละลายกรดแลคตกมผลใหปรมาณเชอลดลงจากกลมควบคมอยางมนยส าคญ (P<0.05) โดยมคาเทากบ

3.85±0.40, 3.10±0.17 และ 2.81±0.24 log10cfu/กรม ตามล าดบ แตสารละลายกรดแลคตกไมมผลตอการยบยงการเจรญของเชอ E. coli และ Salmonella ค าส าคญ: กรดแลคตก เนอโค การปนเปอน เชอจลนทรย

ค าน า เนอสตวเปนผลตภณฑทมคณคาทางโภชนะสง แตกมความเสยงสงตอการเนาเสยและปนเปอนจากเชอจลนทรยทกอใหเกดโรคกบมนษย โดยเฉพาะอยางยงในประเทศไทยทมสภาพอากาศเหมาะสมในการเจรญเตบโตของเชอจลนทรยทท าใหเกดโรคหลายชนด (Pilasombut et al., 2007) จฑารตน (2549) รายงานวา


45

จลนทรยกอโรคทส าคญในกระบวนการฆา และการ ตดแตงซาก ไดแก Salmonella spp. และ Escherichia coli จลนทรยดงกลาวมผลตอคณภาพเนอสตว และความปลอดภยของผบรโภค รวมทงมผลตออายในการเกบรกษาและผลตภณฑเนอสตวดวย เนองจากประชากรสวนใหญในภาคเหนอนยมการบรโภคเนอโคดบทผานการฆาและช าแหละแบบพนบาน โดยสามารถหาซอไดตามตลาดสด เนองจากการฆาและช าแหละโคแบบพนบานเปนการช าแหละซากบนพน จงมโอกาสปนเปอนจากเชอจลนทรยสง นอกจากนการบรโภคเนอดบในรปแบบตางๆ กมโอกาสท าใหผบรโภคไดรบเชอจลนทรยกอโรคเขาสรางกายไดโดยงาย หากตองการใหผบรโภคไดเนอทถกสขลกษณะจ าเปนตองด าเนนการฆาและช าแหละโคในโรงฆาทไดมาตรฐาน ซงตองใชตนทนเพมขนมาก การศกษาในครงนจงมงเนนแนวทางพฒนา การจดการขณะจ าหนายเนอโค เพอลดปรมาณการปนเปอนเชอจลนทรยของเนอโค จากการฆาและช าแหละแบบพนบาน เพอใหมเชอจลนทรยอยในระดบทปลอดภยส าหรบการบรโภค สามารถกระท าไดงายโดยไมตองเปลยนแปลงพฤตกรรมผขายมากจนเกนไป แตมงเนนในดานความปลอดภยจากเชอจลนทรยกอโรคทส าคญในกระบวนการฆาและช าแหละและการจดจ าหนาย โดยมการใชสารละลายกรดแลคตกในระดบความเขมขน 2% (v/v) เพอลดการปนเปอนเชอจลนทรย เนองจากในการ ศกษาของ Smulders and Greer (1998) พบวา กรด แลคตกระดบความเขมขน 2% เปนระดบทเหมาะสม ในการควบคมเชอ และสงผลกระทบตอคณภาพเนอ ในระดบทยอมรบได กรดแลคตกมความปลอดภยตอผบรโภค โดยไดรบการรบรองดานความปลอดภยจากองคการอนามยโลก (FAO/WHO, 1974) โดยรางกายของมนษยรวมทงสตวเลยงลกดวยนมสามารถรบไดมากกวา 1,500 มก./กก. รวมกบการจดการทเหมาะสม เพอลดโอกาสในการปนเปอนเชอจลนทรยจากวสดและอปกรณตางๆ ในการช าแหละ ทมระยะเวลาในการรอ

จ าหนายท 4 ชวโมง ตามระยะเวลาในการจ าหนายเนอของผประกอบการ (7.00-11.00 น.) ซงจะเปนแนวทางทจะน าไปพฒนาการผลตเนอโค เพอลดความเสยงตอปรมาณสารเคมตกคางรวมถงเชอจลนทรยกอโรคได


การศกษาผลของการใชสารละลายกรดแลคตกตอการปนเปอนเชอจลนทรยรวม (total plate count) เชอซลโมเนลลา (Salmonella) และเชออโคไล (E. coli) วางแผนการทดลองแบบแฟคทอเรยล 2×3 (factorial in

completely randomized design) ประกอบดวย 2 ปจจย คอ ปจจยท 1: ไมใชสารละลายกรดแลคตก และใชสาร ละลายกรดแลคตกความเขมขน 2% (v/v) และปจจยท 2: ระยะเวลาการรอจ าหนายเนอท 0, 2 และ 4 ชวโมง ตามล าดบ โดยใชชนสวนเนอสนนอกของโคลกผสม

(พนเมอง×บราหมน) การเกบตวอยางเนอสนนอกหลงจากการฆาและแบงซากโคเปน 2 ซก 1. ใชเนอสนนอกจากซกซายเปนตวอยางของเนอโคทไมใชสารละลายกรดแลคตก ระหวางการฆาและช าแหละหลงกระบวนการถลกหนงเสรจสน ท าการเลาะตวอยางเนอสนนอกดวยมดเลมใหมทไมใชสารละลายกรดแลคตก น าตวอยางเนอสนนอกวางบนโตะจ าหนายทมการปดวยพลาสตกแบบหนา โดยเกบเนอบรเวณเนอสนนอกสวนอก (longissimus thoracis) บรเวณซโครงซท 6 นบจากสวนหนาของล าตวโค ลงมาทางตอนทายของล าตว ความยาว 20 ซม. จากนนท าการแบงชนเนอเปนชนความยาวขนาด 3 ซม. น าหนกประมาณ 200 กรม จ านวน 3 ตวอยาง/สนนอก 1 ขาง โดยตดตามแนวพนทหนาตดตามแนวขวางของเนอ สนนอก เรมเกบตวอยางเนอสนนอกชนท 1 ทนท หลงจากกระบวนการแบงเนอโคเปนสามชนเสรจสน โดยเกบชนท 2 และ 3 ในเวลา 2 และ 4 ชวโมง ตามเวลาทท าการศกษา


46

2. เนอสนนอกจากซกขวาเปนตวอยางของเนอโคทใชสารละลายกรดแลคตก เลาะตวอยางเนอสนนอกดวยมดเลมใหมทมการลางและจมสารละลายกรด แลคตกน าตวอยางเนอสนนอก วางบนโตะจ าหนายทมการปดวยพลาสตก และฉดพนสารละลายกรดแลคตกความเขมขน 2% (v/v) ลงบนเนอโคทง 3 ชน เรมเกบตวอยางเชนเดยวกบวธการปฏบตกบเนอโคทไมฉดพนสารละลายกรดแลคตก 3. ท าการศกษาการปนเปอนของเชอจลนทรย E. coli และ Salmonella จากชนสวนตวอยาง โดยน ามาท า 10 fold dilution และน า dilution ท 10-1-10-3 มาท าการวเคราะหการปนเปอนเชอจลนทรยโดยการ spread plate ตามวธของไพโรจน (2545) ดวยอาหารส าหรบเลยงเชอจลนทรยรวม E. coli และ Salmonella (BHI-Brain Heart Infusion, EMBA-Eosin methalene blue

agar และ SS-agar-Salmonella Shigella agar) ตามล าดบ ตรวจวดจ านวนจลนทรยดวยวธ total plate count (Maturin and Peeler, 2001) ขอมลทไดน ามาวเคราะหความแตกตางดวยวธ Duncan’s multiple range test โดยใชโปรแกรมส าเรจรป

ผลการทดลองและวจารณ

ผลของการใชสารละลายกรดแลคตกเพอลดปรมาณการปนเปอนเชอจลนทรยรวมในเนอโค ดงแสดงใน Table 1 ผลของการใชสารละลายกรดแลคตก เพอลดปรมาณการปนเปอนเชอจลนทรยรวม (total plate

count) บนเนอโคทไดจากการฆาและช าแหละแบบพนบาน โดยมระยะเวลาในการรอจ าหนายตางกน คอ 0, 2 และ 4 ชวโมง พบวา กลมของเนอโคทใชสารละลายกรดแลคตก มผลใหปรมาณเชอจลนทรยรวมลดลงและแตกตางอยางมนยส าคญทางสถต (P<0.05) ในระยะเวลาการรอจ าหนายเนอทนานขน (0, 2 และ 4 ชวโมง) มคาเทากบ 3.85±0.40, 3.10±0.17 และ 2.81±0.24 log10cfu/กรม ตามล าดบ โดยในกลม ทไมใชสารละลายกรดแลคตกมปรมาณเชอเพมขน โดยมคาเฉลยทระยะเวลาในการจ าหนาย 0, 2 และ 4 ชวโมง เทากบ 2.92±0.20, 2.70±0.09 และ 3.34±0.22 log10cfu/กรม ตามล าดบ สอดคลองกบรายงานของจฑารตน และคณะ (2540) ทพบวา สารละลายกรดแลคตกทระดบความเขมขน 2 เปอรเซนต (v/v) สามารถลดจ านวนเชอจลนทรยรวมบนผวเนอสนนอกสกร และสามารถยดอายการเกบรกษาเนอสนนอกสกรไดนานขน ในขณะเดยวกนเมอเกบรกษาเนอเปนเวลา 3, 5 และ 7 วน พบวา จ านวนจลนทรยลดลงอยางมนย ส าคญทางสถต (P<0.05) เปนผลจากโมเลกลของกรดแลคตกเขาส เยอหมเซลลเปาหมายโดยอาศยแรง electrostatic และกลไกการออกฤทธของกรดแลคตกจะท าใหเกดรบนเยอหมเซลลของเชอจลนทรยเปาหมาย และขดขวางกระบวนการ proton motive force รวมทงรบกวนสมดลของ pH เปนผลใหเกดการรวไหลของ ไอออน และการสลายตวของ ATP ท าใหเซลลเกดความผดปรกตและสงผลใหจลนทรยลดจ านวนลง (Deegan, 2006)


47

Table 1 Effects of lactic acid solution and storage time on total plate count

Lactic acid solution Storage time (hr)

n Microorganisms (log10cfu/g) Total plate count

Lactic 0 10 3.85±0.40a 2 10 3.10±0.17c 4 10 2.81±0.24e

Non-lactic 0 10 2.92±0.20d 2 10 2.70±0.09f 4 10 3.34±0.22b

sig.(P<0.05) lactic acid solution

storage time

*

sig.(P<0.05) lactic acid solution * sig.(P<0.05) storage time *

a-fmeans within the same column with different common letters differ significantly (P<0.05)

ผลของการใชสารละลายกรดแลคตกเพอลดปรมาณการปนเปอน E. coli ในเนอโค ดงแสดงใน Table 2 พบวา การฉดพนสารละลายกรดแลคตกบนชนเนอ ทระยะเวลาในการรอจ าหนายแตกตางกนไมมผลตอปรมาณเชอจลนทรย คาเฉลยไมมความแตกตางกนทางสถต (P>0.05) ปรมาณเชอ E. coli มแนวโนมลดลงเลกนอยเมอระยะเวลาในการรอจ าหนายเพมขน โดยมคาเฉลยเทากบ 3.52±0.18, 2.94±0.08 และ 3.47±0.56 log10cfu/กรม ส าหรบระยะ เวลารอจ าหนายท 0, 2 และ 4 ชวโมง ตามล าดบ กลมทไมไดฉดพนสารละลายกรดแลคตก มปรมาณ E. coli ไมแตกตางกนทางสถต (P>0.05) แตระยะเวลาการรอจ าหนายทนานขนมแนวโนมใหปรมาณเชอ E. coli เพมขน คอ 3.40±0.38, 3.28±0.23 และ 3.72±0.23 log10cfu/กรม ตามล าดบ โดยปรมาณเชอ E. coli ทระยะ เวลาในการเกบรกษาเนอ 2 ชวโมง ในทงสองกลมการทดลองมคาต าทสด คอ ในกลมทใชสารละลายกรด แลคตกมคาเฉลย เทากบ 2.94±0.08 log10cfu/กรม และกลมควบคมทไมใชสารละลายกรดแลคตกมคาเฉลย

เทากบ 3.28±0.23 log10cfu/กรม ปรมาณเชอจลนทรยไมมความแตกตางกนทางสถต (P>0.05) แตพบแนวโนมทลดลงในกลมทใชสารละลายกรดแลคตก จากลกษณะการบรโภคของประชาชนในพนท ทนยมรบประทานของเหลวทอยในล าไสเลกของโค ท าใหผประกอบการน าล าไสเลกขนมาวางบนโตะจ าหนายเนอโคเพองายตอการแบงจ าหนาย โดยผจ าหนายมการสมผสกบของเหลวในล าไสเลกอยตลอดเวลา สงผลใหเกดการปนเปอนไปยงซากโคสวนตางๆ ท าใหปรมาณการแพรกระจายของเชอ E. coli เกดไดมาก จงท าใหสารละลายกรดแลคตกทฉดพนลงในเนอโค ไมเพยงพอตอการควบคมปรมาณเชอจลนทรยทเพมขน สอดคลองกบการศกษาของ Longdell (1994) กลาววา การเปดซากแบบวธดงเดม (conventional eviscerating) คอ การใชมดในการผาเปดซากจะพบปญหาเครองในไดรบความเสยหายและเกดการฉกขาดไดงาย ท าใหจลนทรย ทอยในระบบทางเดนอาหารสามารถแพร กระจายไปยงสวนตางๆ ของซากโค ซงหากตองการจะท าใหปรมาณเชอไมเพมสงขนนน ควรแยกพนท


48

ในสวนของบรเวณทวางจ าหนายเนอและเครองใน ออกจากกน เพอปองกนการปนเปอนของของเหลว

ในล าไสเลกซงเปนแหลงทอยอาศยของเชอ E. coli เปนจ านวนมาก

Table 2 Effects of lactic acid solution and storage time on Escherichia coli


n Microorganisms (log10cfu/g) Escherichia coli

Lactic 0 10 3.52±0.18

2 10 2.94±0.08

4 10 3.47±0.56

Non-lactic 0 10 3.40±0.38

2 10 3.28±0.23

4 10 3.72±0.23

sig.(P>0.05) lactic acid solution

storage time

ns

sig.(P>0.05) lactic acid solution ns sig.(P>0.05) storage time ns

ns = a common superscript are not different (P> 0.05).

ผลของการใชสารละลายกรดแลคตกเพอลดปรมาณการปนเปอน Salmonella ในเนอโค ดงแสดงใน Table 3 กลมของเนอโคทไดรบการฉดพนสารละลายกรดแลคตก และกลมทไมฉดพนสารละลายกรดแลคตก มปรมาณเชอ Salmonella ไมแตกตางกนทางสถต (P>0.05) โดยในแตละกลมการทดลองมคาเฉลยปรมาณเชอ Salmonella ใกลเคยงกน คอ กลมทใชสารละลายกรดแลคตกมคาเฉลยของเชอ Salmonella เท าก บ 3.22±0.31, 3.33±0.28 และ 3.30±0.50 log10cfu/กรม ตามล าดบ สวนกลมทไมใชสารละลายกรดแลคตกม คาเฉล ยเช อ Salmonella เทากบ 3.32±0.25, 2.88±0.24 และ 3.09±0.30 log10cfu/กรม ตามล าดบ และไมพบผลรวมทเกดจากการใชสารละลายกรดแลคตกและระยะเวลาในการรอจ าหนาย

ตอปรมาณเชอ Salmonella เนองจากเชอ Salmonella เปนจลนทรยทสามารถทนกรดไดสง โดยสามารถเจรญเตบโตไดท pH 5.2-5.5 ซงถอไดวาเจรญเตบโตไดดในสภาวะทเปนกรด (Merck, 1996) ท าใหสารละลายกรดแลคตกไมมผลในการลดปรมาณเชอ Salmonella ในการทดลอง โดยเฉพาะเนอสตวทอยในสภาวะทสงแวดลอมเออตอการเจรญเตบโตของเชอ Salmonella โดย Goepfert and Chung (1970) กลาววา ในสภาวะทมอาหารเหมาะสม ม Aw (water activity) ในระดบทเหมาะสมโดยในเนอโค พบวา มคา Aw (water activity) มากกวา 0.85 ซงเปนชวงทเหมาะสมส าหรบการเจรญเตบโตของเชอ Salmonella ท าใหเชอสามารถปรบตวตอการเปลยนแปลงของ pH ไดมากกวาปกต


49

Table 3 Effects of lactic acid solution and storage time on Salmonella


n Microorganisms (log10cfu/g) Salmonella

Lactic 0 10 3.22±0.31

2 10 3.33±0.28

4 10 3.30±0.50

Non-lactic 0 10 3.32±0.25

2 10 2.88±0.24

4 10 3.09±0.30

sig.(P>0.05) lactic acid solution

storage time

ns

sig.(P>0.05) lactic acid solution ns sig.(P>0.05) storage time ns

ns = a common superscript are not different (P>0.05).

สรปผลการทดลอง

สารละลายกรดแลคตกสามารถลดปรมาณการปนเปอนจลนทรยรวมในเนอโคได โดยพบวา ปรมาณการลดลงของจลนทรยรวมลดลงอยางมนยส าคญทางสถต (P<0.05) จากปรมาณเชอเรมตนทระยะเวลาการรอจ าหนายเนอท 0, 2 และ 4 ชวโมง มปรมาณจลนทรยรวม เทากบ 3.85±0.40, 3.10±0.17 และ 2.81±0.24

log10cfu/กรม โดยกลมทไมใชสารละลายกรดแลคตก พบแนวโนมของจลนทรยรวมเพมขนตามระยะเวลาในการรอจ าหนาย แมวาสารละลายกรดแลคตกจะไมสงผลทางสถตตอปรมาณเชอ E. coli และเชอ Salmonella เนองจากปจจยตางๆ ในการฆาและช าแหละควบคม ไดยาก ซงอาจจะตองใชรวมกบการปรบปรงในสวนของกระบวนการฆาและช าแหละทถกสขลกษณะยงขน แตปรมาณเชอจลนทรยรวมทลดลง แสดงใหเหนวา สารละลายกรดแลคตกมประสทธภาพในการยบยงปรมาณเชอจลนทรยโดยรวมในเนอระหวางรอจ าหนาย


ขอขอบพระคณ คณะสตวศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยแมโจ เชยงใหม ทอ านวยความสะดวกส าหรบสถานท อปกรณ และงบประมาณสนบสนน การวจยในครงน


จฑารตน เศรษฐกล คมแข พลาสมบต อดศร เสวตววฒน. 2540. การยบยงเชอ Staphylococcus aureus และ Salmonella derby โดยการใชสารละลาย กรดแลคตกและคลอรน. รายงานการประชม วชาการมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ครงท 35. สาขาสตว สตวแพทยศาสตร. กรงเทพฯ, 3-5 กมภาพนธ 2540. น. 232-238.


50

จฑารตน เศรษฐกล. 2549. ปจจยเสยงในการปนเปอน เชอ FMD และจลนทรยกอโรคของเนอสกร ในกระบวนการฆาและการช าแหละ. ภาควชาเทคโนโลยการผลตสตว คณะเทคโนโลย การเกษตร สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลา เจาคณทหารลาดกระบง, กรงเทพฯ. 134 น. ไพโรจน วรยจาร. 2545. หลกการวเคราะหจลนทรย. ภาควชาเทคโนโลยการพฒนาผลตภณฑ คณะอตสาหกรรมเกษตร มหาวทยาลย เชยงใหม, เชยงใหม. 241 น. Deegan, L.H., P.D. Cotter, C. Hill and P. Ross. 2006. Bacteriocins: biological tools for bio-preservation and shelf-life extension. Int. Dairy J. 16(9): 1058-1071. FAO/WHO. 1974. Toxicology evaluation of some food additive. In the 17th Report of the Joint FAO/WHO Expert Committee on Food Additive. FAO Nutrition Meeting Report Series No.53 ROME. World Health Organization, Geneva. pp. 461-465. Goepfert, J.M. and K.C. Chung. 1970. Growth of Salmonella at low pH. J. Food Sci. 35(3): 326-328.

Longdell, G.R. 1994. Advance technologies in the meat industry. Meat Sci. 36: 277-291. Merck. 1996. Product management microbiology manual. Merck KGaA Darmstadt, Garmany. p. 181. Maturin, L. and J.T. Peeler. 2001. Bacteriological analytical manual: chapter 3 aerobic plate count. J. Food Protection. 70(5): 1213-1219. Pilasombut, K., A. Ounruan, Y. Opatpatanakit and J. Setthakul. 2007. Influence of lactic acid on reduction of bacterial population of Thai native beef. The International Conference on Integration of Science and Technology for Sustainnable Development (ICIST), Biological Diversity. KMITL Thailand. Oct. 8, 2009. 415-417 svg. Food and Agricul. Technol. 35: 326-328. Smulders, F.J.M. and G.G. Greer. 1998. Integrating microbial decontamination with organic acids in HACCP programs for muscle foods: prospects and controversies. International J. of Food Microbiol. 44(1998): 149-169.


51

การจดการปจจยการผลตพชปลอดภยในชมชนสะลวง-ขเหลก อ าเภอแมรม จงหวดเชยงใหม The Production Factors in Pesticide-free Vegetables Management

at Saluang-Khilek Community, Mae Rim District, Chiang Mai

สามารถ ใจเตย Samart Jaitae

สาขาวชาสาธารณสขศาสตร คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม เชยงใหม 50300 Public Health Program, Faculty of Science and Technology, Chiang Mai Rajabhat University, Chiang Mai, Thailand 50300

Corresponding author: [email protected]

Abstract

The production factors in pesticide-free vegetables management at Saluang-Khilek community,

Mae Rim district, Chiang Mai was studied by survey research method. The objective 258 agriculturists were interviewed. Data was multiple regression analysis collected using questionnaire and group discussion. It was then analyzed using descriptive statistics and content analysis. This studied found that the agriculturists produced organic farming were low (mean=1.02), addition knowledge of pesticide-free vegetables management were moderate (mean=2.56) and managed production factors were moderate (mean=2.03). The relationship between these house income, possessory interest for agricultural activity and members of agricultural labor had a relationship at the 0.05 significant level.

Keywords: pesticide-free vegetables, production factors, management

บทคดยอ

การศกษาการจดการปจจยการผลตพชปลอดภยในชมชนสะลวง-ขเหลก อ าเภอแมรม จงหวดเชยงใหม ใชวธการวจยเชงส ารวจ กลมตวอยางเปนเกษตรกร จ านวน 258 คน เกบรวบรวมขอมลดวยแบบสอบถาม การสมภาษณ และการสนทนากลม วเคราะหขอมลดวยการวเคราะหถดถอยพหคณและการวเคราะหเชงเนอหา ผลการศกษา พบวา มการท าการเกษตรตามแนวทางเกษตรอนทรยระดบนอย

(คาเฉลย 1.02) มการเสรมสรางองคความรดานการผลตพชปลอดภยระดบปานกลาง (คาเฉลย 2.56) และมการจดการปจจยการผลตพชปลอดภยระดบปานกลาง (คาเฉลย 2.03) ในสวนของปจจยสวนบคคลทมความ สมพนธกบการจดการปจจยการผลตพชปลอดภย ทระดบนยส าคญทางสถต 0.05 ไดแก รายไดเฉลยตอเดอนในปจจบน การถอครองทดนเพอการเกษตร และจ านวนแรงงานการผลตพชปลอดภยในครวเรอน

ค าส าคญ: พชปลอดภย ปจจยการผลต การจดการ


52

ค าน า

ภายใตแนวทางการปรบโครงสรางการผลตสนคาเกษตรจากเกษตรดงเดมสเกษตรเพอการสงออกตามขอบงคบขององคการการคาโลก ตลอดจนการสนบสนนการขยายตวของภาคธรกจเกษตรอตสาหกรรม การสงเสรมการปลกพชทมมลคาทางเศรษฐกจ และใชพนทนอยมแนวโนมเพมสงขน สถานการณดงกลาว ท าใหประชาชนทวไปเพมโอกาสเสยงในการสมผสสารเคมทางการเกษตรมากขน ในทวปเอเชยมการปนเปอนของสารเคมปองกนก าจดศตรพชในผลไม ผก นม และผลตภณฑจากนมและเนอสตว (Battu et al., 2004) นอกจากนยงมรายงานพบการตกคางสารเคมทางการเกษตรกลมออรกาโนฟอสเฟต ออรกาโนคลอรน และไพรทรอยสในฝนพนบาน และเสอผาของเกษตรกรรฐแคลฟอรเนย (Bradman et al., 2006) จะเหนไดวาเกษตรกรรมแผนใหมไดสงผลตอความยงยนทงทางดานเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม

นอกจากนการเปลยนวถการผลตแบบดงเดมโดยการสงเสรมการปลกพชเพอการคานน ไดท าลายมลคาและคณคาของวถการผลตแบบยงยน และการเรงผลผลต ท าใหตองมการใชปยเคมและสารเคมก าจดศตรพชอยางมหาศาล (ปตพงษ, 2544) มผใหทศนะวา การเกษตรในอนาคตนนจะตองเปนการเกษตรทชวยสรางความหลากหลายทางชวภาพ ซงเปนระบบทจะชวยฟนฟสภาพแวดลอมใหกลบคนสมดล และยงผลผลตใหเกษตรกรอยรอดได รวมถงกระแสการตนตวดานอาหารอนทรยไดแพรหลายและกระจายไปทวโลก อนเปนผลสบเนองมาจากพษภยของสารเคมในดานตางๆ

ในสวนของประเทศไทยพยายามทจะเปนแหลงผลตอาหารสครวโลก จงจ าเปนทจะตองเพมบทบาทของตนเองในการผลตสนคาใหเปนไปตามมาตรฐานอาหารปลอดภย ซงสวนใหญเปนผบรโภคทหวงใยตอ

สขภาพของตนและเปนผมจตส านกตอธรรมชาตและสงแวดลอม ทงยงสรางแรงกระตนใหเกดผลผลตใหมทปลอดภย โดยมเปาหมายหลกเพอใหผบรโภคไดรบสงทด สขภาพแขงแรง และสงแวดลอมด ทงเปนการสรางพนฐานอตสาหกรรมอาหารอยางยงยน แตกระแสความตนตวขางตนยงไมสามารถน าสการแกปญหาการใชสารเคมทางการเกษตรไดอยางมประสทธภาพ

การผลตทางการเกษตรในชมชนสะลวง-ขเหลก กเชนเดยวกน เกษตรกรมการใชพนทเพอการเพาะปลกอยางเขมขนตลอดป ทงการปลกพชไรและพชสวน เนองจากพนทสวนใหญมความเหมาะสมในการประกอบอาชพเกษตรกรรม ทงความพรอมดานน าเพอการเกษตรอยางสมบรณ โดยมแมน าปงและคลองชลประทานจากเขอนแมงดสมบรณชลไหลผานตลอดป ประชาชนไดน าน าจากทงสองแหลงมาใชประโยชนในการท าเกษตร ในพนทเกษตรกรจะปลกขาวทงขาวนาปและนาปรง รวมถงพชไรเศรษฐกจอนๆ ท าใหโครงสรางทางสงคมยงเปนสงคมการเกษตร ทตองพงพาสารเคมเปนปจจยการผลตทส าคญ สงผลตอกระบวนการจดการปจจยการผลตทงดน น า การควบคมศตรพช และการจดการวสดเหลอทงทางการเกษตร ทสวนใหญยงมความเชอวา การเผาสามารถลดการระบาดของแมลงและเชอจลนทรยกอโรคพช รวมถงท าใหดนบรเวณแปลงปลกพชดขน

จากสภาพปญหาการจดการปจจยการผลตในพนทศกษา ซงเกยวของกบพฤตกรรมของเกษตรกร และผลประโยชนทางเศรษฐกจ และปญหาดงกลาวไดสงผลกระทบถงสขภาพ ความเปนอย และคณภาพชวตของประชาชน การแกไขปญหาจงตองอาศยการม สวนรวมของทกภาคสวน โดยเฉพาะตวเกษตรกรในฐานะผใชรวมถงองคกรทองถน ตองมนโยบายทจะมงเนนการปฏรปกระบวนการเรยนร ใหเกษตรกรไดเพมศกยภาพในการพฒนาระบบการผลตพช ทเออตอการมสขภาพด


53

นอกจากนการผลตพชปลอดสารพษในปจจบนยงพบวา เกษตรกรพบปญหามากทสดดานผลตอบแทนจากการจ าหนายผลผลตทไดนอย รอยละ 94.44 รองลงมา คอ ปญหาดานสขภาพ รอยละ 55.56 และปญหาดานปรมาณแรงงานทใชในการผลต รอยละ 44.44 (วนปต และคณะ, 2554) ปจจยเหลานสงผลตอการปรบเปลยนระบบการผลตจากเกษตรเคมเปนระบบเกษตรโดยไมใชสารเคมได แนวทางการแกไขปญหาควรเรมจากกจกรรมการส ารวจความร และการจดการปจจยการผลต โดยใหเกษตรกรและตวแทนจากหนวยงานทเกยวของ เขารวมตงแตขนตอนแรกในกระบวนการ ซงจะกอใหเกดกระบวนการเรยนร ทผสมผสานกระบวนการปฏบตการตงแตการคนหาปญหา การรวมกนเรยงล าดบความส าคญของปญหา ดงนน โครงการวจยนจงมงศกษาการจดการปจจยการผลตพชปลอดภยในชมชนสะลวง-ขเหลก อ าเภอแมรม จงหวดเชยงใหม เพอจะไดทราบวา เกษตรกรมการจดการปจจยการผลตพชปลอดภยในพนทเพาะปลกอยางไร รวมถงความคดเหนตอผลกระทบ ของการผลตพชปลอดภยตอครอบครวและชมชน ซงจะน าไปสการแสวงหาแนวทาง การแกไขปญหา และสรางความตระหนกถงปญหา การใชสารเคมในการเกษตร ตอสขภาพของประชาชนและสงแวดลอมในพนทตอไป

วธด าเนนการวจย ขอบเขตการศกษา

1. ผใหขอมลในการศกษาครงนเปนเกษตรกรในชมชนสะลวง-ขเหลก ต าบลสะลวง อ าเภอแมรม จงหวดเชยงใหม จ านวน 258 คน โดยใชการสมตวอยางแบบเฉพาะเจาะจง (purposive sampling) จากเกษตรกรทผานการอบรมเชงปฏบตการ ภายใตโครงการวจย การพฒนาศนยการเร ยนร ด านอาหารปลอดภ ย มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม รวมถงตวแทนจากหนวยงานทเกยวของทงภาครฐและภาคประชาชน

2. การศกษานมงศกษาการจดการปจจยการผลตในพนทเพาะปลกดานการจดการดน การจดการน า การจดการพช การปองกนก าจดศตรพช การเกบเกยว และการจดการเศษวสดเหลอทงทางการเกษตร และความสมพนธของปจจยสวนบคคลกบการจดการปจจยการผลตพชปลอดภย รวมถงความคดเหนตอผลกระทบของการผลตพชปลอดภยตอครอบครวและชมชน เครองมอในการวจย

เครองมอทใชในการวจยเปนแบบสอบถามโดยขอค าถามเปนค าถามปลายเปดและปลายปดแบงออกเปน 2 ตอน คอ 1) ค าถามเกยวกบขอมลสวนบคคลและการผลตพชปลอดภย 2) ค าถามเกยวกบการจดการปจจยการผลตพชปลอดภย 6 ดาน ทงนไดท าการวเคราะหทางสถตเพอหาคา reliability coefficients ตามวธการของ Cronbach โดยใชโปรแกรมคอมพวเตอรส าเรจรปส าหรบการวจยทางสงคมศาสตร ได คาสมประสทธอลฟา (Cronbach,s alpha) เทากบ 0.786 นอกจากน การศกษาในครงนยงใชแนวค าถามการสมภาษณเชงลก (indepth interview) และการสนทนากลม (focus group discussion) ทเกยวกบผลกระทบของการผลตพชปลอดภยตอครวเรอนและชมชน

การวเคราะหขอมล

ขอมลเชงปรมาณ ใชสถตพรรณนาแจกแจงความถ คารอยละ คาเฉลยเลขคณต และสวนเบยงเบนมาตรฐาน และการวเคราะหถดถอยพห เพอทดสอบสมมตฐานเกยวกบความสมพนธระหวางปจจ ย สวนบคคลและการจดการปจจยการผลตพชปลอดภย

ขอมลเชงคณภาพ ใชการวเคราะหเชงเนอหา โดยน าขอมล ทสรปได มาอธบายภาพรวมของปรากฏการณทศกษา ภายใตค าบอกเลาทแทจรงของผใหขอมล เพอใหตรงกบปรากฏการณจรงภายใตการศกษาและสอดคลองกบวตถประสงค


54

ผลการวจย

ขอมลทวไปของเกษตรกร พบวา เกษตรกรกลมตวอยางมอายต าสด 42

ป อายสงสด 65 ป อายเฉลย 52.69 ป มรายไดเฉลยตอเดอนในปจจบน 5,405.34 บาท มการถอครองทดนเพอการอยอาศยต าสด 0.1 ไร สงสด 2.0 ไร เฉลย

0.78 ไร การถอครองทดนเพอการเกษตร ต าสด 1.0 ไร สงสด 7.0 ไร เฉลย 3.22 ไร มแรงงานการผลตพชปลอดภยในครวเรอน เฉลย 2.03 คน มการท าการ เกษตรตามแนวทางเกษตรอนทรยระดบนอย (คาเฉลย 1.02) มการเสรมสรางองคความรดานการผลตพชปลอดภยระดบปานกลาง (คาเฉลย 2.56) ดงแสดงใน Table 1

Table 1 Mean and standard deviation of variables of some personal characteristics of farmers (n=258)

Variables WMS S.D. Age (year) House income (Baht) Possessory interest for house (rai) Possessory interest for agricultural activity (rai) Members of agricultural labor (number) Household agricultural activity in accordance with organic farming (total score) Addition knowledge of pesticide-free vegetables management (total score)

52.69 5,405.34

0.78 3.22 2.03 1.02

2.56

12.791 5,902.691

0.554 2.364 0.774 0.614

0.895

ผลการศกษายงพบวา เกษตรกรจะใชทดน

หลงบานและไรนาในการเพาะปลกพชปลอดภย โดยชนดของพชทปลกสวนใหญเปนพชผก เชน ถวฝกยาว ผกกาด พรก และตะไคร เปนตน นอกจากนบางสวนยงปลกชะอม และผกหวานบาน ซงในรอบ 1 ป การผลตจะหมนเวยนตามสภาพของภมอากาศในพนท และการมเมลดพชทเกบไวในรอบการผลตทผานมา

การจดการปจจยการผลตพชปลอดภย พบวา การปฏบตเกยวกบการจดการปจจย

การผลตพชปลอดภย ในพนทเพาะปลกของเกษตรกร โดยรวมมการปฏบตเปนบางครง (คาเฉลย=2.03±0.75) โดยมการปฏบตดานการจดการปจจยการผลตพชปลอดภย ทเกยวของกบการเกบเกยวผลผลตสงทสด (คาเฉลย=2.40±0.77) ส าหรบการจดการปจจยการผลตพชปลอดภย ทเกยวของกบการจดการเศษวสดเหลอทงทางการเกษตรมการปฏบตนอยทสด (คาเฉลย=1.59±0.61) ดงแสดงใน Table 2


55

Table 2 Production factors in pesticide-free vegetables management (n=258)

Plants safety production inputs WMS S.D. Level of management Soil management Water management Plants management Pest control Harvest Agricultural residue management

2.00 1.99 2.11 2.19 2.40 1.59

0.79 0.69 0.62 0.74 0.77 0.61

moderate moderate moderate moderate

high low

Total average 2.03 0.75 moderate

ผลการศกษายงพบวา ประชาชนมการเผาเศษวชพชทงในพนทการอยอาศย และในพนทเพาะปลก โดยไมไดมการน าไปใชประโยชน ถงแมวาประชาชนบางคนตองการทจะใชประโยชน แตคดวาการผลตปยหมกหรอน าไปใชโดยตรง มกระบวนการทยงยากและใชเวลานาน อกทงยงขาดการสนบสนนทงการใหความรและการชวยเหลอดานตางๆ ความสมพนธระหวางปจจยสวนบคคลกบการจดการปจจยการผลตพชปลอดภย

การศกษานมสมการพยากรณ ดงน y = a + b1x1 + b2x2 + b3x3 +……+ b7x7

ทงนเมอน าตวแปรสวนบคคลทง 7 ตวมาเขาสมการแลวค านวณดวยวธ Enter ไดคา F เทากบ 5.985 sig. เทากบ 0.002 และเมอพจารณาคาสมประสทธการตดสนใจเชงพห (R2) พบวา มคาเทากบ 0.436 ซงหมายความวา ตวแปรสวนบคคลทงหมด 7 ตวแปร

อธบายการเปลยนแปลงของการจดการปจจยการผลตพชปลอดภยไดรอยละ 43.6 เมอวเคราะหความสมพนธทระดบนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05 พบวา มตวแปรสวนบคคล ไดแก รายไดเฉลยตอเดอนในปจจบน มความสมพนธเชงลบกบการจดการปจจยการผลต พชปลอดภย หมายความวา เกษตรกรทมรายไดสง มการจดการปจจยการผลตพชปลอดภยในระดบต า ในสวนของการถอครองทดนเพอการเกษตร มความสมพนธเชงบวก กบการจดการปจจยการผลตพชปลอดภย หมายความวา เกษตรกรทมการถอครองทดนเพอการเกษตรจ านวนมาก จะมการจดการปจจยการผลตพชปลอดภยในระดบสง และจ านวนแรงงานการผลตพชปลอดภยในครวเรอนมความสมพนธเชงบวก กบการจดการปจจยการผลตพชปลอดภย หมายความวา เกษตรกรทมจ านวนแรงงานการผลตพชปลอดภยในครวเรอนมากกจะมการจดการปจจยการผลตพชปลอดภยในระดบสง ดงแสดงใน Table 3


56

Table 3 Multiple regression analysis for factors affecting of farmers in accordance with production factors in pesticide-free vegetables management

Variables (b) t P-value Age (year) House income (baht) Possessory interest for house (rai) Possessory interest for agricultural activity (rai) Members of agricultural labor (number) Household agricultural activity in accordance with organic farming (total score) Addition knowledge of pesticide-free vegetables management (total score)

0.251 -5.89E-008

0.412 0.122

0.503 0.129

0.367

-1.917 -0.235 -1.235 -1.464

-1.764 -3.217

-3.724

0.352* 0.042* 0.374* 0.039*

0.021* 0.591*

0.067*

R2 = 0.436 SEE = 2.360 F = 5.985 sig. 0.002 ความคดเหนตอผลกระทบของการผลตพชปลอดภยตอครอบครวและชมชน

จากการสมภาษณและการสนทนากลม พบวา ดานผลกระทบตอการเพมขนหรอลดลงของรายไดในครวเรอน เกษตรกรมความเหนวาการผลตพชปลอดภย ท าใหรายไดในครวเรอนลดลง เนองจากผลผลตทไดไมแนนอนท าใหจ าหนายผลผลตไดลดลง แตสามารถลดรายจายในการซอผกส าหรบการบรโภคในครวเรอนได แตถาสามารถผลตพชปลอดภยใหเปนระบบทสามารถควบคมการผลตไดทกขนตอน จะเพมรายไดมากขน

ผลกระทบตอแรงงานในครอบครวและแรงงานตางถน เกษตรกรมความเหนวา การผลตพชปลอดภยไมไดเพมภาระงานใหกบแรงงานในครวเรอน เนองจากเปนการผลตเพอการบรโภคในครวเรอนเทานน แตถามการผลตเพอจ าหนาย จ าเปนตองจางแรงงานตางถนเพม ซงจะตองเสยคาใชจายและฝกแรงงานใหสามารถปฏบตงานไดอยางถกตอง

ผลกระทบตอสขภาพของสมาชกในครอบครวและชมชน เกษตรกรมความเหนวา การผลตพชปลอดภยสงผลดตอสขภาพของคนในครอบครวและชมชน โดยเฉพาะการปลกแลวมผลผลตเหลอไวจ าหนาย

จะท าใหผบรโภคมอาหารปลอดภยรบประทาน การเจบปวยของคนในชมชนกจะลดลง

ในสวนของปญหาและอปสรรคในการผลตพชปลอดภย เกษตรกรมความเหนวา ในปจจบนศตรพชทงหอยทากและเพลยกระโดด เขาท าลายพชผกรนแรง การใชสารชวภาพไมสามารถปองกน และก าจดศตรพชเหลานไดท าใหตองใชสารเคม นอกจากนการไดรบขอมลขาวสารยงไมเพยงพอ ท าใหขาดความรจงไมสามารถปรบเปลยนรปแบบการผลตได รวมถงดนในพนทไมอดมสมบรณเหมอนในอดต จงจ าเปนตองใชปยเคมในการปรบปรงดน

วจารณผลการวจย

เกษตรกรจะใหความส าคญกบการปลกพช

ปลอดภยในระดบครวเรอน แตเปนการปลกพชผกบางชนดทใชในการประกอบอาหารเทานน และยงไมกลาตดสนใจในการปลกเพอการคา เพราะยงไมมประสบการณและองคความรทเพยงพอ แสดงใหเหนวา เกษตรกรมความสนใจในการปรบเปลยนระบบการผลตพชปลอดภย แตยงขาดการสนบสนนทดในดานการปฏบต เกษตรกร


57

ยงสะทอนประสบการณดานสงคมจากแหลงเรยนรอน โดยเฉพาะปฏสมพนธในชมชน ทบอยครงมความขดแยงระหวางเกษตรกรทผลตพชปลอดภย และเกษตรกรทผลตพชโดยใชสารเคม สอดคลองกบการศกษาของกรนพชเอเชยตะวนออกเฉยงใต (2551) ซงพบวา การเปลยนแปลงระบบการผลตของชมชนจากการผลตเพอการบรโภคเปนการผลตเพอการคา ท าใหชมชนกะเหรยงเปลยนแปลงความสมพนธทางสงคมไปดวย อาท ความผกพน ความไวใจทางเครอญาตและเพอนบานนอยลง วถชวตทเรยบงายเปลยนมาสวถชวตทรบเรง

ในสวนการปฏบตเกยวกบการจดการปจจยการผลตพชปลอดภย โดยรวมอยในระดบการปฏบตเปนบางครง เนองจากเกษตรกรมทางเลอกในการไดมาซ งพชผก ทงการซอในตลาดสดทมพชผกจ าหนายทกวน รวมถงวถชวตของประชาชนทมการแบงปนพชผกทตนเองปลกในครวเรอนใหกบเพอนบาน นอกจากน เกษตรกรสวนใหญเหนวาการผลตพชปลอดภยมแนวทางการปฏบตทย งยาก เมอน ามาปฏบตจะไมคมคากบการลงทน โดยเฉพาะการปองกนก าจดแมลงศตรพช ทตองอาศยความช านาญและองคความรในการใชสารชวภาพ เมอเทยบกบการใชสารเคมการเกษตรแลวผลผลตทไดมความคมทนมากกวา ซงวทญา และสามารถ (2554) พบวา เกษตรกรผปลกพชไรและตวแทนของหนวยงานทเกยวของ ในเขตเทศบาลเมองเมองแกนพฒนา มความเหนวา การลดการใชสารเคมในการท าการเกษตร เกษตรกรจ าเปนตองใหความส าคญ แตการใชสารเคมทางการ เกษตรคงไมสามารถหยดการใชไดทงหมด การปลกพชบางชนดถาหนวยงานทเกยวของกระตนและสนบสนนองคความร บคลากร และงบประมาณ จะท าใหเกษตรกรลดการใชสารเคมทางการเกษตรไดระดบหนง

สวนรายได เฉล ยต อ เด อน ในป จจ บ นมความสมพนธเชงลบกบการจดการปจจยการผลต พชปลอดภย หมายความวาเกษตรกรทมรายไดสงมการจดการปจจยการผลตพชปลอดภยต า เนองจาก

เกษตรกรอาจไมเหนความจ าเปนในการปรบเปลยนระบบการผลต ซงการปรบเปลยนอาจสงผลตอการลดลงของรายไดและความเปนอยในปจจบน สอดคลองกบการศกษาของศนสนย และรจ (2555) ซงพบวา ครอบครวเกษตรกรทมการท าการเกษตรตามแนวทางเศรษฐกจพอเพยง ประสบปญหาการเพมขนของปจจยการผลตและแรงงาน ท าใหตองหาทางออกโดยการเรยนรเพมขน

ในสวนของการถอครองทดนเพอการเกษตร และจ านวนแรงงานการผลตพชปลอดภยในครวเรอนมความสมพนธเชงบวก หมายความวา เกษตรกรทมการถอครองทดนเพอการเกษตรและจ านวนแรงงาน การผลตพชปลอดภยในครวเรอนมาก จะมการจดการปจจยการผลตพชปลอดภยมาก อาจเนองจากในปจจบนตนทนการผลต โดยเฉพาะปจจยทเกยวของกบการจดการดน และการควบคมศตรพชมราคาเพมสงขน รวมถงสถานการณความเจบปวยของเกษตรกร ทเกดจากการใชสารเคมการเกษตร ไดสงผลกระทบตอการด าเนนชวต จงท าใหเกษตรกรทมพนทและแรงงานในครวเรอนมาก มการปรบเปลยนกระบวนการผลตเปนระบบเกษตรปลอดภยเพมมากขน ขอเสนอแนะในการน าผลการวจยไปประยกตใช

1. ควรมกระบวนการปรบวธคดทเกยวของ กบการจดการปจจยการผลตพชปลอดภย โดยเฉพาะการเผาเศษวสดเหลอทงทางการเกษตร ทสามารถน ามาใชประโยชนได โดยอาจสรางกจกรรมทกอใหเกดการเรยนรรวมกนตามแนวทางโรงเรยนเกษตรกรรมชมชน

2. การเผยแพรขอมลขาวสารและการมแหลงการเรยนร เกยวกบการผลตพชปลอดภย ทสะทอนปญหาสขภาพของเกษตรกรและผบรโภคในชมชน จะท าใหเกษตรกรปรบเปลยนแนวคด และมการแลกเปลยนเรยนรรวมกน อนจะน าไปสการปรบเปลยนระบบการผลตและความวตกกงวลเกยวกบรายไดของครวเรอน


58

ขอเสนอแนะในการวจยครงตอไป 1. การจะใหเกดการเปลยนแปลงระบบเกษตร

เคมสระบบเกษตรปลอดภย สงส าคญ คอ การปฏบตทไมยงยาก เขาใจงาย และปฏบตไดจรง ดงนน การแสวงหากระบวนการทเหมาะสมและมประสทธภาพ จะท าใหเกษตรกรหนมาใหความสนใจและปรบเปลยนระบบการผลตตอไป

2. ศกษาเปรยบเทยบการผลตพชปลอดภยโดยการสรางแหลงเรยนรใหหลากหลายทงพชไร พชสวน และปศสตว และมผลการวเคราะหทางวทยาศาสตรดานสงแวดลอมทงคณภาพดน คณภาพน า และภาวะสขภาพสวนบคคลและชมชน เพอใหประชาชนมขอมลทถกตองประกอบการตดสนใจ


ขอขอบพระคณเกษตรกร ชมชนสะลวง-ขเหลก ต าบลสะลวง อ าเภอแมรม จงหวดเชยงใหม และเจาหนาทดานสาธารณสขทกทาน ทใหความอนเคราะหชวยเหลออยางดย งในการเกบขอมล และใหขอเสนอแนะเพอแกไขปญหาในกระบวนการวจยและการประยกตใชผลการว จย และส านกบรหารโครงการว จยในอดมศกษาและพฒนามหาวทยาลยแหงชาต ส านกงานคณะกรรมการการอดมศกษา ทสนบสนนทนวจย ในครงน


กรนพชเอเชยตะวนออกเฉยงใต. 2551. เผยโฉมเคมเกษตร: การใชปยและยาฆาแมลงในประเทศไทยและผลกระทบตอสงแวดลอม. จาก http://www.greenpeace.org/raw/seasia/th/press/reports/agrochemicals-in-thailand.pdf [21 มถนายน 2555].

ปตพงษ เกษสมบรณ. 2544. การประเมนผลกระทบตอสขภาพจากการท าการเกษตรแบบมสญญาผกพน. จาก http://Library. hsri.or.th/ cgi.-bin [14 มถนายน 2555].

วทญา ตนอารย และสามารถ ใจเตย. 2554. การประเมนผลกระทบสขภาพจากการใชสารเคมทางการเกษตรในการปลกพชไร เขตเทศบาลเมองเมองแกนพฒนา อ าเภอแมแตง จงหวดเชยงใหม. มหาวทยาลย ราชภฏเชยงใหม, เชยงใหม. 61 น.

วนปต อาจเดช จามร กลางคาร อดมศกด กจทว พนมพร พลแดง และศโรรตน ศรบานแจม. 2554. การลดปจจยการผลตผกปลอดสารพษส าหรบเกษตรกรในต าบลวงยาว อ าเภอดานชาง จงหวดสพรรณบร. ว. วจย มหาวทยาลย ขอนแกน. 16(8): 942-950.

ศนสนย นายอง และรจ ศรสญลกษณ. 2555. ปจจย ทสมพนธกบความเปนอยทดของแมบานเกษตรกรและครอบครวตามแนวทางเศรษฐกจพอเพยง จงหวดเชยงใหม.

ว. เกษตร. 28(2): 193-203. Battu, R.S., B. Singh and B.K. Kang. 2004.

Contamination of liquid milk and butter with pesticide residues in the Ludhiana district of Punjab state, India.

Ecotoxicol. Environ. Saf. 59: 324-331. Bradman, A., D. Whitaker, L. Quirós, R. Castorina,

B.C. Henn, M. Nishioka, J. Morgan, D.B. Barr, M. Harnly, J.A. Brisbin, L.S. Sheldon,

T.E. McKone and B. Eskenazi. 2006. Pesticides and their metabolites in the homes and urine of farmworker children living in the Salinas Valley, CA. Expo. Sci. Environ. Epidemiol. 17(4): 331-349.

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Bradman%20A%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Whitaker%20D%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Quir%C3%B3s%20L%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Castorina%20R%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Henn%20BC%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Nishioka%20M%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Morgan%20J%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Barr%20DB%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Harnly%20M%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Brisbin%20JA%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Sheldon%20LS%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22McKone%20TE%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Eskenazi%20B%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract


59

การบรหารจดการทรพยากรน าเชงผลสมฤทธเพอการพฒนาชนบท ของเขอนภมพลและเขอนสรกตต

Results Based Water Resources Management for Rural Development of Bhumibol and Sirikit Dams in Thailand

ศรสรนทร จาปา1* พหล ศกคคะทศน1 วรศกด ปรกต1 อนรกษ ปญญานวฒน2 และรตนา โพธสวรรณ3

Srisurin jumpa1*, Phahol Sakkatat1, Weerasak Prokati1, Anurak Punyanuwat2 and Rattana Pothisuwan3 1ภาควชาสงเสรมการเกษตร คณะผลตกรรมการเกษตร มหาวทยาลยแมโจ เชยงใหม 50290

2ส านกบรการวชาการ มหาวทยาลยเชยงใหม เชยงใหม 50200 3คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยแมโจ เชยงใหม 50290

1Department of Agricultural Extension, Faculty of Agricultural Production, Maejo University, Chiang Mai, Thailand 50290 2University Academic Service Center, Chiang Mai University, Chiang Mai, Thailand 50200

3Faculty of Economics, Maejo University, Chiang Mai, Thailand 50290 *Corresponding author: [email protected]

Abstract

The result-based management of water resources for rural development of Bhumibol dam and

Sirikit dam is inspired by the royal speech “with water for, life can survive”, including the royal speech “water volume in 2006 is less than one in 1995 but management was poor”. The result-based study is assessment on the project after operation using result assessment form, with the purposes as follows: to study the results-based management of water resources management of Bhumibol dam and Sirikit dam; to study the key factors able to explain the results of water resources of Bhumibol dam and Sirikit dam significantly, and propose the appropriate resources management.

The results of water resources mamagement in several resources dimensions are discovered as follows: management in normal condition, drought, waste water and saltwater pushing. The Sirikit dam had performance higher than Bhumibol dam, only management in flood situation, the Bhumibol dam had performance higher than Sirikit dam. This resulted in obvious decreasing of number of families in the area of Chao Phraya field consisting of families in Chainat, Singhburi, Angthong, and Ayutthaya more than one in Ping and Nan basin.

The key factors able to explain the results of water resources: for the key factor to reduce conflict against civil society sector, including conforming to principle, the persons related to management of water resources mainly should concentrate on catchment area in normal condition, amount of drained water in flood situation, amount of water supply in drought situation, filling of oxygen in waste water situation, and efficiency of Klong Ladpoh floodgate for pushing of saltwater.


60

For the appropriate management of water resources in global warming, they should be developed to be the large monkey cheek likewise in the past, increase water retarding system in the branches of rivers in the basins, namely, Ping, Wang, Yom and Nan river, as follows: at estuary of basin, there should be a dam built similarly to the lower Mae Ping dam as much as possible; at the middle of basin, there should be a low concrete weir built as much as possible; and at the beginning of basin, there should be a check dam as both temporary and semi-permanent one built as much as possible; at the dried brook of the beginning of basin, there should be a temporary check dam built as much as possible; and they also should restore forest condition at the dried brook to return to the abundant forest in order to retain water in the trees. Building the check dam will enhance sustainability on management of water resources.

Keywords: water resources management

บทคดยอ

การบรหารจดการทรพยากรน าเชงผลสมฤทธ

เพอการพฒนาชนบทของเขอนภมพลและเขอนสรกตต มแรงบนดาลใจจากพระราชด ารส “มน ามชวต” รวมท งพระราชด ารส “ปรมาณน าป พ.ศ. 2549 นอยกวาป พ.ศ. 2538 แตบรหารจดการไมด” การศกษาเชงผลสมฤทธเปนการประเมนโครงการหลงด าเนนโครงการ ใชตวแบบผลสมฤทธ มวตถประสงคเพอศกษาเชงผลสมฤทธในการบรหารจดการทรพยากรน าของเขอนภมพลและเขอนสรกตต ศกษาตวแปรส าคญทเกยวของกบการบรหารจดการทรพยากรน าเชงผลสมฤทธของเขอนภมพลและเขอนสรกตต และเสนอรปแบบการบรหารจดการทรพยากรทเหมาะสม

เชงผลสมฤทธการบรหารจดการทรพยากรน าในมตตางๆ พบวา การบรหารจดการในสภาวะปกต ภยแลง น าเสย และการผลกน าเคมเขอนสรกตตมผลสมฤทธสงกวาเขอนภมพล

ตวแปรส าคญทเกยวของกบการบรหารจดการทรพยากรน าเชงผลสมฤทธของเขอนภมพลและเขอนสรกตต เพอลดความขดแยงกบภาคประชาสงคม รวมท งเปนไปตามหลกวชาการ ผทมสวนเกยวของกบการบรหารจดการทรพยากรน า สภาวะปกตควรยด

พ นทรบน า อทกภยควรยดปรมาณน าระบาย ภยแลงควรยดปรมาณน าตนทน น าเสยควรยดการเตมออกซเจน และการผลกน าเคมควรยดประสทธภาพของประตระบายน าคลองลดโพธ เปนส าคญ

สวนรปแบบการบรหารจดการทรพยากรน าทเหมาะสมในสภาวะโลกรอนน น ควรมการพฒนาบงบอระเพดใหเปนแกมลงขนาดใหญเหมอนในอดต ควรเพมระบบชะลอน าในพ นทลมน าสาขา ท งลมน าสาขาของแมน าปง แมน าวง แมน ายม และแมน านาน โดยบรเวณตอนปากลมแมน าสาขา ควรสรางเขอนลกษณะเดยวกบเขอนแมปงตอนลางใหมากทสดบรเวณตอนกลางลมแมน าสาขา ควรสรางฝายคอนกรตเต ยๆ ใหมากทสด และบรเวณตอนตนลมแมน าสาขา ควรสรางฝายชะลอน าท งแบบกงถาวร และแบบชวคราว ใหมากทสด บรเวณทเปนหวยแหงของตนลมน าสาขา ควรสรางฝายชะลอน าแบบชวคราวใหมากทสดเชนกน รวมท งควรฟนฟสภาพปาบรเวณหวยแหง ใหกลบเปนสภาพปาทสมบรณ เพอชวยเกบกกน าไวในตนไม เสมอนกบเปนการสรางฝายชะลอน าส ารอง จะชวยสงเสรมใหการบรหารจดการทรพยากรน ามความยงยนตลอดไป

คาสาคญ: การบรหารจดการทรพยากรน า


61

คานา

“...ปรมาณน าในป 2549 นอยกวาป 2538 แตการบรหารจดการไมด...” (พระราชด ารสพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ เมอ 4 ธนวาคม 2549) ส าหรบเขอนภมพลกบเขอนสรกตต มพนธกจหลก 3 ประการ คอ 1) พนธกจดานการเกษตรทงเจาพระยาใหญ 2) พนธกจดานการอปโภคบรโภค 3) พนธกจดานการผลกน าเคม การบรหารจดการทรพยากรน าของไทยในภาพแบบองครวม (system approach) ไมสามารถบรรลเปาหมายตามพนธกจหลกในพ นทลมน าตางๆ ได สวนหนงเกดจากภยพบต ไมวาจะเปนอทกภย ภยแลง และ/หรอน าเสย (water pollution) โดยเฉพาะอยางยงในพ นทรบน าจากเขอนภมพลกบเขอนสรกตต ทสงผลกระทบรนแรงต งแตใตเขอนท งสอง สรางความเสยหายทางเศรษฐกจตามรายทาง ผานจงหวดนครสวรรค ชยนาท สงหบร อางทอง พระนครศรอยธยา ปทมธาน และกรงเทพมหานครกบปรมณฑล นบเปนปญหาของการบรหารจดการทรพยากรน าทยากจะหลกเลยงได จ าเปนอยางยงทตองศกษาวจยเพอคนหาแนวทางการบรหารจดการทรพยากรน าทเหมาะสม

วตถประสงค งานวจยเรองการบรหารจดการทรพยากรน า

เชงผลสมฤทธเพอการพฒนาชนบทของเขอนภมพลและเขอนสรกตต มวตถประสงคเพอ 1) ศกษาเชงผลสมฤทธ (Mini-RBM: results based management) การบรหารจดการทรพยากรน าของเขอนภมพลและเขอนสรกตต 2) ศกษาตวแปรส าคญทเกยวของกบการบรหารจดการทรพยากรน าเชงผลสมฤทธของเขอนภมพลและเขอนสรกตต 3) เสนอรปแบบการบรหารจดการทรพยากรน าทเหมาะสม กรอบแนวคดการศกษาวจย 1) กรอบการศกษาวจยขอมลทตยภม

แนวคดการประเมนผลการบรหารจดการทรพยากรน าเชงผลสมฤทธ เปนการวจยขอมลทตยภมททางหนวยงานเกบรวบรวม คอ ขอมลกรมชลประทานเปนขอมลสภาพน าของศนยประมวลวเคราะหสถานการณน า กบขอมลสถานการณน าของกลมงานสารสนเทศและพยากรณน า สวนอทกวทยา ส านกอทกวทยาและบรหารน า ขอมลกรมทรพยากรน า และขอมลของกรมพฒนาชมชน ตาม Figure 1 ตามแนวทางของกรมสวสดการและคมครองแรงงาน กระทรวงแรงงานทพฒนามาต งแต ป พ.ศ. 2547

Figure 1 Framework to assess the effectiveness of water resources management


62

อยางไรกตามการบรหารจดการทรพยากรน าเพอการพฒนาชนบทตามพนธกจหลกของกรมชลประทานทบรหารจดการทรพยากรน าของเขอน ภมพลและเขอนสรกตต เพอสงใหพ นททงเจาพระยาใหญทประกอบดวย จงหวดชยนาท สงหบร อางทอง และพระนครศรอยธยา ยอมไดอานสงสในการลด

ครวเรอนยากจนมากกวาในพ นทของลมแมน าป ง ประกอบดวย 4 จงหวด คอ เชยงใหม ล าพน ตาก และก าแพงเพชร และพ นทของลมแมน านาน ประกอบดวย 4 จงหวด คอ นาน อตรดตถ พษณโลก และพจตร ทควรจะไดอานสงสการลดครวเรอนยากจนนอยกวา ตาม Figure 2

Figure 2 The water resources management for rural development Sources: 1. Department of Water Resources. Ministry of Natural Resources and Environment 2. Department of Community Development. Ministry of Interior 3. Electricity Generating Authority of Thailand 4. Department of Irrigation, Ministry of Agriculture and Irrigation


63

2) กรอบการศกษาวจยขอมลปฐมภม แนวคดการวจยขอมลปฐมภมเปนการวจย

โดยใหผบรหารจดการทรพยากรน า กรอกแบบสอบถามทเกยวของกบการบรหารทรพยากรน าในสภาวะปกต ในสภาวะอทกภย ในสภาวะภยแลง ในสภาวะน าเสย และในการผลกน าเคม ท งน หากมองแบบองครวมการบรหารทรพยากรน าของเขอนภมพลและเขอนสรกตต

จะมผลกระทบต งแตปรมาณน าทเขาส เขอน และปรมาณน าทไหลออกจากเขอนตอเนองกนไป จนถงเขอนเจาพระยา แลวไหลลงสทะเล โดยเกดผลกระทบท งในสภาวะปกต ในสภาวะอทกภย ในสภาวะภยแลง ในสภาวะน าเสย และในการผลกน าเคม ดงรายละเอยดเสนทางการเดนของน าตาม Figure 3

Figure 3 Path associated with the occurrence of flooding, drought and wastewater Sources: 1. Department of Water Resources. Ministry of Natural Resources and Environment 2. Department of Community Development. Ministry of Interior 3. Electricity Generating Authority of Thailand 4. Department of Irrigation, Ministry of Agriculture and Irrigation

เชยงใหม (chiangmai)

ตาก (Tak) เขอนภมพล

(Bhumibol dam)

นาน (Nan)

ชยนาท (Chainat) เขอนเจาพระยา (Chao Phraya dam)

พระนครศรอยธยา (Phra Nakhon si Ayutthaya)

กรงเทพมหานครและปรมณฑล (Bangkok and Nearby area)

สมทรปราการ (Samutprakan)

นครสวรรค (Nakhonsawan)

อางทอง (Angthong)

สงหบร (Singburi)

อตรดตถ (Uttaradit) เขอนสรกตต (Sirikit dam)


64

ผลการวจยและวจารณ

ศกษาเชงผลสมฤทธการบรหารจดการทรพยากรน า ผลสมฤทธ (results) เปนผลรวมระหวางผลผลต

(outputs) กบผลลพธ (outcomes) โดยผลผลตใชประสทธภาพ (efficiency) เปนตวช วด ในขณะผลลพธใชประสทธผล (effectiveness) เปนตวช วด จากการศกษา พบวา การบรหารจดการทรพยากรน าในสภาวะปกตเขอนภมพลมผลสมฤทธ รอยละ 35.6 ในขณะทเขอนสรกตตมผลสมฤทธ รอยละ 45.4 การบรหารจดการทรพยากรน าในสภาวะอทกภยเขอนภมพลมผลสมฤทธ รอยละ 57.1 ในขณะทเขอนสรกตตมผลสมฤทธ รอยละ 67.4 การบรหารจดการทรพยากรน าในสภาวะภยแลงเขอนภมพลมผลสมฤทธ รอยละ 32.1 ในขณะทเขอนสรกตตมผลสมฤทธ รอยละ 47.4 การบรหารจดการทรพยากรน าในสภาวะน าเสยเขอนภมพลมผลสมฤทธ รอยละ 45.4 ในขณะทเขอนสรกตตมผลสมฤทธ รอยละ 54.6 และการบรหารจดการทรพยากรน าในการผลก

น าเคมมผลสมฤทธ รอยละ 32.02 ในขณะทเขอนสรกตตมผลสมฤทธ รอยละ 42.98 โดยองครวมถอวาการบรหารจดการทรพยากรน าเชงผลสมฤทธเขอนสรกตตสงกวาเขอนภมพล การพฒนาชนบท

ตาม Figure 2 การบรหารจดการทรพยากรน าเชงผลสมฤทธเพอการพฒนาชนบท เมอพนธกจหลกของปรมาณน าตนทน จากท งเขอนภมพลและเขอนสรกตต เพอน าไปใชในพ นททงเจาพระยาใหญ โดยมเขอนเจาพระยาเปนศนยรวมปรมาณน าตนทน ซงเปนพ นทของ 4 จงหวด คอ ชยนาท สงหบร อางทอง และพระนครศรอยธยา ควรทจะไดรบอานสงสในการลดจ านวนครวเรอนยากจนมากกวา 4 จงหวดในพ นทล มแมน าปง คอ เชยงใหม ล าพน ตาก และก าแพงเพชร กบ 4 จงหวดในพ นทลมแมน านาน คอ นาน อตรดตถ พษณโลก และพจตร

Figure 4 The development of rural areas to reduce the number of poor households of the Chao Phraya area, consisting of Chainat, Singburi, Angthong and Phra Nakhon Si Ayutthaya province

Sources: Center for Poverty Alleviation and Rural Development under Sufficiency Economy Philosophy, Department of Community Development in 2002-2011

0

2

4

6

8

10

12

2545 2546 2547 2548 2549 2550 2551 2552 2553 2554 2555

ชยนาท (Chainat)

สงหบร (Singburi)

อางทอง (Angthong)

พระนครศรอยธยา (Phra Nakhon Si Ayutthaya)


65

Figure 5 The development of rural areas to reduce the number of poor households of the Ping river area,

consisting of Chiang Mai, Lumpoon, Tak and Kamphaengphet province Sources: Center for Poverty Alleviation and Rural Development under Sufficiency Economy Philosophy, Department of Community Development in 2002-2011

Figure 6 The development of rural areas to reduce the number of poor households of the Nan river area,

consisting of Nan, Uttaradit, Phitsanulok and Phichit province Sources: Center for Poverty Alleviation and Rural Development under Sufficiency Economy Philosophy, Department of Community Development in 2002-2011

ตาม Figure 4, 5, 6 จะเหนไดชดเจนวาในชวง

ป พ.ศ. 2545-2549 การลดจ านวนครวเรอนยากจน 4 จงหวดของทงเจาพระยา ลดจ านวนครวเรอนยากจนไดมากกวา 4 จงหวดพ นทลมแมน าปง กบ 4 จงหวดพ นทลมแมน านาน ทเปนเชนน อาจเกดจากกรมการพฒนาชมชนเปลยนแปลงการเกบขอมลจากเดมป พ.ศ. 2545-2549 ส ารวจจากครวเรอนท งหมด สวนป พ.ศ. 2550-2554 น น การลดจ านวนครวเรอนยากจน

ลดลงคลายคลงกนท ง 3 พ นท ทกรมการพฒนาชมชนส ารวจจากครวเรอนทอาศยอยจรง ซงลดจ านวนจากเดมลงเหลอเพยงไมถง 1 ใน 3 ของครวเรอนท งหมด (กรมพฒนาชมชน, 2554) ตวแปรสาคญ

ตวแปรส าคญทสดทสามารถอธบายเชงผลสมฤทธการบรหารจดการทรพยากรน า ของการบรหารจดการ

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

2545 2546 2547 2548 2549 2550 2551 2552 2553 2554 2555

เชยงใหม (Chiang mai)

ลาพน (Lumpoon)

ตาก (Tak)

กาแพงเพชร (Kamphaengphet)

0

2

4

6

8

10

12

14

2545 2546 2547 2548 2549 2550 2551 2552 2553 2554 2555

นาน (Nan)

อตรดตถ (Uttaradit)

พษณโลก (Phitsanulok)

พจตร (Phichit)


66

ทรพยากรน าในสภาวะปกต คอ พ นทรบน า (ตร.กม.) ของการบรหารจดการทรพยากรน าในสภาวะอทกภย คอ ปรมาณน าระบาย (ลาน ลบ.ม./วน) ของการบรหารจดการทรพยากรน าในสภาวะภยแลง คอ ปรมาณน าตนทน (ลาน ลบ.ม.) ของการบรหารจดการทรพยากรน าในสภาวะน าเสย คอ การเตมออกซเจน และของการบรหารจดการทรพยากรน าในการผลกน าเคม คอ ประสทธภาพของประตระบายน าคลองลดโพธ (การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย (2554); กรมชลประทาน (2554ก และ 2554ข); กรมทรพยากรน า (2551) และทองเปลว (2546)) มวลน าทสรางมหาอทกภย พ.ศ. 2554

อทกภยป พ.ศ. 2554 มมวลน าไมมากเทาป พ.ศ. 2538 แตทสรางความเสยหายรนแรงมากกวา เนองจาก “การบรหารจดการทรพยากรน าไมด” เปนสาเหตหนงและอาจเปนสาเหตหลก คอ การคาดการณมวลน าไมถกตอง กรมอตนยมวทยาคาดการณวาป พ.ศ. 2554 มปรมาณน าฝนท งประเทศ 700,000 ลาน ลบ.ม. หากถอวาเปนมวลน าในภาคเหนอ 200,000 ลาน ลบ.ม.

ใชตวเลข ณ วนท 1 พฤศจกายน 2554 เปนจดอางอง (reference point) วเคราะหอ านาจการซมซบน า และใชปรมาณน าสงสด ณ สถาน C.2 อ าเภอเมองนครสวรรค คอ 4,900 ลบ.ม./วนาท แลววเคราะหไดวา ปรมาณน าทตกลงในภาคเหนอแยกตามพ นท มสดสวนการซบน าของลมน าปงเปน รอยละ 47.81 ลมน านานเปน รอยละ 98.48 และลมเจาพระยา (เฉพาะบงบรเพด) รอยละ 3.13 และคาดการณมวลน าทสรางอทกภยใหกบจงหวดชยนาท สงหบร อางทอง พระนครศรอยธยา ปทมธาน รวมท งกรงเทพมหานคร และปรมณฑล ดวยมวลน า 58,347 ลาน ลบ.ม. ทเปนมวลน าสวนใหญไมสามารถควบคมได ถง 34,064 ลาน ลบ.ม. คดเปนรอยละ 158.38 สวนลมน าปงจากเขอนภมพลลงมาเปนมวลน าทสรางอทกภย จ านวน 2,759 ลาน ลบ.ม. คดเปนรอยละ 4.73 ในขณะทลมน านานมมวลน า จ านวน 18,614 ลาน ลบ.ม. คดเปนรอยละ 31.90 สรางอทกภยใหกบจงหวดอตรดตถ พษณโลก พจตร และนครสวรรค (Table 1) (กรมชลประทาน, 2554ก และ 2554ข)

Table 1 The predicted mass of water caused water flood by river basin

River Water Volume (Mm3)

Faction (Percentage)

Ping 2,759 34.73 Nan 18,614 31.90 Chao Phraya 2,910 34.99 Etc 34,064 58.38 Total 58,347 100.00

Sources: The Water Analysis Center and The Water Situation Analysis Center, Ministry of Agriculture and Irrigation in the period January 1 - December 31, 2011

แนวทางการบรหารจดการทรพยากรน าทเหมาะสม

รปแบบการบรหารจดการทรพยากรน า ทเหมาะสมในสภาวะโลกรอนน น ควรมการพฒนาบงบอระเพดใหเปนแกมลงขนาดใหญเหมอนในอดต

ควรเพมระบบชะลอน าในพ นทลมน าสาขาท งลมน าสาขาของแมน าปง แมน าวง แมน ายม และแมน านาน โดยบรเวณตอนปากลมแมน าสาขา ควรสรางเขอนลกษณะเดยวกบเขอนแมปงตอนลางใหมากทสด


67

บร เวณตอนกลางลมแมน าสาขา ควรสรางฝายคอนกรตเต ยๆ ใหมากทสด และบรเวณตอนตนลมแมน าสาขา ควรสรางฝายชะลอน าท งแบบกงถาวร และแบบชวคราวใหมากทสด บรเวณทเปนหวยแหงของตนลมน าสาขา ควรสรางฝายชะลอน าแบบชวคราวใหมากทสดเชนกน รวมท งควรฟนฟสภาพปาบรเวณหวยแหงใหกลบเปนสภาพปาทสมบรณ เพอชวยเกบกกน าไวในตนไม เสมอนกบเปนการสรางฝายชะลอน าส ารอง จะชวยสงเสรมใหการบรหารจดการทรพยากรน ามความยงยนตลอดไป

การวจยน ควรจะสมบรณกวาน หากไมมขอจ ากดดานขอมลทตยภมบางสวน ดวยเปนขอจ ากดของการบรหารจดการขอมลของหนวยงาน ไมวาจะเปนขอมลของกรมชลประทาน ขอมลของกรมทรพยากรน า ขอมลของการไฟฟาฝายผลต และขอมลของกรมพฒนาชมชน กลาวคอ การบรหารจดการทรพยากรน าเพอการพฒนาชนบทของเขอนภมพลและเขอนสรกตต สามารถตอบโจทยมตการบรหารจดการทรพยากรน า ท งมตการบรหารจดการทรพยากรน าในสภาวะปกต การบรหารจดการทรพยากรน าในสภาวะอทกภย การบรหารจดการทรพยากรน าในสภาวะภยแลง การบรหารจดการทรพยากรน าในสภาวะน าเสย และการบรหารจดการทรพยากรน าในการผลกน าเคม ขอมลทตยภมทเกบไวบางสวนไมสามารถเรยกขอมล ณ วนทตองการได ท าใหการอธบายผลการบรหารจดการทรพยากรน าในมตตางๆ ขาดความสมบรณ ทเปนเชนน เพราะผวจยไมสามารถรลวงหนาไดวามตการบรหารจดการทรพยากรน าตางๆ จะเกดข นเมอใด หากสามารถรไดจะสามารถเกบรวบรวมขอมลทตยภมได

ในการคาดการณมวลน าทใชตวเลขของกรมอตนยมวทยา ทคาดวาป พ.ศ. 2554 ปรมาณมวลน าทตกในพ นทประเทศไทยเปน 700,000 ลาน ลบ.ม. หากมวลน าฝนทตกลงในเขตพ นทภาคเหนอเปน

200,000 ลาน ลบ.ม. จะเปนขอมลมวลน าเหนอทสรางมหาอทกภย ต งแตจงหวดนครสวรรคลงไปจนถงกรงเทพมหานครและปรมณฑล เพยง 58,347 ลาน ลบ.ม.

สรปผลการวจย

การบรหารจดการทรพยากรน าเชงผลสมฤทธ

เพอการพฒนาชนบทของเขอนภมพลและเขอนสรกตต พบวา เขอนสรกตตมการบรหารจดการทรพยากรน าเพอการพฒนาชนบทสงกวาเขอนภมพล ท งมตการบรหารจดการทรพยากรน าในสภาวะปกต การบรหารจดการทรพยากรน าในสภาวะอทกภย การบรหารจดการทรพยากรน าในสภาวะภยแลง การบรหารจดการทรพยากรน าในสภาวะน าเสย และการบรหารจดการทรพยากรน าในการผลกน าเคม ท งน จะมเฉพาะการบรหารจดการทรพยากรน าในสภาวะอทกภยเทาน น ทเขอนภมพลมการสบกลบน าโดยเขอนแมปงตอนลาง ท าใหชวยบรรเทาอทกภยในชวงจงหวดตากและก าแพงเพชร ไดบางแมจะเลกนอยกตาม


ผวจยขอขอบพระคณผชวยศาสตราจารย ดร.พหล ศกดคะทศน ศาสตราจารย ดร.อนรกษ ปญญานวฒน อาจารย ดร.วรศกด ปกต และผชวยศาสตราจารย ดร.รตนา โพธสวรรณ ทไดใหขอแนะน าทในการท าวจยในคร งน จนส าเรจลลวงไปดวยด และขอขอบพระคณ การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณการ เกษตร กรมทรพยากรน า กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และกรมพฒนาชมชน กระทรวงมหาดไทย ทไดอนเคราะหขอมลทตยภมเพอน ามาใชในการวจยคร งน


68

เอกสารอางอง การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย. 2554. ปรมาณ

การผลตกระแสไฟฟาในชวง 6 เดอน (มกราคม-มถนายน 2554). การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย, กรงเทพฯ.

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณการเกษตร. 2554ก. ศนยประมวลวเคราะหสภาพน า ณ วนท 1 มกราคม 2554-31 ธนวาคม 2554. กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณการเกษตร, กรงเทพฯ.

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณการเกษตร. 2554ข. ศนยประมวลวเคราะหสถานการณน า ณ วนท 1 มนาคม 2554-31 ตลาคม 2554. กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณการเกษตร, กรงเทพฯ.

กรมทรพยากรน า กระทรวงทรพยากรน า. 2551. พ นทลมน าสาขาของประเทศไทย. กรมทรพยากรน า กระทรวงทรพยากรน า, กรงเทพฯ.

กรมพฒนาชมชน กระทรวงมหาดไทย. 2554. ศนยอานวยการขจดความยากจนและพฒนาชนบทตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยง กรมพฒนาชมชน ป 2545-2554. กรมพฒนาชมชน กระทรวงมหาดไทย, กรงเทพฯ.

ทองเปลว กองจนทร. 2546. ขบวนการตดสนใจแบบหลายเกณฑเพอการจดสรรน าจากระบบอางเกบน า: กรณศกษาในลมน ามลตอนบน. วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑต. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, กรงเทพฯ.

69

การเตรยมตนฉบบ

วารสารวจยและสงเสรมวชาการเกษตร เปนวารสารราย 4 เดอน ก าหนดออกปละ 3 ฉบบ โดยเรมฉบบท 1 ในเดอนตลาคม มจดประสงคหลกเพอเผยแพรผลงานวจยของมหาวทยาลยแมโจ และองคกรทเกยวของกบการพฒนาการเกษตรทวประเทศ เรองทจะตพมพในวารสาร นอกจากบทความวจยแลว บทความทางวชาการอนๆ ทเปนการแสดงความคดใหม หรอสมมตฐานใหมทมหลกฐานอางอง หรอเปนการแสดงความคดเหนอยางกวางขวางหรอลกซงในสาขาวชาการใดสาขาวชาการหนงทเกยวของกบการเกษตร หรอเปนการรวบรวมขอมลจากแหลงตางๆ กมสทธไดรบการพจารณาใหลงตพมพไดเชนเดยวกน การเตรยมตนฉบบ 1. ตนฉบบ ตพมพบทความทงภาษาไทยและภาษาองกฤษ ในกรณทบทความเปนภาษาองกฤษ ตองมชอเรอง ชอผแตง ชอหนวยงาน และบทคดยอเปนภาษาไทย ยกเวนผแตงนนเปนชาวตางชาต การพมพใชตวอกษร Browallia New ในสวนของหวขอเรอง ขนาดตวอกษร 16 ตวหนา และในสวนของเนอหา ขนาดตวอกษร 15 ตวปรกต พมพหนาเดยวในกระดาษขนาด A4 เวนขอบทง 4 ดาน 1 นว (2.5 ซม.) พรอมระบเลขหนา ความยาวของเนอเรอง รวมรปภาพ ตาราง และเอกสารอางองตองไมเกน 10 หนา

2. ชอเรอง (Title) ตองมทงภาษาไทยและภาษาองกฤษ ควรกระชบและตรงกบเนอเรอง ขนาดตวอกษร 18 ตวหนา 3. ชอผแตง (Authors) และสถานทตดตอ (Address) ตองมชอเตม-นามสกลเตมทงภาษาไทยและภาษาองกฤษ ขนาดตวอกษร 15 ตวหนา และระบหนวยงานหรอสถาบนทสงกด ของผแตงหลกและผแตงรวมทกคน พรอมทงหมายเลขโทรศพท/โทรสาร ทสามารถตดตอได และ E-mail address ของผแตงหลกไวดวย ขนาดตวอกษร 12 ตวปรกต

4. บทคดยอ (Abstract) บทความวจย/บทความทางวชาการอนๆ จะตองมบทคดยอทงภาษาไทยและภาษาองกฤษ ความยาวไมเกน 15 บรรทด โดยเขยนใหกะทดรด ตรงประเดน และใหสาระส าคญ

5. ค าส าคญ (Key words) ตองมค าส าคญทงภาษาไทย และภาษาองกฤษไวทายบทคดยอของแตละภาษา อยางละไมเกน 5 ค า 6. เนอเรอง (Text)

(1) ค าน า (Introduction) อธบายความส าคญของปญหาและวตถประสงคของการวจย อาจรวมการตรวจเอกสาร (Literature review) เขาไวดวย ในการอางองเอกสารใหเขยนชอผแตง และปทตพมพ อยในวงเลบเดยวกน หรอเขยนชอผแตง แลวเขยนปทตพมพ ไวในวงเลบแลวแตกรณ ทงภาษาไทยและภาษาองกฤษ ดงน “..........โรคใบหงกมพบทวไปในประเทศบงคลาเทศ จน อนเดย อนโดนเซย ญปน มาเลเซย ฟลปปนส ศรลงกา ไตหวน ไทย (Boccardo and Milne, 1984; Ling et al., 1978) ในประเทศไทยนน นอกจากกอความเสยหายกบขาวปลกทงชนด Japonica และ Indica (Oryza sativa) พนธตางๆ แลว ทวช (2544) ยงพบวา ท าความเสยหายไดกบขาวไรและขาวปาตางๆ..........”

(2) อปกรณและวธการ (Materials and Methods) อธบายเครองมอ พรอมระบวธการวจย วธการเกบขอมล ระยะเวลาและปทท าการวจย รวมทงวธการวเคราะหขอมล ใหบรรยายโดยสรปและไมจ าเปนตองระบวธการทเปนทรกนทวไป

(3) ผลการวจย (Results) ไมจ าเปนตองแสดงวธการวเคราะหทางสถต แตใหเสนอในรปของตาราง และรปภาพโดยสรปหลงจากวเคราะหทางสถตแลว ทงน ค าอธบายและรายละเอยดตางๆ ของตารางและรปภาพ ตองเปนภาษาองกฤษเทานน โดยมความชดเจน กะทดรด และมหมายเลขก ากบดานลางของรปภาพ และเมออางถงในเนอหาใหใชเปนค าวา Table และ Figure

(4) การวจารณผล (Discussion) การสรปผล (Conclusion) และการใหขอเสนอแนะ (Suggestion) ควรวจารณผลการวจยพรอมทงสรปประเดน และสาระส าคญของงานวจย หรอใหขอเสนอแนะบนพนฐานของผลการวจย

หมายเหต: หนวยวดตามระบบตางๆ ใหใชตวยอตามมาตรฐานในการเขยนทก าหนดไว เชน เซนตเมตร = ซม. ตารางเมตร = ตร.ม. มลลกรมตอกโลกรม = มก./กก. แตถาเปนหนวยวดทมพยางคเดยวใหใชค าเตมตามปรกต เชน เมตร กรม ลตร

7. กตตกรรมประกาศ (Acknowledgement) เพอแสดงความขอบคณแกผใหทนวจย หรอผทไดใหความชวยเหลอในการวจย 8. เอกสารอางอง (Reference) รายชอเอกสารทใชเปนหลกในการคนควาวจยและมการอางถงในเนอหา โดยจดเรยงล าดบตามตวอกษร น าโดยกลมเอกสารภาษาไทยแลวตามดวยกลมเอกสารภาษาองกฤษ ตามค าแนะน าวธการเขยน ดงน

70

การเขยนเอกสารอางอง

1. บทความจากวารสารวชาการมาตรฐาน 1.1 ผเขยนคนเดยวหรอหลายคน

ชอผเขยน (Authors). ปทตพมพ (Year). ชอบทความ (Title). ชอวารสาร (Name of Journal). ปทของวารสาร (Volume) (เลมท Issue number): หนา (Pages).

หทยพฒน คอยประเสรฐ และปนดดา นรนาทล าพงศ. 2547. แนวทางการตรวจประเมนส าหรบการใชลวดอารกในการพน เคลอบเหลกกลาไรสนมดวยวธอารกไฟฟา. ว.สงขลานครนทร. 27(1): 91-100.

Nadeem, M.Y. and M. Ibrahim. 2002. Phosphorus management in wheat-rice cropping system. Pak. J. Soil Sci. 21(4): 21-23.

Chowdhury, M.A.H., R. Begum, M.R. Kabit and H.M. Zakir. 2002. Plant and animal residue decomposition and transformation of S and P in soil. Pak. J. Bio. Sci. 5: 736-739.

2. หนงสอ 2.1 ผเขยนคนเดยวหรอหลายคน

ชอผเขยน (Authors). ปทตพมพ (Year). ชอหนงสอ (Name of book). ส านกพมพ (Publisher), ชอเมอง (City). จ านวนหนาของหนงสอ (Pages).

สรนทร ปยะโชคณากล. 2543. พนธวศวกรรมเบองตน. ส านกพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตร, กรงเทพฯ. 256 น. Aksornkoae, S. 1999. Ecology and management of mangroves. Kasetsart University Press, Bangkok. 198 p. Rajeshwar, K. and J.G. Ibanez. 1997. Environmental electrochemistry. Academic Press, San Diego. 327 p.

2.2 บทหนงในหนงสอ ชอผเขยน (Authors). ปทตพมพ (Year). ชอเรอง (Title). ชอบรรณาธการ (Editors) ชอหนงสอ (Name of book). ส านกพมพ

(Publisher), ชอเมอง (City). เลขทหนาทอางอง (Pages). Hill, S.E. 1996. Emultions. In: Hall, G.M. (ed.) Methods of testing protein functionality. Chapman & Hall, London.

pp.153-185. Jacober, L.F. and A.G. Rand. 1982. Biochemical of seafood. In: Martin, R.E., G.J. Flick, C.E. Hebard and D.R. Ward

(eds.) Chemistry and biochemistry of marine food products. AVI Inc, Westport. pp. 347-365.

2.3 หนงสอทมบรรณาธการ ผรวบรวม หรอประธานเปนผแตง ชอบรรณาธการ (Editors). ปทตพมพ (Year). ชอหนงสอ (Name of book). ส านกพมพ (Publisher), ชอเมอง (City).

จ านวนหนาของหนงสอ (Pages). กอชย โตศรโชค บรรณาธการ. 2537. การรกษาดวยสมนไพร. มายกส านกพมพ, กรงเทพฯ. 172 น. Byrappa, K. and M. Yoshimura (eds.) 2001. Handbook of hydrothermal technology. Noyes Publication, New

Jersey. 854 p.

3. เอกสารอนๆ 3.1 วทยานพนธ

ชอผเขยน (Authors). ปทตพมพ (Year). ชอเรอง (Title). วทยานพนธ (Thesis). มหาวทยาลย (University), ชอเมอง (City). ประเชญ สรอยทองค า. 2530. การสกดแยกสารแทนนนจากเปลอกไมโกงกางเพอใชในการฟอกหนงชนดฟอกทบ.

วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวนศาสตร. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, กรงเทพฯ. Bunpavichit, S. 1979. Taxonomy of fidder crabs in Thailand. M.S. Thesis. Chulalongkorn University,

Bangkok.

71

3.2 บทความในเอกสารการประชมวชาการ ชอผเขยน (Authors). ปทตพมพ (Year). ชอเรอง (Title). ชอรายงานประชมวชาการ (Name of Proceeding). ชอเมอง

(City), ชอประเทศ (Country), วนเดอนป (Date). เลขทหนาทอางอง (Pages). กมลรฐ อนทรทศน กษตธร ภภราดย และวนด กรชอนนต. 2548. Telecenter: ยทธศาสตรแหงการกระจายโอกาส การ

เขาถงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสารเพอการพฒนาชนบท. รายงานการประชมทางวชาการมหาวทยาลยแมโจ. เชยงใหม, 19-20 พฤษภาคม 2548. น. 423-432.

Friedrich, R. and T. Marheineke. 1994. Life cycle analysis of electricity system: methods and results. Proceedings of an IAEA advisory group meeting/workshop. China, Oct. 4-7, 1994. pp. 67-75.

3.3 รายงานผลการวจย ชอผเขยน (Authors). ปทตพมพ (Year). ชอเรอง (Title). ชอรายงาน (Name of Report). ชอหนวยงาน (Organization),

ชอเมอง (City). จ านวนหนาของรายงาน (Pages). พรพนธ ภพรอมพนธ ขนษฐา ดวงสงค และรฐพล ศรบวเผอน. 2544. การตรวจหาลายพมพดเอนเอของกลวยไม

ไทยสกลแวนดาฟามย. รายงานผลการวจย. มหาวทยาลยแมโจ, เชยงใหม. 62 น. Nipon Theraumpon. 2003. Automatic classification of white blood cells in bone marrow images. Chiangmai

University, Chiangmai. 74 p.

3.4 บทความจากนตยสาร ชอผเขยนบทความ (Authors). ปทตพมพ (Year). ชอบทความ (Title). ชอนตยสาร (Magazine). ปทของนตยสาร

(Volume) (เลมท Issue number): เลขทหนาทอางอง (Pages). น าชย ทนผล. 2543. การพฒนาธรกจการทองเทยวเชงนเวศในชมชนปาบานโปง อ าเภอสนทราย จงหวดเชยงใหม.

นตยสารการทองเทยว. 21(1): 44-54.

3.5 บทความจากหนงสอพมพ ชอผเขยนบทความ (Authors). ปทตพมพ (Year). ชอบทความ (Title). ชอหนงสอพมพ (Newspaper). (วนเดอนป Date):

เลขทหนาทอางอง (Pages). สมศกด มานะไพศาล. 2549. เกษตรกรไทยในอนาคต. ไทยรฐ. (10 มกราคม 2549): 7.

4. แหลงขอมลอเลคทรอนกส Journal article, Monograph, Homepage/Web site, Part of homepage/Web site, Database (Open/Closed

database), Part of database ใหใชขอมลขางตน (ขอ 1-ขอ 3) และใหเพมขอมล ดงตอไปน Supplier/Database name (Database identifier or number)/Item or accession number [Access date].

ฐานตย เมธยานนท นวต พรยะรงโรจน และสมชาต โสภณรณฤทธ. 2547. เตาเผาไหมวอรเทค-ฟลอไดซเบดแบบสองหองเผาไหมส าหรบเชอเพลงแกลบ. ว.สงขลานครนทร. 26(6): 875-893. สบคนจากhttp://www2.psu.ac.th/PresidentOffice/EduService/Journal/Firstpage.htm [22 กนยายน 2548].

National Economic and Social Development Board (NESDB). 2001. Input-output tables of Thailand. Available from: http://www.nesdb.go.th [2001 August 8].

Singh, M. and R.P. Singh. 2001. Siderophore producing bacteria-as potential biocontrol agents of mushroom disease. Available from: http://www.uio.no/conferences June2000.htm# Samuels

[2001 July 3].

http://www2.psu.ac.th/PresidentOffice/EduService/Journal/Firstpage.htm

http://www.nesdb.go.th/

http://www.uio.no/conferences

72

Guide for Authors

Manuscripts submitted for publication should be of high academic merit and are accepted on condition that they are contributed solely to the Journal of Agricultural Research and Extension. Manuscripts, parts of which have been previously published in conference proceedings, may be accepted if they contain additional material not previously published and not currently under consideration for publication elsewhere.

Submission of a multi-authored manuscript implies the consent of all the participating authors. All manuscripts considered for publication will be peer-reviewed by independent referees.

Submission checklist Manuscript submission must include title page, abstract, key words, text, tables, figures,

acknowledgments, reference list and appendices (if necessary). The title page of this file should include the title of the article, full names, official name and affiliations of all authors, E-mail address, telephone and fax numbers and full postal address of the corresponding author.

Preparation and Submission of Manuscripts Authors submitting manuscripts for consideration for publication should follow the following

guidelines. 1. Manuscript texts must be written using high-quality language. For non-native English

language authors, the article should be proof-read by a language specialist before it is sent to Journal. 2. Manuscript texts should not exceed than 10 pages and the combined number of figures and

tables. The inclusion of more figures and tables will reduce the word allowance, and vice versa. 3. The manuscript text and tables should be created using Microsoft Word. 4. Manuscript texts should be prepared single column, with sufficient margins (1.0 inch) for

editorial and proof-reader’s marks. 12 pt Times New Roman font should be used throughout and all pages numbered consecutively.

5. Abstracts should not exceed than 200 words. About 5 keywords should also be provided. 6. All measures in the text should be reported in abbreviation 7. Tables and figures should each be numbered consecutively. 8. Acknowledgments should be as brief as possible, in a separate section before the references,

not in the text or as footnotes. 9. Citations of published literature in the text should be given in the form of author and year in

parentheses; (Hoffmann et al., 2001), or, if the name forms part of a sentence, it should be followed by the year in parenthesis; Hoffmann et al. (2001). All references mentioned in the reference list must be cited in the text, and vice versa. The references section at the end of the manuscript should list all and only the references cited in the text in alphabetical order of the first author’s surname. The following are examples of reference writing.

Reference to a journal article: Chowdhury, M.A.H., R. Begum, M.R. Kabit and H.M. Zakir. 2002. Plant and animal residue

decomposition and transformation of S and P in soil. Pak. J. Bio. Sci. 5: 736-739.

Reference to article or abstract in a conference proceedings: Friedrich, R. and T. Marheineke. 1994. Life cycle analysis of electricity system: methods and results.

Proceedings of an IAEA advisory group meeting/workshop. China, Oct. 4-7, 1994. pp. 67-75.

Reference to a book: Rajeshwar, K. and J.G. Ibanez. 1997. Environmental electrochemistry. Academic Press, San Diego.

327 p.

Reference to an edited book: Hill, S.E. 1996. Emultions. In: Hall, G.M. (ed.) Methods of testing protein functionality. Chapman &

Hall, London. pp. 153-185.

Reference to an electronic data source (used only when unavoidable): Supplier/Database name (Database identifier or number)/Item or accession number [Access date] should be included National Economic and Social Development Board (NESDB). 2001. Input-output tables of Thailand.

Available from: http://www.nesdb.go.th [2001 August 8].

10. Submission of manuscript includes 3 copies in which one of them must conform to the format of the Journal of Agricultural Research and Extension. The other must be submitted without the author’s name and office with diskette/CD and cover letter to the editor. All should be directed to the editor at the address given.

http://www.nesdb.go.th/

73

การสงตนฉบบ การตรวจสอบเบองตน และการแกไข

1) สงตนฉบบ 3 ชด โดย 1 ชด ใหมรายละเอยดครบตรงตามค าแนะน าในการเตรยมตนฉบบ และอก 2 ชด ไมตองพมพชอเจาของบทความและสถานทท างาน พรอมแผนบนทกขอมล (Diskette/CD) และหนงสอน าสงถงบรรณาธการ โดยน าสงดวยตนเอง/ทางไปรษณย/E-mail มายงบรรณาธการวารสารวจยฯ ตามทอยทไดระบไว 2) กองบรรณาธการจะพจารณาบทความในเบองตน ในกรณทตองแกไขจะแจงใหเจาของบทความท าการแกไขกอนน าสงตอใหผทรงคณวฒพจารณาในล าดบตอไป ส าหรบบทความทไมไดรบการพจารณาใหด าเนนการตอจะสงตนฉบบและแผนบนทกขอมลคนใหเจาของบทความ 3) บทความทไดรบการพจารณาจากกองบรรณาธการใหด าเนนการตอ จะไดรบการตรวจสอบทางวชาการจากผทรงคณวฒทเชยวชาญในสาขาทเกยวของกบบทความนนๆ และบทความทไดรบการพจารณาใหตพมพ กองบรรณาธการจะสงขอคดเหนและขอเสนอแนะจากผทรงคณวฒ พรอมทงตนฉบบและแผนบนทกข อมลคนใหเจาของบทความปรบปรงแกไข 4) เมอบทความไดรบการตพมพเรยบรอยแลว กองบรรณาธการจะจดสงวารสารฯ ใหเจาของบทความ จ านวน 2 เลม

Monitoring of Drought Stress on Split Root Longan Trees

under Different Irrigations Methods using Thermal Imaging

Winai Wiriya-Alongkron, Tanachai Pankasemsuk,

Somchai Ongprasert and Wolfram Spreer 1-13

Influence of Indolebutyric Acid on Brassica chinensis Seedling

Growth Growing in Endosulfan-sulfate Contaminated Sand

Khanitta Somtrakoon and Maleeya Kruatrachue 14-24 Toxicity of Glyphosate Contamination in Soil and Plant Residues

on Cucumber Seedling Growth

Waraporn Chouychai, Nanthaporn Thummatoon

and Khanitta Somtrakoon 25-32

Anti-viral Potential of Rhinacanthus nasutus (L.) Kurz Crude Extracts

on Porcine Reproductive and Respiratory Syndrome Virus Infection

in MARC-145 Cells

Sopitha Chuaychu, Chuleerat Banchonglikitkul, Tanwarat Kajsongkram,

Rungthip Kawaree and Wasin Charerntantanakul 33-43

The Use of Lactic Acid Solution to Reduce Microbial Contamination

in Beef Cattle

Tossapon Boondireak, Sompong Sruamsiri, Sakon Kaicom

and Tonglian Buwjoom 44-50

The Production Factors in Pesticide-free Vegetables Management

at Saluang-Khilek Community, Mae Rim District, Chiang Mai

Samart Jaitae 51-58

Results Based Water Resources Management for Rural Development

of Bhumibol and Sirikit Dams in Thailand

Srisurin jumpa, Phahol Sakkatat, Weerasak Prokati,

Anurak Punyanuwat and Rattana Pothisuwan 59-68

JOURNAL OF

Office of Agricultural Research & Extension Maejo University

Vol. 30 No.1 October 2012 – January 2013 ISSN 0125-8850

AGRICULTURAL RESEARCH AND EXTENSION

วารสารวิจัยและส่งเสริมวิชาการเกษตรmitij.mju.ac.th/journal/mju_journal_2556_30_1.pdf ·...

Documents