กลุ่มงานสูตินรีเวชกรรม · 2018-05-10 ·...

ผลงานวชาการ โรงพยาบาลโพธาราม ป 2553

155

กลมงานสตนรเวชกรรม

ชอผลงาน หนา ประสทธผลของโครงการสงเสรมการเลยงลกดวยนมแมแกมารดา

ในเขตอ าเภอโพธาราม จงหวดราชบร 156

ผลของการใชคมอสงเสรมการเลยงลกดวยนมแมตอความรและความพงพอใจ ของหญงตงครรภ โรงพยาบาลโพธาราม ป 2553

167

ผลการแกไขปญหาหวนมสนในมารดาตอการเลยงลกดวยนมแม หอผปวยสตนรเวชกรรม

178

การพฒนารปแบบการดแลหญงตงครรภทตดเชอเอชไอว งานฝากครรภ โรงพยาบาลโพธาราม

185

การพฒนารปแบบการดแลในระยะท 3 ของการคลอดรวมกบการใชยากระตน การหดรดตวของมดลกและการประคบเยน เพอปองกนและลดภาวะตกเลอดหลงคลอดในระยะแรก งานหองคลอด

191

ประสทธผลของโครงการสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม แกมารดาในเขตอ าเภอโพธาราม จงหวดราชบร

Effectiveness of Breastfeeding Promotion Project to Mother at Photharam District, Ratchaburi Province


156

พงษพจน ธรานนตชย พ.บ.,

บทคดยอ

วตถประสงค: 1. เพอศกษาถงประสทธผลของโครงการสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม แกมารดาในเขตอ าเภอ โพธาราม จงหวดราชบร 2. เพอศกษาเปรยบเทยบคะแนนเฉลยความร และทศนคตเกยวกบการเลยงลกดวยนมแมของมารดา ในเขตอ าเภอ

โพธาราม จงหวดราชบร ระหวางกอนและหลงการทดลอง ในกลมทดลองและกลมควบคม

การวจยครงน เปนการวจยกงทดลอง (Quasi – Experimental Research) กลมตวอยางคอ มารดาทมารบบรการฝากครรภ โรงพยาบาลโพธาราม และสมครใจเขารวมโครงการ จ านวน 80 คน ระยะเวลาการด าเนนโครงการระหวางเดอน กนยายน 2550 – สงหาคม 255เครองมอทใชในการวจยครงนประกอบดวยแบบสอบถามขอมลทวไป ความรและทศนคตเกยวกบการเลยงลกดวยนมแม และแบบสอบถามเพอตดตาม ปญหา อปสรรคจากการเลยงลกดวยนมแมทผวจยสรางขน จากนนวเคราะหประมวลผลดวยโปรแกรมส าเรจรปส าหรบการวจยทางสงคมศาสตร สถตทใชในการวเคราะห ไดแก การแจกแจงความถ ดวยคาจ านวน รอยละ คาเฉลยเลขคณต สวนเบยงเบนมาตรฐาน สถต T – test และ Paired - t – test

จากการศกษาครงน กอนการทดลอง พบวา กลมตวอยาง ทงในกลมทดลองและควบคม มคะแนนเฉลยความรและทศนคตเกยวกบการเลยงลกดวยนมแมใกลเคยงกน และเมอเปรยบเทยบคะแนนเฉลยความรและทศนคตเกยวกบการเลยงลกดวยนมแมหลงการทดลอง ระหวาง 2 กลม พบวา กลมทดลอง มคะแนนเฉลยความรและทศนคตเกยวกบการเลยงลกดวยนมแมสงกวากลมควบคม แตเปนความแตกตางอยาง ไมมนยส าคญทางสถต นอกจากนพบวา มารดากลมทดลองเลยงลกดวยนมแม นาน 6 เดอนขนไป มจ านวนมากกวากลมควบคม คดเปนรอยละ 27.5 ซงยงไมบรรลเปาหมายตามนโยบายของประเทศ ทตองการใหมารดาเลยงลกดวยนมแม นาน 6 เดอน เพมขนเปน รอยละ 30 ทงนผวจยและเจาหนาทโรงพยาบาลโพธารามทกคน ตางไมทอถอยตอปญหาและอปสรรค หากจะน าผลจากการศกษาทไดรบมาปรบปรงหาแนวทาง และพฒนากจกรรมสงเสรมการเลยงลกดวยนมแมอยางยงยนตอไป สรปไดวา จากการศกษาครงนท าใหทราบวาการทจะเพมระยะเวลาเลยงลกดวยนมแมนาน 6 เดอนขนไป เปนเรองทไมสามารถท าใหเกดขนไดงายๆ ซงผวจยและเจาหนาทโรงพยาบาลโพธารามทกคน ตางไมทอถอยตอปญหาและอปสรรค หากจะน าผลจากการศกษาทไดรบมาปรบปรงหาแนวทาง และพฒนากจกรรมสงเสรมการเลยงลกดวยนมแมอยางยงยนตอไป ค ำส ำคญ: การเลยงลกดวยนมแม ประสทธผลของโครงการ

ชอผลงาน: ประสทธผลของโครงการสงเสรมการเลยงลกดวยนมแมแกมารดาในเขตอ าเภอโพธาราม จงหวดราชบร Effectiveness of Breastfeeding Promotion Project to Mother at Photharam District, Ratchaburi Province

ผวจย : พงษพจน ธรานนตชย พ.บ. บทน า

เปนททราบกนดวา ไมมนมใดๆดเทานมแมได ทงในเรองของภมคมกน สายใยรก และ สายสมพนธในครอบครว มหลกฐานเชงประจกษทางการแพทยยนยนการเลยงลกดวยนมแมมผลดตอการพฒนาดาน การเรยนร และเชาวปญญาเมอเทยบกบการเลยงลกดวยนมผสม นอกจากนยงมหลกฐานยนยนผล ตอสายสมพนธของแมทมตอลก มผลใหแมผกพน โอบกอดและจบลก และแสดงความหวงใยลกมากกวา สายสมพนธนมผลตอพนฐานทางอารมณและจตใจของลก 1 อาจกลาวไดวานมแมเปน


157

จดเรมตนส าคญของการพฒนาลกรก การเลยงลกดวยนมแม ไมใชเพยงแคเปนอาหารส าคญทชวยใหลกเตบโต ลดโอกาส การไมสบาย ลดโอกาสการเปนโรคภมแพ และ ชวยใหสมองลกแขงแรงซงนมผสมไมสามารถใหคณคาไดเทานมแม การเลยงลกดวยนมแมเปนกระบวนการพฒนาสมองและสงเสรมพฒนาการลกรกทวเศษสด เพราะกระบวนการโอบอม และโตตอบระหวางแมและลก ขณะลกดดนมจากอกแม จะปพนฐานส าคญของกระบวนการเรยนร และตอบสนองตอสงเราอยางเหมาะสม ในเดก

การเลยงลกดวยนมแมจะไดผลสงสดคอใหเดกกนนมแมอยางเดยว 6 เดอน หลงจากนนจงใหนมแมรวมกบน าและอาหารอนทเหมาะกบวยจนกระทงลกอาย 2 ป หรอนานกวานน ตามขอแนะน าขององคการอนามยโลกรวมกบองคการยนเซฟซงไดจากการรวบรวมผลวจยจากประเทศตางๆ และสรปเปนขอแนะน าในคมอการใหอาหารทารก (Global Strategy of Infant and Young Child Feeding) 2

ประเทศไทยก าหนดให "เรองการสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม" เปนงานส าคญล าดบตน ในแผนนโยบายสาธารณสข อาหารและโภชนาการ แหงชาต ตงแตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 4 (2520-2524) และเรมมการรณรงคการเลยงลกดวยนมแมอยางจรงจงมาตงแตพ.ศ. 2525 ผานมา 25 ป แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 9 (2545-2549) ตงเปาไววา อตราการเลยงลกดวยนมแมอยางเดยวภายในหกเดอนแรก ควรจะได 30% แตจากผลส ารวจในป 2546 อตราเดกทไดกนนมแมนาน 4 เดอน มแค 13.8%3

โรงพยาบาลโพธารามเปนโรงพยาบาลหนงของประเทศไทย ท สนบสนนการเลยงลกดวยนมแม ตามนโยบายกระทรวงสาธารณสขมาโดยตลอด และผานการประเมนด าเนนงานโรงพยาบาลสายสมพนธแม – ลก เมอ 5 กนยายน พ.ศ. 2549 นอกจากนยงไดมการด าเนนงานโดยการจดกจกรรมตางๆทเปนการสนบสนนการเลยงลกดวยนมแม และสอดคลองกบบนได 10 ขน สความส าเรจในการเลยงลกดวยนมแม จากการส ารวจการเลยงลกดวยนมแมในเขตอ าเภอโพธาราม จงหวดราชบร พ.ศ.2549 พบวา มารดาทมารบบรการในเขตอ าเภอโพธาราม เลยงลกดวยนมแม 6 เดอนขนไป รอยละ11.96 ระยะเวลาเลยงลกดวยนมแมเฉลย 3.90 เดอน ระยะเวลาเลยงลกดวยนมแมนอยทสด คอไมไดเลยงเลย ระยะเวลาเลยงลกดวยนมแมนานทสด 36 เดอน4

จากสถานการณและขอมลตางๆ ท าให ผวจยและคณะงานมความสนใจทจะศกษาถงประสทธผลของโครงการสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม แกมารดาในเขตอ าเภอโพธาราม จงหวดราชบร

วตถประสงค 1. เพอศกษาถงประสทธผลของโครงการสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม แกมารดาในเขตอ าเภอโพธาราม จงหวด

ราชบร 2. เพอศกษาเปรยบเทยบคะแนนเฉลยความร และทศนคตเกยวกบการเลยงลกดวยนมแม ของมารดาในเขตอ าเภอโพ

ธาราม จงหวดราชบร ระหวางกอนและหลงการทดลอง ในกลมทดลองและกลมควบคม วธการศกษา

การศกษาครงน มงศกษาถงประสทธผลของโครงการสงเสรมการเลยงลกดวยนมแมแกมารดาในเขตอ าเภอโพธาราม จงหวดราชบร ผวจยไดท าหนงสอราชการโครงการสงเสรมการเลยงลก ดวยนมแม แกมารดาในเขตอ าเภอโพธาราม จงหวดราชบร เพอขออนมตจากผอ านวยการโรงพยาบาลโพธารามในการด าเนนโครงการดงกลาว พรอมทงท าหนงสอราชการเพอขอสนบสนนวดทศน โปสเตอร แผนพบ และสงพมพเรองนมแม ทนสมองของลกรก จากเลขาธการศนยนมแมแหงประเทศไทย อกทงเรยนเชญทปรกษาโครงการจากคณบดคณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล และเรยนเชญผเชยวชาญในการตรวจสอบคณภาพแบบสอบถาม จากผอ านวยการวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน ราชบร โดยผวจยไดน าแนวคดเกยวกบ การฝกอบรมและผลการวจยทเกยวของมาประยกตใชในการด าเนนโครงการระหวางเดอน กนยายน 2550 – สงหาคม 2551 การวจยครงน เปนการวจยกงทดลอง (Quasi – Experimental Research) ประชากรเปาหมายคอ มารดาทมารบบรการฝากครรภทหนวยฝากครรภ โรงพยาบาลโพธาราม สมตวอยางแบบเฉพาะเจาะจง (Purposive Sampling) จากความสมครใจ จ านวน 80 คน ท าการเลอกกลมตวอยางดวยวธจบฉลาก (Random Sampling) กลมละ 40 คน กลมทดลอง เปนกลมทไดเขารบการฝกอบรมเพอสงเสรมการเลยงลกดวยนมแมเพมเตมจากการไดรบขอมลตามมาตรฐานโรงพยาบาลโพธาราม และกลมควบคมเปนกลมทไมไดเขารบ การฝกอบรมเพมเตม โดยกลมตวอยางมคณสมบต คอ เปนหญงไทย มอายครรภ อยในชวงไตรมาสสดทาย (28 สปดาหขนไป) สามารถอานออกเขยนได มหมายเลขโทรศพททสามารถตดตอไดโดยสะดวก และยนดเขารวมโครงการ อยางเปนลายลกษณอกษร ซงมแผนการด าเนนการวจยและรปแบบการทดลอง ดงน


158

ขนตอนด าเนนการ การด าเนนงานในกลมทดลอง 1. แนะน าตวผวจยและคณะ ชแจงความเปนมา วตถประสงค และขนตอนการด าเนนโครงการ

2. ผวจยท าการเกบขอมลกอนเรมการทดลองดวยแบบสอบถาม (Pre – test) ทผวจยสรางขนโดยใหกลมตวอยางตอบแบบสอบถามในวนแรกทเขารวมโครงการด าเนนการ 3. จดกจกรรม ซงโครงการประกอบดวยกจกรรมดงตอไปน

ครงท 1 : สปดาหท 1 กจกรรมท 1 การใหความรเรองการเลยงลกดวยนมแม (เวลา 15 นาท)

- วทยากรอธบายความเปนมาและความส าคญของการเลยงลกดวยนมแม - ใหความรเรองการเลยงลกดวยนมแม โดยใหกลมตวอยางดวดทศนเรองนมแม ทนสมองของลกรกแจกหนงสอ เรอง

นมแม ทนสมองของลกรก เพอกลมตวอยางศกษาคนควาดวยตนเอง

กจกรรมท 2 การอภปรายถง ประโยชน และปญหาทอาจเกดขนจากการเลยงลกดวยนมแม (เวลา 15 นาท) - แจกกระดาษใหกลมตวอยางทกคนเขยนความคดเหนของตน เกยวกบขอด และประโยชนของการเลยงลกดวยนม

แม วทยากรอานค าตอบบางค าตอบ ใหกลมตวอยางฟงหนาหองและรวมแสดงความคดเหน แลววทยากรกลาวสรป

กจกรรมท 3 การสาธตและการฝกทาทางการใหนมแกทารก และวธการเกบนมแม (เวลา 30 นาท) - ใหกลมตวอยางด วดทศน เรอง แมท างาน บบ .. เกบ .. ตน.. น านมใหลกกนได - ทมวทยากรสาธตวธการทาทางการใหนมแกทารก และวธการเกบนมแม - กลมตวอยางฝกปฏบตพรอมๆกน และใหกลมตวอยางทานอนรวมกบวทยากรเสนอแนะ

กจกรรมท 4 การซกถามและตอบปญหา (เวลา 15 นาท) - เปดโอกาสใหกลมตวอยางซกถามปญหาในทกประเดนเกยวกบการเลยงลกดวยนมแม - วทยากรและคณะ รวมตอบปญหา ขอซกถาม และสรปประเดน

ครงท 2 : สปดำหท 2 กจกรรมท 5 การกระตนเตอนดวยโปสเตอรและการประชมกลม (เวลา 30นาท)

- กลมตวอยางบอกถง ขอสงสย ปญหาและอปสรรคทอาจเกดขนจากการเลยงลกดวยนมแมและรวมกนแกไขขอบกพรอง

- ผวจยและคณะ ใหก าลงใจ กระตนเตอน ใหกลมตวอยางตระหนกถงความส าคญของการเลยงลกดวยนมแม - ประเมนผลหลงการไดรบความรดวยแบบสอบถามชดเดม (Post – test)

ครงท 3 : หลงคลอดกอนกลบบาน คณะ ผวจยเยยมมารดาและทารกกอนกลบบาน เพอตดตามปญหา อปสรรคทอาจเกดขนจากการเลยงลกดวยนมแม

พรอมทงการสงเสรม แนะน าใหก าลงใจ ใหค าปรกษาการเลยงลกดวยนมแม

ครงท 4 : 1 เดอน หลงคลอด ครงท 5 : 3 เดอน หลงคลอด ครงท 6 : 6 เดอน หลงคลอด

ครงท 4 ถงครงท 6 ทมผวจยตดตามเยยมทางโทรศพท เพอสอบถามปญหา อปสรรคทอาจเกดขน จากการเลยงลกดวยนมแมพรอมทงการสงเสรม แนะน าใหก าลงใจ ใหค าปรกษาการเลยงลกดวยนมแม กระทงสนสดโครงการ (6 เดอนหลงคลอด หรอ มารดางดการเลยงลกดวยนมแม)

การด าเนนงานในกลมควบคม 1. แนะน าตวผวจยและทมงาน ชแจงความเปนมา วตถประสงค และขนตอนการด าเนนโครงการ


159

2. กลมตวอยางจะไมไดเขารบการใหความรตามโครงการดงกลาว หากแตจะไดรบความร จากบคลากรของโรงพยาบาลตามวธทปฏบตเปนปกต กลาวคอ พยาบาลทหนวยฝากครรภจดการสอนสขศกษาเปนรายกลมแกมารดาในเรองการเลยงลกดวยนมแม พยาบาลทหนวยหลงคลอดใหความรและค าแนะน าเกยวกบการเลยงลกดวยนมแมเปนรายบคคล ผวจยท าการเกบขอมลกอนและหลงการทดลอง ดวยแบบสอบถามชดเดยวกบกลมทดลอง ในสปดาหแรกและสปดาหท 2 และตดตาม ปญหา อปสรรค จากการเลยงลกดวยนมแม ทางโทรศพท ตงแตหลงคลอดถง 6 เดอนหลงคลอด หรอสนสดโครงการ เชนเดยวกบกลมทดลอง เครองมอทใชในการวจยครงนประกอบดวยแบบสอบถามจ านวน 2 ชด ชดท 1 เปนแบบสอบถามขอมลทวไป ความรและทศนคตเกยวกบการเลยงลกดวยนมแม ทผวจยสรางขนและไดรบการตรวจสอบ แกไข ปรบปรงใหมความถกตองเชงเนอหา (Content Validity) จากผทรงคณวฒ 3 ทาน แลวจงน าไปทดสอบ (Try Out) กบมารดาทมารบบรการทแผนกผปวยนอก โรงพยาบาลโพธาราม จ านวน 40 ราย จากนนน าขอมลทไดมาวเคราะหคาความเชอถอได (Reliability) โดยแบบสอบถามความรเกยวกบการเลยงลกดวยนมแม วเคราะหดวยวธการแบงครงแบบทดสอบ (Split – half Method) แลวน ามาหาความเชอถอไดของแบบทดสอบทงฉบบโดยใชสตร Correction factor ของ สเปยรแมนและบราวน (Spearman – Brown) สวนแบบสอบถามทศนคตเกยวกบการเลยงลกดวยนมแม ใชสตรสมประสทธแอลฟา ของครอนบาค (Coefficient Alpha : ) (Cronbach) ซงคาความเชอถอไดของแบบสอบถาม คอ 0.7170 และ 0.7440 ตามล าดบ ชดท 2 เปนแบบสอบถามเพอตดตาม ปญหา อปสรรคจากการเลยงลกดวยนมแมทผวจยสรางขน เมอเกบรวบรวมขอมลไดครบถวน น าขอมลไปวเคราะหประมวลผลดวยเครองคอมพวเตอร โดยใชโปรแกรมส าเรจรปส าหรบการวจยทางสงคมศาสตร สถตทใชในการวเคราะห ไดแก 1) ขอมลทวไป ใชการแจกแจงความถ ดวยคาจ านวน รอยละ (Percentage) คาเฉลยเลขคณต (Mean) และสวนเบยงเบนมาตรฐาน(Standard Deviation) 2) เปรยบเทยบคะแนนเฉลยความรและทศนคตเกยวกบการเลยงลกดวยนมแมของมารดากลมทดลองและควบคม กอนการทดลอง ดวยสถต T – test 3) เปรยบเทยบคะแนนเฉลยความรและทศนคตเกยวกบการเลยงลกดวยนมแมของมารดาระหวางกอนและหลงการทดลองในกลมทดลองและควบคม ดวยสถต Paired - t – test 4) เปรยบเทยบคะแนนเฉลยความรและทศนคตเกยวกบการเลยงลกดวยนมแมของมารดากลมทดลองและควบคม หลงการทดลอง ดวยสถต T – test ผลการศกษา สวนท 1 ลกษณะสวนบคคล และลกษณะดานมารดาและทารกของกลมตวอยาง

จากการศกษาประสทธผลของโครงการสงเสรมการเลยงลกดวยนมแมแกมารดาในเขตอ าเภอโพธาราม จงหวดราชบร ไดผลการศกษาขอมลลกษณะสวนบคคล และลกษณะดานมารดาและทารกของกลมตวอยาง(ตารางท 1 และ2) ดงน อาย พบวา ทงกลมทดลองและกลมควบคมสวนใหญ มอาย 20 ป - ต ากวา 35 ป อายเฉลย 26.40 และ 25.10

ตามล าดบ ศาสนา พบวา ทงกลมทดลองและกลมควบคมสวนใหญ นบถอศาสนาพทธ มเพยงกลมควบคม 1 คน ทนบถอครสต อาชพ พบวา ทงกลมทดลองและกลมควบคมสวนใหญ มอาชพรบจาง รองลงมา ท างานบาน เชนเดยวกน ระดบการศกษา พบวา ทงกลมทดลองและกลมควบคมสวนใหญ มระดบการศกษา มธยมศกษาตอนตน รองลงมา ต า

กวามธยมศกษาตอนตน เชนเดยวกน อ าเภอทอาศย พบวา ทงกลมทดลองและกลมควบคมสวนใหญ อาศยอยในอ าเภอโพธาราม รองลงมา อาศยอยใน

อ าเภอบางแพ เชนเดยวกน การคลอดครบก าหนด พบวา ทงกลมทดลองและกลมควบคมสวนใหญ คลอดครบก าหนดเชนเดยวกน ชนดการคลอด พบวา สวนใหญ กลมทดลอง คลอดปกต ขณะทกลมควบคม คลอดโดยผาตดทางหนาทอง ระยะเวลาททารกกนนมแมอยางเดยว พบวา ทงกลมทดลองและกลมควบคมสวนใหญ ใหทารกกนนมแมนอยกวา 6

เดอน เชนเดยวกน ระยะเวลาททารกกนนมแมรวมกบนมผสม พบวา ทงกลมทดลองและกลมควบคมสวนใหญใหทารกกนนมแมรวมกบ

นมผสม นอยกวา 6 เดอน เชนเดยวกน


160

สาเหตทเรมนมผสม พบวา ทงกลมทดลองและกลมควบคมสวนใหญ เรมใหนมผสมทารกเนองจาก ตองท างาน และน านมนอย ไมเพยงพอ เชนเดยวกน

ตารางท 1 จ านวนและรอยละของกลมตวอยางจ าแนกตามลกษณะสวนบคคล

ลกษณะสวนบคคลของกลมตวอยาง กลมทดลอง กลมควบคม

จ านวน (คน) รอยละ จ านวน (คน) รอยละ จ านวนทงหมด 40 100.0 40 100.0 อาย ต ากวา 20 ป 6 15.0 7 17.5 20 ป - ต ากวา 35 ป 27 67.5 30 75.0 35 ปขนไป 7 17.5 3 7.5 คาเฉลย 26.40 25.10 สวนเบยงเบนมาตรฐาน 7.13 5.94 คาสงสด 41 40 คาต าสด 14 17 ศาสนา พทธ 40 100.0 39 97.5 ครสต 0 0.0 1 2.5 อาชพ รบราชการ 1 2.5 0 0.0 รบจาง 18 45.0 28 70.0 คาขาย 4 10.0 3 7.5 เกษตรกร 4 10.0 1 2.5 งานบาน 13 32.5 8 20.0 ระดบการศกษา ต ากวามธยมศกษาตอนตน 12 30.0 11 27.5 มธยมศกษาตอนตน 14 35.0 16 40.0 มธยมศกษาตอนปลาย/ปวช. 11 27.5 7 17.5 อนปรญญา/ปวส. 1 2.5 4 10.0 ปรญญาตร 2 5.0 2 5.0 อ าเภอทอาศย โพธาราม 33 82.5 34 85.0 บางแพ 5 12.5 5 12.5 อนๆ 2 5.0 1 2.5


161

ตารางท 2 จ านวนและรอยละของกลมตวอยางจ าแนกตามลกษณะดานมารดาและทารก

ลกษณะดานมารดาและทารกของกลมตวอยาง กลมทดลอง กลมควบคม

จ านวน (คน) รอยละ จ านวน (คน) รอยละ จ านวนทงหมด 40 100.0 40 100.0 การคลอดครบก าหนด คลอดครบก าหนด 30 75.0 32 80.0 คลอดกอนก าหนด 2 5.0 0 0.0 คลอดเกนก าหนด 8 20.0 8 20.0 ชนดการคลอด คลอดปกต 25 62.5 18 45.0 คลอดโดยผาตดทางหนาทอง 15 37.5 20 50.0 คลอดโดยการใชคมชวย 0 0.0 2 5.0 ระยะเวลาททารกกนนมแมอยางเดยว นอยกวา 6 เดอน 29 72.5 34 85.0 6 เดอนขนไป 11 27.5 6 15.0 ระยะเวลาททารกกนนมแมรวมกบนมผสม นอยกวา 6 เดอน 28 70.0 29 72.5 6 เดอนขนไป 12 30.0 11 27.5 สาเหตทเรมนมผสม (มากกวา 1 สาเหต) ตองท างาน 17 42.5 22 55.0 น านมนอย ไมเพยงพอ 6 15.0 11 27.5 มารดาหวนมแตก 3 7.5 1 2.5 มารดาหวนมสน 5 12.5 0 0.0 มารดาหอบ ไมสบาย 0 0.0 1 2.5 ยงไดรบนมแม 11 27.5 6 15.0

เมอสนสดโครงการพบวากลมทดลองเลยงลกดวยนมแมอยางเดยว 11 คน เลยงลกดวยนมแมและ นมผสม 1 คน และเลยงลกดวยนมผสมอยางเดยว 28 คน ขณะทกลมควบคมเลยงลกดวยนมแมอยางเดยว 6 คน เลยงลกดวยนมแมและนมผสม 5 คน และเลยงลกดวยนมผสมอยางเดยว 29 คน

ภาพท 1 แสดงการเลยงลกดวยนมแมและนมผสมของกลมทดลองและกลมควบคม

กลมทดลอง กลมควบคม


162

= เลยงลกดวยนมแมอยางเดยว 11 คน = เลยงลกดวยนมแมและนมผสม 1 คน = เลยงลกดวยนมผสมอยางเดยว 28 คน

= เลยงลกดวยนมแมอยางเดยว 6 คน = เลยงลกดวยนมแมและนมผสม 5 คน = เลยงลกดวยนมผสมอยางเดยว 29 คน

เมอพจารณาความสมพนธ (Cross tabulation) ของอาชพมารดากบการเลยงลกดวยนมแมอยางเดยว เมอทารกอาย 6 เดอน ระหวางกลมทดลองและควบคม พบวา มารดากลมทดลองและควบคมทท างานบาน เลยงลกดวยนมแมไดมากกวามารดาทประกอบอาชพอนๆ เชนเดยวกน

ตารางท 3 การเปรยบเทยบความความสมพนธของอาชพมารดากบการไดรบนมแมอยางเดยวเมอทารก อาย 6 เดอน ระหวางกลมทดลองและควบคม

อาชพ

กลมทดลอง กลมควบคม จ านวนทงหมด

จ านวนมารดาทเลยงลกดวยนม

แม รอยละ

จ านวนทงหมด

จ านวนมารดาทเลยงลกดวยนม

แม รอยละ

40 11 100.0 40 6 100.0 รบราชการ 1 0 0.0 0 0 0.0 รบจาง 18 3 27.3 28 2 33.3 คาขาย 4 0 0.0 3 1 16.7 เกษตรกร 4 1 9.1 1 0 0.0 งานบาน 13 7 63.6 8 3 50.0

สวนท 2 เปรยบเทยบคะแนนเฉลยความรและทศนคตเกยวกบการเลยงลกดวยนมแมของมารดา กลมทดลองและควบคม กอนการทดลอง ดวยสถต T – test

จากการศกษา (ตารางท 4) กอนการทดลอง พบวา กลมตวอยาง ทงในกลมทดลองและควบคม มคะแนนเฉลยความรและทศนคตเกยวกบการเลยงลกดวยนมแมใกลเคยงกน หรอกลาวไดวาทงสองกลม มคะแนนเฉลยแตกตางกนอยางไมมนยส าคญทางสถต ทระดบ 0.05 ตารางท 4 การเปรยบเทยบความแตกตางของคะแนนความรและทศนคตตอการเลยงลกดวยนมแมของมารดาระหวางกลมทดลองและควบคม กอนการทดลอง

ตวแปร กลมทดลอง กลมควบคม t -

value df

p - value X SD. X SD.

ความรเกยวกบการเลยงลกดวยนมแม 14.35 3.48 13.13 3.53 1.56 78 0.12

ทศนคตตอการเลยงลกดวยนมแม 9.18 2.49 8.35 2.33 1.53 78 0.13


163

สวนท 3 เปรยบเทยบคะแนนเฉลยความรและทศนคตเกยวกบการเลยงลกดวยนมแมของมารดาระหวาง กอนและหลงการทดลองในกลมทดลองและควบคม ดวยสถต Paired - t – test

จากการศกษา (ตารางท 5) พบวา กลมทดลอง มคะแนนเฉลยความรและทศนคตเกยวกบการเลยงลกดวยนมแม หลงการทดลองสงกวากอนการทดลอง อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ < 0.001 และ 0.003 ตามล าดบ และในกลมควบคม กมคะแนนเฉลยความรและทศนคตเกยวกบการเลยงลกดวยนมแม หลงการทดลองสงกวากอนการทดลอง อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ < 0.001 เชนกน ตารางท 5 การเปรยบเทยบความแตกตางของคะแนนเฉลยความรและทศนคตเกยวกบการเลยงลกดวยนมแมของมารดาระหวางกอนและหลงการทดลองในกลมทดลองและควบคม

ตวแปร กอนการทดลอง หลงการทดลอง t -

value df p - value

X SD. X SD. กลมทดลอง ความรเกยวกบการเลยงลกดวยนมแม 14.35 3.48 18.48 3.09 6.95 39 <0.001 ทศนคตตอการเลยงลกดวยนมแม 9.18 2.49 10.65 2.52 3.19 39 0.003

กลมควบคม ความรเกยวกบการเลยงลกดวยนมแม 13.13 3.53 17.50 3.4 5.79 39 <0.001 ทศนคตตอการเลยงลกดวยนมแม 8.35 2.33 10.55 2.63 4.04 39 <0.001

สวนท 4 เปรยบเทยบคะแนนเฉลยความรและทศนคตเกยวกบการเลยงลกดวยนมแมของมารดากลมทดลองและควบคม หลงการทดลอง ดวยสถต T – test

จากการศกษา หลงการทดลอง พบวา กลมตวอยาง ทงในกลมทดลองและควบคม มคะแนนเฉลยความรและทศนคตเกยวกบการเลยงลกดวยนมแมเพมขนใกลเคยงกน โดยทกลมทดลอง มคะแนนเฉลยความรและทศนคตเกยวกบการเลยงลกดวยนมแมสงกวากลมควบคม อยางไมมนยส าคญ ทางสถต ทระดบ 0.05 ดงตารางท 6

ตารางท 6 การเปรยบเทยบความแตกตางของคะแนนเฉลยความรและทศนคตเกยวกบการเลยงลกดวยนมแมของมารดาระหวางกลมทดลองและควบคม หลงการทดลอง

ตวแปร กลมทดลอง กลมควบคม t -

value df p - value

X SD. X SD. ความรเกยวกบการเลยงลกดวยนมแม 18.48 3.09 17.50 3.40 1.34 78 0.18

ทศนคตตอการเลยงลกดวยนมแม 10.65 2.52 10.55 2.63 0.17 78 0.86

วจารณ

จากการศกษาประสทธผลของโครงการสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม แกมารดาในเขตอ าเภอโพธาราม จงหวดราชบร กอนการทดลอง พบวา กลมตวอยางทง 2 มคะแนนเฉลยความรและทศนคตเกยวกบการเลยงลกดวยนมแมใกลเคยงกน ทงนอาจเปนเพราะเปนกลมประชากรท มชวงอาย อาชพ ระดบการศกษา และอาศยอยในทองทและสงแวดลอมคลายคลงกน หลงการทดลองพบวา กลมตวอยางทง 2 มคะแนนเฉลยความรและทศนคตเกยวกบการเลยงลกดวยนมแม สงกวากอนการทดลอง อาจเปนเพราะทง 2 กลมตวอยางไดรบขอมล ความรและทกษะตางๆเกยวกบการเลยงลกดวยนมแม โดยกลมทดลอง


164

ไดรบสงตางๆ ตามบรการมาตรฐานรวมกบโปรแกรมเพมเตม ขณะทกลมทดลองไดรบการบรการตามมาตรฐานโรงพยาบาลโพธาราม และเมอเปรยบเทยบคะแนนเฉลยความรและทศนคตเกยวกบการเลยงลกดวยนมแมระหวาง 2 กลม พบวา กลมทดลอง มคะแนนเฉลยความรและทศนคตเกยวกบการเลยงลกดวยนมแมสงกวากลมควบคม แตเปนความแตกตางอยางไมมนยส าคญทางสถต

อยางไรกตามมารดากลมทดลองเลยงลกดวยนมแมนาน 6 เดอนขนไป มจ านวนมากกวากลมควบคม คดเปนรอยละ 27.5 แตกตางจากการศกษาของ มาน ปยะอนนตและคณะ ปพ.ศ. 25485 พบวา อตราสวนของทารกทไดกนนมแมอยางเดยวนาน 6 เดอน มเพยงรอยละ 18.6 และการศกษาของ ไสววรรณ ไผประเสรฐและคณะ6 พบวา อตราสวนของทารกทไดกนนมแมอยางเดยวนาน 6 เดอน เพมขนจากรอยละ 14.0 เปนรอยละ 25.0 ทงนโครงการสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม แกมารดาในเขตอ าเภอโพธาราม ยงไมบรรลเปาหมายตามนโยบายของประเทศ ทตองการใหมารดาเลยงลกดวยนมแมนาน 6 เดอน เพมขนเปน รอยละ 30 นอกจากนพบวา สาเหตทมารดาทง 2 กลมตวอยางเรมใหนมผสมแกทารก เปน 2 ล าดบแรก คอ ตองท างาน และน านมนอย ไมเพยงพอ เชนเดยวกน

จากการศกษาครงนท าใหทราบวาการทจะเพมระยะเวลาเลยงลกดวยนมแมนาน 6 เดอนขนไป เปนเรองทไมสามารถท าใหเกดขนไดงายๆ ซงผวจยและคณะตลอดจนเจาหนาทโรงพยาบาลโพธารามทกคน ในฐานะบคลากรสาธารณสข ตางไมทอถอยตอปญหาและอปสรรค หากจะน าผลจากการศกษาทไดรบ มาปรบปรงหาแนวทาง และพฒนากจกรรมสงเสรมการเลยงลกดวยนมแมอยางยงยน อาท การเพมกจกรรมใหความร ความตระหนก การเหนคณคาของการเลยงลกดวยนมแม แกมารดาใหมากขน การเนนการเลยงลกดวยนมแม ในกลมมารดาทท างานบาน การเสนอโครงการน ารองแกผบรหารในการจดมมนมแมในโรงพยาบาลโพธาราม ทงในสวนของผรบบรการและบคลากรทกระดบ การเพมความเขมขนของการเยยมบานหลงคลอดในประเดนการกระตนเตอนใหก าลงใจแกมารดาในการเลยงลกดวยนมแม และการใหค าปรกษา พรอมชวยแกไขปญหาและอปสรรคตอการเลยงลกดวยนมแม สงตางๆเหลาน นาจะเปนปจจยหนงทจะเพมผลส าเรจของการเลย งลกดวยนมแมนาน 6 เดอนขนไป อกทงการผสานความรวมมอกบทกภาคสวนและทกองคกร เชนสถานอนามย อาสาสมครชมชน เจาหนาทองคกรปกครองสวนทองถน ในการมสวนรวมพฒนาเปาหมายเพอประโยชนสงสดของมารดาและทารก ทงดานสขภาพกาย จตใจ อารมณ สตปญญา ความปลอดภย เศรษฐกจ สายใยรก และสายสมพนธในครอบครว

สรป จากการศกษาครงน กอนการทดลอง พบวา กลมตวอยาง ทงในกลมทดลองและควบคม มคะแนนเฉลยความรและ

ทศนคตเกยวกบการเลยงลกดวยนมแมใกลเคยงกน และเมอเปรยบเทยบคะแนนเฉลยความรและทศนคตเกยวกบการเลยงลกดวยนมแมหลงการทดลอง ระหวาง 2 กลม พบวา กลมทดลอง มคะแนนเฉลยความรและทศนคตเกยวกบการเลยงลกดวยนมแมสงกวากลมควบคม แตเปนความแตกตางอยางไมมนยส าคญทางสถต นอกจากนพบวา มารดากลมทดลองเลยงลกดวยนมแม นาน 6 เดอนขนไป มจ านวนมากกวากลมควบคม คดเปนรอยละ 27.5 ซงยงไมบรรลเปาหมายตามนโยบายของประเทศ ทตองการใหมารดาเลยงลกดวยนมแม นาน 6 เดอน เพมขนเปน รอยละ 30 ทงนผวจยและเจาหนาทโรงพยาบาลโพธารามทกคน ตางไมทอถอยตอปญหาและอปสรรค หากจะน าผลจากการศกษาทไดรบมาปรบปรงหาแนวทาง และพฒนากจกรรมสงเสรมการเลยงลกดวยนมแมอยางยงยนตอไป

กตตกรรมประกาศ ผวจยขอขอบคณ ผอ านวยการโรงพยาบาลโพธาราม และบคลากรโรงพยาบาลโพธารามทกทานทใหความรวมมอ

และเปนก าลงใจในการการด าเนนโครงการ ขอขอบคณ รศ.กรรณการ วจตรสคนธ อาจารยกลยา ศรมหนต และอาจารย จราภรณ อนชา ในการใหค าแนะน า ขอคดเหน และขอเสนอแนะ รวมทงพญ.ศราภรณ สวสดวร ในการเออเฟอ สนบสนนสอความรตางๆ และทกทานทมสวนรวมในการศกษาวจยครงนใหส าเรจตามวตถประสงค เอกสารอางอง 1. เกรยงศกด จระแพทย. การสรางสายสมพนธระหวางแมกบลก. ใน. เกรยงศกด จระแพทย, วณา จระแพทย, บรรณาธการ. หลกการการดแลทารกแรกเกดขนพนฐาน. กรงเทพฯ: โรงพมพองคการสงเคราะหทหาร ผานศก, 2545: 47-9. 2. WHO/UNICIEF.(2003).Global Strategy for Infant and Child Feeding Geneva,Switzerland:Author. 3. http://www.breastfeedingthai.com/index.php?lay=show&ac=article&Id=422532&Ntype=7


165

4.พงษพจน ธรานนตชย.การเลยงลกดวยนมแมในเขตอ าเภอโพธาราม จงหวดราชบร พ.ศ.2549.ราชบร: โรงพยาบาลโพธาราม; 2549:1. 5.มาน ปยะอนนตและคณะ.การตดตามการเลยงลกดวยนมแมในหญงทมาคลอดในโรงพยาบาลศรราช.กรงเทพฯ : สารศรราช; 2548: 57(1 -4), 8 – 13. 6.ไสววรรณ ไผประเสรฐและคณะ.ประสทธผลของการบรณาการสงเสรมการเลยงลกดวยนมแมตออตราการเลยงลกดวยนมแมอยางเดยว นาน 6 เดอนในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ นครสวรรค.นครสวรรค : โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ นครสวรรค ; 2548: 1.

ความรและความพงพอใจในหญงตงครรภ ตอการใชคมอสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม โรงพยาบาลโพธาราม KNOWLEDGE AND SATISFACTION OF PREGNANT WOMEN EFFECTIVE OF USING BREASTFEEDING MANUAL TOWARD

เมตตนรา สนธเจรญ, สาคร เรองตระกล และนวรตน สอนไข

บทคดยอ การวจยครงนเปนการวจยพฒนาเชงทดลอง เพอเปรยบเทยบระดบความรกอนและหลงการใชคมอสงเสรมการเลยงลกดวยนมแมและระดบความพงพอใจของหญงตงครรภตอคมอสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม ของงานฝากครรภโรงพยาบาลโพธาราม ป 2553 กลมตวอยางเปน หญงตงครรภทมาฝากครรภทแผนกฝากครรภทเปนคนไทยและสามารถอานออกเขยนได ตงแตเดอนกรกฎาคม – กนยายน 2553 จ านวน 75 ราย เครองมอทใชไดแก คมอสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม เครองมอทใชในการรวบรวมขอมลม 2 สวน แบบวดความรเกยวกบการเลยงลกดวยนมแม แบบวดความพงพอใจตอการใชคมอสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม การวเคราะหขอมล โดยใชสถต รอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐานและ T – test ผลการวจยพบวา คะแนนความรของหญงตงครรภหลงใชคมอมคะแนนสงกวากอนใชคมอ อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ P < 0.001 และหญงตงครรภมความพงพอใจตอคมอในระดบดมาก ค ำส ำคญ คมอสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม/ ความรเรองการเลยงลกดวยนมแม/ ความพงพอใจ/การวจยและพฒนา


166

ชองานวจย: ความรและความพงพอใจในหญงตงครรภตอการใชคมอสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม โรงพยาบาลโพธาราม

KNOWLEDGE AND SATISFACTION OF PREGNANT WOMEN EFFECTIVE OF USING BREAST FEEDING MANUAL TOWARD

ชอผวจย : เมตตนรา สนธเจรญ , สาคร เรองตระกล และนวรตน สอนไข หนวยงาน : งานฝากครรภ โรงพยาบาลโพธาราม ความเปนมาและความส าคญของปญหา

การเลยงลกดวยนมแม นบวาเปนวธการทประเสรฐทสดในการใหอาหารทารก เปนศลปะทมารดา ตองเรยนรและปฏบตใหเกดความส าเรจ เพอใหทารกไดสารอาหารธรรมชาตทจ าเปนตอการเจรญเตบโตปจจบนองคการอนามยโลก (WHO) และองคการกองทนเพอเดกแหงสหประชาชาต (Unicef) (WHO&UNISEF,2003) ตลอดจนนโยบายระดบชาตไดสนบสนนการเลยงลกดวยนมแม ใหค าแนะน าวา เดกทกคนควรไดรบนมแมอยางเดยวเปนระยะเวลา 6 เดอนและใหนมแมตอเนองรวมกบการใหอาหารตามวยทเหมาะสมจนถงขวบปท 2 หรอนานกวานน (WHO, 2001) ปจจบนอตราการเลยงลกดวยนมแมมอตราลดลงเรอยๆ โดยเฉพาะในประเทศไทยอยทรอยละ 5.4 ซงต าทสดใน Sout East Asia สวนในโรงพยาบาลโพธาราม อตรา Exclusive Breast Feeding ป 2549 อยท 11 % ป 2551 – 2552 อยท 30 % การทแมไมประสบความส าเรจในการเลยงลกดวยนมแมหรอหยดการใหนมแมกอนเวลาอนสมควรนน เกดจากสาเหตส าคญหลายประการ เชน มารดาขาดความรทถกตองเกยวกบการเลยงลกดวยนมแม ขาดการสนบสนนจากผดแลทางสขภาพ เปนตน (วฒนา นนทกสกร, 2551) ดงนนบคลากรในหนวยสตกรรมควรจะชวยสนบสนนและสงเสรมใหแมเรมตนเลยงลกดวยนมแมตงแตระยะตงครรภถงหลงคลอด ถงแมวาแมจะสามารถใหนมแมไดตงแตอยในโรงพยาบาลกมไดหมายความวาแมจะยงคงเลยงลกดวยนมแมตอไปไดส าเรจเมอกลบไปอยบาน เพราะมปจจยตาง ๆ เขามาเกยวของกบการใหนมแมอกมากมาย เชน ปจจยทางสงคม สงแวดลอมทไมเอออ านวยตอการเลยงลกดวยนมแม เมอกลบไปอยบานแมอาจมปญหาในการใหนมแม เชน มน านมนอย ลกไมดดนม น าหนกลกขนชา หรอไมขน ไมแนใจวาลกไดนมพอหรอไม ลกคนอนกนนมผสมแลวหลบสบายไมรองกวน น าหนกขนเรว ญาตผใหญ / เพอน แนะน าใหนมผสมแกลก ถกต าหนวาเลยงลกไมด ตองไปท างาน ไมมใครชวยเลยงลก รสกเหนอยเกนไป ถกใสขอมลวาแมตองเลยงลกดวยนมแมเทานนจงจะเปนแมทสมบรณแบบ โดยทไมมผใดใหโอกาสแมไดระบายความรสกและปญหาตางๆ ทแมไดรบ แมจะรสกสบสนกบขอมลตางๆ ทไดรบ ไมมนใจ ขาดก าลงใจทจะเลยงลกดวยนมแมตอไป บางคนอาจรสกผดถาไมสามารถเลยงลกดวยนมแมได ดงนนบคลากรทางการแพทยและสาธารณสขจ าเปนจะตองตระหนกถงปญหาของแม ใหค าปรกษาและชวยเหลอแมใหแกปญหาไดตรงกบปญหาทแทจรง ไมใชเปนเพยงการใหค าแนะน าหรอสอนสขศกษาเพยงอยางเดยวซงจะชวยเหลอแมใหแกปญหาไดตรงกบปญหาทแทจรง ไมใชเปนเพยงการใหค าแนะน าหรอสอนสขศกษาเพยงอยางเดยว ซงจะไมเปนผลตอการเปลยนแปลงพฤตกรรมของแมไดเทาทควร (กรรณการ วจตรสคนธ, 2550) ดงนนจงมความจ าเปนอยางยงทเจาหนาทในกลมงานสตกรรม โรงพยาบาลโพธารามจะตองใหความรและทกษะทจะชวยสงเสรมการเลยงลกดวยนมแมอยางถกตองและเหมาะสม เพอใหแมมความมนใจทจะเลยงลกดวยนมแมอยางตอเนองและยาวนานทสดเทาทจะท าได บคลาการทางสขภาพ จงจ าเปนตองสรางความเชอมนใหแกมารดาในการเลยงลกดวยนมแม


167

โดยมการสงเสรมใหมารดาและครอบครวไดมความรและเขาใจถงกลไกการสรางและหลงน านม การปฏบตตนในระยะตงครรภและการใหนมทารก เพอใหมน านมเพยงพอ และทราบถงปญหาทอาจจะเกดขนในระยะใหนมทารกได การดแลหญงตงครรภในโรงพยาบาลโพธารามมการใหความรแกหญงตงครรภ และใหค าแนะน า ฝกทกษะการอมทารก ในโครงการ โดยจะเรมใหความรครงแรกทมาฝากครรภ จะใหความรเรองการเลยงลกดวยนมแม และใหชมวดทศนเรองการเลยงลกดวยนมแม ทกครงทมาฝากครรภ ส าหรบหญงตงครรภทมปญหาเรองหวนม จะสงไปคลนกนมแมเพอใหไดรบการแกไขเมออายครรภ 24 สปดาห แตยงพบปญหาวายงไมมสอทเหมาะสมทมารดาสามารถศกษาและทบทวนไดทกเวลาทตองการ และสามารถอานทบทวนไดดวยตนเอง สอการเรยนรมหลากหลายประเภทและมคณลกษณะแตกตางกน สอการเรยนรเปนเครองมอชวยถายทอดความร ความเขาใจ เพมพนทกษะและประสบการณกระตนใหเกดการพฒนาศกยภาพการคด ในการวจยครงน ผวจยเลอกใชสอการสอนประเภทสงพมพ ทเปนหนงสอคมอเลมเลก ในการถายทอดความรเกยวกบการเลยงลกดวยนมแม ซงสอดงกลาว เปนสอทมความเหมาะสมกบหญงตงครรภและหญงหลงคลอด สามารถใชไดกบหญงตงครรภทกวย อกทงเปนสอทประหยด สามารถเปดอานไดทกท ทกเวลา ไมจ าเปนตองมเทคโนโลยมากมาย และนอกจากนนหญงตงครรภ คนใดทตองการทบทวนหรอเรยนรเพมเตมกสามารถน ากลบไปเรยนรตามล าพงเปนรายบคคล โดยไมมขอจ ากดดานเวลา สถานท และจ านวนครง อกดวย จากขอมลดงกลาวขางตน คณะผวจยไดเหนความส าคญในการใหความรเกยวกบการเลยงลกดวยนมแม จงไดรวมมอกบวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน ราชบร รวมกบโรงพยาบาลโพธาราม จดท าคมอสงเสรมการเลยงลกดวยนมแมขนเพอใหหญงตงครรภไดศกษาและเกบไวเปนคมอทชวยตอบค าถาม และแกไขขอของใจเกยวกบเลยงลกดวยนมแม ตลอดจนค าแนะน าเกยวกบการเลยงลกดวยนมแมอกดวย

วตถประสงค 1. เพอเปรยบเทยบระดบความรกอนและหลงการใชคมอสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม 2. เพอศกษาความพงพอใจของหญงตงครรภตอคมอสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม

วธการวจย การวจยครงนเปนการวจยพฒนาเชงทดลอง ชนดกลมเดยววดกอนหลง (One Group Pretest – Posttest Design) เพอศกษาประสทธผลของคมอสงเสรมการเลยงลกดวยนมแมตอ ความรและความพงพอใจในหญงตงครรภ

ประชากร หญงตงครรภทมาฝากครรภทแผนกฝากครรภโรงพยาบาลโพธาราม

กลมตวอยาง หญงตงครรภทมาฝากครรภทแผนกฝากครรภโรงพยาบาลโพธาราม อยางตอเนองโดยความสมครใจจ านวน75คน

Intervention ทใชในการวจย คมอสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม

เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล 1. แบบสอบถามขอมลสวนบคคล 2. แบบทดสอบความรเกยวกบการเลยงลกดวยนมแม 3. แบบสอบถามความพงพอใจเกยวกบคมอการเลยงลกดวยนมแม

การทดสอบคณภาพของเครองมอ 1. คมอสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม ทผวจยสรางขนจากการทบทวนวรรณกรรม ผานการตรวจสอบความถกตองดานเนอหาและความสามารถในการน าไปใชโดยผทรงคณวฒ 4 ทาน 2. แบบทดสอบความรเกยวกบการเลยงลกดวยนมแม ทผวจยสรางขนจากการทบทวนวรรณกรรม จ านวน 35 ขอ ผานการตรวจสอบความถกตอง จากผทรงคณวฒ 4 ทาน 3. แบบสอบถามความพงพอใจเกยวกบคมอการเลยงลกดวยนมแม ทผวจยสรางขน จ านวน 10 ขอ ผานการตรวจสอบความถกตอง จากผทรงคณวฒ 4 ทาน

การเกบขอมลวจย คณะผวจยท าการเกบรวบรวมขอมลเอง

การวเคราะหขอมลและสถตทใช


168

1. วเคราะหขอมลสวนบคคล ดวยการแจกแจงความถ รอยละ 2. วเคราะหขอมลความรเกยวกบการเลยงลกดวยนมแม ดวยการหาคาเฉลย รอยละ สวนเบยงเบนมาตรฐาน 3. เปรยบเทยบคาเฉลยความรเกยวกบการเลยงลกดวยนมแม กอนและหลงการใชคมอสงเสรมการเลยงลกดวยนม

แม ดวยสถต t-test 4. วเคราะหความพงพอใจตอคมอการเลยงลกดวยนมแม ดวยคาเฉลย รอยละ และสวนเบยงเบนมาตรฐาน

ผลการวเคราะหขอมล การวจยครงนเปนการวจยกงทดลอง ชนดกลมเดยววดกอนหลง มวตถประสงคเพอศกษาประสทธผลของคมอสงเสรมการเลยงลกดวยนมแมตอ ความรและความพงพอใจในหญงตงครรภ มผลการวเคราะหขอมลดงน

สวนท 1 ขอมลสวนบคคล ตารางท 1 จ านวน รอยละ และสวนเบยงเบนมาตรฐาน จ าแนกตามขอมล ไดแก อาย สถานภาพสมรส ระดบการศกษา อาชพ รายได ลกษณะครอบครว ของกลมตวอยาง

ขอมลสวนบคคล จ านวน (n= 75) รอยละ อาย นอยกวา 19 ป 19 – 25 ป 26 – 34 ป มากกวา 35 ป สถานภาพสมรส ค หมาย หยาราง แยกกนอย ระดบการศกษา ประถมศกษา มธยมตน มธยมปลาย ปรญญาตร อนๆ อาชพ ท านา/เกษตรกรรม รบจาง คาขาย/ธรกจสวนตว รบราชการ แมบาน/ท างานบาน อน ๆ

14 17 35 9

72 - - 3

19 16 34 5 1 1 34 6 1 24 9

18.7 22.7 46.7 11.9

96 - - 4

25.3 21.3 45.3 6.7 1.3

1.3 45.4 8.0 1.3 32.0 12.0

ขอมลสวนบคคล จ านวน (n= 75) รอยละ

รายได นอยกวา 5,000 บาท 5,001 – 10,000 บาท 10,001 – 15,000 บาท มากกวา 15,000 บาท

20 38 10 7

26.7 50.7 13.3 9.3


169

ลกษณะครอบครว ครอบครวเดยว ครอบครวขยาย

47 28

62.7 37.3

จากตารางท 1 เปนขอมลสวนบคคลของกลมตวอยางพบวา กลมตวอยางสวนใหญมอาย 26 – 34 ป คดเปนรอยละ46.7 สวนมากมสถานภาพสมรสค คดเปนรอยละ 96 การศกษาระดบมธยมปลายขนไป รอยละ 52 ประกอบอาชพรบจางและเปนแมบาน/ท างานบาน คดเปนรอยละ 45.4 และ 32 ตามล าดบ กลมตวอยางสวนใหญมรายได ระหวาง 5,001 – 10,000 บาท คดเปนรอยละ 50.7 และอยดวยกนแบบครอบครวเดยวคดเปนรอยละ 62.7

สวนท 2 ขอมลเกยวกบการตงครรภ การคลอดและการเลยงลกดวยนมแม ตารางท 2 จ านวน และรอยละ จ าแนกเปน การตงครรภ อายครรภ ประสบการณการเลยงลกดวยนมแม การตรวจหวนม การไดรบความรเกยวกบการเลยงลกดวยนมแม ความตงใจในการเลยงลกดวยนมแม บคคลทชวยสนบสนนของกลมตวอยาง

ขอมลเกยวกบการตงครรภ การคลอดและการเลยงลกดวยนมแม จ านวน (n= 75) รอยละ การตงครรภ ครรภแรก ครรภหลง ไมเคยแทง เคยแทง 1 ครง เคยแทงมากกวา 1 ครง อายครรภ นอยกวา 13 สปดาห 13 – 24 สปดาห 25 – 36 สปดาห มากกวา 36 สปดาห ประสบการณการเลยงลกดวยนมแม ไมมประสบการณ มประสบการณ นอยกวา 3 เดอน 3 – 6 เดอน 7 – 12 เดอน มากกวา 12 เดอน การตรวจหวนม ไมไดตรวจ ตรวจ ปกต ผดปกต สน บอด แบน บม การไดรบความรเกยวกบการเลยงลกดวยนมแม ไมเคย เคย โทรทศน

36

29 6 4

14 25 32 4

36 8 17 6 8 1 74 52

16 3 1 2 8 3

48.0

38.7 8.0 5.3

18.7 33.3 42.7 5.3

48.0

10.7 22.6 8.0 10.7

1.3 98.7 69.3

21.3 4.0 1.3 2.7

10.7

4.0


170

ขอมลเกยวกบการตงครรภ การคลอดและการเลยงลกดวยนมแม จ านวน (n= 75) รอยละ เจาหนาท โปสเตอร อานหนงสอ เวบไซต อนๆ ความตงใจในการเลยงลกดวยนมแม ไมตงใจ/ไมแนใจ ตงใจเลยงนาน แรกเกด - 3 เดอน 3- 6 เดอน 6-12 เดอน มากกวา 12 เดอน บคคลทชวยสนบสนน (สามารถตอบไดหลายขอ) สาม มารดาของหญงตงครรภ พสาว/นองสาว อนๆ เชน ญาต

57 2 4 1 - 6 7 40 14 8

42 23 4 9

76.0 2.7 5.3 1.3 -

8.0

9.3 53.3 18.7 10.7

56.0 30.7 5.3 12.0

จากตารางท 2 เปนขอมลเกยวกบการตงครรภ การคลอดและการเลยงลกดวยนมแม กลมตวอยางเปนครรภแรก

คดเปนรอยละ 48.0 ครรภหลงคดเปนรอยละ 52.0 ไมเคยแทง และ เคยแทงมากกวา 1 ครง คดเปนรอยละ 5.3 และ38.7 ตามล าดบ อายครรภสวนใหญระหวาง 25 – 36 สปดาห คดเปนรอยละ 42.7 ประสบการณการเลยงลกดวยนมแมสวนใหญไมมประสบการณมากอน คดเปนรอยละ 48.0 ไดรบการตรวจหวนมคดเปนรอยละ 98.7 หวนมปกตคดเปนรอยละ 69.3 สวนใหญไดรบความรจากเจาหนาทคดเปนรอยละ 76.0 มความตงใจในการเลยงลกดวยนมแมคดเปนรอยละ 92.0 ตงใจเลยงนาน 3-6 เดอน คดเปนรอยละ 53.3 บคคลทชวยสนบสนนใหเลยงลกดวย นมแมสวนใหญเปนสามและมารดาของหญงตงครรภคดเปนรอยละ56.0และ 30.7ตามล าดบ สวนท 3 ความรเกยวกบการเลยงลกดวยนมแม ตารางท 3 เปรยบเทยบคาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน ของความรเกยวกบการเลยงลกดวยนมแมกอน (pre-test) และหลง (post-test) การใชคมอการเลยงลกดวยนมแม n = 75

ขอความ pre-test post-test x S.D. x S.D.

1.ขณะตงครรภไมควรสวมเสอยกทรง เพราะเตานมขยายเรว 2.สวมเสอยกทรงขนาดทพอด ทงกลางวนและกลางคนจะชวยใหทอน านมไมพบงอ 3.เลยงลกดวยนมแมท าใหแมมจตใจเกดความผกพนแมกบลก 4.การทลกกนนมแมจะไดรบความอบอนและมสขภาพจตด 5.น านมแมชวยใหลกแขงแรง มภมตานทานโรค ไมปวยงาย 6.เลยงลกดวยนมแมชวยใหมดลกเขาอเรว ชวยขบน าคาวปลา 7.เลยงลกดวยนมแมชวยใหแมลดโอกาสเสยงตอการเปนมะเรงเตานม มะเรงมดลก และท าใหรปรางด ไมอวน 8.น านมเหลองใน 1-2 วนแรกหลงคลอด ไมควรใหลกกน

0.71 0.79

1.00 1.00 0.99 0.73 0.80

0.77

0.46 0.41

0.00 0.00 0.11 0.45 0.40

0.42

0.84 0.85

1.00 1.00 1.00 0.93 0.93

0.91

0.37 0.36

0.00 0.00 0.00 0.25 0.25

0.30


171

ขอความ pre-test post-test x S.D. x S.D.

9.แมทเลยงลกดวยนมตนเองควรรบประทานอาหารครบ 5 หม 10.ขณะเลยงลกดวยนมแมควรดมน าชากาแฟ ท าใหมแรงมากขน 11.ควรใหลกดดนมแมทนทภายหลงคลอดแมยงไมมน านม 12.ขณะใหนมลกแมควรท าจตใจใหสบาย เพราะอาการหงดหงดหรอวตกกงวลจะท าใหน านมไหลนอยลง 13.แมทนงใหนมลกควรอมลกใหอยระดบเดยวกบหนาอก หรออมใหอยระหวางล าตวกบแขน เพอใหศรษะ ไหล หวเขา และหนาอกของลกหนเขาหาหนาอกแม 14.การประคองเตานมควรวางนวหวแมมอไวบนเตานม สวนอก 4 นวพยงเตานมดานลางไว 15. แมจะตองใหลกอมหวนมใหลกพอด โดยใหลกอมขณะทลกอาปากกวางเตมท 16.หลงดดนมแตละขางควรไลลมใหลกเรอ 17.เมอจะใหนมลกมอตอไป ใหเรมดดขางทดดคางไวเมอครงสดทายกอน 18.ควรใหลกดดนมทงสองขาง แตละขางดดจนน านมเกลยงเตา 19.ควรใหลกดดนมผสมสลบกบนมแม 20.น านมแมเปนอาหารอยางเดยวทดทสดส าหรบทารกแรกเกด 21.ถาลกหลบด ไมรองบอย ถายอจจาระ 6 – 8 ครง/วน น าหนกลกเพมขน แสดงวาลกไดรบนมเพยงพอ 22.แมทมหวนมสน แบนหรอบอด สามารถเลยงลกดวยนมแมได 23.ถาแมมความจ าเปนตองบบน านมเกบไวใหลก ควรแชตเยน ชองธรรมดาชดชองแชแขง ดานในสด จะเกบได 5 วน 24.กรณทแมน านมทแชแขงมาใหแชในน ารอนหรอไมโครเวฟ 25.ในวนแรกหลงคลอดยงไมมน านม กควรใหลกดดนมแม 26.การทใหลกดดนมแมทนทภายใน ½ ถง 1 ชวโมงแรกหลงคลอดเปนแนวทางในการชวยท าใหน านมไหลเรวขน 27.ปรมาณน านมจะขนอยกบอายของมารดา 28.แมทใหนมลกตองการสารอาหารประเภทเนอสตว ไข ผก เพมมากกวาขณะตงครรภ 29.การใหลกดดนมแมจะท าใหเตานมหยอนยานและเสยรปทรง 30.เมอมปญหาหวนมแตก หวนมสน หวนมบอดจะไมสามารถเลยงลกดวยนมแมได 31.สาเหตของการเกดหวนมแตกทพบบอยคอลกดดไมถกวธ 32.เมอลกดดนมจนอมและหลบไปนาน แมควรสอดนวเขาไปในมมปากลกระหวางเหงอกบนและลาง แลวคอนถอนหวนมออก 33.ควรใหลกดดนมจากเตาทกครงทลกตองการควรปลกลกขนมาดดนม ถาลกนอนหลบนานเกนไป 34.การประเมนวามน านมผาน ดจากการมองเหน/เสยงการกลน 35.แมทตองท างานนอกบาน สามารถเลยงลกดวยนมแมได

0.96 0.91 0.92 0.85

0.97

0.95

0.99

0.93 0.47

0.59 0.79 0.93 0.79

0.93 0.68

0.48 0.91 0.88

0.75 0.93

0.65 0.64

0.60 0.80

0.83

0.91 0.97

0.20 0.30 0.27 0.36

0.16

0.22

0.11

0.25 0.50

0.50 0.41 0.25 0.41

0.25 0.47

0.50 0.30 0.33

0.43 0.25

0.48 0.48

0.50 0.40

0.38

0.29 0.16

0.99 0.97 1.00 0.93

1.00

1.00

0.96

0.97 0.68

0.73 0.88 1.00 0.99

0.97 0.92

0.80 0.97 0.97

0.88 0.84

0.72 0.91

0.85 0.92

0.96

0.99 1.00

0.11 0.16 0.00 0.25

0.00

0.00

0.20

0.16 0.47

0.44 0.33 0.00 0.11

0.16 0.27

0.40 0.16 0.16

0.33 0.37

0.45 0.30

0.36 0.27

0.20

0.11 0.00

รวม 0.8225 0.09 0.9223 0.06


172

จากตารางท 3 แสดงใหเหนวา คะแนนความรเกยวกบการเลยงลกดวยนมแมกอน(pre-test) การใชคมอสงเสรม

การเลยงลกดวยนมแม ตามรายขอมขอทไดคะแนนเฉลยเตม 2 ขอ ไดแกเลยงลกดวยนมแมท าใหแมมจตใจเกดความผกพนแมกบลก และการทลกกนนมแมจะไดรบความอบอนและมสขภาพจตด และขอรายการทไดคะแนนเฉลยต าสดคอ เมอจะใหนมลกมอตอไป ใหเรมดดขางทดดคางไวเมอครงสดทายกอน คดเปนรอยละ 47.0 สวนคะแนนความรเกยวกบการเลยงลกดวยนมแมหลง(post-test) การใชคมอสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม ตามรายขอมขอทไดคะแนนเฉลยเตม 8 ขอ ดงตาราง และขอรายการทมคะแนนเฉลยต าสดไดแกเมอจะใหนมลกมอตอไป ใหเรมดดขางทดดคางไวเมอครงสดทายกอน คดเปนรอยละ 68.0 และ พบวา คาเฉลยคะแนนความรกอนการใชคมอสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม = 0.8225 และ คาเฉลยคะแนนความรหลงใชคมอการเลยงลกดวยนมแม = 0.9223 ตารางท 4 เปรยบเทยบ ความแตกตางของความรเกยวกบการเลยงลกดวยนมแม กอน (pre-test) และหลง (post-test) การใชคมอการเลยงลกดวยนมแม N = 75

ความรเกยวกบการเลยงลกดวยนมแม x S.D. t-test กอนใชคมอการเลยงลกดวยนมแม หลงใชคมอการเลยงลกดวยนมแม

0.8225 0.9223

0.09 0.06

- 10.034 ***

*** p < .0001 จากตารางท 4 คาเฉลยคะแนนความรกอนการใชคมอสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม และ คาเฉลยคะแนนความรหลงใชคมอการเลยงลกดวยนมแม มความแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.00 สวนท 4 ความพงพอใจตอคมอสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม

ตารางท 5 คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน ของความพงพอใจตอคมอสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม n = 75

จากตารางท 5 กลมตวอยางความพงพอใจตอคมอสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม ในรายขอทมคะแนนเฉลยมากทสด

คอ ภายหลงการอานท าใหรสกมนใจในการเลยงลกมากขนสามารถน าความร ไปใชในการปฏบตตวได คดเปนรอยละ 4.73 ในรายขอทไดคะแนนเฉลยนอยทสด ไดแก เนอหาตรงกบประเดนความรททานความตองการ คดเปนรอยละ4.53 คะแนนเฉลยรวมของความพงพอใจตอคมอสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม คดเปนรอยละ 4.61

ขอความ x S.D. 1.มความชดเจน ถกตอง นาเชอถอ เรยบเรยงเขาใจงาย 2.เนอหาในคมอสรางแรงจงใจในการเลยงลกดวยนมแม 3.เนอหาตรงกบประเดนความรททานความตองการ 4.รปเลมสวยงาม นาอาน 5.รปภาพประกอบเนอหาสอความหมายใหเขาใจงาย 6.ภาษาทใชม ความถกตองขนาดตวอกษรอานงาย 7.ภายหลงการอานท าใหรสกมนใจในการเลยงลกมากขน สามารถน าความร ไปใชในการปฏบตตวได 8.มความสะดวกในการใชงาน สามารถศกษาไดดวยตนเอง 9.การแจกคมอ 1-2 เดอน ชวยใหมารดามเวลาในการอาน ทบทวน ศกษาขอมลและเตรยมตวในการเลยงลกดวยนมแม 10.ทานมความพงพอใจ ตอคมอการสงเสรมการเลยงลก ดวยนมแมเลมน

4.55 4.65 4.53 4.59 4.59 4.55 4.73

4.63 4.63

4.65

0.59 0.56 0.62 0.62 0.60 0.62 0.48

0.54 0.61

0.53

รวม 4.61 0.40


173

อภปรายผล ตามวตถประสงคของงานวจยดงน วตถประสงคขอท 1 เพอเปรยบเทยบระดบความรกอนและหลงการใชคมอสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม จากผลการศกษาสามารถอภปรายผลไดดงน จากตารางท 3 พบวา กอนใชคมอสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม ม 2 ขอรายการทมคาคะแนนเฉลยเตม กลมตวอยางสามารถตอบไดถกตองทกคน ไดแก การเลยงลกดวยนมแมท าใหแมมพฒนาการรางกายและจตใจเกดความผกพนทางใจระหวางแมกบลกและการทลกกนนมแมจะไดรบความอบอนและมสขภาพจตด และในภายหลงการใชคมอสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม พบวา ม 8 ขอรายการทมขอคะแนนเฉลยเตม ไดแก ขอรายการ 2 ขอรายการทไดคะแนนเฉลยเตม กอนการใชคมอและเพมมาอก 6 ขอรายการ ดงตารางท 3 จากตารางท 4 พบวา คะแนนเฉลยความรเกยวกบการเลยงลกดวยนมแม หลงการใชคมอสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม ( x = 0.9223) สงกวากอน ( x = 0.8225) อยางมนยส าคญทางสถต (p < .001) สามารถอธบายไดวาสามารถอธบายไดวากลมตวอยางสวนมากอยในวยผใหญ อาย 26-34 ป รอยละ 46.7 มการศกษาระดบมธยมปลายขนไป รอยละ 52 (ดงตารางท 1) และมความตงใจในการเลยงบตรดวยนมมารดา รอยละ 92 (ดงตารางท 2) สอดคลองกบการศกษาของ ยพา เตมยธรกล (2550) ทไดศกษาผลของโปรแกรมการเลยงลกดวยนมแม กอนจ าหนายออกจากโรงพยาบาล ในมารดาทไดรบการผาตดคลอดทางหนาทอง โดยในโปรแกรมประกอบดวย การใหความรเกยวกบการเลยงลกดวยนมแม การมอบคมอการเลยงลกดวยนมแม ผลการศกษาพบวามารดากลมทดลองมความส าเรจในการเลยงลกดวยนมแมสงกวามารดากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถต และสอดคลองกบการศกษาของ จนทรา วรรณราช. (2546) ทศกษาประสทธผลของโปรแกรมการใหความร รวมกบการใหสามมสวนรวม และมการมอบคมอการเลยงลกดวยนมแม ผลการทดลองพบวา กลมทดลองมอตราการเลยงลกดวยนมแมสงกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถต วตถประสงคขอท 2 เพอศกษาความพงพอใจของหญงตงครรภ ตอคมอสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม อภปรายผลไดดงน จากตารางท 5 พบวากลมตวอยางมความพงพอใจตอคมอสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม อยในระดบดมาก ( x = 4.61) โดยคาความพงพอใจทกขอรายการมระดบคะแนนอยในระดบดมาก( x มากกวา 4.5) เนองมากจากกลมตวอยางทกคนสามารถอานหนงสอได สวนมากรอยละ 92 ตงใจทเลยงบตรดวยนมมารดา (ดงตารางท 2) และรอยละ 89.3 เคยไดความรเกยวกบการเลยงบตรดวยนมมารดาจากเจาหนาทมาแลว สอดคลองกบการศกษาของประภาพร วสารพนธ (2550) ทศกษาผลโปรแกรมการสงเสรมการเลยงลกดวยนมแมอยางเดยวในมารดาทท างานนอกบาน โดยโปรแกรมการสงเสรมการเลยงลกดวยนมแมประกอบดวย การใหความร การสอนสาธตการเลยงลกดวยนมแม การสนบสนนชวยเหลอมารดาในระยะหลงคลอด และมอบคมอการเลยงลกดวยนมแมไปศกษาทบทวนเองทบาน ผลการศกษาพบวา กลมทดลองมอตราการเลยงลกดวยนมแมอยางเดยวสงกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถต การน าสงทไดจากการวจยครงนไปใชประโยชน

1. ดานการปฏบตการพยาบาล ควรพฒนาคมอสงเสรมการเลยงลกดวยนมแมใหมมาตรฐาน ปรบเนอหา ภาษา ขนาด ใหสะดวกงายตอการใชงาน เพอลดตนทนการผลต และน ามาใชประกอบในการสงเสรมการเลยงบตรดวยนมมารดา โดยพฒนาใหเปนแกรมการสงเสรมการเลยงบตรดวยนมมารดา ทพยาบาลในหนวยสตกรรมใชเปนแนวทางในการใหการพยาบาลหญงตงครรภ เพอใหประสบความส าเรจในการเลยงลกดวยนมแม

2. ดานการวจย ควรมการศกษาผลของการใหการพยาบาลหญงตงครรภทปฏบตอยเปนประจ า รวมกบการใชคมอสงเสรมการเลยงบตรดวยนมมารดา วามความแตกตางกนหรอไม และศกษาปจจยอนทมผลตอความส าเรจในการเลยงบตรดวยนมมารดา


174

เอกสารอางอง กรรณการ วจตรสคนธ. (2550). เอกสารประกอบการสอน เรอง การสงเสรมการเลยงลกดวยนมแมในมารดาท างานนอก

บาน, มหาวทยาลยมหดล. จนทรา วรรณราช. (2546). ประสทธผลของโปรแกรมสงเสรมการเลยงลกดวยนมแมเพยงอยางเดยวอยางนอย 6 สปดาห

ในหญงหลงคลอดศนยสงเสรมสขภาพเขต 1 กรงเทพมหานคร.วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, มหาวทยาลยมหดล.

ประภาพร วสารพนธ (2550). ผลของโปรแกรมการสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม ตออตราและระยะเวลาการเลยงลกดวยนมแมอยางเดยวในมารดาทท างานนอกบาน .วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, มหาวทยาลยมหดล.

วฒนา นนทกสกร. (2551). ประสทธผลของบทเรยนคอมพวเตอรชวยสอน (ซเอไอ) เรอง การเลยงลกดวยนมแมระหวางรอคลอดระยะแรก ตอความรและพฤตกรรมการใหนมแมในมารดาวยรนครรภแรก.วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, มหาวทยาลยมหดล.

ยพา เตมยธรกล. (2550). ผลของโปรแกรมสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม กอนจ าหนายออกจากโรงพยาบาล ในมารดาทไดรบการผาตดคลอดทางหนาทอง.วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, มหาวทยาลยมหดล.

WHO . (2001). Global strategy for infant and young child feeding. (No. Fifty-fourth world health assembly).

WHO & UNICEF. (2003). Global strategy for infant and young child feeding. Geneva:WHO library Cataloguing – in – publication data.

ผลการแกไขปญหาหวนมสนในมารดาตอการเลยงลกดวยนมแม หอผปวยสตนรเวช โรงพยาบาลโพธาราม พ.ศ. 2553

The Result of Improvement in Maternal of Nipple's Trouble to Breast feeding


175

In Ward Sutinareevate Photharam Hospital, 2010

ภาวนา พกภษา, ชลลดา คสวรรณ, กลวด ตาปะส และพรรณ ลลาคงกระพนธ

บทคดยอ

การแกไขปญหาหวนมสนในมารดาหลงคลอดทตองใหนมบตร เปนกจกรรมพยาบาลทมความส าคญเนองจาก ชวย

ใหบตรไดรบนมแมอยางเพยงพอ ชวยลดอาการบาดเจบทหวนมแมระหวางใหนมบตร และชวยสงเสรมอตราการเลยงลกดวยนมแมอยางเดยวท 6 เดอนหลงคลอด (ECBF) ตามแผนพฒนาสขภาพแหงชาตฉบบท 9 ซงก าหนดใหมารดาทกคนเลยงลกดวยนมแมอยางเดยว 6 เดอนไมนอยกวารอยละ30 การวจยและพฒนาเชงทดลองแบบกลมเดยววดกอน – หลงน ไดน าหลกวชาการตางๆทเกยวของมาประยกตใชในการเพมผลการแกไขปญหาหวนมสนทถกตองและเหมาะสมกบพนททดลอง โดยใชทรพยากรเทาทมอย น าไปทดลองใชทคลนกนมแม หอผปวยสตนรเวช โพธารามโพธาราม ในระหวางวนท 1 ต.ค.2551 ถง 30 ก.ย.2552 ตดตามผลการด าเนนงานของรปแบบใหม โดยใชสถตพรรณนา ดวยจ านวน คารอยละ ผลการวจยพบวาในกลมมารดาหวนมสนจ านวน 148 ราย หลงการแกไขมหวนมสนนอยลงจ านวน 97 รายคดเปนรอยละ 65.54 สามารถใหบตรดดนมแมไดจ านวน 142 รายคดเปนรอยละ 95.26 และอตราการเลยงลกดวยนมแมอยางเดยว 6 เดอนหลงคลอดจ านวน 32 รายคดเปนรอยละ 21.63 สรปไดวา รปแบบใหมทผวจยพฒนาขนดกวารปแบบเดมเนองจาก มรปแบบการด าเนนงานทด มการวางระบบงาน มแนวทางปฏบตอยางเปนลายลกษณอกษร มการท างานเปนทมอยางเขมแขงและตอเนอง ไดเสนอแนะใหด าเนนการรปแบบใหมตอไปใหตอเนองและครอบคลมทกปจจยทเกยวของ จนเปนรปแบบตวอยาง โดยใชแนวทางของการท างานประจ าใหเปนงานวจย รวมทงควรน าไปประยกตใชและขยายผลอยางกวางขวาง ทงในหนวยงานของโรงพยาบาลโพธารามและโรงพยาบาลในสงกดกระทรวงสาธารณสข ค ำส ำคญ : การแกไขหวนมสน / การเลยงลกดวยนมแม / การวจยและพฒนา / การท างานประจ าเปน งานวจย

ชอผลงาน : ผลการแกไขปญหาหวนมสนในมารดาตอการเลยงลกดวยนมแม หอผปวยสตนรเวช โรงพยาบาลโพธาราม พ.ศ. 2553 The Result of Improvement in Maternal of Nipple's Trouble to Breast feeding

In Ward Sutinareevate Photharam Hospital, 2010 ชอผวจย : ภาวนา พกภษา, ชลลดา คสวรรณ, กลวด ตาปะส และพรรณ ลลาคงกระพนธ หนวยงาน : หอผปวยสตนรเวช โรงพยาบาลโพธาราม พ.ศ. 2553 บทน า


176

การแกไขหวนมสนเปนกจกรรมการพยาบาลทมความส าคญเนองจาก สงผลกระทบตอบตรท าใหบตรไดรบนมแมไมเพยงพอเนองจากอมหวนมแมและดดกลนน านมไมได หรอไดแตไมเพยงพอผลทตดตามมาบตรอาจมอาการตวเหลอง มไข มภาวะขาดสารอาหารและน า (ศราภรณ สวสดวร , 2549) , (กรรณการ บางสายนอย, 2551) ผลกระทบตอมารดาท าใหมารดาไดรบอาการบาดเจบทหวนมในระหวางการใหนมบตร ไดแกหวนมพองแดง – แตกมเลอดออกจนสดทานเกดเปนแผลทหวนม(ธตมา เงนมาก, 2548) , (ยพยงค แหงเชาวรตน , 2549) และผลกระทบตอเปาหมายกระทรวงสาธารณสขท าใหอตราการเลยงลกดวยนมแมอยางเดยวท 6 เดอนหลงคลอด(ECBF) ต ากวาเปาหมาย (ชาตร บานชน, 2549) จากแผนพฒนาสขภาพแหงชาต ฉบบท 9 ก าหนดใหมารดาทกคนเลยงลกดวยนมแมอยางเดยว 6 เดอน ไมนอยกวารอยละ 30% (แผนพฒนาสขภาพแหงชาต ฉบบท9 , 2545- 2549) ปจจยทมผลท าใหมารดาไมประสบความส าเรจในการใหนมแม เนองจากรอยละ 50.10 มารดาท างานนอกบาน รอยละ 33.60 น านมแมไมพอและมปญหาหวนมสน – บอด – บม และรอยละ 16.30 บตรอยตางจงหวด (ธตมา เงนมาก , 2548) จากสถตอตราการเลยงลกดวยนมแมของประเทศไทยโดยองคการยนเซฟพบวา การเลยงลกดวยนมแมอยางเดยวในประเทศก าลงพฒนามคาเฉลยประมาณ 44% ในขณะทประเทศไทยมคาเฉลยการเลยงลกดวยนมแมอยางเดยว 4 เดอน 16% และหากเปนการเลยงลกดวยนมแมอยางเดยว 6 เดอนมเพยง 5.4% เทานน ถอวาเปนอนดบสดทายของเอเชย (พรธดา พดทอง , 2548) ส าหรบผลงานวจยโดยกลมอนามยแมและเดก ส านกงานสงเสรมสขภาพ กรมอนามย พบวาอตราการเลยงลกดวยนมแมอยางเดยว 6 เดอนเพมจากรอยละ 3 ในพ.ศ.2539 เปนรอยละ 15%ในพ.ศ.2545 (พนจ จารสมบต , 2549) ในสวนของระดบจงหวดราชบร พบวาการเลยงลกดวยนมแมอยางเดยว 6 เดอน 10% และในสวนของโรงพยาบาลโพธาราม พบวาการเลยงลกดวยนมแมอยางเดยว 6 เดอนหลงคลอดในป 2549 เทากบ 8.05% (สถตการใหนมแม หอผปวยสตนรเวช โรงพยาบาลโพธาราม, 2549) ดงนนเพอเปนการสงเสรมการเลยงลกดวยนมแมในประเทศไทยใหสงขน ทกโรงพยาบาลในภาครฐและเอกชนจงควรหาแนวทางแกไขปญหาใหตรงประเดนตามสาเหตหรอปจจยทตรวจพบ เพอชวยยกระดบอตราการเลยงลกดวยนมแมอยางเดยว 6 เดอนหลงคลอดใหเพมขน (บวร งามศรอดม , 2552) คณะผวจยไดเลอกรปแบบการวจยพฒนาเชงทดลอง (Experimental Development Research) ซงเปนการวจยทเปดโอกาสใหสมาชกขององคการ มามสวนรวมในการบรหารองคการ ท าใหสมาชกรสกภมใจ และเปนสขในการปฏบตงาน แตภายใตความจ ากดของทรพยากรทยากจะหามาเพมได คณะผวจยจงเลอกทจะเรมการแกไขทการวางระบบงานทดโดยใชเทคนคการท าวจยเพอพฒนางานอยางตอเนองและยงยน (R&D for CSWI) ในกลมการวจยเพอการพฒนาปรบปรงการปฏบตงานประจ าวน (Practical R&D) (สมชาต โตรกษา, 2547: 544–547) เพอคนหาองคความรและประสบการณใหมๆส าหรบผปฏบตงาน ทจะน ามาใชปรบปรงการปฏบตงานของตน ใหมคณภาพสงยงๆขนไดดวยตนเอง วตถประสงคของการวจย เพอศกษาผลการแกไขปญหาหวนมสนในมารดาตอการเลยงลกดวยนมแมโดยใชทรพยากรเทาทมอย รปแบบการวจย เปนการวจยและพฒนาเชงทดลองชนดกลมเดยววดกอนการแกไขหวนม – หลงการแกไขหวนม ดวยการศกษาผลการแกไขหวนมสนในมารดาทมาฝากครรภ ณ โรงพยาบาลโพธารามจนกระทงคลอดตอการเลยงลกดวยนมแม น ารปแบบทพฒนาขนไปด าเนนการทคลนกนมแมหอผปวยสตนรเวช โรงพยาบาลโพธาราม ระหวางวนท 1 ตลาคม 2551ถง 30 กนยายน 2552 ประชากรและกลมตวอยาง ประชากร คอมารดาทมาฝากครรภ ณ โรงพยาบาลโพธาราม และมปญหาหวนมสน สงเขาแกไขหวนมทคลนกนมแมในหอผปวยสตนรเวช จนกระทงคลอดและใหนมบตรจนถง 6 เดอนหลงคลอด ตงแตวนท 1 ตลาคม 2551 ถง 30 กนยายน 2552 จ านวน 148 ราย ใชประชากรทงหมดเปนกลมตวอยาง (Census)


177

เครองมอทใชในงานวจย เครองมอทใชในงานวจยครงน แบงออกเปน 4 สวน คอ 1. รปแบบใหมของการด าเนนงานแกไขปญหาหวนมทคณะผวจยพฒนาขน โดยมการปรบปรงใหมความเหมาะสมเปนระยะๆ ดวยการน าไปปฏบตจรงทคลนกนมแมในหอผปวยสตนรเวช โรงพยาบาลโพธาราม 2. แบบแสดงเกณฑการประเมนความผดปกตของหวนมและลานนม 3. แบบบนทกการชวยเหลอมารดาเรองการใหนมแม 4. LATCH – Score ขนตอนและวธการวจย 1. วเคราะหรปแบบเดมของการด าเนนงานแกไขปญหาหวนมสนของคลนกนมแม เพอหาจดหรอประเดนทตองปรบปรงแกไขใหเปนรปแบบใหม 2. จดตง "คลนกนมแม" เพอด าเนนงานแกไขปญหาหวนม สงเสรมการเลยงลกดวยนมแม และเพอเปนแกนหลกในการพฒนางาน 3. สงบคลากรในหอผปวยสตนรเวช โรงพยาบาลโพธารามไปฝกอบรมทกษะและความรในเรอง "การเลยงลกดวยนมแม" หรอฟนฟความรทางวชาการและภาคปฏบตทกป 4. พฒนารปแบบใหมของการแกไขปญหาหวนม เพอสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม และจดท าแนวทางการด าเนนงานตามรปแบบใหม 5. จดใหมการประชมชแจงผเกยวของในระยะเรมแรก โดย " Miss นมแม" และตดตามผลการด าเนนงานตามรปแบบทก าหนดในการประชมประจ าเดอนของหอผปวยสตนรเวช และPCT 6. หลงการด าเนนงานจนครบ 1 ป น าผลการด าเนนงานมาวเคราะหและสรปเปน"รปแบบสดทาย" ของการวจยครงน การวเคราะหขอมล โดยใชสถตพรรณนา (Descriptive statistic analysis) ดวย จ านวน คารอยละ ผลการวจย คณะผวจยขอสรปผลเปน 2 ประเดน ดงน

1. รปแบบใหมของการด าเนนงาน 2. ผลการด าเนนงาน

รปแบบใหมของการด าเนนงาน มลกษณะดงน จากหนวยงานฝากครรภ (ANC)

- ซกประวต - เจาะเลอด - ตรวจครรภ - ตรวจหวนม : พบปญหาหวนมสน สงเขาแกไขทคลนกนมแม หอผปวยสตนรเวช

จากคลนกนมแม หอผปวยสตนรเวช

- ตรวจหวนม – เตานม – ลกษณะหวนมจาก "เกณฑการประเมนความผดปกตของหวนมและลานนม" ลงบนทกใน "แบบบนทกการชวยเหลอมารดาเรองการใหนมแม"

- ด าเนนการแกไขหวนม ซงจะแกไขใหในมารดาทมอายครรภอยในไตรมาสท 2 คอมากกวา 3 เดอนและนอยกวา 7 เดอน โดยการแกไขหวนมดตามลกษณะหวนมทตรวจพบในแตละระดบดงน

ลกษณะและความยาวของหวนม วธการแกไข o หวนมสนนอย (grade 3) - แนะน าการใชมอดงหวนม


178

o หวนมสนปานกลาง (grade 2) - แนะน าการใชมอดง รวมกบอปกรณการดงหวนม เชน Nipple Puller , Nipple Shield , ประทมแกว o หวนมสนมาก (grade 1)

o หวนมบอด , บม (grade 0) - ใหความรเรองการใหนมแม , แจกเอกสาร / แผนพบ - นดตดตามประเมนผลการแกไขหวนมเปนระยะตามการนดตรวจครรภของแผนกฝากครรภ

จนกระทงมารดาคลอดบตร จากหองคลอด - เรม Early bonding เนนการโอบกอด, สมผส, อมหรอดดนมจากอกแมภายใน 1 ชวโมงหลงคลอด จนกระทงเฝาสงเกตอาการมารดาหลงคลอดจนครบ 2 ชวโมงยายมารดาไปหอผปวยหลงคลอด จากหอผปวยสตนรเวช

- ตรวจหวนม เตานม ลกษณะหวนมมารดาหลงคลอดแลวลงบนทกใน "แบบบนทกการชวยเหลอมารดาเรองการใหนมแม" - ถาพบมารดาหลงคลอดมความผดปกตของหวนม เชน หวนมสนใหด าเนนการแกไขตอดวยวธการเดมตามแนวทางการแกไขของคลนกนมแม - ลงบนทกคะแนนการใหบตรดดนมแมจากใบ "LATCH Score" ทกวนและทกเวร จนกระทงจ าหนายมารดาหลงคลอดกลบบาน - ตดตามผลการเลยงลกดวยนมแมภายหลงจ าหนายมารดากลบบานแลวท 7วน , 14วน , 1เดอน , 2เดอน , 4เดอน , และ6เดอนหลงคลอด สงทมการปรบปรงเปลยนแปลงไปจากรปแบบเดม คอ

รปแบบการด าเนนงาน รปแบบเกา รปแบบใหม ม ไมม ม ไมม

1. การจดตงหนวยงานคลนกนมแม 2. การจดตงคณะกรรมการนมแม 3. แนวทางการด าเนนงาน 4. การแตงตง Miss นมแม 5. การตดตามประเมนผลการแกไขหวนม 6. การตดตามผลECBF ตามเกณฑกระทรวงสาธารณสขก าหนดท 7วน , 14วน , 1เดอน , 2เดอน , 4เดอน , และ 6เดอน หลงคลอด

ผลการด าเนนงาน ดงน ตารางท 1 แสดงจ านวนมารดาทมหวนมสนและผลการแกไขหวนม (N = 148)

กอนคลอด (กอนการแกไขหวนม) หลงคลอด (หลงการแกไขหวนม) ความยาวของหวนม จ านวน ความยาวของหวนม จ านวน รอยละ

grade 0 0 0 grade 0 2 ราย grade 1 (0.1 – 0.3 ซม.) 0 0


179

(หวนมบอด , บมสนท) grade 2 (0.4 – 0.6 ซม.) 1 0.67 grade 3 (0.7 – 0.9 ซม.) 1 0.67 grade ปกต (1 ซม.) 0 0 grade 1 (0.1 – 0.3 ซม.) 16 10.81

grade 1 50 ราย grade 2 (0.4 – 0.6 ซม.) 23 15.54 (ยาว 0.1 – 0.3 ซม.) grade 3 (0.7 – 0.9 ซม.) 11 7.43

grade ปกต (1 ซม.) 0 0 grade 2 73 ราย grade 2 (0.4 – 0.6 ซม.) 27 18.24

(ยาว 0.4 – 0.6 ซม.) grade 3 (0.7 – 0.9 ซม.) 39 26.35 grade ปกต (1 ซม.) 7 4.74

grade 3 23 ราย grade 3 (0.7 – 0.9 ซม.) 8 5.41 (ยาว 0.7 – 0.9 ซม.) grade ปกต (1 ซม.) 15 10.14

ตารางท 2 แสดงอตราการเลยงลกดวยนมแมในกลมมารดาทมหวนมสนหลงการแกไขหวนม

ลกษณะการดดกลนของบตร (จาก LATCH – Score)

จ านวน

(ราย) รอยละ บตรดดนมแมได ( 7 – 10 คะแนน) 108 72.97

บตรดดนมแมพอได ( 4 – 6 คะแนน) 33 22.29

บตรดดนมแมไมได ( 0 – 3 คะแนน) 7 4.74

อตรา ECBF < 4 เดอนหลงคลอด 17 11.48

อตรา ECBF ท 4 เดอนหลงคลอด 99 66.89

อตรา ECBF ท 6 เดอนหลงคลอด 32 21.63

สรปไดวา รปแบบของผลการแกไขหวนมสนทมตอการเลยงลกดวยนมแมทคณะผวจยไดพฒนาขน" ดกวา" รปแบบเดม อภปรายผลการวจย ผลการด าเนนงานแกไขปญหาหวนมสนตอการเลยงลกดวยนมแม หลงการด าเนนงานตามรปแบบทพฒนาขน พบวามารดามหวนมสนนอยลงจ านวน 97 ราย (65.54%) สามารถใหบตรดดนมไดจ านวน 142 ราย (95.26%) และอตรา ECBF ท6เดอนหลงคลอดจ านวน 32 ราย (21.63%) ทงนเนองจากมรปแบบการด าเนนงานทด มการวางระบบงาน และมแนวทางปฏบตเปนลายลกษณอกษร มการท างานเปนทมอยางเขมแขงและตอเนอง ขอเสนอแนะ คณะผวจยขอเสนอแนะเปน 2 ประเดน คอ 1.ขอเสนอแนะเพอการน าผลการวจยไปใชประโยชน ส าหรบพนทวจย คอ คลนกนมแม หอผปวยสตนรเวช

- ควรขยายกลมตวอยางเพมขน เชน กลมมารดาทมา ANC คลนกแพทย - ควรมการทบทวนองคความรทเกยวของเพมขน เชน ปจจยตางๆทมผลท าใหมารดาไมประสบความส าเรจในการให

นมแม - ควรมการศกษาเปรยบเทยบกลวธในการแกไขหวนมดวยวธตางๆ


180

ส าหรบโรงพยาบาลโพธาราม ควรขยายการศกษารวมกบโรงพยาบาลอนๆ เพอสงเสรมอตราการเลยงลกดวยนมแมในภาพรวมของจงหวดเพมขน ส าหรบกระทรวงสาธารณสข ควรขยายการศกษาทวประเทศ เพอยกระดบการเลยงลกดวยนมแมในประเทศไทยใหยงยนและตอเนอง 2.ขอเสนอแนะในการท าวจยครงตอไป

- ควรมการศกษาสาเหตหรอปจจยตางๆทมผลตอมารดาในการเลกใหนมแม - ควรมการขยายผลการท างานวจยใหเปนงานประจ าในหนวยงานอนๆหรอกระทรวงอนๆ

กตตกรรมประกาศ งานวจยนส าเรจลลวงได ดวยความกรณาของผอ านวยการโรงพยาบาลโพธาราม นายแพทยวนชย ลอกาญจนรตน , หวหนาฝายการพยาบาล คณสมจตร ศกดสทธกร ทไดใหโอกาสและใหการสนบสนนในการท าวจย ความส าเรจของผลการด าเนนงานทงหลาย เกดจากการไดรบความรวมมอรวมใจอยางดยงจากบคลากรทางการพยาบาล หวหนาหอผปวยสตนรเวช และผปวยทกๆทานตลอดระยะเวลาในการด าเนนการทดลอง จนบรรลวตถประสงคของการศกษาครงน ขอกราบขอบพระคณรองศาสตราจารย นายแพทยสมชาต โตรกษา จากคณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหดล ทกรณาใหค าแนะน า ตรวจสอบแกไข ปรบปรงเนอหาใหมความถกตอง และ ครอบคลม ทงยงชวยชแนะแนวทางและใหก าลงใจตลอดมา และสดทายขอขอบคณพยาบาลและเจาหนาทของหอผปวยสตนรเวชทกทาน ทกรณาปฏบตตามแนวทางการด าเนนงานแบบใหม ตลอดจนการลงบนทกขอมล จนสามารถน ามาเรยบเรยงเปนผลงานวจยทสมบรณ

เอกสารอางอง กรรณการ บางสายนอย. น านมแมดทสด. การประชมUNICEF / Thailand เรองเรองราวของเดกๆ.(ออนไลนกรกฎาคม

2551(เขาถงเมอ 16 กนยายน 2553) เขาถงไดจาก URL : http:/www.unicef.org/thailand/tha/reallives_9620.html.

ชาตร บานชน. โครงการจดงานรวมพล"อสม.นมแม เพอสายใยรกแหงครอบครว". เมองทองธาน: หนงสอพมพผจดการASTV; 29 มกราคม 2550.

ณฐฐา กนะพนธ. น านมแมดทสด. การประชมUNICEF / Thailand เรองเรองราวของเดกๆ.(ออนไลน) กรกฎาคม 2551(เขาถงเมอ 16 กนยายน 2553) เขาถงไดจากURL :http:/www.unicef.org/thailand/

ธตมา เงนมาก. อตราการเลยงลกดวยนมแมอยางเดยว 4 และ 6 เดอนหลงคลอดและปจจยทเกยวของในมารดาทคลอดครบก าหนดในโรงพยาบาลรามาธบด. วทยานพนธ.2548.

นตยสารบนทกคณแม เรองใหนมแมนานอยางเดยว 6 เดอน; 30 ตลาคม 2548: 158. บวร งามศรอดม. โครงการจดงานรวมพล"อสม.นมแม เพอสายใยรกแหงครอบครว". เมองทองธาน: หนงสอพมพผจดการ

ASTV; 29 มกราคม 2550. พนจ จารสมบต. การประชมผบรหารโรงพยาบาลรฐในเขตกรงเทพฯ โรงพยาบาลเอกชนในเขตกรงเทพฯและปรมณฑล

ผบรหารกรมสงเสรมการปกครองสวนทองถน กรมการสงเสรมการปกครองส านกอนามยและส านกการแพทย กทม. เรองการสรางความเขาใจและความรวมมอในการสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม; 5 กนยายน 2549; ณ.กระทรวงสาธารณสข.กรงเทพมหานคร: ผจดการออนไลน; 2549.

พรธดา พดทอง. น านมแมดทสด. การประชมUNICEF / Thailand เรองเรองราวของเดกๆ.(ออนไลน) กรกฎาคม 2551(เขาถงเมอ 16 กนยายน 2553) เขาถงไดจาก URL : http:/www.unicef.org/thailand/

ศราภรณ สวสดวร. ยนเซฟแฉไทยควาต าแหนง"บวยเอเชย" เลยงลกดวยนมแม. กระทรวงสาธารณสข : ผจดการออนไลน; 5 กนยายน 2549.

สถตผปวย หอผปวยสตนรเวช โรงพยาบาลโพธาราม ปพ.ศ. 2551 – 2552 โสภณ เมฆธน. น านมแมดทสด. การประชมUNICEF / Thailand เรองเรองราวของเดกๆ.(ออนไลน) กรกฎาคม 2551(

เขาถงเมอ 16 กนยายน 2553) เขาถงไดจาก URL : http:/www.unicef.org/thailand/tha/reallives_9620.html


181

สมชาต โตรกษา. การท าวจยเพอการพฒนาอยางตอเนองและยงยน. เอกสารประกอบการบรรยายหลกสตรการท าวจยเพอการพฒนาอยางตอเนองและยงยน. คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหดล.กรงเทพมหานคร; 2547.

การพฒนารปแบบการดแลหญงตงครรภทตดเชอ เอช ไอ ว งานฝากครรภ โรงพยาบาลโพธาราม พ.ศ. 2548-2553

A Model Development of Nursing Care for Pregnancy With HIV in Photharam Hospital 2005-2010

เมตตนรา สนธเจรญ, สาคร เรองตระกล, นวรตน สอนไข

บทคดยอ

การระบาดของโรคเอดส ในประเทศไทย เรมมการรายงานมาตงแตป 2527 การตดเชอ HIV ของหญงตงครรภ มอตราการตดเชอรอยละ 0.8 ในป 2534 และมอตราเพมขนจนถงรอยละ 2.3 ในป 2539 อตราการตดเชอHIVจากแมสลกรอยละ 30-40 ส าหรบในเขต 4 ราชบร และรพ.โพธาราม กพบแนวโนมใกลเคยงกบสถตของประเทศ การวจยครงนมวตถประสงคเพอพฒนารปแบบการดแลหญงตงครรภทตดเชอ HIV ทเหมาะสมกบงานฝากครรภและหนวยงานทเกยวของ ในโรงพยาบาลโพธาราม โดยมรปแบบการวจยเปนการพฒนาเชงทดลอง จากกลมหญงตงครรภทตดเชอ HIV ทมาฝากครรภทโรงพยาบาลโพธาราม ป 2548-2553 จ านวน 69 คน เครองมอทใชในงานวจย คอ แบบบนทกการดแลหญงตงครรภทตดเชอ HIV , ใบบนทกการฝากครรภ, เวชระเบยนประวตผปวย, ขนตอนการดแล(Flow Chart) และน าขอมลทไดมาตรวจสอบความถกตอง มาวเคราะหดวย สถต คารอยละ ผลการวจย พบวารปแบบการดแลหญงตงครรภทตดเชอHIVไดรบการพฒนาอยางตอเนองมผลท าใหไดรบการดแลรกษาระหวางตงครรภ หลงคลอด รวมถงการดแลทารกทเกดจากแมตดเชอ ตามมาตรฐานอยางเหมาะสมกบสภาพความรนแรงของการตดเชอ ลดการตดเชอจากแมสลก คณภาพชวตของแมหลงคลอดดขน สามารถเลยงดลกไดอยางตอเนอง และเปนผลมาจากการประสานงานเปนทมทงทางแพทย นกสงคมฯ งานฝากครรภ งานคลนก ARV โดยมการประยกตใชอยางเหมาะสม เพอใหผรบบรการไดประโยชนสงสด ค ำส ำคญ: รปแบบการดแลหญงตงครรภทตดเชอ เอชไอว/กำรวจยและกำรพฒนำ ชองานวจย : การพฒนารปแบบการดแลหญงตงครรภทตดเชอ เอชไอว งานฝากครรภ โรงพยาบาลโพธาราม

ป 2548-2553 A Model Development of Nursing Care for Pregnancy with HIV in Photharam Hospital 2005-2010


182

ชอผวจย : เมตตนรา สนธเจรญ, สาคร เรองตระกล และนวรตน สอนไข หนวยงาน : งานฝากครรภ โรงพยาบาลโพธาราม ความเปนมาและความส าคญของงาน การระบาดของโรคเอดส ในประเทศไทย เรมมการรายงานมาตงแตป 2527 โดยเรมจากในชายรกรวมเพศ , กลมผตดยาเสพตด , หญงบรการทางเพศ มาสชายรกตางเพศหญงทวไป และทารกตดเชอเอช ไอ ว จากมารดา การตดเชอ เอช ไอ ว ของหญงตงครรภ มอตราการตดเชอของหญงตงครรภรอยละ 0.8 จากเรมมรายงานในป 2534 และมอตราเพมขนเรอยๆจนถงรอยละ 2.3 ในป 2539 อตราการตดเชอ เอช ไอ ว จากแมสลกรอยละ 30-40 ส าหรบในเขต 4 ราชบร และโรงพยาบาลโพธาราม กพบแนวโนมใกลเคยงกบสถตของประเทศ ซงเปนปญหาของประเทศอนๆเชนเดยวกนกบประเทศไทย ป 2536 เรมมนโยบาย ในการใหค าปรกษาหญงตงครรภทตดเชอ เอช ไอ ว และการงดกนนมแม ท าใหอตราการตดเชอในทารกลดลงเหลอ 25 % ส าหรบงานฝากครรภ โรงพยาบาลโพธาราม นอกจากการด าเนนงานใหบรการตามนโยบายของกรมอนามย กระทรวงสาธารณสขแลว ยงมการพฒนาการดแลหญงตงครรภทตดเชอ เอช ไอ ว โดยสมครเขารวมโครงการชวยลดการตดเชอจากแมสลก ซงเปนโครงการวจยของสภากาชาดไทย ภายใตพระอปถมภ ของพระเจาวรวงศเธอ พระองคเจาโสมสวล พระวรราชาทนดดามาต ซงลดการตดเชอจากแมสลกลงอยท 8% ตงแตป 2539 จนมนโยบายจากกรมอนามย กระทรวงสาธารณสข จงรบการสนบสนนยาตานไวรสเอดสระหวางตงครรภ ในป 2542 ปญหาทพบคอหลงคลอดแลวแมทตดเชอHIV ไมไดรบการดแลรกษาเพอใหมสขภาพดพอทจะสามารถเลยงดลกไดอยางเตมท มบางรายเขาระยะปวยจนถงเสยชวตทงมารดาและบดา ท าใหเกดปญหากบเดกทขาดการดแลจากมารดาและบดา ผใหการดแลเลยงดตอ จะเปน ญาตๆ เชน ป ยา ตา ยาย ปา อา เปนตน ในบางรายกไมยอมรบในตวเดก เพราะทราบผลของการตดเชอ เอช ไอ ว ของบดา มารดา ในป 2549 มการพฒนาแนวทางการดแลหญงทตดเชอ เอช ไอ ว และครอบครว ตงแตระยะตงครรภ และหลงคลอด อยางตอเนอง โดยบคลากรในหนวยงานจะไดรบการเพมประสทธภาพในการด าเนนงาน พฒนาศกยภาพดานการใหค าปรกษา กรณหญงตงครรภทตดเชอ เอช ไอ ว กรณไมเปดเผยผลเลอดใหสาม หรอบคคลในครอบครวทราบ เนองจากประเดนการเปดเผยผลเลอดเปนสงส าคญ สงผลกระทบดานจตใจสงคมตอผตดเชอเปนอยางมาก และยงมความสมพนธกบการตดสนใจประเดนตางๆ ทเปนผลกระทบจากการตดเชอ เอช ไอ ว เชน การกนยาตานไวรสเอดส การตงครรภ การใหลกกนนมผสม การปรบเปลยนพฤตกรรมเพอสงเสรมสขภาพ การปองกนการรบและแพรเชอระหวางคเพศสมพนธ เปนตน ผตดเชอ บางรายมความตองการจะเปดเผยผลเลอดใหผใกลชด แตไมมนใจและขาดแนวทางในการปฏบตทชดเจน จงไมสามารถเปดเผยผลเลอดไดดวยตนเอง เพราะเปนสงทซบซอน เกรงวาจะเกดผลกระทบดานลบตอตนเองซงจะมผลตอการเขาสระบบบรการการดแลหญงหลงคลอดทตดเชอ เอช ไอ ว และครอบครว การทเจาหนาททปฏบตงานในการดแลหญงตงครรภและครอบครว ไดรบการทบทวนแนวทางการด าเนนงานทปรบเปลยน การตดตามความกาวหนาของการด าเนนงาน ใหเปนไปตามแนวทางทก าหนด เปนการ เพมโอกาสใหหญงตงครรภทตดเชอ เอช ไอ ว และครอบครว ใหไดเขาถงบรการไดรวดเรวขน มสขภาพทด มชวตยนยาวขน สามารถดแล เลยงดลกใหมสขภาพด และมพฒนาการทด การพฒนารปแบบการดแลหญงตงครรภทตดเชอ เอช ไอ ว สามารถลดการตดเชอจากแมสลกเหลอ เพยง2 % แมทตดเชอและครอบครวไดรบการดแลรกษา ตอเนอง เหมาะสม มาจนถง ปจจบน เนองจากงานการดแลหญงตงครรภและครอบครว ทตดเชอ เอช ไอ ว ของโรงพยาบาลโพธาราม มระบบการท างานเปนทม ประกอบดวยแพทย พยาบาลแผนกสตกรรมแลว( ฝากครรภ, หองคลอด, หลงคลอด) ยงตองอาศยความรวมมอ ประสานการดแล/ท างานกบแผนกอนๆดวย เชน แพทย อายรกรรม พยาบาลแผนกผปวยนอก ( คลนกรบยาตานไวรสเอดส) นกสงคมสงเคราะห แผนกชนสตร เปนตน เพอใหผตดเชอ เอช ไอ ว ไดรบการดแล รกษาอยางตอเนอง โดยมการประสานการสงตอขอมล ทบทวนแนวทางการดแลรกษา ประชมตดตามรายงาน การด าเนนงาน ความกาวหนา และผลของการด าเนนงาน ดวยกนเปนระยะๆ เมอมการพฒนา/ปรบเปลยน วธการ และสตรยาทใหส าหรบหญงตงครรภทตดเชอ เอช ไอ ว ในป 2550 จงมการรวมประชมชแจงแกทมทให การดแล กรณทหญงตงครรภทมาคลอดจะไดรบยาเนวราพน 1 โดส กอนคลอดตามสตรยาทกระทรวงสาธารณสข ก าหนดทางสตแพทยกบ อายรแพทยรวมกนพจารณา / ทบทวนขอมลทไดจากผลการศกษา พบวาหญงหลงคลอดทไดรบยาตานไวรสตานไวรสเอดส ตามแนวทางทมความเสยง ทจะดอยาตานไวรสเอดส สตรท 1 ถาตองเปลยนไปใชยาสตรอนๆ กจะมภาวะแทรกซอน/ อาการขางเคยงจากยามากขน และมคาใชจายมากขน จงก าหนดการปรบ


183

เปนสตรยาทใชส าหรบลดการตดเชอ เอช ไอ ว จากแมสลกเพอใหเหมาะสม ปลอดภย ใหผลในการลดการตดเชอจากแมสลกดขนกวาเดม วตถประสงคของการศกษา/วจย 1.เพอพฒนารปแบบการดแลหญงตงครรภทตดเชอHIV ทเหมาะสมกบงานฝากครรภและหนวยงานทเกยวของ ในโรงพยาบาลโพธาราม 2.เพอลดการตดเชอHIV จากแมสลก ( < 2% ) 3.เพอใหหญงตงครรภทตดเชอ HIV ไดรบการดแลรกษาทเหมาะสม 80 % วธการศกษาวจย แบบการวจย การพฒนาเชงทดลอง ประชากร คอ หญงตงครรภทตดเชอ HIV ทมาฝากครรภทโรงพยาบาลโพธาราม ป 2548-2553 จ านวน 59 คน Intervention ทใชในการวจย คอ รปแบบใหมในการดแลหญงตงครรภทตดเชอ HIV เครองมอทใชในงานวจย ม 4 ชน คอ แบบบนทกการดแลหญงตงครรภทตดเชอ HIV, ใบบนทกการฝากครรภ, เวชระเบยนประวตผปวย, ขนตอนการดแล (Flow Chart) การทดสอบคณภาพของเครองมอ ทบทวนขนตอนและวธการดแลหญงตงครรภทตดเชอHIV โดยทมPCT สตนรเวชกรรม ,กมารเวชกรรม ,อายรกรรม ตรวจสอบความถกตองของแบบบนทกเทยบกบเวชระเบยนผปวย การเกบขอมลการวจย คณะผวจยเปนผเกบขอมลเอง การวเคราะหขอมลการวจย น าขอมลทไดมาตรวจสอบความถกตอง ความครบถวนแลวน าไปวเคราะห สถตทใช สถตพรรณนาดวยจ านวน คารอยละ ผลการศกษา/วจย พบวารปแบบการดแลหญงตงครรภทตดเชอHIVไดรบการพฒนาอยางตอเนอง มผลท าใหหญงตงครรภทตดเชอ เอช ไอ ว และครอบครว ไดรบการดแลรกษาระหวางตงครรภ คลอด และหลงคลอด อยางเปนมาตรฐาน การทหญงตงครรภทตดเชอ เอช ไอ ว ไดรบการดแล ไดรบการตรวจCD4 กอนคลอดเพอใหทราบผลของการตรวจ เปนปจจยส าคญในการท าใหอตราการทอดเชอ เอช ไอ วจากแมสลกเพมขนดงนนหลกของการใหการดแลรกษาแมในระหวางตงครรภ โดยมเปาหมายพยายามใหแมตงครรภมสขภาพแขงแรงทสด และการเลอกใชสตรยาตานไวรสทเหมาะสม ซงไดพจารณาจากการศกษา ทพบวามารดาทไดรบยาตานไวรสเอดสหลายตว เปนระยะยาว จะสงผลใหแมตงครรภมจ านวนเชอ เอช ไอ ว ในเลอดนอยลง ลดอตราการถายเชอจากมารดาสทารกเหลอเพยง < 2 % ท าใหลดปญหาในการดแลรกษาเดก/ทารกทตดเชอ เอช ไอ ว และลดปญหาการดอยาตานไวรสเอดสทอาจจะเกดขนในแมหลงคลอดทเคยไดรบยาตานไวรสเอดส รวมถงการไดรบการสนบสนน ในเรองการตนเองหลงคลอด ดแลทารกทเกดจากแมตดเชอ ตามมาตรฐานอยางเหมาะสมกบสภาพความรนแรงของการตดเชอ ท าให คณภาพชวตของแมหลงคลอดดขน สามารถเลยงดลกไดอยางตอเนองและเปนผลมาจากการประสานงานเปนทมทงทางแพทย พยาบาล นกสงคมฯ งานฝากครรภ หองคลอด และงานหลงคลอด งานคลนก ARV โดยมการประยกตใชอยางเหมาะสม เพอใหผรบบรการไดประโยชนสงสด ซงมการตดตามผลของการด าเนนการ ทบทวนอยางตอเนองทกป และทกชวงทมการเปลยนแปลงรปแบบของการดแลรกษา และการใหบรการ โดยมผลของการตดตามทบทวนดงน

แนวทางการดแลหญงตงครรภทตดเชอHIVแบบเดม

แนวทางการดแลหญงตงครรภทตดเชอHIV หลงการทบทวน(2550)

1.ใหค าปรกษาหญงตงครรภทตดเชอ HIV 2.อายครรภ 28 สปดาหเรมใหยาAZT 300mg. เชา-เยน 3.เรมเจบครรภคลอด ใหกนยา AZT 300 mg.และกนซ า ทก 3ชม.จนถงคลอด

1.ใหค าปรกษาหญงตงครรภทตดเชอ HIV และนดตรวจCD4 เพอทราบผลCD4 2.ผล CD4 < 200 นดเขารบยาตานไวรสเอดส และนดดแลสขภาพระหวางตงครรภอยางตอเนอง 3. ผล CD4 > 200 เรมใหยา Combid (AZT 300mg+ 3TC 150


184

4..ใหยาน า AZT แกทารกหลงคลอดกน 1 สปดาห และใหรบนมผงสนบสนน 1 ป ตดตามการตดเชอHIV ของเดกเมออาย 12 เดอน , 18เดอน 4.นดหญงหลงคลอด 6 สปดาห รบบรการปรกษาตอเนอง อยางครบวงจร และตอเนอง ไดรบการตรวจ CD 4 ทก 6 เดอน ถา CD4< 200 จะไดรบยาตานไวรสเอดส 5.ใหค าปรกษาเพอพาสามมาเขารวมโครงการดแลรกษาครอบครว / ทบทวนความเขาใจในโครงการ

mg.). เชา-เยนตงแตอายครรภ 28 สปดาห 4.ใหค าปรกษาเพอพาสามมาเขารวมโครงการดแลรกษาครอบครว / ทบทวนความเขาใจในโครงการ 5.เรมเจบครรภคลอด ใหกนยา AZT 300 mg.กนAZT 300 mg.ซ า ทก 3ชม. และให 3TC 150 mg. ซ าทก12 ชม.จนถงคลอด / ในรายทรบยาตานไวรสเอดสอยแลวกนยาตามเดม 6..ใหยาน า AZT แกทารกหลงคลอดกน 1 สปดาห และยาน า Navirapine 1 ครงหลงคลอด รวมทงใหรบนมผงสนบสนน 1 ป ตดตามการตดเชอHIV ของเดกเมออาย 12 เดอน , 18เดอน 7.นดหญงหลงคลอด 6 สปดาห รบบรการปรกษาตอเนอง อยางครบวงจร และตอเนอง ไดรบการตรวจตดตาม CD 4 ทก 6 เดอน ไดรบยาตานไวรสเอดส ตามเกณฑทก าหนด

ตารางท 1 แสดงอตราการตดเชอ เอช ไอ ว ของหญงตงครรภ และอตราการไดรบยาตานไวรสเอดส ของหญงตงครรภทตดเชอ เอช ไอ ว ดวยจ านวนรอยละ

เครองมอในการประเมน ป 48 ป 49 ป 50 ป 51 ป 52 ป53 1.การตดเชอ เอช ไอ ว ในหญงตงครรภ 0.92%

(14) 0.58%

(8) 0.86% (12)

0.92% (13)

0.91% (11)

0.75% (10)

2.การไดรบยาตานไวรสเอดส 78.51% (11)

87.5% (7)

84.62% (11)

92.31% (12)

100% (11)

80% (8)

จากตารางท1 พบวาตามนโยบายและขอสรปจากการประชมทมดแลหญงตงครรภทตดเชอ เอช ไอ ว จะไดรบการดแลตามทก าหนดทกราย อตราทไดรบยาตานไวรสเอดส ไมได 100% จากการทบทวนพบวา เกดจากการทเกดภาวะแทง 2 ราย (3.39%) มการตดตามมาตรวจรกษา ตอไมได/ ยายทอย 3 ราย (5.08%) กลบไปฝากครรภตอทประเทศพมา 1 ราย (1.69%) สงตวกลบไปตอทรพ.ชมชน 1 ราย (1.69%) ตารางท2. แสดงอตราหญงตดเชอ เอช ไอ ว หลงคลอดไดรบการดแลรกษาตอเนอง และอตราเดกตดเชอ เอช ไอ ว จากมารดาทไดเขาโครงการ(รบยาตานไวรสเอดส)ระหวางตงครรภ ดวยจ านวนรอยละ

เครองมอในการประเมน ป 48 ป 49 ป 50 ป 51 ป 52 ป53 1.การดแลรกษาผตดเชอ เอชไอวตอเนองหลงคลอด

- 87.5% 100% 100% 90.91% 100%

2.เดกตดเชอ เอชไอวจากมารดาทรบยาฯระหวางตงครรภ

0% 0% 9.09% 0% 0% 0%


185

จากตารางท2 พบวา อตราการดแลหญงหลงคลอดทตดเชอเอชไอวตอเนอง มการดแลไดคอนขางครอบคลม นอกจากในป 52 เกดจากเปนรายทไมยอมมาตรวจรกษาตอในโรงพยาบาล 1 ราย(9.09%) จากเดมทฝากครรภมาจากคลนกเอกชน ส าหรบการตดตามเดกทเกดจากแมทรบยาตานไวรสเอดสครบตามเกณฑกอนคลอด อตราการตดเชอ เปน 0 % ป 50 มตดเชอ 1 ราย (9.09%) เปนรายทสงตอมาจากรพ.ยพราช อ.จอมบง ประวตการรบยาไมแนนอน การน าสงทไดจากการวจยไปใชประโยชน ส าหรบพนทวจยและหนวยงานทเกยวของ 1. ควรมการพฒนาตอไปอยางตอเนอง มการตดตามรปแบบใหมๆ เพอน าหลกการและวธการ มาพฒนาระบบใหสมบรณขน จนเปนรปแบบท เหมาะสม อยางเปนมาตรฐานของโรงพยาบาลทวไป 2. ควรน าประสบการณทไดจากงานวจยชนน ขยายผลไปสการพฒนางานบรการทเชอมโยงกบหนวยทเกยวของ เพอใหไดรปแบบทเปนมาตรฐานเดยวกน มการพฒนาไปดวยกน ส าหรบการท าวจยตอไป : พฒนาผลการท าวจย ทไดประสบการณจากการท าวจยเรองเดม มาพฒนา ขยายผลสการท าวจยเรองอนๆ ท มอยในการท างานบรการประจ า อยางตอเนอง ใหครอบคลมทกงานทมการเกบขอมล สถต เพอจะไดเปนการพฒนารปแบบของการเกบขอมล การรวบรวมขอมลทเปนปญหา สะทอนถงการปฏบตงาน การใหบรการพยาบาล การดแลผรบบรการ การพฒนาแนวทางการดแลรกษา ทบทวน ปรบรปแบบ กจกรรมใหสอดคลองกบสงทไดจากการทบทวนรวมกน รวมถงการรายงานผลของการท างาน ใหเหนอยางชดเจน มประสทธภาพ แสดงใหเหนคณภาพของการท างานทมการพฒนา ยงๆขน เอกสารอางอง กลมงานแนะแนวทางการแพทยและสวสดการสงคม สถาบนบ าราศนราดร (2549) คมอการใหค าปรกษา

เพอปองกนการรบและแพรเชอเอชไอวทางเพศสมพนธ(คมอปฏบตงาน) นพรรรพร วรมงคลและคณะ ( 2549).แนวทางการปฏบตงาน การด าเนนงานเพอปองกน การแพร เชอ เอช ไอ ว จาก

แมสลก และการดแลแมและลกทตดเชอ เอช ไอ ว. นนทบร : กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข, พมพครงท2 มนาคม 2549

รงสมา โลเลขา และคณะ (2551)คมอการจดบรการ การปองกนเพอสงเสรมสขภาพผตดเชอ เอชไอวในสถานบรการสขภาพ : กรมควบคมโรค ศนยความรวมมอไทย-สหรฐ ดานสาธารณสข, ส านกโรคเอดส วณโรค และโรคตดตอทางเพศสมพนธ

วลลภ ไทยเหนอ (2547). นโยบาย และแนวทางการด าเนนการเพอปองกนการถายทอดเชอ เอช ไอ ว จากแมสลก ส าหรบประเทศไทย . ตามหนงสอท สธ 0923.03/ 24 ลงวนท 8 มค.2547 นนทบร : ส านกสงเสรมสขภาพ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข


186

ชองานวจย : การพฒนารปแบบการดแลในระยะท 3 ของการคลอดรวมกบการใหยากระตนการหดรดตวของมดลกและ

การประคบเยนเพอปองกนและลดภาวะตกเลอดหลงคลอดในระยะแรก งานหองคลอด ชอภาษองกฤษ : The development of Nursing Model in the Third stage of Labour with increate drug of

Contraction of Uterine and Cold Compress to Prevention and Reduce Early post partum haemorrage in labour unit, Potharam Hospital , Ratchaburi Province )

ชอผวจย : พมาน จบกลศก, ก าไล กาญจนคลอด และเจาหนาทหองคลอดทกทาน หนวยงาน : งานหองคลอด โรงพยาบาลโพธาราม ความเปนมาและความส าคญของปญหา ภาวะตกเลอดหลงคลอดถอวาเปนสาเหตส าคญของการเจบปวยและเสยชวตของมารดา มอบตการณเกดไดสงถงรอยละ 18 ของการคลอดในกลมประเทศทพฒนาแลว (Elbourne et al., 2001) องคการอนามยโลกไดคาดประมาณไววา แตละป มมารดา 585,000 เสยชวต ซงสวนใหญรอยละ99 เปนมารดาทอยในประเทศก าลงพฒนา (WHO / UNICEF, 1996) ส าหรบประเทศไทย อตราการตายของมารดาทรวบรวมโดยส านกนโยบายและยทธศาสตร ป 2549 เปน 9.8 ตอแสนการเกดมชพ สาเหตการตายของมารดาในประเทศไทยทส าคญ ไดแกการตกเลอดหลงคลอด แทงบตร ภาวะความดนโลหตสงจากการตงครรภ หรอมการชกรวมดวยและตดเชอจากการคลอด ซงปจจบนการตายของมารดาจากการตงครรภ และการคลอดบตรลดลงเปนอยางมาก เนองจากมการคลอดในโรงพยาบาลเพมขน และมความพรอมของการใหเลอดทดแทน ท าใหการเกดภาวะแทรกซอนลดลง แตยงพบวามการตายของมารดาจากการตงครรภและการคลอด และการตายจากการตกเลอดหลงคลอดยงเปนสาเหตหลก โดยภาวะตกเลอดหลงคลอดเปนสาเหตการตายของมารดารอยละ 42.1,33.96,27.78 (สวนอนามยแมและเดก ส านกสงเสรมสขภาพ กรมอนามย, 2544-2546) การตกเลอดหลงคลอดเปนภาวะฉกเฉนและสาเหตการตายทส าคญอยางหนงของมารดาพบอบตการณประมาณรอยละ 5-8 ของการคลอด ทพบบอยคอการตกเลอดหลงคลอดในระยะแรกโดยเฉพาะ 1-2 ชวโมงแรกหลงคลอด ซงมกเกดเนองจากสาเหตใหญ 2 ประการคอ การหดรดตวของมดลกไมด และการฉกขาดของชองทางคลอด แมวาในปจจบนจะมวธการดแลรกษา การใชยาใหมๆ หรอการใหเลอดทดแทนอยางเพยงพอไดถกน ามาใชเพอลดปญหาการตกเลอดหลงคลอด ถงอยางไรกตามการพยาบาลทส าคญคอ การศกษาถงสาเหต การประเมนภาวะเสยง การปองกน การคนหา และการวเคราะหขอมลอยางรอบคอบ ส าคญยงกวานน คอ การวนจฉยการตกเลอดตงแตเรมแรกและใหการชวยเหลอเพอหยดการสญเสยเลอดโดยเรว อกทงตดสนใจชวยเหลอไดอยางเหมาะสมจะท าใหลดปญหาจากการตกเลอดหลงคลอดหรอภาวะแทรกซอนลงได

ส าหรบโรงพยาบาลโพธาราม อตราการตกเลอดในป 2546 เทากบ รอยละ 1.9 ถงแมวาจะยงไมพบวามมารดาเสยชวตจากการตกเลอดหลงคลอด แตมารดาบางรายมภาวะ Shock และตองถกตดมดลก และมภาวะแทรกซอนอนๆ เชน ภาวะแทรกซอนจากการใหเลอดทดแทน ภาวะ Sheehan’s syndrome ตลอดจนเสยงกบการตดเชอ ท าใหคารกษา พยาบาลเพมขน ระยะเวลาของการนอนโรงพยาบาลยาวนานขน ซงมผลกระทบตอครอบครวและเศรษฐกจของมารดาได งานหองคลอดไดมการทบทวนสาเหตของการตกเลอดหลงคลอดพบวา เกดจากมดลกหดรดตวไมดหลงคลอด และเกดจากการเสยเลอดขณะรอรกลอกตว จงไดเรมมการปรบปรงแนวทางดแลในระยะท 3 ของการคลอด โดยมการน าActive management มาใชซงท าใหอตราการตกเลอดลดลง ตอมาในปงบประมาณ 2552 พบมารดาทคลอดทางชองคลอดและมภาวะตกเลอดหลงคลอด 39 ราย จากมารดาคลอดทงหมด 1,620 ราย คดเปนรอยละ 2.4 ซงเพมขนจากปกอนหนา จงไดทบทวนหาสาเหตของ


187

การตกเลอดทเพมขน พบวาสาเหตเกดจากมดลกหดรดตวไมดหลงคลอดซงเกดจากการไมไดกระตนใหมดลกหดรดตวของมดลกหลงคลอด งานหองคลอดเหนความส าคญของผลกระทบจากการตกเลอดหลงคลอด และตองการพฒนาคณภาพการพยาบาล เพอลดและปองกนภาวะตกเลอดหลงคลอด จงไดมการทบทวน เอกสาร ต ารา วารสารตางๆ เพอน ามาวางแผนใหการพยาบาลผคลอดแบบองครวมและไดพฒนาเปนรปแบบการพยาบาลในการดแลผคลอดในระยะท 3 ของการคลอด เพอลดและปองกนภาวะตกเลอดหลงคลอดระยะแรก พรอมทงพฒนาบทบาทของพยาบาลหองคลอดใหมความร ทกษะ และสามารถตดสนใจไดถกตอง รวดเรวทนตอเหตการณ มการเตรยมความพรอมของทมชวยฟนคนชพ ความพรอมของอปกรณ เครองมอทางการแพทย การเตรยมเลอดหรอการเกบตวอยางเลอดไวใหใชไดทนทวงทเมอเกดภาวะตกเลอดหลงคลอด และจ าเปนตองใหเลอด ท าใหชวยลดอตราการตายหรอภาวะแทรกซอนจากการตกเลอดหลงคลอดได

ดงนน เพอเปนการใหบรการอยางมคณภาพและประสทธภาพตามแนวทางปฏบตเพอมงสการเปนโรงพยาบาลประกนคณภาพ ผศกษาในฐานะพยาบาลวชาชพประจ างานหองคลอดไดตระหนกถงปญหาดงกลาว จงไดท าการศกษาขอมลของมารดาตกเลอดหลงคลอดในระยะแรกทมาคลอดโรงพยาบาลโพธาราม และพฒนาเปนรปแบบการดแลในระยะท 3 ของการคลอดรวมกบการใหยากระตนการหดรดตวของมดลกและใชหลกการของการประคบเยนเพอปองกนและลดภาวะตกเลอดหลงคลอดในระยะแรก วตถประสงคของการวจย 1. เพอศกษาถงรปแบบการปองกนและลดภาวะตกเลอดหลงคลอดในระยะแรก 2. เพอพฒนารปแบบการปองกนและลดภาวะตกเลอดหลงคลอดในระยะแรก การทบทวนวรรณกรรมทเกยวของ

1. การดแลในระยะท 3 ของการคลอด กลยทธในการปองกนภาวะตกเลอดหลงคลอดทดทสดคอการท า active management of the third stage of

labor จากการศกษาของ Prendiville สามารถลดอบตการณของภาวะตกเลอดหลงคลอดไดถงรอยละ 68 เมอเปรยบเทยบกบ การปลอยใหรกคลอดเอง หรอการชวยคลอดรกดวยการเพมแรงถวงตอรกหรอการนวดหวนมมารดา ซงโรงพยาบาลตางๆ สามารถน ามาเปนแนวทางการรกษาเพอปองกนภาวะตกเลอดหลงคลอด

หลกการดแลในระยะท 3 ของการคลอด โดยวธ Active management (Active Management of The Third Stage of Labor: AMTSL) เพอปองกนภาวะตกเลอดหลงคลอด ตามแนวทางของ International Federation of Gynecology and Obstetrics (FIGO) และ WHO มดงน

1. การใหยา uterotonic ทนท ทไหลบนคลอด 1.1 Oxytocin 10 units IM หรอ 1.2 Oxytocin 5 units IV หรอ 1.3 Oxytocin 10 หรอ 20 units ใน 1000 มล. drip 100-150 มล./ชม.

2. clamp สายสะดอทนทททารกคลอด แต FIGO แนะน าใหรอประมาณ 60 วนาท 3. คล ามดลกเบาๆดวามดลกมดลกบบรดตวหรอยง 4. เมอมดลกบบรดตวด ดงสายสะดอเบาๆ ขณะทโกยมดลกขนโดยดนขนจากบรเวณหวเหนาเมอรก คลอดแลวใหคล ายอดมดลก วามดลกบบรดตวดหรอไม ถาจ าเปนกใหคลงมดลก 5. ตรวจดรกวาครบหรอไม 6. เฝาระวงการตกเลอดหลงคลอดอยางใกลชดโดยบนทก BP และ pulse ทก 15 นาทเปนเวลา 1 ชม.

มการศกษา Active versus expectant management in the third stage of labour (Cochrane Review). In: The Cochrane Library, Issue 1, 2002. Oxford: Update Software พ บ ว า Active เ ท ย บ ก บ expectant management ในระยะท 3 ของการคลอด(ซงประกอบ ดวย การตดสายสะดอเดกโดยเรว การใหยากระตนการหดรดตว ของมดลก และ การดงสายสะดอสวนทเหลออยางระมดระวง)จะชวยลดอบตการณของการตกเลอดหลงคลอดอยางมนยส าคญทางสถต Interventions นมการด า เนนการ เพอทจะลดอบตการณ ของการสญเสยเลอดภายหลงคลอด( the blood loss associated with the third stage of labour แ ล ะ ล ด โ อ ก า ส ก า ร ต ก เ ล อ ด ห ล งคลอด (PPH) (> 500mls) หรอ การตกเลอดทมาก severe PPH (> 1000mls)). ปจจบนสตแพทยสวนใหญยอมรบวา การ


188

ดแลระยะท 3 ของการคลอดดวยว ธ active management ช วยลดการตกเลอดหล งคลอดไดอย างมน ยส าคญ Active management น มการปฏบตเปนมาตรฐานในหลายๆประเทศ เชน ในประเทศ องกฤษ ออสเตรเลย เปนตน

2. การใหยากระตนการหดรดตวของมดลก การใชยากระตนการหดตวของมดลกไดแก oxytocin, ergot alkaloids, และ prostaglandins ยา

oxytocin ถอวาเปนยาตวแรก (first line drug) ในการรกษาภาวะตกเลอดหลงคลอด โดยให 10 ยนตฉดเขากลามเนอ หรอ 20 ยนต ผสมกบสารละลาย normal saline หยดเขาหลอดเลอดด าในอตราเรว 250 มล./ชม. มรายงานวาการใหยากบสารละลายปรมาณ 500 มล.ในเวลา 10 นาทไมเกดภาวะแทรกซอน ระวงผลตอระบบไหลเวยนและภาวะน าเกน (antidiuretic effect) ตอมากอาจจะให methergin 0.2 มก.ฉดเขากลามเนอ(หามใชในผปวยทมความดนโลหตสงและหลอดเลอดแดงโคโรนาร)

ยา ขนาดและวธทใช ขนาดตอเนอง ฤทธของยา อาการขางเคยง ขอบงหาม Oxytocin - 20 ยนต/น าเกลอ

1 ลตรหยดเขาเสน อตรา 60 หยดตอนาท -10 ยนต เขากลาม

-หยดตอเนองขนาด 20 ยนต/น าเกลอ 1 ลตร หยดเขาเสนในอตรา 40 หยดตอนาทน าเกลอทผสม oxytocin ไมควรเกน 3 ลตร

-ท าใหมดลกหดหดแบบไมคลายประมาณ 2-4 นาท ตอมาจงหดและคลายสลบกน

พบนอยมาก ปวดจากมดลกบบตว คลนไสอาเจยน

แพยา

Methergin 0.2 mg เขากลามหรอเขาเสนชา ๆ

-0.2 mg เขากลาม ภายหลงฉดครงแรก 15 min อาจฉดซ าไดในขนาด 0.2 mg เขากลาม / เขาเสนทก 4 hr 1 mg ( 5 ครง)

-ท าใหมดลกหดรดตวแบบไมคลาย

เสนเลอดสวนปลายหดรดตว ความดนโลหตสง คลนไสอาเจยน

ความดนโลหตสง แพยา

Misoprotol 800 ไมโครกรมสอดทวารหนก

ทองเสย มไข แพยากลม prostaglandin

3. หลกการประคบเยน

การประคบเยนเปนวธการทใชกนมาแตโบราณนบตงแตสมยฮบโปเครตส(Hippocretes) ซงพด ถงความเยน วาสามารถใชลดอาการบวม(swelling)และความเจบปวด(pain)ได โดยท าใหเกดอาการชา(numbness) (Smith et al., 1972 อางถงใน สจนตนา พนธกลา, 2532) การใชความเยนในการรกษาท าใหเกดการเปลยนแปลงทางสรรวทยาของหลอดเลอด เสนประสาทสวนปลาย คอลลาเจนและกลามเนอ อณหภมทใชจะแตกตางกนไป ซงอณหภมของรางกายบรเวณผวหนงโดยปกตถอเปนจดกลาง(neutral point)มอณหภมประมาณ 33.9๐C (93๐F) มการเรยกอณหภมของน าดงน (Bierman, 1955) Tepid อณหภมอยระหวาง 26.7 – 33.9 ๐C (80 - 93๐F) cool อณหภมอยระหวาง 18.3 – 26.7 ๐C (65 - 80๐F) cold อณหภมอยระหวาง 12.8 – 18.3 ๐C (55 - 65๐F) Very Cold อณหภมอยระหวาง 12.8 ๐C (ต ากวา 55 ๐F) รปแบบของความเยนทใชในการรกษา ม 3 รปแบบ คอ

1. ของแขง(solid) เชน น าแขง หมะ 2. ของเหลว (liquid) เชน น า 3. แกส (gaseous) เปนสารทใหความรอนแลวระเหยออกมา


189

ชนดของความเยนทใชในการรกษาแบงออกเปน 2 ชนด (กองงานวทยาลยพยาบาล, 2526) 1. การใชความเยนชนดแหง(Dry cold application)ไดแก กระเปาน าแขง(Ice bag)และการใช cold pack 2. การใชความเยนชนดเปยก(Moist cold application)ไดแก การประคบดวยความเยน(Cold compress)และการ

หอรางกายหรอแขนขาดวยความเยน(Ice pack)

จากการทบทวน มผท าวจยทเกยวของกบการประคบเยนหลายทานดวยกน ดงตวอยาง สจนตนา พนกลา (2532) ไดศกษาผลการลดความเจบปวดแผลฝเยบภายหลงคลอดระหวาง

ประคบดวยความเยนและประคบดวยความรอน ศกษาในกลมมารดาครรภแรกหลงคลอดทมแผลฝเยบจากการตดภายหลงคลอด 12-18 ชวโมง พบวาคะแนนความเจบปวดแผลฝเยบภายหลงประคบดวยความเยนมคานอยกวาการประคบดวยความรอน เมอวดหลงประคบทนท 30 นาทและ 60 นาท(p<.01) คะแนนความเจบปวดแผลฝเยบภายหลงประคบดวยความรอน เมอวดหลงประคบทนท 30 นาท 60 นาท นอยกวากอนประคบ(p<.01) จากขอมลทศกษาชใหเหนวาการประคบดวยความเยนใหผลดกวาการประคบดวยความรอน

Cohn et al.(1989) ไดทดลองใชความเยนประคบเขาใหกบผปวยภายหลงผาตดเสนเอนบรเวณเขา พบวา ความเยนสามารถลดความปวดของผปวยไดอยางมนยส าคญทางสถต(p<.01) วสดทใชในการประคบเยน

Cold pack เปนถงพลาสตกบรรจเยลลขางใน วสดของถงบรรจมความยดหยนและแขงแรง ทนทานตอการใชในอณหภมทงรอนและเยน เยลลทบรรจมกท าดวยสารจ าพวก silica gel ไมมอนตรายตอผวหนงหรอเนอเยอในระดบลก ซงสามารถรบสภาวะรอนเยนไดในอณหภม -29 ถง 100 ๐C และคงสภาวะปกตทอณหภมหอง ถงทบรรจเยลลทใชอยทวไปจะรกษาความเยนไดนานประมาณ 15 – 20 นาท เมอใชแลวน ามาแชเยนใหมไดทกครง ในการแชเยนถาเปน Cold pack ใหมใหแช 1 ชวโมง ถาเปน Cold pack ทเคยใชงานมาแลวใหแชเยนประมาณ 30 นาท กสามารถน ามาประคบเยนได ประโยชนของการประคบดวย Cold pack (Cailliet, 1993; Ignatavicius, D.D.et al., 1991 อางถงใน นตยา ปญจมดถ, 2542) มดงตอไปน

1. ใชในการหามเลอด ความเยนของเยลลจะท าใหหลอดเลอดหดตว ชวยลดการไหลเวยนของ เลอดมาสบรเวณทประคบ เชน ใชประคบในรายทมเลอดก าเดาไหล มดบาด

2. ใชในการลดการอกเสบในระยะแรก (24-48 ชวโมง) ทมการบาดเจบของเนอเยอและลดอาการ บวมรอบๆบาดแผลได เนองจากหลอดเลอดหดตวลดเลอดมาเลยง

3. ใชในการลดความปวด เนองจากความเยนจะไปลดการท างานของตวรบสงสญญาณประสาท ท า ใหการรบรตอความปวดลดลง เชน ใชประคบในรายทมบาดแผลหลงผาตด แมลงสตวกดตอย แผลน ารอนหรอไฟลวก การออกแบบการวจย

การวจยครงน เปนวจยและพฒนาเชงทดลอง(Experimental Development Research) ประชากรและกลมตวอยาง

มารดาทคลอดบตรทงคลอดปกต และผดปกตทางชองคลอด ในชวงเดอน ตลาคม 2552 ถงเดอน กรกฎาคม 2553 โดยมารดาทคลอดในชวงเดอน ตลาคม 2552 – กมภาพนธ 2553 เปนกลมควบคมทใชรปแบบการดแลแบบActive management ในระยะท3ของการคลอดจ านวน 472 คน และมารดาทคลอดบตรในชวงเดอน มนาคม 2553 – กรกฎาคม 2553 จ านวน 382 คน เปนกลมทดลองทใชรปแบบการดแลแบบ Active managementในระยะท3 ของการคลอดรวมกบการใหยากระตนการหดรดตวของมดลกและการประคบเยน โดยใชประชากรทงหมดเปนกลมตวอยาง เครองมอทใชในการวจย ม 2 อยาง คอ

1. เครองมอทใชเปน Intervention ในการทดลอง ไดแก รปแบบใหมในการดแลในระยะท 3 ของการคลอด โดยใชActive Management รวมกบการใหยากระตนการหดรดตวของมดลก และ การประคบเยน

2. แบบบนทกการดแลในระยะ 2 – 24 ชวโมงแรกหลงคลอด ในการประเมนภาวะตกเลอดหลง


190

คลอดระยะแรก และใชเกบรวบรวมขอมลของผคลอด รวบรวมสาเหตของการเกดภาวะตกเลอดหลงคลอด และปรมาณเลอดทออกหลงคลอด รวมถงภาวะแทรกซอนทเกดจากการตกเลอดหลงคลอด ขนตอนและวธด าเนนการวจย ขนตอนการสรางและพฒนารปแบบใหม มขนตอน ดงน

1.ทบทวนการเกดภาวะตกเลอดหลงคลอดทกราย ซงเปนการปฏบตตามรปแบบเดม เพอหาประเดนทตองปรบปรงแกไขใหเปนรปแบบใหม

2.ศกษา คนควาแนวคด ทฤษฎจาก ต ารา เอกสารและงานวจยทเกยวของกบการปองกนและลดภาวะตกเลอดหลงคลอดในระยะแรก

3.พฒนารปแบบการดแลในระยะท 3 ของการคลอด โดยใชแนวคดการดแลแบบActive Management รวมกบยากระตนการหดรดตวของมดลกและการประคบเยน เพอใชเปนแนวทางในการปฏบตในการดแลเพอปองกนและลดภาวะตกเลอดหลงคลอดในระยะแรก รวมทงปรบปรงแบบบนทกการดแลมารดาในระยะ 2 – 24 ชวโมงแรกหลงคลอด เพอใชในการประเมนภาวะตกเลอดหลงคลอดใหครอบคลม และสามารถวนจฉยภาวะตกเลอดหลงคลอดไดรวดเรว สามารถรายงานสตแพทย ไดอยางทนทวงท และใชเปนเครองมอในการเกบรวบรวมขอมลภาวะตกเลอดของมารดาหลงจากใชรปแบบทพฒนาขน

4. ประชมชแจงกบเจาหนาทงานหองคลอดและผเกยวของกบวธด าเนนงานในการประชมประจ าเดอนของงานหองคลอด และทประชมทม PCT สต-นรเวชกรรม ใหรบทราบถงวธการปฏบตงานตามรปแบบทพฒนาขนใหม เพอใหเขาใจตรงกนและปฏบตไดถกตอง วธด าเนนการวจย

1. รวบรวมขอมลภาวะตกเลอดในกลมควบคม ซงไดรบการดแลตามรปแบบเดม คอกลมมารดา ทคลอดปกตและ ผดปกตทางชองคลอด ตงแตเดอน ตลาคม 2552 – กมภาพนธ 2553 ซงใช Active Management ในระยะท 3 ของการคลอดเพยงอยางเดยว (ตามตารางท 1)

2. เรมใชรปแบบใหมทพฒนาขนในการดแลผคลอดททงปกตและผดปกตทางชองคลอดตงแต มนาคม 2553 ถง กรกฎาคม 2553 ดงน

รปแบบใหมในการปฏบตการดแลในระยะท 3 ของการคลอด โดยใช Active Management รวมกบการใหยากระตนการหดรดตวของมดลก และ การประคบเยน ซงมวธปฏบต ดงน 1. ภายใน 1 นาทหลงทารกคลอด คล ามดลกเพอประเมนวามทารกแฝดหรอไม 2. ฉดยา Oxytocin 10 Unit เขากลามเนอ 3. ท าคลอดรกดวยการControlled Cord Traction โดยClamp สายสะดอเขาใกล Perineum จบ forceps ดวยมอขางหนง (ไมตองรอใหมอาการแสดงการลอกตวของรก) 4. วางมออกขางหนงเหนอกระดกหวเหนา และ Stabilize มดลกโดยดนมดลกไมใหเคลอนลงมาในระหวาง Controlled Cord Traction เพอปองกนมดลกปลน 5. ดงสายสะดอดวยแรงพอประมาณ และรอมดลกหดรดตว 2-3 นาท ถาcord เลอนตามท าคลอดรกได 6. เมอมดลกเรมกลมและสายสะดอเรมยาวลงมาดงสายสะดอลงอยางนมนวลเพอท าคลอดรกโดยไมตองรอใหมเลอดไหลออกมา และใชมออกขางดนดานหนาทองเพอไมใหมดลกเคลอนต าลงมา 7. ถารกไมเคลอนต าลงมาภายใน 30 – 40 วนาทหลง Controlled Cord Tractionใหหยดการดงสายสะดอลงมากอน 8. ท า Controlled Cord Tractionอกครงเมอมดลกหดรดตว (หามท าการดงสายสะดอโดยไมม counter traction โดยเดดขาด) 9. รกคลอดแลว น า Cold gel pack มาวางทหนาทองบรเวณยอดมดลกทนท และตรวจสอบความครบถวนของรก ประเมนการวาง Cold pack ทก 5 นาท 10. คลงมดลกบอยๆทก 15 นาท เพอกระตนการหดรดตวของมดลก 11. หลงรกคลอด วดความดนโลหต ถาไมเกน 140/90 mmHgให Methergin 1amp เพอกระตนการหดรดตวของมดลก


191

หลงมารดาคลอด ไดรบการประเมนภาวะตกเลอดหลงคลอดโดยใชรปแบบบนทกใหม ทพฒนาขน มรายละเอยด ดงน

แบบบนทกภาวะตกเลอดหลงคลอดระยะแรก(ภายใน 24 ชวโมง) ชอ..................................สกล..........................อาย..........ป HN…………………G…P…A…L…… วน/เดอน/ป ทประเมน...................................................เวลาคลอด................................................น. งำนหองคลอด เวลาประเมน..........................................น. 1. Hctกอนคลอด.......................................................% 2. Blood lossขณะคลอด...........................................cc 3. CheckV/S หลงรกคลอด P=……..ครง / นาทR=……..ครง/นาทBP=……………mmHg

อาการแสดง......................................................................................................................... 4. ครงท2หลงเยบแผล P=……..ครง / นาทR=……..ครง/นาทBP=……………mmHg 5. อาการแสดง......................................................................................................................... ครงท3 ท 1 ชม.หลงคลอด

P=……..ครง / นาทR=……..ครง/นาทBP=……………mmHg 6. อาการแสดง......................................................................................................................... ครงท4 ท 2 ชม.หลงคลอด

P=……..ครง / นาทR=……..ครง/นาทBP=……………mmHg อาการแสดง.........................................................................................................................

7. ลกษณะแผลฝเยบ □ปกต □Hematoma…………………………….. 8.จ านวนผาอนามยทเปอนเลอด เปลยนใน 2 ชม.แรก ............ผน ( 1 ผนเปยกชม=50cc ) Total blood loss ………….cc 9.อาการและอาการแสดงกอนยาย..............................................................................................

ลงชอ……………………………….ผบนทก ตกสต-นรเวชกรรม

1. สภาพทวไปของมารดา □ ชวยเหลอตวเองได □ ออนเพลยเนองจาก..................................... 2. Check V/Sเวลา............น.T=……๐C P=……ครง/นาทR=……ครง/นาทBP=………..mmHg 3. การแขงตวของมดลก □ มดลกแขงตวด ระดบความสง.................นว >S.P. □ มดลกแขงตวไมด ตองกระตน

4. กระเพาะปสสาวะ □ ยงไมปสสาวะ bladderไมfull □ ปสสาวะไดเองแลว □ bladder fullยงไมปสสาวะ ท าการสวนไดUrine……………….cc 5. การประเมนแผลฝเยบและการท าความสะอาด □ ไมบวม □ บวมเพราะ............................. □ ปวด □ ไมปวด □ Flushing □ ไมได Flushingเพราะ............................................. 6 . Check V/Sเวลา...........น.T=……๐C P=……ครง/นาทR=……ครง/นาทBP=………..mmHg - การแขงตวของมดลก □ มดลกแขงตวด ระดบความสง...นว >S.P. □ มดลกแขงตวไมด ตองกระตน - กระเพาะปสสาวะ □ ยงไมปสสาวะ Bladderไมfull □ ปสสาวะไดเองแลว

□ Bladder full ยงไมปสสาวะ ท าการสวนไดUrine……………….cc - การประเมนแผลฝเยบและการท าความสะอาด □ ไมบวม □บวม เพราะ........................................... □ปวด □ ไมปวด □ Flushing □ ไมได Flushingเพราะ............................................. -จ านวนผาอนามยทเปลยนใน 4 ชม.หลงรบยาย.........................ผน ( 1 ผนเปยกชม =5 cc ) 7. Check V/Sเวลา...........น.T=……๐C P=……ครง/นาทR=……ครง/นาทBP=………..mmHg - การแขงตวของมดลก□ มดลกแขงตวด ระดบความสง..................นว > S.P.□ มดลกแขงตวไมด ตองกระตน - กระเพาะปสสาวะ □ ยงไมปสสาวะ bladderไมfull □ ปสสาวะไดเองแลว □ bladder full ยงไมปสสาวะ ท าการสวนไดUrine………………….cc - การประเมนแผลฝเยบและการท าความสะอาด □ ไมบวม □บวมเพราะ....................................... □ปวด □ ไมปวด □ Flushing □ ไมได Flushingเพราะ..........................................


192

-จ านวนผาอนามยทเปลยนใน ….. ชม.หลงรบยาย...............................ผน ( 1 แผนเปยกชม=50cc ) 8.Check V/Sเวลา...........น.T=……๐C P=……ครง/นาทR=……ครง/นาทBP=………..mmHg - การแขงตวของมดลก□ มดลกแขงตวด ระดบความสง..................นว > S.P. □ มดลกแขงตวไมด ตองกระตน - กระเพาะปสสาวะ □ ยงไมปสสาวะ bladderไมfull □ ปสสาวะไดเองแลว □ bladder full ยงไมปสสาวะ ท าการสวนไดUrine………………….cc - การประเมนแผลฝเยบและการท าความสะอาด □ ไมบวม □บวมเพราะ....................................... □ปวด □ ไมปวด □ Flushing □ ไมได Flushingเพราะ.......................................... -จ านวนผาอนามยทเปลยนใน ….. ชม.หลงรบยาย...............................ผน ( 1 แผนเปยกชม=50cc ) 9. Check V/Sเวลา...........น.T=……๐C P=……ครง/นาทR=……ครง/นาทBP=………..mmHg - การแขงตวของมดลก□ มดลกแขงตวด ระดบความสง........................นว > S.P. □ มดลกแขงตวไมด ตองกระตน - กระเพาะปสสาวะ □ ยงไมปสสาวะ bladderไมfull □ ปสสาวะไดเองแลว □ bladder fullยงไมปสสาวะ ท าการสวนไดUrine………………….cc - การประเมนแผลฝเยบและการท าความสะอาด □ ไมบวม □บวมเพราะ....................................... □ปวด □ ไมปวด □ Flushing □ ไมได Flushingเพราะ.......................................... -จ านวนผาอนามยทเปลยนใน ….ชม.หลงรบยาย.......ผน ( 1 แผนเปยกชม=50cc )

Total blood loss 24 ชวโมง…….cc ลงชอ………………………………………….ผบนทก

การเกบรวบรวมขอมล มขนตอน ดงน

1. มารดาทมาคลอดบตรทางชองคลอดทงวธปกตและผดปกต ทไดรบการดแลในระยะท 3 ของการคลอดดวยวธ Active Management ในเดอนตลาคม 2552 – กมภาพนธ 2553 จ านวน 472 คนเปนกลมควบคม โดย เกบรวบรวมขอมลเกยวกบการคลอด ปรมาณเลอดทเสย อตราการตกเลอดหลงคลอด สาเหตการตกเลอด ภาวะแทรกซอนทเกดขนจากการตกเลอด

2. มารดาทมาคลอดบตรทางชองคลอดทงวธปกตและผดปกต ทไดรบการดแลในระยะท 3 ของการคลอดดวยวธ Active Management รวมกบยากระตนการหดรดตวของมดลกและการประคบเยน ในเดอน มนาคม 2553 – กรกฎาคม 2553 จ านวน 382 คนเปนกลมทดลอง โดย เกบรวบรวมขอมลเกยวกบการคลอด ปรมาณเลอดทเสย อตราการตกเลอดหลงคลอด สาเหตการตกเลอดภาวะแทรกซอนทเกดขนจากการตกเลอด โดยใชแบบแบบบนทกภาวะตกเลอดหลงคลอดระยะแรก ( ภายใน 24 ชวโมง )

3. น าขอมลทเกบได ขอมลทไดมาตรวจสอบความถกตองและความครบถวน แลวน าไปวเคราะหดวย Computer เปรยบเทยบระหวางกลมหลงทไดรบการดแลตามรปแบบใหมทพฒนาขนกบกลมทไดรบการดแลตามรปแบบเดม การวเคราะหขอมล วเคราะหขอมลดวยโปรแกรมคอมพวเตอร โดยใชสถตพรรณนา ดวยคาจ านวน คารอยละ ผลการด าเนนงาน

พบวา รปแบบใหมในการดแลในระยะท 3 ของการคลอดรวมกบการใหยากระตนการหดรดตวของมดลกและการประคบเยน ท าใหอตราการตกเลอดหลงคลอดในระยะแรกทมสาเหตมาจากการหดรดตวของมดลกไมด ลดลงจากเดมกอนใชรปแบบใหม อตราการตกเลอดหลงคลอดระยะแรก เทากบ 2.54%หลงจากใชรปแบบใหม อตราการตกเลอดหลงคลอดระยะแรกเทากบ 2.09% ซงมอตราการตกเลอดหลงคลอดในระยะแรกลดลง 0.45 % ดงแสดงในตารางท 1 ตารางท 1 เปรยบเทยบจ านวน และรอยละของอตราการตกเลอดหลงคลอดในระยะแรกระหวางกอนและ หลงน ารปแบบใหมไปด าเนนการดวยคาจ านวนและรอยละ

ผลการด าเนนงาน กอนใชรปแบบใหม หลงใชรปแบบใหม ผลการเปรยบเทยบ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ รอยละ

จ านวนผคลอดทางชองคลอด 472 100 382 100


193

ผคลอดตกเลอด 22 4.6 11 2.87 1.73 มดลกหดรดตวไมด 12 2.54 8 2.09 0.45 แผลฝเยบ 6 1.27 1 0.26 1.01 รกคาง,ลวงรก 4 0.84 2 0.52 0.32

อภปรายผลการวจย จากผลการวจยโดยสรป พบวาการน ารปแบบการดแลในระยะท 3 ของการคลอดโดยใช Active Management

รวมกบการใหยากระตนการหดรดตวของมดลกและการประคบเยน ทคณะผวจยไดพฒนาขน ท าใหอตราการตกเลอดหลงคลอดในระยะแรกลดลง ซงดกวา ผลของอตราการตกเลอดหลงคลอดจากสาเหตทมดลกหดรดตวไมด ทด าเนนการตามรปแบบเดม ถงแมวาอตราการตกเลอดหลงคลอดจะลดลงไมมาก แตกมแนวโนมทจะลดลง ทงนเนองมาจาก รปแบบการดแลในระยะท 3 ของการคลอดทใชActive Management ท าใหรกคลอดเรวขนไมตองใชเวลารอใหรกลอกตว จงท าใหผคลอดเสยเลอดนอยลง (ขณะรอรกลอกตวจะใชเวลาประมาณ 15-30 นาท และจะสญเสยเลอดประมาณ100-150ซซ.) มการศกษาเรอง Active versus expectant\ management in the thirdstage of labour (Cochrane Review). In:The CochraneLibrary,Issue1,2002.Oxford:Update Software พบวา Active เทยบกบexpectant management ในระยะท 3 ของการคลอด (ซงประกอบ ดวย การตดสายสะดอเดกโดยเรว การใหยากระตนการหดรดตวของมดลกและการดงสายสะดอสวนทเหลออยางระมดระวง) จะชวยลดอบตการณของการตกเลอดหลงคลอดอยางมนยส าคญทางสถต และการใหยากระตนการหดรดตวของมดลกไดแก oxytocin, ergot alkaloids, และ prostaglandins ยา oxytocin ถอวาเปนยาตวแรก (first line drug) ในการปองกนและรกษาภาวะตกเลอดหลงคลอด ส าหรบการประคบเยนนน การใชความเยนในการรกษาท าใหเกดการเปลยนแปลงทางสรรวทยาของหลอดเลอด เสนประสาทสวนปลาย คอลลาเจนและกลามเนอ ท าใหเสนเลอดหดรดตวลดการสญเสยเลอด และยงพบวาความเยน สามารถใชลดอาการบวม(swelling)และความเจบปวด(pain)ได โดยท าใหเกดอาการชา(numbness) (Smith et al., 1972 อางถงใน สจนตนา พนธกลา, 2532) อณหภมทใชจะแตกตางกนไป ซงอณหภมของรางกายบรเวณผวหนงโดยปกตถอเปนจดกลาง(neutral point)มอณหภมประมาณ 33.9๐C (93๐F) ซงสอดคลองกบการศกษาของ (Cailliet, 1993; Ignatavicius, D.D.et al., 1991 อางถงใน นตยา ปญจมดถ, 2542) กลาวถงประโยชนของการประคบเยนโดยใชcold pack วาใชในการหามเลอด ความเยนของเยลลจะท าใหหลอดเลอดหดตว ชวยลดการไหลเวยนของเลอดมาสบรเวณทประคบ เชน ใชประคบในรายทมเลอดก าเดาไหล มดบาด ใชในการลดการอกเสบในระยะแรก (24-48 ชวโมง) ทมการบาดเจบของเนอเยอและลดอาการบวมรอบๆบาดแผลได เนองจากหลอดเลอดหดตวลดเลอดมาเลยง และยงสามารถใชในการลดความปวด เนองจากความเยนจะไปลดการท างานของตวรบสงสญญาณประสาท ท าใหการรบรตอความปวดลดลง เชน ใชประคบในรายทมบาดแผลหลงผาตด แมลงสตวกดตอย แผลน ารอนหรอไฟลวก เปนตน ขอเสนอแนะเพอน าไปใชประโยชน 1. ควรน ารปแบบการดแลในระยะท 3 รวมกบการใหยากระตนการหดรดตวของมดลกและการประคบเยนมาใชในหองคลอด

เพอปองกนและลดอตราการตกเลอดในระยะแรกอยางตอเนองจนถงตกหลงคลอด 2. ควรมการศกษาถงผลการใชรปแบบการดแลในระยะท 3 รวมกบการใหยากระตนการหดรดตวของมดลกและการประคบ

เยน โดยศกษาถงผลในดานอนๆ เชน ผลของความเยนในการลดอาการปวดมดลกหลงคลอด 3. ควรมการศกษาถงผลการใชหลกการประคบเยนทท าใหมดลกหดรดตวดและลดอาการปวดมดลก ในการผาตดคลอดบตร เอกสารอางอง กฤตยา อนทรรง. (2539). ปจจยทมความสมพนธกบการตกเลอดหลงคลอดทนทของมารดาทมาคลอด โรงพยาบาลเลดสน.

กลมการพยาบาล โรงพยาบาลเลดสนกรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข. กระทรวงสาธารณสข. (2538). สถตสาธารณสข. กรงเทพฯ : โรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก ธรพงศ เจรญวทย และคณะ. (2548). สตศาสตร. พมพครงท3. กรงเทพฯ : ภาควชาสตศาสตร-นรเวชวทยา คณะแพทย

ศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย. มาน ปยะอนนต และคณะ. (2543). สตศาสตร. พมพครงแรก. กรงเทพฯ : ภาควชาสต-นรเวชวทยา.คณะแพทยศาสตรศรราช

พยาบาล. พรยา ศภศร. การพยาบาลในระยะคลอด. (2547). พมพครงแรก. กรงเทพฯ : ศนยสอเสรมกรงเทพฯ.


194

ระพ กาญจนานรกษ. (2538). การวเคราะหปจจยเสยงในการตกเลอดหลงคลอดทนทของมารดาทมาคลอดทโรงพยาบาลพหลพลพยหเสนา จงหวดกาญจนบร. ม.ป.ท.

สมบต บญโต. (2548). การตกเลอดหลงคลอดระยะแรกในโรงพยาบาลสมทรสาคร. กลมงานสต-นรเวชกรรม โรงพยาบาลสมทรสาคร.

Drife J.Management of primary postpartum heamorrhage. (1997). Br J Obstet Gtuaecol.

กลุ่มงานสูตินรีเวชกรรม · 2018-05-10 ·...

Documents