เอกสารประกอบการบรรยาย fh final...

เอกสารประกอบการบรรยาย วิชาอนามัยครอบครัว http://www.tewin.org

อนามัยครอบครัว บทสิ่งแวดลอม

เอกสารประกอบการบรรยาย FH finalความหมายของการสุขาภิบาลที่อยูอาศัย

…………………………………………………………………………………………

โดย ดร.เทวินทร วารีศร ี

1. นิยามและความหมาย

“ที่อยูอาศัย” หมายถึง อาคารบานเรือน รวมถึงตึก โรง และแพที่มนุษยจัดสรางขึ้นเพ่ือใชเปนที่อยูอาศัยทั้งกลางวันและกลางคืน ภายในที่อยูอาศัยประกอบดวยส่ิงตาง ๆ ที่ตองการมีทั้งส่ิงอํานวยความสะดวกสบาย อุปกรณและส่ิงที่ใชสอยที่จําเปนตามความตองการทางดานรางกาย จิตใจ และความเปนอยูที่ดีงามทั้งสวนตัวและครอบครัวของผูพักอาศัย

2. ความจําเปนที่ตองจัดการสุขาภิบาลที่อยูอาศัย

ความจําเปนที่ตองจัดการสุขาภิบาลที่อยูอาศัย

ท่ีอยูอาศัยเปนปจจัยสําคัญของมนุษยท่ีทุกคนเกิดมาจะตองมีเพ่ือเปนท่ีพักผอนนอนหลับหรืออยูกินเปนประจําของตนเองและครอบครัว โดยท่ีอยูอาศัยท่ีดีสะอาดและถูกสุขลักษณะตามหลักสุขาภิบาล จะชวยสงเสริมใหผูอาศัยมีความสุขและสบายท้ังรางกายและจิตใจ ปลอดภัยจากการเกิดอุบัติเหตุและโรคติดตอท่ีเกิดจากท่ีพักอาศัยเปนสาเหตุได

ลักษณะความบกพรองของที่อยูอาศัยในแตละแหงซ่ึงเปนขอบกพรองพ้ืนฐานทางดานการสุขาภิบาลที่สําคัญคือ

- น้ําดื่ม น้ําใชไมสะอาด ไมเพียงพอ

- หองน้ําหองสวมอยูนอกอาคารและใชรวมกับเพ่ือนบาน

- มีสถานท่ีอาบน้ํารวมกับผูอ่ืน

- มีหองพักรวมกันอยูหลายคน

- พ้ืนท่ีหองนอนแคบ

- อาคารบานพักอาศัยมีทางออกทางเดียว

- ไมมีไฟฟาใช แสงสวางไมเพียงพอ

- หองไมมีหนาตาง และท่ีระบายอากาศ

- ท่ีพักอาศัยมีสภาพทรุดโทรม บริเวณบานสกปรก มีน้ําขงั



หลักการที่สําคัญในการจัดที่อยูอาศัยใหถูกสุขลักษณะ มี 4 อยาง ดังนี ้

- จัดท่ีอยูอาศัยใหตามตามความตองการของรางกาย

- จัดท่ีอยูใหไดตามความตองการทางจิตใจ

- จัดท่ีอยูใหผูอาศัยมีความปลอดภัย

- จัดท่ีอยูอาศัยมีความปลอดภัยจากโรคติดตอ

3. ปญหาและอุปสรรคในการดําเนินการสุขาภิบาลที่อยูอาศัย

- สภาพของท่ีอยูอาศัยโดยท่ัว ๆ ไปสวนใหญไมถูกสุขลักษณะ ท้ังในดานแสงสวาง การระบายอากาศ และขาดส่ิงอํานวยความสะดวกเกี่ยวกับการสุขาภิบาลในบานพัก เชน การประปา ไฟฟา การจัดการขยะมูลฝอย น้ําโสโครก แมลง การมีสวมใช ตลอดจนความสะดวกสบายและความปลอดภัย

- สภาพทางสังคม สภาพทางสังคมบางอยางเปนสาเหตุของปญหาและเปนอุปสรรคในการแกปญหา เชน ความยากจนของประชาชน การอพยพยายถ่ิน การจัดบริการท่ีอยูอาศัยโดยรัฐและเอกชนยังจัดทําไดไมท่ัวถึง การจัดบริการดาน ประปา ไฟฟา ถนน รัฐยังจัดใหมีไดนอยมาก ความเคยชินของประชาชนบางอยางทําใหขาดความสนใจในการสุขาภิบาลท่ีอยูอาศัย ในดานมาตรการทางกฎหมาย การวางผังเมืองท้ังชุมชนในเมืองและชนบทยังไมมี

หลักการจัดการสุขาภิบาลที่อยูอาศัย

หลักการจัดการสุขาภิบาลที่อยูอาศัย

1) การจัดท่ีอยูอาศัยใหไดตามความตองการขั้นมูลฐานทางรางกาย ท่ีสําคัญไดแก การระบายอากาศ แสงสวาง การปราศจากเหตุรําคาญ พ้ืนท่ีบริเวณบานหรือท่ีอยูอาศัย

2) การจัดท่ีอยูอาศัยใหไดตามความตองการทางจิตใจ ท่ีอยูอาศัยท่ีถูกสุขลักษณะจะตองมีสภาพท่ีชวยสงเสริมผูอาศัยใหมีความสุขสบายทางจิตใจ ความตองการทางดานจิตใจของผูอยูอาศัยแตละคนยอมมีความแตกตางกันไป แตความสบายใจนั้นสวนใหญเกิดจากสภาพแวดลอมในท่ีอยูอาศัย ความตองการขั้นพ้ืนฐานทางดานจิตใจของผูอาศัยท่ีสําคัญ คือ ความเปนสัดสวนของท่ีอยูอาศัยและความเปนอิสระและควรอยูหางจากส่ิงรบกวน หองนอนควรจัดใหพอเหมาะไมแออัด ความสวยงามและความเปนระเบียบเรียบรอย ควรมีลักษณะท่ีนาดู สวยงาม จึงจะทําใหผูอยูอาศัยมีความสุขสบายในจิตใจ ความสะอาดท่ีอยูอาศัยเปนส่ิงท่ีทุกคนปารถนา เพราะทําใหเกิดความสบายใจและสบายเม่ือพบเห็น รวมท้ังของเสียจะตองไดรับการจัดเก็บใหเรียบรอย จัดใหมีความสะดวกสบายแกผูอยูอาศัย ท่ีอยูอาศัยควรมีส่ิงอํานวยความสะดวกตามความจําเปนขั้นมูลฐานดานตาง ๆ



3) การปองกันอุบัติเหตุในท่ีอยูอาศัย

อุบัติเหต ุคือเหตุการณท่ีเกิดขึ้นโดยมิไดคาดหมายมากอน จะตองมีการปองกันอุบัติเหตุท่ีอาจเกิดขึ้นไดไวลวงหนา และหาทางแกไขปญหาดวย เชน

- สรางท่ีอยูอาศัยใหม่ันคงแข็งแรง

- สรางท่ีอยูอาศัยใหมีการปองกันอัคคีภัยและมีทางหนีไฟ

- ปองกันอันตรายท่ีเปนอุบัติเหตุจากภัยธรรมชาต ิ

- การปองกันอุบัติเหตุจากแมลงและสัตวกัดตอยและการใชยาฆาแมลง

- การปองกันการรุกรานจากโจรผูราย

- การบํารุงรักษาซอมแซม

- การเลือกทําแลสรางท่ีอยูอาศัยใหปลอดภัยจากอุบัติเหต ุ

4) การควบคุมและปองกันการเกิดโรคติดตอในท่ีอยูอาศัย

การควบคุมและการปองกันการเกิดโรคและการระบาดของโรคติดตอในท่ีอยูอาศัยนับวาสําคัญ บานท่ีไมถูกสุขลักษณะจะเปนแหลงแพรเช้ือโรค และทําใหเกิดโรคติดตอระบาดขึ้นในหมูผูพักอาศัย ส่ิงจําเปนทางดานการสุขาภิบาลในท่ีอยูอาศัยท่ีควรพิจารณาไดแก

- น้ําดื่ม น้ําใช น้ําท่ีจัดไวสําหรับดื่มและใชในท่ีอยูอาศัยควรจะตองสะอาดไดมาตรฐานน้ําสะอาด และมีปริมาณเพียงพอแกการใชในครอบครัวหรือผูอยูอาศัย

- การกําจัดอุจจาระ ภายในท่ีอยูอาศัยจะตองถูกสุขลักษณะ โดยปกติแลวเปนสวมซึม สวมชักโครก หรือสวมถังเกรอะ ซ่ึงควรมีเพียงพอแกผูพักอาศัย

- การกําจัดขยะมูลฝอย ตามอาคารท่ีอยูอาศัยควรไดจัดใหมีการเก็บรวบรวมขยะมูลฝอยในถังขยะท่ีถูกสุขลักษณะ ไมใหเปนท่ีเพาะพันธุแมลงและเช้ือโรค

- การกําจัดน้ําเสีย น้ําเสียท่ีเกิดขึ้นตามอาคารท่ีอยูอาศัยควรจัดเก็บรวบรวมและกําจัดท่ีถูกตอง อยาใหเกิดการปนเปอนสูแหลงน้ําและอาหาร

- การเก็บรักษาอาหารและการถนอมอาหารเพ่ือบริโภค การเก็บอาหารท่ีเนาเสียได ควรเก็บไวในท่ีท่ีมีอุณหภูมิต่ํา



- การควบคุม ปองกันแมลงและสัตวพาหะนําโรค อาคารท่ีพักอาศัยตาง ๆควรไดมีการควบคุม ปองกัน และกําจัดแมลงและสัตวพาหะนําโรค

การควบคุมแมลง นิยามความหมาย

แมลง หมายถึงสัตวท่ีไมมีกระดูกสันหลัง รางกายแบงออกเปน 3 สวนคือ สวนหัว สวนอก และสวนทอง มี 6 ขา อาจมีปกหรือไมมีปกก็ได

พาหะนําโรค หมายถึงส่ิงท่ีเปนตัวนําพาเอาเช้ือโรคจากส่ิงมีชีวิตหนึ่งสูอีกส่ิงมีชีวิตหนึ่ง ซ่ึงทําใหเกิดโรคขึ้น

Host หมายถึงท่ีอยูอาศัยของพาหะนําโรคโดยท่ีอาจกอหรือไมกอโรคในส่ิงมีชีวิตท่ีอาศัยอยู

ความสําคัญของแมลงและสัตวนําโรค

1.เปนสาเหตุท่ีทําใหเกิดโรคในมนุษย แมลงเปนตัวนําพาเช้ือโรคจากมนุษยหรือสัตวท่ีมีเช้ือโรคมายังมนุษยหรือสัตวปกติอ่ืนๆ เช้ือโรคท่ีนํามาอาจเปนเช้ือ แบคทีเรีย

2.เปนสาเหตุท่ีทําใหเกิดความเดือดรอนรําคาญ สาเหตุท่ีทําใหมนุษยและสัตวเกิดความเดือดรอนรําคาญไดแก การท่ีพาหะนําโรคมากัดทําใหเกิดแผลอักเสบหรือมีอาการแพตาง ๆ เชน ยุงหรือตัวเรือดกัดกินเลือดทําใหเกิดผ่ืนคันหรือนอนไมหลับดวยความรําคาญ

3.เปนสาเหตุใหเกิดการสูญเสียทางเศรษฐกิจ เนื่องจากแมลง เชน หน ูมากัดกินตนขาวของเกษตรกรตัวอยางของแมลงและสัตวท่ีตองควบคุมและปองกัน



แมลงวัน แมลงวัน (Flies) แมลงวันจัดอยูใน Phylum Arthropoda จัดอยูใน Class Insecta Order Diptera และ Suborder Cyclorrhapha มีการเจริญเติบโตเปน 4 ระยะ เชนเดียวกับยุง คือ ระยะ ไข ตัวออน ดักแด และตัวแก ถาอยูในสภาวะท่ีเหมาะสมแมลงวันจะวางไขครั้งละ 100-150 ฟอง แมลงวันมีปาก 2 แบบคือ แบบท่ีใชดูด ไดแก แมลงวันคอก และแบบท่ีใชขูดหรือครูด ไดแกแมลงวันบาน เปนตน แมลงวันท่ีเปนปญหาตอการสาธารณสุขคือแมลงวันบาน และแมลงวันหัวเขียว

1.แมลงวันบาน ( House Flies ) แมลงวันบานท่ีพบมากท่ีสุดคือ Musca domestica แมลงวันบานเปนแมลงท่ีพบไดท่ัวโลกยกเวนบริเวณท่ีมีอากาศหนาวจัด ซ่ึงเปนพาหะนําโรคหลายชนิด ไดแก อหิวาตกโรค ไขรากสาด บิด เปนตน และเปน Intermediate host ของหนอนพยาธิบางชนิด ซ่ึงแมลงวันนําเช้ือโรคมาสูคนไดโดย การสํารอกน้ํายอยและน้ําลายออกมาปนเปอนอาหารของมนุษย จึงทําใหเปนโรค

วงจรชีวิตของแมลงวันบาน

ระยะเปนไข แมลงวันบานมักจะวางไขตามมูลสัตว ส่ิงปฏิกูล มูลฝอยเปยก น้ําเสีย และสารอินทรียเนาเปอยอ่ืน ๆ ไขมีรูปรางเปนวงรี สีขาวนวล ขนาดประมาณ 1 มิลลิเมตร ถาหากอากาศอบอุนจะแตกตัวออกเปนตัวออนภายใน 1/2-1 วัน

ระยะตัวออน ตัวออนของแมลงวันบานมีรูปรางทรงกระบอกปลายขางหนึ่งเปนรูปกรวย ยาวประมาณ 10-12 มิลลิเมตร ตัวออนลอกคราบ 3 ครั้ง ถาอากาศอบอุนภายในเวลา 4-7 วัน มันจะคลานออกมาจากส่ิงปฏิกูล ตกลงสูพ้ืนกลายเปนดักแด

ระยะดักแด ดักแดของแมลงวันบานมักอยูในท่ีสงบ เชน ในดิน กองเศษไมใบหญา เปนตน ไมมีการเคล่ือนไหวไปไหน อายุการเปนดักแดขึ้นอยูกับภูมิอากาศ ถาอากาศอบอุนเปนเวลา 3 วันก็จะลอกคราบกลายเปนดักแด แตถาอากาศเย็นอาจนานถึง 26 วัน จึงจะกลายเปนตัวแก

ระยะตัวแก ตัวแกของแมลงวันบานตัวผูมีลําตัวยาวประมาณ 5.8-6.5 มิลลิเมตร ตัวเมียยาวประมาณ 6-9 มิลลิเมตร มีสีเทาหมน มีหนวดเสนเล็ก ๆ 2 เสน สําหรับรับความรูสึก มีปก 2 คู มีลักษณะใสไมมีเกล็ด มีขา 3 คู สวนทองและอกมีสีเหลืองปนเทา มีรอยเสนตามยาวแคบ ๆ อยู 4 เสน สามารถบินไดไกลจากแหลงกําเนิดในระยะประมาณ 6 ไมล ภายใน 24 ช่ัวโมง แตโดยท่ัวไปมักบินวนหากินในระยะ 100-500 เมตร ตัวแกของแมลงวันบานมีอายุประมาณ 1 เดือน



2. แมลงวันหัวเขียว (Blow Flies) แมลงวันหัวเขียวจะวางไขบนส่ิงสกปรกเนาเหม็น เชน ซากสัตว ในชวงชีวิตของมันสามารถวางไขไดประมาณ 1,000-3,000 ฟอง โดยวางไขครั้งละ 50-150 ฟอง มีการแพรพันธุได 9-10 ครั้ง ตัวแกมีอายุประมาณ 1 เดอืน

วงจรชีวิตของแมลงวันหัวเขียว

ระยะเปนไข แมลงวันหัวเขียวจะวางไขเปนกระจุกหรือเปนกลุมบนซากสัตว หรือบางครั้งอาจพบในเนื้อสด ไขจะมีสีเหลืองออน ภายในเวลา 8 ช่ัวโมง ถึง 3 วัน จะแตกออกมาเปนตัวออน

ระยะตัวออน มีขนาดความยาวประมาณ 10-14 มิลลิเมตร มีสีเทาปนเหลือง ดานหนาสุดจะมีตาขออยู 1 คู สวนทายของลําตัวมีลักษณะเปนปานและกวาง ตัวออนของมันแบงเปน 2 กลุม คือ มีขน และไมมีขน ใชเวลา 2-19 วัน ขึ้นกับอุณหภูมิ จึงจะกลายเปนดักแดโดยการตกลงสูพ้ืนแลวชอนไชหาสถานท่ีแหงแลงทําการฝงตัวใตดิน

ระยะดักแด ดักแดของแมลงวันหัวเขียวมีลักษณะคลายตัวออน แตมีขนาดใหญกวา ปลาย 2 ขางมีลักษณะมน มีสีน้ําตาล ระยะเวลาท่ีเปนดักแดอาจนานประมาณ 3-7 วัน แลวจะกลายเปนตัวแก

ระยะตัวแก ตัวแกของแมลงวันหัวเขียวมีความแตกตางกันตามสกุล และชนิด แตโดยท่ัวไปสวนอกและสวนทองมีสีน้ําเงินหรือสีเขียวเหลือง บางชนิดอาจมีสีเขียวปนโลหะ หรือสีบรอนซ แวววาว

การควบคุมและปองกันแมลงวัน

แมลงวันเปนพาหะนําโรครายแรงหลายชนิดมาสูมนุษย และนําส่ิงสกปรกมาปนเปอนอาหารโดยขาของมัน จึงมีความจําเปนท่ีจะตองมีการควบคุมและปองกนัการแพรกระจายของแมลงวัน ซ่ึงมีหลักการดังตอไปนี ้

• การควบคุมแมลงวันภายในอาคารและที่พักอาศัย

การกําจัดมูลฝอยและส่ิงปฏิกูลภายในอาคารและท่ีพักอาศัยใหสะอาด เชน ถังขยะภายในหองครัวของบานหรืออาคารควรมีฝาปดใหมิดชิดไมรั่วซึม

การใชกลวิธีทางกายภาพ เชน ประตูหนาตาง ตองมีตระแกรงหรือมุงลวดไวเพ่ือไมใหแมลงวันเขาบาน ทําลายโดยใชกาวดักแมลงวันตัวแก หรือในหองครัวตองมีตูหรือฝาชีครอบอาหารเพ่ือปองกันแมลงวัน เปนตน

การใชวิธีทางเคมี ใชยาฆาแมลงวันตัวออน และตัวแก เชน 0.1 % ของไพรีทัมผสมกับ 1 % ของมาลาไทออน



• การปองกันและควบคุมแมลงวันในชุมชน

การบํารุงรักษาความสะอาดในสถานท่ีตาง ๆเชนการดูแลรักษาความสะอาดของรานอาหารใหสะอาดเรียบรอย ไมมีเศษอาหารท่ีเปนตัวนําใหมีแมลงวัน

การมีระบบกําจัดส่ิงปฏิกูลท่ีด ีเชนหลุมเก็บกักส่ิงปฏิกูลตองปดมิดชิดทอระบายน้ํา ควรมีตระแกรงครอบขนาด 16 mesh เพ่ือไมใหแมลงวันสามารถเขาไปได

แมลงสาบ (Cockroaches) แมลงสาบ ( Cockroaches)

แมลงสาบจัดอยูใน Class Insecta , Oder Blattaria, Family Blattidae ขนาดแตกตางขึ้นกับชนิดของมัน ยาวตั้งแต 10-50 มิลลิเมตร แมลงสาบท่ีพบและเปนพาหะนําโรคมี 4 ชนิด ไดแก แมลงสาบเอเชียหรือแมลงสาบตะวันออก แมลงสาบอเมริกัน แมลงสาบเยอรมัน และแมลงสาบลายน้ําตาล

แมลงสาบเอเชียหรือแมลงสาบตะวันออก (Oriental cockroach) พบไดท่ัวโลก มักอาศัยอยูตามฐานเขื่อน หรือใตพ้ืนอาคาร ตัวยาวประมาณ 22-27 มิลลิเมตร มีปกส้ันบินไมได ตัวแกมีสีน้ําตาลหรือดํา มีลายสีเหลืองและขาวบนสวนอกและขอบดานนอกของสวนทอง

แมลงสาบอเมริกัน (American cockroach)

พบมากท่ีสุดในประเทศไทย มีความยาวประมาณ 1.5-2 นิ้ว ตัวแกมีสีน้ําตาลแดงไปจนถึงน้ําตาลดํา ปกติบินไมไดแตอาจบินไดในระยะใกล ๆอาศัยตามทอระบายน้ําเสีย อุโมงคน้ํา หองน้ําหองสวม และหองใตดินหรือใตถุนตึก มักอาศัยอยูกันเปนกลุมหรือเปนกอง



แมลงสาบเยอรมัน (German cockroach)

เปนแมลงสาบท่ีมีขนาดเล็กกวา 2 ชนิดท่ีไดกลาวมาแลว มีขนาดความยาวประมาณ 1/2 - 6/10 นิ้ว มีสีน้ําตาลแกมีแถบสีน้ําตาลออนบนสวนอก 2 แถบ มีตาขนาดใหญ มีแส 1 คู มักอาศัยอยูใกลชิดมนุษยในท่ีท่ีมีความอบอุนและความเปยกช้ืน เชน ในหองครัว ตูเส้ือผา เปนตน

แมลงสาบลายน้ําตาล (Brown-banded cockroach)

พบไดท่ัวโลก มักอาศัยอยูในเขตอบอุน มีขนาดเล็กประมาณ 1-1.25 นิ้ว มีสีน้ําตาลแดงออน พบไดทุกแหงของบาน เปนแมลงสาบท่ีคอนขางเกียจคราน

วงจรชีวิตของแมลงสาบ

วงจรชีวิตของแมลงสาบมี 3 ระยะ คือ ระยะเปนไข ระยะเปนตัวออน และระยะเปนตัวแก ไขของแมลงสาบจะอยูในแคปซูลเรียก “ oothecae “ มักเก็บไขไวในสถานท่ีอบอุน แมลงสาบสามารถกินอาหารไดทุกชนิด ไดแก เมล็ดพืช แปง ไขมัน ขนม ส่ิงปฏิกูล ซากสัตว กระดาษ กาว เลือดแหง เสมหะ เปนตน และในระหวางท่ีมันกินอาหารมันจะสํารอกเอาของเหลวสีน้ําตาลออกมาปนเปอนกับอาหารทําใหมีกล่ินเหม็น มักออกหากินในเวลากลางคืนและไมชอบแสงสวาง

การควบคุมและปองกันแมลงสาบ

แมลงสาบก็เปนพาหะนําโรคเชนเดียวกับแมลงวันและยังทําใหเกิดการปนเปอนส่ิงสกปรกสูอาหารท่ีมนุษยตองการใชบริโภค รวมถึงทําความเสียหายใหแก เครื่องใช เส้ือผา ขาวของตาง ๆ เปนตน จึงมีความจําเปนอยางยิ่งท่ีจะตองดําเนินการควบคุมและปองกันแมลงสาบ ซ่ึงมีวิธีดังตอไปนี ้

- การปองกันไมใหแมลงสาบเขาสูตัวอาคาร เชนการมีมุงลวดหรือตระแกรงปองกันไมใหแมลงสาบเขามา

- การควบคุมแมลงสาบภายในอาคารหรือท่ีพักอาศัย เชน การใชกาวดักแมลงสาบ ใชยาฆาแมลง การซอมแซมรอยรั่วของบานเรือนเพ่ือทําลายแหลงท่ีอยูของแมลงสาบ การเก็บส่ิงของหรืออาหารใหมิดชิด เปนตน

สัตวนําโรค เห็บ ( Ticks )

เห็บเปนปรสิตชนิดใชปากดูดเลือดมนุษยและสัตว อยูใน Class Arachnida มีลักษณะแตกตางจากแมลงคือ ลําตัวแบงออกเปน 2 สวน คือ สวนหัวและสวนอกรวมกันเปนสวนเดียว เรียกวา Cephalothorax และมีสวนทองแยกจากกัน บางชนิดมีสวนหัว สวนอก และสวนทองติดกัน ไมมีหนวด มีขา 4 คู รูปรางคอนขางกลม



วงจรชีวิตของเห็บ

จะมี 3 ระยะ คือ ระยะเปนไข ระยะเปนตัวออน และระยะเปนตัวแก กินเวลาประมาณ 2-3 ป ขึ้นอยูกับสภาพแวดลอมท่ีมันอยู เห็บทุกตัวกอนท่ีจะผสมพันธุกันจะตองเกาะดูดเลือดโฮสตเสียกอน แลวจึงไปวางไขนอกโฮสต สวนใหญวางไขบนดิน การวางไขของเห็บบางชนิดจะวางไขติดตอกันหลายสัปดาหจนไขหมด จะวางไขไดหลายพันฟองโดยเฉพาะเห็บแข็ง เม่ือวางไขหมดแลวก็จะตาย สวนเห็บออนจะวางไขหลายครั้ง ๆ ละประมาณ 90-100 ฟอง ไขเห็บจะถูกเคลือบดวยขี้ผ้ึงปองกันการระเหยของน้ําและทําใหไขเกาะกลุมกัน

การควบคุมและปองกันเห็บ

การควบคุมและปองกันเห็บ ทําไดโดยการตัดวงจรชีวิตของมัน ไดแก การแยกโฮสตออกจากเห็บ การทําความสะอาดคอกเล้ียงสัตว การทําลายวัชพืชในคอกสัตว การใชยาฆาแมลง เชน ใชผงมาลาไทออน 4 % ทําความสะอาดเส้ือผาอยูเสมอ เปนตน

หน ู

หนูเปนสัตวท่ีเล้ียงลูกดวยนม อยูใน Oder Rodentia มีวงจรชีวิต 3-4 เดือน มีฟนแหลม 2 คู ซ่ึงฟนของหนูจะมีการงอกอยูตลอดเวลา หนูมีการแพรพันธุอยางรวดเร็ว ซ่ึงอายุประมาณ 3-4 เดือนก็สามารถแพรพันธุได หนูเปนสัตวแทะท่ีชอบออกหากินในเวลากลางคืน ซ่ึงหนูท่ีมีความสําคัญตอสุขภาพอนามัยของมนุษยมี 3 ชนิด คือ หนูนอเวย หนูหลังคา และหนูหริ่ง ซ่ึงหนูเปนสัตวท่ีนําโรคมาสูมนุษย เชน กาฬโรค มูรีนไทฟส Salmonellosis นําเช้ือโรค Leptospirosis ไขหนูกัด ( rat-bite fever ) นอกจากนี้ยังปลอยของเสีย ทําใหเปนแหลงของพยาธิดวย เปนตน

1. หนูนอเวย (Norway rat หรือ Rattus norvegicus )

เปนหนูท่ีมีขนาดใหญ มีจมูกปาน สวนหางยาวประมาณ 15-22 เซนติเมตร ลําตัวอวนมีน้ําหนักมากกวาหนูหลังคา ตาและจมูกเล็ก มีขนหยาบสีน้ําตาลปนเทา สวนทองสีเทา อาศัยตามรูท่ีขุดไวในดิน หรือชองวางตามผนังและพ้ืน



2. หนูหลังคา (Roof rat หรือ Rattus rattus )

บางทีเรียกหนูทองขาวเพราะมีขนสีขาวปนเทาหรือครีมใตทอง มีจมูกแหลม ตาและหูใหญกวาหนูนอเวย ลําตัวเพรียว หางยาว 18.8 เซนติเมตร จะยาวกวาสวนหัวและลําตัวรวมกัน มักอาศัยตามชองวางหลังคาหรือเพดาน อาจทํารังอยูนอกบานตามใบไมใบหญา

3. หนูหร่ิง (House mouse หรือ Mus musculus)

เปนหนูท่ีมีขนาดเล็กท่ีสุด มีน้ําหนักตัวประมาณ 10-15 กรัม สวนหัวและลําตัวยาวประมาณ 7.5 เซ็นติเมตร หางจะยาวกวาสวนหัวและลําตัวรวมกันเล็กนอย ขนดานหลังมีสีเทาหรือสีเทาปนน้ําตาล ขนสวนทองมีสีขาว

การควบคุมและปองกันหน ู

1. การควบคุมปองกันหนูในบานพัก ไดแก การเก็บอาหารใหมิดชิด เก็บมูลฝอยท่ีเปยกในภาชนะท่ีทนตอการกัดแทะของหนู เก็บผา กระดาษ ในท่ีท่ีหนูไมสามารถกัดแทะได อุดรูรั่วผนังในท่ีพักอาศัยเพ่ือทําลายท่ีอยูของหน ูเปนตนนอกจากนี้อาจมีการสรางเครื่องกีดขวางทางเดินของหนูตามสายไฟในท่ีพักอาศัย หรือการติดตั้งมุงลวดบานพักก็สามารถชวยปองกันหนูได

การใช Red Squill เปนสารเคมีท่ีสกัดจากหัวของพืชตระกูลลิลล่ี คือ Urginea martima ใชไดเพียงครั้งเดียวและใชไดผลกับหนูนอเวยเทานั้น และจะตายอยางรวดเร็ว การใช Sodium Fluoroacetate และ Fluoroacetamide ซ่ึงสารฆาหนูท้ัง 2 ชนิดนี้สามารถฆาหนูไดภายใน 2-3 ช่ัวโมงหลังจากกินเขาไป โดยสารนี้จะทําใหหัวใจและระบบประสาทเกิดอัมพาต เปนตน

2. การควบคุมปองกันหนูในชุมชน ไดแก การออกกฎหมายหรือขอบังคับ เพ่ือใหประชาชนไดตระหนักถึงการดูแลบานและสถานท่ีสาธารณะใหสะอาด สรางเครื่องปองกันหนู ในโกดัง รานอาหาร โรงเรียน โรงพยาบาล เปนตน ใชยาฆาหนใูนรูปของเหยื่อลอ เชน การใช แอนติโคแอกกลูแลนท ซึงเม่ือหนูกินเขาไปเปนระยะเวลาหลายวัน หนูก็จะตกเลือด และตายในท่ีสุด



สิ่งปฏิกูล

นิยามและความหมาย

ส่ิงปฏิกูล หมายถึงของเสียท่ีปลอยออกมาจากรางกายโดยมีน้ําหนักแหง 27 กรัมตอคนตอวัน น้ําหนักเปยก 100-200 กรัมตอคนตอวัน มี E. coli ประมาณ 400 พันลานตอคนตอวัน มีฟคัลโคลิฟอรม 2000 พันลานตอคนตอวัน มีฟคัลสเตรปโตคอกไคประมาณ 450 พันลานตอคนตอวัน

อีกความหมายหนึ่ง ส่ิงปฏิกูล หมายถึง อุจจาระหรือปสสาวะ และหมายรวมถึงส่ิงอ่ืนใดซ่ึงเปนส่ิงโสโครกหรือมีกล่ินเหม็น

ความจําเปนในการบําบัดและกําจัดส่ิงปฏิกูล

เนื่องจากวาอุจจาระ มีเช้ือโรค เชน E.coli ปนเปอนอยู ซ่ึงสามารถติดตอมายังมนุษยได ไมวาจะเปนการผานทางอาหารหรือน้ําเปนส่ือ เม่ือมนุษยไดรับเขาไปอาจกอใหเกิดโรคได จึงมีความจําเปนท่ีจะตองมีการบําบัดและกําจัดส่ิงปฏิกูลใหดีและถูกตองเพ่ือความปลอดภัยของมนุษย

วัตถุประสงคในการบําบัดและกําจัดส่ิงปฏิกูล

เพ่ือท่ีจะทําลายเช้ือโรคหรือปองกันการแพรกระจายของเช้ือโรคท่ีปนเปอนมากับส่ิงปฏิกูลและเพ่ือทําการยอยสลายสารอินทรียในส่ิงปฏิกูลไมใหเกิดมลพิษตอส่ิงแวดลอมตาง ๆเชน มลพิษทางน้ํา มลพิษทางดิน เปนตน เช้ือโรคท่ีปนเปอนมากับส่ิงปฏิกูลมักทําใหเกิดโรคทางระบบทางเดินหายใจเปนสวนใหญ จึงตองทําการสกัดกั้นการแพรกระจายของเช้ือโรคจากส่ิงปฏิกูลไมใหแพรกระจายไปได



ระบบบําบัดและการกําจัดส่ิงปฏิกูล

ระบบบําบัดและการกําจัดส่ิงปฏิกูล

หมายถึงระบบท่ีนํามาใชในการเปล่ียนสภาพของเสียในส่ิงปฏิกูลใหอยูในสภาพท่ีปลอดภัยจากการเกิดโรค ไมกอใหเกิดอันตรายแลวจึงทําการกําจัดท้ิงไปหรือใชประโยชนอยางอ่ืน เชน ทําปุย เช้ือเพลิง ฯลฯ โดยระบบบําบัดและการกําจัดส่ิงปฏิกูลอันดับแรกเรามักเรียกวา “ สวม ” ซ่ึงมีหลายลักษณะแลวแตจะเลือกใชตามความเหมาะสมของแตละคนหรอแตละทองถ่ิน ซ่ึงแบงไดเปน 4 กลุม ซ่ึงบางกลุมอาจไมเหมาะสมท่ีจะนํามาใชเพราะอาจเกิดปญหาส่ิงแวดลอม แตจะขอกลาวเพ่ือเปนความรูพ้ืนฐานของการบําบัดและการกําจัดส่ิงปฏิกูล ดังนี ้

1.ระบบไมใชน้ําส่ิงปฏิกูลถูกนําไปบําบัดและกําจัดนอกอาคารหรือนอกบริเวณที่ตั้งอาคาร ( Dry system, off-site treatment and disposal )

คือระบบบําบัดและกําจัดส่ิงปฏิกูลท่ีไมใชน้ําราดหรือขับเคล่ือนส่ิงปฏิกูลลงถังเก็บ และส่ิงปฏิกูลจะถูกนําไปบําบัดนอกอาคาร ซ่ึงไมใชวิธีท่ีถูกสุขลักษณะนักเนื่องจากอาจมีการปนเปอนในระหวางการเดินทางไปกําจัด โดยระบบดังกลาวมีใชอยู 3 ประเภท คือ

1.1 สวมถังเท (Bucket Latrine) ลักษณะของสวมคือมีท่ีเก็บกักส่ิงปฏิกูลเปนถัง ตัวเรือนสวมและมีพ้ืนท่ีสวมท่ีมีรูหรือชอง ใหมีขนาดโตพอท่ีส่ิงปฏิกูลจะตกลงไปได โดยตองมีท่ีปดฝาถังท่ีมิดชิดเพ่ือปองกันแมลงลงไป จากนั้นเม่ือเต็มก็นําไปบําบัดตอไป

1.2 สวมเคมี (Chemical Toilets) อาจจัดไวในพวกสวมถังเท แตตางกันตรงท่ีมีการใชสารเคมียอยสลายสารอินทรียและทําลายเช้ือโรคในส่ิงปฏิกูล

1.3สวมหลุมตัน (Vault Privies) ลักษณะของสวมคือมีหลุมกักเก็บส่ิงปฏิกูลซ่ึงสรางดวยวัสดุท่ีปองกันไมใหน้ําซึมเขาออกได เชน ทําดวยคอกรีต เหล็กไรสนิม ไฟเบอรกลาส

2.ระบบไมใชน้ํา ส่ิงปฏิกูลถูกนําไปบําบัดและกําจัดภายในอาคารหรือภายในบริเวณที่ตั้งอาคาร ( Dry system, on -site treatment and disposal )

ส่ิงปฏิกูลจะถูกนําไปบําบัดและกําจัดภายในอาคารหรือบริเวณท่ีตั้งอาคาร จะไมใชน้ําเปนตัวขับเคล่ือนส่ิงปฏิกูล และส่ิงปฏิกูลจะถูกบําบัดแลกําจัดภายในท่ีกักเก็บจนกวาจะเกิดการยอยสลายส่ิงปฏิกูลอยางสมบูรณและมีความปลอดภัย แลวจึงนํากากตะกอนหรือของเหลวท่ีผานการบําบัดแลวไปกําจัดใหเหมาะสมตอไป เชน ทําปุย ถมท่ีลุม ปรับสภาพดิน เปนตน ซ่ึงการบําบัดดวยวิธีนี้ไดแก



2.1 สวมหลุม (Pit Privies) ไมใชน้ําในการขับเคล่ือนส่ิงปฏิกูล ลักษณะทําเปนหลุมดิน ใหหลุมมีขนาดเพียงพอท่ีจะยอยสลายอยางสมบูรณและปลอดภัยได

2.2 สวมหมัก (Composting Latrines) ไมใชน้ําในการขับเคล่ือนส่ิงปฏิกูล มีวัตถุประสงคของการใชสวมชนิดนี้คือ จะใชหมักทําปุย

2.3 สวมรองดิน (Trench Latrines) ไมใชน้ําในการขับเคล่ือนส่ิงปฏิกูล ลักษณะเปนรองดินท่ีขุดเปนแนวตามยาว เม่ือใชงานเสร็จก็จะกลบ มักใชกับกรณีท่ีอาศัยอยูช่ัวคราว เชน คายทหาร แคมปลูกเสือ เปนตน

2.4 สวมแขวน (Overhang Latrines) ลักษณะของสวมแขวนประกอบดวยตัวเรือนสวมและพ้ืนท่ีสวมท่ีสรางบนเสาไมเหนือน้ําตามริมฝงแมน้ํา ทะเล หรือมหาสมุทร

3.ระบบใชน้ํา ส่ิงปฏิกูลถูกนําไปบําบัดและกําจัดนอกอาคารหรือนอกบริเวณที่ตั้งอาคาร ( Wet system, off-site treatment and disposal )

หมายถึงระบบท่ีใชน้ําในการขับเคล่ือนส่ิงปฏิกูลลงสูท่ีกักเก็บและส่ิงปฏิกูลถูกบําบัดภายในถังกักเก็บ แลวปลอยสวนท่ีเปนของเหลวท่ียังคงมีสารอินทรียและเช้ือโรคไปบําบัดและกําจัดตอโดยทอระบายน้ําเสียไปยังระบบบําบัดน้ําเสียศูนยกลางภายนอกอาคาร

4.ระบบใชน้ํา ส่ิงปฏิกูลถูกนําไปบําบัดและกําจัดในอาคารหรือบริเวณ ( Wet system, on-site treatment and disposal )

หมายถึงระบบท่ีใชน้ําในการขับเคล่ือนส่ิงปฏิกูลลงสูท่ีกักเก็บและส่ิงปฏิกูลถูกบําบัดภายในถัง กักเก็บ อาจมีการแบงชนิดของสวมตามลักษณะท่ีใชน้ําและลักษณะของหลุมท่ีเก็บกักส่ิงปฏิกูลไดหลายอยาง แตท่ีนิยมใชกันอยูในปจจุบันคือ

4.1 สวมราดน้ํา (Pour-flush Toilet) เปนสวมท่ีใหมีน้ําขังอยูใตพ้ืนสวมซ่ึงมีการออกแบบท่ีรองรับใหน้ําขังอยู ถังเกรอะ หรือ บอเกรอะ (Septic Tanks) เปนสวมระบบท่ีใชน้ําและใหมีน้ําขังอยูท่ีโถสวมแบบราดน้ําหรือแบบชักโครกผลักดันน้ําไหลไปยังท่ีเก็บกักส่ิงปฏิกูล เพ่ือการบําบัดและกําจัดส่ิงปฏิกูลในถังเกรอะซ่ึงสรางไวหางจากพ้ืนสวมโดยมีทอนําส่ิงปฏิกูลลงสูถัง



ขอมูลที่ควรนํามาพิจารณาเลือกใชระบบบําบัดและกําจัดส่ิงปฏิกูล

โดยทั่วไปแลวขอมูลที่ควรนํามาพิจารณาเลือกใชระบบบําบัดและกําจัดส่ิงปฏิกูล มีดังตอไปนี ้

1.สภาพภูมิอากาศ ซ่ึงไดแก อุณหภูมิ และปริมาณน้ําฝนท่ีตกในทองถ่ินนั้น เปนตน

2.สถานท่ีตั้งของระบบ ไดแก สภาพภูมิประเทศ ลักษณะของดิน อุทกวิทยา เปนตน

3.ประชากรเปนอยางไร ไดแก จํานวนประชากรท้ังในปจจุบันและอนาคต ลักษณะของบานท่ีอยูอาศัย

4.สุขภาพของคนในบานทุกกลุมเปนอยางไร ระดับรายได ความเช่ียวชาญในการสรางสวมของคนในทองถ่ิน สาธารณูปโภค เปนตน

5.การอนามัยส่ิงแวดลอมในทองถ่ินเปนอยางไร การปรับปรุงคุณภาพน้ําเปนอยางไร และการกําจัดส่ิงปฏิกูลมีหรือไมถามีเปนอยางไร เปนตน

6.องคประกอบทางสังคมและวัฒนธรรมเปนอยางไร ความสนใจของประชาชนเปนอยางไร ระดับความรูเรื่องสุขวิทยาของประชาชนเปนอยางไร เปนตน

สรุป

ส่ิงปฏิกูลเปนส่ิงท่ีจะตองมีการบําบัดและกําจัด เพราะวาส่ิงปฏิกูลเปนแหลงเพาะพันธุโรค หรือแพรการกกระจายเช้ือโรค ไมวาจะทางอาหารหรือน้ําเปนส่ือ เม่ือมนุษยไดรับเช้ือโรคเขาไปก็จะทําใหเกิดโรคได โดยท่ีมีการบําบัด และกําจัดไดดวยวิธีตาง ๆ ไดแก ระบบไมใชน้ํา ส่ิงปฏิกูลถูกนําไปบําบัดและกําจัดนอกอาคารหรือนอกบริเวณท่ีตั้งอาคาร ระบบไมใชน้ํา ส่ิงปฏิกูลถูกนําไปบําบัดและกําจัดภายในอาคารหรือภายในบริเวณท่ีตั้งอาคารระบบใชน้ํา ส่ิงปฏิกูลถูกนําไปบําบัดและกําจัดนอกอาคารหรือนอกบริเวณท่ีตั้งอาคารระบบใชน้ํา และส่ิงปฏิกูลถูกนําไปบําบัดและกําจัดในอาคารหรือบริเวณ แตท้ังนี้ท้ังนั้นตองคํานึงถึงความเหมาะสมดวย เชน สภาพภูมิอากาศ สถานท่ีตั้งของระบบ องคประกอบทางสังคมและวัฒนธรรม เปนตน

………………………………………………………………………………………………………………………



ความหมายและความจําเปนในการจัดการมูลฝอย

นิยามและความหมาย

มูลฝอย หมายถึง เศษกระดาษ เศษผา เศษอาหาร เศษสินคา ถุงพลาสติก ภาชนะใสอาหาร เถา มูลสัตว หรือซากสัตว รวมตลอดถึงส่ิงอ่ืนใดท่ีเก็บกวาดจากถนน ตลาด ท่ีเล้ียงสัตวหรือท่ีอ่ืน

การจัดการมูลฝอย หมายถึง หลักการในการดําเนินงานท่ีเกี่ยวของกับการควบคุมการท้ิงขยะมูลฝอย การเก็บกัก การรวบรวมมูลฝอย การขนถาย และการขนสง การแปรงรูปเพ่ือการใชประโยชนจากขยะมูลฝอย และการกําจัดมูลฝอย โดยจะคํานึงถึงประโยชนสูงสุดในทางสุขอนามัย ทัศนียภาพ การอนุรักษส่ิงแวดลอม และการยอมรับทางสังคม

ความจําเปนในการกําจัดขยะมูลฝอย

ขยะมูลฝอยนั้นเปนส่ิงท่ีไมตองการใชแลว จากบานเรือน สถานท่ีประกอบการ รวมถึงสถานท่ีสาธารณะ มีท้ังท่ีไมเนาเปอยและเนาเปอยได ซ่ึงปริมาณของมูลฝอยก็เพ่ิมมากขึ้นเรื่อย ๆ ท้ังนี้เนื่องมาจากมนุษยเปนผูกอขึ้นท้ังส้ิน และขยะนั้นก็จะมากหรือนอย ขึ้นอยูกับ ลักษณะของชุมชน ฤดูกาล และความสะดวกในการเก็บขนขยะมูลฝอย

ซ่ึงมูลฝอยเหลานี้ทําใหเกิดผลกระทบตาง ๆ ดังตอไปนี ้

• เปนบอเกิดของเช้ือโรคตาง ๆ

• เปนแหลงเพาะพันธุของพาหะนําโรค เชน แมลงวัน แมลงสาบ หนู เปนตน

• เกิดกล่ินเหม็นและสภาพนารังเกียจ

• เกดิเปนเหตุรําคาญแกบริเวณใกลเคียง

• เกิดอุบัติเหตุได เชน กระดาษติดไฟไดงาย

จากผลกระทบดังกลาว จึงมีความจําเปนอยางยิ่งท่ีจะตองมีการกําจัดมูลฝอยใหหมดไป ถาไมมี

การดําเนินการจัดการท่ีถูกตอง ก็จะกอใหเกิดผลกระทบท่ีกลาวมาขางตนอยางแนนอน



แหลงกําเนิด ประเภทหรือชนิดและปริมาณมูลฝอย แหลงกําเนิดของมูลฝอย 1. ของเสียจากอุตสาหกรรม ซ่ึงสวนใหญแลวจะเปนน้ําท่ีใชในกระบวนการผลิตแลวปลอยลงสูแหลงน้ําโดยไมมีการบําบัด

2. ของเสียจากโรงพยาบาล และสถานท่ีวิจัย โดยสวนมากแลวจะเปนมูลฝอยประเภทติดเช้ือ สารเคมี กัมมันตภาพรังสี

3. ของเสียจากเกษตรกรรม เชน ยาฆาแมลง ปุย มูลสัตว น้ําท้ิงจากการทําปศุสัตว เปนตน

4. ของเสียจากบานเรือน และชุมชน เชน น้ําจากการลางภาชนะ การซักผา จากเศษอาหาร เปนตน

5. ของเสียจากสถานประกอบการในเมือง เชน จากภัตตาคาร ตลาดสด วัด เปนตน

ประเภท หรือชนิดของมูลฝอย เม่ือจําแนกประเภทหลัก ๆ ตามความสามารถในการเผาไหม และความเปนพิษ จําแนกประเภทมูลฝอยไดดังนี ้

1.ขยะมูลฝอยท่ีเผาไหมได เชน เศษไม กระดาษ พลาสติก ผา เปนตน

2.ขยะมูลฝอยท่ีเผไหมไมได เชน เศษแกว โลหะ เหล็ก กระเบ้ือง เปนตน

3.ขยะมูลฝอยท่ีไมเปนพิษหรือขยะมูลฝอยท่ัวไป ไดแกขยะมูลฝอยจากอาคารบานเรือน รานคา เชน กระดาษ พลาสติก เศษอาหาร เปนตน

4.ขยะมูลฝอยท่ีเปนพิษ เชน ซากถานไฟฉาย ซากแบตเตอรี่ กากสารเคมี เปนตน

แบงประเภทขยะตาม ลักษณะของสวนประกอบของขยะมูลฝอย มีประเภทตาง ๆ ดังตอไปนี ้

1.กระดาษ ถุงกระดาษ กลอง ลัง

2.พลาสติก มีความทนทานตอการทําลายสูง วัสด ุหรือผลิตภัณฑท่ีทําจากถุงพลาสติก เชน ถุง ภาชนะ ของเด็กเลน ของใช

3.แกว วัสดุท่ีทําจากแกว

4.เศษอาหาร ผัก ผลไม



5.ผาส่ิงทอตาง ๆ ท่ีทําจากเสนใยธรรมชาต ิหรือจากการสังเคราะห

6.ยางและหนัง

7.ไม เศษเฟอรนิเจอร โตะ เกาอ้ี

8.หิน กระเบ้ือง กระดูก และเปลือกหอย

9.โลหะตาง ๆ เชน กระปอง ลวด สายไฟ ตะปู

10.อ่ืนๆ ท่ีไมอาจจัดกลุมได

ถาแบงประเภทขยะตาม แหลงที่มา มีประเภทตาง ๆดังตอไปนี ้

1.ขยะมูลฝอยจากถนน

2.ขยะมูลฝอยท่ีเหลือจากการเผาไหมท่ีเรียกวา ขี้เถา

3.ขยะมูลฝอยจากการกอสราง

4.ขยะมูลฝอยจากการรื้อถอนส่ิงกอสราง

5.ซากสัตว

6.ซากยานพาหนะ

7.ขยะมูลฝอยจากโรงงานอุตสาหกรรม

8.ขยะมูลฝอยประเภทท่ีทําลายยาก เชน พลาสติก

9.ขยะสด

10.ขยะแหง

11.ขยะพิเศษ

12.ของใชชํารุด

13.ขยะจากการกสิกรรม

14.กากตะกอนของน้ําโสโครก



ประเภทของขยะมูลฝอย ที่สํานักรักษาความสะอาดของกรุงเทพมหานคร กลาวไวมี 3 ประเภทใหญ ๆ คือ

1. มูลฝอยเปยก

หมายถึง มูลฝอยท่ีประกอบดวยสารอินทรียและความช้ืนคอนขางสูง ไดแก เศษอาหาร เศษผัก เศษเนื้อ เศษผลไม อาหารเหลือท้ิงมูลฝอยประเภทนี้ทําใหเกิดการยอยสลายไดอยางรวดเร็ว สวนมากมาจากบานเรือน โรงอาหาร ภัตตาคาร ตลาด ฯลฯ มูลฝอยประเภทเปยกเปนตัวการสําคัญใหเกิดกล่ินเหม็นรบกวน แหลงอาหารของสัตวนําโรค และแหลงแพรกระจายของเช้ือโรค

2. มูลฝอยแหง

หมายถึง เศษวัสดุตาง ๆ ท่ีเหลือใชจากบานเรือนและแหลงธุรกิจ และไมใชขยะสดหรือเถาถาน ไดแก เศษยาง เศษรองเทา กระดาษ ภาชนะแตก ขยะนี้มีความช้ืนในตัวต่ําและยอยสลายไดชา จึงไมกอใหเกิดกล่ินเหม็น แตถามีการสะสมมากและอยูกระจัดกระจายท่ัวไป ทําใหเกะกะรกรุงรังเปนท่ีอยูของสัตวนําโรค เปนเช้ือเพลิง และไปอุดตันทอหรือรางระบายน้ําได แบงได 2 ชนิด คือ

- ชนิดท่ีสามารถไหมเปนเถาถานได ไดแก เศษไม เศษหญา กระดาษ

- ชนิดท่ีไมมาสามารถไหมเปนเถาถานไดดวยการเผาไหมธรรมดา ไดแก เศษโลหะ เศษแกว เศษกระปอง เสาคอนกรีต

3. มูลฝอยอันตราย

หมายถึง มูลฝอยท่ีมีลักษณะเปนพิษกอใหเกิดอันตราย เม่ือไมมีการนําไปกําจัด หรือกอใหเกิดความยุงยากในการเก็บขนและกําจัด เชน กระปองทินเนอร สารฆาแมลง ถายไฟฉาย แบตเตอรี่รถยนต ฯลฯ มูลฝอยหรือของเสียอันตรายเหลานี้บางชนิดตองระวังเปนพิเศษเพราะมีลักษณะเปนมูลฝอยติดเช้ือท่ีมีอันตรายสูง

ปริมาณของขยะมูลฝอย ปริมาณมูลฝอยนั้นยอมมีการเปลี่ยนแปลงไปตามปจจัยตาง ๆดังตอไปนี ้

1.ลักษณะของชุมชน ถาเปนชุมชนยานการคาก็จะมีปริมาณขยะมากกวาชุมชนอ่ืน

2.ความหนาแนนของประชากร ( คนมาก ขยะมาก )

3.ฤดูกาล ฤดูกาลมีผลตอปริมาณขยะมาก เชน ฤดูผลไม ปริมาณขยะก็จะมีมาก โดยเฉพาะพวกเปลือกผลไมท่ีเหลือจากการบริโภค เปนตน

4.สภาวะทางเศรษฐกิจ เศรษฐกิจดีก็จะสงผลใหมีปรมิาณขยะเพ่ิมขึ้นดวย



5.อุปนิสัยของประชาชนในชุมชน

6.การจัดบริการการเก็บขนขยะมูลฝอย และความสะดวกในการเก็บขนขยะมูลฝอย

การกําจัดมูลฝอย หลักเกณฑในการจัดการมูลฝอย 1. การคัดแยกมูลฝอยท่ีแหลงกําเนิด เปนการจําแนกประเภทของมูลฝอยท่ีท้ิงโดยผูผลิตมูลฝอย ณ แหลงกําเนิด

2. การเก็บรวบรวมมูลฝอย คือการเก็บกักมูลฝอยใสภาชนะ รวมถึงการรวบรวมมูลฝอยจากแหลงตาง ๆ แลวนําไปใสยานพาหนะเพ่ือขนสงไปกําจัด หรือนําไปทําประโยชนอ่ืน ๆ ตอไป

3. การเก็บขน และขนสงมูลฝอย เปนการนํามูลฝอยท่ีเก็บรวบรวมจากชุมชนใสยานพาหนะไวแลวนั้นไปยังสถานท่ีกําจัด หรือทําประโยชนอยางอ่ืน

4. การแปรสภาพมูลฝอย เปนการเปล่ียนแปลงคุณลักษณะ หรือองคประกอบทางกายภาพ เคมี และชีวภาพของขยะมูลฝอยเพ่ือใหเกิดความสะดวกและความปลอดภัยในการขนสง การนํากลับไปใชประโยชน การเก็บรวบรวม การกําจัด หรือการลดปริมาตร

5. การกําจัด หรือทําลาย เปนวิธีการกําจัดมูลฝอยขั้นสุดทาย เพ่ือใหมูลฝอยนั้น ๆไมกอใหเกิดปญหามลพิษตอสภาพแวดลอม อันอาจสงผลกระทบตอมนุษยตอไป ซ่ึงวิธีการกําจัดมูลฝอยไดแก การทําปุย การเผาดวยเตา และการฝงกลบแบบสุขาภิบาล

วิธีการกําจัดขยะมูลฝอย การจัดการมูลฝอยนั้นสามารถกระทําไดหลายวิธี ท้ังนี้ขึ้นอยูกับองคประกอบท่ีเกี่ยวของตาง ๆ หลายดาน การเลือกใชวิธีการแบบไหนก็ตองคํานึงถึงความเหมาะสมดวย ซ่ึงโดยท่ัว ๆ ไปแลว วิธีการจัดการมูลฝอยท่ีสําคัญ ๆ มี 5 วิธี ดังนี ้

1.การถม (Dumping)

หมายถึงการท่ีเรานําขยะมูลฝอยไปถมหรือท้ิงไวตามสถานท่ีตาง ๆ โดยปลอยใหเนาเปอยไปตมธรรมชาติวิธีนี้อาจแบงได 2 วิธี คือ

1.1 ถมบนพ้ืนดิน คือการถมมูลฝอยไวบนพ้ืนดินโดยถมในพ้ืนท่ีท่ีต่ําหรือท่ีลุมเพ่ือตองการใหท่ีนั้นสูงขึ้น เหมาะกับมูลฝอยประเภท เกษตรกรรม อิฐหัก พวกใบไม กิ่งไม เปนตน ขอดีของการถมบนพ้ืนดิน คือ เหมาะกับการกําจัดมูลฝอยในชนบท ไมทําลายทรัพยากร ไมตองใชความรูมากในการกําจัด เปนตน สวนขอเสีย คือ ไมสามารถใชกําจัดมูลฝอยไดทุกประเภท อาจเปนแหลงเพาะพันธุของเช้ือโรคได เปนตน



1.2 ท้ิงทะเล คือการนําเอาขยะไปท้ิงทะเล ซ่ึงกมี็ขอดีคือไมตองเสียงบประมาณในการใชท่ีดิน ไมตองแยกประเภทของขยะมูลฝอย ขอเสียคือ มูลฝอยท่ีลอยน้ําไดอาจพัดเขาหาฝงได ขยะมูลฝอยเกิดผลกระทบตอระบบนิเวศใตน้ํา เปนตน

2.การฝง (Burial)

2.1 การฝงโดยทั่วไป หมายถึงการนําเอาขยะมูลฝอยไปฝงในดิน วิธีนี้เหมาะท่ีจะใชในชนบทเพราะมีพ้ืนท่ีมากและอาจนําเอามูลฝอยไปใชประโยชนได เชน ทําปุย เปนตน ซ่ึงการฝงแบบนี้มีวิธีในการดําเนินงานคือ ขุดหลุมส่ีเหล่ียมกวางดานละประมาณ 0.5-1 เมตร ลึกประมาณ 1 เมตร แลนําดินท่ีขุดไดกองไวปากหลุม เม่ือมีขยะมูลฝอยก็เทเกล่ียใหกระจายท่ัวหลุม จากนั้นนําดินท่ีปากหลุมเกล่ียลงทับขยะประมาณ 10 เซนติเมตร กระแทกดินใหแนนพอสมควร ช้ันตอไปก็ทําเชนเดียวกันจนเต็มหลุม ช้ันบนสุดควรจะอัดแนนและใหมีความหนาประมาณ 1 ฟุตหรือ 30 เซนติเมตร เพ่ือปองกันสัตวเขี่ย

ขอดีของการฝงคือ สามารถฝงขยะไดทุกประเภท ถากําจัดดี ๆจะไมมีกล่ินรบกวน

ขอเสีย คือตองมีพ้ืนท่ีพอสมควรในการฝง มีขอจํากัดในเรื่องน้ําทวม เปนตน

2.2 การฝงอยางถูกหลักสุขาภิบาล การฝงแบบนี้คลายกับการฝงแบบธรรมดา แตตางกันตรงท่ีตองมีการบดอัดขยะมูลฝอยเพ่ือใหยุบตัวแนนและมีการเอาดินกลบช้ันบน ซ่ึงมีการบดอัดอีกครั้งหนึ่ง เหมาะกับชุมชนเมืองเพราะใชกับพ้ืนท่ีท่ีตองมีปริมาณขยะมาก ๆ โดยมีวิธีทํา 4 ขั้นตอนดังนี ้

1. ขุดดินทําเปนรอง ใหขุดรองใหเพียงพอกับท่ีท้ิงขยะในแตละวัน และความลึกจะไมมีการกําหนดท่ีแนนอนจะขึ้นอยูกับวาปริมาณขยะนั้นมีมากนอยเพียงใด

2. เทขยะมูลฝอยลงรองท่ีขุดไว เม่ือเทขยะลงรองเรียบรอยแลว ก็กวาดขยะใหมีความลาดเอียงประมาณ 45 องศา เพ่ือความสะดวกแกรถอัดท่ีจะทํางานชวงตอไป

3. บดอัดขยะมูลฝอย เม่ือกวาดใหลาดเอียงตามขอ 2 แลว รถบดอัดก็จะทําการบดอัดขยะ

4. ปดขยะมูลฝอยดวยดิน เม่ือขยะมูลฝอยถูกบดอัดแนนดีแลว ก็เกล่ียดินกลบแลวใชรถบดกดทับอีกเพ่ือใหแนน ความหนาของช้ันระหวางขยะมูลฝอยท่ีกั้นวันตอวัน ความหนาควรไมนอยกวา 6 นิ้ว แตถาเปนช้ันบนสุดตองไมนอยกวา 2 ฟุต

ขอดี คือ เหมาะท่ีจะใชกับชุมชนท่ีไมแออัด สามารถกําจัดมูลฝอยไดเกือบทุกประเภท ยกเวน ยางรถยนต ประหยัดคาใชจายในการแยกขยะมูลฝอย

ขอเสีย คือ เปนวิธีท่ีใชอุปกรณราคาแพง ไมสามารถปลูกส่ิงกอสรางท่ีตองรับน้ําหนักมาก ๆ ได



3.การเผา (Burning)

• การเผากลางแจง หมายถึงการนําเอาขยะมาเผาในท่ีกลางแจงบนพ้ืนดิน โดยไมตองมีเตาเผา

ขอดี คือ ใชไดดีกับหมูบานในชนบท ควันไฟใชประโยชนได เชน ไลแมลง นอกจากนี้ก็เปนวิธีท่ีไมตองใชพ้ืนท่ีมาก เปนตน

ขอเสีย คือ อาจเกิดไฟไหมได ขยะเม่ือเผาอาจสงกล่ินเหม็นได และถาไมมีการนําผงเถาเม่ือเผาไหมเสร็จแลวไปท้ิง ก็จะทําใหเกิดการฟุงกระจายได

• การเผาดวยเตาเผาขยะมูลฝอย ในการเผาในเตาเผาจําเปนท่ีจะตองมีการแยกประเภทของขยะท่ีไมไหมออกกอน เพราะถามีมูลฝอยท่ีไมไหมไฟอยูในเตาเผาก็อาจจะเกิดการอุดตันได

ขอดี คือ ใชเนื้อท่ีในการกําจัดนอย อาจนําความรอนท่ีไดไปใชประโยชนได และเปนวิธีท่ีเหมาะกับชุมชนเมือง เพราะเปนวิธีกําจัดท่ีมิดชิดไมฟุงกระจาย เปนตน

ขอเสีย คือ คากอสรางคอนขางสูง เปลืองคาใชจายในการแยกประเภทขยะมูลฝอย และไมเหมาะในการเผาตอนฝนตก เปนตน

4.การหมักขยะมูลฝอยทําปุย (Composting)

หมายถึง การนําเอาขยะมูลฝอยพวกท่ียอยสลายไดมาหมักทําปุยในสภาวะท่ีมีออกซิเจน ซ่ึงมีวิธีการดังตอไปนี ้

1. การแยกขยะมูลฝอย ซ่ึงจะแยกเอาแตมูลฝอยท่ีสามารถยอยสลายได

2. สับขยะมูลฝอยใหเปนช้ินเล็ก ๆ ขนาดไมควรเกิน 2 นิ้ว

3. คลุกเคลาขยะมูลฝอยใหเขากัน

4. การหมัก เม่ือขยะมูลฝอยคลุกเคลากันไดดีแลว ก็นําไปหมัก โดยอาจกองบนพ้ืนหรือหลุม

ตื้น ๆ และกองสูงไมนอยกวา 3 ฟุต แตไมควรเกิน 6 ฟุต อุณหภูมิท่ีเหมะสมควรอยูระหวาง 122-158 องศาฟาเรนไฮต ระยะเวลาท่ีหมักประมาณ 15-21 วัน แตทุก ๆ ชวง 2-3 วัน ตองมีการกลับขยะมูลฝอยสักครั้งหนึ่ง เม่ือครบกําหนดก็จะไดปุยหมักตามท่ีตองการ



ขอดี คือ สามารถลดปริมาณขยะลงได อีกท้ังยังสามารถใชประโยชนจากมูลฝอยไดอีกดวยกระบวนการหมักไมตองใชอุปกรณมาก และไมมีผลกระทบตอส่ิงแวดลอม เปนตน

ขอเสีย คอื ปุยท่ีไดอาจมีคุณภาพต่ํากวาปุยเคมี

5.การนํากลับมาใชใหม (recycling) หมายถึง การนําเอาขยะมูลฝอยท่ียังสามารถนําไปใชประโยชนได กลับมาใชอีกครั้ง ซ่ึงมูลฝอยท่ีนํามา Recycle ไดแก

• กระดาษ เชน การนํากระดาษเกากลับมาใช การทํากระดาษสา เปนตน

• พลาสติก ไดแก การนํามาขึ้นรูปใหม เชน ขึ้นรูปใหมเปนแจกัน ถังขยะ เปนตน

• อลูมิเนียม เชน กระปองอลูมิเนียมท่ีใชแลวสามารถท่ีจะนําเขาสูกระบวนการผลิตแลวนํากลับมาใชใหมได

• แกว แกวก็เปนอีกผลิตภัณฑหนึ่งท่ีสามารถหลอมแลวนํากลับมาใชใหมได

ขอด ีคือ สามารถลดขยะในส่ิงแวดลอมได ลดตนทุนในการผลิตได เปนตน

ขอเสีย คือ วัสดุท่ีนํากลับมาใชใหมบางชนิด อาจมีการปนเปอนของสารพิษอยู ถาไมมีการฆาเช้ือใหดี เชน พลาสติก



หลักการที่ใชในการพิจารณาเลือกวิธีการกําจัดขยะมูลฝอย 1. ลักษณะและปริมาณของขยะมูลฝอย วิธีการกําจัดมูลฝอยแตละวิธีอาจใชไดกับลักษณะมูลฝอยอีกอยางหนึ่ง เชน ขยะมูลฝอยท่ีเผาไดก็เหมาะกับขยะท่ีตองนํามาเผา เปนตน

2. สถานท่ี การเลือกวิธีท่ีจะกําจัดขยะมูลฝอยควรคํานึงถึงสถานท่ีดวย เชน ถาเลือกวิธีเผากลางแจง ก็ควรคํานึงดวยวากล่ินหรือควนัจากการเผาไหมมันจะรบกวนประชาชนหรือไม เปนตน

3. คาใชจายในการลงทุน ในการกําจัดขยะมูลฝอยเราตองคํานึงถึงราคาดวยวามันเหมาะสมหรือคุมทุนหรือไม

4. คาใชจายในกระบวนการกําจัด เชนคาใชจายในการซ้ือรถบดอัด ในการฝงกลบแบบสุขาภิบาล

5. การนําผลผลิตจากการกําจดัขยะมูลฝอยไปใชประโยชน เชนถาตองการพลังงานความรอนก็ควรเลือกวิธีเผาดวยเตาเผาขยะ

6. ผลกระทบของการกําจัดขยะมูลฝอยตอส่ิงแวดลอมและสุขภาพอนามัย ซ่ึงถือเปนส่ิงท่ีสําคัญมาก เพราะในการท่ีจะกําจัดขยะมูลฝอยตองคํานึงถึงผลกระทบเปนอันดับแรก โดยเฉพาะอยางยิ่งผลกระทบตอส่ิงแวดลอมและสุขภาพอนามัย

…………………………………………………………………………………………………………………………..

เอกสารประกอบการบรรยาย fh final...

Documents