การพฒนาเศรษฐกจชมชน

Community Economic Development

รศ.ดร.ธเนศ ศรวชยลาพนธ

การพฒนาเศรษฐกจชมชน

Community Economic Development

รศ.ดร.ธเนศ ศรวชยลาพนธ

คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

มถนายน 2556

คานา

วชาการพฒนาเศรษฐกจชมชนหรอวชา 751321 เปนวชาทเปดสอนในคณะเศรษฐศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหม สาหรบนกศกษาทไดผานการเรยนวชาทฤษฎเศรษฐศาสตรมหภาคเบองตน

หรอวชา 751102 มาแลว เอกสารคาสอนเลมนผเรยบเรยงไดพยายามรวบรวม และเรยบเรยงจาก

หนงสอและเอกสารเปนจานวนมากเขาดวยกนเพอใหมเนอหาครอบคลมมากทสดเทาทจะทาได

และเพอเปนประโยชนกบนกศกษาทจะตองศกษาการพฒนาเศรษฐกจชมชนและเพอใชเปนเอกสาร

ประกอบการเรยนการสอน

เนอหาของเอกสารคาสอนเลมน มดวยกนทงหมด 9 บทดวยกน ประกอบไปดวยบทท 1

เปนบทนาทกลาวถงเศรษฐกจชมชนเปนเรองเกยวกบอะไร ทาไมตองเศรษฐกจชมชนเศรษฐกจชมชน

กบการพฒนาทย งยน และแนวปฏบตในการพฒนาเศรษฐกจชมชนในสวนของบทท 2 เปนการ

อธบายถงววฒนาการของการพฒนาเศรษฐกจชมชนในประเทศไทยตงแตชวงแผนพฒนาฯ ฉบบท 1-

10 บทท 3 เปนการอธบายถงแนวคดเกยวกบการพฒนา การพฒนาทย งยน การคงสภาพของทรพยากร

ทางธรรมชาตและการผลตทรพยากรทดแทน และความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจเพอการพฒนาท

ย งยน บทท 4 เปนการอธบายถงทฤษฎและแนวความคดในการพฒนาเศรษฐกจชมชน เศรษฐกจ

พอเพยง และทฤษฎใหม สาหรบบทท 5 เปนการอธบายถงโครงการของรฐบาลกบการพฒนา

เศรษฐกจชมชน บทท 6 เปนการอธบายถงการพฒนากลมอาชพตางๆ จากภาครฐและหนวยงานท

เกยวของกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน บทท 7 เปนการอธบายถงการพฒนากลมสะสมทนตางๆ กบ

การพฒนาเศรษฐกจชมชน สวนบทท 8 เปนการศกษาถงผลกระทบของโลกาภวตนทมตอการพฒนา

เศรษฐกจชมชนในแงมมตางๆ และในบทสดทายของเอกสารคาสอนเลมน ไดศกษาถงแนวทางการ

ปรบตวของเศรษฐกจชมชนตอผลกระทบของโลกาภวตน ตวอยางการพฒนาการเกษตรและชมชน

เกษตรกรของอสราเอลเกษตรกรรมธรรมชาต กรณ มาซาโนบ ฟกโอกะ ประเทศญปน การพฒนา

ชมชนโดยขบวนการแซมาอล อนดง ประเทศเกาหลใต เศรษฐกจพอเพยงในกระแสโลกาภวตนและ

การฟนฟชมชนทองถน: ทางเลอกและทางรอดของการพฒนาชมชนในกระแสโลกาภวฒน

ผเรยบเรยงหวงเปนอยางยงวา เอกสารคาสอนเลมนจะเปนประโยชนตอการเรยนการสอน

ในวชาการพฒนาเศรษฐกจชมชน (751321) ตอไป

รศ.ดร. ธเนศ ศรวชยลาพนธ

มถนายน 2556

สารบญ

บทท 1 บทนา 1

1.1 เศรษฐกจชมชน เปนเรองเกยวกบอะไร 2

1.2 ทาไมตองเศรษฐกจชมชน 5

1.3 เศรษฐกจชมชนกบการพฒนาทย งยน 9

1.4 แนวปฏบตในการพฒนาเศรษฐกจชมชน 11

บทท 2 ววฒนาการของการพฒนาเศรษฐกจชมชนในประเทศไทย 13

2.1 บทนา 13

2.2 การพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 1 13

2.3 การพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 2 15

2.4 การพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 3 17

2.5 การพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 4 20

2.6 การพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 5 22

2.7 การพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 6 26

2.8 การพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 7 29

2.9 การพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 33

2.10 การพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 39

2.11 การพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 45

2.12 ผลการพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต 49

ทผานมา

บทท 3 แนวคดการพฒนาแบบยงยน 55

3.1 บทนา 55

3.2 แนวคดเกยวกบการพฒนา 55

3.3 แนวคดวาดวยการพฒนาแบบยงยน 56

3.4 ประชากรกบการพฒนาแบบยงยน 57

3.5 ผลกระทบของการพฒนาตอภาวะการตาย 57

3.6 ผลกระทบของการพฒนาตอการยายถน 59

3.7 ประชากรกบการพฒนามตทางทรพยากรและสงแวดลอม 60

ii

3.8 การคงสภาพของทรพยากรทางธรรมชาตและการผลตทรพยากรทดแทน 61

3.9 ผลกระทบของการเพมประชากรตอทรพยากรและการพฒนาแบบยงยน 61

3.10 การขยายตวทางเศรษฐกจ ตนทนทางสงคมและสงแวดลอม 63

3.11 ความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจและสวสดการ 66

3.12 ความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจเพอการพฒนาทย งยน 66

3.13 ทางออกจากวกฤตการณทางสงแวดลอม 67

3.14 ประเทศทประสบความสาเรจในการพฒนาอยางย งยน: กรณประเทศเดนมารก 69

บทท 4 ทฤษฎและแนวความคดในการพฒนาเศรษฐกจชมชน 73

4.1 บทนา 73

4.2 ทฤษฎและแนวคดทใช ในการพฒนาเศรษฐกจชมชน 78

4.3 แนวคดเศรษฐกจพอเพยง 87

4.4 แนวคดทฤษฎใหม 93

4.5 แนวคดการพฒนาเศรษฐกจชมชนของไทย 98

บทท 5 โครงการของรฐบาลกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน 105

5.1 บทนา 105

5.2 ยทธศาสตรการพฒนาชนบทของรฐบาล 106

5.3 โครงการสรางงานในชนบท 108

5.4 โครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ (OTOP) 113

5.5 โครงการวสาหกจชมชน (Community Enterprises) 122

5.6 โครงการของรฐบาลกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน 128

บทท 6 การพฒนากลมอาชพกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน 131

6.1 บทบาทของรฐบาลตอการพฒนาเศรษฐกจชมชน 131

6.2 ความเปนมา หลกการและแนวทางการพฒนากลมอาชพ 132

6.3 ประเภทของการพฒนากลมอาชพ 142

6.4 การพฒนากลมอาชพกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน 159

บทท 7 การพฒนากลมสะสมทนกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน 161

7.1 บทนา 161

7.2 ทมาและความสาคญของกลมสะสมทน 162

7.3 กลมเครดตยเนยน (Credit Union) 163

iii

7.4 กลมออมทรพยเพอการผลต 169

7.5 ธนาคารหมบาน 174

7.6 กลมออมทรพยประเภทอนๆ 180

7.7 แนวทางการพฒนาเศรษฐกจชมชน 188

7.8 ปจจยททาใหกลมสะสมทนประสบความสาเรจและปญหาอปสรรค 191

7.9 การพฒนากลมสะสมทนทมผลตอการพฒนาเศรษฐกจชมชน 193

บทท 8 ผลกระทบของโลกาภวตนทมตอการพฒนาเศรษฐกจชมชน 195

8.1 บทนา 195

8.2 กระบวนการโลกาภวตนและการพฒนาทผานมาในอดต 196

8.3 กระแสโลกาภวตนทมผลตอทนทางสงคมของไทย 202

8.4 ผลกระทบของเศรษฐกจโลกาภวตนตอความยากจนของครอบครวเอเชย 210

บทท 9 แนวทางการปรบตวของเศรษฐกจชมชนตอผลกระทบของโลกาภวตน 213

9.1 การปรบตวของชมชนตอผลกระทบของโลกาภวตน 213

9.2 การพฒนาการเกษตรและชมชนเกษตรกรของอสราเอล 214

9.3 เกษตรกรรมธรรมชาต กรณ มาซาโนบ ฟกโอกะ ประเทศญปน 219

9.4 การพฒนาชมชนโดยขบวนการแซมาอล อนดง ประเทศเกาหลใต 222

9.5 เศรษฐกจพอเพยงในกระแสโลกาภวตน 225

9.6 การฟนฟชมชนทองถน: ทางเลอกและทางรอดของการพฒนาชมชน 239

ในกระแสโลกาภวตน

บรรณานกรม 242

บทท 1

บทนา

กอนทจะเขาสเนอหาวชาการพฒนาเศรษฐกจชมชน เราควรจะทาความเขาใจกบคาวา

“ชมชน” (Community) เสยกอน ซงตามพจนานกรมศพททางสงคมวทยา (ราชบณฑตยสถาน 2524:

72) ไดใหความหมายของชมชนไว 3 แนวทางดงน คอ แนวทางท 1 ชมชน หมายถง กลมยอยทม

ลกษณะหลายประการเหมอนกบลกษณะของสงคมแตมขนาดเลกกวา และมความสนใจรวมท

ประสานกนในวงแคบกวาสงคม แนวทางท 2 ชมชน หมายถง เขตพนท ทมระดบของความคนเคย

กน และมการตดตอกนระหวางบคคล ตลอดจนมพนฐานความยดเหนยวเฉพาะบางอยางททาให

ชมชนตางไปจากกลมเพอนบาน ชมชนมลกษณะทางเศรษฐกจแบบเลยงตนเองทจากดมากกวาสงคม

แตภายในวงจากดเหลานยอมมการสงสรรคกนอยางใกลชดมากกวาสงคม และมความเหนอกเหนใจ

กนอยางลกซงมากกวาสงคม อยางไรกตามอาจมสงเฉพาะบางประการทกอใหเกดความผกพนทเปน

เอกภาพ เชน เชอชาต ตนกาเนดเดมของชาตหรอศาสนา และ แนวทางท 3 ชมชน หมายถง ความรสก

และทศนคตทงมวลทผกพนกนระหวางปจเจกบคคลใหรวมกนเขาเปนกลม จากความหมายดงกลาวม

ความสอดคลองกบแนวคดของเดนนส อ. บอปลน (Dennies E. Poplin, 1979: 3) ทกลาววา ชมชน

เปนคาทใชเกยวกบการรวมตวกนของหนวยสงคมและทอยอาศย ทขนอยกบขนาดของกลม โดยอาจ

ใชคาเรยกทแตกตางกนออกไป เชน ละแวกบาน หยอมบาน หมบาน เมอง นคร และมหานคร เปนตน

ดงนนความหมายของชมชนจงขนอยกบวาเราจะใชเกณฑอะไรมาวดความเปนชมชน เชน

วดจากความเปนกลม หรอวดจากเขตพนท หรอวดจากความรสกและทศนคตของคน หรออาจจะวด

จากความเปนเมอง หรออาจจะวดจากความเปนชนบทกได อยางไรกตามหากจะมองถงเศรษฐกจ

ชมชนกสามารถมองไดจากเศรษฐกจของครวเรอนทงหลายทอยในแตละชมชน หากเศรษฐกจของ

ครวเรอนโดยสวนรวมดขนกสามารถกลาวไดวาเศรษฐกจของชมชนนนๆมความเปนอยทดขนดวย

ในทางตรงกนขามหากเศรษฐกจของครวเรอนโดยสวนรวมแยลงกสามารถกลาวไดวาเศรษฐกจของ

ชมชนนนๆแยลงตามไปดวย ดงนนหากเศรษฐกจของแตละชมชนไดรบการพฒนาอยางทวถงแลว ก

จะสงผลใหการพฒนาเศรษฐกจในภาพรวมของทงประเทศไดรบการพฒนาตามไปดวย ซงจะสงผลด

ตอการกระจายรายไดทเปนธรรมมากขนในสงคม แตถาหากการพฒนาเศรษฐกจกระจกตวอยแต

เฉพาะในชมชนเมอง หรอชมชนขนาดใหญเทานน ในขณะทชมชนในชนบทหรอชมชนขนาดเลก

ขาดการเอาใจใส ดแลจากภาครฐหรอหนวยงานทเกยวของ ปญหาตางๆในชมชนยอมเกดขนอยาง

2

หลกเลยงไมได ไมวาจะเปนปญหาการอพยพของแรงงานจากชนบทเขาสเมอง ปญหาการกระจาย

รายไดทไมเปนธรรม ปญหาชมชนแออดในเมองหลวง ปญหาอาชญากรรม ปญหายาเสพตด และ

ปญหาอนๆอกมากมาย

1.1 เศรษฐกจชมชน เปนเรองเกยวกบอะไร

บางคนอาจเคยไดยนคาวา “เศรษฐกจชมชน” มาบางแลว แตหลายคนอาจจะยงสบสนอยวา

แททจรงมนเปนเรองเกยวกบอะไรกนแน ในขณะทหลายคนอาจจะพอเขาใจความหมายของเศรษฐกจ

ชมชนมาบางแลว พวกเราหลายคนอาจจะเคยไดยนการโตเถยงกนระหวางนกเศรษฐศาสตรสายทน

นยมกบนกเศรษฐศาสตรสายเศรษฐกจชมชน โดยทบางคนอาจบอกวากลมนกเศรษฐศาสตรสายทน

นยมเปนกระแสหลก และนกเศรษฐศาสตรสายเศรษฐกจชมชนเปนกระแสรอง และบางคนทอยใน

กลมกระแสหลกอาจประชด ประชนกลมกระแสรองวาเปนพวกกระแสหลดโลก เขาพฒนากนไปถง

ไหนกนแลวยงจะมาหนหลงกลบไปทเดมอกทาไม อยางไรกตามจากประเดนขอถกเถยงดงกลาวทวา

ใครจะเปนกระแสหลก หรอใครจะเปนกระแสหลดโลก หรอใครจะพฒนาแบบไมย งยน หรอใครจะ

พฒนาทย งยนกวากน ทงนขนอยกบมมมองของแตละคน ดงนนหากจะทาความเขาใจเกยวกบการ

พฒนาเศรษฐกจชมชนพวกเราคงตองทาความเขาใจใหตรงกนกอนวา “ชมชน” คออะไร และ

“เศรษฐกจ” คออะไรกนกอน

คาวา “ชมชน” นนจะประกอบไปดวย ครอบครวหลายๆ ครอบครวทเขามารวมอยใน

บรเวณเดยวกน หรอกอตงเปนชมชนในพนทเดยวกน ซงอาจจะเรยกเปนละแวกบาน หรอหยอมบาน

หรอหมบานกได ความเปนชมชนไมจากดเฉพาะขอบเขตของหมบานเทานน แตอาจจะรวมถง

ลกษณะเครอขายของความสมพนธทกวางขวางทงระบบอปถมภและแบบเครอญาตดวย (Kemp,

1991)

สวนคาวา “เศรษฐกจ” เปนเรองทเกยวของกบการผลต การบรโภค และการกระจาย

ผลผลตโดยผานกระบวนการซอขายแลกเปลยนผลผลตซงกนและกน และมการใชสอกลางในการ

แลกเปลยน

ดงนนคาวา “เศรษฐกจชมชน” จงหมายถง ระบบเศรษฐกจระดบทองถน หรอชมชนทม

ลกษณะเปนองครวม ซงไมไดมแตเพยงมตทางดานเศรษฐกจทเปนตวเลขของรายได รายจาย การ

ผลต และการบรโภค เทานน แตจะเปนระบบเศรษฐกจทเปนสวนหนงของสงคม วฒนธรรม ม

ความสมพนธกบวถชวตความเปนอยของคนในชมชน และรวมถงการมระบบคณคาเขาไปดวย

3

ลกษณะเดนของเศรษฐกจชมชนกคอ เศรษฐกจชมชนจะไมมงเนนการแขงขน แตจะเนน

ใหความสาคญกบความรวมมอของคนในชมชน และจะไมมการผกขาดในกจการใดๆ เกดขน ทงน

เพราะชมชนเปนเจาของรวมกน ดงนนในระบบเศรษฐกจชมชนจงไมกอใหเกดปญหาความรวย

กระจกตวอยเฉพาะกลมใดกลมหนงเทานน อยางไรกตามในระบบเศรษฐกจชมชนหากเกดปญหา

ความยากจนขนในชมชนเมอไหรแลว ความยากจนดงกลาวจะกระจายตวไปทวทงชมชน ดงนน

ตวชวดเศรษฐกจชมชนจงไมอาจจะใชแคการนาเสนอเพยงตวเลขอยางเดยวเทานน แตตวชวดทาง

เศรษฐกจชมชนจะเปนการผสมผสานระหวางตวเลขทางเศรษฐกจกบตวชวดทางสงคม และตวชวด

ความอยเยนเปนสขของผคนในชมชนนนๆ ดวย

ในสภาพความเปนจรงแลวเศรษฐกจชมชนมกจะถกมองวาเปนเศรษฐกจนอกระบบเทานน

ทง ๆ ทควรถอวาเศรษฐกจชมชนมความสาคญ และเปนพนฐานของระบบเศรษฐกจในสวนรวมของ

ประเทศ หากพจารณากนใหดจะพบวาระบบเศรษฐกจชมชนนมสดสวนแรงงานมากกวาครงหนง

ของแรงงานทงประเทศ แตเมอคดรายไดทเกดจากระบบเศรษฐกจชมชนกลบพบวามคานอยกวา

เศรษฐกจในระบบทนนยมทกระจกตวอยแตเฉพาะในเมอง หรอศนยกลางความเจรญเทานน ซงระบบ

เศรษฐกจสวนนไดดงเอาประชาชนจากชมชนในชนบทเขาไปเปนแรงงานเพอขบเคลอนความเจรญ

ใหกบศนยกลางความเจรญดงกลาวเปนสาคญ

เศรษฐกจชมชนจงเปนแนวคดทมความสาคญมากสาหรบประเทศกาลงพฒนา เพราะถา

หากเศรษฐกจชมชนมความมนคง แขงแรง กจะสงผลใหระบบเศรษฐกจในภาพรวมของทงประเทศม

ความมนคง แขงแรง ตามไปดวย โดยทวไปแลวแนวคดเศรษฐกจชมชนนมทมาสาคญอยอยางนอย

สองแนวคด ไดแก แนวคดของมหาตมะคานธทสนบสนนใหเกดเศรษฐกจชมชน เศรษฐกจหมบาน

โดยเนนการผลตเพอทดแทนการนาเขาหรอทดแทนการซอจากตลาด เนนการลดรายจายในครวเรอน

ใหเหลอนอยลงซงเทากบเปนการเพมรายไดทมองไมเหนใหกบครวเรอนนนเอง นอกจากนยงมงเนน

ใหชมชนมการพงพาตนเอง ใหรจกทากนและทาขนมาใชเอง และอกแนวคดหนงมาจากรสเซย ซง

เปนขบวนการพฒนาความรวมมอของประชาชนในระดบชมชนจนกลายมาเปนพรรคการเมองใน

ทสด โดยใชชอวา พรรคสงคมปฏวต (Social Revolutionary) ในแนวคดนมนกคดทสาคญชอ เอ ว

ชายานอฟ (1888-1939) ทเหนวาเศรษฐกจชมชนเปนอกระบบเศรษฐกจหนงทสามารถจดระบบให

พงพาตนเองและเปนรากฐานสาคญใหกบระบบเศรษฐกจของประเทศโดยรวมได

สาหรบประเทศไทยไดมความพยายามทจะเสนอแนวคดการพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวง

หลงการเปลยนแปลงการปกครองป พ.ศ. 2475 โดยนายปรด พนมยงค ไดพยายามเสนอแนวคดให

แบงการพฒนาเศรษฐกจของประเทศออกเปนสองสวน ซงไดแก การพฒนาเศรษฐกจของภาครฐ

4

และการพฒนาเศรษฐกจระบบสหกรณ ไวในเอกสาร “เคาโครงการเศรษฐกจ” หรอทเรยกกนวา

“สมดปกเหลอง” แตแนวคดดงกลาวถกมองจากฝายตรงขามวาเปนแนวคดของระบบคอมมวนสต จง

ถกตอตานอยางหนกและไมมนามาสการปฏบตแตอยางใด ในขณะทระบบทนนยมและระบบมารก

ซสตเหนวา ระบบเศรษฐกจชมชนเปนระบบเศรษฐกจทรอวนตาย และมความเชอวาระบบเศรษฐกจ

ชมชนในทายทสดจะคอย ๆ ถกผนวกเขาสระบบทนนยม นนหมายความวา ระบบเศรษฐกจชมชนจะ

สญสลาย แรงงานครอบครวจะกลายเปนเพยงแคแรงงานรบจาง ทรพยากรมนษยจะกลายมาเปน

แรงงานทถอเปนเพยงปจจยการผลตชนดหนงของระบบทนเทานน จากประวตศาสตรของประเทศ

กาลงพฒนา ยงมไดมการยนยน หรอพสจนแนวความคดนวาเปนจรงหรอไม

อยางไรกตามยงมตวอยางของประเทศทขบเคลอนดวยระบบเศรษฐกจชมชน อยางเชน

ประเทศอตาลทแสดงใหเหนวาเศรษฐกจครอบครว หรอเศรษฐกจชมชน และการประกอบการดาน

เกษตรกรรม และอตสาหกรรมในครวเรอนสามารถสงเสรมใหระบบเศรษฐกจเจรญเตบโตได จาก

การพฒนาเศรษฐกจชมชนไดขยายตวมาเปนวสาหกจขนาดยอมและขนาดกลางในทสด และเปน

ตวอยางทดจนทาใหประเทศอตาลกลายมาเปนตนแบบหนงของการพฒนาประเทศทอาศยการพฒนา

เศรษฐกจชมชนเปนตวขบเคลอนเศรษฐกจในภาพรวมของประเทศ ในขณะทประเทศไตหวนกเปน

อกตวอยางหนงทใชเศรษฐกจชมชนขบเคลอนระบบเศรษฐกจของประเทศ โดยใหความสาคญ

สงเสรมการศกษา การเรยนรของชมชน ตลอดจนสงเสรมการประกอบการขนาดกลางและขนาดยอม

(SMEs) และสงเสรมระบบสหกรณ จนทาใหระบบเศรษฐกจชมชนของประเทศไตหวนเกดความ

มนคง และกลายมาเปนรากฐานทมนคง แขงแรงในการขบเคลอนระบบเศรษฐกจของประเทศ และใน

ทานองเดยวกนประเทศอสราเอลกเปนตวอยางทดอกประเทศหนง ทมงเนนการพฒนาระบบ

เศรษฐกจชมชน ไมวาจะเปนการพฒนาการระบบเศรษฐกจชมชนของคบบตซ (KIBBUTZ) หรอการ

พฒนาการระบบเศรษฐกจชมชนของโมชาฟ (MOSHAV) ทมการขบเคลอนระบบเศรษฐกจของ

ประเทศดวยการสรางระบบการเกษตรเพอการผลตอาหารซงถอวาเปนปจจยพนฐานทสาคญ ภายใต

สภาพแวดลอมทเปนทะเลหน ทะเลทราย ดวยระบบชมชนการเกษตร โดยมแหลงน าจดของประเทศ

อยเพยงแหงเดยวทางตอนเหนอของประเทศ คอ ทะเลสาบกาลล ภายใตภาวะความเสอมโทรมและ

ขาดแคลนทรพยากรธรรมชาต แตประเทศอสราเอลสามารถพลกฟนทะเลหน ทะเลทราย ใหกลายมา

เปนแหลงผลตอาหารทมความอดมสมบรณ เขยวขจรมรนขนในแตละชมชน และเปนพนฐานในการ

พฒนาเศรษฐกจชมชนใหสามารถพงพาตนเองไดอยางมนคง และยงสามารถสงออกอาหารไปเลยง

ยโรปและอเมรกาได นอกจากนอสราเอลยงไดพฒนาชมชนเกษตรใหเปนจดยทธศาสตรเพอความ

มนคงทางทหารในการปองกนประเทศ และสรบในภาวะสงครามไดดอกดวย

5

จากตวอยางการขบเคลอนเศรษฐกจของทงสามประเทศ จะเหนไดวา ประเทศเหลานไดให

ความสาคญกบการพฒนาเศรษฐกจชมชนเปนหลก เมอเศรษฐกจชมชนซงเปนหนวยเศรษฐกจยอยๆ

ของประเทศไดรบการพฒนาจนมความเขมแขงและมนคงแลว เศรษฐกจชมชนเหลานกจะเปน

พนฐานทสาคญในการพฒนาเศรษฐกจโดยรวมของประเทศ จนทาใหประเทศเหลานมระบบ

เศรษฐกจทเขมแขงและสามารถมายนอยแถวหนาของกลมประเทศทงหลายในโลกไดเปนอยางด

1.2 ทาไมตองเปนเศรษฐกจชมชน

การพฒนาเศรษฐกจของประเทศไทย นบต งแต พ.ศ. 2504 ในยคของผใหญลตกลอง

ประชมเปนตนมานนไดเดนตามรอยการพฒนาของทนนยมตะวนตกมาโดยตลอด ซงการพฒนา

ประเทศไทยไดเนนเฉพาะการพฒนาเศรษฐกจดวยการสงเสรมภาคอตสาหกรรมเปนหลก ตอมา

แผนการพฒนาประเทศไดเปลยนมาเปนการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแตกยงเนนภาคอตสาหกรรม

อย และตอมาไดมการปรบแผนมาเปนการพฒนาเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม ซงการพฒนาตาม

แผนดงกลาวไดปรบเปลยนไปตามกระแสโลก

หลงจากทประเทศไทยไดพฒนาไปตามแนวทางกระแสโลกมาไดประมาณ 40 ป (พ.ศ.

2504 - 2544) สานกงานคณะกรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาตไดสรปผลกระทบจาก

การพฒนาประเทศไทยตลอดชวงแผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาต ฉบบท 1 - 8 ทสาคญไดดงน

1) การพฒนาทผานมากอใหเกดความความเหลอมลาของการกระจายรายได และ

กอใหเกดปญหาความยากจนทรนแรงเพมมากขน

2) เกดภาวะการวางงานเพมขน และมาตรฐานความเปนอยของคนไทยมแนวโนมท

เลวลง

3) เกดความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ซงนาไปสความ

ขดแยงในสงคมมากขน

นอกจากนผลของการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศทผานมายงไดชใหเหนปญหา

เชงโครงสรางทยงเปนจดออนสาคญของสงคมไทย ไดแก

1) ระบบการบรหารทางเศรษฐกจและการเมอง และระบบราชการยงมลกษณะรวม

ศนยอานาจและขาดประสทธภาพ

2) การทจรตและประพฤตมชอบเปนปญหาเรอรงมานานในสงคมไทย และม

แนวโนมทจะทวความรนแรงเพมมากขน ดงนนจงจาเปนตองแกไขอยางเรงดวน

และตอเนอง

6

3) สงคมไทยตกอยในกระแสวตถนยม ขาดการกลนกรองและเลอกใชวฒนธรรม

สมยใหมจากตางประเทศไดอยางเหมาะสม จงกอใหเกดปญหาทางดานศลธรรม

และสงคมมากขน

กอนขนแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 9 (พ.ศ. 2545 - 2549) สานกงาน

คณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ยงสะทอนออกมาใหเหนอกวา

“...ภาพรวมการพฒนาในระยะ 4 ทศวรรษทผานมา เปนบทเรยนทชใหเหนอยางชดเจนถง

การพฒนาทขาดสมดล ซงการพฒนาทผานมาประสบความสาเรจแตเฉพาะในเชงปรมาณเทานน แต

ขาดความสมดลดานคณภาพ ทงนการพฒนาทผานมาไดมงเนนเฉพาะการเตบโตทางเศรษฐกจโดยใช

ทรพยากรธรรมชาตและแรงงานราคาถก มการระดมเงนทนจากตางประเทศมาลงทนในตลาดเงนและ

ตลาดทนเปนจานวนมาก สวนการพฒนาดานมตของคนและการปรบโครงสรางของระบบตางๆ ทอย

รอบตวคน ทงในดานระบบเศรษฐกจ สงคม ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ตลอดจนระบบการ

บรหารจดการทด ยงอยในสภาพทตงรบและไมสามารถตามแกไขปญหาไดทนตอเหตการณ ซงเปน

ขอจากดของการพฒนาคณภาพชวตของคนไทย และการพฒนาอยางย งยนในระยะยาว รวมทงไม

สามารถสรางความอยดมสขใหกบคนสวนใหญของประเทศได ปญหาเชงโครงสรางเชนนไดสะทอน

ใหเหนชดเจนเมอเกดวกฤตการณทางเศรษฐกจในชวงป พ.ศ. 2540 โดยสงผลกระทบมากทสดตอคน

ยากจนทตองตกอยในฐานะยากจนมากยงขน และมคณภาพชวตทเลวลงกวาเดม ประกอบกบกระแส

โลกาภวตนจากภายนอกทมงสเศรษฐกจยคใหม และสถานการณการเปลยนแปลงภายในประเทศทง

ดานเศรษฐกจ สงคมและการเมอง เปนเงอนไขสาคญทสงผลตอการพฒนาประเทศระยะตอไป...”

จากการพฒนาประเทศทผานมา ไดชใหเหนโอกาสและขอจากดของการพฒนาประเทศ

ไทยในอนาคต ดงน

1) ขอจากดในการพฒนา

จากการประเมนสถานการณทผานมา พบวา “จดออน” ของการพฒนาทสาคญ คอ

ระบบบรหารทางเศรษฐกจ การเมอง และราชการยงเปนการรวมศนยอานาจและขาดประสทธภาพ

ระบบกฎหมายทลาสมยไมสามารถปรบไดทนตอการเปลยนแปลงของสงคม ซงนาไปสปญาทเรอรง

ของประเทศ คอ ปญหาการทจรตประพฤตมชอบทเกดขนทงในภาคราชการทกระดบ และในภาค

ธรกจเอกชน ขณะเดยวกนปจจยชขาดของการพฒนา คอ คณภาพการศกษาของคนไทยอยในภาวะ

ถดถอย ไมสามารถปรบตวใหรเทาทนตอการเปลยนแปลงของโลกและวทยาการสมยใหม ประกอบ

กบการเตบโตของเศรษฐกจไทยยงขาดคณภาพ ฐานการผลตหลกและฐานวทยาศาสตรและ

เทคโนโลยของไทยยงออนแออยมาก และสภาพแวดลอมทางเศรษฐกจไมเออตอการพฒนานวตกรรม

7

จงสงผลใหขดความสามารถในการแขงขนของไทยลดลงอยางตอเนอง ทงการพฒนาทผานมายง

นาไปสปญหาพนฐานทสาคญคอ ความเหลอมลาของการกระจายรายไดและความยากจนของคนไทย

และปญหาความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทรนแรงมากขน และสรางความ

ขดแยงในสงคมมากขน นอกจากน ยงพบวาสงคมไทยมความออนแอลง ตกอยในกระแสวตถนยม

ขาดการกลนกรองและเลอกใชวฒนธรรมตางประเทศอยางเหมาะสม ไดกอใหเกดปญหาทางศลธรรม

และปญหาสงคมตางๆ มากมาย

2) โอกาสในการพฒนา

อยางไรกตาม การพฒนาทผานมาไดกอใหเกดทนทางสงคมและทนทางเศรษฐกจ

หลายประการ ซงเปน “จดแขง” ของประเทศทสามารถนาไปใชประโยชนในการพฒนา กลาวคอ

รฐธรรมนญฉบบ ป พ.ศ. 2540 ไดวางพนฐานใหเกดการปฏรปทสาคญทงทางสงคม การเมอง การ

บรหารภาครฐและการกระจายอานาจ ขณะทกระบวนการมสวนรวมของประชาชนและพลงทองถน

หรอชมชนมความเขมแขงมากขน สอตางๆ มเสรภาพมากขน เออตอการเตบโตของประชาธปไตย

การปองกนการทจรตประพฤตมชอบและการเสรมสรางธรรมาภบาลในสงคมไทย ทงจดแขงของ

วฒนธรรมไทยทยดหยนและเปดกวาง มภมปญญาทองถนทสงสมมานานอยางเปนปกแผน และม

สถาบนหลกเปนทยดเหนยวทางจตใจ เมอประกอบกบความไดเปรยบทางทาเลทตงของประเทศท

สามารถเชอมโยงกบประเทศเพอนบานและในภมภาค จะเปนปจจยเกอหนนการพฒนาความรวมมอ

ระหวางประเทศและการเพมขดความสามารถในการแขงขน นอกจากน ภายใตขอจากดของทรพยากร

ภาครฐ การพฒนาระยะตอไปจาเปนตองอาศยจดแขงของทนทางเศรษฐกจทมอย ทงในดานโครงขาย

ของโครงสรางพนฐานทกระจายคอนขางทวถง ตลอดจนศกยภาพของพนทฐานเศรษฐกจทไดลงทน

พฒนาขนแลว โดยมงใหเกดการใชประโยชนอยางมประสทธภาพสงสด

ขณะเดยวกนกระแสการเปลยนแปลงหลกของโลกเปนทง “โอกาสและภยคกคาม”

ตอการพฒนาประเทศ โดยเฉพาะระบบเศรษฐกจโลกทเปลยนแปลงสลบซบซอนมากขน ทงกระแส

การคา การเคลอนยายเงนทนและการลงทนตางประเทศทเสร และกระแสการรวมกลมทางเศรษฐกจ

ในระดบภมภาค รวมทงแนวโนมการพฒนาสเศรษฐกจยคใหมทมเทคโนโลย และการใชความรเปน

ฐานการพฒนา ตลอดจนกระแสประชาธปไตยในประชาคมโลกลวนเปนเงอนไขทประเทศไทย

จะตองเรงเตรยมพรอม ทงการสรางระบบ กลไก และพฒนาคนใหสามารถปรบตวอยางรเทาทนได

รวดเรว เพอคงสถานะการแขงขนของประเทศและกาวสระบบเศรษฐกจยคใหมไดอยางเทาทนโลกได

ตอไป นอกจาก น แนวโนมการเปลยนแปลงของโครงสรางสงคมทเขาสสงคมผสงอายและสงคม

เมองมากขน จะเปนทงโอกาสในการพฒนาคณภาพคนและสรางความเชอมโยงในการพฒนาชนบท

8

และเมองไดอยางเกอกลกน และเปนขอจากดทตองใหความสาคญตอการจดสวสดการสงคมเพมขน

ภายใตสถานการณและแนวโนมในอนาคตทจะมผลตอการพฒนาประเทศดงกลาว

แผนพฒนาฯ ฉบบท 9 จงเปนแผนทดาเนนการในชวงเปลยนผานทสาคญทสดชวงหนง

ของประเทศ ทจาเปนตองเรงรดการปฏรประบบเศรษฐกจและสงคมใหเกดสมฤทธผลในทางปฏบต

ใหมากยงขน และมงฟนฟเศรษฐกจใหหลดพนจากภาวะวกฤต พรอมทงวางรากฐานการพฒนาระบบ

เศรษฐกจภายในประเทศใหมความเขมแขง มเสถยรภาพ และมภมคมกนตอกระแสการเปลยนแปลง

จากภายนอกและสามารถพงตนเองไดมากขน ขณะเดยวกน จะตองใหความสาคญลาดบสงกบการ

บรหารการเปลยนแปลง เพอสรางสภาวะผนารวมกนในทกระดบ ในอนทจะสรางพลงรวมกนใหเกด

คานยมใหมในสงคม ทจะผลกดนใหเกดการเปลยนแปลงการบรหารจดการประเทศใหมทพรอมรบ

การเปลยนแปลงของโลก

จากประเดนทงหมดน เปนขอสรปของหนวยงานรฐบาลเพอใหทกทานเหนสภาพปญหาท

เปนผลมาจากการพฒนา กลาวโดยสรปกคอวา หลงจากพฒนาประเทศตามแนวทางตะวนตก หรอ

ตามแนวทางทนนยมมานานกวา 40 ปแลว ประเทศไทยยงคงเผชญกบปญหาทไมพงประสงคทสาคญ

อกหลายประการ อาท เชน

1) ปญหาความยากจน ปญหาการวางงาน และปญหาการกระจายรายได

2) ปญหาการพงพาเงนทน ทน และเทคโนโลยจากตางชาต

3) ปญหาการใชทรพยากรทไมมประสทธภาพ และผลกระทบตอสงแวดลอม

4) ปญหาความออนแอของสงคม การตกอยใตกระแสวตถนยม สบเนองไปเปนปญหา

ศลธรรมและปญหาสงคมตางๆ

ดงนนการพฒนาเศรษฐกจของไทยจะตองหนไปสการพฒนาทย งยน กลาวคอ จะตอง

สงเสรมใหมกระบวนการสรางความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจใหเกดขนอยางตอเนองยาวนาน มการ

เปลยนแปลงตางๆ ในโครงสรางของระบบเศรษฐกจ โดยมเปาหมายเพอลดหรอขจดปญหาความ

ยากจน ปญหาการวางงาน และปญหาการกระจายรายได พรอมกบการเปลยนแปลงสวสดการของ

สงคมไปในทางทดขน โดยใชทรพยกรเทาทจาเปนและตองตระหนกถงผลกระทบทมตอสงแวดลอม

เพอสงวนทรพยากรไวตอบสนองความจาเปนของคนรนตอไปในอนาคต

จากการพจารณาผลสรปการพฒนาของสานกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคม

แหงชาต พบวา “การพฒนาเศรษฐกจของประเทศไทยทผานมา เปนการพฒนาทไมย งยน”

คาถามตอไปกคอวา จะทาอยางไรกนตอไปจงจะทาใหประเทศไทยมโอกาสกาวไปสการ

พฒนาทย งยนได และไมกอใหเกดปญหาการกระจายรายไดทไมเปนธรรม

9

คาตอบกคอ เมอพจารณาถงปญหา ขอจากด และโอกาสในการพฒนาแลว ประเทศไทยไม

ควรจะมงเนนแตการพฒนาภาคอตสาหกรรมทผลประโยชนสวนใหญตกอยกบเฉพาะกลมนายทนซง

คนกลมนอยของประเทศ การพฒนาประเทศไทยทถกตองและเหมาะสมควรจะมงเนนการพฒนา

เพอใหเกดผลประโยชนกบคนสวนใหญของประเทศ นนคอ จะตองสงเสรมการพฒนาเศรษฐกจ

ชมชนใหมความเขมแขง จนสามารถชวยเหลอตนเองไดอยางย งยนตอไป

1.3 เศรษฐกจชมชนกบการพฒนาทยงยน

เศรษฐกจชมชน คอ การดาเนนกจกรรมทางเศรษฐกจตางๆ ท งดานเกษตรกรรม

อตสาหกรรม ในระดบครวเรอน ทงในดานการผลต การบรโภค และการกระจายผลผลต โดยใหคน

ในชมชนมสวนรวมในการแกปญหาพนฐานทางเศรษฐกจของชมชน กลาวคอ ใหคนในชมชนมสวน

รวมคด (What?) รวมทา (How?) รวมรบผลประโยชน (For whom?) บนพนฐานของความสามารถท

ชมชนตางๆ มอย จากการใช “ทนของชมชน” ทงทเปนสนคาทน (เครองมอ เครองจกร อปกรณการ

ผลตตางๆ ฯลฯ ทมอยหรอสามารถจดหามาไดตามศกยภาพ) ทนทางเศรษฐกจ (ปจจยทสนบสนนให

การดาเนนกจกรรมทางเศรษฐกจเปนไปอยางสะดวกราบรน เชน ทดน แหลงน า ทรพยากรธรรมชาต

สภาพภมประเทศ และการคมนาคมขนสง เปนตน) และทนทางสงคม (วถการผลต ภมปญญาทองถน

ศาสนสถาน โรงเรยน สถานอนามย ฯลฯ)

ดงนน สมาชกในชมชนจะเปนผตดสนใจเองวา จะผลตอะไรไดบางตามศกยภาพและทน

ประเภทตางๆ ทชมชนนนๆ มอย พวกเขาจะผลตกนอยางไร? แลวพวกเขาจะแบงปนผลประโยชน

จากการผลตรวมกนอยางไร? นนคอ ชมชนจะตอง คดเอง ทาเอง และไดประโยชนเอง

ทนกมาถงประเดนทวา แลววถทางการพฒนาเศรษฐกจชมชนจะนาไปสการพฒนาทย งยน

ไดอยางไร? เราจะตองเขาใจตรงกนวา การพฒนาเศรษฐกจชมชนไมใชการมงเนนทพฒนาเพอจะเอา

แตความรารวยอยางเดยว หากแตการพฒนาเศรษฐกจชมชนนนกระทาไปเพราะมเปาหมายทสาคญอย

รวมกนหลายประการ เชน

1) การพฒนาขดความสามารถของคนในครอบครว และชมชน จากการสราง

กระบวนการเรยนรเพอใหสามารถพงตนเองได

2) การพฒนาเศรษฐกจและสงคมในชมชนใหมความเขมแขง ตามศกยภาพของตนเอง

ใหประชาชนในชมชนมความอยด กนด อยางถวนหนา

3) การฟนฟทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของชมชนใหย งยน รวมถงการอนรกษ

วฒนธรรม และภมปญญาทองถนใหสามารถดารงสบไปจนถงรนลก รนหลาน

10

ถาหากแตละชมชนสามารถพฒนาเศรษฐกจของตนเองใหเปนไปตามเปาหมายทกาหนดไว

ไดแลว ปญหาทางเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม กจะลดลงหรอหมดไปจากชมชนนนๆ ประชาชน

มความอยดกนด มสงคมทนาอย ผลประโยชนแบงปนกนอยางถวนหนา มการอนรกษทรพยากร

ธรรมชาตและสงแวดลอมของชมชนไวใหลก หลาน ในชมชนไดใชตอไปในอนาคต มการฟนฟ

วฒนธรรม และอนรกษภมปญญาทองถนใหประสมประสานเขากบเทคโนโลยสมยใหมไดอยาง

กลมกลน ซงแสดงใหเหนวาเปนการพฒนาทย งยนตามหลกสากลไดแลว นอกจากนแลวการพฒนา

เศรษฐกจชมชนใหย งยนนนจะตองสงเสรมใหชมชนนนมระบบเศรษฐกจทสามารถพฒนาใหยนอย

บนขาของตวเองไดโดยไมตองพงพาผอน หรอรอรบความชวยเหลอจากหนวยงานใดๆ

ฝายทสนบสนนการพฒนาเศรษฐกจชมชนใหย งยน และเปนรากฐานแหงการพฒนาระบบ

เศรษฐกจโดยรวมของประเทศ มความเชอวาการพฒนาเศรษฐกจชมชนเปนสงทสามารถทาไดงายกวา

การทจะดาเนนการพฒนาแบบสงตรงจากบนลงลาง หรอการพฒนาทกาหนดนโยบายตางๆจาก

สวนกลางสงตรงไปยงประชาชนในพนท โดยทประชาชนในพนทไมไดมสวนรวมในการกาหนด

แผนพฒนาแตอยางใด เนองจากปจจยสาคญในการพฒนาเปนสงทมอยกบพนทและตวคนในทองถน

เอง ดงนนการมงสงเสรมใหชมชนมสวนรวมในการกาหนดนโยบายการพฒนาเศรษฐกจของตนเอง

นาจะดกวาการดาเนนการโดยการวางแผนของรฐบาลไปจากสวนกลาง ซงสวนกลางเองอาจจะม

ความร ความเขาใจเกยวกบศกยภาพของทองถนนอยเกนไป หรอไมเขาใจทนของทองถนในชมชน

ตางๆ เหลานนเลย นอกจากนการมงพฒนาเศรษฐกจชมชนยงมจดแขงทเอออานวยตอการพฒนา

เศรษฐกจในภาพรวมของทงประเทศใหประสบความสาเรจไดนน จะตองอาศยปจจยตางๆ เหลานคอ

1) คนในทองถนหรอในชมชนเดยวกนมจตสานกรวมกน มความปรารถนาทจะดารงอย

ดวยกน

2) การมความเอออารย มความชวยเหลอเกอกลระหวางกน ซงเปนลกษณะเดนของ

สงคมในชมชนทองถนอยแลว

3) การมปฏสมพนธระหวางประชาชนดวยกน หรอระหวางกลมดวยกนเปนไปดวย

ความสมครใจ ไมใชเปนการบงคบหรอสงการแตอยางใด

4) ความหวงแหนในทองถนหรอในพนทชมชนของตนเอง จะชวยสนบสนนใหการ

พฒนาเศรษฐกจชมชนของตนเองเปนไปอยางมประสทธภาพ และทกคนเตมใจทจะพฒนารวมกน

5) เปนการพฒนาทเรมจากการกาหนดพนทเปาหมายเปนสาคญ โดยคนในชมชนทม

จานวนอยไมมาก ซงสามารถจดการไดงายกวา และเมอมพนทใดพนทหนงสามารถพฒนาเศรษฐกจ

11

ชมชนของตนเองจนประสบความสาเรจแลว สามารถใชเปนตวอยางในการเรยนรเพอแพรกระจาย

แนวคด วธการ ซงสามารถกอใหเกดการพฒนาในลกษณะเดยวกนออกไปในวงกวางได

หากชมชนมความพรอมในปจจยทสาคญเหลานแลว โอกาสทชมชนเหลานจะสามารถ

รวมกนพฒนาเศรษฐกจชมชนของตนเองใหสามารถพฒนาตอไปไดอยางย งยนนนมคอนขางสง

1.4 แนวปฏบตในการพฒนาเศรษฐกจชมชน

หลงจากททราบมาแลววาการพฒนาเศรษฐกจของประเทศไปตามกระแสทนนยมทมงเนน

การพฒนาภาคอตสาหกรรมเปนหลก โดยไมใหความสนใจทจะพฒนาเศรษฐกจชมชนเทาทควร จง

กอใหเกดปญหาตางๆ ตามมาไมวาจะเปนปญหาการกระจายรายไดทไมเปนธรรม ปญหาสงคม

ออนแอปญหาเกษตรกรขาดแคลนทดนทากน ปญหาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเสอมโทรม

ปญหาสนคาเกษตรปนเปอนสารพษ และปญหาอนๆ อกมากมาย ดงนนทางออกของการพฒนา

เศรษฐกจของประเทศไทยในอนาคตขางหนาควรจะเปนการพฒนาเศรษฐกจชมชนใหมความมนคง

แขงแรงเสยกอน ดงนนคาถามตอไปกคอวา แลวจะทากนอยางไร? บางคนไมมความร ความเขาใจ

เกยวกบการพฒนาเศรษฐกจชมชนเลย แตอยากจะเขาไปมสวนรวมในการพฒนาตามแนวทางน

ดงนนพวกเขาควรจะทาอะไรกอน หรออะไรหลง ดงนนแนวทางการพฒนาเศรษฐกจชมชนสาหรบผ

ทสนใจจะเขาไปสงเสรมการพฒนาเศรษฐกจชมชน สามารถสรปไดดงน คอ

1) การสรางเวทการเรยนรใหเกดขนกอน อาจจะเปนลกษณะของประชาคมหมบาน

ตาบล หรอ อาเภอ ในลกษณะของรานคาชมชน ตลาดนดชมชน ฯลฯ

2) ควรมการวเคราะหศกยภาพ และขดความสามารถของชมชนทองถนนนเสยกอนวา

ชมชนนนๆ มความพรอมแคไหน หากชมชนนนๆ ไมมศกยภาพ หรอไมมความพรอมทจะพฒนา การ

เขาไปสงเสรมกจะเปนไปไดยาก โอกาสทจะประสบความสาเรจแทบไมมเลย ในทางตรงกนขามหาก

ชมชนนนๆ มศกยภาพ หรอมความพรอมแลวโอกาสทชมชนเหลานนจะประสบความสาเรจในการ

พฒนาเศรษฐกจชมชนของตนเองจงมคอนขางสง

3) ควรมวางแผนการพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแนวทาง “เศรษฐกจพอเพยง” โดยให

ดาเนนตามขนตอน “ทฤษฎใหม” ขององคพระบาทสมเดจพระเจาอยหว รชกาลท 9

4) ควรมการสงเสรมใหมการรวมกลมในลกษณะตางๆ เชน กลมอาชพ กลมออมทรพย

เพอการผลต กลมสะสมทน กลมอนรกษตางๆ และนอกจากนควรมการสรางเครอขายระหวางองคกร

ในชมชนนนๆ ดวย

12

5) ควรสงเสรมใหมการพฒนาเทคโนโลยการผลต หรอพฒนาความรเกยวกบวธการ

ผลต การคดคณภาพ การเกบรกษา การแปรรป และการบรรจหบหอ ของผลตภณฑทชมชนนนๆ

สามารถผลตขนมาไดดวยทรพยากรของตนเอง

6) ควรสงเสรมการพฒนาระบบตลาด เชน ตลาดในชมชนทองถนของตนเอง และตลาด

ภายในประเทศ หรอบางครงหากชมชนมศกยภาพสงกสามารถพฒนาไปถงตลาดในตางประเทศดวยก

ได ควรสงเสรมใหมการสรางเครอขายระหวางกลมผผลตกบกลมผบรโภคเพอเชอมโยงระหวาง

ผผลตกบตลาดปลายทาง เชน ระหวางกลมผผลตกบกลมผบรโภค กลมผผลตกบโรงงานแปรรปตางๆ

เปนตน

7) ควรมการสงเสรมการพฒนากจกรรมตางๆ ทเกยวกบการเรยนร การศกษา วฒนธรรม

สาธารณสข และสงแวดลอม ฯลฯ

8) ควรสงเสรมใหมการทาการวจย เพอใชสนบสนนกจกรรมการพฒนาเศรษฐกจชมชน

อยางตอเนอง

9) ควรมการสรางศนยการเรยนรเศรษฐกจชมชนแบบเบดเสรจในระดบอาเภอหรอ

ระดบจงหวด โดยเนนการมสวนรวมขององคกรชมชนทองถนเปนสาคญ

10) ควรสงเสรมใหมการสรางหลกสตรฝกอบรมการพฒนาเศรษฐกจชมชน และพฒนา

ใหเปนสถานทดงานของชมชนอนๆ ทตองการเขามาศกษาดงาน หรอตองการเขามาแลกเปลยนเรยนร

11) ควรสงเสรมใหมการพฒนาระบบขอมลขาวสาร เพอชวยใหชมชนสามารถใชเปน

ขอมลในการตดสนใจการทาธรกจของชมชน

12) ควรสงเสรมใหมการเผยแพรขอมลขาวสารการพฒนาเศรษฐกจชมชนของตนเองออก

สสงคมภายนอก เพอนามาสการแลกเปลยน เรยนร ประสบการณซงกนและกน

นอกเหนอจากแนวทางการปฏบต ทจะเขาไปสงเสรมใหมการพฒนาเศรษฐกจชมชนขนมา

ไดนน สงจาเปนอกประการหนงกคอ นกพฒนาทงหลายจะตองทมเททงกาลงกาย กาลงใจอยางเตมท

และจะตองมจตวญญาณอยางแทจรงทจะเขาไปสงเสรม และพฒนาเศรษฐกจชมชนเหลานน โดยไมม

ผลประโยชนอนแอบแฝงแตอยางใด และจะตองคานงถงความสามารถดารงอยไดของชมชนนนๆ

เปนสาคญ จงจะทาใหชมชนเหลานนสามารถพฒนาเศรษฐกจชมชนของตนเองตอไปไดอยางย งยน

ไมเชนนนแลว หลงจากทนกพฒนาถอนตวออกจากชมชนจะทาใหชมชนเหลานนไมสามารถพฒนา

เศรษฐกจชมชนของตนเองตอไปได หรอในทายทสดกลมตางๆ ทชวยกนเสรมสรางเศรษฐกจชมชนก

จะเลกลมกนไป และอาจจะเกดปญหาความแตกแยกของคนในชมชนตามมา

บทท 2

ววฒนาการของการพฒนาเศรษฐกจชมชนในประเทศไทย

2.1 บทนา

ในสวนของวว ฒนาการของการพฒนาเศรษฐกจชมชนในบทท 2 น จะอธบายถง

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตของไทยในอดตทผานมาโดยสรปวามความเกยวของ และ

เชอมโยงกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน หรอการพฒนาชนบทของไทยอยางไรบาง ซงแผนการพฒนา

ประเทศไทยในระยะเรมตนต งแตแผนพฒนาฯ ฉบบท 1-3 เปนชวงของการวางแผนพฒนาใน

ภาพรวมของทงประเทศ ซงเนนการพฒนาโครงสรางพนฐานขนาดใหญ เชน การสรางถนนเชอม

ระหวางหวเมองตางๆกบกรงเทพฯ การสรางเขอนเพอการชลประทานและผลตไฟฟา การสราง

โรงพยาบาลประจาจงหวด และการสรางสงสาธารณปการต างๆ เพอรองรบการขยายการพฒนา

ประเทศ เปนสวนใหญ ดงนนในชวงนการพฒนาประเทศจงไมมการลงรายละเอยดเกยวกบการพฒนา

เศรษฐกจชมชนหรอการพฒนาชนบท มากนก ในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 4 เปนตนมาจนถง

แผนพฒนาฯ ฉบบท 10 การวางแผนการพฒนาของประเทศไทยไดเรมมการวางแผนการพฒนา

ชนบท หรอพฒนาเศรษฐกจชมชนเพมมากขน ซงจะเหนได จากโครงการตางๆ ไมวาจะเปนโครงการ

พฒนาหมบ าน โครงการเงนผน โครงการสร างงานในชนบท โครงการพฒนาตาบล โครงการแกไข

ปญหาความยากจน โครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ และโครงการพฒนาวสาหกจชมชนขนาด

กลางและขนาดยอม โครงการตางๆ เหลานเปนโครงการทเขาไปชวยเหลอและพฒนาเศรษฐกจชมชน

ในระดบฐานราก เพอยกระดบความเปนอยของประชาชนในชนบทใหมความเปนอยทดขน

2.2 การพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาต ฉบบท 1

แผนพฒนาฯ ฉบบท 1 เปนแผนการพฒนาทมระยะเวลา 6 ป ซงแบ งเป น 2 ระยะ คอ

ระหวาง พ.ศ. 2504 - 2506 และ พ.ศ. 2507-2509 ในระยะแรกของแผนดงกลาวไดมการกาหนดแนว

ทางการพฒนาเศรษฐกจใน 8 แนวทาง คอ

1) แนวทางดาเนนงานเกยวกบพฒนาการดานเกษตรกรรม

2) แนวทางดาเนนงานเกยวกบพฒนาการดานสหกรณ

3) แนวทางดาเนนงานเกยวกบพฒนาการดานอตสาหกรรม

14

4) แนวทางดาเนนงานเกยวกบพฒนาการดานพลงงาน

5) แนวทางดาเนนงานเกยวกบพฒนาการดานคมนาคม

6) แนวทางดาเนนงานเกยวกบพฒนาการดานมหาดไทย

7) แนวทางดาเนนงานเกยวกบพฒนาการดานพาณชย

8) แนวทางดาเนนงานเกยวกบพฒนาการดานสาธารณสข

ตอมาในระยะท 2 ไดมการปรบปรงแผนฯ โดยไดมการกาหนดวตถประสงคของ

แผนพฒนาฯ เพมเตม ดงน

1) ยกมาตรฐานการครองชพของประชาชนใหมระดบสงขนกวาเดมดวยการระดม และ

ใชทรพยากรเศรษฐกจของประเทศใหเปนประโยชนมากทสด

2) เพอดาเนนงานพฒนาการเศรษฐกจใหเจรญรดหนา อนจะนาความสขมาสประชาชน

นนรฐบาลยอมมภาระอนหนกในดานรายจาย ทงจะตองระมดระวงมใหรายจายทเพมขนนนกอใหเกด

ภาวะเงนเฟอตามมา

3) เพอพฒนาเศรษฐกจในดานตางๆ ไดผลมากทสดเทาทจะทาไดน นจาเปนตอง

ปรบปรงการบรหารงานทกดานใหมประสทธภาพยงขนและใหทนกบเวลา

4) เพอพฒนารายจายทมผลตอเศรษฐกจและสงคม เนองจากรายจายสาหรบกจการทเปน

พนฐานในอนทจะใหกจกรรมของเอกชนเกดขนหรอขยายตวออกไป

นอกจากนในแผนพฒนาฯ ฉบบท 1 ระยะท 2 ยงไดกาหนดแนวทางการพฒนาดานตางๆ

ไดแก (1) ดานการเกษตรและสหกรณ (2) ดานอตสาหกรรมและเหมองแร (3) ดานพลงงาน (4) ดาน

การคมนาคมขนสง (5) ดานการพฒนาชมชนและสาธารณปการ (6) ดานสาธารณสข (7) ดาน

การศกษา และ (8) ดานรฐวสาหกจและพฒนาการเศรษฐกจ

อยางไรกตาม เนองจากเปนแผนพฒนาฉบบแรก การวางแผนการพฒนายงไม มความ

พรอมมากนก จงมการปรบปรงแผนในระยะทสอง แนวทางการพฒนาของแผนฯ ฉบบท 1ไดเนน

เฉพาะดานเศรษฐกจเป นสาคญ โดยไดมการลงทนในโครงสรางพนฐานตางๆ (Infrastructure) ไดแก

การกอสรางเสนทางคมนาคมขนสง หรอทางหลวงออกส ภมภาคต างๆ การสรางเขอนเพอการ

ชลประทานและผลตกระแสไฟฟา และกอสรางสงสาธารณปการตางๆ นอกจากนยงไดดาเนน

โครงการทเน นการเพมผลผลตทางการเกษตร โครงการศกษาวจยเกยวกบการเกษตร โครงการ

สงเสรมสหกรณ โครงการจดตงนคมสรางตนเอง โครงการปรบปรงโรงพยาบาลประจาจงหวด

โครงการขจดไขมาเลเรยในชนบท และโครงการจดตงมหาวทยาลยเชยงใหม และมหาวทยาลยขอน

แก น

15

การพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 1 ไดมการสงเสรมให

ประชาชนทอยในพนทหางไกลจากความเจรญไดมโอกาสทจะพฒนาตนเองขน ซงในขณะนนยงม

ทองทอกเปนจานวนมากทจะสามารถพฒนาใหเจรญกาวหนาขนมาได ถามผนาทดและมความรเรม

ในการงานตางๆ โดยททางภาครฐไดสงพฒนากรเขาไปประจาตามหมบานตางๆ และพยายามทก

วถทางทจะทาการพฒนาความเจรญใหแกหมบานเหลานน โดยทการพฒนาดงกลาวมไดมงแตเฉพาะ

เรองการเพมผลผลตและเพมรายไดเทานน การพฒนาชมชนจะตองเขาไปสงเสรมความกนดอยด

ตลอดจนสขภาพอนามยใหดขนดวย งานพฒนาชมชนสวนใหญในชวงนไดใหความสาคญกบภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอและจงหวดชายแดนภาคใต อยางไรกตามการทประชาชนสวนใหญของประเทศ

ประมาณรอยละ 75 ของประชากรทงหมดมภมลาเนาอยในชนบท และทามาหาเลยงชพโดยอาศยการ

ทาเกษตรกรรมเปนหลก การพฒนาประเทศจะตองใหความสาคญตอการพฒนาชนบทเปนอยางยง

ทงนเพราะการพฒนาดงกลาวจะมผลตอสวสดภาพของประชาชนและความมนคงของชาตในทสด ใน

เชงนโยบายถงแมภาครฐจะพยายามสงพฒนากรเขาไปสงเสรมการพฒนาชมชนในชนบท แตโดย

ขอเทจจรงแลว สภาพความเปนอย และมาตรฐานการครองชพของประชาชนทอาศยอยในชนบทสวน

ใหญในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 1 ยงตากวามาตรฐานการครองชพของประชาชนทอาศยอยใน

เขตเมองเปนอยางมาก ทงนเนองมาจากมการระดมและสงเสรมความเจรญกาวหนาทางเศรษฐกจและ

สงคมในภาพรวมของประเทศ ซงสวนใหญกระจกตวอยเฉพาะในเขตตวเมองมากกวาทจะกระจาย

ความเจรญกาวหนาไปยงทองถนชนบททอยหางไกล ดงนนจงกอใหเกดชองวางระหวางเมองกบ

ชนบทเพมมากขนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 1 นอกจากนการพฒนาเศรษฐกจของประเทศใน

ชวงเวลาดงกลาวไมไดใหความสนใจในเรองการกระจายรายไดของภาคการเกษตรในชนบท ซงภาค

การเกษตรดงกลาวถอวาเปนสวนหนงทตองไดรบการพฒนาเพอหนนชวยใหภาคอตสาหกรรมม

ความทนสมยเพมมากขน นนแสดงใหเหนวาแผนพฒนาฯ ดงกลาวไมไดมแนวคดทจะสงเสรมการ

พฒนาเศรษฐกจชมชน หรอเศรษฐกจชนบทอยางแทจรงแตอยางใด

2.3 การพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

ฉบบท 2

แผนพฒนาฯ ฉบบท 2 (พ.ศ. 2510-2514) ไดกาหนดวตถประสงคหลกในการพฒนา

เศรษฐกจและสงคมหลกของชาตไว 4 ประการ ดงน

1) เพอระดมทรพยากรกาลงคน ทรพยากรธรรมชาต และเงนทนมาใชในการพฒนา

เศรษฐกจใหไดผลถงมอประชาชนโดยทวกน

16

2) เพอสงเสรมและรกษาไวซงความเปนธรรมของสงคม เพอเสรมสรางเสถยรภาพของ

ระบบสงคมอนเสร

3) เพอรกษาเสถยรภาพทางเศรษฐกจและการเงนการคลง

4) เพอสนบสนนการรกษาความมนคงของชาต นอกจากรฐจะดาเนนตามนโยบายหลก

ตอเนองจากแผนพฒนาฯ ฉบบแรกแลว

นอกจากน แผนพฒนาฯ ฉบบท 2 ยงไดมการกาหนดนโยบายทสาคญๆ เพมเตมขนอก

หลายประการ เชน นโยบายพฒนาชนบทเพอเสรมสรางความมนคงของประเทศและเพอกระจายผล

การพฒนาออกไปใหถงประชาชนในสวนภมภาคตางๆ นโยบายการพฒนากาลงคนอนเปนปจจย

สาคญในการผลตเพอแกไขปญหาการขาดแคลนกาลงคนทมฝมอระดบตางๆ อนเปนอปสรรคตอการ

พฒนาประเทศ และนโยบายทจะสนบสนนและสงเสรมใหเอกชนมบทบาทเขามารวมในการพฒนา

ประเทศมากยงขน

มาตรการของแผนพฒนาฯ ฉบบท 2 ไดขยายความจากแผนพฒนาฯ ฉบบท 1 ใหสมบรณ

มากยงขน โดยมการพจารณาโครงการพฒนาเศรษฐกจของรฐในสาขาตางๆ ตลอดจนวธการทภาครฐ

จะจดหาเงนเพอนามาใชจายตามโครงการ นอกจากนแผนพฒนาฯ ฉบบท 2 ยงไดมการเพมเตม

สาระสาคญดงตอไปน

1) เนนความสาคญของการพฒนาสงคม เพอใหระบบสงคมไดเจรญกาวหนาควบคกน

ไปกบการพฒนาเศรษฐกจ

2) ใหความสาคญในดานพฒนากาลงคน โดยเฉพาะอยางยงการวางแผนการศกษาให

สอดคลองกบความตองการดานกาลงคน

3) เนนความสาคญของสวนเอกชน โดยเฉพาะอยางยงบทบาทของเอกชนในการพฒนา

อตสาหกรรม พาณชยกรรมและบรการดานตางๆ และสนบสนนใหมความสมพนธระหวางรฐบาล

และเอกชนใหมากยงขน

4) สงเสรมการพฒนาสวนภมภาคและทองถน โดยเฉพาะอยางยงการพฒนาชนบทใน

ทองททรกนดารและหางไกล

เมอพจารณาถงแผนพฒนาฯ ฉบบท 2 จะเหนไดวาแผนดงกลาวไดเรมเนนการพฒนา

สงคมมากขน โดยจะเหนไดจากการระบคาวา “และสงคม” ไว ในแผนอย างชดเจน ในดานการ

พฒนาเศรษฐกจชมชนกจะเหนไดวาแผนพฒนาฯ ฉบบท 2 ไดเน นการพฒนาภมภาคมากขน โดยเนน

การพฒนาตามสาขากจกรรม เชน การเกษตรกรรม การพฒนาชมชน การสาธารณสข และการศกษา

นอกจากนยงไดมการจดทาแผนพฒนาภาคต างๆ เช น แผนพฒนาภาคเหนอ และแผนพฒนาภาค

17

ตะวนออกเฉยงเหนอ และอกทงยงไดมการจดตงสานกงานเร งรดพฒนาชนบท (รพช.) เพอปองกน

การแทรกซมและการกอการรายของผนยมลทธคอมมวนสต โดยเฉพาะอยางยงในพนทจงหวด

ชายแดน ในชวงของแผนนไดมโครงการตางๆเกดขนหลายโครงการ เชน โครงการสร างถนนไปส

ถนทรกนดารมากขน โครงการพฒนาแหลงน าขนาดเลกเพอการบรโภคและการเกษตร และโครงการ

จดหนวยเคลอนทรกษาพยาบาลและอนามย เปนต น ในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบนรฐบาลไดให

ความสาคญกบการเรงรดพฒนาชนบท จงไดเรงดาเนนการพฒนาชนบททกดานพรอมกน โดยการ

ผนกกาลงเจาหนาทของสวนราชการตางๆ ทมหนาทในการพฒนาชนบท ใหมการวางแผนและ

ดาเนนงานประสานกนทกระดบ เพอใหผลของการดาเนนงานนนไดถงมอประชาชนทอาศยอยใน

ชนบทอยางจรงจง นอกจากนยงไดมการเสรมงานพฒนาชนบทในระดบอาเภอ ตาบล และหมบานท

ยงขาดการพฒนา เพอใหการพฒนาชนบทมความสมบรณมากขน จงไดมการสงเสรมโครงการตางๆ

มากขน เชน โครงการสรางเสนทางคมนาคมขนสงเขาสพนทชนบท โครงการจดหาแหลงน ากนน าใช

และโครงการเสรมสรางระบบธรกจในพนทชนบท ตลอดจนการพฒนาสงคมเพอเปนพนฐานแก

ประชาชนทอาศยอยในชนบทใหสามารถพฒนาอาชพตนเองไดอยางเตมท

ผลการพฒนาเศรษฐกจชมชน หรอเศรษฐกจชนบทในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 2

ถงแมในแผนดงกลาวจะมการกาหนดนโยบายเรงรดการพฒนาเศรษฐกจชมชนขนมามากมายกตาม

แตในทางปฏบตการพฒนาเศรษฐกจชมชนดงกลาวยงไมสามารถทาไดอยางเตมท และถอวาการ

พฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงเวลาดงกลาวไมประสบความสาเรจ และยงหางไกลจากเปาหมายท

กาหนด ทงนเนองมาจากภาครฐขาดแคลนกาลงคน และขาดแคลนงบประมาณสนบสนน

2.4 การพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

ฉบบท 3

จากการดาเนนการตามวตถประสงคท งสประการของแผนพฒนาฯ ฉบบท 2 ทม

วตถประสงคบางประการ เชน การรกษาเสถยรภาพของระดบราคา และการสนบสนนความมนคง

ของชาตซงไดดาเนนการไปดวยดในระยะของแผนพฒนาฯ ฉบบท 2 แต ยงมวตถประสงคอนๆ ท

สมควรจะเรงรดใหเกดผลดยงขน นอกจากนยงมวตถประสงคบางประการทควรจะกาหนดใหชดเจน

และสมบรณยงขน ดงนนแผนพฒนาฯ ฉบบท 3 (พ.ศ. 2515-2519) จงไดกาหนดวตถประสงคในการ

พฒนาเศรษฐกจและสงคมเพมเตมอก 8 ประการดวยกน ซงไดแก

1) เพอสนบสนนการรกษาความมนคง

18

2) เพอแกปญหาเศรษฐกจรดตวและเพมรายไดประชาชาตใหสอดคลองกบทรพยากร

ทางเศรษฐกจ

3) เพอแกไขปญหาดลการชาระเงน

4) เพอรกษาเสถยรภาพทางเศรษฐกจ

5) เพอยกระดบรายไดและระดบการครองชพของประชาชาชนในสวนภมภาคและ

ทองถน

6) เพอขยายบรการสาธารณะใหทวถงประชาชนสวนรวม

7) เพอลดอตราการเพมของประชากร

8) เพอยกระดบการมงานทาของประชาชน

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 3 นอกจากจะปรบปรงวธการวางแผนให

สมบรณมากยงขนแลว ยงไดขยายขอบเขตของแผนใหครอบคลมไปถงหวขอตางๆ ทสาคญ

ดงตอไปน

1) กาหนดแนวทางการพฒนาสวนรวมขนกอนแลวจงวางแนวทางพฒนาโครงการและ

มาตรการแตละสาขาใหสอดคลองกบแนวทางพฒนาสวนรวม

2) ประสานโครงการพฒนาดานเศรษฐกจและโครงการพฒนาดานสงคมเขาดวยกนใหม

ความใกลชดกนมากยงขน โดยใหมการสนบสนนซงกนและกน ยกตวอยางเชน โครงการเรงรดการ

เพมผลผลตทางการเกษตรกใหสมพนธกบโครงการพฒนาระบบสงคมชนบท และโครงการพฒนา

อตสาหกรรมกใหประสานสมพนธกบโครงการขยายตวของชมชน เปนตน

3) เพมความสาคญในการพฒนาสวนภมภาค และไดจดทาแผนพฒนาระดบภาคและ

ระดบจงหวดขน โดยใหสอดคลองกบแผนพฒนาฯ สวนรวม

4) ผนวกโครงการทเกยวของกบการเตรยมความพรอมแหงชาตเขาไวกบแผนพฒนาฯ

สวนรวมดวย เพอสนบสนนการรกษาความมนคงของประเทศ

5) วางนโยบายในดานการวางแผนครอบครวและการมงานทาขนเปนครงแรก

6) ขยายการวางแผนในสวนของภาคเอกชนมากขน โดยสนบสนนหลกการใหรฐบาล

และภาคเอกชนไดมสวนชวยเหลอเกอกลกนในการพฒนาประเทศอยางใกลชด

แผนพฒนาฯ ฉบบท 3 ไดให ความสาคญเปนพเศษกบการพฒนาในภมภาคและทองถน

โดยเฉพาะอยางยงไดมการจดทาแผนพฒนาระดบภาค และยงคงเน นการเร งรดพฒนาชนบทอย โดย

ทกรมการพฒนาชมชน (ตงขนป พ.ศ. 2505) สงกดกระทรวง มหาดไทย ได พยายามเป ดเขตพนทการ

พฒนาชมชนเพมมากขน นอกจากนแผนพฒนาฯ ดงกลาวยงไดมการรเรมโครงการปฏรปทดนเพอ

19

การเกษตร ไดมการวางแผนครอบครวเป นครงแรก และเรมโครงการผนเงนสชนบท (ยคของรฐบาล

ม.ร.ว. คกฤทธ ปราโมช) จดประสงคหลกของแผนพฒนาฯ ฉบบนกเพอลดความแตกต างของรายได

ระหวางเมองกบชนบทลง และเพอแก ไขปญหาการอพยพของแรงงานจากชนบทเขาส ตวเมอง

โดยเฉพาะอยางยงการอพยพเขาไปหางานทาในเขตพนทกรงเทพฯของชาวชนบทในชวงวางจากฤด

การทานา

ถงแมในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 3 ภาครฐจะใหความสนใจในการเรงรดพฒนาชนบท

และมโครงการสนบสนนจานวนหลายโครงการเพอจะชวยใหมการพฒนาเศรษฐกจในชนบทใหดขน

แตจากการดาเนนงานในชวงเวลาดงกลาวไดกอใหเกดปญหาขนกบเกษตรกรซงเปนคนสวนใหญท

อาศยอยในชนบท ปญหาดงกลาว เชน ปญหาหนสนคางชาระของชาวชนบททมเพมขน ซงจะเหนได

จากตวเลขหนคางชาระของเกษตรกรไดเพมขนจากประมาณ 1,400 ลานบาท ในป พ.ศ. 2514 เปน

ประมาณ 4,500 ลานบาทในป พ.ศ. 2518 นนแสดงใหเหนวาการพฒนาเศรษฐกจฯ ในชวงเวลา

ดงกลาว เปนลกษณะของการขยายตวและการเปลยนแปลงโครงสรางทางเศรษฐกจทขาดความสมดล

กอใหเกดปญหาความเหลอมลาในฐานะทางเศรษฐกจระหวางชนชนและระหวางภาคตางๆ เพมมาก

ขน ทงนเพราะการขยายตวทางเศรษฐกจ การกระจายการผลต และการเพมผลผลตสวนใหญเกดขน

เฉพาะในเขตพนทภาคกลางเทานน สวนภาคอนๆ ยงมสภาพโครงสรางทางเศรษฐกจทลาหลงและม

การกระจายการผลตจากสาขาเกษตรกรรมไปสสาขาการผลตอนๆ นอยมาก ดงนนความเปนอยและ

รายได ตลอดทงโอกาสการมงานทาของคนชนบทสวนใหญในภาคตางๆ ยกเวนภาคกลางยงขาด

ความมนคงและขนอยกบสภาพความไมแนนอนของเศรษฐกจการเกษตรแบบชนบท ซงสภาพ

โดยทวไปในขณะนนอยในสภาพทชะงกงนเพราะเปนโครงสรางการเกษตรท “ผลตเฉพาะตาม

ฤดกาล” และการเพมผลผลตสวนใหญมาจาก “การขยายพนทเพาะปลก” เพยงอยางเดยวเทานน มใช

เปนการเพมประสทธภาพในการผลต นอกจากนเกษตรกรในชนบทยงตองประสบปญหา

ผลตอบแทนตา ราคาสนคาเกษตรทไมเปนธรรม และตองเผชญปญหาทางดานปจจยการผลตหลาย

ประการ ทงในแงทดนทากน แหลงน า และปญหาหนสนของเกษตรกรในชนบทไดทวความรนแรง

เพมมากยงขนอกดวย จงเปนปญหาทสาคญในดานโครงสรางทางเศรษฐกจและการกระจายรายได

ในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 3 อยางไรกตามการพฒนาในชวงเวลาดงกลาวไดยดถอทฤษฎความ

เจรญเตบโตทางเศรษฐกจโดยวดความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจดวยตวเลขของผลตภณฑ มวลรวม

ของชาตว าเพมขนเทาใด การพฒนาส วนใหญ จงไดเนนหนกในดานโครงสร างพนฐาน และการ

พฒนาอตสาหกรรมเปนหลก ถงแมจะมการกาหนดแนวทางการพฒนาเศรษฐกจชมชนและ

สาธารณปการไวในแผนกตาม แตเนองจากมการเนนความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจเปนสาคญ ดงนน

20

การพฒนาเศรษฐกจชมชนของรฐในชวงนนไดเนนทมการลงทนลงไปในเขตพนทชนบทเฉพาะสวน

ทไดรบการพฒนาอยแลว โดยเฉพาะอยางยงในเขตชลประทานหรอในเขตทมผลผลตทางการเกษตร

ทสงอยแลว จงเปนเหตใหเขตพนทชนบทยากจนทอยรอบนอกของพนทชลประทานไมสามารถ

ชวยเหลอตวเองได มหนาซ ายงขาดการเอาใจใส และขาดความชวยเหลอจากภาครฐอยางจรงจง

2.5 การพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแห งชาต

ฉบบท 4

แผนพฒนาฯ ฉบบท 4 (พ.ศ. 2520-2524) ไดกาหนดวตถประสงคหลกในการพฒนา

เศรษฐกจและสงคมหลกของชาตไว 5 ประการ ดงสาระสาคญตอไปน

1) เพอเรงฟนฟเศรษฐกจของประเทศ

2) เพอลดชองวางในฐานะทางเศรษฐกจและสงคมในหมประชาชนใหลดนอยลง

3) เพอลดอตราการเพมและปรบปรงคณภาพของประชากร ตลอดทงการเพมการจาง

งานในประเทศ

4) เพอเรงบรณะและปรบปรงการบรหารทรพยากรหลกตลอดทงสงแวดลอมของชาต

5) เพอสนบสนนขดความสามารถในการปองกนประเทศและแกปญหาในบางพนทเพอ

ความมนคง

เพอใหการพฒนาไดดาเนนไปสวตถประสงคหลกทตองการเรงฟนฟเศรษฐกจของประเทศ

และแกปญหาขนรากฐานทางเศรษฐกจและสงคมภายใตพนฐานของความมนคงปลอดภยของชาต

ตามเปาหมายทกาหนดนน รฐบาลจงไดกาหนดแนวทางการพฒนาดานตางๆ 10 ประการ เพมเตม

ขนมาอกซงแนวทางการพฒนาดงกลาวไดแก

1) เรงขยายการผลตสาขาเกษตรใหไดโดยเฉลยถงรอยละ 5.0 ตอปเปนอยางตา

2) ปรบปรงโครงสรางอตสาหกรรมใหสามารถขยายการผลตเพอการสงออก และเปน

การพฒนาอตสาหกรรมทสามารถสนบสนนการกระจายรายไดและเพมการมงานทาในสวนภมภาค

3) วางแผนเรงรดการสงออกและแผนการผลตทดแทนการนาเขาเพอปรบปรงการคากบ

ตางประเทศใหเชอมโยงกบแนวทางการผลตภายในประเทศ

4) กาหนดแนวทางการพฒนาภาคและการกระจายการพฒนาเมองหลกขนในสวน

ภมภาคใหมแผนอยางชดเจน

5) เรงขยายและกระจายบรการเศรษฐกจขนพนฐาน

21

6) สนบสนนและเรงรดแผนงานในการลดอตราการเพมของประชากรจากรอยละ 2.5

ในสนปของแผนพฒนาฯ ฉบบท 3 (2519) ใหเหลอรอยละ 2.1 ในปลายปของแผนพฒนาฯ ฉบบท 4

(2524)

7) วางแนวการขยายและการกระจายบรการสงคมใหไปถงมอประชาชนในชนบทอยาง

กวางขวาง

8) วางแนวทางการพฒนาเสถยรภาพทางสงคมของชาตใหมนคงยงขน

9) กาหนดแนวทางการบรณะและบรการจดสรรทรพยากรเศรษฐกจหลกและแนว

ทางการพฒนาสงแวดลอมของประเทศ

10) วางแผนพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลย

การพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 4 ไดเรมมการพฒนาชนบทโดย

ยดความตองการของประชาชนในระดบพนทเปนหลก แตปญหาทเกดขนในชวงนกคอประชาชนใน

พนทชนบทสวนใหญยงขาดความร ความเขาใจวาอะไรคอปญหาทแทจรงทพวกเขากาลงเผชญอย

ดงนนความตองการทประชาชนในชนบทเรยกรองจงเปนเพยงความตองการทมงจะเดนรอยตามแบบ

พนททไดรบการพฒนาแลว เชน ตองการถนน ไฟฟา และชลประทาน เทานน ผลของการพฒนาท

ดาเนนรอยตามแบบอยางของพนททไดรบการพฒนาแลวไดกอใหเกดปญหาขนมาหลายประการ เชน

ปญหาเกษตรกรในพนทไมสามารถเพมผลผลตของตนเองใหสงขนได ปญหาความขาดแคลน และ

ปญหาโรคภยไขเจบ และสงทสาคญทสดทเกดขนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 4 กคอความไมร

ปญหาพนฐานทแทจรงของตนเอง ทาใหประชาชนในพนทชนบทไมสามารถปรบปรงความเปนอย

ของตนเองใหดขนมาได มหนาซ ายงตกเปนฝายคอยรบความชวยเหลอจากโครงการพฒนาทภาครฐ

เปนผหยบยนใหอกดวย

แมรปแบบของการพฒนาชนบทจะไดเปลยนไปบางในระยะของแผนพฒนาฯ ฉบบท 4 แต

หลกของแนวความคดในการพฒนาชนบทมไดเปลยนแตอยางใด การพฒนาชนบทหรอการพฒนา

เศรษฐกจชมชนของประเทศกไมไดมประสทธภาพมากไปกวาในอดต และปญหาความยากจนใน

ชนบทกยงคงเปนปญหาการพฒนาเศรษฐกจชมชนเหมอนเดม

ผลการพฒนาเศรษฐกจชมชน หรอเศรษฐกจชนบทตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 4 พบวาการ

ขยายตวของภาคเกษตรเพมขนชากวาภาคอตสาหกรรม การขยายตวของผลผลตทางการเกษตรสวน

ใหญมาจากการขยายพนทมากกวาการขยายตวทางดานประสทธภาพ ถงแมวาเกษตรกรในพนท

เกษตรกาวหนาจะสามารถเพมผลผลตไดสงขนกตาม ทงนเพราะการลงทนดานชลประทานของ

ภาครฐ แตกคดเปนสดสวนรอยละ 20 ของพนทการเกษตรทงประเทศเทานน เกษตรกรรายยอยสวน

22

ใหญขาดแคลนทดนทากน เกดการเปลยนแปลงทางดานโครงสรางการผลตและการคา กลาวคอ

ผลผลตทางการเกษตรคดเปนสดสวนของผลตภณฑมวลรวมลดลงเมอเทยบกบการผลผลตทางดาน

อตสาหกรรม การตลาดสนคาเกษตรตองพงพาตลาดตางประเทศมากขน การผลตภาคการเกษตรมการ

ปลกพชหลายชนดมากขน มการใชปยเคม สารเคมกาจดแมลงและศตรพชเพมมากขน ทาใหตนทน

การผลตสงขน ในขณะเดยวกนความปลอดภยของสขภาพคนในชนบทลดลง คณภาพชวตความ

เปนอยของคนในชนบทสวนใหญแยลง โครงสรางการกระจายทรพยสนและรายไดเปนไปในทาง

รวมศนย ซงสวนใหญตกอยในมอของนายทนทเปนคนกลมนอยของประเทศ ทาใหเกดความแตกตาง

ระหวางเมองกบชนบทเพมมากขน

2.6 การพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

ฉบบท 5

แผนพฒนาฯ ฉบบท 5 (พ.ศ. 2525-2529) ไดกาหนดจดประสงคในการพฒนาประเทศ

“แนวใหม” โดยการปรบระบบเศรษฐกจของประเทศใหสามารถรองรบกบสถานการณการ

เปลยนแปลงของโลกได ในขณะเดยวกนกปรบโครงสรางเศรษฐกจและสงคมใหมการกระจายผลการ

พฒนาใหถงมอชาวชนบททยากจนใหทวถง และทาการประสานงานพฒนาเศรษฐกจใหสอดคลองกบ

การบรหารความมนคงของประเทศ กลาวคอ การพฒนาประเทศตามแนวทางใหมนจะมง

“ความกาวหนาทางเศรษฐกจทจะกอใหเกดความปรองดองในชาต” เปนหลก ดงนนแผนพฒนาฯ

ฉบบท 5 จงไดกาหนดจดประสงคการพฒนาประเทศไว 6 ประการ ดงนคอ

1) ฟนฟฐานะเศรษฐกจและการเงนของประเทศ โดยมจดประสงคทจะฟนฟฐานะ

เศรษฐกจและการเงนของประเทศใหมการขาดดลการคาตางประเทศเฉลยไมเกน 78,400 ลานบาทตอ

ป และการขาดดลงบประมาณไมใหเกนกวา 22,000 ลานบาท และไดมการกาหนดแนวนโยบาย

การเงนการคลงทมงหนกในดานตางๆ ทสาคญ คอ

(1) เรงระดมเงนออม ทงภาครฐบาลและเอกชนใหสงขน

(2) สรางวนยทางเศรษฐกจและการเงน

(3) เพมประสทธภาพการผลตของประเทศ

2) ปรบโครงสรางและเพมประสทธภาพทางเศรษฐกจ เพอใหระบบเศรษฐกจของ

ประเทศสามารถปรบตวใหเขากบการเปลยนแปลงของสถานการณเศรษฐกจของโลกตามแนว

ทางการพงตนเองใหไดมากขนพรอมๆ ไปกบการเพมรายไดและมงานทาแกประชากรสวนใหญใน

ชนบท และกระจายความเจรญออกไปสสวนภมภาค ในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 5 ไดกาหนด

23

จดประสงคใหมการปรบโครงสรางและเพมประสทธภาพทางเศรษฐกจในหลายดาน โดยเฉพาะอยาง

ยงการเพมประสทธภาพการผลตดานการเกษตรและการใชทรพยากรธรรมชาต โดยมเปาหมายทจะ

ใหผลผลตภาคเกษตรโดยสวนรวมขยายตวเพมขนในอตราไมนอยกวารอยละ 4.5 ตอป โดยการเพม

ผลผลตตอไรของพชเศรษฐกจสาคญๆ ใหไดในอตราประมาณรอยละ 4.0 ตอป ดาเนนการปลกปาป

ละ 300,000 ไร ตลอดจนปรบปรงดนเปรยวและดนเคม 2.3 ลานไร และ 4.5 ลานไร ตามลาดบ ใน

ดานการพฒนาอตสาหกรรมไดมการปรบโครงสรางอตสาหกรรม สงเสรมใหอตสาหกรรมไทยม

ประสทธภาพดขน และใหอตสาหกรรมมการกระจายความเจรญไปสสวนภมภาคอยางจรงจง โดยม

เปาหมายใหผลผลตอตสาหกรรมสวนรวมขยายตวไดไมตากวารอยละ 7.6 ตอป การผลตเพอสงออก

ใหขยายตวไมตากวารอยละ 15 ตอป

3) การพฒนาโครงสรางและกระจายบรการทางสงคม โดยไดกาหนดเปาหมายและแนว

ทางการพฒนาสงคมโดยสรปไวดงน คอ

(1) ลดอตราการเพมประชากรใหเหลอรอยละ 1.5 ตอป เมอสนป พ.ศ. 2529 และ

สนบสนนงานของสถาบนและองคกรเอกชนใหเขามามสวนรวมในงานวางแผนครอบครวอยางเตมท

(2) ขยายและพฒนาการศกษาภาคบงคบทงทางดานปรมาณและคณภาพ

(3) ทางดานสาธารณสขจะสงเสรมใหประชาชนในทองถนรจกแกปญหา

สาธารณสขขนมลฐานโดยการใหความรและฝกอบรมใหสามารถดาเนนการชวยตนเองได

(4) ใหความรและฝกอบรมประชาชนทงในเมองและชนบทใหรถงวธการปองกน

และการรวมมอรวมใจในการแกปญหาอาชญากรรมรวมกน

(5) ปรบปรงระบบงานศาลยตธรรมใหมประสทธภาพสง สามารถอานวยความ

ยตธรรมใหแกสงคมไดอยางทวถง

(6) ปรบปรงลกษณะรปแบบการใหบรการดานสวสดการ และสวสดการสงเคราะห

เพอชวยเหลอประชาชนใหรจกการชวยเหลอตนเองไดมากขน

(7) เรงรดและฟนฟสถาบนในระดบบาน โรงเรยน ใหมบทบาทในการสรางคานยม

จรยธรรม ความมระเบยบและการรกษาหนาทของเดกและเยาวชนของชาต

4) แกปญหาความยากจนในชนบทลาหลง โดยไดกาหนดจดประสงคการพฒนาชนบท

เปนเปาหมายหลกสาคญประการหนง เพอมงพฒนาชนบทในพนททยงไมไดรบประโยชนจากการ

พฒนาทแลวมาใหสามารถชวยตวเองไดในอนาคต โดยจะมงพฒนาชาวชนบททยากจนใหขนสระดบ

พอมพอ กนและสามารถกาวไปสขนการอยดกนดขนในระยะยาวตอไป

24

ดงนนแผนงานและโครงการพฒนาชนบทยากจน จงไดมงหลกประกนทจะนาไปส

เปาหมาย “ความพออยพอกน” คอใหหลกประกนทจะใหชาวชนบทลาหลงมระบบการศกษาและ

ความรเกยวกบการทามาหากน และหลกประกนทจะทาใหชาวชนบทมสขภาพอนามยทสมบรณ และ

ไดรบสงจาเปนในการดารงชวตตามสมควรอยางเหมาะสมในแตละทองท โดยประกอบดวยโครงการ

สาคญๆ หลายประการ เชน โครงการประมงหมบาน โครงการกอสรางแหลงน าประจาหมบาน

โครงการธนาคารโค – กระบอ โครงการจดสรางโรงพยาบาลอาเภอ โครงการสาธารณสขมลฐาน

โครงการเรงรดการปรบปรงดน และโครงการพฒนาดนเคมภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เปนตน

5) ประสานการพฒนาเศรษฐกจและความมนคงของชาต ใหสอดคลองและสนบสนน

ซงกนและกนใหมากทสด โดยเนน

(1) การประสานการพฒนาเศรษฐกจและการปองกนประเทศ

(2) การพงตนเองในยทธปจจยหลก

(3) การประสานโครงการพฒนาเศรษฐกจเพอเสรมการพฒนาเพอความมนคง

(4) การสรางเสนทางเพอความมนคง

6) ปฏรประบบบรหารงานพฒนาของรฐและกระจายสนทรพย เพอใหมการแปลง

แผนงานดานตางๆ ไปสภาคปฏบตไดอยางแทจรง จาเปนทจะตองมการปฏรประบบบรหารงาน

พฒนาของรฐทเกยวของกบการพฒนาประเทศทงในสวนกลาง สวนภมภาค และระดมความรวมมอ

จากภาคเอกชน ดงตอไปน

(1) ปฏรประบบบรหารงานพฒนาของรฐในระดบชาต

(2) ปฏรประบบบรหารงานพฒนาในระดบทองถน

(3) การระดมทรพยากรจากตางประเทศ

(4) การระดมความรวมมอจากภาคเอกชน

(5) กระจายการถอครองสนทรพยทางเศรษฐกจ

การพฒนาในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 5 ผ นารฐบาล กลมขาราชการ และนกวชาการม

ความตงใจทจะแกปญหาการพฒนาชนบทของไทยทเรอรงมานาน จงไดมการเปลยนยทธศาสตรการ

พฒนาชนบทมาเปนการพฒนาแนวใหม แตกยงคงเน นการกระจายรายได เพอลดความแตกตาง

ระหวางเมองและชนบทเหมอนเดม ดงนนนโยบายทเรมในช วงแผนพฒนาฯ ฉบบน ได แก โครงการ

พฒนาระดบหม บ าน และโครงการสร างงานในชนบท (กสช.) ภายใตคณะกรรมการสรางงานชนบท

ซงโครงการนไดพฒนามาจากโครงการผนเงนส ชนบท (ของรฐบาลคกฤทธ) มการจดทาแผนพฒนา

25

จงหวดโดยใหแตละจงหวดเป นผ จดทาโครงการ และส งต อโครงการดงกลาวไปใหส วนกลางเปนผ

พจารณาอนมต ซงนบเป นจดเรมตนของแนวคดการวางแผนการพฒนาจากลางขนบน (Bottom - up)

นอกจากน การพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 5 ไดเนนแนวคด

การพฒนาชนบทแนวใหม โดยเนนการจดทาแผนการพฒนาชนบทในพนทยากจน (Poverty Stricken

Area) ซงไดกาหนดพนทเปาหมายเฉพาะพนทยากจนหนาแนน 3 ภาค ได แก ภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอ 17 จงหวด 172 อาเภอ/กงอาเภอ 7,857 หมบ าน ประชากร 4,476,635 คน

ภาคเหนอ 16 จงหวด 82 อาเภอ/กงอาเภอ 3,369 หมบ าน ประชากร 2,296,976 คน ภาคใต 5 จงหวด

32 อาเภอ/กงอาเภอ 1,329 หมบ าน ประชากร 1,025,351 คน รวม 38 จงหวด 286 อาเภอ/กง

อาเภอ 1,329 หม บ าน ประชากรรวมทงสน 7,798,962 คน แผนงานหลกในการแกไขป ญหาความ

ยากจน ได แก (1) แผนงานสรางงานในชนบท (2) แผนงานกจกรรมระดบหมบ าน เช น โครงการ

ประมงหมบ านในความรบผดชอบของกรมประมง โครงการพฒนาชนบทยากจนระดบหมบานใน

ความรบผดชอบของกรมการพฒนาชมชน โครงการธนาคารโค-กระบอ ในความรบผดชอบของกรม

ปศสตว ฯลฯ (3) แผนงานบรการขนพนฐานของกระทรวงสาธารณสข เช น โครงการโภชนาการ

โครงการสาธารณสขมลฐาน โครงการวางแผนครอบครว ฯลฯ ในสวนของกระทรวงศกษาธการ

รบผดชอบโครงการผลตหนงสอเพอสงเสรมคณภาพชวต และกระทรวงมหาดไทยรบผดชอบ

โครงการหน วยบรการอาเภอเคลอนทของกรมการปกครอง และ (4) แผนการผลตดานการเกษตร ซง

กระทรวงเกษตรและสหกรณการเกษตร เปนผรบผดชอบ เช น โครงการพฒนาและแกไขปญหาดนเคม

และโครงการสงเสรมการปลกไม ผลยนตน

จดสาคญทเน นในแผนพฒนาฯ ฉบบน คอ การมระบบการบรหารงานพฒนาชนบท

แหงชาต (กชช.) เปนครงแรก ซงเน นการทางานร วมกนของข าราชการทปฏบตงานในพนทชนบท

โดยเฉพาะ 4 กระทรวงหลก หรอทรจกกนในนามสทหารเสอ ได แก กระทรวงมหาดไทย (พฒนา

กร) กระทรวงเกษตรและสหกรณ (เกษตรตาบล) กระทรวงศกษาธการ (ครตวแทนในพนท) และ

กระทรวงสาธารณสข (เจาหนาทสาธารณสขตาบล) ใหประสานรวมมอกนพฒนาชนบทอยางเตมท

แตในทางปฏบตสทหารเสอกไมสามารถทางานใหเปนไปในทศทางเดยวกนได ทงนเนองมาจากแต

ละกระทรวงกมทศทางการทางานของตนเอง ลกษณะการดาเนนงานในพนทกตางคนตางทา บางครง

การทางานกเกดความซ าซอนกนทาใหเสยเวลาและสนเปลองงบประมาณโดยไมจาเปน

ผลการพฒนาเศรษฐกจชนบทยากจน ในชวงแผนพฒนาฯ ฉบบท 5 นน ปรากฏวา รฐได

ทมงบประมาณไปจานวน 4,458 ลานบาท เพอดาเนนงานโครงการตามแผนพฒนาชนบทยากจน

จานวน 32 โครงการ ครอบคลมพนท 12,562 หมบาน โดยภาครฐสามารถจดโครงการตางๆ ลงใน

26

พนทไดรวมทงสน 102,584 จดดาเนนการ หรอคดโดยเฉลยแลวในหนงหมบานยากจน จะไดรบ

โครงการจานวน 8 โครงการ สวนใหญประมาณรอยละ 45 ของจดดาเนนงานโครงการทงหมด เปน

โครงการทเนนการแกปญหาทางดานการผลตและดานความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาต

รองลงมาประมาณรอยละ 40 เปนโครงการทมงเนนทางดานการแกปญหาสขภาพอนามยโดยตรง

และอกรอยละ 10 เปนโครงการชวยแกปญหาการขาดแคลนบรการขนพนฐาน สงเสรมการผลตและ

การพฒนาอาชพ สวนทเหลอประมาณรอยละ 5 ชวยสงเสรมดานการศกษาและเพมพนความรของ

ประชาชนในชนบทยากจนเปนสาคญ นอกจากนแลวยงสงผลใหเกดการมงานทาในฤดแลงเพมมาก

ขน โดยในป 2527 มจานวนประมาณ 4.7 แสนคน ในป 2528 เพมขนเปน 6.0 แสนคน และในป 2529

ประมาณ 8.6 แสนคน ในขณะเดยวกนสภาพหมบานยากจนโดยสวนใหญมการเปลยนแปลงในทางท

ดขนอยางเหนไดชดเจนในทกๆ ดาน จากการวเคราะหขอมลพนฐานระดบหมบาน (กชช. 2 ค.) ในป

2526 เปรยบเทยบกบป 2524 พบวา ถาพจารณาจากดานโครงสรางพนฐานจะมหมบานทมสภาพดขน

ประมาณรอยละ 32.2 ของหมบานตวอยางทวเคราะห สวนดานการประกอบอาชพและการผลตพบวา

มสภาพดขนในอตรารอยละ 31.6 ดานการศกษาและความรมสภาพดขนในอตราสงสด คอ รอยละ

45.6 อตราดงกลาวสงกวาอตราการเปลยนแปลงในทางทดขนของหมบานนอกเขตพนทยากจน ซงม

อตราดขนเพยงรอยละ 15.4, 28.6 และ 27.5 ตามลาดบ (สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจ

และสงคมแหงชาต, 2556)

2.7 การพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแห งชาต

ฉบบท 6

แผนพฒนาฯ ฉบบท 6 (พ.ศ. 2530-2534) มจดมงหมายหลกทจะยกระดบการพฒนา

ประเทศใหเจรญกาวหนาตอไปในอนาคต ควบคไปกบการแกไขปญหาทางเศรษฐกจและสงคมทสง

สมมาตงแตอดต ทงนเพอใหประชาชนชาวไทยมรายได คณภาพชวตความเปนอยและสภาพจตใจทด

ขน ดงนนประเดนหลกของแผนพฒนาฯ ฉบบท 6 กคอ ทาอยางไรจงจะสามารถยกระดบการพฒนา

ประเทศเพอใหเศรษฐกจไทยขยายตวสงกวาในชวงระยะเวลาของแผนพฒนาฯ ฉบบท 5 ทผานมา

โดยคานงถงทงอตราและลกษณะการขยายตวทางเศรษฐกจทจะไมกอใหเกดการบนทอนความมนคง

และเสถยรภาพทางเศรษฐกจการเงนการคลง ตลอดทงใหมการเพมการจางงาน และการกระจาย

รายไดทเหมาะสม นอกจากนนจะตองคานงถงการแกปญหาความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอม ตลอดจนการเสรมสรางความเปนธรรม และพฒนาคณภาพชวตของประชาชนชาว

ไทยใหทวถงอกดวย

27

ดงนน แผนพฒนาฯ ฉบบท 6 จงไดกาหนดวตถประสงคและเปาหมายทสาคญไว 2

ประการ คอ

1) ทางดานเศรษฐกจ ตองการรกษาระดบการขยายตวใหไดไมตากวารอยละ 5 เพอ

รองรบกาลงแรงงานใหมทจะเขาสตลาดแรงงานไมนอยกวา 3.9 ลานคน ทงนโดยเนนลกษณะการ

ขยายตวทจะชวยเสรมสรางความมนคงทางเศรษฐกจและชวยแกปญหาทางเศรษฐกจหลายดานท

เกดขนในระยะของแผนพฒนาฯ ฉบบท 5

2) ทางดานสงคม โดยมงพฒนาคณภาพคนเพอใหสามารถพฒนาสงคมใหกาวหนา ม

ความสงบสข เกดความเปนธรรม สอดคลองและสนบสนนการพฒนาประเทศสวนรวม พรอมๆ กบ

การดารงไวซงเอกลกษณของชาต วฒนธรรมและคานยมอนด และยกระดบมาตรฐานคณภาพชวต

ของคนในชนบทและในเมองใหไดตามเกณฑความจาเปนขนพนฐาน

แนวทางการพฒนาของแผนพฒนาฯ ฉบบท 6 เพอใหบรรลถงวตถประสงคหลกและ

เปาหมายทงดานเศรษฐกจและสงคมไดกาหนดแนวทางการพฒนาทสาคญๆ ดงน คอ

1) เพมประสทธภาพในการพฒนาประเทศ ทงในดานทรพยากรมนษย วทยาศาสตรและ

เทคโนโลย และทรพยากรธรรมชาต ตลอดจนปรบปรงระบบการบรหารและการจดการ

2) ปรบปรงระบบการผลต การตลาด และยกระดบคณภาพปจจยพนฐานทางเศรษฐกจ

เพอใหตนทนสนคาลดลง

3) มงกระจายรายไดและความเจรญไปสภมภาคและชนบทมากขน

นอกจากน เพอใหการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศสามารถบรรลวตถประสงค

แผนพฒนาฯ ฉบบท 6 ไดกาหนดแผนงานหลก รวมทงสน 10 แผนงาน ไดแก

1) แผนพฒนาเศรษฐกจสวนรวม

2) แผนพฒนาคน สงคม และวฒนธรรม

3) แผนพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

4) แผนพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลย

5) แผนปรบปรงการบรหารและทบทวนบทบาทของรฐในการพฒนาประเทศ

6) แผนพฒนารฐวสาหกจ

7) แผนพฒนาระบบการผลต การตลาด และการสรางงาน

8) แผนพฒนาระบบบรการพนฐาน

9) แผนพฒนาเมองและพนทเฉพาะ

10) แผนพฒนาพฒนาชนบท

28

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแห งชาต ฉบบท 6 ยงมงเนนการพฒนาสงคมและองคกร

ประชาชน ตลอดจนความรวมมอระหวางหนวยงานของรฐและองคกรพฒนาเอกชนมากขน เพมการ

กระจายรายได และการกระจายอานาจส ท องถนมากขน ควบค ไปกบการอนรกษ ทรพยากรธรรมชาตท

มงเนนการพฒนาแบบยงยน ซงเป นแนวทางในการพฒนาทถกต อง

การพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 6 ไดให ความสาคญกบการแก

ไขป ญหาความยากจนในชนบท และการปรบปรงคณภาพชวตทงทางเศรษฐกจและสงคม กระจาย

ความเจรญให ครอบคลมพนททงประเทศ ประชาชนจะได รบการพฒนาโดยเท าเทยมกน และเรมให

ประชาชนพงตนเองได โดยไดมการเพมจานวนกระทรวงหลก (โดยเพมกระทรวงอตสาหกรรม และ

กระทรวงพาณชย ) เพอให การพฒนาชนบทครบวงจรท งดานการผลตและการตลาด โดยเน น

หลกการมสวนรวมของประชาชนในรปองค กรประชาชน และภาคเอกชนในการพฒนาชนบทเพม

มากขน แผนงานทดาเนนงานโดยเอกชนซงรฐบาลเปนผ สนบสนน ได แก โครงการสร างงานใน

ชนบท (กสช.) โครงการพฒนาคณภาพชวตของประชาชนในชนบทตามเกณฑความจาเปนพนฐาน

(จปฐ.) โครงการกองทนพฒนาชนบท ได แก กองทนดาเนนงานโดยหนวยงานราชการ เชน เงนทน

หมนเวยนพฒนาชมชน เงนทนสนบสนนกล มอาชพ เงนทนโครงการธนาคารขาว (โดยกรมการ

พฒนาชมชน กระทรวงมหาดไทย) กองทนยวเกษตรกร (โดยกรมสงเสรมการเกษตร กระทรวง

เกษตรและสหกรณการเกษตร) กองทนยาและเวชภณฑ ประจาหมบาน (สานกงานปลดกระทรวง

สาธารณสข) โครงการระดมทนจากสมาชกกลม เชน เงนทนกลมออมทรพยเพอการผลต (โดย

กรมการพฒนาชมชน) การจดตงองคกรโดยไดรบเงนช วยเหลอจากตางประเทศ เชน กองทนเพอ

พฒนาเดก ซงไดรบการชวยเหลอจากมลนธสงเคราะห เดกยากจน ซ.ซ.เอฟ. (Christian Children

Fund: CCF) โดยผ านกรมการพฒนาชมชน เงนทนหมนเวยนสาหรบสตรและเยาวชนในโครงการ

พฒนาสตรและเดก โดย UNICEF ผ าน กรมการพฒนาชมชน นอกจากนยงมโครงการพฒนาจงหวด

ประเภทอนๆ เชน โครงการศนยสาธตการตลาด กองทนพฒนาหมบ าน (เป นการรวมทน: กาย ใจ

ความคด เวลา และทนทรพยเพอจดตง ร านค าของหม บ าน การจดทาบ อเลยงปลาเพอขาย โดยแบง

กาไรจากการขายปลาออกเปน 4 ส วน ไดแก สาธารณประโยชน ศนย สาธตการตลาด ทนสารอง และ

เงนปนผลแกสมาชก) แผนพฒนาฯ ฉบบนยงไดกาหนดแนวทางใหประชาชน องคกรประชาชน และ

องคกรพฒนาเอกชนเข ามามส วนร วมในการวางแผนจดการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอมเพอใหเกดการพฒนาแบบยงยน (Sustainable Development) ซงเปนการพฒนาเศรษฐกจ

และสงคมควบคกบการคานงถงสงแวดล อม

29

ผลของการพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 6 รฐบาลไดใชนโยบาย

รายจายเปนหลก ในการสนบสนนการกระจายรายไดและกระจายการพฒนาเศรษฐกจชมชน โดยท

รฐบาลไดจดสรรงบประมาณตลอดชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 6 เพอการพฒนาชนบทโดยตรง และ

การสรางงานในชนบท เปนจานวนเงนสงถง 112,140 ลานบาท เพมขนจากระยะของแผนพฒนาฯ

ฉบบท 5 ถง 6.6 เทาถงแมจะมการจดทาโครงการพฒนาชนบทในดานตาง ๆ เปนจานวนมาก แตการ

ดาเนนงานดงกลาวไมสามารถตอบสนองความตองการของประชาชนในชนบทไดอยางเตมท

เนองจากอานาจการตดสนใจในการใชจายและพฒนาโครงการสวนใหญถกกาหนดจากสวนกลาง

ในขณะทชมชนในชนบทเขาไปมบทบาทในการดาเนนโครงการโดยตรงนอยมาก นอกจากนรฐบาล

ยงไดใชนโยบายการเงนเพอสรางเสรมการกระจายรายไดในชนบทโดยสนบสนนการปลอยสนเชอส

ชนบทเพอใชในการผลตและเพมรายไดใหกบเกษตรกรในชนบท จานวนเงนทปลอยสนเชอตลอด

ระยะของแผนพฒนาฯ ฉบบท 6 โดยผานธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตรประมาณ 1

แสนลานบาทเศษ และผานธนาคารพาณชยประมาณเกอบ 9 แสนลานบาท (สานกงานคณะกรรมการ

พฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, 2556) จากเงนสนเชอจานวนมหาศาล ประกอบกบเปน

นโยบายสงเสรมจากรฐบาลทาใหเกษตรกรกสนเชอไดงาย และบางสวนกไปใชผดวตถประสงค โดย

ไมคานงถงความคมคาคมทนมากนก จงกอใหเกดปญหาหนคางชาระเปนจานวนมาก และเปนภาระ

อนหนกองแกกองทนฟนฟและพฒนาเกษตรกรในเวลาตอมา จากนโยบายการพฒนาเศรษฐกจชมชน

ของรฐบาลในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 6 ทผานมาไมไดเสรมสรางความเขมแขงทางเศรษฐกจ

ใหกบประชาชนในชนบทแตอยางใด ซ ารายกลบสรางปญหาใหกบเศรษฐกจชมชนออนแอลง สราง

นสยการบรโภคนยมจงเปนเหตใหประชาชนสวนใหญในชนบทมภาระหนเพมขน ไมสามารถ

ชวยเหลอตวเองไดอยางย งยน

2.8 การพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

ฉบบท 7

แผนพฒนาฯ ฉบบท 7 (พ.ศ. 2535-2539) ตองการใหมความสมดลระหวางการพฒนาใน

เชงปรมาณ เชงคณภาพ และความเปนธรรมในสงคมควบคกนไปเพอนาไปสการพฒนาทมคณภาพ

และยงยน แผนพฒนาฯ ฉบบท 7 ไดกาหนดวตถประสงคหลกไว 3 ประการดงน

1) เพอรกษาอตราการขยายตวทางเศรษฐกจใหอยในระดบทเหมาะสมเพอใหการ

เจรญเตบโตเปนไปอยางตอเนอง และมเสถยรภาพ

30

2) เพอการกระจายรายไดและกระจายการพฒนาไปสภมภาคและชนบท ใหกวางขวาง

ยงขน

3) เพอเรงรดพฒนาทรพยากรมนษย คณภาพชวต สงแวดลอม และทรพยากร ธรรมชาต

ในการดาเนนการพฒนาเพอใหเกดการพฒนาในลกษณะทมคณภาพและยงยน และเพอให

การดาเนนการใหบรรลวตถประสงคการพฒนาประเทศทง 3 ดาน แผนพฒนาฯ ฉบบท 7 ไดคานงถง

โอกาสและขอจากดตางๆทเปนสงสนบสนนและอปสรรคตอการพฒนาประเทศ โดยทโอกาส

ประกอบไปดวย(1) โอกาสขยายตวของการสงออกสนคาไทย (2) โอกาสการขยายฐานผลตสาขา

อตสาหกรรม (3) โอกาสการเปดตลาดการคาและการลงทนในประเทศเพอนบาน (4) โอกาสการ

พฒนาใหประเทศไทยใหกาวสการเปนศนยกลางทางเศรษฐกจและการเงนในภมภาค (5) โอกาสการ

ขยายกาลงซอและความตองการสนคาและบรการของตลาดในประเทศ (6) โอกาสการเพม

ประสทธภาพการผลต (7) โอกาสแรงงานไทยมคณภาพขนพนฐานทดขน และ (8) โอกาสแรงงาน

ไทยมคณภาพขนพนฐานทดขน

ในขณะเดยวกนกยงมขอจากดของการพฒนาประเทศ ซงไดแก (1) ความไดเปรยบดาน

ทรพยากรมนษยกาลงลดนอยลงไปทงแงปรมาณ คณภาพ และคาจาง (2) ทดนเพอการผลตลดลงและ

มราคาสงขน การบกรกทาลายปามากขน (3) การออมของภาคเอกชนเพมขนในอตราทตา (4) บรการ

พนฐานยงขาดแคลน (5) ความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมมากขน (6) ระบบ

บรหารงานราชการ กฎหมาย ระเบยบ ตลอดจนขอบงคบตางๆ ของทางราชการยงลาสมย (7) ลกษณะ

การเจบปวย และการตายจากโรคภยชนดตางๆมมากขน (8) ภาระทรฐจะตองจดสวสดการใหแก

ผดอยโอกาสมมากขน และ (9) ความไมแนนอนของเศรษฐกจโลกมมากขน

แนวทางการพฒนาหลกของประเทศในชวงแผนพฒนาฯ ฉบบท 7 เพอใหการพฒนา

เศรษฐกจและสงคมของประเทศเปนไปตามวตถประสงคและเปาหมายทกาหนดไว จงไดกาหนดแนว

ทางการพฒนาเศรษฐกจและสงคมในชวงแผนพฒนาฯ ฉบบท 7 ไวดงน

1) แนวทางการรกษาอตราเตบโตทางเศรษฐกจใหอยในระดบทเหมาะสมอยางตอเนอง

และมเสถยรภาพ ประกอบดวย

(1) นโยบายการเงนการคลง และการพฒนาตลาดทน ในลกษณะผอนคลายขอจากด

และจดใหมการปรบโครงสรางของระบบภาษ การเงนและตลาดทน

(2) พฒนาการเกษตร โดยเนนการเพมประสทธภาพการผลตและปรบโครงสราง

การผลตการเกษตร และสงเสรมการผลตทางการเกษตรทมมลคาเพมสงใหสอดคลองกบความ

ตองการของตลาด

31

(3) พฒนาอตสาหกรรมการคาและการลงทน โดยเนนการสรางโอกาสในการ

แขงขนประกอบธรกจการคาและการลงทนของไทยในตลาดตางประเทศ และทาการผอนคลาย

กฎระเบยบทางภาครฐใหเออตอการดาเนนงานของภาคเอกชน

(4) สนบสนนใหมการพฒนาและนาเอาวทยาศาสตร และเทคโนโลยทเหมาะสมมา

ใช ในการเพมประสทธภาพการผลตและปรบระดบคณภาพสนคาสงออกของประเทศใหสามารถ

แขงขนกบตลาดโลกได

(5) จดหาพลงงานใหเพยงพอกบความตองการของสาขาเศรษฐกจตางๆ

(6) เรงรดขยายการลงทนดานบรการพนฐานใหมปรมาณเพยงพอ

(7) พฒนากรงเทพมหานครและปรมณฑล ใหเชอมโยงเขากบพนทบรเวณชายฝง

ทะเลตะวนออก

2) แนวทางการกระจายรายได และการกระจายการพฒนาไปสภมภาคและชนบท

ประกอบดวย

(1) ดาเนนนโยบายดานการเงนการคลงและการพฒนาตลาดทน

(2) กระจายการถอครองทรพยสน เพอใหเกษตรกรไดเปนเจาของทดนหรอมหลก

ประกนในทดนทากน

(3) ปรบโครงสรางการผลตดานเกษตรกรรม และกระจายอตสาหกรรมและบรการ

ไปสภมภาค

(4) พฒนาเมองศนยกลางความเจรญในภมภาคใหเปนฐานเศรษฐกจและฐานการ

จางงานหลกของแตละภาค

(5) พฒนายกระดบคณภาพชวตของคนในชนบท มงกระจายอานาจการบรหารงาน

พฒนาไปสสวนภมภาคและทองถน

(6) พฒนาอาชพ และยกระดบคณภาพชวตคนยากจนในเมอง โดยเฉพาะกลมผดอย

โอกาสทชวยตนเองไมได

3) แนวทางการพฒนาทรพยากรมนษย คณภาพชวตและสงแวดลอม ประกอบดวย

(1) พฒนาทรพยากรมนษย การศกษา และสาธารณสข ใหสอดคลองและสนบสนน

การพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศ

(2) พฒนาจตใจ วฒนธรรมและสงคม เพอใหคนปรบตวไดทนกบการเปลยนแปลง

และเปนกาลงใจในการพฒนาประเทศ

32

(3) พฒนาคณภาพสงแวดลอมควบคไปกบการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของ

ประเทศ

(4) ปรบปรงระบบบรหารและจดการทรพยากรธรรมชาต ใหเปนปจจย พนฐานใน

การดารงชวตของประชาชนในชนบท

4) แนวทางการพฒนากฎหมาย รฐวสาหกจ และระบบราชการ ประกอบดวย

(1) ปรบปรงกฎหมายใหสอดคลองกบทศทางและกระบวนการพฒนา

(2) พฒนาประสทธภาพของรฐวสาหกจ โดยลดบทบาทการกากบดแลของรฐและ

ปรบปรงกฎหมาย ระเบยบตางๆ ใหรฐวสาหกจมความคลองตวมากขน

(3) พฒนาระบบราชการ โดยปรบโครงสรางและระบบบรหารราชการ ตลอดจน

กาลงคนภาครฐใหมขนาดเลกกะทดรดและมประสทธภาพ

เมอพจารณาแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 7 จะเหนไดวาแผนดงกลาว

เปนแผนทใหความสมดลกบการพฒนาในทกๆ ดาน กลาวคอ พยายามรกษาความเจรญเตบโตทาง

เศรษฐกจไวในอตราทเหมาะสมและมเสถยรภาพ ควบคไปกบการกระจายรายไดทเปนธรรมส

ประชากรสวนใหญของประเทศ ขณะเดยวกนกจะมงเนนการพฒนาทรพยากรมนษยใหม

ความสามารถทจะชวยตวเองไดมากยงขน และพฒนาคณภาพชวต สงแวดลอม ตลอดจนอนรกษ

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมไวมใหเสอมโทรมลงไป

ผลการพฒนาเศรษฐกจในภาพรวมชวงแผนพฒนาฯ ฉบบท 7 พบวาอตราการเจรญเตบโต

ทางเศรษฐกจอยในระดบสงอยางตอเนอง และคนไทยสวนใหญมความสขกบผลของการขยายตวทาง

เศรษฐกจ ซงคนไทยหวงวาประเทศไทยจะเปนเสอทางเศรษฐกจตวท 5 ของเอเชย ทาใหคณภาพชวต

ของคนไทยสวนใหญเปลยนแปลงไป กลายเปนสงคมทเนนวตถนยมมากขน อยางไรกตามผลของ

การขยายตวของระบบเศรษฐกจดงกลาวไมไดมาจากพนฐานทางเศรษฐกจทแทจรงของประเทศจง

เปนทมาของวกฤตการณทางเศรษฐกจของประเทศในเวลาตอมา (พ.ศ. 2540) ซงสงผลกระทบตอ

ภาวะจตใจและความรสกของคนในสงคมเปนอยางมาก

ในดานการพฒนาเศรษฐกจชมชน ชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 7 เนองจากการพฒนา

เศรษฐกจในภาพรวมของประเทศยงเนนการขยายตวอยางตอเนอง โดยมงเนนการขยายตวของ

ภาคอตสาหกรรมและบรการเปนหลก สวนการพฒนาเศรษฐกจชมชนจงไมไดรบความสนใจ

เทาทควร อยางไรกตามรฐบาลกไดพยายามมงกระจายอานาจบรหารงานพฒนาจากสวนกลางไปส

สวนภมภาคและทองถน โดยจดใหมงบประมาณสนบสนนการพฒนาจงหวด เพอยกระดบรายไดและ

ความเปนอยของคนยากจนในชนบท ขณะเดยวกนวางมาตรการเพอสนบสนนบทบาทขององคกร

33

ประชาชน องคกรพฒนาเอกชน และภาคธรกจเอกชนเขารวมในกระบวนการพฒนาชนบทอยางม

ประสทธภาพ ซงรฐบาลไดมอบหมายใหกระทรวงมหาดไทยเปนผดาเนนนโยบายแกไขปญหาความ

ยากจน (ตามมตคณะรฐมนตรเมอวนท 17 สงหาคม พ.ศ. 2536) โดยมอบใหกรมการพฒนาชมชนเปน

ผดาเนนการ ซงมหมบานเปาหมายจานวน 11,608 หมบาน เปนหมบานเรงรดพฒนาอนดบ 1 ตาม

ขอมลพนฐาน กชช. 2ค. ป 2533 (หรอหมบานทครวเรอนมรายไดต ากวา 15,000 บาทตอคนตอป)

งบประมาณดาเนนการทงสน 3,471 ลานบาท แยกเปนเงนทนสาหรบหมบาน 3,250 ลานบาท งบ

บรหารโครงการ 221 ลานบาท รฐบาลไดจดสรรเงนกองทนใหหมบานละ 280,000 บาท ใหครวเรอน

ยากจนในหมบานเปาหมายสามารถยมเงนทนจากกองทนหมบานไดโดยไมมดอกเบย เพอนาไปใช

ในการประกอบอาชพใน 5 ประเภท ไดแก เกษตรกรรม ชาง อตสาหกรรมในครวเรอน คาขาย และ

อนๆ โดยมวตถประสงคเพอใหครวเรอนในชนบทมรายไดใหมากกวา 15,000 บาทตอคนตอป และ

พฒนาคณภาพชวตของประชาชนใหดขน ผลการดาเนนโครงการแกไขปญหาความยากจน ระยะท 1

(พ.ศ. 2536-2540) มครวเรอนยากจนทยมเงนทงสน 501,331 ครวเรอน จากจานวนครวเรอนยากจน

เปาหมาย 731,633 ครวเรอน (รอยละ 68.52) เปนจานวนเงน ทงหมด 3,250.24 ลานบาท จากผลการ

พฒนาตามโครงการดงกลาวสามารถทาใหครวเรอนยากจน รอยละ 58.02 มรายไดผานเกณฑ 15,000

บาทตอคนตอป (http://www.tdri.or.th/poverty/ report2.htm)

2.9 การพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแห งชาต

ฉบบท 8

แผนพฒนาฯ ฉบบท 8 (พ.ศ. 2540-2544) ไดกาหนดวตถประสงคการพฒนาเศรษฐกจและ

สงคมของประเทศทสาคญดงน

1) เพอเสรมสรางศกยภาพของคนทกคนทงในดานรางกายจตใจและสตปญญา ใหม

สขภาพพลานามยแขงแรง มความร ความสามารถ และทกษะในการประกอบอาชพ และสามารถ

ปรบตวใหทนตอกระแสการเปลยนแปลงทงในดานเศรษฐกจ สงคม และการปกครอง

2) เพอพฒนาสภาพแวดลอมของสงคมใหมความมนคงและเสรมสรางความเขมแขงของ

ครอบครวและชมชนใหสนบสนนการพฒนาศกยภาพและคณภาพชวตของคน รวมทงใหชมชนม

สวนรวมในการพฒนาประเทศมากยงขน

3) เพอพฒนาเศรษฐกจของประเทศใหเจรญเตบโตอยางมเสถยรภาพมนคงและสมดล

เสรมสรางโอกาสการพฒนาศกยภาพของคนในการมสวนรวมในกระบวนการ พฒนาและไดรบผล

จากการพฒนาทเปนธรรม

34

4) เพอใหมการใชประโยชนและดแลรกษาทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอมใหม

ความสมบรณสามารถสนบสนนการพฒนาเศรษฐกจสงคมและคณภาพชวตไดอยางย งยน

5) เพอปรบระบบการบรหารจดการ โดยเปดโอกาสใหองคกรพฒนาเอกชน ภาคเอกชน

ชมชน และประชาชน เขามามสวนรวมในกระบวนการพฒนาประเทศมากขน

ในสวนของเปาหมายการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศในชวงแผนพฒนาฯ ฉบบ

ท 8 เพอใหบรรลวตถประสงคการพฒนาทวางไว แผนพฒนาฯ ฉบบท 8 ไดกาหนดเปาหมายทจะ

เปนเครองชวดผลการพฒนาและการเปลยนแปลงทจะเกดขนตามวตถประสงคหลกไว ดงน

1) เพมปรมาณการเตรยมความพรอมทกดานของเดกปฐมวย (0 - 5 ป) อยางมคณภาพ

2) เพมคณภาพการจดการศกษาทกระดบ โดยเฉพาะการขยายการศกษาขนพนฐาน 9 ป

แกเดกในวยเรยนทกคน และการเตรยมการขยายการศกษาขนพนฐานเปน 12 ป รวมทงใหมการ

ฝกอบรมครอาจารยทกคนอยางตอเนอง

3) ยกระดบทกษะฝมอและความรพนฐานใหแกแรงงานในสถานประกอบการ โดยให

ความสาคญเปนลาดบแรกตอกลมแรงงานอาย 25-45 ป

4) ใหผดอยโอกาสทกประเภทไดรบโอกาสการพฒนาเตมตามศกยภาพ และไดรบ

บรการพนฐานทางสงคมอยางมคณภาพและทวถง

5) ลดอตราการประสบอนตรายจากการทางาน และลดจานวนการเกดอบตเหตตางๆ

โดยเฉพาะการจราจร การขนสงวตถเคมอนตราย และอคคภยในอาคารสง

6) รกษาเสถยรภาพของระบบเศรษฐกจไทย โดยการลดการขาดดลบญชเดนสะพดใหอย

ในระดบรอยละ 3.4 ของผลผลตรวมในปสดทายของแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 และรกษาอตราเงนเฟอ

ใหอยในระดบทเหมาะสมเฉลยรอยละ 4.5 ตอป

7) ระดมการออมของภาคครวเรอนใหเพมขนเปนอยางนอยรอยละ10 ของผลผลตรวม

ในปสดทายของแผนพฒนาฯ ฉบบท 8

8) ขยายปรมาณและเพมคณภาพของบรการโครงสรางพนฐานสภมภาคและชนบท

9) ลดสดสวนคนยากจนของประเทศใหนอยกวารอยละ 10 ในชวงของแผนพฒนาฯ

ฉบบท 8

10) อนรกษและฟนฟบรณะพนทปาเพอการอนรกษไวใหไดไมนอยกวารอยละ 25 ของ

พนทของประเทศ รวมท งรกษาพนทปาชายเลนใหคงไวไมตากวา 1 ลานไรในปสดทายของ

แผนพฒนาฯ ฉบบท 8

35

11) สรางโอกาส และเพมทางเลอกในการประกอบอาชพเกษตรกรรมในรปแบบของ

เกษตรธรรมชาต เกษตรอนทรย เกษตรผสมผสาน และวนเกษตร

12) เพมการลงทนในการควบคมและฟนฟคณภาพสงแวดลอมเพอยกระดบคณภาพชวต

ของคนในเมอง ภมภาค และชนบท

ยทธศาสตรการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศ เพอใหสามารถบรรลวตถประสงค

และเปาหมายการพฒนาดงกลาว แผนพฒนาฯ ฉบบท 8 ไดกาหนดยทธศาสตรการพฒนาทสาคญ

ดงน

1) การพฒนาศกยภาพของคน

2) การพฒนาสภาพแวดลอมของสงคมใหเออตอการพฒนาคน

3) การเสรมสรางศกยภาพการพฒนาของภมภาคและชนบทเพอยกระดบคณภาพชวต

ของประชาชนอยางทวถง

4) การพฒนาสมรรถนะทางเศรษฐกจเพอสนบสนนการพฒนาคนและคณภาพชวต

5) การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

6) การพฒนาประชารฐ

7) การบรหารจดการเพอใหมการนาแผนพฒนาฯ ไปดาเนนการใหเกดผลในทางปฏบต

แนวทางการพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 กคอการเนนการมสวนรวม

ของประชาชนในสวนภมภาคและชนบทในกระบวนการพฒนา เปดโอกาสใหประชาชนไดพฒนา

ศกยภาพในการบรหารจดการปญหาไดดวยตนเอง เพอประโยชนของตนเอง ครอบครว และชมชน

ตลอดจนสามารถสนองตอบตอการกระจายการพฒนาไดอยางเตมทและทวถง ดงนนการพฒนาทจะ

สรางความเขมแขงของชมชนในภมภาคและชนบทใหสามารถพงตนเองได โดยมเศรษฐกจชมชนทมนคง

เปนตวนา และเปนฐานในการยกระดบรายไดและคณภาพชวตในอนาคต ทงนภาคธรกจเอกชน

องคกรพฒนาเอกชนและองคกรประชาชนจาเปนจะตองเขามาเสรมบทบาทของภาครฐซงเปน

ผสนบสนนการพฒนาเดม ซงเปนการผนกกาลงในการพฒนาและนาไปสความเขมแขงของชมชน

โดยมแนวทางหลกดงน

1) การเสร มสร างความเขมแข งของช มชนชนบทเพ อพฒนาเศรษฐก จส งคม

ทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม เพอใหชมชนมความพรอมในเบองตนในการตอบรบตอการเขา

มารวมสนบสนนการพฒนาของทงภาครฐ ภาคธรกจเอกชน และองคกรพฒนาเอกชน โดยยกระดบ

ความรความสามารถในการเขารวมกระบวนการพฒนาของชมชนและมแนวทางดงน

(1) การเตรยมความพรอมของชมชน

36

(2) การเพมศกยภาพขององคกรชมชน

(3) การสนบสนนแหลงเงนทนสาหรบการพฒนาชมชน

(4) การสนบสนนกระบวนการเรยนรและขยายเครอขายการเรยนรของประชาชน

และชมชนในชนบท

(5) การสนบสนนการมสวนรวมของชมชนและทองถนในการพฒนาทรพยากร

ธรรมชาตและสงแวดลอม

(6) การสงเสรมบทบาทของครอบครวและชมชนในการจดบรการสงคม

2) การเพมบทบาทของภาครฐเพอสนบสนนชมชนใหมสวนรวมและโอกาสในการ

พฒนามากขน

(1) การสงเสรมความเขมแขงดานเศรษฐกจขององคกรชมชน

(2) การสงเสรมความเขมแขงขององคกรชมชนดานสงคมและคณภาพชวต

3) การสงเสรมบทบาทของภาคธรกจเอกชน และองคกรพฒนาเอกชนใหมสวนรวมใน

การพฒนาชมชน เพอเปดโอกาสใหชมชนสามารถดาเนนกจกรรมทางเศรษฐกจ และมทางเลอกใน

การประกอบอาชพเพมมากขน รวมทงการเพมบทบาทขององคกรพฒนาเอกชนและภาคธรกจเอกชน

ใหเกอกลกจกรรมของชมชน

(1) การสนบสนนธรกจเอกชนใหเขารวมในการพฒนาธรกจชมชนตามความพรอม

ความถนดและความสมครใจของแตละองคกรธรกจ

(2) การสนบสนนองคกรพฒนาเอกชนใหมสวนรวมในการพฒนาชมชน

ถงแมวาแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 จะไดกาหนดแนวทางการพฒนาเศรษฐกจชมชนไวชดเจน

แตแผนดงกลาวไดเขยนไวกอนทจะมการนาแผนมาใชในป พ.ศ. 2540 พอเรมนาแผนมาบงคบใช

ปรากฏวาประเทศไทยประสบปญหาวกฤตการณทางเศรษฐกจอยางรนแรง สงผลกระทบตอภาคสวน

ตางๆของระบบเศรษฐกจ ทาใหบรษทเงนทนหลกทรพยหลายแหงตองปดกจการ ธนาคารพาณชย

สวนใหญประสบปญหาการขาดทน ภาคเอกชนสวนใหญไดรบกระทบจากภาวะวกฤตดงกลาว จาก

เหตการณดงกลาวปรากฏวาระบบเศรษฐกจในระดบชมชน หรอระบบเศรษฐกจฐานรากไดรบ

ผลกระทบนอยทสดเมอเปรยบเทยบกบภาคเศรษฐกจอนๆ จงสงผลใหภาครฐไดหนกลบมาตระหนก

ถงการพฒนาเศรษฐกจชมชนมากขน อยางไรกตาม การพฒนาเศรษฐกจชมชนทเกดขนในชวงของ

แผนพฒนาฯ ฉบบท 8 ไมไดเปนไปตามแผนทวางไว เพราะการพฒนาเศรษฐกจของประเทศสวน

ใหญหนไปเนนการแกปญหาวกฤตเศรษฐกจในภาพรวมเปนหลก เพอทจะกระตนใหเศรษฐกจฟนตว

โดยเรว

37

โครงการของรฐบาลทเกยวกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน หรอการพฒนาชนบท ในชวง

ของแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 ทสาคญ ไดแก

1) โครงการแกไขปญหาความยากจน คณะรฐมนตรไดมมตเมอวนท 17 มถนายน พ.ศ.

2540 ใหดาเนนโครงการแกไขปญหาความยากจน(กข.คจ.) ระยะท 2 (พ.ศ. 2541-2544) ม

วตถประสงคเพอยกระดบคณภาพชวตของครวเรอนยากจนในหมบานเรงรดพฒนา 28,038 หมบาน

ในพนท 70 จงหวด โครงการแกไขปญหาความยากจน ระยะท 2 มกจกรรมทจะตองดาเนนการคอ

ฝกอบรมชมชน และสนบสนนเงนทนเพอการประกอบอาชพ กรมพฒนาชมชนไดตงงบประมาณเพอ

ดาเนนโครงการทงสน 8,367 ลานบาท (งบประมาณรวม 4 ป) แบงเปนเงนงบประมาณ 1,787 ลาน

บาท เงนนอกงบประมาณ 580 ลานบาท ใหคณะกรรมการหมบาน (กม.) เปนองคกรรบผดชอบ

บรหารจดการเงนทนของหมบานและตดตามการสนบสนนการประกอบอาชพของครวเรอนเปาหมาย

โดยมคณะทางานสนบสนนการปฏบตการพฒนาชนบทระดบตาบล (คปต.) เปนผใหคาแนะนาใน

เรองความเปนไปไดของโครงการ

ผลการดาเนนงานโครงการ กข.คจ. ระยะท 2 ป พ.ศ. 2541 - 2544 สามารถสนบสนนได

จานวน 17,626 หมบาน เปาหมาย 970,397 ครวเรอน แตในทางปฏบตมครวเรอนทสามารถกยม

เงนทนไปไดเพยง 363,886 ครวเรอน (รอยละ 37.50) ประเภทอาชพทยมไปลงทน ไดแก ดาน

การเกษตร คาขาย อตสาหกรรมในครวเรอน ดานชางและอาชพอน ๆ ครวเรอนยากจนไดยม

เงนกองทน กข.คจ. ในขณะเดยวกนกมครวเรอนทสามารถใชหนคนครบถวนแลว เพยงจานวน

60,387 ครวเรอน (รอยละ 16.59 ของครวเรอนทกยมทงหมด) หากมองถงประสทธภาพของโครงการ

นสามารถตอบสนองความตองการของประชาชนในการพฒนารายไดใหแกครวเรอนอยางแทจรง

ประชาชนมความสามารถ และมศกยภาพในการพฒนาตนเอง ครอบครว ชมชน และมคณภาพชวตท

ดขน และสามารถพงตนเองไดในชมชนทามกลางวกฤตดานเศรษฐกจ ซงเปนการเสรมสรางความ

เขมแขงในระดบครวเรอนทสงผลตอความเขมแขงของชมชนโดยตรง แตอยางไรกตามหากพจารณา

ในภาพรวมของโครงการ กข.คจ. ถอวาโครงการนไมประสบความสาเรจเทาทควร ทงนเพราะม

ครวเรอนยากจนทเขาถงโครงการนไมถงครงของครวเรอนเปาหมาย และหลงจากนาเงนทกยมไป

ลงทนประกอบอาชพแลวสามารถใชคนโครงการไดไมถงรอยละ 20 ของครวเรอนทกยมทงหมด

2) โครงการเสรมสรางการแกไขปญหาคนจนในเมอง ในภาวะวกฤตเปนโครงการภายใต

มาตรการเพมคาใชจายภาครฐ (เงนก MIYAZAWA) มงบประมาณ 1,000 ลานบาท บรหารงานโดย

การเคหะแหงชาต (เมอวนท 30 มนาคม พ.ศ. 2542) วตถประสงคของโครงการคอ เพอบรรเทาปญหา

ดานเศรษฐกจและสงคมของคนจนเมอง โดยการสงเสรมการพฒนาอาชพและธรกจในชมชน

38

ปรบปรงสภาพแวดลอมชมชน บรการพนฐานและบรการสงคมในชมชน พนทเปาหมายของ

โครงการ ไดแก ชมชนแออดหรอชมชน ผมรายไดนอยในเมองทอยในเขตกรงเทพมหานคร

ปรมณฑลและภมภาค งบประมาณของโครงการถกแบงออกเปนงบบรหารจดการประสานงาน

สนบสนน เตรยมความพรอมและตดตามประเมนผล 50 ลานบาท และงบดาเนนโครงการ 950 ลาน

บาทซงจดสรรใหกบกรงเทพมหานคร จานวน 50 เขต เขตละ 1 ลานบาท เปนเงน 50 ลานบาท ใหกบ

จงหวดตางๆ จานวน 75 จงหวด จงหวดละ 2 ลานบาท เปนเงน 150 ลานบาท ใหกบชมชนแออดตางๆ

ในกรงเทพมหานคร ปรมณฑล และภมภาคเปนจานวนเงน 350 ลานบาท เปนงบสารองใหแกชมชน

แออดทไมปรากฏตามฐานขอมล (ฐานขอมลของการเคหะแหงชาต ณ ม.ค. พ.ศ. 2542 มชมชนแออด

ทงประเทศประมาณ 384,953 ครวเรอน) มจานวนประมาณ 115,000 ครวเรอน ภายในวงเงน 100 ลาน

บาท สวนทเหลอจดสรรใหสานกงานพฒนาชมชนเมองเพอดาเนนโครงการแกไขปญหาดานการเงน

และสนเชอสาหรบคนจนในเมองจานวน 250 ลานบาท และโครงการแกไขปญหาผสงอายในชมชน

จานวน 80 ลานบาท องคกรชมชนสามารถของบจากโครงการเสรมสรางการแกปญหาคนจนในเมอง

ในภาวะวกฤตได โดยการเสนอโครงการทเกยวกบการสงเสรมอาชพ สรางงาน การพฒนา

สภาพแวดลอมทอยอาศย การสรางโครงสราง พนฐานชมชน การปรบปรงสวสดการสงคมและความ

ปลอดภยในทรพยสน การสงเสรมพฒนากลมเยาวชน และการแกไขปญหาดานการเงนและสนเชอ

สาหรบคนจนในเมอง การของบสนบสนนน นองคกรชมชนหรอเครอขายจะตองรวมสมทบ

งบประมาณอยางนอยรอยละ 10 ในรปตวเงนหรออนๆ ของงบสนบสนนทงหมด ณ วนท 31

สงหาคม พ.ศ. 2543 พบวา มโครงการจานวน 3,858 โครงการผานการอนมตจากสานกงบประมาณใน

วงเงน 999.8 ลานบาท มโครงการจานวน 879 โครงการทแลวเสรจตามเวลา โดยมการเบกจายใน

วงเงน 423 ลานบาท หากพจารณาการดาเนนโครงการดงกลาวถอวาไมประสบความสาเรจ เพราะม

โครงการทสามารถดาเนนการแลวเสรจเพยงรอยละ 22 ของโครงการทสนบสนนทงหมด

3) โครงการลงทนเพอสงคม (Social Investment Project)โครงการลงทนเพอสงคม

(SIP) เปนโครงการเงนกจากธนาคารโลกและรฐบาลญปน เพอนามาชวยเหลอผไดรบผลกระทบจาก

วกฤต เศรษฐกจ โดยเฉพาะกลมคนผวางงาน กลมคนยากจนและกลมคนดอยโอกาส โดยมการ

กาหนดวตถประสงคเปนระยะสนและระยะยาว ระยะสนเนนการแกไขและบรรเทาผลกระทบในกลม

คนทง 3 ประเภท โดยทาใหเกดการจางงาน รายไดและการไดรบบรการ และสวสดการสงคม สวนใน

ระยะยาว เปนการมงเสรมสรางขดความสามารถและความเขมแขงขององคกรชมชนเนนการมสวน

รวมของประชาชน เพอใหชมชนพงตนเองได โครงการแบงออกเปน 2 แนวทาง คอ แนวทางท 1

มอบใหหนวยราชการและรฐวสาหกจดาเนนการจานวน 79 โครงการ วงเงน 13,284 ลานบาท เพอการ

39

จางงาน สรางรายได และบรการทางสวสดการแกผมรายไดนอย ผดอยโอกาส และผวางงาน โดยเนน

การแกไขปญหาระยะสน แนวทางท 2 จานวนเงน 6,000 ลานบาท รฐบาลมอบใหธนาคารออมสน

เปนหนวยงานรบผดชอบบรหารจดการซงแยกการจดการเปน 2 กองทน ไดแก กองทนพฒนาเมองใน

ภมภาค และกองทนเพอการลงทนทางสงคม (SIP) กองทนเพอการลงทนทางสงคมหรอ "กองทน

ชมชน" นน ธนาคารออมสนแตงตงใหมคณะกรรมการ 1 ชด ดาเนนงานกากบดแลการใชจายเงน

สนบสนนคนในชมชน ทงดานการเลยงชพ สงแวดลอม ณ เดอนกรกฎาคม พ.ศ. 2542 เปดรบไปแลว

324 โครงการ เปนจานวนเงน 74.79 ลานบาท โดยสวนใหญมกเปนโครงการเพอสนบสนนดานปจจย

การผลต เครองมอ เครองจกร และเงนทนหมนเวยน ในรปแบบตางๆ ใหกบสมาชกของกลมเมองใน

ภมภาคหรอเรยกสนๆ วากองทนเมอง (Regional Urban Development Fund: RUDF) เปนกองทนท

จดตงขนภายใตการบรหารจดการของธนาคารออมสน มเงนทนหมนเวยนจากการจดสรรเงนของ

กระทรวงการคลงซงเปนเงนกของธนาคารโลกจานวน 30 ลานเหรยญสหรฐฯ เพอเปนแหลงเงนทน

หมนเวยนระยะยาวไมเกน 15 ป สาหรบใหเทศบาลไดกยมในวงเงนโครงการละไมเกน 3 ลานเหรยญ

สหรฐฯ เพอนาไปพฒนาสาธารณปโภค สาธารณปการใหกวางขวางรวดเรวยงขน โดยไมตองรอ

งบประมาณจากรฐบาลหรอรอใหเกบภาษไดมากพอจงจะลงทนได

ถงแมจะมโครงการตางๆมากมายทเขาไปสงเสรมการพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงของ

แผนพฒนาฯ ฉบบท 8 และดเหมอนวาเศรษฐกจชมชนจะไดรบประโยชนอยางเตมท แตโดย

ขอเทจจรงแลวโครงการสวนใหญเปนโครงการเรงดวนเพอทจะเรงใชจายเงนงบประมาณใหหมดไป

โดยเรวเทานน ชมชนสวนใหญไมไดมความพรอมทจะรองรบกบการเรงใชจายงบประมาณ จงทาให

โครงการสวนใหญประสบความสาเรจในแงจานวนโครงการ แตในแงความตอเนอง หรอความยงยน

ของการพฒนาเศรษฐกจชมชนนนไมประสบความสาเรจแตอยางใด

2.10 การพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแห งชาต

ฉบบท 9

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 9 (พ.ศ. 2545-2549) มลกษณะทสาคญของ

แผน ดงน

1) เปนแผนทมยทธศาสตร การพฒนาในระยะยาว 20-30 ป มการจดลาดบความสาคญ

ของการพฒนา มความยดหย นสามารถปรบเปลยนไดตามสถานการณ มดชนชวดทสามารถตดตาม

ประเมนผลได อยางต อเนอง

40

2) เปนแผนทมความตอเนองมาจากแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 โดยใหความสาคญกบ

กระบวนการมสวนร วมของประชาชนในทกระดบ

3) เป นแผนทสามารถสร างความเชอมโยงกบการจดทาแผนระดบสาขาและแผนระดบ

พนทให มความสอดคล องกน สนบสนนการแปลงแผนไปส การปฏบต รวมทงมการปรบระบบการ

จดสรรงบประมาณให สอดคลองกบแผนปฏบตการของหนวยงานปฏบต (สภาพฒนาเศรษฐกจและ

สงคมแหง ชาต, 2545)

ปรชญาและแนวคดหลกของแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแห งชาต ฉบบท 9 มดงน

1) เนนคนเปนจดศนย กลางการพฒนา โดยยดหลกให คนได รบประโยชนจากการพฒนา

อยางแท จรง

2) ยดหลกปรชญา “เศรษฐกจพอเพยง” เปนแนวทางในการดาเนนชวตของคนไทย และ

เปนพนฐานการพฒนาประเทศ

3) ม งหมายให สงคมไทยพฒนาไปสสงคมทเข มแขงและมดลยภาพในอนาคต กลาวคอ

(1) สงคมมคณภาพ

(2) สงคมแหงภมป ญญาและการเรยนร

(3) สงคมทเอออาทรต อกนและอยดมสข

ทศทางการพฒนาทสาคญของแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 ประกอบดวย

1) การพฒนาคณภาพคน คณภาพชวต และคณคาวฒนธรรมไทย

2) การเสรมสรางเครอข ายชมชนเข มแขง

3) การบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดล อม

4) การพฒนาสมรรถนะทางเศรษฐกจและความสามารถในการแข งขน

5) การปรบระบบการบรหารจดการประเทศ

แผนพฒนาฯ ฉบบท 9 ไดกาหนดวตถประสงคในการพฒนาประเทศ ไวดงน

1) เพอฟนฟเศรษฐกจใหมเสถยรภาพและมภมคมกน สรางความเขมแขงของภาคการเงน

ความมนคงและเสถยรภาพของฐานะการคลง

2) เพอวางรากฐานการพฒนาประเทศใหเขมแขง ย งยน

3) เพอใหเกดการบรหารจดการทดในสงคมไทยทกระดบ

4) เพอแกปญหาความยากจนและเพมศกยภาพและโอกาสของคนไทยในการพ งพา

ตนเอง

41

แผนพฒนาฯ ฉบบท 9 ไดกาหนดเปาหมายในการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศ

ไว ดงตอไปน

1) เปาหมายดลยภาพทางเศรษฐกจ สรางความเขมแขงของเศรษฐกจมหภาคใหเศรษฐกจ

โดยรวมขยายตวอยางมคณภาพและเสถยรภาพ โดยมเปาหมายใหเศรษฐกจขยายตวโดยเฉลยรอยละ

4-5 ตอป สามารถเพมการจางงานใหมในประเทศไดไมตากวา 230,000 คนตอป มอตราเงนเฟอเฉลย

ไมเกนรอยละ 3 ตอป รกษาการเกนดลบญชเดนสะพดใหคงอยเฉลยประมาณรอยละ 1-2 ของ

ผลตภณฑมวลรวมในประเทศ และรกษาทนสารองเงนตราตางประเทศใหมเสถยรภาพเพอสรางความ

เชอมนของนกลงทน รวมทงปรบโครงสรางทางเศรษฐกจทเพมสมรรถนะภาคการผลตใหแขงขนได

โดยใหการสงออกขยายตวไมตากวารอยละ 6 ตอป ใหผลตภาพการผลตรวมในภาคเกษตรเพมขนเฉลย

รอยละ 0.5 ตอป ผลตภาพการผลตรวมในภาคอตสาหกรรมเพมขนเฉลยรอยละ 2.5 ตอป และผลต

ภาพของแรงงานเพมขนเฉลยรอยละ 3 ตอป เพมรายไดจากการทองเทยว โดยมรายไดจาก

นกทองเทยวตางประเทศเพมขนเฉลยรอยละ 7-8 ตอป และใหคนไทยทองเทยวภายในประเทศ

เพมขนไมตากวารอยละ 3 ตอป

2) เปาหมายการยกระดบคณภาพชวต ใหประเทศไทยมโครงสรางประชากรทสมดล และ

ขนาดครอบครวทเหมาะสม โดยรกษาแนวโนมภาวะเจรญพนธของประชากรใหอยในระดบทดแทน

อยางตอเนอง คนไทยมสขภาพด มคณภาพ รเทาทนการเปลยนแปลง มคณธรรม มจตสานก

รบผดชอบตอสวนรวม ใหประชาชนอาย 15 ปขนไป มการศกษาโดยเฉลยไมตากวา 9 ป ในป พ.ศ.

2549 ยกระดบการศกษาของแรงงานไทยใหถงระดบมธยมศกษาตอนตนขนไปไมตากวารอยละ 50

ในป พ.ศ. 2549 ขยายการประกนสขภาพใหครอบคลมประชาชนอยางทวถงและเปนธรรม และใหม

ระบบการคมครองทางสงคมทสรางหลกประกนแกคนไทยทกชวงวย ตลอดจนเพมความเขมแขงให

ชมชนและประชาสงคมและใชกระบวนการชมชนเขมแขงขบเคลอนใหเกดการมสวนรวมพฒนาเมอง

นาอย ชมชนนาอย รวมทงปรบระบบบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมใหม

ประสทธภาพและประชาชนมสวนรวม

3) เปาหมายการบรหารจดการทด สรางระบบราชการทมประสทธภาพ มขนาดและ

โครงสรางทเหมาะสม ทองถนมขดความสามารถจดเกบรายไดสงขนและมระบบสนบสนนการ

กระจายอานาจใหโปรงใส มระบบการตรวจสอบโดยการมสวนรวมทเขมแขง เพอใหการปองกนและ

ปราบปรามการทจรตประพฤตมชอบเกดประสทธผลอยางแทจรง

4) เปาหมายการลดความยากจน ใหมการดาเนนมาตรการทางเศรษฐกจทเอออาทรตอ

คนจน พรอมทงเพมโอกาสการพฒนาคณภาพชวตและสรางศกยภาพใหคนจนเขมแขง มภมคมกน

42

สามารถพงตนเองได เพอลดสดสวนคนยากจนของประเทศใหอยในระดบไมเกนรอยละ 12 ของ

ประชากรในป พ.ศ. 2549

ยทธศาสตรการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศภายใตแผนพฒนาฯ ฉบบท 9

เพอใหบรรลวตถประสงคและเปาหมายหลกและใหการดาเนนงานเปนไปอยางมประสทธภาพ แผน

พฒนาฯ ฉบบท 9 ไดกาหนดยทธศาสตรการพฒนาทสาคญ ดงน

1) ยทธศาสตรการบรหารจดการทด เปนยทธศาสตรทสาคญในการผลกดนใหทก

ยทธศาสตรขบเคลอนไปได โดยใหความสาคญกบ

(1) การปรบระบบบรหารจดการภาครฐใหมประสทธภาพและโปรงใส

(2) การกระจายภารกจและความรบผดชอบใหแกองคกรปกครองสวนทองถนอยาง

โปรงใส

(3) การปองกนและปราบปรามการทจรตประพฤตมชอบ

(4) การพฒนาและเสรมสรางกลไกการตรวจสอบถวงดลทกภาคสวนในสงคม

(5) การเสรมสรางระบบการบรหารจดการทดของภาคเอกชน

(6) การเสรมสรางความเขมแขงของครอบครวและชมชน

2) ยทธศาสตรการพฒนาคณภาพคนและการคมครองทางสงคม ใหความสาคญกบ

(1) การพฒนาคนใหมคณภาพและรเทาทนการเปลยนแปลง

(2) การสงเสรมใหคนมงานทา

(3) การปรบปรงระบบการคมครองทางสงคมใหมประสทธภาพ

(4) การปองกนแกไขปญหายาเสพตดและความปลอดภยในชวตและทรพยสน

(5) การสงเสรมบทบาทครอบครว องคกรทางศาสนา โรงเรยน ชมชน องคกร

พฒนาเอกชน อาสาสมคร และสอมวลชนมสวนรวมในการพฒนา

3) ยทธศาสตรการปรบโครงสรางการพฒนาชนบทและเมองอยางย งยน ใหความสาคญ

กบ

(1) การสรางความเขมแขงของชมชนและการพฒนาเมองนาอย ชมชนนาอย

(2) การแกปญหาความยากจนในชนบทและเมองภายใตกระบวนการมสวนรวม

ของทกภาคสวนในสงคม

(3) การสรางความเชอมโยงของการพฒนาชนบทและเมองอยางเกอกล

(4) การจดการพนทเชงบรณาการทยดพนทภารกจและการมสวนรวม

4) ยทธศาสตรการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ใหความสาคญกบ

43

(1) การเพมประสทธภาพการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

(2) การอนรกษและฟนฟทรพยากรธรรมชาตใหมความอดมสมบรณ

(3) การอนรกษฟนฟและรกษาสภาพแวดลอมชมชน ศลปวฒนธรรมและแหลง

ทองเทยว

(4) การบรหารจดการปญหามลพษอยางมประสทธภาพ

5) ยทธศาสตรการบรหารเศรษฐกจสวนรวม ใหความสาคญกบ

(1) การดาเนนนโยบายการเงนเพอสรางภมค มกนตอวกฤตเศรษฐกจและชวย

กระจายความเจรญและสรางความเปนธรรม

(2) การดาเนนนโยบายการคลงและสรางความมนคงของฐานะการคลงและกระจาย

ความเจรญสภมภาค

(3) การเตรยมความพรอมของเศรษฐกจและสงคมภายในประเทศ

6) ยทธศาสตรการเพมสมรรถนะและขดความสามารถในการแขงขนของประเทศให

ความสาคญกบ

(1) การปรบโครงสรางภาคการผลตและการคา

(2) เพมประสทธภาพและยกระดบคณภาพโครงสรางพนฐาน

(3) การผลกดนขบวนการเพมผลผลตของประเทศ

(4) การพฒนาเศรษฐกจชมชน วสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม และระบบ

สหกรณ

(5) ปรบปรงระบบเจรจาและความรวมมอในเวทระหวางประเทศ

(6) สงเสรมการคาบรการทมศกยภาพเพอสรางงานและกระจายรายได

7) ยทธศาสตรการพฒนาความเขมแขงทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย ใหความสาคญ

กบ

(1) การประยกตใชและการพฒนาเทคโนโลย

(2) การพฒนากาลงคนดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย

(3) การยกระดบการพฒนาและใชเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร

(4) การบรหารการพฒนาดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย โดยมงเนนถง

ประสทธผล

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 9 เป นแผนทไดอญเชญแนวปรชญาของ

เศรษฐกจพอเพยง ตามพระราชดารสของพระบาทสมเดจพระเจ าอยหวฯ มาเป นปรชญานาทางในการ

44

พฒนาประเทศให เป นไปในทางสายกลาง อนจะทาให ประเทศรอดพ นจากวกฤตตางๆ สามารถดารง

อย ได อยางมนคงและนาไปส การพฒนาทสมดล การพฒนาทมคณภาพและการพฒนาทย งยนภายใต

กระแสโลกาภวฒน และสถานการณ ทเปลยนแปลงต างๆ

การพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 ไดกาหนดใหมยทธศาสตร

การจดการเชงพนทในมตใหมทมงปรบโครงสรางการพฒนาชนบทและเมองใหเขาสสมดลและยงยน

เปนการพฒนาทประสานเชอมโยงชนบทและเมองอยางเกอกลกนและกน นาไปสเปาหมายระยะยาว

ในการกระจายโอกาสการมคณภาพชวตทดขนใหเทาเทยมกนตามศกยภาพในทกพนท โดยจะ

ดาเนนการตามหลก “ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง” ทยดคนในพนทเปนศนยกลางของการพฒนา

ภายใตกระบวนการมสวนรวม ทอาศยความเขมแขงของชมชนทงในชนบทและเมองเปนพนฐาน ให

คนสวนใหญของประเทศมพลงเพมขดความสามารถดวยตนเอง และพงตนเองได รวมทงใชทนทาง

เศรษฐกจและสงคม ตลอดจนการใชทรพยากรธรรมชาตรวมกนอยางรอบคอบ ระมดระวง และม

ประสทธภาพ สรางเศรษฐกจพออยพอกนเปนภมคมกนเบองตน ขณะเดยวกนตองมการเชอมโยง

เศรษฐกจชนบทและเมองทผสมผสานเทคโนโลยสมยใหมรวมกบภมปญญาทองถนไดอยาง

เหมาะสม เพอยกระดบคณภาพชวตและฐานะทางเศรษฐกจทดขนโดยลาดบ ภายใตความมเหตผลและ

เกอกลกน ควบคกบการพฒนาองคกรปกครองสวนทองถนใหเขมแขง สามารถรองรบการกระจาย

ภารกจดานการพฒนาไดอยางมประสทธภาพ พรอมทงสนบสนนกระบวนการชมชนและประชาสงคม

ในการรวมสรางความเปนธรรมแกคนทกระดบในสงคม โดยเฉพาะคนยากจนและผดอยโอกาส เพอ

นาไปสการพฒนาอยางย งยนในระยะยาว

นอกจากนยงมยทธศาสตรการปรบโครงสรางการพฒนาชนบท และเมองอยางย งยน ใน

แผนพฒนาฯ ฉบบท 9 ไดมยทธศาสตรการปรบโครงสรางการพฒนาชนบท และเมองอยางย งยน โดย

ใหความสาคญในประเดนตางๆ ดงตอไปน (1) การเสรมสรางความเขมแขงของชมชน และการพฒนา

เมองนาอย ชมชนนาอย (2) การแกปญหาความยากจนในชนบทและเมองภายใตกระบวนการมสวน

รวมของทกภาคสวนในสงคม (3) การสรางความเชอมโยงของการพฒนาชนบทและเมองอยางเกอกล

และ (4) การจดการพนทเชงบรณาการทยดพนทภารกจและการมสวนรวม

ถงแมแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 (พ.ศ. 2545-2549) จะมการกาหนดยทธศาสตรทชดเจน และ

เปนแผนพฒนาฯ ทไดอญเชญแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยงมาเป นปรชญานาทางในการพฒนา

ประเทศใหเป นไปในทางสายกลาง เพอจะทาให ประเทศรอดพนจากวกฤต สามารถดารงอยได อย าง

มนคง และนาไปส การพฒนาทสมดล การพฒนาทมคณภาพและการพฒนาทย งยนภายใต กระแส

โลกาภวฒน และสถานการณ ทเปลยนแปลงอยางรวดเรวนน แตการดาเนนงานของรฐบาลในชวงของ

45

แผนพฒนาฯ ฉบบท 9 ทผานมาไมไดใหความสนใจในการปฏบตตามแผนทวางไวเทาทควร แตกลบ

มงเนนการพฒนาเพอเพมประสทธภาพการแขงขนระหวางประเทศเพอยกระดบขดความสามารถทาง

เศรษฐกจของไทยในภาพรวม ในขณะเดยวกนกไดพยายามเสรมศกยภาพเศรษฐกจฐานราก หรอ

เศรษฐกจชมชน โดยการดาเนนโครงการกระตนเศรษฐกจฐานรากดวยโครงการประชานยมตางๆ เชน

โครงการหมบานละลาน โครงการ OTOP โครงการบานเอออาธร และโครงการ 30 บาทรกษาทกโรค

เปนตน ซงโครงการตางๆ เหลานเปนโครงการทอยภายใตนโยบายประชานยมเพอรกษาฐานเสยงทาง

การเมองเทานน แทนทจะสงเสรมและชวยใหประชาชนในชนบทสามารถพงตนเองไดตามแนวทาง

เศรษฐกจพอเพยง แตกลบเปนการทาใหเศรษฐกจชมชนออนแอลง เพราะประชาชนสวนใหญรอรบ

การชวยเหลอจากรฐบาลไมวาจะเปนการชวยเหลอทางการเงนแบบใหเปลา และสนเชอทไมม

ดอกเบยหรอคดดอกเบยในอตราทตา ซงสงผลทาใหประชาชนฐานรากคดวาเงนกยมดงกลาวรฐบาล

จะใหประชาชนฟรๆจงมการกยมกนอยางถวนหนา โดยไมคานงถงความจาเปนวาจะกยมไปเพอ

ลงทนทาอะไร และการลงทนนนใหผลตอบแทนคมคาหรอไม โดยขอเทจจรงแลวการกยมเงนจาก

โครงการของรฐบาลดงกลาวประชาชนสวนใหญกไปใชจายในครวเรอน และใชจายเพอการบรโภค

เปนหลก จงสงผลใหประชาชนฐานรากมหนสนเพมมากขน และตองยดรฐบาลเปนทพงเพมมากขน

ในขณะเดยวกนเงนงบประมาณและทรพยากรทรฐบาลไดทมเทลงไปทเศรษฐกจชมชนกไดไหล

ยอนกลบไปเออประโยชนใหกบธรกจตางๆซงเปนผลประโยชนของกลมการเมองบางกลมเทานน

เศรษฐกจชมชนในภาพรวมจงไมไดรบประโยชนจากการพฒนาอยางแทจรง ซงสอดคลองกบผล

การศกษาของวรวทยและธระพงษ (2550) ทพบวาความสามารถในการพงตนเองของเศรษฐกจชมชน

อยในระดบตา ในชวงป 2544-2549 ทงๆทรฐบาลไดสงเสรมใหมการจดตงกลมตางๆเปนจานวนมาก

พรอมทงสนบสนนงบประมาณอยางเตมท

2.11 การพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแห งชาต

ฉบบท 10

แผนพฒนาฯ ฉบบท 10 (พ.ศ. 2550-2554) ยงคงใหความสาคญกบหลกเศรษฐกจพอเพยง

ตอเนองมาจากแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 ในระยะของแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 ประเทศไทยยงคงตอง

เผชญกบการเปลยนแปลงทสาคญในหลายบรบท ทงทเป นโอกาสและขอจากดตอการพฒนาประเทศ

จงตองมการเตรยมความพรอมของคนและระบบให มภมคมกน พร อมรบการเปลยนแปลงและ

ผลกระทบทอาจเกดขน โดยยงคงอญเชญ “ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง” มาเป นแนวปฏบตในการ

พฒนาแบบบรณาการเป นองค รวมทม “คนเปนศนย กลางการพฒนา” ตอเนองจากแผนพฒนาฯ ฉบบ

46

ท 8 และแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 และให ความสาคญตอการรวมพลงสงคมจากทกภาคสวนใหมสวน

รวมในการดาเนนงานในทกขนตอนของแผนฯ พรอมทงสร างเครอข ายการขบเคลอนยทธศาสตร การ

พฒนาส การปฏบต รวมทงการตดตามตรวจสอบผลการดาเนนงานตามแผนอยางตอเนอง

เพอใหสอดคลองกบบรบทการเปลยนแปลงทประเทศไทยจะตองปรบตวในอนาคต และ

เพอกาวไปสวสยทศนการพฒนาประเทศทพงปรารถนาในระยะยาว การพฒนาประเทศในชวงของ

แผนพฒนาฯ ฉบบท 10 ไดกาหนดวตถประสงคหลกของการพฒนาไว ดงน

1) เพอสรางโอกาสการเรยนรคคณธรรม จรยธรรมอยางตอเนองทขบเคลอนดวยการ

เชอมโยงบทบาทครอบครว สถาบนศาสนา และสถาบนการศกษา เสรมสรางบรการสขภาพอยาง

สมดลระหวางการสงเสรม การปองกน การรกษา และการฟนฟสมรรถภาพ และสรางความปลอดภย

ในชวตและทรพยสน

2) เพอเพมศกยภาพของชมชน เชอมโยงเปนเครอขาย เปนรากฐานการพฒนาเศรษฐกจ

คณภาพชวต และอนรกษ ฟนฟ ใชประโยชนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางย งยน นาไปส

การพงตนเองและลดปญหาความยากจนอยางบรณาการ

3) เพอปรบโครงสรางการผลตสการเพมคณคา (Value Creation) ของสนคาและบรการ

บนฐานความรและนวตกรรม รวมทงสนบสนนใหเกดความเชอมโยงระหวางสาขาการผลตเพอทาให

มลคา การผลตสงขน

4) เพอสรางภมคมกน (Safety Net) และระบบบรหารความเสยงใหกบภาคการเงน การ

คลง พลงงาน ตลาดปจจยการผลต ตลาดแรงงาน และการลงทน

5) เพอสรางระบบการแขงขนดานการคาและการลงทนใหเปนธรรม และคานงถง

ผลประโยชนของประเทศ รวมทงสรางกลไกในการกระจายผลประโยชนจากการพฒนาสประชาชน

ในทกภาคสวนอยางเปนธรรม

6) เพอเสรมสรางความอดมสมบรณของทรพยากรธรรมชาตและคณคาความ

หลากหลายทางชวภาพ ควบคกบการรกษาคณภาพสงแวดลอมใหเปนฐานทมนคงของการพฒนา

ประเทศ และการดารงชวตของคนไทยทงในรนปจจบนและอนาคต รวมทงสรางกลไกในการรกษา

ผลประโยชนของชาตอยางเปนธรรมและอยางย งยน

7) เพอเสรมสรางธรรมาภบาลในการบรหารจดการประเทศสภาครฐ ภาคธรกจเอกชน

และภาคประชาชน และขยายบทบาท ขดความสามารถขององคกรปกครองสวนทองถน ควบคกบการ

เสรมสรางกลไก และกระบวนการมสวนรวมในการพฒนาวฒนธรรมประชาธปไตยใหเกดผลในทาง

ปฏบตตอการอยรวมกนอยางสนตสข

47

ในดานการพฒนาเศรษฐกจชมชนแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 ไดกาหนดเปาหมายการพฒนา

ชมชนและแกไขปญหาความยากจน สงเสรมใหทกชมชนมแผนชมชนแบบมสวนรวม และองคกร

ปกครองสวนทองถนนาแผนชมชนไปใชประกอบการจดสรรงบประมาณ และไดกาหนดยทธศาสตร

การพฒนาประเทศดานการพฒนาเศรษฐกจชมชนเพอสรางความเขมแขงของชมชนและสงคมใหเปน

รากฐานทมนคงของประเทศ โดยใหความสาคญกบ

1) การบรหารจดการกระบวนการชมชนเขมแขง ดวยการสงเสรมการรวมตว รวมคด

รวมทาในรปแบบทหลากหลาย และจดกจกรรมอยางตอเนองตามความพรอมของชมชน

2) การสรางความมนคงของเศรษฐกจชมชน ดวยการบรณาการกระบวนการผลตบน

ฐานศกยภาพ และความเขมแขงของชมชนอยางสมดล

3) การเสรมสรางศกยภาพของชมชนในการอยรวมกนกบทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอมอยางสนตและเกอกล

แผนพฒนาฯ ฉบบท 10 ยงคงใหความสาคญกบหลกเศรษฐกจพอเพยงตอเนองมาจาก

แผนพฒนาฯ ฉบบกอนๆ ในระยะของแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 (พ.ศ. 2550-2554) ประเทศไทยยงคง

ตองเผชญกบการเปลยนแปลงทสาคญในหลายบรบท ทงทเป นโอกาสและขอจากดตอการพฒนา

ประเทศ จงตองมการเตรยมความพรอมของคนและระบบใหมภมค มกน พรอมรบการเปลยนแปลง

และผลกระทบทอาจเกดขน โดยยงคงอญเชญ “ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง” มาเปนแนวปฏบต ใน

การพฒนาแบบบรณาการเป นองค รวมทม “คนเปนศนย กลางการพฒนา” ต อเนองจากแผนพฒนาฯ

ฉบบท 8 และฉบบท 9 ในขณะเดยวกนกให ความสาคญต อการรวมพลงสงคมจากทกภาคส วนให ม

สวนรวมดาเนนการในทกขนตอนของแผนฯ พร อมทงสร างเครอขายการขบเคลอนยทธศาสตรการ

พฒนาไปส การปฏบต รวมทงการตดตามตรวจสอบผลการดาเนนงานตามแผนอย างตอเนอง

การดาเนนงานของรฐบาลเพอสนบสนนการปฏบตงานตามแผนพฒนาเศรษฐกจชมชน

ในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 รฐบาลจงไดมโครงการตางๆ เพอสนบสนนการพฒนาเศรษฐกจ

ชมชน ไดแก

1) โครงการสนบสนนการพฒนาการเกษตรตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

เนองจากแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 ไดอญเชญ “ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง” มาเปนแนวปฏบต

รฐบาลจงไดมการสงเสรมการพฒนาเศรษฐกจชมชน โดยผานกระบวนการฝกอบรมจากศนยเรยนร

เศรษฐกจพอเพยงชมชนตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ทมจานวนถง 1,132 ศนย ศนยเรยนรการ

พฒนาทดนตามแนวเศรษฐกจพอเพยง จานวน 800 ศนย และศนยการเรยนรปราชญชาวบาน จานวน

187 ศนย ใหกบเกษตรกรไปแลว ประมาณ 130,000 ราย รวมทงยงเสรมสรางภมปญญาทางบญชเพอ

48

นอมนาแนวคดหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง โดยอาศยกลไกทางบญชในการสอนจดทาบญช

ครวเรอนใหแกเกษตรกรและประชาชนทวไปประมาณ 600,000 ราย

2) โครงการประกนรายไดเกษตรกร เปนโครงการทชวยสงเสรมและสนบสนนใหระบบ

ตลาดสนคาเกษตรทางานไดอยางเสร ซงจะทาใหการเปลยนแปลงของระดบราคาสนคาเกษตรทซอ

ขายในระบบตลาดสะทอนความตองการสนคาเกษตรทแทจรงตามกลไกตลาดเกดความเปนธรรมใน

การซอขายและระบบตลาดมความยงยน ซงการดาเนนโครงการดงกลาวมหลกการในการชวยเหลอ

เกษตรกรใหมผลตอบแทนทพงไดจากการทาการเกษตรทเปนธรรมแกเกษตรกร ซงผลดของการใช

นโยบายการประกนรายไดเกษตรกร ไดแก

(1) เกษตรกรทเขารวมโครงการจะไดรบสวนตางระหวางเกณฑกลางอางองกบ

ราคาประกนเปนเงนโดยตรงจากรฐ กรณราคาตลาดตากวาราคาประกน ชวยใหเกษตรกรไมขาดทน

จากการขายผลผลต

(2) การจดทะเบยนเกษตรกรและพนทเพาะปลกเพอทาประกนราคาจะชวยลด

ปญหาการสวมสทธจากการนาผลผลตของประเทศเพอนบานมาสวมสทธวาเปนของเกษตรกรไทย

(3) ไมเปนภาระกบการจดสรรงบประมาณของรฐบาล เนองจากรฐบาลจะจายสวน

ตางระหวาง ราคาตลาดอางองกบราคาประกนใหกบเกษตรกรเทานน รฐบาลไมตองแบกรบภาระ

เกยวกบการแปรสภาพและการจดเกบผลผลตในสตอกของรฐบาล

(4) ลดปญหาการทจรต และการแสวงหาประโยชนจากการรบจานาของผท

เกยวของในขนตอนตางๆ คงเหลอเพยงระดบเกษตรกร และเจาหนาทจดทะเบยนเทานน

(5) กลไกการคา ผลผลตสนคาเกษตรเขาสภาวะปกต กลบมามการแขงขน รฐบาล

และเจาหนาทกไมตองเขามายงเกยวกบการคา

3) โครงการการชวยเหลอผประกอบการขนาดกลางและขนาดยอม (SMEs) ในป พ.ศ.

2551 มผประกอบการวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอมจานวนประมาณ 2.8 ลานราย คดเปนรอยละ

99 ของวสาหกจทงประเทศ มการจางงานประมาณ 8.9 ลานคน หรอรอยละ 76 ของการจางงาน

ทงหมด ผลตภณฑมวลรวมในประเทศ (GDP) ของ SMEs มมลคา 3.44 ลานลานบาท คดเปนรอยละ

37.9 ของมลคา GDP ทงประเทศ จากภาวการณถดถอยของเศรษฐกจโลกไดสงผลกระทบอยางหนก

ตอการดาเนนธรกจของวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอมทงภาคการผลต ภาคบรการ และการ

ทองเทยว จนทาใหวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอมจานวนไมนอยตองปดกจการลง

ผลการพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 ถงแมจะมโครงการตางๆ

เกดขนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 เปนจานวนมาก ซงดเหมอนวาโครงการตางๆเหลานนนาจะ

49

สงเสรมใหการพฒนาเศรษฐกจชมชนสามารถพฒนาไปในทศทางทดขนได และสามารถตอเนองมา

จนถงชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 แตเนองจากโครงการตางๆดงกลาวนนเปนลกษณะของ

โครงการประชานยม ไมไดเปนโครงการทมาจากพนฐานทแทจรงของชมชน พอรฐบาลประกาศ

นโยบายเหลานออกมา หนวยงานตางๆของภาครฐกรบดาเนนการใหไดมาซงจานวนกลมตางๆ

โดยเฉพาะอยางยงกลม OTOP ทงๆทกลมดงกลาวสวนใหญไมมความพรอม ไมมประสบการณใน

การผลตสนคา ดงนนจงมการลอกเลยนแบบกนเปนจานวนมาก สนคาทผลตออกมาเหมอนๆกนทาให

ตองแขงขน แยงตลาดกนเอง ในชวงแรกๆรฐบาลไดทาทกวถทางเพอจะชวยใหกลม OTOP สามารถ

ดารงอยได แตการกระทาดงกลาวไมไดสะทอนภาพทแทจรงของกลม OTOP และกลม OTOP สวน

ใหญไมไดพฒนาขนมาตามศกยภาพทแทจรงของตวเอง ในทายทสดในชวงปลายของแผนพฒนาฯ

ฉบบท 10 ประกอบกบการเกดปญหาวกฤตเศรษฐกจของโลกจงสงผลใหกลม OTOP ตางๆสวนใหญ

ตองลมเลกกจการไป และในขณะเดยวกนกลม SMEs จานวนไมนอยกตองลมเลกกจการเชนกน

นอกจากนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 กมปญหาความขดแยงทางการเมองทรนแรง สงคมเกด

ปญหาความแตกแยก แบงฝกแบงฝาย เนองมาจากความคดเหนทางการเมองทแตกตางกน และรฐบาล

เองไมมเวลาทจะมาเอาใจใสตอการพฒนาเศรษฐกจชมชนเพราะมวแตแกไขปญหาเฉพาะหนาไปวนๆ

หนงเทานน ขาราชการททางานในพนทไมไดใสใจทจะปฏบตหนาทของตนเองใหเตมกาลง

ความสามารถ มการวงเตนกบนกการเมองเพอใหไดมาซงตาแหนงสงขน จงทาใหการพฒนาเศรษฐกจ

ชมชนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 ไมไดรบการดแลจากภาครฐเทาทควร ประกอบกบการ

พฒนาเศรษฐกจชมชนทผานมาไมไดมกระบวนการทจะสนบสนนใหประชาชนในพนทชนบทม

ความเขมแขง และสามารถพ งพาตนเองได ดงนนผลของการพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงของ

แผนพฒนาฯ ฉบบท 10 ยงเกดปญหาความเหลอมล าทางเศรษฐกจเหมอนเดม ปญหาหนสนของ

ประชาชนในพนทชนบทยงทวความรนแรงเพมมากยงขน และเศรษฐกจชมชนยงจาเปนตองเรง

พฒนากนตอไป

2.12 ผลการพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคม แห งชาตท

ผานมา

จากการพฒนาเศรษฐกจของประเทศไทยในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 1-3 โครงการ

ลงทนสวนใหญของรฐมกจะเปนโครงการขนาดใหญทใชเงนงบประมาณลงทนสง และเปนการ

ลงทนในโครงสรางพนฐานเพอรองรบการขยายตวจากการพฒนาเศรษฐกจในภาพรวมของประเทศ

สวนโครงการพฒนาชนบทหรอโครงการพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงดงกลาวรฐไมไดใหความ

50

สนใจมากนก ดงนนโครงการพฒนาเศรษฐกจชมชนสวนใหญยงมลกษณะเปนการสงเคราะหหยบยน

ใหแกประชาชนในชนบท หรอเปนโครงการทโอบอมชาวชนบทโดยภาครฐ จากการกระทาดงกลาว

ของภาครฐเปนการสรางพฤตกรรมใหประชาชนในชนบทเปนคนทรอรบความชวยเหลอจากภาครฐ

อยตลอดเวลา ซงจะเหนไดจากเมอภาครฐถอนความชวยเหลอออกจากพนทกสงผลทาใหชาวชนบท

กลบไปสสภาพความยากจนเชนเดม นอกจากนโครงการพฒนาชนบทของรฐจานวนหลายโครงการ

ในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 1-3 มกจะอยในรปของโครงการทดลองเพยงบางทองทเทานน และ

อาศยรปแบบซงกาหนดจากสวนกลางเพยงฝายเดยว ขาดการศกษาถงสภาพปญหาทแทจรงของ

ชนบทซงมความแตกตางกนมากในแตละภาคจงทาใหการพฒนาเศรษฐกจชมชนในภาพรวมของทง

ประเทศในชวงเวลาดงกลาวไมไดรบการเอาใจใสเทาทควร จงเปนทมาของปญหาความเหลอมลาทาง

รายไดและความไม เปนธรรมในสงคมขนเมอสนสดของแผนพฒนาฯ ฉบบท 3

ผลการพฒนาเศรษฐกจชมชน หรอเศรษฐกจชนบทตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 4 เนองจาก

การพฒนาประเทศทผานมามงเนนการพฒนาโครงสรางพนฐาน และการพฒนาภาคอตสาหกรรมเปน

สาคญ โดยไมใหความสนใจกบการพฒนาภาคเกษตร หรอการพฒนาเศรษฐกจชมชนเทาทควร ดงนน

จงสงผลใหการขยายตวของภาคการเกษตรเพมขนชากวาภาคอตสาหกรรม นอกจากนผลการพฒนายง

พบวา เกษตรกรรายยอยสวนใหญขาดแคลนทดนทากน เกดการเปลยนแปลงทางดานโครงสรางการ

ผลตและการคา การตลาดสนคาเกษตรตองพงพาตลาดตางประเทศมากขน ในภาพรวมมการปลกพช

หลายชนดมากขนแตเปนการผลตพชเชงเดยวเสยเปนสวนใหญ มการใชสารเคม สารกาจดแมลงและ

ศตรพชเพมมากขน ทาใหเกษตรกรตองแบกรบตนทนการผลตทสงขน และยงสงผลถงความปลอดภย

ของสขภาพเกษตรกรในชนบทลดลง ในขณะเดยวกนทดนเพอการเกษตรสวนใหญตกอยในมอของ

นายทนเพมมากขน ซงทาใหเกดชองวางระหวางเมองกบชนบทเพมมากขน

การพฒนาในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 5 ไดมการเปลยนยทธศาสตรการพฒนาชนบท

มาเปนการพฒนาแนวใหม โดยใชแนวคดการวางแผนการพฒนาจากลางขนบน (Bottom - up) และ

ใหขาราชการทเปนตวแทนจาก 4 กระทรวงหลกทางานประสานกนในพนท แตในทางปฏบต

ขาราชการในพนทกไมไดมการประสานงานกนเทาทควร แตอยางไรกตามการพฒนาในชวงดงกลาว

ยงคงเน นการกระจายรายได เพอลดความชองวางระหวางเมองกบชนบท โดยมโครงการตางๆ เชน

โครงการพฒนาหม บ าน และโครงการสร างงานในชนบท (กสช.) การพฒนาเศรษฐกจชมชนในระยะ

นรฐไดมงเนนไปทการพฒนาเศรษฐกจชนบทยากจนเปนหลก รฐไดทมงบประมาณไปจานวนมาก

เพอดาเนนงานโครงการตามแผนพฒนาชนบทยากจนโครงการสวนใหญเปนโครงการทเนนการ

แกปญหาทางดานการผลตทางการเกษตรและดานความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาต รองลงมา

51

เปนโครงการทมงเนนทางดานการแกปญหาสขภาพอนามยโดยตรง และโครงการชวยแกปญหาการ

ขาดแคลนบรการขนพนฐาน สงเสรมการผลตและการพฒนาอาชพ และโครงการสงเสรมดาน

การศกษาและเพมพนความรของประชาชนในชนบทยากจนเปนสาคญ จากการพฒนาดงกลาวพบวา

สภาพหมบานยากจนโดยสวนใหญมการเปลยนแปลงในทางทดขน ทงนเนองมาจากโครงการพฒนา

ชนบททงหลายไดใชงบประมาณเขาไปกระตนกจกรรมการพฒนาอยางเตมท แตปญหาความเหลอม

ลาระหวางเมองกบชนบทยงคงมเชนเดม ประชาชนสวนใหญยงไมสามารถชวยเหลอตนเองได

ผลของการพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 6 รฐบาลไดใชนโยบาย

รายจายเปนหลก เพอสนบสนนการกระจายรายไดและกระจายการพฒนาเศรษฐกจชมชน โดยท

รฐบาลไดจดสรรงบประมาณตลอดชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 6 เพอการพฒนาชนบทโดยตรง และ

การสรางงานในชนบท เปนจานวนเงนสงเปนประวตการณมากกวาแผนพฒนาฯ ฉบบท 5 ถง 6.6 เทา

ถงแมจะมการจดทาโครงการพฒนาชนบทในดานตาง ๆ เปนจานวนมาก แตการดาเนนงานดงกลาว

ไมสามารถตอบสนองความตองการของประชาชนในชนบทไดอยางเตมท ทงนเนองมาจากอานาจ

การตดสนใจในการใชจายและพฒนาโครงการสวนใหญถกกาหนดจากสวนกลาง ในขณะทชมชนใน

ชนบทเขาไปมบทบาทในการดาเนนโครงการโดยตรงนอยมาก นอกจากนรฐบาลยงไดใชนโยบาย

การเงนเพอสรางเสรมการกระจายรายไดในชนบทโดยสนบสนนการปลอยสนเชอสชนบทเพอใชใน

การผลตและเพมรายไดใหกบเกษตรกรในชนบท จากเงนสนเชอจานวนมหาศาล ประกอบกบเปน

นโยบายสงเสรมจากรฐบาลทาใหเกษตรกรกสนเชอไดงาย ทาใหเกษตรกรจานวนไมนอยสวนกไปใช

ผดวตถประสงค โดยไมคานงถงความคมคาคมทน จงกอใหเกดปญหาหนคางชาระเปนจานวนมาก

และเปนภาระอนหนกองแกกองทนฟนฟและพฒนาเกษตรกรในเวลาตอมา จากนโยบายการพฒนา

เศรษฐกจชมชนของรฐบาลในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 6 ทผานมาไมไดเสรมสรางความเขมแขง

ทางเศรษฐกจใหกบประชาชนในชนบทแตอยางใด ซ ารายกลบสรางปญหาใหกบเศรษฐกจชมชนเพม

มากขนสงผลใหเศรษฐกจชมชนในภาพรวมออนแอลง นอกจากนยงสรางนสยการบรโภคนยมใหกบ

ประชาชนในชนบทจนตองมภาระหนเพมขน และไมสามารถชวยเหลอตวเองไดอยางย งยนในทสด

การพฒนาเศรษฐกจชมชน ชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 7 เนองจากการพฒนาเศรษฐกจใน

ภาพรวมของประเทศยงเนนการขยายตวเพมขนอยางตอเนอง และใหความสาคญกบภาคอตสาหกรรม

และบรการเปนหลก การพฒนาเศรษฐกจชมชนจงไมไดรบความสนใจเทาทควร อยางไรกตามรฐบาล

กไดพยายามมงกระจายอานาจบรหารงานพฒนาจากสวนกลางไปสสวนภมภาคและทองถน โดยจด

ใหมงบประมาณสนบสนนการพฒนาจงหวด เพอยกระดบรายไดและความเปนอยของคนยากจนใน

ชนบท ขณะเดยวกนวางมาตรการเพอสนบสนนบทบาทขององคกรประชาชน องคกรพฒนาเอกชน

52

และภาคธรกจเอกชนเขารวมในกระบวนการพฒนาชนบทอยางมประสทธภาพ ซงรฐบาลได

มอบหมายใหกรมการพฒนาชมชนเปนผดาเนนการแกไขปญหาความยากจน ใหครวเรอนยากจนใน

หมบานเปาหมายสามารถยมเงนทนจากกองทนหมบานไดโดยไมมดอกเบย เพอนาไปใชในการ

ประกอบอาชพใน 5 ประเภท ไดแก เกษตรกรรม ชาง อตสาหกรรมในครวเรอน คาขาย และอนๆ

โดยมวตถประสงคเพอใหครวเรอนในชนบทมรายไดใหมากกวา 15,000 บาทตอคนตอป และพฒนา

คณภาพชวตของประชาชนใหดขน ผลการดาเนนโครงการแกไขปญหาความยากจน ทาใหครวเรอน

ยากจน รอยละ 58.02 มรายไดผานเกณฑ 15,000 บาทตอคนตอป

แผนพฒนาฯ ฉบบท 8 จะไดกาหนดแนวทางการพฒนาเศรษฐกจชมชนไวชดเจน แตแผน

ดงกลาวไดเขยนไวกอนทจะมการนาแผนมาใชในป พ.ศ. 2540 ประเทศไทยประสบปญหา

วกฤตการณทางเศรษฐกจอยางรนแรง สงผลกระทบตอภาคสวนตางๆของระบบเศรษฐกจ ทาให

บรษทเงนทนหลกทรพยหลายแหงตองปดกจการ ธนาคารพาณชยสวนใหญประสบปญหาการขาดทน

ภาคเอกชนสวนใหญไดรบกระทบจากภาวะวกฤตดงกลาว ระบบเศรษฐกจชมชนไดรบผลกระทบ

นอยทสดเมอเปรยบเทยบกบภาคเศรษฐกจอนๆ จงสงผลใหภาครฐไดหนกลบมาตระหนกถงการ

พฒนาเศรษฐกจชมชนมากขน แตการพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงน ไมไดเปนไปตามแผนทวางไว

เพราะการพฒนาเศรษฐกจของประเทศสวนใหญหนไปเนนการแกปญหาวกฤตเศรษฐกจในภาพรวม

เปนหลก เพอทจะกระตนใหเศรษฐกจฟนตวโดยเรว โครงการของรฐบาลทเกยวกบการพฒนา

เศรษฐกจชมชน ในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 ทสาคญ ไดแก (1) โครงการแกไขปญหาความ

ยากจน (2) โครงการเสรมสรางการแกไขปญหาคนจนในเมอง และ (3) โครงการลงทนเพอสงคม

(Social Investment Project: SIP) ถงแมจะมโครงการตางๆมากมายทเขาไปสงเสรมการพฒนา

เศรษฐกจชมชนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 และดเหมอนวาเศรษฐกจชมชนจะไดรบประโยชน

อยางเตมท แตโดยขอเทจจรงแลวโครงการสวนใหญเปนโครงการเรงดวนเพอทเรงการใชจายเงน

งบประมาณใหหมดไปโดยเรวเทานน ชมชนสวนใหญไมไดมความพรอมทจะรองรบกบการเรงใช

จายงบประมาณดงกลาว จงทาใหโครงการสวนใหญประสบความสาเรจในแงจานวนโครงการเทานน

แตในแงความตอเนอง หรอความยงยนของการพฒนาเศรษฐกจชมชนนนไมประสบความสาเรจแต

อยางใด

การพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 ไดอญเชญแนวปรชญา

เศรษฐกจพอเพยงมาเป นปรชญานาทางในการพฒนาเศรษฐกจของประเทศใหเป นไปในทางสายกลาง

แตการดาเนนงานของรฐบาลในการพฒนาเศรษฐกจชมชนชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 ทผานมา

ไมไดใหความสนใจในการปฏบตตามแผนอยางจรงจง แตการดาเนนงานกลบมอมเมาประชาชนดวย

53

โครงการกระตนเศรษฐกจชมชนดวยโครงการประชานยมตางๆ เชน โครงการหมบานละลาน

โครงการ OTOP โครงการบานเอออาธร และโครงการ 30 บาทรกษาทกโรค เปนตน ซงโครงการ

ตางๆ เหลานเปนโครงการทอยภายใตนโยบายประชานยมเพอรกษาฐานเสยงทางการเมองเทานน

แทนทจะชวยใหประชาชนในชนบทสามารถพงตนเองไดในแนวทางเศรษฐกจพอเพยง การดาเนน

โครงการตางๆ เหลานในระดบชมชนมความคกคกมากในระยะเรมตนโครงการ ดเหมอนวาระบบ

เศรษฐกจชมชนจะมความเขมแขงเพมมากขน และสามารถพฒนาตอไปไดเปนอยางด แตตอนสน

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 9 กลบพบวาประชาชนสวนใหญในชมชนมหนสน

เพมมากขน และการพฒนาโครงการใดๆในระดบชมชนสวนใหญเฝารอความชวยเหลอจากรฐบาล

เพราะความคนเคยจากการหยบยนใหจากภาครฐ นนแสดงใหเหนวาผลของการมอมเมาประชาชน

ดวยโครงการประชานยมไดสงผลใหระบบเศรษฐกจชมชนออนแอลง ชมชนสวนใหญไมสามารถ

ชวยเหลอตนเองได มหลายกลมอาชพตองยบเลกและไมสามารถพฒนาตอไปได

ผลการพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 ถงแมจะมโครงการตางๆ

เกดขนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 เปนจานวนมาก ซงดเหมอนวาโครงการตางๆเหลานนนาจะ

สงเสรมใหการพฒนาเศรษฐกจชมชนสามารถพฒนาไปในทศทางทดขนได และสามารถตอเนองมา

จนถงชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 แตเนองจากโครงการตางๆดงกลาวนนเปนลกษณะของ

โครงการประชานยม ไมไดเปนโครงการทมาจากพนฐานทแทจรงของชมชน พอรฐบาลประกาศ

นโยบายเหลานออกมา หนวยงานตางๆของภาครฐกรบดาเนนการใหไดมาซงจานวนกลมตางๆ

โดยเฉพาะอยางยงกลม OTOP ทงๆทกลมดงกลาวสวนใหญไมมความพรอม ไมมประสบการณใน

การผลตสนคา ดงนนจงมการลอกเลยนแบบกนเปนจานวนมาก สนคาทผลตออกมาเหมอนๆกนทาให

ตองแขงขน แยงตลาดกนเอง ในชวงแรกๆรฐบาลไดทาทกวถทางเพอจะชวยใหกลม OTOP สามารถ

ดารงอยได แตการกระทาดงกลาวไมไดสะทอนภาพทแทจรงของกลม OTOP และกลม OTOP สวน

ใหญไมไดพฒนาขนมาตามศกยภาพทแทจรงของตวเอง ในทายทสดในชวงปลายของแผนพฒนาฯ

ฉบบท 10 ประกอบกบการเกดปญหาวกฤตเศรษฐกจของโลกจงสงผลใหกลม OTOP ตางๆสวนใหญ

ตองลมเลกกจการไป และในขณะเดยวกนกลม SMEs จานวนไมนอยกตองลมเลกกจการเชนกน

นอกจากนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 ยงมปญหาความขดแยงทางการเมองทรนแรง สงคมเกด

ปญหาความแตกแยก แบงฝกแบงฝาย เนองมาจากความคดเหนทางการเมองทแตกตางกน และรฐบาล

เองไมมเวลาทจะมาเอาใจใสตอการพฒนาเศรษฐกจชมชนเพราะมวแตแกไขปญหาเฉพาะหนาไปวนๆ

หนงเทานน ขาราชการททางานในพนทไมไดใสใจทจะปฏบตหนาทของตนเองใหเตมกาลง

ความสามารถ มการวงเตนกบนกการเมองเพอใหไดมาซงตาแหนงทสงขน จงทาใหการพฒนา

54

เศรษฐกจชมชนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 ไมไดรบการดแลจากภาครฐเทาทควร ประกอบ

กบการพฒนาเศรษฐกจชมชนทผานมาไมไดมกระบวนการทจะสนบสนนใหประชาชนในพนท

ชนบทมความเขมแขง และสามารถพงพาตนเองได ดงนนผลของการพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวง

ของแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 ยงเกดปญหาความเหลอมลาทางเศรษฐกจเหมอนเดม ปญหาหนสนของ

ประชาชนในพนทชนบทยงทวความรนแรงเพมมากยงขน และเศรษฐกจชมชนยงจาเปนตองเรง

พฒนากนตอไป

การพฒนาเศรษฐกจชมชนทผานมาประมาณครงศตวรรษ พบวา การพฒนาในระยะแรกๆ

เปนลกษณะการเขาไปชวยเหลอและการหยบยนใหจากภาครฐทงโดยตรงและโดยออม จากการ

กระทาดงกลาวไดสรางพฤตกรรมทไมดใหกบประชาชน ทจะตองรอความชวยเหลอจากภาครฐแต

เพยงฝายเดยว จากการดาเนนนโยบายการพฒนาเศรษฐกจชมชนทผานมาของภาครฐทไมไดใหความ

สนใจเทาทควรไดสงผลใหการพฒนาเศรษฐกจชมชนในอดตทผานมาเปนลกษณะลมลก คลกคลาน

บางชวงดเหมอนวาจะไปไดด แตบางชวงดเหมอนวาจะไปไมรอดจงทาใหการพฒนาเศรษฐกจชมชน

ของไทยทผานมาไมย งยน จากวกฤตการณทางเศรษฐกจในป พ.ศ. 2540 ไดพสจนชดวาภาคเศรษฐกจ

ชมชนไดรบผลกระทบนอยทสด ดงนนการพฒนาประเทศในระยะตอมาจงไดพยายามทจะสงเสรม

การพฒนาเศรษฐกจชมชนใหมากขนกวาเดมเพอทจะใหประเทศรอดพนจากภาวะวกฤต แต

กระบวนการพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงดงกลาวกลบถกแอบแฝงไปดวยผลประโยชนทางการเมอง

และธรกจการเมอง โดยใชโครงการประชานยมตางๆเขาไปสงเสรมการพฒนาเศรษฐกจชมชนและ

มอมเมาประชาชนสวนใหญในชมชนใหเปนเครองมอในการขบเคลอนโครงการดงกลาว ผลทตามมา

กคอแทนทผลประโยชนของการพฒนาเศรษฐกจชมชนจะตกอยกบประชาชนสวนใหญอยางแทจรง

กลบหาเปนเชนนนไม ผลประโยชนดงกลาวสวนใหญไดตกไปยงกลมธรกจการเมองโดยทประชาชน

สวนใหญไมไดมความเขาใจในประเดนซอนเรนดงกลาวแตอยางใด จนถงทกวนนผลจากการพฒนา

เศรษฐกจชมชนตามนโยบายของรฐบาลเรมปรากฏชดวาไดดาเนนไปในทศทางทไมถกตอง เพราะ

การดาเนนงานดงกลาวสงผลใหประชาชนสวนใหญมหนสนเพมมากขน การดาเนนงานของกลม

ตางๆสวนใหญประสบลมเหลว และสงผลใหระบบเศรษฐกจของชมชนออนแอลงอยางเหนไดชด

อาจจะมคาถามตามมาวา การพฒนาเศรษฐกจชมชนยงมความจาเปนอยหรอไม? คาตอบกคอ การ

พฒนาเศรษฐกจชมชนยงมความจาเปนอยางยงทจะตองไดรบการพฒนาตอไปอยางตอเนองและถก

ทาง ดงนนทางออกของการพฒนาเศรษฐกจชมชนทถกตองกคอ การมงสงเสรมและสรางความ

เขมแขงใหกบระบบเศรษฐกจชมชนในทกๆ ดานดวยนโยบายบายตางๆ โดยไมมวาระแอบแฝงใดๆ

ตามศกยภาพของชมชนจนทาใหระบบเศรษฐกจชมชนสามารถยนหยดอยไดดวยลาแขงของตนเอง

บทท 3

แนวคดการพฒนาแบบยงยน

3.1 บทนา

ปจจบนทวโลกตางใหความสนใจเรองพฒนาทย งยนตามนโยบายของคณะกรรมการดาน

สงแวดลอมและการพฒนาแหงสหประชาชาต (UNCED) ทไดประกาศไปเมอ พ.ศ.2530 เพอให

ประชากรโลกไดตระหนกถงมหนตภยทางดานสงแวดลอมทเกดจากการเจรญพนธของประชากรท

ขาดดลยภาพ สาหรบประเทศไทยไดกาหนดในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 8

ระหวางป พ.ศ. 2540-2544 เพอใหเกดการพฒนาทย งยนโดยใหความสาคญคนเปนหลกในการพฒนา

เพอใหคนมคณภาพและสมรรถนะในการดแลรกษาและจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

เพราะประชากรกบสงแวดลอมเปนสงเชอมโยงกนอยางใกลชด ตามท United Nation Fund for

Population Activities กลาววา เมอประชากรของโลกเตบโตถงระดบทไมเคยปรากฏมากอนใน

ประวตศาสตร และเมอการมลกษณะแบบเมองเพมขนอยางไมหยดย ง ประกอบกบมเทคโนโลยทกอ

ใหสนเปลองดานทรพยากร ทวงทานองชวตทกอใหเกดความสญเปลามากเกนไป และการปฏบตทาง

เศรษฐกจทไมเอออานวยตอการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและการพฒนาทย งยน สงเหลานจะสงผล

ทไมเคยปรากฏมากอนตอบรรยากาศ ทดน และปาไม แรธาต และพลงงาน มหาสมทรและคณภาพ

ชวต0

1

3.2 แนวคดเกยวกบการพฒนา

กลาวไดวาการพฒนาเปนสงททกประเทศพงปรารถนา หลายคนใหความสาคญตอการ

พฒนาในทางเศรษฐกจบาง เทคโนโลยบาง แตถาพจารณาใหรอบคอบแลว การพฒนาไมใชเรองทาง

เศรษฐกจอยางเดยว หากครอบคลมไปถงเรองอนๆ นอกเหนอจากดานวตถหรอดานเงนทองสาหรบ

การดารงชวตของมนษย การพฒนาถอไดวาเปนกระบวนการหลายมต ในปจจบนไดมแนวความคด

เกยวกบการพฒนาอยหลายประการ เชน เนนความเจรญเตบโตขยายตวทางเศรษฐกจ ภาวะทนสมย

1 UNFPA United Nations Fund for Population Activities. Population, Resources and the Environment: The Critical

Challenges. (U.S.A. Automated Graphic Systems,1991) P. 120.

56

การพงพง การกระจายรายได การเนนความตองการขนพนฐานในการพฒนา การพฒนาวาดวยระบบ

ของโลก และแนวคดวาดวยการพฒนาแบบยงยน เหนไดวาแนวความคดดงกลาวบางทฤษฎมสวน

สมพนธกนและขดแยงกนอยในตว ทงนเกดจากการมองตางวาระกน แตทงนมจดมงหมายเหมอนกน

คอการพฒนา โดยเฉพาะกลมประเทศกาลงพฒนาทตองพงพงเทคโนโลยตางๆ ททนสมย และระบบ

อตสาหกรรมนยมจากตางชาตเพอใหเกดการกระจายได ประชาชนอยดกนด ยงในปจจบนดวยแลว

โลกตกอยในกระแสแหงการพฒนาอยเสมอ เลยกลายเปนวาประเทศ และภมภาคตางๆ เชอมโยงดวย

เครอขายเดยวกน คอเครอขายความเปนเมอง (Urban Network) โดยมประเทศทพฒนาแลวเปนแกน

และคอยตกตวงผลประโยชนจากสวนทยงดอยพฒนากวาในรปของระบบทนนยม และระบบทนนยม

นยงคงมอยตอไปตราบเทาทโครงสรางของสงคมไมเทากน แตมความพยายามใหเกดการพฒนาให

เทาเทยมกน

แตในชวงทศวรรษท 1980 เหตการณไดแปรเปลยนไป ความคดแบบถอนรากถอนโคน

(Radical Environmentalism) ถกมองวาเปนความคดทไมสรางสรรค ไมมใครนาไปปฏบตได หลาย

ฝายเชอวาระบบอตสาหกรรมนยมจาเปนตองขยายตวตอไป เพราะเปนระบบเดยวเทานนทสามารถนา

ความเจรญรงเรองมาสมนษยชาตได ในขณะเดยวกนโลกทยากจนกตองการหลดพนความทกขยาก

ประชาชนตองการมคณภาพชวตทดขน ระบบเศรษฐกจตองเปนระบบอตสาหกรรมนยมตามแบบ

ฉบบของตะวนตก ในวงการวชาการและธรกจหลายฝายมความเหนวาถาเรามการจดการทาง

สงแวดลอมทมประสทธภาพ เรากอาจมความเจรญกาวหนาไดพรอมกบการรกษาโลกธรรมชาตใน

เวลาเดยวกน ในชวงนเองไดเรมมการนาเสนอแนวคดใหม ทเรยกวา การพฒนาแบบยงยน1

2

3.3 แนวคดวาดวยการพฒนาแบบยงยน

แนวคดวาดวยการพฒนาแบบยงยน เปนแนวความคดทไดรบความนยมมากในปจจบน

ตามท UNFPA ไดรวบรวมคาอธบายเกยวกบการพฒนาแบบยงยนดงน การพฒนาแบบยงยนเปนการ

พฒนาทกระจายประโยชนของความกาวหนาทางเศรษฐกจไดอยางทวถง ตลอดจนเปนการพฒนาท

ปกปองสงแวดลอมในระดบทองถนและในระดบโลกโดยรวมเพอชนรนหลง และเปนการพฒนาททา

ใหคณภาพชวตดขนอยางแทจรง 2

3 แนวคดดงกลาวเปนการจดประกายแหงการรกษามรดกทาง

ทรพยากรทางธรรมชาต การทาใหคณภาพของชวตมนษยดขน ในลกษณะเศรษฐกจแบบยงยนเปน

2 ปรชา เปยมพงศสาสนต. เศรษฐศาสตรสเขยวเพอชวตและธรรมชาต. (กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2539) หนา 221. 3 เกอ วงคบญสน. ประชากรกบการพฒนา. (กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2538) หนา 70.

57

เศรษฐกจทไมกอใหเกดผลกระทบตอระบบนเวศและรกษาทรพยากรธรรมชาตไวได ซงเปนการ

เปลยนแปลงในเชงคณภาพในระบบของเศรษฐกจในภาวะทมดลยภาพทางระบบนเวศวทยา ประเดน

นนาจะพจารณาวา ความย งยนนนอยทระดบ (Level) ของการนาเอาทรพยากรทางธรรมชาตไปใช ยง

ในสภาวะปจจบนทการเปลยนแปลงดานเศรษฐกจทเนนในเรองคณภาพจงเปนปญหาวาเทาท

ทรพยากรมอย ณ ปจจบน และการนาไปใชเพอตอบสนองความตองการของมนษยนนทาอยางไรจง

จะเกดการเปลยนแปลงนอยทสด จากประเดนนนาจะนาไปสประเดนอนๆ ทเกยวของกบเศรษฐกจ

สงแวดลอม

3.4 ประชากรกบการพฒนาแบบยงยน

ประชากรของประเทศนบวาเปนปจจยหลกสาหรบการพฒนาทางสงคม เศรษฐกจและ

สงแวดลอม ซงเหนไดจากนโยบายการพฒนาประเทศ มงทจะลดภาวะการเจรญพนธ แตบางครงเกด

ความขดแยงในตว เพราะการลดภาวะการเจรญพนธมผลกระทบตอการขยายตวทางเศรษฐกจหรอไม

ประเดนนควรศกษาเชนเดยวกน เนองจากโครงสรางทางเศรษฐกจและสงคมนนลวนตองอาศยทน

มนษย ความสมพนธทางการคา การขยายตวทางเศรษฐกจและความยากจนของคนในชาต เมอ

ประชากรเพมขน โดยไมมการควบคมนนจะนามาซงความยากจน หากรฐไมมงบประมาณเพยง

พอทจะมาจดสรรสงอานวยความสะดวกขนพนฐานให ในขณะเดยวกนหากประชากรในประเทศ

ไดรบการจดสรรทางการศกษาจากรฐเปนอยางด สงผลใหมรายไดมโอกาสทดกวาดานอาชพ เหลาน

ลวนสงใหสขภาพของประชาชนดขนและอตราการตายของทารกกอยในระดบตา มแรงงานทม

คณภาพ สตรมฐานทางการเงน สขภาพด กลายมาเปนตวกาหนดใหระดบภาวะการเจรญพนธคงสงอย

ดงนนความยากจนและอตราการเจรญพนธสมพนธกบโครงสรางทางเศรษฐกจและสงคม อาจกลาว

ไดวาการพฒนามความเปนไปไดหากมอตราการเจรญพนธลดลง โดยกลมประเทศในโลกทสามซง

ควรดาเนนการไปพรอมๆ กบนโยบายการวางแผนครอบครว การสาธารณสข การพฒนาชนบทและ

การศกษา

3.5 ผลกระทบของการพฒนาตอภาวะการตาย

การศกษาถงผลกระทบของปจจยทางเศรษฐกจสงคมทมตอภาวะการตายนน โดยพจารณา

จากปจจยทางเศรษฐกจและสงคมทตางกน เชน

1) ปจจยทสงผลกระทบตอมารดา เชน อาย จานวนบตร ชวงหางการมบตร

58

2) มลภาวะสงแวดลอม ซงมผลตออากาศเปนพษ น าเสยซงมสวนสาคญตอโรคทางเดน

อาหาร เปนตน

3) การขาดสารอาหาร เชน โปรตน วตามน

4) การไดรบอบตเหตตางๆ หรอการทารายตวเอง

5) การระวงและรกษาโรคของประชากรแตละบคคล โดยพจารณาทงในแงของการระวง

และการรกษาโรค

ปจจยดงกลาวมผลตอภาวะการตาย ซงนาเสนอเปนรปดงน

ก. การวจยเชงสงคมศาสตร

ข. การวจยเชงการแพทย

รปท 3.1 แสดงความแตกตางระหวางการวจยเชงสงคมและการวจยเชงการแพทย

ทมา : Morsley and Chen (1984 : Figurel)4

จากแนวทางทเกยวกบประชากรกบการพฒนาทย งยน ไดสงผลตอการพฒนาทางเศรษฐกจ

และสงคมสงผลใหรายไดของรฐและครวเรอนเพมขน ยอมทาใหมาตรฐานการครองชพและความ

เปนอยของประชากรดขน โดยเฉพาะอยางยงถารายไดเฉลยของประชากรนนเพมขนสงกวาระดบ

4 เรองเดยวกน หนา 114-115.

ปจจยทางเศรษฐกจสงคม ภาวะการตาย

ภาวะสงแวดลอม

การบรโภค

การเจบปวย

ขาดแคลนอาหาร ภาวะการตาย

การควบคมสภาวะแวดลอม การระวงปองกนโรค เทคโนโลยการแพทย

59

รายไดทพอยงชพไดตามปกต ยอมมสวนทาใหอานาจซอของครอบครวทมตอบรการทางการแพทย

และอนามยสงขน การทรฐมรายไดเพมขนยอมสมพนธกบการแพทยและสาธารณสขมเพมขน และจะ

มสวนสมพนธกบการลดภาวะการตายของประชากร

โดยทวไป โดยเฉพาะอยางยงในประเทศกาลงพฒนา งบดานสาธารณสขมกเปนสดสวน

นอย เมอเปรยบเทยบกบงบของรฐทงหมด (International Bank for Reconstruction and Development,

1985) และมกจดสรรใหแกเขตเมองเปนสวนใหญ โดยเฉพาะในโรงพยาบาลซงประกอบดวย

เทคโนโลยการแพทยขนสงทตองใชงบประมาณคอนขางมาก และผทใชบรการสวนใหญกมกเปนผท

อยอาศยในเมอง มฐานะด สาเหตทสาคญทงบประมาณดานสาธารณสขไดรบสดสวนคอนขางตา

ไดแก การทนกวางแผนมกจะมแนวคดวาคาใชจายดานสขภาพเปนคาใชจายเพอการบรโภค

(Consumption Expenditure) แทนทจะพจารณาวาเปนการลงทนเพอเพมประสทธภาพ (Productive

Investment) หรอเปนการลงทนดานสงคมตอบคคล (ซงรวมทงทนมนษย) ซงหมายถง การศกษา

สขภาพ และความชานาญของแตละบคคล 4

5 การกระจายบรการดานสาธารณสขใหประชากรสวน

ใหญนบวามสวนสาคญเปนอยางยงตอการพฒนาประเทศ

3.6 ผลกระทบของการพฒนาตอการยายถน

ตามทฤษฎเศรษฐศาสตรเชอวาเปนเพราะประชาชนเหนวาเปนชองทางในการสรางโอกาส

ทางเศรษฐกจทดกวาพนทเดมทงทางรายได อาชพ การศกษา การไดรบสาธารณสขทดกวา เหลานเปน

สงคาดหวงในการยายถน ดงนน ความแตกตางกนในระดบการพฒนาเศรษฐกจระหวางเมองและ

ชนบทจงเปนสงทรฐควรใสใจมากเปนพเศษ ถาตองการลดการลดการยายถนและเหนการยายถนเปน

เหตของปญหาบางอยางในชมชนเมอง และเปนอปสรรคตอการพฒนา ซงเหนไดจากการยายถนของ

ประชาชนสวนใหญเกดจากปจจยทางเศรษฐกจ โดยเฉพาะกรงเทพมหานครเปนแหลงรวมการพฒนา

และกลายเปนแรงดงดดการยายถนจากชนบทกลายเปนการพฒนาแบบกระจกตวในเมอง ผลดงกลาว

ไดกอใหเกดภาวะการวางงานหรอการมงานทาในระดบตาของกลมผยายถน6

ดงนนการเนนการพฒนาทไมพจารณาเงอนไขทางเศรษฐกจสงคมและความเทาเทยมกน

ระหวางชนบทกบเมอง ระหวางภาคกบภาค ยอมสงผลใหความไมเทาเทยมกนทางสงคมสงขน

5 เรองเดยวกน หนา 116.

6 Sjaatand, Larry. The Cost and Returns of Human Migration. Journal of Political Economy, 1992. P 80.

60

อกประการหนงจากแนวคดของทฤษฎพงพามองวา โครงสรางขบวนการของระบบทน

นยมของโลก (Capitalist World System) เปนสาเหตสาคญของการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจของ

ประเทศในโลกทสาม ระดบความเปนเมองทอยในระดบสงเกนไปถกมองวาเปนผลมาจากปญหาการ

เพมของประชากรในระดบสง ปญหาการยายถนจากชนบทสเมองและปญหาความยากลาบากในการ

ทาไรทานา ซงแททจรงแลวปญหาระดบความเปนเมองทสงดงกลาวมผลสาคญสบทอดมาจาก

ขบวนการสรางอาณานคมในอดต ตลอดจนการลงทนขามชาตของประเทศทพฒนาแลว ในปจจบน

ซงเนนใหประเทศโลกทสามเปลยนสถานภาพการผลตดานเกษตรกรรมมาเปนผลตสนคา

อตสาหกรรมตางๆ เพอการสงออกภายใตการกากบดแลดานราคา ซงเปนการผกขาดโดยบรรษทขาม

ชาตอกทหนง การเนนผลตสนคาตางเพอการสงออกจะอาศยเมองใหญๆ ในประเทศโลกทสามเปน

เครอขายของบรรษทขามชาต เพอผลตสนคาและสงรายไดกลบไปยงบรษทแมทอยในประเทศท

พฒนาแลว เครอขายบรษทในโลกทสามจาเปนตองอยในเมองหลกทสาคญๆ เพอใหงายตอการผลต

การตดตอและสงรายไดดงกลาว ดงนนเมองเอกในประเทศโลกทสามจาเปนตองจางงานทไรฝมอมาก

ขน เพอมาชวยแรงงานวชาชพในเมอง ดงนนการพฒนาจงเนนทเมองมากขน ซงสงผลใหเกดความ

ลาเอยงในการพฒนาระหวางเขตเมองและเขตชนบทและมผลตอการยายถนตามลาดบ จะเหนไดวา

กระบวนการพฒนาสงผลกระทบตอการยายถน ไมวาจะพจารณารากฐานทฤษฎการพฒนาภาวะ

ทนสมยหรอทฤษฎการพงพา ประชากรยายถนเพราะมการคาดหวงวาพนททจะยายไปอยใหมนนจะ

ใหโอกาสทางเศรษฐกจดกวาเมอเปรยบเทยบกบพนทอยมาแตเดม เมอพจารณาจากทฤษฎตางๆ ทได

นาเสนอแลวนน ประเทศไทยยอมหลกเลยงการยายถนเขาสเมองไมได นานวนจะทวปรมาณมาก

ยงขนและยากตอการแกไข ทงนเพราะกรงเทพมหานครเปนศนยรวมหมดทกอยางของสงคมไทยทง

การศกษา การปกครอง เศรษฐกจ เปนตน ดงนนเมองใหญเชนกรงเทพมหานครจงเปนทงโอกาสและ

วกฤตในตวสาหรบผคดจะยายถนเพอความเสยง โดยเฉพาะความเสยงทางเงอนไขทางเศรษฐกจ

3.7 ประชากรกบการพฒนามตทางทรพยากรและสงแวดลอม

หากมองอยางผวเผนอาจเขาใจวา สาขานเวศวทยาและการพฒนาทางเศรษฐกจและ

ประชากร เปนสาขาวชาทแยกจากกน ในความเปนจรงทงสองศาสตรนบวามความสมพนธกนยง

เพราะเมอประเทศมความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ การขยายตวทางเศรษฐกจอยางรวดเรวนนได

กอใหเกดผลกระทบทางดานสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต ในทางตรงกนขามหากทรพยากร

ทางธรรมชาตขาดแคลน สงแวดลอมมปญหายอมสงผลแระทบตอการขยายตวทางเศรษฐกจ กรณ

ตวอยาง เชน ประเทศไทยมโครงสรางทางเศรษฐกจทมงเนนทางดานอตสาหกรรมและภาคบรการ

61

เปนหลก ไดทาใหสงคมชนบทอนเปนสวนของภาคเกษตรกรรมกาลงกลายเปนสงคมเมอง

อตสาหกรรม การขยายตวทางดานอตสาหกรรมดงกลาวนามาซงปญหาหลายประการทงในดาน

ระบบนเวศและเศรษฐกจสงคม เพราะการพฒนาดงกลาวมแนวโนมทจะทาลายทรพยากรทสาคญ

กลาวไดวาการพฒนาในเชงอตสาหกรรมไดทาใหทรพยากรธรรมชาตเสอมลงในเชงปรมาณและ

คณภาพ สาหรบภาคเกษตรกรรมมความตองการตอทดนเพอการเกษตร แตการขยายตวทาง

อตสาหกรรมและชมชนเมองกมความตองการทดนเพอทอยอาศย และประกอบกจกรรมทางเศรษฐกจ

ทมากขน ไดไปทาลายน าและปาอยางหลกเลยงไมได ซงผลตอเนองทาใหความยากจนจะทวความ

รนแรงมากขน เกดชองวางของรายไดระหวางประชากรในเขตชนบทและเขตเมอง เมอเปนเชนนการ

พฒนาแบบยงยน (Sustainable Development) นบวาเปนอปสรรคอยางยงสาหรบประเทศไทย ดงนน

ประชากรจะมความสมพนธกบการรกษาทรพยากรอยางไร และสรางความเขาใจเกยวกบการพฒนา

แบบยงยน (Sustainable) จงเปนประเดนทควรจะศกษาอยางยง

3.8 การคงสภาพของทรพยากรทางธรรมชาตและการผลตทรพยากรทดแทน

ทรพยากรทางธรรมชาต เชน น า ปาไม ดน แรธาต พชพนธตางๆ รวมทงสตวปา เปนตน

เปนทรพยากรทสามารถทดแทนใหคงสภาพเดมไดตองใชเวลานาน ทรพยากรประเภทนจะไมสญ

สลายไปหากอตราการบรโภคไมขยายตวเกนกวาททรพยากรทางธรรมชาตจะปรบตวได สวน

ทรพยากรประเภทใชไปหมดแลวหมดเลย เชน แรตางๆ นบวนจะหมดไปจากโลกแนนอน ซงเกดจาก

การเพมประชากรโลก และอตราการบรโภคของประชากรอยในอตราสง อตราการขยายตวของทดน

เพอการเกษตรลดลง และปญหาเรองทดนเสอมคณภาพ การเผาผลาญทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอมเปนกระบวนหนงทเกดขนในกระบวนการพฒนาเศรษฐกจอตสาหกรรมและการเพม

จานวนประชากร ซงในทสดกจะสงผลตอความเสอมโทรมของสงแวดลอมและการเสอมสภาพของ

ระบบนเวศในเขตเมอง

3.9 ผลกระทบของการเพมประชากรตอทรพยากรและการพฒนาแบบยงยน

การขยายตวทางเศรษฐกจมความสมพนธกบการพฒนาทย งยนอยางไรนน ควรพจารณา

ประชากรในรปแบบของการบรโภค (หรอการผลต) และเทคโนโลย ในสวนทเกยวกบผลกระทบตอ

สงแวดลอมโดยอาศยสมการดงตอไปน

I = PAT

62

โดยท

I คอ มาตรวดผลกระทบตอสงแวดลอม

P คอ ดชนประชากร

A คอ การบรโภคตอหว และ

T คอ มาตรวดการทาลายสงแวดลอมซงมผลมาจากเทคโนโลยทใชเพอการบรโภค

ประชากรเปนกระบวนการเกยวกบการพฒนาสงแวดลอมเศรษฐกจสงคม เชน คณภาพ

ชวตของประชากร และคณภาพสงแวดลอม ผลกระทบดงกลาวอาจเปนในทางลบ ทงในสงคมทม

ลกษณะประกอบไปดวย ประชากรทมรายไดสง มอตราเพมของประชากรในระดบสง แตกลบมการ

ใชเทคโนโลยในระดบตา และในสงคมทมลกษณะประกอบดวย การมอตราการเพมของประชากรใน

ระดบตา มมาตรฐานการครองชพสง แตมความกาวหนาทางเทคโนโลยเพยงเลกนอย หรอไมมเลย

ดงนน สงแวดลอมทเสอมคณภาพลงและการสนสญของทรพยากรจะสงผลกระทบทงในทางตรงและ

ทางออมตอกระบวนการทางประชากร อนไดแก การตาย การเกด และการยายถน

ประชากรนบวามบทบาทในการกาหนดคณคาทางสงแวดลอม กลาวคอ ถาในอดตประเทศ

ไทยมความเจรญเตบโตดานประชากรนอย ในปจจบนคงมประชากรนอยกวาน ความหนาแนนของ

ประชากรในเขตเมอง ปญหามลพษคงนอยตามไปดวย การเพมของประชากรไดมาจากผลบวกของ

จานวนประชากรทเพมขนตามธรรมชาต (ผลตางของจานวนเกดและจานวนตายกบการโยกยายถน

สทธ) ดงนนการแกไขปญหาการเพมขนของประชากรจงขนอยกบการควบคมการเจรญพนธของ

ประชากร

หากพจารณาในแงของประเทศไทย นบวามอตราการเพมประชากรลดลง ประกอบกบ

กอนป พ.ศ. 2540 ประเทศไทยมการขยายตวทางเศรษฐกจในอตราทคอนขางสง ทงนเนองมาจาก

สาเหตทมงเนนในภาคอตสาหกรรมเปนหลก จงไดนามาซงการเปลยนแปลงในเชงโครงสรางและ

คณภาพ ในดานโครงสรางการผลตนน ทาใหตลาดแรงงานทมาจากภาคเกษตรกรรมคอยๆ เปลยนไป

ในหลายประการ เชน ในรปแบบวถชวตและฐานแหงวฒนธรรม ซงตอนนระบบอตสาหกรรม

ดงกลาวไดมสวนทาลายคณภาพชวตแบบสงคมจารต สวนในดานสงแวดลอม โครงสรางการผลต

ดงกลาวไดเพมผลผลตอยางรวดเรวเพอตอบสนองความตองการดานอปโภคและบรโภคของ

ประชากรทเพมขน ฐานการผลตทตองอาศยเทคโนโลยอนทนสมยทมศกยภาพในการทาลาย

สงแวดลอมอยางรวดเรวเชนกน บวกกบประเทศไทยในระยะเวลาทผานมามยทธวธพฒนาประเทศ

เพยงดานเดยวเปนหลก นนคอ ภาคธรกจอตสาหกรรมและรปแบบการบรโภค และวถชวตทไมเออ

ตอการพฒนาประเทศแบบยงยน

63

โดยทวไปแลวเรามกถอวารายไดประชาชาต (Gross Domestic Product: GDP) เปน

เครองวดประชากรในดานเศรษฐกจ โดยถอรายไดของมวลรวมประชากรเปนสาคญ เมอประชากรม

รายไดเพมขน กมกาลงการซอเพม เมอการซอเพมขนกไปกระตนการผลตใหเพมขนตามไปดวย

รวมทงการจางงาน ซงเปนตววดการขยายตว ขอนปฏเสธไมไดเพราะเศรษฐกจถอวาเปนเสนเลอด

ของสงคม แตไมควรมองขามความจรงเพยงดานเดยว คอไมควรจากดแตเพยงรปของตวเงน แตม

ความจรงทเกยวกบประชากร ประเทศชาตอยอกดานหนง กคอ ความคงอยของทรพยากรธรรมชาต

แหลงนา ปาไม ทมความเชอมโยงระหวางประชากรและการเสอมสญ เมอผลลบทางเศรษฐกจเกดขน

นนหมายถงการเรงการยายถนเขาสเมอง นามาซงการบบคนทางสงแวดลอมในเมอง ประชากร

เศรษฐกจและสงแวดลอมนบวาสมพนธกนยง หากแตวาในปจจบนความสมพนธดงกลาวมกจะสงผล

กระทบตอสงแวดลอมและทรพยากร กรณตวอยางประเทศไทยอาจกลาวไดวาความสาเรจทาง

เศรษฐกจนน เปนสวนหนงทไปทาลายทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ทรพยากรถกทาลาย

ทามกลางความเตบโตทางเศรษฐกจ สงแวดลอมเปนพษ จงนบไดวาประเทศไทยไดพฒนาไปใน

ทศทางทละเลยความยงยนของทรพยากร

3.10 การขยายตวทางเศรษฐกจ ตนทนทางสงคมและสงแวดลอม

ในขณะทประเทศไทยกาลงเดนทางสวนกระแสการพฒนาแบบยงยน ทามกลางการ

ขยายตวทางเศรษฐกจ ในความเปนจรงแลวรายไดประชาชาต (Gross National Product: GNP) เปน

เครองวดเกยวกบการขยายตวทางเศรษฐกจอยางเดยว แตไมอาจบอกอะไรแกเราไดในหลายๆ

ประเดน ไมวาจะเกยวกบความเปนอยของประชาชน ความอดมสมบรณของทรพยากร ความสข

สมบรณของสงคม หรอคณภาพสงแวดลอม ซงอาจสรปไดวา

1) GNP ทสงขนไมไดชใหเหนถงคณภาพชวตของประชาชนแตอยางใด

2) GNP ไมไดแสดงถงการแบงสรรทรพยากร ทรพยสมบต และรายไดระหวางกลมชน

ชนในสงคม

3) ในตวเลขของ GNP ยงไมไดมการหกคาเสอมของทรพยากรธรรมชาต และ

สงแวดลอมแตอยางใด

นนแสดงใหเหนวา GNP ไมไดแสดงใหเหนเลยวาเพอใหไดมาซงความเจรญและการ

ขยายตวทางเศรษฐกจ เราตองสญเสยอะไรไปบาง ในสวนทเกยวกบทรพยากรธรรมชาต สงแวดลอม

GNP เปนเครองชทมไวเพอกระตนใหมการขยายตวทางเศรษฐกจ กลาวคอ เปนตวเรงการผลต

กระตนการบรโภค การลงทน เพอตอบสนองการบรโภค เปนการเนนในเชงปรมาณ เพราะตามความ

64

เปนจรงแลว GNP จะสงขนและมความสมพนธกบมลภาวะ และขยะของเสยในทศทางเดยวกนอย

เสมอ แตเรามกจะชนชมกบการเพมขนของ GNP อยตลอดเวลา ทงนเพราะถอวาเปนการขยายตวทาง

เศรษฐกจทลมหลงในวตถนยม และดเหมอนวาจะเปนทางตนของการพฒนาประเทศ

ทางออกทางเศรษฐกจแบบใหมเพอความคงอยของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ใน

ปจจบนกระแสการเรยกรองทางสงแวดลอมเพอเปนทางออกใหมใหสอดคลองประสานกบการ

จดระบบเศรษฐกจแบบใหมทเรยกวา เศรษฐศาสตรสเขยว (Green Economics) ซงเปนแนวคดท

ประสานระหวางประชากร โลกธรรมชาต และเศรษฐศาสตรเขาดวยกน แตเศรษฐศาสตรสเขยวเนน

เรองคณภาพของประชาชน โดยจะศกษาวาอะไร คอ ความตองการของมนษยทถกปลกใหเตนไปตาม

กระแสระบบทนนยม ซงพอสรปแนวคดของเศรษฐศาสตรสเขยวไดดงน

1) การสนองความตองการทางวตถไมอาจทาใหมนษย หรอสงคมมความสขสมบรณ

มากขนเทาใดนก

2) การแสวงหาวตถของคนกลมหนงซงเปนคนกลมนอย แตมอทธพลทางการเมอง หรอ

อยในกลมนายทน (มการแสวงหาแบบไรขอบเขต) มสวนจะทาใหคนอกกลมหนง (ซงเปนคนสวน

ใหญในสงคม) ตกอยในความทกขยาก เพราะคนสวนนอยกลมนนจะเอาทรพยากรสวนใหญไป

ครอบครองและไปใชเกอบหมด

เศรษฐศาสตรสเขยว ซงยดตามคาพดของคานธทวา “โลกเรานมทรพยากรเพยงพอสาหรบ

สนองความตองการของมนษย แตมไมพอสาหรบความโลภของมนษย” ในความหมายนจงเปนเรอง

ของการจดการทางเศรษฐกจสงคมใหไปในทศทางทสนองความตองการทแทจรงของมนษย คอ

ความตองการบรโภควตถ ทายทสดมาลงททาลายวตถจนเกนขดความสามารถของทรพยากรของโลก

จะผลตขนมาทดแทนทนความตองการ และความตองการใหระบบนเวศย งยนและยาวนาน ซงจะตอง

มาเรมทจตสานกสรางระบบเศรษฐกจใหมคอ

1) ตองลดวธการผลตทางอตสาหกรรมทระบายของเสย และสารมพษออกมาจานวน

มากมาย

2) เนนหลกการพงตนเองและความยงยนยาวนาน โดยใชระบบการกระจายกจกรรมทาง

เศรษฐกจ

3) มการใชทรพยากรธรรมชาตททดแทนใหมไดในปรมาณทเหมาะสม และรจกอนรกษ

ทรพยากรทไมสามารถหามาใหมได

4) สงเสรมการโยกยายรายได ทรพยากร ปจจยการผลต จากกลมผม งมไปสกลมผยากไร

65

5) มการสรางระบบการทางานทมลกษณะสรางสรรค และสรางความพงพอใจแกผท

ทางาน

6) การจดการระบบเศรษฐกจ ตงอยบนพนฐานของการสรางองคกรแบบสหกรณ และ

ใชเทคโนโลยแบบใหมทสอดคลองกบการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

จากแนวคดทไดนาเสนอมาแลวนน เปนการจดการทางระบบเศรษฐกจใหมตองตอบสนอง

ความตองการทประสานกบความสขของสงคมโดยไมละเลยสงแวดลอม เพอใหไดผลผลตมวลรวม

ของชาตทพงอยได และธรรมชาตสงแวดลอมกยงคงอยกบสงคมโลกตอไป เราไมอาจสรปไดวา

ประชากรเปนปจจยหลกทกอใหเกดวกฤตการณทางสงแวดลอม แตทางออกทดกวา กคอประชากร

ควรมขนาดพอเหมาะสมกบสงเหลาน คอ

1) ระดบการผลตสนคาใหเพยงพอกบประชากรทเพมขน

2) ตนทนแรงงาน ควรอยในระดบเพยงพอ มฉะนนจะสงผลตามมาคอ อตราวางงาน

3) สงแวดลอมจะคงอยไดถาประชากรเพมขนอยางรวดเรว

ดงนนขอนาเสนอรปแบบการพฒนาทสอดคลองประสานระหวางประชากร เศรษฐกจและ

สงแวดลอม

รปท 3.2 รปแบบการพฒนาทสอดคลองประสานระหวางประชากร เศรษฐกจและสงแวดลอม

ทมา: สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

ในกลมประเทศพฒนาแลวและคอนขางพฒนา เชน ยโรป อเมรกาเหนอ และญปน ซงม

ประชากรนอยกวา 1 ใน 3 ของประชากรโลก แตมระดบการบรโภคคอนขางสง โดยเปรยบเทยบลวน

แลวแตเปนตวกออนตรายตอสภาวะแวดลอมของโลก มการใชทรพยากรของโลกมากกวา 5 ใน 6

สวน และปลอยของเสยในรปแบบตางๆ เมอเปรยบเทยบกบกลมประเทศกาลงพฒนาทมความ

เศรษฐกจ

คน กาย สตปญญา สงคมศาสตร จรยธรรม ศาสนา การเมอง

ครอบครว

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

66

เจรญเตบโตของประชากรสง ไดกอปญหาในดานเศรษฐกจ และการพฒนาทางการเมอง รวมทง

คณภาพชวตเทานน แตกลบไมไดเปนตวกอปญหาสงแวดลอมมากนก

3.11 ความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจและสวสดการ

ความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ เปนกลไกทสาคญในอนจะไปถงสวสดการของมนษยทด

ขน จากแนวความคดดงกลาว John Maynard Keynes ไดกลาวไวใน ป ค.ศ.1930 ดวยความสงสยวา

ความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจทย งยนนนสามารถจะเกดไดหลงจากทมการปฏวตอตสาหกรรม แต

คาดหวงไดหรอไมวาความเจรญเตบโตนจะย งยนยาวนานตลอดไป เพราะอาจมเหตบางอยางเขามา

ขดจงหวะ เชน ภาวะสงครามหรอภยธรรมชาต เปนตน ความสาเรจในอนทมความเจรญเตบโตทาง

เศรษฐกจแบบยงยนยาวนานนน สามารถจะแกไขปญหาทางเศรษฐกจทเรยกวา ความขาดแคลนได

เทานน ในทศนะของ Keynes กลาววาจะตองมการประหยดเพอใหสงคมมความสขในทสด เมอใดก

ตามมนษยใชวตถทพงประสงคทงหมดแลว เขาจะไมปฏบตหนาทในสงคมอกตอไป ดงนน Keynes

จงเหนวาความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจเปนสงทด แตไมใชดในตวของมนเอง แตดในแงทวาเปน

พนฐานในอนทจะทาใหชวตมความเปนอยทดขน

3.12 ความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจเพอการพฒนาทยงยน

นกเศรษฐศาสตรสวนหนงมความเหนวา ความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจมไดเพม

สวสดการความเปนอยของประชาชน แตกลบทาใหสวสดการเลวลง ประเดนทเปนขอโตแยงของการ

เพมขนอยางรวดเรวของประชากรและผลผลตคอ จะทาใหสงมชวตอนๆ สญพนธไป กลาวไดวาสง

ตางๆ ในโลกนมคงทและจะเรมขาดแคลนเมอมความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจมากขน อปสงคตอ

อาหารทเพมขนของประชากรกลมทมงคงรารวยเปนเหตใหชาวนาตองใชดนทกตารางนวอยางม

ประสทธภาพ แตความจรงมอยวา ทดนมคงทการเพมขนของประชากรและผลผลตจะทาใหราคาของ

ผลผลตสงขน และกระตนใหเจาของทดนเพมผลผลตตอไรใหสงขน Mishan ไดเสนอใหเหนความ

แตกตางระหวาง Modernists และ Environmentalists วาพวก Modernists ตองการบรโภคสนคาและ

บรการใหไดมากทสด ฉะนนพวกนจะชอบนโยบายทกนโยบายททาใหอตราการเจรญเตบโตของ

ผลผลตอตสาหกรรมเพมขน พวกเขาไมสนใจตอคณภาพชวต เชน เสยงรบกวนและความสบสน

วนวายของการดารงชวต สวนพวก Environmentalists เตมใจทจะสละความสะดวกสบายทไดรบจาก

ผลผลตของเทคโนโลยใหมๆ เพอใหไดมาซงความสขมากขน

67

จากทศนะทใหไวขางตนจะเหนวาความขดแยงระหวางนกเศรษฐศาสตรสมยนยมทเรงการ

ผลตกระตนการบรโภค การลงทนเพอตอบสนองการบรโภคกบนกอนรกษนยมทเรยกรองความคงอย

ของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม แตมาถงปจจบนการพฒนาไดมาถงจดตบตน สอง

แนวความคดดงกลาว ควรประสานความคดหาทางออกจากจดวกฤตทางการพฒนา สงจาเปนคอ การ

ปรบยทธศาสตรการพฒนา ซงจะตองมงไปยงเรองความมนคงและเสถยรภาพทางนเวศ แตใน

ขณะเดยวกนกไมละเลยเรองการปรบปรงคณภาพชวตของผยากไรทางดานเศรษฐกจ และสงคม ซง

จะตองมพนฐานการพฒนาย งยนยาวนาน (Sustainable Development) ซงมอยสองมตดวยกนคอ

1) สนองความตองการของมวลชนผยากไรในชนบทและในเมอง

2) วางขดทางนเวศใหแกกระบวนการพฒนา เพอพทกษรกษาฐานทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอม

3.13 ทางออกจากวกฤตการณทางสงแวดลอม

ฐานแหงการพฒนาย งยนยาวนานนน หากมองทางดานเศรษฐศาสตร ควรแสวงหาความ

ยงยนทางสงแวดลอมและเศรษฐกจเพอรองรบประชากรในอนาคต คอ

1) ความยงยน คอ เปาหมายหลก มเปาหมายหลก เนนการอนรกษสงแวดลอม

2) ใหความสาคญแกทนธรรมชาต มทนในการรกษาทรพยากรทมอยทางธรรมชาตใหคง

อย และใชทนไปบารงรกษา และทดแทนทรพยากรธรรมชาตทถกทาลาย

3) ปฏรประบบการใชเครองมอ และนโยบาย มการสรางจงใจใหประชาชนมจตสานก

ในการรกษาทนทางธรรมชาต เชน ภาษทางนเวศ คอลงโทษกจกรรมทเปนภยตอ

สงแวดลอม และใหรางวล หรอเพมภาษสงแวดลอม แตลดภาษรายไดโดยทภาระภาษ

ทงหมดอยเทาเดม

4) สงเสรมการวจยและศกษาเศรษฐศาสตรแนวใหม มการสนบสนนใหมการวจยเพอได

องคความรใหม เชน เศรษฐศาสตรสงแวดลอม และเศรษฐศาสตรเชงนเวศ

ฐานแหงการพฒนาแบบยงยนดงกลาวไดกลายเปนอดมการณการพฒนาของไทยจาก

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 7 (2535-2539) เรมมองเหนความจาเปนในการ

กาหนดแนวความคดการพฒนาย งยนโดยมวตถประสงคหลก 3 ประการ

1) รกษาความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจพรอมกบเสถยรภาพของระบบเศรษฐกจ

2) สงเสรมการกระจายรายได และพฒนาชนบท

68

3) พฒนาทรพยากรมนษย ปรบปรงคณภาพชวต รวมท งคณภาพสงแวดลอมและ

ทรพยากรธรรมชาต

โดยสวนรวมแลว แผนฯ ฉบบท 7 ยงไมมความชดเจนเกยวกบความเชอมโยงระหวางการ

พฒนากบการคมครองสงแวดลอม ในความเปนจรงแนวทางแบบนไมอาจจะนาเราไปสความสาเรจ

ไดเลย เพราะทผานมาการขยายตวอยางรวดเรวทางเศรษฐกจและสงคม (กอนแผนฯ ฉบบท 8)

สงแวดลอมทรพยากรธรรมชาตถกทาลายโดยในชวง 2 ปแรกของแผนฯ ฉบบท 7 ปายงไมถกทาลาย

ถงปละ 1 ลานไร สานกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตยอมรบวา ปญหา

สงแวดลอมเปนผลพวงจากการพฒนาเศรษฐกจอยางรวดเรว และไดรายงานสรปผลการพฒนา

เศรษฐกจและสงคมในระยะครงแผนฯ ฉบบท 7 ชใหเหนถงความลมเหลวแทนทเราจะมการพฒนา

แบบยงยน เรากลบไดการพฒนาแบบลมจม จนมาถงแผนพฒนา ฯ ฉบบท 8 ประเทศไทยยงคงยดมน

ในอดมการณการพฒนาแบบยงยนตอไป โดยมองสงคมไทยทพงปรารถนาในอนาคตไวหลาย

ประการ เชน ควรเปนสงคมทพฒนาอยางไดดลยภาพระหวางเศรษฐกจ สงคมและสงแวดลอม และ

ยทธศาสตรการพฒนาสนบสนนมตดานสงแวดลอมเขากบมตทางเศรษฐศาสตร เพอใหการพฒนา

เศรษฐกจกอความเสยหายตอสงแวดลอมและคณภาพชวตนอยทสด แสดงใหเหนสาระสาคญของ

แผนฯ ฉบบท 8 ยงใหความสาคญการพฒนาเศรษฐกจและสงแวดลอม เพอใหเกดความยงยนบน

พนฐานของสขภาพทด รายไดทสงขนของประชากรในชาตและไดดาเนนมาจนกระทงป พ.ศ.2540

แมการพฒนาจะชะลอตวอยบาง โดยเฉพาะดานเศรษฐกจตามกระแสพลวตเศรษฐกจโลก แตประเทศ

ไทยยงคงยนหยดกบแนวคดดานการพฒนาตามแผนฯ ฉบบท 8 โดยเพมเตมยทธศาสตรบางประการ

ในแผนพฒนา ฯ ฉบบท 9 คอ ยทธศาสตรการพฒนาสงคมไทยใหเปนสงคมแหงการเรยนรใหทน

กระแสสงคมโลก ในขณะเดยวกนกประสานเชงอนรกษภมปญญาทองถนเขาไปดวย

สรปไดวา ประเทศไทยไดกาหนดในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 8

สอดคลองตามนโยบายของคณะกรรมการดานสงแวดลอมแหงสหประชาชาตแลวนน เพอใหเกดการ

พฒนาแบบยงยนโดยในอดตประเทศไทยเรามงพฒนาในดานเศรษฐกจและใหการบรการเปนหลก

ตามกระแสระบบทนนยมตามแบบฉบบอารยธรรมตะวนตกเพอใหไดผลผลตมากขน และถอรายได

ของประชาชนในชาตเปนหลกในการพฒนาประเทศ แตการพฒนาในดานเศรษฐกจเปนดานหลกนน

ไดทาลายวถชวตของชมชนตอเนอง ชาวชนบทตองอพยพจากถนฐานเขาสเมองใหญ เพราะทดน

เสอมโทรม ทรพยากรธรรมชาตถกเผาผลาญเพอเอาไปเปนวตถดบในภาคอตสาหกรรมและบรการ

เมอเมองใหญเปนศนยรวมของเทคโนโลยอตสาหกรรมและบรการจงกลายเปนแหลงรวมของผอพยพ

จานวนมาก และไดนามาซงสงแวดลอมทเปนพษ (การพฒนาดงกลาวนบวาบนทอนความมนคงของ

69

ชมชนในชนบทและความไมย งยนของสงคมโดยรวม) เพราะเปนการพฒนาไมสมพนธกนระหวาง

เศรษฐกจ สงแวดลอม และประชากร การพฒนาทย งยนนนประชากรในชาตควรมการศกษา มสขภาพ

อนามยทดภายใตนโยบายการวางแผนของรฐเขามาจดการใหเปนรปธรรมเพอใหไดดลยภาพกบ

ขยายตวทางเศรษฐกจอยางมเปาหมายตามหลกเศรษฐศาสตรสเขยวทคนอยกบธรรมชาต ไดดาเนน

กจกรรมทางเศรษฐกจทไมสงผลกระทบตอสงแวดลอม ทงนตองไมลมหลงในอารยธรรมวตถนยม

ตามตะวนตกมากเกนกาลงประชากรของไทยจะรบและตามทน หากแตวาควรมนโยบายการพฒนาท

ชดเจนบนฐานแหงเศรษฐกจแนวใหมทเปนทางออกทามกลางความตบตนของการพฒนาตามแนว

ระบบทนนยมทเคยและกาลงเปนอย ตามแนวทางพฒนาสงคมและเศรษฐกจแหงชาตฉบบ 8-9 ทม

คนเปนศนยกลางของการพฒนา ซงจะพฒนาใหเปนสงคมแหงการเรยนรใหทนสงคมโลกภายใต

กระบวนทศนใหมเพอความยนยาวนานของสงคมไทย

3.14 ประเทศทประสบความสาเรจในการพฒนาอยางยงยน : กรณของประเทศ

เดนมารก

จากรายงาน Global Competitiveness Report 2007-2008 ของ World Economic Forum

ประเทศเดนมารกไดรบการจดอนดบใหเปนประเทศทมความสามารถในการแขงขนมากเปนอนดบ 3

ของโลก รองจากสหรฐฯ และสวตเซอรแลนด เทานน นบเปนตวอยางความสาเรจในดานเศรษฐกจ

จากการพฒนาประเทศอยางย งยน เดนมารกเปนประเทศขนาดเลกทมประชากรเพยง 5.4 ลานคน ม

พนท 43,077 ตารางกโลเมตร ในชวงทผานมา เดนมารกไดพฒนาตนเองอยางรวดเรวจากประเทศ

เกษตรกรรมมาเปนประเทศอตสาหกรรมสมยใหม โดยแมชาวเดนมารกจะมรายไดตอหวไมสงทสด

ในโลก แตจากการศกษาของมหาวทยาลย Leicester พบวาชาวเดนมารกมความสขมากทสดในโลก

สาหรบจดเดนของชาวเดนมารก กคอ มความคด ความอานเปนอสระ เอออานวยตอการพฒนา

นวตกรรมใหมๆ ทาใหปจจบนเดนมารกนบเปนผนาของโลกในหลายธรกจ โดยเฉพาะธรกจทใช

ฐานความร เชน

1) บรษท A.P. Moller-Maersk เปนเจาของ Maersk Line นบเปนสายการเดนเรอใหญ

ทสดของโลก โดยมสวนแบงระวางบรรทกตคอนเทนเนอรของโลก 18%

2) บรษท FL Smidth เปนผผลตเครองจกรในอตสาหกรรมผลตปนซเมนตใหญทสดใน

โลก โดยมสวนแบงการตลาดโลก 30%

3) บรษท Vestas นบเปนผผลตอปกรณผลตไฟฟาพลงงานลมรายใหญทสดของโลก

โดยมสวนแบงตลาดโลก 28%

70

4) บรษท Grundfos นบเปนผผลตปมรายใหญทสดของโลก

5) บรษท Novozymes นบเปนผผลตเอนไซมและจลนทรยรายใหญทสดของโลก โดยม

สวนแบงตลาดโลกในสวนเอนไซมสงถง 47% และสวนแบงตลาดโลกในสวนจลนทรยสงถง 30 -

40%

6) บรษท Carlsberg นบเปนผผลตเบยรรายใหญอนดบ 5 ของโลก

7) บรษท Bang & Olufsen นบเปนผนาของโลกในธรกจเครองเสยง โทรทศน และ

โทรศพท สาหรบจาหนายในตลาดบนโดยเฉพาะ

8) บรษท Lego นบเปนผนาในธรกจของเดกเลนของโลก

9) บรษท Ecco เปนผผลตรองเทาทมชอเสยงมากรายหนงของโลก

10) บรษท Dantherm Filtration เปนเจาของเทคโนโลยระบบกาจดฝ นอตสาหกรรม และ

ระบบ Disamatic ทพฒนาโดย ศาสตราจารย Vagn Aase Jeppesen จาก Danish Technical University

ในป ค.ศ. 1967 ซงเปนระบบทาแบบหลอทรายอตโนมตทไมตองใชหบหลอ และเปนระบบหนาผา

ตามแนวดง

นโยบายสาคญของเดนมารก คอ การพฒนาอยางย งยน มากกวามงเนนนโยบายกระตน

เศรษฐกจ ซงแมจะมผลดในระยะสน แตอาจสงผลกระทบในระยะยาว โดยทผานมารฐบาลเดนมารก

ไดดาเนนนโยบายพฒนาอยางย งยนในหลายดาน ประการแรก เนนการใชจายในดานสวสดการสงคม

เปนตนวา สขภาพของประชาชน บาเหนจบานาญ ฯลฯ เพอเสรมสรางคณภาพชวตของประชากร

ประการทสอง ใหความสาคญอยางมากกบการพฒนาทรพยากรมนษย ประชาชนเขาศกษาไดฟร โดย

รฐบาลตงเปาหมายพฒนาคณภาพการศกษาระดบมาตรฐานโลก รวมถงสนบสนนใหประชาชนศกษา

เรยนรเพมเตมตลอดชวต และตงเปาใหเดกนกเรยนตองจบการศกษาขนตามธยมศกษาตอนปลาย หรอ

อาชวศกษาเปนสดสวนไมตากวา 95% ของทงหมด และจบการศกษาระดบอดมศกษาไมตากวา 50%

ของทงหมด ภายในปพ.ศ. 2558 ประการทสาม เขมงวดในดานสงแวดลอม โดยกาหนดมาตรฐาน

สงแวดลอมอยางเขมงวดมากพรอมกบบงคบใชกฎหมายอยางจรงจง ดงนน กระบวนการผลตใดท

ผานหลกเกณฑในดานสงแวดลอมทเขมงวดในเดนมารก กจะผานหลกเกณฑในประเทศอนๆ อยาง

แนนอน รฐบาลเดนมารกยงเกบภาษสงแวดลอมในดานตางๆ เพอใหเปนไปตามหลกเกณฑผ

กอใหเกดมลพษจะตองเปนผจาย เชน ภาษการปลอยน าเสย ภาษการปลอยกาซคารบอนไดออกไซด

ภาษบรรจภณฑ ภาษน ามนเชอเพลง ภาษไฟฟา ภาษผลตภณฑจาก PVC ฯลฯ โดยในป พ.ศ. 2549

รฐบาลมรายไดจากภาษสงแวดลอมเปนเงนมากถง 5,500 ลานยโร อนง แมเดนมารกผลตขยะเปน

จานวนมากถงปละ 15 ลานตน แตประสบผลสาเรจในการนาขยะมาใชประโยชนในรปรไซเคลเปน

71

สดสวนสงถง 60% สวนทเหลออก 35% ถกนาไปเผาทาลาย โดยนาความรอนจากการเผาไหมมาใช

ประโยชนในการผลตไฟฟาเปนสดสวนสงถง 95% ประการทส เปนประเทศทมการกระจายรายได

เทาเทยมกนมากทสดประเทศหนงในโลก โดยคนจนและคนรวยจะมรายไดแตกตางกนไมมาก

เหมอนกบประเทศอนๆ ประเทศเดนมารกยงนบวาเปนตวอยางสาคญของประเทศทประสบผลสาเรจ

อยางมากในดานพลงงาน โดยมตวชวดสาคญหลายประการ ประการแรก เปนประเทศทมสดสวนการ

บรโภคพลงงานตอ GDP ในอตราตาทสดในสหภาพยโรป เปนตนวา ชาวเดนมารกโดยเฉลยใช

พลงงานไฟฟา 6,600 หนวย/คน/ป เปรยบเทยบกบชาวสหรฐฯ 13,300 หนวย/คน/ป ประการทสอง

เดนมารกนบเปนประเทศทใชพลงงานหมนเวยนในการผลตไฟฟาเปนสดสวนสงทสดในยโรป โดย

ไดเพมสดสวนการใชพลงงานหมนเวยนอยางรวดเรวจาก 10.5% ของพลงงานทงหมด ในป พ.ศ.

2543 เปน 15.5% ในป พ.ศ. 2548 ประการทสาม ประชาชนตนตวในดานประหยดพลงงาน ตงแต

ระดบประชาชนถงผบรหารทปกครองประเทศ เปนตนวา จากการสารวจความเหนของประชาชนเมอ

ป พ.ศ. 2549 พบวาประชาชนยนดทจะจายเงนคาพลงงานแพงขน หากเปนพลงงานจากแหลงท

สะอาด ขณะเดยวกนบรรดารฐมนตรและนกการเมองกไดทาตวเปนแบบอยางทดตอประชาชน โดย

ไมเปนเรองแปลกประหลาดแตอยางใดทจะเหนบคคลเหลานขรถจกรยานเพอเดนทางไปประชมสภา

เดมประเทศเดนมารกพงพาการนาเขาพลงงานจากตางประเทศ เมอเกดวกฤตการณน ามนในป พ.ศ.

2516 จากการทกลมโอเปกไดขนราคานามน ไดสงผลกระทบตอเศรษฐกจของเดนมารกเปนอยางมาก

ประเทศตองตกอยในภาวะเศรษฐกจถดถอย เพอแกไขสถานการณในชวงนน รฐบาลจงประกาศ

นโยบายประหยดพลงงานในดานตางๆ เปนตนวา การหามขบรถยนตในวนอาทตย ขณะทบางเมอง

ไดสงปดไฟทใหแสงสวางตามทองถนน ภายหลงวกฤตการณขางตน รฐบาลพรรคเสรประชาธปไตย

ของเดนมารกจงประกาศนโยบายในป พ.ศ. 2519 ทจะพฒนาพลงงานหมนเวยนอยางจรงจง ทาให

ธรกจผลตพลงงานหมนเวยนเฟองฟขน โดยเฉพาะการผลตไฟฟาพลงงานลม สาหรบนโยบาย

พลงงานของเดนมารกในปจจบน ประกอบไปดวยมาตรการในดานตางๆ มากมาย เปนตนวา

ประการแรก รฐบาลขนภาษอากรสาหรบสนคาพลงงาน เชน น ามน กาซธรรมชาต และ

ไฟฟา ฯลฯ อยางตอเนอง ทาใหปจจบนราคาพลงงานเหลานในเดนมารกมอตราสงมาก นโยบาย

ขางตนสงผลดทาใหภาคอตสาหกรรมและประชาชนหนมาประหยดการใชพลงงาน แมตนทน

พลงงานในระดบสงไดสงผลกระทบอยางมากตออตสาหกรรมทใชพลงงานเขมขน โดยเฉพาะ

อตสาหกรรมเหลก ปนซเมนต และอตสาหกรรมกระดาษ ทาใหสญเสยความสามารถในการแขงขน

หลายบรษทในอตสาหกรรมเหลานตองประสบปญหาการขาดทนและเลกกจการไป แตบรษททอย

72

รอดไดลงทนจานวนมากในดานประหยดพลงงาน เชน เปลยนมาใชมอเตอรทมประสทธภาพสง การ

ออกแบบระบบภายในโรงงานใหมเพอใหมการสญเสยพลงงานความรอนนอยทสด ฯลฯ

ประการทสอง รฐบาลเรยกเกบภาษจดทะเบยนรถยนตในอตราแพง กลาวคอ ประมาณ

105% ของมลคารถยนต รวมถงเรยกเกบคาจอดรถยนตราคาแพงในพนทกลางกรงโคเปนเฮเกน เพอ

กระตนใหประชาชนเลกการใชรถยนตสวนตว และหนมาใชบรการขนสงสาธารณะ สงผลทาใหชาว

เดนมารกซงแมมรายไดสง แตเกอบทงหมดมรถยนตไมเกนครอบครวละ 1 คน

ประการทสาม รฐบาลเนนสงเสรมการเดนทางโดยใชจกรยาน ซงยงนยมกนอยาง

แพรหลายในเดนมารก มการกอสรางเลนสาหรบรถจกรยานรมถนนจานวนมาก

ประการทส รฐบาลเนนสงเสรมการประหยดพลงงานในบานเรอน โดยแกไขกฎหมาย

เกยวกบการควบคมอาคารเมอป พ.ศ.2522 กาหนดมาตรการบงคบใหบานเรอนตองตดตงฉนวนอยาง

หนาภายในอาคารเพอลดการสญเสยความรอนทใหความอบอนแกบานเรอนในฤดหนาว เรมแรกได

กาหนดวาอาคารกอสรางใหมจะตองใชพลงงานความรอนไมเกน 90 หนวย/ตร.ม./ป และตอมาได

กาหนดใหมาตรฐานขางตนใหเขมงวดขนเรอยๆ เพอใหเกดการประหยดพลงงานมากขน

ประการทหา รฐบาลเดนมารกปรบโครงสรางการผลตไฟฟาของประเทศครงใหญในชวง

ทศวรรษท 1980 จากเดมทเปนโรงไฟฟาขนาดใหญ แตมประสทธภาพในดานพลงงานตา คอ เพยง 35

- 45% เนองจากพลงงานจานวนมากสญเสยไปในรปของความรอน โดยเปลยนมาเปนระบบ

(Combined Heat and Power System - CHP) ระบบ CHP เปนโรงไฟฟาขนาดเลกระบบ Cogeneration

หรอ District Heating ทตงอยใกลกบแหลงชมชน เพอใหสามารถนาความรอนเหลอทงจากการผลต

ไฟฟามาใหความรอนแกบานเรอนของประชาชนได ซงจะทาใหประสทธภาพดานพลงงานเพม

มากกวา 80% เพอทดแทนรปแบบเดมทแตละบานจะมระบบใหความรอนของตนเองซงม

ประสทธภาพตา

บทท 4

ทฤษฎและแนวความคดในการพฒนาเศรษฐกจชมชน

4.1 บทนา

แนวความคดในการพฒนาชนบทหรอการพฒนาเศรษฐกจชมนของโลกนน อยภายใต

กรอบความคดเรองการพฒนาประเทศซงไดเรมขนประมาณป ค.ศ. 1950 เปนตนมา ณ เวลานน

แนวความคดเกยวกบการพฒนาประเทศได ปรากฏขนอย างเด นชด แตถาจะมองถงแนวทางการพฒนา

ชนบท หรอการพฒนาเศรษฐกจชมชนในขณะนนยงไม ปรากฏให เหนอย างเปนรปเปนรางแตอยางใด

อยางไรกตามในชวงเวลาดงกลาวได เกดทฤษฎหรอแนวความคดการพฒนาแบบด งเดมเกดขนมา

หลายทฤษฎดวยกน เชน ทฤษฎการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจตามลาดบขน (The Stages of Economic

Growth Theory) ทฤษฎเกยวกบการสะสมทน (Capital Accumulation Theory) ทฤษฎความทนสมย

(Modernization Theory) และทฤษฎทวภาค (Dualism Theory) ซงทฤษฎทงหลายเหล านจะเน นการ

พฒนาเฉพาะทางด านเศรษฐกจของประเทศในภาพรวมเปนหลก

จากการศกษาของณฐพล ขนธไชยในป พ.ศ. 2527 ไดชใหเหนวาหลงจากททฤษฎดงกล าว

นถกนาไปใชพฒนาเศรษฐกจของประเทศด อยพฒนา (Under Development) หรอประเทศโลกทสาม

ทงหลายแลว ผลปรากฏว าการพฒนาตามแนวคดดงกลาวไดกอใหเกดชองวางระหวางชนบทกบเมอง

เพมมากขนเรอยๆ อกทงประเทศด อยพฒนาทงหลายเหลานนต องตกอย ในสภาพทตองพงพาอาศย

ประเทศทพฒนาแล วเปนสาคญ ในขณะทประเทศพฒนาแลวสวนใหญอยทางซกโลกตะวนตกและ

ถกครอบงาโดยระบบทนนยม เมอผลของการพฒนาในประเทศดอยพฒนาตางๆเป นเชน น

นกวชาการในประเทศตะวนตกจงไดตระหนกถงข อผดพลาดของทฤษฎทงหลายเหลาน และไดหนมา

ให ความสนใจกบการพฒนาชนบท หรอการพฒนาเศรษฐกจชมชนเพมมากขน และไดมการกล าวถง

ทฤษฎหรอพฒนาแนวคดขนมา ซงทฤษฎและแนวคดทงหลายเหลานไดแก ทฤษฎความด อยการ

พฒนา (Underdevelopment Theory) ทฤษฎการพฒนาอกรปแบบหนง (Another Development

Theory) และทฤษฎการกระจายรายได และการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ (Redistribution with Growth

Theory)

ตอมาในชวงป ค.ศ. 1950 - 1960 ไดมการพฒนาแนวคดเกยวกบการพฒนาชนบทดงเดม

เกดขนทสาคญ ไดแก แนวคดการพฒนาชนบทโดยการพฒนาการเกษตร (Rural Development as

74

Agricultural Development) และแนวคดการพฒนาชนบทด วยการพฒนาชมชน (Rural Development

as Community Development) รวมทงแนวความคดทางวทยาศาสตร และวทยาการ (The Scientific/

Technical Approach) (ดเรก ฤกษ หร าย, 2527) ในการดาเนนการพฒนาชนบทนน จะตองมองค

ประกอบหลกทสาคญคอ นโยบาย (Policy) แนวคด (Concept) หรอเปาประสงค ของผทรเรมการ

พฒนาชนบทหรอการพฒนาเศรษฐกจชมชน ซงสามารถอธบายไดว า ผ ทเกยวข องหรอผ รเรมผลกดน

ให เกดการพฒนาชนบทหรอการพฒนาเศรษฐกจชมชนนน มความเหน มความเข าใจในการพฒนา

ชนบทหรอการพฒนาเศรษฐกจชมชนว าเปนอย างไร หรอมความต องการให การพฒนาดงกลาวเป น

ไปอยางไร ผ รเรมเหลานอาจต องการใหชนบทไทยเป นชนบทแบบอเมรกน แบบเกาหล หรอแบบ

ญป น หรอผรเรมมความเข าใจ ว าการพฒนาชนบท คอการยกระดบรายไดของคนในชนบท และม

ความเหนวาการพฒนาชนบทเป น เรองทต องดาเนนการจากบคคล หรอหนวยงานทอยภายนอกชมชน

เชน โดยรฐบาลและหน วยงานราชการเป นผกาหนดให หรออาจจะเปนกรณทผ รเรมเป นคนใน

ชนบทเอง เช น เปนผ นาหม บ านกอาจจะมองวาการพฒนาชนบทเป นเรองทรฐบาลตองดาเนนการให

หรอผนาหมบานอาจจะตองการลอกเลยนแบบจากหม บ านอนวาเขาพฒนาอะไรกนบาง ผนาหมบาน

เหลานกอยากจะใหหมบานของตนเองไดพฒนาในลกษณะเดยวกบหมบานอนโดยไมไดคานงถง

ความตองการทแทจรงของหมบานตนเอง ดงนนความคด ความเขาใจ ตลอดจนนโยบายทเกยวกบ

การพฒนาชนบท ทผ รเรมไดกาหนดไวในใจจะเป นตวการทสาคญทจะชวยผลกดนใหทศทางและ

ยทธวธของการพฒนาชนบท หรอการพฒนาเศรษฐจชมชนของประเทศไทยเกดขนในเวลาตอมา

(มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, 2534)

ปญหาการพฒนาชนบท หรอการพฒนาเศรษฐกจชมชนของไทยเกดจากความผดพลาด

ของนโยบาย และแนวคดทนามาใชในการพฒนา ยกตวอยางเช น ผรเรมการพฒนาทคดว าแนวคดการ

พฒนาชนบท หรอการพฒนาเศรษฐกจชมชน คอ การยกระดบรายได ของประชนชนในชนบท และม

ความเชอว ารายได เฉลยทสงขนของประชาชนในชนบทจะเป นตวชวดถงความสาเรจของการพฒนา

ชนบท ดงนนการดาเนนการพฒนาจงพ งเป าหมายไปทการยกระดบรายไดเฉลยของประชาชนใน

ชนบทใหสงขน และแนวคดนยงคดตอไปวา การเพมขนของรายไดเฉลยของผคนในชนบทจะส งผล

ต อคณภาพชวต (Quality of life) ความเปนอยของประชาชนในชนบทสวนใหญ ใหดขน หรอกรณ

ตวอยางของผ นาท องถนทมความเขาใจวาการพฒนาชนบทเปนหนาทของรฐบาล ดงนนหนวยงาน

ของรฐจะตองทาถนนเข าส หม บ าน หรอตาบลของเขา การพฒนาดงกลาวกจะเน นให หน วยงานของ

รฐบาลเปนผ ดาเนนการหลก โดยมไดมการ ระดมความรวมมอจากคนทอยในหมบาน หรอตาบลของ

ตนแตอยางใด

75

จากการพฒนาชนบท หรอการพฒนาเศรษฐกจชมชนของไทยในอดตทผานมา หากจะมอง

ถงผทมสวนเกยวของในการพฒนาชนบทจะพบวามกลมผทเกยวของทสาคญ 3 กล มดวยกน ดงน

1) หนวยงานของภาครฐ (Government Service) ซงเปนผกาหนดนโยบาย และเปน

หน วยงาน หรอสถาบนของรฐทเป นกลไกสาคญทสดทมบทบาทในการพฒนาชนบทของประเทศ

เพราะวาการพฒนาชนบทเป นการลงทนในระยะยาว ดงนนจงไมสามารถจะคาดหวงผลกาไร หรอ

ผลตอบแทนทเกดในระยะสนไดเลย ด วยเหตนในแทบทกประเทศ หนวยงานของรฐบาลจงเป นผ แบก

รบภาระในการลงทน โดยมกลไกการบรหารคอระบบราชการทเป นฝ ายรบผดชอบ เปนตวกระต นให

เกดการเปลยนแปลงเปน ผ สร างบรรยากาศทเหมาะสมกบการพฒนา เปนผ จดสรรทรพยากรตางๆ

ตลอดจนเป นผดาเนนการในการพฒนาตามโครงการต างๆ ป ญหาทเกดขนในส วนของรฐบาลใน

ฐานะผ ดาเนนการ ได แก การปฏบตงานพฒนาชนบทหรอการพฒนาเศรษฐกจชมชนทมลกษณะของ

ความซ าซ อน มการก าวกายกน หรอไมประสานงานกนระหวางหนวยงานตางๆทอยในพนท

นอกจากน ยงมป ญหาทเกดจากวธการดาเนนงานทอยภายใตกฎระเบยบ ต างๆ มากมาย ใน

ขณะเดยวกนปญหาทเกดจากโครงสร างของระบบราชการทมการรวบอานาจ มการยดมนกบ

กฎระเบยบมากเกนไปจนขาดความยดหย น ตลอดจนป ญหาการปรบตวของระบบราชการ ทจะ

สนองตอบตอการเรยกร องและความต องการของชาวชนบท การทางานของข าราชการในการพฒนา

ชนบทจานวนไมนอย หรอมขาวบ อยครงทพบว า ขาราชการชอบกดขขมเหงชาวบาน แสวงหา

ผลประโยชน ใส ตน ช วยเหลอผมอทธพลบางคน ไมรบฟ งความคดเหน และความต องการของชาว

บ านในชนบท และมขาราชการจานวนไมนอยทไม มประสทธภาพในการทางาน เป นต น ดงนนจง

เปนประเดนคาถามทสาคญวา จะทาอยางไรถงจะให ข าราชการทมความรบผดชอบในการพฒนา

ชนบท เป นผ มความร ความสามารถ เขาใจป ญหาและความตองการทแทจรงของชาวชนบท รวมทงม

ทศนคตทดและเออตอ การพฒนาชนบท เพราะการพฒนาชนบทน นควรม งเนนการพฒนา

ความสามารถของชาวชนบทใหสามารถช วยเหลอตนเองใหได มใชไป ยดเยยดความตองการส วนตว

ของข าราชการให ชาวชนบทปฏบตตาม และแสวงหาผลประโยชน จากการไมรเทาทนของชาวบานใน

ชนบท และนอกจากนยงมคาถามตอไปอกว า จะทาอยางไรถงจะได ข าราชการทมคณสมบต ทงในแง

ความร ความสามารถและทศนคตทส งเสรมการพฒนาชนบท คาถามนผ ทรบผดชอบนโยบายการ

พฒนาชนบทโดยตรงจะต องเปนผตอบ และจะตองมการดาเนนงานให บรรลผลใหจงได

2) หน วยงานทมใชรฐบาล ป จจบนนการพฒนาชนบทจานวนหนงได ดาเนนการโดย

หนวยงานทมใช รฐบาล (Non-government Organization: NGOs) ซงมจานวนมากมายในประเทศไทย

หนวยงานดงกลาวอาจเป นมลนธ สมาคม กล ม หรอชมรมต างๆ ซงกระจายอย ทวประเทศ ทาหน าท

76

ทงในแงให บรการชมชน เช น การรกษาพยาบาล การศกษา การพฒนาอาชพ หรออาจส งเสรมใหม

การจดกล มดาเนนกจกรรมเฉพาะเรอง เช น การจดตงศนย เยาวชน การสงเสรมกจกรรมสนทนาการ

การส งเสรมศลปวฒนธรรม และประเพณ หนวยงานทมใช รฐบาล หรออาจเรยกว าองค การเอกชน

เหล านอาจได รบการจดตงและสนบสนนจากองค การทงภายในหรอนอกประเทศกได นอกเหนอ

จากป ญหาการกาหนดเป าหมายการดาเนนการและทรพยากรแลว ป ญหาสาคญอกประการหนงในการ

ปฏบตงานพฒนาชนบทของหน วยงานเอกชน โดยเฉพาะหน วยงานซงมได ถกควบคมดแลโดยระบบ

ราชการ กคอ การประสานงานระหวางหนวยราชการกบบคลากรของหนวยงานเอกชน ตลอดจน

ปญหาความไมไว วางใจของหน วยราชการซงเปนผรบผดชอบ ดแลความสงบเรยบร อยในพนท ซง

หน วยงานเอกชนลงไปปฏบตงาน มหลายกรณซงบคลากรของหนวยงานเอกชนไม ได รบความร วม

มอ ถกกลนแกล ง ถกสงให ออกจากพนท หรอถกกลาวหาว ามการกระทาทเขาลกษณะบ อนทาลาย

ประเทศ เป นต น ป ญหาเหลานจะตองมการคลคลายโดยการทาความเข าใจร วมกนระหว างหนวยงาน

ของรฐบาลกบหน วยงานเอกชนเพอส งเสรมให องค การเอกชนปฏบตหน าทไดอย างมประสทธภาพใน

การพฒนาชนบท

3) กล มเป าหมาย (Target Group) คอประชาชนทอย ในชนบท หรออยในชมชน ซงม

บทบาททสาคญยง หรออาจจะเรยกอกอย างหนงว าเป นกลไกสาคญทจะชวยผลกดนหรอบนทอน

ความพยายามเพอให บรรลตามวตถประสงคของการพฒนาชนบท ความสาเรจของการพฒนาชนบท

สวนใหญ นนเป นการพฒนาทเกดจากความตองการของประชาชนชาวชนบทเอง ถ าการพฒนาชนบท

นนเปนการพฒนาทเกดขนจากความต องการของบคคลหรอหนวยงานภายนอกชมชนแล ว การพฒนา

ดงกลาวมกจะอยไดเพยงระยะสนเทานน เช น การสร างสาธารณปโภคต างๆ ให กบ ชาวบ าน โดยท

ชาวบานเหลานนไม มความต องการอยางแท จรง สาธารณปโภคดงกลาวกจะขาดการเอาใจใส

บารงรกษา ซ อมแซม และใชอย างถกวธ ทาให อายการใช งานของสาธารณปโภคต างๆ นนสน หรอ

บางหน วยงานของรฐบาลทจดตงขนเพอช วยเหลอเกษตรกร เช น สหกรณ การเกษตร ถกจดตงขนทก

อาเภอในประเทศไทย โดยทการจดตงนนไม ได เกดจากความต องการของเกษตรกร และเกษตรกร

สวนใหญกไม เข าใจในหลกการสหกรณ อย างแทจรง จงทาใหการดาเนนงานของสหกรณ การเกษตร

สวนใหญไมประสบความสาเรจเทาทควร ดงนนกระบวนการพฒนาชนบทหรอการพฒนาเศรษฐกจ

ชมชนทต องการให เกดผลการพฒนาอยางต อเนองจะตองสรางบรรยากาศททาใหเกดการมส วนรวม

ของประชาชนในชนบทซงเป นสงทขาดไม ได ประชาชนในชนบทนมได จากดเฉพาะคนส วนน อยทม

ฐานะทางเศรษฐกจ สงคม และมสตป ญญา ความสามารถในการดาเนนการสงเท านน แต ยงรวมถง

77

ประชาชนผยากไร ส วนใหญ ดวย ไม ว าประชาชนเหล านนจะเข าร วมในฐานะผออกความคด ออก

แรงกาย ออกทนทรพย หรอรวมดาเนนการในรปใดกตามททาให การพฒนาบรรลผล

ป ญหาของการมสวนรวมของประชาชนในชนบท เกดจากประชาชนในชนบทส วนใหญ ม

ฐานะยากจน ขาดแคลนกาลงทรพย ทจะรวมในการพฒนา มสขภาพอนามยทไมคอย ด มความร น อย ม

ความเชอมนในตนเองนอย ไม ค อยชอบแสดงความคดเหนหรอร วมดาเนนการไดอยางจรงจง ยงใน

ประเทศทรฐบาลรบภาระการพฒนาชนบทเสยเอง โดยประชาชนเป นเพยงผ รบเทานนไม มปากเสยง

ด วยแล ว การเข าไปมส วนร วมของประชาชนกถกจากดลงไปมาก ดงนนจงจาเปนตองคานงถงวธการ

ทจะชวยให ชาวบ านได เข ามามบทบาทในการพฒนาอยางแขงขนด วยความเตมใจ การพฒนาชนบท

นนควรเป นไปโดยมเป าหมายทแน ชด และมการดาเนนงานให เปนไปตามเปาหมายนนๆ ยกตวอยาง

เชน การมโครงการปฏบตงานในพนทชนบท จะตองมการกาหนดเป าหมายใหชดเจน มแผนการ

บรหารจดการ ทรพยากรต างๆทเหมาะสม มการดาเนนงาน ตลอดจนการประเมนผล เพอจะได

ปรบปรงแก ไขโครงการ โครงการปฏบตงานนอาจกระทาโดยหนวยงานของรฐบาล องค กรเอกชน

หรอดาเนนงานโดยคนในหม บาน ดงได กล าวมาแล วว าความสามารถของชาวชนบทในดานการ

จดการยงด อยอย ในอดตทผานมา โครงการปฏบตงานในพนทชนบทมกจะถกกาหนดโดยผ ดาเนนการ

จากภายนอกชมชน โดยคนในหมบานมโอกาสรวมน อยมาก หรอแทบไมมเลย ดงนนหากจะใหการ

พฒนาชนบท หรอการพฒนาเศรษฐกจชมชนประสบความสาเรจ บรรลตามวตถประสงคของ

โครงการ และมความยงยนอยไดจะตองเปดโอกาส หรอกระตนใหคนในชมชนเขามามสวนรวมให

มากทสดเทาทจะมากได

เป าหมายของการพฒนาชนบท หากจะมองในมตของการพฒนาคณภาพชวตของชาว

ชนบท ส วนใหญ แลว สามารถทจะกาหนดเป นดชนเป าหมายของคณภาพชวตในเชงปรมาณได ใน

บางเรอง เชน

1) ลกษณะการดารงอย ของมนษย ลดอตราอาชญากรรมในหม บ าน ลดอตราการตายของ

ทารกและเดกก อนวยเรยน ลดภาวะทพโภชนาการ เพมแคลอรตอวนโดยกาหนดอตราร อยละ เป นต น

2) ลกษณะความเปนอย ลดป ญหามลพษ มสวมทถกสขลกษณะ มเสอผ า หรอมเครอง

ป องกนความหนาวอยางเพยงพอ

3) ลกษณะการพฒนา มการศกษาถงระดบทกฎหมายบงคบทกคน สามารถแสดงความ

คดเหนตางๆ ได โดยปราศจากการขคกคาม สามารถดาเนนกจกรรมทางสงคม วฒนธรรมและการ

บนเทงโดยปราศจากการขดขวาง

78

ดชนคณภาพชวตเหล านเป นเรองทพงกาหนดได และแตกต างกนไปในแต ละหม บ านทงน

ขนกบระดบของการพฒนาและป ญหาทแต ละหม บานประสบอย แต อย างนอยรฐบาลควรประกนให ม

การตอบสนองคณภาพชวตขนพนฐานของประชาชนในชนบทโดยทวไปนอกเหนอจากเป าหมายบน

ปลายแลว อาจมการกาหนดเป าหมายชนต นในการเปลยนแปลงสภาพแวดล อมด านต างๆ อกด วย โดย

คาดว าเปาหมายชนต นจะนาไปส การยกระดบคณภาพชวตของประชาชนสวนใหญได ซงเป าหมาย

ชนต นดงกล าว อาจเป นได ในรปแบบต างๆ กน เชน การมไฟฟ าเข าในหม บ าน สามารถผนน าเพอการ

เพาะปลกได ตลอดทงป มการจดตงสหกรณ การเกษตร มสถานอนามยอย างน อยหนงแหงต อตาบล ม

โรงเรยนอยางน อยหนงโรงในระยะทห างจากหม บ านไม เกนสามกโลเมตร เป นต น

ข อพงระวงในเรองเป าหมายชนต นของการพฒนาชนบทกคอ สวนใหญแลวผท ดาเนนการ

พฒนาชนบทไดยดมนเป าหมายชนต นมากกว าเป าหมายตอนปลาย ดวยความเชอทว าเป าหมายชน

ต นจะนาไปส เป าหมายการพฒนาคณภาพชวตทดขน แตโดยขอเทจจรงแลวอาจไม เป นเช นนนกได

ยกตวอย างเช น การสร างถนนเชอมโยงระหวางหม บ านตางๆ อาจกอ ให เกดความมงคงแก คนสวน

ใหญ ทต องพงพาสงคมภายนอกมากขน เป นต น ปญหาทเกดขนกบการพฒนาชนบท กคอหน วย

ราชการมกจะวดความสาเรจของผลงานจากสงทพวกเขาไดเขาไปพฒนา เช น การนบจานวนหวง

คมกาเนด หรอเมดยาคมกาเนดทใช หรอนบจานวนกลมเยาวชน หรอกล มสตรทได รบการจดตง หรอ

นบจานวนพนทซงได รบการฉดพ นยาฆ าแมลง เป นต น สงนาเข าเหล านอาจสงผลถงคณภาพชวตของ

แต ละหม บ านโดยตรง ในทายทสดการพฒนาชนบทกไมมความยงยนแตประการใด แตในทาง

กลบกนอาจจะกอใหเกดปญหาขนในชนบทกได

4.2 ทฤษฎและแนวคดทใชในการพฒนาเศรษฐกจชมชน

4.2.1 แนวคดการพฒนาชนบทโดยเน นการพฒนาการเกษตร (Rural Development as

Agricultural Development Approach)

แนวความคดนเปนผลมาจากทฤษฎความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ ดวยความเชอทว า การ

เกษตรเป นสาขาหลกของชนบท หากมการพฒนาการเกษตรกยอมทาให ประชาชนในชนบทมรายได

และมาตรฐานความเป นอยท ดขนได ปจจยทมผลต อการพฒนาทรพยากร ในทศนะของ A.T Mosher

(1966) ม 2 ประการ คอ ป จจยจาเป น (Essential factor) และป จจยตวเร ง (Accelerated factor) ปจจย

จาเป นของการพฒนา ได แก การตลาดสนคาการเกษตร การนาเทคนคใหมเข าไปใช อย างต อเนอง ม

การจดการเครองมอและป จจยการผลตในทองถน สนบสนนการผลตแก เกษตรกร และมการขนส งท

สะดวก สวนป จจยตวเร งของการพฒนา ได แก การใหการศกษาเพอการพฒนาดานเกษตร การให

79

สนเชอเพอการเกษตร การสงเสรมในการปฏบตงานของกล มเกษตรกร การปรบปรงและขยายเนอท

เพาะปลก และการวางแผนระดบชาตเพอการพฒนาการเกษตร ดงนนจะเหนไดวาการพฒนาการ

เกษตร ถอเปนวธการ ของการพฒนาชนบท แต ผ ได รบประโยชน ส วนใหญ เป นเกษตรกรรายใหญ

เพราะมทนมากและใช เทคโนโลยสมยใหม ถงแม จะมการปฏวตเขยว (Green revolution) เกดขนก

ตาม เกษตรกรรายย อย (Small farmers) กไม ได รบผลประโยชน แต อย างใด

4.2.2 แนวคดการพฒนาชนบทโดยการพฒนาชมชน (Rural Development as

Community Development Approach)

แนวคดการพฒนาชมชนเรมมการยอมรบกนในประเทศต างๆ ตงแตทศวรรษท 1930

(ประมาณ พ.ศ. 2473 - 2483) เปนตนมา โดยเฉพาะในสหรฐอเมรกา และมการใช คาว า “การพฒนา

ชมชน” อยางเป นทางการครงแรก เมอป พ.ศ. 2491 ในทประชมของสานกงานอาณานคมขององกฤษ

ณ เมองเคมบรดจ ซงเป นการประชมเกยวกบการบรหารงานในอาฟรกา เพอกระต นให ประเทศต าง ๆ

ในอาฟรกามการปรบปรงสภาพท องถนของตนเองทงในทางเศรษฐกจและการปกครอง เพอเตรยม

ตวเป น เอกราชต อไป

คาจากดความของคาวา “การพฒนาชมชน” คอกระบวนการทมขนเพอปรบปรงสภาพ

ความเปนอย ของชมชน โดยอาศยการมสวนร วมและความคดรเรมจากชมชน โครงการพฒนาชมชนท

สาคญครงแรกในประเทศอนเดย ในป พ.ศ. 2495 โดยการสนบสนนของมลนธฟอร ด (Ford

foundation) และองค การความช วยเหลอระหว างประเทศของประเทศสหรฐอเมรกา (USAID) ต อมา

ได ขยายโครงการระดบชาตนไปยงประเทศฟ ลปป นส อนโดนเซย อหราน และปากสถาน ตอมาในป

พ.ศ. 2503 พบว า มมากกว า 60 ประเทศ ในทวปเอเชย และลาตนอเมรกาทมการดาเนนงานโครงการ

พฒนาชมชนขนาดใหญ

หลกการดาเนนงานเพอการพฒนาชมชนทสาคญมดวยกน 6 ประการ ได แก

1) การช วยตวเอง (Self help)

2) การให ประชาชนมส วนร วม

3) การใช ประชาธปไตยเป นแนวทางการดาเนนงาน

4) การใชประโยชน จากผ นาท องถน

5) การทาความเข าใจวฒนธรรมท องถน

6) การตดตามและประเมนผลงาน

80

จะเหนไดวาหลกการพฒนาชมชนทสาคญ ไดเน นการจดองค กรชมชน การให การศกษาแก

ชมชน และการเปลยนแปลงชมชน โดยมการพฒนาเจ าหน าทอเนกประสงค ระดบหม บ าน / ตาบล

(Multipurpose village level worker) และเปนผ ปฏบตงานรวมกบผ นาทองถน และชาวบ าน เพอเปน

การกระต นให ชาวบ านสามารถระบป ญหาความต องการทแทจรงของตนเอง และระดมชาวบ านให ม

ส วนร วมในกจกรรมด านการพฒนา โดยรฐบาลจะเปนผ สนบสนนในส วนทเกนขดความสามารถของ

ชาวบ านและมจดม งหมายให ชาวบ านสามารถพงพาตนเองได ในทสด

สาหรบประเทศไทย มหน วยงานหลกทใช วธการพฒนาชมชน เป นกลยทธ ในการพฒนา

ชนบท กคอ กรมการพฒนาชมชน กระทรวงมหาดไทย

4.2.3 แนวคดการพฒนาชนบทแบบผสมผสานหรอบรณาการ (Integrated Rural

Development Approach)

การพฒนาชนบทแบบผสมผสานหรอบรณาการน กาหนดรปแบบเพอรวมกจกรรมต างๆ

เข า ด วยกน และเน นการประสานงานภายใต อานาจการควบคมนเทศงานและบรหารของหน วยงาน

เดยว โดยการปฏบตงานอย างพร อมเพรยงกนของหน วยงานย อยทมส วนรบผดชอบ หลกการสาคญ

ของการพฒนาชนบทแบบนในทกประเทศมดวยกน 4 ประการ คอ (1) มการประสานความรวมมอใน

ระดบท องถน (2) มการวางแผนแบบสหสาขา (3) มการเลอกพนทเฉพาะเพอทมการพฒนาในทกด าน

และ (4) มการกระจายอานาจการบรหารและการตดสนใจไปส ระดบภมภาคและท องถนมากขน

การพฒนาชนบทแบบผสมผสานหรอบรณาการตามความคดเหนของสรชย วชโรท (2525)

พบวา การพฒนาชนบทแบบนวามเป าหมาย 3 ประการดวยกน คอ

1) เปนการเพมแรงจงใจให คนในชนบทพฒนาตนเอง และปรบตนเพอรวมมอหรอ

ทางานรวมกบผ อน

2) เปนการระดมใหเกดความรวมมอเพอการพฒนาชนบท

3) เป นการเพมพนความสามารถในการพฒนาของคนในชนบท

ดงนนจะเหนไดวาเป าหมายเฉพาะของการพฒนาในชนบทตามแนวคดนกคอ เพอเพม

ผลผลตทางเศรษฐกจการเกษตร และอตสาหกรรมในชนบทหรอของพนบาน สงเสรมให มงานทาและ

มการกระจายโภคทรพย ทเทาเทยมกน สร างระบบบรหารทางสงคมทมประสทธภาพ เพม

ความสามารถของคนชนบทในการปกครองของคนชนบทดวยกน และมการกระจายอานาจจาก

สวนกลางไปส ท องถนมากขน

81

4.2.4 แนวคดการพฒนาชนบทโดยใช ความจาเป นพนฐาน (Rural Development as Basic

Needs Strategy Approach)

ในการประชมสมมนาของมลนธเยอรมนเพอการพฒนาระหว างประเทศ เรอง “Basic

Needs Strategy as a Planning Parameter” เมอป พ.ศ. 2522 Blaiide, Cameron และ Seddon ได เสนอ

ยทธวธในการใช ความจาเป นเพอการพฒนาชนบทไว ว า “กล าวโดยกว างๆ ความจาเป นพนฐานถอเป

นยทธวธช วยเหลอและปรบปรงสภาพความเป นอยของคนวางงาน คนว างงานแอบแฝง ผ ด อย

การศกษา ผ เจบไข ได ปวย ทวโลกถอเปนแนวทางการทางานของแนวคดเสรนยม สวนมากจะเนน

กระจายอานาจเป นประเดนสาคญ ซงเปนแนวทางของการทางานแนวคดกาวหน า (Radical)” เกณฑ

ความจาเป นขนพนฐาน สามารถประยกต เข ากบเกณฑความต องการของมนษย (Hierarchy of needs)

5 ประการของ Abraham H. Moslow ไดเป นอย างด ดงน

1) ความต องการทางด านกายภาพ ถอเป นพนฐานสาคญทสดของการพฒนาชนบทแนว

น

2) ความมนคงปลอดภยถอเป นหนงในความจาเป นพนฐาน

3) ความรก ความเป นเจ าของ อาจประยกต เข ากบความภาคภมใจและความหวงในเกณฑ

จาเป นพนฐาน

4) ความต องการความเคารพนบถอ มตาแหน งหน าทการงาน

5) การตระหนกในความสามารถของตนอาจถอเป นเป าหมายของความสาเรจในเกณฑ

จปฐ.

4.2.5 แนวคดการพฒนาชนบทแนววฒนธรรมชมชน (Rural Development Culture

Approach)

การพฒนาชนบทแนววฒนธรรมชมชน หมายถง การพฒนาทอาศยมตทางวฒนธรรมมาใช

ในกจกรรมการพฒนาด านสงคม เศรษฐกจและการเมอง จะตองสอดคล องและเกอกลกบพนฐานทาง

วฒนธรรมของชาวบานทแทรกอย ในวถการดาเนนชวต เป นการพฒนาจากภายในชมชน และเปนการ

พฒนาจากเบองล าง ทงเป นแนวทางการพฒนาทใกลเคยงกบหลกการพงตนเอง (Heim, 1986)

ความหมายของ “วฒนธรรม” ม 2 แบบ คอ

1) วฒนธรรมทแสดงความสมพนธ ระหว างคนกบคน (การศกษา ภาษา กฬา ศลปะ

ดนตร เรอง เล า) และความสมพนธ ระหว างคนกบธรรมชาตทมรปร างหรอเทคโนโลย เครองมอ

การเกษตร การหงหาอาหาร การสรางบ าน การคมนาคม

82

2) วฒนธรรมทแสดงความสมพนธ ระหว างคนกบสงทเหนอธรรมชาต (ความสมพนธ

ระหว างคนกบพระเจ า โดยแสดงออกในรปลกษณะของ พธกรรม และความเชอต าง ๆ)

วฒนธรรมทงหมดอาจจะมในรปของวฒนธรรมดงเดมของชมชน หรอวฒนธรรมสมยใหม

จากภายนอกชมชนกได และเนองจากชมชนแต ละแห งมวฒนธรรมทไม ได เป นเนอเดยวกน หรอ

เหมอนกนไปหมด (Homogenous) ดงนน วฒนธรรมชมชนจงมทงส วนทมคณค า ทงส วนทก าวหน า

และล าหลง ทงทเป นคณปการ และเป นอปสรรค รวมทงสวนทเป นพลงและสวนทเป นจดออน ดงนน

วธการทางานพฒนาจงตองมการเลอกใช วฒนธรรมทเป นประโยชน ต องานพฒนาชนบทมากทสด

วธการทางานพฒนาแนววฒนธรรมชมชน สามารถจาแนกได 3 แนวทาง คอ

1) วธการนาเอาวฒนธรรมดงเดมทงในดานรปแบบและเนอหามาใช ในงานพฒนา เช น

การทอดผ าป าเพอระดมทน

2) วธการทถอวฒนธรรมเป นเป าหมายในตวเอง เช น การเกบบนทกนทานคากลอนของ

ชาว เขาเผากะเหรยง

3) วธการทาโครงการพฒนาทมมตของวฒนธรรมสอดแทรกเป นยาดาเขาไปในทกส วน

ของชวต เช น กจกรรมของหนวยงานพฒนาเอกชน โดยเฉพาะสภาแคธทอลกแห งประเทศไทย

4.2.6 แนวคดการพฒนาชนบททยงยน (Sustainable Development Approach)

การพฒนาในทน หมายถง การพฒนาชนบททสามารถดาเนนการเปลยนแปลงตามแนวทาง

ทชมชนนนไดพงปรารถนา และมการรกษาสมดลของสงแวดล อม เพอการเปลยนแปลงนนไปได

ยาวนาน คอ นอกจากจะให ประชาชนในชนบทช วยเหลอตวเอง (Self help) ให อานาจ (Empowering)

เกดความเทยงธรรม (Equity) การมสวนร วม (Participation) ในการพฒนา และพงพาตวเองได โดย

สมบรณ (Self reliance of independence) แล ว ยงเน นการอนรกษ ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดล อม

โดยเสนอแนะให คนในชนบทรจกใช ทรพยากรธรรมชาตทมอยางจากด อย างชาญฉลาด จนชวลกชว

หลาน และไม กระทบกระเทอนตอสงแวดล อมด วย ซงมตวอย างและกจกรรมตางๆ ทเกยวข อง

มากมายในการพฒนาชนบทแบบยงยน เช น การทาไร นาสวนผสม (Integrated farming or mixed

farming) เกษตรป าไม หรอวนเกษตร (Agroforestry) เป นต น

การศกษาของ Suthasupa (1982) ชใหเหนวา การพฒนาเศรษฐกจแบบยงยน (Sustainable

economic development) เป นรปแบบการพฒนาทสามารถตอบสนองต อเปาหมายของระบบชววทยา

ระบบเศรษฐกจและระบบสงคม โดยแต ละระบบสามารถพฒนาไปส เป าหมายของตนเองได ทงนเป า

หมายระบบชววทยาไดเน นถงความหลากหลายทางพนธกรรม (Genetic diversity) ในขณะทระบบ

83

เศรษฐกจไดเน นถงความต องการขนพนฐานให เกดความเท าเทยมกน (Equity) และระบบสงคมได

เน นถงความหลากหลายทางวฒนธรรม (Cultural diversity) ทชวยสงเสรมใหมสถาบนทย งยนยาว

นาน และสนบสนนใหมส วนร วมจากผคนต างๆ ในสงคม

สรปแล ว การพฒนาแบบยงยนเป นยทธวธการพฒนาทชวยจดการทรพยากรธรรมชาต

ทรพยากรมนษย รวมทงการจดการทางดานการเงนและวสดอปกรณ ทางกายภาพตางๆ เพอเพมความ

รารวยและชวตความเป นอยใหดขน การพฒนาแบบยงยนเปรยบเสมอนเปาหมายทปฏเสธนโยบาย

และการดาเนนงานของกจกรรมใดๆ ทส งเสรมมาตรฐานความเป นอย และการครองชพในป จจบน

ด วยการทาลายฐานการผลตและทรพยากรธรรมชาต โดยปล อยให อนชนร นหลงประสบสภาพการณ

ทแยยง กว า และเสยงภยมากกว าในสภาพปจจบนทพวกเราประสบอย

แนวทางและทางเลอกของการพฒนาแบบยงยน

1) สงแวดล อมยงยน (Environmental sustainability) ประกอบไปด วยการคานงถงปจจย

ทางนเวศวทยา ความหลากหลายทางชวภาพ (Biological diversity) ของสรรพสงทงหลาย ในสดส วน

ทเหมาะสมระหว างประชากรและทรพยากรทมอย

2) เศรษฐกจย งยน (Economic sustainability) ประกอบไปด วยนโยบายเศรษฐกจท

เหมาะสม การจดสรรทรพยากรให ได ประโยชน สงสด ความเสมอภาคในการเข าถงทรพยากรและ

ความเสมอภาคในการกระจายรายได

3) วฒนธรรมยงยน (Cultural sustainability) ประกอบไปด วย ความตระหนกในความ

แตก ต างทางวฒนธรรมของชาวบ านแต ละคน หรอแตละชมชน สนบสนนใหชาวบ านสามารถ

ปรบปรงโครงสร างให สอดคล องกบความตองการและเปนไปตามความนกคดของตนและเกดการ

ยอมรบในค านยมทเกยวข องกบการพฒนาได

4) สงคมยงยน (Social sustainability) ประกอบไปด วย การกระจายรายได ให กบชนทก

ชนได อย างเสมอภาค ความเสมอภาคทางเพศและเชอชาต มการลงทนและการจดการบรการขน

พนฐาน เช น การศกษา และการสาธารณสข โดยเน นให เกดการมส วนร วมของชาวบ าน

5) การเมองย งยน (Political sustainability) ประกอบไปดวย ความมนคงปลอดภยของ

ชาว บานโดยสวนรวม และการมสทธเสรภาพของชาวบานทกคนอยางเทาเทยมกน และตลอดไป

84

4.2.7 แนวคดการพฒนาแบบพงตนเอง (Self Help or Self Reliance Development

Approach)

จากการศกษาของกาญจนา แกวเทพ และ กนกศกด แก วเทพ (2530) ไดให ความหมายของ

การพงตนเองในสวนของบคคล ไววา กจกรรมทงหลายทกระทาโดยป จเจกบคคลและครวเรอน

เพอใหบรรลการมหลกประกนของการดารงชพของพวกเขา สวนในความหมายลกษณะกล มแล ว

การพงตนเอง คอ สงคมหรอกลมทมการจดระบบเพอให ชาวบ านสามารถดาเนนการตอบสนอง

ความต องการของตนเอง ด วยวธการชวยเหลอตนเอง ด วยความร วมมอกบคนอนทอย ในสถานการณ

เดยวกน ทงนการพงตนเองอย างแทจรงจะหมายรวมถงกลมหรอสงคมนนมอสระในการตงเป าหมาย

และมอสระในการดาเนนการให บรรลเป าหมายโดยอาศยความพยายามและกาลงของตนเอง

การพงตนเอง หมายความวา การมเสรภาพเตมทในการทากจกรรมของตนเอง โดยตนเอง

และชาวบ านทสามารถกาหนดชะตากรรมของตนเองจากภายในชมชนเองมากกว าพลงทจะมาจาก

ภายนอก ในขณะทการศกษาของสพรรณ ไชยอาพร และสนท สมครการ (2538) ไดใหความคดเหน

ถงการพงตนเองเพมเตมว า การพงตนเองนนอาจจะมการพจารณาถงมตต างๆ มากน อยกนไปใน 3 มต

ดงน

1) คณภาพเฉพาะตว (Self quality) ความพยายามพงตนเองจะเกดขนกต อเมอชาวบ าน

ในชมชนมอสระภาพ มความเสมอภาค ความเป นไท มศกดศร และมความกาวหน า

2) มการกระทาอยางตอเนองหรอมความเป นกระบวนการ (Continuing action or

process) ทงในด านความคดและการตดสนใจ กระบวนการความพยายามพงตนเองมอย 3 ขนตอน ซง

แตกต างกนไปตามลกษณะเฉพาะของแต ละประเทศ

3) ระดบการพงตนเอง ซงอาจแบงการพงตนเองออกเป น 4 ระดบ ได แก ระดบบคคล

(ใช ทรพยากรในทองถนให มประสทธภาพ) ระดบทองถน (ใช วธให ชาวบ านมส วนรวมและมการ

กระจายอานาจ) ระดบประเทศ (สร างความสมดลระหว างเมองกบชนบท) และระดบระหวางประเทศ

(สร างความสมพนธ ระหว างประเทศ และปรบให มความร วมมอทางเศรษฐกจและเทคโนโลย)

เงอนไขททาให เกดการพฒนาแบบพงตนเองได นน จะตองประกอบไปดวยหลก 6 ประการ

ดงน

1) การพฒนาจะตองเปนแบบกล ม (Collective) ชาวบ านจะต องอย รวมกนเป นชมชน

เปนหม บ าน ไม ใช ต างคนต างอย

85

2) การมจตสานกและการช วยเหลอซงกนและกน (Mutual aid) เปนพนฐานของการ

พงตนเองซงขนอย กบใจ กลาวคอ จะตองมความสมครใจเขารวมทากจกรรมการพฒนาของชาวบ าน

3) จตสานกจะตองสร างขนมาใหม ได อกเพอให เกดความชดเจนและตอเนอง

4) ตองมการรวมตวกนของชาวบานในรปกล ม เพอเป นพลงต อรองกบสถาบนภายนอก

ชมชน (รฐและพ อค า) ได อย างมพลง ทงนสามารถก อให เกดเครอขาย (Network) ของหม บานได

5) การประสานวฒนธรรม ทงในระดบหม บาน ระดบตาบล อาเภอ จงหวด ตลอดจนถง

ระดบชาต

6) การอนรกษ ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

นอกจากน การศกษาของสญญา สญญาววฒน และคณะ (2537) ยงชใหเหนวา การสร าง

ชมชนเพอให เกดการพงพาตนเอง และสามารถพฒนาตอไปไดอย างมนคงถาวรนน ควรมองค ความร

ในการสรางชมชน โดยจะตองอาศยองคความร เครองมอพนบาน หรอ เทคโนโลยทเหมาะสม

(Technology) มการทามาหากน พอกนพอใช หรอ ทามาค าขาย ซอถกขายแพง (Economic) ชมชนนน

จะตองอยรวมกบธรรมชาต หรอ มการควบคมใหเปนตามธรรมชาต (Resources) มความสนโดษ เชอ

มนว าตนเองสามารถพฒนาได วตถนยม บรโภคนยม หรอป จเจกบคคลนยม (Mental) มสงคม

ประเพณ เป นเครอญาต มความเออเฟอ สงคมสมยใหม จาแนกโครงสร าง ถออาวโส มความชานาญ

เฉพาะด าน มความเปนประชาธปไตย และสามารถแยกประเภทผ นา (Social) จะตองมการพฒนาอยาง

สมดล (Balance)ใหเปนไปตามศกยภาพของชมชน (Ability) คนในชมชนเขามามสวนรวมในการ

พฒนา (Participation) มการรวมกนปฏบต (Action) มการทาวจยเพอสนบสนนการพฒนาชมชนของ

ตนเอง (Research) จงจะทาใหชมชนสามารถพฒนาอย ร วมกน และสามารถพงตนเองไดอยางย งยน

4.2.8 แนวคดการพฒนาชนบทแบบการมสวนรวมของประชาชน (People’s

Participation Development Approach)

การพฒนาชนบทแบบการมสวนร วมของประชาชน หมายถง การทประชาชนเขาไปเกยว

ข องรวมกจกรรมต างๆ ของการพฒนาเพอให ประชาชนไดรบผลประโยชน จากการพฒนานน เช น

การตดสนใจในการพฒนา การดาเนนการ และการประเมนผลกจกรรมตางๆเหลานน ประโยชน ทได

รบคอ ทาให ประชาชนมความร สกว าเขาเป นเจาของในการพฒนา ทาให เกดความภาคภมใจและหวง

แหนสงทได มาจากการพฒนา การเสรมสร างใหประชาชนเขามามส วนร วมในการพฒนานนม

ความสาคญมาก ดงนน จงจาเป นต องมแนวคดหรอทฤษฎทจะช วยใหประชาชนเขามามสวนร วมใน

การพฒนาชมชนมากขน ซงมแนวคดทสาคญ ไดแก

86

1) แนวคดทฤษฎการเกลยกลอมมวลชน (Mass persuasion) โดยการใช คาพดหรอการ

เขยน เพอม งให เกดความเชอถอและการกระทาตาม ซงเป นไปตามหลกพฤตกรรมของมนษย

2) แนวคดทฤษฎการระดมสรางขวญกาลงใจของชนในชาต (National morale) ขวญเป น

สถานการณ ในทางจตใจทแสดงออกทงทางบวก (กระตอรอร น ความหวง ความกล า ความเชอมน)

และทางลบ (เฉอยชา เฉยเมย หวาดระแวง ขาดความเชอมน)

3) แนวคดทฤษฎสร างความร สกชาตนยม (Nationalism) ชาตนยม หมายถง ความร สก

เป นตวของตวเองทจะอทศหรอเนนผลประโยชนสวนร วมของชาต พอใจในเกยรตภม รวมตวเพอชาต

4) แนวคดทฤษฎการสร างผ นา (Leadership) ลกษณะของผ นา (แบบอตนยมประชา

ธปไตย หรอเสรนยม) ชวยระดมความร วมมอของประชาชน

5) แนวคดทฤษฎการใช วธและระบบบรหาร (Administrative system and method)

เป นวธทงาย เพราะใช กฎหมาย ระเบยบแบบแผนเป นเครองมอดาเนนการ

ป ญหาการมสวนร วมของชาวบ านอาจเกดมาจากสาเหตต างๆ หลายประการ เช น ป ญหา

สภาพแวดลอมทางเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม การเมองการปกครอง ปญหาด านองค การ และ

นโยบายของรฐบาล ป ญหาในตวบคคลทจะเข าร วมโครงการพฒนา และปญหาทรพยากรทมอยใน

ชมชนนนๆ เป นต น ป ญหาเหล านจะเกดขนแตกต างกนไปในแต ละประเทศ หรอถงแมจะอยใน

ประเทศเดยวกนกอาจจะมลกษณะตางกนไปในแต ละท องถน

สาหรบแนวทางส งเสรมให ชาวบานเข าร วมกจกรรมตามโครงการหรอพฒนาชมชนจะ

ขนอย กบวธการดงต อไปน

1) นโยบายของรฐบาลและหน วยงานต างๆ ของรฐจะต องปรบแนวคดการวางแผนจาก

บนลงล าง (Top - down) ไปเปนล างขนบน (Bottom - up) มากขน เพอพฒนาให เจาหน าทของรฐเกด

ความสานก มการประสานงานและเป ดโอกาสให ชาวบานมสวนร วมมากขน แต โดยทวไปแลวการม

ส วนร วมนนจะไมหมายถง การทชาวบานถกผนาทางการหรอข าราชการเรยกมารวมกนเพอทา

กจกรรมพฒนา เพราะลกษณะการทางานเช นนน าจะเรยกว า การเกณฑแรงงานทางอ อม หรออาจจะ

เปนการมสวนรวมทถกระดมเข ารวมภายใต การควบคม

2) องค กรปกครองท องถนหรอองค กรประชาชน ควรมโครงสร างองค กรทเป นอสระ

จากการครอบงาจากภายนอก องค กรเหล าน มอาทเชน กล มเยาวชน และกล มสตร สามารถมอสระใน

การตดสนใจ และดาเนนงานสนองตอบความตองการของแต ละบคคล และแต ละกล มได ทงน

เนองจากโครงสร างทางสงคมวฒนธรรมของไทยมความเกรงใจ ผ ใหญทมอทธพลจะช วยเหลอผ น อย

ระบบอาวโสทาใหการเข าร วมอย างจรงใจ หรออาสาสมครเปนไปได ยาก อย างไรกดควรมการ

87

สนบสนนทางดานวตถและดานเทคนค ซงจะมสวนชวยใหชาวบ านทยากจนได เข าร วมกจกรรมการ

พฒนาเพมมากขน แม คนจนจะไม ได มส วนร วมในการเสยสละทรพย หรอวตถมากนก แต คนเหลานน

อาจจะร วมแสดงความคดเหน เสยสละแรงงานในการร วมทาหรอพฒนา และเสยสละเวลาเข าร วม

ประชมมากขนกได

4.3 แนวคดเศรษฐกจพอเพยง

ผลจากการใชแนวทางการพฒนาประเทศไปสความทนสมย ไดกอใหเกดการเปลยนแปลง

แกสงคมไทยอยางมากในทกๆ ดาน ไมวาจะเปนดานเศรษฐกจ การเมอง วฒนธรรม สงคม และ

สงแวดลอม อกทงกระบวนการของความเปลยนแปลงมความสลบซบซอนจนยากทจะอธบายในเชง

เหตและผลได เพราะการเปลยนแปลงทงหมดตางเปนปจจยเชอมโยงซงกนและกน สาหรบผลของ

การพฒนาในดานบวกนน ไดแก การเพมขนของอตราการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ ความเจรญ

ทางดานวตถ และสาธารณปโภคตางๆ ระบบสอสารททนสมย หรอการขยายปรมาณและกระจาย

การศกษาอยางทวถงมากขน แตผลดานบวกเหลานสวนใหญแลวจะกระจายไปถงคนในชนบท หรอ

ผดอยโอกาสในสงคมนอยมาก ในทางตรงกนขามกระบวนการเปลยนแปลงของสงคมดงกลาวได

กอใหเกดผลลพทในดานลบตามมา เชน การขยายตวของรฐทเขาไปในชนบทไดสงผลใหชนบทเกด

ความออนแอในหลายๆดาน ทงตองพงพงตลาดและพอคาคนกลางในการสงซอสนคาทน ความเสอม

โทรมของทรพยากรธรรมชาต ระบบความสมพนธแบบเครอญาตเสอมคลายลง และการรวมกลมกน

ตามประเพณเพอการจดการทรพยากรทเคยมอยแตเดมแตกสลายลง ภมความรทเคยใชแกปญหาและ

สงสมกนมายาวนานถกลมเลอนและเรมสญหายไป

ความพอเพยงในการดารงชวตเปนสงสาคญ ซงเปนเงอนไขพนฐานทจะทาใหคนไทย

สามารถพงตนเองได และสามารถดาเนนชวตไปไดอยางมศกดศรภายใตอานาจและความมอสระใน

การกาหนดชะตาชวตของตนเอง ความสามารถในการควบคมและจดการเพอใหตนเองไดรบการ

สนองตอบตอความตองการในดานตางๆ รวมทงความสามารถในการจดการปญหาตางๆ ไดดวย

ตนเอง ซงทงหมดนถอวาเปนศกยภาพพนฐานทคนไทยและสงคมไทยเคยมมาแตเดม วกฤตเศรษฐกจ

จากปญหาฟองสบ ในป พ.ศ. 2540 และปญหาความออนแอของชนบท รวมทงปญหาอนๆ ทเกดขน

ไดสงผลกระทบตอศกยภาพพนฐานทคนไทยและสงคมไทยทมมาในอดต ซงลวนแตเปนขอพสจน

และยนยนปรากฎการณนไดเปนอยางด

88

4.3.1 พระราชดารวาดวยเศรษฐกจพอเพยง

“...การพฒนาประเทศจาเปนตองทาตามลาดบขน ตองสรางพนฐาน คอ ความพอม พอกน

พอใชของประชาชนสวนใหญเบองตนกอน โดยใชวธการและอปกรณทประหยดแตถกตองตามหลก

วชาการ เมอไดพนฐานความมนคงพรอมพอสมควร และปฏบตไดแลว จงคอยสรางคอยเสรมความ

เจรญ และฐานะทางเศรษฐกจขนทสงขนโดยลาดบตอไป...” (18 กรกฎาคม พ.ศ. 2517)

“เศรษฐกจพอเพยง” เปนแนวพระราชดารในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทพระราชทาน

มานานกวา 30 ป เปนแนวคดทตงอยบนรากฐานของวฒนธรรมไทย เปนแนวทางการพฒนาทตงบน

พนฐานของทางสายกลาง และความไมประมาท คานงถงความพอประมาณ ความมเหตผล การสราง

ภมคมกนในตวเอง ตลอดจนใชความรและคณธรรม เปนพนฐานในการดารงชวต ทสาคญจะตองม

“สต ปญญา และความเพยร” ซงจะนาไปส “ความสข” ในการดาเนนชวตอยางแทจรง

“...คนอนจะวาอยางไรกชางเขา จะวาเมองไทยลาสมย วาเมองไทยเชย วาเมองไทยไมมสง

ทสมยใหม แตเราอยพอมพอกน และขอใหทกคนมความปรารถนาทจะใหเมองไทย พออยพอกน ม

ความสงบ และทางานตงจตอธษฐานตงปณธาน ในทางนทจะใหเมองไทยอยแบบพออยพอกน ไมใช

วาจะรงเรองอยางยอด แตวามความพออยพอกน มความสงบ เปรยบเทยบกบประเทศอนๆ ถาเรารกษา

ความพออยพอกนนได เรากจะยอดยงยวดได...” (4 ธนวาคม พ.ศ. 2517)

พระบรมราโชวาทน ทรงเหนวาแนวทางการพฒนาทเนนการขยายตวทางเศรษฐกจของ

ประเทศเปนหลกแตเพยงอยางเดยวอาจจะเกดปญหาได จงทรงเนนการมพอกนพอใชของประชาชน

สวนใหญในเบองตนกอน เมอมพนฐานความมนคงพรอมพอสมควรแลว จงสรางความเจรญและ

ฐานะทางเศรษฐกจใหสงขน ซงหมายถง แทนทจะเนนการขยายตวของภาคอตสาหกรรมนาการ

พฒนาประเทศ ควรทจะสรางความมนคงทางเศรษฐกจพนฐานกอน นนคอ ทาใหประชาชนในชนบท

สวนใหญพอมพอกนกอน เปนแนวทางการพฒนาทเนนการกระจายรายได เพอสรางพนฐานและ

ความมนงคงทางเศรษฐกจโดยรวมของประเทศ กอนเนนการพฒนาในระดบสงขนไป

พระองคทรงเตอนสตเรองพออยพอกน มาตงแตป พ.ศ. 2517 หรอเมอประมาณ 30 กวาป

มาแลว แตทศทางการพฒนาประเทศกไมไดเปลยนแปลง

“...เมอป พ.ศ. 2517 วนนนไดพดถงวา เราควรปฏบตใหพอมพอกน พอมพอกนนกแปลวา

เศรษฐกจพอเพยงนนเอง ถาแตละคนพอมพอกน กใชได ยงถาทงประเทศพอมพอกนกยงด และ

ประเทศไทยเวลานนกเรมจะเปนไมพอมพอกน บางคนกมมาก บางคนกไมมเลย...” (4 ธนวาคม พ.ศ.

2541)

89

4.3.2 เศรษฐกจพอเพยง

“เศรษฐกจพอเพยง” เปนปรชญาทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวพระราชทานพระราชดาร

ชแนะแนวทางการดาเนนชวตแกพสกนกรชาวไทยมาโดยตลอดนานกวา 30 ป ตงแตกอนเกด

วกฤตการณทางเศรษฐกจ และเมอภายหลงวกฤตการณทางเศรษฐกจ ไดทรงเนนย าแนวทางการแกไข

เพอใหรอดพน และสามารถดารงอยไดอยางมนคงและย งยนภายใตกระแสโลกาภวตนและความ

เปลยนแปลงตางๆ

4.3.3 ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

เศรษฐกจพอเพยง เปนปรชญาชถงแนวการดารงอยและปฏบตตนของประชาชนในทก

ระดบ ตงแตระดบครอบครว ระดบชมชน จนถงระดบรฐ ทงในการพฒนาและบรหารประเทศให

ดาเนนไปในทางสายกลาง โดยเฉพาะการพฒนาเศรษฐกจ เพอใหกาวทนตอโลกยคโลกาภวตน ความ

พอเพยง หมายถง ความพอประมาณ ความมเหตผล รวมถงความจาเปนทจะตองมระบบภมคมกนใน

ตวทดพอสมควร ตอการกระทบใดๆ อนเกดจากการเปลยนแปลงทงภายในและภายนอก ทงน จะตอง

อาศยความรอบร ความรอบคอบ และความระมดระวงอยางยงในการนาวชาการตางๆ มาใชในการ

วางแผนและการดาเนนการ ทกขนตอน ในขณะเดยวกน จะตองเสรมสรางพนฐานจตใจของคนใน

ชาต โดยเฉพาะเจาหนาทของรฐ นกทฤษฎ และนกธรกจในทกระดบ ใหมสานกในคณธรรม ความ

ซอสตยสจรต และใหมความรอบรทเหมาะสม ดาเนนชวตดวยความอดทน ความเพยร มสตปญญา

และความรอบคอบ เพอใหสมดลและพรอมตอการรองรบการเปลยนแปลงอยางรวดเรวและ

กวางขวาง ทงดานวตถ สงคม สงแวดลอม และวฒนธรรมจากโลกภายนอกไดเปนอยางด

ความหมายของเศรษฐกจพอเพยง จงประกอบดวยคณสมบต ดงน

1) ความพอประมาณ หมายถง ความพอดทไมนอยเกนไปและไมมากเกนไป โดยไม

เบยดเบยนตนเอง และผอน เชน การผลต และการบรโภคทอยในระดบพอประมาณ

2) ความมเหตผล หมายถง การตดสนใจเกยวกบระดบความพอเพยงนน จะตองเปนไป

อยางมเหตผล โดยพจารณาจากเหตปจจยทเกยวของ ตลอดจนคานงถงผลทคาดวาจะเกดขนจากการ

กระทานนๆ อยางรอบคอบ

3) ภมคมกน หมายถง การเตรยมตวใหพรอมรบผลกระทบและการเปลยนแปลงดาน

ตางๆ ทจะเกดขน โดยคานงถงความเปนไปไดของสถานการณตางๆ ทคาดวาจะเกดขนในอนาคต

โดยม เงอนไข ของการตดสนใจและดาเนนกจกรรมตางๆ ใหอยในระดบพอเพยง 2

ประการ ดงน

90

1) เงอนไขความร ประกอบดวย ความรอบรเกยวกบวชาการตางๆ ทเกยวของรอบดาน

ความรอบคอบทจะนาความรเหลานนมาพจารณาใหเชอมโยงกน เพอประกอบการวางแผนและความ

ระมดระวงในการปฏบต

2) เงอนไขคณธรรม ทจะตองเสรมสราง ประกอบดวย มความตระหนกในคณธรรม ม

ความซอสตยสจรต และมความอดทน มความเพยร ใชสตปญญาในการดาเนนชวต

4.3.4 พระราชดารสทเกยวกบเศรษฐกจพอเพยง

“...เศรษฐศาสตรเปนวชาของเศรษฐกจ การทตองใชรถไถตองไปซอ เราตองใชตองหาเงน

มาสาหรบซอนามนสาหรบรถไถ เวลารถไถเกาเราตองยงซอมแซม แตเวลาใชนนเรากตองปอนน ามน

ใหเปนอาหาร เสรจแลวมนคายควน ควนเราสดเขาไปแลวกปวดหว สวนควายเวลาเราใชเรากตอง

ปอนอาหาร ตองใหหญาใหอาหารมนกน แตวามนคายออกมา ทมนคายออกมากเปนปย แลวกใชได

สาหรบใหทดนของเราไมเสย...” (พระราชดารส เนองในพระราชพธพชมงคลจรดพระนงคลแรกนา

ขวญ ณ ศาลาดสดาลย วนท 9 พฤษภาคม พ.ศ. 2529)

“...เราไมเปนประเทศรารวย เรามพอสมควร พออยได แตไมเปนประเทศทกาวหนาอยาง

มาก เราไมอยากจะเปนประเทศกาวหนาอยางมาก เพราะถาเราเปนประเทศกาวหนาอยางมากกจะมแต

ถอยกลบ ประเทศเหลานนทเปนประเทศอตสาหกรรมกาวหนา จะมแตถอยหลงและถอยหลงอยางนา

กลว แตถาเรามการบรหารแบบเรยกวาแบบคนจน แบบทไมตดกบตารามากเกนไป ทาอยางมสามคค

นแหละคอเมตตากน จะอยไดตลอดไป...” (พระราชดารส เนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา

ณ ศาลา ดสดาลย วนท 4 ธนวาคม พ.ศ. 2534)

“...ตามปกตคนเราชอบดสถานการณในทางด ทเขาเรยกวาเลงผลเลศ กเหนวาประเทศไทย

เรานกาวหนาด การเงนการอตสาหกรรม การคาด มกาไร อกทางหนงกตองบอกวาเรากาลงเสอมลง

ไปสวนใหญ ทฤษฎวา ถามเงนเทานนๆ มการกเทานนๆ หมายความวาเศรษฐกจกาวหนา แลวก

ประเทศกเจรญมหวงวาจะเปนมหาอานาจ ขอโทษเลยตองเตอนเขาวา จรงตวเลขด แตวาถาเราไม

ระมดระวงในความตองการพนฐานของประชาชนนนไมมทาง...” (พระราชดารส เนองในโอกาสวน

เฉลมพระชนมพรรษา ณ ศาลาดสดาลย วนท 4 ธนวาคม พ.ศ. 2536)

“...เดยวนประเทศไทยกยงอยดพอสมควร ใชคาวา พอสมควร เพราะเดยวมคนเหนวามคน

จน คนเดอดรอน จานวนมากพอสมควร แตใชคาวา พอสมควรน หมายความวาตามอตตภาพ...”

(พระราชดารสเนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา ณ ศาลาดสดาลย วนท 4 ธนวาคม พ.ศ. 2539)

91

“...ทเปนหวงนน เพราะแมในเวลา 2 ป ทเปนปกาญจนาภเษกกไดเหนสงททาใหเหนไดวา

ประชาชนยงมความเดอดรอนมาก และมสงทควรจะแกไขและดาเนนการตอไปทกดาน มภยจาก

ธรรมชาตกระหนา ภยธรรมชาตนเราคงสามารถทจะบรรเทาไดหรอแกไขได เพยงแตวาตองใชเวลา

พอใช มภยทมาจากจตใจของคน ซงกแกไขไดเหมอนกน แตวายากกวาภยธรรมชาต ธรรมชาตนน

เปนสงนอกกายเรา แตนสยใจคอของคนเปนสงทอยขางใน อนนกเปนขอหนงทอยากใหจดการใหม

ความเรยบรอย แตกไมหมดหวง...” (พระราชดารส เนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา ณ ศาลา

ดสดาลย วนท 4 ธนวาคม พ.ศ. 2539)

“...การจะเปนเสอนนไมสาคญ สาคญอยทเรามเศรษฐกจแบบพอมพอกน แบบพอมพอกน

นน หมายความวา อมชตวเองได ใหมพอเพยงกบตนเอง ความพอเพยงนไมไดหมายความวาทก

ครอบครวจะตองผลตอาหารของตวเอง จะตองทอผาใสเอง อยางนนมนเกนไป แตวาในหมบานหรอ

ในอาเภอ จะตองมความพอเพยงพอสมควร บางสงบางอยางผลตไดมากกวาความตองการกขายได แต

ขายในทไมหางไกลเทาไร ไมตองเสยคาขนสงมากนก...” (พระราชดารส เนองในโอกาสวนเฉลมพระ

ชนมพรรษา ณ ศาลาดสดาลย วนท 4 ธนวาคม พ.ศ. 2539)

“...เมอป 2517 วนนนไดพดถงวา เราควรปฏบตใหพอมพอกน พอมพอกนนกแปลวา

เศรษฐกจพอเพยงนนเอง ถาแตละคนมพอมพอกน กใชได ยงถาทงประเทศพอมพอกนกยงด และ

ประเทศไทยเวลานนกเรมจะเปนไมพอมพอกน บางคนกมมาก บางคนกไมมเลย...” (พระราชดารส

เนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา ณ ศาลาดสดาลย วนท 4 ธนวาคม พ.ศ. 2541)

“...พอเพยง มความหมายกวางขวางยงกวานอก คอคาวาพอ กพอเพยงนกพอแคนนเอง

คนเราถาพอในความตองการกมความโลภนอย เมอมความโลภนอยกเบยดเบยนคนอนนอย ถา

ประเทศใดมความคดอนน มความคดวาทาอะไรตองพอเพยง หมายความวาพอประมาณ ซอตรง ไม

โลภอยางมาก คนเรากอยเปนสข พอเพยงนอาจจะม มมากอาจจะมของหรหรากได แตวาตองไมไป

เบยดเบยนคนอน...” (พระราชดารส เนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา ณ ศาลาดสดาลย วนท

4 ธนวาคม พ.ศ.2541)

“...ไฟดบถามความจาเปน หากมเศรษฐกจพอเพยงแบบไมเตมท เรามเครองปนไฟกใชปน

ไฟ หรอถาขนโบราณกวา มดกจดเทยน คอมทางทจะแกปญหาเสมอ ฉะนนเศรษฐกจพอเพยงกมเปน

ขนๆ แตจะบอกวาเศรษฐกจพอเพยงน ใหพอเพยงเฉพาะตวเองรอยเปอรเซนตนเปนสงทาไมได

จะตองมการแลกเปลยน ตองมการชวยกน ถามการชวยกน แลกเปลยนกน กไมใชพอเพยงแลว แตวา

พอเพยงในทฤษฎในหลวงน คอใหสามารถทจะดาเนนงานได...” (พระราชดารส เนองในโอกาสวน

เฉลมพระชนมพรรษา ณ ศาลาดสดาลย วนท 23 ธนวาคม พ.ศ. 2542)

92

“...โครงการตางๆ หรอเศรษฐกจทใหญ ตองมความสอดคลองกนดทไมใชเหมอนทฤษฎ

ใหม ทใชทดนเพยง 15 ไร และสามารถทจะปลกขาวพอกน กจการนใหญกวา แตกเปนเศรษฐกจ

พอเพยงเหมอนกน คนไมเขาใจวากจการใหญๆ เหมอนสรางเขอนปาสกกเปนเศรษฐกจพอเพยง

เหมอนกน เขานกวาเปนเศรษฐกจสมยใหม เปนเศรษฐกจทหางไกลจากเศรษฐกจพอเพยง แตทจรง

แลว เปนเศรษฐกจพอเพยงเหมอนกน...” (พระราชดารส เนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา ณ

ศาลาดสดาลย วนท 23 ธนวาคม พ.ศ. 2542)

“...ฉนพดเศรษฐกจพอเพยงความหมาย คอ ทาอะไรใหเหมาะสมกบฐานะของตวเอง

คอทาจากรายได 200-300 บาท ขนไปเปนสองหมน สามหมนบาท คนชอบเอาคาพดของฉน

เศรษฐกจพอเพยงไปพดกนเลอะเทอะ เศรษฐกจพอเพยง คอทาเปน Self-sufficiency มนไมใช

ความหมายไมใชแบบทฉนคด ทฉนคดคอเปน Self-sufficiency of economy เชน ถาเขาตองการดทว

กควรใหเขามด ไมใชไปจากดเขาไมใหซอทวด เขาตองการดเพอความสนกสนาน ในหมบานไกลๆ ท

ฉนไป เขามทวดแตใชแบตเตอร เขาไมมไฟฟา แตถา Sufficiency นน มทวเขาฟ มเฟอย เปรยบเสมอน

คนไมมสตางคไปตดสทใส และยงใสเนคไทเวอรซาเช อนนกเกนไป...” (พระตาหนกเปยมสข วง

ไกลกงวล 17 มกราคม พ.ศ. 2544)

4.3.5 ประเทศไทยกบเศรษฐกจพอเพยง

เศรษฐกจพอเพยง มงเนนใหผผลต หรอผบรโภค พยายามเรมตนผลต หรอบรโภคภายใต

ขอบเขต ขอจากดของรายได หรอทรพยากรทมอยไปกอน ซงกคอ หลกในการลดการพงพา เพมขด

ความสามารถในการควบคมการผลตไดดวยตนเอง และลดภาวะการเสยงจากการไมสามารถควบคม

ระบบตลาดไดอยางมประสทธภาพ

เศรษฐกจพอเพยงมใชหมายความถง การกระเบยดกระเสยนจนเกนสมควร หากแตอาจ

ฟ มเฟอยไดเปนครงคราวตามอตภาพ แตคนสวนใหญของประเทศ มกใชจายเกนตว เกนฐานะทตนหา

มาได

เศรษฐกจพอเพยง สามารถนาไปสเปาหมายของการสรางความมนคงในทางเศรษฐกจ

ได เชน โดยพนฐานแลว ประเทศไทยเปนประเทศเกษตรกรรม เศรษฐกจของประเทศจงควรเนนท

เศรษฐกจการเกษตรเนนความมนคงทางอาหาร เปนการสรางความมนคงใหเปนระบบเศรษฐกจใน

ระดบหนง จงเปนระบบเศรษฐกจทชวยลดความเสยง หรอความไมมนคงทางเศรษฐกจในระยะยาวได

เศรษฐกจพอเพยง สามารถประยกตใชไดในทกระดบ ทกสาขา ทกภาคของเศรษฐกจ ไม

จาเปนจะตองจากดเฉพาะแตภาคการเกษตร หรอภาคชนบท แมแตภาคการเงน ภาคอสงหารมทรพย

93

และการคาการลงทนระหวางประเทศ โดยมหลกการทคลายคลงกนคอ เนนการเลอกปฏบตอยาง

พอประมาณ มเหตมผล และสรางภมคมกนใหแกตนเองและสงคม

4.3.6 การดาเนนชวตตามแนวพระราชดารพอเพยง

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงเขาใจถงสภาพสงคมไทย ดงนน เมอไดพระราชทานแนว

พระราชดาร หรอพระบรมราโชวาทในดานตางๆ จะทรงคานงถงวถชวต สภาพสงคมของประชาชน

ดวย เพอไมใหเกดความขดแยงทางความคด ทอาจนาไปสความขดแยงในทางปฏบตได

แนวพระราชดารในการดาเนนชวตแบบพอเพยง จะตองปฎบตตน ดงตอไปน

1) ยดความประหยด ตดทอนคาใชจายในทกดาน ลดละความฟ มเฟอยในการใชชวต

2) ยดถอการประกอบอาชพดวยความถกตอง ซอสตยสจรต

3) ละเลกการแกงแยงผลประโยชนและแขงขนกนในทางการคาแบบตอสกนอยาง

รนแรง

4) ไมหยดนงทจะหาทางใหชวตหลดพนจากความทกขยาก ดวยการขวนขวายใฝหา

ความรใหมรายไดเพมพนขน จนถงขนพอเพยงเปนเปาหมายสาคญ

5) ปฏบตตนในแนวทางทด ลดละสงชว ประพฤตตนตามหลกศาสนา

4.4 แนวคดทฤษฎใหม

ทฤษฎใหม คอ ตวอยางทเปนรปธรรมของการประยกตใชเศรษฐกจพอเพยงทเดนชดทสด

ซงพระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดพระราชทานพระราชดารน เพอเปนการชวยเหลอเกษตรกรทมก

ประสบปญหาทงภยธรรมชาตและปจจยภายนอกทมผลกระทบตอการทาการเกษตร ใหสามารถผาน

พนชวงเวลาวกฤตไปได โดยเฉพาะการขาดแคลนนาไดโดยไมเดอดรอนและยากลาบากนก

ความเสยงทเกษตรกรมกจะพบอยเปนประจา ประกอบดวย

1) ความเสยงดานราคาสนคาเกษตร

2) ความเสยงในราคาปจจยการผลต และการพงพาปจจยการผลตสมยใหมจาก

ตางประเทศ

3) ความเสยงดานนา ฝนทงชวง ฝนแลง

4) ภยธรรมชาตอนๆ และโรคระบาด

5) ความเสยงดานแบบแผนการผลต

(1) ความเสยงดานโรคและศตรพช

94

(2) ความเสยงดานการขาดแคลนแรงงาน

(3) ความเสยงดานหนสนและการสญเสยทดน

ทฤษฎใหม จงเปนแนวทางหรอหลกการในการบรหารการจดการทดนและน า เพอ

การเกษตรในทดนขนาดเลกใหเกดประโยชนสงสด

4.4.1 ความสาคญของทฤษฎใหม

ตามหลกการของทฤษฎใหมจะมกระบวนการและขนตอนในการปฏบต ดงตอไปน

1) มการบรหารและจดแบงทดนแปลงเลกออกเปนสดสวนทชดเจน เพอประโยชน

สงสดของเกษตรกร ซงไมเคยมใครคดมากอน

2) มการคานวณโดยใชหลกวชาการเกยวกบปรมาณน าทจะกกเกบใหพอเพยงตอการ

เพาะปลกไดอยางเหมาะสมตลอดป

3) มการวางแผนทสมบรณแบบสาหรบเกษตรกรรายยอย โดยมถง 3 ขนตอน อนไดแก

(1) ทฤษฎใหมขนตน

ในขนตนน ใหแบงพนทออกเปน 4 สวน ตามอตราสวน 30:30:30:10 ซง

หมายถง

• พนทสวนทหนง ประมาณ 30% ใหขดสระเกบกกน าเพอใชเกบกกน าฝน

ในฤดฝน และใชเสรมการปลกพชในฤดแลง ตลอดจนการเลยงสตวและพชนาตางๆ

• พนทสวนทสอง ประมาณ 30% ใหปลกขาวในฤดฝนเพอใชเปนอาหาร

ประจาวนสาหรบครอบครวใหเพยงพอตลอดป เพอตดคาใชจายและสามารถพงตนเองได

• พนทสวนทสาม ประมาณ 30% ใหปลกไมผล ไมยนตน พชผก พชไร พช

สมนไพร ฯลฯ เพอใชเปนอาหารประจาวน หากเหลอบรโภคกนาไปจาหนาย

• พนทสวนทส ประมาณ 10% เปนทอยอาศย เลยงสตว ถนนหนทาง และ

โรงเรอนอนๆ

(2) ทฤษฎใหมขนทสอง

เมอเกษตรกรเขาใจในหลกการและไดปฏบตในทดนของตนจนไดผลแลว ก

ตองเรมขนทสอง คอใหเกษตรกรรวมพลงกนในรปกลม หรอสหกรณ รวมแรงรวมใจกนดาเนนการ

ในดานตางๆ ดงน

• การผลต (พนธพช เตรยมดน ชลประทาน ฯลฯ) เกษตรกรจะตองรวมมอ

ในการผลต โดยเรมตงแตขนเตรยมดน การหาพนธพช ปย การจดหานา และอนๆ เพอการเพาะปลก

95

• การตลาด (ลานตากขาว ยงฉาง เครองสขาว การจาหนายผลผลต) เมอม

ผลผลตแลว จะตองเตรยมการตางๆ เพอการขายผลผลตใหไดประโยชนสงสด เชน การเตรยมลาน

ตากขาวรวมกน การจดหายงฉางเพอรวบรวมขาว เตรยมหาเครองสขาว ตลอดจนการรวมกนขาย

ผลผลตใหไดราคาดและลดคาใชจายลงดวย

• การเปนอย (กะป น าปลา อาหาร เครองนงหม ฯลฯ) ในขณะเดยวกน

เกษตรกรตองมความเปนอยทดพอสมควร โดยมปจจยพนฐานในการดารงชวต เชน อาหารการกน

ตางๆ กะป น าปลา เสอผา ทพอเพยง

• สวสดการ (สาธารณสข เงนก) แตละชมชนควรมสวสดการและบรการท

จาเปน เชน มสถานอนามยเมอยามปวยไข หรอมกองทนไวกยมเพอประโยชนในกจกรรมตางๆ ของ

ชมชน

• การศกษา (โรงเรยน ทนการศกษา) ชมชนควรมบทบาทในการสงเสรม

การศกษา เชน มกองทนเพอการศกษาเลาเรยนใหแกเยาวชนของชมชนเอง

• สงคมและศาสนา ชมชนควรเปนศนยรวมในการพฒนาสงคมและจตใจ

โดยมศาสนาเปนทยดเหนยว

โดยกจกรรมทงหมดดงกลาวขางตน จะตองไดรบความรวมมอจากทกฝายท

เกยวของ ไมวาสวนราชการ องคกรเอกชน ตลอดจนสมาชกในชมชนนนๆ เปนสาคญ

(3) ทฤษฎใหมขนทสาม

เมอดาเนนการผานพนขนทสองแลว เกษตรกร หรอกลมเกษตรกรกควรพฒนา

กาวหนาไปสขนทสามตอไป คอตดตอประสานงาน เพอจดหาทน หรอแหลงเงนทน เชน ธนาคาร

หรอบรษท หางรานเอกชน มาชวยในการลงทนและพฒนาคณภาพชวต

ทงน ฝายเกษตรกรและฝายธนาคาร หรอบรษทเอกชนจะไดรบประโยชน

รวมกน กลาวคอ

• เกษตรกรขายขาวไดราคาสง (ไมถกกดราคา)

• ธนาคารหรอบรษทเอกชนสามารถซอขาวบรโภคในราคาตา (ซอ

ขาวเปลอกตรงจากเกษตรกรและมาสเอง)

• เกษตรกรซอเครองอปโภคบรโภคไดในราคาตา เพราะรวมกนซอเปน

จานวนมาก (เปนรานสหกรณราคาขายสง)

• ธนาคารหรอบรษทเอกชน จะสามารถกระจายบคลากร เพอไปดาเนนการ

ในกจกรรมตางๆ ใหเกดผลดยงขน

96

4.4.2 หลกการและแนวทางทสาคญ

1) เปนระบบการผลตแบบเศรษฐกจพอเพยงทเกษตรกรสามารถเลยงตวเองไดในระดบ

ทประหยดกอน ทงน ชมชนตองมความสามคค รวมมอรวมใจในการชวยเหลอซงกนและกน ทานอง

เดยวกบการ “ลงแขก” แบบดงเดมเพอลดคาใชจายในการจางแรงงานดวย

2) เนองจากขาวเปนปจจยหลกททกครวเรอนจะตองบรโภค ดงนน จงประมาณวา

ครอบครวหนงทานาประมาณ 5 ไร จะทาใหมขาวพอกนตลอดทงป โดยไมตองซอหาในราคาแพง

เพอยดหลกพงตนเองไดอยางมอสรภาพ

3) ตองมน าเพอการเพาะปลกสารองไวใชในฤดแลง หรอระยะฝนทงชวงไดอยาง

พอเพยง ดงนน จงจาเปนตองกนทดนสวนหนงไวขดสระน า โดยมหลกวาตองมน าเพยงพอทจะ

เพาะปลกไดตลอดป ทงน ไดพระราชทานพระราชดารเปนแนวทางวา ตองมน า 1,000 ลกบาศกเมตร

ตอการเพาะปลก 1 ไร โดยประมาณ ฉะนน เมอทานา 5 ไร ทาพชไร หรอไมผลอก 5 ไร (รวมเปน 10

ไร) จะตองมนา 10,000 ลกบาศกเมตรตอป

ดงนน หากตงสมมตฐานวา มพนท 15 ไร กจะสามารถกาหนดสตรคราวๆ วา แตละแปลง

ประกอบดวย

(1) นาขาว 5 ไร

(2) พชไร พชสวน 5 ไร

(3) สระน า 3ไร ขดลก 4 เมตร จน าไดประมาณ 19,000 ลกบาศกเมตร ซงเปน

ปรมาณนาทเพยงพอทจะสารองไวใชยามฤดแลง

(4) ทอยอาศยและอนๆ 2 ไร

แตทงน ขนาดของสระเกบนาขนอยกบสภาพภมประเทศและสภาพแวดลอม ดงน

• ถาเปนพนททาการเกษตรอาศยน าฝน สระน าควรมลกษณะลก เพอปองกน

ไมใหน าระเหยไดมากเกนไป ซงจะทาใหมนาใชตลอดทงป

• ถาเปนพนททาการเกษตรในเขตชลประทาน สระน าอาจมลกษณะลก หรอ

ตน และแคบ หรอกวางกได โดยพจารณาตามความเหมาะสม เพราะสามารถ

มนามาเตมอยเรอยๆ

การมสระเกบน ากเพอใหเกษตรกรมน าใชอยางสมาเสมอทงป (ทรงเรยกวา Regulator

หมายถงการควบคมใหด มระบบน าหมนเวยนใชเพอการเกษตรไดโดยตลอดเวลาอยางตอเนอง)

โดยเฉพาะอยางยงในหนาแลงและระยะฝนทงชวง แตมไดหมายความวา เกษตรกรจะสามารถปลก

ขาวนาปรงได เพราะหากนาในสระเกบนาไมพอ ในกรณมเขอนอยบรเวณใกลเคยงกอาจจะตองสบน า

97

มาจากเขอน ซงจะทาใหน าในเขอนหมดได ดงนนเกษตรกรควรทานาในหนาฝน และเมอถงฤดแลง

หรอฝนทงชวงใหเกษตรกรใชน าทเกบตนน นใหเกดประโยชนทางการเกษตรอยางสงสด โดย

พจารณาปลกพชใหเหมาะสมกบฤดกาล เพอจะไดมผลผลตอนๆ ไวบรโภคและสามารถนาไปขายได

ตลอดทงป

4) การจดแบงแปลงทดนเพอใหเกดประโยชนสงสดน พระบาทสมเดจพระเจาอยหว

ทรงคานวณและคานงจากอตราการถอครองทดนถวเฉลยครวเรอนละ 15 ไร อยางไรกตาม หาก

เกษตรกรมพนทถอครองนอยกวาน หรอมากกวาน กสามารถใชอตราสวน 30:30:30:10 เปนเกณฑ

ปรบใชได กลาวคอ

(1) รอยละ 30 สวนแรก ขดสระน า (สามารถเลยงปลา ปลกพชน า เชน ผกบง ผกกะ

เฉด ฯลฯ ไดดวย) บนสระอาจสรางเลาไก และบนขอบสระน าอาจปลกไมยนตนทไมใชน ามาก

โดยรอบได

(2) รอยละ 30 สวนทสอง ทานา

(3) รอยละ 30 สวนทสาม ปลกพชไร พชสวน (ไมผล ไมยนตน ไมใชสอย ไมเพอ

เปนเชอฟน ไมสรางบาน พชไร พชผก สมนไพร เปนตน)

(4) รอยละ 10 สดทาย เปนทอยอาศยและอนๆ (ทางเดน คนดน กองฟาง ลานตาก

กองปยหมก โรงเรอน โรงเพาะเหด คอกสตว ไมดอกไมประดบ พชสวนครวหลงบาน เปนตน)

อยางไรกตาม อตราสวนดงกลาวเปนสตรหรอหลกการโดยประมาณเทานน สามารถ

ปรบปรงเปลยนแปลงไดตามความเหมาะสม โดยขนอยกบสภาพของพนทดน ปรมาณน าฝน และ

สภาพแวดลอม เชน ในกรณภาคใตทมฝนตกชก หรอพนททมแหลงน ามาเตมสระไดตอเนอง กอาจ

ลดขนาดของบอ หรอสระเกบนาใหเลกลง เพอเกบพนทไวใชประโยชนอนตอไปได

5) การดาเนนการตามทฤษฎใหม มปจจยประกอบหลายประการ ขนอยกบสภาพภม

ประเทศ สภาพแวดลอมของแตละทองถน ดงนน เกษตรกรควรขอรบคาแนะนาจากเจาหนาทดวย

และทสาคญ คอ ราคาการลงทนคอนขางสง โดยเฉพาะอยางยงการขดสระน า เกษตรกรจะตองไดรบ

ความชวยเหลอจากสวนราชการ มลนธ และเอกชน

6) ในระหวางการขดสระน า จะมดนทถกขดขนมาจานวนมาก หนาดนซงเปนดนดควร

นาไปกองไวตางหากเพอนามาใชประโยชนในการปลกพชตางๆ ในภายหลง โดยนามาเกลยคลมดน

ชนลางทเปนดนไมด หรออาจนามาถมทาขอบสระนา หรอยกรองสาหรบปลกไมผลกจะไดประโยชน

อกทางหนง

98

4.5 แนวคดการพฒนาเศรษฐกจชมชนของไทย

4.5.1 ความเปนมาในการพฒนาเศรษฐกจชมชนของไทย

การพฒนาชนบท หรอการพฒนาเศรษฐกจชมชนของไทยไดเรมเขามามบทบาทสาคญเปน

ครงแรกตงแตสมยรชกาลท 5 ซงพระองคไดทรงปฏบตการบรหารราชการและการปกครองแบบ

อารยประเทศ สงผลใหราชการไทยมความสนใจเขตชนบทมากขน การดาเนนงานในขณะนนไดม

การแตงตงผใหญบานและผชวยผใหญบานชวยกนรบผดชอบในพนทของตน แตมปญหาวาเจาหนาท

ไมเขาใจวตถประสงคและวธดาเนนงาน แผนการบรณะชนบทดงกลาวดาเนนการไดเพยง 2 ป กตอง

ยบเลกไปดวยสาเหตเพราะมสงครามโลก และมการเปลยนแปลงรฐบาลใหม

ตอมาในป พ.ศ. 2494 รฐบาลไดรอแผนการบรณะชนบทขนมาอก โดยปรบปรงวธการ

บรหารใหม โดยการแตงตงคณะกรรมการบรณะชนบท ซงประกอบดวยปลดอาเภอ กานน

ผใหญบาน และกรรมการอก 3 คน ซงไดรบเลอกจากประชาชนในเขต กรรมการชดนมหนาท

แบงเปนฝายๆ เชน หนาททวไปเกยวกบความเปนระเบยบเรยบรอย หนาทฝายโยธา ฝายสาธารณสข

และฝายการศกษา สงคมและกฬา แตแผนดงกลาวมไดมการนาไปปฏบต เนองจากไมไดรบอนมต

ดานงบประมาณ (สญญา สญญาววฒน, 2523)

ในป พ.ศ. 2499 กรมประชาสงเคราะหไดสงเจาหนาทไปดงานการพฒนาทองถนใน

ประเทศสหภาพพมาและอนเดย และกลบมารางโครงการพฒนาทองถนซงไดรบมตเหนชอบจาก

คณะรฐมนตรพรอมกบแตงตงคณะกรรมการพฒนาทองถนและตงสานกงานพฒนาการทองถนขนท

สโมสรศาลากลางจงหวดธนบรเพอบรหารตามโครงการ สานกงานดงกลาวขนตรงตอ

กระทรวงมหาดไทย ในป พ.ศ. 2501 มการอบรมปลดอาเภอรวม 89 คน เพอไปดาเนนงานใน 29

จงหวด ตอมาในป พ.ศ. 2503 กระทรวงมหาดไทยไดปรบปรงโครงการพฒนาทองถนใหรวมไวเปน

สวนหนงของแผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาตโดยยกฐานะเปนสวนราชการพฒนาทองถน

แหงชาต และยกฐานะอกครงหนงใน พ.ศ. 2505 ใหเปนกรมการพฒนาชมชน สงกด

กระทรวงมหาดไทย เมอมการบรรจโครงการพฒนาทองถนไวในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคม

แหงชาตแลวกเปลยนชอเปนแผนพฒนาชมชนแหงชาต โดยมวตถประสงค 6 ประการ อาทเชน

สงเสรมใหประชาชนรสกภาคภมใจทจะอยอาศยและประกอบอาชพ จดใหมสงอานวยความสะดวก

อนจาเปนแกการดารงชพในหมบาน ใหการศกษา สงเสรมวฒนธรรมและการปกครองสวนทองถน

การดา เนนงานเพอใหบรรลวตถประสงคนน มทกกระทรวงทเกยวของกบการพฒนาสวนกลาง กบ

สวนภมภาครวมกน โดยกรมการพฒนาชมชนเปนผประสานงานและดา เนนงานระดบสนาม

99

นอกจากนกมการปรบปรงประสทธภาพของกลไกของรฐบาล และทสาคญกคอใหหมบานดาเนนการ

ชวยเหลอตนเองเปนหลก โดยมพฒนากรรวมทางานกบคณะกรรมการพฒนาหมบาน และ

คณะกรรมการพฒนาตาบล หลงจากนนไดมการจดตงสานกงานเรงรดพฒนาชนบทขนอกในป พ.ศ.

2506 เพอสรางทางหลวงในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และตอตานการขยายตวของลทธคอมมวนสต

ตามแผนพฒนาภาคป พ.ศ. 2505 มการจดตงกองอานวยการรกษาความปลอดภยเพอปองกนภย

คอมมวนสต (กอปค.) โดยใชมาตรการเขาถงประชาชนคอดาเนนการพฒนาทองทกนดาร หลงจาก

นนกมโครงการพฒนาทองถนและประชาชนใหมงานทาในฤดแลง (โครงเงนผน สมยรฐบาลคกฤธ)

ป พ.ศ. 2518 ซงตอมาไดกลายมาเปนโครงการพฒนาตาบล (ป พ.ศ. 2519) โครงการฟนฟเศรษฐกจ

ชนบททประสบภยธรรมชาต (กพช.) (ป พ.ศ. 2521) และโครงการสรางงานในชนบท (กสช.) (ป พ.ศ.

2523) การพฒนาสงคมโดยใชความคดความจาเปนพนฐาน (จปฐ.) (ป พ.ศ. 2524) และแผนพฒนา

ชนบทยากจนในป พ.ศ. 2525 – 2529 ตอมาในป พ.ศ. 2538 ไดมการยกฐานะสภา ตาบลใหเปนนต

บคคล โดยมพระราชบญญตสภาตาบลและองคการบรหารสวนตาบล พ.ศ. 2537 และมผลบงคบใช

ตงแตวนท 2 มนาคม พ.ศ. 2538 พรอมกบมแผนงานพฒนาสภาตาบล รวมทงโครงการกระจายความ

เจรญไปสชนบท โดยการสงเสรมการลงทนอตสาหกรรมไปสชนบทมากยงขน

การพฒนาชนบทไทยในชวงป พ.ศ. 2540 เปนตนมา รปแบบของการพฒนาชนบทไทย

ชวงนไดมการเปลยนแปลงจากการทใหรฐบาลกาหนดนโยบายแลวนาการพฒนาไปสระดบลาง ไป

เปนการกระจายอานาจใหแกองคกรปกครองสวนทองถน ตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

พ.ศ. 2540 โดยมหลกการทสา คญคอ รฐตองการกระจายอานาจใหทองถนพงตนเอง ตดสนใจใน

กจกรรมของทองถนเอง การพฒนาชนบทของประเทศไทยชวงน เกดโครงการตางๆ ทเปนการ

ชวยเหลอเกษตรกรสงเสรมการมสวนรวมและเปนการสรางความเขมแขงของชมชน โครงการท

สาคญไดแก โครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ โครงการฟนฟเกษตรกรหลงการพกชาระหน และ

โครงการเพมศกยภาพการผลตของชมชน เปนตน

ทางดานเอกชนกมมลนธแหงสภาครสตจกรในประเทศไทย ซงเรมดาเนนการมาตงแต ป

พ.ศ. 2486 สมาคมผบาเพญประโยชนแหงประเทศไทยในพระบรมราชนปถมภ พ.ศ. 2501, โครงการ

ไทย -อสราเอลเพอพฒนาชนบท พ.ศ. 2507 โดยพระราชดารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

รชกาล 9, โครงการสารภ โดยบรษทเซลล พ.ศ. 2508, สมาคมการศกษาแหงประเทศไทย พ.ศ. 2508,

มลนธพฒนาชนบทแหงประเทศไทยในพระบรมราชปถมภ พ.ศ. 2510, สมาคมวายเอมซเอ เชยงใหม

พ.ศ. 2513, สมาคมวางแผนครอบครวแหงประเทศไทย ซงตอมาเปลยนชอเปนสมาคมพฒนา

ประชากรแหงประเทศไทย พ.ศ. 2513, มลนธศภนมตแหงประเทศไทย พ.ศ. 2513, ศนยสงคมพฒนา

100

สงฆมณฑลอดรธาน พ.ศ. 2515, สมาคมพฒนาประชากรและชมชน พ.ศ. 2517, โครงการพฒนา

ชนบทลมน าแมกลอง โดยมหาวทยาลยเกษตรศาสตร มหดล และธรรมศาสตร โดยไดรบความ

ชวยเหลอทางดานเงนทนจากมลนธรอคกเฟลเลอร พ.ศ. 2517 ตงแตป พ.ศ. 2517 เปนตนมา ซงเปน

การสอดคลองกบมการเปลยนแปลงทางดานสทธเสรภาพในประเทศ หลงจากเหตการณ 14 ตลาคม

2516 ทาใหมการตนตวในงานพฒนาชนบทขององคกรเอกชนเพมมากขน นอกจากนนยงมงานของ

เอกชนทมไดดาเนนการในรปของมลนธหรอองคกร ซงสวนมากจะไดแกพระสงฆใน

พระพทธศาสนาอกจานวนหนงและนกพฒนาอสระ ซงทางานพฒนาในกลมทไดมการจดตงเปน

ทางการ คอกลมเกษตรในทตางๆ เปนตน จากเอกสารทาเนยบองคกรสมาชกคณะกรรมการ

ประสานงานองคกรเอกชนพฒนาชนบท (กป.อพช.) ในเฉพาะภาค กทม. เพยงแหงเดยว นนคอไมได

รวมภาคเหนอ ภาคอสาน ภาคใต และภาคกลาง ในป พ.ศ. 2535 ไดระบวามองคกรสมาชก 63 องคกร

และองคกรเครอขายอก 6 องคกร ซงมสมาชกในเครอขายรวมกนทงสน 72 องคกร และจากเอกสาร

ประกอบการสมมนาสงแวดลอม (2536) จดพมพโดยองคกรพฒนาเอกชนไดระบวามองคกรพฒนา

เอกชนรวมจด ทงสน 130 องคกร เปนภาคกลาง 55 องคกร ภาคเหนอ 32 องคกร ภาคอสาน 20

องคกร ภาคใต 23 องคกร ซงกลาวถงการขยายตวของการทางานขององคกรพฒนาเอกชนมมากยงขน

ในระยะหลง โดยเฉพาะอยางยงงานดานสงแวดลอม เมอพจารณาในแงนจะเหนไดวาองคกรของ

เอกชนไดมประวตในการเรมดา เนนงานพฒนาชนบทเปนเวลายาวนานแลวเชนกน เรมตงแต พ.ศ.

2486 เปนตนมา แตเนองจากงานขององคกรเอกชนนนมขอบเขตจากด เพราะมงบประมาณจากดและ

มไดรบการโฆษณาประชาสมพนธเทากบงานของรฐบาล จงไมคอยเปนททราบโดยทวไปมากนก

งานพฒนาชนบททสาคญทถอไดวาเปนหนวยงานของมลนธเอกชนคอ โครงการตางๆ โดยมลนธท

อยในความอปถมภของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว สมเดจพระบรมราชนนาถ และพระราชวงศ

ตางๆ อนไดแก โครงการหลวง งานศนยศลปาชพ งานของมลนธชยพฒนา และงานของมลนธจฬา

ภรณ เปนตน

4.5.2 แนวคดในการพฒนาเศรษฐกจชมชนของไทย

จากแนวคดและทฤษฎการพฒนาทงหลายทกลาวมา เราสามารถแยกแนวคดการพฒนา

ออกเปน 2 กลม กลาวคอ กลมแรก จะมองวาการพฒนาเปนการดาเนนการไปตามขนตอนจากระดบ

หนงไปสอกระดบหนงทสงขน โดยทจะตองพฒนาความพรอมในดานตาง ๆ ควบคกนไปอยาง

เหมาะสมจงจะกอใหเกดการพฒนาขนมาได ในขณะทกลมทสอง กลบมองวาการพฒนาจะเกดขนได

นนไมจาเปนจะตองดาเนนการไปตามขนตอน การพฒนาจะเกดขนไดจะตองมการกระตนหรอมการ

101

ชกนาดวยปจจยสนบสนนตางๆทใชในการพฒนา เชน จะตองมปจจยทนทไดจากการสะสมมากอน

โดยแนวคดนมความเชอวาความพรอมสาหรบการพฒนาเปนสงทสรางขนมาได การพฒนาตาม

แนวคดนมความเชอวาหากตองการพฒนาจะตองเปนการพฒนาแบบกาวกระโดด เนองจากแนวคดน

เชอวาประชาชนในชนบทสวนใหญไมสามารถสรางความพรอมไดตามความตองการของนกพฒนาท

เขาไปสงเสรมใหเกดการพฒนา

นอกจากการพฒนาชนบททเปนไปตามสองแนวทางนน ยงสามารถทจะพจารณาแนวทาง

ในการพฒนาชนบทโดยแบงแยกใหเหนขอแตกตางอยางชดเจนแลว จะแบงได 2 แนวทาง คอ

1) การพฒนาชนบทแบบไมมความสมดลย ไดแก การพฒนาจากบนลงลาง (Top - down

Development) การพฒนาจากลางขนบน (Bottom - up Development) และการพฒนาแบบทฤษฎฝน

หลนจากฟา (Trickle Down Effect Theory)

2) การพฒนาชนบทแบบสมดลย เปนลกษณะของการพฒนาชนบททย งยน (Sustainable

Development) การพฒนาแบบพงตนเอง (Self Help Development) และการพฒนาชนบทแบบการม

สวนรวมของประชาชน (People’s Participation Development)

สาหรบปรชญาของการพฒนาชนบท หรอการพฒนาเศรษฐกจชมชนของไทยนนจะตอง

ตงอยบนพนฐานความศรทธาในตวคนทอยในชมชนวาเปนทรพยากรทมความสาคญทสด โดยตอง

เชอวามนษยทกคนมพลงในเรองความคดรเรมสรางสรรค และมความเปนผนาซอนอยภายใน เมอใดก

ตามถามการพฒนา พลงทงหลายทซอนอยภายในเหลานขนมา ในขณะเดยวกนกเปดโอกาสใหผคน

เหลานมโอกาสในการเรยนร แลกเปลยนทศนคต และพฒนาขดความสามารถใหเปนผทมความ

รบผดชอบตอสงคมเปนอยางด ดงนนการพฒนาพลงขดความสามารถของคนในชมชนทกดานเปนสง

ทพงปรารถนา และมความสาคญอยางยงตอความเปนอยของคนทกคนและชมชนโดยรวม เศรษฐกจ

ชมชนเปนสวนหนงของเศรษฐกจของชาต ดงนน หากตองการจะใหเศรษฐกจของชาตมความ

เจรญรงเรอง จงมความจาเปนทจะตองพฒนาเศรษฐกจในระดบลาง หรอเศรษฐกจชมชนขนมากอน

เมอเศรษฐกจชมชนซงเปนเรองทเกยวกบการดาเนนกจกรรมทางเศรษฐกจตาง ๆ ทงดานเกษตรกรรม

อตสาหกรรม บรการ ทงในดานการผลต การบรโภค และการกระจายผลผลตไดรบการพฒนาอยาง

ถกตองและมความเขมแขง ในทายทสดเศรษฐกจในภาพรวมของประเทศกจะไดรบการพฒนาใหม

ความเขมแขง และมความยงยนตามมาดวยเชนกน ทงนการพฒนาเศรษฐกจชมชนจะตองมาจากคนใน

ชมชนสวนใหญเขามามสวนรวมในการแกไขปญหาพนฐานทางเศรษฐกจชมชนของตนเอง เชน การ

เขามามสวนรวมในการคด มสวนรวมในการทา มสวนรวมในการตดสนใจ และมสวนรวมในการรบ

102

ผลประโยชนทเกดจากการพฒนา แตทงนและทงนนจะตองตงอยบนพนฐานของความสามารถ และ

ทรพยากรของชมชนทมอย หรอชมชนสามารถจดหามาไดตามศกยภาพของตนเอง

4.5.3 ผลของการพฒนาเศรษฐกจชมชนของไทย

การพฒนาชนบท หรอการพฒนาเศรษฐกจชมชนของประเทศไทยไดเรมตนมาเปนเวลาชา

นานแลว แตการพฒนาในอดตดงกลาวนน ไมไดกอใหเกดประโยชนแกทองถนในชนบท หรอชมชน

รอบนอกแตอยางใด เมอหลายสบปทผานมารฐบาลพยายามจะเขาไปพฒนาชนบท หรอชมชนรอบ

นอกโดยมจดประสงคหลกเพอทาใหชนบทมความ “ทนสมย” โดยเนนทการสรางสงสาธารณปโภค

ขนพนฐาน เชน สรางถนน ระบบไฟฟา และน าประปา ขนในพนทชนบท โดยหวงจะใหชนบทของ

ไทยมสงสาธารณปโภคขนพนฐานทกอยางเหมอนกบในเขตพนทเมอง และหวงวาจะทาใหชมชนใน

ชนบทมความทนสมย และจะเปนการชวยลดชองวางระหวางเมองกบชนบทลง ซงการพฒนา

โครงสรางพนฐานดงกลาวนนไดสงผลดตอเศรษฐกจชมชน ทาใหมการคมนาคมมความสะดวก

รวดเรว ชนบทมไฟฟาใช มการบรโภคสนคาทเปนเครองอานวยความสะดวกมากขน ในขณะทมการ

พฒนาโครงสรางพนฐานใหกบชนบทนน แผนการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศยงได

มงเนนและทมงบประมาณเปนจานวนมากในการทจะพฒนาหวเมองตางๆเพอทาใหเศรษฐกจของหว

เมองเหลานนมความเจรญกาวหนา พรอมกนนนกไดมการเรงพฒนาดานอตสาหกรรมโดยมเปาหมาย

ทจะใหประเทศไทยเปนประเทศอตสาหกรรมใหม จากนโยบายทเรงการพฒนาดงกลาวไดสงผลให

เศรษฐกจในเขตพนทเมองทงหางเศรษฐกจในพนทชนบทมากขนเรอยๆ อยางไรกตามการพฒนาใน

อดตทผานมา นโยบายการพฒนาเศรษฐกจชมของภาครฐไดมการสงเสรมใหประชาชนในชนบทม

ระบบการผลตเพอการคาเพมมากขน เนนการปลกพชเชงเดยว สงเสรมใหมการใชปยเคม ยาฆาแมลง

และยาปราบศตรพชเพมมากขน เพอเพมผลผลตใหทนกบความตองการของตลาด แตการกระทา

ดงกลาวไดสงผลทาใหสภาพแวดลอมโดยรวมของชนบทไทยเสอมโทรมลงไปเปนอยางมาก ใน

ขณะเดยวกนเกษตรกรไดมการบกรกทาลายปาเพมมากขน ผลจากการใชสารเคมเปนจานวนมาก

สงผลใหเกดสารพษตกคางในดนเปนจานวนมาก นอกจากนชาวชนบทสวนใหญยงมหนสนเพมมาก

ขนตามตวอกดวย จากนโยบายการสงเสรมการพฒนาเศรษฐกจชมชนดงกลาวดเหมอนวาจะเปนผลด

ตอชมชนชนบท แตผลทเกดขนจรงกลบเปนการสรางปญหาใหกบเศรษฐกจชมชนมากกวา และเปน

การซ าเตมเศรษฐกจชมชนใหแยลง ทาใหเกดชองวางระหวางชนบทกบเมองมมากขน และชองวาง

ดงกลาวไดขยายเพมมากขนเรอยๆมาจนถงปจจบน นอกจากนยงสงผลตอการเปลยนแปลงโครงสราง

อาชพของประชากรไทย โดยทในอดตสดสวนของอาชพการเกษตรมอยประมาณรอยละ 80 แต

103

ปจจบนสดสวนดงกลาวลดลงเหลอเพยงประมาณรอยละ 36 เทานน จากผลพวงทเรงการขยายตว

ทางดานอตสาหกรรม ซงไมใชพนฐานทแทจรงของประเทศไทย ไดสงผลใหแรงงานในภาคชนบท

สวนใหญหลงไหลเขาไปหางานทาในเขตเมองเพอเขาสภาคอตสาหกรรม จนกระทงในปพ.ศ. 2540

ไดเกดวกฤตทางเศรษฐกจทาใหแรงงานทงหลายตกงานและไหลกลบคนสพนทเขตชนบทเพมมาก

ขน จากวกฤตการณทเกดขนทาใหภาคเศรษฐกจหลกของไทยไดรบความเสยหายอยางหนก แตยงม

ภาคเศรษฐกจในชมชนชนบทสวนใหญทไมไดรบผลกระทบในครงนน ดงนนรฐบาลในยคตอมาได

พยายามเขาไปผลกดน และสงเสรมใหเศรษฐกจชมชนไดรบการพฒนามากยงขน โดยมนโยบายใน

การสงเสรมใหชมชนในชนบทไดผลตสนคาทเปนเอกลกษณของแตละชมชน หรอทรจกกนในนาม

โครงการ “หนงตาบลหนงผลตภณฑ” และโครงการนกคกคกกนอยระยะหนงเทานน ในทายทสด

โครงการนกเงยบเหงาเปนอนตองลมหายตายจากกนไปเปนจานวนมาก สาเหตทเปนเชนนก

เนองมาจากโครงการนไมไดเกดจากแรงขบภายในชมชน แตเปนการสงการโดยรฐบาลทาใหชมชนม

การลอกเลยนแบบสนคากน ผลตภณฑสวนใหญจะเหมอนๆกน ในตอนแรกๆททาใหโครงการนด

เหมอนวาจะดาเนนไปไดดวยดนนเนองมาจากไดรบการสนบสนนในหลายๆ ดานจากภาครฐอยาง

เตมททาใหภาครฐตองเสยงบประมาณไปเปนจานวนมากในการจดนทรรศกาลตางๆ ในทายทสดเมอ

ภาครฐเรมถอนตวออก หรอลดการใหความชวยเหลอลง โครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑกไม

สามารถพฒนาตอไปไดอยางย งยน

นอกจากนยงพบวา รฐบาลบางยคยงไดใชนโยบายประชานยมโดยกยมเงนจากธนาคาร

ออมสนแจกเปนเงนทนใหกบประชาชนระดบรากหญา หรอทรจกกนในนามโครงการ “หมบานละ

ลาน” ชาวบานในชนบทสวนใหญมความเขาใจและรสกวาเงนทนดงกลาวเปนเงนทรฐบาลแจกใหฟร

จงเปนทมาของปญหาไมยอมใชหนคนในบางหมบาน อยางไรกตามรฐบาลกพยายามแสดงใหเหนวา

โครงการหมบานละลานประสบความสาเรจ โดยรายงานตวเลขของหมบานทใชหนคนเปน

เปอรเซนตทสง จากโครงการดงกลาวไดกอใหเกดปญหาตอเนองคอการกยมเงนนอกระบบของ

ประชาชนสวนใหญเพอนาเงนมาใชหนโครงการหมบานละลาน ทงนเนองมาจากประชาชนในชนบท

สวนใหญคดวาเปนเงนแจกใหฟรของรฐบาล ดงนนประชาชนสวนใหญจงกยมเงนไปเพอการบรโภค

ซอสนคาฟ มเฟอย มประชาชนนอยรายทกยมไปเพอลงทนจรงๆ ดงนนจงสรปไดวาโครงการตางๆ

ของภาครฐทพยายามจะเขาไปสงเสรม หรอสนบสนนใหเกดการพฒนาเศรษฐกจชมชนสวนใหญ

ประสบความลมเหลวอยางสนเชง ทงนเนองมาจากการกระทาดงกลาวเปนการหยบยนใหฝายเดยว

จากภาครฐ ซงพฤตกรรมดงกลาวเปรยบเสมอนกบการสรางใหคนในชนบทเปนคนขอทานโดยไม

รตว ดงจะเหนไดจากโครงการพฒนาตางๆหากรฐใหการสนบสนนงบประมาณโครงการนนกจะ

104

เกดขนและดาเนนไปไดระยะหนงเทานน เมอใดกตามหากรฐบาลถอนการใหความชวยเหลอ หรอไม

มการสนบสนนงบประมาณจากภาครฐโครงการนนกจะสะดดลงทนท การพฒนาเศรษฐกจชมชน

ของไทยในอดตทผานมาจนถงปจจบนมความสอดคลองกบคากลาวทวา “เงนมางานเดน เงนไมมา

งานไมเดน”

บทท 5

โครงการของรฐบาลกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน

5.1 บทนา

เนองดวยประเทศไทยเปนประเทศเกษตรกรรม ในอดตประชากรสวนใหญของประเทศ

ประมาณ 80% เปนเกษตรกร แตในป พ.ศ. 2551 สดสวนดงกลาวไดลดลงเหลอประมาณ 35 %

เทานน อยางไรกตามอาชพการเกษตรยงมความสาคญตอการพฒนาประเทศ ในขณะทเกษตรกรสวน

ใหญยงมสภาพทยากจนมาเปนเวลาอนยาวนาน หากปลอยใหเปนไปตามยถากรรมเหมอนดงทผาน

มาในอดตคงจะยากลาบากตอการพฒนาประเทศเปนอยางมาก รฐบาลจงไดมองเหนถงความสาคญ

ของปญหาน จงไดจดทาโครงการสาหรบประชาชนในชนบทขน ในระยะแรกๆคอ โครงการสราง

งานในชนบท อนประกอบไปดวย โครงการเงนผนของรฐบาล ม.ร.ว. คกฤทธ ปราโมช โครงการ

สรางงานในชนบทในชวงของรฐบาลเปรม ตณสรานนท และโครงการพฒนาตาบลในชวงรฐบาล

ชวน หลกภย โครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ และโครงการวสาหกจชมชนในชวงของรฐบาล

ทกษณ ชนวตร ซงโครงการตางๆเหลานนบไดวาเปนการเขาไปชวยแกปญหาของประชาชนใน

ชนบททวางจากฤดกาลทานาไดมรายไดเพมขนในฤดแลง รวมทงเปนการชวยสรางเศรษฐกจและ

สงคมของชนบทไปพรอมกนดวย ในขณะเดยวกนกชวยปองกนไมใหแรงงานในชนบทอพยพเขาไป

ทางานในกรงเทพฯ และหวเมองใหญๆ

แนวความคดของโครงการสรางงานในชนบท กคอสวนหนงของการพฒนาเศรษฐกจ

ชมชนหรอเศรษฐกจชนบทนนเอง วตถประสงคกเพอจะพฒนาสงคมชนบทใหมความกนด อยดเพม

มากขน ในอดตสงคมชนบทของไทยสวนใหญเปนสงคมเกษตรกร ถงรอยละ 80% ของประเทศ และ

เกษตรกรเหลานสวนใหญมกจะตองอาศยทรพยากรธรรมชาต ไมวาจะเปนเรองทเกยวกบการเกษตร

กตองอาศยนาฝน หรอเรยกวา นานาฝน การปลกพชทกประเภทสวนใหญจะตองอาศยน าฝนเปนหลก

ดงนนน าฝนจงมอทธพลตอสงคมเกษตรกรอยางมาก ถาปไหนฟาฝนดผลผลตทางการเกษตรกด แต

ถาปไหนฝนแลง ฝนไมตกตองตามฤดกาล ปนนผลผลตทางการเกษตรกตกตาและเสยหายทาให

เกษตรกรแทบจะเอาตวไมรอดเลย เชน เมอกลางป พ.ศ. 2520 และ พ.ศ. 2525 เปนปทแหงแลงมาก

ฝนทงชวงทาใหพชผลทางการเกษตรไดรบความเสยหายเปนสวนใหญ จงเปนเหตทาใหเกษตรกรตอง

ทงไรนาเขาไปหางานทาในเขตกรงเทพฯ และปรมณฑล โครงการสรางงานในชนบทจงเกดขน

106

เพอใหเกษตรกรทงหลายไดมงานทาในชวงฤดแลง และมรายไดจากการทางานในพนทชนบทของ

ตนเองเพมมากขน

คาวา สงคมชนบทนน หมายถง สงคมของกลมคนทไมจากดเพศ วย ซงอาศยรวมกนอย

เปนกลมในเขตแดนทอยหางไกลออกไปจากตวเมอง หรออยนอกเขตเทศบาล มการสบทอดศลปะ

วฒนธรรม และประเพณตอกนมาเปนเวลานาน มสถาบนและวฒนธรรมทมลกษณะเปนเอกลกษณ

ของตวเอง หรอตามความหมายอกอยางหนง กหมายถง กลมคนทอาศยอยในอาณาเขตเดยวกน ม

ความรสกเปนพวกเรา ตลอดจนมผลประโยชน หรอความสนใจและบรการทางสงคมรวมกน ชาว

ชนบทจงมความคนเคย เปนกนเองไดเปนอยางดยง เนองจากไดรบประโยชนใชสอยในสวนท

เกยวกบสถาบนทางสงคม เชน วด โรงเรยน สถานอนามย ศาลาประชาคม และมผลประโยชน

บางอยางรวมกน อาทเชน มรายไดจากผลผลตทางการเกษตรรวมกน มโอกาสทางานรวมกน

ตลอดจนไดรบผลดหรอผลเสยจากปรากฏการณทางธรรมชาตในทองถนของตนรวมกน

5.2 ยทธศาสตรการพฒนาชนบทของรฐบาล

สภาพสงคมไทยในชวงหลงสงครามโลกครงท 2 พบวาเกดชองวางระหวางชนบทและ

เมองไดเพมมากขน ดงนนความจาเปนในการพฒนาชนบทจงกลายเปนเรองทตองทาใหเหนไดอยาง

ชดเจน รฐบาลจงไดกาหนดยทธศาสตรทสาคญเพอตอสกบความยากจนในชนบท เพอเสนอแนะ และ

สนบสนนงานพฒนาชนบท มดงตอไปน

1) ยทธศาสตรการสงเสรมการเกษตร ยทธศาสตรนมวตถประสงคหลก คอ การเพม

ผลผลตของเกษตรกรดวยการปรบปรงเทคนคในการผลต วตถประสงครองกคอ การปรบปรงชวต

ครอบครวในชนบทดวยการสอนการคหกรรมศาสตรใหแกผหญง และการสรางกลมยวเกษตรกร

ยทธศาสตรนเนนหนกทเทคโนโลยในดานการผลต สวนดานเศรษฐกจถอเปนความสาคญลาดบ

รองลงมา

2) ยทธศาสตรการฝกอบรม (The Training Strategy) ยทธศาสตรนมพนฐานบน

สมมตฐานทวาความรทกษะนนทาใหเกดกระบวนการพฒนา ยทธศาสตรนมงเนนทเจาหนาทสงเสรม

การเกษตร รวมทงเกษตรกรทไดรบการคดเลอก วธการทใชประกอบดวย หนวยการสอนทเปนระบบ

ตอเนอง มทงภาคทฤษฎและภาคปฏบตซงกอใหเกดทกษะและความรทเกยวของ ซงแนวทางการ

ฝกอบรมนนเปนการศกษาอนเปนสวนเสรมระบบการสงเสรมการเกษตร

3) ยทธศาสตรแบบพงตนเอง (Self-help Strategies) สาหรบการพฒนาชนบทใน

ประเทศ โดยการพฒนาเรมตนหลงสงครามโลกครงท 2 เพยงเลกนอย นอกจากจะใชวธการพฒนา

107

ชมชนและการฟนฟชวตชนบท ยทธศาสตรทสาคญทสดในการพฒนาชนบท คอ การพฒนาโดย

รวมกนทา การรเรมจากเอกชน และวธทางานกบชาวนาระดบลาง ซงประกอบไปดวย

(1) การพฒนาชมชน ยทธศาสตรนไดรบการพฒนาจากความพยายามในการ

เตรยมการทจะชวยประเทศในอาณานคมใหไดรบอสรภาพดวยสนตวธ

(2) การฟนฟชวตชนบท ซงหมายถงกระบวนการพฒนาชมชน และมวตถประสงค

หลกในดานเศรษฐกจคลายกบการพฒนาชมชน

แนวคดการพฒนาชมชนและการฟนฟชวตชนบท เปนแนวคดของงานพฒนาทไดรบการ

รเรม และควบคมโดยรฐบาล ซงจะกระตนใหชาวชนบทชวยกนทางานเพอวตถประสงคของงาน

พฒนา และสนบสนนนโยบายรฐบาล แนวปฏบตของสองยทธศาสตรนเปนระบบการพฒนาจากบน

ลงสลาง ท งวตถประสงคและกลมเปาหมายกไดรบการกาหนดจากเบองบน การมสวนรวมของ

ประชาชนจงมขอจากดมาก และมกไดรบการชนา ความรวมมอกบชมชนชนบทนน สวนใหญเปน

เรองของการกระจายขอมลขาวสาร และทรพยากรสชาวบานเทานนเอง ทงสองยทธศาสตรไดละเลย

ตอขอเทจจรงทวา ชมชนในชนบทน นมความหลากหลาย จงทาใหการพฒนาชนบททผานมา

ผลประโยชนสวนใหญตกอยกบกลมผมอานาจ และผมอนจะกนในชนบท

4) ยทธศาสตรการพฒนาการเกษตรแบบเบดเสรจ (The Comprehensive Agricultural

Development Strategy) นบเปนแนวทางการพฒนาการเกษตรทผสมผสานและกวางขวาง ยทธศาสตร

นอยบนสมมตฐานทวาการรวมปจจยตาง ๆ เทานน จงจะทาใหการเกษตรกาวหนาไปได

5) ยทธศาสตรการพฒนาชนบทแบบผสมผสาน (Integrated Rural Development) ม

วตถประสงคในการผสมผสานวตถประสงคหลายอยาง เชน การเพมผลผลต การวาจางงานทสงขน

และการกระจายรายไดทเทาเทยมกน ดวยการผสมผสานชาวนารายยอย ผเชาทดน และแรงงานไรท

ทากนเขากบสวนอน ๆ ของชมชนชนบท

รฐบาลไดพยายามจดทาโครงการตางๆ เพอเขาไปชวยเหลอสงคมในชนบทใหมโอกาสลม

ตาอาปากไดบาง โดยทโครงการตางๆ ทสาคญของรฐบาลในอดตทผานมา ไดแก โครงการสรางงาน

ในชนบท โครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ และโครงการวสาหกจชมชน ซงในบทนจะอธบาย

รายละเอยดของทง 3 โครงการเหลาน

108

5.3 โครงการสรางงานในชนบท

5.3.1 ความเปนมาของโครงการสรางงานในชนบท

ในอดตรฐบาลไดมองเหนความยากจนของชาวชนบทซงเกดจากผลกระทบตอภาวะฟาฝน

แลงของประเทศเปนสวนใหญ รฐบาลคดวาหากไมใหความชวยเหลอแกเกษตรกรทมมากถงรอยละ

80 ของประชากรทงประเทศ ดงนน จงไดมองเหนความสาคญของโครงการสรางงานในชนบทและ

ถอวาเปนนโยบายหลกอยางหนงในการบรหารงานของรฐบาล

ความเปนมาของโครงการสรางงานในชนบท ไดพฒนาสบเนองมาจากโครงการผนเงน

ของรฐบาลชด ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช รฐบาลชดดงกลาวไดถอนโยบายโครงการผนเงนเปนโครงการ

หลกตอการพฒนาเศรษฐกจชนบท ซงไดเรมใชโครงการผนเงนในป พ.ศ.2518 โดยใชชอโครงการวา

"โครงการเงนผน" ตอมาเปลยนเปน "โครงการสรางงานในชนบท" ในป พ.ศ. 2523 เปนโครงการเพอ

พฒนาทองถนและชวยเหลอประชาชนในชนบท ใหมงานทาในชวงฤดแลง โดยจดสรรงบประมาณ

ใน ป พ.ศ. 2523 และ 2524 ประมาณปละ 3,500 ลานบาท และในชวงป พ.ศ. 2525-2529 อกปละ

ประมาณ 2,000 ลานบาท เพอวาจางชาวบานซงวางงานในฤดแลงใหมาชวยกนสรางสงสาธารณปโภค

ในทองถนของตนเอง โดยเนนการพฒนาแหลงนา และการสรางโครงสรางพนฐาน รวมไปถงการเพม

ผลตภาพทางการเกษตรดวย ตอมาคณะรฐมนตรไดมมตคณะรฐมนตรเมอวนท 25 มถนายน พ.ศ.

2534 ใหเปลยนชอโครงการสรางงานในชนบทมาเปน "โครงการพฒนาตาบล" โดยมวตถประสงค

เพอสรางความเขมแขง และเพมประสทธภาพในการบรหารจดการของทองถน และแกไขปญหาความ

ยากจน และสรางเศรษฐกจชมชนใหมความเขมแขง โครงการพฒนาตาบลอยภายใตการกากบดแล

ของสานกนายกรฐมนตร งบประมาณของโครงการพฒนาตาบลจะถกจดสรรไปสโครงการ 7

ประเภท ดงน (1) โครงการน ากนน าใช (2) โครงการน าเพอโครงการเกษตร (3) โครงการพฒนา

อาชพและรายได (4)โครงการกอสรางสงสาธารณประโยชน (5)โครงการอนรกษทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอม (6) โครงการการพฒนาองคกรทองถนและบคลากรทองถน และ (7) โครงการพฒนา

ระหวางตาบล โครงการพฒนาตาบลไดรบงบประมาณในปงบประมาณ พ.ศ. 2540 จานวน 5,000

ลานบาท และในปงบประมาณ พ.ศ. 2541 และ พ.ศ. 2542 เปนจานวน 4,000 ลานบาท และ 2,000

ลานบาท ตามลาดบ ในปจจบนนโครงการพฒนาตาบลไดถกยกเลกแลว

จากภาวการณทผานมาปรากฏวาชาวไรชาวนาสวนใหญมหนสนกนมากขน และในการ

กยมดงกลาว สวนใหญจะตองกจากนายทนทองถนซงตองเสยดอกเบยในอตราทสงมาก นบไดวาเปน

สาเหตสาคญอนหนงททาใหชาวไร ชาวนาเดอดรอน และตองสญเสยกรรมสทธในทดนซงเปนททา

109

มาหากนของตน การขาดแคลนแหลงเงนทนทจะใหกยมและแหลงของการยมกเปนปจจยทสาคญ

อนหนงททาใหชาวไรชาวนาตองเสยดอกเบยในอตราทแพงกวาทควรจะเปน ท งนเนองจาก

โครงสรางทางเศรษฐกจ และระบบการหมนเวยนของกระแสเงนตราทเปนอยในปจจบนนนทาให

กรงเทพมหานครซงเปนศนยกลางทางเศรษฐกจและการปกครองของประเทศเปนแหลงทดดเงนทน

จากตางจงหวดเขาสสวนกลาง ในแตละปเงนทนจากตางจงหวดจะถกสบเขาสสวนกลางนบหลาย

หมนลานบาท โดยสาขาของธนาคารพาณชยตาง ๆ ทตงอยตามตางจงหวดจะเปนตวจกรสาคญทสบ

เงนเขาสสวนกลางเพอใหกจการคา ภาคอตสาหกรรม และกจการบรการทฟ มเฟอยตาง ๆ ไดกยม

ดงนนความเจรญทางดานวตถของกรงเทพมหานครทเปนอย สวนใหญจงเปนผลสบเนองมาจากการ

ทระบบธนาคารพาณชยสามารถสบเงนทนจากตางจงหวด ซงไดทากนมาตอเนองหลายสบปมาแลว

โดยเฉพาะอยางยง ในยคของการเรงรดพฒนาเศรษฐกจ อตราการสบเงนทนจากตางจงหวดกเพมทว

มากยงขน ดงนนโครงการสรางงานในชนบทจงเปนโครงการสงเงนคนเพอกลบไปพฒนาชนบทโดย

อาศยกลไกการทางานของภาครฐ

5.3.2 จดมงหมายในโครงการสรางงานในชนบท

1) เพอเพมรายไดใหแกประชาชน รฐบาลเหนวาโครงการพฒนาตาบล จะเปนจดเรมตน

ทจะขจดปญหาทเกดขนจากภาวการณทามาหากน เพราะโครงการพฒนาตาบลทดาเนนการนนจะเปน

งานทเกยวกบการจดทาและปรบปรง ตลอดจนการซอมแซม

2) เพอชวยใหประชาชนมงานทาในฤดแลง โครงการพฒนาตาบลจะชวยเหลอเกษตรกร

ซงสวนใหญกาลงตกอยในภาวะยากจนเพราะคาครองชพสง มโอกาสไดรบรายไดเพมขนจากการ

วาจางทางานตามโครงการทสภาตาบลจะดาเนนในระหวางหนาแลงของแตละป เพอเปนการ

ชวยเหลอ บรรเทาทกขทมอยใหลดนอยลงไปทนท

3) เพอสงเสรมการขยายตวทางเศรษฐกจ เพอแกไขปญหาการคาและการลงทนซงอยใน

ภาวะชะงกงน บรรดาพอคา นายทนอตสาหกรรม และนายธนาคารตาง ๆ

4) การกระจายอานาจสทองถน สนบสนนใหทองถนปกครองตนเองได ดงนน

โครงการพฒนาตาบลจงมสวนสาคญทจะสงเสรมระบอบการบรหารจดการ โดยยดถอความตองการ

ของประชาชนในแตละตาบลเปนหลกสาคญ เปนการปพนฐานการปกครองระบอบประชาธปไตย

ใหกบประชาชนสวนใหญของประเทศ

5) การหาเสยงของพรรครฐบาล จดมงหมายทางการเมองทแทจรง คอ การมงใช

โครงการผนเงนเปนเครองมอในการหาเสยง หรอเปนเครองมอสรางความนยมใหแกพรรครฐบาล

110

ภายใตสถานการณตาง ๆ ทประเทศเผชญอยในขณะนน ยอมไมมใครคาดการณไดวา รฐบาลจะม

เสถยรภาพหรออยไดนานเพยงใด โอกาสทรฐบาลจะยบสภา และจดใหมการเลอกตงใหมยอมมมาก

ดงนนเพอหวงผลการเมองในระยะสน นกการเมองยอมไมละเวนโอกาสทจะหาคะแนนนยมใหแก

ตนเอง และพรรคการเมองของตน

5.3.3 วตถประสงคของโครงการสรางงานในชนบท

1) เพอบรรเทาภยพบตสาธารณะอนเกดจากภาวะฝนแลงใหราษฎรทยากจนและวางงาน

ทอยในชนบทใหมรายไดจากการทางาน ในอนทจะสกดก นการอพยพเขาไปหางานทาใน

กรงเทพมหานคร

2) เพอตองการกระจายรายไดไปสประชากรทวประเทศ มากนอยตามอตราสวนของ

ประชากรแตละพนทเปาหมาย

3) เพอชวยเหลอเกษตรกรทอาศยอยนอกเขตพนทชลประทานใหมแหลงน าเพอการ

อปโภค บรโภค และเพอการเกษตรกรรม

4) เพอฝกฝนอบรมในทางปฏบตใหขาราชการในสวนภมภาคใหรจกตดสนใจในการ

บรหารตามหลกการมอบอานาจหรอการแบงอานาจ

5) เพอทดสอบองคกรของประชาชนในระดบตาบล ซงในตอนนนกคอสภาตาบล ให

สามารถบรหารโครงการพฒนาทตนเองเปนผรเรมกาหนดขนมาไดหรอไม ทงนเพอทจะหาลทางทจะ

ปรบปรงสภาตาบลใหเปนรปแบบการปกครองตนเองของประชาชนในทองถนตอไปในอนาคต

6) เพอฝกฝน อบรม การพฒนาการปกครองประชาธปไตยปฏบตขนพนฐานใหกบ

คณะกรรมการสภาตาบล

7) ทาใหเกดองคกรมวลชน ผนามวลชนเกดการประสานงานระหวางกลไกของรฐใน

ชนบทและสรางขวญกาลงใจแกประชาชน หากมการดาเนนการตอเนองจะเกดผลดยงขน

5.3.4 การดาเนนงานโครงการสรางงานในชนบท

การดาเนนงานโครงการสรางงานในชนบท รฐบาลไดมอบหมายใหกรมการพฒนาชมชน

กระทรวงมหาดไทย เปนผรบผดชอบ โดยการดาเนนงานนน กรมการพฒนาชมชนไดกาหนดแนว

ทางการดาเนนงานโครงการดงกลาวออกเปน 3 ขนตอน คอ

ขนเตรยมการ เปนขนตอนแรกโดยใหพฒนาการจดหวดในฐานะกรรมการสรางงานใน

ชนบทระดบจงหวด รวมกบเลขานการกรรมการสรางงานในชนบทระดบจงหวด จดประชม

นกวชาการพฒนาชมชน พฒนาการอาเภอ และพฒนากร เพอซกซอมนโยบายวตถประสงคและ

111

บทบาทของเจาหนาททกระดบ เพอใหสามารถเขารวมงานกบโครงการสรางงานในชนบทไดอยางม

ประสทธภาพ โดยเฉพาะการเขารวมโครงการอบรมชแจงคณะกรรมการสภาตาบลและการ

ประชาสมพนธในระดบหมบาน

ขนตอนจดทาโครงการ การจดทาโครงการโดยพฒนากรเปนผใหความชวยเหลอการจด

หรอคดเลอกโครงการ และกากบดแลการเบกจายเงนตามโครงการรวมกบเลขานการสภาตาบล ซง

พฒนากรจะตองรวมดาเนนการตามขนตอนอยางใกลชด เฉพาะอยางยงการใหความชวยเหลอ

คณะกรรมการสภาตาบลในการจดทารายละเอยด และปองกนการเสนอโครงการซ าซอนกบการใช

เงนอดหนนพฒนาชมชนประจาป

ขนตอนการควบคมตรวจสอบ เปนการควบคมตรวจสอบและตดตามผลการปฏบตงาน

โครงการ โดยใหพฒนาการจงหวด พฒนานเทศน และพฒนาการอาเภอ ออกตรวจสอบและตดตาม

ผลการปฏบตงานของพฒนากรอยางใกลชด

5.3.5 ผลกระทบจากโครงการสรางงานในชนบท

1) ผลกระทบเชงบวก

(1) ทาใหประชาชนมงานทาในฤดแลง โดยปกตแลวในฤดแลง ชาวบานในชมชน

ทองถนตาง ๆ กจะเกดการวางงานหลงจากเสรจสนฤดกาลเกบเกยว เนองจากไมสามารถทาการ

เพาะปลก หรอทาการเกษตรตอไปได เพราะปญหาการขาดแคลนน าใชในการเกษตร ปญหาฝนไมตก

ตามฤดกาล และปญหาความแหงแลง ทาใหชาวบานในชมชนตองเขาไปหางานทาในเมองใหญ ๆ

เชน กรงเทพฯ และเขตปรมณฑล ดงนนการทมโครงการสรางงานในชนบท จะชวยแกปญหาใหกบ

ชมชนได โดยชาวบานกจะมงานทาในฤดแลง มรายไดมาจนเจอครอบครวมากขน ไมตองดนรน

เดนทางไปทางานไกล ๆ อกทงยงแกปญหาสงคม คอ คนแกและเดก ๆ กไมตองถกทอดทงไวตาม

ลาพง เพราะพอแมตองไปทางานในเมองใหญ

(2) เพมรายไดใหแกประชาชน การสรางงานในชนบทจะชวยเพมรายไดแก

ประชาชนในชมชนบางสวน และรายไดนนจะสงผลตอเปนรายไดจากการขายสนคาใหกบคนใน

ชมชนเอง ชมชนกจะมเงนทนหมนเวยนภายในชมชน ตลอดจนถาสนคาชนดใดมศกยภาพ กสามารถ

ทาการสงออกไปขายยงตลาดตางประเทศได ซงสงตาง ๆ เหลานจะทาใหการดาเนนชวตของชาวบาน

นนดขน

(3) สงเสรมการขยายตวทางเศรษฐกจ เมอในชมชนทองถน มการสรางงานเกดขน

จะทาใหชาวบานมงานทา สงผลทาใหมรายไดเพมมากขน ซงจะทาใหเศรษฐกจชมชนมความ

112

แขงแกรง ดงนนจงสามารถขยายผลของการสรางงานใหกบชมชนอน ๆ เพอเปนแนวทางการพฒนา

เศรษฐกจชมชนใหกบชมชนอน โดยจะทาใหเกดการขยายตวทางเศรษฐกจอยางตอเนอง

(4) การกระจายอานาจสทองถน เมอชมชนชนบทไดรบการพฒนา ใหมความเจรญ

มากขน มรายได มคณภาพชวตทดขน สวนราชการ ภาครฐทมองเหนในศกยภาพของชมชนเหลาน ก

จะมการสงเสรมจดตงเปนกลมพฒนาอาชพตาง ๆ เชน กลมทอผา กลมจกสาน และกลมอาชพอนๆ

โดยมการจดสรรงบประมาณสนบสนนโครงการตาง ๆ ผานมายงองคกรปกครองสวนทองถน ทาให

ทองถนมอานาจและศกยภาพในการดาเนนการมากขน

(5) คณภาพชวตของประชาชนดขนในภาพรวม การทประชาชนในชมชนมรายได

เพมมากขน จะทาใหคนในชมชนมคณภาพชวตทดขน โดยไมตองเดนทางไปทางานในตางถน

ลกหลานของชาวบานกจะไดรบการศกษาในระดบทสงขน ซงพวกเขาเหลานเมอไดรบการศกษาทม

ความรกจะกลบมาพฒนาทองถนของตนเองใหมความเจรญมากขน อกทงสภาพความเปนอยกดขน ม

สขภาพอนามยแขงแรงทกคนในชมชนกมความสข

2) ผลกระทบเชงลบ

(1) ผลกระทบทางดานสงคม

เนองจากลกษณะการผลตในระยะหลงๆ เปนการผลตทเนนการหาตลาดใหม ๆ

เนนการเปนระบบธรกจ คอ การคาขายทาใหบางครงประชาชนในชมชน กอาจจะมการแยงชงลกคา

โดยมการขยายตดราคากนเองทาใหสงผลกระทบตอรายไดและวถชวตของชมชน อกทงยงกอใหเกด

ความขดแยงภายในชมชน ประชาชนแตกความสามคค

บางครงการทประชาชนมการขายสนคาไดเงนจานวนมาก อาจจะมการทจรต

คดโกงเกดขนในชมชน ดงนนตองมการสงเสรมคณธรรม จรยธรรมในการดาเนนงาน สามารถ

ตรวจสอบไดตลอดเวลา โดยทางเจาหนาทภาครฐควรมการจดอบรมใหความรในดานคณธรรม

จรยธรรม เพอใหชมชนมความเขมแขง สรางความเชอใจกนระหวางคนในชมชน เปนการสราง

ภาพลกษณทด ทสาคญจะทาใหชมชนมความยงยนในระยะยาว

นอกจากนโครงการสรางงานในชนบท หรอโครงการพฒนาตาบลบางโครงการ

โดยเฉพาะกอสรางตางๆ มการทจรต คอรปชน ของเจาหนาทและผมสวนเกยวของบางกลมทาให

โครงการเหลานนไมไดมาตรฐาน กอใหเกดการชารด และเสยหายกอนเวลาอนควร และปญหาการ

ทจรต คอรปชน ดงกลาวนไดเปนตวอยาง และทมาของการทจรต คอรปชนในหนวยงานปกครอง

สวนทองถน ไมวาจะเปนองคการบรหารสวนตาบล องคการบรหารสวนจงหวด เทศบาลตาบล และ

เทศบาลเมองตางๆ ในเวลาตอมา

113

(2) ผลกระทบทางดานเศรษฐกจ

การทประชาชนไดมการกยมเงนจากแหลงตาง ๆ เชน กองทนหมบาน กลมออม

ทรพยเพอการผลต หรอเงนทนทไดรบการสนบสนนจากแหลงตาง ๆ มการนาเงนทไดรบดงกลาวไป

ใชในการซอสนคาอปโภค บรโภค และสนคาฟมเฟอยอน ๆ ซงถอเปนการใชเงนทผดวตถประสงค

แทนทจะนาเงนดงกลาวไปใชในการสรางงาน สรางอาชพหรอลงทนประกอบอาชพ เพอสรางรายได

ใหกบตนเองและครอบครว ซงการนาเงนไปใชผดวตถประสงคนนจะกอใหเกดการกอหนสนภาค

ครวเรอนใหเพมสงขน

รฐบาลไมควรใชการวางแผนจากสวนกลางเพอไปพฒนาชมชนทองถน แตควร

ใชการรบฟงปญหา และความตองการของชมชนวามความตองการอยางไร ซงจะทาใหมการพฒนา

เศรษฐกจไดอยางสอดคลองกบความตองการของชมชนอยางแทจรง

(3) ผลกระทบตอสงแวดลอม

การพฒนาเศรษฐกจในชมชนมมากจนเกนไป จนทาใหมการนาทรพยากร

ธรรมชาตจานวนมากมาเปนปจจยในการผลต ซงทาใหสภาพแวดลอมไดรบความเสอมโทรม

นอกจากนยงมการใชสารเคมในการผลตสนคาของชมชนกนเปนจานวนมาก ทาใหมสารพษตกคาง

ในดนและนา ทาใหสญเสยความอดมสมบรณ น าเนาเสย สงผลกระทบตอความเปนอยของประชาชน

ในชมชน

5.4 โครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ (OTOP)

5.4.1 ความเปนมา

เนองจากเจตนารมณของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 ตองการ

ใหเกดการมสวนรวมของภาคประชาชน การกระจายอานาจ การกระจายรายได การเคารพสทธและ

เสรภาพของบคคล รวมถงพฒนาระบบวธคด อนนาไปสการอยดมสขของปวงชนชาวไทยเพอเปน

การเพมศกยภาพของประเทศใหมนคงและเปนการพฒนาประเทศอยางย งยน จงไดกาหนดใหรฐ

ดาเนนการตามหมวด 5 “แนวนโยบายพนฐานแหงรฐ” ดงปรากฏอยในมาตรา 71 ถงมาตรา 88

โดยมแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 มาเปนเครองมอกาหนดทศทางการพฒนาประเทศทงในดาน

เศรษฐกจและดานสงคมอยางประสานสอดคลอง นนหมายถงวา นอกจากจะมงเนนการพฒนา

เศรษฐกจตามแนวกระแสหลก (ตามกระแสโลก) แลว ยงใหความสาคญตอการพฒนาเศรษฐกจใน

กระแสอนหรอเศรษฐกจพอเพยงทมพนฐานความคดเชอมโยงกบชมชน รวมท งทรพยากร

สงแวดลอม วฒนธรรม และวถชวตของคนในชมชนดวย ซงรฐจะตองตระหนกและจะละเลยมได

114

สภาทปรกษาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต โดยคณะทางานความสมพนธกบเครอขายภาค

ประชาชน ซงเปนหนวยงานทมหนาทใหคาปรกษาและขอเสนอแนะตอคณะรฐมนตร เพอประโยชน

ในการดาเนนการตามแนวนโยบายพนฐานแหงรฐ มความเหนวา การดาเนนนโยบายเพอแกไขปญหา

เศรษฐกจของประเทศ และเพอกระจายรายไดอยางเปนธรรม เปนภาระหนาทของรฐบาล ดงนนควร

ตองศกษาและประเมนวาสามารถบรรลเปาหมายไดหรอไม โดยเลอกตดตาม และประเมนผลเฉพาะ

กรณ “โครงการหนงตาบล หนงผลตภณฑ” เนองจากเหนวา เปนมาตรการสงผลตอประชาชนสวน

ใหญของประเทศ ทงตอวถชวต ระบบคด และสภาพสงคมโดยรวมของชมชน คณะทางาน

ความสมพนธกบเครอขายภาคประชาชน จงไดดาเนนการศกษาและประมวลจดทาเปนความเหนและ

ขอเสนอแนะเกยวกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน กรณ “โครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ” เพอ

เสนอคณะรฐมนตรตดสนใจเพอทจะใหโครงการดาเนนตอไป

5.4.2 ปรชญาโครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ

โครงการหนงตาบล หนงผลตภณฑ เปนโครงการทรฐบาลกาหนดขนเพอตอสกบความ

ยากจน เมอป พ.ศ. 2544 โดยมแนวคดในการพฒนาคณภาพผลตภณฑของชมชนทอยบนพนฐานของ

ภมปญญาชาวบาน วฒนธรรม ประเพณ และการใชทรพยากรในทองถน เพอเสรมสรางความเปน

เอกลกษณของชมชน และกระตนใหเกดการเรยนรในการพฒนาผลตภณฑใหมคณภาพ มาตรฐานตรง

กบความตองการของตลาด เพอกอใหเกดรายไดของชมชน ดงน

1) นาภมปญญาทองถนมาเปนสนคาหรอบรการอยางมคณภาพ โดยคานงถงเอกลกษณ

ของทองถนจนเปนทยอมรบของสากล

2) เปนการนาศกยภาพของทองถน เชน วตถดบ หรอความชานาญทมอยมาพฒนาเปน

สนคา หรอการบรการดวยความคดอยางสรางสรรค และนาไปสการพงพาตนเอง

3) เปนการกระตนใหคนในทองถนสรางรายไดดวยตนเอง

5.4.3 วตถประสงคของโครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ

วตถประสงคของโครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ จากนโยบายของรฐบาล ทแถลงตอ

รฐสภา และตามระเบยบสานกนายกรฐมนตร วาดวยคณะกรรมการอานวยการหนงตาบลหนง

ผลตภณฑแหงชาต พ.ศ. 2544 การดาเนนงานตามโครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ มวตถประสงค

เพอ

1) สรางงาน สรางรายได แกชมชน

2) สรางความเขมแขงแกชมชน ใหสามารถคดเอง ทาเอง ในการพฒนาทองถน

115

3) สงเสรมภมปญญาทองถน

4) สงเสรมการพฒนาทรพยากรมนษย

5) สงเสรมความคดรเรมสรางสรรคของชมชน ในการพฒนาผลตภณฑ โดยสอดคลอง

กบวถชวต และวฒนธรรมในทองถน

การดาเนนโครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑภายใตสโลแกนทวา “นาภมปญญาทองถน

เพอสรางความมงคงสเมอง”

5.4.4 หลกการดาเนนงานของโครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ

การดาเนนโครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ จะตองใชหลกการและเหตผล ดงตอไปน

1) การใหการสนบสนน (Support) มากกวาเงนชวยเหลอ (Subsidy)

หลกการของขบวนการน ไมเนนการใหเงนสนบสนน (Subsidy) แกทองถน เพราะ

มกจะไปทาลายความสามารถในการพงตนอง รฐบาลเพยงใหการสนบสนนแกชมชนตาง ๆ ดาน

เทคนค เพอทจะพฒนาคณภาพผลตภณฑ ตลอดจนชวยเหลอในดานโฆษณาประชาสมพนธใน

การตลาด

ทองถนจะรบความชวยเหลอเพอสรางมลคาเพมของผลตภณฑอยางเตมใจ เชน จาก

ศนยวจยและแนะแนวทางการเกษตรและประมง (Agricultural and Marine Product Research and

Guidance Center)

ในดานการตลาด เพอจะเพมยอดขาย อาจจดตงบรษทหนงผลตภณฑ (One Product

Corporation) เพอใหเปนชองทางในการกระจายสนคาสตลาดตางๆ

2) ดาเนนการภายใตนโยบายหลก 3 ประการ

(1) มาตรฐานผลตภณฑคณภาพระดบโลก : ผลตภณฑทผลตขนตองมคณภาพได

มาตรฐาน มการพฒนาอยางตอเนอง สอดคลองกบวฒนธรรมและมจดเดนเฉพาะ เปนทยอมรบของ

ตลาดภายในประเทศ และตลาดโลก

(2) มเอกลกษณเปนทลอชอเพยงหนงเดยว : ตองมการระดมความคดในการ

คดคนและพฒนาผลตภณฑ เพอใหไดสงทดทสดเทาทจะชวยกนทาได โดยคานงถงการรอฟน

วฒนธรรมประเพณในแตละทองถนใหสอดคลองอยางเหมาะสมไมซ าแบบกน และเปนเอกลกษณ

เฉพาะของหมบานหรอตาบลใหเปนทยอมรบทวไป

116

(3) พฒนาทรพยากรมนษยและการปรบปรงเทคโนโลย : การสรางบคคลทม

ความคดกวางไกล มความร ความสามารถใหเกดขนในสงคม มการวางแผนการตลาด มงเนนการผลต

และการบรการโดยคานงถงผบรโภคเปนหลก

นอกจากหลกการและเหตผลแลว การดาเนนงานของโครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ

จะตองทากจกรรมหลก 3 ประการดวยกน คอ

1) ขยายสนคาทองถนไปยงตลาดตางๆ: ผลตภณฑตองสอดคลองกบวฒนธรรม

ประเพณทองถน เพอเปนการอนรกษและเปนจดเดนของทองถน รวมทงการพฒนาคณภาพเพอขยาย

ตลาดออกสเครอขายทองถน ภมภาค เมองใหญๆ และตลาดโลก

2) ผลตและคดคนขนเองในทองถน : โดยอาศยความรความสามารถของคนในชมชน

ใหความรวมมอกนรบผดชอบ มหนวยงานของจงหวด กระทรวง กรม กอง เปนผคอยใหคาแนะนา

และคอยใหการสนบสนนในดานของเทคโนโลย และการคดคนอปกรณหรอเครองมอตางๆ

3) การสรางบคลากรทมคณภาพของทองถน : ทองถนนนๆ ตองมการเลอกเฟน

บคลากรทมความร สามารถมองการณไกล สามารถวางแผนงานในระยะยาว และเปนทยอมรบของ

คนในทองถน แลกเปลยนความคดเหนเพอชวยกนแกปญหาและพฒนาผลตภณฑทจะผลตขน

5.4.5 ผลการดาเนนงานของโครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ

การดาเนนงานทผานมา มผลตภณฑดเดนทไดรบการคดเลอกโดยผานกระบวนการ

ประชาคมในระดบตาบลจานวน 6,358 ผลตภณฑ ซงในจานวนนถกคดเลอกเปนผลตภณฑดเดน

ระดบจงหวดจานวน 925 ผลตภณฑ และมผลตภณฑทจะประกาศขนบญชผลตภณฑ หนงตาบลหนง

ผลตภณฑ จานวน 461 รายการ นอกจากนมการบรณาการบญชผลตภณฑเดนของหนวยงานตางๆ ซง

มหลายหนวยงานดาเนนการใหเปนบญชหลกเพยงบญชเดยว ยอดการจาหนายผลตภณฑของชมชน

กอนเรมนโยบายหนงตาบลหนงผลตภณฑระหวางเดอนมกราคม - ธนวาคม พ.ศ. 2544 มจานวน 216

ลานบาท ภายหลงการดาเนนโครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑแลว ปรากฏวามยอดจาหนายระหวาง

เดอนมกราคม - ธนวาคม พ.ศ. 2545 รวม 23,987 ลานบาท ซงสงกวาประมาณการรายไดในป พ.ศ.

2545 ทตงเปาหมายไว 10,906 ลานบาท เพมขน รอยละ 219.94 ของประมาณการรายไดป พ.ศ. 2545

และมรายไดจากการจาหนายผลตภณฑใน 3 เดอนแรกของปงบประมาณ 2546 มจานวน 7,236 ลาน

บาท สาหรบผลตภณฑ ทไดรบมาตรฐาน เชน มาตรฐาน อย. มอก. ฮาลาล ฯลฯ ถงเดอนธนวาคม พ.ศ.

2545 มจานวน 4,065 ผลตภณฑ ในสวนของการเชอมโยงเครอขายสนคากบตลาดภายในและตลาด

ตางประเทศ ไดมการจดทาเวบไซดไทยตาบลดอทคอมขน ซงไดดาเนนการเผยแพรผลการดาเนนงาน

117

ของคณะกรรมการ กอ.นตผ. ไวในเวบไซดดงกลาว รวมทงนาขอมลของกลมอาชพผลตภณฑตางๆ ท

ไดรบการคดสรรเปนสนคา หนงตาบล หนงผลตภณฑ จากตาบลตางๆ เขาระบบแลวจานวน 5,054

ตาบล จานวนสนคาทเขาระบบจานวน 16,797 รายการ และสนคาทดาเนนการเรองพาณชย

อเลกทรอนกสแลวมจานวน 1,181 รายการ ในป พ.ศ. 2546 มเปาหมายทจะขนทะเบยนผลตภณฑ

นตผ. ทไดมาตรฐานตามเกณฑตางๆ เชน อย. มอก. ฮาลาล และอนๆ จานวนไมนอยกวา 3,500

ผลตภณฑ จากผลตภณฑทมอย จานวน 6,358 ผลตภณฑ และพฒนาผลตภณฑใหไดรบคดเลอกเปน

ผลตภณฑดเดนในจงหวดเพมเปน 1,500 ผลตภณฑ จากเดม 925 ผลตภณฑ นอกจากนจะพฒนา

ผลตภณฑดเดนระดบชาต ใหเพมเปนไมนอยกวา 750 ผลตภณฑ จากเดมทประกาศขนบญชแลว 461

ผลตภณฑ นอกจากนจะยกระดบผลตภณฑดเดน ตามกลมสนคา 6 ประเภท ไดแก ผลตภณฑผาและ

สงทอ จกสานและเสนใยพช อาหารและผลตภณฑสมนไพร เครองปนดนเผา ศลปหตถกรรมและสรา

แช และกลมศลปวฒนธรรมและสถานทบรการ โดยจะสงเขาประกวด นตผ. ดเดนระดบจงหวด และ

ระดบประเทศ

อยางไรกตามจากรายงานผลการประเมนนโยบายเศรษฐกจรากหญาและหลกประกนสงคม

ป พ.ศ. 2546 ของสานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต พบวา

1) การพฒนาผลตภณฑ โดยใชภมปญญาและวตถดบในทองถน ประสบความสาเรจ

รอยละ 32.5 ของกลมตวอยางทงหมด 7,753 ผลตภณฑ ซงผลตภณฑสวนใหญ (ทสาเรจ) เปนการ

ตอยอดจากผลตภณฑดงเดมของชมชน มทงความหลากหลายและคณภาพดขนกวาของเดม แตท

ไดรบการคดสรรใหเปนผลตภณฑทดเดนเพยง 461 ผลตภณฑ คดเปนรอยละ 5.9 ของผลตภณฑ

ทงหมด

2) การพฒนาดานการตลาด เชน การเพมยอดขายและแหลงจาหนาย ผลตภณฑรอยละ

30.7 จากกลมตวอยางทงหมด มโอกาสเขารวมงานแสดงสนคาในทตางๆ มยอดจาหนายเพมขนจาก

เดมรอยละ80 พนทการจาหนายสวนใหญอยในภมภาคเดยวกน และมแนวโนมขยายไปนอกภมภาค

มากขน

3) การสรางเอกลกษณของสนคายงไมประสบความสาเรจยงอยในระดบเรมตน

เนองจากผลตภณฑสวนใหญไมใชสญลกษณหรอเอกลกษณของทองถน ทาใหความโดดเดนทเปน

จดขายของสนคาขาดหายไป และอาจทาใหยอดขายลดลงในอนาคต มเพยงรอยละ 39.8 เทานนททา

ได

118

4) ความเขมแขงของชมชน ชมชนมการรวมกลมพฒนาอาชพและพฒนาระบบเครอขาย

มากขน แตสวนใหญยงเปนกลมขนาดเลก ภายในกลมมการบรหารจดการดขนทงดานระบบบญช

และการมสวนรวมของสมาชก แตการระดมทนภายในกลมกนเองยงมคอนขางนอย

5) รายไดของสมาชกกลมเพมขน คดเปนรอยละ 50 ของจานวนกลมทงหมด โดย

รายไดทเพมขนมาจากการจาหนายผลตภณฑและวตถดบ

6) ผลตภณฑทเกดจากภมปญญาทองถนคดเปนรอยละ 66 และเปนสนคาทใชวตถดบ

ในทองถน รอยละ 60

7) ผลตภณฑกวารอยละ 90 ยงไมไดรบการรบรองมาตรฐานตางๆ ไดแก มาตรฐาน

ผลตภณฑชมชน (มผช.) มาตรฐานอาหารและยา (อย.) มาตรฐานฮาลาล มาตรฐานผลตภณฑ

อตสาหกรรม (มอก.) เพราะการสงเสรมการใหมาตรฐานจากภาครฐนยมทาเฉพาะจากการผานงาน

แสดงสนคา หรอการจดอบรมดานการพฒนาผลตภณฑเทานน

8) ผลทางเศรษฐกจพบวา ผลตภณฑทไดรบการคดสรรเปนผลภณฑดเดน มรายไดของ

ครอบครวเพมขน หนสนลดลง สวนผทไมประสบความสาเรจหรอกลมคนสวนใหญจะมหนสน

ตอเนอง หรอทเรยกกนทวไปวาเปนหนลกโซ

9) การดาเนนงานของกรมสงเสรมการสงออก กระทรวงพาณชย

(1) ตงแต ป พ.ศ. 2541 กรมสงเสรมการสงออกไดนากลมผสงออก นกออกแบบ

ผลตภณฑ และตวแทนการคา ไปใหคาแนะนาดานรปแบบผลตภณฑ และความรดานการตลาดแก

กลมผผลตในภมภาค เพอใหกลมผผลตมความรความเขาใจและรจกการวางแผนการขาย

(2) คดเลอกกลมผผลตทมศกยภาพเขารวมงานแสดงสนคาในประเทศของกรม

สงเสรมการสงออก เชน งานแสดงสนคา Made in Thailand เพอใหผผลตไดประสบการณและ

รปแบบการตลาดอยางเปนรปธรรม ซงกลมผผลตเขารวมงานจาก 75 จงหวด รวม 250 กลม

นบตงแตป พ.ศ. 2542 - 2545

(3) รวมมอกบหนวยงานสงเสรมการคาของตางประเทศ อาท JETRO และ

Asean Promotion Center ในการจดหาผเชยวชาญมาพฒนาดานรปแบบผลตภณฑใหสอดคลองกบ

ตลาดเพอเพมมลคาเพมใหกบผลตภณฑ และเขาไปรวมงานแสดงสนคาทประเทศญปน

(4) จดทาตนแบบผลตภณฑเพอแสดงนทรรศการสนคา OTOP ในงานระดบ

นานาชาตของกรมสงเสรมการสงออก

119

(5) จบคทางการคาระหวางผประกอบการ (Trader) กบผผลต เพอสนบสนนการ

ดาเนนการดานตลาดตางประเทศ โดยนาสนคาไปทดสอบตลาด รวมทงเผยแพรใหเปนทรจกทงใน

และตางประเทศ

(6) การจดแสดงสนคา OTOP SHOP ทอาคาร Thailand Export Mart เพอเปน

ศนยรวมของสนคา OTOP ทไดรบการพฒนาแลว

5.4.6 ผลกระทบจากการดาเนนโครงการ

1) ผลกระทบเชงบวก

ในกรณทสนคาไดรบการคดเลอกวาเปนสนคา หนงตาบล หนงผลตภณฑ และเปน

สนคาทมศกยภาพพฒนาได จะไดรบผลประโยชนในเชงบวกเสยเปนสวนใหญ ดงน

(1) ชมชนมการคดอยางเปนระบบ โดยไดรบการพฒนาองคความรจากทาง

หนวยงานทจดการฝกอบรม จดใหมการศกษาดงาน และสงเสรมใหชมชนเขาถงความรดานการ

บรหารจดการในลกษณะการเรยนรดวยการปฏบตทง 4 ดาน คอ

(1.1) ดานการจดหาและแปรรปวตถดบ

(1.2) ดานการควบคมคณภาพสนคา และการบรรจหบหอ

(1.3) ดานการจดการดานการตลาด

(1.4) ดานการจดการดานบญช

(2) ทาใหเกดการหมนเวยนของเงนในชมชน เนองจากเปนโครงการทรฐสงเสรม

เงนทนจงถกระดมผานหนวยงานตางๆ ทงในระดบทองถน ภมภาค และหนวยงานในสวนกลาง

(3) คณภาพชวตของประชาชนดขนในภาพรวม เนองจากมรายไดทเพมขนทาให

บตรหลานมโอกาสรบการศกษาสงขน อตราไปทางานตางถนลดลง และมสภาพความเปนอยดขน

2) ผลกระทบเชงลบ

(1) ผลกระทบดานสงคม

(1.1) ดานวถชวตของชมชน เนองจากเปนโครงการทมความชดเจนของ

เปาหมาย และมาตรการในการสงเสรมใหคนเขาสระบบธรกจทมการคาขาย จงทาใหวถชวตของคน

ในชนบทสวนใหญทประกอบอาชพเกษตรกรรมไดถกปรบเปลยนไปเปนวถชวตแบบเมองมากยงขน

นนคอ แตเดมมการผลตเพอกน เพอใช การอยรวมกนอยางแบงปน ไดกลายมาเปนการผลตเพอขาย

แลวนาเงนมาจบจายใชสอยจงเปนเหตใหมการผลตจานวนมากขน จงทาใหวถชวตของชมชน

เปลยนแปลงไป

120

(1.2) ทรพยากรถกนามาใชจานวนมากจนเกดการผลตทดแทนไมทน สญเสย

ความสมดลทางธรรมชาต และนาไปสการสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ

(1.3) ทางดานภมปญญาทองถน ไดรบผลกระทบไปดวย เนองจากเกดการลอก

เลยนไปผลตเปนอตสาหกรรม การผลตทเกดจากงานภมปญญาจะเปนการผลตรายชนทตองใชเวลา

มาก แตผลงานจะไมมซ าแบบกนมความละเอยดและสรางสรรคในแตละชนงาน ตางจากการผลต

แบบอตสาหกรรมทยดหลกการผลตจานวนมากๆ รปแบบซ าๆ และใชเวลาผลตในแตละชนงานไม

มาก ราคาจงถกกวา และเขามาแยงตลาดของผลตภณฑภมปญญาทราคาแพงกวา ถาสนคาภมปญญา

เขาสตลาดโดยผานพอคาคนกลางทมาลงทนให ผผลตจะไดรบผลประโยชนเพยงคาแรงเทานน

(1.4) ทางดานครอบครว เนองจากการพงพงตลาดภายนอก จงทาใหกลมท

เปนตวแทนในการนาสนคาไปจาหนายตางถนตองเดนทางลาบากและเปนเหตใหกระทบกบความ

อบอนภายในครอบครว

(1.5) กลมผผลตไมไดรบความเปนธรรม ถกเอาเปรยบจากพอคาคนกลางและ

นายทนทแอบอางความเปนกลมหนงตาบล หนงผลตภณฑ มาแยงทรพยากรและตลาดจากชมชน

(1.6) การสนบสนนจากภาครฐ ทาใหชมชนพงพาตนเองไดนอยลง และคอย

แตจะขอรบความชวยเหลอจากภาครฐหรอภาคนอกชมชนมากขน

(2) ผลกระทบดานเศรษฐกจ

จากการรายงานขอมลของรฐบาลทบอกวาครวเรอนทมการกหนจากโครงการ

ของภาครฐ มการชาระหนคนในเปอรเซนตทสงมาก ดงนนรฐบาลจงสรปวาโครงการดงกลาวประสบ

ความสาเรจ แตโดยขอเทจจรงแลว จากการรบฟงความคดเหนจากกลมผรวมโครงการหนงตาบลหนง

ผลตภณฑ ทง 4 ภาค และสบคนจากงานวจยของนกวชาการหลายทาน พบวา การชาระหนคน

โครงการของรฐบาลของครวเรอนสวนใหญเปนการกยมเงนจากแหลงเงนกนอกระบบ หรอจาก

นายทนทองถน เพอนาไปชาระหนคนอกทหนงเปนทอดๆ ทเรยกวา หนลกโซ นอกจากนยงพบวา

ครวเรอนบางสวนมการนาเงนทนทไดรบการสนบสนนจากแหลงตางๆ ไปใชในวตถประสงคอน

นอกจากใชเพอการผลตและพฒนาสนคา

(3) ผลกระทบดานสขภาพ

(3.1) การผลตสนคาครงละมาก ๆ ทาใหมเวลาพกผอนนอย นาไปสการ

เจบปวย เชน กลมทอผา มอาการปวดเมอยตามตว แขนขาชา คอแหง แสบตา เปนอาการทเกดจาก

สารเคมทใชยอมผา

121

(3.2) เกดความเครยดจากความวตกกงวล ทตองเรงการผลตใหทนตาม

กาหนดเวลาทผซอหรอพอคาคนกลางกาหนดมา ถาผลตไมทนหรอชากวากาหนด สนคาเหลานนจะ

ถกลอกเลยนแบบโดยกลมอน

(4) ผลกระทบตอสงแวดลอม

จากการทตองเรงสรางทรพยากรขนมาทดแทนทรพยากรทถกใชในระบบการ

ผลตจานวนมากๆ เพอการขาย จงตองพงสารเคมเปนจานวนมากประการหนง อกประการหนง ใน

กลมททาการทอผาและใชสยอมเปนสารเคม ทงสองตวอยางกอใหเกดการปนเปอนของสารเคมใน

แหลงนาและดน

5.4.7 ปญหาในการดาเนนงานของกลมทไมมศกยภาพในการพฒนา

1) ปญหาเครอขายของกลมผผลตและชมชน ไมมขดความสามารถ และศกยภาพในเชง

ธรกจ เนองจาก

(1) ขาดขอมลขาวสาร และขาดความเขาใจเกยวกบแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคม

แหงชาต ฉบบท 9 และนโยบายของรฐดานการพฒนาเศรษฐกจชมชนเพราะการประชาสมพนธจาก

ภาครฐนอย นอกจากนยงขาดขอมลทชวยในการผลต เชน ขอมลวตถดบ ความรและเทคโนโลยทใช

ในการพฒนาคณภาพของสนคา รวมทงความรในดานการบรหารจดการ การตลาด ยงไมไดรบการ

พฒนาทกษะอยางเพยงพอ

(2) ขาดการวางแผนการพฒนาเศรษฐกจของชมชนอยางมสวนรวมจากทกฝาย ทา

ใหไมสามารถดาเนนการผลตและการตลาดไดอยางมประสทธภาพ อกทงยงขาดการเชอมโยงเปน

เครอขาย ทาใหเกดการผลตสนคาประเภทเดยวกนในหลายพนท เชน งานทอผาทมลวดลายและส

เหมอนกนในหลายหมบานของภาคอสาน ทาใหเกดการแขงขนดานการตลาด

ชมชนขาดความสามารถในการจดการเงนทนทมอยหลายกองทนในชมชนใหม

ประสทธภาพ และนามาใชใหเกดประโยชน เชน กองทนออมทรพยชมชน กองทนหมบาน และ

กองทนองคกรปกครองสวนทองถน เปนตน

2) ปญหาของหนวยงานภาครฐทเกยวของ

(1) การแปลงนโยบายของรฐในเรองการพฒนาเศรษฐกจชมชนไปสการปฏบตของ

หนวยงานตางๆ ของภาครฐยงขาดการประสานงานทดพอ ทาใหเกดความสบสนในทางปฏบต

(2) การกาหนดนโยบายในการสงเสรมโครงการของภาครฐ เปนการกาหนดจาก

ศนยกลาง (Top - Down Policy) ขาดการศกษาขอมลของชมชน ทาใหกจกรรมตางๆ ไมสอดคลอง

122

กบความตองการและความเปนจรงของชมชน และภาครฐไมแยกกลมประกอบการขนาด

กลาง ขนาดยอมออกจากกลมผผลตสนคาชมชนอยางชดเจน มผลใหการสนบสนนไมถงกลมผผลต

สนคาในชมชนโดยตรง เปนเหตใหผผลตสนคาในชมชนขาดโอกาสเขาถงการสนบสนนจากภาครฐ

เทาทควร

(3) การสนบสนนใหมเวทแลกเปลยนเรยนรระหวางเจาหนาทรฐกบชมชน และ

การศกษาวจยเชงปฏบตการแบบชมชนมสวนรวมยงมนอย ทาใหการกาหนดนโยบายขาดมมมองจาก

ภาคประชาชน

(4) ปญหาดานความร ความสามารถ และทศนคตของบคลากร ผปฏบตงาน

หนวยงานภาครฐ เชน ทกษะในการเปนวทยากรกระบวนการยงไมดพอ และทศนคตตอชมชนของ

เจาหนาทภาครฐแตละหนวยงานยงมความแตกตางกน

(5) การสนบสนนใหทกภาคสวนของสงคม เชน ภาคธรกจเอกชน องคกรพฒนา

เอกชน และนกวชาการเขามารวมในการพฒนายงมนอย

5.5 โครงการวสาหกจชมชน (Community Enterprises)

วสาหกจชมชน หมายถง กจการทมการรวมตวกนของสมาชกในชมชนตงแต 7 คน ขนไป

เพอรวมกนทากจกรรมทเกยวกบการกน การอย การประกอบอาชพ การจดการทรพยากร การจดการ

ชมชน ซงกจการของชมชนเกยวของกบการผลตสนคา การแปรรป การใหบรการหรอการอน ๆ ท

ดาเนนการโดยคณะบคคลทมความผกพน มวถชวตรวมกน และการรวมตวกนประกอบกจการ

ดงกลาว ไมวาจะเปนนตบคคลในรปแบบใด หรอไมเปนนตบคคล เพอสรางรายไดและเกดการพงพา

ตนเองของครอบครว ชมชน และระหวางชมชน วสาหกจชมชน กอตงขนตามพระราชบญญต

สงเสรมวสาหกจชมชน ป พ.ศ. 2548 ดงนน ความหมายของวสาหกจชมชนโดยสรป กคอ การ

ประกอบการเพอการจดการ "ทนของชมชน" อยาง สรางสรรคเพอการพงตนเอง อยางไรกตาม

วสาหกจชมชน ไมไดหมายความรวมถง วสาหกจขนาดกลาง และขนาดยอม (SMEs)

คาวา “ทนของชมชน” ในทนหมายถง ทนทางธรรมชาต ทนทรพยากร ทนทเปนผลผลต

ทนทมการสะสมทน ทนความรภมปญญา และทนทางสงคม การจดการทนเหลานจะตองจดการโดย

ชมชนรวมถงมงแปรรปผลผลตตามธรรมชาตหรอสรางผลตภณฑโดยครอบครวในชมชน เพอการ

บรโภคและสรางรายไดใหแกชมชน0

1

1 วชต นนทสวรรณ. 2544 : 20

123

วสาหกจชมชน มหลกการคลายกบหลกสหกรณ เพยงแตมขนาดทเลกกวา วสาหกจชมชน

ดาเนนกจการในชมชน ไมใชรวมตวกนไปรบเหมาขางนอก หรอไมใชการรวมตวกนไปทา กจกรรม

ตางๆ ขางนอกชมชน แตวสาหกจชมชนอาจจะใชวตถดบจากขางนอกได เพอนามาสกระบวนการ

ตางๆ ภายในชมชน หรอในทองถนของตนเอง โดยทสมาชกกลมทกคนในวสาหกจชมชนจะตองเปน

เจาของกระบวนการผลตรวมกน สมาชกจะไมใชลกจางของเจาของกจการทมการผลตสนคาขนใน

ชมชน หรอในหมบานนนๆ วสาหกจชมชน ไมใชวสาหกจขนาดยอม และขนาดกลาง ทงนเพราะ

เปาหมาย และลกษณะการดาเนนงานทแตกตางกน

นอกจากนวสาหกจชมชน ยงสามารถพฒนาตอไปใหเปนเครอขายวสาหกจชมชน ซง

หมายถง คณะบคคล หรอกลมคนทรวมตวกน โดยมวตถประสงคในการดาเนนกจการในลกษณะของ

วสาหกจชมชน เพอประโยชนในการดาเนนงานของวสาหกจชมชนในเครอขาย

5.5.1 ลกษณะสาคญของวสาหกจชมชน

วสาหกจชมชน จะตองมองคประกอบอยางนอย 7 ประการ ดวยกนคอ

(1) คนในชมชนเปนผดาเนนการ และเปนเจาของรวมกน

(2) ผลผลตเกดจากกระบวนการผลตในชมชน โดยใชวตถดบ ทรพยากร ทน แรงงานใน

ชมชน เปนสาคญ แตสามารถใชปจจยการผลตจากขางนอกได

(3) มความคดรเรมสรางสรรคทเปนนวตกรรมของชมชนเอง

(4) ใชภมปญญาทองถนเปนฐานผลต ผสมผสานอยางลงตวกบเทคโนโลยสมยใหม

(5) การดาเนนกจการมลกษณะบรณาการเชอมโยงกบกจกรรมตาง ๆ อยางเปนระบบ

(6) การดาเนนกจการมกระบวนการเรยนรเปนหวใจสาคญ

(7) มเปาหมายหลกของการดาเนนกจการ คอ ทาใหครอบครวและชมชนสามารถพงพา

ตนเองได

5.5.2 ประเภทของวสาหกจชมชน

เราอาจแบงประเภทของวสหากจชมชน ไดเปน 2 ประเภทใหญ ๆ ดงนคอ

1) วสาหกจชมชนขนพนฐาน เปนการดาเนนกจการ เพอกน และเพอใชในชมชน เพอ

สงเสรมใหครอบครวสามารถพงตนเองได อยางนอยทาใหชมชนของตนเองมพออย พอกน และ

พอใช เมอชมชนสามารถลดรายจายลงได กเปรยบเสมอนทาใหชมชนมรายไดเพมขนนนเอง ดงนน

เมอมรายไดทเปนตวเงนเพยงเลกนอย ครอบครวในชมชนกจะมเงนเกบออม เพอใชลงทนตอไปโดย

ไมตองไปกหน ยมสน กจะทาใหครอบครวในชมชนพนจากสภาพ

124

2) วสาหกจชมชนขนกาวหนา เปนวสาหกจชมชนทไดพฒนาจนกาวพนจากวสาหกจ

ชมชนขนพนฐาน โดยมการนาผลผลตทเหลอกนเหลอใชในทองถนมาปรบปรงคณภาพ บรรจหบหอ

และจดวางจาหนายในตลาดผบรโภค เพอใหสามารถ "แขงขน" ไดกบวสาหกจชมชนอนๆ

5.5.3 รปแบบและขนตอนของวสาหกจชมชน

รปแบบวสาหกจชมชน คอ การประกอบการโดยชมชนทมสมาชกในชมชนเปนเจาของ

ปจจยการผลตทงดานการผลต การคา และการเงน และตองการใชปจจยการผลตนใหเกดดอกผล ทง

ทางเศรษฐกจและสงคม ดานเศรษฐกจ คอ การสรางรายไดและอาชพ ดานสงคม คอ การยดความเปน

ครอบครวและชมชนใหรวมคด รวมทา รวมรบผดชอบ แบงทกขแบงสขซงกนและกน โดยผาน

กระบวนการ การประกอบการของชมชนในทศนะดงกลาว วสาหกจชมชนจงเปนเครองมอเพอบรรล

วตถประสงคดานเศรษฐกจและสงคม วสาหกจชมชนจะเปนเครองมอในการสรางฐานรากทาง

เศรษฐกจและสงคมพงตนเองไดและเขมแขง โดยสามารถแบงรปแบบของวสาหกจชมชนไดดงน 1

2

1) วสาหกจชมชนระดบครอบครว : เปนจดเรมตนของการแปรรปหรอผลตภณฑของ

ชมชนเพอการอปโภค และบรโภคของตนเองภายในครวเรอนเปนหลก สมาชกในชมชนจะสราง

ผลตภณฑในลกษณะทมความหลากหลายเพอพงตนเอง ลดรายจายทเสยไปจากการซอสนคาภายนอก

ชมชน และเปนการปองกนไมใหเงนของชมชนไหลออกไปนอกชมชนโดยไมจาเปน ซงจะสงผลให

การหมนของเงนอยในหมบาน

2) วสาหกจชมชนระดบชมชน : เมอวสาหกจของชมชนบรรลวตถประสงคขนแรกเพอ

ลดรายจายหรอเพอการพงตนเองไดแลวจงคอยขยบออกไปสเพอนบาน ผผลตเองไมได ตองซอสนคา

จากภายนอก เพราะการพงตนเองในบางกรณไมสามารถทาไดโดยลาพงครอบครวเดยว วสาหกจ

ชมชนขนทสองจงเปนวสาหกจชมชนทเกอหนนใหเกดการพงพาอาศยระหวางครอบครวในชมชน

เดยวกน เปนการลดภาระการซอของแพงหรอชวยลดรายจายใหแกเพอนบาน เงนไมออกไปจาก

หมบาน

3) วสาหกจชมชนระดบเครอขาย : การพ งตนเองในบางกรณชมชนไมสามารถ

ดาเนนการไดโดยลาพงเพยงชมชนเดยว แตเปนไปไดเมอหลายชมชนรวมมอกนตางคนตางผลตเพอ

ตอบสนองความตองการของทกชมชน วสาหกจชมชนระดบเครอขายจงเปนระบบพงพาอาศย

ระหวางชมชนทมผลผลตและทรพยากรทแตกตางกน และสามารถแลกเปลยนกนระหวางชมชน

2 เสร พงศพศ. 2544 : 20-21

125

4) วสาหกจชมชนเพอการจดการผลผลตสวนเกน : เปนวสาหกจชมชนอกรปแบบหนง

ทดาเนนการแปรรปผลผลต หรอทรพยากรของชมชนทเปนสวนเกนจากการจาหนายตามปกตของ

ชมชน การดาเนนการดงกลาวเปนการสรางผลตภณฑตอเนอง เพอเพมมลคาและตอบสนองการตลาด

ภายนอกชมชนและเครอขาย

5.5.4 กระบวนการดาเนนงานของวสาหกจชมชน

กระบวนการดาเนนงานวสาหกจชมชนของสานกงานสงเสรมวสาหกจชมชน กรมการ

พฒนาชมชน กลาวไว ดงน

ขนท 1 สารวจขอมลชมชนรวมกบชมชนโดยการจดเวทชมชนและสารวจขอมลตางๆ

รวมกบคนในชมชนดงตอไปน

1) สารวจทนและศกยภาพของชมชน

2) สารวจสนทรพยของชมชน

3) สารวจหนวยงานทสนบสนน

ขนท 2 การวเคราะหเพอเรยนรชมชนโดยจดเวทชมชนและวเคราะหขอมลของชมชนท

สารวจมา

1) เพอวเคราะหการเปลยนแปลงของชมชน

2) เพอวเคราะหผลกระทบ จดเดน จดดอย โอกาส และอปสรรคทเกดขนแกชมชน

3) เพอวเคราะหผลกระทบทเกดขนกบรายได – รายจายของชมชน

4) สรปผลการวเคราะหกระบวนการเรยนร

ขนท 3 การปฏบตการวสาหกจชมชน

1) จดทาแผนชมชน เพอกาหนดทศทางของชมชน

2) ดาเนนการวสาหกจตามแผน/โครงการ/กจกรรม

3) ตอยอดขยายผลกจกรรมในชมชนใหสามารถไดรบผลประโยชน เชน กองทน

หมบาน

ดงนน วสาหกจชมชนจงเปนหนวยประกอบการของชมชน ทมองคประกอบของพนท

สมาชกในชมชน วถการยงชพของชมชน ลกษณะการเปนเจาของโดยชมชน การมสวนรวมของ

ชมชน และการรบผดชอบรวมกนของชมชน วสาหกจชมชนจงเปนแนวคดทมงแปรรปผลผลตตาม

ธรรมชาต หรอกระทาการผลตสนคาโดยสมาชกในชมชน เพอการบรโภคและสรางรายไดใหแก

ชมชน

126

การดาเนนงานดงกลาว ชมชนจงตงอยบนกระบวนการคดและปฏบต ดงตอไปน

1) การแปรรปหรอผลตสนคาของชมชน สมาชกชมชนตองมเปาหมายเพอการบรโภค

หรออปโภคของตนเองหรอในครวเรอนเปนหลกดวยการผลตสนคาหลายชนดหลายประเภท ใน

ลกษณะทหลากหลายเพอการพงตนเอง ลดรายจายทเสยไปจากการซอ และปองกนไมใหเงนของ

ชมชนไหลออกไปนอกชมชนโดยไมจาเปน ซงจะสงผลใหการหมนของเงนอยในหมบานและแพร

สะพดอยในหมบาน ดงนน การตลาดของวสาหกจชมชนทสาคญอนดบแรก คอ มงผลตเพอตลาดท

เปนตวเองของผผลต

2) สมาชกในชมชนผลตอตสาหกรรมชมชน เพอลดรายจายของตนเองหรอเปนหลก

พงพงของตนเองได แลวจงคอยๆขยบขยายการผลตออกไปสเพอนบาน เพอชวยลดภาระซอของแพง

แกเพอนบาน ผผลตเองกไมจาเปนตองซอสนคาจากภายนอกถอวาเปนการชวยลดรายจายใหแกบาน

ไปดวย ทาใหเงนไมไหลออกไปจากหมบาน ดงนน การตลาดวสาหกจชมชนขนทสอง คอ ตลาดใน

ชมชนเปาหมายอยทสมาชกในชมชนโดยผลตเพอแทนทสนคาทนาเขามาจากภายนอกชมชน

3) วสาหกจชมชนมลกษณะเปนอตสาหกรรมในครวเรอนหรออตสาหกรรมรายยอยท

รวมทนของชมชนมทงทไมตองใชเครองจกร อปกรณหางาย ตลอดไปจนถงการใชเครองจกรขนาด

เลก และขนาดกลาง ดงนน ในสภาวะทชมชนยงไมมเงนทนในการซอเครองจกรการเรมตนดาเนน

ธรกจชมชนจงตองคานงถงการลงทนตา อปกรณงายๆ การใชแรงงานในชมชนและการรจกพฒนา

จากภมปญญาดงเดมมาใช จงจาเปนตองสงเสรมขนในชมชนเพราะบรรดาอตสาหกรรมชมชนใน

ลกษณะดงกลาว ชมชนสามารถดาเนนการขนมาเปนธรกจชมชนไดดวยตนเองแลวนาออกจาหนาย

เพอนาเงนจากบคคลภายนอกเขาสหมบาน ยามเมอสนคาประเภทนนลนตลาดภายนอกชาวบานก

จากดจานวนการผลตใหเหลอเพยงพอกบตลาดชมชน และผลตใชเองไมเหนจะตองไปเดอดรอนและ

ไมตองกลววาจะขาดทน

จากรปแบบและขนตอนและกระบวนการดงกลาวขางตน วสาหกจชมชนถอวาเปนฐาน

การพฒนาแบบองครวมทย งยน ไมวาประเทศอนหรอภายนอกชมชนจะสบปญหาเศรษฐกจการเงน

อยางไร แตชมชนทพฒนาอยางย งยนกสามารถพงตนเองไดตลอด เพราะชมชนมระบบทเปนอสระไม

ตองพงพงคนอนยอมยนหยดอยไดยาวนาน ดงนน การจะพฒนาเศรษฐกจชมชนใหเขมแขงจรงๆ จง

ตองเปลยนทศนะใหมโดยตองเรมจากความเขาใจในลกษณะของสงคมไทย ซงประกอบไปดวย

ความสมพนธทางสงคมในชนบททมแตการชวยเหลอซงกนและกน ความรสกผกพน และมความเปน

อนหนงอนเดยวกน เพอการพฒนาในอนาคตจงเนนทการสรางความเขมแขงของชมชนใหภมภาค

และชนบทสามารถพงตนเองไดกอน โดยมเศรษฐกจชมชนทมนคงและยกระดบรายไดและคณภาพ

127

ชวต โดยการนากระบวนการวสาหกจชมชนทมรปแบบเพอพฒนาเศรษฐกจรากหญาของประเทศ

อยางแทจรงโดยแนวทางการสงเสรมใหนาไปสกระบวนการวสาหกจชมชนเกดขนไดมดงน

1) สรางความเชอมน คอการคนหาศกยภาพ ภมปญญา ทนทมอยในทองถนเพอใหเกด

ความภาคภมใจในเอกลกษณทางวฒนธรรมของชมชน

2) ฟนฟความสมพนธ เปนการสรางเครอขายทพ งพาอาศยกน เพอดาเนนกจกรรม

รวมกน ทงการเกษตร สงแวดลอม การแปรรปผลผลตเปนอตสาหกรรมชมชนและการจดการธรกจ

ชมชน โดยการระดมทน คอ ทนทางสงคม ทนสะสม ภมปญญาทองถนของชมชนมาประกอบกน

3) พฒนาระบบการจดการใหม คอ การจดการทนในชมชนโดยชมชนตองพฒนาระบบ

การจดการดวยตนเอง ลดการพงพาทนจากนอกชมชน โดยสรางรปแบบการจดการใหมทดารงคณคา

ความสมพนธเดม

4) กระบวนการเรยนร คอ การเรยนรอยางมประสทธภาพโดยเรยนรจากการปฏบต และ

ชวตจรง เพอใหเกดความเชอมนในตวเอง เพอนาไปสการบรหารจดการทนในชมชนไดอยางม

ประสทธภาพ

จากทกลาวมาขางตน พอสรปไดวา การทพฒนากลมอาชพใหเปนไปตามกระบวนการ

วสาหกจชมชน คอ การทสมาชกของกลมทาความเขาใจรปแบบและขนตอนการปฏบตและ

กระบวนการวสาหกจรวมกนเพอนาไปสการแกไขปญหาในกระบวนการดาเนนงานและพฒนา

กระบวนการดาเนนงานของกลมอาชพ ซงจะนาไปสการพงตนเองไดของกลมอาชพตอไป

5.5.5 วสาหกจชมชนกบเศรษฐกจพอเพยง

วสาหกจชมชนมฐานคดทตงอยบนปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง วสาหกจชมชนไมได

เปนกจการทเรมตนการดาเนนผลตในปรมาณทมากๆ เพอมงสตลาดใหญ แตเปนกลมกจการทชมชน

คดไดจากการเรยนร จากการสารวจวจย วถชวตของตนเอง รวมทงศกยภาพและทรพยากรตาง ๆ ท

เปนทนของชมชนเอง ทยงไมไดมการพฒนา ยงไมมกระบวนการเพมมลคาใหกบสงเหลานน กจการ

เหลานกไมไดมอะไรซบซอน ลวนแตเปนการทากน ทาใช แทนการซอจากตลาด เปนการจดการ

ระบบการผลต และการบรโภคใหมนนเอง เชน การจดการเรอง ขาว หม เหด เปด ไก ปลา ผก ผลไม

น าปลา ยาสระผม สบ และน ายาลางจาน ซงชมชน สามารถผลตเองได โดยไมยงยากอะไร แตไมทา

เพราะคดวาจะหาเงนมาเพอซอทกอยาง การทากน ทาใชทดแทนการซอจากตลาดเทากบเปนการลด

รายจาย และการลดรายจายเทากบเปนการเพมรายได ทผานมาสงคมไทยเราไมคอยใหความสาคญ

เรองการลดรายจาย แตเนนเรองการเพมรายไดอยางเดยว โดยลมไปวาพอรายไดของครวเรอนเพมใน

128

ขณะเดยวกนรายจายของครวเรอนกเพมตามตว ซงสวนใหญมกจะเพมมากกวารายไดทเพมขนเสมอ

หากชมชนมการผลตสนคาสวนใหญขนมาใชกนเองอยางนจะไมทาใหระบบเศรษฐกจรวมของ

ประเทศเสยหาย ในทางตรงกนขาม จะทาใหชมชนมความเขมแขงยงขน และเทากบเปนการจด

ระเบยบเศรษฐกจชมชนเสยใหม หรอเปนการปรบฐานเศรษฐกจใหมใหกบชมชน ถาชมชนมความ

เขมแขง อยรอด และพงตนเองได เศรษฐกจของประเทศกเขมแขงไปดวย และสามารถดารงอยได ท

ผานมาระบบเศรษฐกจโตแตเฉพาะกลมนายทน หรอกลมของนกธรกจการเมอง แตเศรษฐกจระดบ

ลางไมไดเตบโตแตอยางใด ดงนนจงกอใหเกดปญหาความเหลอมลาทางสงคม การกระจายรายไดท

ไมเปนธรรม และปญหาดงกลาวมแนวโนมวาจะรนแรงมากยงขน ทางออกของปญหาดงกลาวจะตอง

เรงสรางใหระบบเศรษฐกจชมชนมความเขมแขง จนสามารถพงพาตนเองใหไดอยางย งยน

5.6 โครงการของรฐบาลกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน

จากการพฒนาเศรษฐกจชมชนดวยโครงการของรฐบาลทผานมา จะเหนไดวาเศรษฐกจ

ของชมชนไดรบผลกระทบจากการพฒนาดงกลาว 2 ดาน กลาวคอ ผลกระทบในดานบวก และ

ผลกระทบในดานลบ ซงสามารถแยกพจารณาถงผลกระทบได ดงน

1) ผลกระทบในดานบวก เปนผลทเกดจากการดาเนนโครงการของรฐบาลแลว ทาให

เศรษฐกจชมชนดขน ทาใหประชาชนทอยในชมชนชนบทสามารถลมตา อาปากได มรายไดเพมขน

เพยงพอตอการจบจายใชสอยในครวเรอน ตวอยางเชน โครงการพฒนาชนบทไดกอใหเกดการสราง

งานขนในชมชน ชาวบานมรายไดเพมขนในชวงนอกฤดกาลผลต ในขณะเดยวกนรายไดจาก

โครงการของครวเรอนกจะถกนามาใชจายในชมชนซงกจะสบทอดไปเปนรายไดของครวเรอนทม

การขายสนคาตางๆในชมชน โครงการดงกลาวไดมการกระจายอานาจสทองถนเพอตดสนใจ

แกปญหาใหกบตนเองวาจะทาโครงการอะไร เพอทจะแกปญหาใหกบชมชนของตนเองอยางแทจรง

โครงการพฒนาชนบทยงทาใหครอบครวในชมชนมความอบอน พอแมไมตองทงถนเพอไปหางาน

ทาในเมองใหญโดยปลอยใหลกๆอาศยอยกบตา ยาย ตามลาพง โครงการสรางงานในชนบท หรอ

โครงการพฒนาตาบลไดสงผลใหพนทชนบทมแหลงน ากน น าใช หรอแหลงน าเพอการเกษตรทาให

ครวเรอนในชมชนสามารถประกอบอาชพการเกษตรในฤดแลงได โครงการพฒนาชนบททเปนการ

พฒนาโครงสรางพนฐานในชมชน เชน โครงการกอสรางสะพานขามแมน า โครงการกอสรางถนน

คอนกรตเสรมเหลก หรอเสรมไมไผ โครงการเหลานจะทาใหประชาชนในชมชนไปมาหาสกนได

สะดวกยงขน สามารถยนระยะทางได และประชาชนในชนบทกไมตองปวยเปนโรคทางเดนหายใจ

129

เนองจากฝ นละอองในพนท นอกจากนโครงการพฒนาชนบทเหลานยงสงเสรมใหมกลมอาชพตางๆ

เกดขนในชมชน ซงถอเปนฐานการพฒนาเศรษฐกจชมชนทดอกรปแบบหนง

ในขณะทโครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ และโครงการวสาหกจชมชนไดกอใหเกด

การสรางงาน สรางอาชพขนในชมชน สงเสรมใหมการนาวตถดบทมอยในชมชนมาสรางมลคา และ

กอใหเกดประโยชนกบชมชนเอง มการผลตสนคาขนใชในชมชนเพอลดรายจายในครวเรอนลง มการ

ใชภมปญญาทองถนแกไขปญหาใหกบชมชน สงเสรมใหประชาชนในชมชนไดเขามารวมกนคดและ

รวมกนทางานทาใหชมชนมการคดอยางเปนระบบ ทาใหเกดการหมนเวยนของทนในชมชนซงสวน

ใหญเปนทนในโครงการตางๆของรฐบาล ทาใหครอบครวในชมชนทเขารวมโครงการมคฯภาพชวต

ในภาพรวมทดขน เชน ครอบครวมรายไดเพมขน โอกาสการศกษาในระดบทสงขนของลก หลาน

นอกจากนโครงการดงกลาวสามารถแกปญหาการวางงานและปญหาการทงถนเพอเขาไปทางานใน

เขตเมองไดพอสมควร

2) ผลกระทบในดานลบ นอกจากโครงการพฒนาตางๆ ของรฐบาลจะกอใหเกดผลดตอ

เศรษฐกจชมชนแลว โครงการดงกลาวยงกอใหเกดผลเสยตอการพฒนาเศรษฐกจชมชนในหลายๆ

ประเดน ซงสามารถแยกพจารณาได ดงน

(1) ผลเสยของโครงการสรางงานในชนบท หรอโครงการพฒนาตาบล ได

กอใหเกดผลเสยตอการพฒนาเศรษฐกจชมชนไดแก ปญหาการทจรต คอรปชน ของเจาหนาทท

ปฏบตงานในพนทบางคนทาใหบางโครงการมการกอสรางไมไดมาตรฐาน ชารด เสยหายกอนเวลา

อนควร ซงเปนตวอยางและทมาของปญหาการทจรต คอรปชน ขององคการปกครองสวนทองถนใน

ปจจบน ปญหาการกหนยมสนของประชาชนในชมชนมมากขน นอกจากนยงกอใหเกดปญหาการใช

สารเคมในภาคเกษตรเพมขนเปนจานวนมากเพอเรงการผลตใหทนตอความตองการของตลาด จนทา

ใหเกดสารพษตกคางในดน และนา สภาพแวดลอมเสอมโทรม

(2) ผลเสยจากโครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ และโครงการวสาหกจชมชน

เนองจากโครงการเหลานมลกษณะของโครงการประชานยม ดงนนโครงการดงกลาวจงกอใหเกด

ปญหาในดานตางๆ ดงน ปญหาดานสงคม ทาใหวถชวตของชมชนเปลยนแปลงไป ทรพยากรถก

นามาใชมากจนเกนไปจนกอใหเกดสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ ภมปญญาทองถนถก

ลอกเลยนแบบจนกอใหเกดความเสยหาย เพราะการลอกเลยนแบบของผลตภณฑจนทาใหสนคาท

วางขายในตลาดเหมอนกนเปนจานวนมากเปนเหตใหมการตดราคาขายกนจนในทายทสดกลม

วสาหกจชมชนเหลานนตองลมเลกกจการ ปญหาครอบครวทเปนตวแทนไปจาหนายสนคาใหกบกลม

ขาดความอบอน ปญหาการถกเอาเปรยบจากพอคาคนกลางทเขามากดราคารบซอสนคาจากกลม และ

130

ปญหาทาใหชมชนสามารถพงพาตนเองไดนอยลง สวนปญหาดานเศรษฐกจโครงการดงกลาวได

สงเสรมใหประชาชนในชมชนมการกหนเพมมากขน หลายคนมการนาเงนกเหลานนไปใชผด

วตถประสงคจนในทสดไมสามารถใชหนคนได ตองหนกลบไปกหนนอกระบบมาใชคนโครงการ

หรอในบางครงกลมทผลตสนคาทงหลายคาดการณวาจะขายสนคาไดเปนจานวนมากจงเรงการผลต

สนคาเพมมากขนและตองกยมเงนมาลงทน แตในความเปนจรงไมสามารถขายสนคาได จงทาใหกลม

ขาดทนและเปนหนเพมมากขนในเวลาตอมา หรอบางครงอาจทาใหกลมตองลมเลกกจการไป

นอกจากนโครงการดงกลาวยงกอใหเกดปญหาลทธการบรโภคนยมของชมชนทเพมมากขน สาหรบ

ปญหาดานสขภาพ เนองจากโครงการดงกลาวมงเนนการผลตตามคาสงซอทมเขามาเปนจานวนมาก

จงทาใหกลมตองเรงการผลตเพอใหทนกบคาสงซอ เปนเหตใหสมาชกกลมไมมเวลาพกผอน จนเกด

ปญหาสขภาพในเวลาตอมา เชน มอาการปวดเมอยตามตว แขนขาชา คอแหง แสบตา เปนอาการท

เกดจากสารเคมทใชยอมผา และเกดความเครยด ในขณะทปญหาดานสงแวดลอม โครงการดงกลาว

ไดสงเสรมใหมการเรงการผลตสนคาทางดานการเกษตรมากขนเพอใชเปนวตถดบในการแปรรปจง

ใชสารเคมจานวนมาก เปนเหตใหเกดสารเคมตกคาง และสภาพแวดลอมเสอมโทรม และจากการท

ตองเรงสรางทรพยากรขนมาทดแทนทรพยากรทถกใชในระบบการผลตจานวนมากๆ เพอการขาย จง

ตองพงสารเคมเปนจานวนมาก เชน ในกลมททาการทอผาและใชสเคมยอมผา จะกอใหเกดการ

ปนเปอนของสารเคมในแหลงนา น าใตดนปนเปอน และดนเสอมสภาพ

บทท 6

การพฒนากลมอาชพกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน

6.1 บทบาทของรฐบาลตอการพฒนาเศรษฐกจชมชน

รฐบาลมนโยบายทจะสนบสนนและผลกดนใหมกระบวนการสรางรายไดใหกบประชาชน

ทกระดบ โดยสงเสรมแนวทางเศรษฐกจพอเพยงตามศกยภาพของชมชนในระดบฐานรากของ

ประเทศ ตงแตการผลตเพอการบรโภค การนาผลผลตทเหลอจากการบรโภคออกมาจาหนายเพอสราง

รายไดในระดบครอบครว สงเสรมการรวมตวเพอดาเนนเศรษฐกจระดบชมชน กรมการพฒนาชมชน

สงกดกระทรวงมหาดไทย ซงทางานใกลชดกบประชาชนในชนบท ไดกาหนดแนวทางการพฒนา

เศรษฐกจชมชนชนบท โดยการสงเสรมและพฒนาในดานตางๆ ดงน

1) การพฒนาเงนทน เพอใหการสงเสรมและสนบสนนใหมทนในการประกอบอาชพ

โดยเนนการพฒนากลมออมทรพยเพอการผลตกจกรรมเครอขาย กลมอาชพ และครวเรอนยากจน

สงเสรมและสนบสนนใหประชาชนในชนบทรวมตวกนจดตงกลมออมทรพยเพอการผลต ศนยสาธต

การตลาด ยงฉาง ธนาคารขาวขน โดยมวตถประสงคเพอการพฒนาคนดวยการฝกใหรจกประหยด อด

ออม และเพอระดมทนของทองถนไวเปนทนหมนเวยนในการพฒนาอาชพ การจดสวสดการ พฒนา

ไปสกลมองคกรการเงนชมชน และพฒนาคณภาพชวตใหดขน โดยปลกฝงคณธรรม 5 ประการ คอ

ความซอสตย ความเสยสละ ความรบผดชอบ ความเหนอกเหนใจกน และความไววางใจกน ตลอดจน

สรางคณธรรมใหเกดขนในสมาชกกลมและหมบาน ผลการดาเนนงานปรากฏเปนทยอมรบวาเปน

สถาบนการเงนในระดบหมบานทบรหารโดยชาวบาน เพอชาวบานอยางแทจรง การจดตงกลมออม

ทรพยเพอการผลตนน กลมออมทรพยเพอการผลตจะนาเงนบางสวนไปปลอยใหสมาชกในชมชน

กยมไปเพอประกอบอาชพของแตละครวเรอน สวนเงนทนทเหลอจากการปลอยก บางกลมจะนา

เงนทนเหลานนไปลงทนในกจกรรมเครอขายในนามของกลม ไดแก การลงทนในกจกรรมเพอ

จาหนายในรานคาชมชน เชน จาหนายสนคาอปโภค และบรโภค ตลอดจนสนคาทเปนปจจยการผลต

ทางดานเกษตร การลงทนซอเครองนวดขาว/รถนวดขาวเพอบรการในชมชนของตนเอง การลงทนใน

ธรกจยงฉาง และธนาคารขาว การลงทนในกจกรรมทาไมกวาดเพอขายในชมชนและนอกชมชน และ

การลงทนในธรกจทาน าแขงหลอด เปนตน นอกจากนยงมการสนบสนนเงนทนหมนเวยนใหองคกร

132

ชมชน เชน กลมอาชพเยาวชน ผนาอาสาพฒนาชมชน ครวเรอนยากจน และกลมสตร/องคกรสตร

เปนตน

2) การพฒนาการผลต เพอใหประชาชนในชนบทสามารถพฒนาคณภาพการผลตและ

เพมมลคาผลตภณฑใหไดคณภาพ และมาตรฐานทงดานวตถดบ การแปรรป และการบรรจภณฑ โดย

สงเสรมและสนบสนนอาชพแกกลมอาชพและองคกรชมชน เพอยกระดบรายไดและพฒนาคณภาพ

ชวต เชน กลมอาชพเยาวชน กลมอาชพสตร กลมอาชพทวไป และมการถายทอดเทคโนโลย และการ

พฒนาศกยภาพกลมอาชพ โดยการจดกจกรรมแลกเปลยนความรประสบการณของกลม การพฒนา

มาตรฐานผลตภณฑ

3) การพฒนาการตลาด เพอใหประชาชนในชนบทสามารถจาหนายสนคาจากชมชนได

มากขน และซอสนคาไดในราคาถก รวมทงสามารถประกอบการทางดานธรกจชมชนไดอยางม

ประสทธภาพ โดยสงเสรมใหองคกรชมชนเปนแกนหลกในการจดกจกรรมลานคาชมชน ตลาดนด

ชมชน รานคารมทาง จดเวทชาวบานในบรเวณลานคาชมชน / ตลาดนดชมชน เพอใหความรและ

แลกเปลยนประสบการณดานอาชพซงกนและกน

4) การพฒนาการบรหารและการจดการ เพอพฒนาผประกอบการใหสามารถบรหาร/

จดการโครงการ/กจกรรมของกลมไดอยางมประสทธภาพ โดยสงเสรมสนบสนนการดาเนนงานจดตง

และขยายการจดตงเครอขายรานคาชมชนในพนท 75 จงหวด และมลกขายระดบจงหวด มการประชม

เครอขายรานคาชมชนเพอแลกเปลยนประสบการณ และเรยนรซงกนและกน นอกจากนยงมการรบ

ซอผลผลตของกลมอาชพ / ประชาชนกบภาคธรกจ

5) การจดทาผงเครอขายองคกรชมชน มการจดทาผงเครอขายองคกรชมชนในพนท

ระดบจงหวด อาเภอ และตาบล และเครอขายองคกรชมชน เพอเปนขอมลและเพอประชาสมพนธ

ขอมล ผงเครอขายองคกรชมชนใหแพรหลาย อกทงไดจดทาทาเนยบปราชญชาวบาน เพอใช

ประโยชนตอไป

6.2 ความเปนมา หลกการและแนวทางการพฒนากลมอาชพ

6.2.1 ความเปนมาของการพฒนากลมอาชพ

เนองจากรฐบาลมนโยบายทจะสงเสรมการรวมกลมเพอการผลต และการพฒนาผลตภณฑ

ในชมชน เพอใหเกดการสรางงาน สรางอาชพ สรางรายไดทย งยนแกกลมและชมชน จากนโยบาย

ดงกลาวสอดคลองกบแนวทางการพฒนาสหกรณ และกลมเกษตรกร ทมจดมงหมายเพอใหสมาชกม

ความเปนอยทดขน หรอมคณภาพชวตทด โดยการรวมกลมเพอพงพาตนเองและชวยเหลอซงกนและ

133

กนภายในชมชน เพอทาการผลตหรอใหบรการ เพอสรางงานและรายไดตอตนเอง ตอกลมและตอ

ชมชน

ปจจบนกลมอาชพเหลานไดทาการผลตสนคาและบรการทหลากหลาย เชน กลมผลตภณฑ

กลมสตร กลมเยาวชน กลมผผลต กลมทใหบรการ เชน กลมทองเทยวเชงอนรกษ เปนตน การดาเนน

ธรกจของกลมมหลายระดบ ทงกลมทมศกยภาพสามารถทาการผลตเชงธรกจได และกลมทยงม

ปญหาบางประการ เชน คณภาพของผลผลตทไมสมาเสมอ ทงในแงจานวนทผลตได หรอคณภาพท

ไมไดเปนมาตรฐานเดยวกน การบรรจภณฑทาอยางงายๆ ไมมมาตรฐาน ไมตรงตามความตองการ

ของตลาด หากกลมผผลตไดรบความชวยเหลอในการพฒนาผลตภณฑ และสงเสรมใหกลมอาชพ

เหลานมความคดรเรมสรางสรรค ทาการผลตสนคาตามความถนดและความเหมาะสมของแตละ

ทองถน การสงเสรมการพฒนาดานการตลาดการเชอมโยงเครอขายการผลตและการตลาด การขยาย

ธรกจตามความพรอมและความตองการของกลม รวมไปถงการพฒนาแหลงทองเทยวซงสามารถ

สรางชมชน ทมนคงทงดานการงานและรายไดทมนคงย งยนตอไป

1) ความหมายของกลม

“กลม คอ คนตงแต 2 คนขนไป มความสมพนธในการรวมมอหรอพงพาอาศยกน ม

ความสมพนธอนด และมตดตอกนไปจนเปนความผกพนและผทสมพนธกนเกดความสานกวาเปน

สมาชกรวมกนในกลมเดยวกน แยกออกไดจากกลมอน”1

“เปนการสมนาคณของประชาชน ซงมการพบปะกนอยางใกลชดบอยๆ มความรสก

ทศนคต และคานยมทแนนอนรวมกน ดาเนนกจกรรมตางๆ รวมกน มความรสกทจะแสดงตนและ

ยอมรบนบถอระหวางกน ตลอดจนแสดงหาจดหมายปลายทางรวมกน”2

จากแนวคดของกลมทกลาวมาพอสรปไดดงน

(1) กลมแตละกลมจะมสมาชกตงแตสองคนขนไปมาดาเนนกจกรรมรวมกน

(2) มความสมพนธ ความรบผดชอบ ทศนคต คานยมระหวางสมาชกในทศทาง

เดยวกน

(3) มจดหมายหรอเปาหมายในการทากจกรรมรวมกน

1 ปรชา ควนทรพนธ (2538 : 80)

2 แอนดรส (Andrews อางถงใน อาภรณพนธ จนทรสวาง. 2525: 52)

134

2) การจดตงกลม

หลกการรวมกลมของประชากรในการพฒนาชมชน 2

3วา ควรจะเปนการรวมกลม 3

ขน 8 ตอน ซงพอสรปได ดงน

ขนท 1 วาดวยการจดตงกลม เชน กลมอาชพ กลมสตร หรอ กลมประเภทอนๆ ม

หลกเกณฑทควรยดหลก ดงน

ตอนท 1 วาดวยผนากลมจะตองเปนผนากลมทมความถนดในเรองเฉพาะ

ตอนท 2 วาดวยความตองการรวมกลมจะเกดขนไดกตอเมอสมาชกของกลม

นนมความตองการรวมกน หรอมวตถประสงคอยางเดยวกนอาจตองการแกปญหารวมกน หรอดาเนน

กจกรรมอยางหนงอยางใดรวมกนได ดงนน จงตองสารวจความตองการของแตละบคคลกอน

รวมกลม

ตอนท 3 วาดวยความสมครใจจรง

ตอนท 4 วาดวยมสงแวดลอมคลายคลงกน

ตอนท 5 วาดวยมวยใกลเคยงกน

ตอนท 6 วาดวยเพศเดยวกน

ตอนท 7 วาดวยความสมพนธตองไมขดของ

ตอนท 8 วาดวยสถานการณบบตว

ขนท 2 วาดวยการเคลอนไหวของกลม ซงจะชวยผลกดนใหเกดพลงการตอส และ

พลงในการตอรองในโอกาสตอไป มหลกเกณฑดงน

ตอนท 1 วาดวยการสงเสรมการประชมพบปะเพอแลกเปลยนความคดซงกน

และกน และเพอสรางความสมพนธในกลม

ตอนท 2 วาดวยการสงเสรมแนวความคด ยกระดบจตใจ

ตอนท 3 วาดวยสงเสรมการมระเบยบวนย

ตอนท 4 วาดวยสงเสรมสมพนธภาพบคคล ทงสมาชกภายในกลมและบคคลท

มความเกยวของกบสมาชกภายในกลม

ตอนท 5 วาดวยสงเสรมกจกรรมใหตอเนอง

ตอนท 6 วาดวยสงเสรมวชาการ

ตอนท 7 วาดวยสงเสรมผลประโยชนรวม

3 พฒน บณยรตพนธ (2517 : 150)

135

ตอนท 8 วาดวยสงเสรมและดารงไวซงสถานภาพผกพนใหทกคนมบทบาท

หนาทในกลมใหรจกรบผดชอบรวมกนกบกลม

ขนท 3 วาดวยความเจรญเตบโตของกลม หมายถง สมาชกของกลมเพมจานวนขน

และเกดกลมใหมๆ ตอเนอง และสมพนธกบกลมทมอยเดมในการดาเนนงานเกยวกบการเจรญเตบโต

ของกลมน มหลกเกณฑทควรยดถอ ดงน

ตอนท 1 วาดวยการเจรญเตบโตในสหพนธรวมกลม เปนการทาใหกลมเลกๆ

ซงไดตงขนตามขนท 1 และมพลงการเคลอนไหวแลวในขนท 2 ไดเขามารวมกน

ตอนท 2 วาดวยการสรางหนวยนารวม คอ การนาเอาตวแทนหรอผนาของ

กลมแตละกลมมารวมกนเรยกวา ตงเปน “หนวยนารวม” ขน

ตอนท 3 วาดวยสรางผลประโยชนรวม

ตอนท 4 วาดวยสรางกจกรรมพงพากน

ตอนท 5 วาดวยสวนวชาการจากการทกลมไดมผลประโยชนรวมกนและม

กจกรรมพงพากนเกดขนแลว ซงจะชวยเสรมสรางความสามารถและประสทธภาพกลม

ตอนท 6 สรางพลงรวมและดาเนนงานรวม

ตอนท 7 ลดความสนเปลองรวม

ตอนท 8 สรางพลงตอรอง

จากหลกของการจดตงกลมดงกลาวจะนาไปสองคประกอบของกลมซงกลมตางๆ

สวนใหญจะมองคประกอบทสาคญ ดงน คอ สมาชกกลม กรรมการบรหารกลม กจกรรมของกลม

และกฎระเบยบขอบงคบของกลม โดยสามารถแยกไดดงน

สมาชกกลม หมายถง ผทเขามาเปนสมาชกดวยใจศรทธาและเขาใจในวตถประสงค

เปาหมายของกลมเปนอยางดแลว สงเหลานจะวดไดจากความรก ความสามคค การถอสจจะและ

คณธรรมทตนเองใหไวแกกลมมการปฏบตอยางสมาเสมอ กลาวคอ

(1) ในระหวางปหนงๆ สมาชกไมเสยสจจะเลย หรอเสยสจจะไมเกนคนละ 1 ครง

โดยเฉลย

(2) สมาชกไมมการลาออกระหวางป แมจะมจานวนเพมขนไมมากนกหรอไมเพม

เลยกตาม

(3) ในกรณทไดขอกยมเงนจากกลมเปนรายบคคลกนาเงนใชคนเปนงวดตามทให

สจจะไวอยางสมาเสมอทกรายหรอผดนดไมเกน 5% ในรอบป

136

(4) ในกรณทสมาชกกลมนาเงนไปดาเนนกจกรรมรวมกน สมาชกแตละคนกให

ความรวมมอ โดยประกอบอาชพ หรอรวมพจารณาดวยดอยางสมาเสมอ เตมใจ

มจดมงหวงทจะสรางสรรค ความกาวหนาในดานการเพมผลผลตกบตนเอง

ครอบครว กลมและชมชนอยางจรงจงดวยความขยนขนแขง อดทน และม

ผลงานสามารถตรวจสอบไดทกคนหรอเกนกวา 95%

3) กรรมการบรหารกลม

กรรมการบรหารกลม คอ ผทไดรบการคดเลอกจากสมาชกใหมาบรหารกลมฯ เปนผ

ทมบทบาทสาคญในการทจะนากลมไปสเปาหมายไดอยางมประสทธภาพ การพจารณากลมใดเปน

กลมทบรหารดเดน ควรพจารณาตวบคคลบรหาร ซงควรมลกษณะ ดงน

(1) คณะกรรมการบรหารทกคนไดเสยสละและอทศเวลาใหแกกลมอยางจรงจง

รจกหนาทความรบผดชอบตามอานาจหนาททไดรบมอบหมาย โดยการถอปฏบตอยางเครงครด

ตรงไปตรงมา อยางสมาเสมอมความรกความสามคคในหมคณะดยง

(2) มการประชมปรกษางานกนเปนประจา ทงการประชมคณะกรรมการบรหาร

และคณะกรรมการแตละคน โดยการประชมคณะกรรมการบรหารอยางนอย 3 เดอนตอครง

คณะกรรมการแตละคณะทกเดอนๆ ละ 1 ครง เปนอยางนอย การประชมทกครงมสมาชกเขารวม

ประชมเกนกวา 2 ใน 3 ของสมาชกทงหมด

(3) แสดงผลการประชมคณะกรรมการตอสมาชกเปนประจาทกเดอน เพอให

สมาชกทราบความเคลอนไหวของกลมและมแผนงานของแตละคณะไวตรวจสอบได

(4) แสวงหากจกรรมใหสมาชกกลมเขามามสวนรวมกบกลมเปนประจาทกเดอน

ตามหนาทของตนเอง เชน คณะกรรมการสงเสรมมการเชญนกวชาการตางๆ มาสาธตและแนะนาการ

ประกอบอาชพใหสมาชก การสงสมาชกเขารบการฝกอบรมและรวมสมมนาจากทตางๆ เปนตน

(5) มผลงานของคณะกรรมการโดยเฉพาะรายงานผลทางดานการเงน ปรากฏให

เหนเดนชด และถกตองชดเจน สามารถตรวจสอบไดทกเวลาทสาคญยางยง กคอ คณะกรรมการ

บรหารกลมมแผนงานของคณะกรรมการแตละชดไวเดนชดวาจะทาอะไรใหเกดประโยชนตอ

สวนรวมชมชน และตอสมาชกกลม

4) กจกรรมของกลม

กจกรรมของกลมอาชพทมการจดตงขน จะตองมขนตอนการดาเนนงานดงน

(1) มกจกรรมของกลมโดยสวนรวมอยางนอย 1 กจกรรม ทเปนกจกรรมดเดน ซง

อาจจะมกจกรรมกลมยอยๆ สนบสนน

137

(2) การประกอบอาชพของสมาชกกลมแตละคน เนนหลกทจะชวยเกอกลการ

ดาเนนกจกรรมของกลมใหกาวหนาไปทางเดยวกน กจกรรมแตละกลมกควรจะมสมาชกประกอบ

อาชพนน ๆ เกนกวา 80%

(3) เจาหนาทไดตดตามเอาใจใส แนะนาใหสมาชกกมไดประกอบอาชพไปในทาง

ทกาวหนาเปนขนตอนตงแตการฝกอบรม สงเสรม สาธต การบารงรกษา และการตลาด

(4) ฐานะการเงนของกลมด มเครดต สามารถกยมจากภายนอกได โดยมกจกรรม

กลมทเปนทยอมรบโดยทวไป มแผนและผลงานทแนนอนผลงานของกลมสามารถวดความกาวหนา

และคมคากบการลงทน

5) กฎระเบยบขอบงคบของกลม

กฎระเบยบขอบงคบของกลมอาชพตางๆ จะตองมขอปฏบตดงตอไปน

(1) มการกาหนดวตถประสงคของกลมอยางชดเจน

(2) มความเปนประชาธปไตยโดยสมาชกหรอคนในชมชนชวยกนวางกฎขอบงคบ

โดยใชเสยงขางมาก

(3) ตองไมขดกบกฎหมายและระเบยบของทางราชการ

จากแนวคดดงกลาวขางตนกลมอาชพ คอ การรวมกลมของคนตงแต 2 คนขนไปเพอจะ

ดาเนนกจกรรมตามวตถประสงคและเปาหมายทสมาชกกลมรวมกนกาหนดใหเกดประสทธภาพ

สงสด

6.2.2 แนวทางการสงเสรมอาชพ3

4

1) การสงเสรมและพฒนาอาชพมงเนนการพฒนาคน (กลม) ในชมชนชนบทใหม

ความรความสามารถในการปรบปรงอาชพของตนเองใหดขนทงดานการลงทน การผลต การจดการ

และการตลาด

2) การสงเสรมและการพฒนาอาชพใหคานงถงอาชพเดม และทรพยากรในทองถนเปน

หลก

3) การสงเสรมอาชพ มวตถประสงคเพอลดรายจาย เพมรายไดแกประชาชน

4) การพฒนาอาชพเพอเพมรายไดนนจะตองยดหลก “การตลาดนาการผลต”

5) การพฒนาอาชพใหเนนการแปรรปผลตผลตางๆ และใหมกลมสตรแมบานเปนแกน

หลก

4 กรมการพฒนาชมชน. 2540 : 23

138

6) ใหกลมออมทรพยเพอการผลตหรอกลมสะสมทนอนๆเปนแหลงเงนทนทสนบสนน

การดาเนนงานของกลมอาชพตางๆ รวมทงการสงเสรมใหมการลงทนของกลมเองในลกษณะทน

เรอนหน

7) การบรหารงานหรอการทากจกรรมตางๆ ของกลมใหกลมเปนผ ตดสนใจเอง

เจาหนาทของรฐเปนเพยงผใหขอมลและชวยเหลอดานวชาการเทานน นอกจากนนยงสงเสรมใหกลม

อาชพตางๆ การบรหารเงนทน วสดอปกรณททางราชการสนบสนนใหคงอยและสามารถใช

หมนเวยนดาเนนงานตอเนอง เรยกวา “ทนของกลม” ใหมจานวนเพมมากขน ใหสามารถขยายงาน

หรอสนบสนนกจกรรมของกลมใหตอเนองตอไป

8) มการรวมตวของผนาอาชพกาวหนาระดบจงหวดทกรน เพอระดมความคดและการ

ปฏบตในการสงเสรมและพฒนาอาชพของประชาชนใหเปนรปธรรมมากยงขน

9) กลมอาชพทดตองมองคประกอบดงน

(1) มวตถประสงคในการจดตงชดเจน

(2) มระเบยบขอบงคบของกลม

(3) มคณะกรรมการบรหารกลมและคณะกรรมการฯ มการประชมอยางนอย 2

เดอน / ครง

(4) มสมาชกตงแต 10 คนขนไป และสมาชกกลมทกคนทากจกรรมทกลมกาหนด

อยางนอยปละ 6 เดอน และสมาชกแตละคนมรายไดเฉลยประมาณเดอนละ 1,000 บาท ขนไป

(5) มทะเบยนสมาชกทเปนปจจบน

(6) มททาการของกลม

(7) มการทาบญชรายรบ - รายจายทถกตองและเปนปจจบน

(8) มทนของกลม

(9) สมพนธภาพระหวางคนในกลมตองไมเปนไปในรปเจาของโรงงานกบผขาย

แรงงานหรอนายทนกบกรรมการ

6.2.3 วธการพฒนากลมอาชพ

1) เตรยมขอมลกลมอาชพและกลมการผลตทมศกยภาพ โดยรวบรวมขอมลผลผลตและ

ผลตภณฑของกลมอาชพจากจงหวดและสวนราชการทเกยวของเพอวเคราะหศกยภาพของกลมอาชพ

ศกยภาพของกลมการผลต และภาคธรกจเอกชน

139

2) จดหาตลาดใหแกผลตภณฑของชมชนทงทเปนลานสนคาชมชน เครอขายของรานคา

ชมชนภาคธรกจเอกชน

3) ปรบปรงทกษะและคณะภาพของผลตภณฑจากชมชน เพอใหเปนผลตภณฑทไดรบ

การยอมรบทางดานมาตรฐานของคณภาพ

4) สรางเครอขายกลมอาชพในชนบท เพอสรางกระบวนการเรยนและการจางงานใน

ชนบทใหมากขน

5) เสนอขอมลของกลมอาชพใหภาคธรกจพจารณาเพอกาหนดผลผลต/ผลตภณฑของ

กลมทตองการซอ ตลอดจนกาหนดคณภาพทตองการ ดงนน หากกลมอาชพทไมสามารถผลตสนคา

ไดคณภาพตามทตลาดตองการ ภาคราชการจะตองใหการสนบสนนแกกลมอาชพ เชน พฒนาฝมอ

พฒนาทกษะ จดหาแหลงเงนทนและวตถดบ เปนตน

6) ประสานใหกลมอาชพและภาคธรกจไดพบกนเพอทาการตกลงเบองตนในดาน

คณภาพ รปแบบ ปรมาณ การบรหารจดการ และการตกลงทาธรกจรวมกน

7) ประสานภาคอตสาหกรรมโดยผานชมชน หรอกลมอาชพ เพอใหมการกระจายการ

ผลตไปสชนบท เชน การกระจายใหกลมในชมชนผลตชนสวนตางๆ ของอตสาหกรรมโดยคานงถง

รายไดมาตรฐานการทางานและสงแวดลอม

8) หากกลมอาชพใดทไมสามารถผลตสนคาไดคณภาพในระดบทภาคธรกจตองการ

หรอมจานวนจากด ภาคราชการจะตองใหการสนบสนนแกกลมอาชพ เชน พฒนาฝมอ เพมทกษะ

จดหาแหลงเงนทน วตถดบ และการบรหารการจดการ เปนตน

6.2.4 แนวทางในการพฒนากลมอาชพ4

5

แนวทางการพฒนากลมอาชพตางๆ โดยเฉพาะอยางยงการพฒนากลมอาชพในชมชน

ชนบท การทจะใหชาวบานในชนบทมารวมกลมกนเพอประกอบอาชพใดอาชพหนงนน หนวยงานท

รบผดชอบไมวาจะเปนหนวยงานของรฐ หรอหนวยงานภาคเอกชนจะตองมความรความเขาใจวถชวต

ของคนในชมชนชนบทเหลานนกอน และจะตองเปนความตองการของคนเหลานนจรงๆ จงจะทาให

กลมอาชพตางๆ เหลานนพฒนาตอไปไดอยางย งยน อยางไรกตามขนตอนและกระบวนการสรางกลม

อาชพตางๆ จะตองปฏบตตามแนวทาง ดงน

1) สรางกระบวนการเรยนรโดยการอบรมใหสมาชกกลมไดมความรความเขาใจกอน

ซงเปนหวใจสาคญในการพฒนาคน

5 สมพนธ เตชะอธก และคณะ (2544 : 176-177)

140

2) การดาเนนการจะตองมลษณะเอออาทรตอกน และใหโอกาสสาหรบผดอยโอกาส ใน

การพฒนากลมอาชพใดๆในชมชนชนบทสวนใหญเปนการชวยเหลอผดอยโอกาสอยเสมอ

3) ผนาจะตองเสยสละสง การสรางกลมอาชพใดๆ จะตองคนหาผเสยสละและอทศตน

ในการทางานมาเปนผนากลมอาชพใหไดจงจะชวยใหกลมสามารถพฒนาตอไปไดอยางย งยน

4) การจดตงธนาคารแรงงานเพอชวยเหลอและแลกเปลยนแรงงานกนภายในกลม

จากแนวทางทกลาวมาขางตนจะนาไปสผลทไดรบของการพฒนากลมอาชพ ซงไดสงผล

ตอการพฒนาเศรษฐกจชมชนในดานตางๆ ดงน

1) ผดอยโอกาสไดรบโอกาสมากขน

2) ความสามคคในชมชนและการพงตนเองของสมาชกกลมอาชพ

3) เกษตรกรมรายไดเพมขน และลดปญหาการอพยพแรงงานออกนอกพนท

4) ลดปญหายาเสพตดในกลมเยาวชน และลดปญหาอาชญากรรมในพนท

ปจจยทจะเออตอการพฒนากลมและการขยายเครอขาย ผลของการพฒนากลมอาชพใดๆ

นอกจากจะชวยพฒนาเศรษฐกจชมชนแลว ยงกอใหเกดผลดตอชมชนในหลายๆ ดาน ดงน

1) มผนากลมอาชพทเขมแขงและมศกยภาพ

2) มการใชวฒนธรรมชมชน เชน “การลงแขก” เปนจดเชอมประสาน

3) เกดความสามคคในกลม

4) สามารถพงพาตนเอง เนองจากสมาชกกลมอาชพตางๆ มรายได

5) สามารถรวมกลมเกษตรกร/แมบานและเครอขาย

6) มความหลากหลายของกจกรรม

จากแนวคดขางตนพอสรปไดวาการพฒนากลมอาชพใหเกดประสทธภาพจะตอง

ดาเนนการสารวจขอมลพนฐานและศกยภาพของกลมอาชพนนๆกอน เพอนามาวเคราะหหาแนว

ทางแกไขขอบกพรองเพอจะกาหนดแนวทางการปฏบตใหเปนไปตามวตถประสงคและเปาหมาย

เพอใหเกดประสทธภาพในการดาเนนการของกลมอาชพนนๆ

6.2.5 ปจจยทมผลตอการพฒนากลมอาชพ

การสงเสรมการพฒนากลมอาชพในชมชน เปนการเตรยมความพรอมในการเขาไปมสวน

รวมในการพฒนาเศรษฐกจ ซงการทจะพฒนาเศรษฐกจชมชนใหประสบความสาเรจนน จะตอง

ประกอบไปดวยปจจยแวดลอมในหลายๆ ดาน โดยทปจจยเทานจะมผลกระทบตอการพฒนา

เศรษฐกจชมชน เพอสรางกระบวนการเรยนร การมสวนรวมของคนในชมชน ตลอดท งการ

141

เสรมสรางความเขมแขงใหกบชมชน ดงนน ปจจยทจะมผลตอการพฒนากลมอาชพ ไดแก ปจจย

ดงตอไปน

1) ประชากร คอ ผนาตามธรรมชาต ผนาตามโครงสรางและประชากรในชมชน

2) ตวแปร

2.1) ตวแปรตน ไดแก

(1) รปแบบในการสรางเสรมความเขมแขงของชมชนทสอดคลองกบ

ศกยภาพและภมปญญาทองถน

(2) ปจจยดานศกยภาพในการสรางเสรมความเขมแขงของชมชน ในดาน

ทรพยากรธรรมและสงแวดลอม ดานเกษตรกรรม โภชนาการ และอาหารแปรรป ดานการเมอง และ

การปกครองทองถน ดานการสรางจตสานก และดานการรบร และการมสวนรวม

(3) ปจจยดานภมปญญาทองถนในการเสรมสรางความเขมแขงของชมชนใน

ดานการบรหาร จดการ ดานภมปญญา และวฒนธรรมทองถน และดานการแสวงหาความร

(4) กระบวนการเรยนรในชมชน และกระบวนการถายทอดความร จาก

สถาบนอดม ศกษา หรอ สถาบนศกษาในทองถน

(5) การรบรสทธขนพนฐานตามรฐธรรมนญป 2540 มาตรท 766 และ 787

ของประชากรในชมชน

(6) ผนาตามธรรมชาต ผนาตามโครงสราง และประชาชนในชมชน

2.2) ตวแปรตาม คอ ความเขมแขงในชมชน และ เศรษฐกจในชมชน

6 มาตรา 76 รฐตองสงเสรมและสนบสนนการมสวนรวมของประชาชนในการกาหนดนโยบาย การตดสนใจทางการเมอง การ

วางแผนพฒนาเศรษฐกจ สงคม และการเมอง รวมทงการตรวจสอบการใชอานาจของรฐทกระดบ

7 มาตรา 78 รฐตองกระจายอานาจใหทองถนพงตนเองและตดสนใจในกจการทองถนไดเอง พฒนาเศรษฐกจทองถนและ

ระบบสาธารณปโภคและสาธารณปการตลอดทงโครงสรางพนฐานสารสนเทศในทองถนใหทวถงและเทาเทยมกนทวประเทศ

รวมทงพฒนาจงหวดทมความพรอมใหเปนองคกรปกครองสวนทองถนขนาดใหญ โดยคานงถงเจตนารมณของประชาชนใน

จงหวดนน

142

6.3 ประเภทของการพฒนากลมอาชพ

6.3.1 กลมอาชพสหกรณ

สหกรณ คอ องคกรของบรรดาบคคลซงรวมกลมกนโดยสมครใจในการดาเนนวสาหกจท

พวกเขาเปนเจาของรวมกน และควบคมตามหลกประชาธปไตย เพอสนองความตองการ(อนจาเปน)

และความหวงรวมกนทางเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม ลกษณะสาคญของสหกรณมดงน

1) สหกรณเปนองคกรของบคคล มใชคนใดคนหนง

2) การรวมกลมหรอการเปนสมาชกสหกรณตองเปนไปโดยสมครใจ

3) สหกรณดาเนนวสาหกจ คอ ประกอบกจการ เชน การผลต การจาหนาย กจการน

สมครสมาชกเปนเจาของรวมกน

4) การควบคมการดาเนนการใชหลกประชาธปไตย

5) กจการของสหกรณ มวตถประสงค เพอสนองความตองการของสมาชกในทาง

เศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม

โดยทวๆ ไปสามารถแบงสหกรณออกเปน 3 ประเภทหลก คอ สหกรณผบรโภค สหกรณ

บรการหรอสนเชอ และสหกรณผบรโภค

1) สหกรณผบรโภค - สมาชกรวมกลมเพเพอซอสนคาครงละมากๆเพอลดคาใชจาย

โสหยทเกดขนผลประโยชนทสมาชกไดรบ คอ ราคาสนคาทไมผนผวนตามระบบเศรษฐกจ

2) สหกรณบรการ - สวนใหญเปนการใหบรการสนเชอ สมาชกสามารถกยมเงนจาก

สหกรณโดยมอตราดอกเบยตากวาสถาบนการเงนอน

3) สหกรณผผลต - สนบสนนการขายผลผลต หรอสนคาทสมาชกนาออกจาหนาย โดย

การรบซอจากเกษตรโดยตรง และจาหนายตรงใหแกผบรโภคโดยไมผานคนกลาง

กระทรวงเกษตรและสหกรณไดแบงสหกรณในประเทศไทยเปน 6 ประเภทไดแก สหกรณ

การเกษตร สหกรณประมง สหกรณนคม สหกรณรานคา สหกรณบรการ และสหกรณออมทรพย

1) สหกรณการเกษตร

สหกรณการเกษตร คอ องคการทผประกอบอาชพทางการเกษตรรวมกนจดตงขน

และจดทะเบยนเปนนตบคคล ตอนายทะเบยนสหกรณตามกฎหมายวาดวยสหกรณ โดยมจดมงหมาย

เพอใหสมาชกดาเนนกจการรวมกนและชวยเหลอซงกนและกน เพอแกไขความเดอดรอนในการ

ประกอบอาชพของสมาชก และชวยยกฐานะความเปนอยของสมาชกใหดขน

143

ประวตสหกรณการเกษตรไดมการจดตงสหกรณหาทนขนทอาเภอเมองพษณโลก

จงหวดพษณโลก ชอวา “สหกรณวดจนทรไมจากดสนใช” ไดรบจดทะเบยนเปนสหกรณแหงแรก

เมอวนท 26 กมภาพนธ พ.ศ. 2459 หลงจากนน ไดมการจดตงสหกรณหาทนเพมขนเรอย ๆ จนกระทง

เมอมการตราพระราชบญญตสหกรณ พ.ศ. 2511 จงไดทาการควบสหกรณหาทนหลายๆ สหกรณเขา

เปนสหกรณการเกษตรระดบอาเภอ เพอใหมขนาดธรกจใหญขน สามารถบรการแกสมาชกไดมากขน

วตถประสงคของสหกรณการเกษตร

(1) ใหสนเชอเพอการเกษตร

(2) จดหาวสดการเกษตร และสงของทจาเปนมาจาหนาย

(3) จดหาตลาดจาหนายผลตผล และผลตภณฑของสมาชก

(4) รบฝากเงน

(5) จดบรการและบารงทดน

(6) สงเสรมความรทางเกษตรแผนใหม

(7) ใหการศกษาอบรมทางสหกรณ

สหกรณการเกษตรแบงเปน 3 ระดบ คอ

(1) สหกรณขนปฐมหรอสหกรณทองถน เปนสหกรณทมแดนดาเนนงานคลมหนง

อาเภอ และใหทาหนาท เปนสหกรณอเนกประสงค

(2) สหกรณขนมธยมหรอชมนมสหกรณจงหวด เปนสหกรณ ซงจดตงโดยสหกรณ

ขนปฐมอยางนอย 3 สหกรณ มวตถประสงคเพอสงเสรม สนบสนน กจการของสหกรณทเปนสมาชก

ในดานตางๆ เชน การเงน การขาย การซอ และการแปรรป เปนตน

(3) สหกรณขนยอดหรอชมนมสหกรณระดบชาต เปนองคการททาธรกจดาน

การตลาด การจดหาสนคาจากผผลต และเปนคลงสนคาใหแกสหกรณ

2) สหกรณประมง

สหกรณประมง คอ สหกรณทจดตงขนในหมบานชาวประมง เพอแกไขปญหาและ

อปสรรคในการประกอบอาชพ ซงชาวประมงแตละคนไมสามารถแกไขปญหาใหลลวงไปไดตาม

ลาพง บคคลเหลานจงรวมตวกนโดยยดหลกการชวยตนเอง และชวยเหลอซงกนและกน

ประวตสหกรณประมง ทางราชการไดรวบรวมชาวประมงจานวน 54 คน จดตง

สหกรณประมงขนในป พ.ศ. 2492 ชอวา"สหกรณประมงพษณโลกจากด" ในทองทอาเภอพรหม

พราม จงหวดพษณโลก เปนสหกรณประมงประเภทน าจด ดาเนนการจดสรรททากนใหสมาชก

ชวยเหลอในดานการจาหนายและแปรรปสตวน า ดาเนนการขออนญาตจบสตวน าในทองทบางแหง

144

กาหนดเขตสมปทานใหสมาชกจบสตวน าไดโดยสะดวก ตลอดจนละเวนการจบสตวน าทยงไมได

ขนาดเพอสงวนพนธสตวน า

วตถประสงคของสหกรณประมง

(1) ใหความรทางดานวชาการและธรกจการประมง เชน การเกบรกษาคณภาพ สตว

น า การรแปรรป การเพาะเลยง และ ฯลฯ

(2) จดหาวสดอปกรณการประมง หรอสงของทจาเปนมาจาหนายแกสมาชกใน

ราคาถก

(3) จดจาหนายสตวน า และผลตภณฑสตวน าในราคายตธรรม

(4) จดหาเงนกใหสมาชกกไปลงทนประกอบอาชพ

(5) รบฝากเงนของสมาชก

(6) ใหการสงเคราะหแกสมาชกและครอบครวทประสบภยพบต

3) สหกรณนคม

สหกรณนคม คอ สหกรณการเกษตรอกรปแบบหนง ทมการดาเนนการจดสรรทดน

ทากนใหราษฎร มการจดสรางปจจยพนฐาน และสงอานวยความสะดวกใหผทอยอาศยควบคไปกบ

การดาเนนการจดหาสนเชอ ปจจยการผลต และสงของทจาเปน จดใหมการแปรรปสนคาการเกษตร

การสงเสรมอาชพ รวมทงกจการใหบรการสาธารณปโภคแกสมาชก

ประวตสหกรณนคม ไดเรมดาเนนงานเปนแหงแรกทอาเภอลาลกกา จงหวด

ปทมธาน เมอป พ.ศ. 2478 โดยดาเนนการจดซอทนาราชพสดจากกระทรวงการคลง เนอท 4,109 ไร

เศษ มาจดสรรใหสมาชก 69 ครอบครวในรปของสหกรณการเชาซอทดน ตอมาในป พ.ศ. 2481 ได

จดตงนคมสหกรณในอาเภอสนทราย จงหวดเชยงใหม เนอท 7,913 ไร และไดจดสหกรณการเชาทดน

ในเขตปาสงวนแหงชาตทเสอมสภาพและทอาเภอบางสะพาน จงหวดประจวบครขนธ เมอป พ.ศ.

2518

วตถประสงคของสหกรณ

(1) เพอการจดนคม คอ การจดหาทดนมาจดสรรใหแกราษฎรประกอบอาชพ

ทางการเกษตร ตลอดจนจดบรการดานสาธารณปโภคแกสมาชก

(2) เพอการจดสหกรณ คอ การรวบรวมราษฎรทไดรบจดสรรทดนไวนนจดตงขน

เปนสหกรณ

145

4) สหกรณรานคา

สหกรณรานคา คอ สหกรณทมผบรโภครวมกนจดตงขนมาเพอจดหาสนคาเครอง

อปโภคบรโภคมาจาหนายแกสมาชกและบคคลทวไป โดยจดทะเบยนตามกฎหมายสหกรณใน

ประเภทสหกรณรานคา มสภาพเปนนตบคคลซงสมาชกผถอหนทกคนเปนเจาของ สมาชกลงทน

รวมกนในสหกรณดวยความสมครใจเพอแกไขความเดอดรอนในการซอเครองอปโภคบรโภคและ

เพอผดงฐานะทางเศรษฐกจของตนและหมคณะ

ประวตสหกรณรานคา ประเทศไทยไดเรมจดตงรานสหกรณขนในป พ.ศ. 2480 โดย

ตงขนในหมชาวชนบท อาเภอเสนา จงหวดพระนครศรอยธยา แตรานสหกรณแหงนตองเลกลมไป

ตอมารฐบาลมนโยบายทจะชวยเหลอประชาชนเกยวกบการครองชพ จงไดสงเสรมและสนบสนนให

มการจดตงรานสหกรณ ทงในสวนกลาง และสวนภมภาคขนอกเปนจานวนมาก จนในปจจบนม

รานคาสหกรณเกดขนทกจงหวดในประเทศไทย

วธดาเนนงานสหกรณรานคา

(1) ขายสนคาตามราคาทองตลาด หรอถกกวาบางเลกนอย

(2) จดหาสนคาคณภาพด ไมปลอมปน และอยในความตองการของสมาชกมา

จาหนาย

(3) เทยงตรงในการชง ตวง วด

(4) จดหาสนคาทจาเปนในการครองชพมาจาหนาย และมสนคาใหเลอกมากชนด

(5) ขายสนคาดวยเงนสด

วตถประสงคของสหกรณรานคา

(1) จดหาสงของและบรการทสมาชกตองการมาจาหนาย

(2) ชวยจาหนายผลตภณฑของสมาชก

(3) สงเสรมความรทางการคาและการสหกรณแกสมาชก

(4) สงเสรมใหรจกการประหยด การชวยตนเองและชวยเหลอซงกนและกน

(5) รวมมอกบสหกรณและสถาบนอนๆ ทงภายในและภายนอกประเทศ

5) สหกรณออมทรพย

สหกรณออมทรพย คอ สถาบนการเงนแบบหนงทมสมาชกเปนบคคลซงมอาชพ

อยางเดยวกนหรอทอาศย อยในชมชนเดยวกน มวตถประสงค เพอสงเสรมใหสมาชกรจกการออม

ทรพย และใหกยมเมอเกดความจาเปน หรอเพอกอใหเกดประโยชนงอกเงยและไดรบการจดทะเบยน

146

ตามพระราชบญญตสหกรณ พ.ศ. 2511 สามารถกยมเงนไดเมอเกดความจาเปนตามหลกการชวย

ตนเอง และชวยเหลอซงกนและกน

ประวตสหกรณออมทรพย สหกรณออมทรพยแหงแรก คอ สหกรณขาราชการ

สหกรณ จากด จดตงขนเมอป พ.ศ. 2492โดยขาราชการในกรมสหกรณ (เดม) และพนกงานใน

ธนาคารเพอการสหกรณ (เดม) ตอมากไดมการ จดตงขนในกลมครในจงหวดนครสวรรค และได

แพรหลายไปในหมขาราชการ และพนกงานตางๆ ทงในภาครฐบาล และเอกชนทวประเทศ

วตถประสงคของสหกรณออมทรพย

(1) สงเสรมการออมทรพยในรปการซอหน สมาชกจะตองถอหนแรกเขาอยางนอย

คนละ 1 หน และจะตองถอหนตอไปตามทกาหนดไวในขอบงคบ แตจะถอหนเกนกวา 1 ใน 5 ของ

จานวนหนทงหมดไมได

(2) รบฝากเงนจากสมาชกทงประเภทเงนฝากประจาและเงนฝากออมทรพย โดยให

ดอกเบยในอตราเดยวกนกบธนาคารพาณชย

(3) ใหบรการดานเงนกม 3 ประเภท คอ

(3.1) เงนกเพอเหตฉกเฉน กไดโดยไมตองมหลกประกน

(3.2) เงนกสามญ มสมาชกอนหรอหลกทรพยค าประกน

(3.3) เงนกพเศษ มหลกทรพยค าประกน

6) สหกรณบรการ

สหกรณบรการ คอ สหกรณทจดตงขนตามพระราชบญญตสหกรณ พ.ศ. 2511 โดยม

ประชาชนจานวนไมนอยกวา 10 คนขนไป ทมอาชพอยางเดยวกน หรอทไดรบความเดอดรอนใน

เรองเดยวกนรวมตวกนโดยยดหลกการประหยด การชวยตนเองและชวยเหลอซงกนและกน เพอ

แกปญหาตางๆ รวมทงการสงเสรมอาชพเพอใหเกดความมนคง และรกษาอาชพดงเดมทดใหคงอย

ตอไป

ประวตสหกรณบรการ เรมจดตงครงแรกในป พ.ศ. 2484 คอ สหกรณผทารมบอสราง

จากด ตอมาไดมการจดตงสหกรณบรการในรปแบบอนๆไดแก สหกรณบรการไฟฟาหนองแขม

สหกรณเคหะสถานสหกรณแทกซ สหกรณผผลตและคาน าแขง และชมนมสหกรณเพอการพมพแหง

ประเทศไทย จากด ฯลฯ

วตถประสงคของสหกรณบรการ

(1) ประกอบธรกจดานการบรการ ตามประเภททไดมงหมายจดตงขน

(2) จดหาอปกรณ และสงตางๆ ทจาเปนในการใหบรการ

147

(3) รบฝากเงน และใหเงนกแกสมาชก

(4) จดหาเครองอปโภคบรโภค มาจาหนายแกสมาชก

(5) ชวยเหลอสมาชกดานกฎหมาย คดความตางๆ

(6) สงเสรมสวสดการ ใหแกสมาชกและครอบครว

(7) รวมมอกบสวนราชการตางๆ เพอสงเสรมกจการสหกรณ

6.3.2 กลมอาชพ OTOP “หนงตาบล หนงผลตภณฑ”

รฐบาลไดมนโยบายในการดาเนนโครงการ “หนงตาบล หนงผลตภณฑ” เพอสงเสรม

สนบสนนกระบวนการพฒนาทองถนสรางชมชนเขมแขง พงตนเองได ใหประชาชนมสวนรวมใน

การสรางงาน สรางรายได ดวยการนาทรพยากรในทองถนมาพฒนาเพมมลคาเปนผลตภณฑและ

บรการคณภาพในการดาเนนการตามนโยบาย “หนงตาบล หนงผลตภณฑ” ใหเปนไปอยางม

ประสทธภาพ จงตองใชกลไกของหนวยงานดาเนนการทงระบบ ขบเคลอนใหเปนไปในทศทาง

เดยวกน เพอใหเกดการบรณาการในการดาเนนงานรวมกนกอใหเกดประโยชนสงสดตอประเทศชาต

โดยรวม

แนวคด “หนงตาบล หนงผลตภณฑ” เปนแนวคดทตองการใหแตละหมบานมผลตภณฑ

(หลก) 1 ประเภท เปนผลตภณฑทใชวตถดบ ทรพยากรของทองถน ลดปญหาการอพยพยายถนไปส

เมองใหญ ซงถอไดวาเปนการสรางเศรษฐกจชมชนใหเกดขน เปนแนวคดทสอดคลองกบการพฒนา

เศรษฐกจพอเพยง ตามแนวพระราชดารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

กจกรรมทางเศรษฐกจ “หนงตาบล หนงผลตภณฑ” นจะเปนเครองมอทกระตนใหเกด

กระบวนการเรยนรของชมชน เกดการดาเนนการพฒนาเศรษฐกจอยางตอเนอง นบเปนกลยทธการ

พฒนาทอาศยหมบานเปนหนวยการพฒนา (Unit of Development) เบองตน และรวมเปนเครอขาย

ภายใตตาบล

“หนงตาบล หนงผลตภณฑ” เปนแนวทางหนงทชวยสรางความเจรญใหแกชมชนโดย

สามารถยกระดบฐานะความเปนอยของคนในชมชนใหดขน โดยการผลตหรอจดการทรพยากรทมอย

ในทองถนใหกลายเปนสนคาทมคณภาพ มจดเดนเปนเอกลกษณของตนเองทสอดคลองกบ

วฒนธรรมในแตละทองถน สามารถจาหนายในตลาดทงภายใน และตางประเทศ โดยมหลกการ

พนฐาน 3 ประการ คอ

1) ภมปญญาทองถนสสากล (Local Yet Global) ผลตสนคาและบรการทใชภมปญญา

และวฒนธรรมทองถนใหเปนทยอมรบในระดบสากล

148

2) พงตนเองและคดอยางสรางสรรค (Self-Reliance-Creativity) ทาความฝนใหเปนจรง

ดวยกระบวนการหนงตาบล หนงผลตภณฑ โดยสรางกจกรรมทอาศยศกยภาพของทองถน

3) การสรางทรพยากรมนษย (Human Resource Development) ฟมฟกประชาชนใหส

ชวตดวยความทาทายและจตวญญาณแหงการสรางสรรค

ผลตภณฑ ไมไดหมายถงตวสนคาเพยงอยางเดยวแตเปนกระบวนการทางความคด รวมถง

การบรการ การดแล การอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม การรกษาภมปญญาไทย การ

ทองเทยว ศลปวฒนธรรม ประเพณ การตอยอดภมปญญาทองถน การแลกเปลยนเรยนรเพอให

กลายเปนผลตภณฑทมคณภาพ มจดเดน จดขายทรจกกนแพรหลายไปทวประเทศและทวโลก

รปท 6.1 แนวทางการพฒนาโดยประชาชนมสวนรวม

149

ลกษณะการพฒนากลมอาชพหนงผลตภณฑหนงตาบล ไดยดหลกการพฒนาโดยม

ประชาชนในพนทชมชนมสวนรวมในการตดสนใจ จะตองมการกาหนดพนทเปาหมายในตาบลนนๆ

จากนนกกาหนดแนวทางการพฒนา และเลอกผลตภณฑวาจะผลตสนคาอะไรทเปนเอกลกษณของ

ตาบลตนเอง ในสวนของผผลตอาจจะกาหนดใหกลมเกษตรกร หรอชมชนเอง หรอสหกรณเปน

ผผลต โดยม องคการบรหารสวนตาบล (อบต.) เทศบาลตาบล องคการบรหารสวนจงหวด หรอ

หนวยงานราชการของจงหวด หรอในสวนภมภาคอนๆ ใหการสนบสนนในดานตาง ๆ (รปท 6.1)

นอกจากนยงเปนการเชอมประสานกนระหวางรฐบาลกลางกบองคกรปกครองสวนทองถนในการท

จะชวยกนสงเสรมและพฒนากลมอาชพหนงผลตภณฑหนงตาบลใหสามารถพฒนาตอไปไดอยาง

ย งยนตอไป (รปท 6.2)

รปท 6.2 โครงสรางความสมพนธระหวางรฐบาลกลางกบทองถน

150

6.3.3 กลมอาชพวสาหกจชมชน (Community Enterprises)

กลมอาชพวสาหกจชมชน (Community Enterprises) เปนกลมอาชพตางๆของชมชนทเนน

กระบวนการผลต การแปรรป การจดการทรพยากรและผลผลตในชมชนหรอในหมบานอยาง

สรางสรรคเพอการพงตนเอง โดยมการจดการทนทางธรรมชาต ทนทรพยากรในทองถน ทนทเปน

ผลผลต ทนทไดจากการสะสมทน ทนความรภมปญญา และทนทางสงคม การจดการทนเหลาน

จะตองจดการโดยชมชนรวมถงมงแปรรปผลผลตตามธรรมชาตหรอสรางผลตภณฑโดยครอบครวใน

ชมชน เพอการบรโภคและสรางรายไดใหแกชมชน7

8

1) พฒนาการของวสาหกจชมชน

วสาหกจชมชนมพฒนาการมาจากนโยบายของรฐทตองการสงเสรมการใชประโยชน

จากผลตผลเกษตรเรมตนดวยงานเคหกจเกษตรตงแต พ.ศ.2511 ในแผนพฒนาฯ ฉบบท 3 โดยม

จดมงหมายแรกคอ งานถนอมอาหารเพอสงเสรมใหเกษตรกร และชาวชนบทมผกสวนครวไวบรโภค

นโยบายไดเปลยนแปลงตามพฒนาการของการผลต การตลาดและสถานภาพของครวเรอนเกษตร แม

ตอมาจะมนโยบายสนบสนนการพฒนาชมชนใหพ งตนเองหรอการพฒนาในระดบรากหญาใน

แผนพฒนาฯ ฉบบท 5 และตอเนองมาถงแผนฯ ฉบบท 6 แตแผนพฒนาไมไดถกนาไปปฏบตอยาง

เปนระบบ (Rigg, 1991) ในแผนพฒนาฯ ฉบบท 7 ไดมการสงเสรมธรกจขนาดยอมใหมการแปรรป

และการจดการธรกจเตมรปแบบ และชวยเหลอธรกจในดานอปกรณและทนดาเนนงาน (ในป 2538)

มการสนบสนนโครงการระดบธรกจขนาดยอมและระดบครวเรอน (อาร วบลยพงศ และคณะ, 2539:

ΙΙΙV - 8) ในกลมแมบานเกษตรกรใน 2 โครงการ ภายใตโครงการเพมรายไดนอกภาคเกษตร คอ (1)

โครงการสงเสรมอตสาหกรรมในครวเรอนและชนบท และ (2) โครงการแปรรปผลผลตเกษตรเชง

ธรกจขนาดยอม การดาเนนการในสวนของอาหารแปรรปชมชนน กระทรวงเกษตรและสหกรณ โดย

กองเคหกจเกษตร กรมสงเสรมการเกษตร เปนผรบผดชอบหลก ในการสงเสรมการผลตอาหารแปร

รปสนคาเกษตรทดาเนนการโดยกลม8

9

8 วชต นนทสวรรณ. 2544 : 20 9 ในปลายแผนพฒนาฯ ฉบบท 7 ตอ ฉบบท 8 นอกเหนอจากรมสงเสรมอตสาหกรรม กรมสงเสรมการเกษตรแลว โครงการท

เกยวของกบการพฒนาเศรษฐกจ/สงคม ชนบทยงมอกมาก ซงมสวนรบผดชอบในรปของโครงการแกปญหาเฉพาะหนา และ

โครงการพฒนาระยะปานกลางตางๆ จานวนมาก อาท เชน โครงการองคกรหมบานพฒนาและปองกนตนเอง (อฟป.) ม

หนวยงานตางๆ คอ (กรมการพฒนาชมชน กระทรวงมหาดไทย กระทรวงพาณชย กระทรวงศกษาธการ กระทรวงเกษตรฯ

กระทรวงอตสาหกรรม โดยสานกงานอตสาหกรรมจงหวด โครงการงานพฒนาเศรษฐกจชนบท) ในสวนทเกยวของกบการ

151

ภายหลงวกฤตทางการเงนในป พ.ศ.2540 ภาครฐแกปญหาเศรษฐกจโดยการปรบ

โครงสรางทางเศรษฐกจขนานใหญจากการพงพงธรกจขนาดใหญ เปนการสรางฐานเศรษฐกจดวย

ธรกจขนาดกลาง/ขนาดยอม สาหรบธรกจในภาคชนบทซงถอเสมอนรากฝอยหาเลยงลาตนไมใหญ

นนไดรบการใสใจเปนพเศษ เพอใหสามารถพงตนเองได ชมชนมการตนตวขานรบนโยบายและ

โปรแกรมตางๆ ท งดวยตนเองและโดยการผลกดนของหนวยงานของภาครฐ และเกดการ

เปลยนแปลงในรปแบบโครงสรางของธรกจ โดยรวมตวเปนกลมในชอตางๆ ในจานวนมากขนและ

การพฒนารปแบบกลมจนกระทงกลายเปนกลมวสาหกจชมชน ในขณะเดยวกนรฐธรรมนญฉบบป

พ.ศ. 2540 ซงเรยกรองใหประชาชนมสวนรวมมากขนในการพฒนาเศรษฐกจชมชน การบรหาร

จดการ และในการสรางงาน สงเสรมใหชมชนมสวนรวมในการจดสรรและพฒนาทรพยากรและดแล

จดการสงแวดลอม และเรยกรองภาคสาธารณะใหบรการวชาการ ฝกอบรมแกชมชนตามทไดรบการ

เรยกรอง และเปนยคแรกทการพฒนาอตสาหกรรมเขาถงระดบครอบครว และชมชน โดยภาครฐ

ออกแบบมาตรการใหเกดการเชอมโยงระหวางชมชนเมองและชนบท ทงนเพอเสรมใหโครงการ

พฒนาตางๆ สามารถดาเนนการไดอยางมประสทธภาพ จะเหนไดวาการเสรมความสามารถในดาน

การบรหารจดการเชงเศรษฐกจเพงไดรบความสาคญเพยง 10 กวาปมานเอง

2) รปแบบและขนตอนของวสาหกจชมชน

รปแบบวสาหกจชมชนทงขนาดยอมและขนาดกลาง เปนการประกอบการโดยชมชน

ทมสมาชกในชมชนเปนเจาของปจจยการผลต รวมทงเจาของการผลต การคา และการเงน และ

ตองการใชปจจยการผลตนใหเกดดอกผล ทงทางเศรษฐกจและสงคม ดานเศรษฐกจ คอ การสราง

รายไดและอาชพ ดานสงคม คอ การยดความเปนครอบครวและชมชนใหรวมคด รวมทา รวม

รบผดชอบ แบงทกขแบงสขซงกนและกน โดยผานกระบวนการ การประกอบการของชมชนใน

ทศนะดงกลาว วสาหกจชมชนจงเปนเครองมอเพอบรรลวตถประสงคดานเศรษฐกจและสงคม

วสาหกจชมชนจงเปนเครองมอในการสรางฐานรากทางเศรษฐกจและสงคมใหสามารถพงตนเองได

และมความเขมแขง อยางไรกตามรปแบบของวสาหกจชมชนสามารถแบงออกไดดงน9

10

(1) วสาหกจชมชนระดบครอบครว : เปนจดเรมตนของการแปรรปหรอผลตภณฑ

ของชมชนเพอการอปโภคบรโภคของตนเองภายในครวเรอนเปนหลก สมาชกในชมชนจะสราง

สงเสรมอาชพหตถกรรม และอตสาหกรรมในครวเรอน มกรรมการพฒนาชมชนเปนหนวยงานหลกในการสนบสนนกลม

อาชพ ใหมการจดทะเบยนเปนกลมและสนบสนนกลมอาชพทจดตงขนแลวใหไดรบการสนบสนนเพอดาเนนการใหตอเนอง 10

เสร พงศพศ. 2544 : 20-21

152

ผลตภณฑในลกษณะหลากหลายเพอพงตนเอง ลดรายจายทเสยไปจากการซอและปองกนไมใหเงน

ของชมชนไหลออกไปนอกชมชนโดยไมจาเปน ซงจะสงผลใหการหมนของเงนอยในหมบาน

(2) วสาหกจชมชนระดบชมชน : เมอวสาหกจของชมชนบรรลวตถประสงคขน

แรกเพอลดรายจายหรอเพอการพงตนเองไดแลวจงคอยขยบออกไปสเพอนบาน ผผลตเองไม

จาเปนตองซอสนคาจากภายนอก เพราะการพ งตนเองในบางกรณไมสามารถทาไดโดยลาพง

ครอบครวเดยว วสาหกจชมชนขนทสองจงเปนวสาหกจชมชนทเกอหนนใหเกดการพงพาอาศย

ระหวางครอบครวในชมชนเดยวกน เปนการลดภาระการซอของแพง หรอเปนการชวยลดรายจาย

ใหแกเพอนบาน เงนไมออกไปจากหมบาน

(3) วสาหกจชมชนระดบเครอขาย : การพงตนเองในบางกรณชมชนไมสามารถ

ดาเนนการไดโดยลาพงเพยงชมชนเดยว แตเปนไปไดเมอหลายชมชนรวมมอกนเพอตอบสนองความ

ตองการของทกชมชน วสาหกจชมชนระดบเครอขายจงเปนระบบพงพาอาศยระหวางชมชนทม

ผลผลตและทรพยากรแตกตางกน

(4) วสาหกจชมชนเพอการจดการผลผลตสวนเกน : เปนวสาหกจทดาเนนการแปร

รปผลผลตหรอทรพยากรของชมชน สรางผลตภณฑตอเนอง เพอเพมมลคาและตอบสนองการตลาด

ภายนอกชมชนและเครอขาย

3) วสาหกจชมชนกบการพฒนาทยงยน

กลมในชมชนซงใชชอตางๆ กน เชน กลมแมบานเกษตรกร กลมสตรสหกรณ กลม

แปรรปผลผลตทางการเกษตร หรอกลมแมบานตามดวยชอสนคาททาการผลต กลมเหลานยงคง

ดาเนนการอยในปจจบนและเรมขนทะเบยนเปนกลมวสาหกจชมชน ต งแตปลายป พ.ศ.2548

คณสมบตของกลมเหลานจะใกลเคยงกบตนแบบชมชนไมเรยง และสอดคลองกบนยามหรอเปาหมาย

ของกลมวสาหกจชมชน ตามเจตนารมณในพระราชบญญตสงเสรมวสาหกจชมชนหรอไม เปน

ประเดนทควรไดรบการวเคราะหหาคาตอบ และเสนอแนะแนวทางการสงเสรมใหกลมตางๆ

ดาเนนการไปสเปาหมายทตองการ

อาร วบลยพงศ และคณะ (2548) ไดทดลองพฒนาวธชวดเชงปรมาณ และทดลอง

สงเคราะหขอมลกรณศกษา 1 0

11 เพอนามาเสนอภาพจาลอง ความเปนวสาหกจชมชนของกลมตวอยาง

11

กรณศกษาประกอบดวยกลมชมชนซงทาการผลตผาทอ งานหตถกรรมอนๆ อาหารแปรรปพนบาน เครองดมสมนไพร

เครองสาอาง และสนคาเกษตร กลมถกจดออกเปน 2 ประเภทคอ กลมชมชน และกลมกงชมชนโดยแบงตามวธจดตงกลมและ

ระดบการถอหนและวธบรหารจดการโดยชมชน หรอคลายคลงกบการจดการแบบเอกชน

153

การวเคราะหระดบความเปนวสาหกจชมชนน โดยอาศยลกษณะ 7 ประการ ดงตอไปน (เสร พงศพศ,

2548) (1) ชมชนเปนเจาของและผดาเนนการหลก (2) ผลผลตมาจากกระบวนการในชมชน (3) รเรม

สรางสรรคเปนนวตกรรมโดยชมชน (4) มฐานภมปญญาทองถนผสมผสานกบภมปญญาสากล และ

อนๆ (5) มลกษณะบรณาการเชอมโยงกจกรรมตางๆ แบบเกอกลกน (6) มการเรยนรเปนหวใจของ

กระบวนการทงหมด (7) มการพงตนเองเปนเปาหมายสาคญทสดของการประกอบการ ผลการ

ประเมนกลมอาชพเกษตรแปรรปอาหารและหตถกรรมของครวเรอนเกษตรสรปได ดงน

ลกษณะท 1: ชมชนเปนเจาของและเปนผดาเนนการหลก

กลมตางๆ ทมอยในปจจบนกอตงขนและดาเนนการใน 2 ลกษณะ คอ กลมซงสมาชก

เปนเจาของ หรออกลกษณะหนงคอ กลมทมการบรหารเหมอนธรกจเอกชนผนาเปนเสมอนเจาของ

กจการกลมทงสองประเภทมทงทเกดเองจากความตองการของตนเองและเปนกลมจดตง

การเปนกลมวสาหกจชมชนนน ชมชนตองมสวนในการเปนเจาของ ดงจะพจารณา

ไดจากการทกลมเปนองคกรทมกฎกตกา และระเบยบใหสมาชกตองปฏบตตาม การมคณะกรรมการ

รบผดชอบในการทาหนาทตางๆ และสมาชกมสวนรวมในการบรหารจดการทงในฐานะกรรมการ

และในการแสดงความคดเหน

ปรากฏวากวาครงหนง (รอยละ 55-68) ของกลมตวอยางมคณสมบตเหลาน แตเปนท

สงเกตวากลมซงถกจดใหเปนกลมชมชนนนมสดสวนของตวอยางสงกวากลมกงชมชน (กลมกง

ชมชนอาจเปนกลมซงจดตงตามคาแนะนาของหนวยงาน และมการบรหารจดการคลายธรกจเอกชน)

ปกตผนาของกจการรายเดยวหรอแมแตกลมกงชมชนนน ถอวาเปนเจาของกจการแม

กลมกงชมชนจะมโครงสรางองคกรเปนทางการกตาม แตในงานวจยทผานมา ทรงศกด ศรบญจตต

และคณะ (2543 และ 2547) พบวาประธานกลมมกเปนเจาของกจการซงไมมการระดมหน การท

สมาชกซงมสวนในการถอหน และหนสวนใหญไมอยในมอของประธาน ยอมบงบอกถงความเปน

เจาของโดยสมาชกหรอคนของชมชน การกาหนดเพดานหนของกลมชมชนจงมสดสวนตวอยางทสง

กวา กลมกงชมชน ซงกลมกงชมชนเพยงหนงในสเทานนทมการกาหนดเพดานหนไว เพอใหเกด

ความเสมอภาคมากขนในการเปนเจาของกลม เชนเดยวกบการมสวสดการใหแกสมาชกซงเปนการ

สะสมทนทางสงคมทางหนง นอกจากนการทกลมไมมการเรยกหน และกระจายหนจะมผลตอการ

สะสมทนทางกายภาพเพอลงทนและเตบโตในระยะยาวโดยพงตนเองกอนพงพาภายนอก

การเปนผดาเนนการหลกสะทอนจากการใหคนในชมชนรวมในการผลตมากกวา

ครงหนงของการใชแรงงานทงหมด ซงปรากฏวาทงกลมธรกจในชมชนเหลานทกกลมมการใช

แรงงานชมชนมากกวาครงขนไป และแรงงานสวนใหญเปนสมาชกของกลมเอง

154

ลกษณะท 2: ผลผลตมาจากกระบวนการในชมชน

ตามปกตไมวากลมจะถกจดใหเปนประเภทใดกตาม ประธานของกลมจะมบทบาท

สาคญในการตดสนใจในหลายๆ ดาน โดยเฉพาะการผลตและการตลาด ในกระบวนการผลตซงมการ

ใชแรงงานจากชมชน และการใชวตถดบในชมชน ทงจากการจดซอและจดหาจากทสาธารณะ (เชน

สมนไพร หนอไมไผ และเปลอกไม เพอยอมสผา หรอผกหญาเพอเลยงหมปา) และสาหรบการใช

แรงงานของชมชนนนนอกจากจะสะทอนความเปนสวนหนงของชมชนแลวยงแสดงถงการมสวน

รวมในกระบวนการผลตอกดวย

ลกษณะท 3: ความคดรเรมสรางสรรคเปนนวตกรรมโดยชมชน

ในภาพรวมพบวากลมชมชน มสดสวนของตวอยางทมการคดรเรมสงใหมนอยกวา

กลมกงชมชน และเมอมการพฒนาดานนวตกรรมบางซงจะเกดขนนานๆ ครง เชนการดดแปลงหรอ

ประดษฐเครองมออปกรณ แตสาหรบการพฒนารปแบบผลตภณฑนน เกดขนไดบอยกวา อนเปนผล

สบเนองจากระดบความยากงายของการสรางสรรคนนเอง โดยทวไปจะเหนการเอาอยางและ

ลอกเลยนแบบเกดขนมากกวาการพบเหนผลตภณฑใหมๆ และนเปนสาเหตสาคญทกลมฯ ไมประสบ

ความสาเรจในการดาเนนธรกจ

ลกษณะท 4: มฐานภมปญญาทองถนผสมผสานภมปญญาสากล

ภมปญญาทองถนในประเทศมการเคลอนยายคอนขางสง โดยเกดจากการยายถนของ

คน และจากการถายทอดดวยการฝกอบรม การดงาน การไปรวมในงานออกรานแสดงสนคา และจาก

การพบเหนผานสอ ดชนในหวขอนไดจากผลขนสดทาย คอการนาภมปญญาเหลานนมาใชเพอ

สะทอนใหเหนวาฐานภมปญญามอย และนามาใชอยางไร และมการอนรกษ และสบทอดกนตอไป

อยางไร ดชนการใชภมปญญาทองถนทพฒนาตอยอด และภมปญญาจากตางถนชใหเหนวาภมปญญา

ทองถนไดรบการพฒนาและใชโดยกลมกงชมชนมากทสด ซงมากกวาการใชภมปญญาจากตางถนทง

ทพฒนาตอยอดและไมไดพฒนาตอยอด สวนกลมชมชนนนมการพฒนาจากภมปญญาทองถน และ

ภมปญญาทนามาจากตางถนใกลเคยงกน

การใชภมปญญาทองถนโดยตรง โดยไมมการพฒนาเพมเตมมมากกวารอยละ 75

ของการผลต (นนคอ ใชภมปญญาเตมในการผลตสนคาหนงๆ เชน การผลตอาหารนนลอกแบบตารบ

เดมเกอบทงหมดหรอลายทอผาเหมอนของเกาเกอบทกประการ เปนตน) มรอยละ 40 และ 62 ของ

ตวอยางของทงสองกลม ในการสบทอดภมปญญานนกวาครงหนงของตวอยางในกลมกงชมชนและ

155

ประมาณหนงในสามของกลมชมชนรายงานวามการอนรกษคอนขางเขมขน (โดยภาพรวมของการใช

ภมปญญาทองถนของสองกลม พบวา ไมมความแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถต)

ลกษณะท 5: บรณาการเชอมโยงกจกรรมตางๆ แบบเกอกลกน

การบรณาการกจกรรมของกลมมทงการบรณาการภายนอก และบรณาการภายใน

ของกลม สาหรบการบรณาการภายนอก ซงเหนไดชดเจนเปนรปธรรม กคอ การเปนเครอขายระหวาง

กลมวสาหกจชมชนกนเองเพอชวยเหลอซงกนและกน กลมธรกจชมชนในขณะนเชอมโยงกนใน 2

ดานเปนหลก คอ เครอขายการผลต และเครอขายการตลาด บางกลมสนใจทจะเปนเครอขายเฉพาะ

ดานการผลต และบางเปนเครอขายแลกเปลยนสนคาหรอรวมกนในการออกงานแสดงสนคา และ

นอยกลมทรวมเปนเครอขายสาหรบทงสองวตถประสงค

สาหรบการบรณาการภายในองคกรนน เนองจากกลมดาเนนกจการในเชงธรกจ การ

ดาเนนกจกรรมภายในกลมจงมการเชอมโยงบรณาการทงระบบอยแลวเปนสวนมาก แตไมสมบรณ

และขาดประสทธภาพสวนทขาดมาก คอดานการวางแผนทางการเงน เนองจากกลมมกใหความสาคญ

ตอการผลตเปนหลก แตเมอใดทกลมมการพฒนาความรดานการผลตจะมโอกาสเพม การบรณาการ

ในดานการจดการวตถดบ การใชเทคโนโลยการผลต การเกบรกษา และการตลาดใหเชอมโยงกนมาก

ขน

ลกษณะท 6: การเรยนรเปนหวใจของกระบวนการทงหมด

การเรยนรเปนหวใจสาคญของการอยไดดวยตนเอง และลดการพงพาภายนอก ใน

ปจจบนกลมตางๆ รวมถงผผลตรายเดยว ตางมงแสวงหาความชวยเหลอจากผอน แทนทจะคนหา

ศกยภาพของตนเองอยางจรงจง และอาศยศกยภาพของตนในการพฒนาไปสความยงยน

การเรยนรสวนใหญ คอการเขารบการฝกอบรมซงภาครฐ และองคกรเอกชนจดขน

ในดานการผลต การตลาด การออกแบบ การเงน/บญช เปนเรองๆ ไป (การจดการบรหารงานองคกรม

บางเลกนอย)สาหรบกลมซงผลตภณฑไดรบคดสรรเปนผลตภณฑหนงตาบลหนงผลตภณฑ ไดรบ

การดแลเอาใจใสเปนพเศษ เชน ในโครงการสมารทโอทอป แตนอยกลมทมศกยภาพดดซบความร

จากการอบรมชวงสนๆ และนาไปใชประโยชนได ทผานมาจดออนทสดของวสาหกจชมชนอยทการ

ขาดความรดานการตลาดและการเงน อยางพอเพยง และยนยนไดวาการเรยนรอยางตอเนองในสอง

ดานนมไมถงรอยละ 10 ของกลมวสาหกจชมชนเทานน

เกอบครงหนงของกลมทงหลายมการแลกเปลยนเรยนรระหวางสมาชกดวยกนเอง

แตการวจยตนเองรวมกบบคคลภายนอก (ผเชยวชาญ) อยางตอเนองมไมถงรอยละ 2 เทาน น

156

ขอแนะนาสาหรบนกพฒนา/วจยกคอจะตองรใหไดวากลมขาดความรในมตใด และการพฒนากลม

จะตองอาศยความตอเนองของการเรยนร จงจะเปนประโยชนตอการลดจดออนของวสาหกจชมชนได

อยางตรงเปาหมาย

กลมกงชมชนออนกวากลมชมชนในดานกระบวนการเรยนรภายใน โดยเฉพาะการ

เปดโอกาสใหแสดงความคดเหนและการกระตนใหมความกระตอรอรนตอการเรยนร และการพฒนา

ทกษะการผลต สาหรบดชนททงสองกลมมสดสวนทขาดการพฒนาใกลเคยงกนคอ การเงน และบญช

ประมาณรอยละ 21 ของตวอยาง นอกจากนกลมกงชมชนใหความสนใจตอการเรยนรดานการตลาด

การพฒนาบรรจภณฑมากกวา

ลกษณะท 7: การพงตนเองเปนเปาหมาย

กลมวสาหกจชมชนสวนใหญ มากกวารอยละ 50 กลมจดตงขนจากความตองการ

ของชมชน ทรงศกด ศรบญจตต และคณะ (2547) และอภชย พนธเสน และคณะ (2545) สวนท

เหลอจดตงขนจากการแนะนาหรอรเรมของหนวยงานตางๆ ซงในสวนหลงนมกเปนกลมกงชมชน

การรวมตวของกลมกงชมชนจงมวตถประสงคหลก คอ เพอรบความชวยเหลอจากหนวยงาน การ

รวมกลมเกดจากเหนประโยชนจากการรวมกลม และเกดจากแรงผลกดนทางเศรษฐกจ

การพงตนเองมหลายระดบ กลมอาจพงตนเองในดานการใชภมปญญาทองถน และ

ทรพยากรเทาทสามารถหาไดดวยตนเองเพอทาการผลตภายใตทนทางการเงนทมอย และแสวงหา

ตลาดดวยตนเอง โดยไมอาศยหนวยงานใดๆ ถอเปนการพงตนเองทงหมด เมอกลมกาวตอไปเพอ

แสวงหาขอมลจากหนวยงานในดานเทคนคการผลต ขอมลขาวสารการตลาด และชองทางการตลาด

และเปดรบโอกาสในการเขาถงตลาด แหลงวตถดบและแหลงทน นบวาเปนการพงตนเองในระดบท

กาวหนา สาหรบกลมทประสงคจะขยายกจการของตนเองตามปกตเมอกลมจดทะเบยนกบหนวยงาน

ใดหนวยงานหนงแลว กลมมกจะไดรบการสนบสนนทางการเงน และหรอเทคโนโลย และหรอ

โอกาสทางการตลาดดวย การแสวงหาความรในระลอกทสองน ถอวาเปนการพงตนเองอนเปนผล

จากการสนบสนนในเบองตน

ในทางปฏบตความหมายของการพงตนเองของผนากลมบางคนยงไมชดเจน โดยผนา

จานวนไมนอย เขาใจวาการทสามารถแสวงหาทนหรอเงนกประเภทไดเปลาเปนความสามารถของ

ผนา และหมายถงการชวยเหลอตนเอง การพงตนเองทแทจรงไมควรมความหมายในลกษณะทกลม

เสาะแสวงหาทนแบบไดเปลา หรอการสนบสนนดานการตลาดแบบไดเปลาโดยกลมไมมการจาย

คาตอบแทนหรอรบภาระคาใชจายตามสมควร ประสบการณในชวง 5 ปทผานมา (2550) พบวากลม

157

ทงหลายรวมถงสหกรณโดยทวไปมทศนคตในการพงตนเองนอยลงจากความเคยชนทไดรบการ

สนบสนนการเงนอยางงายดาย

ผลการศกษาในภาพรวมพบวากลมชมชนทกกลมไดรบการสนบสนนจากหนวยงาน

ตางๆ สวนกลมกงชมชนเพยงรอยละ 5 ทไมไดรบการสนบสนนเชนน กลมกงชมชนจดตงขนตาม

กระแส และเพอตอบสนองนโยบายทองถน (รอยละ 17) จะมบางแตนอยมากทกลมชมชนทกลม

ตองการจดตงขนเพอใหเปนกลมของตาบล เพอเปนเครองเชดชหนาตาตามนโยบายของทองถน

หากเชอวาคณลกษณะของกลมวสาหกจชมชน 7 ประการน เปนกระบวนการสราง

รากฐานของการพฒนาทย งยน กลมฯ สวนใหญยงตองปรบปรงกลมฯ เองอกมากในเกอบทกดาน

อยางไรกตาม ตวอยางในการปฏบตทดเลศมเพยงพอใหกลมฯ ไดเรยนรแลกเปลยนระหวางกนใน

ระดบทกลมวสาหกจชมชนจะพฒนาตนเองตอไปจนกวาจะถงระดบกาวหนาทตองการ โดยดจาก

ตวอยางในการปฏบตทดเลศจากภายนอก ท งนยกเวนในสวนของความคดรเรมและการสราง

นวตกรรมซงตองการเตมใหเพยงพอเปนการเฉพาะหนา (ไมเฉพาะกลมวสาหกจชมชนเทานน แต

สาหรบคนไทยในภาคสวนและอาชพอนๆ ดวย)

เมอคณลกษณะ 7 ประการขางตนเปนกระบวนการสรางรากฐานของการพฒนาท

ย งยน เราอาจพจารณาวา “ทน” ทสะสมไดเปนผลจากกระบวนการขางตนน นกเศรษฐศาสตรเนนทน

ทางกายภาพ (เงนทน เครองมอ/อปกรณการผลต ฯลฯ) และทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ในขณะทนกสงคมศาสตรเนนทนทางสงคมและทงสองสาขาใหความสาคญตอทรพยากรมนษย ดวย

เหตนทนทง 4 ประเภทจงปรากฏเปนทนทมคาตอการกาหนดความอยรอดหรอความยงยนของสงคม

หนงๆ (หรอภาคเศรษฐกจ) การสะสมทนทงสของกลมวสาหกจชมชนยงอยในระดบทตองปรบปรง

ซงสอดคลองกบการประเมนผลดานการดาเนนงานของกลมใน 7 ประการขางตน และการดาเนนงาน

ตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง (อาร วบลยพงศ และคณะ, 2551) กลาวคอ จากคะแนนเตม 5.00

นน กลมวสาหกจชมชนและสหกรณการเกษตรประเมนตนเองในดานการสะสมทนกายภาพดวย

คะแนน 1.8 การสะสมทนทรพยากรและสงแวดลอม 2.8 ทนมนษย 2.9 และทนทางสงคม 3.9 ขอมลน

ชวาในสงคมชนบทยงมความเออเฟอดแลกนดอยางนาพอใจ แมจะไมมทนทรพยทจะแบงปนกนก

ตาม แตการชวยเหลอกนสามารถเสรมหนนสวนทขาดโดยเฉพาะทนทางกายภาพ และใชเปนกลวธ

ในการชกชวนใหเกดการสะสมทนทางทรพยากรตอไปไดเชนเดยวกบทนมนษยหากไดรบการจดวาง

กลวธใหเหมาะสม (การเรยนรขามประเภทสนคา หรอสนคาชนดเดยวกน แตตางพนท เปนตน)

158

4) กลมวสาหกจชมชนกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน

วสาหกจชมชนเปนหนวยประกอบการของชมชนทมองคประกอบพนฐานจาก

สมาชกในชมชน ทมวถการยงชพเปนของชมชน ลกษณะการเปนเจาของโดยชมชน การมสวนรวม

ของชมชน และการรบผดชอบรวมกนของชมชน วสาหกจชมชนจงเปนแนวคดทมงแปรรปผลผลต

ตามธรรมชาตหรอกระทาการผลตสนคาโดยสมาชกในชมชน เพอการบรโภคและสรางรายไดใหแก

ชมชน

วสาหกจชมชนมลกษณะเปนอตสาหกรรมในครวเรอนหรออตสาหกรรมรายยอยท

รวมทนของชมชนมทงทไมตองใชเครองจกร อปกรณหางาย ตลอดไปจนถงการใชเครองจกรขนาด

เลกและขนาดกลาง ดงนน ในสภาวะทชมชนยงไมมเงนทนในการซอเครองจกรการเรมตนดาเนน

ธรกจชมชนจงตองคานงถงการลงทนตา อปกรณงายๆ การใชแรงงานในชมชนและการรจกพฒนา

จากภมปญญาดงเดมมาใช จงจาเปนตองสงเสรมขนในชมชนเพราะบรรดาอตสาหกรรมชมชนใน

ลกษณะดงกลาว ชมชนสามารถดาเนนการขนมาเปนธรกจชมชนไดดวยตนเองแลวนาออกจาหนาย

เพอนาเงนจากบคคลภายนอกเขาสหมบานยามเมอสนคาประเภทนน ลนตลาดภายนอก ชาวบานก

จากดจานวนการผลตใหเหลอเพยงพอกบตลาดชมชน และการใชเองไมเหนจะตองไปเดอดรอนและ

ไมตองกลววาจะขาดทน

วสาหกจชมชนถอวาเปนฐานการพฒนาแบบองครวมทย งยน ไมวาประเทศอนหรอ

ภายนอกชมชนจะสบปญหาเศรษฐกจการเงนอยางไร แตชมชนทพฒนาอยางย งยนกพ งตนเองได

ตลอดเวลากลบไมไดรบผลกระทบใดๆ ทงนเพราะชมชนมระบบทเปนอสระไมตองพงพงคนอนยอม

ยนหยดอยไดยาวนาน ดงนน การจะพฒนาชมชนใหเขมแขงจรงๆ จงตองเปลยนทศนะใหมโดยตอง

เรมจากความเขาใจในลกษณะของสงคมไทย ซงประกอบไปดวยความสมพนธทางสงคมในชนบทท

มแตการชวยเหลอซงกนและกน ความรสกผกพน และมความเปนอนหนงอนเดยวกน เพอการพฒนา

ในอนาคตจงเนนทการสรางความเขมแขงของชมชนในภมภาคและชนบทใหสามารถพงตนเองได

กอน โดยมเศรษฐกจชมชนทมนคงและยกระดบรายไดและคณภาพชวต โดยการนากระบวนการ

วสาหกจชมชนทมรปแบบเพอพฒนาเศรษฐกจรากหญาของประเทศอยางแทจรง 1 1

12 การพฒนากลม

อาชพใหเปนไปตามกระบวนการวสาหกจชมชน คอ การทสมาชกของกลมทาความเขาใจรปแบบและ

ขนตอนการปฏบต และกระบวนการวสาหกจรวมกนเพอนาไปสการแกไขปญหาในกระบวนการ

12 วชต นนทสวรรณ. 2544 : 13

159

ดาเนนงานและพฒนากระบวนการดาเนนงานของกลมอาชพ ซงจะนาไปสการพงตนเองไดของกลม

อาชพในชมชนชนบทตอไป

6.4 การพฒนากลมอาชพกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน

การพฒนาเศรษฐกจชมชนทผานมา รฐบาลไดพยายามเขาไปสงเสรมการพฒนาในหลาย

รปแบบ ไมวาจะเปนการพฒนาแหลงเงนทนในชมชน เชน กลมออมทรพยเพอการผลต การจดตง

ธนาคารหมบาน การสงเสรมใหประชาชนในชมชนไดมการรวมตวกนในรปแบบของสหกรณเครดต

ยเนยน หรอการพฒนาอาชพกลมแมบาน การพฒนาอาชพใหกบเยาวชน การสงเสรมการพฒนากลม

อาชพเกษตร การสงเสรมการพฒนาอาชพกลมจกสาน และการสงเสรมการพฒนากลมอาชพอน ๆ

ทงนขนอยกบความพรอมของแตละชมชนวามความพรอมในดานกาลงคนทจะผลตมากนอยเพยงใด

หรอความพรอมของทรพยากรทมอยในทองถน อยางไรกตามการพฒนากลมอาชพตางๆในชมชน

ชนบททผานมา ไมวากลมอาชพเหลานนจะมรปแบบใดกตาม ตางกมวตถประสงคเดยวกน กลาวคอ

ตองการทจะใหประชาชนในชมชนชนบทมกระบวนการผลต การแปรรป การจดการทรพยากรและ

ผลผลตในชมชน หรอในหมบานอยางสรางสรรคเพอใหสามารถพงพาตนเองได โดยมกระบวนและ

วธการจดการทนทางธรรมชาต ทรพยากรในทองถน ผลผลตทได มการสะสมทน มการนาความรและ

ภมปญญาซงทนทางสงคมขนมาบรหารจดการใหเปนไปอยางมประสทธภาพ และเปนประโยชนตอ

ครอบครว ชมชน และสงคม เพอประโยชนในการบรโภค สรางอาชพทมนคง และสรางรายไดใหแก

ครอบครว และชมชน

การพฒนากลมอาชพในลกษณะตางๆ กใชวาทกกลมอาชพทไดรบการสงเสรมและพฒนา

จะประสบความสาเรจไปเสยทกกลม ทงนขนอยกบองคประกอบหลายๆ ประการ ไดแก ความพรอม

ของชมชน ทรพยากรทมอยในทองถน ความเสยสละของผนากลม ความสมครสมานสามคคของ

สมาชกกลม ความโปรงใสของคณะกรรมการ ความมงมนของสมาชกทจะประกอบอาชพทไดรบการ

สงเสรม ความจรงใจในการสงเสรมของเจาหนาทของรฐ ภมปญญาหรอองคความรของชมชนใน

ทองถน ขอจากดเรองเงนลงทน ขอจากดในดานเทคโนโลยทเหมาะสม และการมตลาดรองรบ

ผลตภณฑทกลมอาชพผลตได ซงขอจากดเหลานทาใหกลมอาชพสวนใหญทไดรบการสงเสรมและ

พฒนาไมประสบความสาเรจเทาทควร อยางไรกตามกยงมกลมอาชพบางสวนทประสบความสาเรจ

และสามารถพฒนาเศรษฐกจชมชนในทองถนของตนเองใหเจรญกาวหนาตอไปได แตทงนและ

ทงนนจะตองขนอยกบการวางแผนทด ทจะใหคนรนหลงมาสบทอดเจตนารมณของกลมเปนสาคญ

จากการสงเกตกลมทประสบความสาเรจจะมทงกลมทประสบความสาเรจในระยะสนๆ และระยะยาว

160

ซงกลมทประสบความสาเรจในระยะสนสวนใหญจะเปนกลมทถกสงเสรม และผลกดนจากเจาหนาท

ของรฐ พอหนวยงานของรฐถอนการใหความชวยเหลอ กลมเหลานกจะไมสามารถดาเนนการตอไป

ได หลายกลมตองลมเลกไปในทสด ในขณะทกลมอาชพบางสวนทสามารถพฒนาตอไปไดอยาง

ย งยน ซงกลมอาชพเหลานสวนใหญจะรเรมดวยคนในชมชนดวยกนเองกอน และสามารถยนหยดอย

ไดดวยลาแขงของตวเองอยแลว ตอมาภายหลงไดมหนวยงานของภาครฐกเขามาตดตอ และนบ

รวมกลมอาชพเหลานวาเปนกลมทหนวยงานของรฐเขามาสงเสรม ซงแททจรงกลมอาชพเหลานม

ศกยภาพอยแลว ถงแมจะมหนวยงานของภาครฐเขามาสงเสรม หรอไมกตาม กลมอาชพเหลาน กยง

สามารถพฒนาตอไปไดอยางย งยน

บทท 7

การพฒนากลมสะสมทนกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน

7.1 บทนา

ระบบธนาคารพาณชย เปนระบบทอยในระบบทนนยมเตมรปแบบ แตวายงไมสามารถ

ตอบสนองปญหาและพฤตกรรมการทามาหากนของชาวบานระดบรากหญาทอาศยอยในชมชนเลกๆ

ไดเทาทควร สวนระบบกองทนใหกยมทรฐบาลในแตละยคแตละสมยทาไว กเปนแหลงทนจาก

ทางการทปลอยก โดยเนนปรมาณตามเปาทใหปลอยไปมากๆ อยางรวดเรว ในทสดกทาใหเกดผลเสย

ตอชมชน ดงตวอยางในหลายๆชมชนทเดมทชาวบานเหลานนสามารถพงพาตนเองได อยไดตาม

อตภาพดวยความสขตามวถชาวบาน แตเมอมกองทนหมบานเขาไปในชมชน และการปลอยใหกก

ไมไดมการคดกรองใหดทาใหชาวบานจานวนมากกเ งนจากกองทนเหลานไปใชอยางไมม

ประสทธภาพ เชน นาไปซอสนคาทไมจาเปนมาใช ในทายทสดกไมสามารถหาเงนมาใชคนได เมอ

ถกเรงรดกไปกยมเงนนอกระบบจากนายทนทองถนมาใชคน และตองเสยดอกเบยรอยละ 10-20 ตอ

เดอน เมอถกทวงหนแบบโหดๆ กตองหลบหน ไมเปนอนทามาหากน ครอบครวแตกแยก เกดปญหา

สงคม และปญหาอาชญากรรมตามมา

การสะสมทนของชาวบานในชมชนดวยกนเอง ไมวาจะอยในรปกลมเครดตยเนยน หรอ

กลมออมทรพยเพอการผลต ธนาคารหมบาน หรอกลมสะสมทนในรปแบบอนๆ ลวนแลวแตเปน

แบบจาลองทจะเขามาชวยใหชาวบานมการออมเงนไดอยางเกดคณคา เงนออมเพยงนอยนดทหามาได

ดวยหยาดเหงอแรงงานของชาวบาน หากนาไปฝากในระบบธนาคารพาณชยทวไปยอมไดรบผล

กลบมาแคเพยงดอกเบยทเปนตวเงนเพยงเลกนอยเลกนอยเทานน แตหากฝากเขากลมสะสมทนของ

ชมชนทชวยกนสรางขนมา ผลทไดจะนาไปสการสรางงาน สรางสนคา สรางอาชพใหเกดขนใน

ชมชน นอกจากนยงชวยพฒนาเดกๆ ในชมชนใหฝกการอดออม ฝกทกษะการทามาหากน และม

กจกรรมบนเทงทสรางสรรค ดงนนกลมสะสมทนในรปแบบตางๆ เหลานจงเปนหนงในแบบจาลองท

สามารถประยกตเอาหลกเศรษฐกจพอเพยงมาใชโดยมงไปทผลประโยชนสวนรวม และทาใหระบบ

เศรษฐกจของชมชนตางๆ สามารถพฒนาตอไปไดอยางย งยน

162

7.2 ทมาและความสาคญของกลมสะสมทน

การเดนตามกระแสโลกาภวตน ดวยการเรงใหประเทศขยายตวดานการผลตดาน

อตสาหกรรม และสงเสรมการสงออกโดยใชทนเละเทคโนโลยจากตางประเทศ การลงทนใน

อสงหารมทรพยทมากเกนความตองการ ปญหาการบรโภคของคนในประเทศ สถาบนการเงนและ

ภาคอตสาหกรรมมปญหาหนสนเพมขนเรอยๆ สงผลตอความเชอถอ ทาใหคาเงนบาทลดลง ในป

พ.ศ. 2540 ประเทศไทยเกดวกฤตทางเศรษฐกจ เกดผลกระทบตางๆ ตามมาเปนลกโซสประชาชนทก

สาขาอาชพ ทาใหคนสวนใหญหนกลบไปมองพนฐาน หรอรากฐานของประเทศ นนกคอ การหน

กลบไปมองถงชมชน ซงเปนองคกรระดบฐานรากของประเทศ

การแกไขปญหาวกฤตเศรษฐกจและสงคมของประเทศจงตองเรมทชมชน ประชากรสวน

ใหญอาศยอยในชนบท ยดอาชพการเกษตรเปนหลก ดงนนการผลตทางการเกษตรจงมความสาคญ

อยางยงตอเกษตรกร เกษตรกรตองวางแผนและบรหารจดการการใชปจจยการผลต เพอใหมตนทน

การผลตตา ผลผลตมคณภาพดตรงกบความตองการของตลาด จะทาใหไดผลตอบแทนสง แตในการ

ประกอบอาชพของเกษตรกรมกมปญหาและอปสรรคดวยกนหลายประการ เชน ปญหาคณภาพของ

ทดน ปญหาการขาดแคลนทดนทากน ปญหาขาดแคลนแหลงน าเพอการเกษตร ปญหาการจดสรรน า

ปญหาเทคโนโลยการผลต ปญหาการตลาด และอกปญหาทสาคญคอ ปญหาขาดแคลนเงนทน

เงนทนเพอการเกษตร จะมสวนชวยใหเกษตรกรสามารถทาการผลตและพฒนาการเกษตร

ไดอยางมประสทธภาพ แตสถาบนการเงนทใหกยมเงนทนแกภาคเกษตรมคอนขางนอย อกทงการ

ใหบรการกมระเบยบและขนตอนทยงยาก เกษตรกรจงมโอกาสเขาถงเงนทนจากสถาบนการเงนนอย

ซงขอจากดในการเขาถงบรการดงกลาว ทาใหเกษตรกรตองหนไปใชบรการดานเงนทนจากแหลง

เงนทนนอกระบบ ซงไดแก พอคาคนกลาง ผมฐานะการเงนในหมบานหรอนายทนทองถน และตอง

จายดอกเบยในอตราทสงกวาเงนกในระบบ นนหมายความวา ตนทนการผลตของเกษตรกรกสงตาม

ไปดวย บอยครงทรายไดไมพอกบคาใชจาย สงผลใหมภาระหนสนสงขนและเปนเหตใหเกษตรกร

กลวความเสยง ไมกลาทจะลงทนตอไป

ฉะนน การประหยด และออมทรพยรวมกน หรอการสะสมทนในชมชน ซงเปนเงนทน

ของชมชนเองหรอชมชนเปนเจาของ จงเปนแนวทางสาคญแนวทางหนงทจะทาใหเศรษฐกจพนฐาน

ของประเทศหรอเศรษฐกจชมชนเขมแขงไดอยางแทจรง ประชาชนในชนบทจงรวมกลมจดตงองคกร

ทางการเงนของชมชน ซงมวตถประสงคเพอชวยเหลอสนบสนนทางการเงน และบรรเทาความ

เดอดรอนในกลมสมาชกในชมชน รวมทงเปนการยกระดบความเปนอยของสมาชกใหดขน สามารถ

163

พงตนเองได โดยจดใหมกจกรรมการออมรวมกนแลวนามาเปนเงนทนสนบสนนกจกรรมในหม

สมาชกในรปของการใหกยม และสวสดการตางๆ ตามทแตละกลมจะกาหนดขนมา กลมสะสมทน

ของชมชนในรปแบบตางๆ เทาทมในประเทศไทย ไดแก กลมเครดตยเนยน กลมออมทรพยเพอการ

ผลต ธนาคารหมบาน และกลมสะสมทนในรปแบบอนๆ ซงจะอธบายในหวขอตอไป

7.3 กลมเครดตยเนยน (Credit Union)

7.3.1 ประวตความเปนมาของกลมเครดตยเนยน

การพฒนาและววฒนาการของมนษย ซงเรมดารงชวตโดยการลาสตว อาศยอยในถามาเปน

การดารงชวตแบบอยรวมกนในสงคม มการรจกการสะสมสงของทหามาไดเพอใชบรโภคในยามขาด

แคลน ตอมาสงคมมนษยไดมววฒนาการทสงขนมการนาวตถดบจากธรรมชาตมาผลตเปนสนคา ซง

ระยะเรมแรกกมการแลกเปลยนสนคาตอสนคาซงเราเรยกวา “ระบบการแลกเปลยนทางตรง” (Direct

exchange) แตเมอสงคมของมนษยเรมมการตดตอกนมากขนประกอบกบปรมาณสนคาทผลตไดม

หลายชนดและมจานวนมากขน มนษยจงหนมาใช “เงนตรา” เปนสอกลางในการแลกเปลยน จากนน

ระบบเงนตราจงเขามามบทบาทในสงคมของมนษยมากขน สนคาและบรการลวนถกกาหนดเปน

หนวยเงนตรา หลายประเทศเรมเกดมกระบวนการผลตทเรยกวา “อตสาหกรรม” มากขน และในชวง

เวลาดงกลาวคนมกนยมเรยกวา “ชวงเวลาแหงการปฏวตอตสาหกรรม” กลาวคอ ไดมการคดคน

ประดษฐสงใหมๆ ขนมาใชในกระบวนการผลตมากขนจนทาใหปรมาณสนคาลนตลาด การคาขายม

การแขงขนกนอยางรนแรง ชนชนกรรมกรและชาวนาไดรบผลกระทบจากเหตการณนมากทสด

เครดตยเนยนเกดขนครงแรกทประเทศเยอรมนน โดยทานไรฟไฟเซน ดวยเหตททานเกด

มาในระหวางประเทศประสบปญหาทางดานเศรษฐกจ และเมองเกดของทานคอ แควนไรน ซงเปน

เมองเกษตรกรรม ทานจงมโอกาสคลกคลอยกบชาวนาตงแตเดกๆ สภาพความเดอดรอน ความอด

อยากของชาวนาททานไดเหน ทาใหมความรสกเหมอนกบตองประสบความเดอดรอนดวยตวเอง

ตอมาทานไรฟไฟเซนไดรบแตงตงเปนนายกเทศมนตรเมองเวเยอบช ซงในเมองนนชาวบานตอง

ประสบกบความขาดแคลนอาหารอยางมาก ทานไดพยายามตดตอขอแปงสาลจากรฐบาลมาชวย

บรรเทาทกขประชาชนจนสาเรจ ตอมาอก 2 ป คอในป พ.ศ. 2390 ทานไดเรมจดตงสหพนธขนมปง

ขน คอ ทาขนมปงและขายใหชาวบานในราคาถก ซงกพอจะแกปญหาเรองอาหารไปไดบาง ในเดอน

ธนวาคม พ.ศ. 2392 ทานไดยายไปเปนนายกเทศมนตรเมองแฟรมเมอรเฟลด เยอรมนตะวนตก ณ

เมองนทานไดจดต งสหพนธปศสตวขนโดยมกจกรรมรบซอและขายสตวเลยงในราคาถก จาก

164

ประสบการณเหลานทานไรฟไฟเซนไดเรมมองเหนแนวทางทจะชวยเหลอชาวบานได โดยตงขอสรป

ไววาความตองการทแทจรงของชาวบานนน คอ เงน แนนอนสหพนธขนมปงและสหพนธปศสตวนน

เปนสงทด แตชาวบานนนมความแตกตางกน กลาวคอ สหพนธขนมปงกสามารถแกไขปญหาเรอง

อาหารได สหพนธปศสตวสามารถแกปญหาเรองเครองมอทใชในการประกอบกจกรรมดานการ

เกษตรกรรมได แตทง 2 อยางนนไมสามารถจะแกปญหาเรองความเจบปวยไดเลย รวมถงเสอผาทอย

อาศยและปญหาอนๆ ดงนนเงนจงเปนสอกลางทจะใหไดมาซงสงประสงคเหลานได ดงนนใน ป

พ.ศ. 2395 ณ เมอง เฮดเดสดอฟ ทานไรฟไฟเซนไดพยายามไปขอรองพวกนายทนตางๆ ใหลด

ดอกเบยเงนกของชาวนาใหถกลงกวาเดม ซงกไดรบความรวมมอเปนอยางด นอกจากนนทานยง

ชกชวนผใจบญ และผทมฐานะดไดประมาณ 60 คน รวมกนบรจาคเงนและจดตง “สมาคมผใจบญ”

ขนเพอใหเงนกแกผทประสบความเดอดรอน โดยสมาคมนมจดประสงคเมอแรกตง 4 ขอดวยกน คอ

1) เพอบรการเงนกแกประชาชน ผประสบความเดอดรอน โดยไมมดอกเบย

2) ดแลเดกกาพรา และเดกทถกทอดทง

3) จดหางานใหผวางงาน

4) ใหความรแกผสนใจ

เมอเปดดาเนนการใหมๆ ชาวบานตางพากนมากยมเงนกนเปนจานวนมากมาย บางกกเอา

ไปใชจายสรยสราย ครนเมอถงกาหนดชาระคนกไมมใครนาเงนมาชาระคน เพราะไมมเงน ทาน

ไรฟไฟเซนไดเหนความบกพรองเหลาน และประกอบกบผใจบญเรมถอนตวออกทละคนสอง

คน ตอไปจะหาเงนจากทไหนมาใหชาวบานกได สาเหตของความลมเหลวอกประการหนงกคอ

สมาคมนมใชเปนของชาวบาน แตเปนของผใจบญ ชาวบานมไดมสวนรวมเลย ทาใหชาวบานไมม

ความรสกเปนเจาของสมาคมเลย ตอมาทานไรฟไฟเซนกไดพยายามหาทางเปดโอกาสใหชาวบานได

เขามาเปนเจาของและดาเนนกจการสมาคมนเอง โดยใชหลก “ชวยเหลอตนเอง” ในทสดเมอป พ.ศ.

2407 ทานไดเปลยนแปลงหลกการของสมาคม และเปลยนชอใหมเปน “เฮดเดสดอฟเครดตยเนยน”

ซงนบเปนเครดตยเนยนแหงแรกของโลก

หลงจากททานประสบความสาเรจในการตงสหกรณเครดตยเนยนแลว ทานกใชชวตของ

ทานในบนปลายบกเบกขยายงานสหกรณเครดตยเนยนออกไปตามเมองตางๆ หลงจากทานถงแก

กรรมในป พ.ศ. 2431 จงมสหกรณเครดตยเนยนในประเทศเยอรมนเพมมากขน และประสบ

ความสาเรจในการฟนฟเศรษฐกจของประเทศ และชวยพฒนาความเปนอยของประชาชนชาวเยอรมน

นใหดขนได จะสงเกตไดวาแมประเทศเยอรมนจะพายแพสงครามโลกถงสองครงสองคราว ตอง

สญเสยคน ทรพยสนเงนทองไปอยางมากมาย แตประเทศเยอรมนกสามารถฟนตวเองไดอยาง

165

รวดเรว ทงนเพราะประชาชนในชาตมความสามคค เหนแกประโยชนสวนรวม มการประหยด อด

ออม และมอดมการณชาตนยมรวมกน

ทกวนนโลกเราเปนหนบญคณทานไรฟไฟเซนเปนอยางมาก ถงกบมผสรางอนสาวรยเพอ

เปนเครองเตอนความทรงจาใหระลกถงบญคณของทานไว ณ แควนไรน บานเกดของทานและ

จารกขอความทฐานวา “ฟรดรกวลเลยม ไรฟไฟเซน บดาเครดตยเนยน” หลงจากประสบความสาเรจ

ในประเทศเยอรมนน ขบวนการเครดตยเนยนกไดแพรหลายไปยงประเทศตางๆ ทกทวปทวโลก

การจดตงเครดตยเนยนในประเทศไทยเรมจากทองคการเพอชวต สงคม และเศรษฐกจใน

เอเชยไดจดการประชมในหวขอ “เงนออมทรพยเพอการพฒนา” ขนเมอป พ.ศ.2505 ตอมาในป พ.ศ.

2506 คณะเยซอส ซงเปนคณะเผยแพรศาสนานากายโรมนคาทอลกไดจดการสมมนาระดบนานาชาต

ขนในหวขอ “การพฒนาและเครดตยเนยน” โดยมประเทศในแถบเอเชยหลายประเทศเขารวมสมมนา

ดวย ณ จดนทาใหคนไทยรจกคาวา “เครดตยเนยน” หลงจากการสมมนาผานพนไปจนถงป พ.ศ.2507

นายแพทยชวลต จตรานเคราะห ไดรวมกบบาทหลวงบอนแนงค จดตง “ศนยเทวา” ขนในแหลงสลม

หวยขวาง และไดนาระบบเครดตยเนยนเขาไปพฒนาแหลงสลมในยานนน จนสามารถพฒนาจากศนย

เทวามาเปน “เครดตยเนยนแหงศนยเทวา” เรมเปดดาเนนการครงแรกเมอวนท 15 กรกฎาคม พ.ศ.

2508 มสมาชกเรมตน 13 คน ทนดาเนนงาน 360 บาท หลงจากทเครดตยเนยนแหงศนยเทวาไดเปด

ดาเนนการและประสบความสาเรจ จงทาใหมหลายชมชนพยายามนารปแบบดงกลาวไปจดตง

7.3.2 วตถประสงคของการจดตงเครดตยเนยน

การจดตงกลมเครดตยเนยนขนในแตละชมชนนน สวนใหญจะมวตถประสงคคลายกน

ดงนคอ

1) สงเสรมใหสมาชกรจกการอดออม

2) ใหบรการรบฝากเงนทงประเภทออมทรพย และฝากประจา

3) ใหสมาชกกยมเงนเพอใชจายในยามฉกเฉนหรอเพอใชเปนทนในการประกอบอาชพ

4) ใหสหกรณอนกยมเงนเพอใชเปนทนดาเนนงาน หรอเปนเงนทนเพอใหกยมตอไป

5) สนบสนนและสงเสรมใหสมาชกรจกการบรหาร และจดการทางดานการเงนตาม

หลกการสหกรณ

6) ใหการสนบสนนและสงเสรมใหสมาชกพฒนาอาชพของตนเอง

7) จดใหมสวสดการเพอสงเคราะหสมาชกและครอบครว

8) จดใหมการคมครองเงนฝาก และคมครองเงนก

166

9) ใหความรวมมอกบภาครฐและเอกชนในการพฒนาสงเสรมกจการสหกรณ

10) ดาเนนการในดานตาง ๆ ตามทกฎหมายไดอนญาตเพอใหบรรลวตถประสงคของการ

จดตง เชน การถอกรรมสทธในทรพยสน เปนตน

7.3.3 โครงสรางการดาเนนงานของเครดตยเนยน

องคประกอบของเครดตยเนยนจะประกอบไปดวย

1) สมาชก สมาชกของเครดตยเนยน จาแนกไดเปน 2 ประเภท คอ

1.1) สมาชกผเรมกอตง เปนสมาชกทรวมกนกอต ง ซงสมาชกทกคนจะตองยน

รายชอของตนเองเพอขอจดทะเบยนเปนสหกรณเครดตยเนยน และสมาชกผเรมจดตงจะเปนสมาชก

ของสหกรณเครดตยเนยนทจดตงนโดยอตโนมต

1.2) สมาชกทสมครตามขอบงคบ เปนสมาชกทสมครตามขอบงคบของเครดตย

เนยนทกาหนดลกษณะคณสมบตของผทจะมาเปนสมาชกไว ซงคณสมบตทสาคญจะประกอบไปดวย

(1) เปนผเขาใจหลกการของการจดตงเปนอยางด

(2) ตองบรรลนตภาวะ

(3) เปนผทมลกษณะนสยทด

สมาชกทสมครตามขอบงคบของเครดตยเนยน จะตองไดรบความเหนชอบจาก

คณะกรรมการดาเนนงานของสหกรณเครดตยเนยนกอนพรอมชาระคาธรรมเนยมแรกเขาจงจะเปน

สมาชกอยางสมบรณ หลงจากนนคณะกรรมการดาเนนงานตองรายงานเรองการรบสมาชกใหท

ประชมใหญรบทราบ สถานะภาพและสทธประโยชนของสมาชกประเภทนจะไดรบเชนเดยวกนกบ

สมาชกผเรมกอตง

2) คณะกรรมการ คอตวแทนทสมาชกเลอกจากสมาชกดวยกน ซงสมาชกทถกเลอกจะ

เขามาดาเนนการแทนสมาชกทงหมด ซงคณะกรรมการของกลมเครดตยเนยนประกอบไปดวย

2.1) คณะกรรมการดาเนนงาน สมาชกทกคนมสทธทจะเขาไปบรหารงานกลม แต

เนองจากสมาชกของกลมอาจจะมจานวนมากประกอบกบบางคนมอาชพประจาทจะตองทา ดงนน

เพอเปนการแกไขปญหาดงกลาวสมาชกในทประชมใหญจะชวยกนเลอกตงตวแทนซงเลอกจาก

สมาชกดวยกนมาเปนคณะกรรมการดาเนนงาน ซงจานวนคณะกรรมการขนอยกบขนาดของกลม

เครดตยเนยนในแตละแหง โดยสวนใหญจะมจานวนประมาณ 10-20 คน ซงโครงสรางของคณะ

กรรมการดาเนนงานจะประกอบไปดวย ประธาน รองประธาน เลขานการ และเหรญญก ซงมอานาจ

167

หนาทของคณะกรรมการดาเนนงาน คอ ปฏบตหนาทตามขอบงคบของเครดตยเนยน รวมถงการ

ควบคมการดาเนนงานใหเปนไปตามเปาหมาย หรอแผนงานทไดกาหนดไว

2.2) คณะกรรมการอานวยการ มหนาทโดยสรปคอ ควบคมดแลการรบ-จายเงน และ

การเกบรกษาเงน ตามระเบยบของสหกรณ ควบคมการจดทาบญช เอกสารระเบยบตางๆ รวมทงการ

เสนอแนะคณะกรรมการดาเนนการในการกาหนดหรอแกไขเพมเตมระเบยบและขอบงคบของ

สหกรณ

2.3) คณะกรรมการเงนก คณะกรรมการชดนเลอกมาจากคณะกรรมการดาเนนงาน

ซงจานวนจะนอยกวาคณะกรรมการชดแรก และคณะกรรมการชดนมหนาทคอ พจารณาคาขอกเงน

ทกประเภทของสมาชก อยางไรกตามคณะกรรมการชดดงกลาวจะตองรายงานผลการพจารณาให

คณะกรรมการชดแรกรบทราบดวย

2.4) คณะกรรมการศกษา คณะกรรมการชดนโดยสวนใหญจะทาหนาทในการให

การศกษาอบรมแกสมาชกในเรองหลกการและวธการของสหกรณ การออมทรพย และการใชจายเงน

อยางรอบครอบ นอกจากนยงมหนาทในการเผยแพร ประชาสมพนธผลงานของสหกรณใหสมาชก

และบคคลภายนอกไดทราบ

2.5) ผตรวจสอบกจการ ผตรวจสอบกจการจะคดเลอกโดยทประชมใหญซงผตรวจ

สอบกจการอาจจะมหนงคนหรอหลายคนกได หนาทหลกของผตรวจสอบ คอ ตรวจสอบสมดบญช

ทะเบยน เอกสารการเงนของเครดตยเนยนเปนประจาทกเดอน และรายงานผลการตรวจสอบให

คณะกรรมการดาเนนงานทราบเพอรายงานใหทประชมใหญรบทราบตอไป

7.3.4 ลกษณะการดาเนนงานของเครดตยเนยน

กจกรรมการดาเนนงานของกลมเครดตยเนยนจะประกอบไปดวย

1) การออมทรพย เปนกจกรรมทสงเสรมใหสมาชกรจกการเกบออมเงนรายไดทตนเอง

หามาได รปแบบของการออมทรพยของกลมเครดตยเนยน จาแนกไดเปน 2 ลกษณะคอ

1.1) การสะสมหน กลมเครดตยเนยนจะกาหนดใหสมาชกนาเงนมาสะสมเปนหนใน

จานวนหนงซงเปนอตราขนตาทกเดอน แตหากสมาชกมเงนรายไดมากกสามารถทจะสะสมมากขน

ได แตจะตากวาอตราทกาหนดไวไมได

1.2) การฝากเงน เปนรปแบบการสงเสรมการออมทรพยอกรปแบบหนง แตเปนทนา

สงเกตวากลมเครดตยเนยนทจะรบฝากเงนสวนใหญเปนกลมเครดตยเนยนทจดทะเบยนเปนสหกรณ

168

แลวทงสน ซงรปแบบการฝากเงนกมลกษณะเดยวกบการฝากเงนกบสถาบนการเงนทวๆไป และ

รปแบบของเงนฝากกสามารถจาแนกไดเปน 2 ประเภท คอ

ประเภทแรก เงนฝากออมทรพย เปนรปแบบของการรบฝากเงนจากสมาชกทม

จานวนเงนฝากไมมากนกและอาจจะถอนไดทกเวลาและยงไดดอกเบยอกดวย

ประเภททสอง เงนฝากประจา เปนรปแบบการบฝากเงนจากสมาชกทมเงนฝาก

จานวนมากและระยะเวลาทจะไมใชเงนจานวนดงกลาวทแนนอน และมความประสงคทจะตองการ

ผลตอบแทนจากการฝากเงนดงกลาว เพราะเงนฝากประเภทนมกาหนดระยะเวลาในการถอนหาก

สมาชกถอนกอนครบกาหนดอาจจะไมไดรบดอกเบย หรอไดรบแตอตราตากวาทไดกาหนดไว

2) การใหก เงน การใหกเงนแกสมาชกถอวาเปนกจกรรมหลกของกลมเครดตยเนยน

สวนรปแบบการใหกรวมถงวงเงนทใหกนนขนอยกบฐานะทางการเงนของกลมเครดตยเนยนแตละ

แหง กลมทมเงนทนดาเนนงานสงกใหวงเงนกทสง สวนกลมทเพงจดตงกใหวงเงนทตา แตอยางไรก

ตามวตถประสงคของการใหกกเพอบรรเทาความเดอดรอนดานการเงนของสมาชก สวนประเภท

วงเงนกของกลมเครดตยเนยนจาแนกไดเปน 3 ประเภท คอ

2.1) เงนก ฉกเฉน เปนวงเงนกทใหสมาชกกยมเพอใชจายในเหตการณทเกดขน

ปจจบนทนดวน เชน การเจบปวย การเกดอบตเหต เปนตน อยางไรกตามวงเงนกประเภทนจะไมมาก

นก และระยะเวลาการกปกตไมเกน 3 เดอน

2.2) เงนกสามญ เปนวงเงนกทมงจะสงเสรมใหสมาชกมฐานะทางเศรษฐกจทดขน

ดงนนเงนกสามญจงมวตถประสงคเพอทจะใหสมาชกกไปประกอบอาชพเปนสาคญ แตอยางไรกตาม

บางกลมอาจจะขยายวตถประสงคของการกเงนประเภทน เชน กไปเพอชาระหนเงนกนอกระบบ หรอ

กเพอซอเครองอปโภคบรโภค เปนตน วงเงนกประเภทนจะขนอยกบเงนสะสมของผกแตละราย เชน

บางกลมอาจจะใหก 3 เทาของเงนสะสม สวนกลมทมเงนทนสงอาจใหกถง 10 เทา

2.3) เงนกพเศษ เปนประเภทเงนกทกลมเครดตยเนยนทมฐานะทางการเงนทดแลว

ประกอบกบการกยมในสองประเภทแรกมจานวนนอย ทาใหมเงนทนเหลออยมาก คณะกรรมการ

ดาเนนงานอาจจะกาหนดเงนกพเศษขน ซงการกยมเงนประเภทนจะตองมหลกทรพยค าประกน เชน

ผกอาจจะตองนาทดนจดทะเบยนจานองเปนประกน เปนตน วตถประสงคของการใหกประเภทนคอ

ตองการใหสมาชกนาไปเสรมสรางฐานะทางเศรษฐกจของตนเองใหดขน เชน อาจจะนาไปปลกสราง

บานใหม หรอซอรถยนต เปนตน

3) การจดสวสดการใหสมาชกและชมชน กลมเครดตยเนยนทมฐานะทางการเงนท

เขมแขง จะมการจดสรรผลกาไรในแตละปจดตงเปนกองทนสวสดการใหแกสมาชก เชน สวสดการ

169

คารกษาพยาบาล สวสดการผสงอาย กองทนการศกษา ซงจะทาใหสมาชกมความมนคงในการดาเนน

ชวตมากขน นอกจากนกลมเครดตยเนยนทเปนสมาชกของชมนมเครดตยเนยนแหงประเทศไทย

จากด ยงไดรบสวสดการเพมอกคอ สวสดการเงนก กลาวคอ หากสมาชกเสยชวตและมภาระหนสน

ทางชมชนเครดตยเนยนแหงประเทศไทย จากด จะชาระหนแทน ในวงเงนไมเกน 300,000 บาท และ

ยงมสวสดการเงนออมสาหรบสมาชกทเสยชวตจะไดรบเงนสมทบอกตามทนสะสมแตไมเกน

100,000 บาท เปนตน สวนสวสดการของชมชนทางกลมเครดตยเนยนจะจดสรรผลกาไรสวนหนง

จดตงเปนกองทนสาธารณประโยชนเพอนาเงนดงกลาวไปพฒนาดานสาธารณปโภคของชมชนใหม

ความเจรญมากยงขน

7.4 กลมออมทรพยเพอการผลต

7.4.1 แนวคด และประวตการจดตงกลมออมทรพยเพอการผลต

กลมออมทรพยเพอการผลต เปนกระบวนการทใหการศกษาแกคนในชมชนเพอใหม

ความร ประสบการณ ทจะนาไปใชในการพฒนาเศรษฐกจและสงคมชมชน ซงกระบวนการศกษา

ดงกลาวจะเนนหลกการใหรจกชวยเหลอตนเองและชวยเหลอผอนเปนหลก เนองจากการพฒนา

เศรษฐกจของประเทศทผานมายงทาใหชองวางของรายไดระหวางคนจนกบคนรวยมมากยงขน ดงนน

กระทรวงมหาดไทยจงไดมนโยบายเกยวกบการพฒนาเศรษฐกจชนบทโดยมอบหมายใหกรมการ

พฒนาชมชนเปนผดาเนนการ กรมการพฒนาชมชนไดสนบสนนใหมการจดตงกลมออมทรพยเพอ

การผลตเพอใหเปนฐานในการพฒนาเศรษฐกจชนบท และพฒนาคณธรรมของคน ซงแนวความคด

ของกลมออมทรพยเพอการผลตไดอาศยแนวความคดของสหกรณการเกษตรผสมผสานกบ

แนวความคดการจดตงกลมเครดตยเนยน และแนวความคดของกลมออมทรพยดงกลาวสามารถ

จาแนกไดดงน คอ

แนวความคดแรก การใหคนในชมชนรวมตวกนเพอชวยเหลอซงกนและกน ทงนเนองจาก

สภาพของแตละชมชนมความแตกตางทางฐานะทางเศรษฐกจมาก กลาวคอ บางครอบครวมฐานะท

รารวย บางครอบครวมฐานะทยากจน ดงนนแนวความคดนเพอทจะเนนใหคนในชมชนไดทาความ

เขาใจถง “ทนทางสงคม”

แนวความคดทสอง การสนบสนนดานเงนทนแกคนไดโอกาสทางเศรษฐกจหรอคน

ยากจน สภาพของคนในชมชน จะมสถาบนการเงนทางการเกษตรเขาไปใหความชวยเหลอ แตการให

ความชวยเหลอยงกระจายไมทวถงโดยเฉพาะเกษตรกรทยากจนและไมมทดนทากนเปนของตนเอง

170

ดวยเหตนเกษตรกรกลมนจงตองอาศยพงเงนทนจากนายทนเงนกซงคดอตราดอกเบยสงมาก ดงนน

การเขามารวมตวกนของคนกลมนจะทาใหกลมมเงนออมและจดสรรเงนออมใหกบสมาชกทมความ

จาเปนกยม โดยยดหลกความเหนใจซงกนและกน

แนวความคดทสาม การฝกฝนทาใหเกดกระบวนการทางานอยางชาญฉลาด การทสมาชก

ของกลมกเงนจากกลมออมทรพยไปแลว ตองมการฝกฝนใหสมาชกกลมนรจกกระบวนการคดทจะ

นาเงนทนดงกลาวไปลงทนประกอบอาชพ เพอใหไดรบผลตอบแทนจากการลงทนสงกวาอตรา

ดอกเบยทตนเองจะตองจาย กระบวนการดงกลาวจะชวยสงผลใหสมาชกเหลานรจกหาชองทางการ

ลงทนดวยตนเองมากขน

แนวความคดสดทาย การฝกฝนใหครวเรอนรจกการดารงชวตอยางมคณภาพ กลาวคอ การ

รวมตวของสมาชกยอมทาใหสมาชกมกจกรรมทรวมกนมากมาย โดยเฉพาะการแลกเปลยนสนคา

ระหวางกน ซงกจกรรมหนงของกลมออมทรพยเพอการผลตกคอ การจดตงศนยสาธตการตลาด ซง

ศนยดงกลาวจะเปนแหลงรวมผลผลตของชาวบานและเปนการฝกฝนใหชาวบานรจกการคาขายมาก

ขน

กลมออมทรพยเพอการผลตเรมจดตงครงแรกในป พ.ศ. 2517 จานวน 2 กลม คอ ทตาบล

ขวมง อาเภอสารภ จงหวดเชยงใหม และทตาบลละง อาเภอละง จงหวดสตล ซงมสมาชกรวมทงสน

394 คน เงนสจจะสมทรพยทงหมด 137,000 บาท ตอมาในป พ.ศ. 2527 จานวนกลมออมทรพยเพอ

การผลตของทงประเทศไดเพมเปน 3,411 กลม กระจายทว 72 จงหวด มจานวนสมาชก 196,404 คน

เงนสจจะสมทรพยทงหมด 142.83 ลานบาท ในป พ.ศ. 2538 กลมออมทรพยเพอการผลตไดเพมเปน

10,633 กลม กระจายทวทง 75 จงหวด มจานวนสมาชกเพมขนเปน 847,862 คน และมเงนสะสม

ทงหมด 1,601.29 ลานบาท และตอมาในป พ.ศ. 2541 กลมออมทรพยเพอการผลตไดขยายตวเพมขน

เปน 17,728 กลม กระจายทว 75 จงหวด มจานวนสมาชกเพมขนเปน 1,340,856 คน และเงนสะสม

ทงหมด 3,107.42 ลานบาท กลมออมทรพยเพอการผลตไดพฒนาขยายเพมขนเรอยๆ จนมาถงป พ.ศ.

2556 มจานวน 29,534 กลม กระจายทวทกจงหวด มจานวนสมาชกเพมขนเปนประมาณ 4.5 ลานคน

และเงนสจจะสะสมทงหมด 38,762 ลานบาท (กรมการพฒนาชมชน, 2556)

7.4.2 วตถประสงคและหลกการในการจดตงกลมออมทรพยเพอการผลต

การจดต งกลมออมทรพยเพอการผลตขนในชมชนซงกระจายทวประเทศน น ม

วตถประสงคของการจดตงคอ

171

1) เพอสรางสถาบนการเงนของทองถน รวมถงการสงเสรมอาชพและสวสดการของ

ชมชน

2) เพอใหเปนศนยกลางในการพฒนาคณธรรมและจรยธรรมใหเกดขนในชมชน

โดยเฉพาะการเอออาทรและการใหความชวยเหลอซงกนและกนของคนในชมชน

3) เพอฝกฝนใหคนในชมชนรจกการประหยด อดออม รวมถงการวางแผนการใชเงน

อยางมประสทธภาพ

4) เพอฝกฝนและพฒนาคนในชมชนใหมความเปนผนา และสงเสรมประชาธปไตยขน

พนฐาน

สวนหลกการของกลมออมทรพยเพอการผลต ซงเปนการรวมกลมของคนในชมชนเดยว

กนซงมความรจกกนเปนอยางดแลว มาดาเนนกจการดานการเงนรวมกน โดยมหลกการของการ

ชวยเหลอซงกนและกนเปนหลก ซงหลกการทสาคญจะประกอบไปดวย

1) หลกความเปนเจาของ การรวมตวของคนในชมชนในรปแบบของกลมออมทรพย

เพอการผลตนน สมาชกทกคนตองมสวนรวมในการดาเนนงานเพราะเงนทนทไดรบนนมาจากการ

สะสมทนของสมาชกเอง หากสมาชกรวมใจกนอยางแทจรงผลประโยชนทจะไดรบกจะมากขน และ

สมาชกกเปนผไดรบผลประโยชนดงกลาว ดงนนสมาชกทกคนจงมความรสกวาตนเองเปนเจาของ

จะตองดแลเอาใจใสและรบผดชอบโดยการคดเลอกคนดมความสามารถเขามาเปนคณะกรรมการ

ดาเนนงาน

2) หลกของการพงพาตนเอง การรวมตวของกลมคนในชมชน ซงสวนใหญมฐานะ

ยากจน แตมความซอสตยซงเปนคณสมบตทดของผทจะกยมเงน แตอยางไรกตามการเขามาเปน

สมาชกของกลมสมาชกตองเขาใจหลกการขอน เพราะกลมทจดตงใหมๆ มเงนสะสมนอย ดงนนการ

กกอาจจะไมไดตามทตนเองตองการ ซงสมาชกตองพงพาตนเองกอนเปนอนดบแรกนอกจากขดสน

จรงๆจงจะขอก

3) หลกคณธรรม การรวมกลมของกลมคนในชมชนจดตงกลมออมทรพยเพอการผลต

ตองอาศยความเหนอกเหนใจกนเปนอยางยง โดยเฉพาะการขอกเงน เพราะกลมจะใชหลกการ

ความเหนใจเพอสมาชกดวยกนในการจดสรรเงนกใหกบสมาชกทขดสนมากกวา ดวยเหตนสมาชกท

มความเดอดรอนเชนกนตองยอมรบและตงมนในหลกการนมฉะนนจะเกดความแตกแยกทนท

4) หลกการควบคมกนเอง การดาเนนงานของกลมจะตองควบคมกนเอง กลาวคอ

สมาชกทกกลมเลอกตวแทนจากสมาชกดวยกนเปนตวแทนในการดาเนนงาน สมาชกทกคนกตอง

172

คอยดแลวาคณะกรรมการนนปฏบตตามหลกเกณฑของกลมหรอไม นอกจากนแลวสมาชกตองคอย

ดแลกนเองระหวางสมาชกดวยกน ทงนเพอใหเกดความไววางใจซงกนและกน

7.4.3 โครงสรางของกลมออมทรพยเพอการผลต

โครงสรางของกลมออมทรพยเพอการผลตจะประกอบไปดวย สมาชก 3 ประเภท คณะ

กรรมาการดาเนนงาน และคณะกรรมการฝายตางๆ อก 4 ฝาย ดวยกน

1) สมาชก สมาชกของกลมออมทรพยเพอการผลตจะประกอบไปดวย

1.1) สมาชกสามญ เปนบคคลทมภมลาเนาในเขตทตงกลมออมทรพยเพอการผลต

รวมถงตองเปนบคคลทมศลธรรมอนด ไมเปนขาราชการ และผานการทดลองในการออมทรพยเงน

สจจะสะสมตดตอกนมาแลว 3 เดอน คณะกรรมการอานวยการของกลมจะรบเปนสมาชกประเภทน

1.2) สมาชกวสามญ เปนสมาชกในนามของกลมคนทไดรวมตวกนดาเนนกจกรรม

ดานอนอยกอนแลว เชน กลมเยาวชน กลมอาชพตางๆ การสมครเปนสมาชกวสามญของกลมเหลาน

จะใหประธานกลมเปนผดาเนนการแทน และจะตองดาเนนการเชนเดยวกนกบสมาชกสามญ

1.3) สมาชกกตตมศกด เปนบคคลทมฐานะชอเสยงดทสนใจจะเขารวมกจกรรมกบ

กลม ซงสมาชกประเภทนประกอบดวย ขาราชการ และคหบด เปนตน

2) คณะกรรมการดาเนนงาน การบรหารของกลมออมทรพยเพอการผลต สมาชกทกคน

มสวนรวมในการดาเนนงาน โดยการคดเลอกตวแทนจากสมาชกทมความรความสามารถและสามารถ

เสยสละเวลาในการมาทางานใหกบกลม ขนมาจานวนหนง เรยกวา “คณะกรรมการบรหาร” ซง

คณะกรรมการบรหารจะประกอบดวยคณะกรรมการยอยอก 4 คณะคอ

2.1) คณะกรรมการอานวยการ จะทาหนาทดงน

(1) พจารณารบสมาชก การรบฝากเงนและการกาหนดอตราดอกเบย

(2) กาหนดการประชมใหญ และจดทางบดลเสนอใหทประชมใหญรบรอง

(3) พจารณาวงเงนการเขาถอหนของสมาชกในแตละคน ซงจะตองไมเกน

รอยละ 20 ของทนดาเนนการทงหมด

(4) พจารณาวงเงนกสงสดทสมาชกแตละคนจะกได จะตองไมเกนรอยละ 10

ของทนดาเนนการทงหมด

2.2) คณะกรรมการเงนก จะทาหนาทดงน

(1) พจารณาคารองขอกเงนของสมาชก

173

(2) สอดสองความเคลอนไหวของสมาชกผกเงน เชน การออกตดตามหรอ

เยยมเยยน

2.3) คณะกรรมการตรวจสอบ จะทาหนาทดงตอไปน

(1) ตรวจสอบฐานะทางการเงนของกลมออมทรพยเพอการผลต

(2) ทาบนทกสรปผลการดาเนนงานพรอมขอสงเกตเสนอตอคณะกรรมการ

อานวยการ

2.4) คณะกรรมการสงเสรม จะทาหนาทดงน

(1) ชกชวนใหผสนใจเขามาสมครเปนสมาชก

(2) ใหความรแกสมาชก

คณะกรรมการทกชดจะตองปฏบตงานรวมกน โดยมการประชมอยางนอย 3 เดอนตอครง

และคณะกรรมการแตละชดจะตองมการจดประชมกนอยางนอยเดอนละหนงครง และนอกจากน

คณะกรรมการบรหารทสมาชกเลอกขนมาจะตองทาหนาทดงตอไปน

1) จดทางบประมาณรายรบรายจายของกลมออมทรพยเพอการผลต

2) แตงตงคณะทปรกษากลมออมทรพยเพอการผลต

3) กาหนดระเบยบ กฎเกณฑตางๆเพอใชเปนขอบงคบสาหรบกลม

4) ดาเนนการจดจางพนกงานประจากลมออมทรพยตามความจาเปน

7.4.4 ลกษณะการดาเนนงานของกลมออมทรพยเพอการผลต

กลมออมทรพยเพอการผลตจะมการดาเนนงานในกจกรรมหลก อนประกอบไปดวย

1) การออมทรพย การออมทรพยถอวาเปนกจกรรมหลกทเปนแหลงเงนทนทสาคญของ

กลม ซงรปแบบของการออมทรพยของกลมจะมเพยงลกษณะเดยวคอ เงนสจจะสะสม เปนเงนท

สมาชกสญญาไวเมอเรมตนเปนสมาชกกลมวาจะสะสมเงนออมในแตละเดอนเทาไหร ซงจานวนเงน

นนขนอยกบสมาชกจะประเมนความสามารถของตนเอง ซงเงนออมรปแบบนจะเปนการฝกฝนให

สมาชกรจกมความรบผดชอบตอตวเองและตอกลม และเงนสะสมนหากสมาชกสะสมครบคาหน

กลมกจะผลกเงนจานวนนเปนหนทนท

2) การใหกยมเงน เมอกลมออมทรพยเพอการผลตจดตงมาระยะหนง และมเงนทนสง

พอเพยงทจะใหสมาชกกยม กลมกออกระเบยบวาดวยการกยมเพอใชเปนหลกเกณฑในการพจารณา

ซงในปจจบนประเภทเงนใหกของกลมจะประกอบไปดวย

174

2.1) เงนกประเภทฉกเฉน เปนการใหกยมในระยะสนเพอชวยเหลอสมาชกทมความ

เดอดรอนอยางกะทนหนเชน การเจบไขไดปวย วงเงนกประเภทนจะไมสงมากนกและระยะเวลาใน

การผอนชาระสน

2.2) เงนกประเภทสามญ เปนวงเงนกทกลมใหแกสมาชกเพอนาไปลงทนในการ

ประกอบอาชพ หรอเพอปลดเปลองหนสนภายนอก ซงวงเงนจะสงกวาเงนกประเภทแรกและม

ระยะเวลาในการผอนชาระจะนานกวา

7.5 ธนาคารหมบาน

7.5.1 ประวตความเปนมา

ธนาคารหมบานหรอทเรยกกนวา Grameen Bank เปนสถาบนการเงนทดาเนนงานคลายกบ

ธนาคาร แตมเปาหมายหลกคอ การชวยเหลอผยากจนทไมมสนทรพยในการนามาเปนหลกประกน

เงนก ธนาคารหมบานนไดเรมตนขนในประเทศบงคลาเทศโดย มฮมหมด ยานส อาจารยสอนวชา

เศรษฐศาสตร มหาวทยาลยจตตากอง ประเทศบงคลาเทศ ซงไดมโอกาสชวยเหลอสตรผยากจนคน

หนง ซงประกอบอาชพทามานงททาจากไมไผมาขาย แตการดาเนนกจการดงกลาวสตรผนนตองอาศย

เงนทนจากนายทนผใหกยม ซงคดอตราดอกเบยทสง และบางครงยงถกพอคาคนกลางขดรด เมอมฮม

หมด ยานส ไดใหความชวยเหลอโดยใหกยมเงนทนกอนหนงจานวนไมมากนก ผลทไดรบคอสตรคน

ดงกลาวนาเงนไปประกอบอาชพทามานงขายตามปกต แตผลกาไรทไดรบจากการขายมานงไมตอง

นาไปจายดอกเบย ชาระคนเฉพาะเงนตน ฐานะความเปนอยของสตรคนนนกเรมดขน จากจดเรมตน

ดงกลาวทาใหมฮมหมด ยานส ไดเรมศกษาจากขอเทจจรงแลวพบวาผยากจนและไรทดนทากน

รวมทงไรการศกษาจะเปนผขาดโอกาสในการตดตอกบธนาคาร โดยเฉพาะอยางยงกลมผหญงเปน

กลมทมการตดตอกบธนาคารนอยทสด แตเปนทนาสงเกตวากลมผมระดบรายไดต าซงเปนผทไดรบ

โอกาสกเงนในระดบทตา แตมสถตการชาระคนสง ดวยเหตนมฮมหมด ยานส จงไดแนวความคดของ

ตนเองชกชวนใหคนทยากจนเขามารวมกนจดตงธนาคารดงกลาว โดยการจดตงธนาคารคนยากจนใน

ชวงแรกไดมการกาหนดเงอนไขทสมาชกจะตองปฏบตคอ

1) สมาชกตองมประวตทดในการขอรบเงนก

2) การชาระคนเงนกจะจายใหสมาชกผกจะทะยอยจายในจานวนนอยแตบอยครงซง

เหมาะกบสภาพทางเศรษฐกจของครวเรอนทยากจน

175

3) เพอใหเกดความสะดวกในการชาระคน จะจดใหมการชาระคนในรานทตงอยในแต

ละชมชนเปนตวแทนของธนาคาร

ธนาคารหมบาน (Grameen Bank) ทเปดดาเนนการในครงแรก รฐบาลบงคลาเทศจะเปนผ

ถอหนรอยละ 60 และผกยมเงนของธนาคารจะเปนผถอหนในสวนทเหลออกรอยละ 40 แตหลงจากท

ไดดาเนนการไปชวงระยะเวลาหนงและผลการดาเนนงานประสบความสาเรจจงมการเพมทนขน

ภายหลง และผทถอหนเพมทนในครงหลงๆจะเปนผทกเงนจากธนาคารจงทาใหกลมผกยมเงนเปนผ

ถอหนใหญคอรอยละ 75 สวนรฐบาลถอหนเพยงรอยละ 25 การดาเนนงานของธนาคารหมบานเรม

ขยายตวในประเทศบงคลาเทศมากขนจนมสานกงานเขตถง 11 เขต แตละเขตจะประกอบดวย

สานกงานในพนทถง 11-15 สาขา นอกจากนจานวนเงนใหกสวนบคคลสงถง 200 เหรยญสหรฐ

นอกจากนธนาคารหมบานไดใหความชวยเหลอสมาชกในดานสนเชอเพอการเคหะ และการให

สวสดการดานสงคมและสาธารณสข จงทาใหธนาคารหมบานขยายตวเขาไปในเขตชนบททยากจน

อยางแพรหลาย ซงนบวาการดาเนนงานธนาคารหมบานประสบความสาเรจเปนอยางมากในประเทศ

บงคลาเทศและสามารถขยายผลตอในประเทศตางๆโดยเฉพาะกลมประเทศดอยพฒนา

สาหรบประเทศไทยธนาคารหมบานไดเรมตนจากโครงการน าพระทยจากในหลวง หรอ

โครงการอสานเขยว ซงเรมตนขนในป พ.ศ. 2531 โครงการดงกลาวไดมงแกไขปญหาความแหงแลง

และความยากจนของชาวชนบทในเขตภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ซงโครงการธนาคารหมบานได

เรมตนจากคณาจารยของมหาวทยาลยเกษตรศาสตร โดยการนาของผชวยศาสตราจารย จานง สม

ประสงค เปนหวหนาผคนควา ทดลองจดตงธนคารหมบาน โดยใชตวอยางการศกษาประกอบไปดวย

4 หมบาน คอ

1) บานสระเพลง หมท 2 ตาบลสงเนน อาเภอสงเนน จงหวดนครราชสมา

2) บานทาลาดขาว หมท 13 ตาบลทาลาดขาว อาเภอโชคชย จงหวดนครราชสมา

3) บานโคกตะครอ หมท 3 ตาบลชมแสง อาเภอนางรอง จงหวดบรรมย

4) บานตาแก หมท 6 ตาบลเฉนยง อาเภอเมอง จงหวดสรนทร

ในป พ.ศ. 2533 กองทพบกไดอนมตใหเขาไปดาเนนการจดตงธนาคารหมบานเพมอก 6

หมบาน ประกอบดวย

1) บานนาใหญ หมท 2 ตาบลนากลาง อาเภอสงเนน จงหวดนครราชสมา

2) บานอาวธ หมท 14 ตาบลแตล อาเภอศขรภม จงหวดสรนทร

3) บานอมเมา หมท 1 ตาบลเหลาหลวง อาเภอเกษตรวสย จงหวดรอยเอด

4) บานงวดอน หมท 1 ตาบลงวดอน อาเภอเมอง จงหวดสกลนคร

176

5) บานโพนงาม หมท 8 และบานนาคลาง หมท 9 ตาบลวดธาต อาเภอเมอง จงหวด

หนองคาย

6) บานโนนสะอาด หมท 1 ตาบลบานแกง อาเภอแกงครอ จงหวดชยภม

การเขาไปดาเนนการทดลอง จดต งธนาคารหมบานของกลมคณาจารยมหาวทยาลย

เกษตรศาสตรไดกาหนดขนตอนในการจดตงไวรวม 5 ขนตอน คอ

ขนตอนแรก คณาจารยผดาเนนงานตองดาเนนการศกษาสภาพความพรอมทงดานการ

คมนาคมและทางดานเศรษฐกจ รวมถงความสนใจของผนาทองถนและชาวบานวาสนใจในการจดตง

หรอไม เพราะสงเหลานเปนปจจยทสาคญในการเอออานวยตอการจดตงธนาคารหมบาน

ขนตอนทสอง จดการประชมกลมชาวบานทใหความสนใจเพอชแจงรายละเอยดของการ

จดตงธนาคารหมบาน เชน เปนเปาหมายของการจดตง รปแบบของการดาเนนงาน รวมถงกจกรรม

ตางๆของธนาคารหมบาน

ขนตอนทสาม เชญชวนชาวบานผสนใจเขาถอหนแรกจดต งพรอมท งการจดเลอกต ง

คณะกรรมการบรหารชดแรก

ขนตอนทส จดการฝกอบรมใหกบคณะกรรมการบรหารธนาคารหมบานเพอใหมความร

ความสามารถในการบรหารงานของธนาคารหมบานไดอยางมประสทธภาพ โดยเฉพาะดานการ

บรหารจดการ และดานบญช

ขนตอนทหา เมอธนาคารหมบานใดมความพรอมแลว จะใหผถอหนเขามาประชมเพอ

เลอกสถานททาการ และจดเตรยมอปกรณสานกงานเทาทจาเปน เพอเตรยมเปดใหบรการ

หลงจากทธนาคารหมบานไดเปดดาเนนการไประยะเวลาหนง คณาจารยทดาเนนการใน

โครงการจะออกตดตามผล รวมถงการใหคาแนะนาปรกษาในดานตางๆ ทธนาคารหมบานประสบ

ปญหา ซงจากผลการทดลองจดตงธนาคารหมบาน ประสบความสาเรจในดานการแกไขปญหาดาน

เงนทนของชาวบานไดเปนอยางด ธนาคารหมบานบางแหงมเงนทนดาเนนงานสงถง 500,000 บาท

นอกจากนการดาเนนงานของธนาคารหมบานสามารถจะขจดระบบการตกเขยว และระบบเงนกนอก

ระบบออกจากหมบานได ธนาคารหมบานหลายแหงทมเงนทนเหลอจากการใหสมาชกกยมกจะนาไป

จดตงรานคาหมบานขนตามแนวพระราชดารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ในอนทจะใหราน

ดงกลาวเปนสถานทฝกหดใหชาวบานรจกคาขาย ดงนนตงแตป พ.ศ. 2535 เปนตนมา ไดมการนา

รปแบบของธนาคารหมบานไปจดตงในเขตพนทครบทง 4 ภาคของประเทศไทย

177

7.5.2 วตถประสงคและหลกการของการจดตงธนาคารหมบาน

ธนาคารหมบาน คอ สถาบนการเงนทจดตงขนโดยคนในหมบานดาเนนงานเพอคนใน

หมบาน อาจจะกลาวไดวาเปนแหลงการสะสมเงนทนของชาวบานทกสาขาอาชพ นอกจากนการ

ดาเนนงานของธนาคารหมบานจะมงดาเนนงานเพอผลประโยชนของชาวบานทงดานเศรษฐกจ และ

สงคม ดวยเหตนจงมการรณรงคใหมการจดตงธนาคารหมบานใหครบทกหมบานทวประเทศ เพอให

เปนไปตามแนวพระราชดารในการแกไขปญหาเศรษฐกจชนบท ดงนนวตถประสงคของการจดตง

ธนาคารหมบานจะประกอบไปดวย

1) เพอสงเสรมใหชาวบานระดมเงนทนหรอออมเงนของตนเองเพอใหเปนแหลงเงนทน

ของตนเองตามหลกการพงพาตนเอง และชวยเหลอซงกนและกน

2) เพอใหชาวบานเกดการเรยนรรวมกนในดานการบรหารจดการดานการเงน ซง

เปนไปตามพระราชประสงคของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

3) เพอสรางระบบเศรษฐกจระดบหมบานใหมความเขมแขง สามารถสกดกนไมให

เงนทนไหลไปสในเมองทงหมด ซงการจดตงธนาคารหมบานตามแนวพระราชดารจะดาเนนการ

ควบคไปกบการจดตงรานคาหมบาน

4) เพอใชธนาคารหมบานเปนฐานในการทจะพฒนารปแบบไปส “สหกรณธนกจ

หมบาน” และเตรยมพฒนารานคาหมบานเปน “สหกรณรานคาหมบาน” และพฒนาหมบานเปน

“หมบานสหกรณ”

5) เพอใชเปนฐานในการพฒนาเศรษฐกจชนบท ดวยการเชอมโยงธรกจแบบครบวงจร

เพอขยายไปสระดบหมบาน ตาบล อาเภอ จงหวด และระดบประเทศ ตามลาดบ

7.5.3 ลกษณะการดาเนนงานของธนาคารหมบาน

การดาเนนงานของธนาคารหมบานจะมกจกรรมทสาคญ 4 กจกรรม ประกอบดวย

1) กจกรรมแรก การสะสมทนดวยวธการถอหน ซงรปแบบของหนสามารถจาแนกออก

ไดอก 4 ประการ คอ

ประการแรก หนแรกเขา เปนหนทผสมครครงแรกจะตองถออยางนอย 5 หน มลคา

หนละ 10 บาทและนอกจากนผสมครครงแรกจะตองชาระคาธรรมเนยมแรกเขาอกคนละ 10-20 บาท

ซงเงนสวนนจะใชเปนคาใชจายอปกรณและเครองใชสานกงาน

178

ประเภททสอง หนรายได เปนหนทจะแสดงถงความซอสตยของสมาชกทมตอตนเอง

เพราะการถอหนประเภทนผถอหนแรกเขาจะตองใหสจจะกบตนเองวาจะตองซอหนเพมขนอยางนอย

รอยละ 1 ของรายไดแตไมเกน 500 บาทตอครง

ประการทสาม การใหกยม เปนรปแบบของการกยมเงนเพราะสมาชกของธนาคารทก

คนมสทธกยมเงนตามความจาเปนหรอความตองการของตนเอง แตสมาชกตองยนยอมใหธนาคารหก

เงนกยมจานวนรอยละ 1 เพอเปนทนเรอนหน

ประการทส หนพเศษ หนประเภทนผสมครแรกเขาทกคนมสทธซอได หนดงกลาว

เปนการระดมเงนทนเพอนาไปใชในโครงการธรกจทคณะกรรมการบรหารหมบานจดทาขน

2) กจกรรมทสอง กจกรรมบรการรบฝากและถอนเงน ซงการใหบรการดานการรบฝาก

เงนของธนาคารหมบานจะมเงนฝากอย 2 ประเภท คอ

ประเภทแรก เงนฝากสะสมทรพย เงนฝากประเภทนมลกษณะเดยวกนกบเงนฝาก

ออมทรพยของธนาคาร กลาวคอ เปนการรบฝากเพอใหสมาชกนาเงนรายไดทเหลอจากการใชจายมา

ฝากไวกอน หากมความจาเปนจะตองใชกสามารถถอนไดทนท และเงนฝากประเภทนเมอครบงวด

บญชธนาคารหมบานจะคดอตราดอกเบยให

ประเภททสอง เงนฝากประจา เปนการรบฝากเงนจากผทมรายไดทเหลอจากการใช

จาย และไมมความจาเปนทจะตองใชในระยะเวลาทแนนอน เพราะหากสมาชกฝากเงนประเภทนจะ

ถอนไมไดถาไมครบกาหนดระยะเวลาของการฝาก สวนอตราดอกเบยทจะไดรบนนจะสงกวาเงนฝาก

ประเภทแรก

3) กจกรรมทสาม การใหกยม การใหกยมของธนาคารหมบานจะตองเปนไปตาม

กฎระเบยบทแตละธนาคารไดกาหนดไว ทงนเพอใหการจดสรรวงเงนกเปนไปอยางมประสทธภาพ

ซงประเภทของเงนใหกยมจะจาแนกออกเปน 3 ประเภทดวยกน คอ

ประเภทแรก เงนกยมระยะส น เปนเงนกยมเพอใหสมาชกนาไปใชจายในกรณทม

ความจาเปนรบดวน เชน สมาชกในครอบครวเจบปวยกะทนหน เปนตน การใหกยมเงนระยะสนสวน

ใหญจะมวงเงนกไมสงมากนก โดยสวนใหญวงเงนกจะอยระหวาง 1,000-3,000 บาท โดยมระยะเวลา

ในการผอนชาระไมเกน 3 เดอน แตหากผกมความจาเปนไมสามารถจะชาระหนคนภายในระยะเวลาท

กาหนด คณะกรรมการอาจจะพจารณายดระยะเวลาการผอนชาระได แตผกจะตองชาระดอกเบยทก

เดอน

179

ประเภททสอง เงนกระยะปานกลาง เปนเงนกทมระยะเวลาในการกยมตงแต 3 เดอน

ขนไป แตไมเกน 6 เดอน ซงวตถประสงคของการกยมอาจจะนาไปใชในการประกอบอาชพ หรอ

นาไปใชจายในครวเรอน และวงเงนกยมสวนใหญจะไมเกน 6,000 บาท

ประเภททสาม เงนกระยะยาว เปนเงนกทมวงเงนกและระยะเวลาในการชาระคนทสง

กวาเงนกยมระยะสน วตถประสงคของการใหกยมประเภทน คอ เพอใหสมาชกนาไปใชเปนทนใน

การประกอบอาชพหรอนาไปชาระหนภายนอกทมอตราดอกเบยสง แตอยางไรกตามวงเงนทสมาชก

จะกยมไดสงสดไมเกน 24,000 บาท ระยะเวลาการผอนชาระไมเกน 12 เดอน

4) กจกรรมทส การลงทนทาธรกจรวมกน เปนการดาเนนงานโดยคณะกรรมการ

ธนาคารหมบานเหนวาสมาชกควรจะมการจดทาโครงการธรกจรวมกน ซงโครงการดงกลาวจะตอง

เปนโครงการทจะสงผลประโยชนตอสมาชกและชมชน ขนตอนในการดาเนนงานจะเรมจาก

คณะกรรมการนาโครงการดงกลาวเสนอขอความเหนชอบจากสมาชก หากสมาชกคนใดชอบกบ

โครงการดงกลาวกจะเขารวมลงทนซอหนพเศษของโครงการดงกลาว สวนสมาชกทไมเหนดวยนนก

ไมตองซอหนพเศษของโครงการดงกลาว เพราะธนาคารหมบานถอหลกความสมครใจของสมาชก

เปนสาคญ

7.5.4 แหลงทมาของเงนทนทใชดาเนนงาน

ธนาคารหมบานมการจดหาเงนทนมาใชในการดาเนนงานอย 2 แหง ดวยกนคอ

1) แหลงเงนทนภายใน เปนการระดมเงนทนจากสมาชกในรปของการสะสมทน การรบ

ฝากเงน ซงรายละเอยดไดกลาวมาแลวในหวขอกอนหนา ซงแหลงเงนทนประเภทนถอวาม

ความสาคญอยางมากในการดาเนนงาน

2) แหลงเงนทนภายนอก เปนแหลงเงนทนทใหกยมแกธนาคารหมบานทมผลการ

ดาเนนงานด สมาชกมความเขมแขง แตขาดเงนทนในการดาเนนงาน ซงในปจจบนแหลงเงนกยมของ

ธนาคารหมบานจะประกอบไปดวย

2.1) กองทนหมนเวยน โครงการสงเสรมองคกรพฒนาเอกชนไทย

2.2) มลนธบรณะชนบทแหงประเทศไทย

2.3) บรษทรวมทนชนบท จากด

2.4) กองทนพฒนาชนบท สานกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคม

แหงชาต

2.5) บรษทการตลาดเพอชนบท จากด

180

7.6 กลมออมทรพยประเภทอนๆ

7.6.1 กองทนหมบาน

แนวทางการพฒนาประเทศ การพฒนาทางเศรษฐกจ และสงคมในชวงแผนพฒนาฯ ฉบบ

ท 1-7 ทผานมาเกดจากการนาทรพยากรธรรมชาตทอดมสมบรณ และความไดเปรยบดานแรงงานทม

ราคาถกและมอยอยางเหลอเฟอ ของประเทศมาใชสนบสนนการพฒนาและขยายฐานการผลตทาให

ระบบเศรษฐกจมการขยายตวในอตราทสง แตการเตบโตดงกลาวนอกจากจะตองแลกเปลยนดวย

ทรพยากรธรรมชาตทรอยหลอ และเสอมโทรมลงเปนอยางมาก และตองมการลงทน เทคโนโลยและ

การตลาดจากตางประเทศ ในขณะทขอจากดทเปนอยของประเทศทงดานการพฒนาศกยภาพของคน

การบรหารจดการฟนฟทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม รวมทงการเสรมสรางฐานทางดาน

วทยาศาสตรและเทคโนโลย จงสงผลโดยตรงตอคณภาพและประสทธภาพโดยรวมของการพฒนา

ประเทศอนจะนาไปสขดความสามารถ ในการแขงขนของประเทศ สวนปญหาทเกดตามมา คอ ความ

ขดแยงในสงคมจากการ เลอมลาของรายได และการแยงทรพยากร ธรรมชาตทเหลออยเพยงเลกนอย

นนมากขน รวมถงการพฒนาจะกระจกอยเฉพาะพนทในเขตเมอง และชมชนดานอตสาหกรรม ไม

เกดการกระจายการพฒนาสชนบท ซงเปนพนทของคนสวนใหญของประเทศ เกดการอพยพปจจย

การผลตของชมชนโดยเฉพาะแรงงาน ซงสงผลถงการแยกคนออกจากชมชน ทาใหสรปไดวา แมการ

พฒนาเศรษฐกจจะบรรลผลตามความมงหมาย แตความสาเรจดงกลาวไดนาไปสผลการพฒนาทไมพง

ปรารถนาทางดานสงคม และการพฒนานนอาจจะไมย งยน เพราะคนในสงคมสวนใหญยงไมไดรบ

ผลประโยชนจากกระบวนการพฒนาทตอเนองกนมายาวนาน

แผนพฒนาฯ ฉบบท 8 และความตอเนองของแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 จงไดปรบเปลยน

กระบวนทศนการพฒนาใหม โดยใหความสาคญตอการพฒนาคน ทงในฐานะผมบทบาทสาคญใน

การขบเคลอนกระบวนการพฒนา และเปนผไดรบประโยชน หรอผลกระทบโดยตรงจาก การพฒนา

จงมงเนนการพฒนาแบบองครวมทม “คนเปนศนยกลางการพฒนา” และมกระบวนการทบรณาการ

ทกดานในการเชอมโยงกน สวนการพฒนาเศรษฐกจเปนเครองมอในการพฒนาคน ใหม

ความสามารถหรอประสทธภาพตอการสรางความสขและมคณภาพชวตทดขน เพอนาไปส

จดมงหมายของการพฒนาทย งยน และความอยดมสขของคนไทยและสงคมไทย

จากกระบวนทศนใหมของแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 และความตอเนองของแผนพฒนาฯ

ฉบบท 9 กบปรชญาของนโยบายกองทนหมบานและชมชนเมอง ในการเสรมสรางสานกความเปน

ชมชนและทองถน โดยชมชนเปนผกาหนดอนาคต และจดการหมบานและชมชนดวยคณคาและภม

181

ปญญาของตนเอง และเกอกลประโยชนตอผดอยโอกาสในหมบานและชมชน เสรมสรางการ

เชอมโยงกระบวนการเรยนรรวมกนระหวางชมชน ราชการ เอกชน และประชาสงคม รวมถงการ

กระจายอานาจใหทองถน และเปนการพฒนาประชาธปไตยพนฐาน และวตถประสงคการจดตง

กองทน 1 ลานบาท เปนแหลงเงนทนหมนเวยนในหมบานและชมชนเมอง สาหรบการลงทนเพอ

พฒนาอาชพ สรางงาน สรางรายไดหรอ เพมรายได การลดรายจาย การบรรเทาเหตฉกเฉนและจาเปน

เรงดวนและสาหรบการนาไปสการสรางกองทน สวสดการทดแกประชาชนในหมบานหรอชมชน

สงเสรมและพฒนาหมบานและชมชนเมองใหมขดความสามารถในการจดระบบการบรหารจดการ

เงนทนของตนเอง เสรมสรางกระบวนการพงพาตนเองของหมบานและชมชนเมอง ในดานการเรยนร

การสรางและพฒนาความคดรเรม เพอการแกไขปญหาและเสรมสรางศกยภาพและสงเสรมเศรษฐกจ

พอเพยงในหมบานและชมชนเมอง กระตนเศรษฐกจในระดบฐานรากของประเทศ รวมทงเสรมสราง

ภมคมกนทางเศรษฐกจและสงคมของประเทศในอนาคต และเสรมสรางศกยภาพและความเขมแขง

ทงทางเศรษฐกจและสงคมของประชาชนในหมบานและชมชนเมอง สาหรบในแผนพฒนาฯฉบบท

10 เปนการมงเสรมใหสงคมไทยอยเยนเปนสข ดวยวธปฏบตตามปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

ชมชนทเขมแขงจงเปนกลไกสาคญในการขบเคลอนการพฒนา โดยทยทธศาสตรและแนวทางการ

พฒนาจะชวยสนบสนน สงเสรมใหชมชนสามารถจดกจกรรมทเปนองครวม มกระบวนการเรยนร

และการจดการความรรวมกนของคนในชมชนในรปแบบทหลากหลายตามภมสงคมดวยทนทาง

ทรพยากร และศกยภาพของชมชน มการผลตเพอเลยงตวเองอยางพอเพยง พงพาตนเองได มการ

พงพาอาศยซงกนและกนทงภายในและภายนอกชมชน บนพนฐานการเคารพ ความหลากหลายทาง

วฒนธรรม นาไปสการอยรวมกนอยางสนตสข โดยสรปไดเปน 3 แนวทางหลก

แนวทางแรก เพอการบรหารจดการกระบวนการชมชนเขมแขง

แนวทางทสอง การสรางความมนคงของเศรษฐกจชมชน

แนวทางทสาม การเสรมสรางศกยภาพชมชนในการอยรวมกนกบทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอมอยางสนตและเกอกลกน

ในสวนของวตถประสงคกองทนหมบานและชมชนเมอง ประกอบไปดวย

1) เปนแหลงเงนทนหมนเวยน สาหรบการลงทน

2) สงเสรมและพฒนาหมบานและชมชนเมองใหมขดความสามารถ

3) เสรมสรางกระบวนการพงพาตวเองของหมบานและชมชนเมอง

4) กระตนเศรษฐกจในระดบฐานราก

5) เกดศกยภาพ / ความเขมแขงของประชาชนในหมบาน / ชมชนเมอง

182

7.6.2 กลมออมทรพยสจจะกรณ

กลมออมทรพยทไดรบการสนบสนนการจดต งโดยมลนธไทยเพอการพฒนาซงเปน

องคการอาสาสมครพฒนาของเอกชน การดาเนนงานของมลนธไทยเพอการพฒนาไดเนนการพฒนา

โดยอาศย “คนเปนศนยกลางในการพฒนาทกรปแบบ” แตอยางไรกตามคนยอมมความแตกตางกนทง

ในดานความคด เชอชาต ความเชอ และฐานะความเปนอย ดงนนการทจะดาเนนการใหคนเปนคนทม

คณภาพแลวจะตองอาศยคณธรรมเปนตวเชอมโยงใหคนเขามารวมทางานดวยกนได คณธรรม

ดงกลาวประกอบดวย สจจะ ความเชอถอ และความไววางใจซงกนและกน ดวยเหตนกลมทมลนธเขา

ไปใหการสนบสนนในการจดตงจงใชชอวา “สจจะกรณ” ซง สจจะ หมายถง ความจรง ความเชอถอ

และความไววางใจซงกนและกน สวนกรณ หมายถง การทางานรวมกน ดงนนเมอรวมความหมายเขา

ดวยกนจะหมายถง “กลมทมการทางานรวมกนอยางคนมสจจะ” อยางไรกตามการรวมกลมของกลม

คนเหลานยงตองอาศยหลกการแหงการพงพาตนเองและการชวยเหลอผอน

หลกการดาเนนงานของกลมสจจะกรณจะเรมตนจากการใหคนเขามารวมกลมกนเพอ

ดาเนนกจกรรมดานการสะสมเงนซงจะใชเปนทนในการพฒนาทองถน โดยคนทมารวมกลมกนทก

คนจะใหสจจะวาจะนาเงนมารวมกนเปนจานวนคนละเทาไร และเมอไดเงนทนซงเปนเงนสจจะแลว

กลมจะนาเงนสะสมดงกลาวไปฝากไวกบธนาคารเพอใชเปนกองทนคาประกนเงนกและนาเงนก

ดงกลาวมาใหสมาชกทมความจาเปนกยมในอตราดอกเบยตา

รปแบบการดาเนนงานของการรวมกลม กลมสจจะกรณจะเนนการรวมกลมขนาดเลกกอน

คอกลมละไมเกน 10 คน เพอใหเกดความคลองตวในการบรหารดานการเงน เมอกลมเหลานเรยนร

การบรหารการเงนดแลวกจะนากลมเหลานนมาเปนกลมใหญเพอสรางเครอขายในแตละชมชน สวน

โครงสรางการบรหารงานนนจะมประธานกลม เหรญญก และเลขานการ เปนผดาเนนงานแทน

สมาชก และกลมสจจะกรณไดเนนการพฒนาสมาชกโดยกระบวนการกลมคอ การรวมกลมเพอ

ประชมปรกษาหารอเพอสงเสรมการประกอบอาชพของสมาชกในครวเรอนและการทาธรกจรวมกน

ซงกระบวนการดงกลาว กลมสจจะกรณมความเชอวาจะสามารถทาใหคนในชมชนมการพฒนาอาชพ

มแหลงเงนของชมชน มสภาพแวดลอมและอนามยชมชนดขน

7.6.3 กลมสจจะสะสมทรพยเพอพฒนาคณธรรมครบวงจรของชวต

พระอาจารยสบน ปณโต เปนผรเรมกอตงโดยเรมจากเมอทานไดไปรวมงานกบคณะครใน

โครงการสอนผไมรหนงสอตามหมบานตางๆในจงหวดสตล โดยเปนผเทศนาสงสอนธรรม ทาน

พบวา การเทศนาธรรมใหชาวบานรบฟงเพอนาไปปฏบตนน เปนการสอสารทางเดยวไมนาจะไดผล

183

โดยเฉพาะเมอชาวบานกาลงเผชญกบปญหาทกขรอนตางๆ เชน จากการทามาหากน และจาก

อาชญากรรมทนบวนจะยงรนแรง ทานจงไดเปดใหมการปจฉาวสชนาในรปแบบของการสอสาร

หลายทาง โดยใหชาวบานมาเลาปญหาทเผชญอยใหกนและกนฟง จากนนพระอาจารยใหต งสต

ชวยกนคดหาทางออกรวมกน ชาวบานจงเรมมองเหนความหวง และเมอนาทางออกไปปฏบตไดผล

ทกขน นกจะหมดไปเกดความสขขนมาแทนนคอการสรางกระบวนการ คดเปน ทาเปน เพอ

แกปญหา ทมอยจรงรวมกนของพระอาจารยสบน ซงจะดาเนนไปโดยใชหลดธรรมทางศาสนาเขามา

ประยกตสอดแทรก ซงไดผลดหลายประการ

จากนนเมอทานไปจาพรรษาทวดในจงหวดสงขลา ไดมโอกาสแลกเปลยนความคดและ

รวมงานกบครชบ ยอดแกว อาจารยใหญโรงเรยนวดน าขาว อาเภอจะนะ ซงขณะนนไดเรมโครงการ

กลมออมทรพยแบบชาวบานขนเพอแกปญหาความเดอดรอนตางๆ และการไดศกษาวธแกปญหาท

ครชบ ไดนามาใชกบชาวบานจนประสบความสาเรจ นอกจากจะชวยตอกย าความเชอของพระอาจารย

ทไดเรยนรมาจากการปฏบตดวยตนเองเมอครงทางานในจงหวดสตล ซงเนนการประยกตหลกธรรมส

การปฏบตมากกวาการเรยนรเพยงตวหลกธรรมเอง แลวยงไดแงคดเพมเตมในเรองความจาเปนท

จะตองใชเงนเปนสอกลางในการยดโยงชาวบานใหเขามารวมกนไดอยางตอเนอง และเมอมเงนแลวก

สามารถจดทากจกรรมตางๆทเปนประโยชนตอพวกเขาและตอสวนรวมได กจกรรมดงกลาวยอมจะ

ดงดดใหชาวบานไดรวมพลงกนการแกปญหาในวงกวางขน และอยางยนยาวยงขน

ในป พ.ศ. 2533 ทานไดเดนทางกลบมาภมลาเนาจงหวดตราด และไดเรมจดตงกลมสจจะ

สะสมทรพยขนเปนครงแรกใหชอวา “กลมสจจะสะสมทรพยเพอการพฒนาคณธรรมครบวงจรของ

ชวต” เมอ 7 พฤษภาคม พ.ศ. 2533 ดวยการรวมตวกนของชาวบานหมท 1 ตาบลหวยแรง อาเภอเมอง

จงหวดตราด โดยมสมาชกเขารวมรนแรกประมาณ 250 คน ทานไดนาแนวคดและวธการทไดสงสม

มาจากประสบการณ ทเรยนรและปฏบตจรงมาใชนบตงแตนนจนปจจบนไดขยายไปทวจงหวดตราด

แนวคดทพระอาจารยมาใชเปนการผสมผสานแนวคดของครชบเขากบแนวคดดานสงคม

โดยเฉพาะแนวคดของพระบาทสมเดจพระเจาอย และแนวคดของปญญาชนไทยปจจบน ผนวกเขากบ

หลกธรรมทางศาสนาทเปนสากล แนวคดเหลานมความสอดคลองและสนบสนนกนอยางมาก ทาให

เกดแนวคดทใชเปนหลกการซงสรปไดดงน

1) การแกปญหาแบบองครวม เพราะทกขของชาวบานมาจากหลายดาน แตกตางกนไป

2) การแกปญหาในสงคมไทยจะตองกระทาทง 3 ระดบ คอ

2.1) ระดบโครงสราง ไดแก การแกความออนแอในสงคมไทย

184

2.2) ระดบชมชน โดยยดคานยมพนฐานของสงคมไทย ทมการรวมกลมโดยใช

ความสมพนธสวนตวเปนจดเรม และใชเงนเปนสอดงดดเพอทากจกรรมรวมกนเพอประโยชนของ

สวนรวม โดยดงเอาพลงทางวฒนธรรมด งเดมทเคยยดถอปฏบตกนมารอฟนและปรบปรงให

เหมาะสมกบสถานการณแลวกระจายประเภทกจกรรมออกไปเพอสนองความตองการทแตกตางของ

ชมชน

2.3) ระดบบคล หลกธรรมทางพทธศาสนา คอหลกธรรมในการดาเนนชวตและ

หลกธรรมในการอยรวมกน

3) วธการพฒนา จะตองเอาจตวญญาณ หรอพลงทางวฒนธรรมมาใชใหเกดประโยชน

ดงคนใหอยตดพนทเพอพฒนาถนกาเนด โดยประสานประโยชนระหวางอตสาหกรรมในเมองกบ

เกษตรกรรมในชนบท พรอมกบสอดแทรกหลกธรรมเขาไปใชในวธการและกจกรรมเพอใหเกดเปน

นสย และศกษาคนควาภมปญญาใหมมาใชรวมกบภมปญญาด งเดมใหพอเพยงทจะรบมอกบ

สถานการณทแปรเปลยน เพราะภมปญญาทองถนสามารถจดการกบสงรอบตวในระดบทองถนได

โดยไมตองพงพาความชวยเหลอจากภายนอก จงตองดงภมปญญาทองถนมาเปนสวนหนงของการ

พฒนาทสมดล อกทงจะตองทาตามลาดบขน จากประชาชนสวนใหญทเปนพนฐานใหพรอมกอน

แลวสรางความเจรญ โดยถอฐานทางเศรษฐกจใหสงขนตอไปตามลาดบ ดวยการจดระบบเงนทน

หมนเวยนเพอแกปญหาหนสนแกราษฎรใหไดกอน แลวขยายเปนเศรษฐกจหมบาน

4) เปาหมายอดมการณ คอ สงคมสงบสข คนพออยพอกน เศรษฐกจพอเพยง และสงคม

มคณธรรม

7.6.4 กลมออมทรพยเมตตานาร

กลมออมทรพยเมตตานาร เปนกลมออมทรพยทไดรบการสนบสนนจากมลนธศกษา

พฒนาชนบท วดปาดาราภรมย อาเภอแมรม จงหวดเชยงใหม โดยเนนพนทการดาเนนงานในจงหวด

เชยงใหมเปนหลก ซงหลกการทสาคญคอ ใหชาวบานรวมกลมกนสะสมเงนเพอจดตงเปนกองทน

หมบาน ซงรปแบบการจดตงจะเรมตงแตเจาหนาทของมลนธออกไปใหความรแกชาวบานในพนท

เปาหมาย เพอทจะเสาะแสวงหากลมคนทมอดมการณในลกษณะเดยวกนมารวมจดตงกลมออมทรพย

ซงสมาชกของกลมออมทรพยเมตตานารจะตองเปนสมาชกของมลนธดวย ตามระเบยบการจดตง

สมาชกจะตองออมเงนกบกลมอยางสมาเสมอและปฏบตตามกฎระเบยบของกลมอยางเครงครด ซง

ระเบยบการออมจะขนอยกบสมาชกในแตละกลม โดยสวนใหญแลวจะประกอบไปดวย

1) สมาชกจะตองออมเงนอยางนอยเดอนละ 10 บาทและจะตองออมเทากนทกเดอน

185

2) สมาชกจะตองออมเงนอยางนอย 6 เดอนกอนจงสามารถทจะกเงนได หากประสงค

จะลาออกจะตองเปนสมาชกอยางนอย 2 ป

สวนลกษณะการดาเนนงานจะมลกษณะเดยวกนกบกลมออมทรพยประเภทอนๆ กลาวคอ

สมาชกจะเลอกสมาชกตวแทนกลมขนมาเปนคณะกรรมการดาเนนงานซงจะมประมาณ 5 คน

ประกอบไปดวย ประธาน รองประธาน เลขานการ เหรญญกและประชาสมพนธ ซงคณะกรรมการจะ

เขามาดแลรบผดชอบการดาเนนงานของกลม และคณะกรรมการดงกลาวจะไดรบคาตอบแทนจานวน

รอยละ 5 ของผลกาไรในแตละป

7.6.5 กลมสจจะออมทรพยเกษตรพฒนา

กลมออมทรพยเกษตรพฒนาเปนกลมออมทรพยทอยในความดแลและใหการสนบสนน

โดยมลนธศกษาพฒนาชนบท วดปาดาราภรมยเชนเดยวกบกลมเมตตานาร ซงมวตถประสงคในการ

จดตง ดงน

1) เพอใหเปนจดศนยรวมของชาวบานในการพฒนาเศรษฐกจและจตใจของหนวยเกษตร

พฒนา

2) เพอเปนการระดมทนสนบสนนการดาเนนกจกรรมของชาวบานทกหมบาน

3) เพอสงเสรมใหสมาชกไดพฒนาตนเองในการอดออม เปนการสรางคณสมบตดาน

การประหยด

4) เพอสรางองคกรหรอเครอขายทนของหนวยเกษตรกรพฒนา โดยการพงตนเองและ

ประสานขอความชวยเหลอจากแหลงทนอน

ลกษณะการดาเนนงานของกลมสจจะออมทรพยเกษตรพฒนาจะเนนรปแบบการออมซง

คลายกบกลมออมทรพยเมตตานาร แตระยะเวลาการออมแตละครงจะนานกวา กลาวคอ สมาชกตอง

นาเงนมาออม 4 ครง/เดอน การออมตอครงอยางนอย 100 บาทหรอ 1 หน และขอแตกตางอกขอหนง

คอ กลมออมทรพยเมตตานารจะออมทรพยไปเรอยๆ สวนกลมสจจะออมทรพยเกษตรพฒนาจะออม

ไประยะหนงหากกรรมการเหนวาปรมาณเงนออมมากพอตอการดาเนนงานแลวกจะใหสมาชกหยด

ออม นอกจากนหากเปรยบเทยบกจกรรมดานการใหกกมความแตกตางกน กลาวคอ สมาชกของกลม

ออมทรพยเมตตานารจะกเงนไดเมอออมทรพยตดตอกนอยางตอเนองไมนอยกวา 6 เดอน ในขณะท

ระเบยบการกยมของกลมสจจะออมทรพยเกษตรพฒนาระบไววา สมาชกจะกไดเมอกลมสจจะออม

ทรพยเกษตรพฒนามเงนออมไมตากวา 200,000 อตราดอกเบยรอยละ10 ตอป และวงเงนในการกยม

ไมเกน 2 เทาของเงนออม

186

สวนโครงสรางของกลมสจจะออมทรพยเกษตรพฒนานนจะประกอบดวย

1) สมาชก ซงจะตองเปนกลมสมาชกในโครงการมลนธศกษาพฒนาชนบทและตอง

ไดรบความเหนชอบจากคณะกรรมการกลมสหกรณออมทรพยเกษตรพฒนา ซงสมาชกทกคนจะตอง

เขารวมประชมอยางนอย ปละ4 ครงมฉะนนจะตองพนสมาชกภาพทนท

2) คณะกรรมการ เปนตวแทนสมาชกเพอทาหนาทในการบรหารงานกลม ซงอานาจ

การบรหารของคณะกรรมการประกอบไปดวย การพจารณาเงนใหกยมและการพจารณาใหความ

เหนชอบในการรบสมาชกใหม คณะกรรมการจะไดรบเงนคาตอบแทนรอยละ 10 ของผลกาไร แต

จะตองเขารวมประชมอยางนอยปละ 8 ครง หากไมถงจะตองพนจากตาแหนงดงกลาว

7.6.6 กองทนเพออตสาหกรรมในครวเรอนและชนบทภาคเหนอ

การจดตงกองทนเพออตสาหกรรมในครวเรอนและชนบทภาคเหนอเปนโครงการรวม

ระหวางกรมสงเสรมการเกษตรรวมกบมลนธเพอการพฒนา โดยมพนทเปาหมาย 8 ตาบล ในเขต

พนทภาคเหนออนประกอบดวย จงหวดแมฮองสอน เชยงใหม เชยงราย นาน พะเยา พจตร พษณโลก

นครสวรรค ซงโครงการดงกลาวไดเรมมาตงแตป พ.ศ. 2536 เปนตนมา วตถประสงคในการจดตง

ประกอบไปดวย

1) เพอสนบสนนและสงเสรมใหเกดการผลตอาหารทมคณคาทางโภชนาการขนใน

ชมชน

2) เพอสรางงานและกระจายรายไดใหแกเกษตรกร

3) เพอสงเสรมใหเกดกระบวนการเรยนรในดานการบรหารงานดานการเกษตร

4) สงเสรมใหมการพฒนาทรพยากรธรรมชาตอยางตอเนอง

5) สงเสรมใหคนในชมชนเรยนรการบรหารงานกองทนชมชน

6) สงเสรมและสนบสนนใหชมชนมการพฒนาอยางตอเนอง

การจดตงกองทนดงกลาวจะมงกลมเปาหมายไปยงกลมแมบานการเกษตรเปนสาคญโดย

เรมจากการใหสมาชกตงสจจะวาจะออมเงนอยางนอยวนละ 1 บาท เพอสะสมเปนเงนทนของกองทน

และนอกจากนกองทนดงกลาวยงไดรบเงนชวยเหลอดานเงนทนหมนเวยนจากองคการยนเซฟอก

จานวน 1.3 ลานบาท เพอใชในการพฒนาการประกอบอาชพของตนเองใหดขน ซงหลงจากเรม

ดาเนนงานมาจนถงปจจบนไดมการจดตงกองทนดงกลาวแลวจานวน 29 กองทน อยในเขตภาคเหนอ

ตอนบนจานวน 25 กองทน ภาคเหนอตอนลาง 4 กองทน ซงภาคเหนอตอนบนนนมการจดตงเกอบ

187

ทกจงหวด ยกเวนจงหวดนาน และกองทนดงกลาวสวนใหญจะกระจกตวอยในเขตจงหวดเชยงราย

และจงหวดเชยงใหมเทานน

7.6.7 กลมออมทรพยของชมชนคนงานยานออมนอย-ออมใหญ

กลมออมทรพยของชมชนคนงานยานออมนอย-ออมใหญเกดมาจากพนฐานการรวมตว

สหภาพแรงงานยานออมนอย-ออมใหญ ซงมประวตการเคลอนไหวมายาวนาน การเรมตนทสาคญอก

จดหนง ไดแก การเรมความสนใจทจะจดตงกลมออมทรพยของคนงานยานออมนอย-ออมใหญ โดย

เรมไปดงานกลมออมทรพยหลายๆแหง จากการระดมความคดและการศกษาดงาน กลมกองทน

สขภาพและกลมคนงานยานออมนอย-ออมใหญ คอยๆรวบรวมความรและประสบการณจดตง กลม

ออมทรพยของชมชนคนงานยานออมนอย-ออมใหญขนมาโดยมวตถประสงคดงน

1) เพอสรางสรรคการรวมตวกนชวยเหลอเกอกลซงกนและกนของคนงานและชมชน

ดานเศรษฐกจ

2) เพอสงเสรมใหคนงานและชมชนไดเรยนรและเหนความสาคญของการออมทรพย

3) เพอสงเสรมใหคนงานและชมชนไดรวมกนเปนกลมและสรางความสมพนธทด

ระหวางกน

4) เพอพฒนากลมสหภาพแรงงานยานออมนอย-ออมใหญใหสามารถพงตนเองไดใน

อนาคต

การดาเนนการของกลมนใชหลกการชวยเหลอ สงเสรม สรางสรรค พฒนาไปสกระบวน

การพงตนเอง และการดารงอยของสหภาพแรงงานบนฐานแนวคดทตองการเชอมตอสหภาพแรงงาน

กบชมชน อนเปนเปาหมายสงสดของการทากลมออมทรพย สมาชกตองมรายได เปนสมาชกของ

สหภาพแรงงานและเหนดวยกบหลกการออมทรพย และหลกการของสหภาพแรงงาน ตลอดจน

สามารถปฏบตตามกฎขอบงคบของกลม บตรของคนงานสามารถเกบออมเงนและเปนสมาชกกลมได

สมาชกตองออมเงนอยางตอเนองทกเดอน ยดหยนไปตามกาลงของสมาชกแตละคน แตตองมความ

สมาเสมอ กลาวคอ สมาชกคนหนงอาจสงเงนออมเทาไหรกไดในแตละเดอน แตตองไมนอยกวาขน

ตาสดคอ 100 บาทตอเดอนและไมเกนขนสงสดคอ 500 บาทตอเดอน

188

7.7 แนวทางการพฒนาเศรษฐกจชมชน

กรมการพฒนาชมชนไดใหนยามของคาวา เศรษฐกจชมชนวา หมายถง “กจกรรมทบคคล

หรอองคกรชมชนหรอเอกชนรวมกจการและ/หรอ ชวยกนดาเนนงานดวยตนเองทงหมดหรอ

บางสวนหรอการรบชวงงานไปจากเอกชนหรอกลมองคกรอน โดยการประสานทางานกบพหภาคกบ

หนวยงาน/เอกชนและผคนในทองถน มการใชภมปญญาทองถนและเทคโนโลยทเหมาะสมชวยเหลอ

การผลต การตลาด ทน การจดการรวมกนในเรองเกยวกบการแปรรปผลผลตทางการเกษตร การคา

ขาย การบรการ การทองเทยว การพฒนาสงเสรมวฒนธรรมทองถน เพอมงใหเกดรายได สงผลตอคน

ครอบครว ชมชน และไดกาหนดเปาหมายในการพฒนาเศรษฐกจชมชนไว 3 ระดบ คอ

1) ระดบพนฐาน คอ การพฒนาใหชมชน “พออย พอกน” หมายถง มการผลตให

เพยงพอตอการบรโภคในครอบครว สวนทเหลอกนาไปขาย มรายไดพอจนเจอครอบครว เชน

โครงการแกไขปญหาความยากจน (กข.คจ.) ชวยเหลอครวเรอนยากจน ไดกยมเงนไปประกอบอาชพ

ใหมรายไดพออยพอกน

2) ระดบปานกลาง คอ การพฒนาใหชมชน “อยด กนด” หมายถงการรวมตวขององคกร

ใหมการผลตใหเกนพอ เพอนาผลผลตสวนเกนไปขายเปนการเพมรายได ครวเรอนผานเกณฑ จปฐ.

เปนสวนใหญ มรายไดไมตากวาเกณฑ จปฐ. และมเงนออม

3) ระดบกาวหนา คอ การพฒนาใหชมชน “มงม ศรสข” หมายถง มการดาเนนธรกจ

โดยผประกอบการในระดบครอบครว กลมและชมชนทมความสามารถในการบรหารจดการ ทาใหม

รายไดตอบแทนเฉลยคนแกสมาชกในชมชนและเปนสวสดการแกชมชน ครวเรอนผานเกณฑ จปฐ.

ทกขอ และมทรพยสนเปนของตนเอง เชน กลมออมทรพยจดตงโรงสขาว ปมนามน เปนตน

จากกระแสพระราชดารเศรษฐกจพอเพยง กรมพฒนาชมชน กระทรวงมหาดไทย ไดนามา

จดทากลยทธในการพฒนาชมชน 5 ประการ ดงน

1) ยดชมชนและครอบครวเปนหลก การแกไขปญหาเศรษฐกจของประเทศ จะตองเรม

ทชมชนในชนบท หรอภาคเกษตรกรรม ซงเปนเศรษฐกจพนฐานของประเทศอนเปนรากฐานของการ

พฒนาเศรษฐกจในระดบจลภาค จดสาคญของเศรษฐกจชมชน กคอ ยดชมชนเปนหลก ประชาชน

ตองสามคค รวมมอกน ชวยเหลอกน พงตนเอง และสรางความเขมแขงของชมชน ซงเปนเสมอนทน

ทางสงคมโดยเรมจากการสงเสรมการผลตพนฐาน คอ การเกษตรแบบผสมผสาน ตามแนวทางทฤษฎ

ใหมขนท 1 ซงภาครฐ ภาคเอกชน ตองเขาไปใหการชวยเหลอสนบสนนการจดสระน าในแปลงไร-นา

ของเกษตรกร และทาแหลงน าขนาดเลกในพนท เปนแหลงน าสารองสาหรบเตมน าใหแหลงน าใน

189

แปลงไรนา ขณะเดยวกนกเปนมาตรการปองกน และแกไขปญหาภยแลงในชวยฤดแลงดวย ทงนการ

ดาเนนงานดงกลาว ตองเนนการมสวนรวมของชาวบานในชมชนเปนหลก

2) ยดการรวมกลมทางเศรษฐกจ การรวมกลมของประชาชนตองใชกจกรรมทางการ

เศรษฐกจ เปนเครองมอเปนปจจยทจะเชอมความสมพนธของสมาชก เพราะกจกรรมทางเศรษฐกจ

เปนสงทสมาชกเหนประโยชนทเปนรปธรรม เปนเรองใกลตว เชน การรวมกลมทมเปาหมายเพอการ

ผลต กลมเพอระดมทน กลมเพอการแปรรปผลผลต กลมเพอนการตลาด และกลมอาชพอตสาหกรรม

ในครวเรอน เปนตน

การรวมกลมจะตองมงไปท กลมออมทรพย หรอกองทนชมชน เพอเปนแหลงเงนทนกยม

ของชมชนในการประกอบอาชพ ดารงชวต และสวสดการแกชมชน และนาทนไปสการแปรรป

ผลผลต (กลมอาชพ) ในขณะเดยวกนกตองมรานคาชมชน (สหกรณ) เพอทาหนาทเปนการรวมกนซอ

รวมการขายทงเครองอปโภค และปจจยการผลต (ตามทฤษฎใหมขนท 2 และ 3)

3) ยดการรวมกลมเปนเครอขาย ประชาชนในชนบทไดมการรวมกลมมานานแลว

ซงมทงประสบปญหา และทประสบผลสาเรจมการพฒนาตวเองใหเขมแขง สามารถพงตนเองไดกม

มากมาย แตกลมเหลานนกระจายกนอยในพนทตาง ๆ ขาดการเชอมโยงกน ดงนน หากจะสรางความ

เขมแขงใหแกกลมชาวบานจะตองสงเสรมสนบสนนใหเกดเครอขายของกลมชาวบานขน โดยจะตอง

สารวจวามกลมชาวบานอยทไหนบางทาอะไรกนอย และมความสามารถในการบรหารงานเปน

อยางไร ในขณะเดยวกนกตองรวากลมชาวบานนน มปญหา มขอจากด มอปสรรคในการดาเนน

กจกรรมของเขาในเรองอะไรบาง และจดทาผงเครอขายองคกรชมชน (Mapping) เพอใหภาครฐบาล

สามารถใหการสนบสนนไดตรงกบความตองการอนจะทาใหเกดการพฒนาเศรษฐกจพนฐานแบบ

พงตนเองของชมชนได ซงเปนเรองทภาคราชการตองเขาไปชวยเหลอ สนบสนน และสงเสรม

นอกจากนน องคกรชมชนทเขมแขง และปราชญชาวบานเหลานน ยงเปนแบบอยางทจะใหชาวบาน

หรอกลมอน ๆ ไดไปศกษา เรยนรกระบวนการพฒนาทประสบผลสาเรจเปนเสมอนมหาวทยาลย

ชาวบาน

4) ยดการสงเสรมตลาดชมชน ปญหาพนฐานของภาคเกษตรกรรมหรออตสาหกรรมใน

ครวเรอนคอ ตลาด ซงเมอชาวบานทาการผลตทางการเกษตรหรอผลตภณฑตาง ๆ แลว ไมสามารถ

จาหนายไดในราคาทเปนธรรม แนวคดในการแกปญหาดงกลาวคอ การจดใหมตลาดนดชมชนหรอ

ลานคาชมชนในทกอาเภอ เพอใหเกษตรกร หรอกลมอาชพนาผลผลตออกมาจาหนาย ซงจะทาให

ชาวบานมตลาดทขายผลผลตไดในราคาทเปนธรรม และประชาชนในเมองเองกซอผลผลตไดในราคา

ถก ในขณะเดยวกน เกษตรกรและกลมอาชพกสามารถใชลานคาชมชนเปนเวทการเรยนร แลกเปลยน

190

ประสบการณในการผลต ซงจะเปนการชวยใหมการพฒนาคณภาพของผลผลตหรอผลตภณฑทจะ

นาไปจาหนายในเมอง หรอ ตางประเทศตอไปได

5) ยดการจดเวทชาวบานเปนหลกแบบ “คดเอง ทาเอง” จดใหมการประชมประชาคม

เศรษฐกจพนฐานของชมชนระดบอาเภอในทกอาเภอ เพอใหเปนเวทการแลกเปลยนความคดเหน

ปรกษาหารอ แกไขปญหาของชมชนเอง วางแผนจดทาโครงการและการแสวงหางบประมาณใน

ลกษณะแบบ “คด(ใหม)เอง ทาเอง” ระหวาง “เพอน” ดวยกนโดยมผแทนจากสวนราชการ หนวยงาน

องคกรพฒนาเอกชน และสถาบนการศกษาตาง ๆ คอยเสรมความชวยเหลอใหเปนเวทประชาคม

อาเภอ

สาหรบ “วธการ” ทนามาใชในการพฒนาเศรษฐกจชมชนนน กรมการพฒนาชมชน

กาหนดไว 7 ประการ คอ

1) การใชพนท คอ หมบาน หรอชมชน เปนหนวยในการพฒนาเศรษฐกจชมชน เพราะ

ชมชนมทรพยากรในการผลตและผลตผลตาง ๆ มากมายทจะปรบปรง

2) การพฒนากลม/องคกรชมชนและเครอขาย ใหเปนกลไกในการพฒนา เศรษฐกจ

ชมชนนบตงแต การผลต การบรโภค การแปรรป การตลาด การบรหารจดการ การบรหารทนของ

ชมชน ซงมความสาคญในการผลกดนกจกรรมตาง ๆ ไปสเปาหมายทไดวางไว

3) การพฒนากองทนชมชนทกรปแบบ เพอสนบสนนปจจยการผลต การตลาด การแปร

รป การจดการ และดานอนทมความจาเปนและตองการความชวยเหลอ ไดแก กลมออมทรพยเพอการ

ผลต กองทนสนเชอเพอการพฒนาชนบท

4) การพฒนาดานการตลาดชมชน ใหเปนศนยรวมของผลตภณฑ ความตองการ และ

เวทการแลกเปลยนความร ภมปญญาทองถน และการประสานดานการตลาดจากภายนอก ไดแก ศนย

สาธตการตลาด ลานคาชมชน และตลาดนดชมชน เปนตน

5) การพฒนากระบวนการมสวนรวมและการเรยนรดานเศรษฐกจชมชนรวมกน ในดาน

การจดการ การพฒนาทน การพฒนาระบบตลาด การพฒนากระบวนการผลต และแปรรปและการ

จดการทรพยากรตาง ๆ ในชมชน

6) การพฒนาระบบการทางานพหภาค ประสานหนวยงานภายในและภายนอกชมชน

ภาคราชการ ไปสนบสนนกจกรรมหรอโครงการการพฒนาเศรษฐกจชมชนในดานตาง ๆ ทสามารถ

ชวยเหลอกลมองคกรชมชน

7) การพฒนาระบบฐานขอมล การรายงาน และการตดตามผลโครงการ

191

7.8 ปจจยททาใหกลมสะสมทนประสบความสาเรจ และปญหาอสรรค

7.8.1 ปจจยททาใหกลมสะสมทนประสบความสาเรจ

การพฒนากลมสะสมทนรปแบบตางๆในอดตทผานมา พบวามบางกลมเทานนทประสบ

ความสาเรจ ในขณะทอกหลายๆ กลมประสบความลมเหลวในการดาเนนกรรมของกลม ทงนขนอย

กบปจจยหลายๆ ดาน สาหรบกลมทประสบความสาเรจพบวามปจจยหลายตวทชวยสนบสนนใหกลม

เหลานประสบความสาเรจ ซงไดแก

1) บทบาทของผนา ผนาซงเปนจดรวมพลงของคนในชมชน ลกษณะของผนายอมมผล

ตอวธการปฏบตและผลงาน ลกษณะของผนาทด คอ มความซอสตย มมนษยสมพนธด มวนยใน

ตวเอง มพฤตกรรมในการแสดงออกตอผอนทเหมาะสม ตลอดจนมความกระตอรอรนในการทางาน

จงจะทาใหเกดความนาเชอถอและเกดความไววางใจของสมาชกในชมชน

2) ความรวมมอรวมใจกนของสมาชกในกลม หากสมาชกกลมรวมมอรวมใจกนปฏบต

ตามกฎ กตกา และระเบยบขอบงคบ มการออมอยางสมาเสมอ มการใชหนคนตามระยะเวลา อยาง

เครงครดแลว จะทาใหกลมสะสมทนของชมชนประสบความสาเรจในการดาเนนงาน

3) การทางานดวยระบบเครอญาต ทาใหเกดความเขาใจกนและเกดความคลองตวในการ

ดาเนนงาน ปญหาอปสรรคตางๆ จะไดรบการแกไข โดยไมมขอขดแยงใดๆ

4) การจดสรรผลประโยชนอยางเปนธรรม และสอดคลองกบความตองการของคนใน

ชมชน เมอผลประโยชนลงตว ขอขดแยงกจะไมเกดขน การดาเนนงานของกลมสะสมทนกจะเปนไป

ดวยความเรยบรอย

5) วธการทางาน มการดาเนนงานทสอดคลองกบวถของคนในชมชนชนบท ซงมวธการ

ทเรยบงาย สะดวกในการตดตอประสานงาน โดยใชวธการแบบไมเปนทางการมากนก

6) วฒนธรรมชมชนทเปนคณคาดงเดม คอ การชวยเหลอเกอกลกน และพงพาอาศยซง

กนและกน เชน การชวยเหลอในงานบญ หรอพธกรรมตางๆ ทาใหเกดความรวมมอจนเปนอปนสย

7) หนวยงานภายนอกมบทบาทในการสงเสรม ใหความชวยเหลอและใหความร ไดแก

กรมการพฒนาชมชน กระทรวงมหาดไทย และมหาวทยาลยตางๆ เปนตน

8) ความเขาใจในหลกการดาเนนงานของสมาชกกลมสะสมทนนน หากสมาชกทกคน

เขาใจหลกการดาเนนงานของกลมสะสมทนอยางถองแทแลว สมาชกจะใหความรวมมอ และ

สนบสนนใหการดาเนนงานของกลมสะสมทนเปนไปดวยด

192

9) ความซอสตยสจรต และความโปรงใสของคณะกรรมการกลมสะสมทน หาก

กรรมการทกคนมความซอสตยสจรต และความโปรงใสแลวจะสงผลใหการดาเนนกจการของกลม

สะสมทนประสบความสาเรจได

7.8.2 ปญหาและอปสรรคในการดาเนนงานของกลมสะสมทน

การดาเนนกจกรรมของกลมสะสมทนทผานมา ไมไดหมายความวาทกกลมจะประสบ

ความสาเรจ โดยขอเทจจรงแลวยงมกลมสะสมทนอกเปนจานวนมากทไมประสบความสาเรจในการ

ดาเนนกจการ ซงปจจยทสงผลใหกลมสะสมทนสวนใหญประสบความลมเหลวมความแตกตางกน

พอสมควร ทงนขนอยกบลกษณะธรรมชาตของแตละกลม โดยทปจจยตางๆ เหลานไดแก

1) การไมยอมรบจากคน หรอหนวยงานภายนอก ทงนเนองมาจากกลมสะสมทนของ

ชมชนบางแหงไมทาตามวธการทหนวยงานภาครฐกาหนดให จงถกมองวา “แหกคอก” อยางไรกตาม

ยงมกลมสะสมทนทไดพสจนแลววาชมชนสามารถจดการกบเงนไดดวยตวของพวกเขาเองโดยไม

ตองอาศยความชวยเหลอจากหนวยงานของรฐ

2) นโยบายของรฐ โดยเฉพาะกองทนหมบานละลาน ทมดอกเบยตากวากลมสะสมทน

ในชมชน ดงนนจงเกดผลกระทบตอจานวนผกยม ทาใหเงนหมนเวยนของกลมไมคลองตวเทาทควร

3) การจดต งกลมสะสมทนบางครงไมประสบผลสาเรจ เพราะไมไดเกดจากความ

ตองการของชมชน แตมหนวยงานภายนอกเขาไปจดตงให มการยดเยยดความร ชาวบานไมพรอมใน

การบรหารจดการ ชมชนกไมเกดการเรยนร จนบางครงอาจทาใหชมชนบางแหงเกดความแตกแยกกน

เพราะการแยงชงผลประโยชนในชมชน

4) ความไมซอสตย และความไมโปรงใสของคณะกรรมการกลมสะสมทน หากกลม

สะสมทนในชมชนใดมคณะกรรมการไมบรหารงานอยางตรงไป ตรงมา หรอไมมความโปรงใสใน

การบรหารงานกลมแลว ในทายทสดกลมนนๆ จะเกดปญหา ความยงยากจนทาใหกลมไมสามารถ

ดาเนนการตอไปได หรออาจตองทาใหกลมลมในทสด

5) ความไมเขาใจในวตถประสงคของการจดตงกลมอยางแทจรงของสมาชกสวนใหญ

เปนสาเหตหนงททาใหกลมสะสมทนไมประสบความสาเรจ เมอเกดความระแวง สงสย หรอเมอมผ

ไมหวงด ซงอาจจะเปนสมาชกดวยกนเอง หรออาจจะเปนบคคลภายนอก ปลอยขาวไปในทางทไมด

เพอลาลายกลม จะสงผลทาใหสมาชกกลมสวนใหญเกดความไมมนใจในการดาเนนกจการของกลม

และพากนแหมาถอนหนคนกนเปนจานวนมากจนอาจทาใหกลมลมไดในทสด

193

7.9 การพฒนากลมสะสมทนมผลตอการพฒนาเศรษฐกจชมชน

การพฒนากลมสะสมทนในอดตทผานมาไมวาจะอยในรปแบบของกลมสหกรณเครดตย

เนยน กลมออมทรพยเพอการผลต ธนาคารหมบาน หรอกลมสะสมทนรปแบบอน ๆ ลวนแลวแตม

วตถประสงคเพอสงเสรมการอดออมใหเกดขนในชมชน และเปนแหลงเงนทนทมดอกเบยทตากวา

ดอกเบยนอกระบบ ใหสมาชกในชมชนไดกยมไปลงทน ประกอบอาชพตางๆ ซงจะชวยใหเกด

ประโยชนตอการพฒนาเศรษฐกจในชมชน ซงผลประโยชนทจะเกดขนมหลายรปแบบ ไดแก

1) ทาใหมแหลงเงนทนเปนของชมชนเอง ไมตองไปพงพาเงนทนนอกระบบ หรอจาก

แหลงเงนทนจากภายนอก และมดอกเบยทตากวาแหลงทนอนๆ

2) เปนการปลกฝงใหสมาชกกลมมวนยในการออม มเงนเกบสะสมเปนของตนเอง

แมวาจะเปนจานวนเพยงเลกนอยในแตละเดอน แตกสามารถออมเงนไดอยางจรงจง

3) ทาใหสมาชกกลมสะสมทนตางๆ ไมตองเสยคาใชจายเพม ไมตองเสยเวลาในการ

ทางาน และไมตองเสยเวลาพกผอน เพอใชในการเดนทางไปฝากเงนกบธนาคารทอยในตวเมอง

4) ทาใหสมาชกกลมสะสมทนตางๆ สามารถกเงนไดสะดวก โดยไมตองมหลกทรพยค า

ประกน มดอกเบยเงนกต า และสามารถผอนในระยะยาวได ทาใหมเงนลงทนในการประกอบอาชพ

มากขน

5) ทาใหประชาชนมคณภาพชวตและความเปนอยทดขนจากการไดใชสวสดการตางๆ

เชน คารกษาพยาบาล ฌาปนกจ เปนตน ทกลมจดขน เปนการสรางความมนคงในชวตใหกบสมาชก

6) เปนการรวมกลมกนทากจกรรมตางๆ ทาใหคนในชมชนมความกระตอรอรนทจะ

แสวงหาความร เกดแนวคด และการเรยนรในเรองตางๆ ตามมา เชน เกดกลมอาชพตางๆ และมระบบ

การบรหารจดการเงนทนของตนเองทด เปนตน

7) สมาชกมความภมใจกบการไดมสวนรวม และทาใหกลมเจรญกาวหนา อนจะเปน

การกระตนใหเกดการฝกฝน หรอพฒนาตนเองใหมากขน ทงในดานความร และนาไปสการปฏบต

8) ทาใหชมชนสามารถพงพาตนเองได คนในชมชนมการชวยเหลอเกอกลซงกนและ

กน และมความรกใครปรองดองกน อนจะทาใหเกดความสามคคตามมา

9) ทาใหคนในชมชนมอาชพเปนหลกแหลง ไมตองอพยพยายถนไปประกอบอาชพใน

ทองถนอน นอกจากนยงสงผลใหครอบครวมความอบอนเพมขน และมบทบาทสาคญในการนาไปส

การสรางชมชนใหเขมแขง

194

10) ทาใหชนชนมความเปนอสระในการบรหารและพฒนาทองถนของตนเองมากขน

สมาชกมความพงพอใจ เนองจากการจดการตรงตามความตองการของประชาชนในชมชนมากทสด

11) เปนการปองกนการครอบงาจากภาครฐ และเปนการสรางความเทาเทยมกนในสงคม

นอกจากนยงจะชวยสงเสรมใหระบอบประชาธปไตยมความเขมแขงมากยงขน

12) เปนการรวมกลมอาชพตางๆ ของสมาชก ทาใหเกดพลงมากกวาตางคนตางอย และม

อานาจตอรองทางธรกจกบกลมธรกจอนๆ ทเขามาตดตอคาขายดวย

13) สรางภาวะผนาใหแกประชาชนในชมชนทองถน การดาเนนกจการของกลมสะสม

ทนตางๆ ในชมชน สมาชกจะชวยกนคดเลอกคณะกรรมการฝายตางๆ ซงคณะกรรมการเหลานกจะ

ถกฝกใหเปนผนา

14) การจดตงกลมสะสมทนประเภทตางๆ ขนในชมชนจะเปนการแกปญหาชมชนโดย

ชมชนเอง ซงสามารถแกปญหาไดตรงจดและรวดเรวกวาจากหนวยงานภายนอก

15) พลงเครอขายชมชน ซงเกดขนจากการเชอมโยงกจกรรมของกลมสะสมทนตางๆ จะ

ชวยในการแกไขปญหา หรอสรางสรรคสงทยาก และจะนาไปสการพฒนาทย งยน

16) เปนการสงเสรมใหนาภมปญญาชาวบาน มาชวยพฒนาเศรษฐกจชมชนใหมความ

แขงแกรง

การพฒนากลมสะสมทนประเภทตางๆ ขนในชมชนใหมความเขมแขงไดนน จะชวยให

ชมชนท งหลายไดรบผลประโยชนท งทางตรงและทางออม เสรมสรางใหประชาชนในชมชนม

ระเบยบวนยทางการเงน มการอดออม ทาใหชมชนมแหลงเงนทนทเปนของตนเอง และเออประโยชน

ใหกบสมาชกไดกยมเงนไปลงทนประกอบอาชพดวยตนทนทตา ซงจะชวยพฒนาเศรษฐกจในชมชน

ของตนเองใหมความเขมแขง และย งยนตอไปโดยไมตองรอคอยความชวยเหลอจากภายนอก

บทท 8

ผลกระทบของโลกาภวตนทมตอการพฒนาเศรษฐกจชมชน

8.1 บทนา

ปจจบนมการพดกนอยางกวางขวางในวงวชาการ และบคคลทวไปเกยวกบการพฒนาท

ย งยน ซงเปนการพฒนาเพอตอบสนองความตองการในปจจบน โดยไมลดความสามารถของอนชน

รนหลง ทาใหอนชนรนหลงไดรบทกสงทกอยางทดเทยมกบทชนรนปจจบนไดรบผลประโยชนทาง

เศรษฐกจของสงคมทกคนตองไดรบประโยชนโดยเทาเทยมกนมการปรบปรงคณภาพของชวต ให

มนษยสามารถอาศยอยไดในองคประกอบตาง ๆ ของระบบนเวศ

โลกาภวตน (Globalization) เปนคาทใชเพอบอกถงการเปลยนแปลงทเกดขนอยางรวดเรว

ในวนนทเชอมโยงโลกทกวางใหญใหกลายเปนโลกใบเลก (Global Village) ททกอยางถงกน และม

ความสมพนธกนทงการผลต การบรโภค การสอสาร และเทคโนโลย ทกอใหเกดผลตอสภาวะทาง

เศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม

ความจรงทมปรากฏการณนเกดขนมาหลายรอยปแลว ตงแตเมอผคนเดนทางไปมาหาส

เพอคาขายกน และมการครอบครองทรพยสนกนมา วนนทแตกตางจากอดต กคอ ความเรว ขนาด

และความซบซอนของความสมพนธ และเครอขายตาง ๆ รวมทงปรมาณของการคา ขอบขายและ

ความรนแรงของการครอบงา การปฏสมพนธและความเสยงสงผลตอระบบเศรษฐกจทงโลก เมอเกด

วกฤตทหนงจงกระเทอนไปยงอกทหนง หรอในบางครงกระเทอนไปทงโลก

โลกาภวตนเปนกระแสโลก ททาใหประเทศทมอานาจทางเศรษฐกจ วทยาศาสตร และ

เทคโนโลยมากกวา สามารถแพรขยายอานาจ และอทธพลไปเหนอประเทศอน ๆ ทยากจนกวา

ในขณะทประเทศดอยกวาเหลานตอง “ ขนตอ ” มหาอานาจอยางสหรฐอเมรกา ญปน และสหภาพ

ยโรปมากยงขน เพราะนอกจากจะขยายธรกจขามชาตไปครอบคลมทงโลกได กยงสามารถขยาย

ความคด ความร เทคโนโลยผานระบบเศรษฐกจ การคา การศกษา การสอสาร และดานอน ๆ ไปทว

โลกอกดวย

คาวาโลกาภวตนเปนโลกทไรพรมแดน และมความหมายของอะไรมากกวาการเขาสสากล

(Internationalization หรอ Universalization) เพราะมนกาวขามความเปนรฐชาต และมมตทางดาน

เศรษฐกจ การเมอง สงคม และวฒนธรรมอยางชดเจน ดงทปรากฏในการคาสากล การไหลเวยน

ระหวางประเทศของทนขามชาต การลงทนระหวางประเทศ การไหลเวยนของขอมลขาวสาร การใช

196

อนเทอรเนต ดาวเทยมเพอการสอสาร การแลกเปลยนทางวฒนธรรมระหวางประเทศ การเดนทาง

และการทองเทยว การเคลอนยายถนฐาน ระบบสอสารทครอบคลมทงโลก (สถาน รายการขาวสาร

และบนเทงทางโทรทศน) ระบบการเงนโลก การครอบครอง และครอบงาเศรษฐกจโลกของบรรษท

ขามชาตซงขยายตวเพมขนเรอย ๆ

จากผลกระทบของโลกาภวตนไปทว ไดกอใหเกดกระแสการตอตานโลกาภวตน (Anti-

globalization) ขน แตกไมไดแปลวาจะขดขวางกระแสโลกาภวตนในทกรปแบบ การเนนกระแส

โลกาภวตนทนาโดยรฐบาลของบางประเทศ หรอองคกรระหวางประเทศบางองคกร อยางเชน

ธนาคารโลก กองทนการเงนระหวางประเทศ (IMF) องคการคาโลก (WTO) เปนตน ซงผตอตานเหน

วาไมไดมความรบผดชอบตอประชาชนและประเทศตาง ๆ โดยเฉพาะอยางยงประเทศยากจน ในทาง

ตรงกนขามองคการเหลานจะเนนการใหประโยชนแกประเทศรารวย และธรกจภาคเอกชนมากกวา

นอกจากนนนกวชาการหลายคนกไมเหนดวยกบการใชคาวาโลกาภวตน และไมยอมรบวา

มการเปลยนแปลงในลกษณะเชนนนจรง เพราะรฐชาตเองกยงมความสาคญ พรมแดนระหวาง

ประเทศกยงมไดลบเลอนหายไปเพราะสงทเรยกวาโลกาภวตนแตอยางใด นกวชาการเหลานจง

เลอกใชคาวา กระแสสสากล (Internationalization) มากกวากระแสโลกาภวตน

8.2 กระบวนการโลกาววตนและการพฒนาทผานมาในอดต

การพฒนาของสงคมไทยในอดต โดยมากแลวเนนการพฒนาทางวตถ และกายภาพ

เชนเดยวกบแนวคดจากตะวนตก จากทฤษฎการเขาสสงเดยวกน (Convergence Theory) ในสมยกอน

ท เนนวาการพฒนาจะนามาสสภาวะนาสมย ทงในดานของเศรษฐกจทนนยม การเตบโตของ

ภาคอตสาหกรรม และความเจรญเชนเดยวกบสงคมตะวนตก (Moore, 1979: 27)

ประเทศทกาลงพฒนาและดอยพฒนาหลายประเทศตางกพยายามดาเนนรอยตามประเทศ

ตะวนตกในลกษณะของทฤษฎการเขาสสงเดยวกน คอ การเขาสสภาพนาสมย (Modernization) เชน

เดยวกบประเทศตะวนตก จงมคาถามทนาสนใจกคอวา ประเทศทกลายเปนอตสาหกรรมทกประเทศ

เหมอนกน จรงหรอไม ในความเปนจรงแลวแตละประเทศทพยายามจะพฒนาใหเปนอตสาหกรรม

ตางกมพนฐานทางวฒนธรรม ตลอดจนลกษณะประจาชาตแตกตางกนในแตละประเทศ ดงนนการ

พฒนาจงประสบความสาเรจไดรวดเรว หรอลาชาแตกตางกนออกไป และจากปจจยดงกลาวทาให

การพฒนาของบางประเทศประสบความสาเรจ แตบางประเทศกลบประสบความลมเหลว ทงในดาน

เศรษฐกจ และสงคม

197

ประเทศไทยตงแตมแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต เปนตนมา ในแผนฯ ฉบบท 1

พ.ศ. 2504 – 2509 ถงฉบบท 3 พ.ศ. 2515 – 2519 ไดเนนการขยายตวทางเศรษฐกจเปนหลกสาคญ

ไมวาจะเปนเรองของการลงทนกอสรางโครงการพนฐาน การยกระดบการผลต และอนๆ เปนตน

ในแผนฯ ฉบบท 4 พ.ศ. 2520 – 2524 จนถงแผนฯ ฉบบท 6 มการเพมวตถประสงค

ทางดานสงคมทนอกเหนอไปจากแผนทางดานเศรษฐกจ โดยการพฒนาดานสงคมจะเนนการเพม

บทบาทขององคกรประชากรทองถนเพอพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม แตกยงไมไดม

การพจารณาเกยวกบการพฒนาทย งยน (Sustainable Development)

เมอพจารณาแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมของไทยตงแตฉบบท 1 จนถงฉบบท 6 พ.ศ.

2504 – 2534) พบวา การพฒนาโดยแผนดงกลาวมลกษณะของทฤษฎการเขาส สงเดยวกน

(Convergence Theory) อยางชดเจน เปนไปตามคานยมของกระแสโลกาภวตนในขณะนน หากจะ

ถามวา “การพฒนาดงกลาวไดใหอะไรแกชนบทไทย” กอนอนคงตองอธบายวา แนวทางพฒนาจาก

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมทผานมา ไดเนนการขยายตวทางเศรษฐกจ ตลอดจนการพฒนา

อตสาหกรรมแบบตะวนตกเปนหลกสาคญ อนจะนามาสเปาหมายสดทายคอสภาวะนาสมยนนเอง

สงทเกดขนและจะเหนกนโดยทวไปกคอ ชองวางระหวางคนรวยกบคนจนไมไดลดลงอยาง

ทควรจะเปน ถงแมจะเกดการเพมขนของชนชนกลางกจรง แตกเปนชนชนกลางทมระดบการศกษา

สงขนกวาในสมยกอน และเปลยนแปลงอาชพจากเกษตรกรมาเปนการทางานในสานกงาน (White

collar) ชนชนกลางเหลานขาดความสานกในเรองของการประหยดอดออม ระเบยบวนยตลอดจน

พรอมเสมอทจะทาลายจรยธรรมและบรรทดฐานตาง ๆ ของสงคมเมอมชองทาง ดงจะเหนไดวากรณ

ตาง ๆ ทเกดขนซ าแลวซ าเลาในสงคมไทยปจจบน ไมวาจะเปนเรองของการคอรปชนในวงราชการ

ผรกษากฎหมายทาผดกฎหมายเสยเอง เชน การคายาเสพตด ปญหาการเอารดเอาเปรยบในระบบ

อตสาหกรรม ปญหาโสเภณ และโรคเอดสและปญหาอน ๆ อกมาก

แนวทางการพฒนาแบบนเปนลกษณะของการเตบโตทไมสมดล (ววฒนชย, 2526 หนา 32 –

37) เปนการเตบโตทภาคเกษตรกรรมตองเลยงดภาคอตสาหกรรม คนในภาคเกษตรกรรมชนบทตอง

ตกอยในความทกขยาก เจบปวด สภาพจตใจเสอมโทรม ความเดอดรอนมอยางหนกหนวง และ

รนแรงยงขน ลกษณะดงกลาวหากปลอยใหดาเนนตอไป ในทายทสดแลวจะทาใหเกดการทาลาย

ทรพยากรทมอยใหหมดไปอยางรวดเรว ซงมใชเปนพฒนาทย งยนอยางแนนอน ลกษณะของการ

พฒนาตามกระแสโลกาภวตนดงกลาวไดกอใหเกดปญหามากมาย เชน

198

1) ปญหาดานเศรษฐกจ

ในสมยกอนลกษณะของเศรษฐกจเปนลกษณะของการพงพาตนเอง และมความพออย

พอกน ตอมาลกษณะของเศรษฐกจไดเปลยนไปตามกระแสโลกาภวตน ซงเปนระบบเศรษฐกจทไดเนน

การพงทน และเทคโนโลย ดงนนปญหาทตามมากคอ หากเกษตรกรตองการทจะใหไดผลผลตเปน

จานวนมาก รวดเรว เพอการแขงขนในเชงพาณชย กตองหนไปกหนยมสนมาเพอการผลต ทายทสด

เมอไมสามารถใชคนไดทดนเปนจานวนมากกตองตกไปอยในมอของนายทนทงหลาย เกษตรกรตองม

การอพยพเขามาขายแรงงานในเมอง ทาใหเกดปญหาตาง ๆ ตามมาอกมากมาย เชน ปญหาแหลงสลม

เสอมโทรม ปญหาอาชญากรรม โสเภณ และแรงงานเดก

2) ปญหาการทาลายทรพยากรและระบบนเวศ

ลกษณะทางเศรษฐกจทมพนฐานมาจากการพงทน และการแขงขนนนจาเปนตองมการ

ใชเทคโนโลยตาง ๆ เชน ปยเคม ยาฆาแมลง สงตาง ๆ เหลานไดทาลายสมดลของธรรมชาตอยางทไม

เคยมมากอน ไมวาจะเปนปญหาการเสอมโทรมของดนเพอการเกษตร สตวน าในแหลงน าตาง ๆ ไม

สามารถดารงอยได ถงแมวาจะมแนวคดเกยวกบเกษตรอนทรยเกดขนในปจจบนทเนนการทาเกษตร

แบบธรรมชาต ไมทาลายสงแวดลอม หากจะถามเกษตรกรทหนมาทาหรอถกชกชวนใหทาเกษตร

อนทรยหลาย ๆ คน คงตอบวาหากทาเกษตรอนทรยทงหมดคงไมสามารถแขงขนในตลาดได ดงนนก

คงจะตองทาการเกษตรแบบใชสารเคมควบคกนไปดวย เกษตรกรหลายรายใชปยเคมและยาฆาแมลง

แตกลบหลอกลวงผบรโภควาผลผลตของตนเปนผกปลอดสารพษ ทายทสดผบรโภคกยงคงตอง

บรโภคผกทมสารพษอยอยางทเคยเปน นอกจากนเมอทรพยากรธรรมชาตไมวาจะเปนททากน แหลง

น า และทรพยากรอน ๆ กรอยหลอลงไป และสงผลใหมการขยายพนททากนโดยการบกเบกปาสงวน

ไปเรอย ๆ จนกระทงพนทปาของประเทศไดลดลงไปอยางมากมาย จนในทสดจงม พรบ. ปดปาในป

พ.ศ. 2532 จนถงป พ.ศ.2556 ประเทศไทยมพนทปาเหลอเพยงรอยละ 22 ของพนททงหมด

นอกจากนแลวโรงงานอตสาหกรรมตาง ๆ ทเกดขนจากการพฒนาตามกระแสโลกาภ

วตนดงกลาวยงไดกอใหเกดมลภาวะขนตามพนทตาง ๆ ของประเทศ ไมวาจะดวยสาเหตใดกตามการ

ตงโรงงานคงจะตองมงบสวนหนงเพอขจดมลภาวะ เชน น าเสย อากาศเปนพษ ทาใหตองเพมตนทน

เปนอยางมาก ในประเทศตะวนตกทพฒนาแลวคงทาไดไมยากนก แตในประเทศกาลงพฒนาหลาย ๆ

ประเทศ เจาของโรงงานเหนวาการทาเชนนนเปนการสนเปลองโดยใชเหต จงไดปลอยปละละเลย

ทายทสดกมตวอยางใหเหนมากมายในประเทศไทย เชน แหลงน าธรรมชาตกลายเปนทปลอยน าเสย

ของโรงงาน ในอากาศกมแตมลพษทโรงงานอตสาหกรรมปลอยออกมาตวอยางทเหนไดชดเจนคอ ใน

199

บรเวณรอบ ๆ พนทของโรงไฟฟาแมเมาะ จงหวดลาปาง ทชาวบานตองทนกบมลพษทางอากาศ แตไม

สามารถจะทาอะไรได

3) ปญหาในทางสงคมและวฒนธรรม

วฒนธรรมดงเดมของคนไทยในภาพรวมแลวเนนในเรองของจตใจเปนหลกสาคญและ

มชวตความเปนอยเรยบงาย โดยการใชองครวมของภมปญญาของแตละทองถน ทงในดานเศรษฐกจ

สงคม การเมอง และการรกษาพยาบาลในยามเจบไขไดปวย คนกบสงแวดลอมมลกษณะของการพงพา

กน ประกอบกบระดบของเทคโนโลยยงไมมความสลบซบซอนมากนก ดงนน ระดบของการทาลาย

ทรพยากรธรรมชาตจดไดวาอยในระดบตา ทาใหมทรพยากรธรรมชาตเหลอตกมาสคนรนหลง

ตอมาจากการพฒนาในรปแบบของทฤษฎการเขาสสงเดยวกน (Convergence Theory)

ทเนนการเจรญเตบโตของทนนยมอตสาหกรรมและการแขงขนเพอสเปาหมายปลายทางเชนเดยวกน

กบสงคมตะวนตก สงทเกดขน กคอ การเรมตนของโครงสรางพนฐานซงมทมาจากแผนพฒนา

เศรษฐกจฉบบท 1 ในดานของถนน ไฟฟา การตดตอสอสารสงตาง ๆ เหลานไดนาความเจรญทางวตถ

หรอกายภาพมาสสงคมชนบทไทยกจรง แตในขณะเดยวกน กไดนาเอาคานยมในการบรโภควตถ มา

ดวยเชนกน ดงนนการแขงขนกนแทนทจะออกมาในรปของการผลต การออม และการสรางประโยชน

ใหแกชมชน ตลอดจนการสรางความสานกในทองถน กกลายมาเปนการแขงขนในเรองวตถ ความด

งามของบคคล วดกนดวยฐานะทางเศรษฐกจ เชน การมบาน รถยนต ตลอดจนการใชสนคาฟ มเฟอยท

แสดงถงฐานะทางเศรษฐกจทด

ลกษณะขางตน แทนทจะกอใหใหเกดการพฒนาอยางทควรจะเปน กลบนามาส

พฤตกรรมตาง ๆ ทกระทบกบโครงสรางของสงคมชนบทไทย เปนตนวา การอพยพโยกยายเขามา

ทางานในเมองของบดา มารดา ทาใหเดกอาศยอยกบตายายทบานนอกขาดความอบอน ประกอบกบ

ระบบการศกษาทผานมาถกกาหนด โดยกรอบของสวนกลางทไมเนนชมชนและผเรยนเปนหลก ผลก

คอ นกเรยนในชนบทหลายพนท กระเสอกกระสนทจะเขามาเรยนในสวนกลาง เดกทอยอาเภอรอบ

นอกยายเขามาเรยนในตวเมอง หลกสตรตาง ๆ ไมสอดคลองกบวถชวตในชมชนทเดกเคยอยอาศย

ทายทสดทาใหเดกแปลกแยกจากชมชนหรอทองถนของตนเอง [พระธรรมปฏก (ป.อ. ปยตโต) 2531:

162]

การทวชาความรทเดกไดรบมาแตกตางจากภมปญญาดงเดมทาใหเดกดถกภมปญญา

และวฒนธรรมในทองถนของตนเอง เมอจบมาแลวจะแสวงหางานทาในสงคมเมองเพอฐานะทาง

เศรษฐกจทดขน และการมหนามตาในสงคม ในขณะเดยวกนงานทจะรองรบมนอยกวาปรมาณของคน

200

ทตองการทางาน หรอการสมครงานอาจจะมแตคนสมครเลอกงานทคดวามเกยรต ดถกงานบางชนด

ทาใหเกดปญหาการวางงานตามมาในทสด

จากทกลาวมาในขางตนคงทาใหมองเหนวากระแสของคานยม วตถนยม บรโภคนยม

ทแพรกระจายอยางรวดเรวในสงคมโลกาภวตน ไดถกกระตนโดยระบบการศกษาจากสวนกลางทเนน

แตพฒนาคนเพอตอบสนองความตองการของสวนราชการและภาคอตสาหกรรม แตมไดตอบสนอง

ความตองการของคนในชนบทอยางแทจรง ชมชนไมมโอกาสจดการระบบการศกษาของลกหลานของ

เขาใหสอดคลองกบวถชวตของบรบททางวฒนธรรมทมอย ผลกคอการพฒนาการศกษามไดสนบสนน

การพฒนาวธคดของผเรยน

ปญหาทเกดขนจากการพฒนาตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมดงกลาว ไมไดเปน

การพฒนาทกอใหเกดประโยชนสขโดยรวมแกสงคม ในขณะทนยามของการพฒนาทยงยนเนนใน

เรองของการตอบสนองความตองการของคนในชมชนโดยเทาเทยมกนและประโยชนตอไปยงอนชนรน

หลง

ในแผนพฒนาฉบบท 7 พ.ศ. 2535 – 2539 จงไดเรมมแนวคดเกยวกบการพฒนาท

ยงยน โดยมวตถประสงคการพฒนา 3 ประการ เนนการใหเกดความสมดลยระหวางวตถประสงคดาน

ความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ การกระจายรายได การพฒนาทรพยากรมนษย คณภาพชวตและ

สงแวดลอม และในแผนพฒนาฉบบท 8 ฉบบ 2540 – 2544 ไดปรบแนวความคดการพฒนาจากเดมท

เนนเศรษฐกจมาเปนศนยกลางการพฒนา และตองการใหเกดความสมดลระหวางการพฒนาดาน

เศรษฐกจสงคม ทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม (มนตร, 2544: 115 – 117)

อยางไรกตามแผนดงกลาวถงแมวาจะตงเปาไวอยางสวยหรเชนใดกตาม การดาเนนการ

ตามแผนยงคงตองเผชญกบปญหาอปสรรคมากมาย ไมวาจะเปนเรองของคานยม ระเบยบวนยของคน

ในชาต ทสาคญอกประการหนง กคอ กระแสของโลกภวตนทมากบสภาวะนาสมย

กระแสของโลกาภวตนไดนาความเจรญและวทยาการใหม ๆ เขาสสงคมชนบทกจรงแต

เปนลกษณะของการเพมการบรโภคมากกวาการผลต ตามคานยมพนฐานใหม ๆ ทเกดขนดงนน ใน

แผนพฒนาฉบบท 8 และฉบบท 9 จงเนนการพฒนาดานสงคมเปนหลกโดยการพฒนาคนเปนศนยกลาง

โดยเฉพาะอยางยงควรใหความสาคญในการพฒนาเยาวชนรนใหมทจะเปนพลงหลกใน

การนาประเทศไปสการพฒนาทย งยน และมความเทาเทยมกบอารยประเทศได กตอเมอเยาวชนไทย

ตองมความขยน อดทน อดออม มวสยทศนกวางไกล มแนวคดในการพฒนาตนเอง ปรบปรงไปใน

ทศทางทด ลดการใหอนเทอรเนทในทางผด ๆ ลดการนยมวตถ มความตงใจอยางแนวแน ในการทางาน

เพอการผลตมากกวาการบรโภค

201

สงตาง ๆ เหลานจะเปนเพยงความหวงหรอความฝนเทานนเอง หากไมมการลงมอ

กระทากนอยางจรงจง และตอเนอง

ดงนนในแผนฯ ฉบบท 8 – 9 จงไดเนนการพฒนาทย งยน การทจะเอาชนะอปสรรค

ตางๆ ในอดตไดนน ภาครฐ ภาคเอกชน ตลอดจนองคกรชาวบาน และประชาชนโดยทวไปจะตอง

รวมมอและรวมใจกนอยางจรงจงจงจะทาใหบรรลวตถประสงคในทายทสด ดงในตารางทแสดงให

เหนถงตวอยางของผลกระทบในระยะสนและระยะยาวของชมชนในการพฒนาเศรษฐกจ สงคม และ

วฒนธรรม

ตารางท 8.1 ตวอยางของผลกระทบในระยะสน และระยะยาวของชมชนในการพฒนาเศรษฐกจสงคม

และวฒนธรรม

ผลกระทบในดาน

กระบวนการ (ระยะสน)

ผลกระทบ

ทเกดจากกระบวนการ

ผลกระทบในระยะยาว

พฒนาเศรษฐกจ 1. ความรทศนคตของการ

พงพา

1. พฤตกรรมเศรษฐกจ

แบบพงพาตนเอง

คณภาพชวตทดขนของ

คนในชมชนในเชงรายได

การอาชพ 2.การชวยเหลอของกลม

องคกรชมชนในเชง

เศรษฐกจ

2. การออม

3. การใชทรพยากรในเชง

เศรษฐกจของชมชนอยาง

เหมาะสม

3. การไมทาลายทรพยากร

สงแวดลอม

การพฒนาดาน

สงคมวฒนธรรม

1. ความรและทศคตในเรอง

ของการดารงรกษาปญหา

ทองถนทมคณคา

1. พฤตกรรมทเนน

ความสมพนธระหวาง

คนกบสงแวดลอม

ความมนคงของสถาบน

สงคมในระยะยาว เชน

ความมนคงของสถาบน

ครอบครวและชมชน

2. การรจกใชทรพยากรและ

สงแวดลอมเพอประโยชน

ทางสงคมและวฒนธรรม

2. พฤตกรรมทมงเนน

ประโยชนสวนรวม

202

8.3 กระแสโลกาภวตนทมผลตอทนทางสงคมของไทย

เมอสงคมโลกกาวสยคแหงการเปลยนแปลงตามกระแสโลก ทกลาวขานกนวาโลกาภวตน

ซงมลกษณะแขงขน มความซบซอน และเชอมโยงประเทศตาง ๆ เขาสระบบเดยวกน ระบบดงกลาว

ไดกลายเปนทงโอกาสและเปนภยคกคามในขณะเดยวกน สบเนองโลกแหงธรกรรมสมยใหม มการ

ปรบระเบยบเศรษฐกจใหม มการพฒนาทางดานเทคโนโลย และยายฐานการผลตตามกลไกการคา

เสรเพอความไดเปรยบในเวทการคาโลก เมอประเทศกาลงพฒนาคอกาลงพฒนาตามนยระบบโลก

เชนไทยไดเปดประตสสงคมโลกในฐานะเปนฐานการผลตและรองรบการขยายตวของทนจาก

ตางชาต ซงเปนภาพรวมของระบบเศรษฐกจไทยในปจจบนไดมผลกระทบตอทนชาต-ทองถน

ตลอดจนทรพยากร อาจกลาวไดวาสถานการณของโลกปจจบนกาลงตกอยในกฏแหงกรรมรวม

ตามทอาจารยเสนห จามรก ไดกลาวไววา เพราะเปนปรากฏการณทมวลมนษยชาตเผชญรวมกน

อยางทวถงกนไรพรมแดน หากจะนาแนวคด “ กฏแหงกรรมรวม” สะทอนนยแหงการพฒนาของ

ไทย กจะพบมายาภาพในรปของการครอบงาทนจากตางชาต ระบบนเวศไดถกทาลาย การอพยพ

แรงงานจากชนบทสเมอง เหลานเปนตน ลวนแลวแตเปนภาพเคลอนไหวทมชวตของโลกทถก

ขบเคลอนดวยระบบโลกในรปของบรณาการทางเศรษฐกจระหวางประเทศ (Economic integration)

เครอขายเชอมโยงทางสงคม (Social networking) และระบบตดตอดวยเทคโนโลยสารสนเทศ

(Information technology)

8.3.1 การพฒนาของไทยภายใตกระแสโลกาภวตน

ประเทศไทยปจจบนไดตกอยในกระแสอารยธรรมโลก ในรปของความเจรญสมยใหม

หรอภาวะทเรยกวา “ทนสมย” ภาวะดงกลาวไดถกกระทาใหมคณคาประดจดงเปนอดมคตทประเทศ

กาลงพฒนาทงหลาย เชนไทยจะไปใหถงในรปของการพฒนาสอารยธรรมเดยวกน อารยธรรมอน

เปนแมบทของโลก ซงประกอบไปดวย การพฒนาทเนนไปทางวตถนยม การกระตนใหเกดการ

บรโภคนยม และการคา การเงนเสร ทมาพรอมกบนยแหงการพฒนาแหงยคปจจบน ผลพวงจากการ

พฒนาสงคมเศรษฐกจทผานมา เนนหนกในภาคสวนอตสาหกรรมเปนหลก อตสาหกรรมทอาศย

ความมหศจรรยของเทคโนโลยนไดเพมผลผลตเพอปอนสตลาดอยางกวางขวาง ในมตทางสงคม

เทคโนโลย ไดเรงการบรโภคตามแรงกระตนของตลาด การยดถอเงนตราเปนตววดความเจรญทาง

เศรษฐกจ การใหความสาคญกบธรกจภาคเอกชน ไดเปนตวจกรขบเคลอนในรปของยทธศาสตรและ

นโยบายการพฒนา เสนทางแหงการพฒนาดงกลาวไดสรางความแปลกแยกในลกษณะแยกสวน

ระหวางภาคอตสาหกรรมกบภาคเกษตรกรรม

203

รปแบบการพฒนาเพอความกาวหนาทางสงคมและเศรษฐกจตามนยแหงอตสาหกรรมนน

ยงสะทอนภาพแหงการพงพาจากภายนอกตามลาดบของการเรงพฒนา สามารถกลาวไดวา วฎจกร

แหงการพงพากบการพฒนาไดดารงคงอยตอเนองจากแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบ

ท 1 – 7 ภาพลกษณดงกลาวไดประจกษชดถงความออนแอทางเศรษฐกจ การเปนหน IMF (ปจจบน

ไดชาระหนหมดแลว) การขาดความเขมเขงทางเศรษฐกจระดบลาง (ชาตนยม) ซงภาวะวกฤตทาง

เศรษฐกจนนเปนไปตามระบบเศรษฐกจของโลกทมระบบพ งพาระหวางประเทศเมอสวนหนง

ประสบปญหายอมสงผลตอเนองตามยคสมยของโลกทถกผนวกเปนหนงเดยวในเวลาเดยวกนไร

กาลเทศะ (Time and Space) เรยกวาโลกถกขบเคลอนไปในทศทางเดยวกนภายใตระบบโลกาภวตน

สงคมโลกในระบบโลกาภวตน นยแหงการพฒนาของไทยนนไดฉายภาพการดอยพฒนา

ออกมาอยางตอเนอง ภาพแหงอดตนบวาเปนความทาทายบนปลายทาง แหงการพฒนาทปจจบน

ภายใตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 9-10 โดยมปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเปน

อดมการณแหงการพฒนาในมตใหม ประเดนจงอยทในกระแสการเปลยนแปลงของโลกปจจบน

เศรษฐกจ และสงคมไทยจะเตบโตอยางย งยนไดอยางไร เพอใหไทยมศกยภาพแหงการพงตนเอง

อยางแทจรงมใชเปนแคเพยงมายาภาพ หรอทางผานในระบบทนนยมโลกเทานน แผน ฯ ฉบบท 9-10

นาจะถอไดวาเปนจดเรมตนในบรบทแหงการเปลยนแปลงเชนนเนองจากการพงทลายจากเศรษฐกจส

สงคมไทยเรานน ไดสะทอนใหเหนความออนแอในหลายมตดวยกน การใหความสาคญในภาค

เศรษฐกจเพยงดานเดยว ไดทาใหเกดเปลยนแปลงวถชวตทไมสมพนธกบวถทางของวฒนธรรมและ

สงคมตามลาดบ วถของสงคม ในสวนทสมพนธกบเศรษฐกจนน คอวฒนธรรมการบรโภคของไทย

เรามลกษณะเรยบงาย มกนอย คอยเปนคอยไป เออเฟอมเหลอเผอไปยงคนขางเคยง เปนตน

ลกษณะเหลานไดเกดความแปลกแยกจากวฒนธรรมบรโภคนยม (วตถนยม) ซงมลกษณะแขงขนกน

สงเพอครอบครองวตถดบ รวมทงความไดเปรยบทางการคา การบรโภคเทคโนโลย แฟชน สนคา

อยางสดกาลงทภายในประเทศจะรองรบการผลตได จงนาไปสการสงเขาจากตางชาต ภาวะแหง

ความออนแอทางเศรษฐกจเกดจากความออนลาทางสงคมในมตทางวฒนธรรม คานยมจงไมสามารถ

ดารงคงไวซงอตลกษณเฉพาะของชาตได จงนาไปสการพงทลายทางเศรษฐกจตามไปดวย ใน

ขณะเดยวกนองคความรของสงคมไทยเราไดถกครอบงา โดยองคความรจากภายนอกอนเปนสากล

ความเปนสากลของสงคมมหาอานาจทางเศรษฐกจ ในสวนของการบรโภคขอมลขาวสารอนเปน

ขอมลทางเศรษฐกจและสงคมซงเปนตนทนแหงความร ความรทเปนทนทางเศรษฐกจและสงคม

เชนน ไดซมซบในองคมตของไทยจนแทบจะเปนเอกมต ซงสะทอนใหเหนแนวทางการพฒนาของ

ไทยเปนไปตามนยสากลซงไดกลาวไปบางแลว

204

เมอองคความรของสงคมถกครอบงาจากภายนอกไดมผลตอแนวทางการเลอกใชชวตตาม

รปแบบทเปนแมบท และเมอกาลผานไปกลายเปนองคกรมารองรบองคความรนน นคอกระบวนการ

ของนยการพฒนาอนเปนสากล อกปจจยหนงทสมพนธกบเศรษฐกจ คอ การเมอง ในฐานะกาหนด

ใชยทธศาสตรเกยวกบเศรษฐกจโดยตรง ซงเกดจากกลมอานาจนยมเปนแกนนาหลก ควบคมระบบ

สงคมการเมองของรฐ บางชวงเวลากลมนกเขายดอานาจปกครองโดยการทารฐประหาร และในบาง

สถานการณถาประชาชนมพลงเขมแขง กเปดโอกาสใหประชาชนมสวนรวมในระบบประชาธปไตย

กลมอานาจนยม เปนผกมอานาจรฐอยางแทจรง ขดขวางความพยายามของสถาบนทางการเมองฝาย

พลเรอน และกลมพลงประชาชนตาง ๆ ทจะแสดงบทบาทในการตดสนใจและกาหนดนโยบาย

เศรษฐกจสงคม ดงจะเหนไดวา มกฏหมายอยบางฉบบเปนอปสรรคการพฒนาประเทศ โดยเฉพาะ

แนวทางเปนอสระจากการชนาจากองคกรระหวางประเทศ โดยประเดนนชใหเหนความไมอสระใน

ยทธศาสตรพฒนาเศรษฐกจ สงคม ประดจดงภาพทมว ซงไมสามารถสะทอนความจรงหลงภาพนน

ได การทไทยประกาศปลดหนกองทนระหวางประเทศ (IMF) เมอ 31 กรกฎาคม 2546 นบจากน

ไปจะทาใหไทยเรามอสระในการกาหนดนโยบายเศรษฐกจบนเสนทางทเหมาะสมกบสภาพสงคมอน

เปนจดแขงของเรา

8.3.2 การเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ ในบรบทของกระแสโลกาภวตน

หลงจากป พ.ศ. 2500 เมอชนชนทางอานาจประสานความรวมมอกบนกวชาการได

ผลกดนใหเปนนโยบายเศรษฐกจแบบเสรและระบบการคา ซงกลไกตลาดเปนเครองมอการปรบ

นโยบายในครงนนเพอการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ ภายใตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

ซงดาเนนนโยบายไมแตกแถวจากกฎระเบยบเศรษฐกจโลกเมอสารวจการพฒนาทไทยเดนตามบรบท

ของโลกมากาหนดเปนแผน จะเหนวาประสทธภาพการลงทนและอตราการเตบโตทางเศรษฐกจ

ภาคอตสาหกรรมจะทาใหเกดการออมและการจางงานในภาคเกษตรกรรมในฐานะเปนแรงงาน

สารองและเปนแหลงวตถดบในการผลต ผลของการขยายตวในภาคอตสาหกรรมไดฉดใหภาคเกษตร

มการเพมประสทธภาพการผลตและการลงทน ภาพลกษณการพฒนาจงมงในภาคอตสาหกรรมเปน

อนดบแรก หลงจากนนจะพฒนากระจายไปยงภาคชนบท ซงถอวาเปนระบบเศรษฐกจจลภาค

ชนบทจงกลายเปนฐานสนบสนนภาคอตสาหกรรมทไมมบทบาทตอการสรางความเตบโตทาง

เศรษฐกจเทาทควร โครงการทดาเนนในชนบท เชน การสรางเขอนชลประทาน เปนตน โครงการ

ดงกลาวลวนเปนโครงสรางพนฐานแกภาคอตสาหกรรมมากกวาจะเปนการแกปญหาภาคเกษตรใน

ชนบท3 ปจจบนชนบทในกระแสโลกาภวตนกไมเปลยนแปลงไปมากนก ยงคงปรากฎภาพของการ

205

อพยพแรงงานสภาคอตสาหกรรม และภาพดอยพฒนา ประเดนนจะสานตอเนองในกระแสการท

ไทยเปนอสระจากหนกองทนระหวางประเทศ และการปฏบตอยางเปนรปธรรมตามปรชญาของ

แผนพฒนา ฯ ฉบบท 9 ไดอยางไร

8.3.3 ภาวะไรดลยภาพของโครงสรางสะทอนมายาภาพการพฒนา

ทางออกของการพฒนาควรลดความเหลอมลาระหวางเมองกบชนบทและลดความถางหาง

ของชนชนกลางผทาการผลตในเมองกบผใชแรงงาน ทงนควรเสรมความเขมแขงในภาคเกษตรกรรม

เพอมใหคนสวนมากของประเทศถกขบออกไปอยขอบรมของเสนทางการพฒนาดงเชนอดตในยคเรง

พฒนาประเทศสความเปนอตสาหกรรม ในสถานการณปจจบนเชนน หากเราไมกาหนดทางเดน

ใหม เราคงยงอยกบความไมสมดลในโครงสรางทางเศรษฐกจทเงนออมของประเทศไมเพยงพอแก

การลงทนรวม (Resource Gap) วกฤตการณทางการคลง (Fiscal Crisis) เปนตน อกประการหนง

ความไมสมดลของโครงสรางทางอานาจการเมองกบเศรษฐกจมผลสบเนองจากนยแหงการพฒนา

ในชวงทผานมาไดเอออานวยใหเกดการรวมกลมอานาจเศรษฐกจอยในกลมทนขนาดใหญ สวน

อานาจทางการเมองนนกไดรวมศนยกบอยในกลม ดงนนการจะพฒนาสงคมใหเจรญเตบโตทาง

เศรษฐกจนนตองสมพนธระหวางเศรษฐกจกบการเมองอยางเหมาะสม หากจะประยกตศาสตรเขา

ดวยกนกคงเปนเศรษฐศาสตร รฐศาสตร และสงคมศาสตร ใหไดองคความรทครอบคลมในหลาย

มตเขาดวยกน เพอใหเกดภาพแหงการพฒนาทชดเจน

8.3.4 การศกษาเพอแสวงหาทางออก และสรางทนทางสงคม

การพฒนาประเทศ เมอสวนลางซงเปนคนสวนใหญทงในภาคเมองและชนบทจะตองม

โครงสรางการเมอง เศรษฐกจ และสงคมขนรากฐานทมความสอดคลองโดยเฉพาะสงคมระดบ

รากฐานควรอยกรอบแหงการพฒนาแทนทมงเปาหมายไปยงเศรษฐกจดานเดยว ทงนเพอประกน

คณคาของวฒนธรรมกลบมาทาหนาทขบเคลอนวถทางสงคม ดวยภมปญญาไทยอนเปนการสราง

องคความรของไทยในกระแสองคความรจากตะวนตก มความเปนจรงมากนอยเพยงใด ทระบบ

การศกษาไทยกาลงเปนแหลงปลกฝงคานยมใหอนชนหนไปหมกมนอยกบสนคาและวชานาเขาเปน

สรณะไมนอยหนาไปกวาบรโภคนยมเทาใดนก ความจรงแลวสนคาและวชานาเขากบลทธบรโภค

นยมสมพนธกน เพราะทงสองปจจยนนไดสะทอนภาพจตสานกรบร และการเรยนรภายใตกระแส

เศรษฐกจการเมอง และการศกษาในปจจบนน อาจจะกลาวไดวาการเปนอาณานคมทางวชาการ

เพราะองคความรภายใตภมปญญาไทย ไมไดรบความสนใจใหมการเรยนรอยางเปนระบบนนเอง

ในสภาวะการณของสงคมเชนน ไดสงเสรมใหคนรนใหมไหลตามวฒนธรรมตะวนตกและเปด

206

โอกาสใหรบการเรยนรจากขอมลทกวางไกลแตความคบแคบของจตวญญาณทนบวนจะแคบลงทกท

ในสวนองคความรทสรางวฒนธรรม เพออานวยความสะดวกสบายแกการดารงชวต แตคณคาของ

ชวตนบวนจะเสอมลงเพราะไปมงคาทวตถเพยงอยางเดยว ดงนนแนวทางสรางองคความรกบทาท

ความเปนอสระและการคดสรรวทยาการหรอนวตกรรมจากภายนอกทเหมาะสมนาจะเปนทางออกท

เกดจากการเรยนร ภายใตภมปญญาไทยประยกตกบวทยาการจากภายนอก

8.3.5 ฐานคดสรางมายาภาพการพฒนา

ความกาวหนาทางวทยาศาสตรไดกลายเปนฐานสาคญตอการพฒนาเศรษฐกจสงคมแหงยค

ปจจบน หรอกลาวอกนยวายคแหงวฒนธรรมวทยาศาสตรไดกลายเปนฐานความคดนาทางเศรษฐกจ

สงคม และแนวคดทางทฤษฏทผดพลาดสามประการซงสมพนธกบมายาภาพแหงการพฒนาในชวง

หลงตามลาดบกลาวคอ

1) มนษยเปนนายเหนอธรรมชาต แนวคดนทาใหมนษยตคาธรรมชาตเปนเพยงวตถดบ

ทจะถกแปรรปเปนสนคา เพอการขยายตวทางเศรษฐกจ กลาวอกนยหนง แนวคดนสมพนธกบ

ตลาดเสร เนองจากการเปดตลาดการคาการลงทนกเพอแสวงหาวตถดบใหม ๆ แนวคดนสะทอนให

เหนความมงคงทางเศรษฐกจ ดวยความรอยหรอของทรพยากร เพราะยงการขยายตวทางเศรษฐกจ

มากเพยงใด ทรพยากรทางธรรมชาตถกแปรรป และถกทาลายเปนเงาตามตว

2) แนวคดของชารล ดาวน เกยวกบการขยายตวของสงคมตองอาศยสวนตาง ๆ ของ

สงคมทเขมแขง แนวคดนสะทอนใหเหนความอยรอดของผเขมแขงและมความเหมาะสมทสด ซง

สมพนธกบการแขงขนในยคสมยการคาเสร ผทมความพรอมและเขมแขงเทานนจงจะเหมาะสมทสด

สาหรบระบบแขงขนเชนน แนวคดนเมอแปลออกเปนรปธรรมทางธรกจแลวยอมหมายถง ผม

อานาจทางเศรษฐกจเทานนเปนผเหมาะสมแหงยคสมย ในขณะผทออนแอทางเศรษฐกจซงเปนคน

สวนมากของประเทศทไมสามารถตอกรตออานาจทางเศรษฐกจได นบวาเปนผตายจากสงคม และ

ถกขบออกจากระบบธรกจสมยใหม และกลายเปนชนชนลางของสงคม

3) แนวคดความกาวหนา แนวคดนสมพนธกบการครอบครองธรรมชาตและแขงขน

ระหวางเพอนมนษย อนเปนฐานความคดผลกดนใหเกดความกาวหนาดานเศรษฐกจและสงคม แหง

ยคปจจบน จากแนวคดขางตนไดนาความตบตนทางเศรษฐกจอนเปนปญหานาไปสความวกฤตใน

ปจจบน สรางความวตกกงวลถงระบบทนนยมสมยใหมในฐานะเปนกรอบของชวตเศรษฐกจสงคม

และการเมองโลกปจจบนระบบทนนยมจาเปนตองอาศยสญชาตญาณความโลภของมนษยเปนแรง

กระตนผลกดนใหเกดการขยายตวทางเศรษฐกจเพอวาจะไดมโอกาสตกตวงผลประโยชนและสข

207

สะดวกของชวตอยางเตมกาลงสามารถของมนษย แตความโลภของมนษยเปนสงทไมอาจกากบ

ควบคมใหอยในความพอดได เมอเปนเชนนพลงเงนพรอมพลงอวชชาจงมแนวโนมละครอบงา

ควบคมชวตความเปนไปในสงคม อยางกวางขวางและลกซงขนตามลาดบ ซงหมายถง โลกเสรกาลง

จะผนตวเองออกไปสอานาจนยมอยางสมบรณ และสงคมเสรจะถดถอยลงไปเปนสงคมไพรและทาส

กนใหม ในยคพฒนาทเอาเศรษฐกจระบบทนนยมเปนเปาหมายหลก

8.3.6 กระบวนทศนใหมเพอทางออก

หากเราแสวงหากระบวนทศนใหม เพอเสนอทางออกเทากบเปนการพยายามฟนฟภม

ปญญา และคณคาทางศาสนาทเคยมมาในวถชวตดงเดมของชนชนในชนบท แตกไมไดหมายความ

วาจะหวนกลบสอดต หากโดยสาระแลวเปนการเรยนรทจะพฒนาพนฐานและการพงตนเองของภาค

เกษตรและชนบทอยางแทจรงแทนทเปนฝายอยภายใตการอมชและความอดมสมบรณของภาค

เศรษฐกจอน

แนวคดในการพงตนเอง ซงแบงได 3 ระดบ ดงน

1) ระดบปจเจกชนและระดบชมชน

2) ระดบภมภาค

3) ระดบชาตและเชอมโยงกบตางประเทศ

ลกษณะสามระดบนนสมพนธระหวางเมองกบชนบท ในประเดนแรกนนเนนถงหลกการ

ทรฐจะตองดาเนนการอยางแขงขนทจะลดทอนระดบการพงพาตอระบบทนนยมของโลกลง การ

เลอกสรรแนวทางการพงตนเองประกอบดวยมตหลายมต เชน

1) มตดานวฒภาวะ ระบบเศรษฐกจพงตนเอง มการผลตครบวงจร นอกจากนมการ

เชอมโยงระหวางภาคเกษตรกรรมและอตสาหกรรม ในขณะเดยวกนมการพฒนาตลาดภายในเพอเปน

ฐานรองรบการผลตของประเทศ ควรมกลไกถายทอดเอกลกษณทางวฒนธรรมของตนอยางอสระ ใน

การพงพาตลาดตางประเทศ ตองรเทาทนวาเราจะพงในสงใด พงเพออะไร แนวคดการพงตนเองมใช

ปดประเทศ หากแตวาเปนการลดระดบการเชอมโยงกบทนนยมโลกลงมาในระดบทเหมาะสม

2) มตดานการสรางสรรค การพฒนาแบบพงตนเองรวมถงความสามารถของสงคมทจะ

สงเสรมใหเกดนวตกรรม และพฒนาเทคโนโลย เพอเปนเครองมอสาหรบการผลตทครบวงจร โดย

สรางสรรคภมปญญาทองถนใหเกดศกยภาพในการพงตนเอง

3) มตดานการปลดปลอยสงคม เนองจากระบบสงคมไทยมความเหลอมลาระหวางสวน

ตาง ๆ นอกจากนระบบเศรษฐกจไทยอยภายใตอทธพลของกลมทนตางชาตจงมความจาเปนทจะตอง

208

ปลดปลอยจากการครอบงาทางเศรษฐกจ และวฒนธรรมจากตางชาต ซงกหมายถง ควรมการ

สงเสรมวฒนธรรมและประเพณพนบาน ในลกษณะสรางสรรคและมความสอดคลองกบความ

ตองการของสงคมปจจบน

4) มตดานความเปนไทยและประชาธปไตย สงคมทมวฒภาวะและพงตนเองไดนน

ตองมอสราธปไตย และประชาธปไตย ในระหวางประเทศการทประเทศเปนไทไดยอมหมายถง

การมนโยบายตางประเทศทเสร และเขารวมในเวทการเมองระหวางประเทศอยางอสระโดยเฉพาะ

การสงเสรมความรวมมอระหวางประเทศฝายใตดวย (South - South Cooperation) และตอตานการ

ครอบงาระบบโลกดวยกลมประเทศอภมหาอานาจทงปวง

5) มตดานการรอฟน ในมตน มงเชดช พฒนาคณคาศกดศรและจตสานกตอสงคมและ

จรยธรรมของมนษย ความสมพนธทางสงคมทเปนอยมกเปนไปในแนวทางทลดคณคาของมนษย

สรางความแปลกแยกใหเกดขน ดงนนจงตองหนมาชวยกนสรางสงคมทเปนธรรม มความเหลอมลา

ไมมากนก และมชวตดวยความเปนมนษยในระดบสง

6) มตดานความสมพนธทเหมาะสมระหวางมนษยกบธรรมชาต ในสงคมทพงตนเอง

แบบดงเดม มนษยไดเรยนรและปลกฝงคานยมทสมพนธกบธรรมชาตอยางสมดล โลกทศนเกยวกบ

การดารงชวตมลกษณะพจารณาแบบองครวม ไมใชเปนการคดแบบแยกสวน ดงเชนในปจบน

7) มตดานความอดมการณ สงคมไทยไดใชฐานความเชออนเปนอดมการณสาม

ประการมาขบเคลอนสงคม กลาวคอ

(1) ลทธพฒนานยม

(2) ลทธบรโภคนยม

(3) ลทธความมนคงแหงชาต

อดมการณทงสามประการณนไดมผลใหประเทศไทยเขารวมอยในระบบทนนยมโลก

ดวยเหตนจงเปนการทาลายสมรรถภาพและศกยภาพของตนเอง ดงนนการพงตนเองจงมความจาเปน

ทจะตองแสวงหาอดมการณตาง ๆ เพอนามาสงเคราะหหรอดดแปลงเพอใหสอดคลองกบสภาพ

สงคมไทย เพอเปนการตอตานการปฏบตตามอดมการณหลกสามประการ

8.3.7 จดยนในบรบทของโลก

ทางออกสาหรบสงคมไทย เราอาจตองสรางเศรษฐกจสองระบบขนมา คอ เศรษฐกจ

ระบบเสรนยม กบเศรษฐกจชมชน ซงทงสองระบบนตางกมชองวางดวยกน คอ ในสวนระบบเสร

นยมนน ใหอานาจ เสรภาพ แกปจเจกชนมากเกนไป ความเทาเทยมของบคคลนนไมม เมอขาด

209

ความเทาเทยมกนในการครอบครองทรพยสน ปจจยการผลต รวมทงการกมอานาจรฐ และใช

อานาจรฐใหเปนประโยชนแกตนเอง นคอมลเหตของการพฒนาเพอความเจรญทางเศรษฐกจ ตาม

ระบบเสรนยม ขณะเดยวกนระบบเศรษฐกจของชมชน แนวคดนตางจากระบบสงคมนยมตรงท

สงคมนยมมชองวางทมผลประโยชนรวมกนทงหมดเปนไปไดยาก มเปาหมายเพอสงคมซงไกลตว

เกนไป แตลดระดบลงมาทชมชน เพราะอยตรงกลางระหวางสงคมกบเสรชน ระบบเศรษฐกจชมชน

นจะมการกระจายรายได กระจายอานาจเทาเทยมกน รวมทงเกดเครอขายเชอมโยงระหวางชมชน

เมอชมชนมความมนคงแลวกจะพทกษณชมชนโดยคนในชมชนแลว และมโอกาสสรางวฒนธรรม

ของตวเองขนมา สรางเศรษฐกจเลยงตวเองได เพราะในทามกลางภาวะวกฤตปจจบนปรากฏวา

ชมชนจานวนมากในสงคมไทยทรวมกลมกนสามารถอยได เพราะมตวแปรทสาคญ 2 ประการ คอ

1) เศรษฐกจทเปนทนแหงชวต คอเศรษฐกจทพ งพาตวเองในเรองพนฐานเกยวกบ

อาหารการกน นอกจากนมการแปรรปเปนระบบอตสาหกรรมขนาดยอมซงเปนตวรองรบสภาวะชวต

และอาหารการกนกบชมชน

2) เศรษฐกจทเปนตวเงนตรา คอระบบออมทรพยในชมชน โดยไมเอาตวเองเขาไปผก

พนธะกบธนาคาร หรอเงนตรากบระบบเสร แนวคดนใชเงนสะสมทนภายในชมชนเพอเพมทน และ

สงเสรมการผลต สรางเขมแขงในชมชนโดยทนของชมชนเอง และเปนการหาทางออกในกระแสการ

ขยายตวของภาคอตสาหกรรม กบภาคการเงนทโตขนจากระบบเสร และจากภายนอกชมชนเชอมโยง

กนทจะดดเงนของโลก และแสวงหาผลประโยชนในการผลต จดนทาใหเกดภาพความยงใหญของ

ภาคการเงนในระบบปจจบน

210

โดยสรปเมอสงคมไทยกาวสยคแหงการเปลยนแปลงในกระแสโลกาภวฒนซงมความ

ซบซอนและเชอมโยงสวนตาง ๆ ของโลกใหเขาสระบบเดยวกน ระดบดงกลาวเปนทงโอกาสและภย

คกคาม การพฒนาประเทศเพอความเตบโตทางเศรษฐกจ เพอยกระดบสภาวะแหงทนสมยนบวาม

ความทาทายเปนอยางยง เนองจากนยแหงการพฒนาดงกลาวไดสะทอนภาพเลอนลางหางจากพฒนา

และความแปลกแยกในสงคมเรมจากระดบองคมตสระดบการกาหนดทศทางการพฒนา การกาหนด

ทศทางเพอกาวเดนกาวตอไปนบวามความจาเปนอยางยง เนองจากความเปนจรงของสภาพสงคมกบ

นยแหงการพฒนา ยงเปนภาพมายาทเราเขาใจวาภาพจรงหากแตวาภาพดงกลาวไดทาใหการกาวเดน

ของเราพบกบความจรงเทยม คอ การพฒนาแตกลบทาใหดอยพฒนา การสรางฐานองคความรบน

พนฐานแหงความไทยในกระแสภมปญญาตะวนตกนบวาเปนสงจาเปน ความจาเปนเพอตวจกร

ขบเคลอนสงคมไทยทกภาคสวนทามกลางความผนผวนของสงคมโลกอยางแทจรง

8.4 ผลกระทบของเศรษฐกจโลกาภวตนตอความยากจนของครอบครวในเอเชย

สงททาทายครอบครวเอเชยสวนใหญกคอความยากจน ความยากจนเปนความจรงทนาเศรา

ทเขาตองตอสอยทกวนและไมอาจจะหลดพนไปได คนหนมสาวทยากจนจานวนมากไมอาจคดถง

เรองการแตงงานและการกอตงครอบครวเพราะเขาขาดปจจยพนฐานทจะสนบสนนและคาจนการยง

ชพ แตปจจบนนความยากจนของเอเชยมมตใหม เปนขบวนการของเศรษฐกจโลกาภวตนเสรนยม

แบบใหมทจดระเบยบโลกใหมโดยใหทกๆ ประเทศตองรวมมอกน มฉะนนจะตองถกทงอย

เบองหลงบนถนนแหงความกาวหนาทางเศรษฐกจ ตามทนยามโดยประเทศทพฒนาแลว แตนาสงสย

วาโลกาภวตนเปนสงทดทสดจรงหรอ รายงานประจาปดานการพฒนามนษยของสหประชาชาตไดให

ขอสงเกตสมาเสมอวา เศรษฐกจโลกาภวตนไดทาใหสภาพการณของคนจนและประเทศทยากจน

ตกตามากขน โดยเฉพาะอยางยงสภาพของคนจนในประเทศทยากจน ผลกระทบของโลกาภวตนตอ

ความยากจนอาจจะกลาวถงไดอยางนอยใน 3 ดานดงตอไปน

1) ความยากจนของครอบครวในชนบท ผลผลตจากไรของครอบครวเกษตรกรเปนท

ตองการนอยลงทกท ขณะทมเศรษฐกจแบบเสรนยมและการขจดกฎเกณฑตางๆใหหมดไป ความ

ตองการเศรษฐกจโลกาภวตนสองประการทไปดวยกน คอการอนญาตใหมการนาเขาผลผลตจาก

ฟารมไดโดยไมมขอจากด ทาใหขายไดในราคาตากวาผลตผลจากทองถน ไมอาจจะแขงขนกบใครได

ถกตดสทธจากความคมครองของรฐบาลหรอจากเครอขายทปลอดภยทจะชวยผลผลตจากฟารมใน

การแขงขนทไมเปนธรรม ครอบครวในชนบทไดรบประสบการณความยากจนดานเศรษฐกจแบบ

ใหมทมสาเหตมาจากปจจยอนอยนอกเหนอการควบคมของเขา ดวยวธการทคลายคลงกนน เกษตรกร

211

สวนใหญของเอเชยทาการเกษตรขนาดเลก จงไมอาจจะแขงขนกบธรกจใหญๆ ทลงทนทาการเกษตร

รวมกนขณะทเทคโนโลยการตดตอพนธกรรมหรอ GMO กาลงเพมขนและแพรหลายไปอยาง

กวางขวาง ทาใหเกษตรกรเอเชยรายยอยจานวนมากตองพงบรรษทและเทคโนโลยทอยนอกเหนอ

ความเขาใจและฐานะการเงนทจะอานวย ยงกวานน ยงมปญหาควบคไปกบเรองการเปนเจาของทดน

ครอบครวในชนบทเหลานพบวา ทดนของเขามไดใหผลผลตในกรณของเงอนไขทเกดขนนจงทาให

สถานการณเลวลงดวยการอพยพไปอยในเมอง สถานการณดงกลาวสงผลใหชมชนในชนบทเงยบ

เหงา สงทนาจดจากคอขอสงเกตทวาปญหาของครอบครวชาวญปนในชนบทไดประสบทมใชความ

ยากจนดานเศรษฐกจแตเปนการพงทลายของหมบานเกษตรกรเอง ในทสดในสถานการณดานความ

ยากจนหลายๆ ครอบครวจาเปนตองทาเรองทรนแรงทสดดวยการขายอวยวะในรางกาย เพอใหมชวต

รอดอยได

2) ความยากจนของครอบครวในเมอง ในเอเชยปรากฏการณของการอพยพเขาไปอยใน

เมองมใชเรองใหม แตเมอสองสามทศวรรษทแลว การอพยพยายถนของคนจนในชนบทเขาเมอง

เปนไปอยางรวดเรว และเพมจานวนขนมากกวาในอดต โลกาภวตนมใชเปนเพยงสาเหตททาให

ประเทศยากจนไมสามารถจะแขงขนในดานการเกษตรเทานน แตยงเพมการอพยพของคนจนจาก

ชนบทเพอไปหางานทาในเมอง ซงโดยปกตกหายากอยแลว เพราะระดบของการพฒนาทางเศรษฐกจ

ในประเทศเอเชยสวนใหญการเตบโตและการขยายตวของสลมในเมองเปนในทศทางเดยวกน ซงเปน

ขอพสจนถงการอพยพเขาเมองอยางรวดเรวของแรงงาน เมอมการเตบโตของการพฒนาเศรษฐกจ

ประเทศ จากสถานการณดงกลาวสงผลใหฐานะความยากจนของคนจนในเมองยงย าแย มปญหาดาน

ทอยอาศย สถานะความเปนอยของครอบครว ขาดพนทวางภายในครอบครว ขาดความเปนสวนตว

ขาดแคลนน าดมทปลอดภย ประสบปญหาทงดานสขาภบาล และสขอนามย เนองจากวาผทอาศยอย

ในสลมไมวาจะอยบนทดนทรฐบาลเปนเจาของ หรออยบนทดนทเอกชนเปนเจาของ ผอพยพเขาไป

ทางานในเมองเหลานกมความเสยงของการถกไลท ซงจะทาใหไมมบานอยอาศย สงเหลานกอใหเกด

ความหมดหวง จนในทายทสดอาจตองกอปญหาอาชญากรรมขน และจะทาใหเกดปญหาในการใช

สถาบนครอบครวไปในทางทผด และทาใหครอบครวแตกแยกตามมา

3) ปรากฎการณของการอพยพยายถน ดวยขอจากดทางดานเศรษฐกจของครอบครว

อยากจนในประเทศตาง ๆ ของเอเชย เปนสาเหตหลกททาใหแรงงานชาวเอเชยหลายลานคนละทง

ครอบครวไวเบองหลงเพอจะไปหางานทา และมบอยครงงานทไดไมตรงกบความร และความชานาญ

ของตนเอง ในสงคมชาวเอเชยทระบบเศรษฐกจพฒนามากกวาประเทศอนๆในกลมเดยวกน เชน

ประเทศญปน เกาหล ฮองกง ไตหวน สงคโปร มาเลเซย และประเทศไทย กเชนเดยวกบประเทศ

212

ตางๆ ในตะวนออกกลางทรารวยดวยการขายน ามน ซงประเทศเหลานเปนจดหมายปลายทางท

แรงงานของประเทศเพอนบานนยมเขาไปทางาน แตกเปนเรองนาเศราทแรงงานอพยพเหลาน มกจะ

ไดทางานในสถานการณทถกเหยยดหยามและถกเอารดเอาเปรยบจากนายจาง แตแรงงานเหลานกตอง

อดทนทางานเพอหาเงนสงกลบไปเลยงครอบครว และสรางฐานะทางครอบครวใหกบตนเอง ทงน

เพราะวาเงนเดอนทพวกเขาไดรบในตางประเทศมจานวนสงกวาทพวกเขาจะหาไดภายในประเทศ

ของตนเอง แตพวกเขากจะตองชดเชยดวยเรองของความมนคงของครอบครว การใหการศกษาอบรม

ทเหมาะสมแกลกหลาน ขาดการไดอยดวยกนในครอบครว การขาดการแนะนาในทางทถกตอง เดกๆ

ขาดความรกจากบดาและมารดาเพราะตองอยไกลกน ทงทเดกกาลงอยในวยทจดจา และตองการการ

อบรมมากทสด ซงอาจจะกอใหเกดผลเสยตอครอบครวในเวลาตอมา

บทท 9

แนวทางการปรบตวของเศรษฐกจชมชนตอผลกระทบของโลกาภวตน

9.1 การปรบตวของชมชนตอผลกระทบของโลกาภวตน

ผลกระทบของโลกภวตนทมตอการพฒนาทาใหประเทศกาลงพฒนาหลายประเทศตอง

ประสบกบทศนคตตาง ๆ ทงในทางเศรษฐกจและสงคม หลายประเทศไดมโครงการตงรบกระแส

ดงกลาว ดวยวธการปรบตวเองในรปแบบตาง ๆ เชน การพฒนาการเกษตรธรรมชาต กรณมาซาโนบ

ฟกโอกะ ในประเทศญปน การพฒนาการเกษตรและชมชนเกษตรกรของอสราเอล ในลกษณะคบ

บตซ ซงเปนชมชนแบบรวมกลมทางานตามความสามารถและรบประโยชนตามความจาเปน และ

ทายสดคอ การพฒนาชมชนเกษตร กรณแซมาอล อนดงในประเทศเกาหล บทความทเขยนโดยฉลอง

โชตคาม ในหนงสอการพฒนาการเกษตรแบบยงยน ถงตวอยางการปรบตวของชมชนตอผลกระทบ

ของโลกาภวตนเกยวกบแนวทางการสรางชาต สรางประเทศใหมนคงของประเทศทมปญหามากอน

และหลงจากนนกประสบความสาเรจอยางนาภมใจ สรางความเปนปกแผนมนคงได รปแบบและ

วธการของประเทศเหลานนจะคลายคลงกนนนคอ เรมตนจากการพฒนาคน และ ยดเอาเกษตรเปน

หลก และพฒนาเกษตรใหสามารถจดระบบการผลตใหมอย มกน มความเพยงพอในเบองตนกอน

หากมความอดมสมบรณกสามารถนาออกมาจาหนาย แจกจาย และบรการแกสงคมภายนอกได

พรอมทงมการจดระบบชมชน ระบบหมบานใหมองคกรทแขงแกรงพงตนเองได และเปนทพงแก

ชมชนอน ๆ เปนพนฐานทสาคญของการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศ คอ ความมนคงของ

ชาตนนเอง ในทนจะยกตวอยางกรณศกษาของการพฒนาการเกษตรและการพฒนาชมชนเกษตรกร

ของ 3 ประเทศ

1) พฒนาการเกษตรและชมชนเกษตรกรของอสราเอล

2) เกษตรกรรมธรรมชาต กรณซาโนบ ฟกโอกะประเทศญปน

3) พฒนาชมชนเกษตรกร กรณแซมาอล อณดง ประเทศเกาหล

214

9.2 การพฒนาการเกษตรและชมชนเกษตรกรของอสราเอล

9.2.1 ความเปนมาและภมหลง

เมอเอยถง พระเยซครสต คารลมารค ซกมนตฟรอยต และไอนสไตน ทชาวโลกรจกด ซง

ลวนเปนบรรพบรษของชนชาตยว ตลอดระยะเวลา 4,000 ปทผานมา ดนแดนทเปนประเทศอสราเอล

ในปจจบนน ไดมผเขาครอบครองสบเปลยนกนเรอยมาตงแตอยปตโบราณ บาบโลกเปอรเซย กรก

โบราณ โรมน ไบเซนไทน ครเสด มมลคส ออตโตมานาน และลาสดคอ องกฤษ (1981 – 1948)

อสราเอลยคใหมไดรวมพลงกนดวยอดมการณไซออน (Zionism) เมอป 1890 เรมตนดวยการรณรงค

รวบรวมเงนเพอซอทดนไวใหแกชาวไร ชาวนาของตนจากชาวอาหรบ ตนปศตวรรษท 20 (1900-

1914) ไดสงคนทมความรเขาไปวางรากฐานการเกษตร ในป 1914 – 1924 ไดสงคนหนมสาว นก

การคา และนกธรกจ เขาไปสรางชมชน สรางเมอง สรางสถาบนตาง ๆ และตงกองกาลงรบ ชวงป

1924 – 1939 ใหปญญาชน แพทย ทนายความ นกบรหาร และนกวางแผนเขาไปจดตงองคกร รฐและ

ระบบการปกครอง ป 1939 – 1945 ชาวยวถกสงหารโหดกวา 6 ลานคนในประเทศตาง ๆ ทถกนาชยด

ครองในสมยสงครามโลกครงท 2

ประวตศาสตรการตอสของชาวยวอนทรหด หาวหาญ จนพลกฟนยนหยดขนมาจากเถา

ถานของการถกสงหารผลาญลางเผาพนธ กลบเปนแรงกระตนจากความทกขทรมานแสนสาหส กอ

เกดเปนมหาพลงศรทธาทมงมนดวยความหวงอนเจดจาทไมเคยดบสญวาจะตองเปนชนชาตอสระใน

ดนแดนเอกราชของตนเองทพระเจามอบไวใหจงได จนมความสาคญสมหวงดงปณธานของ

อดมการณไซออนนซม ในป 1948 ทองกฤษและสหประชาชาตใหชาวยวเปนรฐอสระ คอ อสราเอล

ในปจจบน(ทรงจรง พลลาภ, 2533 : 58 – 59)

อสราเอลสรางชาตสรางประเทศดวยการสรางระบบการเกษตร ผลตอาหารเปน

ปจจยพนฐานบนทะเลหน ทะเลทราย ดวยระบบชมชนการเกษตรทเรยกวา คบบตซ (KIBBUTZ) และ

โมชาฟ (MOSHAV) ปจจยทสาคญของระบบการเกษตรของอสราเอล คอ ดน แตเปนทรายและหน

และ นา ทามกลางทะเลทราย มแหลงนาจดอยแหงเดยวทางตอนเหนอของประเทศ คอ ทะเลสาบ กาล

ล ภายใตภาวะความเสอมโทรมและขาดแคลนทรพยากรธรรมชาต แตอสราเอลสามารถพลกฟนเปน

ความอดมสมบรณเขยวขจรมรนในชมชน กบทงชมชนเกษตรเปนจดยทธศาสตรเพอความมนคงทาง

ทหารในการปองกน และสรบในภาวะสงครามไดดวย เหนอปจจยทสาคญอนใดททาใหอสราเอล

สามารถทาสาเรจไดคอ การพฒนาคน

215

9.2.2 แนวคดและหลกการ

แมอสราเอลจะขาดแคลนเงอนไขการเกษตรแตการเกษตรคอปจจยของการมชวตและ

สงคม (ธรรมชาต) จงเปนแรงผลกดนใหอสราเอลพฒนาการเกษตรจนมชอเสยง สรางความแปลกใจ

แกชาวโลกวา บนทะเลหนและทะเลทรายทขาดแคลนนาไมมปา แตอสราเอลเนรมตใหกลบกลายเปน

แหลงอดมสมบรณดวยพชพนธธญญาหารไดอยางไร

ความคด ความฝน ความเพยรพยายาม ความอดทน ศกษาคนควา วจย ทดลองเมอพบมผลด

กนาไปสภาคปฏบตจรงทนท โดยนาสแปลงเกษตร และฟารมของเกษตรกร คอ มการพฒนาคนและ

พฒนาการเกษตรดวยกระบวนการวจยและพฒนา (Research and Development: R&D) ตลอดเวลา

นายกรฐมนตรคนแรกของอสราเอลไดกลาวไววาหากเราปลกตนไมในทะเลทรายไมสาเรจ

เรากพฒนาประเทศไมสาเรจเชนกน ในชวง 20 ป แรก (1948 – 1967) ของการสรางชาตสรางประเทศ

หลงการไดรบเปนรฐอสระไดรวบรวมคนชนชาตยวจากทวโลกกวารอยประเทศใหอพยพเขาไป

รวมกน ซงเดมกอนการคดและจะเรมตนกนสรางประเทศนนมคนยวอยในดนแดนอสราเอลอยเพยง

20,000 คนเทานน การสรางชาตสรางประเทศจงไมใชเฉพาะปญหาเรองดน และรองน า เทานน คน

ชนชาตเดยวกน คอ ศาสนา (นบถอศาสนา ยดาห เดยวกน ยดถอพระเจาองคเดยวเครงศาสนา อพยพ

ยากเยนแสนเขญอยางไรกไมทอดทงการหอบหบคมภร โตราห ไปดวย นคอ สญญลกษณของคนยว)

ดงนนการผสมผสานกนระหวางเศรษฐกจสงคมการเมอง และศาสนาเขาเปนวถชวตของ

การตงชมชนแกผอพยพ จงไดนามาเปนยทธวธของการสรางระบบหมบานสหกรณการเกษตรหรอ

การสรางชาต คอ การรวมแรง รวมพลง รวมใจกน ทางานและรบผดชอบชวยเหลอกนและกน นคอ

หลกการของการสรางคน สรางองคกร สรางชมชนเกษตรกร สรางสงคมและสรางประเทศชาตให

มนคง

1) ลกษณะและขอจากดของการเกษตรอสราเอล (Samuel Pecar, 1986: 265)

(1) ทรพยากร

(2) ดนและนาเปนสมบตของชาต

(3) การเกษตรอสราเอลแผนใหม เปนผลมาจากกระบวนการตงถนฐาน (ตงชมชน)

มากกวา 80 ป

(4) การเกษตร คอ พนฐานของการรวมมอกนทง คบบตซและโมชาฟ

(5) การเกษตรตองอาศยการวางแผนทดเปนปจจยทสาคญ

(6) รฐและสมาคมเกษตรกรหรอองคกรการเกษตรตาง ๆ ตองรวมมอกนในการ

พฒนา

216

(7) การเกษตรตองอาศยเทคโนโลยสง

2) หลกพนฐานในการเกษตร

จากลกษณะ ขอจากดดงกลาวจงมหลกพนฐานในการเกษตร ดงน

(1) เชาทดนจากรฐ ระยะเวลา 49 ป เมอเกษตรกรรวมกลมกนสรางชมชนเกษตรกร

โดยรฐจดสรรโควตานาและสนบสนนโครงสรางพนฐานให

(2) ใชแรงงานของตนเอง

(3) ชวยเหลอกนและกน

(4) รบผดชอบรวมกน

(5) ทนดาเนนการสนบสนนโดยรฐ

(6) การตลาดและการจาหนายจายแจกใชระบบสหกรณ

9.2.3 กระบวนการและดาเนนการ

1) คบบตซ

คบบตซ เปนชมชนแบบรวมกลม (Collective Community) สมาชกทกคนในคบ

บตซ ทางานตามความสามารถและรบประโยชนตามความจาเปน ในปจจบนในคบบตซ ทาการผลต

ไมเฉพาะเกษตรกรรมเทานนมทงอตสาหกรรมและการบรการ เรยกไดวาทาครบวงจรของการผลต

หลาย คบบตซ มโรงแรมชนหนงและบรการการทองเทยว การจดประชมสมมนาในอตราทแพงกวา

โรงแรมในเมอง

การใชแรงงาน การผลต ปจจยการผลต การศกษา การบรโภคและเครองอปโภค

บรโภค โรงอาหาร บานพก เงนทนหรอเครตด เปนของสวนรวมใชรวมกน

การเกษตร ทาการเกษตรแบบผสมผสานครบวงจรใหเกดการเกอกลกนและกนโดยม

องคประกอบดงน

(1) การปลกพชผก ผลไม ไมดอก ไมประดบ โดยเนนพชผกผลไมชนดทเปน

อาหาร คบบตซ กอน

(2) การปศสตว สตวปกและสตวอน ๆ รวมทงการประมงดวย ทงพชและสตว

จะเกอกลกนและกนอสราเอลไมมทงหญาเลยงสตวเลย แตผลผลตนมมปรมาณเหลอบรโภคได

สงออกและคณภาพการผลตนมสามารถผลตไดเฉลยกวา 9,000 กก./ตว/ป ววนมทมผลผลตดไดถง

12,000 กก./ตว/ป

217

(3) ผลผลตการเกษตรสวนเกนบรโภคจะสงเขาโรงงานแปรรปเปนสนคา

อตสาหกรรม เชน นาผลไม ผลไมกระปอง

(4) ผลผลตบางชนดขายสดโดยมการบรรจหบหอททนสมย มหองเยนขนาด

ใหญ สตอกสนคา เพอการนาจาหนายทตลาดในประเทศและตางประเทศไดโดยตรงออกจากคบบตซ

สสนามบนไปยงยโรป อเมรกา แคนดา แมกระทงเอเชย

(5) การผลตทกชนดเปนการบรโภคในคบบตซเปนเบองตนใหพงตนเองได

กอนสวนเกนจงจะมงเพอการคา

2) โมซาฟ

โมซาฟ เปนชมชนเกษตรอกรปแบบหนงทรวมตวกนเปนสหกรณการเกษตร

รวมกนซอรวมกนขาย แตการผลต ปจจยการผลตและทรพยสนตาง ๆ เปนสมบตสวนบคคล ทดน

ของโมซาฟไดรบการจดสรรจากองคการทดนแหงชาต องคการนเปนผกาหนดขนาดทดนและกจการ

การผลตใหโมซาฟคณะกรรมการของโมซาฟจะทาหนาทและจดการเกยวกบการจดแบงทดนใหแก

สมาชกแตละครอบครวอกทหนง สมาชกครอบครวนนจะมสทธครอบครองใชทดนผนนนตลอด

และสงมอบตอสทธนน ๆ กบลกหลานในครอบครวได ระบบการผลตทแนวดาเนนการดงน

(1) ระบบการผลตเปนไปตามแผนการผลตของคณะกรรมการวางแผนพฒนา

เกษตรกรรมแหงชาต

(2) เกษตร นอกจากทาการผลตตามแผนฯ ชาต แลว ยงตองทาตามคาแนะนา

ของนกวจยเกษตรเพราะนกวจยไดคนคดวธทาการเกษตรทเหมาะสมกบการใชแรงงานของครอบครว

โดยระยะแรก ๆ ใหปลกพชและเลยงสตวรวมกน

(3) เมอเกษตรกรมนคงขนใหเกษตรกรเลอกปลกพชเศรษฐกจสาหรบสงออก

ทม ราคาดเพยงครอบครวละอยาง เชน ไมดอก หรอ ผก หรอ ผลไม ทมดอกผลนอกฤดกาลจะทาให

ไดราคาด

(4) ระบบการผลต การตลาดของโมซาฟไดมการรวมตวกนของกลมโมซาฟ

เปน สหพนธ (Moshav Movement) สหพนธแตละกลมไดรบการสนบสนนจากพรรคการเมอง การ

ประสานงานระหวางโมซาฟในกลมดาเนนการโดยผานคณะกรรมการรวม ซงมหนาทในการจดตงโม

ซาฟใหมดวย กลมโมซาฟแตละกลมจะชวยกนดแลผลประโยชนของโมซาฟในกลมของตนเอง

218

(5) สหพนธหรอกลมโมซาฟมการจดต ง ศนยวจย เพอวจยและพฒนา

ปรบปรงงานของโมซาฟทก ๆ ดาน ทงดานการผลต การตลาด การจดการ การบรหาร และการ

เศรษฐกจ สงคมวฒธรรม รวมทงการศกษาและอบรม

9.2.4 ผลการดาเนนงานของคบบตซและโมซาฟ

1) การสรางชาต สรางประเทศดวยการรวมกลมคนใหมพลงในการสรางสรรคทเนนการ

เกษตรเปนพนฐานแลวพฒนาตอเนองไปสอตสาหกรรมและบรการจนครบวงจร ทาใหพลงการผลต

ของประเทศมสงบรโภคและอปโภคอยางเพยงพอ ดวยพลงของชชนการเกษตร คบบตซ 270 แหง

ประชากรรอยละ 3 ของประเทศและชมชนการเกษตร โมซาฟ 450 แหงประชากรรอยละ 3.5 ของ

ประเทศ (Israel Information Center, 1995: 102)

2) คบบตซและโมซาฟกวา 700 แหง กระจายกนอยทวประเทศและตามจดยทธศาสตร

ทางการทหารจงเปนการวางแนวปองกนประเทศไดเปนอยางด (ประชาชนทกคนเปนทหาร ชวงอาย

18 – 25 ป ชายเปน 3 ป หญงเปน 2 ป เมอปลดประจาการจะตองหมนเวยน ทบทวนอกปละ 1 เดอน

จนกวาจะปลดเปนกองหนน) ชมชนการเกษตรจงเปนทงกองกาลงการผลตและกองกาลงรบไดใน

ขณะเดยวกนนคอ ยทธศาสตรและยทธวธในการสรางชาต สรางประเทศ และการปองกนประเทศ

3) ชมชนการเกษตรของอสราเอลแตละแหงจะเปนแหลงฝก ศกษา เรยนร ดงานของ

เยาวชนอสราเอลทวโลก (ชาวอสราเอลในประเทศ 5 ลาน แตอยตางประเทศกวา 15 ลาน) และเปด

โอกาสใหเยาวชนมตรประเทศอน ๆ เขาเปนอาสาสมครในคบบตซและโมซาฟได (อาย 18 – 25 ป อย

อยางนอย 2 เดอน) แตละชมชนจะมระบบระเบยบการรบอาสาสมครในคบบตซและโมซาฟได (อาย

18 – 25 ป อยอยางนอย 2 เดอน) แตละชมชนจะมระบบระเบยบการรบอาสาสมครพรอมทพกอาหาร

หากเปนโมซาฟจะไดเบยเลยงดวยสามารถรองรบอาสาสมครไดประมาณ 20,000 คน

4) ชมชนการเกษตรกวา 700 แหงกระจายกนอยทวประเทศเปนผลของการกระทบ

กระจายทรพยากรมนษย การกระจายอานาจ กระจายความเจรญ กระจายบรหาร กระจายการจดการ

จงทาใหไมเกดความแออดในเมอง เปนการเกอกล เกอประโยชนกนและกนระหวางรฐและชมชน

การเกษตร

5) คณภาพชวตเกษตรกร ในคบบตซและโมชาฟ มอยมกนมนคง สขสงบทามกลาง

สงแวดลอมทเปนธรรมชาต ทองทงเขยวขจ สวนผลไมอนอดมสมบรณ บรรยากาศทอยอาศยรมรน

เปนการพฒนาทย งยนทงการเกษตร ชมชน ครอบครว และคณภาพชวตแตละบคคล

219

9.3 เกษตรกรรมธรรมชาต กรณ มาซาโนบ ฟกโอกะ ประเทศญปน

9.3.1 ภมหลงและความเปนมา

มาซาโนบ ฟกโอกะ เกดในป พ.ศ. 2454 ในหมบานเลก ๆ บนเกาะซโกก ทางตอนใตของ

ญปน ฟกโอกะจบการศกษาทางจลชววทยา สาขาพยาธวทยาของพชและทางานเปนนกวจยทาง

การเกษตรของกรมศลกากรในเมองโยโกฮามา ในแผนกตรวจสอบพนธพชทจะนาเขาและสงออก

ขณะอายได 25 ป ฟกโอกะไดเรมคดเกยวกบหลกการพนฐานของเกษตรกรรมสมยใหม เขาตดสนใจ

ลาออกจากงานและกลบไปทาเกษตรกรรมทบานในชนบท เนองจากเขาพบสภาวะวกฤต ของระบบ

เกษตรกรรมสมยใหม ซง มผลพวงมาจากการปฎวตเขยวททาใหเกษตรกรลงทนมากขน ผลผลตม

สารพษตกคางมผลตออาหารและคณภาพชวตโดยเฉพาะอยางย ง มผลตอดน ตอน า และ

ทรพยากรธรรมชาตเสอมโทรมสงแวดลอมขาดสมดลกระทบตอระบบนเวศวทยา เขาอทศเวลาวาง

ครงศตวรรษเพอการคดคนหาทางออกของเกษตรกรรมและอารยธรรมมนษยดวยวธการทา

เกษตรกรรมธรรมชาต ทเรยกวา การปฏวตยคสมยดวยฟางเสนเดยว อนเปนทางแกของ การปฏวต

เขยว

9.3.2 จดเปลยน

การจากปฏวตอตสาหกรรมในยโรปเมอครสตศตวรรษท 18 นาไปสการขยายตวของลทธ

ลาอาณานคม และตอมาเปนชนวนใหเกดมหาสงครามโลกขน การปฏวตเขยว (The Green

Revolution) ซงเกดขนในชวงทศวรรษท 1960 คอ เมอ 30 ป เศษมานเองเรมตนจากเทคโนโลยการ

ผลต เชน การผสมพนธพชสตวทมผลผลตสง การใชสารเคมตาง ๆ และการใชเครองมอ

เครองจกรกลการเกษตรเปนตน ซงนาไปสการ เปลยนแปลงดานเศรษฐกจ สงคม การเมอง และวฒ

ธรรมรวมทงมผลกระทบตอสขภาพอนามยและระบบนเวศวทยาของโลกดวย

ระบบการเกษตรสมยใหมพยายามแยกตวออกจากธรรมชาต โดยใชวธควบคมและบงคบ

ธรรมชาตใหเปนไปตามทมนษยบงการเพยงเพอสนองตอบตอความตองการเทยมของคนกลมนอยทม

อานาจหรอมกาลงซอ เชน การปลกพชเมองหนาวในเขตรอน หรอปลกพชเมองรอนในเขตหนาวการ

บงคบไมใหออกผลนอกฤดกาล เปนตน

ผลจากระบบเการเกษตรสมยใหมทาใหกจกรรมกลมบรษทผลตสารเคมและเครองจกรกล

ขยายตวอยางรวดเรวพรอม ๆ กบการลมสลายของเกษตรกรรายยอย หนสนตางประเทศของประเทศ

220

เกษตรกรรม ความเสอมโทรมของทรพยากรสงแวดลอมและระบบนเวศวทยา ตลอดจนสขภาพ

อนามยและคณภาพชวตของผบรโภค

ยงเกษตรกรเพมขนาดการผลตมากขนเทาไร รางกายและจตใจของเขากจะยงเหนอยลา ยง

เหยงมากขนเทานน และเขากยงจะหางไกลจากชวตทงอกงามไพบลยในทางจตใจวถชวตแหง

เกษตรกรรมขนาดเลกอาจจะดโบราณลาหลงทางเทคโนโลย แตวถชวตเชนนน อสระ สงบ สนตสข

อยกบธรรมชาตเพราะเกษตรธรรมชาต เปนการกลบสตนกาเนดเดมของการเกษตรทถอวา ชวตและ

วถชวต และวถการเกษตรเปนสวนหนงของธรรมชาตอยกบธรรมชาตอยางผสมผสาน กลมกลน

ประสานรวมมอกบธรรมชาตโดยไมคดทจะเอาชนะธรรมชาต นคอทางออกของเกษตรกรรมทจะ

นาไปสการพฒนาทย งยน เพอความสมดลของธรรมชาตและระบบนเวศวทยา

9.3.3 แนวคดและหลกการเกษตรธรรมชาต

ฟกโอกะเชอวาเกษตรกรรมธรรมชาตสบสายมาจากสภาวะแหงความไพบลยทางจต

วญญาณของปจเจกบคคล เขาถอวาการบารงรกษาผนแผนดนและการชาระจตใจของมนษยให

บรสทธเปนกระบวนการอนเดยวกน เขาไดนาเสนอมรรควธแหงการดาเนนชวต และมรรควธแหง

เกษตรเพอใหเกดกระบวนการพฒนามนษยและพฒนาธรรมชาตสงแวดลอม เขาสรปแนวคดและ

หลกการวาเปาหมายสงสดของเกษตรกรรมไมใชการเพาะปลก แตคอการบมเพาะความสมบรณแหง

ความเปนมนษย และดวยเหตทมนษยไมอาจแยกสวนใดสวนหนงของชวตออกจากสวนอน ๆ เมอ

เราเปลยนแปลงวถการเพาะปลกพชพนธธญญาหารของเรา เทากบเราเปลยนแปลงลกษณะอาหาร

เปลยนแปลงลกษณะสงคม และเปลยนแปลงคานยมของเราไปดวย

เกษตรธรรมชาตของฟกโอกะ ไมตองใชเครองจกร ไมใชสารเคม ไมไถพรวนดน ไมใช

ปย ไมกกน าไวในนาระหวางฤดเพาะปลก มการกาจดวชพชเพยงเลกนอยเทานน ผลผลตทไดไม

แตกตางกนเลยกบวธเพาะปลกแบบพนบานและแบบใชสารเคม แตทแตกตางชดเจนคอ ทนและ

แรงงาน โดยเฉพาะอยางยง คอ ดน มความอดมสมบรณอมน าไดดกวา แตทนาแบบใชสารเคมจะไร

ชวต ความอดมสมบรณถกทาลายไป ตองเพมปรมาณปยเคมมากขนในฤดกาลปลกตอไป หลกการ

ของเกษตรธรรมชาตม 4 ประการ คอ (รสนา โตสตระกล แปลมาจาก มาซาโนบ ฟกโอกะ, 2530 : 34)

1) การไมไถพรวนดน เพราะพนดนมการพรวนโดยธรรมชาตอยแลว โดยการซอนไซ

ของรากพชและการกระทาของพวกจลนทรยและไสเดอน

221

2) การไมใชปยเคม เพราะในธรรมชาตมปยธรรมชาตอยแลวใชปยเคมจะทาใหดนจด

ถาปลอยดนใหอยในสภาพของมนเอง ดนจะรกษาความอดมสมบรณตามธรรมชาตเอาไวได ซง

เปนไปตามวงจรชวตของพชและสตวอยางมระเบยบแหงธรรมชาต

3) การไมจากดวชพช เพราะวชพชมบทบาทสาคญในการสรางความอดมสมบรณแก

ดนและชวยใหเกดความสมดลในสงแวดลอมทางชววทยา ตามหลกการพนฐานวชพชตองควบคม

แตไมตองกาจด การใชฟางคลมและการปลกพชคลมดน เปนวธควบคมวชพชไดอยางด

4) การไมใชสารเคม เพราะธรรมชาตนนหากปลอยไวตามลาพงจะอยในสภาพสมดล

แมลงทเปนอนตรายและโรคพชมกจะมอยเสมอ แตไมเคยเกดขนในธรรมชาตจนถงระดบทตองใช

สารเคมทมพษเลย วธควบคมโรคและแมลงทดมการปลกพชทแขงแรงปลกผสมผสานหลาย ๆ อยาง

จะทาใหเกดความสมดลของธรรมชาต

9.3.4 ผลของเกษตรธรรมชาตแบบฟกโอกะ (ปฎวตยคสมยดวยฟางเสนเดยว)

1) ฟกโอกะ ไดใชชวตในไรนาเกอบ 40 ป ผลงานของเขาไดรบการตพมพครงแรกเปน

ภาษาญปน เมอป 2518 และถอดความเปนภาษาองกฤษในปตอมา สวนฉบบแปลเปนภาษาไทยได

พมพเผยแพรอก 12 ปตอมาจากตนฉบบ คอป 2530 หลงจากการตพมพหนงสอทาให การปฏวตยค

สมยดวยฟางเสนเดยว หรอ เกษตรธรรมชาต หรอวถสธรรมชาต ไดรบความสนใจอยางรวดเรวใน

ญปนและชาวโลก คอยโรป อเมรกา ออสเตรเลย อาฟรกา เอเชยรวมทงประเทศไทยดวย

2) งานประชมนานาชาต ณ มหาวทยาลยโอลมปคในวอชงตน สหรฐอเมรกาได

แลกเปลยนประสบการณกบ เกษตรกรรมถวาร หรอ เกษตรกรรมอนทรย ของ บลมอรสน จาก

ออสเตรเลยและเกษตรประหยดพลงงาน ของ เวส แจคสน แหงมหาวทยาลยเคลฟอเนยในการ

ประชมครงนเองทศาสตราจารยผมชอเสยงเลองลอทางดานศาสนาและปรชญาของมหาวทยลยแค

ลฟอเนยไดรวมอภปรายเสนอตอทประชมฯ วา ในปรชญาตะวนตก เดการตส ลอค คานต เฮเกลและ

นกปรชญาคนอน ๆ ไดอธบายกระบวนการวางรากฐานใหแกวทยาศาสตรแผนใหม คณฟกโอกะ

ปฏเสธหลกปรชญาตะวนตกและยงประสบผลสาเรจในการแสดงใหเหนวาสงทเขาเสนอนนเปนไปได

นเปนชยชนะอนนาอศจรรยและเกษตรกรรมวทยาศาสตรแผนใหม ไมมทางเลอกอนนอกจากจะตอง

ยอมรบวารากฐานของมนไดถกลมลางลงแลว ผมขอตอนรบเกษตรกรรมและปรชญาธรรมชาตของ

คณฟกโอกะและถอวานคอรากฐานทางทฤษฎและการปฏบตสาหรบยคใหมน (นวลคา จนภา แปล

จาก มาซาโนบ ฟกโอกะ, 2533: 112)

222

3) ฟกโอกะไดเสนอ เกษตรกรรมธรรมชาต ในฐานะทเปนทางเลอกใหมของมนษยชาต

ไมเพยงแตเพอใหหลดพนจากวกฤตการณทางนเวศวทยาและทางสงคมการเมองทกาลงรมเราอยทก

วนเทานน หากยงเพอฟนฟสรวงสวรรคบนพนโลกทเคยสญไปใหกลบคนมาดงทเขาไดตงชอผลงาน

ของเขาในภาคภาษาองกฤษวา Regaining the Paradise Lost

สงทฟกโอกะเสนอจงเปน เกษตรกรรมสาหรบอนาคต เกษตรกรรมธรรมชาตไมใช

เกษตรดงเดมไมใชเกษตรกรรมอนทรยหรอเกษตรททากนในอดต แตเปนเกษตรกรรมซงอยเหนอ

อดตและอนาคต

ฟกโอกะไดสรปวา “การฟนฟธรรมชตมความหมายมากกวา เพยงแตกลบไปส

จดเรมตน คอ หมายถงการทธรรมชาตสรางธรรมชาตใหม จดหมายสงสดของเกษตรกรรมธรรมชต

ของผมซง กลบไปสธรรมชาตกคอการปลดปลอยจตวญญาณของมนษย”

4) ฟกโอกะไดเสนอทางออกทนาสนใจของปญหาทวา “การทาไรสาหรบครอบครว

เดยวกบครอบครวขยายอนไหนจะดกวากน และ การจดกลมแบบชมชนหรอแบบสหกรณแบบไหน

จะดกวากน” นนวาถาธรรมชาตอดมสมบรณจรงการแยกออกไปทาเกษตรสาหรบแตละครอบครวก

ทาได แตถาธรรมชาตแวดลอมคอนขางจะกนดารการอยรวมกนเปนชมชนกเปนสงทจาเปน

5) สงทฟกโอกะคดทาแผนผลกระทบ จะไมหยดเฉพาะคาวา “เกษตรธรรมชาต เพอ

เกษตรกรรมทย งยนและการมคณภาพสงแวดลอม ระบบนเวศวทยาคณภาพชวตทด” เทานน เขา

มนใจวาการปฏวตสามารถเรมตนจากฟางเสนเดยว ดเผน ๆ ฟางขาวนอาจจะดบอบบางไรน าหนก

และไมมความสาคญอะไร จงยากทใครจะเชอวามนสามารถเปนจดเรมตนของการปฏวตได แตเขาได

ตระหนกแลวถงนาหนกและพลงของฟางเสนน หากผคนรถงคณคาทแทจรงของฟางเสนน การปฏวต

ของมนษยชาตกเกดขนและเปนการปฏวตททรงพลง เพยงพอทจะเปลยนแปลงประเทศและโลกทง

โลกเลยทเดยว

9.4 การพฒนาชมชนโดยขบวนการแซมาอล อนดง (Saemaul Undong) ประเทศ

เกาหลใต

9.4.1 ความเปนมาและภมหลง

ประเทศเกาหลใตกเชนเดยวกนกบประเทศกาลงพฒนาอน ๆ ในภมภาคเอเชยคอเดมเปน

ประเทศเกษตรกรรมและประชาชนมากกวาสองในสามอาศยอยในสงคมชนบทภายใตสภาพทยากจน

มากทง ๆ ทไดรบการยกยองวา เกษตรกรรมเปนกระดกสนหลงของประเทศชาต

223

ดงน น รฐบาลของแตละสมยจงดาเนนโครงการตาง ๆ เพอการพฒนาชนบทและ

เกษตรกรรมมาตลอด อาทเชน ขบวนการพงตนเอง (Self-reliance Movement) หลงสงครามโลกครง

ทสองขบวนการกลมยวกสกร (4-H club movement) โครงการพฒนาชมชน (Community

Development) ในป ค.ศ. 1961 เปนตน แตกไมประสบความสาเรจเทาทควร ทงนเพราะวา หนวยงาน

ตาง ๆ ทรบผดชอบเกยวกบงานชนบทไมมระบบ ไมมการประสานงานกน และใชวธการพฒนา

ชนบทแบบใหความชวยเหลอทางวตถแกประชาชนทยากจนตามแนวความคดของการพฒนาชมชน

(Community Development) ทมจากหลกการทวา ประชาชนในประเทศ ยากจนและขาดความรจงควร

ใหความชวยเหลอทางวตถแกประชาชนเหลานน ซงทาใหชาวชนบทตดนสยคอยรบความชวยเหลอ

จากภายนอกโดยไมยอมพฒนาหมบานดวยตนเอง หรอไมพยายามชวยตวเอง

ถงแมวาประเทศเกาหลใตสามารถปกปองและรกษาเอกราชมาไดตลอด ดวยจตใจอน

เขมแขงทง ๆ ทเคยไดรบการรกรานจากประเทศเพอนบานมากถง 931 ครง ในประวตศาสตร 5,000 ป

แตเรองความยากจนนนชาวเกาหลไดถอมาตลอดวาเปนเรองทเกนความสามารถทจะแกไขเองได

เนองจากประเทศเกาหลมเนอทแคบและสวนใหญเปนภเขา มพลเมองมากไมมทรพยากรธรรมชาต

และยงขาดเทคโนโลยทนสมยดวย โดยเฉพาะอยางยงสงทชาวเกาหลกลวมากทสดม 3 ประการ คอ

อนาคต ธรรมชาต และชะตากรรม เนองจากไมมหลกประกนตออนาคต ถอวาธรรมชาตเปนสง

ศกดสทธซงบกเบกไมได และความยากจนถอวาเปนชะตากรรมของตวเอง (Han Noo Lee, 2525:

184)

ดวยเหตผลดงกลาวทางรฐบาลจงไดดาเนนการพฒนาตามขบวนการแซมาอล อนดงซง

เปนความคดรเรมของอดตประธานาธปดปารค จง ฮ ในป ค.ศ. 1970 โดยแบงขนตอนออกเปน 3

ขนตอน คอ (1) การปฏรปจตใจ (2) การพฒนาสงคม และ (3) การพฒนาทางเศรษฐกจ ตามลาดบ

9.4.2 แนวคดและหลกการของขนวนการแซมาอล อนดง

คาวา แซมาอล อนดง (Saemaul Undong) นตามอกษรแลวหมายถง ขบวนการสราง

หมบานใหม (Sae= ใหม maul = หมบานและ Undong = ขบวนการ) ซงมความหมายรวมถง 3

ประเดนใหญ ๆ ดงน คอ

1) เปนขบวนการสรางชมชนใหม (New Community Movement) ซงหมายถง “การ

สรางชมชนใหทนสมย (Community Modernization) ในสงคมชนบทและการลดชองวา ระหวาง

ชนบทกบเมองใหนอยทสด (Urban and Rural Gap Minimization) ในแงของการ พฒนาเศรษฐกจ”

224

2) เปนขบวนการสรางพลเมองใหม (New Citizen Movement) ซงหมาย ถงการปลกฝง

คานยมและทศนคตใหมหรอจรรยาบรรณในการทางานใหมใหแกประชาชนทกคน โดยใช กรรมวธ

การฝกอบรมใหมทเรยกวา แบบ ชาวนา – สอน – ชาวนา ในแงของการพฒนาทางจตใจและ

ขบวนการ เรยนรรวมกน

3) เปนขบวนการระดบชาต (Plan-national Movement) ซงมงการพฒนา ชวตสวน

บคคลครอบครว เพอนบาน หมบานและประเทศชาตในทสดโดยอาศยการอาสาสมครเขารวม ของ

ประชาชนทงหมดทวประเทศในแงของการพฒนาทางสงคม

อยางไรกตาม ขบวนการแซมาอล อนดง เปนปรชญาเชงปฏบต (Practical Philosophy) ท

เนนการปฏบตมากกวาทฤษฎ และเปนขบวนการทมงใหเกดการเปลยนแปลงในคานยมและทศนคต

ของประชาชนในแงของการพฒนาจตใจ มงการปรบปรงสภาพแวดลอมและโครงสรางพนฐานทาง

สงคมและเศรษฐกจในแงของการพฒนาจตใจ มงมนการเพมพนรายไดของประชาชนชาวชนบทโดย

พฒนาประสทธภาพการผลตทางเกษตรกรรมและโครงสรางพนฐานของการตลาดในแงของการ

พฒนาทางเศรษฐกจ (Choi Shong-Ho, 1980:3) หมาย ถงการปลกฝงคานยมและทศนคตใหมหรอ

จรรยาบรรณในการทางานใหมใหแกประชาชนทกคนโดยใชกรรมวธการฝกอบรมใหมทเรยกวาแบบ

ชาวนาสอนชาวนา ในแงของการพฒนาทางจตใจและขบวนการ เรยนรรวมกน

9.4.3 กระบวนการของแซมาอล อนดง

ขบวนการแซมาอล อนดง (New Community Movement) เปนกระบวนการของการพฒนา

ชนบทแบบผสมผสาน (Integrated Rural Development : IRD) ในแงของการปอนเขา (Input)

กระบวน (Process) และผลลพธ (Output)

การปอนเขา (Input) ปจจยสาคญททาให ขบวนการแซมาอล อนดงประสบความสาเรจ ก

คอ

1) ชาวบานทไดรบการกระตนอยางสง

2) ผนาระดบหมบานทไดทาบทบาทสาคญเปนผนาของการเปลยนแปลง (Change

Agent) ในชมชนบท

3) ขาราชการทองถนทมประสทธภาพในการใหบรการของการพฒนาและการ

สนบสนนจากผนาทางการเมองระดบสดยอดรวมทง กลมชนชนนาในเมอง (Urban Intellectual

Elites)

225

ขบวนการแซมาอล อนดง จงถอวาเปนขบวนการทางสงคมระดบชาตซงตองการความ

เคลอนไหว ขนาดใหญทางแรงงานของสถาบนตาง ๆ ในการสรางทรพยากรทางเทคนคและเครองไม

เครองมอในการพฒนาเศรษฐกจชมชนใหประสบความสาเรจ

9.5 เศรษฐกจพอเพยงในกระแสโลกาภวตน

การทจะอยอยางมความสขอยอยางเตมภาคภมในกระแสโลกาภวตน ไมไดหมายความวา

ประเทศนน จะตองเปนทนนยมแบบสดโตง เพยงแตเราอยในโลกททนนยมกาลงโดดเดน เพราะ

สงคมนยมไดถกลดทอนความสาคญลงไป หลงการสนสดของสงครามเยน ประเดนมอยวาระบบทน

นยมในกระแสโลกาภวตน มความสมบรณมากนอยเพยงใด ในการสรางความมงคงของชาต

ครอบคลมทงทางดานเศรษฐกจ สงคม และการเมอง

ภายใตระบบทนนยมในกระแสโลกาภวตน เราตองสรางขดความสามารถในการแขงขน

ใหกบภาคเอกชน ขณะเดยวกนเราตองดแลภาคประชาชนซงเกอบ 80-90% ทอยในชนบท มเรองของ

ความยากจน การดอยโอกาส ความสมานฉนท ความแขงแรงของชมชน การอนรกษวฒนธรรม ความ

แขงแกรงของครอบครว ซงนบวนจะอยตามซอกหลบ นคอแรงผลกดนจากชมชนภวตน

ประเดนคอ เราจะ Balance 2 พลงขบเคลอนนในทศทางทกอใหเกด High Performance

Economy ไดหรอไม นคอประเดนททาทาย เราจะทาอยางไรใหเปนหนงเดยวกนได สามารถสราง

ดลยภาพระหวางความสมานฉนทในสงคม กบขดความสามารถทางการแขงขนทางเศรษฐกจของ

ประเทศในเวทโลก

ดอยางประเทศจน แมจะมการพฒนาทางเศรษฐกจอยางกาวกระโดด แตความมงคง

ดงกลาว กยงกระจกตวอยทางดานตะวนออกทตดทะเล ยงไมสามารถกระจายความมงคงไปยงภาค

ตะวนตก ซงความยากจนยงมอยดาษดน แมวาจนจะมนโยบาย Go West กตาม ในการประชมสมชชา

ประชาชนครงลาสด จนไดประกาศมาตรการ "The New Socialist Country Side" ครอบคลมเขต

ชนบททลาหลงทถกละทง ในชวงการพฒนาเศรษฐกจของชวงทศวรรษ 1990 ทผานมา ในภมภาค

เหลานมประชากรกวา 740 ลานคน แตมรายไดเฉลยอยเพยงหนงในสามของคนเมอง มาตรการน

ประกอบดวยการลดภาษ การเพมการอดหนนทางดานเกษตรและการสรางโครงสรางพนฐานตางๆ

สนบสนนเปนพเศษ

มาถงตรงน ประเทศไทยคงตองทบทวนหาดลยภาพใหมทเปนดลยภาพเชงพลวตรในการ

สรางสมดลระหวางโลกาภวตน กบชมชนภวตน การขบเคลอนประเทศกเหมอนการขบรถทเมอม

เบรกกตองมคนเรง ทาอยางไรทจะนาพาประเทศไปส High Performance Economy ขณะเดยวกนก

226

รจกตวเองดวยวาตวเองอยไหนประมาณตนเองไปดวย ตามแนวคดเศรษฐกจพอเพยงของในหลวง

ตองรจกประมาณตนดวย นคอเศรษฐกจพอเพยง ตรงนตางหากทนาจะเปนจดเรมตนของการกาหนด

นโยบายทงมวล

จรงๆ แลว เศรษฐกจพอเพยงนาจะเปนหลกยดหลกคดกอนจะทาอะไรกตาม (1) ม

ภมคมกนดพอหรอยง (2) มการประมาณตนหรอไม (3) ใชองคความร ใชสตหรอเปลา ประเดนคอจะ

ทาอยางไรให(4) พลงขบเคลอนโลกาภวตน และชมชนภวตน กบ High Performance Economy กบ

เศรษฐกจพอเพยง อยในดลยภาพเชงพลวตร ในทศทางทกอใหเกดการปรบเปลยนทางเศรษฐกจ

สงคมและวฒนธรรม ตรงนเปนประเดนททาทายมาก ทกภาคสวนตองมองในทนดวย ถาเราพดเรอง

โลกาภวตนอยางเดยวเรากพดไปเรอยๆ หรอพดเรองชมชนภวตนเรากพดไปเรอยๆ แตเมอไหรทเรา

เรมนาเอา 4 พลงขบเคลอนนมาพจารณารวมกนบน Platform เดยวกนเพอตอบโจทยของความมงคง

ของชาต เพอตอบโจทยของผลประโยชนของชาต มนจะเกดกรอบความคดเกดยทธศาสตรขนมา ซง

สามารถแปลงเปนนโยบายทตองรบทา แตทาดวยความรอบคอบและเกดผลลพธทย งยน

9.5.1 การสรางความเขมแขงของชมชนในกระแสโลกาภวตน

กระแสโลกาภวตนกอใหเกดสงทนากลวและสงทเปนโอกาสเชนกน และกอใหเกดการ

เปลยนแปลงในมตตางๆ ไดแก

1) ในมตทางดานวฒนธรรม กระแสโลกาภวตนทาใหทกคนตองทาน McDonald อยาง

อเมรกา ถาเรามจดยนทางวฒนธรรมทแขงแรง เรากสามารถทาอยาง McDonald ได ทกคนมา

เมองไทยตองมาดมดากบวฒนธรรมไทย ถาเราเขมแขงพอ กระแสโลกาภวตนกคอโอกาส

2) ในมตทางดานเศรษฐกจ กระแสโลกาภวตนทาใหเกดการลงทน ทาใหเกดการจางงาน

แตในทานองเดยวกน กระแสเงนทนทไหลเขาออกเรวกใหเกดความเสยงกบประเทศทมระบบ

เศรษฐกจออนแอ การลงทนในภาคอตสาหกรรม ทาใหวถชวตของคนเปลยนไป คนหนมสาวหายไป

จากหมบาน ไปทางานโรงงาน บางทกไปอยโรงงานตางถนดวยซ าไป

3) ในมตทางดานการเมอง กระแสโลกาภวตนทาใหเราไมสามารถดาเนนนโยบายโดย

อสระได ตองฟงเสยงองคกรระหวางประเทศ ฟงเสยงประเทศอน

กระแสโลกาภวตนไมไดเกดจาเพาะกบใครบางคนแตกระจายไปทว ถาดกดกนหมดมนจง

ไมใชภยนตรายเสมอไป อาจเปนโอกาสดวย ประเดนคอ ชมชนกสมผสกบสงนดวยเหมอนกน แต

ชมชนไมเหมอนภาคเอกชน ชมชนขณะนปญหารากฐานทแทจรงคอ การศกษาตา โอกาสมนอย

หนสนสง รายไดต า การศกษาทตา ไมเพยงทาใหโอกาสมนอยเทานน แตยงทาใหผลตภาพตาไปดวย

227

เมอกระแสโลกาภวตนเกด ชมชนเผชญกบมน บางทมโอกาสกทาไมไดเพราะความรใน

ระดบชมชนไมพอ ความจนซ าซากกยงมอย ชมชนทอยในระดบ Suffer (ทกขระทม) ยงมอกมาก

รากเหงาของปญหาในการเผชญกระแสโลกาภวตนของชมชนเปนเรองทนากลว เหมอนภเขาน าแขง

ดเหมอนเราเหนปญหา แตยงมอะไรตอมอะไรซอนอยอกมาก เชน เรองความเสยงความออนแอ เราจะ

ทาใหชมชนเขมแขงไดอยางไร ในเมอคนหนมสาวทจะเปนพลงของชมชนไมอยในชมชน และยงม

คนแปลกหนาเขามาทาอะไรตออะไรกบชมชนอกเยอะแยะ

ตรงนไมไดหมายความวาใหคนอนเขามายงไมได แตเรามแผนจะจดการกบเรองนอยางไร

ชมชนในอนาคต จะมระดบการพงพาภายนอกสงหรอไม เรองหนสนภาคประชาชนกนาเปนหวง จน

มผใหญหลายทานกลววา ความยากจนจะกลบมาอกครง จากการแกปญหา 4 ปทผานมา เราไมไดรอ

ปรบทโครงสราง เราคอยๆ แกปญหาทละจดไป ขณะทรากเหงาของปญหาใตภเขาน าแขงทบถมเปน

ทว ความเสยงของชมชนจากกระแสโลกาภวตน ยงไมมใครศกษาอยางเปนจรงเปนจง ความออนดอย

ความออนแอตอโลกยงไมมใครวดออกมาอยางเปนเรองเปนราว

สงทรฐบาลและหนวยงานภาครฐทา คอ การสราง Safeguard (ความปลอดภย) ใหชมชน

แตการลงไปแบบแยกสวนของหนวยงานตางๆ นนจะไปทาหนาท Safeguard ชมชนออกจากกระแส

โลกาภวตนไดอยางไร

แนวคดทอยากนาเสนอถอเปนปรชญาทสาคญ ซงองคกรสามารถนามาใชเปนแนวทาง

ปฏบตใหชมชนขยบจาก Suffer เปน Survive (การอยรอด) และจาก Survive มาเปน Sustain (ดารง

อย) ไดอยางแทจรง นนคอปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

เราตองไมมองชมชนในบรบทของชมชนภวตน (Localization) เพยงอยางเดยว แตตองมอง

ใหครอบคลมในบรบทของภมภาคภวตน (Regionalization) ดวยและในอนาคตกตองเตรยมคดดวยวา

ชมชนจะอยในบรบทของโลกาภวตน (Globalization) ไดอยางไร ขอใหมองแบบพหมต ไมใช

ชมชนภวตนหรอโลกาภวตนเพยงมตเดยว

ณ จดนตองเรมมองวาใน 70,000 กวาชมชนทวประเทศ บางชมชนอาจจะยง Localized แต

บางชมชน เรมเกาะกลมกนมวสาหกจชมชน เชอมตอเครอขายกนได กมองแบบ Regionalized แตบาง

ชมชนจรงๆ เชอมกบโลกไดแลว กเปน Globalized ไป

ทานองเดยวกนในมตของการพฒนา จดเนนคงตองมองความสมดล เราจะมอง เรองการ

พฒนาทางเศรษฐกจ ของชมชนเพยงอยางเดยวไมได เพราะคงตองมองเรองของทนทางสงคมและทน

มนษยควบคไปดวย เพยงแตเตมทนทางเศรษฐกจเขาไปเพอใหชมชนนนสามารถทจะเชอมตอกบโลก

ภายนอกได ทายทสดแลว จดสาคญทเปนแกนแทของการพฒนา ซงทานอมาตยา เซน ทไดรบรางวล

228

โนเบลเมอไมนานมาน ทานพดถงและจใจดารฐบาลในหลายประเทศคอเรองของการพฒนาทนมนษย

ทนสงคมเกดไมไดถาทนมนษยไมดพอ เพราะพนฐานอยทองคความร

อยางทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดทรงตรสไวในเศรษฐกจพอเพยง คอ องคความร

ความรอบคอบ ความเทาทน ทกอยางตองฝงไวทตวปจเจกบคคลหรอทนมนษยเสยกอน ประเดนททา

ทายคอ เราจะตองมความรอบรวามตในการพฒนานน ไมเบไปทางใดทางหนงจนเกนไป และกญแจ

สาคญกคอเรองการพฒนาทนมนษย การพฒนาทางสงคม

เพราะฉะนนการพฒนาความเขมแขงของชมชน ตองอยในหลกของความสมดล มนเปน

ตามสมดลระหวางภายในกบภายนอก สมดลระหวางชมชนกบโลก เปนการสมดลระหวางมตทาง

เศรษฐกจกบมตทางสงคม สมดลทางวตถและจตใจ เปนสมดลในมตเชงปรมาณและมตเชงคณภาพ

เขาดวยกน

เศรษฐกจพอเพยง เปนปรชญาและเปนแนวทางปฏบตดวย ในการทจะใหชมชนนน แมวา

ยงตองเผชญ หรอยงมปฏสมพนธกบโลกภายนอกได แตจดหนงของเศรษฐกจพอเพยงนน มพลงเกน

กวาการตอบรบ กบโลกภายนอกเพยงอยางเดยว แตทาใหเราคดถงการพฒนาอยางย งยน จดสาคญก

เหมอนกบเวลาเราปอนขาว ถาตองปอนอยางนทกวน กเทากบวาเขาตองพงพาเรา แตถาเราฝกใหเขา

หาเครองมอในการหากนใหเขา ตรงนนจะย งยนกวา

ในทานองเดยวกน ปรชญาเศรษฐกจพอเพยงสามารถนามาประยกตใชในระดบชมชน คอ

ทายงไงทเราจะ Empower (มอานาจ) ภาคประชาชน ทาอยางไรทจะเรมใหชมชนนนแขงแรง ยนอย

บนขาของตวเองแทนทเราจะปอนขาวปอนน าอยตลอดเวลา เรองของการ Empowerment เปนเรอง

สาคญ แตตองยดอยบนพนฐานของปรชญาเศรษฐกจพอเพยง เพราะฉะนน ณ จดน การทเราจะทาให

เขายนอยบนขาตวเองจรงๆ มนมขนมตอน อยางเศรษฐกจพอเพยงเขาบอกวา มนตองเรมจากงายไปส

ยาก จากเรองไมซบซอนไปสเรองทซบซอนกวา

การนาพาชมชนไปสชมชนทย งยน เรมตนจากการพงพาตนเอง อาวธสาคญคอ องคความร

ทจะเขาไปสชมชน ไปสระดบการสรางพฒนาทนมนษยและทนสงคม

หลงจากพงพาตนเองได ขนท 2 คอพงพากนเอง จากระดบครวเรอนไปสระดบหมบาน

จากระดบหมบาน สเครอขายของหมบานตางๆ จดหนงกคอรวมกนเปนกลม เปนพลง ณ จดนนคอจด

ทเปนภมคมกนอยางแทจรง ทจะทาใหชมชนนนเขมแขง และสามารถอยไดแมตองเผชญกระแสอน

เชยวกรากของโลกาภวตน

ทานองเดยวกน ปรชญานไมไดถกนามาใชแคระดบชมชน ผทมสวนเกยวของไมใชแค

ชมชน แตยงมภาคเอกชน ทาอยางไรจงจะไดพลงเอกชนเขามาชวยชมชนดวย แตชวยใหถกตอง

229

ไมใชชวยแลวทาใหเขาผดเพ ยนไปจากเดม ตองไมทาใหวถชวตเดมทเขาอยอยางมความสข

เปลยนแปลงไป

ในอกดานหนง ปรชญาเศรษฐกจพอเพยงกสามารถนามาใชกบภาคเอกชน ตงแตเรองการ

ทาอยางไรใหยนดวยขาของตวเอง ไมกหนยมสนจนเกดวกฤตเศรษฐกจแบบทเคยประสบ ทาอยางไร

ใหเกดการผนกกาลงตงแตตนนาถงปลายนา จนกระทงเกาะกลมกนเปนเครอขาย เพราะฉะนนแนวคด

ตะวนตกอยางของ Professor Michael Porter วาดวย Industry Cluster นน จรงๆ แลวเปนแนวคดท

ไมไดตางไปจากสงทสงคมตะวนออกเราคด เผลอๆ ความลกซงเขานอยกวาดวยซ า

พวกเราอยตรงกลางทจะนาพาชมชนไปสความยงยนอยางแทจรง แตการรบเอาจาก

ภายนอก โดยเฉพาะภาคเอกชนนน เราตองทาตวเปนเครองกรองทด ไมใชรบมาเตมๆ รบมาแลว

อาจจะเปน Short Term Gain แต Long Term Loss คอ ดแลวเหมอนสรางอาชพใหชมชนระยะสน แต

ระยะยาวแลวเปนการทาลายชมชนอยางสนเชง หากเปนเชนนนจะอนตราย ไมย งยน เราจะตองทาตว

เปนเครองกรองทฉลาดและรจกเลอกหยบยมสงทดทสดจากทตางๆ ไมวาจากภายในหรอภายนอก

ประเทศมาสชมชน

เนองจากเศรษฐกจพอเพยงเปนเรองของ "ความร" ในสวนของความสามารถ มรอย 4 ตวท

สาคญ คอ

1) รทน คอ รวากระแสโลกาภวตนมนเปนอยางไร เปนโอกาสหรอเปนภยนตรายตอ

ชมชน ชมชนจะรบมอกบสงเหลานอยางไร นคอรทน

2) รกาล คอ รเวลาทควรจะทา หลายเรองไมตองใจรอน การพฒนาบางเรองมเงอนเวลา

ผกอย บางเรองไมมเงอนเวลา ในวชาฟสกส เขาพดถงวาแมในระดบอะตอม บางเรองมนเปน Time

Dependence แตบางเรองเปน Time Independence คอไมสมพนธเวลา มนม "เวลาตามนาฬกา" กบ

"เวลาของชวต" ชมชนกมชวต มเวลาของมน บางชมชนอาจใชเวลาสกงอมนดเดยวกไปแลว แตบาง

ชมชนคอยเปนคอยไป

3) รงาน คอ เราตองรวางานของชมชนแบบน จะจดการอยางไร จะเลนเศรษฐกจคกบ

ทางสงคมแคไหน จะเนนวตถคกบจตใจเพยงใด จดเนนของแตละชมชนไมจาเปนตองเหมอนกน

ไมใชวาเราตองตดเสอตวเดยวแลวใสกนทง 70,000 ชมชน แตตองรจกวาสวนไหนทเปนสวนเหมอน

และสวนไหนทเปนสวนตางของแตละชมชน

4) รคน รคนของเราไมพอ เราตองรคนของหนวยงานทเราตองทางานดวย ใหเขาลกซง

และเขาใจเรองนอยางไร จะหยบยมพลงเขามาใช มาลงทนในชมชนเปน Community Investment ได

อยางไร

230

เพราะฉะนนการยดหลกสงเสรมความเจรญใหคอยเปนคอยไปตามลาดบ ดวยความ

รอบคอบ ระมดระวง และประหยดนนกเพอปองกนความผดพลาดลมเหลว และเพอใหบรรลผล

สาเรจไดแนนอนสมบรณ ตรงนเปนหลกคดทด ถาเราทาขนตอนนได นคอขนท 1 เราจะเปลยน

ปญหาของภเขาน าแขงทซอนเปนเสาหลกของชมชน เปลยนวกฤตเปนโอกาส ถาลาดบแรกเรา

สามารถทาใหเขามปฏสมพนธกบโลกภายนอกได แลวเราเตมเตมพลงเขาผาน Empowerment ใหเขา

ยนดวยขาของตนเองได โดยยดหลกเศรษฐกจพอเพยง

พฒนาการขนท 2 ทสงขน คอ ปฏสมพนธอยางเดยวไมพอ ชมชนควรมโอกาสเชอมกบ

โลกอยแลว เพยงแตวา เดมเขายนอยบนขาของตวเองไมได ไปเชอมมากๆ เดยวจะกลายเปนการถก

เชอด ประเดนตรงนคอชมชนจะอยในโลกอยางไร มการแลกเปลยนวฒนธรรมกบคนอน มการ

แลกเปลยนทางดานเศรษฐกจกบคนอน และอยไดดวยตวของมนเอง

การใหชมชนยนอยบนขาของตวเองได นคอรากฐานทแทจรง เปนรากเหงาทแทจรงของ

กระบวนการประชาธปไตย ปจจยหนงททาใหกระบวนการประชาธปไตยเราไปไมถงไหน มาจาก

ระบบการศกษา หรออานาจไมไดตกอยในมอของประชาชนอยางแทจรง เขาไมไดมโอกาสตดสนใจ

ดวยตวเองเทาไหร ยงตองพงพาสวนกลาง เพราะฉะนน การทเราเปลยนจากปรชญาของ Dependence

คอ พงพาเรา พงพารฐ มาส Interdependence เขากเรมรจกรกษาสทธ

แตละชมชนมความนารก มเสนห ควรมโอกาสไดสมผสกบโลก เพราะฉะนน ถงจดหนง

เราควรตองมามองวาแตละชมชน หรอเครอขายของชมชนนน จะกลายเปน Global Niche คอมจดเดน

ทจะไปเชอมตอกบภายนอกไดอยางไร Global Niche นนอาจจะเปนเรองของ OTOP อยางบานถวายท

เชยงใหมทกคนในโลกรจก มอตลกษณของตวเอง แตกสอดคลองกบรสนยมของโลก นคอ Global

Niche ทายงไงทจะใหชมชนเปนชมชนเปด ในลกษณะทไมไดไปพงพาโลก แตเปดในลกษณะ

Interdependence คอ ตางคนตางกพงพากน มภมคมกนของตนเอง

เมองไทยนแปลก สวนทมเสนหและมศกยภาพจรงๆ มาจากราก 2 ราก คอ ความ

หลากหลายทางวฒนธรรม และความหลากหลายทางชวภาพ แตละชมชนอาจจะมน าหนกในสวนน

มากนอยตางกน เราม 5 ภาค แตละภาคมภมปญญาหรอรากความคดทแตกตางกน นเปนรากเหงาของ

ภมปญญาไทยของสงคมไทย ในทสดออกดอกออกผลมาเปน OTOP มาเปนเรองของความละเมยด

เปนเรองของ Craftsmanship เปนเรองของการทองเทยวเชงวฒนธรรม เปนเรองของอาหาร การกน

ผลไม หรอการเปนอยทฝรงเขาชอบ คอ Dedicated Living มความรสกวามาอยแลวสบายใจ

เพราะฉะนน เปนโอกาสของ Long Stay โอกาสของอะไรอกมากมาย

231

แตประเดนเปนเรองการบรหารจดการ เราจะทายงไงทจะเอาพลงของ 2 ตวน ใหออกดอก

ออกผลไดตลอดเวลา และอยภายใตแนวคดของเศรษฐกจพอเพยงอยางแทจรง ตรงนคอสงทเราคง

ตองตระหนกถง ถามองชมชนในมมมองงายๆ ชมชนนนไมใชแคสถานทๆ หลากหลายทางชวภาพ

แตเวลาเราพดถงชมชนเราพดถง คนของชมชนดวย ซงมความหลายหลากทางวฒนธรรม

หนาทของพวกเราคอ จะเอาความหลายหลากทางวฒนธรรมกบความหลายหลากทาง

ชวภาพนน มาปฏสมพนธกนในทศทางทกอใหเกดตวสนคา หรอบรการทมเสนห เนองมาจากอต

ลกษณ หรอความหลายหลากทเกดขนไดอยางไร ทจรงทกชมชนประกอบดวย 3 P: Place, People,

Product ในสดสวนทแตกตางกน ความโดดเดนของบางชมชนนน ไมไดอยท สถานท แตอาจอยท ภม

ปญญาของเขา แตเราจะเอาศกยภาพนออกมาเปนตวสนคา เพอจะทาใหเขามรายได เขาอยได และ

จรงๆ แลวตวสนคาหลายตวนน เราไมไดหวงผลเชงพาณชยเพยงอยางเดยว การทเขาผลตสนคาภายใต

ภมปญญาของเขาเปนการรกษาวฒนธรรมของเขา เพยงแตวาสามารถปรบเปลยนและรกษาคอ

Preservation of Culture ควบคกบ Cultural Commercialization ไปพรอมๆ กน แมกระทงโครงการ

หลวง กเชนเดยวกนโครงการหลวงเดมกคอ 3 P เพราะเมอกอนมปญหา Product ของชาวเขาคอ ฝน

หรอยาเสพตด People คอคนของเขาไมมอาชพ Place เปลยนตลอดเวลาเพราะทาไรเลอนลอย กระทง

ทาลายสงแวดลอม แตหลงจากนน 3 P ถกเปลยนโดยพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงตระหนกเหน

ปญหาน กทรงมาเปนองคอปถมภ ขณะเดยวกน พระองคทานดงเอาทรพยากรทมอย โดยเฉพาะพวก

มออาชพ ไมวาจะเปนนกวชาการ หรอนกพฒนาตางๆ เขามา เพราะฉะนน 2 P (Patronage และ

Professional) มาเปลยน 3 P เดยวน Product แทนทจะเปนฝน กลายเปนผก ผลไม ศลปวฒนธรรมและ

อนๆ People หรอคนของเขาเรมยดอาชพเปนเรองเปนราว จนกลายเปนสถานททนาอยแทน

โครงการหลวงนาจะเปนตนแบบของการพฒนาชมชน เปนการเปลยนจากสงทเลวราย มา

สสงทดทสมบรณ นนไมไดเกดขนเพยงขามวนกจรง แตวาเกดจากความมงมน ตงใจ เขาใจ เขาถงและ

พฒนาอยางแทจรง เพราะฉะนน ตรงนคอปรชญาทเปนตนแบบ ทพวกเรานาจะเรยนรไววาเราจะเขา

ไปทาแบบเดยวกนนในชมชน ซงเราจะงายกวาดวยซ าคอเราจบชมชนทไมมปญหา พระบาทสมเดจ

พระเจาอยหวทรงทาจากชมชนทมปญหาสดโตง จากหนามอเปนหลงมอ สงทพวกเราจะทาผมวางาย

กวามาก เพยงแตวาเราเขาใจ เขาถงการพฒนาอยางถองแทในชมชนทเราเขาไปมากนอยแคไหน

ดงนน ภายใตปรชญาเศรษฐกจพอเพยงจะทาอยางไรใหชมชนนนยงยนหยดอยกบโลก

ภายนอกได ขณะเดยวกนก Empower เขา ในทสดแลวชมชนนนสามารถทจะยนอยในเวทโลก

สามารถทจะมจดขายทเชอมกบโลกผาน Global Niche สามารถทจะเปนชมชนทมพลง เพราะม

ประชาธปไตยอยางแทจรง ไมใชประชาธปไตยตามนยามทเราม ถงจดนนเรากาลงทาชมชนใหเปน

232

ชมชนของโลก กลายเปนชมชนหนงทถกกลาวถง ถกตระหนกถง วายนอยบนขาของตวเอง มจดเดน

ของตวเอง อยากจะอยกบโลกกได ไมอยากจะอยกบโลกกยนอยไดดวยตวเองอยางแทจรง ตรงนคอ

เปาหมายสดทายทเราอยากเปน เพราะขณะนประเดนทาทายเราคอ การเปน Local Village เรายง

คมครองเขาอย ซงอกหนอยตานไมทน ตอใหไมมกระแสโลกาภวตน ผมคดวาเรากควรจะทาดวย

เศรษฐกจพอเพยงดวยซ าไป เพยงแตวาตรงนเปนเครองยนยนวาการรทน รกาล รงาน รคน และใช

หลกเศรษฐกจพอเพยงในการขบเคลอน ผมเชอวาเราจะทาใหชมชนนนอยอยางมศกดศร อยอยาง

ย งยนในเวทโลกได

สอดคลองกบพระราชดารสของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เมอ 5 ปทผานมา ซง

พระองคทานตรสไววา "ถาพอมพอกน คอพอมพอกนของตวเองนนไมใชเศรษฐกจพอเพยง การ

พอมพอกนของตวเอง โดยแยกออกจากโลกภายนอก เปนเศรษฐกจยคหน สมยหน สมยหนนนเปน

เศรษฐกจพอเพยงเหมอนกน แตวาคอยๆ พฒนาขนมา ตองมการแลกเปลยนกน มการชวยกนระหวาง

หมบาน ทเราเรยกวา พอหลงจากทเราพงพาตนเองแลวกพงพากนเอง หรอระหวางหมบาน ระหวาง

อาเภอ ระหวางประเทศ จะตองมการแลกเปลยน มการไมพอเพยง จงบอกวา ถามเศรษฐกจพอเพยง

เปนเศษหนงสวนสกพอแลว"

9.5.2 เศรษฐกจพอเพยงในภาคธรกจ

ปญหาสาคญของความพยายามทจะนาปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงมาประยกตใชในภาค

ธรกจ คอ การขาดความเขาใจทถกตองในปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง คนสวนใหญมกนกวา

เศรษฐกจพอเพยงเปนเรองเกษตรกรรม เปนเรองของคนชนบท และเปนเรองไกลตวสาหรบคนเมอง

จงไมใชเรองทตนเองตองทาความเขาใจมากนก สวนผทอยในภาคธรกจสวนใหญ กมความสงสยวา

ปรชญาของการดาเนนธรกจคอการมงหวงกาไรสงสด แลวเศรษฐกจพอเพยงจะนามาใชกบธรกจได

จรงหรอไม

เศรษฐกจพอเพยง มไดหมายถงเศรษฐกจระบบปดทไมเกยวของกบใคร ไมคาขาย ไม

สงออก ไมผลตเพอคนอน ไมไดสนบสนนการปดประเทศ หรอหนหลงใหกบกระแสโลกาภวตน แต

เนนการสรางภมคมกนขณะทยงมความไมพรอม หรอยงไมแขงแรง พรอมๆ กบการไมประมาทและ

ไมโลภมากเกนไป จนเมอแขงแรงพอ กสามารถเขาสการแขงขนในแบบทไมใชมงแพชนะอยางเอา

เปนเอาตาย แตเปนการแขงขนอยางสรางสรรค คอ เพอเสรมสมรรถภาพและความเขมแขง ใน

ขณะเดยวกนเศรษฐกจพอเพยง กมใชเศรษฐกจทสงเสรมลทธบรโภคนยมอยางไรขอบเขต แตให

233

พจารณาและใชประโยชน จากกระแสโลกาภวตนอยางชาญฉลาด รเทาทน สามารถเลอกรบเฉพาะสง

ทกอใหเกดประโยชนตอสงคมในระยะยาว

ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง สามารถนามาประยกตใชในภาคธรกจ โดยไมขดกบ

หลกการของการแสวงหากาไร แตการไดมาซงกาไรของธรกจ ตองอยบนพนฐานของการไมเอารดเอา

เปรยบผอน หรอแสวงหาผลกาไรจนเกนควร จากการเบยดเบยนประโยชนของสงคม โดยไมคานงถง

ผลกระทบ ทอาจจะกอใหเกดวกฤตตามมา ตลอดจนใหคานงถงการใชทรพยากรในธรกจอยาง

ประหยด และอยางมคณภาพ

นอกจากนปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง ยงมไดปฏเสธการเปนหน หรอการกยมเงนใน

ภาคธรกจ แตเนนการบรหารความเสยงตา หมายความวา ถงแมจะกยมเงนมาลงทน กเพอดาเนน

กจการช นดทไมกอใหเกดความเสยงมากนก สามารถจดการไดแมในภาวะทโอกาสจะเกดขนจรงม

ไมมากนกกตาม

1) หลกความพอประมาณทางธรกจ

ความพอเพยงตามนยของเศรษฐกจพอเพยง จะตองประกอบดวยคณลกษณะ 3

ประการ คอ ความพอประมาณ ความมเหตผล และการมภมคมกนทดในตว โดยความหมายของความ

พอประมาณนน หมายถง ความพอด ทไมนอยเกนไปและไมมากเกนไป โดยไมเบยดเบยนตนเองและ

ผอน เชน การผลตและการบรโภคทอยในระดบพอประมาณ โดยในทน จะพจารณาธรกจในฐานะท

เปนหนวยการผลตในทางเศรษฐศาสตร

การดาเนนธรกจทแสวงหาเพยงกาไรสงสด (Maximize Profit) ในทางบญช หรอท

เรยกวากาไรทางธรกจ (Business Profit) นน มใชเปาหมายทดทสดเสมอไป เนองจากธรกจสวนใหญ

มไดคานงถงตนทนคาเสยโอกาส โดยเฉพาะตนทนทางการเงน ในสวนของเจาของ ดวยเหตน การ

ดาเนนธรกจจงควรคานงถงกาไรทางเศรษฐศาสตร? (Economic Profit) อนเปนสวนเพมมลคาใหกบ

องคกรอยางแทจรง มากกวาการแสวงหาเพยงกาไรสงสดในทางบญช

ธรกจทสามารถดาเนนกจการจนมกาไรคมกบคาเสยโอกาส หรอเรยกวา กาไรปกต

(Normal Profit) ในทางเศรษฐศาสตร มโอกาสเกดขน 2 ชวง โดยชวงแรกเปนภาวะทตดสนวาธรกจ

นนสามารถดารงอยได ยนอยบนขาของตวเองได พฒนาบมเพาะกจการจนสามารถพงตนเองได

ในขณะทยงมศกยภาพ ในการเพมผลผลตเพอสรางกาไรตอไดอก

กระทงเมอธรกจขยายกาลงการผลตมากจนเขาสชวงทสองซงเปนภาวะทคมเพยงคา

เสยโอกาสในทางเศรษฐศาสตรอกครงหนง แมตวเลขกาไรทางธรกจหรอกาไรในทางบญชจะยง

เพมขน แตกาไรทางเศรษฐศาสตรมคาเทากบศนย ตามกฎวาดวยผลตอบแทนทลดนอยถอยลง (Law

234

of Diminishing Returns) หรอกลาวอกนยหนงวา ธรกจหมดศกยภาพในการเพมผลผลตเพอสราง

กาไรตอไดอก ภายใตปจจยหรอกาลงการผลตเดมทมอย

ดวยเหตน ธรกจจงควรดาเนนกจกรรมการผลตทไมนอยเกนไป จนตากวาจดกาไร

ปกตจดทหนง เพอใหกจการสามารถอยรอดได และไมมากเกนไปจนสงกวาจดกาไรปกตจดทสอง

เพอไมใหกจการตองประสบภาวะเสยงหรอขาดภมคมกนในธรกจ โดยจดทเหมาะสมทสด คอ

บรเวณประมาณกงกลางของจดกาไรปกตทงสอง

ในปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง กคอ หลกความพอประมาณ ทกอใหเกดกาไรทาง

เศรษฐศาสตร หรอ Economic Profit โดยทธรกจไมจาเปนตองลดศกยภาพหรอออมความสามารถใน

การผลต หรอเพมศกยภาพหรอขยายกาลงในการผลต จนทาใหกาไรทางเศรษฐศาสตรลดนอยถอยลง

ไปสจดกาไรปกต

นอกจากการสรางกาไรทางเศรษฐศาสตรโดยคานงถงศกยภาพทธรกจสามารถได

ประโยชนเตมตามความสามารถทพงไดแลว ตามนยของความพอประมาณในปรชญาเศรษฐกจ

พอเพยง ธรกจยงจาเปนตองพจารณาถงผลกระทบทเกดขน ในกระบวนการผลต ทตองไมกอใหเกด

การเบยดเบยนทงตอผมสวนไดเสยในกจการ และผมสวนไดเสยนอกกจการกลมตางๆ ตวอยางเชน

การหลกเลยงการใชแรงงานมนษยเสมอนชนสวนหนงของเครองจกรในระบบ

โรงงานทขาดซงคณภาพชวต การละเวนการผลตทไมมการจดการของเสยจนสรางมลภาวะใหแก

ระบบนเวศน การดแลกจการมใหมสวนเกยวของ กบการแขงขนดวยวธการทมตลาดหรอใชวธ

ผกขาด เปนตน

การคานงถงผลทคาดวาจะเกดขนจากกจกรรมทางธรกจอยางรอบคอบในหนวยการ

ผลตหรอภายในกจการ และระหวางกจการกบหนวยการผลตอน และผบรโภค มสวนสมพนธอยาง

ใกลชดกบหลกความมเหตผลในธรกจ ซงเปนคณลกษณะสาคญอกดานหนงในปรชญาของเศรษฐกจ

พอเพยง

2) หลกความมเหตผลในธรกจ

ในปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง นอกเหนอจากคณลกษณะดานความพอประมาณ ยง

มคณลกษณะดานความมเหตผล ทหมายถง การตดสนใจเกยวกบระดบของความพอเพยง จะตอง

เปนไปอยางมเหตผลโดยพจารณาจากเหตปจจยทเกยวของ ตลอดจนคานงถงผลทคาดวาจะเกดขน

จากการกระทานนๆ อยางรอบคอบ นน สามารถนามาประยกตใหเขากบการดาเนนธรกจไดอยางไร

เมอพจารณาหนวยธรกจหนงๆ ในทางเศรษฐศาสตรถอวาเปนหนวยการผลต ทา

หนาทแปลงปจจยการผลต ใหกลายเปนผลผลต เพอสงตอไปยงหนวยการบรโภคทเปนครวเรอนและ

235

ผบรโภคลาดบสดทาย หรอไปยงหนวยการผลตอนตามสายอปทาน (Supply Chain) การพจารณาเหต

ปจจยทเกยวของและผลทเกดขนจากหนวยการผลต จะแยกเปน 2 ระดบ คอ ความมเหตผลในหนวย

การผลตหรอภายในตวกจการเอง กบความมเหตผลระหวางตวกจการกบหนวยการผลตอนและ

ผบรโภค

การพจารณาผลลพธทางธรกจตามวถของเศรษฐกจแบบทนนยม ปฏเสธไมไดวา

จาเปนตองวดผลประกอบการดวยตวเลขทางการเงน เครองมอการบรหารจดการทางธรกจสวนใหญ

จงเนนหนวยวดในรปตวเงน เชน ยอดขาย กาไรสทธ ฯลฯ ประกอบกบตวเลขทางการเงนดงกลาวเปน

หนวยวดทสามารถนบไดงาย เมอเทยบกบหนวยวดอน เชน ความพงพอใจของลกคา หรอ

ประสทธภาพในการใหบรการ เปนตน

แตกเปนเรองทนายนดในระดบหนงวา ธรกจในปจจบนไดรบบทเรยนจากเหตการณ

ในอดตหลายครงทพสจนใหเหนวา การใชตววดทางดานการเงนเปนหลกเพยงอยางเดยว ไมสามารถ

รอดพนจากผลกระทบทเกดขนจากปญหา หรอวกฤตทางเศรษฐกจและสงคม แมวาหลายกจการได

แสดงตวเลขผลประกอบการทางการเงนทดเลศเพยงใดกตาม

จากเหตผลดงกลาว ธรกจทตองการคนหาแนวทางในการเตบโตอยางย งยน จง

พยายามใหความสาคญกบปจจยอนในธรกจ นอกเหนอจากตวชวดทางการเงน ยกตวอยางเชน การให

ความสาคญกบตวชวดดานลกคา เนองจากลกคาเปนผทสรางรายได และผลกาไรทางธรกจใหแก

กจการโดยตรง การใหความสาคญกบตวชวด ดานกระบวนการทางธรกจ เนองจากหากกจการไม

สามารถตอบสนองความตองการของลกคา ไดอยางมประสทธภาพและอยางทนทวงท กไมสามารถ

รกษายอดรายไดหรอกาไรทเกดขนจากลกคาของธรกจได

การใหความสาคญกบตวชวดดานพนกงาน ทเปนทรพยากรสาคญขององคกร ซงหาก

ไมมการพฒนาทกษะของพนกงาน การสรางแรงจงใจในการทางาน โอกาสทกจการจะขยายตวและ

เตบโตกเกดขนไดยาก

การทธรกจใหความสาคญกบตวชวดในมตทเพมขน กอใหเกดความสมพนธระหวาง

มตตางๆ ในเชงเหตและผล (Cause and Effect) ตวอยางเชน กาไรของกจการทผถอหนพงไดรบ (มต

ดานผถอหน) จะเกดขนไดกตอเมอองคกรธรกจมรายไดเพมขน หรอมตนทนทลดลง (มตดาน

การเงน) และการทองคกรจะมรายไดเพมขน กตอเมอองคกรสามารถเพมสวนแบงตลาด โดยการ

นาเสนอสนคาและบรการทมคณภาพ (มตดานผลตภณฑ) ซงเปนทตองการของลกคาหรอทาใหลกคา

พงพอใจ (มตดานลกคา)และการทองคกรจะสามารถนาเสนอสนคาและบรการตามทลกคาตองการได

องคกรจะตองมกระบวนการในการดาเนนงานทเหมาะสม ในการนาเสนอสงทลกคาตองการ (มตดาน

236

กระบวนการทางธรกจ) จากพนกงานทมทกษะและความสามารถ มขวญและกาลงใจในการทางานทด

(มตดานพนกงาน) และมเทคโนโลยททนสมยสนบสนนใหองคกรมกระบวนการสรางคณคาใหแก

ลกคาได (มตดานระบบงานสนบสนน) โดยไมทาลายสงแวดลอมและสงผลกระทบเชงลบตอสงคม

โดยรวม (มตดานสงคมและสงแวดลอม) เปนตน

มตตางๆ ทนาเสนอขางตน เปนเพยงตวอยางหนงทแสดงใหเหนถงเหตปจจย

แวดลอม ซงกอใหเกดผลลพธสงตอกนไปเปนทอดๆ ในแตละมต องคกรธรกจหนงๆ อาจจาแนกมต

และการจดลาดบความสาคญทแตกตางกนออกไปขนอยกบประเภทของกจการ แตจดรวมหนงท

เหมอนกน คอ ธรกจตองบรหารจดการความสมพนธระหวางมตในแบบองครวมทเปนเหตเปนผลซง

กนและกน ไมสามารถบรหารจดการในแบบแยกเปนสวนๆ โดยไมเกยวของกนได

ในระดบของความมเหตผลในหนวยการผลตหรอภายในตวกจการเอง จะเกยวของ

กบการจดการความสมพนธของมตตางๆ ทเกดขนในกจการ อาท ดานผถอหน ดานการเงน ดาน

ผลตภณฑ ดานกระบวนการภายในธรกจ ดานพนกงาน ดานระบบงานสนบสนน เพอนาไปสการ

เจรญเตบโต (Growth) ของกจการ โดยอาจเทยบไดวาเปนการดาเนนธรกจ ตามแนวเศรษฐกจพอเพยง

ในระดบพนฐาน

ในระดบของความมเหตผลระหวางตวกจการกบหนวยอนๆ ในสงคมทงในระดบใกล

คอ การบรหารความสมพนธ ตอผทมสวนเกยวของ ใกลชดกบองคกรโดยตรง ไดแก ลกคา คคา

ชมชนทองคกรตงอย และในระดบไกล คอ การบรหารความสมพนธตอผทเกยวของกบองคกรโดย

ออม ไดแก คแขงขนทางธรกจ ประชาชนทวไป รวมไปถงการจดการดานผลกระทบตอสงแวดลอม

และวฒนธรรม เพอนาไปสความยงยน (Sustainability) ของกจการ โดยอาจเทยบไดวาเปนการดาเนน

ธรกจตามแนวเศรษฐกจพอเพยงในระดบกาวหนา

สภาพทปรากฏของกจการทมเปาหมายเนนกาไรในระยะสน คานงถงประโยชนแตผ

ถอหน ขายผลตภณฑ ทแมจะมคณภาพตามระดบของความมเหตผลภายในตวกจการ แตหากมได

คานงถงสภาวะตลาด ความตองการของลกคา ความเปนธรรมกบคคา หรอการยอมรบของสงคมตาม

ระดบของความมเหตผล ระหวางตวกจการกบหนวยอนๆ ในสงคม กจการนนอาจสามารถ

เจรญเตบโตไดระยะหนง แตจะไมมความยงยนของกจการในระยะยาว

ในความเปนจรง กจการตองพยายามสรางความสมดลของประโยชนสวนตนและ

ประโยชนสวนรวม โดยใชหลกความมเหตผลในทงสองระดบ ผสมผสานกนไป มอาจเนนทระดบใด

ระดบหนงเพยงระดบเดยว ในขณะเดยวกน กจการกตองมการบรหารจดการองคกรใหเกดความ

สมดลของประโยชนท งในระยะส น ระยะปานกลาง และระยะยาว เพอการพรอมรบตอการ

237

เปลยนแปลง ซงจะมความเกยวของสมพนธอยางใกลชดกบคณลกษณะดานการมภมคมกนทดในตว

ในปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

3) การมภมคมกนทดในธรกจ

การมภมคมกนทดในตว เปนคณลกษณะทสามในปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

นอกเหนอจากคณลกษณะดานความพอประมาณและดานความมเหตผล การมภมคมกนทดในตว

หมายถง การเตรยมตวใหพรอมรบผลกระทบและการเปลยนแปลงดานตางๆ ทจะเกดขนโดยคานงถง

ความเปนไปไดของสถานการณตางๆ ทคาดวาจะเกดขนในอนาคตทงใกลและไกล

จากหลกความมเหตผลในธรกจทคานงถงการบรหารจดการความสมพนธระหวางมต

ตางๆ ในแบบองครวมทเปนเหตเปนผลซงกนและกนนน สมควรทจะพจารณาตอไปวา ความสมพนธ

ระหวางแตละมตนน มกจกรรมใดทเปนเหตและปรากฏการณใดทเปนผล ตวอยางเชน ระดบความ

ยงยนของกจการหนงๆ จะปรากฏเปนผลใหเหนได อาจตองรอใหเวลาผานพนไปแลวระยะหนง

ในขณะทกจกรรมหรอตวบงชทเปนเหตของความยงยน เชน การผลตทเหมาะสม

การลงทนทไมเกนตว การใชเทคโนโลยทประหยด การไมเนนกาไรระยะสน เปนกจกรรมหรอ

วตถประสงคทกาลงดาเนนอยในกจการ ทงนการพจารณาตวบงชทเปนเหต จะทาใหทราบถงผลการ

ดาเนนงานในปจจบนและปจจยทจะสงผลตอการดาเนนงานในระยะยาว สวนการพจารณาตวบงชท

เปนผล จะทาใหทราบถงเหตการณทเกดขนในอดตหรอสงทเกดขนมาแลว

ดวยเหตน การพจารณาแยกแยะความสมพนธของตวบงชทงทเปนเหตและเปนผล จะ

ทาใหสามารถคาดการณไดถงโอกาสและอปสรรคทจะเกดขนในอนาคต และสงผลใหกจการสามารถ

วางแผนรบมอกบผลกระทบและความเปลยนแปลงทจะเกดขน ดวยการประเมนจดแขงและจดออน

ภายในองคกรเปนขอพจารณาประกอบ ถอเปนการสรางการมภมคมกนทดในธรกจนนเอง

ผลกระทบหรอการเปลยนแปลงสามารถเกดขนจากปจจยภายนอกซงควบคมไมได

เชน ในดานเศรษฐกจ ไดแก ความผนผวนของตลาด ฯลฯ ในดานสงคมหรอรฐ ไดแก นโยบาย

สาธารณะตอธรกจทดาเนนอย (หรอทธรกจมกเรยกวา License to Operate) ฯลฯ ในดานสงแวดลอม

ไดแก ภยธรรมชาต พลงงานในฐานะทเปนปจจยการผลต ฯลฯ และในดานวฒนธรรม ไดแก วถชวต

ของแตละภมสงคม ฯลฯ สวนผลกระทบทเกดขนจากปจจยภายในซงสามารถควบคมและแกไขได

อาทเชน ปจจยดานทน ดานเทคโนโลย และดานการบรหารจดการ เปนตน

กระบวนการปรบตว (Adaptive Process) ในธรกจเปนสงจาเปนตอการตอบสนอง

ภาวการณทเปลยนแปลงทามกลางกระแสโลกาภวตน เหนไดจากวฏจกรของธรกจหรอรอบอายของ

ผลตภณฑโดยสวนใหญ มคาบเวลาทสนลง ในขณะทมความผนผวนเพมขน ทาใหความยดหยนและ

238

การปรบตวอยางรวดเรวไดกลายเปนคณลกษณะทกจการตองสรางใหเกดขน สอดคลองกบ

คณลกษณะดานการมภมคมกนทดในปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

ประโยชนในระยะสนของกจการ อาจมาจากการดาเนนธรกจโดยใชกลยทธดานราคา

เพอการกระตนยอดขายหรอการเพมผลกาไรเฉพาะหนา ใชวธการรณรงคเรองประสทธภาพและ

ประสทธผลในการทางาน เพอการลดคาใชจายในสวนทสามารถประหยดไดตามวาระทจาเปน เชน

เมอเกดวกฤตดานพลงงาน เปนตน

ประโยชนในระยะปานกลางของกจการ อาจมาจากการดาเนนธรกจโดยใชกลยทธ

ดานลกคา เปนการปลกสรางสายสมพนธระหวางกลมเปาหมายและลกคา เพอหวงผลในการปลยนก

ลมเปาหมายใหกลายมาเปนลกคาใหมของกจการ ดแลรกษาลกคาเดมของกจการใหคงอย เพอหวงผล

ในการเพมปรมาณการขาย (Up-Selling) หรอขยายสายผลตภณฑ (Cross-Selling) จาหนายใหแก

ลกคารายเดม และแมกระทงการเปลยนลกคาในอดตทยตการซอผลตภณฑไปแลว ใหกลบมาเปน

ลกคาของกจการดงเดม

ประโยชนในระยะยาวของกจการ อาจมาจากการดาเนนธรกจโดยใชกลยทธดานวจย

และพฒนา เพอการสรางนวตกรรมในผลตภณฑ ทงการออกแบบและพฒนาผลตภณฑใหมๆ เพอ

รองรบความตองการของตลาดทจะเกดขนในอนาคต รวมถงการแกไขและปรบปรงผลตภณฑเดม ให

มคณสมบตเพมขน คณภาพดขน คณประโยชนสงขน และแมแตการซอทรพยสนทางปญญาหรอการ

ซอกจการอน เพอใหไดมาซงนวตกรรมทจะสรางคณคาใหแกกจการในระยะยาว

จากทกลาวแลววา องคกรธรกจสามารถประยกตปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงไดใน

สองระดบ คอ เศรษฐกจพอเพยงระดบพนฐาน และเศรษฐกจพอเพยงระดบกาวหนา ซงมความ

เกยวของสมพนธกบผมสวนไดเสยภายในองคกรและภายนอกองคกรตามลาดบ

การดาเนนธรกจตามแนวเศรษฐกจพอเพยงระดบพนฐาน มงเนนทการสรางกจการ

เพอใหอยรอดในธรกจและการพฒนาศกยภาพเพอการเจรญเตบโต (Growth) ของกจการ เปนบนได

ขนทหนง

ในขณะทการดาเนนธรกจตามแนวเศรษฐกจพอเพยงระดบกาวหนา จะให

ความสาคญกบการแบงปนหรอการใชทรพยากรรวมกนหรอการรวมกลมทงในแนวดงตามสาย

อปทาน (Supply Chain) และแนวราบในลกษณะของเครอขายวสาหกจ (Cluster) เปนบนไดขนทสอง

จนพฒนามาสความรวมมอระหวางกลมธรกจหรอเครอขายวสาหกจตางๆ เพอสรางใหเกดความยงยน

(Sustainability) ของกจการ เปนบนไดขนทสาม

239

การประยกตปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงทงสามขนขางตน ชใหเหนถงการพฒนาท

เรมตนจากหลกของการพงตนเอง โดยเปลยนจากการพงพาตนเองไมไดหรอตองคอยอาศยผอนอย

ตลอดเวลา (Dependent) เปนการพฒนาตนเองใหมความเขมแขง เปนอสระ (Independent) แลวจง

คอยๆ พฒนาขนมาเปนการแลกเปลยน การรวมกลมชวยเหลอกน จนนาไปสการพงพงองกน (Inter-

dependent) สงเคราะหเกอกล รวมมอกน และประสานกบโลกภายนอก ทงน เพอใหประเทศอนเปน

สงคมใหญกลายเปนสงคมทมความสมดลและพรอมรบการเปลยนแปลงตอโลกยคโลกาภวตน

9.6 การฟนฟชมชนทองถน : ทางเลอกและทางรอดของการพฒนาชมชนในกระแส

โลกาภวตน

การพฒนาชมชนทผานมา มกจะมลกษณะรวมศนยโดยชมชนไมมโอกาสไดบอกเลาถงสง

ทตนเองตองการ หรอแมกระทงจะสะทอนผลกระทบทตนเองไดรบจากผลพวงการพฒนาเหลานน

หลายครงทการพฒนาไดเขาไปทาลายของดทมอยในชมชนทองถนใหสญหายไป ไมวาจะเปนดน น า

ปา วถชวต เศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม เปนตน "การฟนฟชมชนทองถน" จงเปนทางเลอกหนงใน

การพฒนาชมชนภายใตสถานการณทชมชนทองถนถกรมเราจากโลกาภวฒนและระบบทนนยมอยาง

เขมขน

9.6.1 ทาไมตองฟนฟชมชนทองถน

ชมชนทองถนในปจจบนมสภาพออนแอลง เมอเปรยบเทยบกบในอดต เนองจากไดรบ

ผลกระทบจากการพฒนากระแสหลก โดยทรพยากรธรรมชาตของชมชน ดน น า ปาไม ถกนาไปใช

เปนวตถดบในการพฒนาอยางเขมขน ในขณะทชมชนกลายเปนผรบผลพวงจากความเสอมโทรมของ

ทรพยากรธรรมชาตและสภาพแวดลอม ซงปนแกว เหลองอรามศร นกวชาการจากมหาวทยาลย

เชยงใหม ไดชใหเหนประเดนสาคญวา นโยบายของรฐบาลพยายามทาใหชมชนเปนกลไกการผลต

ทางเศรษฐกจ ชมชนเปนหนมากขน โดยเปนหนทเกดจากการบรโภค สงอานวยความสะดวกมากกวา

หนเพอการลงทน นอกจากนการขยายตวของโรงงานอตสาหกรรมขนาดยอยไปสชนบท ทาให

เกษตรกรกลายเปนแรงงานราคาถกทปราศจากสวสดการใด ๆ ทงสน รวมทงยงไดคาดการณแนวโนม

ทจะเกดขนตอไปคอ ผลกระทบตอสทธการจดการทรพยากรของชาวบาน ทงทดน น า และปาไม ซง

จะถกถายเทใหไปสปจเจกบคคล และเขาสระบบการผลตของนายทน ทาใหมการซอขายงายมากขน

รปธรรมของปญหาเหลาน เปนสงยนยนไดวาชมชนทองถนตองไดรบการฟนฟ

240

ในขณะเดยวกนพระสงฆ ซงเปนผมบทบาทสาคญในการหนนเสรม แตการพฒนา

ภายนอกทาใหทงคนภายในและภายนอกชมชนไมเชอถอในกศโลบายและหลกธรรมคาสอนทาง

ศาสนาทนาพธกรรมทางศาสนามาผสานกบขบวนการชมชน เชน พธการบวชปาเพอรกษาทรพยากร

ปาไม เปนตน ปญหาและอปสรรคในขอนทาใหพระสงฆตองหนนเสรมพลงมากขนในการพฒนา

จตใจ และเสรมกาลงใจของคนในชมชน โดยตองมการแกไขและจดการอยางสนตวธ

9.6.2 หลากหลายมมมองในการฟนฟชมชนทองถน

ประสบการณการดแลรกษาปาของกลมแมหญงเชยงดาว จงหวดเชยงใหม เปนตวอยาง

หนงของการฟนฟชมชนทองถนทนาชมเชย เพราะนอกจากจะเปนการรวมกลมของผหญง ซงสะทอน

ถงความเกงและความมคณคาของสตรในการอนรกษทรพยากรธรรมชาตแลว ยงมบทบาทในการ

เชอมโยงหลกสตรการศกษาของทองถนใหผสมผสานกบภมปญญาในการใชชวตแบบสอดคลองกบ

ธรรมชาต เชน หลกสตรการรกษาและฟนฟปา หลกสตรสมนไพรในบาน หลกสตรปาสมปทานและ

ปาชมชน เปนตน โดยไดพาเดกไปเรยนรธรรมชาตและของดในปาชมชน ซงเปนการถายทอดและ

ปลกฝงใหเยาวชนในทองถนเกดความรกและหวงแหนบานเกดของตนเอง อนเปนรากฐานสาคญของ

การฟนฟชมชนทองถน ซงการเรมทเยาวชนจดวาเปนการสรางภมคมกนอนเขมแขงของสงคม

นอกจากน ครยงมบทบาทสาคญตอการฟนฟทองถน เพราะครมบทบาททแยกไมออกจาก

สงคม โดย พชย จลเดช ครจากโรงเรยนบานทงหลวง อาเภอแมวาง จงหวดเชยงใหม เหนวาตองมการ

ปฏรปการเรยนรในโรงเรยน การปฏรปทสาคญคอการพฒนาคน และสรางสงคมใหเปนสงคมแหง

การเรยนร จากนนกจะเกดปญญาตามมา โดยโรงเรยนพยายามดงสวนทเดนของชมชนทโรงเรยน

ตงอยมาใหนกเรยนไดเรยนร เชน ชมชนปะกาเกอะญอ มจดเดนเรองดานวถชวตทไมทาลาย

ทรพยากรธรรมชาต ซงโรงเรยนบานทงหลวงไดมการจดหลกสตรการศกษาทองถน โดยเนนการ

รกษาทรพยากรธรรมชาตเชนกน

ในสวนขององคกรปกครองสวนทองถน คณยงยทธ ยาวชย นายกองคการบรหารสวน

ตาบลดอยแกว อาเภอจอมทอง จงหวดเชยงใหม เหนวาการทางานกบชมชนจะดทความตองการของ

ชาวบานกอน ตองมการทาประชาคมและสารวจพนทรวมกน และเนนการทางานรวมกนกบชมชน

หากหมบานมแผนพฒนาของหมบานทชมชนรวมกนทา อบต. จะนาแผนความตองการของหมบาน

มาบรรจในแผนของ อบต. เพอจดสรรงบประมาณการพฒนาใหตรงกบความตองการของหมบาน

241

9.6.3 การฟนฟชมชนทองถนอยางมพลง… จะทาอยางไร

หลกการสาคญในการฟนฟชมชนทองถน คอ การทาในสงทเปนวถชวตทดงาม ฟน

ความสมพนธทดงามของชมชน ทงความสมพนธแบบเครอญาต ความสมพนธแบบคนกบธรรมชาต

และวถการผลตแบบเกอกลทชมชนจดการเอง ซงคณอดลย ยกคาจ ผนาชมชนเครอขายเกษตรกรรม

ยงยนภาคเหนอ ใหความเหนวาการฟนฟสงเหลานใหกลบคนมาเปนสงทชมชนควรทา ใน

ขณะเดยวกนกตองพงระลกเสมอวา ชมชนไมใชนกอนรกษแบบสดขว แตตองรบเอาเทคโนโลยใหม

ๆ เขามาใชอยางรเทาทนและรจกเลอกสรร และจดการไดโดยชมชนทองถนเอง

ในขณะเดยวกน คณจนดา บญจนทร ผนาชมชนเครอขายเกษตรกรรมยงยนภาคใต ไดให

แนวคดสาคญวา การฟนฟชมชนทองถนตองตระหนกใหดวาชมชนอยในสถานการณโลกาภวตนทม

การขยายตวของระบบทนนยม ซงสถานการณนกระทบตอวถชวต วฒนธรรม และสงแวดลอมของ

ทองถน ทาใหชมชนสญเสยทนและสงด ๆ ทสงสมมานาน ดงนน การฟนฟสงด ๆ เหลานใหกลบคน

มาตองใหชมชนทองถนเปนตวตงเปนเจาของ และมจงหวะกาวแบบคอยเปนคอยไป โดยจะตอง

เรมทาจากจดเลก ๆ ไปหาจดทใหญ แมมความผดพลาดเกดขนกเรมใหมได อยายอมแพ การกาวเดน

แบบนเปนการสงสมประสบการณ และเปนการเรยนร การฟนฟชมชนทองถนจะตองมกระบวนการท

หลากหลาย

คณสงคม เจรญทรพย คณะกรรมการสถาบนพฒนาองคกรชมชน ใหขอคดวา ตองเรมจาก

จดทเราเขาใจ เรมจากจดเลก ๆ ไปสจดทใหญ และระลกอยเสมอวา เรามทนทสาคญ คอ ธรรมชาต

โดยตองชวยกนขยายทนเหลานโดยไมตองใชทนและเงนตรา เพราะการพงพาเงนทนจากผอน

ตลอดเวลา จะทาใหชมชนไมเขมแขง กลาวคอ ชมชนเองตองทาในสงทเหมาะสมกบตวเอง

ทายสดคณปนแกว เหลองอรามศร สรปความเหนวา เงอนไขสาคญในการฟนฟชมชน

ทองถนมอย 4 ประการ คอ (1) ความสามารถในการพงพงตนเองของชมชน (2) สทธในการจดการ

ทรพยากรธรรมชาต (3) ความเขมแขงของสถาบนทางสงคมในชมชน เชน ครอบครว และ (4)

ออนแอลงอนเนองมาจากกระแสโลกาภวตนและนโยบายการพฒนาของรฐทนนยม ซงใน

สถานการณเชนน ชาวบานคงจะถอนตวออกจากระบบทนไดยาก แตจะทาอยางไรใหชาวบานม

อานาจตอรอง และไมเสยเปรยบมากเกนไป

บรรณานกรม

กรมการพฒนาชมชน. กระบวนการดาเนนงานวสาหกจชมชนของสานกงานสงเสรมวสาหกจ.

Available: http://www.fda.mopa.go.th, (10/07/2551).

กาญจนา แกวเทพ และ กนกศกด แก วเทพ. การพงตนเอง: ศกยภาพในการพฒนาชนบท. กรงเทพฯ:

สภาแคทอลกแห งประเทศไทยเพอการพฒนา, 2530.

การฟนฟชมชนทองถน: ทางเลอกและทางรอดของการพฒนาชมชน ในกระแสโลกาภวตน.

Available: http://www.chumchonthai.or.th/member/shownewsdetail.asp?n_id=301,

(2/06/2551).

กลมออมทรพยเพอการผลต. งานวชาการกลมออมทรพยเพอการผลต. Available:

http://hc.igetweb.com /index.php?mo=3&art=110346, (15/07/2551).

เกรยงศกด เชษฐพฒนวนช. การกระจายทรพยากรทไมเทาเทยมกนและการใชทรพยากรธรรมชาต

เกนขอบเขต. Available: http://www.human.cmu.ac.th, (10/01/2550).

เกอ วงศบญสน. ประชากรกบการพฒนา. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2538.

ขนฏฐา กาญจนรงสนนท. การเสรมสรางพลงของชมชนและการพฒนามนษย. Available:

http://cddweb.cdd.go.th/cmu/ceandhd.htm, (08/08/2551).

โฆษต ปนเปยมรษฏ. สภาพทวไปของชนบทไทย. สารานกรมไทยสาหรบเยาวชนฯ. ฉบบท 13.

Available: http://guru.sanook.com/search/knowledge_search.php?q=, (05/07/2551).

ฉตรทพย นาถสภา. เศรษฐกจหมบานไทยในอดต. มถนายน 2528.

ชานาญ วฒนศร. การทางานพฒนาชมชนเขตเมองและชนบทในสถานการณปจจบน. กรมการ

พฒนาชมชน. Available: isc.ru.ac.th/data/PS0003523.doc, (05/08/2551).

ณฐพล ขนธไชย. แนวคดและทฤษฎในการพฒนาประเทศ และการพฒนาชนบทในการบรหารงาน

พฒนาชนบท. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร , 2527.

ดเรก ฤกษ หร าย. การพฒนาชนบท. กรงเทพฯ: กรงสยามการพมพ , 2527.

ทบทม วงศประยร. เศรษฐศาสตรการพฒนาเบองตน. กรงเทพฯ: ธรรมราชการพมพ. 2542.

นรศร มเจรญ. การพฒนากลมอาชพดานเกษตรกรรมตามกระบวนการวสาหกจชมชน อาเภอกาญ

จนดษฐ จงหวดสราษฏรธาน. Available: http://202.29.18.130/rThesis/download/

000202.pdf, (01/08/2551).

243

นธ เอยวศรวงศ. ทนไมใชเงนเพยงอยางเดยว. Available: http://www.nidambe11.net/ekonomiz/

2003q2/article2003june9p2.htm, (08/08/2551).

บณฑร ออนคา และ วรยา นอยวงศ นยางค. ยทธศาสตรในการพฒนาชนบท: ประสบการณของ

ประเทศไทย. กรงเทพฯ : สาขาวชาพฒนาชมชน คณะสงคมสงเคราะหศาสตร

มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2533.

บารง บญปญญา. การพงตนเองทางดานเศรษฐกจ. สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยขอนแกน,

มนาคม 2531.

ปรชา เปยมพงศสาสนต. เศรษฐศาสตรสเขยวเพอชวตและธรรมชาต. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย, 2539.

ปรชา เปยมพงศสานต. สงแวดลอมและการพฒนา. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540.

พษณ ออนมณ. เศรษฐกจชมชนพงตนเอง. Available: http://www.dopa.go.th/hp/tasa/year_42/

oct_42.htm, (11/07/2551).

มนตร ปานกลา. เศรษฐกจชมชนพงตนเองของกลมออมทรพยเพอการผลตในจงหวดลาปาง.

การคนควาอสระเศรษฐศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยเชยงใหม, 2542.

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. เอกสารการสอนชดวชา ป ญหาการพฒนาชนบทไทย. พมพ ครงท 9.

กรงเทพฯ: มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, 2534.

รตนพนธ ศรคลาย. ปจจยสงเสรมความเขมแขงของชมชน : ศกษากรณกลมออมทรพยตาบลคลอง

เปยะ อาเภอจะนะ จงหวดสงขลา. ฐานขอมลอเลกทรอนกส (บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยเชยงใหม). 2546.

ลล โกศยยานนท และ วรวรรณ ศภจรรยา. รปแบบการพฒนาชนบทของประเทศไทย. กรงเทพฯ:

คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2527.

วฒนา สวรรณแสง จนเจรญ. เศรษฐศาสตรสงแวดลอมและสขภาพ. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย, 2536.

วฒชย หลกเมอง. ประชาคมเพอการพฒนากระบวนการชมชนเขมแขง. Available: http://www.

rakbankerd.com/01_jam/thaiinfor/country_info/index.html?topic_id=791&db_file=,

(12/08/2551).

ศภชย เจรญวงศ. ถอดรหสการพฒนา. กรงเทพ ฯ: โรงพมพเดอนตลา , 2544.

สภาพฒนาเศรษฐกจและสงคมแห งชาต. แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 8 - 9.

กรงเทพฯ: โรงพมพชมนมสหกรณ แห งประเทศไทย, 2545.

244

สมคด เอนกทวผล. “กลมออมทรพย” สะสมแบบพอเพยง. 2549. Available: http://www.

positioningmag.com/Magazine/Details.aspx?id=53891, (24/12/2551).

สาคร ศรสวสด. โครงสราง พฤตกรรม และผลการดาเนนงานขององคกรชมชนในภาคเหนอของ

ประเทศไทย. ฐานขอมลอเลกทรอนกส (บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม), 2546.

เสถยร เหลองอราม. บทบาทของโครงการสรางงานในชนบททมผลกระทบตอทางดานเศรษฐกจ และ

สงคม. กรงเทพฯ: คณะรฐศาสตร มหาวทยาลยรามคาแหง, 2527.

เสนห จามรก. ฐานคดสทางเลอกใหมของสงคมไทย. กรงเทพ ฯ: โครงการวถทรรศน , 2541.

เสร พงศพศ. เศรษฐกจชมชนบนฐานความร. มตชนรายวน. ปท 27. ฉบบท 9462. , 4 กมภาพนธ

2547. Available: http://www.nidambe11.net/ekonomiz/2004q1/article2004feb04p2.htm,

(22/07/2551).

เสร พงศพศ. ชมชนเรยนร อยเยนเปนสข. กรงเทพฯ : เจรญวทยการพมพ, 2548.

สธ ประศาสนเศรษฐ. วถสงคมไทย. กรงเทพ ฯ: เรอนแกวการพมพ , 2544.

สพรรณ ไชยอาพร และ สนท สมครการ. การวเคราะหทางสงคมเพอการพฒนา: แนวคดและวธการ.

กรงเทพฯ: โครงการสงเสรมเอกสารวชาการ สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร , 2538.

สเมธ ตนตเวชกล. การประชมวชาการเรอง "ทศทางการพฒนาชนบทตามแนวทางเศรษฐกจพอเพยง",

21-22 มกราคม 2542, สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยขอนแกน.

สเมธ ตนตเวชกล. การพฒนาเศรษฐกจและสงคมตามภมสงคมไทย. สานกงานกองทนสนบสนน

ฝายวจย : ฝายงานวจยเพอทองถน. Available: http://www.vijai.org/articles_data/ show_

topic.asp?Topicid=563, (03/07/2551).

สร ประศาสนเศรษฐ. วถสงคมไทย. กรงเทพ ฯ: เรอนแกวการพมพ , 2544.

สวฒน คงแปน. แผนชวตชมชน ตองทาใหเปนวถชวตชมชน. Available: http://www.rakbankerd.

com/ 01_jam/thaiinfor/country_info/index.html?topic_id=2396&db_file, (06/07/2551).

สรชย วชโรท. 2525. “การพฒนาชนบทแบบบรณาการ: ยทธวธทเปนความหวงเพอการพฒนา

ชนบท.” วารสารพฒนบรหารศาสตร. 22 (1 มกราคม 2525).

สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. กรอบวสยทศนและทศทางแผน

พฒนาฯ ฉบบท 9, สงหาคม 2543.

สานกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแห งชาต, ส านกนายกรฐมนตร. แผนพฒนา

เศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 1 - 7. กรงเทพฯ: ห างห นส วนจ ากดโรงพมพ ยไนเตด

โปรดกชน, 2535.

245

สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. สรปผลการดาเนนงานตาม

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 5. Available:

http://www.nesdb.go.th/Default.aspx? tabid=88, (01/03/2556).

อรณ ชมเกต และคณะ. รายงานวจยเพอทองถน: โครงการศกษาแนวทางการพฒนากองทนออม

ทรพยเพอการผลต. ม.ป.ท.

อารย เชอเมองพาน และธเนศ ศรวชยลาพนธ. รายงานการวจย : การพฒนากลมสะสมทนเพอพฒนา

เศรษฐกจชมชนในเขตพนทภาคเหนอตอนบน. เชยงใหม: คณะเศรษฐศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหม, 2544.

Heim, G.F. (ed.) [et al]. How to Development the Small Farming Sector. Bangkok: Department

of Community Development Faculty of Social Administration Thammasat University,

1986.

Sjaatand, Larry. “The Cost and Returns of Human Migration.” Journal of Political Economy, 1992.

Suthasupa, Paiboon. Territory and Rural Development in Thailand. Regional Institute of Higher

Education, Republic of Singapore, 1982.

United Nation Fund for Population Activities. Population, Resources and The environment. The

Critical Challenges. U.S.A.Automcd.