การบรหารการศกษา : แนวคด ทฤษฎและรปแบบการบรหารจดการ

รองศาสตราจารย ดร.สน งามประโคน

คณะครศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

บทน�า

การปฏรปการศกษาเปนแนวทางทมความส�าคญยงตอการปรบเปลยนการศกษาใหเปนการศกษา

ทด มคณภาพ เครองมอส�าคญในการปฏรปการศกษาของไทยคอ พระราชบญญตการศกษาแหงชาต

(ฉบบท ๓) พ.ศ. ๒๕๕๓ นบเปนครงแรกทนโยบายการศกษาของชาตมสถานภาพเปนพระราชบญญต

เปนการปรบเปลยนครงส�าคญทงแนวคดโครงสราง และกระบวนการ ดวยความมงมนทจะยกระดบ

คณภาพการศกษาไทยและคณภาพของคนไทยโดยรวมใหสงขน1

การบรหารการศกษามความส�าคญกบการพฒนาคณภาพการศกษาของโรงเรยน สถาบนและ

ประเทศชาต การบรหารจงเปนสงส�าคญทมความจ�าเปนอยางยง ซงเปนตวบงชถงคณภาพของ

สถานศกษา ในดานการใหความรแกผเรยน เปนทกษะแนวทางในการบรหารการศกษาของผบรหาร

เพอเปนการพฒนาบคลากรทางการศกษาและสถานศกษาใหมประสทธภาพและประสทธผล ซงการ

บรหาร (Administration) สอดคลองกบแนวคดของ พระธรรมโกศาจารย (ประยร ธมมจตโต)

“การบรหาร”คอ การด�าเนนกจการใหส�าเรจดวยความรวมมอกบผอน ไมวาจะเปนกจการเพอประโยชน

ทางธรกจ กจการบานเมอง หรอกจการในครอบครวกอยภายใตหลกการเดยวกน ฉะนน การบรหาร

จงเกยวของกบทกกจการโดยการด�าเนนกจการรวมกบผอนมองคประกอบทงภายนอกและภายใน2

และ วโรจน สารรตนะไดกลาววา“การบรหาร” ซงตรงกบค�าในภาษาองกฤษวา“Administration”

ซงหมายถง การเปนผบรหารงานขององคการแหงใดแหงหนง หรอหนวยงานใดหนวยงานหนงซง Massie

& Douglas ไดกลาวถงการบรหารเปนไดทงศลป ศาสตร และวชาชพ ซงมดงน3

1 กระทรวงศกษาธการ, กระทรวงศกษาธการกบการขบเคลอนปฏรปการศกษา, (กรงเทพมหานคร :

โรงพมพ องคการรบสงสนคาและพสดภณฑ, ๒๕๔๒), หนา ๑.

2 พระธรรมโกศาจารย (ประยร ธมมจตโต), บรหารองคกรแนวพทธเลอกธรรมะใหตรงกบปญหาฝาวกฤต,

(กรงเทพมหานคร : หนงสอพมพประชาชาตธรกจ, ๒๕๕๓), หนา ๑๒.

3 วโรจน สารรตนะ, การบรหารการศกษา หลกการ ทฤษฎ หนาท ประเดนและบทวเคราะห, (กรงเทพ-

มหานคร : โรงพมพทพยวสทธ, ๒๕๔๖), หนา ๒- ๓.

19. ����������������� (��.���) 271-284.indd 271 17/5/2562 10:29:00

สารนพนธพทธศาสตรบณฑต ๒๕๖๒272

๑. กรณทเปนศลป (Art) หมายถง ทกษะและความรทแตละคนไดพฒนาขนเพอใหบรรลจดหมาย

จดใดจดหนง โดยทกษะและความรทพฒนาขนนน อาจเกดจากการฝกฝนหรอการท�างานรวมกบ

บคคลอนทมความช�านาญหรอไดรบการพฒนาทกษะทางการบรหารมาเปนอยางดแลว เสมอนนกดนตร

หรอนกจตรกรทไดฝกฝนหรอเรยนรจากนกดนตรหรอจตรกรทมความช�านาญหรอมทกษะสง

๒. กรณทเปนศาสตร (Science) หมายถง องคความรทเกดจากการสบคนหาความรใหม ๆ

ดวยวธการเชงวทยาศาสตร มการรวบรวมขอมล การตงสมมตฐาน และการทดสอบสมมตฐาน เปนตน

ดงเชนในชวงศตวรรษทผานมาไดมการพฒนาองคความรใหมๆ กอใหเกดทฤษฎทางการบรหารขนมา

มากมายหลายทฤษฎ ซงผบรหารสามารถน�าไปประยกตใชผสมผสานกบความเปน “ศลป” ทมการ

พฒนาขนในแตละบคคล กลาวอยางงายกคอ ศลปเปนเรองของการกระท�า การฝกฝนเพอความช�านาญ

สวนศาสตรเปนเรองของความร รวาจะท�าอะไรและท�าอยางไร (art is doing, and science is

knowing what and how to do)

๓. กรณเปนวชาชพ (Profession) นนเกดขนจากทงความเปนศลปและความเปนศาสตร โดยม

เกณฑทแสดงถงความเปนวชาชพจากการมองคความรในวชาชพนนๆอยางเปนระบบโดยบคคลใน

วชาชพนนๆ จะตองไดรบการพฒนาในเชงสตปญญาอย เสมอตองการความมทศนคตเพอการ

เปลยนแปลง มการสบคนหาความคดใหม (new ideas) อยเสมอเนนการใหบรการตอผอนจะตองการ

หลกการเชงจรยธรรมวา เงนไมไดเปนปจจยทจะใชวดผลส�าเรจในวชาชพทส�าคญ และ มมาตรฐานทาง

วชาชพทก�าหนดขนโดยสมาคมทางวชาชพนนไดรบการยอมรบมการฝกฝนอบรมและการปลกฝงทศนคต

คานยมตอวชาชพนนๆ

การบรหารในองคกรจ�าเปนอยางมากทจะตองอาศยผบรหารทมความรในเรองของการบรหารทง

แนวคด ทฤษฎ ตลอดถงหลกธรรมทสงเสรมการบรหารใหมประสทธภาพหากผบรหารไมมความร

ในเรองแนวคด ทฤษฎ และหลกพทธธรรมในการบรหาร องคกร โรงเรยน สถาบน ประเทศชาตยอมจะ

ไมประสบผลส�าเรจ ไมเกดสมฤทธผลในการบรหารทด ในทางพทธศาสนามหลกพทธธรรมทสามารถ

ประยกตเขากบหลกการบรหารหนงในหลกธรรมนน กคอ สงคหวตถ ๔ ซง พระผมพระภาคเจาตรสถง

สงคหวตถ ๔ ไววา ภกษทงหลาย สงคหวตถ (ธรรมเครองยดเหนยว) ๔ ประการน สงคหวตถ ๔ ประการ

อะไรบาง คอ

๑. ทาน (การให) ๒. เปยยวชชะ (วาจาเปนทรก)

๓. อตถจรยา (การประพฤตประโยชน) ๔. สมานตตตา (การวางตนสม�าเสมอ)

19. ����������������� (��.���) 271-284.indd 272 17/5/2562 10:29:00

การบรหารการศกษา : แนวคด ทฤษฎและรปแบบการบรหารจดการ 273

ภกษทงหลาย สงคหวตถ ๔ ประการนแล ทาน เปยยวชชะ อตถจรยาในโลกน และสมานตตตา

ในธรรมนนๆ ตามสมควร สงคหวตถธรรมเหลานแลชวยอมชโลก เหมอนลมสลกทยดคมรถซงแลนไป

ไวไดฉะนน ถาไมพงมธรรมเหลาน มารดาหรอบดา กไมพงไดการนบถอหรอการบชาเพราะบตรเปนเหต

แตเพราะบณฑตเลงเหนความส�าคญของสงคหวตถเหลาน ฉะนน บณฑตเหลานนจงถงความเปนใหญ

และเปนผนาสรรเสรญ4

ผวจย จงเหนวาการบรหารการศกษา : แนวคด ทฤษฎและรปแบบการบรหารจดการจงมความ

ส�าคญส�าหรบผบรหารองคกรเปนอยางมากในการน�าแนวคด ทฤษฎ และรปแบบการบรหารจดการทด

มประสทธภาพประกอบดวยหลกพทธธรรมไปประยกตใชในการบรหารเพอท�าใหองคกรประสบผลส�าเรจ

และเจรญกาวหนายงขนไป

วตถประสงคของการวจย

๑. เพอศกษาแนวคด ทฤษฎการบรหารการศกษา

๒. เพอศกษารปแบบการบรหารจดการศกษา

๓. เพอวเคราะหแนวโนมเชงทฤษฎและรปแบบการบรหารการศกษาสการปฏบต

วธด�าเนนการวจย

๑. รปแบบการวจย

รปแบบการวจยเปนการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) เปนการวจยในเชงเอกสาร

(Documentary Study) ท�าการศกษาและรวบรวมขอมลจากเอกสารและหลกฐานทเกยวของกบแนวคด

ทฤษฎ เกยวกบการศกษา หนงสอ รายงานการวจย และหลกธรรมทางพทธศาสนา ดงน

๑. ศกษาคนควาและรวบรวมขอมลจากเอกสารและหลกฐานทเกยวของทงหนงสอ รายงาน

การประชม หลกธรรมทางพทธศาสนา และเอกสารอนๆ โดยอาศยหลกแนวคด และทฤษฎเกยวกบการ

บรหารการศกษา

๒. ศกษาคนควาหลกพระไตรปฎกทเกยวของและหนงสอพระพทธศาสนาเพอบรณาการ

กบการบรหารการศกษา

๓. ศกษาวเคราะหแนวคด ทฤษฎเกยวกบการบรหารการศกษาและหลกพทธธรรม

เชงบรณาการ

4 อง.จตกก.(ไทย) ๒๑/๓๙/๕๑.

19. ����������������� (��.���) 271-284.indd 273 17/5/2562 10:29:00

สารนพนธพทธศาสตรบณฑต ๒๕๖๒274

๔. สรปรปแบบการบรหารการศกษากบหลกพทธธรรมเชงบรณาการ

๕. แบบสมภาษณ (Interviewing) การสมภาษณอยางเปนทางการ (Formal Interview) และ

การสมภาษณไมเปนทางการ (Informal Interview) จากกลมผทรงคณวฒทางการศกษาและพทธศาสนา

จ�านวน ๑๐ รป/คน

๖. ประชมกลมยอย สนทนากลม (Focus Group Discussion) เปนการสนทนาพดคยกน

ประมาณ ๖-๘รป/คน โดยกลมบรรพชต และฆราวาส ทมความรเกยวกบการบรหารการศกษา

๒. การเกบรวบรวมขอมล

การเกบรวบรวมขอมลผวจยไดด�าเนนการเกบขอมลจากเอกสาร ดงน

๑. ศกษาจากเอกสารงานวจยทเกยวของกบเพอใหทราบขอมลเกยวกบการบรหารการศกษา

: แนวคด ทฤษฎและรปแบบการบรหารจดการ

๒. ศกษาขอมลจากเอกสารงานวจยเชงคณภาพ เกยวกบการบรหารการศกษา : แนวคด

ทฤษฎและรปแบบการบรหารจดการ

๓. การศกษาจากภาคสนาม (Field Studies) ผวจยใชวธ การสมภาษณ การสนทนากลม

เพอเกบขอมลตามความเปนจรงถกตองมากทสด

๔. การจดท�าขอมล ในการจดท�าขอมลผวจย ใชขนตอนดงน

๑) การจดท�าขอมล ใชแบบสอบถาม แบบสมภาษณและสนทนากลม การบนทกขอมล

การสนทนา ใชกลองบนทกภาพ

๒) น�าขอมลทบนทกมาสรปในแตละประเดน และท�าการจดหมวดหมเพอหาค�าตอบ

ตามเนอหาของการวจย

๓) การวเคราะหขอมล

ผวจยไดน�าขอมลทไดจาก การสมภาษณ และการสนทนากลม แลวจดบนทกลกษณะ

การบรรยาย (Descriptive) เพอทจะน�าขอมลวเคราะห และสรางองคความรใหม วเคราะหผลการศกษา

นจะใชแบบการวเคราะหตามหลกทฤษฎ ซงผวจยจะใชกรอบแนวคดของสภางค จนทวานช5

๔) การวเคราะหขอมลแบบอปนย (Analytic Induction) ซงเปนวธการสรปขอมลตาม

ปรากฏการณทสมผสได หรอมองเหน เปนตน

5 สภางค จนทวานช, วธวจยเชงคณภาพ, (กรงเทพมหานคร : ศนยหนงสอจฬาลงกรณวทยาลย, ๒๕๔๐),

หนา ๑๓๑-๑๔๔.

19. ����������������� (��.���) 271-284.indd 274 17/5/2562 10:29:00

การบรหารการศกษา : แนวคด ทฤษฎและรปแบบการบรหารจดการ 275

๕) การวเคราะหขอมลโดยการวเคราะหเอกสาร ในการบรหารการศกษา : แนวคด ทฤษฎ

และรปแบบการบรหารจดการ ทง ๔ ดาน ไดแก รปแบบการบรหารงานวชาการ, รปแบบการบรหาร

งานบคคล, รปแบบการบรหารงบประมาณ และรปแบบการบรหารงานทวไป

๕. วเคราะหขอมลเอกสารในพระไตรปฎกและหนงสอเกยวกบการบรหารการศกษา : แนวคด

ทฤษฎและรปแบบการบรหารจดการ

๑) เชญผทรงคณวฒมความรดานการบรหารและพระพทธศาสนามาสนทนากลม จ�านวน

๖-๘ รป/คน

๒) การสมภาษณผทรงคณวฒมประสบการณดานบรหาร จ�านวน ๑๐ รป/คน

ผลการวจย แนวโนมเชงทฤษฎการบรหารการศกษาสการปฏบต

๑. แนวโนมเชงทฤษฎการบรหารงานวชาการสการปฏบต

๑) การวางแผนเกยวกบงานวชาการ เปนการวางแผนเกยวกบการพฒนาหลกสตรและ

การน�าหลกสตรไปใช การจดการลวงหนาเกยวกบการเรยนการสอน มแนวโนมการวางแผนเกยวกบงาน

วชาการสการปฏบต โดยการเสรมสรางความมนคงของสถาบนหลก นอมน�าพระราชปณธานและ

พระราชกระแสดานการศกษา พฒนาหลกสตร การเรยนการสอนวชาทมเนอหาประวตศาสตรและ

สถาบนพระมหากษตรย พฒนากระบวนการเรยนการสอน เพอความปรองดองและสมานฉนท เชน

กจกรรมเพอนชวยเพอน ยกระดบวชาภาษาองกฤษรองรบ Thailand 4.0

๒) การจดด�าเนนงานเกยวกบการเรยนการสอน เพอใหการสอนในสถานศกษาด�าเนนไป

ดวยดและสามารถปฏบตได จงตองมการจดการเรยนการสอน มแนวโนมการด�าเนนงานเกยวกบการ

เรยนการสอนไปสการปฏบต และนวตกรรมการเรยนร ทมคณภาพและมาตรฐาน พฒนาคณภาพและ

มาตรฐานการผลตคร อาจารย และบคลากรทางการศกษา พฒนาคณภาพคร อาจารย และบคลากร

ทางการศกษา

๓) การจดการบรหารเกยวกบการเรยนการสอน เปนการจดสงอ�านวยความสะดวก และการ

สงเสรมการจดหลกสตร และโปรแกรมการศกษาใหมประสทธภาพและคณภาพ มแนวโนมการบรหาร

เกยวกบการเรยนการสอนสการปฏบตพฒนาการจดการศกษาเพอเสรมสรางความมนคงของสถาบน

หลกของชาต และการปกครองระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข ยกระดบ

คณภาพและสงเสรมโอกาสในการเขาถงการศกษาในเขตพฒนาพเศษ ยกระดบคณภาพและสงเสรม

โอกาสในการเขาถงการศกษาในพนทพเศษ

19. ����������������� (��.���) 271-284.indd 275 17/5/2562 10:29:01

สารนพนธพทธศาสตรบณฑต ๒๕๖๒276

๔) การวดและประเมนผล กระบวนการเพอใชเปนเครองมอในดานการตรวจสอบและ

วเคราะหผลการเรยน สอดคลองกบการปฏรปการศกษาในปจจบนทเนนใหมการวดและประเมนผลดวย

ระบบเทคโนโลยสารสนเทศ การปฏรป ICT เพอการศกษา โดยการพฒนาระบบอนเทอรเนต และระบบ

ฐานขอมล High Speed Internet สอดคลองกบงานวจยของ ชมแข พงษเจรญ ไดท�าการวจยเรอง

“การพฒนารปแบบการจดการโรงเรยนเชงสรางสรรคและผลตภาพในประเทศไทย” สรปผลการศกษา

วา ผลการประเมนความเหมาะสมและความเปนไปไดของผทรงคณวฒเกยวกบสาระของการพฒนา

รปแบบการจดการโรงเรยนเชงสรางสรรคและผลตภาพในประเทศไทย ในดานทมาของรปแบบ

องคประกอบของรปแบบมความเหมาะสมอยในระดบมาก (คาเฉลยเทากบ ๔.๐๐ และ ๓.๘๓

ตามล�าดบ) สวนเงอนไขและการน�ารปแบบไปใชมความเหมาะสมอยในระดบปานกลาง (คาเฉลยเทากบ

๓.๕๐) ส�าหรบความเปนไปไดของรปแบบการจดการโรงเรยนเชงสรางสรรคและผลตภาพในประเทศไทย

จากการประเมนของผทรงคณวฒ พบวา ทมาของรปแบบและองคประกอบของรปแบบมความ

เหมาะสมอยในระดบมาก (คาเฉลยเทากบ ๓.๖๗ และ ๓.๘๐ ตามล�าดบ) สวนเงอนไข และการน�า

รปแบบไปใชมความเหมาะสมอยในระดบปานกลาง (คาเฉลยเทากบ ๓.๒๐)6

๒. แนวโนมเชงทฤษฎการบรหารงานวชาการสการปฏบต

การบรหารงานบคคลเปนสวนส�าคญทชวยผลกดนใหองคกรมประสทธภาพโดยการบรหารงานบคคลผ

บรหารจะตองใหความส�าคญกบบคลากรในองคกร ไดแก

๑) มการก�าหนดภารกจหนาทและความรบผดชอบของบคลากรอยางชดเจน คอ

ผปฏบตงานรบทบาทหนาทความรบผดชอบและเปาหมายผลงานทงในเชงปรมาณและคณภาพท

คาดหวงจากพวกเขา โดยสอดคลองกบการปฏรปการศกษาในปจจบน การผลตและพฒนาก�าลงคน

เพอเพมศกยภาพการแขงขน เปนการผลตและพฒนาคนใหตรงกบความตองการของการพฒนาประเทศ

ด�าเนนโครงการส�าคญ รวมทงปรบระบบการประเมนสมรรถนะทสะทอนประสทธภาพการจดการเรยน

การสอนและการพฒนาคณภาพผเรยนเปนส�าคญ

๒) กระบวนการบรหารงานบคคลมความชดเจนและเปนทรบร รบทราบโดยบคลากร

ทกคนขององคการกระบวนการนถอเปนกตกาททกคนรบรรบทราบเชนความชดเจนเรองการประเมน

ผลกระบวนการทางวนยกระบวนการพจารณาแตงตงโยกยายเปนตน สอดคลองกบการปฏรปการศกษา

ในปจจบน ดานการปฏรปคร ไดด�าเนนการโครงการส�าคญในหลายเรอง มแนวโนมกระบวนการ

บรหารงานบคคลมความชดเจน การพฒนาศกยภาพคร โดยเฉพาะภาษาองกฤษ

6 ชมแข พงษเจรญ, “การพฒนารปแบบการจดการโรงเรยนเชงสรางสรรคและผลตภาพในประเทศไทย”,

รายงานการวจยฉบบสมบรณ, (มหาวทยาลยธรกจบณฑตย, ๒๕๕๔).

19. ����������������� (��.���) 271-284.indd 276 17/5/2562 10:29:01

การบรหารการศกษา : แนวคด ทฤษฎและรปแบบการบรหารจดการ 277

๓) มงผลงานทมคณภาพจากบคลากร เพอใหเกดประโยชนตอประชาชนและหนวยงาน

การปฏบตราชการนนตองมงเปาหมายผลงานใหเกดตอสงคมเปนหลก ดงนน การบรหารงานบคคล

กตองมงใหผท�างานมผลงานทเปนไปตามเปาหมายดงกลาวความคมคาของคาตอบแทนทรฐใหแก

ผท�างานจงวดไดจากผลงานทเปนประโยชนตามเปาหมายทก�าหนด มแนวโนมมงผลงานทมคณภาพจาก

บคลากรสการปฏบต โดยจดหลกสตรในการอบรมครใหมความเชอมโยงกบการไดรบวทยฐานะและการ

ไดรบใบอนญาตประกอบวชาชพคร

๔) เนนหลกคณธรรม คอ มความคงเสนคงวาไมมอคตไมเหนแกหนาใครเนนหลกการยดถอ

ผลงานเปนหลก หลกการนถอเอาความรความสามารถการปฏบตตนและผลการท�างานเปนเครองวด

ความดความชอบโดยไมเอาความรสกหรอความรจกมกคนสวนตนเปนตวก�าหนด สอดคลองกบการ

ปฏรปการศกษา ดานการปฏรปการบรหารจดการ ไดมการปรบระบบการบรหารจดการในหลายเรอง

ดงน พฒนาการจดการศกษาในรปแบบ Partnership School โดยบรณาการเทคโนโลยดจทลเพอการ

ศกษาใหสามารถใชประโยชนรวมกน ทงดานโครงสรางพนฐานและระบบเครอขาย ดานระบบขอมล

สารสนเทศเพอการศกษา ดานสอและองคความร

๓. แนวโนมเชงทฤษฎการบรหารงานงบประมาณสการปฏบต

งบประมาณเปนสวนสงเสรมการบรหารองคกรใหมประสทธภาพและประสบผลส�าเรจในการ

บรหารงานทกดานขององคกร การบรหารงบประมาณเปนสงทผบรหารจะตองใสใจและดแลไมใหเกด

ขอผดพลาดเพราะเปนเรองของความอยรอดขององคกร

๑) การจดเตรยม การจดเตรยมงบประมาณทง ๒ ดาน คอ วงเงนงบประมาณรายรบและ

วงเงนงบประมาณรายจายในขนตอนการจดเตรยมงบประมาณ มแนวโนมการจดเตรยมงบประมาณ

สการปฏบต ไดแก ปรบปรงโครงสรางการบรหารจดการศกษา เพมประสทธภาพการบรหารจดการ

สถานศกษา

๒) การอนมต การพจารณางบประมาณ ทหนวยงานเสนอขนมาโดยผมอ�านาจในการอนมต

งบประมาณ มอ�านาจทจะวเคราะหตดและแกไขเปลยนแปลงงบประมาณไดแตตองอยภายในวงเงน

งบประมาณทเสนอมา มแนวโนมการจดเตรยมงบประมาณสการปฏบต

๓) การบรหาร การควบคมการใชจายงบประมาณใหเปนไปตามแผนงาน งานและโครงการ

ทไดรบอนมตงบประมาณ เพอปองกนการรวไหลโดยการควบคมการเบกจายเงน การตรวจสอบ

ตามระเบยบทหนวยงานก�าหนด มแนวโนมการบรหารงบประมาณสการปฏบต

19. ����������������� (��.���) 271-284.indd 277 17/5/2562 10:29:01

สารนพนธพทธศาสตรบณฑต ๒๕๖๒278

๔. แนวโนมเชงทฤษฎการบรหารงานทวไปสการปฏบต

๑) ดานสภาพแวดลอม สภาพแวดลอมในสถานศกษามสวนส�าคญทชวยสนบสนนการจดการ

เรยนการสอนและการปฏบตงานในสถานศกษาใหมประสทธภาพและประสบผลส�าเรจ โดยสราง

บรรยากาศทดหรอบรรยากาศแบบเปด เปนบรรยากาศแหงความรวมมอรวมใจมการใหเกยรตแกกน

และกน ใหความเชอถอ ไววางใจมความเกรงใจ มความพงพอใจในการท�างาน ไมมการขดขวาง ทกคน

มความรสกความเปนเจาของ มขวญและก�าลงใจทดในการท�างาน ซงจดวาบรรยากาศประเภทน

เปนบรรยากาศทพงประสงค

มแนวโนมบรรยากาศทดหรอบรรยากาศแบบเปดสการปฏบต ไดแก จดสภาพแวดลอม

ทางกายภาพ ไดแก สภาพแวดลอมทเปนวตถ เชน บรเวณโรงเรยน อาคารเรยน อาคารประกอบ หองเรยน

หองประกอบ ครภณฑ และวสดอปกรณตาง ๆ สงชวดถงลกษณะ สภาพแวดลอมทางวชาการ ไดแก

การจดบรรยากาศการเรยนการสอนทงในและนอกหองเรยน ตลอดจนการจดบรการ

๒) ดานการมสวนรวมในการบรหารการศกษา การมสวนรวมในการบรหารการศกษา

เปนการเปดโอกาสใหผ ทมสวนเกยวของเขามามสวนรวมในการจดการศกษาเพอพฒนาผเรยน

ใหเกดประสทธภาพและประสทธผลทเหนผลเปนรปธรรม ซงสอดคลองกบงานวจยของ ดวงเดอน

พนธมนาวน ไดศกษาเรอง “การพบสมมตฐานส�าคญเกยวกบความพงพอใจในภาวะผน�าตามทฤษฎ

Fieldle จากการศกษาอยางเปนรปธรรมในประเทศไทย” ผลการศกษาพบวา7 “ภาวะผน�าของไทย

จะไดรบความพงพอใจขนอยกบความนยมของคนสวนใหญ แมผน�าเหลานนจะมไดกระท�าประโยชน

ประการใดใหแกกลมชนเหลานนมากมาย สงหนงทนาสนใจในประเทศไทยพบวา ผน�าทไดรบความนยม

ชมชอบของคนสวนใหญจะเปนผน�าทมคณภาพ โดยคณภาพทดของผน�าจะประกอบไปดวยคณลกษณะ

ส�าคญทงทางจตวทยาและพฤตกรรม แตตามทฤษฎของ Fieldler จะสนบสนนผน�าไทยเฉพาะบคลก

ดานจตวทยาดประการเดยว”

รปแบบการบรหารจดการศกษา

กระทรวงศกษาธการ ไดก�าหนดขอบขายของการบรหารงานในสถานศกษาไว ๔ กลม ไดแก

การบรหารงานวชาการ การบรหารงบประมาณ การบรหารงานบคคล การบรหารทวไป โดยสอดคลอง

กบรฐมนตรกระทรวงศกษาธการในปจจบน ไดมอบจดเนนเชงนโยบาย แนวทางการด�าเนนงาน และ

โครงการส�าคญของกระทรวงศกษาธการโดยยดกรอบยทธศาสตรชาต เพอสรางความมนคง พฒนา

7 ดวงเดอน พนธมนาวน, “ภาวะผน�าทางการเมอง”, วารสารพฒนบรหารศาสตร ๓๙, ๔ (ธนวาคม ๒๕๔๒):

๙๙.

19. ����������������� (��.���) 271-284.indd 278 17/5/2562 10:29:01

การบรหารการศกษา : แนวคด ทฤษฎและรปแบบการบรหารจดการ 279

ก�าลงคนและสรางความสามารถในการแขงขน พฒนาและเสรมสรางศกยภาพคน การพฒนาหลกสตร

กระบวนการเรยนการสอน การวดและประเมนผล การผลต พฒนาคร คณาจารยและบคลากรทางการ

ศกษา สรางโอกาส ความเสมอภาค และการลดความเหลอมล�าทางการศกษา สรางโอกาสและความ

เสมอภาคทางการศกษาโดยยกระดบคณภาพสถานศกษา เพมโอกาสทางการศกษาผานเทคโนโลยดจทล

และจดระบบการคดเลอกเขาเรยนมหาวทยาลย (Admission) เสรมสรางคณภาพชวตประชาชนท

เปนมตรกบสงแวดลอม พฒนาหลกสตร กระบวนการเรยนการสอน และพฒนาระบบและการบรหาร

จดการ พฒนาระบบบรหารจดการ เรองกฎหมายปรบปรงระบบการบรหารงานบคคลของขาราชการ

ครและบคลากรทางการศกษา การจดตงกระทรวงอดมศกษา ทเปนรปธรรม ชดเจน การขบเคลอน

นโยบายระดบพนท ใหบรหารจดการโรงเรยนแมเหลกและโรงเรยนขนาดเลก

วเคราะหแนวโนมเชงทฤษฎและรปแบบการบรหารการศกษาสการปฏบต

๑) แนวโนมการบรหารวชาการสการปฏบตตามหลกพทธบรณาการ โดยการเสรมสรางความ

มนคงของสถาบนหลก นอมน�าพระราชปณธานและพระราชกระแสดานการศกษา พฒนาหลกสตร

การเรยนการสอนวชาทมเนอหาเกยวประวตศาสตรและสถาบนพระมหากษตรย พฒนากระบวน

การเรยนการสอน เพอความปรองดองและสมานฉนท เชน กจกรรมเพอนชวยเพอน ยกระดบวชาภาษา

องกฤษรองรบ Thailand 4.0 โดยน�าหลกพทธธรรมมาบรณาการรวมกบแนวทางปฏบต คอ หลกปญญา

๓ มาบรณาการบรหารงานวชาการ ไดแก สตมยปญญา หมายถง ความร ความเขาใจอนเกดจากการฟง

อาน สนทนา เรยนรกอใหเกดปญญา ทสงผลกระทบตอการเรยนร รวมถงปจจยภายนอก อนไดแก คมอ

ต�ารา สถานท สงแวดลอม องคความรตางๆ ฯลฯ เปนตน จนตามยปญญา หมายถง ความรความเขาใจ

ท�าใหเกดปญญาจากการคดหาแนวทางนวตกรรมหรอกจกรรมทสงเสรมหรอกอใหเกดกระบวนการ

วเคราะหและสงเคราะหขอมลอยางเปนเหต เปนผล และมวจารณญาณ ภาวนามยปญญา หมายถง

ความร ความเขาใจทกอใหเกดปญญาจากการปฏบต การกระท�ากจกรรมทใหผเรยนปฏบต และเกด

ความรความเขาใจไดดวยตนเอง

๒) แนวโนมการบรหารงานบคคลสการปฏบตตามหลกพทธบรณาการ พฒนาระบบการผลต

และพฒนาครทมคณภาพและมจตวญญาณของความเปนคร เนนครผสอนใหมวฒตรงตามวชาทสอน

น�าเทคโนโลยสารสนเทศและเครองมอทเหมาะสมมาใชในการเรยนการสอน เพอเปนเครองมอชวยคร

หรอเพอการเรยนรดวยตนเอง เชน การเรยนทางไกล การเรยนโดยระบบอเลกทรอนกส เปนตน รวมทง

ปรบระบบการประเมนสมรรถนะทสะทอนประสทธภาพการจดการเรยน การสอนและการพฒนา

คณภาพผเรยนเปนส�าคญ จดโครงการผลตครเพอพฒนาทองถน มอบใหส�านกงานคณะกรรมการ

19. ����������������� (��.���) 271-284.indd 279 17/5/2562 10:29:01

สารนพนธพทธศาสตรบณฑต ๒๕๖๒280

การศกษาขนพนฐานและส�านกงานคณะกรรมการการอาชวศกษา เปนหนวยงานหลกด�าเนนการสรรหา

คร (การผลต รปแบบการสรรหา การบรรจแตงตง การตดตามพรอมการพฒนา) เปดโอกาสใหคนเกง

มาเปนคร

การบรหารงานบคคลในปจจบนในศตวรรษท ๒๑ ผบรหารจะตองวางนโยบาย แผนการพฒนา

บคลากรประจ�าทกปและปฏบตตามแผนใหชดเจนและประยกตกบหลกอทธบาท ๔ หลกปฏบตทเปน

บนไดแหงความส�าเรจในการปฏบตกจทกอยาง ๑) ฉนทะ ความพอใจในการบรหาร รวมคด รวมวางแผน

รวมปฏบต ๒) วรยะ ความเพยรไมทอถอยในการประกอบกจนนๆ ดวยการลงมอปฏบตอยางไมยอทอ

๓) จตตะ เอาใจใสไมทอดธระในเรองนนๆ ดวยการรวมกนตดสนใจปฏบตตามแผนทวางไวอยางถกตอง

และเหมาะสม ๔) วมงสา จะตองท�างานนนตอไป บนไดสความส�าเรจสประการทกลาวนขอสดทายส�าคญ

สดเพราะเปนการพจารณารวมกนตดตามผลงานทท�าและแกไขปญหาทเกดขนระหวางการท�างาน

รวมกนคดพฒนาปรบปรงใหงานดขนเพอรบผลประโยชนทไดจากการบรหารเพอความส�าเรจและการ

พฒนาอยางยงยน

๓) แนวโนมการบรหารงานงบประมาณสการปฏบตตามหลกพทธบรณาการ การบรหารจดการ

เรองเงนมความเสยงสงผบรหารจะตองรและเขาใจรวมถงจะตองปฏบตใหถกตองและแมนย�ากบกฎ

ระเบยบ โดยผบรหารจะตองม การวางแผนงบประมาณ ก�าหนดผลผลตและการค�านวณตนทน จดระบบ

จดซอจดจาง บรหารการเงนและการควบคมงบประมาณ รายงานทางการเงนและผลด�าเนนงาน บรหาร

สนทรพย ตรวจสอบภายใน สถานศกษาตองมฝายรบผดชอบในการตรวจสอบภายใน มอสระในการ

ด�าเนนงาน มหนาทความรบผดชอบทชดเจน เนนการตรวจสอบทางการเงน และผลโดยน�าหลกการ

ด�าเนนงานการใชทรพยในพทธศาสนานนไดใหแนวคดเกยวกบการใชสอยทรพยสน เงนทองทหามาได

๔) แนวโนมการบรหารงานทวไปสการปฏบตตามหลกพทธบรณาการ จดสภาพแวดลอมทาง

กายภาพ ไดแก สภาพแวดลอมทเปนวตถ เชน บรเวณโรงเรยน อาคารเรยน อาคารประกอบ หองเรยน

หองประกอบ ครภณฑ และวสดอปกรณตาง ๆ สภาพแวดลอมทางวชาการ ไดแก การจดบรรยากาศ

การเรยนการสอนทงในและนอกหองเรยน ตลอดจนการจดบรการเพอสงเสรม สนบสนนทางวชาการ

ตาง ๆ โดยการจดสภาพแวดลอมในพทธศาสนาประกอบดวย สปปายะ ๗ คอ สงทเหมาะกน สงทเกอกล

ชวยสนบสนนในการบ�าเพญภาวนาใหไดผลด ชวยใหสมาธตงมน ไมเสอมถอย ชวยสงเสรมการเรยนร

ในองคกร ไดแกอาวาสสปปายะ หมายถง ทอยซงเหมาะกน เชน ไมพลกพลานจอแจ โคจรสปปายะ

หมายถง อาหาร ทางสญจรสะดวก ไมใกลไมไกลเกนไป ภสสสปปายะ หมายถง การพดคยทเหมาะกน

ปคคลสปปายะ หมายถง บคคลทถกกนเหมาะกนมความเปนกลยาณมตร โภชนสปปายะ หมายถง

19. ����������������� (��.���) 271-284.indd 280 17/5/2562 10:29:01

การบรหารการศกษา : แนวคด ทฤษฎและรปแบบการบรหารจดการ 281

อาหารทเหมาะกน เชน ถกกบรางกาย เกอกลตอสขภาพ อตสปปายะ หมายถง ดนฟาอากาศธรรมชาต

แวดลอมทเหมาะกน เชน ไมหนาวเกนไป ไมรอนเกนไป เปนตน อรยาปถสปปายะ หมายถง อรยาบถ

ทเหมาะกน

การมสวนรวมในการบรหารการศกษาสการปฏบต ไดแก พฒนาหลกสตร กระบวนการเรยน

การสอน การวดและประเมนผล ผลต พฒนาคร คณาจารยและบคลากรทางการศกษา ยทธศาสตรผลต

และพฒนาก�าลงคน รวมทงงานวจยทสอดคลองกบความตองการ ของการพฒนาประเทศ ยทธศาสตร

ขยายโอกาสการเขาถงบรการทางการศกษา และการเรยนรอยางตอเนอง ตลอดชวต การบรหาร

แบบมสวนรวมมาบรณาการรวมกบหลกพทธธรรม คอ หลกสาราณยธรรม ธรรมเปนทตงแหงความ

ระลกถงกน ถอวาเปนธรรมทเปนพลงในการสรางความสามคค มอย 6 ขอ คอ กายกรรม อนประกอบ

ดวยเมตตา วจกรรม อนประกอบดวยเมตตา มโนกรรมอน ประกอบดวยเมตตา สาธารณโภค คอ

การรจกแบงสงของใหกนและกนตามโอกาสอนควร สลสามญญตา คอ ความรกใครสามคค รกษาศล

อยางเครงครด ทฏฐสามญญตา คอ การมความเหนรวมกน ไมเหนแกตว รจกเคารพและรบฟง

ความคดเหนของผอนรวมมอรวมใจในการสรางสรรคสงคมใหเกดความสงบ

สรปการน�าผลการวจยไปใชประโยชน การบรหารการศกษา : แนวคด ทฤษฎและรปแบบการบรหารจดการโดย การบรหารงานวชาการ

ตามแผนการศกษาแหงชาต โดยการเสรมสรางความมนคงของสถาบนหลก นอมน�าพระราชปณธาน

และพระราชกระแสดานการศกษา พฒนาหลกสตร การเรยนการสอนวชาทมเนอหาเกยวประวตศาสตร

และสถาบนพระมหากษตรย พฒนากระบวนการเรยนการสอน เพอความปรองดองและสมานฉนท เชน

กจกรรมเพอนชวยเพอน ยกระดบวชาภาษาองกฤษรองรบ Thailand 4.0 สงเสรม สนบสนนใหคน

ทกชวงวยมทกษะ ความรความสามารถและการพฒนาคณภาพชวตอยางเหมาะสม

การบรหารงานบคคล ตามแผนอตราก�าลง พฒนาระบบการผลตและพฒนาครทมคณภาพและ

มจตวญญาณของความเปนคร เนนครผสอนใหมวฒตรงตามวชาทสอน น�าเทคโนโลยสารสนเทศและ

เครองมอทเหมาะสมมาใชในการเรยนการสอน เพอเปนเครองมอชวยครหรอเพอการเรยนรดวยตนเอง

เชน การเรยนทางไกล การเรยนโดยระบบอเลกทรอนกส เปนตน รวมทงปรบระบบการประเมนสมรรถนะ

ทสะทอนประสทธภาพการจดการเรยน การสอนและการพฒนาคณภาพผเรยนเปนส�าคญ

การบรหารงบประมาณ โปรงใส ตรวจสอบได ปรบปรงโครงสรางการบรหารจดการศกษา

เพมประสทธภาพการบรหารจดการสถานศกษา สงเสรมการมสวนรวมของทกภาคสวนในการจด

การศกษา ปรบปรงกฎหมายเกยวกบระบบการเงนเพอการศกษาทสงผลตอคณภาพและประสทธภาพ

19. ����������������� (��.���) 271-284.indd 281 17/5/2562 10:29:01

สารนพนธพทธศาสตรบณฑต ๒๕๖๒282

การจดการศกษา มการวางแผนงบประมาณ ก�าหนดผลผลตและการค�านวณตนทน จดระบบจดซอ

จดจาง บรหารการเงนและการควบคมงบประมาณ รายงานทางการเงนและผลด�าเนนงาน บรหาร

สนทรพย และตรวจสอบภายในเมอไดงบประมาณมาแลวกจดสรรงบประมาณอยางถกตอง โปรงใส

และสามารถตรวจสอบไดน�าทรพยทถกตองและไดมาอยางสจรตไปบรหารจดการ

การบรหารงานทวไป รวมกบชมชน มแนวโนมการมสวนรวมในการบรหารการศกษาสการปฏบต

ไดแก พฒนาหลกสตร กระบวนการเรยนการสอน การวดและประเมนผล ผลต พฒนาคร คณาจารย

และบคลากรทางการศกษา ยทธศาสตรผลตและพฒนาก�าลงคน รวมทงงานวจยทสอดคลองกบ

ความตองการ ของการพฒนาประเทศ สงเสรมใหปฏบตตามหลกสาราณยธรรม ไดแก สรางความสามคค

อนเคราะหชวยเหลอและเออเฟอตอผอน ไมรงแกท�ารายผอน มวาจาทด สภาพ ออนหวาน ไมคด

มงรายพยาบาท แบงปนไมเอารดเอาเปรยบกนและรวมกนคดแกไขปญหาและรบผลประโยชนรวมกน

บรรณานกรม

กระทรวงศกษาธการ. กระทรวงศกษาธการกบการขบเคลอนปฏรปการศกษา. กรงเทพมหานคร :

โรงพมพองคการรบสงสนคาและพสดภณฑ, ๒๕๔๒.

ชมแข พงษเจรญ. “การพฒนารปแบบการจดการโรงเรยนเชงสรางสรรคและผลตภาพในประเทศไทย”.

รายงานการวจยฉบบสมบรณ. มหาวทยาลยธรกจบณฑตย, ๒๕๕๔.

ดวงเดอน พนธมนาวน. “ภาวะผน�าทางการเมอง”. วารสารพฒนบรหารศาสตร ๓๙. ๔ ธนวาคม

๒๕๔๒.

บ�ารง สขพรรณ. “การศกษาสภาพการจดการศกษาของคณะสงฆ”. รายงานการวจย. คณะ

วารสารศาสตร และสอสารมวลชน: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๔.

พระธรรมโกศาจารย (ประยร ธมมจตโต). บรหารองคกรแนวพทธเลอกธรรมะใหตรงกบปญหา

ฝาวกฤต. กรงเทพมหานคร : หนงสอพมพประชาชาตธรกจ, ๒๕๕๓.

พสมย แพงนเคราะห และคณะ. “การศกษาของคณะสงฆกบการปฏรปการศกษาตามพระราชบญญต

การศกษาแหงชาต พทธศกราช ๒๕๔๒”. รายงานการเสวนาทางวชาการ. กรงเทพ-

มหานคร : บรษท พมพดการพมพ จ�ากด, ๒๕๔๔.

วโรจน สารรตนะ. การบรหารการศกษา หลกการ ทฤษฎ หนาท ประเดนและบทวเคราะห. กรงเทพ-

มหานคร : โรงพมพทพยวสทธ, ๒๕๔๖.

19. ����������������� (��.���) 271-284.indd 282 17/5/2562 10:29:01

การบรหารการศกษา : แนวคด ทฤษฎและรปแบบการบรหารจดการ 283

ศภลกษณ เศษธะพานช. “การพฒนาระบบการบรหารทมงเนนความเปนเลศของสถานศกษาเอกชน”.

รายงานการวจยฉบบสมบรณ. จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๕๐.

ส�านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต. “สภาพการจดการศกษาของคณะสงฆไทย”. รายงาน

วจยฉบบสมบรณ. กรงเทพมหานคร : ส�านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต,

๒๕๒๖.

สภางค จนทวานช. วธวจยเชงคณภาพ. กรงเทพมหานคร : ศนยหนงสอจฬาลงกรณมหาวทยาลย,

๒๕๔๐.

19. ����������������� (��.���) 271-284.indd 283 17/5/2562 10:29:02

19. ����������������� (��.���) 271-284.indd 284 17/5/2562 10:29:02