คมอคมอ

ฝายตนนาลาธารฝายตนนาลาธาร

ประดบ กลดเขมเพชรประดบ กลดเขมเพชร

ศนยศกษาการพฒนาหวยฮองไคร อนเนองมาจากพระราชดารศนยศกษาการพฒนาหวยฮองไคร อนเนองมาจากพระราชดาร

สานกชลประทานท 1 กรมชลประทานสานกชลประทานท 1 กรมชลประทาน

พ.ศ. 2548พ.ศ. 2548

พ.

คมอคมอ ฝายตนนาลาธารฝายตนนาลาธาร

ประดบ กลดเขมเพชรประดบ กลดเขมเพชร

ศนยศกษาการพฒนาหวยฮองไคร อนเนองมาจากพระราชดาร

สานกชลประทานท 1 กรมชลประทานสานกชลประทานท 1 กรมชลประทาน

พ.ศ. 2548พ.ศ. 2548

2

บทท 1

บทนา

ในภาวะปจจบน ทกทานทราบดวาปญหาทสาคญของประเทศคอ ปญหา เรอง

ความแหงแลง การขาดแคลนนาในฤดแลงตามทองทตาง ๆ ทวทกภาคของประเทศ แตในชวงฤดฝนเกด

ภาวะนาทวม ทาความเสยหายใหกบพชผลและชมชน ตลอดจนเกดปญหาสงแวดลอมของทรพยากรนา

ในทกภมภาคทมสภาพปญหาของนาใกลเคยงกน โดยทวไป ภาคเหนอ มปญหาการขาดแคลนนา

เกดขนเฉพาะบางพนทและตามฤดกาล แตในดานการพฒนาแลวภมภาคนยงมความตองการใหขยาย

งานชลประทานใหมากขน และบางพนทตองการการปองกนภยเนองจากนาทวม ซงสวนใหญมสาเหตมา

จากปาไมบรเวณตนนาลาธารถกทาลายไปมาก และการนาเอาทรพยากรธรรมชาตมาใชประโยชนอยาง

เตมท โดยไมมการวางแผนการจดการทเหมาะสมเพอรองรบปญหาทจะเกดขนในอนาคต ทาให

ทรพยากรธรรมชาตทเหลออยมสภาพเสอมโทรมลง สงผลกระทบตอพนทตนนาลาธาร ระบบนเวศและ

อตนยมวทยา เกดปญหาฝนแลงหรอฝนทงชวง

โครงการพฒนาแหลงนาททาการกอสรางในทกภาคของประเทศนน ประกอบดวย

โครงการขนาดเลก โครงการขนาดกลาง และขนาดใหญ ซงถงแมจะมโครงการทง 3 ประเภท ดงกลาว

เปนจานวนไมนอย กยงไมเพยงพอกบความตองการนาเพอการเพาะปลกของราษฎร เพราะยงจานวน

ประชากรเพมมากขนเพยงใด พนทเพาะปลกกจาเปนตองขยายออกไปไกลถงพนททเปนทดอน ทภเขา

มากขน เปนการเพมจานวนพนทเพาะปลกทขาดแคลนนาในขณะทปรมาณฝนไมไดตกเพมขนทกป เมอ

เปนดงน “ นา” จงถอวาเปนสงจาเปนทสดทราษฎรมความตองการเสมอมา การทจะชวยเหลอและแกไข

ความเดอดรอนทราษฎรทวประเทศประสบอยใหทวถง วธการหนงทพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ได

พระราชทานแนวพระราชดารกคอทฤษฎการพฒนาและฟนฟปาไมโดยการใชทรพยากรทเอออานวย

สมพนธซงกนและกนใหเกดประโยชนสงสด นนคอ ปญหาทสาคญทเปนตวแปรแหงความอยรอดของปา

ไมนน “นา” คอสงทขาดไมไดโดยแท พระบาทสมเดจพระเจา อยหวทรงแนะนาใหใชฝายตนนาหรอท

เรยกวา Check Dam หรออาจเรยกขานกนวาฝายตนนาลาธาร หรอฝายชะลอความชมชน กไดเชนกน

เปนเครองมอทจะใชประโยชนในการอนรกษฟนฟปาไมทไดผลดยง

ศนยศกษาการพฒนาหวยฮองไคร อนเนองมาจากพระราชดาร ไดรบพระราชทาน

พระราชดารใหจดตงขนเพอศกษา คนควาหารปแบบทเหมาะสมกบการพฒนาพนทตนนาลาธาร เพอ

ประโยชนทางเศรษฐกจ รวมทงรปแบบการพฒนาตาง ๆ ททาใหเกษตรกรพงตนเองได โดยไมตอง

ทาลายสภาพแวดลอมทางธรรมชาต ทงนเพอใหประชาชนทสนใจเขาไปศกษาและนาไปใชประโยชนใน

การประกอบอาชพไดโดยทมการอนรกษตนนาลาธารและพฒนาปาไมปาไปพรอม ๆ กน สดทายความ

ชมชนกจะเกดขนและจะบรรเทาปญหาการขาดแคลนนาไดในทสด ซงผลสาเรจอนเปนรปธรรมท

3

ศนยศกษาการพฒนาหวยฮองไคร อนเนองมาจากพระราชดาร ไดดาเนนงานตลอดระยะเวลา 20 ปเศษ

ปรากฏชดเจนทจะสามารถเปนตนแบบ วธการทจะพฒนาและฟนฟสภาพปาตนนาลาธารทเหมาะสม

ทสด ดงน

1. ดานปาไม

1) สภาพปาไมมความหนาแนนมากขนมปรมาณตนไม/ไร หนาแนนมากขน

2) ชนดของปาไดมการพฒนาจากปาไมเตงรง ( ซงมไมเดน ไดแก ไมเตง ไมรง หญา

คมบาง ) ไปสปาไมเบญจพรรณมากขน ซงมตวชวดไดแก ไมสก ไมแดง ไมไผ

หญาสาบเสอ

3) ในดานโครงสรางเรอนยอดไมนนมความรกทบมากขน จากเดมเปนปาโปรงพฒนา

เปนปาไมทมไมหลายระดบชน ตงแตชนลางไมพม ไมสง ระดบกลางสงไมเกน 9

เมตร ถงสงกวา 15 เมตร

4) พรรณไมมจานวนชนดมากขนจาก 35 ชนดเปน 80 ชนด

5) ในดานความหลากหลาย ไดมพรรณไมหลายชนดกลบคนถน และสามารถเจรญ

เตบโตไดด เชน กลวยไมปา

6) นอกจากนนยงมสตวปาหลายชนดเรมปรากฏใหพบเหน เชน นกยงไทย ซงกลาว

ไดวาเกอบจะสญพนธจากพนทภาคเหนอไปแลว ปจจบนสามารถพบในศนยศกษา

การพฒนาหวยฮองไคร ฯ ประมาณ 80 ตว และนกนานาชนดตาง ๆ อก 122 ชนด

นอกจากนนยงมสตวปาชนดอน ๆ เชน ไกปา กระตาย เกง หมปา จะเหนไดวา

ความหลากหลายของพนธสตวปานน แสดงถงพนทปาไมเรมมความสมบรณขน

ไดรบการฟนฟใหกลบคนสสภาวะธรรมชาตทเออประโยชนตอสตวปาชนดตาง ๆ

ใหเขามาอยอาศยและหากน

7) พชพรรณและดนมความอดมสมบรณ ซงเกดจากการทบถมของซากใบไมท

รวงหลนเปนจานวนมาก ทรอดจากการถกเผาจากไฟปา ตลอดระยะเวลา 10 – 15

ป ทงนไมปรากฏวาเกดไฟปาขนในพนทปาไมในบรเวณศนยศกษาการพฒนา

หวยฮองไคร ฯ ดนมธาตอาหาร หรอจลนทรยเพมเปนรอยละ 3 – 4 ของนาหนกดน

8) เมอสภาพปามตนไมมากขนมความอดมสมบรณมากขนสภาพบรรยากาศ

เปลยนแปลง มความชมชนในผนปา จากเดมทเคยแหงแลง มความชมชนเฉลย

รอยละ 55 เพมขนเปนรอยละ 75

9) โครงสรางของผนปาและลกษณะของดนทรวนซย ซมนาด แมพนทตนนาจะเปน

ภเขา แตปาสามารถควบคมการหลากของนาไมใหเกดอทกภยรนแรงไดเนองจาก

ปามเรอนยอดซบซอนหลายชนและมอนทรยวตถทหนาทบเหนอพนดนดวย

4

คณสมบตดงกลาว ปาจงสามารถดดซบและอมนาไวไดมาก ดนทซมนาไดดมากน

ชวยชะลอการไหลของนาโดยทาใหนาปากลายเปนนาไหลใตผวดนมากกวาการไหล

เหนอผวดน คณคาของการลดขนาดและความถของอทกภยจงเปนทยอมรบและ

ดวยคณสมบตดงกลาวนเอง ตนนาทสมบรณดวยปาไมจงเปนเสมอนตวควบคมการ

หลากของนาใหคอย ๆ ทยอยไหลลงสพนทตอนลาง ทาใหราษฎรทอยบนทสงและ

ทลมมนาทมคณภาพดใชตลอดป

10) ปาไมชวยรองรบนาฝน และชวยลดแรงตกกระทบของเมดฝนตอผวดนซง ปองกน

การชะลางพงทลายของผวดนและการแตกกระจายของเมดดน และคงความ

อดมสมบรณของดนเอาไว และมผลใหปาชวยลดปญหาตะกอนตามลานาและหนา

เขอนจากการพงทลายของดน และชวยเสรมความสามารถดานการเกบนาและ

ชวยใหคณภาพนาดขน

11) ปาทงใบ กงและกานลงสพนดน เมอทบถมกนเปนเวลานาน สงเหลานจะเนาเปอย

ผพงเปนธาตอาหารในดน เปนตวดดซบนาเวลาฝนตกและเปนเขอนธรรมชาต

อยางด พรอมกบเพมโอกาสใหนาไหลซมลงสดนมากขน ขณะเดยวกนชวยลด

ความเรวของนาไหลบาหนาดน จงลดปญหานาทวมอยางฉบพลนใหพนทตอนลาง

ไดเปนอยางด

12) ปาไมเปนแหลงกกเกบนา เมอฝนตกลงมาสพนดนปรมาณนาฝนสวนหนงจะถก

ดดซบไวโดยเรอนยอดของตนไม ( Interception) สวนทเหลอจะตกทะลผาน

เรอนยอดของตนไมลงสพนดนโดยตรง (Throughfall) ปรมาณนาฝนทถกดดซบโดย

เรอนยอดนนบางสวนระเหยกลบสบรรยากาศ บางสวนจะตกลงสพนดนหรอไหล

จากใบลงสกงและลาตน ( Stemflow) กอนลงสดน หากเรอนยอดของตนไมมความ

แนนทบ ปรมาณนาฝนทตกทะลผานเรอนยอดลงสดนโดยตรงจะมนอยลงเพราะถก

ดดซบไวโดยเรอนยอดของตนไม ปรมาณนาฝนทงหมดจะไหลซมลงสพนดน

กลายเปนนาใตดนและมนาบางสวนทถกพชดดขนมาใชในกระบวนการสงเคราะห

แสงและการคายนาหรออาจจะระเหยออกทางปากใบ นาสวนนจงคงหมนเวยนอย

ภายในปานนเอง

5

2. ดานนา

การพฒนาในระยะเรมแรก ศนย ฯ ตองผนนาจากลมนาแมลายเขามาเพมเตม

ประมาณ 900,000 ลกบาศกเมตร/ป และในชวง 10 ป ของการพฒนานน ไดทาการกอสรางฝายตนนา

(Check dam) จานวน 300 แหง เพอเพมความชมชนใหแกพนทปาและชะลอการไหลของนาปจจบน

สภาวะแวดลอมของระบบนเวศลมนาเรมฟนตวในทางทดข น นาใตดนเพมขน ความตองการผนนาจาก

ลมนาแมลายลดลง 75 %

3. ดานดน

ปจจบนไดรปแบบการอนรกษดนและนาทเหมาะสมโดยวธการปลกพชเชงอนรกษ

การใชหญาแฝกเพอการอนรกษดนและนา รวมทงการปรบปรงดนเพอเพมผลผลต

6

บทท 2

ฝายตนนาลาธารตามแนวพระราชดาร

ฝายตนนาลาธาร หรอ Check Dam คอ สงกอสรางขวาง หรอกนทางนา ซงปกตมกจะ

กนลาหวยลาธารขนาดเลกในบรเวณทเปนตนนา หรอพนททมความลาดชนสงใหสามารถกกตะกอน

อยได และหากชวงทนาไหลแรงกสามารถชะลอการไหลของนาใหชาลง และกกเกบตะกอนไมใหไหล

ลงไปทบถมลานาตอนลาง ซงเปนวธการอนรกษดนและนาไดมากวธการหนง

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว พระราชทานคาอธบายวา การปลกปาทดแทนพนทปาไม

ทถกทาลายนน “...จะตองสรางฝายเลกเพอหมนนาสงไปตามเหมองไปใชในพนทเพาะปลกทงสองดาน

ซงจะใหคอย ๆ แผขยายออกไปทาความชมชน ในบรเวณนนดวย...”

รปแบบและลกษณะ Check Dam นน ไดพระราชทานพระราชดารสวา “...ใหพจารณา

ดาเนนการสรางฝายราคาประหยด โดยใชวสดราคาถกและหางายในทองถน เชน แบบหนทงคลมดวย

ตาขายปดกนรองนากบลาธารขนาดเลกเปนระยะ ๆ เพอใชเกบกกนาและตะกอนดนไวบางสวน โดยนา

ทกกเกบไวจะซมเขาไปในดนทาใหความชมชนแผขยายออกไปทงสองขางตอไปจะสามารถปลกพนธไม

ปองกนไฟ พนธไมโตเรวและพนธไมไมทงใบเพอฟนฟทตนนาลาธารใหมสภาพเขยวชอมขนเปนลาดบ

...”

การกอสราง Check Dam นนไดพระราชทานพระราชดารเพมเตมในรายละเอยดวา

“...สาหรบ Check Dam ชนดปองกนไมใหทรายไหลลงไปในอางใหญจะตองทาใหดและลกเพราะทราย

ลงมากจะกกเกบไว ถานาตนทรายจะขามไปลงอางใหญได ถาเปน Check Dam สาหรบรกษาความ

ชมชนไมจาเปนตองขดลกเพยงแตกกนาใหลงไปในดน แตแบบกบทรายนจะตองทาใหลกและออกแบบ

อยางไรไมใหนาลงมาแลวไลทรายออกไป...”

การพจารณาสรางฝายชะลอความชมชน เพอสรางระบบวงจรนาแกปาไมใหเกด

ประโยชนสงสดนนไดพระราชทานแนวพระราชดารวา

“...ใหดาเนนการสารวจหาทาเลสรางฝายตนนาลาธารในระดบทสงใกลบรเวณยอดเขา

มากทสดเทาทจะเปนไปได ลกษณะของฝายดงกลาวจาเปนตองออกแบบใหม เพอใหสามารถกกเกบนา

ไวไดปรมาณนาหลอเลยงและประคบประคองกลาไมพนธทแขงแรงและโตเรวทใชปลกแซมในปาแหงแลง

อยางสมาเสมอและตอเนอง โดยการจายนาออกไปรอบ ๆ ตวฝายจนสามารถ ตงตวได...”

ประเภทของ Check Dam นน ทรงแยกออกเปน 2 ประเภทดงพระราชดารสคอ

“...Check Dam ม 2 อยาง ชนดหนงสาหรบใหความชมชนรกษาความชมชนอกอยางสาหรบปองกนมให

ทรายลงในอางใหญ...”

7

จงอาจกลาวไดวา Check Dam นนประเภทแรก คอ ฝายตนนาลาธารหรอฝายชะลอ

ความชมชน สวนประเภททสองนนเปนฝายดกตะกอนนนเอง

นอกจากนพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงพระราชทานพระราชดารสซงเปนแนวทาง

การดาเนนงานเกยวกบฝายตนนาลาธาร (Check Dam) ในพนทตาง ๆ ดงน

พระราชดารสเมอวนท 1 มนาคม 2521 ณ อาเภอแมลานอย จงหวดแมฮองสอน

“...สาหรบตนไมทข นอยในบรเวณสองขางลาหวย จาเปนตองรกษาไวใหด เพราะจะชวยเกบรกษาความ

ชมชนไว สวนตามรองนาและบรเวณทนาซบกควรสรางฝายขนาดเลกกนนาไวในลกษณะฝายชมชน

แมจะมจานวนนอยกตาม สาหรบแหลงนาทมปรมาณนามาก จงสรางฝายเพอผนนาลงมาใชในพนท

เพาะปลก...”

พระราชดารส เมอวนท 3 กมภาพนธ 2527 ณ ศนยศกษาการพฒนาหวยฮองไคร

อนเนองมาจากพระราชดาร อาเภอดอยสะเกด จงหวดเชยงใหม

“...เปาหมายหลกของโครงการ ฯ แหงน คอ การฟนฟและอนรกษบรเวณตนนา

หวยฮองไคร ซงมสภาพแหงแลงโดยเรงดวน โดยทดลองใชวธการใหม เชน วธการผนนาออกจาก

อางเกบนาในระดบบนลงไปตามแนวรองนาตาง ๆ เพอชวยใหความชมชนคอย ๆ แผขยายตวออกไป

สาหรบนาสวนทเหลอกจะไหลลงอางเกบนาในระดบตาลงไป เพอนาไปใชประโยชนทางดาน

การเกษตรกรรมตอไป ในการนควรเรมปลกปาทดแทนตามแนวรองนา ซงมความชมชนมากกวาบรเวณ

สนเขา ซงจะทาใหเหนผลโดยเรว นอกจากนยงเปนการประหยดกลาไม และปลอดภยจากไฟปาดวย

เมอรองนาดงกลาวมความชมชนเพมขนลาดบตอไปกควรสรางฝายตนนาเปนระยะๆ เพอคอย ๆ เกบกก

นาไวแลวสงตอทอไมไผสงนาออกทงสองฝ งรองนา อนเปนการชวยแผขยายแนวความชมชนออกไป

ตลอดแนวรองนา...”

พระราชดารสเมอวนท 11 มนาคม 2532 ณ ดอยอางขาง อาเภอฝาง จงหวดเชยงใหม

“...ควรสรางฝายลาธารตามรองนาเพอชวยชะลอกระแสนาและเกบกกนาสาหรบสรางความชมชนใหกบ

บรเวณตนนา...”

ฉะนนจะเหนวาการกอสรางฝายตนนาลาธาร หรอ Check Dam จงเปนแนวทางหรอ

วธหนงในการฟนฟสภาพปาไมบรเวณตนนาลาธารเพอคนความอดมสมบรณ และทาใหเกดความ

หลากหลายดานชวภาพ (Bio divetrsity) แกสงคมของพชและสตว ตลอดจนนาความชมชนมาสแผนดน

8

2.1 ความสาคญของฝายตนนาลาธาร

การพฒนาแหลงนา โดยการจดทาฝายตนนาลาธาร เปนการพฒนาแหลงนา ในบรเวณ

พนทตนนาลาธารดวยการชะลอความเรวของกระแสนาทไหล ดวยวธการเกบกกนาไวตาม ลาหวย

ธรรมชาต เปนตอน ๆ เพอทนาจะไดมโอกาสไหลซมลงไปเกบสะสมอยในดนใหมากทสดตามรองนาและ

ลาธารตาง ๆ ในบรเวณพนทตนนาลาธารควรพจารณาสรางฝายปดกนรองนาและ ลาธารเปนระยะ ๆ

เพอใชทดและเกบนาทไหลบาลงมาไวในลานาคลายกบอางเกบนาขนาดเลก ใหกระจายอยท วไปตาม

บรเวณพนทตนนาลาธาร

ฝายตนนาลาธาร สวนใหญจะมขนาดความสงไมมากนก มรปรางคลายสเหลยมคางหม

มสวนลาดเทของอาคารทางดานทายนาแบบราบกวา สวนลาดเททางดานเหนอนา ฝายทสรางขนใน

แตละทองถน อาจมความมนคงแขงแรง และมอายการใชงานไดมากนอยแตกตางกน ขนอยกบวสดทใช

ในการกอสราง ฝายทราษฎรสรางขนในภาคเหนอ บางแหงจะมอายการใชงานไดไมมากนก เพราะใช

วสดราคาถกและหาไดงายในทองถน เชน กงไม ใบไม ไมไผ เสาไม ทรายและกรวด เปนตน การวางเสา

ไมตอกนยาวตามลานาใหเปนแถว ๆ ตลอดความกวางของลานาแลวสลบกนวางตามลานาเปนแถวๆ

เปนคอกสง ลก ลดหลนกนเปนรปฝายตามทตองการ ทงหนขนาดตาง ๆ พรอมทงกรวดและทรายลงไป

ในคอกจนเตม ทาใหฝายแบบนมความแขงแรงและมนคงถาวรยงขน สวนฝายทใช วสดทมความคงทน

ถาวรเปนหลก ไดแก หน ซเมนต คอนกรตเสรมเหลก เปนตน จะตองคานวณออกแบบกาหนด สดสวน

ของฝายใหเหมาะสมกบสภาพภมประเทศและใหเหมาะสมกบปรมาณนาทจะมมากทสดในลานาใหผาน

ไปไดโดยปลอดภย ตองกอสรางใหถกวธและประณตทสด

นอกจากนความสาคญของฝายตนนาลาธารนอกจากจะชวยชะลอการไหลของนาแลว

ฝายตนนาลาธารยงมความสาคญในดานอน ๆ อกเชน

1.) ลดความรนแรงของกระแสนาในลาหวย

2.) ชวยลดการพงทลายของดน

3.) ชวยลดสมประสทธการไหลของนาทา (Runoff coefficient) ซงนาไปสการแกปญหานาทวม

และนาแลงในพนทตอนลาง ซงมกเปนพนทเมอง และพนทเกษตรกรรมได

2.2 รปแบบของฝายตนนาลาธาร

ตามแนวพระราชดารในการกอสรางฝายตนนาลาธาร เพอสรางความชมชนดกตะกอนดน

เกบกกนา ซงหากสามารถเกบกกนาไดปรมาณมากพอกสมควรทจะกระจายนาออกไปรอบ ๆ พนท

บรเวณฝาย เพอสรางความชมชนใหกบพนทตนนา ดงนนในการกอสรางฝายตนนาลาธารแตละชนดจงม

วตถประสงคและความเหมาะสมของพนททแตกตางกนออกไปดวย

9

รปแบบของฝายตนนาลาธาร หรอ Check Dam ตามแนวพระราชดารม 3 รปแบบ คอ

1. ฝายตนนาลาธารแบบทองถนเบองตนหรอทเรยกกนทวไปวา “ฝายแมว ” เปนการ

กอสรางดวยวสดธรรมชาตทมอย เชน กงไมและทอนไมลมขอนนอนไพร ขนาบดวยกอนหนขนาดตาง ๆ

ในลาหวย ซงเปนการกอสรางแบบงาย ๆ กอสรางในบรเวณตอนบนของลาหวยหรอรองนา ซงจะ

สามารถดกตะกอนชะลอการไหลของนา และเพมความชมชนบรเวณรอบฝายไดเปนอยางด วธการน

สนเปลองคาใชจายนอยมาก หรออาจไมมคาใชจายเลย นอกจากแรงงานเทานน

การกอสรางฝายตนนาลาธาร แบบทองถนเบองตนสามารถทาไดหลายวธ เชน

1.1 กอสรางดวยทอนไมขนาบดวยหน

1.2 กอสรางดวยทอนไมขนาบดวยถง

บรรจดนหรอทราย

1.3 กอสรางดวยคอกหมแกนดนอดขนาบ

ดวยหน

1.4 กอสรางแบบเรยงดวยหนแบบงาย

1.5 กอสรางแบบคอกหมหนทง

1.6 กอสรางดวยคอกหมถงทรายซเมนต

1.7 กอสรางแบบหลกคอนกรตหนทง

1.8 กอสรางแบบถงทรายซเมนต

1.9 กอสรางแบบคนดน

1.10 กอสรางแบบหลกไมไผสานขดกน

อนเปนภมปญญาชาวบาน

2. ฝายตนนาลาธารแบบเรยงดวยหนคอนขางถาวร

กอสรางดวยหนเรยงเปนผนงกนนา

กอนสรางบรเวณตอนกลางและตอนลางของ

ลาหวยหรอรองนาจะสามารถดกตะกอนและ

เกบกกนาใชชวงฤดแลงไดบางสวน

10

3. ฝายตนนาลาธารแบบคอนกรตเสรมเหลก

เปนการกอสรางแบบถาวรสวนมาก

จะดาเนนการในบรเวณตอนปลายของลาหวย

หรอรองนา จะสามารถดกตะกอนและเกบกก

นาในฤดแลงไดด

ประโยชนของฝายตนนาลาธาร

1.) ชวยเกบกกนาชะลอไวใหอยบนพนผวดนไดนานขน นามเวลาซมผานผวดนลงสใตดน

(Infiltration) มากขน ดนสามารถเกบ(อม)นาไว

2.) ชวยลดความรนแรงของการเกดไฟปา เนองจากการกระจายความชมชนมากขน สรางระบบ

การควบคมไฟปาดวยแนวปองกนไฟปาเปยก (Wet Fir Break)

3.) ชวยลดการชะลางพงทลายของดน และลดความรนแรงของกระแสนาในลาหวย ทาให

ระยะเวลาการไหลของนาเพมมากขน ความชมชนมเพมขนและแผกระจายความชมชนออกไปเปนวง

กวางในพนทท งสองฝ งของลาหวย

4.) ชวยกกเกบตะกอนและวสดตาง ๆ ทไหลลงมากบนาในลาหวยไดด เปนการชวยยดอาย

แหลงนาตอนลางใหตนเขนชาลง คณภาพของนามตะกอนปะปนนอยลง

5.) ชวยเพมความหลากหลายทางดานชวภาพใหแกพนท

6.) ทาใหเปนแหลงทอยอาศยของสตวนา และใชเปนแหลงนาเพอการอปโภคบรโภคของมนษย

และสตวปาตาง ๆ ตลอดจนมนาใชเพอการเกษตรกรรมอกดวย

11

บทท 3

การศกษาและกระบวนการดาเนนงาน

พระราชเสาวณยของสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถซงมความตอนหนงวา

“...ทานทราบหรอไมวา ผวดนในปานน มซากใบไม กงไมทบถมกนเปนชนหนาดนถงครงเมตรม

ความสามารถอมนาไดมากกวาผวดนธรรมดา 5 – 7 เทา ถาฝนตกหนกไมเกน 280 มลลเมตรตอชวโมง

ดนในปาจะดดซบนาไวไดหมด ถาฝนตกลงบนผวดนธรรมดาเพยง 60 – 80 มลลเมตรเทานน นากจะ

ไหลบาแลว ซงเปนเหตใหเกดอทกภยครงแลวครงเลา อยางทพวกเรากเคยทราบกนดแลว... ” และอก

ตอนหนงวา ”...ถาเราใหสภาพธรรมชาตกลบคนมาเหมอนเดม มแมนา ลาธาร มนาจด ซงเปนสงสาคญ

ทสดของชวตมนษยและการพฒนาประเทศชาต พวกเรากจะตอง เขาใจและชวยกนรกษาปา...”

พระราชเสาวณยตรงน เปนขอความทมความสาคญมาก เพราะวาเกยวกบคณภาพของ

ระบบนเวศน ความเขาใจวาปาไมมความสาคญ เปนความเขาใจโดยทว ๆ ไป แตพระราชเสาวณยทได

อญเชญมานแสดงใหเหนวาถาพดถงระบบนเวศนทด กคอความเปนธรรมชาต เพราะฉะนน ความสาคญ

นมใชเพยงแตมตนไมหรอปา แตเปนระบบนเวศนทมคณภาพสง การกษาและฟนฟระบบนเวศนของ

ประเทศเอาไวโดยไมปลอยใหพนทซงมความสาคญตอระบบนเวศนถกทาลายเพมขนอกพรอมทงรกษา

นาและสตวปาเอาไว จะตองชวยทาความเขาใจใหลกซงวา วตถประสงคไมเพยงแตจะปฏบตตาม

กฎหมายเทานน แตตองการใหบานเมองของเรามความอดมสมบรณมความถาวรตามพระราชเสาวณย

ดงกลาว

3.1 แนวคดการดาเนนงานโครงการ

การใชกศโลบายเขาไปหาวธการทจะทาใหทรพยากรธรรมชาตไดรบการอนรกษ ม 2

ประการ คอ

ประการท 1 จะตองรวมมอกบประชาชน ซงไมไดแปลวา จะรวมมอเพอใหประชาชนอยในพนท

ตลอดไป แตจะรวมมอเพอใหประชาชนเกดความเขาใจวาในบางสภาพของพนทถาถกคกคามหรอ

ลอแหลมตอระบบนเวศน คงจะตองชวยกนเพอใหเกดประโยชนตอสวนรวม พนทเหลานนควรทจะไดรบ

การฟนฟใหมสภาพธรรมชาต และไมควรจะใชทามาหากนโดยเฉพาะทางการเกษตรอกตอไปประชาชน

ควรจะออกมาเสย แตวธการทจะปฏบตนน ไมใชไปชวาประชาชนนนผดกฎหมาย ตองออกไป ซงไม

ไดผลอะไร นอกจากความขดแยงทเกดขน และความสญเสยอยางทพวกเราไดเหนแลว ดงนนวธการก

คอ ทาความเขาใจถงลกษณะงานทจะตองทา เจาหนาทเองกจะตองเขาใจเสยกอนวา ระบบนเวศนเปน

12

อยางไร แลวเกษตรกรหรอราษฎรกตองเขาใจตรงกน จะไดดาเนนการโดยความเขาใจไมเกดความ

ขดแยงรนแรง

ประการท 2 โครงการนจะไมใชการสงการมาจากสวนกลางเพราะวธการทจะเขาไปพดกบ

ประชาชน หรอการรวมมอทางานกบประชาชน ไมจาเปนทจะตองใชวธการเดยวกนแตตองใชวธการท

สอดคลองกบสภาพของวฒนธรรมประวตศาสตร และขนบธรรมเนยมประเพณของแตละทองท ถาเราคด

แตในแงกฎหมาย ปากจะหายไปอกเรอย ๆ แตถาเราคดถงเรองอน ๆ ประกอบดวยวามประวตความ

เปนมาอยางไรมวฒนธรรมอยางไร ขนบธรรมเนยมประเพณอยางไรมความจาเปนอยางไร ซงเปน

ลกษณะของการทางานแบบรเขารเรา เรากไดรบความรวมมอจากประชาชนมากขน

ในอดตทผานมามแตคนเอาธรรมชาตมาแปลงสภาพเปนททากนมการตดไมทาลายปา

กนมาก ดงนน ทาอยางไรเราจะชวยใหททากนนนมตนไมมากขน มธรรมชาตทดข น ขณะนแนวโนมกยง

เปนอยางนตลอดเวลา พนทปากหายไปจะตองมแผนรกออกไปวาทาอยางไรทดนทถกเอาไปทากน

เรยบรอยแลวจะมสภาพทดข น จะเปนธรรมชาตมากขนมตนไมมากขน นคอแผนรก ซงในแผนรกน

ทางกรมปาไมไดเหนวามหลายอยางทพรอมและเปนเครองมอทนาจะเปนประโยชน ไดแก

1. วนเกษตร คอ การเพมตนไมในเขตทประชาชนเขาไปทากนอย ไมวาจะเลยงสตวหรอวา

ปลกพชลมลก ฯลฯ ไดแก สงทเรยกวาระบบวนเกษตร จะแปลงททากนทเปนเขาหวโลน ให

มตนไมเพมขนไดอยางไร ซงจะทาใหสงแวดลอมดขน

2. สวนปา ซงมกฎหมายออกมาแลว ทงสวนปาทจะตองดแลโดยกฎหมาย สวนปาและสวนปา

ประเภทไมทเราไมหวงหาม

3. ปาชมชน ซงมหลากหลายลกษณะ ปาชมชนนนอาจจะเปนลกษณะของการอนรกษกได เชน

มปาอยจรง ๆ แลวใหชมชนเขาไปชวยกรมปาไมดแลเปนปาชมชนในเชงอนรกษ หรอจะ

ปลกขนมาทงหมดเปนไมใชสอย ทเราเรยกปาไมใชสอยในชมชน กจะเปนการเพมตนไม

เชนเดยวกน เหนวาแผนดนถกใชไปทามาหากนทางพชไร เลยงสตวหรอประมง ฯลฯ กจะ

รกกลบใหแปลงสภาพคนมาเปนตนไม เทาทจะทาได

13

ปาชมชน หรอปาเพอการพฒนาชมชนทองถนเปนมตหนงของการฟนฟและยกระดบ

ศกยภาพในการพฒนาและการพงตนเองของชมชนทองถน โดยมงเนนการพฒนาแบบตอเนอง

(Sustainable development) ในระยะยาว ในขณะทแนวคดเรองปาเศรษฐกจใหความสนใจแตเพยง

ผลประโยชนเชงพาณชยจากการปลกไมโตเรวและการแปรรปผลผลตจากไมใน รปแบบตาง ๆ แต

แนวคดเรองปาชมชนมจดศนยกลางของความสนใจอยทคน ซงทามาหาเลยงชพอยภายใตเงอนไขและ

สภาวะแวดลอม ในขณะทแนวคดเรองปาเศรษฐกจเนนการตกตวงผลประโยชนจากทรพยากรธรรมชาต

แนวคดเรองปาชมชนเนนเรองของระบบการผลตทสอดคลองและรกษาสภาพทสมดลกบธรรมชาต

รวมทงการมสวนรวมของประชาชนและการสรางเสรมฟนฟ จตสานกของชมชน ดวยเหตนเองกจกรรม

และการปฏบตการภายในกรอบความคดเรองปาชมชน ไมวาจะเปนเรองเกยวกบการดารงรกษาและ

ฟนฟสภาพปาการปลกตนไม ฯลฯ จงตองเชอมโยงกบเปาหมายหลกในการเพมประสทธภาพในการผลต

และรายไดใหกบราษฎรในทองถน ปาชมชนจงตองมบทบาทสาคญในการสงเสรมและเพมรายไดใหกบ

เกษตรกรทกกลม รวมทงครวเรอนทไมมทดนทากนเปนของตนเองการเพมรายไดใหกบเกษตรกรและ

การทราษฎรในพนทไดรบผลประโยชนโดยตรงจากปา ยอมนาไปสการมสวนรวมของราษฎรทงหมดใน

ชมชน และยอมสงผลอยางมนยสาคญตอการอนรกษปาและสภาพแวดลอม รวมทงสงเสรมใหมการ

ปรบปรงการบรหารทรพยากรอยางมประสทธภาพมากขน โดยนยน ปาชมชน จงเปนทงระบบและ

กระบวนการอนรกษปาและพฒนาชนบทไปพรอมกน

3.2 แนวคดการมสวนรวมของประชาชนในการจดการทรพยากรธรรมชาต

หมายถง การทประชาชนซงประกอบไปดวยบคคล กลม และองคกร มสวนรวมใน

กระบวนการจดการปาและทรพยากรทกขนตอน อาท การรบรขอมลขาวสาร การแสดงความคดเหนและ

ชประเดนปญหา การตดสนใจ กาหนดนโยบาย การวางแผน การจดการ การไดรบประโยชน

การตรวจสอบการใชอานาจรฐทกระดบ การตดตามประเมนผลและการแกไขปญหาอปสรรคการทางาน

แบบม สวนรวมเกยวของกบบคคลและองคกรหลายประเภท เพอใหเกดความสมานไมตร จงตองการ

องคประกอบทสาคญ คอ ผรวมงานทกฝายตองมอดมการณ เปาหมาย และวตถประสงครวมกนและม

ผลประโยชนรวมกน

14

3.3 กระบวนการดาเนนงาน

การพฒนาพนทตนนาลาธาร และฟนฟระบบนเวศนของปาไม โดยการอาศยฝายตนนา

ลาธารเปนเครองมอสาคญ สามารถประยกตและปรบใชวธการทางานตามขนตอนใหเหมาะสม และ

สอดคลองกบสภาพปญหาสภาพชมชนและปจจยเงอนไขตาง ๆ โดยมข นตอนทสาคญ 8 ขนตอน ดงน

ขนตอนท 1 การกาหนดพนทดาเนนงาน

ในขนตอนนชมชน หรอหนวยงานทเกยวของ จะเปนผกาหนดพนทดาเนนงาน ตามสภาพ

ปญหาและความจาเปน

ขนตอนท 2 การศกษาและการจดเกบขอมลพนฐาน

เพอทาความเขาใจสภาพชมชน เปนการประเมนและวเคราะหชมชน สาหรบกาหนดแผนการ

ดาเนนงานในพนทเปาหมาย

ขนตอนท 3 การเปดโลกทศน

ภายหลงการวเคราะหปญหาเบองตน หนวยงานทเกยวของควรรวมกบผนาชมชน กรรมการ

หมบาน จดประชมกาหนดประเดนในการจดอบรม และศกษาดงานใหแกสมาชกในชมชน เปาหมายเปน

การดาเนนงานเพอสรางจตสานกในการอนรกษทรพยากรธรรมชาต และเปดโอกาสใหผรวมโครงการได

เรยนรกบรปแบบและวธการ แลวนามาวเคราะหเปรยบเทยบกบชมชนของตนเอง

ขนตอนท 4 การวเคราะหปญหาอยางมสวนรวม

ดาเนนการโดยจดเวทชาวบาน ทาการวเคราะหปญหา สาเหตดานการจดการปา การพฒนา

ระบบการเกษตรของชมชน ผเขารวมวเคราะหปญหาประกอบดวยผนาครวเรอน กลมตาง ๆ ภายใน

ชมชน เทคนคทใชในการวเคราะหปญหาอยางมสวนรวม คอ การวเคราะหโดยระบบความสมพนธของ

ปญหาในรปแบบของตนไม ปญหา (Problem Tree) หรอการระดมและเรยงลาดบความสาคญของปญหา

สาเหต และแนวทางแกไข การวเคราะหปญหายงทาการวเคราะหผทมสวนไดเสย ทมความสมพนธ

เชอมโยงและมสวนในการกอใหเกดและแกไขปญหา

ขนตอนท 5 กาหนดวสยทศนชมชน

ภายหลงทาการวเคราะหปญหาของชมชนแลว หนวยงานจะตองใหการสนบสนนในการกาหนด

วสยทศน หรอเปาหมายและแผนการดาเนนงาน รวมทงจะดาเนนการจดทาแผนปฏบตการหรอแผนงาน

หมบาน และจดตงคณะทางานของหมบานขน

15

ขนตอนท 6 การเพมความรและทกษะในการทางาน

เนองจากกจกรรมบางสวนตามแผนงานของหมบาน ชาวบานอาจจะยงขาดทกษะและ

ประสบการณในการดาเนนงาน หนวยงานจงจะตองจดอบรม หรอศกษาดงานใหผรวมโครงการ เพอให

การดาเนนงานตามแผนของหมบานประสบผลสาเรจตามเปาหมาย

ขนตอนท 7 การดาเนนกจกรรมของชมชน

ผนาชมชนและหนวยงานจะเปนแกนนาในการประสานงานในการจดกจกรรม เชน การสารวจ

ลานา รองหวย การทาแผนทลานา การกาหนดจดทจะกอสรางฝายตนนาลาธาร การกาหนดรปแบบฝาย

การแนะนาดานวชาการ รวมทงการสนบสนนงบประมาณ วสดอปกรณ และบางครงอาจจะมการจาง

แรงงานบาง

ขนตอนท 8 การตดตามประเมนผล

คณะกรรมการหมบาน และหนวยงานทเกยวของจะจดประชมหมบานเพอสรปผลการทางาน

ทบทวนและปรบแผนงานหมบาน พรอมทงจดทาแผนงานประจาปตอไป รวมทงจะสงเสรม สนบสนน

การสรางเครอขายเพอการขยายผลการพฒนาพนทตนนาลาธารของลมนาใหมความยงยน

3.4 การเลอกทสรางฝายตนนาลาธาร

การเลอกทาเลสาหรบสรางฝายตนนาลาธาร ควรพจารณาเลอกใหเหมาะสมตาม

หลกเกณฑ ดงน

1.) ทสรางฝาย ควรจะอยในตาแหนงทสามารถเปนแหลงเกบกกนาบรเวณดานหนาฝายได

พอสมควร

2.) บรเวณทจะสรางฝายควรมตลงของลานาทางดานขางของตวฝายสงมากพอทจะไมทาใหนา

ไหลทวมและกดเซาะเปนรองนาได

3.) ควรสรางในบรเวณลาหวยทมความลาดชนตาและแคบ เพอจะไดฝายในขนาดทไมเลก

เกนไป อกทงยงสามารถเกบกกนาและตะกอนไดมากพอควร สาหรบลาหวยทมความลาด

ชนสง กควรสรางฝายใหถข น

4.) ควรสารวจสภาพพนท วสดกอสรางตามธรรมชาต และรปแบบฝายทเหมาะสมกบ

ภมประเทศมากทสด เชน ควรพจารณาสรางฝายตนนาลาธารแบบทองถนเบองตนใน

ตอนบนของพนทปาหรอในลาหวยสาขา สาหรบตอนกลางหรอตอนลางของพนท ซงเปน

ลาหวยหลก กควรจะกาหนดเปนฝายแบบกงถาวร หรอฝายแบบถาวร

5.) ตองคานงถงความแขงแรงใหมากพอทจะไมเกดการพงทลายเสยหายกรณฝนตกหนกและ

กระแสนาไหลแรง จากประสบการณพบวา การเลอกทาเลทสรางฝายบรเวณทผานโคงของ

16

ลาหวยมาเลกนอย หรอบรเวณทมตนไมใหญ หรอกอไผ อยบรเวณรมลาหวย จะเสรมให

ฝายมความมนคงแขงแรงมากขนไมเกดการพงทลายไดงาย

6.) ขอสาคญอกประการหนงกคอ ฝายตนนาลาธารมไดมหนาทเปนฝายทดนาเพอสงนาเขาส

พนทเพาะปลก ดงนนจดทจะสรางฝายตนนาลาธารจงควรเปนลาหวยทมไดมนาไหลตลอดป

สภาพปามความแหงแลง ซงจะตองฟนฟใหเกดความชมชนและอดมสมบรณตอไป

7.) การเลอกจดทกอสรางฝายตนนาลาธารปจจยสาคญทควรคานงถง คอ ประโยชนทจะไดรบ

จากฝาย ไมวาจะเปนดานการอนรกษตนนา ดานการพฒนาฟนฟปาไม ดานนเวศนวทยา

ตลอดจนดานชมชน นอกจากนการกาหนดพนทจะกอสรางตองขนอยกบสภาพพนทความ

จาเปนและความเหมาะสมอน ๆ อกดวย

17

บทท 4

การสารวจรายละเอยดภมประเทศ

เมอไดวางโครงการและเลอกทาเลทจะสรางฝายตนนาลาธารไดเรยบรอยจนพรอมท

จะเรมงานออกแบบ และทาการกอสรางตอไปไดแลว ขนตอนตอไปกควรจะตองทาการสารวจ

รายละเอยดภมประเทศบรเวณทจะสรางฝายตนนาลาธารเสยกอน สาหรบใชประกอบการออกแบบและ

ประมาณราคางาน รายละเอยดภมประเทศทสาคญ ไดแก ระดบแสดงความสงตาของพนทตนนาตาม

แนวฝายและบรเวณทจะสรางฝาย ซงควรจะทาการสารวจแลวเขยนแผนทแสดงดวย ในแผนทดงกลาว

ควรจะแสดงรายละเอยดเกยวกบแนวและรปรางของทางนาในบรเวณทจะสรางฝายใหชดเจน วธการ

สารวจและการจดทาแผนทสามารถดาเนนการไดดงน

1) เครองมอสารวจทจาเปนไดแก โซหรอเทปสาหรบวดระยะทาง กลองสองระดบหรอ

กลองสองระดบมอ ไมแสดงระยะสาหรบใชสองระดบ และเขมทศ

2) การสารวจบรเวณทสรางฝาย จะเรมดวยการสรางหมดหลกฐานสองหมดไวทสองฟากของ

ลานา พรอมทงกาหนดคาระดบสมมตทหมดหนง หาคาระดบ แนว และระยะของอกหมด

หนง เพอใชในการสารวจตอไป เชนกน

การสารวจรายละเอยดบรเวณทสรางฝายทสาคญ ไดแก การสารวจแนวและความกวางของ

ลานา และระดบความสงตาของพนดนจากตลงทงสองฝ งลงมาจนถงทองลานา

ในการสารวจฝายตนนาลาธารฝายแบบทองถนเบองตน นน อาจจะไมจาเปนทจะตองเขยน

แผนทบรเวณทกอสรางหรอระดบ อาจจะใชการเดนสารวจลาหวยหรอรองนาโดยราษฎร แลวทาแผนท

ลาหวยรองนา ( Mapping) แบบงาย ๆ แลวกาหนดจดทจะสรางฝาย เพอใหทราบตาแหนงของตวฝาย

ความกวาง และความสงของฝาย เนองจากฝายรปแบบนจะกอสรางแบบงาย ๆ ใชวสดธรรมชาตทมอย

จงไมตองคานงถงเรองการออกแบบมากนก จะเนนเฉพาะการกอสรางใหเกดความมนคงแขงแรง

เปนหลก สาหรบรปแบบฝายทคอนขางถาวร และฝายแบบถาวร ซงจะตองนาผลการสารวจรายละเอยด

ภมประเทศ ไปประกอบการคานวณออกแบบ ซงควรจะมการสารวจรายละเอยดภมประเทศ ดงน

- สารวจรายละเอยดภมประเทศตามแนวและรปตดลานาตลอดสาย มาตราสวน 1 :

2000

- สารวจผงบรเวณ (Site Plan) บรเวณทจะสรางฝาย ขนาด 40 ม. X 80 ม. หรอตาม

ความเหมาะสมจากขนาดของลาหวยหรอรองนา มาตราสวน 1 : 2000

18

19

บทท 5

การออกแบบฝายตนนาลาธาร

หลงจากทไดมการสารวจรายละเอยดภมประเทศ บรเวณทจะกอสรางฝายตนนา

ลาธารแลว ควรทาการศกษาสภาพฐานรากของทองลาหวยหรอรองนาวาตวฝายอยบนฐานรากลกษณะ

ใด การออกแบบโดยทวไปจะตองคานงถงความแขงแรงของตวฝายสอดคลองกบวตถประสงคในการ

ใชงานใหมากทสด โดยเฉพาะฝายตนนาลาธารแบบทองถนเบองตนถงแมจะไมมการออกแบบตามหลก

วชาการ กควรจะมการกาหนดวธการกอสรางใหสามารถใชงานไดนานทสดเทาทจะนานได โดยเสย

คาใชจายในการกอสรางนอยทสด ดวยเหตนการออกแบบฝายจงตองมการดาเนนงานอยางละเอยด

รอบคอบ ใหเกดประโยชนในการใชงานไดมากทสด และมความประหยดเปนหลกเสมอ

การออกแบบเพอกาหนดขนาดของฝายไมมการกาหนดขนาดทแนนอนขนอยกบปจจย

ตาง ๆ ดงน

1) พนทรบนาของแตละลาหวย/ฝาย

2) ความลาดชนของพนท

3) สภาพของตนและการชะลางพงทลายของดน

4) ปรมาณนาฝน

5) ความกวาง – ลกของลาหวย

6) แหลงวสดตามธรรมชาต

7) วตถประสงคของการกอสราง

ปรมาณนานองสงสด

หมายถง นาจานวนมากทสดทจะไหลมาในลานา ซงจะเกดขนเมอมฝนตกหนกเปน

เวลานานตดตอกนทวทงพนทรบนาฝน ในการออกแบบฝายตนนาลาธารแบบกงถาวรและแบบถาวรม

ความจาเปนอยางยงทจะตองสรางฝายใหสามารถระบายนาทกาลงไหลลงมายงตวฝายนนไดหมด โดย

ไมทาใหเกดนาลนสงทวมหลงดานหนาฝาย ซงอาจจะทาใหตวฝายพงเสยหายได

โดยธรรมชาตแลว นาทไหลมามากทสดในลานาของแตละปจะมจานวนไมเทากน โดย

ขนอยกบปรมาณฝนตกมากทสดของแตละปเปนสาคญ ฝายตนนาลาธารนจะประเมนปรมาณนานอง

ทคาดวาจะเกดขนมากทสดในรอบ 25 ป เปนอยางสง วธการคานวณหาปรมาณนานองสงสดสาหรบใช

เปนขอมลในการออกแบบตอไป

20

การคานวณหาปรมาณนานองสงสดนยมใชวธของ Rational Method กาหนดเปนสมการได ดงน

Q = 0.278 CIA ม3 / วนาท

เมอ

Q = ปรมาณนานองสงสด

A = พนทรบนาฝน (ตารางกโลเมตร)

C = สมประสทธการไหลของนาทา ขนอยกบลกษณะของภมประเทศ

I = ความเขมของฝนในชวงเวลาและรอบปการเกดซาทออกแบบ (มลลเมตรตอชวโมง)

ตาราง สมประสทธการไหลของนาบนพนผวชนดตาง ๆ

ประเภทพนท สปส.การไหล (C)

พนคอนกรต พนถนนลาดยาง

ถนนลกรง

พนดนมความลาดชนมาก

ทงหญา

ทองนา

บรเวณปาไม

0.8 – 0.9

0.4 – 0.6

0.2 – 0.8

0.1 – 0.4

0.2 – 0.4

0.1 – 0.2

ความยาวของสนฝาย

ฝายทกอสรางปดกนลานาโดยทวไปจะตองมการกาหนดความยาวของสนฝายใหม

ขนาดทสามารถระบายนาทจะไหลนองมามากทสดในรอบปตาง ๆ ใหไหลขามฝายไปได และระดบนา

ดานหนาฝายกจะตองไมทาใหเกดนาทวมพนทดานเหนอนามากเกนควร หรอเกดนาไหลบาทวมตลงเขา

มากดเซาะปกฝายสองฝ งลานาจนทาใหเกดอนตรายอกดวย

ดงนน การคานวณหาขนาดความยาวของสนฝายใหพอเหมาะกบปรมาณนาสงสดทจะ

ระบายจงมความจาเปนอยางยง โดยจะตองทราบปรมาณนานองมากทสดของลานาและระดบนาสงสดใน

ลานาเสยกอน แลวจงทาการคานวณไดจากสตร ดงน

21

Q = CLH3/2

เมอ

Q = ปรมาณนาไหลขามสนฝาย ลกบาศกเมตรตอวนาท

C = สมประสทธในการระบายนาขามสนฝาย ซงจะมคาเปลยนแปลงไปตามความสง ของฝาย

รปรางของสนฝายและลาดของตวฝายตลอดจนระดบนาดานทายฝายนนจะสงกวาระดบสนฝายเพยงไร

หรอไม

L = ความยาวของสนฝาย เมตร

H = ความลกของนานงดานหนาฝายเหนอสนฝาย (ใชคาความลกนในการคานวณ ซง “ L”

จะมากกวาความเปนจรงเพยงเลกนอย) เมตร

hd

H

P

รปแสดงการไหลของนาขามสนฝาย สาหรบการคานวณ โดยสตร Q = CLH3/2

22

ตาราง สมประสทธ “C” สาหรบการไหลของนาขามฝายทมสนฝายแบนและกวาง

ความกวางของสนฝาย ความลกของนาดานหนาฝายเหนอสนฝาย

(H) C

15 ซ.ม. 30 ซ.ม. ขนไป 1.82

30 ซ.ม. 30 ซ.ม. – 50 ซม.

60 ซ.ม. ขนไป

1.65

1.82

45 ซ.ม. 30 ซ.ม. – 40 ซ.ม.

50 ซ.ม. – 60 ซ.ม.

70 ซ.ม. ขนไป

30 ซ.ม. – 40 ซ.ม.

50 ซ.ม. – 60 ซ.ม.

70 ซ.ม. ขนไป

60 ซ.ม. 30 ซ.ม. – 40 ซ.ม.

50 ซ.ม. – 60 ซ.ม.

70 ซ.ม. – 80 ซ.ม.

90 ซ.ม. ขนไป

1.49

1.57

1.65

1.82

100 ซ.ม. 30 ซ.ม. – 40 ซ.ม.

50 ซ.ม. – 60 ซ.ม.

70 ซ.ม. – 80 ซ.ม.

90 ซ.ม. – 100 ซ.ม.

110 ซ.ม. ขนไป

1.46

1.49

1.57

1.68

1.82

สาหรบการไหลของนาขามฝายเมอระดบนาดานทายตากวาสนฝาย

23

24

ฝายค

อกห

ม

25

ฝายแ

กนด

นเห

นยว

แบบ

มาตร

ฐาน

ฝายแ

กนดน

เหน

ยว

แสดงแป

ลนแล

ะรปตด

ทวไป

เสนอ

ผาน

เหนชอ

บ

อนมต

ออกแ

บบ

เขยน

ลอก

ตรวจ

26

ฝายห

นกอ

แบบ

มาตร

ฐาน

ฝายห

นกอ

แส

ดงแป

ลนแล

ะรปตด

ทวไป

เสนอ

ผาน

เหนชอ

บ

อนมต

ออกแ

บบ

เขยน

ลอก

ตรวจ

27

ฝายค

อนกร

ต

แบบ

มาตร

ฐาน

ฝายค

อนกร

ต แส

ดงแป

ลนแล

ะรปตด

ทวไป

เสนอ

ผาน

เหนชอ

บ

อนมต

ออกแ

บบ

เขยน

ลอก

ตรวจ

28

บทท 6

การคานวณปรมาตรและราคางาน

การคานวณปรมาตรจะเปนการคานวณหาปรมาตรวสดแตละชนดทจะใชในการ

กอสราง รวมทงใชประกอบการวางแผนการจดหาวสดใหไดมาทนเวลาทตองการใชงานใหเหมาะสม

6.1 การคานวณปรมาตรคอนกรต

ปรมาตรคอนกรตทงหมดของอาคารจะสามารถคานวณไดจากแบบ ซงกาหนด

ความยาว ความกวาง ความสง และความหนาของคอนกรตไว โดยใหคานวณปรมาตรของอาคารแตละ

สวน เชน พนราบ พนลาด และกาแพง ฯลฯ ไดจากสตรการคานวณหาปรมาตรตาง ๆ แลวจงคานวณหา

ปรมาตรรวมของคอนกรตทงหมด โดยมสตรในการคานวณ ดงน

1. ปรมาตรของแทงทรงสเหลยมจตรส (ลกบาศก)

= (ความยาวของดาน)3 หรอ = ความยาวของดานคณกน 3 ครง

2. ปรมาตรของแทงทรงสเหลยมผนผา

= กวาง X ยาว X สง (หรอหนา)

3. ปรมาตรของแทงปรซมทรงสามเหลยม

= 1 / 2 กวาง X สง X ยาว (หรอหนา)

4. ปรมาตรของแทงรปปรมด

= 1 / 2 X พนทฐาน X สง (หรอหนา)

(พนทอาจจะเปนพนทของสเหลยมจตรส ผนผา หรอสามเหลยม)

5. ปรมาตรของแทงทรงกระบอกกลม

= 2 2 / 7 X (รศมของวงกลม)2

X สง

29

6.2 การคานวณหาปรมาตรซเมนต ทรายและหนทใชผสมคอนกรต

ปรมาตรของซเมนต ทราย และหนยอยทใชผสมคอนกรต โดยทวไปจะมอตราสวนผสม

มากนอยตางกนไปตามคณภาพของคอนกรตทจะใชสาหรบงานตาง ๆ เชน คอนกรตเสรมเหลกทวๆ ไป

มกจะใชอตราสวนผสมซเมนต : ทราย : หนยอย เทากบ 1 : 2 : 4 (คออตราสวนผสม มซเมนต 1 สวน

ทราย 2 สวน และหนยอย 4 สวน โดยปรมาตร)สวนคอนกรตเสรมเหลกทไมตองรบแรงมากอาจจะใช

อตราสวนผสม ซเมนต : ทราย : หนยอย เทากบ 1 : 2 ½ : 4 และคอนกรตลวน ซงไมเสรมเหลกมกจะใช

อตราสวนผสม ซเมนต : ทราย : หนยอย เทากบ 1 : 3 : 5 หรอ 1 : 3 : 6 เปนตน

สมมตวาตองการจะคานวณหาปรมาตรของซเมนต ทราย และหนยอย ทจะใชสาหรบ

ผสมคอนกรตลวน จานวน 10 ลกบาศกเมตร ซงกาหนดใหใชอตราสวนผสม ซเมนต : ทราย : หนยอย

เทากบ 1 : 3 : 5 จะสามารถคานวณไดโดยการคานวณหาปรมาตรซเมนต ทราย และ หนยอยทจะใช

สาหรบผสมคอนกรต จานวน 1 ลกบาศกเมตร ตามอตราสวนทกาหนดนนกอน แลวจงจะคานวณหา

ปรมาตรวสดทตองการทงหมดตอไปได ซงการคานวณปรมาณวสด สาหรบทางานคอนกรตในสนาม จะ

เผอการสญเสยตาง ๆ เพมไปดวย การคานวณหาปรมาตรวสดแตละชนดทควรจะสงซอมาใชงาน

โดยประมาณ จะสามารถดาเนนการไดดงตอไปน

1. การผสมคอนกรต 1 ลกบาศกเมตรจะตองการหนยอยจานวน 1.15 ลกบาศกเมตร (โดยเผอ

การสญเสยเกยวกบการตวงวด การขนสงและการสญเสยในขณะทางานจานวนหนง) ดงนน คอนกรต

จานวน 10 ลกบาศกเมตร จะตองใชหนยอยรวมทงสน 11.5 ลกบาศกเมตร

2. ทรายทจะใชผสมคอนกรต 1 ลกบาศกเมตร ตามอตราสวนผสม 1 : 3 : 5 ดงกลาวนนจะตอง

การทรายเทากบ 0.7 ลกบาศกเมตร (เทากบ 3/5 X 1.15 ลกบาศกเมตร โดยเผอการสญเสยในเกณฑ

เดยวกบการสญเสยของหนยอย) ดงนน คอนกรตจานวน 10 ลกบาศกเมตร จะตองใชทรายรวมทงสน 7

ลกบาศกเมตร

3. สวนซเมนตทจะใชผสมคอนกรต 1 ลกบาศกเมตร ตามอตราสวนผสม 1 : 3 : 5 จะเทากบ

0.2 ลกบาศกเมตร (เทากบ 1/5 X 1.00 ลกบาศกเมตร โดยเผอการสญเสยจานวน เลกนอยเชนกน) หรอ

เทากบ 280 กโลกรม หรอ 5.6 ถง (ซเมนต 1 ลกบาศกเมตร หนก ประมาณ 1,400 กโลกรม และซเมนต

หนกถงละ 50 กโลกรม) ดงนน คอนกรตจานวน 10 ลกบาศกเมตร จงตองใชซเมนตรวมทงสน 56 ถง

โดยประมาณ

วธการคานวณหาปรมาตรของซเมนต ทราย และหนยอย ดงกลาวขางตนนน เพอหา

ปรมาณวสดทจะมจานวนเพยงพอสาหรบการทางานคอนกรตในสนามได โดยปรมาตรของวสดตาง ๆ จะ

เผอมากกวาปรมาตรเนอแทของวสดทตองการในการผสมคอนกรต ซงการคานวณหา ปรมาตรเนอแท

ของซเมนต ทราย และหนยอย สามารถหาอานไดจากหนงสอเกยวกบงานคอนกรตทวไป

30

6.3 การคานวณปรมาตรหนกอ

หนกอทกอสรางจะใชวสดซงประกอบดวยหนขนาดใหญ หนยอย ทราย และซเมนต ซง

การทางานหนกอจะกอเรยงเปนชนจนไดขนาดและความหนาทตองการ คลายกบการกออฐ แตหนกอ

จะตองเทอดปนกอ (ซเมนตผสมทรายและนา) บรรจ ลงไปในชองวางของหนใหญ ซงม หนยอยแซมอย

บางเลกนอยจนเตมชองวางทกแหงโดยตลอดและหนกอดงกลาวจะตองมความทบทนาจะซมผานไมได

เชนเดยวกบคอนกรตดวย

ปรมาตรของหนกอทตองการใชงานทงหมดจะสามารถคานวณไดจากงานแตละสวนของ

อาคาร แลวคานวณรวมเปนปรมาตรทงหมด เชนเดยวกบการคานวณปรมาตรของคอนกรตดงทไดกลาว

มาแลวในขอ 6.2 นน

สาหรบปรมาตรของซเมนต ทราย หนยอย และหนขนาดใหญ ทจะใชทาหนกอ จานวน

1 ลกบาศกเมตร โดยทวไปของการทางานในสนามจะใชซเมนต 4 ถง ทราย 0.25 ลกบาศกเมตร

หนยอย 0.3 ลกบาศกเมตร และหนใหญประมาณ 1.15 ลกบาศกเมตร ซงเมอทราบจานวนหนกอ

ทงหมด กจะสามารถคานวณ หาปรมาตรของวสดแตละชนดทตองการใชงานทงหมดได เชนกน

6.4 การคานวณปรมาตรหนเรยงและหนทง มรายละเอยดดงน

1. หนเรยง หมายถง หนขนาดใหญ ทนามาเรยงกนเปนชนใหเปนระเบยบจนไดความหนาท

ตองการ โดยในชองวางระหวางหนใหญนนจะอดแซมดวยหนยอยหรอกรวดขนาดตาง ๆ และทรายให

เตมชองวางดวย

สาหรบหนเรยงจานวน 1 ลกบาศกเมตร ซงไดเผอการสญเสยในขณะทางานไวแลวโดยทวไป

ของการทางานในสนามจะตองใชหนขนาดใหญประมาณ 1.15 ลกบาศกเมตร ทราย 0.3 ลกบาศกเมตร

และหนยอยหรอกรวดอก 0.5 ลกบาศกเมตร ดงนน เมอทราบจานวนหนเรยงทงหมด กสามารถทจะ

คานวณหาปรมาตรวสดทจะใชแตละชนดทงหมดได

2. หนทง หมายถง หนทไดนามาปเรยงดวยแรงคน หรอทงจากรถขนหนในบรเวณทตองการให

ไดความหนาทกาหนด โดยไมตองแซมหนยอยหรอมการตกแตงมากแตอยางใดหนทใชควรจะเปน

หนใหญทมขนาดใหญทสดไมเกน 2/3 ของความหนาทตองการจะป สวนจานวนหนทงหมดทจะตอง

จดหามาใชงาน กสามารถคานวณไดจากแบบเชนกน โดยใหเผอการสญเสยในขณะทางานไวบาง

เลกนอย

31

6.5 การประมาณราคางาน

ราคาคากอสรางงานตาง ๆ จะประกอบดวยคาใชจายในการดาเนนงานกอสราง คาวสด

กอสราง คาอปกรณตาง ๆ ทจะตองจดหามาใชงาน

การประมาณคากอสรางใหถกตองและใกลเคยงกบคาใชจายจรงนน จะตองอาศย

ประสบการณ และตองทราบหรอเขาใจถงองคประกอบตาง ๆ ทจะเกยวของกบการกอสรางควรจะตอง

ดาเนนงานดวยขนตอนอยางไร ผกอสรางจะสามารถควบคมการกอสรางใหเปนไปตามแผนงานท

กาหนดไวไดใกลเคยงมากนอยเพยงใด ฤดกาลขณะทจะทาการกอสรางจะเปนอปสรรคตอการกอสราง

มากนอยอยางไร อตราคาแรง คาใชจายของชางและผควบคมงาน ตลอดจนราคาวสดทจะซอรวมทง

คาขนสงทนามายงบรเวณกอสรางความสามารถในการทางานของผปฏบตงานแตละคน เครองจกร

เครองมอทจะใชทางานกตองมความรความเขาใจอยางละเอยด ซงเมอไดคานวณปรมาตรงานตาง ๆ ไว

เรยบรอยแลวกจะทราบคากอสรางของงานแตละประเภทนนได

ตารางแสดงงบประมาณคากอสราง

รปแบบ/ประเภทของฝาย ความยาวของ

ตวฝาย (ม.)

ความสงของ

ตวฝาย (ม.)

ราคาคากอสรางโดยประมาณ

(บาท)

1. แบบทองถนเบองตน

1.1 กอสรางดวยทอนไม

ขนาบดวยหน

1.2 กอสรางดวยทอนไม

ขนาบดวยถงบรรจดน

หรอทราย

1.3 กอสรางดวยคอกหม

แกนดนอดขนาบดวยหน

1.4 กอสรางแบบเรยง

ดวยหนแบบงาย

1.5 กอสรางแบบคอกหม

หนทง

1.6 กอสรางดวยคอกหม

ถงทรายซเมนต

3.00 – 5.00 5,000 – 6,000

32

รปแบบ/ประเภทของฝาย ความยาวของ

ตวฝาย (ม.)

ความสงของ

ตวฝาย (ม.)

ราคาคากอสรางโดยประมาณ

(บาท)

1.7 กอสรางแบบหลก

คอนกรตหนทง

1.8 กอสรางแบบถงทราย

ซเมนต

1.9 กอสรางแบบคนดน

1.10 กอสรางแบบหลก

ไมไผสานขดกนอนเปน

ภมปญญาชาวบาน

2. แบบกงถาวร

2.1 กอสรางแบบหนเรยง

แกนดนเหนยว

2.2 กอสรางแบบหนทง

บรรจกลองลวดตาขาย

หรอตาขายพลาสตกแขง

2.3 กอสรางแบบหนกอ

4.00 – 6.00

4.00 – 6.00

8.00 – 12.00

1.20 – 1.50

1.20 – 1.50

1.50 – 2.00

20,000 – 40,000

20,000 – 50,000

70,000 – 100,000

3. แบบถาวร

3.1 กอสรางแบบคอนกรต

เสรมเหลก

9.00 – 15.00

1.20 – 1.50

50,000 บาท ขนไป

หมายเหต

ราคาคากอสรางอาจจะเปลยนแปลงไดขนอยกบการออกแบบและวสดทใช

33

บทท 7

การกอสรางฝายตนนาลาธาร

การกอสรางฝายตนนาลาธารจะมวธการดาเนนงานเหมอนกบการกอสรางอาคารทวไป

เพยงแตวาขนตอนของการกอสรางและการควบคมงานไมมความยงยากมากนก การกอสรางโดยทวไป

จะเปนงานดาเนนการเอง โดยการใชแรงงานในทองถน

7.1 การกอสรางฝายตนนาลาธารแบบทองถนเบองตน

ฝายตนนาลาธารแบบทองถนเบองตนหรอทเรยกกนทวไปวา “ ฝายแมว ” มความ

เหมาะสมทจะกอสรางตอนบนของลาหวยหรอรองนา ทมขนาดความกวางของลาหวยประมาณ 3.00 –

5.00 เมตร ลกประมาณ 0.50 – 1.50 เมตร ซงเปนการกอสรางแบบงาย ๆ อนเปนภมปญญาชาวบาน

ปจจบนมรปแบบทใชกอสรางทวไป ดงน

7.1.1 ฝายไมไผแบบภมปญญาชาวบาน

ฝายไมไผแบบภมปญญาชาวบาน เปนฝายทเปนภมปญญาชาวบานในภาคเหนอ ปกต

จะสรางขนเพอใชกนลาหวย ลาธาร หรอแมนา เพอทดนาไปใชในการทานา ซงสามารถนามาประยกตใช

เปนฝายตนนาลาธารได การกอสรางจะเปนความรวมมอ รวมแรง รวมใจกนของชาวบานมาเปนระยะ

เวลานานหลายรอยป มความคงทนแขงแรง แตตองมการซอมแซมและบารงรกษากนทก ๆ ป

34

วสดอปกรณทใช

1) ไมทอนหรอไมไผ ขนาดเสนผาศนยกลางประมาณ 4 – 6 นว

2) ไมไผขนาดเสนผาศนยกลางประมาณ 3 – 4 นว

3) ทราย หน กงไม ใบไมในพนท

วธการกอสราง

1) สารวจคดเลอกพนท

2) ปรบพนทขดลอกดนพนลาหวยออกใหลกประมาณ 0.50 – 1.00 เมตร กวาง

ประมาณ 0.80 – 1.00 เมตร ตลอดแนวกอสราง โดยขดใหดนลกเขาไปขาง

ลาหวยดานละประมาณ 0.50 – 1.00 เมตร

3) วางไมทอนหรอไมไผขวางลาหวยตามแนวทขดไว

4) ตอกหลกไมไผเรยงจากฝ งลาหวยดานหนงไปยงอกดานหนง ความลกประมาณ

0.30 เมตร ตามแนวไมทอนหรอไมไผทวางขวางลาหวยได

5) ใชลวดมดหลกไมไผใหมดตดกนกบไมทอน

6) ขนดนใสระหวางชองวางของหลกไมไผทงสองดาน บดอดใหแนน หากตองการ

ความแนนทดจะตองรดนาพอประมาณจะทาใหบดอดแนนมากขนบดอดดนจนเตม

ตวฝาย

7) นาหนเรยงปดทบดานบนหรอหลงฝาย

7.1.2 ฝายคอกหมแกนดนอดขนาบดวยหน

ฝายคอกหมแกนดนอดขนาบดวยหน เปนฝายทใชไมหลกเปนแกนยดตเปนกรอบ

ลอมรอบภายในบรรจดนและหนเรยง ซงขนอยกบวสดทจะสามารถหาไดในทองถน

35

วสดอปกรณทใช

1) ไมทอนขนาดเลกเสนผาศนยกลาง 6 นว ยาวประมาณ 1.00 – 1.20 เมตร

2) ไมทอนขนาดเลกเสนผาศนยกลาง 4 – 6 นว ความยาวขนอยกบความ

กวางของลาหวย

3) กระสอบบรรจดน

4) ตะปหรอลวดเหลก

วธการกอสราง

1) สารวจและคดเลอกพนท

2) ปรบพนทขดลอกดนพนหวยออกใหลกประมาณ 0.50 – 1.00 เมตร ตลอด

แนวสราง โดยใหขดเขาไปขางฝ งลาหวยดานละ 0.5. – 1.00 เมตร

3) วางไมทอนขวางลาหวยตามแนวทขด

4) ตอกหลกไมทอนใหลกประมาณ 0.30 เมตร

5) ใชไมวางเปนคอกหม ตอกตะปใหยดตดกน

6) วางกระสอบบรรจดนหรอใสดนบดอดแนน หรอวางหนเรยงในชองวางของ

คอกหม

7) ใชไมทอนตงกบหลงตวฝาย ถาตองการความแขงแรงใหใชไมคายน

ดานหลงตวฝายหรอใชหนใหญเรยงขนาบดานหนา และดานทายตวฝาย

7.1.3 ฝายแบบถงทรายซเมนต

ฝายแบบถงทรายซเมนต เหมาะสาหรบลาหวยทมความลาดชนนอยมปรมาณนาไหล

ไมมากและลาหวยมขนาดไมกวางมาก

36

วสดอปกรณทใช

1) กระสอบป ยเปลา

2) ดนหรอทรายผสมซเมนต อตราสวน 1:10

3) ไมเสาหลกขนาดเสนผาศนยกลาง 4 นว หรอไมไผขนาด 1 นวครง ยาว

ประมาณ 1.00 – 1.50 เมตร

วธการกอสราง

1) สารวจและคดเลอกพนท

2) ปรบพนท ขดลอกดนกนหวยออกใหลกประมาณ 0.50 เมตร กวางประมาณ

1.00 เมตร

3) วางกระสอบดนหรอทรายผสมซเมนตซอนทบประมาณ 3 หรอ 4 แถว

4) ใชไมหลกทอนหรอไมไผกลมตอกลงบนกระสอบ เพอยดกระสอบให

แขงแรง แลววางกระสอบซอนทบอกใหไดระดบทตองการ และเอาไมทอน

หรอไมไผกลมตอกลงบนกระสอบ เพอยดใหแนน ซงระหวางของหลกไมให

ดตามความเหมาะสม

7.2 การกอสรางฝายตนนาลาธารแบบกงถาวร

ฝายตนนาลาธารแบบกงถาวร เปนฝายชนดหนเรยงแกนดนเหนยวแบบหนทงบรรจ

กลองลวดตาขาย หรอแบบหนกอ เปนฝายทมความมนคงแขงแรงพอสมควร กอสรางบรเวณตอนกลาง

และตอนลางของลาหวยหรอรองนามความจาเปนจะตองมการคานวณออกแบบขนาดของตวฝาย

ปจจบนมรปแบบทใชกอสรางทวไป ดงน

7.2.1 ฝายหนเรยงแกนดนเหนยว

37

วสดอปกรณ

1) หนใหญ

วธการกอสราง

1) สารวจและคดเลอกพนท

2) ปรบพนท ขดลอกดนกนหวยออกใหลกประมาณ 0.50 – 1.00 เมตร

และกวางเทากบฐานของตวฝายตามแบบ ตลอดแนวกอสราง โดยให

ขดดนลกเขาไปขางลาหวยขางละ 0.50 – 1.00 เมตร

3) คดเลอกดนและขนดนบดอดแนนเปนแกนฝายตามแบบซงระหวางการ

บดอดดนควรรดนาใหดนชมชนจะสามารถอดไดแนนมากขน

4) เอาหนเรยงบรเวณดานหนา สนฝายและดานหลงของฝาย

7.2.2 ฝายหนทงบรรจกลองลวดตาขายหรอตาขายพลาสตกแขง

วสดอปกรณทใช

1) หนใหญ

2) กลองลวดตาขาย

วธการกอสราง

1) ปรบพนทใหแนนและเรยบ โดยใชหนรองพนกวางประมาณ 0.80 – 1.00

เมตร

2) วางตาขายอลมเนยมหรอตาขายพลาสตกแขง ซงผกมดตดกบโครง

เหลกเสน ใชหนใหญวางสลบใหเตมโครงตาขาย ความยาวตามความกวาง

38

ของตวฝายแลวผกยดปดดานบนตวฝาย จนไดขนาดและรปรางของตวฝาย

ตามแบบ

3) เพอเสรมความแขงแรงอาจใชไมไผหรอไมทอนตอกเปนเสาเขมปองกนการ

ลนไหล กจะชวยใหตวฝายมความคงทนมากยงขน

7.2.3 ฝายหนกอ

ฝายตนนาลาธารแบบกงถาวรชนดฝายหนกอเปนฝายทมความมนคงแขงแรงพอสมควร

วสดอปกรณทใช

1) ปนซเมนตปอรตแลนด

2) หน ทราย หนใหญ

3) ไมแบบและไมคายน

4) ตะป เครองมอชาง

วธการกอสราง

1) สารวจจดกอสราง วดความกวางของลาหวย กาหนดระดบ

2) ปรบพนททจะกอสรางตามแนวขวางลาหวย เปดหนาดน

3) ขดฐานรากใหลกถงระดบดนแขงหรอชนหน

4) ตงแบบไมและกอหนเรยงเปนตวฝายตามแบบ

5) ถอดแบบและเกบงาน

39

7.3 การกอสรางฝายแบบถาวร

ฝายตนนาลาธารแบบถาวร เปนฝายชนดคอนกรตเสรมเหลกมความมนคงแขงแรง ซงจะ

ดาเนนการกอสรางในพนทตอนลางของลาหวยหรอรองนา

7.3.1 ฝายคอนกรตเสรมเหลก

วสดอปกรณทใช

1.) ปนซเมนตปอรตแลนด

2.) หนยอย ทรายหยาบ

3.) เหลกเสนกลม ขนาดเสนผาศนยกลาง 12 มลลเมตร

เหลกเสนกลม ขนาดเสนฝาศนยกลาง 9 มลลเมตร

เหลกเสนกลม ขนาดเสนผาศนยกลาง 6 มลลเมตร

4.) ไมแบบกอสราง , ตะป, เครองมอชาง

วธการกอสราง

1.) สารวจจดกอสราง วดขนาดความกวางของลาหวย กาหนดระดบ

2.) ขดฐานรากใหลกจนถงระดบดนหรอชนหน

3.) ผกเหลกวางฐานรากตวฝาย และเทคอนกรต ขนาดตามแบบ

4.) ผกเหลกกาแพงตวฝายตามแบบ

5.) ตงไมแบบและคายน

6.) เทคอนกรต อตราสวน 1 : 2 : 4

7.) ถอดแบบ และเกบงาน

40

บทท 8

การตรวจสอบและบารงรกษา

เนองจากฝายแตละชนดมการใชวสดและมอายการใชงานแตกตางกน วสดแตละอยางท

ใชอาจเสอมสลายตามธรรมชาต ฉะนนควรมการตรวจสอบและบารงรกษาใหอยในสภาพทสมบรณและ

เปนปกตซงแตละปกอนฤดฝนจะมาถง เชน หากเปนฝายไม หรอฝายกระสอบ ควรมการซอมแซม

เสาหลกและเพมเตมสวนประกอบทชารด สวนฝายกงถาวรและฝายถาวรนน ควรตรวจสอบรอยแตกหรอ

รอยรวบนตวฝาย ตลอดจนสงกดขวางทางนาเปนประจาทกป หากมตะกอนทบถมมากควรมการขดลอก

เพอใหมพนทกกเกบนาไดเพยงพอ สาหรบดนตะกอนทขดลอก สวนใหญจะเปนอนทรยวตถทมความ

อดมสมบรณสามารถนาไปใชประโยชนโดยการผสมกบป ยหมกตามธรรมชาต เพอใชปรบปรงบารงดน

ในพนทเกษตรกรรมตอไป

นอกจากนควรตรวจสอบดวยวา ฝายตนนาลาธารแหลงนไดทาหนาทสรางความ ชมชน

ใหกบพนทไดอยางมประสทธภาพหรอไม รวมทงควรพจารณากระจายนาออกไปรอบ ๆ พนทบรเวณ

ฝาย โดยการขดคลองไสไก ระบบกางปลาใหกระจายไปทวๆ พนท สาหรบฝายตนนาลาธารแบบทองถน

เบองตน เมอมตะกอนทบถมจนเตมหนาฝาย ควรสรางฝายแหงใหมขนบรเวณเหนอนาของฝายเดมขน

ไปอก และใหสงเกตวาปรมาณตะกอนทตกทบถมมอตราลดลงหรอไม หากมอตราการตกตะกอนลดลง

นนหมายถงบรเวณพนทตนนาเหนอขนไปไดรบการอนรกษและฟนฟอยางตอเนอง แตถาอตราการ

ตกตะกอนไมลดลงหรอเพมขน ยอมหมายถงบรเวณพนทตนนาลาธารเหนอขนไป ยงไมไดรบการ

อนรกษหรอฟนฟ ยงคงมความเสอมโทรมอย จะตองกาหนดมาตรการดานอนเขาเสรม เพอใหมการ

อนรกษและฟนฟสภาพพนทตนนาลาธารนนใหไดผลสมบรณตอไป