รายงานการวจย

เรอง

การศกษาการเลยงไสเดอนเชงพานชยในการจดการขยะอนทรย A Study of Farming Earthworms commercial with Organic Waste

โดย

ภฤศญา ปยนสรณ

ไดรบทนอดหนนจากมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา ปงบประมาณ 2555

รายงานการวจย

เรอง

การศกษาการเลยงไสเดอนเชงพานชยในการจดการขยะอนทรย A Study of Farming Earthworms commercial with Organic Waste

โดย

คณะผวจย สงกด 1. นางสาวภฤศญา ปยนสรณ วทยาลยนวตกรรมและการจดการ 2 นางวรรณ สทธใจด วทยาลยนวตกรรมและการจดการ

ไดรบทนอดหนนจากมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา ปงบประมาณ 2555

(1)

บทคดยอ

ชอรายงานการวจย : การศกษาการเลยงไสเดอนเชงพานชยในการจดการขยะอนทรย ชอผวจย : ภฤศญา ปยนสรณ ,วรรณ สทธใจด ปการศกษา : 2555

.................................................................................................... การศกษาวจยครงน มวตถประสงคเพอ เพอศกษาสถานการณปญญา อปสรรค ขอก าจด

และศกยภาพ ดานการท าฟารม การตลาด และตนทนการเลยงไสเดอนเชงพานชยดวยขยะอนทรย เพอสงเสรมการหมนเวยนใชประโยชนของเสยและลดปรมาณขยะอนทรยทตองก าจด และเปนการสรางมลคาเพม โครงการวจยนมงเนนการวจยเชงคณภาพและเชงปรมาณ โดยท าการส ารวจฟารมเลยงไสเดอน ท าการเกบขอมลเชงลก เพอน ามาวเคราะหจดแขง จดออน รวมถงปญหาอปสรรค เงอนไข และขอจ ากดตางๆ เพอไปปรบปรงเพมเตม ซงครอบคลมในดานการจดการฟารม ดานการตลาด และตนทน ผลการศกษาวจยพบวา

ผลการศกษาชนดของดนทเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของไสเดอนดนหลงจากการปลอยไสเดอนดน 60 วน พบวาดนนาผสมดนสวนล าไยมความเหมาะสมมากทสด การเจรญเตบโตของไสเดอนดนในระยะน มการเพมขนาดแตไมเพมจ านวนและยงพบตวออนของไสเดอนดนและไสเดอนดนตายในทกตวอยางการทดลอง ซงอาจจะเกดจากสภาพของดนทใชเลยงมการอดแนนมากจนเกนไป ท าใหน าซาวขาวทใสลงไปเพอเพมความชนใหกบดนทใชเลยงขงอยบนผวหนาดนท าใหดนชนลางมความชนมากจนเกนไปไมเหมาะสมกบการเจรญเตบโตของไสเดอนดน นอกจากนการปนเปอนของดนจากมลพษตาง ๆ รวมถงชนดของดนอาจมผลตอการเจรญเตบโตของไสเดอนดน การผสมวสดเลยงหลายชนดรวมกนจะชวยใหบอเลยงไสเดอนดนมการถายเทอากาศมากขนซงจะสงผลตอการเจรญเตบโตของไสเดอนดน รวมถงสถานทตงของบอเลยงควรตงอยในสถานททแดดสงไมถงและควรเตมอาหารใหเหมาะสมกบปรมาณไสเดอนดน การท าใหไดผลผลตไสเดอนดนสงสดตองเปนสภาพทมออกซเจนอยางเพยงพอ มระดบความชนและอณหภมทเหมาะสม ตองหลกเลยงสภาพทมแอมโมเนยและเกลอมากเกนไป ถามปรมาณของแอมโมเนยมากกวา 0.5 มลลกรม และเกลออนนทรยมากกวารอยละ 0.5 กจะเปนพษได ไสเดอนดนชอบสภาพทมคาความเปนกรด-ดาง ประมาณ 5 วสดทใชท าปยหมกจะเปลยนมาอยในรปทไมมออกซเจนไดถามสภาพไมเหมาะสม เชน มอากาศไมเพยงพอ สภาพเชนนพบไดเสมอเมอมความชนมากเกนไป การศกษาคณสมบตของปยหมกทได พบวา ทกตวอยางมคาเปนดางออน ๆ ธาตอาหารหลก พบวา ปรมาณทตรวจพบในปยหมกทไดจากกยอยสลายของไสเดอนดนทกตวอยางไมมความแตกตางกน โดยตวอยางเศษหญารวมกบตนกลวยรวมกบฟางขาวมปรมาณรอยละของไนโตรเจนและ ปรมาณฟอสฟอรสทงหมดสงทสดแตเมอเทยบกบมาตรฐานปยหมกของกรมวชาการเกษตรแลวยงนอยกวาซงอาจเกดจากปรมาณไสเดอนดนลดลงท าใหการปลดปลอยธาตอาหารลดลง มลของไสเดอนดนจะมปรมาณธาตอาหารพชสงเมอมจ านวนไสเดอนดนมากซงจะ

www.ssru.ac.th

(2)

สงผลตอการปลดปลอยธาตอาหารพชทเพมขนดวย นอกจากนการทจะเพมปรมาณธาตอาหารพชในปยหมกทไดใหสงขนตองค านงถงอาหารทใชเลยง โดยเฉพาะวสดเหลอทงทางการเกษตรทบางชนดมปรมาณธาตอาหารนอย การน ามาใชตองเพมธาตอาหารซงอาจจะอยในรปของมลสตว โดยเฉพาะมลไก เลอดแหงหรอพชทมไนโตรเจนสง เชน พชตระกลถวนอกจากจะไดธาตอาหารพชในปยหมกทเพยงตอการเจรญเตบโตของพชแลวยงสงผลการเจรญเตบโตของไสเดอนดนอกดวย ในสวนของประสทธภาพของปยหมกตอการเจรญเตบโตของกลาพช หลงจากเพาะกลา 14 และ 21 วน ตนกลาพชทงสามชนดมสวนสงเฉลยและจ านวนใบเฉลย และความยาวรากเฉลยหลงจากเพาะได 21 ไมแตกตางกน แตลกษณะของตนกลาไมสมบรณ ตนไมอวบน า ใบเรยวเลกซงอาจเกดจากลกษณะของปยหมกทใชแนนอดกนเปนกอน ไมสามารถเกบความชนไดดพอ สมภพ (2537) กลาววา คณสมบตของวสดเพาะกลาตองเกบความชนไดด มความโปรงเพอระบายน าออกไดงาย นอกจากนปรมาณธาตอาหารในปยหมกทใชอาจจะไมเพยงพอตอการเตบโตของตนกลาซงควรเพมธาตอาหารหลกเพมเตม การเลยงไสเดอนดนก าจดขยะอนทรยในครวเรอน/ในชมชน ภายในบานเรอนมกมกจกรรมทกอใหเกดขยะอนทรยจ านวนมาก เชน เศษผก เปลอกผลไม เศษอาหารเปนประจ าทกวน ขยะอนทรยตางๆ ดงกลาวสามารถเลยงไสเดอนดนไวก าจดภายในบรเวณบานได ดวยชดเลยงทสามารถท าเองไดงาย เชน ถงน า/อางน าพลาสตก ลนชกพลาสตก บอซเมนต หรอสรางโรงเรอนขนาดเลก โดยสามารถใสเศษขยะอนทรยไดทกวน เมอไสเดอนดนยอยสลายขยะอนทรยเหลานนจะไดปยหมกและน าหมกมลไสเดอนดนคณภาพสงไวใชปลกพชตางๆ ภายในบานได นอกจากนยงสามารถลดภาระการจดเกบขยะของเทศบาลลงไดจ านวนมาก

ขอเสนอแนะในการวจยครงตอไป 1.ควรศกษาเปรยบเทยบประสทธภาพของไสเดอนดนแตละสายพนธในการยอยสลายขยะ

อนทรยทยอยสลายยาก 2.ศกษาความเหมาะสมของวธการท าปยหมกโดยใชไสเดอนดนยอยสลาย โดยการเปรยบเทยบแตละวธการ

www.ssru.ac.th

(3)

Abstract

Research Title : A Study of Farming Earthworms commercial with Organic Waste Author : Miss Phrutsaya Piyanusorn, Mrs.Wannee Sutajaidee Year : 2012

................................................................................................. This study. Purposes. To study the situation and eliminate artificial barriers and potential. The farming and marketing costs of the earthworms fed with commercial organic waste.To promote the use of renewable organic waste and reduce the amount of waste requiring disposal. And create added value. This study focuses on qualitative and quantitative research. By surveyed farm animals. Sample depth. To analyze the strengths, weaknesses and problems terms and limitations. For further improvements. Which covers the cost of marketing and farm management.

The results were as follows. The results of the soil types are suitable for the growth of earthworms and the earthworms after 60 days of treatment, soil mixing soil fruits are most appropriate. Growth of earthworms in this period. With the increase in size and number, but also the embryo of earthworms and earthworm mortality in all the experiments. This may be due to the condition of the party is too crowded. The Ngmsawkgaw added to soil to increase moisture to the cells cultured on the surface of the soil, subsoil moisture too inappropriate for the growth of earthworms. In addition, contamination of soil pollution, including soil type affect the growth of earthworms. Mixed with various materials together to make a pond earthworms ventilation, which can affect the growth of earthworms. The location of the pond should be located in a place where the sun is and should be a reasonable amount of food for earthworms.Characterization of soil samples were found to have a mild alkaline nutrient found that the amount detected in the degradable compost from the earthworms did not differ between samples. For example, a piece of grass, banana with rice straw and nitrogen percentage. All but the most high-phosphorus fertilizer when compared with the standard of the Department of

www.ssru.ac.th

(4)

Agriculture is also less than earthworm, which may be due to the reduced nutrient discharge reduction. Value of earthworms to the high nutrient availability on earthworms, which would result in the release of plant nutrients is increased. In addition to increasing the amount of plant nutrients in the compost that has given rise to consideration of a banquet meal. In particular, certain agricultural wastes with low nutrient content. Used to add nutrients which may be in the form of manure. Especially chicken manure. Dried blood or plants with high nitrogen like legumes addition to plant nutrients in the compost on the growth of plants and the resulting growth of earthworm soil.The performance of compost on growth of starter plants. 14 and 21 days after seedling nursery seedling plants with average height and average leaf number. Average root length and the cultivation of the 21 were not significantly different. But the seedlings are not completely full of water from a taper which may result from the use of compost as a tightly packed mass. Can not retain moisture well born (2537) states that the properties of the plant material must not retain moisture well. Is clear to drain off easily. The nutrients in compost may not be sufficient for the growth of the seedlings, which should add more key nutrients. Suggestions for further research. 1 Should compare the performance of each earthworm species in the decomposition of organic waste is biodegradable. 2. A feasibility study of how to make compost using earthworms digest. By comparing each method.

www.ssru.ac.th

(5)

กตตกรรมประกาศ รายงานการวจยเรองการศกษาการเลยงไสเดอนเชงพาณชยในการจดการขยะอนทรยส าเรจได เนองจากบคคลหลายทานไดกรณาชวยเหลอใหขอมลขอเสนอแนะ ค าปรกษาแนะน า ความคดเหน และก าลงใจ ผเขยนขอกราบขอบพระคณวรวทย นามวงศ ทไดใหค าชแนะและตรวจสอบรายงานการวจยทกขนตอน ขอขอบคณส านกวจยและพฒนา มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทาทเออเฟอความสะดวกทกประการ ทายสดน ขอกราบขอบพระคณบดา มารดา และขอขอบคณพและนองทไดชวยสงเสรมสนบสนนกระตนเตอน และเปนก าลงใจตลอดมาใหผเขยนจดท ารายงานการวจย ภฤศญา ปยนสรณ,วรรณ สทธใจด กนยายน 2555

www.ssru.ac.th

(6)

สารบญ หนา บทคดยอ (1) ABSTRACT (3) กตตกรรมประกาศ (5) สารบญ (6) บทท 1 บทน า 1 1.1 ความเปนมาและความส าคญของปญหา 1 1.2 วตถประสงคของโครงการวจย 3 1.3 ขอบเขตของโครงการวจย 3 1.4 ประโยชนทคาดวาจะไดรบจากการวจย 3 1.5 กรอบแนวคดของการวจย 3 1.6 นยามศพท 4 บทท 2 แนวคด ทฤษฎ วรรณกรรมทเกยวของ 5

2.1 ขยะและการจดการ 5 2.2 ไสเดอนและการจดการ 6 2.3 บทความ /วรรณกรรมทเกยวของ 34

บทท 3 วธด าเนนการวจย 35 3.1 วธการด าเนนการวจย 35 3.2 ประชากรและกลมตวอยาง 35 3.3 เครองมอทใชในการวจย 35 บทท4 ผลการวเคราะหขอมล 36

ผลการศกษาการเลยงไสเดอนเชงพาณชยในการจดการขยะอนทรย 36

หนา

www.ssru.ac.th

(6)

สารบญ (ตอ) บทท5 สรป และขอเสนอแนะ 38 5.1 ผลการวเคราะหขอมล 38 5.2 ขอเสนอแนะในการน าผลการวจยไปใช 41

5.3 ขอเสนอแนะในการท าวจยครงตอไป 41 บรรณานกรม 42 ภาคผนวก 44 ประวตคณะผวจย 47

www.ssru.ac.th

บทท1 บทน ำ

1.1 ควำมเปนมำและควำมส ำคญของปญหำ

ปจจบนประชำกรมแนวโนมเพมขน ท ำใหเกดกำรเปลยนแปลงในดำนเศรษฐกจและสงคม และวถช วตเปนชมชนเมอง จำกเดมท มภำคเกษตรกรรมเปนหลก ตอมำจะพฒนำไปสภำคอตสำหกรรม พำนชยกรรมและกจกรรมกำรบรกำรในดำนตำงๆมำกขน ท ำใหมกำรขยำยตวปนชมชนทใหญขนและในชวตประจ ำวนของเรำจะมกำรประกอบอำหำรแตละครอบครว จะมขยะอนทรยจ ำพวกเศษผก เปลอกผลไม หรอเศษอำหำรเหลอทงอยเปนประจ ำและถกทงเปนขยะโดยเปลำประโยชน ขยะมลฝอยยงเปนสำเหตส ำคญทกอใหเกดปญหำสงแวดลอม และสงผลกระทบตอสขภำพอนำมยของมนษย บำงสวนปนเปอนในน ำ ดน ตลอดจนตกคำงในอำหำรท ำใหกำรด ำรงชวตของมนษยเกดภำวะเสยงตอโรคมำกขน ถำสำมำรถก ำจดขยะไดตงแตเรมตนดวยกำรคดแยกขยะในสวนทยอยสลำยไดออกจำกขยะมลฝอยทวไปทยอยสลำยหรอมพษกจะท ำใหมปรมำณลดลง กำรก ำจดขยะมลฝอยทแยกไดโดยเฉพำะขยะมลฝอยทเปนสำรอนทรย สำมำรถใชกระบวนกำรทำงชววทยำเคมของจลนทรยและกำรกนของสตวหนำดน คอ ไสเดอน เปนกระบวนกำรแปรรปสำรอนทรยไปเปนวสดหมกซงสำมำรถน ำไปใชประโยชนในกำรปรบปรงคณภำพดน

ในประเทศทพฒนำแลวคำใชจำยในกำรก ำจดขยะและสงปฏกลทเกดจำกบำนเรอนสง ประกอบกบนโยบำยดำนกำรพฒนำรกษำสงแวดลอมทเขมงวด และจตส ำนกในกำรรกษำสงแวดลอมของประชำชน สงผลใหกำรก ำจดขยะอนทรยทเกดจำกครวเรอนมประสทธภำพมำก ซงกำรใชไสเดอนดนยอยสลำยขยะอนทรยในครวเรอนกเปนอกวธกำรหนงทไดรบควำมนยมมำก และสำมำรถลดประมำณขยะอนทรยจำกครวเรอนไดภำยในบำนเรอนทมกจะมกจกรรมตำงๆ ทกอใหเกดขยะอนทรยหลำยชนด โดยเฉพำะกจกรรมกำรประกอบอำหำรของครอบครวในแตละวนจะมขยะอนทรยจ ำพวกเศษผก เปลอกผลไม หรอเศษอำหำรเหลอทงเปนประจ ำ ซงในแตละครวเรอนโดยเฉลยจะทงขยะอนทรยตำงๆ เหลำนอยำงนอยประมำณ 1.5-3 กโลกรมทกวน ซงในชมชนทใหญกวำนยอมจะมขยะอนทรยทมำกกวำนหลำยรอยเทำ ซงขยะอนทรยเหลำนจะถกใ สถงขยะแลวทงทกวน โดยรถเทศบำลจะมำรบแลวน ำไปก ำจดตอไป ซงขยะททงออกจำกบำนเรอนเปนจ ำนวนมำกกจะกอใหเกดมลพษตอสงแวดลอม โดยกอใหเกดกลนเหมนเปนแหลงสะสมและแหลงกอโรคและแพรกระจำยโรคโดยแมลงวน หรอแมลงสำบ รวมทงกอใหเกดน ำเสยในหลำยๆ พนท ซงจะตองสญเสยคำใชจำยในกำรแกไขสงแวดลอมทเปนพษเหลำนปละหลำยลำนบำท ดงนนหำกแตละบำนเลยงไสเดอนภำยในบำนและก ำจดขยะอนทรยตำงๆ เหลำนนกจะสำมำรถลดประมำณขยะลงไดเปนจ ำนวนมำก โดยกำรเลยงไสเดอนดนภำยในภำชนะตำงๆ เชน อำงพลำสตก ลนชกพลำสตก บอซเมนตหรอกระถำงตนไมไวภำยในบรเวณบำนหรอภำยในหองครว เมอประกอบอำหำรและมเศษผก เศษผลไม หรอเศษอำหำรเหลอ กสำมำรถน ำไปใสภำยในภำชนะตำงๆ ทเลยงไสเดอนดนดงกลำวใหไสเดอนดนยอยสลำยกลำยเปนปยตอไป โดยสำมำรถใสเศษขยะอนทรยไดทกวน และเมอครบ 30-60 วน กสำมำรถแยกน ำมลไสเดอนดนภำยในภำชนะหรอ

www.ssru.ac.th

2

น ำหมกทรองไดไปใชปลกตนไมในบำนได หรอ น ำไสเดอนทขยำยเพมขนกสำมำรถน ำไปใชเลยงในภำชนะอนๆ ตอไป หรอใชจ ำหนำยใหบอตกปลำหรอใชเปน อำหำรเลยงไก เลยงปลำ เพอเปนโปรตนเสรมได ประเทศไทยเปนประเทศเกษตรกรรม ดงนนจงมโรงงำนอตสำหกรรมทแปรรปผลผลตทำงกำรเกษตรหลำยแหงตงอยมำกมำย เชน โรงงำนคดบรรจผลผลตทำงกำรเกษตร โรงงำนแปรรปอำหำรกระปอง เชน ผลไมกระปองโรงงำนมนฝรง โรงงำนกระดำษ โรงกลนสรำ โรงหมกเบยรหรอโรงผลตเหด ฯลฯ ซงโรงงำนตำงๆ เหลำนจะกอใหเกดขยะอนทรยจ ำนวนมำกในแตละวน ซงอำจกอใหเกดสภำพแวดลอมเปนพษไดหำกไมมระบบก ำจดขยะทถกตองและเหมำะสม ดงนนสำมำรถเลยงไสเดอนดนเพอก ำจดขยะตำงๆ เหลำนไดด เนองจำกมวตถดบทเกดจำกกระบวนกำรผลตอยทกวนโดยไมตองน ำมำจำกแหลงอนๆ ซงเปนกำรก ำจดขยะทไมสญเสยคำใชจำยสงและไมกอใหเกดกลนเหมนรบกวนชมชนดวย มกำรท ำไร ท ำสวน ท ำนำ และเลยงสตวกนเปนจ ำนวนมำกเกอบทกทวภำคของประเทศ ซงเมอเกบผลผลตจ ำหนำยแลวมกจะมวสดเหลอใชทำงกำรเกษตรเกดขนในไรนำหรอภำยในสวน ซงเกษตรกรสวนใหญจะก ำจดโดยวธกำรเผำ เนองจำกเปนวธกำรทท ำไดงำยทสด เมอมกำรจดกำรดงกลำวตดตอกนเปนเวลำนำนปลำยปจะกอใหเกดสภำพทท ำใหดนเสอมโทรมในเวลำตอมำ ซงปญหำดงกลำวสำมำรถแกไขไดโดยกำรน ำวสดเหลอใชทำงกำรเกษตรเหลำนนมำท ำปยหมกแลวน ำกลบมำใชภำยในฟำรมตอไปซงเปนกำรเพมอนทรยวตถและธำตอำหำรแกดนไดในระดบหนง แตกำรท ำปยหมกโดยทวไปจะใชเวลำนำนและเสยแรงงำนมำก ดงนน เกษตรกรอำจจะสำมำรถน ำวสดเหลอใชทำงกำรเกษตรดงกลำวมำใหไสเดอนดนยอยสลำยเพอผลตเปนปยหมกไดซงเปนอกแนวทำงหนงทนำจะเหมำะสมกวำเพรำะใชเวลำนอยและไมสนเปลองแรงงำนในกำรจดกำรมำก หรออกแนวทำงจงทสำมำรถท ำไดกคอ กำรสรำงสภำพแวดลอมในไรนำหรอภำยในสวนใหเหมำะสม คอ ใสเศษอนทรยวตถคลมดนแลวรดน ำใหมควำมชนอยเสมอแลวปลอยไสเดอนดนสำยพนธทเหมำะสมลงไปในดนเพำะปลกเหลำนนเพอใหไสเดอนดนชวยฟนฟดนปลก ปจจบนมกำรเลยงสตวในฟำรมขนำดใหญหลำยแหง โดยเฉพำะฟำรมเลยงสกร ฟำรมเลยงไก หรอ ฟำรมโคนม โคเนอ ซงฟำรมเลยงสตวตำงๆ ดงกลำว ในอดตมกำรเลยงสตวกนขนำดเลกตำมบำนเรอน หรอกำรเลยงแบบปลอยซงจะไมกอปญหำ แตในปจจบนมกำรตงฟำรมเลยงสตวขนำดใหญทำงกำรคำ ซงในกำรเลยงสตวชนดตำงๆ มกจะมมลสตวจ ำนวนมำกททบถมกนจนเกดกลนเหมนและเปนปญหำทส ำคญตอสภำพแวดลอมภำยในฟำรมและบรเวณใกลเคยงถำไมมระบบกำรจดกำรทด โดยเฉพำะในเรองกลนเหมนและแหลงเพำะแมลงวนเปนปญหำส ำคญในกำรเลยงสตวในปจจบน ท ำใหตองมกำรตดตงระบบก ำจดของเสยและใชสำรเคมในกำรก ำจดแมลงวน ท ำใหสญเสยคำใชจ ำย และมสำรเคมตกคำงในฟำรมเปนจ ำนวนมำก ดงนนกำรเลยงไสเดอนดนเพอก ำจดมลหรอของเสยจำกฟำรมเลยงสตวตำงๆ ดงกลำวนำจะเปนอกทำงออกหนงส ำหรบฟำรมเลยงสตว เนองจำกกำรท ำงำนของไสเดอนดนจะสำมำรถลดกลนและยอยสลำยของเสยหรอมลสตวตำงๆ เหลำนนกลำยเปนปยหมกไดอยำงรวดเรว ซงสำมำรถน ำไสเดอนดนมำประยกตใชไดงำยมำก

กำรศกษำวจยดำนกำรจดกำรขยะอนทรยโดยใชไสเดอนในกำรยอยสลำยเชงพำนชย กำรน ำผลผลตทไดจำกกำรยอยสลำยขยะอนทรยมำเปนปยเพอจ ำหนำย หรอเรยกชอวำ ดนเกษตร และศกษำกำรน ำผลผลตของตวไสเดอนทยำยไดจำกกระบวนกำรก ำจดขยะ น ำมำผำน

www.ssru.ac.th

3

กระบวนกำรทเหมำะสมเพอผลตเปนอำหำรโปรตนสงส ำหรบสตวชนดตำงๆ เพอสรำงมลคำเพม โดยศกษำกำรกำรผลต กำรตลำด และตนทน กำรท ำฟำรมไสเดอนเชงพำนชย ซงในตำงประเทศทพฒนำแลวจะมกำรศกษำกำรน ำไสเดอนมำใชก ำจดขยะอนทรย และชวยลดปรมำณขยะอนทรยได ตลอดจนสรำงรำยไดใหกบผเลยงไสเดอนได 1.2 วตถประสงคของโครงกำรวจย

เพอศกษำสถำนกำรณปญญำ อปสรรค ขอก ำจดและศกยภำพ ดำนกำรท ำฟำรม กำรตลำด และตนทนกำรเลยงไสเดอนเชงพำนชยดวยขยะอนทรยและเพอสงเสรมกำรหมนเวยนใชประโยชนของเสยและลดปรมำณขยะอนทรยทตองก ำจด และเปนกำรสรำงมลคำเพม 1.3 ขอบเขตของโครงกำรวจย ศกษำกำรศกษำกำรเลยงไสเดอนเชงพำนชยในกำรจดกำรขยะอนทรยโดยโครงกำรวจยนมงเนนกำรวจยเชงคณภำพ โดยท ำกำรส ำรวจฟำรมเลยงไสเดอน ท ำกำรเกบขอมลเชงลก เพอน ำมำวเครำะหจดแขง จดออน รวมถงปญหำอปสรรค เงอนไข และขอจ ำกดตำงๆ เพอไปปรบปรงเพมเตม ซงครอบคลมในดำนกำรจดกำรฟำรม ดำนกำรตลำด และตนทน 1.4 ประโยชนทคำดวำจะไดรบจำกกำรวจย

ผลทคำดวำจะไดรบเมอกำรด ำเนนงำนเสรจสนเมอกำรศกษำกำรเลยงไสเดอนเชงพำนชยในกำรจดกำรขยะอนทรย ดงน 1) น ำเศษเหลอใชหรอขยะอนทรยเพอน ำมำเลยงไสเดอน 2) น ำผลผลตของตวไสเดอนทขยำยได น ำมำผำนกระบวนกำรเพอจ ำหนำยเปนอำหำรสตว 3) เผยแพรผลกำรวจยโดยกำรตพมพผลกำรวจยในวำรสำรวชำกำรหรอรำยงำนกำร

ประชมวชำกำร 4) แนวทำงกำรจดท ำฟำรมเลยงไสเดอนดวยขยะอนทรยในจงหวดตำงๆ ของประเทศ

1.5 กรอบแนวคดของกำรวจย กำรวจยครงนเปนกำรศกษำกำรก ำจดขยะอนทรยดวยกำรน ำไปเลยงไสเดอน เปนวธกำรทชวยลดปรมำณขยะอนทรยทจะทงได ประกอบกบเปนกำรสรำงมลคำเพมจำกผลผลตไสเดอนและตวไสเดอน ถำทกครอบครวหรอทกชมชนน ำไปปฏบตกจะไมมขยะเหลอทงใหเปนปญหำมลพษอกตอไป

www.ssru.ac.th

4

1.6 นยำมศพท

1. ไสเดอน หมำยถง สตวทมควำมส ำคญอยำงมำกตอระบบนเวศ เปนสตวทมควำมส ำคญอยำงมำกในกำรยอยอนทรยสำรในดน และกำรเคลอนทในดนของไสเดอน ถอเปนกำรพรวนดน ท ำใหดนมชอววำงทจะเพมปรมำณออกซเจนใหแกดน ซงมควำมส ำคญตอกำรปลกพช อกทงยงใชในกำรผลตปยหมกและน ำหมกชวภำพจำกไสเดอนอกดวย และนอกจำกนแลว ไสเดอนยงเปนทนยมอยำงยำวนำน ใชเปนเหยอส ำหรบตกปลำปจจบน มกำรเพำะเลยงไสเดอนเปนอำชพ และมกำรเผยแพรควำมรและควำมเขำใจเกยวกบไสเดอนใหมำกและกวำงขนไสเดอนชนดทมควำมยำวทสดในโลก ไดถกบนทกไวโดยหนงสอกนเนส คอ ไสเดอนยกษแอฟรกำ จดเปนไสเดอนทอำศยอยในดนทลก มควำมยำวสงสด 6.7 เมตร ไสเดอน ยงเรยกอกอยำงหนงไดวำ "รำกดน"

2. กำรจดกำร หมำยถง กำรจดกำร คอ กำรด ำเนนกำรเพอใหบรรลเปำหมำยทก ำหนดไวอยำงมประสทธภำพและ ประสทธผล โดยมกระบวนกำรซงประกอบไปดวย กำรวำงแผน กำรจดองคกำร กำรชน ำ

3. ขยะ (Waste) คอ สงของเหล อทงจำกกระบวนกำรผล ตและอปโภคซงเสอมสภำพจนใชกำรไมไดหรอไมตองกำรใชแลว บำงชนดเปนของแข งหรอกำกของเสย (Solid Waste) มผลเสยตอสขภำพกำยและจตใจเนองจำกควำมสกปรก เปนแหลงเพำะเชอโรคทำใหเกดมลพษและท ศนะอจำด สวนม ลฝอย (Solid Waste)คอ เศษกระดำษ เศษผำ เศษอำหำร เศษสนคำ ถงพลำสต ก ภำชนะทใสอำหำร เถำ ม ลสตว หรอซำกสตว รวมตลอดถ งสง อนใดทเกบกวำดจำกถนน ตลำด ทเลยงสตวหรอทอน

www.ssru.ac.th

5

บทท 2 แนวคด ทฤษฎ วรรณกรรมทเกยวของ

ในกำรวจยครงน ผศกษำไดรวบรวมเนอหำ แนวคด ทฤษฎทเกยวของ และผลงำนวจย

ตำง ๆ มำประกอบกนเพอเปนฐำนขอมลในกำรวจย และเพอใหมควำมสอดคลองกบวตถประสงคกำรศกษำ โดยแยกเปนหวขอตำง ๆ ดงน

2.1 ขยะและกำรจดกำร 2.2 ไสเดอนและกำรจดกำร 2.3 บทควำม/ วรรณกรรมทเกยวของ

2.1 ขยะและกำรจดกำร ขยะ (Waste) คอ สงของเหล อทงจำกกระบวนกำรผล ตและอปโภคซงเสอมสภำพจนใชกำรไมไดหรอไมตองกำรใชแลว บำงชนดเปนของแข งหรอกำกของเสย (Solid Waste) มผลเสยตอสขภำพกำยและจตใจเนองจำกควำมสกปรก เปนแหลงเพำะเชอโรคทำใหเกดมลพษและท ศนะอจำด สวนม ลฝอย (Solid Waste)คอ เศษกระดำษ เศษผำ เศษอำหำร เศษสนคำ ถงพลำสต ก ภำชนะทใสอำหำร เถำ ม ลสตว หรอซำกสตว รวมตลอดถ งสง อนใดทเกบกวำดจำกถนน ตลำด ทเลยงสตวหรอทอน ดงน น จงสำมำรถจ ำแนกชนดของขยะ ตำมล กษณะของ ขยะ ไดเปน 2 ชนด คอ

ก. ขยะเป ยกหรอขยะสด (Garbage) หรอขยะอนทรย (Organic Waste) เปนขยะทมควำมช นปนอย มำกกว ำรอยละ 50 จงเปนขยะท ตด ไฟไดยำก ไดแก เศษอำหำรเศษเนอ เศษผกและผลไมจำกบ ำนเรอน รำนจำหน ำยอำหำรและตลำดสด รวมถง ซำกพชและสตว ทยงไมเนำเปอย ขยะประเภทนจะทำใหเกดกลนเหมน เนองจำก แบคทเรยยอยสลำยอ นทรยสำร นอกจำกนย งเป นแหลงเพำะเช อโรคโดยตดไปก บ แมลง หน และ สตวอน ข.ขยะแหง (Rubbish) เปนสงทเหลอใชทมควำมชนอยนอย จงไมกอใหเกดกลนเหมน จ ำแนกไดเปน 2 ชนด คอ ขยะทเปนเชอเพลง จะเป นพวกทต ดไฟไดงำย เชน เศษผำ เศษกระดำษ หญำ ใบไมกงไมทแหงฯ อกชนดหนงค อ ขยะทไมเป นเชอ เพลง เชน เศษโลหะ เศษแกว เศษกอนหน เปนตน

มลพษทเกดจำกขยะม ลฝอย (Waste Pollution) หมำยถง สภำวะแวดล อมทไมเหมำะสมอ นเนองมำจำก ขยะมลฝอย เชน กำรทงขยะลงในแหลงน ำและกำรเก ดกลนเนำเหมนจำกกองขยะ แหลงท มำของขยะมลฝอย แบงเปน 8 ประเภทตำมลกษณะกำรใชทดน ไดแก ยำนทพกอำศย (Residential Area), ยำนพำนชยกรรม (Commercial Area), สถำนทรำชกำรและสถำบ นกำรศ กษำ (Institutional Area), แหลงทมกำรก อสรำงหรอทบ ท ำลำยอำคำรส งกอสรำง (Construction and Demolition Area),พนทสำธำรณทรฐดแล (Municipal Service Area), ระบบบ ำบดตำง ๆ (Treatment Plant), ยำน

www.ssru.ac.th

6

อ ตสำหกรรม (Industrial Area) และยำนเกษตรกรรม (Agricultural Area) จงกลำวไดวำ ขยะมลฝอยมส วนท กอใหเกดผลกระทบต อสงแวดลอม และย งมสวนท

กอใหเกดกำรท ำลำยสถำนท หรอแหลงทองเทยวตำงๆ ได หรอท ำใหเกดปญหำตอชมชนทมแหลงท องเท ยว หำกไมมกำรปองกน หรอลดปญหำลงทงนเพรำะ

1. ท ำใหเกดทศนะอจำด เนองจำกแลดสกปรก ขำดควำมเป นระเบยบเรยบร อย เปนทนำรงเกยจแกผ อยอำศยในบรเวณใกลเคยงและผทพบเหน

2. เปนแหลงเพำะและแพรเชอโรค โดยเฉพำะขยะต ดเชอจำกสถำนพยำบำล และขยะเป ยกท แบคทเรยทำหน ำทยอยสลำย เชอโรคตำมขยะจะแพรไปกบน ำ แมลง หน และสนข ทมำตอมหร อ คยเข ย เชน เชอทท ำใหเกดโรคอหวำ ไทยฟอยด และโรคบด

3. ท ำใหดนเสอมและเก ดมลพษ เนองจำกขยะจะทำใหพนดนสกปรก ดนมสภำพเปนเกลอ ดำง กรด หรอมสำรพษทเปนอนตรำยตอชวตในดน ตลอดจนทำใหสมบตทำงกำยภำพของด นเปลยนแปลงไป เชน โซเดยม ท ำใหเนอด นแตกรวน

4. ท ำลำยแหล งน ำ เพรำะขยะทตกลงไปในแหลงน ำ ลำคลอง และทอระบำยน ำ จะทำใหแหล งน ำ ตนเข น กำรไหลของน ำไมสะดวก เกดสภำวะน ำทวมไดงำย นอกจำกนยงทำใหเกดมลพ ษทำงน ำ ในลกษณะต ำง ๆ เชน ท ำใหน ำเน ำ น ำเป นพษ น ำทมเชอโรค และน ำทมครำบน ำมน ซงไมเหมำะ กบกำรใชอปโภค บ ร โ ภ ค ส นเปล องคำใชจำยในกำรปรบปรงค ณภำพ และยงเปนอ นตรำยตอ สงมชวต โดยเฉพำะพช และสตว น ำ

5. ท ำใหเกดมลพษทำงอำกำศ กำรเผำขยะทำใหเก ดคว นและข เถำ กำรหมกหมมและเนำสลำยของ ขยะก อใหเกดกำซพ ษและมกลนเหมน

6. กอควำมรำคำญและบ นทอนสขภำพของมนษย ซงเปนผลจำกกำรเกดทศนะอจำดตำก ำซพษ กลนเหมน เปนแหลงเพำะเชอโรค ตลอดจนเกดมลพ ษทำงน ำและทำงอำกำศ

7. ท ำใหเกดอคค ภย เนองจำกขยะหลำยชนดตดไฟไดงำย โดยเฉพำะเมอแหง เช น ใบไม กงไม เปนตน

8. สรำงปญหำในกำรจ ดกำร เชน ตองเสยคำใชจำยในกำรรวบรวมและกำจด 2.2 ไสเดอนและกำรจดกำร ไสเดอน ไสเดอนเปนสตว ล ำตวของไสเดอนเปนทรงกระบอก ดำนทองแบนเลกนอยและสซดกวำดำนหลงล ำตวมปลองขนำดเทำกน มรองระหวำงปลอง ปลำยดำนหนำมกอนเนออยดำนหนำคอ โปรสโตเมยม (prostomium) ไสเดอนดนเปนสตวเลอดเยนทม 2 เพศ อยในตวเดยวกนวธผสมพนธจะกลบหวกลบหำงใชสวนอกทคอนมำทำงสวนหวแตะกนแลวใชขำเทยมยดกนไวเพอปลอยและรบน ำเชอตวผระหวำงกนทชองเปดสวนทสมผสกนหลงจำกแลกเปลยนเชอตวผเปนทเรยบรอยจงแยกตวออก ตอมำแตละตวจะสรำงปลอกไวรอบคอคลำยวงแหวนสชมพออนเพอ

www.ssru.ac.th

7

รองรบไขทผำนกำรผสมพนธแลว เมอไขสกปลอกคอจะรบไขไวและเคลอนขนไปสวนหวอยำงชำๆในทสดปลอกคอจะหลดออกฝงตวอยในดนตนๆและฟกออกเปนตวในทสด ไสเดอนแตละตวจะวำงไขครำวละ 5-30 ฟอง ในกำรจดแบงกลมของไสเดอนในปจจบนมกำรจ ำแนกไสเดอนทวโลกได 4000 กวำชนด โดยอำศยพนฐำนดำนควำมแตกตำงของทอยอำศย นสยกำรกนอำหำร และระดบควำมลกของชนดน สำยพนธทน ำมำใชก ำจดขยะอนทรยมประมำณ 15 ชนด สวนใหญจะอยในกลมของ Megadrili ในวงศ Lumbricidae ปจจยทควบคมกำรเจรญเตบโตและกำรขยำยพนธของไสเดอน

1. อณหภม (Temperature) ไสเดอนสำมำรถเจรญเตบโตและสบพนธไดทอณหภมระหวำง 29.5 – 30 องศำเซลเซยส แตมบำงชนดทมชวตอยไดในทชนและมรมเงำ ซงมอณหภมสงถง 37 องศำเซลเซยส ไสเดอนจะตำยทจดเยอกแขง

2. ควำมชน(Moisture) ไสเดอนตองกำรควำมชนเลกนอยในกำรเจรญเตบโตและตองไมกระทบตอแสงแดดทรอนแรงโดยตรง

3. กำรระบำยอำกำศ (Aeration) ไสเดอนสำมำรถด ำรงชวตอยไดในทซงมกำซออกซเจนคอนขำงต ำ และกำซคำรบอนไดออกไซดสง สำมำรถอยไดในบรเวณน ำทวม ซงมกำซออกซเจนละลำยอย อยำงไรกตำมถำหำกขำดกำซออกซเจนไสเดอนอำจจะตำยได

4. ควำมเปนกรด – ดำง (pH) ไสเดอนจะเตบโตไดในชวง pH 4.2-8.0 แตจะดทสดเมอ pH ประมำณ 7.0 หรอทระดบควำมเปนกลำง

5. อำหำร เปนปจจยทส ำคญทสดอยำงหนงในกำรเจรญเตบโต และกำรขยำยพนธของไสเดอน เศษซำกอนทรยทอยบนดนเปนแหลงอำหำรทส ำคญตำมธรรมชำตของไสเดอน กำรใสปยคอกหรอปยอนทรยจะเปนกำรเพมแหลงอำหำรใหแกไสเดอนเปนอยำงด

ผลผลตจำกไสเดอน รำยไดจำกผลผลตไสเดอนไดจำกตวอยำงผลผลตดงตอไปน

1. ไสเดอนเหยอ จ ำหนำยเปนแพคเลกๆ ประมำณ 20 โดยใชไสเดอนตวโต สมบรณ ไสเดอนเหยอจะขำยไดรำคำสง

2. ไสเดอนส ำหรบน ำไปเลยง ขำยเปนลอตใหญ อำจมำกถง 1,000 ถง 100,000 ตว เพอน ำไปเลยงตอ

3. ไสเดอนอำหำรสตวแบบสด จ ำหนำยรำนขำยสตวเลยง ฟำรมเปด ฟำรมไก 4. ไสเดอนอำหำรสตวแบบผง น ำไสเดอนผำนกระบวนกำรอบและบดยอยให

เปนผงเพอน ำไปเปนสวนผสมอำหำรสตว หรอน ำไปเลยงสตวไดโดยตรง 5. มลไสเดอน หรอเรยกอกอยำงหนงวำ ดนเกษตร โดยบรรจถงขนำดใหญหรอ

ขำยในปรมำณมำกๆโดยไมบรรจถงซงเปนปยคณภำพสงและมสำรอำหำรทเหมำะส ำหรบพชหลำยชนด

www.ssru.ac.th

8

"ไสเดอนดน” จดอยในกลมผยอยสลำยซำกอนทรยในระบบนเวศ แบงออกเปน 2 กลมใหญตำมทอยอำศยและนสยในกำรกนอำหำรคอ ไสเดอนดนทอำศยอยตำมผวดนหรอใตซำกอนทรย และไสเดอนดนทอำศยอยใตดนโดยกำรขดรอย โดยไสเดอนดนทอยตำมผวดนหรอใตซำกอนทรยจะมประสทธภำพในกำรยอยสำรอนทรยในดนไดดกวำ และมกำรขยำยพนธทรวดเรวกวำดวย โดยทวไปในธรรมชำตไสเดอนดนมอำยทยำวนำน ตงแต 4-10 ปขนอยกบชนดของไสเดอนดน แตเมอน ำมำเพำะเลยงมกพบวำไสเดอนดนมอำยสนลง โดยทวไปจะมอำยเฉลยไมเกน 2 ป สภำพแวดลอมเปนปจจยส ำคญตอกำรเจรญเตบโตของไสเดอนดนประกอบดวย 1.ควำมชน ไสเดอนดนแตละชนดจะเจรญเตบโตไดดในควำมชนทแตกตำงกน เชน ควำมชนทเหมำะสมตอไสเดอนดนทอำศยอยใตดนคอ 40-70% สวนไสเดอนดนทอำศยใตกองมลสตวหรอซำกอนทรยจะเจรญเตบโตไดด ทควำมชน 70-80% เปนตน 2.อณหภมทเหมำะสมตอกำรเจรญเตบโตของไสเดอนดน อยในชวง 15-28 องศำเซลเซยส โดยไสเดอนดนในเขตรอนจะทนตออณหภมสงไดดกวำไสเดอนดนในเขตอบอน 3.ควำมเปนกรด-ดำงของดนมผลตอไสเดอนดน โดยทวไปควำมเปนกรด-ดำงทเหมำะสมตอไสเดอนดนอยในชวง 6.0-8.0 อยำงไรกตำมพบวำไสเดอนดนบำงชนดสำมำรถอำศยอยในสภำพทเปนกรดจดได (3.7-4.7) 4.ปรมำณกำซคำรบอนไดออกไซด (CO2) ไสเดอนดนจะสำมำรถด ำรงชวตอยไดในดนทมควำมเขมขนของกำซคำรบอน ไดออกไซดระหวำง 0.01-11.5% ถำมปรมำณกำซคำรบอนไดออกไซดอยสงกวำทก ำหนดจะเปนอนตรำยตอไสเดอนดน จำกลกษณะกำรกนอำหำร (ซำกอนทรย) และกำรอยอำศยของไสเดอนดน ท ำใหมประโยชนตอดนในแงของกำรยอยสลำยซำกอนทรยในดน ท ำใหดนมธำตอำหำรและสำรตำง ๆ ทจ ำเปนตอกำรเจรญเตบโตของพช รวมทงกำรเคลอนทไปหำอำหำรของไสเดอนดนเปนกำรไชชอนดน ท ำใหดนมควำมรวนซย มกำรระบำยของน ำและกำรแพรกระจำยของอำกำศในดนไดด จงเปนประโยชนตอสงมชวตในดนไมวำจะเปนพช จลนทรย และสตวขนำดเลกอน ๆ วตถประสงคของกำรน ำไสเดอนดนมำเพำะเลยงในประเทศไทย มจดมงหมำยอย 2 ประกำรคอ ประกำรแรกเปนอำหำรสตว ประกำรทสอง คอน ำมำใชยอยสลำยวสดเหลอทงจำกภำคกำรเกษตรและอำหำรเพอผลตเปนปยอนทรย เชน เศษผก ผลไมหรอมลสตว เปนตน วธกำรเพำะเลยงไสเดอนดนส ำหรบผลตปยอนทรยมดวยกนหลำยชนด โดยสำมำรถเลอกไดตำมควำมเหมำะสมดงน 1. กำรเลยงไสเดอนดนในภำชนะตำง ๆ เชน กระถำงปลกตนไม ลงไม หรอบอซเมนตเปนตน เปนกำรเลยงขนำดเลก และท ำไดทกครวเรอน ใชพนทนอย กำรดแลงำย แตปรมำณปยอนทรยทไดกนอยตำมขนำดของภำชนะทเลยง

www.ssru.ac.th

9

2. กำรเลยงไสเดอนดนในภำชนะเปนชน ๆ เชน ชนไม หรอชนตพลำสตก เปนตน เปนกำรเลยงทใชพนทจ ำกดไดด แตมขอจ ำกดคอตองใชแรงงำนในกำรจดกำรคอนขำงมำกและสนเปลองเวลำ 3. กำรเลยงไสเดอนดนแบบแปลงกลำงแจง เปนกำรเลยงไสเดอนดนทใชเทคนคงำย ๆ ดวยกำรตงกองอำหำรเปนแปลงส ำหรบเลยงไสเดอนดน คลมอำหำรของไสเดอนดนดวยฟำงและตำขำย ส ำหรบปองกนสตวมำคยเขย แตมขอจ ำกดตรงทไสเดอนดนสำมำรถเลอยหนออกไดงำยเมอสภำวะไมเหมำะสม เชน อำหำรหมดหรอน ำทวม เปนตน 4. กำรเลยงไสเดอนดนในโรงเรอน เปนกำรเลยงทนยมส ำหรบฟำรมเกษตรกรสวนใหญ เพรำะสำมำรถจดกำรสภำพแวดลอมตำง ๆในกำรเลยงไสเดอนดนไดงำย เชน กำรกอบลอกส ำหรบท ำซองหรอคอกเลยงไสเดอนดน โรงเรอนจะมขนำดเลกหรอใหญขนอยกบตนทนของผเลยงไสเดอนดนเปนหลก 5. กำรผลตไสเดอนดนแบบอตโนมต เปนกำรเลยงไสเดอนดนอยำงเปนระบบ ท ำใหจดกำรไดงำย แตมขอจ ำกดตรงทตนทนสงมำก ดงนนตองมกำรศกษำพนธทเหมำะสม เพอใหเกดประสทธภำพสงทสด ปยอนทรยทไดจำกไสเดอนดนมอย 2 ชนดคอ ปยอนทรยชนดแหงและปยอนทรยชนดน ำ ทงนขนอยกบชนดของวตถดบหรออำหำรทใช โดยทวไปถำเปนจำกเศษพชหรอผกจะไดปยอนทรยทงชนดน ำและแหง แตมปรมำณนอย สวนมลสตวจะไดปรมำณปยอนทรยทมำกกวำ แตไมไดปยอนทรยชนดน ำ

ไสเดอนดน (Earth Worm)

โครงสรำงเกยวกบระบบทำงเดนอำหำรของไสเดอนดนประกอบดวยสวนตำงๆ ดงน 1. ปำก (Mouth) อยบรเวณปลองแรกสด มรมฝปำก 3 พ ใชขดดนและชวยในกำรเคลอนท 2. คอหอย (Pharynx) อยบรเวณปลองท 4-6 ลกษณะพองออกเลกนอย มกลำมเนอหนำแขงแรง ชวยในกำรกลนอำหำรใหอำหำรผำนเขำสกระเพำะพกอำหำรได 3. หลอดอำหำร (Esophagus) อยบรเวณปลองท 6-12 ลกษณะเปนทอขนำดเลกกวำคอหอย เปนทำงผำนของอำหำร 4. กระเพำะพกอำหำร (Crop) อยบรเวณปลองท 12-16 ลกษณะเปนถงผนงบำง 5. กน (Gizzard) ประกอบดวยผนงกลำมเนอทแขงแรงมำก ท ำหนำทบดอำหำรใหมขนำดเลกลง 6. ล ำไส (Intestine) เปนทำงเดนอำหำรทยำวทสด เซลลทบผนงล ำไสจะปลอยน ำยอยออกมำยอยอำหำรอำหำรทยอยแลวจะถกดดซมเขำสเซลลของรำงกำย

www.ssru.ac.th

10

7. ทวำรหนก (Anus) เปนชองเปดปลำยสด ท ำหนำทขบถำยกำกอำหำรออกนอกรำงกำย

สณฐำนวทยำของไสเดอนดน

ไสเดอนดนมขนแขงทมลกษณะคลำยเขม อำจมขนำดยำวหรอสนตรงโครงรำงอำจอยเดยวหรอรวมเปนกระจก สวนพวกอำศยอยในน ำขนแขงยำวมำกกวำไสเดอนดนล ำตวคอนมำทำงหว มปลองรวมรยกวำ ไคลเทลลม เปนบรเวณสรำงถงรงไข เพอน ำไปปฏสนธกบอสจ ไสเดอนดนมเพศ 2 เพศในล ำตวเดยวกน กำรผสมพนธตองใชอสจขอองตวอนมำผสม ไขเจรญเปนตวโดยตรงไมมระยะตวออน(สนทร,2504)

ลกษณะทวไปของไสเดอนดน

ไสเดอนดน จดอยในศกดแอนนลดำ (Phylum Annelida) ชนโอลโกซตำ (Class Oligochaeta) ตระกลโอพสโธโพรำ (Order Opisthopora) วงศแลมบรซด (Family Lambricidae) ไสเดอนดนชนดตำงๆ เทำทรจกกนมประมำณ 1,800 ชนดไสเดอนดนทพบมำก ในแถบยโรป และอเมรกำเปนไสเดอนดนชนด Lumbricus terrestris สวนไสเดอนดนทพบมำกในประเทศไทยและในแถบเอเชยอำคเนยไดแก Pheretima peguana และ Pheretima posthuma(ดร.เกษม 2540)

กำรเคลอนท

ไสเดอนดนเคลอนทไปขำงหนำอยำงชำๆ ดวยกำรยดตวใหยำวออก แลวใช porstomium ยดเกำะกบดนหรอสงทรองรบตวอย จำกนนตวกหดเขำมำทำงหวและยดตวออกไปขำงหนำอก เชนนเรอยไป(สภำณ 2511) กำรยดหรอหหดตวของไสเดอนดนนเนองมำจำกกำรหดตวของกลำมเนอในผนงล ำตว กลำวคอ เมอ circular muscle หดตวท ำใหไสเดอนดนมขนำดเสนผนศนยกลำงเลกลง ซงอำจเกดขนไดหลำยปลองตอนหนงตอนใดของล ำตวกได ผลทไดรบกคอ ตวสวนนนเลกลง แตยำวมำกขน ครนเมอ longitudinal muscle หดตวบำงกท ำใหไสเดอนดนหดตวสนเขำมำและใหญมำกขน

นอกจำกนไสเดอนดนยงม seta ท ำหนำทคลำยแขนขำในกำรเคลอนทและยดเกำะกบพนไดอกดวย seta ปลองตำงๆของไสเดอนดนนนจะมกลำมเนอ ทง retractor และ protrector คอยควบคมกำรเคลอนทอกทหนง ท ำให seta เคลอนไหวไปไดทกทศทำง เปนผลใหไสเดอนดนสำมำรถเคลอนทไปไดทงขำงหนำและขำงหลง(สบศกด,2540)

www.ssru.ac.th

11

ลกษณะภำยนอก

ลกษณะภำยนอก ลกษณะภำยนอกทเดนทสด กคอลกษณะกำรเปนปลองตงแตหวจนถงสวนทำยของรำงกำยไสเดอนดนมรปรำงทรง กระบอกยำว หวทำยเรยวแหลมยำวประมำณ 10 – 20 เซนตเมตร เมอโตเตมทจะม 120 ปลองมชองระหวำงปลอง (Intersegmental groove) คนแตละปลองไว แตละปลองมเดอยเลกๆ เรยงอยโดยรอบปลองประมำณปลองละ 56 อน ไมมสวนหวทชดเจน ไมมตำไมมหนวดเหมอนใน ตวแมเพรยง แตมไคลเตลลม เมอถงระยะสบพนธไคลเตลลมจะเหนไดชดเจนอยตรงปลองท 14-16(วรยทธ 2528)

ไสเดอนดนมรปรำงทรงกระบอกยำวๆ มหวและหำงคอนขำงแหลม ล ำตวมเยอหมเปน Cticle เปนมนและมแสงเรองๆท ำใหเกดสตำงๆ คลำยรง ซงจะสงเกตเหนไดดในทมด สตวดำนบนคล ำกวำดำนลำง และตำมปกตจะมเมอกเปยกทผวหนงชน Epidemis ล ำตวแบงเปนปลองๆ แตละปลองเรยกวำ Segment (เอบ 2542) ไสเดอนดนชนดนม 120 ปลองและยำวทงสนประมำณ 10-20 เซนตเมตร (สวนไสเดอนดนชนด Pheretima posthuma ม 130 ปลอง และยำวทงสน 10-20 เซนตเมตรเชนกน และไสเดอนดนชนด Lumbricus terrestris มม 190 ปลอง และยำว 15-30 เซนตเมตร) ตรงกลำงปลองม เดอยเลกๆอยรอบทกปลอง นกจำกปลองท 1 ปลองสดทำยทเรยกวำ Clitellum เดอยนมอยประมำณปลงละ 56 อน และเดอยดำนทองใหญกวำดำนบน ตรงรอยตอระหวำงปลองมลกษณะเปนรอง เรยกวำ Intersegmental groove ต ำแหนงทมอวยวะส ำคญๆ ทเกยวกบกำรกนอำหำรและกำรสบพนธ มอยตงแตปลองท 1 ไปจนถงปลองท 28 และภำยในล ำตวตรง Intersegmental groove มเยอกนทกปลองเรยกวำ Septum ปลองท 14,15 และ 16 จำกทำงหวจะรวมกนเปนปลองใหญปลองเดยว พองออกหรอบำงทคอดเลกนอย เรยกวำ Clitellum ซงบรเวณนมตอมตำมผวหนงส ำหรบสรำงปลอกซงเปนถงส ำหรบหมหอไขทถกผสมแลว เรยกปลองนวำ Cocoon(เชำวและพรรณ,2541)

ทำงดำนลำงของล ำตวมรเปดของอวยวะตำงๆดงน คอ ตรงระหวำงปลองท 6 กบ 7, 7 กบ 8, และ 8 กบ 9 ม Spermathecalpore 3 8 คอยขำงๆ ล ำตวคอนมำทำงดำนลำงเลกนอยหำงกนพอประมำณ ¼ ของเสนรอบวงของล ำตวและอยระดบเดยวกนกบเดอยอนท 12 นบจำกเสนกลำงตวดำนลำง รเหลำนเปนรส ำหรบเชออสจำกไสเดอนดนอกตวหนงขณะทก ำลงผสมพนธกน(บญญต 2526)

ตรงกลำงปลองท 14 ดำนลำงมรเลกๆ 1 ร เรยกวำ Female pore เปนรส ำหรบอออกไข ตงแตรองระหวำงปลองท 12/13 ตอไปจนถงปลองสดทำยทำงหำง มรเรยกวำ Dorsal pore อยตรงกลำงหลง ดำนบนของล ำตวตลอดตว เปนรเปดซงเปนทำงออกของน ำทอยในชองตวมหนำทก ำจดของเสยใน Coelom และท ำใหรำงกำยชมชนอยเสมอดวย

www.ssru.ac.th

12

ปลำยสดทำยของปลองสดทำย(เปลองท 120) มทวำรหนกเปนชองแคบและยำวจำกบนไปลำง ส ำหรบใหของเสยทเปนของแขงหรอกำกอำหำรออกนอกรำงกำย(ประโรต,2541)

ลกษณะภำยใน

ลกษณะภำยใน ประกอบดวย ระบบยอยอำหำร ระบบขบถำย ระบบหำยใจ ระบบประสำท ระบบสบพนธกำรจ ำแนกไสเดอนดนแบงไดเปน 2 กลมใหญ ไดแก ไสเดอนแดงและไสเดอนเทำ หรออำจจะแบงตำมลกษณะ คอ ควำมยำว สหรอแถบสทล ำตว กำรเคลอนไหว ทอยอำศย ไสเดอนดนสำยพนธทเหมำะสมใชยอยสลำยขยะอนทรย เชน ฟเรทธมำ (Pheretima sp.) แลมบรคส รเบลลส (Lumbricus rubellus) อำยซเนย ฟธดำ (Eisenia foetida) อฟรกน ไนท คลอเลอร (Eudriluseugeniae). (ศนยขอมลไสเดอนดน)

กำรศกษำถงลกษณะภำยในของสตว จะตองตดทงตำมขวำงและตำมยำว ในกำรผำตดตำมยำวนนจะตองหลกเลยงผนงดำนทมระบบประสำท กลำวคอ ถำสตวนนเปนนพวกไมมกระดกสนหลง เชนไสเดอนดนน จะตองผำทำงดำนบนหรอดำนหลง เพรำะวำมเสนมประสำทอยดำนลำงหรอดำนทอง แตถำสตวมกระดกสนหลง เชน กบ คน จะตองผำทำงดำนลำงหรอดำนทอง เพรำะมเสนประสำทอยทำงดำนบนหรอดำนหลง(คลม,2518)

ผนงล ำตวและชองตว

ผนงล ำตวของไสเดอนดน ประกอบดวยCuticle เปนผนงชนนอกสด Epidermis เปนชนทอยถดจำก cuticle เขำไปขำงใน ในชนนม Gland cell ปะปนอยดวยซงมหนำทสรำงน ำเมอก เพอหลอเลยงผวหนงใหชมชนอยเสมอ และยงมเซลชนดอนๆอกดวย Circular muscle เปนชนกลำมเหนอ บำง มใยของกลำมเนอวงรอบล ำตว อยถดจำก epidemis เขำไป Longitudinal muscle เปนชนกลำมเนอ มใยกลำมเนอวงตำมควำมยำวของตว ชนนเปนชนทหนำสด มองดคลำยๆกบกงไมหอยขนำนกนอยเปนแถวๆ Peritoneum เปนเยอบำงๆตดอยดำนในของ Longitudinal muscle(บญเยอน 2525)

เดอย (Seta) โผลออกจำกผวหนงขำงในของเดอยผำนเลยเขำไปจนถง Longitudinal muscle และตรงโคนเดอยมกลำมเนอยดเอำไวส ำหรบดงเดอยใหขยบในกำรเคลอนทในเวลำเลอยไปสวนชองนนเปนทอยของๆเหลวคลำยเมอกและเปนทอยของอวยวะภำยในตำงๆอกดวยเชน ปำกแตรของอวยวะขบถำย เสนเลอดตำงๆ และอนๆ(อ ำพล,2535)

www.ssru.ac.th

13

ระบบยอยอำหำร

(รศ.ดร.กฤษณ 2540)อำหำรของไสเดอนดนนน จะไมกนของมชวต แตเขำยอยสำรอนทรยทเรมเนำเปอย โดยเฉพำะสำรอนทรยทมปรมำณไนโตรเจนเปนองคประกอบอยสง เชน ในขยะอนทรยหรอเศษอำหำรจำกตลำดหรอจำกชมชน

โครงสรำงของทำงเดนอำหำร

ทำงเดนอำหำรทกสวนเปนทอกลมและกลวง ประกอบดวยผนง 4 ชน คอPeritoneal layer เปนชนนอกสด ซงม Cloragogue cell ปะปนอยมำก ท ำหนำทสะสมอำหำรจ ำพวกไขมน และท ำหนำทขบถำยอกดวย กลำวคอ ดดสงขบถำยจำกเสนเลอดรอบล ำไส เมอมนเตมไปดวยสงขบถำยแลวกจะตำยไปและหลดออกไปอยใน coelom แลวในทสดกออกมำนอกตวททำง nephridium หรอไมกทำง dorsal pore สวน Longitudinal muscle เปนชนทบำงมำก Circular muscle เปนชนทหนำกวำ Longitudinal muscle เลกนอย Intestinal epithelium(ศ.ดร.เกษม 2544) เปนเยอบล ำไสชนในสด ประกอบดวยเซล 2 ชนด คอ Columner cell และ ciliated Columner cell ท ำหนำทสรำงน ำยอยอำหำรและดดอำหำรทยอยแลวดำนบนของล ำไสมเสนเลอดกลำงหลงซงมเลอดอยเตมและลอมรอบตวดวย เสนเลอดนเรยกวำ Dorsal blood vessel (สำมำรถมองเหนจำกภำยนอกได) นอกจำกนแลว เยอบล ำไสตรงดำนบนจะหลดจำก circula muscle หอยและยนเขำไปในชองของล ำไส (Lumen of intestine) สวนทหอยน เรยกวำ Typhlosole เพอเปนกำรเพมพนทของล ำไส ภำยในชอง typhlosole อำจม chloragogue cell บำง มเมอกบำง เสนเลอดบำง(เชำวและพรรณ,2541)

สวนตำงๆของทำงเดนอำหำร

ทำงเดนอำหำรมหลำยตอน คอ เรมตนจำก ปำก อยปลำยของปลองท 1 ตำงจำกปำกเปน คอหอย จนถงปลองท 6 ซงมกลำมเนอหนำและแขงแรงส ำหรบดดดนเขำปำกเพอเปนอำหำร ถดไปเปน หลอดอำหำร เปนหลอดเลกๆยำวจำกปลองท 6 ถงปลองท 13 ตรงบรเวณปลองท 8 และ 9 หลอดอำหำรนจะพองเปนกระเปำะ เรยกวำ กน ส ำหรบบดอำหำร ตอจำกนนไปจนถงปลองสดทำยเปน ล ำไส มขนำดใหญกวำหลอดอำหำร ประมำณปลองท 25 ล ำสมสวนคลำยถงเปนงวงออกไป 2 ขำงและยนปขำงหนำจนถงปลองท 20 เรยกวำ intestinal caecum(เพญแสง ปตตะ 2536) ตอนปลำยสดของล ำไสจเปดออกท ทวำรหนก ตรงปลองสดทำยล ำไสระหวำงปลองท 14 ถง 100 จะ

www.ssru.ac.th

14

ม typhlosole ดวย แตพอปลองท 110 ไปจนสดจะไมม typhlosole จงอำจเรยกสวนนวำเปน Rectum(จำรจนดำ,2531)

กำรกนอำหำร

อำหำรของไสเดอนดนนน จะไมกนของมชวตแตเขำยอยสำรอนทรยทเรมเนำเปอย เชน ในขยะอนทรยหรอเศษอำหำรจำกตลำดหรอจำกชมชน อำหำรของไสเดอนดนสวนใหญเปนพวกซำกสตวและพชทเนำเปอยผพงอยในดนสบศกด (สนธรต 2540) รวมทงพชและสตวขนำดเลกๆทปะปนอยดวย กำรกนอำหำรของไสเดอนดนนจะเปนไปตลอดเวลำทมนเคลอนทอยภำยในดนหรอททมนอำศยอย โดยใช Prostomium และ Peristomium ฮบดนแลวกลำมเหนอของคอหอยกท ำงำนสบเอำดนเขำไป (มนกนกเพอตองกำรอำหำรทมอยในดนนน) อำหำรจะถกกนบบดจนละเอยด แลวผำนไปยงหลอดอำหำรเขำสล ำไส อำหำรเขำสล ำไสแลวจะถกน ำยอยยอยและถกดดซมเขำสกระแสเลอด เพอหมนเวยนไปเลยงเซลทวรำงกำยตอไป สวนดนและกำกอำหำรกจะถกก ำจดออกทำงทวำรหนก(วรยทธ,2528)

ระบบหมนเวยนของเลอด

เลอดของไสเดอนดนมสแดงของ haemoglobin อยในน ำเลอด Haemoglobin นสรำงขนมำจำก Blood gland ทกระจำยอยบรเวณคอหอย สวนเมดเลอดไมมสและเปน Amoebocyte ซงสรำงขนจำก Lymph gland และมเสนเลอดเปนผน ำเลอดไปยงสวนตำงๆของรำงกำยเชนเดยวกบสตวชนสง เชน คน นนคอเปน Closed circulatory system(บพธและนนทพร,2544)

เสนเลอด

มอย 3 พวก คอ

1. Longitudinal trunk เปนเสนเลอดทวงไปตลอดควำมยำวของล ำตว มอย 3 เสน คอDorsal (Median ventral) blood vessel เปนเสนเลอดตำมยำวทพำดอยบนทำงเดนอำหำร ทศทำงของเลอดไหลจำกหำงไปสหว และทงสองขำงของเสนเลอดนมมตอมขำวๆ ตดอยเปนคๆ เรยกวำ Lymph gland มหนำทสรำงเมดเลอด amoebocyte

Ventral (Median ventral) blood vessel เปนเสนเลอดตำมยำวทอยทำงเดนอำหำรแตอยเหนอ ventral nerve cord และมแขนงเลกๆทำงดำนขำงไปยงผนงล ำตวอกดวยทศทำงของเลอดไหลจำกหวไปสทำงหำง ตรงปลองท 13,12,และ10 มเสนเลอดแยกออกไปออมหลอดอำหำรแลเชอมกบ dorsal blood vessel เสนเลอดทง 3 เสนน มลกษณะพองออกและหดตวได ดงนนจงเรยกวำ Pseudoheart(กรมประมง 2511) ท ำหนำทเปนหวใจสบชดเลอดไปทวรำงกำย

www.ssru.ac.th

15

Subneural blood vessel เปนเสนเลอดตำมยำวทใต ventral nerve cord อยตดกบผนงล ำตว เรมมตงแตปลองท 14 ไปทำงหำง สวนตงแตปลองท 14 ไปทำงหวใจไมม subneural blood vessel แตม Latero-oesophageal blood vessel 2 เสนแทน ทง 2เสนนอยขนำบ 2 ขำงของหลอดอำหำรทำงดำนลำง แลววกลงสเบองลำงออม ventral blood vessel และ ventral nerve cord ไปพบกนเปนเสนเดยว ตรงดำนลำงของ ventral nerve cord บรเณนปลองท 14 เสนเดยวน คอ Subneural blood vessel นนเอง(อ ำพล ลกษมวะฌชย 2535)

อ ำพล ลกษมวะฌชย(2535) เสนเลอดแขนงทแยกออกจำก Longitudinal trunk ม

1. Commissural เปนเสนเลอดทน ำเลอดจำก subneural blood vessel ไปยง dorsal blood vessel ตรง septum ทกปลอง จำกเสนเลอดเสนนยงมเสนเลอดแขนงเลกๆแยกออกไปยง septum และล ำไส

2. Pseudoheart หดตวครงหนงๆ ท ำใหเลอดไหลไปยงสวนหว dorsal blood vessel และไหลไปยงสวนหำงตำม ventral blood vessel และเลอดไปทำงเดยวกนไมไหลกลบ

3. Pentro tegomentary vessel เปนเสนเลอดทแยกออกจำก ventral blood vessel ไปยงผนงล ำตวและมแขนงยอยๆอก

4. Transverse vessel เปนเสนเลอดทน ำเลอดออกจำกล ำไส ไปยง dorsal blood vessel

5. Nephfridial vessel เปนเสนเลอดทแยกจำก ventral blood vessel ไปแตกแขนงเลกๆใน nephridiam แลวแขนงเลกในเนฟรเดยมนจะรวมกนเปนเสนใหญไปยง dorsal blood vessel

6. Anterior loop เปนเสนเลอดทแยกออกจำก latero-oesophageal vessel ตรงปลองท 11 และ 12 แลวออมรอบหลอดอำหำร ไปพบกบเสนทอยบนหลอดอำหำร

7. Intestinal blood plexus เปนเสนเลอดเลกๆทอยดำนนอกและดำนในของททำงเดนอำหำร(วรยทธ,2528)

www.ssru.ac.th

16

กำรไหลเวยนของเลอด

ระบบไหลเวยนเลอด เปนเเบบวงจรปด มหวใจเทยมเปนวง 5 วง ท ำหนำทสบฉดเลอด(ศนยขอมลไสเดอนดน)

กำรไหลของเลอดในไสเดอนดนนนบวำมควำมยงยำกและซบซอนมำ จะกลำวพอเปนสงเขป แบงออกเปน 2 ตอน คอ

1. กำรหมนเวยนของเลอดตงแตปลองท 14 ไปทำงหว เปนทำงเดยวกนหมดไมยงยำกเทำใดนก

2. กำรหมนเวยนของเลอดตงแตปลองท 14 ไปหำง จะมควำมยงยำกมำก(จรเดช,2534)

ระบบหำยใจ

กำรหำยใจสวนใหญของไสเดอนดนจะเกดขนทผวหนงโดยรอบ ซงจะเปยกชนอยตลอดเวลำ โดยทผวหนงจะมตอมสรำงเมอกทเรยกวำ mucus gland ทอยใตผวหนงชน epidermis (สนทร ศรปรชญำกล 2504)นอกจำกนไสเดอนดนกจะมกำรขบของเหลวจำกภำยในล ำตว และของเสยทเกดขนภำยในรำงกำยออกมำทำงรเปดทอยดำนหลงดวย (dorsal pore) ตำมผนงล ำตวดำนในของไสเดอนดนจะมเสนเลอดเรยงรำยเปนรำงแห ซงออกซเจนจะสำมำรถแพรผำนเขำมำตำมผวหนงทเปยกชนไดดวย จำกนนออกซเจนกจะถกจบโดยฮโมโกลบนทอยในเลอด และแพรไปตำมสวนตำงๆ ของรำงกำย(สภำณ,2511) ระบบขบถำย

ประกอบดวยอวยวะขบถำยทเรยกวำเนฟรเดยม ซงอยใน ซโลมเนฟรเดยมประกอบขนดวยสวนตำงๆ คอ Nephrostom คลำยปเกแตร ทขอบมขนอยดวย มทอ เรยกวำ Nephriduct ขดไปขดมำมำกมำยและมรเปดเรยกวำ Nephridiopore ไปปดออกทผวหนงหรอภำยในคอหอยหรอภำยในล ำไส ทงนสดแลวแตชนดของมน(เชำวและพรรณ,2540)

ระบบกำรสบพนธ

ไสเดอนดนมเพศเปนกะเทย มทงรงไขและอณฑะอยในตวเดยวกน แตไมผสมในตวเอง เนองจำกต ำแหนงของอวยวะสบพนธทงสองเพศไมสมพนธกน และมกำรสรำงเซลลสบพนธไมพรอมกน ไสเดอนดนทงสองตวจงตองมกำรแลกเปลยนสเปรมซงกนและกน และเกดกำรปฏสนธแบบขำมตว(ศนยขอมลไสเดอนดน)

www.ssru.ac.th

17

ไสเดอนดนตวหนงๆ มอวยวะสบพนธ ทงสองเพศจงเปน hermaphrodite กำรผสมพนธไมไดเกดขนในตวเดยวกน แตมกำรผสมพนธขำมตวกน อวยวะสบพนธตวผ ประกอบดวย Vesicular seminalis 2 คอยในปลองท 11 และ 12 เปนถงใหญส ำหรบเกบเชออสจทอณฑะสรำงขน อณฑะนมลกษณะขำวๆ อยดำนในใกลๆกบหลอดอำหำร อณฑะของไสเดอนดนมหนำทสรำง Sperm mother cell ซงออกจำกอณฑะไปยง vesicular seminalis แลวเจรญแบงตวเปน Sperm morula มลกษณะคลำยลกนอยหนำ และเจรญแบงตวตอไปเปนตวอสจ(เอบ เขยวรนรมณ 2542)

อวยวะสบพนธตวเมย ประกอบดวยรงไข 1 คอย 2 ขำง ของ ventral nerve cord ตรงดำนหนำของปลองท 13 ตดอยกบ septum จำกรงไขแตละขำงมปำกแตรและทอน ำไขไปเปดท Female pore ซงจะอยดำนลำงตรงกลำงปลองท 14 ส ำหรบรงไขนนมหนำทสรำงไขซงจะเกำะกนเปนพวง(บญญต,2526)

นอกจำกนแลว อวยวะตวเมยยงม Spermatheca เปนถงส ำหรบรบเชออสจจำกไสเดอนดนตวอนขณะทผสมพนธกน อยในปลองท 7,8,และ 9 ปลองละ 1 ค spematheca ประกอบดวย Ampula เปนถงกลมๆ ส ำหรบเกบเชออสจดงกลำว และ Doerticulum เปนหลอดขดๆงอๆ ตดตอกนตรงทคอของ ampula spematheca มทอไปเปดออกท spermathecal pore ซงอยตรง intersegmental groov ปลองท 6/7, 7/8, และ 8/9(เอบ,2542)

กำรผสมพนธ และกำรเจรญเตบโต

กำรผสมพนธ

อมรำ จนทรำภำนนท (2515)ไดกลำววำกำรสบพนธของไสเดอนดน ตองอำศยตวอนชวยในกำรผสมพนธ เพอแลกเปลยนเชออสจซงกนและกนดงน ไสเดอนดน 2 ตวกลบหวกลบหำงกน เอำทองประกบกนโดยใหปลองท 18 ของตวหนงอยตรงกบปลองท 7 หรอ 8 ของอกตวหนง กำรจบคประกบกนเพอแลกเปลยนอสจกนนเรยกวำ Copulation กำรทประกบกนนท ำให male pore ของตวหนงอยตรงกบ spermathecal pore ของอกตวหนงตอมำกสรำงเมอกจำกผนงล ำตวมำหมตวเอำไว ตอจำกนกจะมกำรแลกเปลยนเชออสจใหแกกน แลวไปพกอยใน ampulla of spermatheca ในทสดไสเดอนดนทงสองจงผละออกจำกกน

ตอมำเมอไขสข ตอมบนผวบรเวณ clitellium จะปลอยน ำมอกเหนยวๆ ออกมำแลวแหงไปกลำยเปนปลอกหม เรยกวำ Cocoon ไขทสกนนจะออกจำก female pore เขำสปลอกทหมอย จำกนนไสเดอนดนจะดนถอยหลงใหปลอกเคลอนไปขำงหนำ พอปลอกถงปลองท 9,8, และ 7 กจะไดรบเชออสจทพกอยใน ampulla ซงจะออกมำ

www.ssru.ac.th

18

ทำง spermathecal pore มำผสมกบไขในปลอก ปลอกนจะเคลอนไปขำงหนำจนออกไปทำงงหว แลวผนกตดกนกลำยเปนถงสขำวแกมเหลอง ขำงในมไขทผสมแลวหลำยฟองตกอยตำมพนท ไขทผสมแลวนเพยงฟองเดยวทเจรญเตบโตไปเปนไสเดอนดน สวนไขฟองอนๆ ฝอลบไปหมด(บพธ,2544)

กำรเจรญเตบโต

เปนกำรเจรญเตบโตของไขทผสมกนแลว เปนตวออน และตวเตมวยเปนชนๆขำงหนำและขำงหลง(สบศกด,2540)

ประโยชนไสเดอนดน

ไสเดอนดนมประโยชนนำนบประกำร ทเรำคนเคยกนดกคอ ท ำใหดนรวนซยสงผลใหพชไดเจรญงอกงำมดกวำดนทไมมไสเดอนดนอำศยอย ไสเดอนดนเปนผยอยสลำยซำกอนทรยสำรในดนท ำใหมขนำดเลกลงเพมพนทผวใหจลนทรยในดนสำมำรถยอยสลำยตอเปนสำนทมขนำดเลกลงจนพชสำมำรถน ำไปใชประโยชนได เมอนกวทยำศำสตรศกษำเกยวกบกำรด ำรงชวตของไสเดอนดนเพมมำกขน พบวำไสเดอนดนแตละชนดอำศยอยในดนทระดบควำมลกแตกตำงกน ควำมชนในดนแตกตำงกน ขดโพรงอำศยหำกนในดน ท ำใหดนเกดเปนโพรงอำกำศ(สภำณ นคร.2511) ซงสงมชวตชนดอนๆทอำศยในดนกไดประโยชนจำกโพรงอำกำศน ทงในเรองกำรระบำยน ำในดน กำรไหลเวยนของอำกำศในดน เปนตน ตำมล ำตวของไสเดอนดนจะมเมอกอย เมอไสเดอนดนชอนไชไปในดนเมอกขำงตวจะหลดออกมำผสมอยในดนเมอกเหลำนจะท ำใหเมดดนเกำะกนเปนกลมท ำหนำทอมน ำและเกบควำมชนในดนได เปนประโยชนตอพชและจลนทรในดนนอกนยงพบวำแตละชนดชอบอำหำรทแตกตำงกนและมอตรำยอยทแตกตำงกนท ำใหสำมำรถน ำมำประยกตใชส ำหรบบกำรยอยขยะและซำกอนทรยอนๆแตละชนดได ส ำหรบพนทเกษตรกรรมแตละแหงยงมประโยชนอนๆของไสเดอนดนอกมำกมำย (บณเยอน,2525)

ประโยชนของไสเดอนดน ไมเพยงชวยปรบปรงคณสมบตของดนใหดขนเทำนน แตยงสำมำรถน ำมำใชเปนอำหำรสตว อำท ปลำ นก เปด และไก ฯลฯ ไดอกดวย(ผศ.ดร.กฤษ,2540) คณประโยชนมหำศำล คอ สำมำรถก ำจดขยะทยอยสลำยได โดยเฉพำะเศษอำหำร เศษผก ผลไม หรอแมกระทงกระดำษช ำระและหนงสอพมพ ไสเดอนดนอำจจะเปนสตวทหลำยคนรงเกยจ เพรำะรปรำงหนำตำ แตควำมจรงแลวเขำมประโยชนตอแผนดนอยำงมำก โดยพนฐำนแลวไสเดอนดนจะเปนตวดชนวดคณภำพของดน ทใดทมไสเดอนดนมำก แสดงวำบรเวณนนดนด อดมสมบรณ และลำสดต ำรำกำรแพทยจำกตำงประเทศมงำนวจยออกมำชดเจนวำ ไสเดอนดนมสำรเคมบำงชนดชวยในกำรรกษำโรคหวใจ ท ำใหหวใจแขงแรงขน สวนตำมต ำรำยำจนระบวำไสเดอนดนเปนอำหำรทใชบ ำรงก ำลง แกโรคช ำใน คนจนจะกนไสเดอนดนทปรงส ำเรจตำมสตรแลว เปนอำหำรเชำคกบน ำเตำห ทงนตำมหลกกำรแลว เนอไสเดอนดนกคอโปรตนอยำงหนงนนเอง (เพญแสง,2536)

www.ssru.ac.th

19

แนวทำงกำรน ำไสเดอนดนมำใชประโยชน

1) น ำมำยอยสลำยขยะอนทรยและเศษอำหำรจำกบำนเรอนเพอผลตปยหมกมล ไสเดอนดนน ำมำใชในกำร เกษตรลด ตนทนกำรซอปยเคม 2) น ำมำใชเลยงสตว เนองจำกมปรมำณเปอรเซนตโปรตนทสงมำกชวยลดคำใชจำยในคำ อำหำรสตว 3) ใชฟนฟสภำพดนทเสอมโทรมเชนดนทมควำมอดมสมบรณต ำ และเหมองแรเกำ 4) ใชเปนดชนทำงสงแวดลอมในกำรตรวจสอบธำตโลหะหนกและสำรเคมทปนเปอน จำกกำรเกษตรในดดน 5) ใชเปนยำบ ำรงทำงเพศ (ปรชำ,นงลกษณ,2546)

บทบำทดำนทเปนประโยชนของ ไสเดอนดน

บทบำท ของไสเดอนดนจะ ถกมองวำมประโยชนมำกกวำ มโทษตอมนษย โดยเฉพำะไสเดอนดนจะมสวนชวยท ำใหโครงสรำงของดนดขน โดยกำรชอนไชท ำใหดนรวนซย ท ำใหกำรระบำยน ำและอำกำศไปสดนไดดขน ไสเดอนดนสำมำรถชอนไชลงใตดนไดลกกวำ 20 เมตร ซงเปนกำรไถพรวนทำงธรรมชำต ทเครองกลทำงกำรเกษตรไมสำมำรถท ำได และยงชวยใหดนอดมสมบรณโดยกำรชวยเพมอนทรยวตถและธำตอำหำรแกดน นอกจำกนยงพบวำไสเดอนดนมประโยชนตอพชในกำรชวยกระตนกำรเจรญเตบ โตของพชดวย สำมำรถบอกถงกำรปนเปอนสำรเคมในดน ดวยกำรดจ ำนวนของไสเดอนในดน ถงปรมำณควำมหนำแนนของประชำกรไสเดอน

บทบำทดำนทเปนประโยชนของไสเดอนดน

1.ชวย พลกกลบดน น ำดนดำนลำงขนมำดำนบนโดยกำรกนดน ทมแรธำตบรเวณดำนลำงและถำยมลบรเวณผวดนดำนบน ชวยใหเกดกำรผสมคลกเคลำแรธำตในดน น ำแรธำตทเปนประโยชนตอพชในชนใตดนขนมำดำนบนใหพชดดน ำไปใช ได

2.ชวยยอยสลำยสำร อนทรยในดน ซำกพช ซำกสตว และอนทรยวตถตำงๆ ท ำใหธำตตำงๆ อยในรปทเปนประโยชนตอพช เชน ไนโตรเจน ในรปแอมโมเนยและไนเตรท และอกกลำยชนด รวมทงสำรควบคมกำรเจรญเตบโตของพชและวตำมนจะถกปลอดปลอยออกมำดวย

3.ชวยเพมและแพรกระจำยจลนทรยในดนทมประโยชนตอพช เชน ไรโซเบยม ไมคอรไรซำ ในบรเวณรำกพช

4.กำรชอนไชของไสเดอนดน ท ำใหดนรวนซย กำรถำยเทน ำและอำกำศด ดนอมน ำไดดขน เพมชองวำงในดนท ำใหรำกพชชอนไชไดด

www.ssru.ac.th

20

แนวทำงกำรน ำไสเดอนดนมำใชประโยชน

1) น ำมำยอยสลำยขยะอนทรยและเศษอำหำรจำกบำนเรอนเพอผลต ปยหมกมล ไสเดอนดน น ำมำใชในกำร เกษตรลด ตนทนกำรซอปยเคม

2) น ำมำใชเลยงสตว เนองจำกมปรมำณเปอรเซนตโปรตนทสงมำกชวยลดคำใชจำยในคำ อำหำรสตว

3) ใชฟนฟสภำพดนท เสอมโทรมเชนดนทมควำมอดมสมบรณต ำ และเหมองแรเกำ

4) ใชเปนดชนทำงสงแวดลอมในกำรตรวจสอบธำตโลหะหนกและ สำรเคมทปนเปอน จำกกำรเกษตรในดน

5) ใชเปนอำหำร ยำบ ำบดโรค ยำบ ำรงทำงเพศ หรอ ใชเปนวตถดบในวงกำรเภสชกรรม และเครองส ำอำง

6) ใช เปนดชนทำงสงแวดลอมในกำรตรวจสอบธำตโลหะหนก และกำรปนเปอนของสำรเคมทำงกำรเกษตรในดน

เพำะเลยง ‘ไสเดอนดน’ ผลตปยอนทรย

“ไสเดอนดน” จดอยในกลมผยอยสลำยซำกอนทรยในระบบนเวศ แบงออกเปน 2 กลมใหญตำมทอยอำศยและนสยในกำรกนอำหำรคอ ไสเดอนดนทอำศยอยตำมผวดนหรอใตซำกอนทรย และไสเดอนดนทอำศยอยใตดนโดยกำรขดรอย โดยไสเดอนดนทอยตำมผวดนหรอใตซำกอนทรยจะมประสทธภำพในกำรยอย สำรอนทรยในดนไดดกวำ และมกำรขยำยพนธทรวดเรวกวำดวย โดยทวไปในธรรมชำตไสเดอนดนมอำยทยำวนำน ตงแต 4-10 ปขนอยกบชนดของไสเดอนดน แตเมอน ำมำเพำะเลยงมกพบวำไสเดอนดนมอำยสนลง โดยทวไปจะมอำยเฉลยไมเกน 2 ป

สภำพแวดลอมเปนปจจยส ำคญตอกำรเจรญเตบโตของไสเดอนดนประกอบดวย

1.ควำมชน

ไสเดอน ดนแตละชนดจะเจรญเตบโตไดด ในควำมชนทแตกตำงกน เชน ควำมชนทเหมำะสมตอไสเดอนดนทอำศยอยใตดนคอ 40-70% สวนไสเดอนดนทอำศยใตกองมลสตวหรอซำกอนทรยจะเจรญเตบโตไดด ทควำมชน 70-80% เปนตน

www.ssru.ac.th

21

2.อณหภม

อณหภม ทเหมำะสมตอกำรเจรญเตบโตของไสเดอนดน อยในชวง 15-28 องศำเซลเซยส โดยไสเดอนดนในเขตรอนจะทนตออณหภมสงไดดกวำไสเดอนดนในเขตอบอน

3.ควำมเปนกรด-ดำง

ควำม เปนกรด-ดำงของ ดนมผลตอไสเดอนดน โดยทวไปควำมเปนกรด-ดำงทเหมำะสมตอไสเดอนดนอยในชวง 6.0-8.0 อยำงไรกตำมพบวำไสเดอนดนบำงชนดสำมำรถอำศยอยในสภำพทเปนกรดจดได (3.7-4.7) 4.ปรมำณกำซคำรบอนไดออกไซด (CO2) ไสเดอนดนจะสำมำรถด ำรงชวตอยไดในดนทมควำมเขมขนของกำซคำรบอน ไดออกไซดระหวำง 0.01-11.5% ถำมปรมำณกำซคำรบอนไดออกไซดอยสงกวำทก ำหนดจะเปนอนตรำยตอ ไสเดอนดน

จำกลกษณะกำรกนอำหำร (ซำกอนทรย) และกำรอยอำศยของไสเดอนดน ท ำใหมประโยชนตอดนในแงของกำรยอยสลำยซำกอนทรยในดน ท ำใหดนมธำตอำหำรและสำรตำง ๆ ทจ ำเปนตอกำรเจรญเตบโตของพช รวมทงกำรเคลอนทไปหำอำหำรของไสเดอนดนเปนกำรไชชอนดน ท ำใหดนมควำมรวนซย มกำรระบำยของน ำและกำรแพรกระจำยของอำกำศในดนไดด จงเปนประโยชนตอสงมชวตในดนไมวำจะเปนพช จลนทรย และสตวขนำดเลกอน ๆ

วตถประสงคของกำรน ำไสเดอนดนมำ เพำะ เลยงในประเทศไทย มจดมงหมำยอย 2 ประกำรคอ ประกำรแรกเปนอำหำรสตว ประกำรทสอง คอน ำมำใชยอยสลำยวสดเหลอทงจำกภำคกำรเกษตรและอำหำรเพอผลตเปนปย อนทรย เชน เศษผก ผลไมหรอมลสตว เปนตน

ไสเดอนดนวธกำรเพำะเลยงไสเดอนดนส ำหรบผลตปยอนทรยมดวยกนหลำยชนด โดยสำมำรถเลอกไดตำมควำมเหมำะสมดงน

1. กำรเลยงไสเดอนดนในภำชนะตำง ๆ เชน กระถำงปลกตนไม ลงไม หรอบอซเมนตเปนตน เปนกำรเลยงขนำดเลก และท ำไดทกครวเรอน ใชพนทนอย กำรดแลงำย แตปรมำณปยอนทรยทไดกนอยตำมขนำดของภำชนะทเลยง

2. กำรเลยงไสเดอนดนในภำชนะเปนชน ๆ เชน ชนไม หรอชนตพลำสตก เปนตน เปนกำรเลยงทใชพนทจ ำกดไดด แตมขอจ ำกดคอตองใชแรงงำนในกำรจดกำรคอนขำงมำกและสนเปลองเวลำ

3. กำรเลยงไสเดอนดนแบบแปลงกลำงแจง เปนกำรเลยงไสเดอนดนทใชเทคนคงำย ๆ ดวยกำรตงกองอำหำรเปนแปลงส ำหรบเลยงไสเดอนดน คลมอำหำรของไสเดอนดนดวยฟำงและตำขำย ส ำหรบปองกนสตวมำคยเขย แตมขอจ ำกดตรงทไสเดอนดนสำมำรถเลอยหนออกไดงำยเมอสภำวะไม เหมำะสม เชน อำหำรหมดหรอน ำทวม เปนตน

www.ssru.ac.th

22

4. กำรเลยงไสเดอนดนในโรงเรอน เปนกำรเลยงทนยมส ำหรบฟำรมเกษตรกรสวนใหญ เพรำะสำมำรถจดกำรสภำพแวดลอมตำง ๆในกำรเลยงไสเดอนดนไดงำย เชน กำรกอบลอกส ำหรบท ำซองหรอคอกเลยงไสเดอนดน โรงเรอนจะมขนำดเลกหรอใหญขนอยกบตนทนของผเลยงไสเดอนดนเปน หลก

5. กำรผลตไสเดอนดนแบบอตโนมต เปนกำรเลยงไสเดอนดนอยำงเปนระบบ ท ำใหจดกำรไดงำย แตมขอจ ำกดตรงทตนทนสงมำก ดงนนตองมกำรศกษำพนธทเหมำะสม เพอใหเกดประสทธภำพสงทสด

ปยอนทรยทไดจำก ไสเดอนดน มอย 2 ชนดคอ ปยอนทรยชนดแหงและปยอนทรยชนดน ำ ทงนขนอยกบชนดของวตถดบหรออำหำรทใช โดยทวไปถำเปนจำกเศษพชหรอผกจะไดปยอนทรยทงชนดน ำและแหง แตมปรมำณนอย สวนมลสตวจะไดปรมำณปยอนทรยทมำกกวำ แตไมไดปยอนทรยชนดน ำ

ไสเดอนเลอยคลำนไดอยำงไร?

กำรเคลอนทของตวไสเดอนบนพน ไสเดอนจะเคลอนทโดยใช peristalsis (Peristalsis คอกำร บบตวของล ำไสเปน segment มกำรบบตวและคลำยตวเปนจงหวะเพอผลกดนอำหำรไปสสวนลำงของล ำไส) คลำยกบวธกำรผลกอำหำรลงหลอดอำหำร ในไสเดอนจะมกลำมเนอวงกลมบำงสวนยดกบพนผว กลำมเนอตำมยำวหดตวทชนสวนเหลำนนแลวจงจะดงสตวไปขำงหนำ

ปยหมกมลไสเดอนดน

ปย หมกมลไสเดอนดน (Vermicompost) หมำยถง เศษซำกอนทรยวตถตำงๆ รวมทงดนและจลนทรยทไสเดอนดนกนเขำไปแลวผำนกระบวนกำรยอยสลำย อนทรยวตถเหลำนนภำยในล ำไสของไสเดอนดน แลวจงขบถำยเปนมลออกมำทำงรทวำร ซงมลทไดจะมลกษณะเปนเมดสด ำ มธำตอำหำรพชอยในรปทพชสำมำรถน ำไปใชไดในปรมำณทสงและม จลนทรยจ ำนวนมำก ซงในกระบวนกำรผลตปยหมกโดยใชไสเดอนดนขยะอนทรยทไสเดอนดนกน เขำไป และผำนกำรยอยสลำยในล ำไสแลวขบถำยออกมำ มลไสเดอนดนทไดเรยกวำ “ปยหมกมลไสเดอนดน”

คณสมบตของปยหมกมลไสเดอนดน

ลกษณะ โครงสรำงทำงกำยภำพของปยหมกไสเดอนดนมลกษณะเปนเมดรวนละเอยด มสด ำออกน ำตำล โปรงเบำ มควำมพรนระบำยน ำและอำกำศไดดมำก มควำมจควำมชนสงและมประมำณอนทรยวตถสงมำก ซงผลจำกกำรยอยสลำยขยะอนทรยทไสเดอนดนดดกนเขำไปภำยในล ำไส และดวยกจกรรมของจลนทรยทอยในล ำไสและน ำยอยของไสเดอนดนจะชวย ใหธำตอำหำรหลำยๆ ชนดทอยในเศษอนทรยวตถเหลำนนถกเปลยนใหอยในรปทพชสำมำรถ น ำไปใชได เชน เปลยนไนโตรเจน ใหอยในรป ไนเตรท หรอ แอมโมเนย ฟอสฟอรสในรปทเปนประโยชน

www.ssru.ac.th

23

โพแทสเซยมในรปทแลกเปลยนได และนอกจำกนยงมสวนประกอบของธำตอำหำรพชชนดอนและจลนทรยหลำยชนด ทเปนประโยชนตอดน รวมทงสำรควบคมกำรเจรญเตบโตของพชหลำยชนดทเกดจำกกจกรรมของ จลนทรยในล ำไสของไสเดอนดนอกดวย

กำรใชปยหมกมล ไสเดอน ดนและน ำหมกมลไสเดอนดนในกำรปลกพชจะสงผลใหดนมโครงสรำงดขน คอท ำใหดนกกเกบควำมชนไดมำกขน มควำมโปรงรวนซย รำกพชสำมำรถชอนไชและแพรกระจำยไดกวำง ดนมกำรระบำยน ำและอำกำศไดด ท ำใหจลนทรยดนทเปนประโยชนบรเวณรำกพชสำมำรถสรำงเอนโซมทเปน ประโยชนตอพชไดเพมชน นอกจำกนจลนทรยดนทปนออกมำกบมลของไสเดอนดนยงสำมำรถสรำงเอน ไซมฟอสฟำเตสไดอกดวย ซงจะมสวนชวยเพมประมำณฟอสฟอรสในดนใหสงขนได

ประโยชนและควำมส ำคญของปยหมกมลไสเดอนดน

1.สงเสรมกำรเกดเมดดน

2.เพมปรมำณอนทรยวตถแกดน

3.เพมชองวำงในดนใหกำรระบำยน ำและอำกำศดยงขน

4.สงเสรมควำมพรนของผวหนำดน ลดกำรจบตวเปนแผนแขงของหนำดน

5.ชวยใหระบบรำกพชสำมำรถแดรกระจำยตวในดนไดกวำง

6.เพมขดควำมสำมำรถในกำรดดซบน ำในดน ท ำใหดนชมขน

7.เพมธำตอำหำรพชใหแกดนโดยตรงและเปนแหลงอำหำรของสตวและจลนทรยดน

8.เพมศกยภำพกำรแลกเปลยนประจบวกของดน

9.ชวยลดควำมเปนพษของธำตอำหำรพชบำงชนดทมปรมำณมำเกนไป เชน อลมนม และแมงกำนส

10.ชวย เพมควำมตำนทำนในกำรเปลยนแปลงระดบควำมเปนกรด-เบส (Buffer capacity) ท ำใหกำรเปลยนแปลงเกดขนไมเรวเกนไปจนเปนอนตรำยตอพช

11.ชวย ควบคมปรมำณไสเดอนฝอยในดน เนองจำกกำรใสปยหมกมลไสเดอนดนจะท ำใหมปรมำณจลนทรยทสำมำรถ ขบสำรพวกอบคำลอยดและกรดไขมนทเปนพษตอไสเดอนฝอยไดเพมขน

www.ssru.ac.th

24

กำรใชปยหมกมลไสเดอนดนเปนสวนผสมของวสดปลกและวสดเพำะกลำพช

นอก จำกกำรน ำปยหมกมลไสเดอนดนไปใชเปนปยแลว ยงสำมำรถน ำมำใชเปนสวนผสมของวสดปลกและวสดเพำะกลำพชได วสดปลกพชหรอสสดเพำะกลำพชทมสวนผสมของปยหมกมลไสเดอนดนจะม ธำตอำหำรพชอยในปรมำณทเจอจำงและอยในรปพรอมใช ซงจะคอยๆ ปลดปลอยธำตอำหำรใหกบตนกลำพชในกำรเจรญเตบโตระยะแรกไดอยำงเหมำะสม ประกอบกบปยหมกมลไสเดอนดนมโครงสรำงทโปรงเบำระบำยน ำและอำกำศได ด และจควำมชนไดมำก ดงนนตนกลำพชจะสำมำรถเจรญเตบโตออกรำกและชอนไชไดดมำก ในกำรน ำมำปลกพชจ ำพวกไดประดบจะสงเสรมใหพชออกดอกไดดมำกเนองจำก จลนทรยในปยหมกมลไสเดอนดนสำมำรถสรำงเอนไซมฟอสฟำเตสได จงท ำใหวสดปลกนนมปรมำณของฟอสฟอรสเพมสงขนสงผลใหพชออกดอกได ดยงขน

คณสมบต ของปยหมกมลไสเดอนดนทน ำมำใชเปนวสดปลกพชจะแตกตำงกนตำมวสด ทน ำมำใชผลตปยหมกมลไสเดอนดน แตโดยทวไปแลวโครงสรำงของปยหมกมลไสเดอนดนทไดจะมลกษณะท คลำยกน คอจะมสวนประกอบของธำตอำหำรพชอยในรปทพชสำมำรถดดไปใชได มสวนประกอบของธำตอำหำรรองและธำตอำหำรเสรมเกอบทกชนดทพชตองกำร

ใน กำรน ำปยหมกมลไสเดอนดนมำใชเปนวสดปลก ควรจะน ำมำผสมกบวสดปลกชนดอนๆ กอน เนองจำกปยหมกมลไสเดอนดนจะประกอบดวยอนทรยวตถเปนสวนใหญ และมอนภำคของดนอยนอย ดงนนในกำรน ำปยหมกมลไสเดอนดนทไดมำผสมกบวสดปลกชนดอนๆ จะไดผลดกวำและสนเปลองนอยกวำกำรใชปยหมกมลไสเดอนดนเพยงอยำง เดยว ซงในกำรปลกพชสวนประดบสำมำรถน ำปยหมกมลไสเดอนดนมำเจอจำกไดหลำย ระดบ

ขอดของวสดปลกทมสวนผสมของปยหมกมลไสเดอนดน

ปยหมกมลไสเดอนดนสำมำรถชวยเกบควำมชนและปลดปลอยออกมำใหพชอยำงชำๆ เมอพชตองกำรยดระยะเวลำกำรใหน ำแกพชไดนำนขน

กรณใชผสมดนทเปนดนเหนยวจะชวยเพมอำกำศในดน ท ำใหดนรวนซย และชวยในกำรถำยเทน ำและอำกำศไดสะดวก

กรณผสมดนทเปนดนทรำยจะชวยเพมเนอดน ชวยใหดนเกบรกษำควำมชน และธำตอำหำรในดน ลดกำรชะลำงธำตอำหำรของน ำ

ลดปญหำกำรสลำยตวของธำตอำหำร เปนตวปลดปลอยธำตอำหำรอยำงชำๆ ท ำใหประหยดปย

ปกปองดนไมใหมสภำพโครงรำงแนนเขงและชวยเตมอนทรยวตถในเนอดน ชวยใหดนรวนซย รำกพชสำมำรถแพรขยำยไดกวำง

www.ssru.ac.th

25

ปย หมกมลไสเดอนดนจะมสำวนประกอบของกรดฮวมคซงเปนตวกกเกบธำตอำหำร ทจ ำเปนตอพชหลำยชนด เชน ฟอสฟอรส (P) โพแทสเซยม (K) แคลเซยม (Ca) เหลก (Fe) และทองแดง (Cu) ซงธำตอำหำรเหลำนจะถกเกบอยในโมเลกลของกรดฮวมค อยในรปพรอมใช และจะถกปลดปลอยออกมำเมอพชตองกำร

ลกษณะภำยนอกโดยทวไปของไสเดอนดน

ลกษณะ ภำยนอกทเดนชดของไสเดอนดนคอกำรทมล ำตวเปน ปลองตงแตสวนหวจนถงสวนทำย มรปรำงเปนรปทรงกระบอก มควำมยำว ในแตละชนดไมเทำกน เมอโตเตมทจะมปลองประมำณ 120 ปลอง แตละปลองจะมเดอยเลกๆ เรยงอยโดยรอบปลอง ไมมสวนหวทชดเจน ไมมตำ มไคลเทลลม ซงจะเหนไดชด ในระยะสบพนธ และยงประกอบดวยอวยวะตำงๆทส ำคญ ดงน

1.พรอสโตเมยม ( Prostomium) มลกษณะเปนพเนอทยดหดไดตดอยกบผวดำนบนของ ชองปำก เปนต ำแหนงหนำสดของไสเดอนดน ท ำหนำทคลำยรมฝปำก ไมถอวำเปนปลอง มหนำทส ำหรบกวำดอำหำรเขำปำก

2.เพอรสโตเมยม ( Peristomium ) สวน นนบเปนปลองแรกของไสเดอนดน มลกษณะเปนเนอบำงๆ อยรอบชองปำกและยดหดได

3.ชองปำก อยในปลองท 1-3 เปนชองทำงเขำออกของอำหำรเขำสรำงกำย ซงจะมตอมน ำลำยอยในเยอบชองปำกดวย

4.เดอน หรอขน ( Setae ) จะมลกษณะ เปนขนแขงสน ซงเปนสำรพวกไคตน ทงอกออกมำบรเวณผนงชนนอก สำมำรถยดหดหรอขยำยได เดอนนมหนำท ในกำรชวยเรองกำรยดเกำะและเคลอนทของไสเดอนดน

5.ชอง เปด กลำงหลง ( Dorsal pore ) เปนชองเปดขนำดเลกตงอยในรอง ระหวำงปลอง บรเวณแนวกลำงหลงสำมำรถพบชองเปดชนดนไดในไสเดอนดนเกอบทกชนด ยกเวนไสเดอนจ ำพวกทอำศยอยในน ำหรอกงน ำ ในรองระหวำงปลองแรกๆ บรเวณสวนหวจะไมคอยพบชองเปดดำนหลง ชองเปดดงกลำวจะเชอมตอกบชองภำยในล ำตวและของเหลวในชองล ำตว มหนำทขบของเหลวหรอเมอกภำยในล ำตวออกมำชวยล ำตวภำยนอกชมชน ปองกนกำรระคำยเคอง ท ำใหเคลอนไหวงำย

6.รขบถำยของ เสย ( Nephridiopore ) เปนรทมขนำดเลกมำก สงเกตเหนไดยำก เปนรส ำหรบขบของเสยออกจำกรำงกำย เปนรเปดภำยนอก ซงมอยเกอบทกปลอง ยกเวน 3-4 ปลองแรก

www.ssru.ac.th

26

7.ชองสบ พนธเพศ ผ ( Male pore ) เปนชองส ำหรบปลอยสเปรม จะมอย 1 ค ตงอยบรเวณล ำตวดำนทองหรอขำงทอง ในแตละสำยพนธชองสบพนธอยในปลองทไมเหมอนกน มลกษณะเปนแองคลำยหลอดเลกยำวเขำไปภำยใน

8.ชองสบ พนธเพศ เมย ( Female pore ) เปนชองส ำหรบออกไข โดยทวไปมกตงอยในปลองถดจำกปลองทมรงไข ( avary) มกจะพบเพยง 1 ค ตงอยในรองระหวำงปลองหรอบนปลอง ต ำแหนงทตงมกจะแตกตำงกนในไสเดอนแตละพนธ

9.ชอง เปด สเปรมมำทกำ ( Spermathecal porse ) เปนชองรบสเปรมจำกไสเดอนดนคผสมอกตวหนงขณะ มกำรผสมพนธแลกเปลยนสเปรมซงกนและกน เมอรบสเปรมแลวจะน ำไปเกบไวในถงเกบสเปรม ( Seminal receptacle )

10.ปมยดสบพนธ ( Genital papilla ) เปนอวยวะทชวยในกำรยดเกำะขณะทไสเดอนดน จบคผสมพนธกน

11.ไคล เทลลม ( Clitellum) เปนอวยวะทใชในกำรสรำงไขขำวหมไข และสรำงเมอกโคคน ไคลเทลลมจะพบในไสเดอนดนทโตเตมไวพรอมทผสมพนธแลวเทำนน โดยจะตงอยบรเวฯปลองดำนหนำใกลกบสวนหว ครอบคลมปลองตงแต 2-5 ปลอง

12.ทวำรหนก ( Anus ) เปนรเปดทคอน ขำงแคบเปดออกในปลองสดทำย ซงใชส ำหรบขบกำกอำหำรทผำนกำรยอยและดดซมแลวออกนอกล ำตว

ผนงรำงกำยของไสเดอนดน

ประกอบ ดวย ชนนอกสดคอ ควตเคล และถดลงมำคอ ชนอพเดอรมส ชนเนอเยอประสำท ชนกลำมเนอตำมขวำงและชนกลำมเนอตำมยำวและถดจำดชนกลำมเนอตำม ยำวจะเปนเนอเยอเพอรโตเนยม ซงเปนเยอบทกนผนงรำงกำยจำกชองภำยในล ำตว

ชนควตเคล ( Cuticle ) เปนชนทบำงทสด เปน ชนทไมมเซลล ไมมส และโปรงใส ประกอบดวยควตเคล 2 ชน หรอมำกกวำ แตละชนประกอบดวยเสนใย โปรตนคอลลำจเนยส ทสำนเขำดวยกนและมชนของ โฮโมจเนยส จ ำนวนมำก นอกจำกนยงมโพลแซคคำไรด และมเจลลำตน เลกนอย ในชนควตเคลจะมบรเวณทบำงทสด คอ บรเวณทมอวยวะรบควำมรสก ซงบรเวณนจะมรอยบมของรขนขนำดเลกมำกมำยและมขนละเอยดออกมำจำกรดง กลำว เปนเซลลรบควำมรสก

ชนอพเดอรมส ( Epidermis) คอ เซลลชนเดยวทเกดจำกเซลลหลำยชนดทแตกตำงกนรวมเขำดวยกน ซงประกอบดวย เซลลค ำจนทมรปรำงเปนแทง และเซลลตอม โดยเซลลค ำจนเปนเซลลโครงสรำงหลกของชนอพเดอรมส ทมรปรำง เปนแทงเซลลแทงดงกลำว นอกจำกเปนเซลลโครงสรำงค ำจนแลวยงเปนเซลลทสรำงสำรควตเคลใหกบ ชนควตเคลดวย ส ำหรบเซลลตอม จะม

www.ssru.ac.th

27

อย 2 แบบ คอเซลลเมอก ( Goblet cell ) และเซลลตอมไขขำว ( Albumen cell ) โดย เซลลขบเมอกเหลำนจะขบเมอกผำนไปยงผวควตเคลเพอปองกนไมให น ำระเหยออกจำกตว ท ำใหล ำตวชมชนและเคลอนไหวในดนไดสะดวกและท ำใหออกซเจนละลำยใน บรเวณผนงล ำตวได และยงมกลมเซลลรบควำมรสกรวมกนเปนกลมแทรกตวอยระหวำงเซลล ค ำจน ซงจะท ำหนำทตอบสนองตอกำรกระตนของกำรสมผสสงตำงๆ

ชน กลำมเนอเสนรอบวง ( Circular muscle ) เปน ชนกลำมเนอทถดจำกชนอพเดอรมส ประกอบดวยเสนใยกลำมเนอทขยำยรอบๆ ล ำตวของไสเดอนดน ยกเวนบรเวณต ำแหนงรองระหวำงปลองจะไมมเสนใยกลำมเนอนอย เสนใยกลำมเนอตำมเสนรอบวงจะมกำรจดเรยงเสนใยเปนเปนระเบยบกลำย เปนกลมเสนใย โดยเสนใยแตละกลมจะถกลอมรอบดวยแผนเนอเยอเชอมตอรวมกลมเสนใย แตละกลมเขำดวยกนเปนมดกลำมเนอ

ชนกลำมเนอตำมยำว ( Longitudinal muscle ) อย ใตชนกลำมเนอตำมขวำง มควำมหนำมำกกวำกลำมเนอรอบวง โดยกลำมเนอชนในจะเรยงตวเปนกลมลกษณะคลำยบลอก รอบล ำตวและยำวตอเนองตลอดล ำตว

ระบบยอยอำหำร

ทำงเดนอำหำรของไสเดอนดน มรปรำงเปนหลอดตรงธรรมดำ ทเชอมตอจำกปำกในชองแรกยำวไปจนถงทวำร ซงประกอบดวยอวยวะดงน

1. ปำก ( Mouth ) อยใตรมฝปำกบน เปนทำงเขำของอำหำร น ำไปสชองปำกซงจะเปนบรเวณทมตอมน ำลำยผลต

สำรหลอลนอำหำรทกนเขำไป ชองปำกจะอยในปลองท 1- 3

2. คอหอย ( Pharynx ) เปนกลำมเนอทหนำ และมตอมขบเมอก ตงอยระหวำงปลองท 3 ถงปลองท 6 ไสเดอนดน

ใชคอหอยในกำรดดอำหำรตำงๆ เขำปำกโดยกำรหดตวของกลำมเนอ ซงจะท ำใหเกดแรงดงดดใหอนภำคอำหำรภำยนอกผำนเขำไปในปำก

3. หลอดอำหำร ( Esophagus ) อยระหวำงปลองท 6 ถงปลองท 14 มตอมแคลซเฟอรส ชวยดงไออน ของ

แคลเซยม จำกดนทปนมำกบอำหำรจ ำนวนมำกน ำเขำสทำงเดนอำหำร เพอไมใหแคลเซยมในเลอดมำกเกนไป เฉพำะพวกทกนอำหำรทมดนปนเขำไปมำกๆ เทำนนจงจะมตอมแคลซเฟอรส

www.ssru.ac.th

28

ตอจำกหลอดอำหำรจะพองโตออกเปนหลอดพกอำหำร มลกษณะเปนถงผนงบำงๆ และ กน ซงเปนกลำมเนอทแขงแรง และ ท ำหนำทบดอำหำรใหละเอยดเพอสงตอไปยงล ำไส

4. ล ำไส ( Intestine ) ม ลกษณะเปนทอตรงทเรมจำกปลองท 14 ไปถงทวำรหนก ผนงล ำไสของไสเดอนดนคอนขำงบำงและผนงล ำไสดำนบนจะพบเขำไปขำงใน ชองทำงเดนอำหำรเรยกวำ Typhlosole ท ำใหมพนทในกำรยอยและดดซมอำหำรไดมำกขนโดย ส ำหรบไสเดอนน ำจดไมม Typhlosole ผนง ล ำไสประกอบดวยชนตำงๆ คอเยอบชองทอง วสเซอรอล อยชนนอกสดของล ำไส ตดกบชองล ำตว เซลลบำงเซลลบนเยอนจะเปลยนแปลงไปเปนเซลลพเศษ เรยกวำ เซลลคลอรำโกเจน ท ำหนำทคลำยตบของสตวชนสง คอสงเครำะหและสมสมสำรไกลโคเจน ไขมน โดยเซลลไขมนในเนอเยอคลอรำโกเจนทมขนำดโตเตมทจะหลดออกมำอยใน ชองล ำตวเรยกวำ Eleocytes ซงจะกระจำยไปยง อวยวะตำงๆและยงมหนำทรวบรวมของเสยจำกเลอดและของเหลวในชองล ำตวโดย เปนตวดงกรดอะมโน ออกจำกโปรตน สกดแอมโมเนย ยเรย และสกดสำรซลกำออกจำกอำหำรทกนเขำไปแลวขบถำยออกนอกรำงกำยทำงรขบ ถำยของเสยหรอเนฟรเดย ถดจำกเยอบชองทองวส เซอรอลจะเปนชนของกลำมเนอ โดยกลำมเนอในล ำไสของไสเดอนดนประกอบดวยกลำมเนอ 2 ชน คอชนในเปนกลำมเนอเสนรอบวงและชนนอกเปนกลำมเนอตำมยำว ซงสลบกนกบกลำมเนอของผนงรำงกำย และชนในสดของล ำไสจะเปนเยอบล ำไส ซงประกอบดวย เซลลรปแทงและเซลลตอม ท ำหนำทผลตน ำยอยชนดตำงๆ

ระบบขบถำย

อวยวะขบถำยของเสยหลกในไสเดอนดนคอ เนฟรเดย ( Nephridia ) ซงเปนอวยวะทท ำหนำทแยกของเสยตำงๆออกจำกของเหลวในชองล ำตวของไส เดอนดน

แตละปลองของไสเดอนดนจะม nephridia ทเปนทอขดไปมำอยปลองละ 1 ค ท ำหนำทรวบรวมของเหลวในชองตวจำกปลองทอยถดไปทำงดำนหนำของล ำตว ของเหลวในชองตวจะเขำทำงปลำยทอ nephrostome ท มซเลยอยโดยรอบ แลวไหลผำนไปตำมสวนตำงๆของทอ น ำสวนใหญพรอมทงเกลอแรบำงชนดทยงเปนประโยชนจถกดดซมกลบเขำ สกระแสเลอด สวนของเสยพวกไนโตรจนสเบสจะถกขบออกสภำยนอกทำงชอง nephridiopore ทอยทำงดำนทอง

ระบบหมนเวยนเลอด

เปนระบบหมนเวยนเลอดแบบปดทยงไมแบงเสนเลอดแดง และ เสนเลอดด ำ โดยไสเดอนดนจะใชเสนเลอด ( Vessel ) ใน กำรกระจำยเลอดไปทวรำงกำยโดยตรง ซงในระบบกำรล ำเลยงเลอดของไสเดอนดน ประกอบดวยเสนเลอดหลกอย 3 เสน คอเสนเลอดกลำงหลง เสนเลอดใตล ำไส และเสนเลอดดำนทองและดำนขำงของเสนประสำท โดยเสนเลอดทง 3 จะทอดตวไปตลอดควำมยำวของล ำตว นอกจำกนจะม เสนเลอดดำนขำง ซงเปนเสนเลอดเชอมระหวำงเลอดกลำงหลงกบ

www.ssru.ac.th

29

เสนเลอดใตล ำไสในชวง 13 ปลองแรก เปนเสนเลอดขนำดใหญบบหดตวไดดมำก เรยกวำหวใจเทยม ( Pseudoheart ) ,us]kp8^jน ำเลอด จะมฮโมโกลบนละลำยอยหรอำจไมมกได

ระบบกำรแลกเปลยนกำซ

ไสเดอน ดนเปนสตวทอำศยอยในดนไมมอวยวะพเศษทใชในกำรหำยใจ แตจะมกำรแลกเปลยนกำซผำนทำงผวหนงโดยไสเดอนดนจะขบเมอกและของเหลว ทออกมำจำกรขบถำยของเสยเพอเปนตวท ำละลำยออกซเจนจำกอำกำศแลวซม ผำนผวตวเขำไปในหลอดเลอดแลว ละลำยอยใน น ำเลอดตอไป

ระบบประสำท

ระบบ ประสำทของไสเดอนดน ประกอบสมองทมลกษณะเปนสองพ เพรำะเกดจำกปมประสำทดำนหนำหลอดอำหำรมำเชอมรวมกนอยเหนอหลอดอำหำร ปมประสำทสมอง 1 ค อยเหนอคอหอยปลองท 3 เสนประสำทรอบคอหอย 2 เสน ออมรอบคอหอยขำงละเสน เสนประสำทใหญดำนทองจะมปมประสำททปลองประจ ำอยทกปลอง ไสเดอนดนยงไมมอวยวะรบควำมรสกใดๆ มเพยงเซลลรบควำมรสก ( Sensory Cells ) ท กระจำยอยบรเวณผวหนง โดยเซลลรบควำมรสกแตละเซลลจะมขนเลกๆ ยนออกมำเพอรบควำมรสกจำกสงแวดลอมภำยนอก ซงเซลลรบควำมรสกเหลำนเชอมตอกบระบบประสำท นอกจำกเซลลรบควำมรสกแลว ยงมเซลลรบแสง ( Photoreceptor cells ) ใน ชนของเอพเดอรมส โดยจะมมำกบรเวณรมฝปำกบน ปลองสวนหวและสวนทำยของล ำตว มหนำทรบควำมรสกเกยวกบแสงไปยงระบบประสำท ถำมแสงสวำงมำกเกนไปพวกมนจะเคลอนทหนเขำไปอยในทมด

ระบบสบพนธ

ไสเดอน ดนเปนสตวทมทงรงไขและอณฑะอยในตวเดยวกน โดยทวไปจะไมผสมในตวเองเนองจำกต ำแหนงของอวยวะสบพนธทงสองเพศไม สมพนธกน และมกำรสรำงเซลลสบพนธไมพรอมกน ไสเดอนดนจงตองมกำรแลกเปลยนสเปรมซงกนและกน

อวยวะสบพนธเพศผ ประกอบดวย

- อณฑะ ( Testes ) ลกษณะเปนกอนสขำวขนำดเลกยนออกมำจำกผนงของปลอง

- ปำกกรวยรองรบสเปรม ( Sperm funnel ) เปนชองรบสเปรมจำกอณฑะ

- ทอน ำสเปรม ( Vas deferens ) เปนทอรบสเปรมจำกปำกกรวยไปยงชองสนพนธเพศผ

- ตอมพรอสเตท ( Prostate gland ) เปนตอมสขำวขนำดใหญมรปรำงเปนกอนแตกแขนงคลำยกงไม 1 ค ท ำหนำทสรำงของเหลวหลอเลยงสเปรม

www.ssru.ac.th

30

- ชองสบพนธเพศผ ( male pores ) ม 1 ค อยตรงดำนทองปลองท 18

- ถงเกบสเปรม ( Seminal Vesicles ) ม 2 ค เปนถงขนำใหญอยในปลองท 11 และ 12 ท ำหนำทเกบและพฒนำสเปรมทสรำงจำกอณฑะ

อวยวะสบพนธเพศเมย ประกอบดวย

- รงไข ( Ovaries ) ท ำหนำทสรำงไข 1 ค ตดอยกบเยอกน ( Septum ) ของปลองท12/13 ใน Pheretima ไขจะเรยงตวกนเปนแถวอยในพรงไข

- ปำกกรวยรองรบไข ( Ovarian funnel ) ท ำหนำทรองรบไขทเจรญเตมทแลวจำกถงไข

- ทอน ำไข ( Oviducts ) ทอน ำไขเปนทอทตอจำกปำกกรวยรองรบไขในปลองท 13 เปดออกไปยงรตวเมย ตรงกงกลำงดำนทองของปลองท 14

- สเปรมมำทกำ ( Spermatheca หรอ Seminal receptacles ) เปนถงเกบสเปรมตวอนทไดจำกกำรจบคแลกเปลยน เพอเกบไวผสมกบไข มอย 3 ค

( ขอควำมจำกหนงสอไสเดอนดน ของ ดร.อำนฐ ตนโช )

ผนงรำงกำยของไสเดอนดน

ประระกอบ ดวย ชนนอกสดคอ ควตเคล และถดลงมำคอ ชนอพเดอรมส ชนเนอเยอประสำท ชนกลำมเนอตำมขวำงและชนกลำมเนอตำมยำวและถดจำดชนกลำมเนอตำม ยำวจะเปนเนอเยอเพอรโตเนยม ซงเปนเยอบทกนผนงรำงกำยจำกชองภำยในล ำตว

ชนควตเคล ( Cuticle )

เปน ชนทบำงทสด เปนชนทไมมเซลล ไมมส และโปรงใส ประกอบดวยควตเคล 2 ชน หรอมำกกวำ แตละชนประกอบดวยเสนใย โปรตนคอลลำจเนยส ทสำนเขำดวยกนและมชนของ โฮโมจเนยส จ ำนวนมำก นอกจำกนยงมโพลแซคคำไรด และมเจลลำตน เลกนอย ในชนควตเคลจะมบรเวณทบำงทสด คอ บรเวณทมอวยวะรบควำมรสก ซงบรเวณนจะมรอยบมของรขนขนำดเลกมำกมำยและมขนละเอยดออกมำจำกรดง กลำว เปนเซลลรบควำมรสก

ชนอพเดอรมส ( Epidermis)

คอ เซลลชนเดยวทเกดจำกเซลลหลำยชนดทแตกตำงกนรวมเขำ ดวยกน ซงประกอบดวย เซลลค ำจนทมรปรำงเปนแทง และเซลลตอม โดยเซลลค ำจนเปนเซลลโครงสรำงหลกของชนอพเดอรมส ทมรปรำง เปนแทงเซลลแทงดงกลำว นอกจำกเปนเซลลโครงสรำงค ำจนแลวยงเปนเซลลท

www.ssru.ac.th

31

สรำงสำรควตเคลใหกบ ชนควตเคลดวย ส ำหรบเซลลตอม จะมอย 2 แบบ คอเซลลเมอก ( Goblet cell ) และเซลลตอมไขขำว ( Albumen cell ) โดยเซลลขบเมอกเหลำนจะขบเมอกผำนไปยงผวควตเคล เพอปองกนไมใหน ำระเหยออกจำกตว ท ำใหล ำตวชมชนและเคลอนไหวในดนไดสะดวกและท ำใหออกซเจนละลำยใน บรเวณผนงล ำตวได และยงมกลมเซลลรบควำมรสกรวมกนเปนกลมแทรกตวอยระหวำงเซลลค ำ จน ซงจะท ำหนำทตอบสนองตอกำรกระตนของกำรสมผสสงตำงๆ

ชนกลำมเนอเสนรอบวง ( Circular muscle )

เปน ชนกลำมเนอทถดจำกชนอพเดอรมส ประกอบดวยเสนใยกลำมเนอทขยำยรอบๆ ล ำตวของไสเดอนดน ยกเวนบรเวณต ำแหนงรองระหวำงปลองจะไมมเสนใยกลำมเนอนอย เสนใยกลำมเนอตำมเสนรอบวงจะมกำรจดเรยงเสนใยเปนเปนระเบยบกลำยเปน กลมเสนใย โดยเสนใยแตละกลมจะถกลอมรอบดวยแผนเนอเยอเชอมตอรวมกลมเสนใย แตละกลมเขำดวยกนเปนมดกลำมเนอ

ชนกลำมเนอตำมยำว ( Longitudinal muscle )

อย ใตชนกลำมเนอตำมขวำง มควำมหนำมำกกวำกลำมเนอรอบวง โดยกลำมเนอชนในจะเรยงตวเปนกลมลกษณะคลำยบลอก รอบล ำตวและยำวตอเนองตลอดล ำตว

1.ขนแขง ( Setae )

2.ชนควตเคล ( Cuticle )

3.ชนอพเดอรมส ( Epidermis )

4.ชนกลำมเนอเสนรอบวง ( Circular muscle )

5.ชนกลำมเนอตำมยำว ( Longitudinal muscle )

ระบบยอยอำหำร

ทำงเดนอำหำรของไสเดอนดน มรปรำงเปนหลอดตรงธรรมดำ ทเชอมตอจำกปำกในชองแรกยำวไปจนถงทวำร ซงประกอบดวยอวยวะดงน

1.ปำก ( Mouth ) อยใตรมฝปำกบน เปนทำงเขำของอำหำร น ำไปสชองปำกซงจะเปนบรเวณทมตอมน ำลำยผลต

สำรหลอ ลนอำหำรทกนเขำไป ชองปำกจะอยในปลองท 1- 3

www.ssru.ac.th

32

2.คอหอย ( Pharynx ) เปนกลำมเนอทหนำ และมตอมขบเมอก ตงอยระหวำงปลองท 3 ถงปลองท 6 ไสเดอนดน

ใชคอหอยใน กำรดดอำหำรตำงๆ เขำปำกโดยกำรหดตวของกลำมเนอ ซงจะท ำใหเกดแรงดงดดใหอนภำคอำหำรภำยนอกผำนเขำไปในปำก

3.หลอดอำหำร ( Esophagus ) อยระหวำงปลองท 6 ถงปลองท 14 มตอมแคลซเฟอรส ชวยดงไออน ของ

แคลเซยม จำกดนทปนมำกบอำหำรจ ำนวนมำกน ำเขำสทำงเดนอำหำร เพอไมใหแคลเซยมในเลอดมำกเกนไป เฉพำะพวกทกนอำหำรทมดนปนเขำไปมำกๆ เทำนนจงจะมตอมแคลซเฟอรส ตอจำกหลอดอำหำรจะพองโตออกเปนหลอดพกอำหำร มลกษณะเปนถงผนงบำงๆ และ กน ซงเปนกลำมเนอทแขงแรง และ ท ำหนำทบดอำหำรใหละเอยดเพอสงตอไปยงล ำไส

4.ล ำไส ( Intestine ) มลกษณะเปนทอตรงทเรมจำกปลองท 14 ไปถงทวำรหนก ผนงล ำไสของไสเดอนดนคอนขำงบำงและผนงล ำไสดำนบนจะพบเขำไปขำงใน ชองทำงเดนอำหำรเรยกวำ Typhlosole ท ำใหมพนทในกำรยอยและดดซมอำหำรไดมำกขนโดย ส ำหรบไสเดอนน ำจดไมม Typhlosole ผนงล ำไสประกอบดวยชนตำงๆ คอเยอบชองทอง วสเซอรอล อยชนนอกสดของล ำไส ตดกบชองล ำตว เซลลบำงเซลลบนเยอนจะเปลยนแปลงไปเปนเซลลพเศษ เรยกวำ เซลลคลอรำโกเจน ท ำหนำทคลำยตบของสตวชนสง คอสงเครำะหและสมสมสำรไกลโคเจน ไขมน โดยเซลลไขมนในเนอเยอคลอรำโกเจนทมขนำดโตเตมทจะหลดออกมำอยใน ชองล ำตวเรยกวำ Eleocytes ซงจะกระจำยไปยง อวยวะตำงๆและยงมหนำทรวบรวมของเสยจำกเลอดและของเหลวในชองล ำตวโดย เปนตวดงกรดอะมโน ออกจำกโปรตน สกดแอมโมเนย ยเรย และสกดสำรซลกำออกจำกอำหำรทกนเขำไปแลวขบถำยออกนอกรำงกำยทำงรขบ ถำยของเสยหรอเนฟรเดย ถดจำกเยอบชองทองว สเซอรอลจะเปนชนของกลำมเนอ โดยกลำมเนอในล ำไสของไสเดอนดนประกอบดวยกลำมเนอ 2 ชน คอชนในเปนกลำมเนอเสนรอบวงและชนนอกเปนกลำมเนอตำมยำว ซงสลบกนกบกลำมเนอของผนงรำงกำย และชนในสดของล ำไสจะเปนเยอบล ำไส ซงประกอบดวย เซลลรปแทงและเซลลตอม ท ำหนำทผลตน ำยอยชนดตำงๆ

ระบบขบถำย

อวยวะ ขบถำยของเสยหลกในไสเดอนดนคอ เนฟรเดย ( Nephridia ) ซงเปน อวยวะทท ำหนำทแยกของเสยตำงๆออกจำกของเหลวในชองล ำตวของไสเดอนดน

แต ละปลอง ของไสเดอนดนจะม nephridia ทเปนทอขดไปมำอยปลองละ 1 ค ท ำหนำทรวบรวมของเหลวในชองตวจำกปลองทอยถดไปทำงดำนหนำของล ำตว ของเหลวในชองตวจะเขำทำงปลำยทอ nephrostome ท มซเลยอยโดยรอบ แลวไหลผำนไปตำมสวนตำงๆของทอ น ำ

www.ssru.ac.th

33

สวนใหญพรอมทงเกลอแรบำงชนดทยงเปนประโยชนจถกดดซมกลบเขำ สกระแสเลอด สวนของเสยพวกไนโตรจนสเบสจะถกขบออกสภำยนอกทำงชอง nephridiopore ทอยทำงดำนทอง

ระบบหมนเวยนเลอด

เปน ระบบหมนเวยนเลอดแบบปดทยงไมแบง เสนเลอดแดง และ เสนเลอดด ำ โดยไสเดอนดนจะใชเสนเลอด ( Vessel ) ในกำรกระจำยเลอดไปทวรำงกำยโดยตรง ซงในระบบกำรล ำเลยงเลอดของไสเดอนดน ประกอบดวยเสนเลอดหลกอย 3 เสน คอเสนเลอดกลำงหลง เสนเลอดใตล ำไส และเสนเลอดดำนทองและดำนขำงของเสนประสำท โดยเสนเลอดทง 3 จะทอดตวไปตลอดควำมยำวของล ำตว นอกจำกนจะมเสน เลอดดำนขำง ซงเปนเสนเลอดเชอมระหวำงเลอดกลำงหลงกบเสนเลอดใตล ำไสในชวง 13 ปลองแรก เปนเสนเลอดขนำดใหญบบหดตวไดดมำก เรยกวำหวใจเทยม ( Pseudoheart ) น ำเลอด จะมฮโมโกลบนละลำยอยหรอำจไมมกได

ระบบกำรแลกเปลยนกำซ

ไสเดอน ดนเปนสตวทอำศยอยในดนไมมอวยวะ พเศษทใชในกำรหำยใจ แตจะมกำรแลกเปลยนกำซผำนทำงผวหนงโดยไสเดอนดนจะขบเมอกและของเหลว ทออกมำจำกรขบถำยของเสยเพอเปนตวท ำละลำยออกซเจนจำกอำกำศแลวซม ผำนผวตวเขำไปในหลอดเลอดแลว ละลำยอยใน น ำเลอดตอไป

ระบบประสำท

ระบบ ประสำทของไสเดอนดน ประกอบสมองทมลกษณะเปนสองพ เพรำะเกดจำกปมประสำทดำนหนำหลอดอำหำรมำเชอมรวมกนอยเหนอหลอดอำหำร ปมประสำทสมอง 1 ค อยเหนอคอหอยปลองท 3 เสนประสำทรอบคอหอย 2 เสน ออมรอบคอหอยขำงละเสน เสนประสำทใหญดำนทองจะม ปมประสำททปลองประจ ำอยทกปลอง ไสเดอนดนยง ไมมอวยวะรบควำมรสกใดๆ มเพยงเซลลรบควำมรสก ( Sensory Cells ) ทกระจำยอยบรเวณผวหนง โดยเซลลรบควำมรสกแตละเซลลจะมขนเลกๆ ยนออกมำเพอรบควำมรสกจำกสงแวดลอมภำยนอก ซงเซลลรบควำมรสกเหลำนเชอมตอกบระบบประสำท นอกจำกเซลลรบควำมรสกแลว ยงมเซลลรบแสง ( Photoreceptor cells ) ในชนของเอพเดอรมส โดยจะมมำกบรเวณรมฝปำกบน ปลองสวนหวและสวนทำยของล ำตว มหนำทรบควำมรสกเกยวกบแสงไปยงระบบประสำท ถำมแสงสวำงมำกเกนไปพวกมนจะเคลอนทหนเขำไปอยในทมด

ระบบสบพนธ

ไสเดอน ดนเปนสตวทมทงรงไขและอณฑะ อยในตวเดยวกน โดยทวไปจะไมผสมในตวเองเนองจำกต ำแหนงของอวยวะสบพนธทงสองเพศไม สมพนธกน และมกำรสรำงเซลลสบพนธไมพรอมกน ไสเดอนดนจงตองมกำรแลกเปลยนสเปรมซงกนและกน

www.ssru.ac.th

34

อวยวะสบพนธเพศผ ประกอบดวย

อณฑะ ( Testes ) ลกษณะเปนกอนสขำวขนำดเลกยนออกมำจำกผนงของปลอง

ปำกกรวย รองรบสเปรม ( Sperm funnel ) เปนชองรบสเปรมจำกอณฑะ

ทอน ำ สเปรม ( Vas deferens ) เปนทอรบสเปรมจำกปำกกรวยไป ยงชองสนพนธเพศผ

ตอม พร อสเตท ( Prostate gland ) เปนตอมสขำวขนำดใหญมรปรำง เปนกอนแตกแขนงคลำยกงไม 1 ค ท ำหนำทสรำงของเหลวหลอเลยงสเปรม

ชองสบ พนธเพศผ ( male pores ) ม 1 ค อยตรงดำนทองปลองท 18

ถง เกบ สเปรม ( Seminal Vesicles ) ม 2 ค เปนถงขนำใหญอยในปลองท 11 และ 12 ท ำหนำทเกบและพฒนำสเปรมทสรำงจำกอณฑะ

อวยวะสบ พนธเพศเมย ประกอบดวย

รง ไข ( Ovaries ) ท ำหนำทสรำงไข 1 ค ตดอยกบเยอ กน ( Septum ) ของปลองท12/13 ใน Pheretima ไขจะเรยงตวกนเปนแถวอยในพรงไข

ปำกกรวย รองรบไข ( Ovarian funnel ) ท ำหนำทรองรบไขท เจรญเตมทแลวจำกถงไข

ทอ น ำไข ( Oviducts ) ทอน ำไขเปนทอทตอจำกปำกกรวยรองรบไขในปลองท 13 เปดออกไปยงรตวเมย ตรงกงกลำงดำนทองของปลองท 14

สเปรม มำ ทกำ ( Spermatheca หรอ Seminal receptacles ) เปนถงเกบสเปรมตวอนทไดจำกกำรจบคแลกเปลยน เพอเกบไวผสมกบไข มอย 3 ค

2.3 บทควำม/ วรรณกรรมทเกยวของ นนทวฒ จ ำปำงำม และชลมำศ บญไทย อวำย (2553) มหำวทยำลยขอนแกน ไดท ำกำรศกษำ กำรใชไสเดอนดนในกำรจดกำรของเสยอตสำหกรรมกำรเกษตรและดนปนเปอนแคดเมยม พบวำ ปรมำณแคดเมยมในดน 50 มก./กก. และสำรไซยำไนดทปนเปอนในกำกซตรก ผำนกำรท ำปยหมกมลไสเดอนดน โดยใชอตรำสวนของกำกของเสยอตสำหกรรมทแตกตำงกนในชดดนน ำพอง (Ng) และชดดนพมำย (Pm) ท 0, 15, 30 และ 60 วน จำกกำรทดลองกำรใสกำกซตรกในอตรำสวนทแตกตำงกนท ำใหปรมำณแคดเมยมมสภำพพรอมใชทำงชวภำพ (Bioavailability) Total cd ลดลงแตกตำงอยำงมนยส ำคญทำงสถตทควำม

www.ssru.ac.th

35

เชอมน 95% กำรลดลงของปรมำณสำรไซยำไนดของชดดนทงสองไมมควำมแตกตำงกนทำงสถต โดยอตรำสวนทเพมสงขนสงผลตอกำรลดลงของสำรแคดเมยมในดนทงสองชนด และในล ำตวของไสเดอนดน และจำกกำรศกษำพบวำกระบวนกำรท ำปยหมกมลไสเดอนดน นอกจำกจะมประโยชนในกำรเปลยนกำกของเสยทไมมประโยชนเปนปยหมกทมคณภำพสงแลวยงสำมำรถชวยลดกำรปนเปอนของสำรโลหะในดนและสำรมลพษจำกกำกของเสยโรงงำนอตสำหกรรม และไสเดอนดนยงสำมำรถเปนตวชวดคณภำพของดน (bio - indicator) ทปนเปอนโลหะหนกไดดอกดวยและยงสำมำรถชวยลดมลพษในปยหมกกอนน ำไปใชทำงกำรเกษตรและในกำรปรบปรงคณภำพดนและชวยลดมลพษตอสงแวดลอมเพอกำรเกษตรทยงยนตอไป

www.ssru.ac.th

36

บทท 3 วธด ำเนนกำรศกษำ

3. วธกำรด ำเนนกำรวจย และสถำนทท ำกำรทดลอง/เกบขอมล 3.1 วธกำรด ำเนนกำรวจย โครงกำรวจยเรองนใชกำรวจยเชงคณภำพ (Qualitative Research) และกำรวจยเชงปรมำณ (Quantitative Research) โดยมวธกำรด ำเนนกำรวจย 5 ขนตอนดงน ขนตอนท 1 สบคนทบทวนวรรณกรรม ศกษำขอมลทเกยวกบกำรท ำฟำรมไสเดอนเชงพำนชยและเอกสำรขอมลวชำกำรตำงๆทเกยวของ และส ำรวจขอมลฟำรมไสเดอนทวประเทศ ศกษำขอมลจำกกำรส ำรวจเพอคนหำผประกอบกำรทท ำฟำรมไสเดอน ไมวำจะเปนดำนกำรจดกำรฟำรม กำรตลำด และดำนตนทนในกำรเขำไปหำขอมลเชงลกตอไป ขนตอนท 2 ศกษำขอมลจำกกำรสมภำษณ (In-depth Interview) ผประกอบกำรทผลตหรอจ ำหนำยสนคำในจงหวดและผทเกยวของ เพอใหไดมำซงขอมลเกยวกบกำรบรหำรจดกำรทวไป สภำพกำรแขงขน จดแขง จดออน โอกำส และอปสรรคทธรกจประสบในปจจบน ขนตอนท 3 สรป วเครำะหและประเมนผล จำกขอมลกำรสมภำษณเชงลกในขนตอนท 2 ขนตอนท4 ประชมกบตวแทนผจดกำรฟำรมไสเดอน และผทเกยวของ เพอหำขอสรป จดออนและจดแขง โดยกำรจดประชมกลมยอย ขนตอนท 5 สรปผลกำรด ำเนนกำรวจยและจดท ำรปเลมฉบบสมบรณ 3.2 ประชำกรและกลมตวอยำงในกำรวจย ดงน

1) ประชำกร(Population) ศกษำขอมลจำกกำรส ำรวจเพอคนหำผประกอบกำรฟำรมไสเดอน ไมวำจะเปนกำรเลยง กำรแปรรป หรอสนคำทเปนผลตภณฑจำกไสเดอน เพอเปนขอมลพนฐำนในกำรเขำไปหำขอมลเชงลกตอไป 2) กลมตวอยำง(Sample) กลมผประกอบกำรทผลตหรอจ ำหนำยผลผลตไสเดอนในจงหวด และผทเกยวของ โดยคดเลอกจำกผทขนทะเบยนกบกรมปศสตว เพอท ำกำรศกษำขอมลจำกกำรสมภำษณ (In-depth Interview) ฟำรมเลยงไสเดอนและผทเกยวของเชน ฟำรมไสเดอน ผผลตผลตภณฑจำกผลผลตไสเดอน และผจ ำหนำย เพอใหไดมำซงขอมลเกยวกบกำรบรหำรจดกำรทวไป สภำพกำรแขงขน จดแขง จดออน โอกำส และอปสรรคทธรกจประสบในปจจบน

3.3เครองมอทใชในกำรวจย 1) แบบฟอรมกำรสมภำษณของผประกอบกำรทท ำฟำรมไสเดอน หรอจ ำหนำย

ผลผลตไสเดอนในจงหวด และผทเกยวของ

www.ssru.ac.th

37

บทท 4

ผลกำรวเครำะหขอมล

กำรศกษำเรองกำรศกษำกำรเลยงไสเดอนเชงพำนชยในกำรจดกำรขยะอนทรยดงน กำรวจยในดำนกำรศกษำกำรเลยงไสเดอนเชงพำนชยในกำรจดกำรขยะอนทรย ทเกดจำกกำรเลยงหรอกำรผลตพช และของเหลอทงจำกโรงงำนอตสำหกรรมตำงๆ โดยใชไสเดอนดนอยำงกวำงขวำง ในระยะเรมแรกมกำรวจยทสถำนทดลองโรธำมสในประเทศองกฤษ ในป 1980 ซงขยะอนทรยทใชไสเดอนดนยอยสลำยประกอบดวย มลสกร มลวว มลมำ มลกระตำย ของเสยจำกกำรเลยงไกไข ไกกระทง ไกงวง เปดและกำกเหลอทงจำกอสำหกรรมกำรผลตตำงๆ ซงภำยหลงไดมกำรวจยใชไสเดอนดนก ำจดเศษเหลอทงจำกกำรผลตผกดวย โดยเฉพำะเศษเหลอทงในอตสำหกรรมกำรผลตเหด อตสำหกรรมมนฝรง อตสำหกรรมกำรผลตเหลำและเบยร และเศษเหลอทงจำกอตสำหกรรมกำรผลดกระดำษ ซงในระยะเรมตนไดทดลองในหองปฏบตกำรขนำดเลก แตตอมำไดพฒนำและขยำยไปทดลองในระดบพนททใหญขน เชน ในฟำรม และในทสดกพฒนำระบบตำงๆ ใหเหมำะสมส ำหรบใชในเชงพำณชย

ในกระบวนกำรจดกำรขยะเหลอทงตำงๆ เหลำนโดยใชไสเดอนดน โดยมำกจะมวตถประสงค 2 หวขอหลกคอ

1. เพอน ำเศษเหลอใชหรอขยะอนทรยทำงกำรเกษตรมำใหไสเดอนดนยอยสลำย แลวน ำผลผลตทจำกกำรยอยสลำยขยะอนทรยเหลำนนมำใชเปนปยใสเขำไปในพนดนทท ำกำรเกษตรเพอปรบปรงโครงสรำงของดนและเพมแรธำตอำหำรแกพชและน ำมำใชกบกำรผลตพชสวนประดบ เชน กำรใชเปนวสดเพำะกลำ หรอใชผสมกบวสดปลกอนๆ ส ำหรบปลกไมกระถำงทำงกำรคำ เพอลดตนทนกำรซอปยเคม

2. เพอน ำผลผลตของตวไสเดอนดนทขยำยไดจำกขบวนกำรก ำจดขยะ น ำมำผำนขบวนกำรทเหมำะสมเพอผลตเปนอำหำรโปรตนสงส ำหรบสตวตำงๆ เชน ไก ปลำ หม และสตวชนดอนๆ เพอลดคำใชจำยในกำรซอโปรตนอำหำรสตว เทศบำลและอบต. เปนหนวยงำนทใหบรกำรชมชนในดำนควำมสะอำด ดำนสำธำรณสข และดำนควำมสวยงำมของภมทศนในชมชน กำรจดเกบท ำลำยขยะกเปนอกงำนหนงทเทศบำลและอบต. ใหบรกำรแกชมชน ดงนนกำรเลยงไสเดอนดนก ำจดขยะอนทรยเพอผลตปยหมกจงเปนแนวทำงหนงของกำรก ำจดขยะอนทรยทนำสนใจ แทนกำรฝงกลบหรอเผำและไมกอใหเกดมลภำวะตอสงแวดลอม อกทงยงไดผลผลต คอปยหมกมลไสเดอนดน ปยน ำหมกมลไสเดอนดนและตวไสเดอนดน ซงทำงเทศบำลและอบต. สำมำรถน ำไปใชในกำรบ ำรงตนไมทใชจดภมทศนตำมบรเวณชมชนตำงๆ และสำมำรถแจกจำยไสเดอนดนทขยำยไดใหแกเกษตรกรหรอชำวบำนตอไปได

www.ssru.ac.th

38

ประเทศไทยเปนประเทศเกษตรกรรม ดงนนจงมโรงงำนอตสำหกรรมทแปรรปผลผลตทำงกำรเกษตรหลำยแหงตงอยมำกมำย เชน โรงงำนคดบรรจผลผลตทำงกำรเกษตร โรงงำนแปรรปอำหำรกระปอง เชน ผลไมกระปองโรงงำนมนฝรง โรงงำนกระดำษ โรงกลนสรำ โรงหมกเบยรหรอโรงผลตเหด ฯลฯ ซงโรงงำนตำงๆ เหลำนจะกอใหเกดขยะอนทรยจ ำนวนมำกในแตละวน ซงอำจกอใหเกดสภำพแวดลอมเปนพษไดหำกไมมระบบก ำจดขยะทถกตองและเหมำะสม ดงนนสำมำรถเลยงไสเดอนดนเพอก ำจดขยะตำงๆ เหลำนไดด เนองจำกมวตถดบทเกดจำกกระบวนกำรผลตอยทกวนโดยไมตองน ำมำจำกแหลงอนๆ ซงเปนกำรก ำจดขยะทไมสญเสยคำใชจำยสงและไมกอใหเกดกลนเหมนรบกวนชมชนดวย กำรท ำไร ท ำสวน ท ำนำ และเลยงสตวกนเปนจ ำนวนมำกเกอบทกทวภำคของประเทศ ซงเมอเกบผลผลตจ ำหนำยแลวมกจะมวสดเหลอใชทำงกำรเกษตรเกดขนในไรนำหรอภำยในสวน ซงเกษตรกรสวนใหญจะก ำจดโดยวธกำรเผำ เนองจำกเปนวธกำรทท ำไดงำยทสด เมอมกำรจดกำรดงกลำวตดตอกนเปนเวลำนำนปลำยปจะกอใหเกดสภำพทท ำใหดนเสอมโทรมในเวลำตอมำ ซงปญหำดงกลำวสำมำรถแกไขไดโดยกำรน ำวสดเหลอใชทำงกำรเกษตรเหลำนนมำท ำปยหมกแลวน ำกลบมำใชภำยในฟำรมตอไปซงเปนกำรเพมอนทรยวตถและธำตอำหำรแกดนไดในระดบหนง แตกำรท ำปยหมกโดยทวไปจะใชเวลำนำนและเสยแรงงำนมำก ดงนน เกษตรกรอำจจะสำมำรถน ำวสดเหลอใชทำงกำรเกษตรดงกลำวมำใหไสเดอนดนยอยสลำยเพอผลตเปนปยหมกไดซงเปนอกแนวทำงหนงทนำจะเหมำะสมกวำเพรำะใชเวลำนอยและไมสนเปลองแรงงำนในกำรจดกำรมำก หรออกแนวทำงจงทสำมำรถท ำไดกคอ กำรสรำงสภำพแวดลอมในไรนำหรอภำยในสวนใหเหมำะสม คอ ใสเศษอนทรยวตถคลมดนแลวรดน ำใหมควำมชนอยเสมอแลวปลอยไสเดอนดนสำยพนธทเหมำะสมลงไปในดนเพำะปลกเหลำนนเพอใหไสเดอนดนชวยฟนฟดนปลก ปจจบนมกำรเลยงสตวในฟำรมขนำดใหญหลำยแหง โดยเฉพำะฟำรมเลยงสกร ฟำรมเลยงไก หรอ ฟำรมโคนม โคเนอ ซงฟำรมเลยงสตวตำงๆ ดงกลำว ในอดตมกำรเลยงสตวกนขนำดเลกตำมบำนเรอน หรอกำรเลยงแบบปลอยซงจะไมกอปญหำ แตในปจจบนมกำรตงฟำรมเลยงสตวขนำดใหญทำงกำรคำ ซงในกำรเลยงสตวชนดตำงๆ มกจะมมลสตวจ ำนวนมำกททบถมกนจนเกดกลนเหมนและเปนปญหำทส ำคญตอสภำพแวดลอมภำยในฟำรมและบรเวณใกลเคยงถำไมมระบบกำรจดกำรทด โดยเฉพำะในเรองกลนเหมนและแหลงเพำะแมลงวนเปนปญหำส ำคญในกำรเลยงสตวในปจจบน ท ำใหตองมกำรตดตงระบบก ำจดของเสยและใชสำรเคมในกำรก ำจดแมลงวน ท ำใหสญเสยคำใชจำย และมสำรเคมตกคำงในฟำรมเปนจ ำนวนมำก ดงนนกำรเลยงไสเดอนดนเพอก ำจดมลหรอของเสยจำกฟำรมเลยงสตวตำงๆ ดงกลำวนำจะเปนอกทำงออกหนงส ำหรบฟำรมเลยงสตว เนองจำกกำรท ำงำนของไสเดอนดนจะสำมำรถลดกลนและยอยสลำยของเสยหรอมลสตวตำงๆ เหลำนนกลำยเปนปยหมกไดอยำงรวดเรว ซงสำมำรถน ำไสเดอนดนมำประยกตใชไดงำยมำก

www.ssru.ac.th

39

บทท 5

สรป และขอเสนอแนะ กำรศกษำเรอง กำรศกษำกำรเลยงไสเดอนเชงพำนชยในกำรจดกำรขยะอนทรย

1) ประชำกร(Population) ศกษำขอมลจำกกำรส ำรวจเพอคนหำผประกอบกำรฟำรมไสเดอน ไมวำจะเปนกำรเลยง กำรแปรรป หรอสนคำทเปนผลตภณฑจำกไสเดอน เพอเปนขอมลพนฐำนในกำรเขำไปหำขอมลเชงลกตอไป 2) กลมตวอยำง(Sample) กลมผประกอบกำรทผลตหรอจ ำหนำยผลผลตไสเดอนในจงหวด และผทเกยวของ โดยคดเลอกจำกผทขนทะเบยนกบกรมปศสตว เพอท ำกำรศกษำขอมลจำกกำรสมภำษณ (In-depth Interview) ฟำรมเลยงไสเดอนและผทเกยวของเชน ฟำรมไสเดอน ผผลตผลตภณฑจำกผลผลตไสเดอน และผจ ำหนำย เพอใหไดมำซงขอมลเกยวกบกำรบรหำรจดกำรทวไป สภำพกำรแขงขน จดแขง จดออน โอกำส และอปสรรคทธรกจประสบในปจจบน

เครองมอทใชในกำรศกษำ แบบฟอรมกำรสมภำษณของผประกอบกำรทท ำฟำรมไสเดอน หรอจ ำหนำยผลผลตไสเดอนในจงหวด และผทเกยวของ

5.1 ผลกำรวเครำะหขอมล

ผลกำรศกษำชนดของดนทเหมำะสมตอกำรเจรญเตบโตของไสเดอนดนหลงจำกกำรปลอยไสเดอนดน 60 วน พบวำดนนำผสมดนสวนล ำไยมควำมเหมำะสมมำกทสด กำรเจรญเตบโตของไสเดอนดนในระยะน มกำรเพมขนำดแตไมเพมจ ำนวนและยงพบตวออนของไสเดอนดนและไสเดอนดนตำยในทกตวอยำงกำรทดลอง ซงอำจจะเกดจำกสภำพของดนทใชเลยงมกำรอดแนนมำกจนเกนไป ท ำใหน ำซำวขำวทใสลงไปเพอเพมควำมชนใหกบดนทใชเลยงขงอยบนผวหนำดนท ำใหดนชนลำงมควำมชนมำกจนเกนไปไมเหมำะสมกบกำรเจรญเตบโตของไสเดอนดน นอกจำกนกำรปนเปอนของดนจำกมลพษตำง ๆ รวมถงชนดของดนอำจมผลตอกำรเจรญเตบโตของไสเดอนดน กำรผสมวสดเลยงหลำยชนดรวมกนจะชวยใหบอเลยงไสเดอนดนมกำรถำยเทอำกำศมำกขนซงจะสงผลตอกำรเจรญเตบโตของไสเดอนดน รวมถงสถำนทตงของบอเลยงควรตงอยในสถำนททแดดสงไมถงและควรเตมอำหำรใหเหมำะสมกบปรมำณไสเดอนดน

กลำววำ กำรท ำใหไดผลผลตไสเดอนดนสงสดตองเปนสภำพทมออกซเจนอยำงเพยงพอ มระดบควำมชนและอณหภมทเหมำะสม ตองหลกเลยงสภำพทมแอมโมเนยและเกลอมำกเกนไป ถำมปรมำณของแอมโมเนยมำกกวำ 0.5 มลลกรม และเกลออนนทรยมำกกวำรอยละ 0.5 กจะเปนพษได ไสเดอนดนชอบสภำพทมคำควำมเปนกรด-ดำง ประมำณ 5 วสดทใชท ำปยหมกจะ

www.ssru.ac.th

40

เปลยนมำอยในรปทไมมออกซเจนไดถำมสภำพไมเหมำะสม เชน มอำกำศไมเพยงพอ สภำพเชนนพบไดเสมอเมอมควำมชนมำกเกนไป

กำรศกษำคณสมบตของปยหมกทได พบวำ ทกตวอยำงมคำเปนดำงออน ๆ ธำตอำหำรหลก พบวำ ปรมำณทตรวจพบในปยหมกทไดจำกกยอยสลำยของไสเดอนดนทกตวอยำงไมมควำมแตกตำงกน โดยตวอยำงเศษหญำรวมกบตนกลวยรวมกบฟำงขำวมปรมำณรอยละของไนโตรเจนและ ปรมำณฟอสฟอรสทงหมดสงทสดแตเมอเทยบกบมำตรฐำนปยหมกของกรมวชำกำรเกษตรแลวยงนอยกวำซงอำจเกดจำกปรมำณไสเดอนดนลดลงท ำใหกำรปลดปลอยธำตอำหำรลดลง มลของไสเดอนดนจะมปรมำณธำตอำหำรพชสงเมอมจ ำนวนไสเดอนดนมำกซงจะสงผลตอกำรปลดปลอยธำตอำหำรพชทเพมขนดวย นอกจำกนกำรทจะเพมปรมำณธำตอำหำรพชในปยหมกทไดใหสงขนตองค ำนงถงอำหำรทใชเลยง โดยเฉพำะวสดเหลอทงทำงกำรเกษตรทบำงชนดมปรมำณธำตอำหำรนอย กำรน ำมำใชตองเพมธำตอำหำรซงอำจจะอยในรปของมลสตว โดยเฉพำะมลไก เลอดแหงหรอพชทมไนโตรเจนสง เชน พชตระกลถวนอกจำกจะไดธำตอำหำรพชในปยหมกทเพยงตอกำรเจรญเตบโตของพชแลวยงสงผลกำรเจรญเตบโตของไสเดอนดนอกดวย ในสวนของประสทธภำพของปยหมกตอกำรเจรญเตบโตของกลำพช หลงจำกเพำะกลำ 14 และ 21 วน ตนกลำพชทงสำมชนดมสวนสงเฉลยและจ ำนวนใบเฉลย และควำมยำวรำกเฉลยหลงจำกเพำะได 21 ไมแตกตำงกน แตลกษณะของตนกลำไมสมบรณ ตนไมอวบน ำ ใบเรยวเลกซงอำจเกดจำกลกษณะของปยหมกทใชแนนอดกนเปนกอน ไมสำมำรถเกบควำมชนไดดพอ สมภพ (2537) กลำววำ คณสมบตของวสดเพำะกลำตองเกบควำมชนไดด มควำมโปรงเพ อระบำยน ำออกไดงำย นอกจำกนปรมำณธำตอำหำรในปยหมกทใชอำจจะไมเพยงพอตอกำรเตบโตของตนกลำซงควรเพมธำตอำหำรหลกเพมเตม

กำรเลยงไสเดอนดนก ำจดขยะอนทรยในครวเรอน/ในชมชน

ภำยในบำนเรอนมกมกจกรรมทกอใหเกดขยะอนทรยจ ำนวนมำก เชน เศษผก เปลอกผลไม เศษอำหำรเปนประจ ำทกวน ขยะอนทรยตำงๆ ดงกลำวสำมำรถเลยงไสเดอนดนไวก ำจดภำยในบรเวณบำนได ดวยชดเลยงทสำมำรถท ำเองไดงำย เชน ถงน ำ/อำงน ำพลำสตก ลนชกพลำสตก บอซเมนต หรอสรำงโรงเรอนขนำดเลก โดยสำมำรถใสเศษขยะอนทรยไดทกวน เมอไสเดอนดนยอยสลำยขยะอนทรยเหลำนนจะไดปยหมกและน ำหมกมลไสเดอนดนคณภำพสงไวใชปลกพชตำงๆ ภำยในบำนได นอกจำกนยงสำมำรถลดภำระกำรจดเกบขยะของเทศบำลลงไดจ ำนวนมำก

www.ssru.ac.th

41

วธกำรเลยงไสเดอนดนก ำจดขยะอนทรยในครวเรอน

1.เตรยมบอซเมนตทเทพนหรอภำชนะทสำมำรถใสไสเดอนและดนรวน และตอทอระบำยน ำหมกมลไสเดอน

2.น ำบอวงไปตงไวในบรเวณทไมมแสงแดด ไมโดนฝน และอำกำศถำยเทไดสะดวก

3.ลำงบอซเมนตและแชน ำทงไวประมำณ 3-7 วน เพอลดควำมเคมของปนซงเปนอนตรำยตอไสเดอนดน

4.ใสพนเลยงในบอหนำ 3 นว ใสไสเดอนดนครงกโลกรม/พนทตอ 1 บอ

5.ใสเศษอำหำร เศษผก หรอผลไมเหลอทงในบำนลงไปในบอ เพอใหไสเดอนยอยสลำย

คณสมบตมลไสเดอน

มลไสเดอนมลกษณะเปนเมดรวนละเอยด มสด ำออกน ำตำล โปรงเบำ มควำมพรนระบำยน ำและอำกำศไดดมำก มควำมจควำมชนสง และมประมำณอนทรยวตถสงมำก กำรใชปยหมกมลไสเดอนดนและน ำหมกมลไสเดอนดนในกำรปลกพชจะสงผลใหดนมโครงสรำงดขนคอ ท ำใหดนกกเกบควำมชนไดมำกขน มควำมโปรงรวนซย รำกพชสำมำรถชอนไชและแพรกระจำยไดกวำง ดนมกำรระบำยน ำและอำกำศไดด ท ำใหจลนทรยดนทเปนประโยชนบรเวณรำกพชสำมำรถสรำงเอนโซมทเปนประโยชนตอพชไดเพมชน นอกจำกนจลนทรยดนทปนออกมำกบมลของไสเดอนดนยงสำมำรถสรำงเอนไซมฟอสฟำเตสไดอกดวย ซงจะมสวนชวยเพมประมำณฟอสฟอรสในดนใหสงขนได

ประโยชนและควำมส ำคญของปยหมกมลไสเดอนดน

1.สงเสรมกำรเกดเมดดน

2.เพมปรมำณอนทรยวตถแกดน

3.เพมชองวำงในดนใหกำรระบำยน ำและอำกำศดยงขน

4.สงเสรมควำมพรนของผวหนำดน ลดกำรจบตวเปนแผนแขงของหนำดน

5.ชวยใหระบบรำกพชสำมำรถแพรกระจำยตวในดนไดกวำง

6.เพมขดควำมสำมำรถในกำรดดซบน ำในดน ท ำใหดนชมขน

www.ssru.ac.th

42

7.เพมธำตอำหำรพชใหแกดนโดยตรง และเปนแหลงอำหำรของสตวและจลนทรยดน

8.เพมศกยภำพกำรแลกเปลยนประจบวกของดน

9.ชวยลดควำมเปนพษของธำตอำหำรพชบำงชนดทมปรมำณมำเกนไป เชน อลมนม และแมงกำนส

10.ชวย เพมควำมตำนทำนในกำรเปลยนแปลงระดบควำมเปนกรด-เบส (Buffer capacity) ท ำใหกำรเปลยนแปลงเกดขนไมเรวเกนไปจนเปนอนตรำยตอพช

11.ชวยควบคมปรมำณไสเดอนฝอยในดน เนองจำกกำรใสปยหมกมลไสเดอนดนจะท ำใหมปรมำณจลนทรยทสำมำรถขบสำรพวกอบคำลอยด และกรดไขมนทเปนพษตอไสเดอนฝอยไดเพมขน

หลงจำกชมชนบำนผงไดประสพผลส ำเรจจำกกำรเลยงไสเดอนก ำจดขยะมลฝอย กมหนวยงำนตำงๆ มำศกษำดงำนเพอจะน ำกลบไปใชในชมชนของตน นำงกรรณกำร ขำวละมล ประธำนกลม เลำวำ จำกไดไปดงำนท ม.แมโจ จ.เชยงใหม แลวไดไสเดอนพนธไทเกอรมำครงกโลกรมเทำนน แลวน ำไปลงในบอซเมนต โดยใหเศษผก และผลไมทไมใชแลวหลงจำกนน ประมำณ 3 เดอน ปรมำณดนและไสเดอนเพมขนมำอก จำกไสเดอนครงกโลกรมน ำไสเดอนมำชงปรำกฏวำไสเดอนเพมขนอก 2 กโลกรม ไดปยจำกมลไสเดอน และดนทเลยงไสเดอนอก หลงจำกนนปลำยป 2551 กจดตงกลมเลยงไสเดอนขนมำ กมสมำชกเพมขนมำและน ำไปขยำยไปใชทบำน ตอมำกมกลมชมชนในเขตจงหวดล ำปำงกมำศกษำดงำน และซอพนธไสเดอนไปเลยง ตกกโลกรมละ 600 บำท สวนดนขำยถงละ 35 บำท และน ำมลของใสเดอน 100% ไมผสมน ำ ขำยขวดละ 20 บำท จะเหนวำขยะทน ำมำก ำจดนทกสวนทน ำไปก ำจดผลทไดคนมำมก ำไรหลำยเทำ ไสเดอนและมลไสเดอนขำยแทบไมทน เพรำะวำแตละวนจะมกลมมำดงำนและซอกลบไปบำนเกอบทกรำย ดงนนกลมจงขยำยน ำไปเลยงทบำนแลวน ำเศษมลไสเดอนมำขำย เปนกำรสรำงรำยไดใหกบชมชนและเปนกำรลดภำวะโลกอกดวย

5.2 ขอเสนอแนะในกำรน ำผลกำรวจยไปใช 1.กำรเพำะเลยงไสเดอนดนจ ำเปนตองมกำรจดกำรสถำนทเลยงใหมกำรระบำยอำกำศทดพอ และกำรเลอกใชวสดเลยงตองค ำนงถงปรมำณธำตอำหำร คำควำมหนำแนน และควรเปนวสดทหำไดงำยในพนท 2.สำยพนธไสเดอนดนทใช ตองค ำนงสภำพแวดลอมทเหมำะสมส ำหรบแตละสำยพนธ โดยเฉพำะควำมชนทแตละสำยพนธอำศยอยไดแตกตำงกน 3.ปยหมกทไดไมควรเกบไวในสถำนทแดดสองถง ควรเกบไวในถงเมอจะน ำมำใชควรท ำใหแหง โดยเฉพำะเมอน ำมำใชเปนวสดเพำะกลำควรใหมควำมชนประมำณรอยละ 10

www.ssru.ac.th

43

5.3 ขอเสนอแนะในกำรท ำวจยครงตอไป 1.ควรศกษำเปรยบเทยบประสทธภำพของไสเดอนดนแตละสำยพนธในกำรยอยสลำยขยะอนทรยทยอยสลำยยำก 2.ศกษำควำมเหมำะสมของวธกำรท ำปยหมกโดยใชไสเดอนดนยอยสลำย โดยกำรเปรยบเทยบแตละวธกำร

www.ssru.ac.th

44

บรรณำนกรม พนธตร มะลสวรรณ, ผสด สำยชนะพนธ (2546). กำรท ำธรกจฟำรมไสเดอน. ส ำนกพมพ ยทไลซ, กรงเทพฯ. สำขำวชำวทยำศำสตรสขภำพ เอกสำรกำรสอนชดวชำอนำมยสงแวดลอม. (2550). พมพครงท 6 กรงเทพฯ : โรงพมพมหำวทยำลยสโขทยธรรมำธรำช. สำมำรถ ใจเตย และอำนฐ ตนโช .2547. ระดบไนโตรเจนทมผลตอกำรผลตปยหมกทผลต

จำกมลไสเดอนดน. กำรประชมวชำกำร ครงท 5 20 – 21 พฤษภำคม 2547 ณ ศนยกำรศกษำและฝกอบรมนำนำชำต ส ำนกวจยและสงเสรมวชำกำรเกษตร มหำวทยำลยแมโจ สำมำรถ ใจเตย .2549. ไสเดอนดนกนขยะ.พฆเนศวรสำร ปท 2 (2 ) ,29 – 37 _________ .2549. กำรก ำจดขยะชมชนโดยใชไสเดอนดนรวมกบหวเชอปยหมก. มหำวทยำลยรำชภฏเชยงใหม,เชยงใหม. สมภพ ฐตะวสนต.2537. หลกกำรผลตผก. กรงเทพฯ: ภำควชำเทคโนโลยกำรผลตพช คณะ เทคโนโลยกำรเกษตร สถำบนเทคโนโลยพระจอมเกลำคณทหำรลำดกระบง. อำนฐ ตนโช และ ศภธดำ อ ำทอง.2550.”มำใชไสเดอนก ำจดขยะกนเถอะ” [ระบบออนไลน].

(แหลงทมำ) http://www.agric-prod.mju.ac.th/soil/research16.htm (12 พฤศจกำยน 2550)

Clemente J. 1981. The Vermi – farms Venture. Farming Today. 7(8):50 – 58. Edwards C.A. 1997. Earthworm in Organic Waste Management.In Proceedings of the

Organic Waste Management Conference , Adelaide ,Australia. Australain Worm Growers Association.pp.85-90.

Johanne Nahmani Mark E. Hodson and Stuart Black.2007.Effects of metals on life cycle

parameters of the earthworm Eisenia fetida exposed to field-contaminated, metal-polluted soils. Environmental Pollution 149 (1) : 44-58.

Johann G. Zaller.2007.Vermicompost as a substitute for peat in potting media: Effects

on germination, biomass allocation, yields and fruit quality of three tomato varieties. Scientia Horticulturae. 112 (2), 26:191-199.

K.M. Smetak ,J.L. Johnson-Maynard and J.E. Lloyd .2007.Earthworm population density and diversity in different-aged urban systems. Soil Biology and Biochemistry 39 (8): 2070-2077.

www.ssru.ac.th

45

Norman Q. Arancon, Clive. A. Edwards, Stephen Lee and Robert Byrne .2006. Effects of humic acids from vermicomposts on plant growth.European Journal of Soil Biology .42 (1): S65-S69.

www.ssru.ac.th

46

ภำคผนวก

www.ssru.ac.th

47

ภำพประกอบกำรวจย

www.ssru.ac.th

48

www.ssru.ac.th

49

www.ssru.ac.th

50

ประวตคณะผวจย

หวหนำโครงกำรวจย 1. ชอ - นำมสกล (ภำษำไทย) นำงสำวภฤศญำ ปยนสรณ ชอ - นำมสกล (ภำษำองกฤษ) Miss Phrutsaya Piyanusorn 2. เลขหมำยบตรประจ ำตวประชำชน 3800600170109 3. ต ำแหนงปจจบน อำจำรย 4. หนวยงำนและสถำนทอยทตดตอไดสะดวก วทยำลยนวตกรรมและกำรจดกำร อำคำร37 ชน 4 มหำวทยำลยรำชภฏสวนสนนทำ เลขท 1 ถนนอทองนอก แขวงวชระ เขตดสต กรงเทพฯ 10300 โทรศพททท ำงำน 0-2160-1186 โทรสำร 0-2160-1184 โทรศพทเคลอนท 089-2054999 E-mail kaney_pawa@hotmail.com 5. ประวตกำรศกษำ

ชอปรญญำ สำขำวชำ สถำบนกำรศกษำ บธ.บ. กำรบรหำรธรกจระหวำงประเทศ มหำวทยำลยเทคโนโลยรำชมงคล บธ.ม. กำรจดกำรโลจสตกส มหำวทยำลยรำมค ำแหง ปร.ด กำรจดกำร มหำวทยำลยศลปำกร

(Ph.D Candidate) 6. สำขำวชำกำรทมควำมช ำนำญพเศษ (แตกตำงจำกวฒกำรศกษำ) ระบสำขำวชำกำร

6. กำรบรหำรกำรจดซอจดจำง 7. กำรจดกำรธรกจระหวำงประเทศ 8. กำรจดกำรกำรขนสงสนคำ 9. กำรตลำดระหวำงประเทศ 10. กำรบรหำรทรพยำกรมนษย

7. ประสบกำรณทเกยวของกบกำรบรหำรงำนวจยทงภำยในและภำยนอกประเทศ 1. ควำมพงพอใจของนกศกษำตอกำรจดกำรเรยนกำรสอน หลกสตรบรหำรธรกจ

บณฑต สำขำวชำกำรจดกำรโลจสตกส วทยำลยนวตกรรมและกำรจดกำร มหำวทยำลยรำชภฏสวนสนนทำ,2552 (หวหนำโครงกำรวจย : งบประมำณ วทยำลยนวตกรรมและกำรจดกำร มหำวทยำลยรำชภฏสวนสนนทำ)

www.ssru.ac.th

51

2. กำรพฒนำบรรจภณฑเพอปองกนกำรเสยหำยของผลตผลทำงกำรเกษตร ลนจ อมพวำ, 2553 (หวหนำโครงกำรวจย : งบประมำณมหำวทยำลยรำชภฏสวนสนนทำ)

3. กำรพฒนำผลสมฤทธทำงกำรเรยนของนกศกษำระดบปรญญำตร สำขำวชำกำรจดกำร โลจสตกส โดยใชกำรจดกำรเรยนกำรสอนแบบบรณำกำร , 2553 (หวหนำโครงกำรวจย : งบประมำณมหำวทยำลยรำชภฏสวนสนนทำ)

4. กำรศกษำกำรเลยงไสเดอนเชงพำนชยในกำรจดกำรขยะอนทรย , 2555 (หวหนำโครงกำรวจย : งบประมำณมหำวทยำลยรำชภฏสวนสนนทำ)

5. ผรวมวจยเรองกำรสรำงตรำสนคำของจงหวดสมทรสงครำม,2554

www.ssru.ac.th

52

นกวจยรวมคนท 1 1. ชอ - นำมสกล (ภำษำไทย) นำงวรรณ สทธใจด ชอ - นำมสกล (ภำษำองกฤษ) Mrs. Wannee Sutthachaidee

2. เลขหมำยบตรประจ ำตวประชำชน 3570400713438

3. ต ำแหนงปจจบน อำจำรย

4. หนวยงำนและสถำนทอยทตดตอไดสะดวก วทยำลยนวตกรรมและกำรจดกำร อำคำรศรจฑำภำ ชน 3 มหำวทยำลยรำชภฏสวนสนนทำ เลขท 1 ถนนอทองนอก แขวงวชระ เขตดสต กรงเทพฯ 10300 โทรศพททท ำงำน 0-2160-1183-8 โทรสำร 0-2241-7208 โทรศพทเคลอนท 081-3418221 E-mail wannee_sbc@hotmail.com

5. ประวตกำรศกษำ

ชอปรญญำ สำขำวชำ สถำบนกำรศกษำ บธ.บ. สำขำคอมพวเตอรธรกจ

คณะบรหำรธรกจ วทยำลยเซำธอสทบำงกอก

บธ.ม. สำขำกำรจดกำรโลจสตกส บณฑตวทยำลย วทยำลยเซำธอสทบำงกอก

6. สำขำวชำกำรทมควำมช ำนำญพเศษ (แตกตำงจำกวฒกำรศกษำ) ระบสำขำวชำกำร

1. กำรจดกำรคลงสนคำและกำรปฏบตกำรจดเกบ 2. กำรจดกำรกำรขนสงสนคำ 3. กำรจดกำรกำรผลตและปฏบตกำร 4. กำรจดกำรสนคำคงคลง

7. ประสบกำรณทเกยวของกบกำรบรหำรงำนวจยทงภำยในและภำยนอกประเทศ ----

www.ssru.ac.th