REGIONAL

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย ราณ หสสรงส

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

สงวนลขสทธ/จดท�าโดย:มลนธฟรดรค เอแบรท (FES)อาคารธนภม ชน 23 ถนนเพชรบรตดใหม แขวงมกกะสน เขตราชเทว กทม 10400โทรศพท: 0-2652-7178เวบไซต: www.fes-thailand.org

ผเขยน:ราณ หสสรงส

ออกแบบและจดรปเลม:อรสมน ศานตวงศสกล

ISBN: 978-616-91344-8-0พมพครงท 1 จ�านวน 500 เลมป พ.ศ. 2561

พมพท:บรษท นชชาวตน จ�ากด (ส�านกงานใหญ) 42/19 หม5 ต.คคต อ.ล�าลกกา จ.ปทมธาน 12130โทรศพท: 02-193-2549เวบไซต: http://natchawatcreation.com

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

ราณ หสสรงส

มกราคม 2561

กตตกรรมประกาศ

กอนอนใดขอขอบคณมลนธฟรดรค เอแบรท (FES) เปนอยางยง ท ใหโอกาสท�างานในชวงเวลา 10 เดอนศกษาเรองสตรนเวศนยม ขอขอบคณ คณทศนวรรณ บรรจง ผจดการโครงการ มลนธ FES ทตอนรบและสนบสนนความคดในการศกษาเชอมโยงสตรนยมกบนเวศวทยาในสงคมไทยอยางกระตอรอรน

การอานหนงสอ เอกสาร และการพบปะสนทนากบบคคลในเครอขายตางๆ ท�าใหเหนภาพสตรนเวศนยมในสงคมไทยชดเจนมากขน เหนความมานะบากบน ความเมตตากรณาในการสรางความร ใหกบสงคมไทยดานสตรนยม สตรศกษา ดงเชน รองศาสตราจารยฉลาดชาย รมตานนท การส�ารวจพรมแดนแหงความรเรองสตรนเวศนยม โดย อาจารย ดร.สณฐตา กาญจนพนธ และการสรางความรดานการจดการทรพยากรอยางตอเนองเปนขบวนของเครอขายนกวชาการภาคเหนอ น�าโดย ศาสตราจารย ดร.อานนท กาญจนพนธ

นบเปนชวงเวลาอนแสนวเศษท ไดกลบมาอานงานเขยนและงานแปลตางๆ ทบทวนขบวนการเคลอนไหวสงคมไทยเชน งานเขยนจากงานวทยานพนธปรญญาเอกของรองศาสตราจารย ดร.ประภาส ปนตบแตง ขอคดขอเขยนของคณวนดา ตนตวทยาพทกษ (มด) ไดเหนนยยะส�าคญทศาสตราจารย ดร.ชยวฒน สถาอานนทกลาวถงความเคลอนไหวแบบผหญงและสนตวธในสมชชาคนจน ตลอดจนงานคดและพยายามหาค�าตอบเรอง ขบวนการเคลอนไหวทางสงคมไทย ทน�าโดย ศาสตราจารย ดร.ผาสก พงษไพจตร ไดอานงานบกเบกสตรนเวศนยมในการอธบายความเคลอนไหวของผหญงชาวบานในสมชชาคนจน โดย ผชวยศาสตราจารย ดร.นลน ตนธวนตย และงานสรางความรส�าคญอกชนหนงในยคทนนยมเสรนยมใหมของไทย ทแสดงใหเหนถงผลประโยชนทบซอนของขาราชการในธรกจพลงงาน โดย ผชวยศาสตราจารย นพนนท วรรณเทพสกลจงขอกลาวขอบคณทกทานท ไดสรางผลงานดๆให ไดศกษาท�าความเขาใจ และขอขอบคณนกวชาการอกหลายๆ ทานทงในกรงเทพฯและทองถนทมอาจกลาวนามมาไดทงหมด รวมทงการตงค�าถามกระตกใหคดของรองศาสตราจารย ดร.ปนแกว เหลองอรามศร ขอขอบคณนกวชาการประเทศตะวนตกและประเทศก�าลงพฒนาท ไดพฒนาแนวคดสตรนเวศนยม และความรดานนเวศวทยามาอยางตดดน

ขอขอบคณนกพฒนาองคกรพฒนาเอกชน ผน�าชาวบาน ผรวมแลกเปลยนสนทนากลมยอยสะทอนความเคลอนไหวงานปฏบตการในพนท และใหความคดเหนอนเปนประโยชนยง จะขอกลาวถงเปนองคกรเพอใหครอบคลมดงน เครอขายเกษตรอนทรย อ�าเภอสนามชยเขต จงหวดฉะเชงเทรา กลมออมทรพยและครวใบโหนด สมาคมสตรประมงพนบานภาคใต สมาคมรกษทะเลไทย คณะท�างานวาระผหญงชายแดนใต นกวชาการทองถน จากสถาบนทรพยากรทะเลและชายฝง มหาวทยาลย สงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญและภาควชาวทยาศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน มลนธพฒนาภาคเหนอ สถาบนสงเสรมการเรยนรเพอการพฒนาทยงยน องคกร The Asia Indigenous Peoples Pact (AIPP) เครอขายผหญงชนเผาประเทศไทย สมาคมสมาคมศนยรวมการศกษาและวฒนธรรมของขาวไทยภเขาในประเทศไทย(ศ.ว.ท.) ศนยพทกษและฟนฟสทธชมชนทองถน สวนปนนานา จงหวดล�าพน โครงการปฏรปการเกษตร

ก

และพฒนาชนบท จงหวดล�าพน เครอขายเชยงใหมเขยว สวย หอม กรนเนท บานแมทา อ�าเภอแมออนจงหวดเชยงใหม นกวชาการทองถน จากศนยสตรศกษา คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม และคณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

ขอขอบคณรองศาสตราจารยฉลาดชาย รมตานนท ศนยสตรศกษา มหาวทยาลยเชยงใหม ศาสตราจารย ดร.ยศ สนตสมบต คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม คณเรวด ประเสรฐเจรญสข มลนธพฒนายงยนคณสภา ใยเมอง มลนธเกษตรกรรมยงยน คณวชร เผาเหลองทอง กลมศกษาพลงงานทางเลอกเพออนาคตสามารถ สระกว กลมออมทรพยและครวใบโหนด ทกรณาใหสมภาษณ ใหขอคดขอสงเกต พรอมร�าลกถงครบาอาจารยดานงานพฒนา นเวศวฒนธรรม และภมปญญาทองถน ท ไดถายทอดความร ประสบการณ ขอแสดงความร�าลกถงและความคารวะในวาระครบรอบสบปการจากไปของคณวนดา ตนตวทยาพทกษ (มด)มา ณ โอกาสนดวย

สงส�าคญอยางยง ขอขอบคณครอกทานหนงของผเขยน คณสนทสดา เอกชย ท ได ใหค�าแนะน�าอนมคายงในการเขยนงานศกษาน และกลยาณมตรอาจารย ดร.ดวงหทย บรณเจรญกจ ท ใหขอเสนอแนะปรบปรงบทศกษา คณสภาพรรณ พลงศกด ทชวยอานและใหขอคดเหน

ส�าหรบความไมสมบรณของบทศกษา ผเขยนขอนอมรบไว และจะศกษาพฒนาตอไปเมอมโอกาส

ข

บทคดยอ

ในสถานการณทผหญงมบทบาทโดดเดนในขบวนการทางสงคมรวมสมย โดยเฉพาะอยางยงบทบาทในขบวนการทรพยากรธรรมชาต เกษตร สงแวดลอม สขภาพ น�าไปสการตงค�าถามวา ความเคลอนไหวเหลานของผหญง กบแนวคดสตรนเวศนยมมความสมพนธกนหรอไมอยางไร และมความทาทายวาแนวคดสตรนเวศนยมจะมไดเปนเพยงนามธรรม แตเปนเครองมอในการอธบายปรากฏการณสงคมเพอน�าไปสปฏบตการสรางความเปลยนแปลง ใหเกดการแกไขปญหาอยางเปนรปธรรมและมพลง น�าพาสงคมไปสสงทดกวาไดอยางไร

งานศกษานมวตถประสงคเพอส�ารวจการใชแนวคดสตรนเวศนยมเปนเครองมอปฏบตการทางสงคมการเมองเพอสรางการเปลยนแปลง รวมทงส�ารวจการใชแนวคดสตรนเวศนยมเพอเสรมสรางพลงผหญง สรางความสมพนธระหวางผชาย ผหญง และสงแวดลอมทเปนธรรมและยงยน การศกษาน ใชวธการทบทวนวรรณกรรมการสนทนากลมยอย และการสมภาษณเจาะลกรายบคคล เพอท�าความเขาใจถงแนวคดทฤษฎสตรนเวศนยมและประสบการณการเคลอนไหว ของกลมผหญงกรณตางๆ ในบรบทสงคมการเมองของประเทศไทยทเปนกงประชาธปไตยและประชาธปไตย ยคเศรษฐกจกอนและหลงฟองสบแตก

งานศกษานท�าใหเหนความสมพนธเชงอ�านาจระหวางหญงกบชาย และความสมพนธเชงอ�านาจระหวางโลกวทยาศาสตรกบโลกธรรมชาต ในการจดการทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอมทถกครอบง�าและถกก�ากบโดยระบบปตาธปไตยและทนนยมเสรนยมใหม รวมทงแสดงใหเหนถงความส�าคญในการน�าแนวคดสตรนเวศนยม เชอมโยงการวเคราะหทนนยมเสรนยมใหม กระบวนการโลกาภวตนททนผกขาดระดบทองถนและระดบโลกเขามาแยงชงทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอมจากประชาชนคนยากจนในทองถน สงผลกระทบถงรากฐานชวตวฒนธรรม ท�าใหผหญงเขารวมกบขบวนเคลอนไหวทางสงคมตางๆ ตอสพทกษ รกษาทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอมและระบบนเวศ ขอเสนอแนะจากการศกษาน เสนอวาในสถานการณทสลบซบซอนมากขนเชนน ควรพจารณาเรองการเสรมสรางพลงอ�านาจของชมชน และกระบวนการมสวนรวมของประชาชนทงหญงและชายในการดแลรกษาระบบนเวศทรพยากรธรรมชาต สงแวดลอม สขภาพ ความปลอดภย อธปไตยอาหาร และการสรางความปนธรรมทางสงคม โดยการใชและพฒนาแนวคดสตรนเวศนยม เปนฐานวเคราะหรวมทรวมมตเพศภาวะ มตนเวศวทยาการเมองและวฒนธรรม สรางจตส�านกรวมทผหญงสามารถเขารวมไดอยางเตมศกยภาพในขบวนการเคลอนไหวทางสงคมตางๆ ผานการเรยนรการแกปญหารวมกน การสรางเครอขายและการขยายพนธมตร

ค

สารบญ

กตตกรรมประกาศ

บทคดยอ

เกรนน�า

บทท 1 - ทบทวนวรรณกรรมแนวคดสตรนเวศนยม - สตรนเวศนยมในสงคมตะวนตก - สตรนเวศนยมในประเทศก�าลงพฒนา - การกอรปสตรนเวศนยมในประเทศไทย

บทท 2 - ภาพรวมสถานการณประเดนสตรนยมกบสงแวดลอมในประเทศไทย - ความเปลยนแปลงสภาพสงแวดลอมและการแยงชงทรพยากร ชวงกอนยคฟองสบแตก - สถานการณสงแวดลอมประเทศไทยหลงยคฟองสบแตกถงปจจบน - สถานการณสงแวดลอมจากมมมองเพศภาวะในสงคมไทย - แนวคดสตรนเวศนยม ไดถกแนะน�าและน�ามาใชอยางไร - สตรนเวศนยมกบการเคลอนไหวเพอรกษาฐานชวต

บทท 3 - ขอสงเกตและขอคดเหน - อทธพลของแนวคดสตรนเวศนยมและหรอแนวคดสตรนยมทสงผลตอการถกเถยง เรองสงแวดลอมในประเทศไทยคออะไร - แนวคดสตรนยมและหรอสตรนเวศนยม ไดกอใหเกดการเปลยนแปลงทางนโยบาย ดานสงแวดลอมอยางไร - อะไรคอความส�าเรจและความทาทาย - ขอเสนอแนะ

อางอง

บรรณานกรม

ก

ค

1

2

13

26

30

34

1

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

เกรนน�ำ

มตเรองทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในปจจบนมความซบซอนมากขน ประเดนเหลาน ไมไดเปนเรองการใชทรพยากรของประชาชนในแตละประเทศเทานน การเปดการคาเสรโดยกระบวนการโลกาภวตน ท�าใหบรรษทขามชาตเขามากอบโกยแสวงหาผลประโยชนรวมกบชนชนน�าในประเทศอยางกวางขวางและซมลกมากขน นโยบายการจดการทรพยากร จงมความเกยวของกบประเทศตางๆมากขน รฐ ทนผกขาดในประเทศ และบรรษทขามชาตกลบมบทบาทส�าคญตอการวางกรอบนโยบายพฒนาในเรองตางๆ ไมวาจะเปนเรองการผลต การจดการพลงงาน สงแวดลอมการใชทดน ฯลฯ ในขณะทการมสวนรวมของภาคประชาชนถกรดรอนและจ�ากด ประชาชนคนสวนใหญผมสวนไดสวนเสยไมมสวนรวมในการก�าหนดชะตากรรมของตนเอง

ผลประโยชนมหาศาลของทนผกขาดในประเทศ และบรรษทขามชาตกลายเปนตวแปรทส�าคญ อกทงรฐไทยไดเปนผมสวนไดสวนเสยรวมในฐานะเปนหนสวนใหญและหรอเปนเจาของทนเสยเอง ดงนนเมอรฐบาลทควบคมอ�านาจรฐโดยทหารไมไดมาจากวถประชาธปไตยทมการตรวจสอบถวงดล ประชาชนไมมสทธเสรภาพในการแสดงความคดเหน การเขาถงขอมลขาวสารและการวพากษวจารณ การใชอ�านาจกองทพบงคบควบคมกยงเพมความซบซอนของปญหาการจดการทรพยากร ทนใหญผกขาด บรรษทในประเทศทองอ�านาจทหาร รวมมอกบบรรษทตางประเทศในการเขาถงและครอบครองทรพยากรของประเทศ กยงสรางความไมเปนธรรมในสงคมเพมมากขน

การวเคราะหปญหาระบบนเวศของโลก และระบบนเวศทองถนจงไมสามารถแยกออกจากการวเคราะหการขยายตวของโลกาภวตน โดยทนนยมเสรนยมใหม และการเมองท ไมเปนประชาธปไตยได การรกทท�ากนของประชาชนคนยากไร การขยายตวของอตสาหกรรมทรกพนทแหลงอาหารของประชาชนในทองถน การผลตลนเกน การขยายแหลงพลงงาน ฯลฯ สงผลกระทบตอระบบนเวศตอวถชวตของคนสวนใหญในระดบตางๆ

นอกจากนประชาชนยงตองเผชญกบปญหาภยแลง น�าทวมใหญฉบพลน พายลมแรง ฝนตกหนกผดฤด ความเปลยนแปลงของอากาศทรนแรง หนาวจดรอนจด ภยพบตเหลานมกมาจากน�ามอของมนษยทท�าลายลางระบบนเวศ เปนปรากฏการณทสะทอนถงวกฤตเศรษฐกจสงคมการเมองและวกฤตระบบนเวศทมาบรรจบกน ท�าใหผหญงกลมตางๆปรากฏตวขนเพอพทกษทรพยากรและปกปองวถชวต ครอบครวชมชนมากขนเรอยๆ ตลอดจนการเผชญกบภยพบตทเกดถขน ไดกอใหเกดประสบการณทางสงคมการเมอง และการจดการรบมอภยพบตในการเคลอนไหวทผานมา ประสบการณเหลานจะยกระดบใหเปนแนวคดทฤษฎความรเพอการเปลยนแปลงสงคมไดหรอไม อยางไร ขณะเดยวกนแนวคดสตรนเวศนยมทงจากประเทศในซกโลกตะวนตกและประเทศก�าลงพฒนา จะชวยเสรมพลงขบวนการเคลอนไหวเพอความเปนธรรมทางสงคมและสงแวดลอม ตลอดจนการสรางเสรมความเปนธรรมทางเพศใหเกดขน ไดหรอไมอยางไร และสามารถกอใหเกดการเปลยนแปลงทางนโยบายสงแวดลอมไดหรอไม อยางไร

การเกบขอมลได ใชการทบทวนวรรณกรรมเปนหลก และการสนทนากลมยอยทภาคตะวนออก ภาคใต ภาคเหนอ การสมภาษณรายบคคล บทศกษาเรมตนดวย บทท 1 ทบทวนวรรณกรรมแนวคดสตรนเวศนยม เนนดานทฤษฎ บทท 2 น�าเสนอภาพรวมสถานการณสงแวดลอมกบบทบาทผหญงในการเคลอนไหวเรองสงแวดลอมในสงคมไทย การส�ารวจวาแนวคดสตรนเวศนยมไดถกน�ามาใชในบรบทสงคมไทยดานสงแวดลอมหรอไม อยางไร เนนดานปฏบตการบทท 3 เปนการตงขอสงเกต ใหขอคดเหนวาแนวคดสตรนเวศนยมกอใหเกดการเปลยนแปลงทางนโยบายสงแวดลอมไดหรอไม อยางไร ความทาทายคออะไร

2

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

บทท 1ทบทวนวรรณกรรมแนวคดสตรนเวศนยม

สตรนเวศนยม ถอก�าเนดในซกโลกตะวนตกอนเปนผลผลตของขบวนการเคลอนไหวดานสนตภาพของนกสตรนยมและนกนเวศวทยาในยคปลายทศวรรษ 1970 และตนทศวรรษ 1980 สตรนเวศนยม ไดถกขนานนามโดยนกเขยนชาวฝรงเศส ฟรานซส โดบอนน(Francoise d’Eaubonne) ในป 1974 และไดถกพฒนาตอโดย อเนสตรา คง (Ynestra King) ในป 1976 กอรปเปนขบวนการเคลอนไหวในป 1980 ซงไดจดสมมนาสตรนเวศนยมทสหรฐอเมรกาเปนครงแรกในปเดยวกนนเรองผหญงกบชวตบนผนโลก: สตรนเวศนยมในทศวรรษท 80 การประชมสมมนาครงนนไดส�ารวจความเชอมโยงระหวางสตรนยม ลทธทหาร สขภาพและนเวศ ตามมาดวยการกอตงกลม the Women’sPentagon Action ทตอตานลทธทหาร ตอตานสงครามนวเคลยร อเนสตรา คง (Ynestra King) ไดประกาศวาสตรนเวศนยม คอความเชอมตอกนและความเปนองครวมของทฤษฎและการปฏบต นกสตรนยมมองเหนการท�าลายลางโลกโดยบรรษท และภยคกคามของอาวธนวเคลยรโดยกองทพ วามาจากรากความคดเดยวกนกบการถอระบอบชายเปนใหญ ซงปฏเสธสทธในเนอตวรางกายและเพศของผหญง ใชการครอบง�าดวยระบบทสลบซบซอนและอ�านาจรฐทควบคมใหไปในทศทางทตองการ เมอใดกตามทผหญงประทวงตอตานการท�าลายลางระบบนเวศ หรอการคกคามของอาวธนวเคลยรตอชวตบนโลก การพฒนาดานเทคโนโลยชวภาพ การตดตอพนธกรรมและเทคโนโลยดานอนามยเจรญพนธ พวกเธอพบความเชอมโยงระหวางการครอบง�าโดยแนวคดระบบชายเปนใหญและความรนแรงตอผหญง การลาอาณานคมทกดขคนและธรรมชาต มนท�าใหพวกเธอตระหนกวาการปลดปลอยผหญงจะมอาจบรรลไดหากแยกขาดจากการตอสท ใหญกวาในการพทกษธรรมชาตและชวตบนโลก1

คาเรน วอรเรน (Karen Warren) นกปรชญาสตรนเวศนยม ไดชวา สตรนเวศนยม ถกทอจากทศนะทหลากหลายของผคนธรรมดาสามญทถกมองขาม หรอประเมนคณคาต�าในการสรางวาทกรรม (ตวอยางเชนกลมชปโก) ในการพฒนาทศนะระดบโลกทครอบง�าโดยระบบชายเปนใหญ2 เอารดเอาเปรยบผหญงและธรรมชาต นกสตรนเวศนยมจ�านวนมากมองวาการแกไขปญหาดานนเวศวทยา เชอมโยงโดยตรงกบการแกไขปญหาการกดขผหญง กลาวคอการสนสดของระบบชายเปนใหญจะน�ามาทงการปลดปลอยผหญงและการลดวกฤตดานนเวศวทยา3

การศกษาคนควาเรองสตรนยมและนเวศวทยา จงเปนฐานส�าคญในการท�าความเขาใจแนวคดสตรนเวศนยมโดยเฉพาะเรองความสมพนธเชงอ�านาจระหวางหญงชายและความสมพนธเชงอ�านาจระหวางโลกวทยาศาสตรกบโลกธรรมชาต นกสตรนเวศนยม คอ นกสตรนยมทเขาใจประเดนนเวศวทยาดวยการวเคราะหและการใชความคดแบบสตรนยม

สตรนเวศนยมในสงคมตะวนตก4

สตรนเวศนยม เปนการน�าฐานการวเคราะหของสตรนยมเขาไปในการตอสเพอความเปนธรรมทางสงคมกบสงแวดลอม สตรนเวศนยมยคเแรกๆ อาศยรากเหงาของความคดเรองปรชญาคตรงขาม หญงกบชายและทศนะเกยวกบความใกลชดของผหญงและธรรมชาต เนนความคดระดบทฤษฏทเปนนามธรรม5 การจดแบงเปนสองขวนเปนการสรางขอสรปทตายตว ความคดไดพฒนาขนจนกลายเปนแนวความคดสตรนเวศนยมในปลายศตวรรษท 20 ทเชอมโยงขบวนการเคลอนไหวสงแวดลอมและสตรนยมเขาดวยกน แนวคดสตรนเวศนยมไดพฒนารวมไปกบแนวคดนเวศวทยาส�านกตางๆ

3

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

โดยดงเอาความหวงใยเรองผลกระทบของกจกรรมมนษยตอโลกธรรมชาตจากขบวนการสงแวดลอม และดงเอาความคดสตรนยมทเหนวามนษยชาตมความแตกตางดานเพศภาวะ ซงกดใหเพศหญงตกอยในฐานะทเปนรองถกเอารดเอาเปรยบและถกกดขขมเหงมาถกทอเชอมรอยกน สตรนเวศนยมจงมความหลากหลายมากซงบรรดานกสตรนยมดวยกนเองกไมไดเหนพองตองกนไปทงหมด ความหมายของสตรนเวศนยมจงลนไหลไปตามวตถประสงคในการน�าไปใชหรออาจแปรผนไปตามจดยนทางการเมอง ตามแรงบนดาลใจในการเคลอนไหวทางการเมอง ตามประเดนการรณรงค หรอตามความส�าคญของจตวญญาณและภมปญญาทเกยวกบโลก

ความคดปรชญาตะวนตกในชวงเรมตนของยคการปฏวตอตสาหกรรม จะพบวามรากฐานความรนแรงอยในปรชญาสมยใหม ซงยงคงมอทธพลตอโลกปจจบนในงานเขยนของฟรานซส เบคอน (Francis Bacon) “การก�าเนดของยคแบบผชาย (The Masculine Birthof Time)” เปรยบเทยบธรรมชาตกบผหญงวาเปนสงทตองพชต ดงความคดทเสนอวา “วทยาศาสตรเปนกจบรสทธและเปนของผชายลวนๆ ทแสวงหาอ�านาจเหนอ แทนทจะผสมลกษณะทเปนหญงไปพรอมกน” เบคอนมองโลกธรรมชาตวามลกษณะเปนแบบกลไก และมอตลกษณแบบอตถเพศ เบคอนไดท�าลายวธการทจะเขาใจธรรมชาตโดยการมความสมพนธกบธรรมชาตดวยความออนนอมและเคารพ แตสามารถเขาใจไดในลกษณะแบบจ�าลองของเครองจกร6

การทมนษยมงการพฒนาโลกทางวตถ วทยาศาสตร เทคโนโลยแบบสดโตง กระทบตอระดบรากฐานทางจตวญญาณ “มนษยเราไดสญเสยความรสกวา โลกใบน คอบานทแทจรงของเรา(This Earth is Our True Home)” 7 การด�ารงรกษาโลกใบน แนวคดนเวศวทยาเชงลก จงเรยกรองใหมการปรบเปลยนอยางลกซงในระดบจตส�านก ฟนฟทศนะการมองของรนบรรพบรษ ตามธรรมเนยมประเพณเดมขนมาใหมากขนท ใหความเคารพนบนอบตอความเชอมโยงถกทออยางลกซงของสรรพสงในขายใยชวต และคดทบทวนใหม

ถงความสมพนธระหวางมนษย และสงศกดสทธกบธรรมชาต8

สตรนเวศนยมแนวจตวญญาณ ในฐานะทผหญงเปนเหยอรวมกนกบธรรมชาต แนวคดนจงมงยนยนความศกดสทธของโลกธรรมชาตใหความส�าคญทการด�ารงอยภายใน (อตลกษณ,ความเปนตวตน) ความเชอมสมพนธ การเยยวยา และพลงภายใน ไดวเคราะหระบบของสงมชวตทงหมดวามววฒนาการ ยอมมการเปลยนแปลง ไมตายตว มความยดหยน สามารถฟนตวเองได เพราะเปนระบบทเปดตวตอความเปลยนแปลงของสสาร พลงงานและขอมล มการประสานความแตกตางหลากหลายผานการปฏสมพนธ การหมนหรอการเคลอนตวทมความสลบซบซอนและมกลยทธทยดหยน จงมองอ�านาจในลกษณะการมสวนรวม การแบงปน การเปดกวาง การมความสมพนธแบบพงพาและเชอมโยงกน มความยดหยนและเปลยนแปลงแตกตางจากกระบวนทศนแบบครอบง�าทมองสงตางๆแบบแยกสวน ท�าใหคนมความเหนหางและแยกสวนจากธรรมชาต สงแวดลอมสตวและมนษยดวยกนเองท�าใหคนไมร สกวาตนเปนสวนหนงของโลกจงใชวทยาศาสตรและเทคโนโลย ในลกษณะควบคมและเอาชนะ เกดการท�าลายลางอยางมโหฬาร9

สตรนเวศนยมแนวจตวญญาน ไดใชแนวคดเรองการใชอ�านาจแบบตางๆในการท�าความเขาใจปญหาทซบซอนของสงคม โดยช ใหเหนผลของการใชอ�านาจแบบวฒนธรรมครอบง�าทสงผลใหมนษยเราประสบปญหาสงคมตางๆ วถชวตทตดในกบดกของบรโภคนยม วตถนยมของโลกอตสาหกรรม ท�าใหเรารสกแปลกแยกแขงขนกนเอง โดดเดยวและอาจตองเผชญความเจบปวยจากวถชวตแบบใหมน วถชวตบรโภคนยมและวตถนยมยงน�ามาซงการท�าลายธรรมชาตและสงแวดลอมทเกดขนทวโลก สตรนเวศนยมกลมนจงเสนอรปแบบการใชอ�านาจรวม (power with, power shairing) จากการเชอมโยงกน และการใชอ�านาจจากภายใน(power from within) ของบคคลหรอกลมในการรบมอกบอ�านาจเหนอกวา (power over, power from above) ทครอบง�าควบคมคกคาม ท�าลาย

4

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

สตรนเวศนยมแนวมารกซสต เนนการมองปญหาสงแวดลอมวาเกดจากระบบปตาธปไตยทท�างานรวมกบระบบทนนยม (Capitalist Patriarchy) ในการแสวงหาประโยชนจากรางกายและแรงงานของผชายและผหญงรวมทงแสวงหาประโยชนจากธรรมชาตดวยดงนนถาจะยตการครอบง�าน กจ�าเปนตองปรบเปลยนโครงสรางความสมพนธเสยใหม ดวยการทลายการจดล�าดบขนทางเศรษฐกจและสงคมและดวยการปรบเปลยนบทบาททางเพศ (Gender Roles) จงไดวจารณแนวคดแบบแบงขวหญงชายของแนวคดนเวศสตรแนวถอนรากถอนโคน ทมองเหนการกดขเอารดเอาเปรยบแตมมเดยวคอมมเพศภาวะ และวจารณแนวคดทวา ผหญงมความรเรองสงแวดลอมดกวาผชายมศกยภาพในการพฒนามากกวานนวา ความรของผหญงและผชายเกยวกบสงแวดลอมจะมมากหรอมนอยขนอยกบประสบการณ ในการท�างานทสมพนธกบสงแวดลอม

สตรนยมสงคมนยมสายนเวศ มองวาแนวคดทเนนย�าเรองความสมพนธเฉพาะของผหญงกบธรรมชาตและการเมอง ท�าใหเขาใจไปวาสงทผชายท�าตอโลกนนเลวรายไมเหมอนกบผหญง ท�าใหขามขอเทจจรงทวาผชายกสามารถพฒนาจรยธรรมการใสใจธรรมชาตไดเชนกน และยงไดสรางแกนสารทตายตวจากการจดแบงเปนสองขวผชายกบผหญงน โนมเอยงทจะมองผหญงอยางตขลมวาเปนกลมคนชายขอบ โดยไมเหนประสบการณทแตกตางกนของผหญงทมาจากชนชนวรรณะ เชอชาต เผาพนธ ทหลากหลาย นอกจากนนยงลมเหลวในการวเคราะหทนนยมปตาธปไตยและการครอบง�าของมนตอธรรมชาต ดงนนจงไมสามารถพฒนายทธศาสตรเพอการเปลยนแปลงทมประสทธภาพสตรนยมสายนเวศทท�างานในกรอบการวเคราะหแบบสงคมนยม เนนความสมพนธแบบวพากษวธ(dialectic) ระหวางการผลต (production) กบการใหก�าเนด, การบ�ารงเลยงชวต (reproduction) และการผลต (production) กบระบบนเวศ (ecology)10

กลมสงแวดลอมนยมแนวสตรนยม (Feminist Environmentalism) เสนอวา การกระจายอ�านาจ

และทรพยสนท ไมเสมอภาคนน ไมเพยงแตจะเกดขนภายใตโครงสรางทางเศรษฐกจ สงคม และการเมองแตการกระจายอ�านาจและทรพยสนดงกลาวยงถกก�าหนด โดยความสมพนธเชงอ�านาจระหวางหญงชายและความสมพนธเชงอ�านาจระหวางชนชนในแตละพนทดวย เงอนไขเชงโครงสรางและความสมพนธเชงอ�านาจมบทบาทในการก�าหนดรปแบบความสมพนธในชวตประจ�าวนระหวางผหญง ผชาย กบธรรมชาตผลกระทบตอสงแวดลอมและสงคม ตลอดจนปฏกรยาของผคนตอผลกระทบนนดวย

นเวศวทยาการเมองแนวสตรนยม (Feminist PoliticalEcology) เปนกลมท ใชมมมองสตรนยมไปชวยในการศกษานเวศวทยาการเมอง สนใจเรองการตดสนใจของผทจดการทรพยากรธรรมชาตภายใตเงอนไขทแตกตางกนดานการเมอง เศรษฐกจและสงคมในแตละพนท ความไมเสมอภาคระหวางผหญงและผชายในการเขาถงการใชและการควบคมทรพยากรธรรมชาต สาระส�าคญของนเวศวทยาการเมองแนวสตรนยม ม 3 ดาน คอ

ดานแรก ความรดานการจดการสงแวดลอมทแตกตางกนระหวางผหญงกบผชาย ม 2 ระบบ คอ ระบบความรดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยสมยใหม กบระบบความรทองถนท ใช ในชวตประจ�าวน หรอทเรยกวา วทยาศาสตรแหงการอยรอด (Sciences of Survival) เปนความรทเกดจากการสงเกตและการสะสมประสบการณในชวตประจ�าวน เปนความรแบบองครวมทหลอมรวมงานผลตและงานใหก�าเนดและการดแลชวตไวดวยกน รวมปรมณฑลสาธารณะและปรมณฑลสวนตวไวดวยกน ความรสวนนเปนความรทผหญงมบทบาทจากการทมบทบาทหนาทหลายอยางในชวตประจ�าวน

ดานทสอง สทธและหนาทดานสงแวดลอมทไมเสมอภาคกนระหวางผหญงและผชาย ใหความสนใจวาใครคอผมสทธในการเขาถงและควบคมทรพยากรธรรมชาต ใครมหนาทรบผดชอบดแลจดการทดน น�า ปา สตว และในเชงอ�านาจท ไมเทาเทยมกน สทธ

5

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

และหนาทดานสงแวดลอมนเปลยนแปลงไปไดเมอความสมพนธเชงอ�านาจเปลยนแปลงไป ความสมพนธเชงอ�านาจนอาจจะเปนความสมพนธ ในแงเพศสภาพ ชนชน เชอชาต ชาตพนธ หรอพนทกได เชน ผชายมกจะไดสทธตามกฎหมายในการเขาถงและควบคมทรพยากร ในขณะทผหญงมกจะไดสทธตามประเพณในการเขาถงและการใชทรพยากร

ดานทสาม การเมองเรองสงแวดลอมและความเคลอนไหวระดบรากหญาทแตกตางกนระหวางผหญงกบผชาย ประเดนเรองสงแวดลอมเปนประเดนทางการเมอง ผหญงมกจะเปนแนวหนาในขบวนการเคลอนไหวทางสงแวดลอม ทงนเพราะการเปลยนแปลงดานสงแวดลอม การเปลยนแปลงนโยบายเชงโครงสราง อาท การทรฐลดบทบาทในการใหบรการสงคมลงไป และการแปรกจการของรฐ ใหเปนของเอกชน สงผลกระทบคกคามวถชวต ความอยรอดของครอบครวและชมชน

ศกยภาพของวธการศกษาแบบนเวศวทยาการเมองแนวสตรนยม มอ�านาจในการอธบายความซบซอนของความสมพนธระหวางเพศสภาพและสงแวดลอมไดเปนอยางด เชน การศกษาการแปรธรรมชาตใหเปนสนคาโดยพจารณากระบวนการผลตในทกขนตอนของหวงโซสนคา (Commodity Chain) ไปจนถงการบรโภควา ในกระบวนการดงกลาวนนตงแตการเขาถงทรพยากร อ�านาจในการตดสนใจ การควบคมการผลตตลอดการบรโภคและรบผลประโยชน เพศสภาพ เชอชาต ชาตพนธ และชนชนเขามาเกยวของในขนตอนตางๆ อยางไร อาท ใครเปนคนปลกพชเลยงสตว ปลกทดนและทรพยากร ใครเปนผมอ�านาจในการตดสนใจใชทรพยากร ใครคอผบรโภค และผบรโภคอยท ไหน เปนตน หรอการขยายตวของทนนยมโลกการคาระหวางประเทศ และการทหารซงเชอมชมชนและระบบนเวศในพนทตางๆทวโลกเขาดวยกนนน ไดสงผลกระทบอยางไรตอสงแวดลอมของชมชนทองถน สงผลกระทบอยางไรตอผหญง ผชายตางชนชนและชาตพนธซงอาศยอยในพนทนน กอใหเกด

การถายโอนอ�านาจจากผหญงไปสผชาย และจากชมชนทองถนไปสสถาบนภายนอกอยางไร รวมทงการศกษาในประเดนการสรางความรแบบวทยาศาสตรวา การเผยแพรเทคโนโลยแบบตะวนตกพรอมกบอดมการณสยบธรรมชาต โดยผานลทธลาอาณานคมในศตวรรษท18 หรอผานยทธศาสตรการพฒนาทผลกดนโดยบรษทเอกชนในศตวรรษท 21 การเผยแพรดงกลาวจะสงผลตอสภาวะสงแวดลอมของโลกอยางไรและมมตทางเพศสภาพอยางไร เปนตน

การศกษาสขภาพในมมมองของผหญง11 ผหญงเปนพวกแรกๆ ทสงเกตเหนปญหา เชน อาการเจบปวยตางๆ ทเกดจากการไดรบมลภาวะหรอสารพษ รวมทงมะเรงในทรวงอก มะเรงปากมดลก นกเคลอนไหวเรองสขภาพผหญงและความยตธรรมดานสงแวดลอมจงเชอมโยงเรองสขภาพ สงแวดลอม และการพฒนาท ไมสมดลเขาดวยกน จงมการศกษาอนตรายจากสารเคมสงเคราะหและสารกอมะเรงทปนเปอนในสงแวดลอมจนเปนอนตรายตอรางกายของผหญง ตลอดจนสตวและสงมชวตอนๆในระบบนเวศ โดยพจารณาวา ผลกระทบดงกลาวจะรนแรงมากนอยแคไหน ขนกบเพศ เชอชาต ชนชน และพนททางภมศาสตรทอาศยอย ไมวาจะเปนระดบทองถนไปจนถงระดบโลก โดยมากคนจนและชนกลมนอยมกจะไดรบผลกระทบตอสขภาพกอนคนอนๆ12 อยางไรกตามการรวมตวกนเคลอนไหวเรองสขภาพของผหญงและสงแวดลอมไมใชเรองงาย เพราะระบบปตาธปไตยยดถอวธการทางวทยาศาสตรในการวเคราะหสาเหตของความเจบปวย วธการดงกลาวตองใชเวลาทดลองและพสจนนานมากกวาจะไดขอสรปทแนนอน จงเปนโอกาสทผกอมลภาวะอาศยชองวางนซอเวลาในการปดความรบผดชอบ ท�าใหกลมผหญงตองหาทางรบมอโดยการผลกดนหลกการปลอดภยไวกอน (PrecautionaryPrinciple) ซงอนมานจากแนวคดการดแลผอนของผหญง น�าเขาสนโยบายและขบวนการเคลอนไหวของผบรโภคเพอความปลอดภยทางชวภาพ ในการตอตานบรษทธรกจทมงหาประโยชนอยางขาดความรบผดชอบ

6

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

ความเคลอนไหวดานสงแวดลอมของกลมผหญงรากหญาการเคลอนไหวของกลมผหญงในสเปนเพอตอตานการทงของเสยอนตรายจากโรงงานอตสาหกรรม ในระหวางทกลมผหญงออกมาเคลอนไหวเรยกรองทางการเมองกลมผหญงไดลงมอท�างานบานหลายอยางในพนทสาธารณะ เชน การปรงอาหาร การเยบผาการเลยงเดก ซงท�าไปพรอมๆกบการแลกเปลยนขอมลขาวสาร ก�าหนดยทธศาสตร และหาทนเพอใชในการรณรงคไปดวย จงเกดการนยามความหมายของพนททางสงคมใหมเพอสะทอนความสนใจและปญหาของผหญง โดยการขยายพนทสวนตวรกเขาไปในพนทสาธารณะ ผหญงมกเขารวมรณรงคดานสงแวดลอมเพราะวาการท�างานตามหนาทประจ�าวนของผหญงท�าใหผหญงเหนปญหาไดเรวกวาผชาย เชน ปญหาของเสยอนตราย และผหญงอาศยเครอขายการตดตอสมพนธกบคนกลมตางๆในชวตประจ�าวน ในการเคลอนไหวแลกเปลยนขอมลและระดมก�าลงในฐานะแมและผดแลบาน13

มการตงขอสงเกตวาในการเคลอนไหวเรยกรองใหมการแกไขปญหาสงแวดลอมและการจดการทรพยากรของผ หญงระดบรากหญาในหลายๆพนททวโลก มกไมไดเกยวของกบแนวความคดเชงทฤษฎทเกยวกบผหญงและสงแวดลอมเลย จงไดมการตงขอสงเกตอกวา ปจจบนทฤษฎสตรนเวศนยมทลกซงไดแยกทางเดนไปคนละทางกบขบวนการเคลอนไหวทางสงคมระดบรากหญาท ไมทราบทฤษฎ หรอถาทราบกอาจจะไมไดพงพาทฤษฎดงกลาวในปฏบตการดานสงแวดลอม

แตนกสตรนยม ซลน เคราส (Celene Krauss) ไดอธบายขอสงเกตดงกลาววา สาเหตทผหญงระดบรากหญาซงไมเคยยงเกยวกบการเมองเลย ลกขนมาด�าเนนการทางการเมองนอกระบบเพราะพวกเธอตระหนกวา การใชอ�านาจก�าหนดนโยบายในปรมณฑลสาธารณะ เปนสาเหตท�าใหเกดความเสยหายในปรมณฑลสวนตวเปนสงทกระทบการด�ารงชวตประจ�าวนของสมาชกในครอบครว อยางไรกตามพวกเธอไมสามารถมสวนรวมในกระบวนการก�าหนดนโยบาย

อยางเปนทางการได เพราะพวกเธอถกผทมอ�านาจซงมกจะเปนผชายทมาจากชนชนกลางกดกนดวยเหตผลดานชนชนและเพศสภาพ มกมองขอเรยกรองของเธอเปนเพยงเรองหยมหยมไรสาระ

เมอผหญงตระหนกในปญหาดงกลาวจงไดเปลยนยทธวธการเคลอนไหวทางการเมองใหม โดยผนเรองทมความส�าคญในปรมณฑลสวนตวใหมความส�าคญในปรมณฑลสาธารณะ แปรเรองทสงคมมองไมเหนใหเปนเรองทสงคมเหนไดชดเจน แปรเรองราวในปรมณฑลสวนตวทเกยวของกบประสบการณ ในชวต ประจ�าวนใหกลายเปนเรองสาธารณะ แปรเรองทถกจดวาเปนเรองรายละเอยดปลกยอยใหกลายเปนเรองนโยบาย ผลกดนเรองของคนธรรมดาไรอ�านาจตานกบอ�านาจของผก�าหนดนโยบายสาธารณะ ดวยเหตนผหญงจงรวมกลมเรยกรองใหรฐหนมารบผดชอบในการพทกษสทธของประชาชน โดยเฉพาะสทธของประชาชนระดบรากหญาซงมกถกละเลย

การเคลอนไหวดงกลาวผหญงตองเผชญกบการตอตานและการขมขวญจากผมอ�านาจ ดวยเหตผลดานชนชนและเพศสภาพอกเชนกน ท�าใหผหญงตองดงทรพยากรในปรมณฑลสวนตวมาเปนอาวธในการฟาดฟนกบผมอ�านาจในปรมณฑลสาธารณะ ทรพยากรดงกลาวคอคณลกษณะของความเปนแม และอารมณความรสกตางๆ ซงเปนทยกยองกนภายในครอบครว เชน ความเอออาทร แตไมไดรบการยกยองในปรมณฑลสาธารณะ กลมผหญงไดน�าคณลกษณะภายในปรมณฑลสวนตวเหลานมาใช ในการเสรมสรางอ�านาจของกลมผหญงในปรมณฑลสาธารณะ เพอปกปองและเยยวยาสมาชกในครอบครวจากพษภยตางๆ

ค�าอธบายอกแบบหนง อธบายวาแมขบวนการเคลอนไหวทางสงแวดลอมของผหญงทวโลก จะไมไดมความคดสตรนเวศนยมทชดเจน แตกไดรบอทธพลทางความคดและแรงบนดาลใจมาจากความคดเรองความสมพนธระหวางธรรมชาตและวฒนธรรม เพราะถอเปนหนาทรบผดชอบทจะเปนผพทกษธรรมชาต และมความเคารพ

7

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

ตอธรรมชาตทเปรยบเสมอนมารดาของโลก ซงบ�ารงเลยงสงมชวตตางๆ และหลอเลยงจตวญญาณของมนษยแมวาจะมการวจารณการมองธรรมชาตกบผหญงมความคลายกนในเรองการถกกดทบจากระบบชายเปนใหญวาอาจท�าใหมองขามความไมเปนธรรม ความสลบซบซอนของปญหาอนๆท ไมใชความสมพนธเชงอ�านาจระหวางหญงชาย

จากแนวคดทฤษฎตางๆ ทกลาวมาน จะเหนไดวาสตรนยมทท�างานบนฐานการวเคราะหนเวศวทยาการเมองและสตรนยมยคหลงสมยใหม ใหความส�าคญกบการวเคราะหเชอมโยงระหวางเพศภาวะ ชนชน ทนนยมเสรนยมใหม กบสงแวดลอม ดวยการวเคราะหการทบซอน (intersectionality) ของการกดข ครอบง�า ท�าความเขาใจกบความซบซอน การสานรอยและการปฏสมพนธระหวางระบอบอ�านาจและระบอบการกดขตางๆ ในหลายบรบท ไมวาจะเปนชนชนวรรณะ มตทางเพศ เผาพนธ วย และภาวะพการ จากการวเคราะหตามบรบททพจารณาพหอตลกษณ(multiple identity) และอตวสยของผกระท�านน การวเคราะหการทบซอน (intersectionality) ของการถกกระท�า เปนเครองมอทางยทธศาสตรอนเปนประโยชน ในการยกระดบประเดนใหเปนการเมอง และในการตอสเพอความยตธรรมและการเปลยนแปลงการตอสเหลานครอบคลมขามผานอตลกษณเดยว และเชอมโยงการตอสตาง ๆ ขามผานหลากรปแบบของการจดล�าดบชน การใหสทธพเศษ และสภาวะการทบซอนของความดอยอ�านาจ ไดกระจายรปแบบทางสงคมของมตหญงชาย ใหไปปรากฏตวตนอกในรปแบบอนของความไมเสมอภาคและอ�านาจ เชน ชาตพนธ และสผว นคอจดเรมตนทเหมาะสมส�าหรบการสรางพนธมตรทางยทธศาสตรทมผถอบทบาทหลากหลายและสะทอนวาทะของออเดร ลอรด ทวา“ไมมอะไรทเปนการตอสเพอประเดนเดยวดอก เพราะเราไมไดด�ารงชวตในประเดนเดยว”14

สตรนเวศนยมในประเทศก�ำลงพฒนำ

ตวอยางเชน ขบวนการชบโก ในอนเดย ขบวนการเขมขดสเขยวในเคนยา ลวนถกขนานนามวาเปนขบวนการเคลอนไหวสตรนเวศนยม ขบวนการเหลานไดแสดงถงการเมองแหงการขดขนกบอ�านาจระดบทองถนของผหญง ขบวนการเขมขดสเขยวเปนการรวมกลมผหญงปลกตนไมเปนแถบรอบๆ หมบานในชนบทเพอแกปญหาการขาดไมฟน แกปญหาการสญเสยหนาดนและปญหาการกลายเปนทะเลทราย ตอมาไดขยายตวเปนขบวนการทวประเทศ15 มงการถายทอดเทคโนโลยจากผเชยวชาญไปสชาวบาน16 ส�าหรบงานศกษาครงนจะขอกลาวถงขบวนการชปโกอยางพอสงเขป ในสวนทเชอมโยงกบสงคมไทย

ขบวนการชปโก เปนขบวนการทผหญงมบทบาทส�าคญตงแตแรกเรม ไดสะทอนถงความสมพนธแนบแนนระหวางผหญงกบธรรมชาต ขบวนการนมสตยาเคราะหหรออหงสาเปนเปาหมายและมรรควธ เมอป 2532เครอขายสนตวธไดเชญ อนด ทกาการ ผมบทบาทส�าคญในการท�างานกบผหญงในขบวนการชปโก มาเยอนประเทศไทย แลกเปลยนประสบการณกบขบวนการอนรกษธรรมชาต17 เธอเชอมโยงผหญงกบธรรมชาต วา “เมอปาถกท�าลายกท�าใหพนดนขาดความอดมสมบรณ มหน�าซ�ายงท�าใหแมน�าตนเขนเพราะเวลาฝนตกลงมาน�ากจะชะลางหนาดนจากปาลงมาสแมน�า สงทเกดขนพรอมๆ กนคอ คนตองลงมาจากปาเขาอพยพจากชนบทเขามาหางานท�า เพราะวาความยากจนในชนบท เนองจากระบบนเวศถกท�าลาย ขณะทผวดนกอนหนกอนกรวดถกรอถอนลงมาจากถนทเดมชาวบานกถกผลกดนใหถอนตวจากถนของตนเขามาในเมองดวย กระบวนการนเกดขนพรอมๆ กน แลวกปลอยใหผหญงกบคนแกอยในหมบาน ในทางวฒนธรรมอนเดยถอวาผ หญงเปนสญลกษณของพระพรหมเปนสญลกษณการสราง การก�าเนด ยงเปนผส�าคญในการใหความสขแกลกดวย สงคมใดท ไมเคารพผหญงและสงคมใดกตามทท�าใหผหญงไมเคารพตนเอง สงคมนนตองเรยกวาประสบหายนะ ไมวาหายนะ

8

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

ทางสงแวดลอม หรอหายนะทางจตใจกตาม เรองนมความส�าคญยง การพฒนาทถกตอง จะตองใหความส�าคญกบผหญง จะตองไมท�าลายคณคาซงเปนสญลกษณของผหญง อนไดแก ความรก ความเออเฟอกน”18 แนวคดน ไดสะทอนจดรวมกนกบการเคลอนไหวของขบวนการอนรกษทรพยากรธรรมชาตกลมรากหญาในประเทศไทยเปนอยางมาก

นอกจากน วนทนา ชวา (Vandana Shiva) นกสตรนเวศนยมชาวอนเดย ไดเสนอมมมองใหมๆจากผหญงในสถานการณ ใหมๆหรอเทคโนโลยใหมๆ เชน ช ใหเหนอนตรายของการขามเสนแบงระหวางชนดพนธ (Transgenic Border Crossing) ในการผลตระบบเกษตรอตสาหกรรม เธอยกตวอยางโรคววบา ทเกดขนจากการน�าอาหารสตวส�าเรจรปไปเลยงวว ในอาหารนนมสวนประกอบของเนอสตวหรอผลตภณฑจากสตว แตตามธรรมชาตววเปนสตวกนแตพชเมอตองมากนอาหารส�าเรจรปทมสวนผสมของสตว โรคในแกะจงสามารถถายทอดขามไปสววและคนโดยผานกระบวนการผลตอาหารสตวและการเลยงสตวในระบบการเกษตรแบบอตสาหกรรม ทมงแสวงหาก�าไรโดยแทรกแซงกฎของธรรมชาต

ผหญงกบสงแวดลอมและการพฒนา Women, Environment and Development (WED) ความเคลอนไหวของผหญงกบสงแวดลอมในประเทศก�าลงพฒนา ไดเปนสวนหนงในการสรางวาทกรรมการพฒนาเรองผหญงกบสงแวดลอมและการพฒนา (WED) ซงมองวาผหญงในประเทศก�าลงพฒนามศกยภาพในการเปนผ จดการสงแวดลอมทมประสทธภาพ ทงนเพราะผหญงมความรและประสบการณจากการท�างานประจ�าวนในสงแวดลอม ในปลายทศวรรษ 1980 วาทกรรม WED กลายเปนเรองส�าคญในระดบนานาชาตในดานการพฒนาและสงแวดลอมมการเปดเวทใหผหญงระดบรากหญาไดมโอกาสพดในทประชมระดบนานาชาต

หลงจากองคกรพฒนาตางๆ ไดด�าเนนโครงการพฒนาตางๆ ตามแนวทาง WED กไดเกดการวพากษวจารณวาทกรรมนและแนวความคดสตรนเวศนยมไปพรอมๆกนวา แนวคดทวาผหญงมความใกลชดกบธรรมชาตมากกวาผชาย ไมไดเกดจากลกษณะชววทยาแตมาจากวฒนธรรมการหลอหลอมของสงคมตางหากทก�าหนดใหผหญงใกลชดกบธรรมชาต ผานกระบวนการอบรมสงสอนกนมาหลายชวคน ในขณะทผชายท�างานดานการผลตทางเศรษฐกจเปนหลก (productive) ผหญงกท�างานดานการสรางชวตใหมและการบ�ารงเลยงชวต(reproductive) อยางไรกตามสงคมทนนยมปตาธปไตยกไม ได ใหความส�าคญแกบทบาทของผหญงในดานการใหก�าเนดและบ�ารงเลยงชวต เพราะไปยกยองใหความส�าคญกบการผลตทกอใหเกดรายไดมากกวาซงมกเปนงานของผชาย

ขบวนผหญงกบวาระการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศกลมนกเคลอนไหวแนวสตรนยมและหนวยงานภาคประชาสงคมไดมพฒนาการของการตอรองทางการเมองในการน�าเสนอประเดนเพศภาวะเขาไปในวาระวาดวยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศในองคกรระดบนานาชาตมาเปนล�าดบ ซงเรมตนกระบวนการด�าเนนงานเพอตอรองใหเกดการลดการปลอยกาซเรอนกระจกของประเทศตางๆ หลงจากการกอตง United NationsFramework Convention on Climate Change (UNFCCC) เมอค.ศ. 1992 ในการประชม UNCED ทรโอเดอจาเนโร แตความพยายามดงกลาวตองใชระยะเวลานาน และในทสดไดปรากฏผลเปนรปธรรมในการประชม Conference of the Parties (COP) ครงท 13 ทบาหล อนโดนเซย ซงไดมการน�าเสนอวาทกรรม WED ขนใหมอกครงในประเดนเกยวกบการปรบตวและความเปราะบาง ไดระบวาผหญงเปนกลมทมความเปราะบางเปนพเศษ เนองจากบทบาทในการใชทรพยากรซงในปจจบนถกคกคามจากผลกระทบดานลบจากภยแลงและพายรนแรงทเปนผลจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ มการเนนย�าถงความร สทธ และทกษะเฉพาะของผหญงทเกยวกบทรพยากรปาไม ซงสบเนองจากความผกพนพเศษ

9

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

ของผหญงกบสงแวดลอม จงสงผลใหผหญงมบทบาทส�าคญในฐานะผน�าการเปลยนแปลงและผมสวนไดสวนเสยในการปรบตวและการลดการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ หนวยงานดานความชวยเหลอและการพฒนาในระดบนานาชาตตางไดผนวกรวมเอาประเดนนเขาไปในนโยบายและแผนการจดการรบมอกบภยพบตธรรมชาตในปจจบน

ส�าหรบขบวนการเคลอนไหวทางสงคมระดบสากล ไดมการจบมอเปนพนธมตรระหวางขบวนการนกสตรนยมและขบวนการทางสงคมตงค�าถามตอหลกการเหตผลของตลาดทนนยมกบโลกาภวตน การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ และเชอมประเดนการพฒนากบมตเพศภาวะเขาในการประชมสหประชาชาต วาดวยการพฒนาทยงยนทกรงรโอ เดอ จาเนโร ในปพ.ศ.2555ขบวนสตรโลก (World March of Women) มค�าประกาศวา “เราจ�าเปนจะตองเอาชนะรปแบบการพฒนาเชนน ใหได” ในปพ.ศ. 2557 ผหญงจาก “ลา เวย คมเปสนา” (La Via Campesina) หรอขบวนการชาวนาระดบโลกไดน�าเสนอแนวคดนกสตรนยม ชาวนา ภาคประชาชน (feminism campesino

popular) ซงเชอมการตอสเพออธปไตยทางอาหารเขากบการยอมรบคณคางานของผหญง เชอมการตอสกบความรนแรงตอผหญงเขากบการตอสกบความรนแรงเชงโครงสรางตอกรณการถกแยงชงทดน การถกรอไล และการผลตเชงเดยวเพอการคา (commercial monocultures) ทงนขบวนการจะเรยกรองในสงเดยวกน เชน สทธของกลมชนตอทดนท�ากนและรปแบบเศรษฐกจจากรากฐานเดมของทองถนความเชอมโยงระหวางประเดนงานดแลผอนและอาหารกอใหเกดความเปนพนธมตรระหวางนกสตรนยมกบขบวนการทางสงคมอนๆ อกมากมาย 19

สงเหลานคอตวอยางรปธรรมของการเชอมรอยกนระหวางทฤษฎกบการปฏบตการทางสงคมของสตรนเวศนยมในระดบสากล ในยคท โลกเชอมตอกนมากขนดวยกระบวนการโลกาภวตน ศกยภาพการอธบาย การวเคราะหของแนวคดสตรนเวศนยมจะเปนประโยชนตอขบวนการเคลอนไหวทางสงคมการเมองของผหญง

ดานสงแวดลอมทรพยากรธรรมชาต โดยเฉพาะผหญงกลมรากหญาในสงคมไทยอยางไร

กำรกอรปสตรนเวศนยมในประเทศไทย

ในงานวชาการ งานศกษาประสบการณการตอสของชาวลมน�ามล กรณศกษาเขอนปากมลและเขอนราษไศล20 ซงเปนกลมทมสมาชกจ�านวนมากเขารวมการชมนมสมชชาคนจน เปนงานชนแรกๆ ทน�าแนวคดสตรนยมมาส�ารวจประเดนเชงทฤษฎกบงานเคลอนไหวทางสงคม งานศกษาน ใหความส�าคญกบอตลกษณและตวตนของผเคลอนไหวตระหนกถงความแตกตางในหมคนจน การสรางตวตนของคนจนทเปนหญงอาจตางกบคนจนทเปนชาย เนองจากคนจนสองกลมนมประสบการณ ในครอบครว เครอญาต ชมชน ความสมพนธกบรฐ และระบบทนทแตกตางกน การระดมมวลชนทงหญงและชาย ในบางเรองท�าใหขอบเขตของบทบาทหญงชายถกลบออกไป แตมกเปนไปแบบชวคราว ในหลายกรณมกเปนไปเฉพาะทางทฤษฎเทานน บทบาทการเคลอนไหวของผหญงมกเปนไปตามประเพณเดมคอการน�าเอาบทบาทในเรองการดแลและการเลยงดในครอบครวมาขยายในบทบาทพนทสาธารณะ และถงแมวาผหญงบางคนจะอย ในระดบน�าแตสภาวะการน�าและการตดสนใจยงคงเปนของกลมผชาย จะมเฉพาะการเคลอนไหวของผหญงเทานนทการน�าจะอยในมอของผหญง21

การทมผหญงออกมาเคลอนไหวเรองทรพยากรและสงแวดลอมจ�านวนมาก จงปรากฏงานวชาการส�ารวจความรเรองสตรนเวศนยม จากประสบการณตางประเทศอยางเปนระบบโดย สณฐตา กาญจนพนธ22 ในโอกาสวาระครบรอบ 60 ป ฉลาดชาย รมตานนท นกสตรนยมคนหนงของไทย

นอกจากนนยงมงานศกษาเรองสตรนยมและขบวนการทางสงคมวาดวยสงแวดลอม ทเรยกรองใหขบวนการเคลอนไหวทางสงคม ค�านงถงมตเพศภาวะ สตรนยมและมตนเวศวทยาแนวลกไปพรอมกน23

10

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

ส�าหรบหมนกเคลอนไหวนกปฏบตการผหญงดานสงแวดลอมทรพยากรธรรมชาต มกไมประกาศตววามแนวคดสตรนเวศนยม และใหความใสใจกบการท�างานเคลอนไหวมากกวาสนใจศกษาหรออางองแนวคดทฤษฎ ไดท�างานสนบสนนบทบาทผหญงรากหญาในระดบทแตกตางกน เชนเดยวกบผหญงระดบรากหญาทขนมามบทบาทกไมประกาศตววาเปนนกสตรนเวศนยม พวกเธอไดตอสเคยงบาเคยงไหลกบผชายดวยคณสมบตออนนอมถอมตน การเชอมประสานไมตร การเจรจาทอดทนใจเยน หรอการมบทบาทในงานผหญงและการพฒนา (Women and Development)หรอ งานผหญงกบสงแวดลอมและการพฒนา(Women, Environment and Development)

ในป 2536 กลมนกพฒนาองคกรพฒนาเอกชนนกเคลอนไหวดานอนรกษทรพยากรธรรมชาต 15 คนไดเดนทางไปอนเดย เพอแลกเปลยนประสบการณและฐานคดกบนกเคลอนไหวในขบวนการชปโก หลายคนไดน�าประสบการณและแรงบนดาลใจมาสรางปฏบตการในพนทการท�างานของตนซงม วนดา ตนตวทยาพทกษ(มด) รวมอยดวย เธอเรมตนท�างานดานสงแวดลอมในองคกรพฒนาเอกชนแหงหนงไดหนงปกอนการไปแลกเปลยนดงานกบขบวนการชปโกทอนเดย เมอกลบมาวนดาไดน�าแนวคดสตรนเวศนยม และแนวทางการตอสเพอพทกษสงแวดลอมจากอนเดยมาประยกตรวมกบเพอนๆ นกวชาการ นกพฒนาองคกรพฒนาเอกชน นกศกษา ท�างานรวมกบชาวบานขบเคลอนขบวนการเคลอนไหวทางสงคมในนาม ”สมชชาคนจน”

สนทสดา เอกชย ไดสะทอนใหเหนหนาตาของสตรนเวศนยมในสงคมไทยในบทความ A woman who helped the poor วาสมชชาคนจนก�าเนดโดยผหญง และท�างานเคลอนไหวแบบผหญงจากบทบาทของวนดา ตนตวทยาพทกษ ซงไดท�างานอยางหนกรวมกบผคนทยากจนในประเทศในนามสมชชาคนจน และเครอขายพนธมตรตางๆ จนเกดการชมนม 99 วน ทหนาท�าเนยบรฐบาลในชวงป 2540 มคนเขารวมจ�านวน 20,000 คน วนดา ไดรวมกบเพอนๆ นกพฒนา

องคกรพฒนาเอกชน เปนทปรกษาของชาวบานสนบสนนการเขารวมตอสของผหญงในสมชชาคนจน24 เปดชองทางใหผหญงชาวบานหลายๆคนไดพสจนความสามารถในการท�างานพฒนาสงคม การไดเหนคณคาของตนเองและไดเพมพนทกษะดานการเมองของตนเองจนสามารถกาวไปสการเปนผน�า ในโครงสรางการตดสนใจของสมชชาคนจนมผน�าหญงรอยละ 15

จากการสมภาษณถงความเปนมาของสมชชาคนจน วนดาใหขอมลวา “กลมชาวบานเคยเปนสมาชกองคกรสมชชาเกษตรกรรายยอย แตแทนทจะตอสเพอคนจนองคกรเรมของเกยวกบการเมองมากขน ผน�าซงเปนผชายเรมใกลชดกบอ�านาจและสญเสยบทบาทในการแกปญหาชาวบาน ฉนจงไดจดประชมกลมชาวบานปรกษาหารอวาควรจะท�าอะไรตอไป พวกชาวบานตางมความเหนรวมกนวายงจ�าเปนตองมองคกรทรวมกนแกปญหาทเกดจากรฐและทน แตจะท�าอยางไรฉนไดเรยนรจากความลมเหลวขององคกรทผานมาวาการจดองคกรทมโครงสรางจากบนลงลางเปนล�าดบชนเปนวธการทพวกผชายใช มนไมไดผล มนกดกนเสยงจากขางลางทจะไปถงขางบน และเปดชองทางใหการเมองขางนอกเขามาแทรกแซงดวยอ�านาจและเงน” 26 วนดา เหนวาการจดองคกรควรเปนเครอขายแบบหลวมๆบนฐานของการแลกเปลยนปรกษาหารอในหมสมาชกอยางเทาเทยม ใชอ�านาจตดสนใจรวมกนหรอมโครงสรางแบบแนวราบ การปรบโครงสรางเชนนสอดคลองกบวถสตรนยม และเปนจดก�าเนดสมชชาคนจน

โครงสรางองคกรสมชชาคนจนจงมลกษณะเปนเครอขายทมความสมพนธภายในองคกรในลกษณะ “วฒนธรรมแบบเสมอหนา” กลาวคอใหอ�านาจในการตดสนใจเปนของแตละกรณปญหา “สมชชาพอครวใหญ” เปนตวแทนของแตละกลมปญหาซงเปนเวทตดสนแบบ “ผน�ารวมหม” (collective leadership)27 สมชชาคนจนเตบโตอยางรวดเรวครอบคลมทวประเทศรวบรวมเครอขายตางๆทประสบปญหาความเดอดรอนจากนโยบายของรฐทท�าลายสงแวดลอมทรพยากร

11

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

ในการด�ารงชวต สรางความหายนะใหกบชวตชาวบานท�าลายสขภาพและอนาคตของลกหลาน การทสมชชาคนจนตองระดมพลถง 20,000 คนหนาท�าเนยบกเพราะวา “ถามากนคนสองคนจะไดพบกแตยาม ถาม10-20 คน อาจจะไดเจอเลขาฯ ศนยบรการประชาชนถามาเปนรอยไดเจอเลขารฐมนตร มาเปนพนรฐมนตรชวยฯ จะลงไปหา ถามเปนสกหมนรฐมนตรจะลงมาเจรจาดวย แตจะใหนายกฯ มาพบปะเจรจาตองสกสองหมน” 28 การชมนมเปนแรงกดดนโดยตรงดวยจ�านวนและกจกรรมตางๆ เชน การลอมท�าเนยบ การเดนขบวนแสดงพลง ฯลฯ และเปนกระบวนการทจะท�าใหชาวบานเหนวาตวเองมอ�านาจ เหนอ�านาจของตวเองจากการรวมกนตอส เหนขอจ�ากดของวธการแบบอน เชน การพงพาสมาชกสภาผแทนราษฎร (สส.)นกการเมอง

ในบรรยากาศการเมองทเปดกวางมากขนในชวงนน สมชชาคนจนไดอาศยชวงการชมนมสรางกระบวนการเรยนรภายในอยางมากมายสรางความรบร ใหมๆ เปนกระบวนการทจะน�าไปสการสรางอ�านาจของคนจนดวยตลอดจนเปนวธการทจะใชในการสอสารความเจบปวดความทกขยาก ขอมลขอเทจจรงเกยวกบปญหาขอเรยกรองตอสงคมหรอสาธารณชน การชมนมทยดเยอยาวนานจงท�าใหสามารถสรางกจกรรมเพอใหสาธารณชนเขามารวมรบรปญหาความเดอดรอนโดยตรงดวยตนเอง ไดรบรวาคนจนก�าลงประสบปญหาอยางไร และผานสอตางๆทเขามาท�าขาว การชมนมจงไมใชเปนเพยงกจกรรมการตอสเพอใหไดมาซงขอเรยกรองเทานน

นอกจากการท�างานรวมกบชาวบานและเครอขายพนธมตรแลว วนดาไดพยายามชกชวนคนชนกลางในเมองมาสนบสนนการเคลอนไหวของชาวบาน “เราก�าลงตอสเพอใหชาวบานเปนผรกษาปา เราก�าลงตอสคดคานความคดทวาคนอยรวมกบปาไมได เพราะในอดตมนษยอยรวมกบธรรมชาตได และมนษยทอยรวมกบธรรมชาตไดดทสด กคอมนษยทอยในชนบทมนษยทท�าการเกษตร พวกเขาจะชวยพวกเราดแล

แมน�าล�าธาร ภเขา ปาไม” 29 กระแสสงแวดลอมทงในระดบชาตและระดบสากล ท�าใหมกลมคนซงมส�านกดานสงแวดลอมเกดขนจ�านวนมาก บคคลและองคกรเหลาน ไดเขามารวมในขบวนการชาวบานดานสงแวดลอมกรณสมชชาคนจนเปนจ�านวนมาก และมบทบาทในการชวยหนนเสรมองคกรและเครอขายชาวบานอยางส�าคญในมตทมากไปกวาการชวยเหลอเพราะมนษยธรรม นนกคอการเขาไปรวมคดคน สงเคราะหประสบการณและสรางองคความรรวมกบชาวบานในดานการอนรกษและจดการทรพยากรอยางยงยน30

“เงอนไขส�าคญทท�าใหผหญงเขารวมในขบวนการตอสจ�านวนมากทงในฐานะแกนน�า และผรวมขบวนการตอสคอ ผหญงเปนทงเจาของทดน ซงเปนมรดกตกทอดมาแตบรรพบรษ และเปนผทสญเสยแหลงทรพยากรในการหารายไดเลยงครอบครว” 31 การชมนมทยดเยอยงเปนเงอนไขทท�าใหผสงอายเขารวมจ�านวนมาก เนองจากสมชชาคนจนมขอตกลงรวมกนใหแตละครวเรอนสงตวแทนมารวมชมนม จงมกสงผท ไมใชตวหลกในการหาเลยงชพของครอบครว ขอเรยกรองหลายๆขอของสมชชาคนจนไดพฒนามาจากผเขารวมชมนม “ถาเปนประชาธปไตยกตองเปนประชาธปไตยทกนได ขอเรยกรองเชงนโยบายและทางเลอกของสงคมของสมชชาคนจนจงยนอยบนฐานของปญหาทแตละกรณปญหาประสบอย การเสนอทางเลอกในการจดการน�าโดยองคกรชมชนกเพราะจะได ไมตองมาพดกนเรองคาชดเชยในเรองเขอน แตกตองยอมรบความจรงทวาในสมชชาคนจนกมการเรยกรองในเรองคาชดเชยทดนทถกน�าทวม คาชดเชยประมง คาชดเชยปลาและผกหวานทหายไป เพราะปญหาเหลานคอเรองเฉพาะหนาทชาวบานก�าลงประสบอย เราจะใหชาวบานมาชมชนเพอเรยกรองผลกดนในเชงนามธรรมแตเพยงอยางเดยวไดอยางไรในเมอปากทองของพนองยงหวอย” 32

“การมรฐบาลทดยงไมพอ เราตองการโครงสรางทางสงคมและเศรษฐกจใหมทเสมอภาคและเปนธรรม

12

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

ส�าหรบคนจน” 33 ฐานคดเชนน ไดเชอมโยงบทบาทผหญงและการปกปองวถชวต การพทกษรกษาระบบนเวศกบความเปนธรรมทางสงคมอยางเปนรปธรรม สมชชาคนจนจงสามารถเปนตวแทนทสะทอนภาพของขบวนการชาวบานดานสงแวดลอมโดยรวม ซงชใหเหนถงการเตบโตขององคกรนอกระบบราชการในชนบททเขามามบทบาทในการแขงขนอ�านาจทางการเมองดวยการเคลอนไหวผลกดนใหมการตดสนตกลงใจในเชงนโยบาย และเขามามปฏสมพนธกบรฐไดเปนอยางด ในชวงทประเทศไทยมการเมองเปดเปนประชาธปไตย

คนยากจนตอสกบโครงการขนาดใหญดวยแนวคดอหงสาธรรม “วนดาเหนวาทกชวตทเดนอยในขบวนตอสสนตวธทเธอเกยวของหรอเปนผน�าอยลวนมความหมายทงสน มผสงสยวาเธอน�าชาวบานตอสดวยสนตวธท�าไม เพราะวธเชนนดจะเปนเบยลางฝายทตอสดวยมากเกนไป เธอตอบวา ดชาวบานส มแตคนเฒา คนแก ผหญง เดก เราใชสนตวธเพอลดความรนแรงจากเจาหนาทรฐ และใชวธใหคนมารบรเรองราวผานประสบการณจรง” 34 หลกอหงสาธรรมมความส�าคญมากขนเรอยๆ ตอการตอสของประชาชนในสถานการณการแยงชงทรพยากร

จะเหนไดวาความผกพนกบทองถน การประสานความรวมมอสมานไมตร การใชอ�านาจรวม การใชความเอออาทร การใชพลงสนตวธในการท�างานและการเคลอนไหวตอส การเคลอนไหวของผหญงได ใชคณลกษณะส�าคญทสตรนเวศนยมใช ซงจะเหนชดเจนมากขนในกรณศกษาตางๆ ในบทตอไป

13

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

บทท 2ภำพรวมสถำนกำรณประเดนสตรนยมกบสงแวดลอมในประเทศไทย

วกฤตสงแวดลอมประเทศไทยแยกไมออกจากวกฤตระบบนเวศโลก ทเกดจากความเปลยนแปลงสงแวดลอมโลก(Global Environmental Change) ซงมความหมายกวางกวาความเปลยนแปลงภมอากาศ (Climate Change) อนเปนผลจากพฤตกรรมของมนษย (วถชวตแบบบรโภคนยมและวตถนยม) ทกระท�าตอระบบนเวศโลก กระทบตอผนน�า ชนบรรยากาศ ชวภาพ พนผวโลก เปลอกโลก ความเปลยนแปลงของระบบธรรมชาตทเกดจากน�ามอของมนษย เปนผลจากความเปลยนแปลงทหลากหลายในระบบการผลต ทงภาคเกษตรและอตสาหกรรม ความเปลยนแปลงในการใชทดน การใชสารเคม ใชปยในภาคเกษตรกรรมอยางเขมขน การปลอยสารพษจากอตสาหกรรม กอใหเกดมลภาวะทางน�า ทางอากาศ กระบวนการผลตท ไมยงยนเหลานไดกอมลภาวะตอทรพยากรธรรมชาตและคกคามตอสขภาพของมนษยและเพมภยอนตรายตอระบบนเวศ35 ความเปลยนแปลงเหลาน ไดเกดขนทวทกมมโลก

บรรดาวกฤตการณตางๆท โลกก�าลงเผชญอยลวนแสดงวาตนแบบการพฒนาซงใชกนอยทกวนน มแตจะน�าเราไปสทางตน ความเจรญเตบโตทเกดขนกบประเทศก�าลงพฒนาทงหลายในขณะน ไมไดน�าไปสการพฒนาคน การสรางงานและการขจดความยากจนอยางทคาดหวง แตกลบสรางความเหลอมล�าทางเศรษฐกจและสงคมทมากขนตามล�าดบ พรอมกบความเสอมโทรมทางสงแวดลอมและระบบนเวศ จงถงเวลาแลวทเราจะตองคด ตรกตรองอยางจรงจงกบวธปฏบตแบบเดมๆทเคยใชกนมา และหาหนทางใหมๆน�าบทเรยนจากวกฤตการณเหลานมาใช และคนหาเปาหมายและมาตรการของการพฒนาและความกาวหนาทางสงคมกนใหมอยางหยงลกถงราก36

ควำมเปลยนแปลงสภำพสงแวดลอมและกำรแยงชงทรพยำกร ชวงกอนยคฟองสบแตก

ประเทศไทยไดมอตราการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจอยางรวดเรวมากกวาสองทศวรรษ ในชวงป พ.ศ.2523-2532 นบเปนยคโชตชวงชชวาลยทประเทศไทยม งพฒนาส ความเปนประเทศอตสาหกรรมใหม (Newly Industrialized Countries หรอ NICs) กอนจะเรมภาวะเศรษฐกจถดถอย และฟองสบแตกในป พ.ศ.2540 บทสารคดเรอง Behind the Smile: Voices of Thailand โดย สนทสดา เอกชย นกขาวหนงสอพมพ Bangkok Post37 ไดสมภาษณชาวบานในสวนตางๆของประเทศ พบวาสภาพสงคมมความเปลยนแปลงอยางรวดเรวและรนแรง มการกวานซอเกงก�าไรทดนอยางมากมาย บทสารคดไดสะทอนชวตผคนทงผชาย ผหญง ผสงอาย และเดก ไดสมผสความหวงกงวลของผเฒาตออนาคตของลกหลานเมอทรพยากรถกท�าลายดวยการพฒนาตางๆทมาจากภายนอก เชน การปลกไมโตเรวทกนน�ามากและท�าลายระบบนเวศ ชวตของชาวบานทถกอพยพจากทท�ากนอดมสมบรณเพอสรางเขอนไปอยนคมสรางตนเองทชวตผานไปสบปกไมสามารถฟนขนได ชาวประมงพนบานทถกอางสทธครอบครองทดนทสบทอดมาแตบรรพบรษโดยนายทนนอกชมชน เปนตน

นกวชาการดานสงคมวทยา ยศ สนตสมบต ไดสรปประสบการณทสมผสชนบททวประเทศเมอวจยเรองสทธชมชนวา กระแสโลกาภวตนชกน�าทนนยมเสรนยมใหมใหรกคบสสงคมไทย ทรพยากรธรรมชาตและสงคมชนบทเกดการเปลยนแปลงอยางรวดเรว ดนน�าปาและทรพยากรชวภาพทเคยเปนฐานหลอเลยงชวตของคนรากหญาถกคกคามจากกระบวนการยดทรพย (dispossession) และกดกนสทธ (exclusion)

14

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

โดยทนขนาดใหญ ซงมพรรคการเมอง และระบบราชการเปนกลไกเบกน�าทาง38

การสงเกตการณความเปลยนแปลงในชนบทหลงจากนนอกสบป ภายหลงวกฤตเศรษฐกจในป 2541 วอลเดน เบลโล และคณะ ไดท�างานวจยเพอเขยนหนงสอ โศกนาฏกรรมสยาม การพฒนาและการแตกสลายของสงคมไทยสมยใหม 39 โดยความรวมมอของนกพฒนาองคกรพฒนาเอกชนตางๆ นกวชาการตางๆ ไดเชอมโยงขอมลระดบจลภาคและมหภาค ช ใหเหนวาการพฒนาเศรษฐกจในชวงเศรษฐกจฟองสบไดกอใหเกดความเสอมโทรมของระบบนเวศอยางรวดเรวและรนแรง ในชวงเวลาดงกลาวการตดไมท�าลายปากขยายตวอยางรวดเรว เกดกรณโคลนถลมใหญในป 2532 รฐบาลจงมค�าสงยกเลกสมปทานปาไมทวประเทศ เหตการณ โคลนถลมทภาคใตเปนสญญาณแรกๆ ทบอกถงความพงทลายของระบบนเวศในประเทศไทย

ดวยนโยบายจดการปาไมของรฐ การประกาศพนทปาสงวนและวนอทยานทบทท�ากนของชาวบาน สงผลกระทบกบชาวบานทมชวตอยกบปาแตดงเดม เกษตรกรรายยอยบนพนทสงในภาคเหนอทเคยใชชวตอยรวมกบธรรมชาตและมระบบการผลตทเกอกลกบธรรมชาตตองถกเคลอนยายชมชนออกจากพนทอยอาศย ถกจ�ากดพนทท�ากนโดยนโยบายของรฐ สงผลตอระบบการผลตแบบหมนเวยนใหตองลดรอบการผลต หรอผลตซ�าในพนทเดม ท�าใหดนไมไดพกฟนเพอกลบมาอดมสมบรณตามธรรมชาตไดอกตอไป เกษตรกรจงใชปยเคมมากขน และการมพนทจ�ากดท�าใหตองหนไปปลกพชเชงเดยวเพอสรางรายได เชน การปลกขาวโพดท ใชปยและสารเคมอยางมาก

สาเหตส�าคญประการหนงทคกคามระบบนเวศชนบทไทยตงแตป 2503 ทการสรางเขอนเรมขนอยางเอาจรงเอาจง ประมาณกนวาปาไมกวา 2000 ตารางกโลเมตรหายไปอยใตอางเกบน�าของเขอนไฟฟาพลงน�า40 การสรางเขอน 13 เขอน ไดสรางความเสยหายตอผคน

อยางใหญหลวง มครอบครวกวา 24,002 ตองพลดทนาคาทอย41 ขบวนการตอสเพอทรพยากรธรรมชาตในสมชชาคนจน ยค 99 วน ในชวงป 2540 กลมปญหาเรองเขอนกบปาไมทดน จงเปนกลมท ใหญกวากลมปญหาอนๆ ในเวลานน

นอกจากนนการลงทนจากตางประเทศทถาโถมเขามาในประเทศไทยในชวงพ.ศ. 2523-2532 รอยละ 70 ของการลงทนจากตางประเทศทงหมดอยในเขตวงแหวนรอบในของกรงเทพและปรมณฑล โรงงานตางๆ เหลานไดสรางกากพษรายแรงมากถงรอยละ 70 ของกากพษทงหมด ประเทศไทยตองเผชญกบมลพษทางน�าอนใหญหลวงทระบายสทะเลอาวไทย42 เมอน�าทวมครงใหญในป 2554 โรงงานอตสาหกรรมเหลานจงถกผลกระทบและสรางผลกระทบดานมลพษอยางรนแรงซ�าเตม ดวยเหตทการตงโรงงานเกดขนอยางไมมการค�านงถงระบบนเวศ

สถำนกำรณสงแวดลอมประเทศไทยหลงยคฟองสบแตกถงปจจบน

หลงจากยคฟองสบแตก การเขามาของทนนยมเสรนยมใหมเตมรปมากยงขน มการเปลยนแปลงกฏระเบยบเพอเปดทางการใหสมปทานการพฒนาโครงการขนาดใหญ ท�าใหการเขามาใชทรพยากรในทองถน เปนเรองของคนตางถนทมาไกล จากกรงเทพฯ และจากตางประเทศ ขามระบบนเวศมาแยงชงทรพยากรคนทองถนในนามของกฎหมายและการพฒนามากขนทงเหมองแร ปโตรเลยม การสมปทานปาไม การรวบซอทดนรวมเปนแปลงใหญ การจดการน�าและพลงงานเพอการนคมอตสาหกรรมขนาดใหญ หรอแมแตการทองเทยว

ตงแตยคเศรษฐกจฟองสบทมการเกงก�าไรทดน ปญหาการไรทดนและสญเสยทดนของเกษตรกรและผยากจนทวความรนแรงขนอยางตอเนอง ปจจบนประเทศไทยมพนทเกษตรกรรมทงสนกวา 149.24 ลานไร แตมากกวาครงเปนพนทเชา คดเปนรอยละ 52 ของพนท

15

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

เกษตรกรรมทงหมด หรอประมาณ 77.64 ลานไร43

การใชประโยชนทดนของเกษตรกรรายยอยกบการถอครองทดนเปนตวเลขทสวนทางกน จากขอมลการถอครองทดนทมเอกสารสทธประเภทโฉนดทดนในป 2555 ของกรมทดนพบวา44 ผถอครองทดนนอยกวา 5 ไร มสดสวนรอยละ 72.07 ในขณะทผทถอครองทดนตงแต 50 ไรขนไป มสดสวนเพยงรอยละ 1.02 หากแบงผถอครองทดนออกเปน 10 กลมตามขนาดการถอครองทดน พบวาผถอครองทดนรอยละ 10ทมการถอครองทดนมากทสด มสวนแบงการถอครองทดนมากกวารอยละ 60 ของพนททงหมด สวนผถอครองทดนอกรอยละ 90 ทเหลอ ถอครองทดนเปนจ�านวนประมาณรอยละ 40 ของพนททงหมด ซงสะทอนใหเหนถงการกระจกตวของการถอครองทดนเปนอยางมาก แมวาจะมงานวจยดานทดน แตกไมมพลงพอทจะชประเดนปญหาทแทจรงตอสงคมได

การรกของทนใหญอยางรวดเรวเขามากอบโกยและยอแยงทรพยากรจากชมชนทองถนใน “ระบบเศรษฐกจเสรนยมใหม” (Neo-Liberalism) ยงหนกขนหลงยคฟองสบแตก บรษทสวนใหญรวมทนจากหลายสญชาตและผนกก�าลงกบขาราชการ นกการเมอง หรอผมอทธพลทองถน ท�าใหทกโครงการทเคยยบยงไว ไดกลบเขามาทงหมด “แมแตวาทกรรมประชาคมเศรษฐกจอาเซยน (AEC) เบองหลงกคอทนนยมโลกาภวตนเสรนยมใหมทเปนกระแสหลกของสงคมไดพยายามสรางใหเชอความรความจรงเพยงชดเดยวน�าเสนอเฉพาะขอมลบางอยางใหมพลงกวาขอมลชดอน โดยปฏเสธความรความจรงทหลากหลาย เชน ขอมลเกาะลนตา จ.กระบ น�าเสนอแตแผนททองเทยว โรงแรม รานอาหาร ฯลฯ แตไมมขอมลวถชวตชมชนพนเมองดงเดม “ชาวอรกลาโวย หรอกลมชนเผาพนเมองบนดอย ทก�าลงประสบปญหาการรกล�าของทนขนาดใหญ ใหออกสการรบรของสงคม” 45

ชมชนทองถนเปลยนแปลงเขาสระบบเศรษฐกจทนนยมเตมตว สะทอนจากสภาพปาภาคเหนอตอนบน เชน

เมองนานซงเปนเทอกเขามปาไมอดมสมบรณ ไดเปลยนจากศนยกลางเรองปาชมชนกลายเปนเมองเขาหวโลนอยางรวดเรวจากการปลกขาวโพดทเปนพชเศรษฐกจชมชนไมเพยงเปลยนวถการผลต แตยงปรบเปลยนชดความรและระบบคดแผงใหญตามวถของทนนยมเสรนยมใหม ท�าใหเกดสถานการณ 3 สง คอ ขดรดธรรมชาตสงขน เอารดเอาเปรยบคนสงขน และเกดการมองขามอตลกษณ หรอศกดศรความเปนมนษยสงขน46

การรกหนกของทนนยมเสรนยมใหมสงผลใหจตส�านกความเปนชมชน และความเชอเรองแมธรรมชาต (Mother Earth) ของคนอยกบปาทเคยฝงลกในจตวญญาณออนแอลง ในสมยกอนเมอประมาณ 100-150 ปทผานมา สงคมไทยมวถทยงยนในการอยรวมกบธรรมชาต มความเคารพและเหนวาธรรมชาตเชน ตนไม ปาไม แมน�า เปนสงศกดสทธ ดงทเราเหนภาพของการพนผา 7 สทตนไม ใหญ เมอใดทเราเหนวาสงใดศกดสทธ เราจะเคารพและดแลรกษาสงนน47 ขบวนการพทกษปาของชมชนทองถนกไดน�าพธกรรมนมาตอสดวยวธการบวชปาโดยน�าผามาโอบรอบตนไม ใหญในปาไว ในนเวศเชงพทธ (BuddhistEcology) มนษยมความสมพนธเกยวของโยงใยและพงพงองอาศยกนของสรรพสงในธรรมชาต “ทานพทธทาส กลาววา ธรรมะ มความหมายทหลากหลายทงเปนธรรมชาต (เปนธรรมะหรอเชงนเวศธรรม) เปนการกระท�าทถกตอง อหงสาและการไมเบยดเบยนความเหนอกเหนใจ และความรก ความเมตตากรณาตอกน” 48 คณคาเหลานก�าลงหางไกลจากผคนทอยในสงคมบรโภคแบบเมอง ซงเปนชวตทหางไกลจากวถชวตทพงพาทรพยากรธรรมชาต แตมแนวโนมใชทรพยากรมากขนทกวน

พวกเขาเหลานสวนมากเปนชนชนกลางและเปนเสยงส�าคญในการก�าหนดนโยบายสาธารณะ ซงสงผลตอนโยบายการจดการทรพยากรของประเทศกลบไมมความรความเขาใจเรองระบบนเวศ มองเหนทรพยากรธรรมชาตเปนเพยงแหลงวตถดบฐานเศรษฐกจ หรอ

16

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

เปนแหลงพกผอนทองเทยวแสวงหาความเพลดเพลนเทานน ยงขาดความส�านกถงความส�าคญของระบบนเวศและความตระหนกถงความรนแรงของวกฤตสงแวดลอมและวกฤตโลกรอนอยางเทาทควร แมวาเหตการณภยพบตสนามเมอป 2547 และมหาวาตภยเหตการณน�าทวมใหญเมอป 2554 จะสงสญญาณเตอนภยถงความเปราะบางของระบบนเวศทรนแรงมากขนกตาม

ฐานทรพยากรธรรมชาตเปนฐานของวถชวตเกษตรกรรมปญหาสงแวดลอมทส�าคญในประเทศไทยเปนปญหาทสบเนองมาจากนโยบายการพฒนาของรฐทกระทบตอฐานทรพยากรธรรมชาต ผหญงซงเปนสวนหนงของครอบครวและชมชนทองถนไดรบผลกระทบจากการยดทท�ากนของชาวบานโดยเจาหนาทของรฐ เนองจากการประกาศเขตอทยานของรฐทบซอนกบพนททชาวบานอาศยและท�ามาหากนมาตงแตร นบรรพบรษ ปญหาเหลานเกดจากการจดการทดนทไมมความชดเจน และปญหายงรนแรงมากขนเมอคณะรฐบาลทหารประกาศคสช.ท 64 และ 66 (พ.ศ. 2557) กอใหเกดการรกไลขอคนพนทปาจากชาวบาน โดยไมตองรอค�าสงศาล ท�าใหชาวบานสญเสยพนทท�ากน และการยกเลกรฐธรรมนญป 2550ท�าใหชาวบานไมสามารถอางองเรองสทธได ทงกลมชนเผาในภาคเหนอและกลมชาวเลทภาคใตตางกไดรบผลกระทบจากนโยบายของรฐเชนเดยวกน แมวาจะมมตครม.การฟนฟวถชวตชาวเล แตชาวเลกยงถกจบด�าเนนคดอยเนองจากมขอพพาทกบกรมอทยานแหงชาต

การทรฐรวมศนยมากขนภายใตรฐบาลทหาร เปลยนวาทกรรมจากการสงเสรม “ปลกพชเศรษฐกจ” เปน “ทวงคนผนปา” หรอ “การพฒนาเขตเศรษฐกจพเศษ”แทจรงแลวเปนการยดกมอ�านาจการใชทดนแบบหนงซงยงสรางความไมเปนธรรมและความเหลอมล�าในการเขาถงทรพยากรอยางรนแรงมากขน แผนดานการพฒนาเศรษฐกจและพลงงาน ปรากฏโครงการอตสาหกรรมขนาดใหญ การสรางโรงไฟฟาถานหน

โรงไฟฟาพลงงานชวมวลอกหลายแหงทตองการสรางแมวารฐบาลจะรบวาระการพฒนาใหมของโลก ทเรยกวาเปาหมายการพฒนาอยางยงยนมาเปนวาระของชาตแตการจดการทรพยากรภายในประเทศกยงคงเนนการสรางความจ�าเรญเตบโตทางเศรษฐกจเปนหลก

สถำนกำรณสงแวดลอมจำกมมมองเพศภำวะในสงคมไทย

กลมผหญงรากหญากบประชาธปไตยทางตรง บทบาทของผหญงสามารถแสดงศกยภาพไดอยางมากในเงอนไขทสงคมไทยมประชาธปไตย จากการเมองกงประชาธปไตยในชวงเศรษฐกจฟองสบ เขาสประชาธปไตยชวงหลงวกฤตเศรษฐกจ ทสงคมเรยกรองการปฏรปสงคม เศรษฐกจ การเมอง หลงรฐธรรมนญ 2540 บรรยากาศการเมองเปดท�าใหประชาชนมสทธเสรภาพในการเขาถงขอมลขาวสาร สทธในการชมนมเรยกรองความเปนธรรม และตระหนกถงความส�าคญของประชาธปไตยทางตรงหรอประชาธปไตยแบบมสวนรวมทแกปญหาประชาธปไตยแบบเลอกตงทกลายเปนเผดจการรฐสภา จนกระทงมาถงการรฐประหารในป 2549 และการยดอ�านาจแบบเบดเสรจโดยกองทพในป 2557 สทธเสรภาพตางๆของประชาชนถกลดรอนการเคลอนไหวของภาคประชาชนถกหดแคบตามล�าดบ

กลมผหญงตางๆ ไดเขารวมขบวนการเคลอนไหวสงคมดานทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอม และเกษตรของประเทศไทยอยางเขมแขงมาโดยตลอด49 เชน ขบวนการปาชมชน การตอตานเขอนและอางเกบน�า การตอตานโครงการโรงงานบ�าบดน�าเสย โครงการโรงไฟฟาพลงถานหน หลายๆ กรณไดเกดผน�าผหญงชาวบานในทองถนทเขมแขง การทผหญงออกมาเคลอนไหวเรองสทธทท�ากน ปกปองทรพยากรธรรมชาต สงแวดลอม และลงมอท�าเกษตรอนทรยจ�านวนมากขนเรอยๆ ท�าใหองคกรพฒนาเอกชนดานผหญงรเรมเครอขายผหญงรากหญา (Grassroots Women Network) ในชวงป 2537-2540 ตอมาไดเกดเครอขายผหญงเพอความกาวหนา ซงครอบคลม

17

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

ประเดนผหญงกบสงแวดลอมดวย ส�าหรบองคกรพฒนาเอกชนดานสงแวดลอมกไดรเรมเครอขายสตรชนเผาพนเมอง เครอขายสตรประมงพนบาน เครอขายสตรปาไมทดน แตการท�างานยงเปนเครอขายแบบหลวมๆท�างานเชงประเดน ไมไดมการเชอมโยงใหเหนภาพรวมอยางเทาทควร จนมการตงขอสงเกตจากนกวชาการวา “การเคลอนไหวหรอเขารวมขบวนการเคลอนไหวเพอปกปกรกษา ผนปา แมน�าทดนและทองทะเล หรอผลกระทบจากภาวะมลพษ กลวนมผหญงเปนกลมส�าคญในการเคลอนไหว กลบไมคอยถกนบรวมอยในขบวนการสตรนยมไทย ในอกดานหนงขบวนการสงแวดลอมไทย นกเคลอนไหวปกปองสงแวดลอม ทรพยากรธรรมชาต กมภาวะมดบอดในมตเพศภาวะ” 50 จงเปนสงทขบวนการตางๆ นาน�ามาพจารณาใครครวญ .

การทบทวนปฏญญาปกกงและแผนปฏบตการเพอความกาวหนาของสตรของขบวนการผหญง51 กไดเหนชองวางในการขบเคลอนงานโดยเฉพาะประเดนผหญงกบสงแวดลอม แผนปฏบตการปกกงระบใหน�าสตรเขามาเกยวของอยางเตมท ในการตดสนใจทกระดบทเกยวกบสงแวดลอม ทงในฐานะผบรหาร ออกแบบวางแผนปฏบตงานและประเมนผลของโครงการสงแวดลอม ใหบรณาการประเดนมมมองของหญงชายเขาไว ในนโยบายและโครงการตางๆเพอการพฒนาทยงยน จดตงหรอเสรมความแขงแกรงใหกลไกระดบชาตระดบภมภาคและระหวางประเทศ เพอประเมนผลกระทบของนโยบาย การพฒนาและสงแวดลอมทมตอสตร จากการวเคราะหถงกระเเสการพฒนาประเทศในชวงระยะเวลายสบปทผานมาของเครอขายผหญง พบวาผหญงไดรบผลกระทบจากการพฒนาทดนหรอโครงการขนาดใหญ ซงผหญงแทบไมมสวนรวมในการตดสนใจ การพฒนาแนวคดประเดนผหญงกบสงเเวดลอมยงออนดอย เเละไมสามารถท�าใหผหญงเขาถงเนอหาการเปลยนแปลงไดอยางเเทจรง ประเดนส�าคญทสดของการขบเคลอนคอการพฒนาอยางมธรรมาภบาลเเละความเปนธรรมการเขาไมถงทรพยากรโดยเฉพาะสทธในทดนและ

ทรพยากรธรรมชาตเปนสาเหตส�าคญของปญหาความยากจนสมพทธของผหญง ในการเคลอนไหวเพอความเปนธรรมทางสงคมและความเสมอภาคระหวางเพศ จ�าเปนตองเชอมโยงประเดนตางๆ เขาดวยกนอยางไมเเยกสวน และตองตงค�าถามกบการพฒนาประเทศเเละการขบเคลอนงานผหญงทผานมาวา สดทายเเลวเรามาถกทางหรอไม

นอกจากนการเคลอนไหวของเครอขายผหญงชนเผากมมากขน เนองจากกลมชนเผาไมไดรบสทธหรอไม ไดรบประโยชนจากกฎหมายหรอนโยบายตางๆสาเหตหนงคอ ทศนคตในดานลบทมตอกลมชนเผาหรอชาวพนเมอง ทศนคตดงกลาวท�าใหกลมคนเหลานตกเปนเปาของอ�านาจรฐตลอดเวลา โดยเฉพาะอยางยงเมอนโยบายกระแสอนรกษทรพยากรธรรมชาตแบบอนรกษมความเขมขน นโยบายการพฒนาทยงยนยงไมมการยกระดบเรองเขตเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรมพเศษของชนเผา และกลมชาตพนธอนๆ กยงไมไดรบการเหลยวแล อนสญญาระหวางประเทศวาดวยสทธชนเผาพนเมองไมไดเกดประโยชนอยางแทจรง เนองจากอนสญญายงขดกบกฎหมายของประเทศไทยอยชาวเล แมวาจะมการขนทะเบยนมรดกทางภมปญญาเชน ภาษามอแกน แตกไมไดมประโยชนกบชาวบานมากนกเนองจากชาวบานยงถกรกไลจากอ�านาจรฐ ผหญงชนเผาหรอกล มชาตพนธ จงประสบปญหาหลายซอนมากกวากลมอนๆ

กลมผหญงกบคณภาพชวต ทนนยมเสรนยมใหมทใชแรงงานหญงอยางมาก (feminization of labour)หมบานไม ไดอย โดดเดยวอกตอไปชนบทกบเมองเชอมโยงกนมากขน คนงานในเมองกบคนงานในชนบทคนงานในระบบกบคนงานนอกระบบถายเทไปมาและมพลวตสง การรบมอปญหาตางๆทเขามากระทบชวต ครอบครวและชมชน หากมองจากจดยนผหญงการทจะรวมโอบอมใหครอบครวและชมชนอยรอดรวมกบผชายนน อาจไมไดเปนประเดนหนงประเดนใดโดดๆ การเชอมโยงมตตางๆเขาดวยกนจะเปนการขบเคลอนการพฒนาทยงยนในระดบปฏบตการ และ

18

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

ขยายฐานมวลชนและพนธมตรใหกวางขวางมากขนโดยเฉพาะอยางยงการวเคราะหเรองสขภาพ ความปลอดภยและความมนคงอาหาร ขบวนการเคลอนไหวดานเกษตรและความมนคงทางอาหารไดเชอมโยงถงบทบาทผหญงวา “เรองอาหารเปนเรองของผหญงเพราะระบบอาหารแตเดมอยในมอของผหญง น�า อาหารทมนษยเตบโตขนมาจากนมแม ซงเปนจดเรมตนของระบบอาหาร ถาจะพรากเรองอาหารไปจากมอผหญง พรากอ�านาจการจดการอาหารไปจากประชาชนกเหมอนการพรากแมไปจากระบบอาหาร” 52 การทครอบครวชมชนสมยใหมซออาหารส�าเรจรปมารบประทานเพราะผหญงหลดออกจากหวงโซอาหารระดบครวเรอน ผหญงไมไดปรงอาหารเองตองละทงบทบาทการดแลครอบครว(reproduction) เพราะถกดงเขาสระบบการผลต(production)ในตลาดแรงงานราคาถกทบบคนให ไมมเวลาใหกบครอบครวหรอแมกระทงตวเอง ท�าใหชวตตองตกอยใตอทธพลของบรรษทผกขาดอาหารมากขน การผลตอาหารแบบเนนปรมาณจ�านวนมากใชทงสารเคม ยาปฏชวนะ ท�าใหอาหารมสารปนเปอนทเปนอนตรายตอสขภาพในปรมาณทสง จ�าเปนตองเสรมสรางการวเคราะหรวมกนระหวางผท�าการผลตอาหารรายยอยหรอเกษตรกรรายยอกบผบรโภค โดยเฉพาะผหญงเพอใหครอบครว ชมชน สงคม มอธปไตยดานอาหารมากขน

ในสงคมสมยใหม สตรนเวศนยมจ�าเปนตองเชอมโยงกลมผหญงเกษตรกร แรงงานหญงทงในระบบและนอกระบบ กลมแมบาน กลมคนท�างานในเมอง กลมผบรโภค เพอยกระดบคณภาพชวตและสงแวดลอม

แนวคดสตรนเวศนยม ไดถกแนะน�ำและน�ำมำใชอยำงไร

สตรนเวศนยม เปนฐานการวเคราะหท ใชความรสตรนยมเชอมโยงกบความรระบบนเวศวทยาเขามาอธบายปรากฏการณและหาทางออกจากวกฤต

สงแวดลอมและสงคมทด�ารงอย แนวคดสตรนเวศนยมเปนแนวคดหนงในอกหลายๆแนวคดทจะน�ามาใช ในการวเคราะหสงคมและชมชน โดยไมจ�าเปนตองยดโยงกบแนวคดใดแนวคดหนงแบบแนนงตายตว ความส�าคญของแนวคดอยทการสรางชวตทดกวาของประชาชน ดงนนจงตองพสจนและพฒนาแนวคดทามกลางการปฏบตการทเปนจรง

แนวคดสตรนเวศนยม ไดอธบายวา ผหญงมกเปนกลมแรกๆทมบทบาทเคลอนไหวดานสงแวดลอมในชมชน อาจเพราะวาเปนสงทพวกเธอมความรดทสด ผหญงเหลาน ไมไดรกธรรมชาตแบบนามธรรม แตเพราะมนเปนบาน ถนเกด และสขภาพของลกหลานในชมชน ผหญงจะมบทบาทเดนในเรองเหลาน อาจเพราะบานไดถกสงคมจดใหวาเปนพนทของผหญง ดวยเหตวาการท�าลายลางสงแวดลอมสงผลกระทบโดยตรงตอวถชวตของผหญง การเคลอนไหวของผหญงทเปนชาวบาน คนงานระดบลาง ชนเผาพนเมองจงเปนประเดนสงแวดลอมทเปนจรงมาก (very pragmatic environmental issues)53

ส�าหรบสงคมไทยกลมผหญงไดเกดการเรยนรจากการเคลอนไหวปฏบตการทางสงคม และการมปฏสมพนธแลกเปลยนเรยนรกบเครอขายตางๆทงในประเทศและตางประเทศ กรณตางๆทจะกลาวตอไปนจงเปนตวอยางบางสวนของการเคลอนไหวปฏบตการทมนกสตรนเวศนยมทงหญงและชายเปนแกนน�า

กรณความเคลอนไหวของชาวบานเขอน ชาวบานอสานกลมใหญรวมกบชาวบานจากหลายแหงของประเทศภายใตชอ ”สมชชาคนจน” กลมทมขนาดใหญและมการเคลอนไหวตอเนองม 2 กลมคอ กลมชาวบานจาก 55 หมบานใน 5 อ�าเภอ จงหวดอบลราชธานท ไดรบผลกระทบจากการสรางเขอนปากมล และกลมชาวบานจาก 6 อ�าเภอ 1 กงอ�าเภอของ 3 จงหวดคอ ศรสะเกษ รอยเอด และสรนทร ท�าใหชาวบานตองสญเสยแหลงหากน54 “เราไมไดยากจน เพราะ

19

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

ไมท�ามาหากน แตเรายากจนเพราะโครงการของรฐ ชวตของเราอาศยธรรมชาต ธรรมชาตใหมนษยเราอย กนอยางเสมอภาคในฐานะของความเปนคนธรรมชาตแบงปนใหพวกเราแลว แตคนทมอทธพล คนทมอ�านาจแยงชงไปโดยไมฟงเสยงคนจน” 55

“แมใหญคนหนงเปนผน�าการตอสของชาวบานปากมนพดภาษาไทยภาคกลางไมได แตพดภาษาอสานบอกวา ถามคนขนมาบนบานแลวบอกใหถอนเสาเรอนออกไปอพยพออกไป จะมความรสกอยางไร นคอค�าพดของแมใหญเตา นาจาน ซงทานไดเสยชวตไปแลวในขณะทการตอสของชาวบานปากมนยงคงอย” 56

แมสมปอง เวยงจนทร แกนน�าชาวบานปากมนคนหนงกลาวถงการทผหญงออกมารวมตอสวา “..ในฐานะทเราเปนผหญง ซงอดตไมมผหญงทจะออกมาตอส พอเหนเธอ (วนดา) ออกมาตอสเปนตวอยาง กท�าใหผหญงปากมนออกมาตอส ฉะนนขบวนการตอสจงมผหญง ถอเปนการฝาฝนจารตประเพณ เพราะอดตบานเราถอคองถอฮต จะไมใหผหญงออกจากบาน มด (วนดา) ถอเปนผหญงคนแรกทน�าพาผหญงในหมบานออกมาสสาธารณะไดเยอะ” 57

การท�างานขององคกรพฒนาเอกชนในโครงการสงเสรมบทบาทผหญงกบการพฒนา กไดพฒนาทกษะผน�าผหญงในการคดอยางเปนระบบสามารถแลกเปลยนถกถยงในเวทการประชมดงเชน แมผา กองธรรม ผน�าชาวบานเขอนราษไศล เตบโตมาจากกลมออมทรพยและกลมแมบานทอผายอมสธรรมชาต ไดเปนแกนน�าส�าคญในการเจรจาตอรองตอสเรยกรองสทธทท�ากนในขบวนการสมชชาคนจนในป พ.ศ. 2538 58

การขบเคลอนแนวคดเพศภาวะกบการพฒนา (Genderand Development) ชนดา จรรยาเพศ ไดสรปความเปนมาของแนวคดและการท�างานสงเสรมบทบาทหญงชายวา มจดเรมตนในงานพฒนาของไทยในชวงปพ.ศ.253259 เมอกลมนกพฒนาองคกรพฒนาเอกชนไทย

ไดจดฝกอบรมเรอง บทบาทหญงชายกบการพฒนา (Gender and Development) ดวยการสนบสนนของวทยากรและแหลงทนตางประเทศ คณะผทขบเคลอนขณะนนเหนรวมกนวาควรศกษา ท�าความเขาใจเนอหาความสมพนธระหวางหญงชายในบรบทของสงคมวฒนธรรมไทยใหเกดความชดเจนยงขนกอน จงมการจดประชมปฏบตการตอเนองในภาคตางๆ รวมกบนกพฒนาทสนใจ ความพยายามแรกๆ ไดเชอมโยงเรองบทบาทหญงชายกบงานพฒนา (โดยเฉพาะงานพฒนาชนบท เนนหลกในเรองเกษตรและทรพยากรธรรมชาต) หลายคนในกลมยอมรบวา ความรความเขาใจเรองสตรนยมในขณะนนยงมนอย และสบสนระหวางเรองสตรนยมกบบทบาทหญงชายหรอเพศภาวะ ตางกบปจจบนทความรเกยวกบแนวคดสตรนยมมความหลากหลายมากขนและการศกษาเรองสตรนยมในสงคมไทยกมมากขน แตทวาความสนใจในหมคนท�างานพฒนาในเรองนกยงไมไดขยายวงไปอยางเทาทควร แมวามหลายกรณทประสบความส�าเรจจากการประยกตแนวคดนมาใช ในการท�างานพฒนาเชน กรณกลมออมทรพย กลมเกษตรอนทรย เปนตน

กรณกลมออมทรพยสครวใบโหนด อ�าเภอสงหนคร จงหวดสงขลา60 การอบรมเรองบทบาทหญงชายในการพฒนา เมอป 2535 ไดสรางฐานคดใหกบสามารถ สระกว นกพฒนาองคกรพฒนาเอกชนภาคใตทเขารวม และน�าเครองมอในการวเคราะหเพศภาวะมาใชในการท�างานในพนท มทงปฏบตการจรงและทฤษฎ “การมทฤษฎท�าใหมองเหนประเดนผหญงและสงคมโดยรวมเขาใจเรองทศนคต ความเชอ คานยม ถกบมเพาะโดยระบบชายเปนใหญ ไดมองเหนวาปญหาเชงโครงสรางนนหนกมาก ระบบคดฝงอยในหวผหญงหนกกวาผชาย เพราะผหญงถกปดแคบ ไมไดออกไปขางนอก ถกปดกนการเรยนร เนองจากผหญงถกกระท�ามายาวนานมาก ในขณะทผชายไดเรยนรสมผสโลกวาเปลยนไปอยางไร ปรบตวไดมากกวา แตผหญงไมไดมโอกาสเรยนรตวเอง มแตเรองบาน ลกผวและนนทา จงคบแคบกวาผชาย ผหญงไมอยาก

20

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

ท�างานเรองสวนรวม คดแตเรองสวนตว ไมเหนความส�าคญงานสวนรวมท�าใหผหญงตองการมโลกแบบผชายเปนใหญ ถาผหญงไดมโอกาสเรยนรตวเองและเรยนรโลกกวางกจะเชอมโยงไดวาสวนรวมเกยวของกบสวนตวอยางไร การทผหญงอดทนกวาผชายเพราะผหญงไมมพนทแสดงออก ตองอดทนเพราะพนท ไมเทากน ประเดนผหญงถกกด 2 ชน ทงทางสงคมและทางเพศ จงตองใหโอกาสผหญงกอน”

การออกแบบกลมออมทรพย จงเกดจากการวเคราะหเพศภาวะของกลม “การท�างานเปาหมายการรวมกลมเนนทผหญง จงรเรมกจกรรมออมทรพย เพราะผชายไมถนด ผชายสวนมากไมชอบท�าบญช เพราะผชายใตมวถชวต แบบนกเลง จะเดนถอสมดบญชและไมบรรทดเปนเรองเกๆ กงๆ ตางจากวถของผหญงทเปนแมบานทเปนถงเงนของครอบครว กลมออมทรพยจงสอดคลองกบวถชวตของผหญงอยแลว สดทายท�าใหกลมออมทรพยมแตผหญง กลมออมทรพยจ�ากดการถอหนไมเกน 10 หน ตอคน ใหมการเลอกตงกรรมการ และเปนไดไมเกน 3 วาระ วาระละ 1 ป แลวใหเปนทปรกษาฝกคนใหมๆ ขนมา ใหหดเขยน หดท�า มทงคนตกงานกลบมา คนทท�างานประจ�ามเวลาเสารอาทตย กลมผานประสบการณการบรหารจดการและพฒนาระบบ มการสรางระบบการตรวจสอบ เพอปองกนระบบอ�านาจ ระบบอปถมภ จะเหนไดวาฐานคดน ใหความส�าคญกบการวเคราะหความสมพนธเชงอ�านาจ และก�าหนดความสมพนธใหมเพอมงไปสการเคารพศกดศรของกนและกน”

ในชมชนมวกฤตการเงนดอกเบยแพง กลมออมทรพยคดดอกเบยรอยละ 3 ตอเดอน ถกกวาการไปกหนนอกระบบ เมอกลมออมทรพยไดก�าไร ครงหนงปนผลครงหนงจดสรรผลประโยชนกระจายกลบใหคนสวนใหญ“คนทวไปไมร วาวธการจ�ากดการถอครองหนเปนทางออกของระบบการเงน หลกคดของกลมจงตางกบธนาคาร ธนาคารก�าไรตกอยกบปจเจกและนายทนธนาคาร ในแตละปธนาคารไดก�าไรสทธหลายหมนลานบาท การทเงนของประชาชนหายเขาสระบบธนาคารเปนสวนหนงของการกอใหเกดความยากจนเชงโครงสราง ขณะนทรพยสนของกลมมประมาณ

70 ลานบาท มสมาชก 6,000 กวาคน สมาชกเพมขนเรอยๆโดยตวระบบเออใหทกคนเขามาได ไม ใหคนถกกดกน” สามารถอธบาย

เมอพดถงความเทาเทยมในบทบาทหญงชาย กลมแกนน�าผหญงตอบวา “ในกลมมความเทาเทยม แตสงคมทวไปยงไมมความเทาเทยม” กลมผหญงออมทรพยยงไดพฒนากจกรรมกลมดานตางๆ ไมวาจะเปนกองทนธรกจท�าในชมชน ในตลาด จดสวสดการ จดสรรคารกษาพยาบาล ประกนชวต พฒนากลม พฒนาบคลากร เชนการฝกท�าบญช จดท�ากองทนทดน น�าเงนไปไถทดนทเกอบหลดมอของสมาชกคน น�าเงนไปซอทดนท�ากน เปนตน

“การจดตงกลมท�าครวใบโหนด เปนกจกรรมหนงทขยายมาจากกลมออมทรพย สรางเปนพนทของชมชนเชอมกบคนภายนอกชมชนเปนตลาดผผลตเชอมกลมปลกผกพนบาน (ซงเปนผสงอาย) กบผบรโภค เปนศนยเรยนรศนยเฝาระวงภยพบตชวยเหลอผประสบภยพบต เปนศนยเรยนรฝกอบรมใหความรปญหาสารเคมในการเกษตร รณรงคเลกใชสารพษทมอนตรายรายแรงรวมกบเครอขายเกษตรทางเลอกทวประเทศ เปนตน สงคมเรมยอมรบกลมผหญงกลมน” สามารถใหขอมลเพมเตมในฐานะทปรกษา

กรณปาชมชนบานทงยาว61 ในวทยานพนธ วเศษ สจนพรหม ได ใหขอมลเบองตนวา โครงการปฏรปการเกษตรและพฒนาชนบท ซงเปนองคกรพฒนาเอกชนทท�างานในพนทบานทงยาว จงหวดล�าพน ได ใชแนวการท�างานความรวมมอหญงชายกบการพฒนาในป พ.ศ. 2540 โดยด�าเนนกจกรรมฟนฟกลมออมทรพยขนใหมในชอ “ธนาคารหมบาน” เนนกระบวนการท�างานรวมกนระหวางผหญงกบผชาย และเปนเวทการเรยนรของผหญงตอปญหาตางๆ ในชมชน กลมผหญงบานทงยาวเปนกรณหนงทชใหเหนถงการกอตวของสตรนเวศนยมแนวบทบาทหญงชายกบการพฒนา (Gender and Development)การทผน�ากลมผหญงไดเขาไปเปนกรรมการธนาคารหมบาน จงผลกดนใหโครงการปฏรปการเกษตรและพฒนาชนบทจดท�าโครงการวจยผหญงกบการพฒนา

21

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

โดยใหกลมแมบานท�าการศกษาอาหารจากปาชมชน ส�ารวจผลผลตจากปาท ไมใชไม (Non-timber Product)ตลอดทงป และสรปรวบรวมน�าเสนอรายงานตอทประชมในหมบาน ผลพบวาประโยชนท ไดน�าเปนอาหารคดเปนมลคา 710,000 บาทตอป บรโภคภายในครอบครวรอยละ 70 อกรอยละ 30 ขายเปนรายได

เมอผหญงรวมงานวจยและตระหนกถงบทบาทตนเองจงเปลยนความคดจากเดมทมองการตรวจจบผละเมดระเบยบกฎเกณฑการรกษาปาวาควรจะเปนหนาทของผชายเพราะตองมความเดดขาด ในบางกรณตองเสยงจากการถกท�าราย มาสความคดทวาผหญงควรมสวนรวมในการตรวจปาดวยเพราะผหญงสวนใหญออกไปหาของปาอยตลอดป จงเปรยบเหมอนผตรวจปาในขณะเดยวกน และรวาท ไหน จดไหนมไมถกตด มไฟไหมปา ขณะทผชายทเปนกรรมการปาชมชนบางคนไมเคยเขาไปในปาตลอดป จะไปรไดอยางไรวาในปาเกดอะไรขน

การรายงานผลการศกษาอาหารปาของผหญง จงเปนการเขาไปรวมสรางพนทของผหญงในปาชมชน และการใหความหมายปาชมชนขนมาใหมของผหญงไปกระทบตอการใหความหมายปาชมชนทนยามโดยผชาย ปฏกรยาของผชายตอการรายงานผลการศกษาอาหารปาในชวงแรก กคอการปฏเสธตวตนของผหญงไมยอมรบในสงทผหญงร ความรของผหญงไมถกจดวาเปนความร ผหญงจะรเรองปาไดอยางไร เปนค�าถามทเกดขนในหมผชาย แตเมอมเหตการณการประกาศใหปาชมชนทชาวบานรกษาเปนวนอทยานของกรมปาไม เปนเงอนไขทส�าคญทท�าใหเหนคณคาความรของผหญงและเหนบทบาทผหญงกบปา ผหญงไดออกมาเคลอนไหวคดคานเจาหนาทขาราชการปาไมขอใหยกเลกประกาศวนอทยาน โดยใหเหตผลวากฎระเบยบของวนอทยานจะไปขดตอกฎเกณฑตามประเพณในการดแลรกษาปาของชาวบาน และไปกดกนสทธของผหญงในการเขาไปเกบหาของปา เพอน�ามาขายและบรโภคภายในครวเรอน โดยอางขอมลทผหญงไดท�างานวจยมา

ผชายในหมบานเรมยอมรบบทบาทการรกษาปาของผหญงเปนกรณพเศษ เพราะตนเองไมมอ�านาจตอรองกบราชการได ผน�าทเปนผชายจะเกรงใจขาราชการและหวงวาสถานภาพความสมพนธกบก�านน ขาราชการและนกการเมองทองถนจะเสยไป62 ขณะทบรรดาผหญงในหมบานไมมลกษณะความสมพนธดงกลาว จงไมตองหวงสถานภาพตนเอง และออกมาคดคาน ตอรองกบขาราชการไดเตมท

ผลการศกษาอาหารจากปาของผหญงนยงน�าไปเผยแพรในเวทเครอขายปาชมชน เวทการอภปรายในระดบภาค และเปนวทยากรบรรยายเรองคนอยกบปาไดอยางไรดวย ไดมการจดประชมสมชชาปาชมชนภาคเหนอครงแรก ทปาชมชนบานทงยาวในป พ.ศ. 2542 ผหญงไดรบเลอกเปนกรรมการปาชมชน ผหญงไมเพยงแตเปนคนท�าหนาทท�าอาหารเลยงผมาดงานเทานน แตยงสามารถเปนวทยากรบรรยายเรองปาอกดวย ผหญงมตวตนในพนทปาชมชนมากขน “ผหญงพดเรองปาในมมมองของผหญงเกยวกบอาหาร สวนผชายกพดแตเรองการจดการไม คนทมาดงาน เขาจะสนใจเรองอาหารมากกวาเรองการจดการปาไมซงไปดท ไหนกเหมอนกน” แมภาค วรรณสก ประธานกลมแมบาน บอกวา “ในอนาคตเราจะดงผหญงคนอนมาเปนกรรมการและเขารวมประชมกรรมการปาเพมขนผหญงหลายคนมแววเรมกลาพดไดแลว” 63

ผหญงในเครอขายปาชมชนจงหวดล�าพน มบทบาทส�าคญรบผดชอบโครงการดานการบรหารงบประมาณใชจายในกจกรรมของเครอขาย สนบสนนกจกรรมปาชมชนในระดบหมบาน ผหญงตองควบคมตดตามงานดวยตนเอง การควบคมงบประมาณของเครอขายปาชมชนเทากบสามารถท�าใหผหญงควบคมองคกรเครอขายปาชมชนใหด�าเนนกจกรรมตามวตถประสงคทผหญงไดวางไว ท�าใหกรรมการปาชมชนผชายเกดการยอมรบผหญงในฐานะผอนรกษปาในระดบหนงกรณเครอขายเกษตรอนทรย แมทา เชยงใหม โครงการพฒนาองคกรชมชน องคกรพฒนาเอกชนภาคเหนอ ซงรวมในคณะท�างานสงเสรมบทบาทหญงชายในการพฒนา64 ท�างานดานเกษตรทางเลอกในพนท ต.แมทา

22

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

กงอ.แมออน จ.เชยงใหม ตงแตปพ.ศ. 2529 ชวงแรกเปนการท�างานรวมกบผน�าชมชน ซงเปนผชายทงหมดเมอผานไป 5 ป พอบานไดสะทอนปญหาความขดแยงในครอบครววาแมบานเรมไมเขาใจในงานพฒนาทพอบานเขารวมมากขน เนองจากขาดการถายทอดในครอบครว ถาแมบานไมสนบสนน พอบานกออกมาท�างานชมชนไมได พอบานจงเสนอใหโครงการท�างานกบแมบานดวย โดยเปดโอกาสใหทงพอบานและแมบานมาวเคราะหปญหานรวมกน จงเรมมองเหนปญหาวาเกดจากการทผชายไมเปดโอกาสใหผหญงไดเขารวมและตวแมบานเองกมความกลวไมอยากไปดงานหรอรวมกจกรรมอนๆนอกชมชน เพราะวฒนธรรมของชมชนภาคเหนอ การทผหญงออกไปนอกชมชนบอยๆจะถกมองไปในทางไมด จงตองรวมกนคดวาจะท�าใหผหญงมสวนรวมอยางไร

โดยการวเคราะหปญหารวม และการสรางส�านกรวมระหวางหญงชายใหเหนปญหาการเกษตรแผนใหม ทสงผลตอชวตครอบครวและชมชนทงดานเศรษฐกจและสงคม สการหาทางออกเพอใหครอบครวและชมชนอยรอดโดยการท�าเกษตรทางเลอก ผหญงเรมเขาใจความส�าคญของตนเองในการมสวนรวมผลกดนงานรวมกบผชาย เหนเปาหมายและทศทางรวมกน การเคลอนงานในแงของการมสวนรวมหญงชายกคลคลายมาเรอย กลมปลกผกปลอดสารพษแมทามผหญงเปนประธานกลมและรวมเปนกรรมการ ซงสอดคลองกบวถชวตของครอบครวทผหญงมบทบาทอยเดม ท�าใหงานกลมและองคกรชมชนมความเขมแขง

กรณกลมเกษตรอนทรยและความมนคงทางอาหาร อ�าเภอสนามไชยเขต จงหวดฉะเชงเทรา65 จากการสงเกตวถชวตของคนในชมชนของนกพฒนาองคกรพฒนาเอกชน “โดยเฉพาะวถชวตของผหญงซงหาอยหากนกบปาใกลบาน เกบพชผก เชน หนอไม หนอขาปา ยอดหวาย ดอกกระเจยว มาท�าอาหารในครวเรอนและขายตามงานวด ตลาดนด จากนนชวนเดกๆ เกบขอมลการใชประโยชนจากไผปาทบานของเดกแตละคน ประมวลขอมลใหเหนทรพยากรธรรมชาต

และรายได ในชมชน และพดคยกบแมของเดกๆ จนกระทงรวมตวเปนกล มออมทรพยเพอการพฒนาแมบานยางแดงขน จนกลายเปนพนททางสงคมของผหญงทมาแลกเปลยนพดคย และรวมกนวเคราะหปญหาของชมชนเพอหาแนวทางแกไขเรองตางๆ” 66

ประกอบกบหลงวกฤตเศรษฐกจป2540 ผหญงรนใหมหลายคนท ไปท�างานในโรงงานไดรบผลกระทบจากการเลกจาง หรอบางคนเมอมลกคนแรก เพอเลยงลกและใหครอบครวอยกนพรอมหนากกลบมาตงหลกทหมบาน ท�าใหกลมแมบานมก�าลงคนรนใหมเพมขนจงไดตงกลมเกษตรอนทรยขน เชอมโยงกบเครอขายเกษตรกรรมทางเลอกทวประเทศ ซงเขารวมการชมนม99 วนในสมชชาคนจนดวย ท�าใหสมาชกกลมไดมความตนตวทางการเมองภาคประชาชนและเขาใจปญหาทเกดจากการพฒนาของรฐ เหนปญหาเกษตรกรรมสมยใหมชดเจนมากขน นนทวน หาญด ไดแสดงความคดเหนวา “ทกวนนอาหารถกท�าใหเปนการคา แตจรงๆแลวอาหารคอชวต ระบบการเกษตรเปนพนฐานของการสรางชวต ใหทกคนสามารถอยได อยางมศกดศรความเปนมนษย” 67 กลมเกษตรอนทรยไดขยายเครอขายออกไปอยางกวางขวาง เชอมผผลตและผบรโภค เชอมการวเคราะหปญหาสขภาพความปลอดภยจากการใชสารเคมในการเกษตรกบบรรษทผลตอาหารและสารเคมระดบโลก ขบเคลอนเรองสขภาพ ความปลอดภยและความมนคงทางอาหาร รวมกบมลนธชววถ (BIOTHAI)

ในป 2550 บรษท เนชนแนล เพาเวอร ซพพลาย จ�ากด (มหาชน) ในเครอดบเบลเอ ซงเปนกลมอตสาหกรรมกระดาษขนาดใหญทครอบครองพนทปลกตนยคาลปตสแปลงใหญในภาคตะวนออกของประเทศ ผานการคดเลอกใหสรางโรงไฟฟาถานหน ขนาด 600 เมกะวตต ในพนทเขาหนซอน จ.ฉะเชงเทราซงจะสงผลกระทบตอการผลตพชผกอนทรย และระบบนเวศบรเวณนน ตงแตป 2555 บรษทฯไดยนรายงานผลกระทบสงแวดลอมและสขภาพ Environmental Health Impact Assessment (EHIA)

23

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

ใหคณะกรรมการผช�านาญการ (คชก.) พจารณามาแลวทงหมด 3 รอบ แตไมผานความเหนชอบจาก คชก. แตบรษทกยงพยายามด�าเนนการอยางไมยอมหยดยงรวมมอกบกลมอตสาหกรรมถานหนใชวาทกรรมถานหนสะอาด โฆษณาชกจงโนมนาวชาวบานใหเหนประโยชนของโรงไฟฟา ขณะทกลมเคลอนไหวคดคานไดกลาวถงความหวงใยในปญหาความเปลยนแปลงภมอากาศทจะเกดขนจากโรงไฟฟาถานหน และการปนเปอนสารพษในระบบอาหาร เปนการตอสดวยความรและผลประโยชนทตางกน

เครอขายเกษตรอนทรย เครอขายประชาชนรวมกบเครอขายสงแวดลอม ภาคตะวนออก ไดขอใชสทธตามมาตรา 11 พระราชบญญตสขภาพแหงชาต และไดรบการสนบสนนใหท�าการประเมนผลกระทบทางสขภาพโดยชมชน (Community Health Impact AssessmentCHIA) หรอ HIA ชมชน ช ใหเหนวาโรงไฟฟาถานหนจะสงผลกระทบเชงลบตอภาคเกษตรโดยตรง เพราะพชผกเกษตรอนทรย มะมวง และเหดฟางลวนเปนพชอาหารทมความออนไหวตอมลพษทเกดจากโรงไฟฟาถานหน ซงเปนการน�าเสนอขอมลอกดานจากรายงานการประเมนผลกระทบทางสขภาพโดยชมชน “HIA ชมชน...เปนเครองมอหนงทสรางความเขมแขงในขอมลความร สรางอ�านาจทางปญญา ลดความขดแยงและขยายแนวรวม สรางพลงความรวมมอทกสวนในทองถน ในการก�าหนดอนาคตตนเองและสงคม เปนสทธของประชาชนทถกรบรองไวใน พรบ.สขภาพแหงชาตและรฐธรรมนญในราชอาณาจกรไทย เราไดขยายประสบการณ HIA ชมชน โดยการเชอมพลงความรวมมอ องคกรภาคประชาชน องคกรสวนทองถนหนวยงานภาครฐ เอกชนและภาควชาการ ในพนทตนน�า กลางน�า และปลายน�า” 68

นอกจากนเครอขายเกษตรอนทรย อ.สนามชยเขต จ.ฉะเชงเทรา รวมกบเครอขายองคกรสงแวดลอมไดมการวเคราะหถงการเปลยนแปลงภมอากาศ ระบบนเวศของชมชนทองถน เพอรวบรวมขอมลขอสงเกตอยางเปนระบบจากกลมเกษตรอนทรย ในเครอขาย

ซงมวถชวตใกลชดกบธรรมชาตและมความเขาใจทลกซงละเอยดออนเกยวกบระบบนเวศทมผลตอชวตและสงแวดลอมในชมชนทองถน เพอรบมอกบความเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ และใชเปนหลกฐานใหสงคมไดตระหนกถงความเปลยนแปลงของระบบนเวศทเกดจากปจจยตางๆดานสงคม เศรษฐกจสงแวดลอมซงลวนเปนการกระท�าของมนษย เพอรณรงคเรองความเปลยนแปลงสงแวดลอม และความเปลยนแปลงภมอากาศใหเกดความเขาใจและความตระหนกในสงคมไทย

กรณการตอสพทกษทรพยากรธรรมชาตกบโครงการอตสาหกรรมขนาดใหญ ขณะทเกษตรกรคนยากจนตองละทงชนบทไปท�างานในเมอง ชนบทกลบกลายเปนแหลงทรพยากรอนอดมสมบรณทรฐและกลมธรกจอตสาหกรรม ทนขนาดใหญทงในและนอกประเทศ ไดใชส�าหรบการลงทนขนาดใหญเพอตกตวงแสวงหาก�าไรมหาศาล หลงวกฤตป 2540 ภายใตการปรบโครงสรางเศรษฐกจโดยการก�ากบขององคกรโลกบาลองคกรทมลกษณะกงรฐ-กงเอกชนซงด�าเนนกจการทแตกแขนงครอบคลมกจการอตสาหกรรมทส�าคญของประเทศ เชน พลงงาน ปโตรเคม ไฟฟา น�าประปานคมอตสาหกรรม ฯลฯ บรษทใหญทส�าคญในธรกจพลงงานและไฟฟา คอ บรษท ปตท.จ�ากด (มหาชน)หรอ ปตท. และการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย(กฟผ.) แตกบรษทลก บรษทหลานเขามาครอบคลมธรกจพลงงานอยางรวดเรว โดยเฉพาะในชวงหลงคณะรกษาความสงบเรยบรอยแหงชาต (รสช.) ท�ารฐประหารในป 2549 จนถงปจจบน ท�าใหกลมธรกจพลงงานมอ�านาจและอทธพลสงมากตอการก�าหนดนโยบายพลงงาน 69

ในชวงป 2549 ถงป 2554 ในระดบนโยบายของรฐบาลไดมการแก ไขกฎหมายทเกยวกบพลงงานหลายฉบบ อาท ในสมยรฐบาลพลเอกสรยทธ จลานนทแกไข พ.ร.บ.ป โตรเลยม (ฉบบท 6) พ.ศ. 2550 ท�าใหเกดคาลดหยอนคาภาคหลวงปโตรเลยม รวมถงการอนมตแปลงสมปทานใหมๆ โดยไมจ�ากดแปลง

24

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

ส�ารวจใหกบธรกจพลงงานหลายกลม และในปเดยวกนนนไดมการแกไข พ.ร.บ.คณสมบตมาตรฐาน ส�าหรบกรรมการและพนกงานรฐวสาหกจ (ฉบบท 5 และ 6)พ.ศ. 2550 เพอเปดทางใหขาราชการระดบสงไปนงเปนกรรมการในบรษทลกของรฐวสาหกจไดหลายแหง70

ตงแตป 2537 การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย(กฟผ.)ไดตกลงในหลกการทจะท�าสญญาซอไฟฟาจากโรงไฟฟาผผลตอสระ Independent Power Producer (IPP) 7 โครงการ ซงรวมโครงการโรงไฟฟาถานหนบอนอก และบานกรด ซงเปนพนทตดชายฝงทะเล ชาวบานประกอบอาชพประมง ชายหาดแสนสวยซงเหมาะกบการพฒนาดานการทองเทยวส�าหรบเปนสถานทพกผอนหยอนใจ

กลมอนรกษธรรมชาตและสงแวดลอมบานกรดไดรวมการเคลอนไหวกบกลมอนรกษบอนอก กอนรฐธรรมนญ2540 ซงรบรองสทธชมชนจะมผลบงคบใช แตเปนการใชสทธธรรมชาตทชมชนตองมสทธปกปองตวเองตอมาเมอมการรบรองสทธเสรภาพทางการเมองและสทธชมชนอยางชดเจนกวางขวางในรฐธรรมนญ รฐบาล หนวยงาน เจาหนาทรฐ และกลมทนตางอางการไมมกฏหมายรองรบในรฐธรรมนญ อาศยชองวางทางกฏหมาย การปกปดขอมล ฯลฯ มาเออประโยชนตอโครงการของกลมทน71

ทงสองกลมไดมผหญงเปนก�าลงหลกในการเคลอนไหวกลมอนรกษบอนอกไดม กรอมา พงษนอย เปนผน�าหญงทตอสรวมเคยงบาเคยงไหลกบสาม เมอสามเธอถกยงเสยชวตเธอกไดท�าหนาทผน�ากลมทเขมแขงสบตอกลมอนรกษธรรมชาตและสงแวดลอมบานกรดไดม จนตนา แกวขาว เปนประธานกลมทเขมแขง การทผหญงเปนผน�าการตอสกยงระดมการมสวนรวมของผหญงไดเพมมากขน และเปนแบบอยางการตอส ใหกบผหญงชมชนทองถนตางๆ

การตอส โดยใชภมปญญาและชวตจรงของชาวบาน ประกอบกบการท�างานขอมลของนกวชาการ นกพฒนา

องคกรพฒนาเอกชนทน�าขอมลใหลงสฐานลางมากทสดและการน�าเสนอขาวของสอมวลชนดานสงแวดลอม ไดท�าใหเรองยากๆทซบซอนในอดต เชน รายงานประเมนผลกระทบสงแวดลอม (EIA) ทถกผกขาดความร โดยผเชยวชาญ กลายเปนเรองธรรมดาทชาวบานลกขนมาตรวจสอบ และวจารณอยางมขอเทจจรงทปฏเสธไมได

กลมอนรกษบอนอกและบานกรด ไดตอสกบโครงการโรงไฟฟาพลงงานถานหนอยางยดเยอ ไดมองเหนความสมพนธเชงอ�านาจท ไมเปนธรรมในสงคม “ในการตอสของภาคประชาชนทตองการรกษาวถชวตของพวกเขา เปนการตอสท ไมเทาเทยมกนแนนอน เพราะชาวบานแคอยากไดปาทเปนสมบตสาธารณะคนมาเพอใหไดหายใจสบาย รวมถงเกบไวใหลกหลานแตการตอสของนายทนเพอรกษาผลประโยชน รกษาก�าไรจากการลงทนในภาคอตสาหกรรม ฝายหนงสเพอทวงคนผนปามาเปนของสวนรวมทตองใชเงนทมนอยนดจ�านวนสบบาท หรอรอยบาท แตอกฝายสดวยเงนจ�านวนหลายแสนลานบาทท�าลายพนปาพนทชมน�า ทตองการถมเพอสรางโรงงาน มนชางตางกนอยางมากมาย” 72

สตรนเวศนยมกบกำรเคลอนไหวเพอรกษำฐำนชวต กรณศกษาตางๆ ทกลาวมาน แสดงใหเหนความพยายามของผหญงในการพทกษรกษาฐานชวตของครอบครวและชมชน หากพจารณาฐานชวตจากการจดสวสดการตามฐานของแหลงทมา ฐานชวตของคนสวนใหญในสงคมยงเชอมโยงกบฐานทรพยากรธรรมชาต ดน น�า ปา ความหลากหลายทางชวภาพ และพนธกรรมซงประชาชนในชมชนเกษตรกรรม คอ กลมคนทมชวตพงพงสวสดการฐานนมากทสด เปนสวสดการททกคนพงเขาถงและใชประโยชนได ฐานนยงเปนแหลงพกพงเลยงดชวตคนสวนใหญของประเทศ หากฐานน ไมมนคงครอบครวและชมชนทอาศยฐานนกขาดความมนคงดวยการเคลอนไหวของสตรนเวศนยมในประเทศไทยเกดขน

25

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

อยางกวางขวางเพอปกปองสวสดการฐานน สวสดการพนฐานของชวตอกฐานหนงคอ สวสดการฐานชวตวฒนธรรม ทมรปแบบการใหความชวยเหลอทางสงคมผานระบบเครอญาตและชมชน และการเกอกลภายใตระบบอปถมภ เปนการพงพาตนเองและพงพากนเองของผคน

ในสงคมท ใหญขน รฐมพนธะหนาทตองดแลประชาชนจงจดสวสดการฐานสทธขนพนฐานของประชาชนทเปนการบรการสงคมครอบคลมดานการศกษา การสาธารณสข การเคหะ การมงานท�า และการบรการขาวสารขอมลเพอสวสดภาพของประชาชน และการสงคมสงเคราะห และเมอคนเคลอนยายเขาสเมองและโรงงานมากขน และฐานทรพยากรธรรมชาตกบฐานชวตวฒนธรรมเสอมโทรมลง สงคมจ�าเปนตองพฒนาสวสดการฐานประกน ซงตงอยบนหลกการ “การประกน” (Insurance Scheme) คอ การสรางระบบการออม เพอสวสดการและการประกนการมรายไดเมอเกษยณอายการท�างานหรอชราภาพการประกนการวางงานหรอเจบปวย รวมทงกลมออมทรพยซงกลมผหญงในชมชนตางๆ จะมความเขมแขงในดานน สวสดการชมชนวนละ 1 บาท ธนาคารขาว กจดอยบนฐานประกนน 73

เมอคนสวนใหญเขาสระบบการจางงาน คาแรงทเปนธรรมจงเปนอกปจจยหนงทตองขบเคลอนไปพรอมกบเรองสวสดการสงคมทงนเพราะเปนแหลงรายไดหลก และแมวาปจจบนภาคเกษตรในชนบทเปนแหลงรายไดเสรมแตชนบทยงเปนแหลงพกพงของคนสวนใหญโดยเฉพาะผหญง เดก ผสงอาย หากการพฒนาโครงการขนาดใหญยงด�าเนนไปโดยการท�าลายฐานสวสดการทรพยากรธรรมชาต และผลกดนใหผคนตองไหลบากนเขาเมอง หลดลอยจากฐานสวสดการชวตวฒนธรรมทเคยพงพา คนสวนใหญในประเทศกจะเผชญกบชวตทมความยากล�าบากมากยงขน

การสร างสงคมแหงการดและและแบงป นกน (caring and sharing) ซงในเชงอดมการณหมายถงการฟนคนความสมพนธ ในเชงคณคา ใหมาทดแทนความสมพนธเชงมลคาทครอบง�าสงคมมากเกนไป จงเปนอกมตหนงทสตรนยมใหความสนใจ ซงสอดคลองกบการรวมกลมจตอาสาทมมากขนทงในระดบประเทศและทด�าเนนการขามประเทศในระดบภมภาค สวนในเชงนโยบายสงคมนน หมายถงการสรางสวนรวม(commons) ในมตตาง ๆ ใหมากขน เชน การดแลทรพยากรรวมกน ระบบสวสดการทครอบคลมอยางเปนสากล โดยเฉพาะอยางยง ในดานการศกษาและการสาธารณสข74

สตรนเวศนยมจงจ�าเปนตองเชอมโยงกบขบวนการสตรนยมและขบวนการเคลอนไหวทางสงคมตางๆเพอปกปองฐานชวตในสงคมทมความเปลยนแปลงอยางรวดเรว

26

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

บทท 3ขอสงเกตและขอคดเหน

อทธพลของแนวคดสตรนเวศนยมและหรอแนวคดสตรนยม ทสงผลตอกำรถกเถยงเรองสงแวดลอมในประเทศไทยคออะไร

ตวอยางประสบการณผหญงกรณสมชชาคนจน กรณผหญงกบปาชมชนทงยาว ผหญงตอสเรองเขอน ผหญงกลมเกษตรอนทรย ผหญงกลมออมทรพย ผหญงกบการคดคานโครงการอตสาหกรรมขนาดใหญ เปนความเคลอนไหวของการกอตวบนฐานคดสตรนเวศนยมในสงคมไทย สะทอนใหเหนวาผหญงไดเขารวมการเคลอนไหวดวยเหตผลส�าคญเพอปกปองฐานชวต ครอบครว ชมชน และการรกษาทรพยากรใหรนลกรนหลาน ผหญงไดเปดพนท ไดนยามตวเองเพอใหสงคมเหนตวตน สามารถแสดงตวตนในการเขาถงสทธตางๆ ไดชวงชงตอสผานการนยาม เชน การนยามจากขางลาง จากการใชชวตประจ�าวนขนมา โดยการสรางกฏเกณฑหรอขอบญญตของชมชนขนมารวมกบผชาย ตลอดจนการตอรองสทธกบกฏหมายของรฐ อาท สทธชมชน ปาชมชน โฉนดชมชน การประเมนผลกระทบสขภาพชมชน การปกปองความมนคงทางอาหาร ไดเปดพนทความรบอกวาคนในพนทชมชนมความคด มมมอง มการนยามความหมายทแตกตาง เพอโตแยงกบภาพทครอบง�าและสามารถช ใหเหน “กลไก” ทบกพรองบดเบอนไดชดเจนขน

การทการตอสคดคานโครงการขนาดใหญมเดมพนใหญมาก ท�าใหมการคกคาม ขมข เอาชวต หรอใชทกกระบวนการในสงคมไมวาจะเปน วชาการ กฎหมายคกตะราง และอ�านาจเถอนทรนแรงเพอสยบการตอสของประชาชนทตอตานคดคาน การตอสของผหญงไดเสรมสรางกระบวนการแกปญหาอยางสนตวธและขยายพนธมตรอยางกวางขวาง ไมเพยงแตระดบทองถนแตรวมถงระดบสากล การปกปองระบบนเวศทองถนเปนการปกปองระบบนเวศโลกดวย

แนวคดสตรนยมและหรอสตรนเวศนยม ไดกอใหเกดกำรเปลยนแปลงทำงนโยบำยดำนสงแวดลอมอยำงไร

ผหญงมกปรากฏในงานวจยทองถนเชงปฏบตการแบบมสวนรวม ตลอดจนการประเมนผลกระทบสงแวดลอมและสขภาพระดบชมชน เกดเปนขบวนการเคลอนไหวทางสงคมดานทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอมเพอความเปนธรรมในหลายแหง เรยกรองสทธในการจดการทรพยากรดวยชมชนทองถน และไดรวมสรางวาทกรรมใหมๆ ท ไดรบการยอมรบในสงคม เชน “สทธชมชน” “สทธหนาหม” “กรรมสทธสวนรวม” “การจดการของชมชน” “การจดการเชงซอน” “สงคมพหนยม” ในระดบทองถนเรมมวาทกรรมเรองการมสวนรวม การจดการสขภาพ ธรรมาภบาล ฯลฯ แตอ�านาจทองถนยงคงเปนองคาพยพใหญทซบซอน และบางแหงยงถกใชเพอแสวงประโยชนมากกวาตอบสนองตอปญหาชมชน และภายหลงจากการยดอ�านาจของรฐบาลทหารครงน การปกครองทองถนกถกดงกลบสศนยกลาง

การทผหญงรวมวจย รวมคด รวมวเคราะห รวมสรางวาทกรรม ไดเสรมอ�านาจการอธบายใหกบชมชน สามารถสรางการตอรองในระดบนโยบายไดมากขน75

ดงนนกระบวนการท�างานสรางความรผ หญงหรอสตรศกษา การน�ามตหญงชายมาใชในการวเคราะหปญหาสงแวดลอมทรพยากรธรรมชาต สรางความรสกรวมและสรางจตส�านกรวม ท�าใหการระดมพลงภายในชมชนและสงคมมมากขนดงเชนกรณศกษาตางๆ ท ไดกลาวมาแลว

วาทกรรมใหมๆ ไดสรางการเปลยนแปลงอยางมากในระบบคดทางกฎหมาย ท�าใหเกดหมวด “สทธชมชน”ในรฐธรรมนญ รบรองความมอยของชมชน และศาล

27

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

ไดน�าหลกการสทธชมชนไปพพากษาในบางคด จนน�าไปสการผลกดนราง “พ.ร.บ.ปาชมชน” สสภาผแทนราษฎร เปนการตอสเชงนโยบายทสะทอนความขดแยงในชดความคดเรอง “การจดการทรพยากรโดยชมชน”กบ “การจดการทรพยากรโดยภาครฐ” ทชดเจน แมการผลกดน “พ.ร.บ.ปาชมชน” จะไมส�าเรจ แตแนวคดปาชมชนไดเปนทรบรอยางแพรหลาย การเคลอนไหวดานสงแวดลอมเตบโตขน มการน�ามตวฒนธรรมเขามาในการอนรกษทรพยากร เชน การบวชปา สบชะตาแมน�า ซงเปนกระแสทเกดขนทกภาคของประเทศ นอกจากการขบเคลอนเรองสทธชมชน ในเชงวาทกรรม และในเชงกฏหมายแลว ยงเปน “ปฏบตการทางอ�านาจ” ของภาคประชาชนเพอจดการอ�านาจระหวางรฐกบชมชนทองถนใหม หลงการกระจายอ�านาจสทองถนพบวาขบวนการภาคประชาชนมการเคลอนไหวระดบทองถนคอนขางมาก76 ผหญงไดเขารวมในระดบตางๆ มการพยายามเขาไปใชอ�านาจทองถนในลกษณะการจดการรวม (Co-management)เชน ท�า “ขอบญญตทองถน” มารองรบกฏจารตของชมชนใหมฐานะทางกฎหมายเพอตอรองกลไกภาครฐและทน ซงเปนยทธวธหนงทเกดขนในพนททชาวบานมศกยภาพเขมแขง สามารถเขาไปก�าหนดนโยบายจดการทรพยากร แมขบวนการตอสของชมชนจะมพลงบวกในหลายดานแตทผานมาท�าไดเพยงการตรงก�าลงยงไมสามารถเปลยนแปลงโครงสรางหรอวธคดของสงคมได

การทผ หญงในภมภาคตางๆของประเทศออกมาเคลอนไหวคดคานโครงการพฒนาตางๆ ทกอใหเกดมลภาวะ ไมวาจะเปนโครงการไฟฟาพลงงานถานหน โครงการโรงไฟฟาขนาดเลกชวมวล หรอโรงงานอตสาหกรรมตางๆ เชน โรงงานผลตน�าตาล จงเกดขอเสนอแนะตอรฐใหมการพฒนากลไกเสรมสรางความเทาเทยมของหญงชายในกระบวนการตดสนใจและการจดการทรพยากรธรรมชาต สงแวดลอม โดยตองมแผนยกระดบเสรมสรางความรความสามารถและการบรการขอมลขาวสารตางๆ และสรางกลไกการตดตามการประเมนผลในการใชกฎหมาย สรางตวชวดการพฒนาและสงแวดลอมทกระทบตอผหญง

เปนจดเรมตนเรยกรองใหรฐบาลมมตเพศภาวะในการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอม77

อะไรคอควำมส�ำเรจและควำมทำทำย

การทผหญงปรากฏตวตนมสวนชวยเสรมการอธบายกบสงคม ตอสกบความไมเปนธรรมในการจดการทรพยากรในสงคมทมกเปนสงทถกแฝงเรนอย มองไมเหนหรอถกลดทอนความซบซอน ความละเอยดออนลงไป เชน จากปาทมกฎเกณฑจารตประเพณมากมายมกรรมสทธชมชน มกระบวนการระงบขอพพาทของชมชน ฯลฯ ถกปรบลดทอนลงเหลอแคค�าวา อทยานเขตปาสงวน หรอเขตรกษาพนธสตวปา ท�าใหสงคมไดเหนความซบซอน เหนวถชวตของผคนทอาศยอยกบปา และเปดพนทการมสวนรวมของประชาชนในการจดการทรพยากรมากขน อยางไรกตามในขบวนการเคลอนไหวทางสงคมดานทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอมและเกษตร แมวามผหญงเขารวมเปนก�าลงส�าคญในระดบการจดการมผหญงทเขมแขงเปนผน�าและสรางหลกการประชาธปไตยแบบปรกษาหารอ ประชาธปไตยทางตรงขน แตยงไมมการน�ามตเพศภาวะและแนวคดสตรนเวศนยมเขาไปรวมวเคราะหก�าหนดยทธศาสตรการเคลอนไหวอยางจรงจงเทาทควร

ในสถานการณปจจบนทสลบซบซอนกวาเมอยสบปกอนการมองความไมเปนธรรมทางสงคมในการจดการทรพยากรและทรพยากรธรรมชาตตองมองผานหนวยของ “ความสมพนธ” ระหวางกลมตางๆ ในหลายแงมมในเชงการครอบง�า หรอบดเบอน การใหความหมายไมใชเพยงเรองการแยงชงทรพยากรและเศรษฐกจเทานน ตองใหความส�าคญกบพนททอยระหวางสงคมกบปจเจก ซงม “ความสมพนธ” หลายแบบทสลบซบซอน และในพนทนนยงมการกอตวของคนกลมตางๆท ไมไดรบความเปนธรรมอยางตอเนอง เชน กลมชาตพนธ กลมคนจน กลมผหญง กลมผสงอาย กลมแรงงาน ฯลฯ โดยมตวขบเคลอนของความไมเปนธรรมจาก “กลไกเชงสถาบน” หลายรปแบบในสงคม เชน นโยบาย ภาษ ระบบสทธ การจดการ

28

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

แรงงาน ฯลฯ ท ไมท�างาน บดเบอน หรอบดเบยวกอใหเกดปญหา78 สตรนเวศนยมจะรวมเปนขบวนการเชอมรอยความหลากหลายเหลานอยางไร

นอกจากน การผลกภาระใหสงคมตองจาย เชน โรงงานอตสาหกรรมปลอยควนพษตางๆ ออกไปในอากาศ แลวไมตองรบผดชอบ ชมชนมภาระความเสยงมากขน เชน ชมชนในระบบนเวศทบรสทธตองรบสารพษจากกระบวนการท�าเหมอง หรอโรงไฟฟาพลงงานถานหน การผลกภาระการพสจนใหประชาชนทรบผลกระทบ ท�าใหคนจ�านวนมากสญเสยความเปนอตลกษณของตน ตองสญเสยทท�ากนตองกลายเปนคนงานรบจางในเมอง คนงานนอกระบบ คนงานทถกเอารดเอาเปรยบในหลายรปแบบ ซงเขาไมถงทรพยากรตางๆ ในสงคมจงเหมอนมนษยลองหน79 สตรนเวศนยมจะสงเสยงเพอใหสงคมเหนตวตนของกลมคนเหลาน โดยเฉพาะกลมผหญงระดบรากหญาไดอยางไร

ขบวนการเคลอนไหวทางสงคมประกอบดวย เครอขายองคกรพฒนาเอกชน เครอขายนกวชาการทงในกรงเทพและภมภาคตางๆ เครอขายสอมวลชน เครอขายนกศกษา เครอขายชาวนา เกษตรกร เครอขายแรงงานเครอขายองคกรประชาชนระดบรากหญาตางๆ ซงรวมกลมผหญงและกลมคนทหลากหลายอนๆ ไดรวมกนตอสกบเผดจการทหารและเคลอนไหวเรยกรองสทธเสรภาพเมอเกดรฐประหารในป 2534 ตลอดชวง 15 ปกอนเกดการรฐประหารในป 2549 ขบวนการเคลอนไหวเพอความเปนธรรมตางๆ ไดเปดพนททางสงคมการเมองใหกบประชาชนกลมตางๆ รวมทงผหญงรากหญา การแตกแยกทางการเมองครงใหญเแบงขวเปนสเหลองแดง ในเครอขายพนธมตรประชาธปไตยระดบตางๆ สงคมการเมองไทยเผชญกบความขดแยงทสลบซบซอนมากยงขนจนเกดการรฐประหารครงลาสดในป 2557เปนสถานการณสงคมการเมองทถอยกลบ อ�านาจการเมองถกผกขาดโดยกองทพและกลมทนขนาดใหญ“ประชาชนในพนทตองเผชญกบอ�านาจททรงพลงทงหลายทมาจากขางนอกและอยหางไกล ดวยการ

สมคบของอ�านาจและอทธพลทองถน ดลอ�านาจจงมความลกลนมากตองวเคราะหการครอบง�าควบ 2 ระดบทงระดบทองถนโดยโครงสรางอ�านาจของสงคม และระบบตลาดของประเทศ และอกระดบหนงคอระดบโลกโดยพลงอ�านาจของทนนยมโลกและบรรษทขามชาต” 80

สถานการณดงกลาวเปนความทาทายตอการเคลอนไหวของสตรนเวศนยมในยคปจจบนเปนอยางยง การเชอมรอยกนระหวางทฤษฎกบการปฏบตการทางสงคมของสตรนเวศนยมในระดบสากลกบระดบทองถน81 เสรมสรางศกยภาพการวเคราะหและการอธบายของกลมคนชายขอบทหลากหลาย สตรนเวศนยมจะมไดเปนเพยงแนวคดนามธรรมแตเปนเครองมอในการอธบายปรากฎการณสงคม เพอน�าไปสการแกไขปญหาอยางเปนรปธรรมและมพลงไดอยางไร จะน�าพาสงคมไปสชวตทดกวาไดอยางไร

ขอเสนอแนะ

ขบวนการเคลอนไหวทางสงคมรวมสมย ควรพจารณาเรองการเสรมสรางพลงอ�านาจของชมชน โดยค�านงถงมตตางๆ ดงน

การใชและพฒนาแนวคดสตรนเวศนยม เปนฐานวเคราะหรวมทรวมมตเพศภาวะ มตนเวศวทยาการเมองและวฒนธรรม สรางจตส�านกรวมทผหญงสามารถเขารวมไดอยางเตมศกยภาพ ทงในขบวนการผหญง ขบวนการเคลอนไหวทรพยากรสงแวดลอมและเกษตรเชอมทฤษฎกบการปฏบต (praxis) เชอมความรระดบมหภาคกบระดบจลภาค สรางการเรยนรทเทาทนสถานการณ โดยมสตรศกษาเปนเครองมอในการสรางความรและการวเคราะห

การใชแนวคดสตรนเวศนยม สรางความรวมมอและขยายความรวมมอกบเครอขายพนธมตรตางๆ ผานการเรยนร การแกปญหารวมกนในการดแลรกษาระบบนเวศทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอม สขภาพ

29

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

ความปลอดภย อธปไตยอาหาร และการสรางความเปนธรรมทางสงคม เชอมโยงเรองเศรษฐกจ(production) และการบ�ารงเลยงชวต ครอบครว สงคม(reproduction) กบการพทกษรกษาทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอม เชอมการวเคราะหและปฏบตการรวมกนระหวางเกษตรกรกบแรงงานทงในระบบและนอกระบบผท�าการผลตการเกษตรรายยอยกบผบรโภค เชอมโยงวถชวตเมองกบชนบท เชอมโยงคณภาพชวตของคนชนกลางกบเรองปากทองของคนระดบรากหญา ผานเครอขายผหญงในขบวนการเคลอนไหวทางสงคมตางๆ

การใชแนวคดสตรนเวศนยม เชอมความรดานการจดการสงแวดลอม 2 ระบบ คอ ความรดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยสมยใหม กบความรทองถนท ใช ในชวตประจ�าวน หรอทเรยกวา วทยาศาสตรแหงการอยรอด (Sciences of Survival) รวมมอกบสถาบนการศกษาทองถน เสรมสรางความร ขอมลวชาการกบความรทองถนใหกบกลมผหญงและกลมผชายในพนท เครอขายพนธมตรและภาคประชาสงคม โดยค�านงถงประสบการณ ในชวตประจ�าวนทแตกตางกนเพอใหมสมรรถนะในการพทกษรกษาระบบนเวศ ปกปองชมชนทองถนและโลก ตลอดจนการรบมอกบความเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ สภาพสงแวดลอม และการจดการภยพบต

การใชแนวคดสตรนเวศนยม ระดมทรพยากรในลกษณะเครอขาย เสรมสรางทกษะการเจรจาตอรองใหกบแกนน�าชมชน และนกกจกรรมทางสงคม สรางกลไกใหมๆ ในการสอสารกบสงคม พฒนาทกษะการใช social media และสอตางๆ ในการรณรงคตอสงคม และการสรางโอกาสใหสงคมไดเรยนรจากประสบการณจรง มความรความเขาใจในระบบนเวศวทยาการเมองวฒนธรรม และเพศภาวะกบทนนยมเสรนยมใหม

30

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

อำงอง

1 Manisha Rao ,Ecofeminism at the Crossroads in India: A Review, DEP n. 20 / 2012 2 ระบบชายเปนใหญ หรอระบบปตาธปไตย (Patriarchy) เปนระบบสงคมท ใหสถานภาพและต�าแหนงของเพศชายเหนอเพศหญง และใหคณคาความเปนชายมากกวาความเปนหญง ระบบน ไดสรางเครองมอส�าคญเพอด�ารงและถายทอดวฒนธรรมชายเปนใหญ ดวยระบบเพศภาวะ (gender system) ทก�าหนดและหลอหลอมบทบาทหนาท อ�านาจ สถานภาพคณคาและความสมพนธทแตกตางและไมเทาเทยมระหวางเพศ ความเปนเพศ/เพศภาวะ จงเปนสงประกอบสรางของสงคม(ฉลาดชาย รมตานนท, เลาเรองเบองตน สตรศกษา สตรนยม, ศนยสตรศกษา มหาวทยาลยเชยงใหม, 2555)3 KarenJ.Warren,Ecofeminist Philosophy, Rowman & Littlefield Publishers,Inc.,20004 สณฐตา กาญจนพนธ , ผหญง ผชาย และความเคลอนไหวทางสงแวดลอม ในหนงสอความคดสเขยว วาทกรรมและความเคลอนไหว, สถาบนวจยสงคม และคณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม 2554 (การศกษาทฤษฎสตรนเวศวทยาในบทน ได ใชความรจากหนงสอเลมนเปนพนฐานส�าคญ)5 เพงอาง,สณฐตา กาญจนพนธ 6 เดวด คนสลย เขยน, ลภาพรรณ ศภมนตรา แปล, นเวศวทยากบศาสนา จตวญญาณเชงนเวศในมมมองตางวฒนธรรม,ส�านกพมพสวนเงนมมา 25517 Carol Christ, ”Rethinking Theology and Nature,” in Reweaving the World: The Emergence of Ecofeminism,ed.Irene Diamon and Gloria Feman Orenstein San Francisco: Sierra Club Books,1990),58. อางใน KarenJ.Warren,Ecofeminist Philosophy, Rowman & Littlefield Publishers,Inc.20008 KarenJ.Warren,Ecofeminist Philosophy, Rowman & Littlefield Publishers,Inc. 20009 อวยพร เขอนแกว, เสนทางสการเปลยนแปลง, กรงเทพ,มลนธผหญง, 255510 Merchant 1992, อางใน Manisha Rao, Ecofeminism at the Crossroads in India: A Review, DEP n. 20 / 2012 11 อางแลว,สณฐตา กาญจนพนธ, 255412 องคการอนามยโลก, ถมชองวางทางสขภาพในชวงชวตเรา บรรลความเปนธรรมทางสขภาพดวยปจจยสงคมทก�าหนดสขภาพ, ศภสทธ พรรณารโณทย บรรณาธการ, ส�านกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต (สช.), 200913 อางแลว, สณฐตา กาญจนพนธ, 255414 Christa Wichterich,Feminisms on the Move Against the Backlash, Towards New Solidarities,October 201615 Manisha Rao, Ecofeminism at the Crossroads in India: A Review, DEP n. 20 / 201216 กาญจนา แกวเทพ, ผหญงกบสงแวดลอม ในหนงสอ สตรศกษา 1, โครงการหนงสอเลม “ผหญงกบประเดนตางๆ”, คณะกรรมการสงเสรมและประสานงานสตรแหงชาต ส�านกงานปลดส�านกนายกรฐมนตร, 254117 อนด ทกาการ ไดบรรยายทธรรมศาสตร หวขอ การพฒนา นเวศวทยา และผหญง จดโดย กลมประสานงานศาสนาเพอสงคม และโครงการสนตภาพเพอการพฒนา เมอป 2532 ในหนงสอโอบกอด หนา 7518 พระไพศาล วสาโล บรรณาธการ, โอบกอด บทเรยนและแรงบนดาลใจในการพทกษปาของขบวนการชปโก, กลมประสานงานศาสนาเพอสงคม และโครงการสนตภาพเพอการพฒนา, 253419 ครสตา วชเทอรช, สตรนยมเดนหนา ตานปฏกรยาตอบโต สความเปนปกแผนครงใหม, มลนธฟรดรค เอแบรท (FES),ตลาคม 255920 นลน ตนธวนตย และคณะ, ประสบการณการตอสของชาวลมน�ามล กรณศกษาเขอนปากมลและเขอนราษไศล, วถชวตวถส ขบวนการประชาชนรวมสมย, ผาสก พงษไพจตร และคณะ, ซลคเวอรมบคส, 254521 West และ Blumberg, 1990, Reconstructing Social Protest from a Feminist Perpective. in Women and Social Protest. อางใน นลน ตนธวนตย และคณะ, ประสบการณการตอสของชาวลมน�ามล กรณศกษาเขอนปากมลและเขอนราษไศล, วถชวต วถส ขบวนการประชาชนรวมสมย, ผาสก พงษไพจตร และคณะ, ซลคเวอรมบคส, 254522 สณฐตา กาญจนพนธ, บทความผหญงในการถกเถยงเกยวกบสงแวดลอมนยม ในหนงสอ อยชายขอบมองลอดความร, อานนท กาญจนพนธ บรรณาธการ, ศลปวฒนธรรม ฉบบพเศษ, 2549 และตอมาไดปรบปรงตพมพใหม เรองผหญง ผชาย และความเคลอนไหวทางสงแวดลอม ในหนงสอความคดสเขยว วาทกรรม และความเคลอนไหว, สถาบนวจยสงคม และคณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม 2554

31

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

23 สชาดา ทวสทธ บรรณาธการ, วารสารสตรนยมไทย the thai Feminist review, จดยน stance, ศนยสตรศกษา คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม, ปท 3 255224 Sanitsuda Ekachai, A woman who helped the poor ,General news – Bangkok Post , December 13, 2007บทความน ไดสมภาษณวนดา ตนตวทยาพทกษ ในหวงเวลาสดทายของชวตเธอ25 ประภาส ปนตบแตง, การเมองบนทองถนน 99 วนสมชชาคนจน และประวตศาสตรการเดนขบวน ชมนมประทวงในสงคมไทย,ศนยวจยและผลตต�ารา มหาวทยาลยเกรก, 254126 อางแลว, Sanitsuda Ekachai, 200727 อางแลว ประภาส ปนตบแตง, 254128 วนดา ตนตวทยาพทกษ, สมภาษณ, 9 พฤษภาคม 2540, อางใน ประภาส ปนตบแตง, 254129 วนดา ตนตวทยาพทกษ, ท�าไมตองชวยคนจน, ปาฐกถามลนธโกมลคมทอง ประจ�าป 2540 ณ หอศลปวฒนธรรม มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 20 กมภาพนธ 254030 อางแลว, ประภาส ปนตบแตง, 254131 อางแลว, Sanitsuda Ekachai, 200732 วนดา ตนตวทยาพทกษ, ทปรกษาสมชชาคนจน, 15 กนยายน 2540 อางใน ประภาส ปนตบแตง, 254133 อางแลวใน Sanitsuda Ekachai, 2007 (ภายหลงจากการใหสมภาษณไมนาน วนดาไดจากโลกน ไปดวยวยเพยง 52 ป, เธอปวยเปนมะเรงเตานมและเสยชวตเมอวนท 6 ธนวาคม 2550)34 ชยวฒน สถาอานนท, พศ(ษ)ผหญง ในชวตของ “สนตวธ”, การแสดงปาฐกถาพเศษ ปวย องภากรณ ครงท 14 คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ทาพระจนทร, 9 มนาคม 2558 35 Ursula Oswald Spring,Handbook on Sustainability Transition and Sustainable Peace.Springer InternationalPublishing Switzerland 201636 จากแนวทางการเขยนรายงานสถานการณประเทศส�าหรบรายงานประจ�าป SOCIAL WATCH REPORT, 2554 37 Sanitsuda Ekachai, Behind the Smile: Voices of Thailand,Thai Development Support Committee, 1990 ดวยการสนบสนนขอมลพนทจากองคกรพฒนาเอกชนตางๆ ทวประเทศ ชวงป 2531-2532 38 https://www.facebook.com/yos.santasombat/posts/10154681451967606 39 วอลเดน เบลโล และคณะ เขยน, สรนช ธงศลา แปล,โศกนาฏกรรมสยาม การพฒนาและการแตกสลายของสงคมไทยสมยใหม, ส�านกพมพมลนโกมลคมทอง, 254240 David Hubbel, Antithetical perceptions of development and environment: village people and the state in rural Thailand, Master thesis,York University,Toronto,1992 อางใน วอลเดน41 Malee Traisawasdichai ‘Large dams Versus “Common Good” of People’ ,The Nation,25 January 1994. อางใน วอลเดน, 254242 อางแลว, วอลเดน เบลโล และคณะ, 254243 ผลส�ารวจลกษณะการถอครองทดนเพอการเกษตร, ส�านกงานเศรษฐกจการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ ป 255644 ดวงมณ เลาวกล, การกระจกตวของความมงคงในสงคมไทย, ในหนงสอ สสงคมไทยเสมอหนา, ผาสก พงษไพจตร, ส�านกพมพมตชน 255745 นฤมล อรโณทย, เวทรวมคดรวมเคลอน แนวคดการจดการทรพยากรบนฐานคดแมธรณ (Mother Earth) ในรฐธรรมนญ:แรงบนดาลใจจากโบลเวย, คณะท�างานวาระทางสงคม สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย รวมกบ โครงการศกษาและปฏบตการงานพฒนา (FOCUS), 255846 คณะท�างานวาระทางสงคม, รายงานสงคมไทย 2559, สงคมสงเกต สงเกตสงคม, สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย,255947 Leslie Sponsel, เสวนาเรอง Spiritual Ecology, สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 255648 Leslie Sponsel, การบรรยาย ”Natural Wisdom : Exploring Buddhist Ecology and Environmentalism” สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 256049 ผาสก พงษไพจตร, วาดวยขบวนการทางสงคมและเมองไทย,ในหนงสอ วถชวต วถส ขบวนการประชาชนรวมสมย,ผาสก พงษไพจตร และคณะ, ซลคเวอรมบคส, 2545

32

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

50 ปนแกว เหลองอรามศร, นเวศและเพศภาวะกบเสยงทเงยบหายในสตรนยมและขบวนการสงแวดลอมไทย, วารสารสตรนยมไทย, จดยน stance,สชาดา ทวสทธ บรรณาธการ, ศนยสตรศกษา คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม, 255251 เอกสาร รายงานการประชมเพอทบทวนปฏญญาปกกง และ แผนปฏบตการเพอความกาวหนาของสตร, มลนธผหญง รวมกบ คณะท�างานวาระทางสงคม,สนบสนนโดย UN Women, 28 กนยายน พ.ศ. 255752 วทรย เลยมจ�ารญ, ผอ�านวยการมลนธชววถ (BIOTHAI), รายงานเวทสมมนาเครอขายผหญงภาคประชาสงคมกบการขบเคลอนและตดตามการด�าเนนงานของรฐตามเปาหมายการพฒนาทยงยน (SDGs), มลนธผหญงและเครอขาย, 256053 Karen J.Warren,Ecofeminist Philosophy, Rowman & Littlefield Publishers,Inc.200054 นลน ตนธวนตย และคณะ, ประสบการณการตอสของชาวลมน�ามล กรณศกษาเขอนปากมลและเขอนราษไศล, ในหนงสอวถชวต วถส ขบวนการประชาชนรวมสมย, ผาสก พงษไพจตร และคณะ,ซลคเวอรมบคส ,254555 มยร ออนกะตา, ตวแทนชาวบานผรบผลกรทบจากเขอน น�าเสนอในชวงเวทชาวบาน,ในเวท ”แกโครงสรางอยางไร จงจะหายจน”, ในหนงสอความจรงของความจน, คณะท�างานวาระทางสงคม สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 254456 วนดา ตนตวทยาพทกษ, ท�าไมตองชวยคนจน ปาฐกถามลนธโกมลคมทอง ประจ�าป 2540, มหาวทยาลยธรรมศาสตร, กมภาพนธ 254057 สมปอง เวยงจนทร, มดกบชาวบานปากมน, หนงสองานเพลงศพ วนดา ตนตวทยาพทกษ, 12 ธนวาคม 255058 อางแลว ประภาส ปนตบแตง, 2541 และ นลน ตนธวนตย และคณะ, 254559 คณะท�างานสงเสรมบทบาทหญงชายในการพฒนา,เอกสารประกอบการสมมนาเชงปฏบตการ เหลยวหลงแลหนางานสงเสรมบทบาทหญงชายในการพฒนา ป พ.ศ.2539 60 ขอมลในหวขอน ไดจากการสมภาษณ สามารถ สระกว และการสนทนากลมยอยทครวใบโหนด, อ�าเภอสงหนคร จงหวดสงขลา, 6 พฤษภาคม 256061 ขอมลสวนใหญในหวขอนมาจาก การศกษาของ วเศษ สจนพรหม, การเคลอนไหวในพนทสาธารณะของผหญงในการจดการปาชมชน จงหวดล�าพน, วทยานพนธ ศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการพฒนาสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม 254462 อนวงศ แซตง ,นางภาค วรรณสก, “แม” ของคนบานทงยาว, ในผลงานรางวลลกโลกสเขยว ครงท 10 ประจ�าป 255163 เพงอาง,อนวงศ แซตง64 เอกสารประมวลเนอหาจากการสมมนาเชงปฏบตการ “เหลยวหลงแลหนางานสงเสรมบทบาทหญงชายในการพฒนา”คณะท�างานสงเสรมบทบาทหญงชายในการพฒนา, 253965 ขอมลสวนใหญมาจากการสนทนากลมยอยกบแกนน�าเครอขาย ทส�านกงานเครอขายเกษตรอนทรย อ�าเภอสนามไชยเขต จงหวดฉะเชงเทรา, 5 มนาคม 2560 66 สมภาษณ นนทวน หาญด นกพฒนาองคกรพฒนาเอกชน ผรเรมกอตงกลม, 6 มนาคม 2560 67 เอกสารเผยแพร กนอะไรด? เรองราวอาหารดๆ จากอ�าเภอสนามชยเขต, โครงการ 304 กนได, 255968 นนทวน หาญด,บทปาฐกถาพเศษ ในพธเปดสมชชาสขภาพแหงชาต ครงท 5 พ.ศ.2555 หวขอ “ทกนโยบาย หวงใยสขภาพ”, 255569 เจาะขมอ�านาจการเมอง-เครอขายขาราชการครอบง�าธรกจพลงงาน, 19 สงหาคม 2012http://thaipublica.org/2012/08/the-dominant-political-power-and-network-officials/ 70 นพนนท วรรณเทพสกล, บรษทกงรฐกงเอกชน: ธรกจกบเครอขายขาราชการ ในหนงสอ สสงคมไทย เสมอหนา ผาสก พงษไพจตร บรรณาธการ, ส�านกพมพมตชน, 255771 สน ไชยรส, ค�ากลาวแนะน�าปาฐก, ประชาธปไตยกบการปกปองทรพยากรชมชน, ปาฐกถา 14 ตล ประจ�าป 2555, มลนธ 14 ตลา, 2555 72 จนตนา แกวขาว, ประชาธปไตยกบการปกปองทรพยากรชมชน, ปาฐกถา 14 ตล ประจ�าป 2555, มลนธ 14 ตลา, 255573 ประภาส ปนตบแตง, นภาพร อตวานชยพงศ, จตรงค บณยรตนสนทร, กตพฒน นนทปทมะดลย, ศรพร ยอดกมลศาสตร,รายงานวจย “สวสดการพนฐาน : รากฐานความเปนธรรมทางรายได” ,ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย, 255074 คณะท�างานวาระทางสงคม,รายงานสงคมไทย มองการพฒนาทยงยน จากฐานลาง, 2559 (Social Watch Thailand,Social Watch Report, Defining Sustainability from Below, 2016)

33

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

75 มาเรย มส ไดตงขอสงเกตวา การศกษาเกยวกบจตส�านกทแทจรงของผหญงนน การส�ารวจความคดเหนทวไปของผหญงจะใหขอเทจจรงนอยมาก จะมแตผหญงซงก�าลงอยในวกฤตการณทางความสมพนธทางสงคมทแทจรงทเธอมอย และสามารถจะตระหนกถงสภาพทแทจรงของตวเองได จงตองมกระบวนการท�าใหประสบการณสวนตวใหเปนประสบการณรวมของมวลชน เชน จากการสมภาษณเดยวกใหกลายเปนกลม เพอการสรางความรสกรวม จตส�านกรวม กระบวนการสรางความร เนนจดประสงคเพอเปลยนแปลงสภาพทเปนอย ควรเปนกระบวนการปลกจตส�านกดวย, อางใน สกญญา หาญตระกล,สศาสตรแหงวธการในการศกษาเรองผหญง (Towards A Methodology of Women’s Studies, Maria Mies, No 77,November 1979,Institute of Social Study, The Hage, Netherland), ศนยขอมลสตร กองโครงการสงคม ส�านกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, คนขอมลจาก ศนยวทยทรพยากร จฬาลงกรณมหาวทยาลย76 อานนท กาญจนพนธ, เวทรวมคดรวมเคลอน “ความเปนธรรมเชงนเวศวฒนธรรมการเมอง ตอยอดฐานคดสทธชมชนทองถนในการจดการฐานทรพยากร ดน น�า ปา พลงงาน”, จดโดย สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย รวมกบ ศนยศกษาชาตพนธและการพฒนา มหาวทยาลยเชยงใหม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม สถาบนสงเสรมการเรยนรเพอการพฒนาทยงยน มลนธพฒนาภาคเหนอ และคณะท�างานวาระทางสงคม,26 สงหาคม 255877 อางแลว, รายงานการประชมเพอทบทวนปฏญญาปกกง และแผนปฏบตการเพอความกาวหนาของสตร, มลนธผหญง รวมกบ คณะท�างานวาระทางสงคม, สนบสนนโดย UN Women, 28 กนยายน พ.ศ. 255778 อางแลว, อานนท กาญจนพนธ79 อานนท กาญจนพนธ ไดสงเคราะหถงความไมเปนธรรมในการจดการทรพยากรในสงคมวา การรกของทนเสรนยมใหมท�าใหเกดสถานการณ 3 สง คอการดดซบสวนเกนไวสงมาก (High Rent) เกดความเสยงสงในการด�าเนนชวต (High Risk)และคนสญเสยตวตน หรออย ในสภาพไรตวตน(High Loss) รวมทงยงตองเผชญกบกระแสพลกกลบของรฐรวมศนย รวมทงยงตองเผชญกบกระแสพลกกลบของรฐรวมศนย80 อางแลว, ผาสก พงษไพจตร, 254581 Anne Stephens, Ecofeminism and Systems Thinking, Routledge, 2015

34

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

บรรณำนกรม

Brauch, Hans Gunter and Team. (2016). Handbook on Sustainability Transition and Sustainable. Peace. Springer International Publishing Switzerland.Ekachai, Sanitsuda. (1990). Behind the Smile: Voices of Thailand. Thai Development Support Committee. Bangkok. Ekachai, Sanitsuda. (2007, December 13). A Woman who Helped the Poor. Commentary. General news. Rao, Manisha. (2012). Ecofeminism at the Crossroads in India: A Review. Deportage Esuli Profughe (DEP). p.20. Sponsel, Leslie. (2013). การเสวนาเรอง Spiritual Ecology. สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย.Sponsel, Leslie. (2017). การบรรยายเรอง Natural Wisdom : Exploring Buddhist Ecology and Environmentalism. สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย.Stephens, Anne. (2015). Ecofeminism and Systems Thinking. Routledge.Warren, Karen J. (2000). Ecofeminist Philosophy. Rowman & Littlefield Publishers, Inc.เจำะขมอ�ำนำจกำรเมอง-เครอขำยขำรำชกำรครอบง�ำธรกจพลงงำน. (19 สงหาคม 2555). จาก http://thaipublica.org/2012/08/the-dominant-political-power-and-network-officials/เดวด คนสลย. (2551). นเวศวทยำกบศำสนำ จตวญญำณเชงนเวศในมมมองตำงวฒนธรรม. แปลโดย ลภาพรรณ ศภมนตรา. สวนเงนมมา.กาญจนา แกวเทพ. (2541). ผหญงกบสงแวดลอม. ใน สตรศกษา 1. โครงกำรหนงสอเลม “ผหญงกบประเดนตำงๆ”. คณะกรรมการสงเสรมและประสานงานสตรแหงชาต ส�านกงานปลดส�านกนายกรฐมนตร.คณะท�างานวาระทางสงคม. (2544). ควำมจรงของควำมจน. สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย.คณะท�างานวาระทางสงคม (2559). รำยงำนสงคมไทย 2559 สงคมสงเกต สงเกตสงคม. สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย.คณะท�างานสงเสรมบทบาทหญงชายในการพฒนา. (2539). เหลยวหลงแลหนำงำนสงเสรมบทบำทหญงชำยในกำร พฒนำ. เอกสารประกอบการสมมนาเชงปฏบตการ.ครส เบเคอร. (2546). กำรพฒนำคนของประเทศไทย. รายงาน. ส�านกงานโครงการพฒนาแหงสหประชาชาต.ครส แอบบอต, พอล โรเจอรส และจอหน สโลโบดา. กลมวจยออกซฟอรด (Oxford Research Group). (2549). Global Responses to Global Threats: Sustainable Security for the 21st Century. แปลโดย สนทร เกยรตประจกษ. คบไฟ.ครสตา วชเทอรช. (2559). สตรนยมเดนหนำ ตำนปฏกรยำตอบโต สควำมเปนปกแผนครงใหม. มลนธฟรดรค เอแบรท (FES). ชยวฒน สถาอานนท. (9 มนาคม 2558). พศ(ษ)ผหญง ในชวตของ “สนตวธ”. การแสดงปาฐกถาพเศษ ปวย องภากรณ ครงท 14 คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ทาพระจนทร. ชยอนนต สมทวณช และกสมา สนทวงศ ณ อยธยา. (2546). “สงแวดลอมกบควำมมนคง : ควำมมนคงของรฐกบ ควำมไมมนคงของรำษฎร”. สถาบนนโยบายศกษา.ดวงมณ เลาวกล. (2557). การกระจกตวของความมงคงในสงคมไทย. ใน สสงคมไทยเสมอหนำ, ผาสก พงษไพจตร. หนา 37. มตชน.นพนนท วรรณเทพสกล. (2557). บรษทกงรฐกงเอกชน: ธรกจกบเครอขายขาราชการ. ใน สสงคมไทยเสมอหนำ. ผาสก พงษไพจตร. หนา 149. มตชน.

35

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

นฤมล อรโณทย. (2558). เวทรวมคดรวมเคลอน แนวคดกำรจดกำรทรพยำกรบนฐำนคดแมธรณ (Mother Earth) ในรฐธรรมนญ: แรงบนดำลใจจำกโบลเวย. คณะท�างานวาระทางสงคม สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย รวมกบ โครงการศกษาและปฏบตการงานพฒนา (FOCUS).นลน ตนธวนตย และคณะ. (2545). ประสบการณการตอสของชาวลมน�ามล กรณศกษาเขอนปากมลและเขอนราษไศล, ใน วถชวต วถส ขบวนกำรประชำชนรวมสมย, ผาสก พงษไพจตร และคณะ. หนา 182. ซลคเวอรมบคส.ประภาส ปนตบแตง. (2541). กำรเมองบนทองถนน 99 วน สมชชำคนจน และประวตศำสตรกำรเดนขบวนชมนม ประทวงในสงคมไทย. ศนยวจยและผลตต�ารา มหาวทยาลยเกรก. ปนแกว เหลองอรามศร. (2552). นเวศและเพศภาวะกบเสยงทเงยบหายในสตรนยมและขบวนการสงแวดลอมไทย. ใน วำรสำรสตรนยมไทย จดยน stance, สชาดา ทวสทธ. หนา 1. ศนยสตรศกษา คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.ผาสก พงษไพจตร และคณะ. (2545). วถชวต วถส ขบวนกำรประชำชนรวมสมย, ซลคเวอรมบคส. พระไพศาล วสาโล. (2534). โอบกอด บทเรยนและแรงบนดำลใจในกำรพทกษปำของขบวนกำรชปโก. กลมประสานงาน ศาสนาเพอสงคม และโครงการสนตภาพเพอการพฒนา.พระประชา ปสนนธมโม และคณะ. (2539). จดเปลยนแหงศตวรรษ ฟรตจอฟ คำปรำ (The Turning Point ของ Fritjof Capra). มลนธโกมล คมทอง.มลนธผหญง และเครอขาย. (2560). รำยงำนเวทสมมนำเครอขำยผหญงภำคประชำสงคมกบกำรขบเคลอนและ ตดตำมกำรด�ำเนนงำนของรฐตำมเปำหมำยกำรพฒนำทยงยน (SDGs).มลนธผหญง รวมกบ คณะท�างานวาระทางสงคม. (28 กนยายน 2557). เอกสำรรำยงำนกำรประชมเพอทบทวน ปฏญญำปกกง และแผนปฏบตกำรเพอควำมกำวหนำของสตร. UN Women. วนดา ตนตวทยาพทกษ. (20 กมภาพนธ 2540). ท�ำไมตองชวยคนจน. ปาฐกถามลนธโกมลคมทอง ประจ�าป 2540 ณ หอศลปวฒนธรรม มหาวทยาลยธรรมศาสตร.วอลเดน เบลโล และคณะ. (2542). โศกนำฏกรรมสยำม กำรพฒนำและกำรแตกสลำยของสงคมไทยสมยใหม. แปลโดย สรนช ธงศลา. มลนธโกมล คมทอง.วเศษ สจนพรหม. (2544). กำรเคลอนไหวในพนทสำธำรณะของผหญงในกำรจดกำรปำชมชนจงหวดล�ำพน. วทยานพนธ ศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการพฒนาสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม. ศจนทร ประชาสนต. (2555). ควำมมนคงอำหำร แนวคดและตวชวด. ส�านกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต (สช.). มลนธเกษตรกรรมยงยน และมลนธชววถ.ศภสทธ พรรณารโณทย. (2552). ถมชองวำงทำงสขภำพในชวงชวตเรำ บรรลควำมเปนธรรมทำงสขภำพดวยปจจยสงคม ทก�ำหนดสขภำพ. องคการอนามยโลก. ส�านกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต (สช.).สณฐตา กาญจนพนธ. (2554). ผหญง ผชาย และความเคลอนไหวทางสงแวดลอม. ใน ควำมคดสเขยววำทกรรมและ ควำมเคลอนไหว. สถาบนวจยสงคม และคณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม. ส�านกงานกองทนสนบสนน การวจย (สกว.)สกญญา หาญตระกล. (2522). สศำสตรแหงวธกำรในกำรศกษำเรองผหญง (Towards A Methodology of Women’s Studies,Maria Mies ,No 77,November1979,Institute of Social Study,The Hage, Netherland), ศนยขอมลสตร กองโครงการสงคม ส�านกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. สชาดา ทวสทธ. (2552). การเปลยนแปลงของหญงแกนน�าในกรณคดคานเขอนล�าโดมใหญ จงหวดอบลราชธาน. ในวำรสำร จดยน ปท 3 ฉบบสตรนยมและขบวนกำรทำงสงคมวำดวยสงแวดลอม. หนา 57. ศนยสตรศกษา คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.

36

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

สภา ใยเมอง. (2555). ตวชวดควำมมนคงอำหำร ระดบชมชน. ส�านกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต (สช.). มลนธ เกษตรกรรมยงยน และมลนธชววถ.สรชย หวนแกว และคณะ. (2550). สงคมวทยำสนำม: กำรรบมอกบภยพบต. สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย และศนยศกษาการพฒนาสงคม คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.หนงสองานเพลงศพ วนดา ตนตวทยาพทกษ. (12 ธนวาคม 2550).อวยพร เขอนแกว. (2555). เสนทำงสกำรเปลยนแปลง. มลนธผหญง. อานนท กาญจนพนธ. (2543). สถานภาพการวจย ชมชนกบการจดการทรพยากร: บทสงเคราะหผลของการศกษา, พลวต ของชมชนในกำรจดกำรทรพยำกร กระบวนทศนและนโยบำย. อานนท กาญจนพนธและคณะ. หนา 1. ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.).อานนท กาญจนพนธ. (2544). มตชมชน วธคดทองถน วำดวยสทธ อ�ำนำจ และกำรจดกำรทรพยำกร.อานนท กาญจนพนธ. (2549). อยชำยขอบมองลอดควำมร รวมบทความเนองในวาระครบรอบ 60 ป ฉลาดชาย รมตานนท. ศลปวฒนธรรม ฉบบพเศษ. อานนท กาญจนพนธ. (26 สงหาคม 2558). เอกสำรเวทรวมคดรวมเคลอน “ควำมเปนธรรมเชงนเวศวฒนธรรม กำรเมอง ตอยอดฐำนคดสทธชมชนทองถนในกำรจดกำรฐำนทรพยำกร ดน น�ำ ปำ พลงงำน”. สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย รวมกบ ศนยศกษาชาตพนธและการพฒนา มหาวทยาลยเชยงใหม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม สถาบนสงเสรมการเรยนรเพอการพฒนาทยงยน มลนธพฒนาภาคเหนอ และคณะท�างานวาระทางสงคม.

37

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

38

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

39

สตรนเวศนยม (Ecofeminism) กบความเคลอนไหวในสงคมไทย

เกยวกบผเขยนรำณ หสสรงส ปจจบนเปนผประสานงานอาวโส คณะท�างานวาระทางสงคม สถาบนวจยสงคมจฬาลงกรณมหาวทยาลย และผประสานงาน Social Watch ประเทศไทย ตงแตป 2543 – ปจจบนการท�างานดานผหญง ไดเปนบรรณาธการรายงานการทบทวนปฏญญาปกกง และแผนปฏบตการเพอความกาวหนาของสตร ป 2558 ผประสานงานเครอขายผหญงรากหญา ป 2537 – 2540รวมกนคณะอนกรรมการการมสวนรวมของสตร คณะกรรมการสงเสรมและประสานงานสตรแหงชาต (กสส.) ส�านกงานปลดส�านกนายกรฐมนตร ป 2539 – 2540 ผประสานงานจดประชมผหญงชาวบาน รวมประชมระดบโลกเรองสตร ณ กรงปกกง เมอป 2538 รวมรณรงค เรอง ผหญงกบการพฒนา ทประเทศเยอรมนป 2533

ความเหนทปรากฎในเอกสารฉบบน ไมถอวาเปนความเหนของมลนธฟรดรค เอแบรท

©2017 มลนธฟรดรค เอแบรท1550 อาคารธนภม ชน 23ถนนเพชรบรตดใหม แขวงมกกะสนเขตราชเทว กรงเทพฯ 10400+66 2652 7178-9 Fax: +66 2652 7180www.fes-thailand.org Facebook: Friedrich-Ebert-Stiftung Thailand

สงซอสงพมพ ตดตอ:info@fes-thailand.org

ไมอนญาตให ใชสอตางๆ ทเผยแพรโดยมลนธฟรดรค เอแบรท(FES) เพอการคา โดยไมไดรบการยนยอมอยางเปนลายลกษณอกษรจาก FES

มลนธฟรดรค เอแบรท (FES) เปนมลนธดานการเมองทเกาแกทสดในประเทศเยอรมน มลนธตงชอตามฟรดรค เอแบรท ซงเปนประธานาธบดแหงประเทศเยอรมนคนแรกท ไดรบเลอกตงจากระบอบประชาธปไตย

โปรแกรมระดบภมภำคในเอเชย เปนสวนหนงของโปรแกรมและโครงการของ FES ในระดบประเทศและระดบโลกแนวการด�าเนนการและจดสนใจของมลนธขามพนระดบประเทศ ดวยการตอบสนองตอกระแสโลกาภวตน

การเคลอนยายแรงงาน การบรณาการภมภาค และการเชอมโยงในดานอนๆ ของชวต โครงการตางๆ ทจดท�าขนภายใตกรอบการท�างานน มงทการสรางเครอขายและพนธมตรระหวางบคคล และองคกรตางๆ ในระดบขามประเทศและสงเสรมการเปลยนแปลงเพอเพมความเปนธรรมทางสงคม สนตภาพทยงยน และการพฒนาเศรษฐกจในภมภาค