(1)

การศกษาพชสมนไพรทองถนและภมปญญาดานการใชพชสมนไพร กรณศกษา : อทยานแหงชาตแกงกรง จงหวดสราษฎรธาน

Study of Local Herbal Plants and Folk Wisdom for Wage : Case Study Kaeng Krung National Park, Suratthani Province

เพญนภา ทพยสราษฎร Pannapa Tipsurat

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญา วทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการสงแวดลอม

มหาวทยาลยสงขลานครนทร A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the

Degree of Master of Science in Environmental Management Prince of Songkla University

2559 ลขสทธของมหาวทยาลยสงขลานครนทร

(2)

การศกษาพชสมนไพรทองถนและภมปญญาดานการใชพชสมนไพร กรณศกษา : อทยานแหงชาตแกงกรง จงหวดสราษฎรธาน

Study of Local Herbal Plants and Folk Wisdom for Wage : Case Study Kaeng Krung National Park, Suratthani Province

เพญนภา ทพยสราษฎร

Pannapa Tipsurat

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญา วทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการสงแวดลอม

มหาวทยาลยสงขลานครนทร A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the

Degree of Master of Science in Environmental Management Prince of Songkla University

2559 ลขสทธของมหาวทยาลยสงขลานครนทร

(3)

ชอวทยานพนธ การศกษาพชสมนไพรทองถนและภมปญญาดานการใชพชสมนไพร กรณศกษา : อทยานแหงชาตแกงกรง จงหวดสราษฎรธาน

ผเขยน นางสาวเพญนภา ทพยสราษฎร สาขาวชา การจดการสงแวดลอม

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทร อนมตใหนบวทยานพนธฉบบน

เปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการ

สงแวดลอม

……………………………………… (รองศาสตราจารย ดร.ธระพล ศรชนะ)

คณบดบณฑตวทยาลย

อาจารยทปรกษาวทยานพนธหลก

……………………………..………….

(ดร.สชาต เชงทอง)

คณะกรรมการสอบ

……………………………….ประธานกรรมการ

(รองศาสตราจารย ดร.ปารชาต วสทธสมาจาร)

………………………………………...กรรมการ

(ดร.สชาต เชงทอง)

………………………………………...กรรมการ

(ดร.จงรก วชรนทรรตน)

………………………….......................กรรมการ

(ผชวยศาสตราจารย ดร.พงศศกด เหลาด)

………………………….......................กรรมการ

(ผชวยศาสตราจารย ดร.กานดา ค าช)

(4)

ขอรบรองวา ผลงานวจยนเปนผลมาจากการศกษาวจยของนกศกษาเอง และขอแสดงความขอบคณบคคลทมสวนเกยวของ ลงชอ……………………………….

(ดร.สชาต เชงทอง) อาจารยทปรกษาวทยานพนธ

ลงชอ……………………………… (นางสาวเพญนภา ทพยสราษฎร) นกศกษา

(5)

ขาพเจาขอรบรองวา ผลงานวจยนไมเคยเปนสวนหนงในการอนมตปรญญาในระดบใดมากอน และไมไดถกใชในการยนขออนมตปรญญาในขณะน ลงชอ………………...……..……

(นางสาวเพญนภา ทพยสราษฎร) นกศกษา

(6)

ชอวทยานพนธ การศกษาพชสมนไพรทองถนและภมปญญาดานการใชพชสมนไพร กรณศกษา : อทยานแหงชาตแกงกรง จงหวดสราษฎรธาน

ผเขยน นางสาวเพญนภา ทพยสราษฎร สาขาวชา การจดการสงแวดลอม ปการศกษา 2558

บทคดยอ

การศกษาพชสมนไพรทองถนและภมปญญาดานการใชพชสมนไพร บรเวณอทยานแหงชาตแกงกรง จงหวดสราษฎรธาน เพอศกษาสงคมพชสมนไพรในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง จงหวดสราษฎรธานและศกษาภมปญญาทองถนของหมอยาพนบานและเจาหนาทสาธารณสขประจ าแผนกแพทยแผนไทยกบการใชประโยชนจากพชสมนไพรชนดพนธเดยวกนทส ารวจพบในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง และรวมกนหาแนวทางการจดการการใชประโยชนทรพยากรพชสมนไพรทองถนอยางคมคาและย งยน โดยการเลอกส ารวจพชสมนไพรในแปลงตวอยางถาวร ขนาด 120 x 120 ตารางเมตร ของศนยนวตกรรมอทยานแหงชาตและพนทคมครองจงหวดสราษฎรธานในปาดบชนอทยานแหงชาตแกงกรงจงหวดสราษฎรธาน การศกษาภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพร และแนวทางการจดการพชสมนไพร โดยวธการสมภาษณและสนทนากบหมอยาพนบานจ านวน 9 คน และเจาหนาทของรฐแผนกแพทยแผนไทยโรงพยาบาลประจ าอ าเภอและโรงพยาบาลประจ าต าบล จ านวน 12 คน ในอ าเภอวภาวด ทาฉาง ไชยา ทาชนะ สวนอ าเภอรอบแนวเขตพนทอทยานแหงชาตแกงกรง อ าเภอครรฐนคม เคยนซา พนพน และอ าเภอกาญจนดษฐ ในพนทจงหวดสราษฎรธาน

ผลการศกษาสงคมพชสมนไพรด าเนนการในแปลงตวอยางถาวร พบพนธไมใหญ ไมหนม ไมพม ไมพนลาง และลกไม ทงหมด 77 ชนด สามารถจ าแนกเปนพชสมนไพร 32 ชนด หรอคดเปนรอยละ 41.56 ของพนธไมทงหมด จากการส ารวจพบพชสมนไพรทเปนพนธไมเลอย เถาวลย และไมลมลก อก 16 ชนดพนธ โดยมคาดรรชนความส าคญ (Important Value Index; IVI) สงสดของพชสมนไพรทเปนไมใหญ คอ สลอดปา (Jatropha curcas L.) คดเปนรอยละ 17.082 พชสมนไพรทเปนไมหนม (sapling) คอ หางนกยง (Caesalpinia pulcherrima L.) คดเปนรอยละ 14.835 คาความหนาแนนของลกไมมากทสด คอ คอแลนเขา (Xerospermum laevigatum Radlk.) คดเปน 0.250 ตนตอตารางเมตร และพบพชสมนไพรทเปนไมเลอย เถาวลย และไมลมลก มากทสด จ านวน

(7)

5 ตน ตอพนทแปลงขนาด 120 x 120 เมตร คอ สมกงชาง (Ampelocissus martini Planch.) และสะคาน (Piper ribesioides Wall.)

ส าหรบภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพร จากชนดพนธพชสมนไพรทงหมด 48 ชนด ในพนทศกษา มการใชพชสมนไพรชนดพนธเดยวกนในการรกษาโรคและบ ารงรางกายทงหมด 12 ชนด คอ ขมนเครอ (Arcangelisia flava Merr.) เขมแดง (Ixora stricta Roxb.) จนทรแดง (Draceana loureiri Gagnep.) ชะมวงชาง (Garcinia atroviridis Griff.) แซมาลาย (Capparis micracantha Linn.) ถอบแถบ(Connarus ferrugineus Jack.) เปลาใหญ (Croton roxburghii Balakr. ) เปลาน าเงน (Cladogynos orientalis Zipp.) พลงกาสา (Ardisia polycephala Wall.) มากระทบโรง (Ficus pubigera Wall) สะคาน (Piper ribesioides Wall.) และหางไหลขาว (Derris malaccensis Prain.) มการถายทอดองคความรมาจากบรรพบรษ ซงสามารถแบงกลมลกษณะแนวคดและแนวปฏบตของหมอพนบานออกเปน 2 กลมใหญ คอ การศกษาจากการสงสมความร ฝกสงเกต เนนการปฏบตจนถอดแบบจากตนแบบการรกษาจากบรรพบรษแลวฝกปฏบตดวยตนเอง และการเลงเหนคณคาของพชสมนไพรทองถนแลวน ามาประยกตใชรวมกบต าราแพทยแผนปจจบน

แนวทางการจดการการก าหนดวธการใชพชสมนไพรอยางเหมาะสมโดยไมสงผลตอความเสยงของการขาดแคลนและการสญพนธของพชสมนไพร คอ 1.การวจยและพฒนาพชสมนไพรสมควรใหหนวยงานทมองคความร เชน คณะแพทยแผนไทยมหาวทยาลยสงขลานครนทร รวมมอวจยและพฒนาพชสมนไพรรวมกบกรมอทยานแหงชาตสตวปาและพนธพช 2.การขยายพนธพชสมนไพรคอการน าพชสมนไพรทองถนในพนทอทยานแหงชาตออกมาขยายพนธนอกพนท 3.แนวทางการสงเสรมและการสนบสนนใหใชพชสมนไพร หนวยงานภาครฐ กรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสขชวยดแล สมควรสงเสรมเรองความรความเขาใจ และมการประชาสมพนธความรเกยวกบพชสมนไพร 4.การจดการองคความรภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพรใชวธการถายทอดองคความร โดยการสรางกลมการเรยนรหมอพนบาน เพอเกบรวบรวม องคความรภมปญญาทองถนดานพชสมนไพร 5.การเกบรกษาและการอนรกษชนดพนธพชสมนไพรเพอปองกนพชสมนไพรทง 48 ชนด ในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง

ค าส าคญ : พชสมนไพร, หมอยาพนบาน, แปลงตวอยางถาวร, ภมปญญาทองถน, อทยานแหงชาต แกงกรง

(8)

Thesis Title Study of Local Herbal Plants and Folk Wisdom Case Study: Kaeng Krung National Park, Suratthani Province

Author Miss Pennapa Tipsurat Major Program Environmental Management Academic Year 2015

ABTRACT

The study of local medicinal plants and the knowledge of using medicinal plants were conducted at Kaeng Krung National Park area, Suratthani province. The first objective of the study was to survey medicinal plants in permanent sample plot of 120 x 120 meters belonging to Suratthani National Parks Innovation Centers in the Kaeng Krung National Park.

The second objective was to study the local knowledge of folk doctors and health department officers. The same plant species used by folk doctors were compared with those found in Kaeng Krung National Park. The last objective was to find appropriate management methods of medicinal plants for local use with sustainability.

The results show that 77 plant species including tree, sapling and seedling were found in permanent sample plot. These could be classified as medicinal plant as much as 32 species or 41.56 percent. Morcover another 16 medicinal plant species were ivy, vines and herbaceous. The tree Jatropha curcas L. had a highest IVI (Important Value Index) of 17.082. Whereas, sapling Caesalpinia pulcherrima L. had IVI of 14.835. Xerospermum laevigatum Radlk. had a highest density of 0.25 plant/m2 Ampelocissus martini Planch., and Piper ribesioides Wall., were medicinal plants in ivy vines and herbaceous group and were found 5 plants per species per 120 m. x 120 m. area.

For indigenous knowledge of medicinal plants, all 48 medicinal plant species found in the study area, only 12 species were used as medicinal plants of the same species to treat patient. There were Arcangelisia flava Merr., Ixora Lobbii Roxb., Draceana loureiri Gagnep., Garcinia atroviridis Griff., Capparis micracantha Linn., Connarus ferrugineus Jack., Croton

(9)

roxburghii Balakr., Cladogynos orientalis Zipp., Ardisia polycephala Wall., Ficus pubigera Wall., Piper ribesioides Wall., Derris malaccensis Prain.

The study of local knowledge of local folk doctors and management practice were done by interviewing 9 local doctors and 12 health department officers in Chaiya, Thachang, Thachana, Kirirutnikom, Kiansa, Kanchannadit and Phunphin districts.

The folk doctors received medicinal knowledge from their ancestors. These could be divided into 2 groups. The first one obtained knowledge by transferring, practicing from previous folk doctor, and accumulation of knowledge. The second group had their own interest and practicing using books or learning from another folk doctor.

The management guidelines for using medicinal plants in a sustainable manner without affecting the risk of shortages and extinction of plants were; 1.Research and development of medicinal plants by supporting collaborative research between universities the Department of National Parks, Wildlife and Plant Conservation. 2. Number of medicinal plant could be increased by propagation. 3. Providing the guidelines to promote and support the use of medicinal plants by the department of Health Service Support, the Ministry of Health 4. Management local knowledge of medicinal plants by transferring knowledge to learning group of folk doctors. 5. Preservation and conservation of 48 medicinal plant species for protection and preservation of 48 medicinal plants species in Kaeng Krung National Park.

Keywords: Herbal plant, Folk doctor, Permanent sample plot, Local knowledge, Kang Krung National Park

(10)

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธฉบบนส าเรจไดดวยดตามวตถประสงค เนองจากบคคลหลายไดกรณาและใหความชวยเหลอ ขาพเจาขอขอบคณบณฑตวทยาลย และคณะการจดการสงแวดลอม มหาวทยาลยสงขลานครนทร ในการนขอกราบขอบพระคณเปนอยางสงตอ ดร.สชาต เชงทอง ในฐานะอาจารยทปรกษาวทยานพนธทเปนผใหแนวทางค าแนะน าเพมเตม และตรวจสอบแกไขความถกตอง ขอขอบพระคณ รองศาสตราจารย ดร.ปารชาต วสทธสมาจาร ในฐานะประธานกรรมการสอบ ผชวยศาสตราจารย ดร.พงศศกด เหลาด ดร.จงรก วชรนทรรตน และผชวยศาสตราจารย ดร.กานดา ค าช ในฐานะกรรมการสอบ ไดใหความรขอคดเหนและแกไขขอบกพรองตาง ๆ ของวทยานพนธจนเสรจสมบรณ

ขอขอบคณเจาหนาทวทยาลยชมชนสราษฎรธานทกทาน ทคอยใหความสะดวกใน การตดตอประสานงาน ขอขอบพระคณหวหนา ผชวย และเจาหนาทอทยานแหงชาตแกงกรง ทใหขอมลเพอการวจย ขอขอบพระคณทก ๆ หนวยงานทเกยวของ ทไดใหความอนเคราะหขอมล ทเกยวของกบงานวจยในครงน

ขอกราบขอบพระคณหวหนาเรองยศ ปลมใจ และหวหนาพรธวช เฉลมวงศ และ เจาหนาทศนยนวตกรรมอทยานแหงชาตและพนทคมครอง จงหวดสราษฎรธานทกทาน ทใหความอนเคราะหชวยเหลอจนงานวจยนส าเรจไปไดดวยด

สดทายนขอกราบขอบพระคณอยางสงตอ บดา มารดา ครอบครว ทคอยใหก าลงใจ ค าแนะน าสงสอน ตลอดจนการสนบสนนขาพเจาในทก ๆ ดาน วางรากฐานการศกษาทดใหกบขาพเจาตลอดมา ขาพเจาขอมอบความส าเรจนกลบคนสทกทานใหประสบแตความสขและความเจรญ และหวงเปนอยางยงวางานวจยนจะเปนประโยชนแกผสนใจและเปนสมบตความรของชาตสบไป

เพญนภา ทพยสราษฎร

(11)

สารบญ

หนา บทคดยอ (5) Abstract (7) กตตกรรมประกาศ (9) สารบญ (10) รายการตาราง (12) รายการภาพ (13) บทท 1. บทน า 1

1.1 ความส าคญและทมาของการวจย 1 1.2 นยามค าศพท 1.3 วตถประสงคการวจย

2 3

1.4 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 1.5 การตรวจเอกสาร

3 5

2. วธการวจย 2.1 ขอบเขตการวจย 2.2 เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล 2.3 การทดสอบคณภาพของเครองมอ

23 23 23 24

2.4 วธการด าเนนการวจย 24 3. ผลการศกษาและการอภปรายผล

3.1 ผลการส ารวจพชสมนไพร

3.2 ภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพร 3.5 แนวทางการจดการเพออนรกษพชสมนไพร

4. สรปผลการศกษาและขอเสนอแนะ 4.1 สรปผลการศกษา 4.2 แนวทางการแกไขหรอแนวทางการปองกนปญหาจากการใชพชสมนไพร

ในอนาคต 4.3 ขอเสนอแนะ

33 33 40 50 53 53 56

59

(12)

สารบญ (ตอ)

หนา บรรณานกรม 60 ภาคผนวก

ก. แบบสอบถามเพอประกอบวทยานพนธ 66 ข. ประมวลภาพกจกรรมวจย 72

(13)

รายการตาราง

ตารางท หนา

3.1 แสดงโอกาสทจะพบพชสมนไพรของพนธไมทงหมด ในพนทแปลงตวอยางถาวร

33

3.2 รอยละความถสมพทธ ความหนาแนนสมพทธ ความเดนสมพทธ และคาดรรชน ความส าคญของพนธไมใหญ ในแปลงตวอยางถาวรบรเวณพนทอทยานแหงชาตแกงกรง

35

3.3 รอยละความถสมพทธ ความหนาแนนสมพทธ ความเดนสมพทธ และคาดรรชนความส าคญของพชสมนไพรทเปนพนธไมหนมและไมพม ในแปลงตวอยางถาวรบรเวณพนทอทยานแหงชาตแกงกรง

37

3.4 ความหนาแนน ความถของพชสมนไพรไมพนลางและลกไม ในแปลงตวอยางถาวรบรเวณพนทอทยานแหงชาตแกงกรง

38

3.5 ไมเลอย และเถาวลย ในแปลงตวอยางถาวรบรเวณพนทอทยานแหงชาต แกงกรง

39

3.6 แสดงแรงจงใจและแหลงทมาขององคความรภมปญญาทองถนของหมอยาพนบาน จ านวน 9 คน

44

3.7 แสดงหลกการวนจฉยโรคของหมอพนบาน จ านวน 9 คน ในพนท จงหวดสราษฎรธาน

45

3.8 ภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพรชนดพนธเดยวกนในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง

47

(14)

รายการภาพ

ภาพท หนา

1.1 กรอบแนวคดการวจย 4 1.2 แสดงพนทศกษา (แผนทขอบเขตอทยานแหงชาตแกงกรง) 17 2.1 แผนทแปลงศกษาสงคมพชสมนไพรในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง

จงหวดสราษฎรธาน 26

2.2 ภาพจ าลองสภาพภมประเทศบรเวณแปลงศกษาสงคมพชสมนไพร ในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง จงหวดสราษฎรธานในระบบ 3 มต

33

2.3 แปลงศกษาสงคมพชสมนไพรในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง จงหวดสราษฎรธาน

34

3.1 แผนการจดการการใชพชสมนไพรอยางย งยน 52

1

บทท 1

บทน า

1.1 ความส าคญและทมาของการวจย

ประเทศไทยมทรพยากรธรรมชาตท อดมสมบรณ ทงพช สตว แรธาต ทหลากหลายนานาพนธ ภายใตระบบนเวศทแตกตางกน สมนไพรเปนพชทคนไทยรจกน ามาใชประโยชนตงแตอดตถงปจจบน และเปนทรพยากรธรรมชาตทใชเปนอาหารและยา นอกจากนผลตภณฑสมนไพรธรรมชาต กก าลงไดรบความนยมทเพมขน และน ามาใชเปนการรกษาทางเลอกทวโลก (WHO, 2003a) ยาสมนไพรไดกลายเปนองคประกอบส าคญในอตสาหกรรมยา (Seidl, 1999) และเอเชยกไดรบการยอมรบวาเปนผสงออกพชสมนไพรทส าคญ ส าหรบอตสาหกรรมในตางประเทศ (Hoareau และ Dasilva, 1999) ความรในการใชพชสมนไพรนน เกดจากความรเชงวฒนธรรม การทดลองปฏบต การคดเลอก และการถายทอดโดยชมชนและสงคมเปนเวลาตอเนองกนมายาวนาน เปนการเรยนรจากความจรงในการด าเนนชวต ซงเรยกวา “ภมปญญาทองถน” หรอภมปญญาชาวบาน การใชสมนไพรในการรกษาโรค เปนสวนหนงของการแพทยพนบานของสงคมไทยทมมาชานาน กอนทการแพทยแผนตะวนตกหรอแพทยแผนปจจบนจะเขามาแพรหลายอยางเชนปจจบนน และแพทยพนบานของไทยซงรวมถงการใชสมนไพร ซงเปนภมปญญาดงเดมของคนไทยนน ยงคงเปนทพงและทางเลอกหนงในการดแลสขภาพของคนไทยไดโดยเฉพาะอยางยงในชนบท (ปรเมษฐ กงโก , 2557) ในขณะปจจบนสงคมไทยไดมการพฒนาทางดานวทยาศาสตรการแพทย มการคนพบวธการรกษาโรคททนสมย แตหนวยงานภาครฐกยงมการสนบสนนใหมการใชยาสมนไพรในการรกษาสขภาพขนเบองตนของประชาชนขนในงานสาธารณสขขนมลฐาน ตงแตแผนพฒนาสาธารณสข ฉบบท 4 โดยมนโยบายดานสมนไพร คอ สงเสรม สนบสนน เรงรด และประสานงานการวจย และพฒนาสมนไพร เพอน าผลมาใชใหเปนประโยชนตอสขภาพและอนามยของประชาชนอยางเปนทางการของประเทศไทยในป พ.ศ.2522 โดยเพมโครงการสาธารณสขขนมลฐานเขาในแผนพฒนาการสาธารณสขตามแผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 4 (พ.ศ. 2520 - 2524) และแผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 7 (พ.ศ. 2535 - 2539) โดยมกลวธการพฒนาสมนไพรและการแพทยแผนไทยในงานสาธารณสขมลฐาน คอ สนบสนนและพฒนาวชาการและเทคโนโลยพนบาน ไดแก การแพทย

2

แผนไทย เภสชกรรมแผนไทย การนวดไทย สมนไพร และเทคโนโลยพนบาน เพอใชประโยชนในการแกไขปญหาสขภาพของชมชน สนบสนนและสงเสรมการดแลรกษาสขภาพของตนเอง โดยใชสมนไพรการแพทยพนบาน การนวดไทยในระดบบคคล ครอบครว และชมชนใหเปนไปอยางถกตองเปนระบบ สามารถปรบประสานการดแลสขภาพรวมกบการแพทยแผนปจจบนได อาจกลาวไดวาสมนไพรส าหรบสาธารณสขมลฐาน คอสมนไพรทใชในการสงเสรมสขภาพและการรกษาโรคอาการเจบปวยเบองตน เพอใหประชาชนสามารถพงตนเองไดมากขน และตอเนองจนถงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 10 (พ.ศ.2550 - 2554) โดยมกลวธการพฒนาสมนไพรและการแพทยแผนไทยในงานสาธารณสขมลฐาน คอ การปรบโครงสรางการผลตใหสมดลและย งยน ใหความส าคญกบการปรบโครงสรางการผลต เพอสรางความเขมแขงและการบรการทดบนพนฐานการบรการจากองคความรภมปญญาทองถนและนวตกรรมการพฒนาบนความหลากหลายทางชวภาพและสรางความมนคงของฐานทรพยากรและสงแวดลอม ซงแหลงของสมนไพรไดมาจากทรพยากรชวภาพทส าคญกคอ พนทปาไมโดยเฉพาะปาดบชนในอทยานแหงชาตในพนทภาคใตของประเทศไทย รวมถงอทยานแหงชาตแกงกรง ในอดตประชาชนมการใชประโยชนเปนพชสมนไพร โดยองคความรภมปญญาทองถนของหมอยาพนบานในชมชน แตในปจจบนมปญหาพชสมนไพรหายากและในขณะเดยวกนองคความรภมปญญาทองถนของหมอยาพนบานไมไดเปนทรจกอยางเชนอดต และสมควรอยางยงทจะน าพชสมนไพรทมอยในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง มาใชเพอกอใหเกดประโยชนในชมชน ดวยเหตนผวจยจงสนใจท าการศกษา สงคมพชสมนไพรและภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพร ในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง จงหวดสราษฎรธาน และความรทไดจากการศกษานสามารถเปนฐานขอมลส าคญในการวางแผนการอนรกษ จดการ และยงสามารถสงเสรมใหราษฎรมความตระหนกถงคณคาของพชสมนไพรทมอยในทองถนของตน โดยอาจจะน าพชสมนไพรมาปรงยาเพอใชบ าบดรกษาอาการตางๆ หรอใชบรรเทา และปองกนความเจบปวย ตลอดจนขยายพนธพชสมนไพรเพอจ าหนายสรางรายไดใหกบครอบครวและชมชน ซงจะน าไปสการมสวนรวมในการอนรกษ และจดการทรพยากรธรรมชาตในทองถนอยางย งยนตลอดไป

1.2 นยามศพทเฉพาะ

หมอพนบาน (Folk Doctor) หมายถง ผทมภมปญญาดานสขภาพของทองถน เปนผมบทบาทส าคญในการดแลสขภาพ และการรกษาโรคใหกบผปวยในชมชน ในทนจะหมายถงหมอชาวบานทรกษาโรคโดยใชพชสมนไพรเทานน

3

ภมปญญาทองถน (Folk Wisdom) หมายถง พนฐานความร ความสามารถ ทเกดขนของผรเกยวกบสมนไพร ซงเปนผลสบเนองมาจากการเรยนรและประสบการณทงทางตรง

คอ การเรยนรดวยตนเองและทางออม คอ การเรยนรจากอาจารย หรออาจเปนความรทรสบทอดกนมา เพอใชแกปญหาและพฒนาวถชวตของคนใหสมดลกบสภาพแวดลอม

การใชประโยชนจากพชสมนไพรชนดพนธเดยวกน(The use of medicinal plants of the same species) หมายถง การใชประโยชนจากพชสมนไพรทส ารวจพบในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง จงหวดสราษฎรธาน เพอการรกษาโรคและบ ารงรางกายโดยภมปญญาของผรและหมอยาพนบาน

1.3 วตถประสงคการวจย

1) เพอศกษาสงคมพชสมนไพรทองถน ในอทยานแหงชาตแกงกรง จงหวดสราษฎรธาน 2) เพอศกษาภมปญญาทองถนของหมอยาพนบาน และเจาหนาทสาธารณสขประจ าแผนก

แพทยแผนไทย กบการใชประโยชนจากพชสมนไพรชนดพนธเดยวกน ในอทยานแหงชาต แกงกรง จงหวดสราษฎรธาน 3) เพอหาแนวทางในการจดการพชสมนไพรทองถนบรเวณอทยานแหงชาตแกงกรงจงหวดสราษฎรธาน

1.4 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1) ทราบสงคมพชสมนไพรในอทยานแหงชาตแกงกรง

2) ทราบถงสภาวการณของพชสมนไพรทองถนในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง

3) ทราบประโยชนของพชสมนไพรชนดพนธเดยวกนจากภมปญญาทองถนดานการใช

พชสมนไพรบรเวณอทยานแหงชาตแกงกรง

4

การใชทรพยากรพชสมนไพรในพนท

ใกลเคยงอทยานแหงชาตแกงกรง

- แหลงพชสมนไพรหายาก

- ภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพรไม

เปนทรจกอยางแพรหลายและขาดการสบทอด

- การสญเสยโอกาสทางดานทรพยากรพชสมนไพรในเขตพนทอทยานแหงชาตแกงกรง

- ภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพรอาจสญหายไป

-

ปญหา

แนวทางการแกไข

ผลกระทบ

- ศกษา ส ารวจ ชนดพนธ และสงคมพช

สมนไพรในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง

1. ในพนทอทยานแหงชาตแกงกรงมทรพยากร

พชสมนไพร ไมมการศกษาขอมลพชสมนไพร

ในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง

- ศกษาภมปญญาทองถนดานการใชประโยชนจากพชสมนไพรชนดพน ธเ ด ยวกน ทส ารวจพบใน พน ท อทยานแหงชาตแกงกรง

2. ภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพรของหมอยาพนบานขาดการสบทอด องคความรภมปญญาเหลานอาจสญหายได

- ฐานขอมลชนดของพชสมนไพรในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง จงหวดสราษฎรธาน - ทราบประโยชนของพชสมนไพรชนดพนธเดยวกนจากภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพรบรเวณ อทยานแหงชาตแกงกรง จงหวดสราษฎรธาน -แนวทางในการจดการพชสมนไพรทองถนบรเวณอทยานแหงชาตแกงกรง

ภาพท 1.1 กรอบแนวคดการวจย

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

5

การตรวจเอกสาร

1.5 พชสมนไพร

พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 ใหความหมายของสมนไพรไววาสมนไพร หมายถง ผลตผลทางธรรมชาตไดจากพชสตวและแรธาตทใชเปนยาหรอผสมกบสารอนตามต ารบยาเพอบ าบดโรคบ ารงรางกายหรอใชเปนยาพษ

สมนไพรตามพระราชบญญตยาฉบบท 3 พ.ศ.2522 หมายถง ยาทไดจากพฤกษชาตสตว หรอ แร ซงยงมไดมการผสมปรงหรอแปรสภาพ (ยกเวนการท าใหแหง) เชน พชสมนไพร กยงคงเปนสวนของราก ล าตน ใบ ดอก ผล ฯลฯ ยงไมไดผานขนตอนการแปรรปใด ๆ เชน ถกหนใหเปนชนเลกลง บดเปนผงละเอยด หรออดเปนแทง

สภาภรณ ปตพร (2551) ใหความหมาย ยาสมนไพร ไววา ยาทไดจากสวนของ พชสตว และแร ซงยงมไดผสมปรงหรอแปรสภาพ สวนการน ามาใชอาจมการดดแปลง รป ลกษณะของสมนไพรเพอใหใชไดสะดวกขน และสวนของพชสมนไพรหมายถง พชทใชท าเปนเครองยา สามารถใชบ ารงรางกายและรกษาโรคได

ยทธนา ทองบญเกอ (2551) ใหความหมายค าวา สมนไพร ครอบคลมทงพช และสตว ทสามารถน ามาใชประโยชนในดานเปนยาบ าบดรกษาโรคและบ ารงรางกายใหแขงแรง สวนพชสมนไพร คอ สวนตาง ๆ ของพช ทงสดและแหง ทมประโยชนในการรกษาโรคและบ ารงรางกายใหแขงแรง

ดงนนค าจ ากดความของพชสมนไพรจงมความหมายวา สวนตาง ๆ ของพชทมสรรพคณทางยา สามารถน ามาใชประโยชนเพอการบ าบด รกษาโรคและชวยบ ารงรางกายใหแขงแรง 1.6 การจ าแนกพชสมนไพร

กองกานดา ชยามฤต (2541)ไดกลาวถงการจ าแนกพชโดยใชลกษณะทปรากฏให เหนตามลกษณะวสยของพช (Plant habit) ซงสามารถแบงลกษณะพนธไม ไดดงน

1. ไมตน (Tree) มล าตนเนอแขง สงกวา 5 เมตร มล าตนหลกเพยงล าตนเดยว แตกกงกานบรเวณยอด มอายยนหลายป

2. ไมพม (Shrub) ล าตนทเปนเนอแขงขนาดเลกหรอขนาดกลาง มกมหลายล าตน แตไมมล าตนหลก แตกกงกานใกลผวดน

6

3. ไมลมลก (Herb) มล าตนออนนมเนองจากประกอบดวยเนอเยอทเปนเนอไมเพยงเลกนอยล าตนจะตายไปเมอหมดฤดเจรญเตบโต

4.ไมเถา (Climber) ล าตนมไดทงทเปนเนอออน (Herbaceous) และเนอแขง (Woody) ล าตนมกจะเลกเรยวเลอยพนกบไม หรอ วตถอน เพอพยงล าตน

ศนยศกษาและวจยอทยานแหงชาต จงหวดสราษฎรธาน (2554)ไดรายงานถงการแบงกลมพนธไม เพอการตรวจนบพนธไมในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง จงหวดสราษฎรธาน ไว 3 กลม คอ

1. กลมไมยนตน (Tree) หมายถง ตนไมทมขนาดความโตระดบอก ตงแต 13.5 เซนตเมตรขนไป และมความสงมากกวา 1.3 เมตร

2. กลมไมหนม (sapling) หมายถง พนธไมทมขนาดวดรอบ ทระดบอก ต ากวา 13.5 เซนตเมตร และมความสงมากกวา 1.3 เมตร

3. กลมกลาไม (seedling) หมายถง พนธไมทมความสงไมเกน 1.3 เมตร

1.7 ประโยชนของพชสมนไพร

ทรงธรรม สขสวาง และคณะ (2542) ไดกลาวถง การใชประโยชนจากพรรณพชเพอใชเปนยาสมนไพร ในการศกษา การใชประโยชนพรรณพชของชมชนทองถน บรเวณแนวเชอมตอเทอกเขาตะนาวศร ดานตอนบนของอทยานแหงชาตเฉลมพระเกยรตไทยประจน วา สามารถรกษาบาดแผลสด แผลเปอย แผลฝหนอง มสรรพคณรกษากระดกหรอโรคเกยวกบกระดก แกอาการปวดเมอย แกไขดบพษรอน แกทองอด ขบลม แกทองเสย สามารถน ามาเขายาอยไฟหลงคลอดบตร น ามารบประทานแกอาการปวดประจ าเดอน เปนยาระบาย สามารถน ามาดมกนเปนยาบ ารงก าลง และไดชใหเหนขอดของยาสมนไพร คอ มความปลอดภยสง เพราะมฤทธออนไมคอยเปนพษหรอเกดอาการขางเคยง ประหยด เหมาะส าหรบผทอยหางไกล ไมตองกลวปญหาขาดแคลนยาถาหากมการน ามาใชประโยชนอยเปนปจจบน

รงสรรค ชณหวรากรณ (2545)ไดกลาวถงประโยชนของพชสมนไพรไววา ประโยชนของพชสมนไพร

1. สามารถรกษาโรคบางชนดได โดยไมตองใชยาแผนปจจบน ซงบาง ชนด อาจมราคาแพง และตองเสยคาใชจายมาก อกทงอาจหาซอไดยากในทองถนนน

2. ใหผลการรกษาไดดใกลเคยงกบยาแผนปจจบน และใหความ ปลอดภยแกผใชมากกวาแผนปจจบน

7

3. สามารถหาไดงายในทองถนเพราะสวนใหญไดจากพชซงมอยท วไป ทงในเมองและ ชนบท

4. มราคาถก สามารถประหยดคาใชจายในการซอยาแผนปจจบน ทตอง สงซอจากตาง ประเทศเปนการลดการขาดดลทางการคา

5. ใชเปนยาบ ารงรกษาใหรางกายมสขภาพแขงแรง 6. ใชเปนอาหารและปลกเปนพชผกสวนครวได เชน กะเพรา โหระพา

ขง ขา ต าลง 7. ใชในการถนอมอาหารเชน ลกจนทร ดอกจนทรและกานพล ใชปรง

แตง กลน ส รส ของอาหาร เชน ลกจนทร ใชปรงแตงกลนอาหารพวก ขนมปง เนย ไสกรอก แฮม เบคอน

8. สามารถปลกเปนไมประดบอาคารสถานทตาง ๆ ใหสวยงาม เชน คน ชมเหดเทศ

9. ใชปรงเปนเครองส าอางเพอเสรมความงาม เชน วานหางจระเข 10. ใชเปนยาฆาแมลงในสวนผก, ผลไม เชน สะเดา ตะไคร หอม ยาสบ 11. เปนพชทสามารถสงออกท ารายไดใหกบประเทศ เชน กระวา

ขมนชน 12. เปนการอนรกษมรดกไทยใหประชาชนในแตละทองถนรจกชวย

ตนเองในการ น าพชสมนไพรในทองถนของตนมาใชใหเกดประโยชนตามแบบแผนโบราณ 13. ท าใหคนเหนคณคาและกลบมาด าเนนชวตใกลชดธรรมชาตยงขน 14. ท าใหเกดความภมใจในวฒนธรรม และคณคาของความเปนไทย

สภาภรณ ปตพร (2551) ไดกลาวถง ประโยชนของพชสมนไพรในดานตาง ๆ

ไววา สามารถสกดเปนน ามนหอมระเหยสมนไพร ใชเปนยารบประทานเพอบรรเทาอาการเจบปวยและรกษาโรคตาง ๆ ใชเปนยาทาภายนอกเพอบ าบดโรคทเกดตามผวหนงรวมทงแผลทเกดในชองปาก ใชท าเปนสวนผสมของอาหารและเครองดม ใชบรโภคเปนอาหารและเครองเทศ หรอน ามาสกดเปนเครองดมธรรมชาตมคณประโยชนในการบ ารงรางกายและรกษาโรค ใชท าเปนเครองส าอาง ซงในปจจบนมสมนไพรหลายชนดทนยมใชเปนสวนผสมของเครองส าอางและไดรบความนยมอยางดเนองจากผใชมนใจวาปลอดภยมากกวาการใชสารเคม และใชเปนผลตภณฑปองกนก าจดศตรพช สมนไพรจ าพวกทมฤทธเบอเมาหรอมรสขม และขอดของการใชสมนไพร คอ ไมมฤทธตกคางทเปนพษตอสงแวดลอมและมราคาถกกวายาแผนปจจบนมาก

8

1.8 การใชทรพยากรอยางคมคาและยงยน

การใชทรพยากรไดอยางคมคาและย งยน หมายถง การใชทรพยากรธรรมชาตหรอสงทเกดขนเองตามธรรมชาต เพอประโยชนในการตอบสนอง ความตองการของมนษย ทตองมการอนรกษ (conservation)การท าใหทรพยากรธรรมชาตเหลานนคงสภาพเดม หรอเกดการสญเปลานอยทสด ซงเรมจาก 1. การส ารวจขอมล ทราบถงรายละเอยดตาง ๆ เชน แหลงทมา ปรมาณ คณลกษณะ คณสมบต วธการน ามาใช ผลกระทบของการสญเสย สาเหตของการขาดแคลนหรอเสอมคณภาพ 2. การปองกนรกษา การพยายามท าใหเกดการเปลยนแปลงกบทรพยากรธรรมชาต ใหนอยทสด หรอไมเกดขนเลยและมกระบวนการจดการ (management) การจดการใชทรพยากรฯ อยางถกวธและเปนระบบ เพอใหทรพยากรฯ เพยงพอกบความตองการ และเกดผลกระทบนอยทสดและจะตองมการควบคมการใชประโยชนในแตละประเภทใหมความรดกม ชดเจนเพยงพอทจะน าไปปฏบต รวมทงตองหามาตรการใหประชาชนมสวนรวมในการอนรกษและไดประโยชนไปพรอมๆกน (โรงเรยนด ารงราษฎรสงเคราะห จงหวดเชยงราย, สบคนวนท 20 มกราคม 2559)

1.9 การแพทยแผนไทยและการแพทยพนบาน

การแพทยแผนไทย (Thai Traditional Medicine) คอ วถการดแลสขภาพของคนไทยทสอดคลองกบวฒนธรรมประเพณไทย มการใชสมนไพรทงในรปแบบอาหารและยา ใชในการอบ การประคบ การนวด การแพทยแผนไทยมการวนจฉยโรคเปนแบบความเชอแบบไทย มองคความรเปนทฤษฎโดยพนฐานทางพทธศาสนาผสมกลมกลนกบความเชอทางพธกรรมมการเรยนการสอนและการถายทอดความรอยางกวางขวางสบทอดมายาวนานหลายพนป นบเปน ภมปญญาไทยทนาสนใจ (สถาบนการแพทยแผนไทย, 2551)

การแพทยพนบาน (Traditional Medicine) เปนระบบวฒนธรรมในการดแลรกษาสขภาพแบบพนบาน มเอกลกษณเฉพาะวฒนธรรม และมการเรยนรโดยอาศยรากฐานประสบการณและรากฐานความเชอศาสนา ระบบการแพทยพนบานประกอบดวยองคประกอบ 3 สวน คอ หมอพนบาน ผ ปวย และบรบททางสงคมวฒนธรรม นอกจากน นระบบการแพทยพนบานย งมปฏสมพนธกบระบบการแพทยแผนปจจบนและระบบการแพทยอนในสงคม ดวยเหตนจงท าใหระบบการแพทยพนบานไมหยดนงและมการปรบตวตลอดเวลา องคความรภมปญญาสวนใหญมกเปนทกษะและประสบการณทสะสมอยกบหมอยาผนนเองไมมการขดเขยนบนทกเปนต ารา ส าหรบหมอพนบานทสะสมความรในรปของต ารากพบวาต าราเหลานอยในสภาพทเสยงตอการช ารด

9

เสยหายหรอมการช ารดสญหายไปแลว สวนใหญยงไมมศษยหรอผสบทอดความร สภาพทด ารงอยดงนบงบอกแนวโนมทนาเปนหวงในการสบตอความรของหมอพนบานและมขอสงเกตเกยวกบสาเหตทเปนอปสรรคในการหาผมาสบตอความรหมอยาพนบานทลดนอยลง (ดารณ ออนชมจนทร, 2548)

แมวาการรกษาโรคของแพทยแผนปจจบนจะเจรญกาวหนามากเพยงใด แตยงมประชาชนจ านวนหนงทยงคงใชวธการรกษาดวยการแพทยแผนไทย ซงเปนภมปญญาทองถนทสบทอดตอกนมา รวมทงแผนพฒนาการสาธารณสขแหงชาตฉบบท 4 ไดกลาวถงงานสาธารณสขมลฐานทจะสงเสรมใหประชาชนสามารถพงตนเองได และเขามามสวนรวมในการดแลสขภาพอนามยของคนในชมชน จงเปนการฟนฟการแพทยแผนไทยและภมปญญาไทยขนโดยการแพทยแผนไทยมความสอดคลองกบการแพทยพนบานทใชการดแลสขภาพรวมกบความเชอพธกรรมวฒนธรรมประเพณและทรพยากรทแตกตางกนในแตละทองถน (เพญนภา ทรพยเจรญและคณะ, 2539)

ดวยเหตนภาครฐและองคกรสถาบนตาง ๆ รวมทงภาคเอกชน เรมใหความสนใจพยายามฟนฟและพฒนาการแพทยพนบานอยางตอเนอง แตกยงจ ากดในสวนกลางของประเทศทสบทอดมรดกจากราชส านกเปนหลก หรอทเรยกวา “การแพทยแผนไทย” ในขณะทแตละภมภาคตางมมรดกการแพทยของตนทแตกตางกนตามระบบนเวศและวฒนธรรมของตน การละทงภมปญญาดานการแพทยพนบานมาเปนเวลานานโดยการขาดการวจยและพฒนาอยางตอเนองท าใหความรดานนไมไดรบการพฒนาแลวก าลงจะสญหายไปจากสงคมไทย จงจ าเปนเรงดวนทตองศกษาวจยและพฒนาฟนฟใหเปนระบบทชดเจนเหมอนระบบการแพทยแผนไทยจากสวนกลาง ทส าคญคอกฎหมายยงไมยอมรบอยางเปนทางการวาแตละทองถนมระบบการแพทยพนบานของตนด ารงอยคกบชมชนแมวาจะถกก าหนดไวในทศทางและนโยบายของการปฏรประบบสขภาพแหงชาตแลวกตาม (ดารณ ออนชมจนทร, 2548)

1.10 ภมปญญาทองถน

ภมปญญาเปนผลมาจากการสงสมประสบการณจากปฏสมพนธกบสงแวดลอมปฏสมพนธในกลมชนเดยวกน หรอระหวางกลมชนหลายชาตพนธ รวมไปถงโลกทศนทมตอสงเหนอธรรมชาต ภมปญญาเหลานเอออ านวยใหคนไทยแกปญหาการด ารงชวตได และสรางสรรคอารยธรรมของเราเอง โดยผานกระบวนการทางจารตประเพณ วถชวต การท ามาหากนและพธกรรมตาง ๆ เพอใหเกดความสมดล (เอกวทย ณ ถลาง, 2539) สอดคลองกบนยามของวรวธ สวรรณฤทธ (2546) (อางถงในสธ เทพสรวงศ และเบญจวรรณ บวขวญ, 2547 ) ทกลาวไววาภมปญญา หมายถง ความร

10

ความคด ความเชอ ความสามารถ ความชดเจนทกลมชนไดรบจากประสบการณทสงสมไวเพอใชในการปรบตวและด ารงชพ ซงไดมการพฒนาสบสานกนมา ภมปญญาจงมท ง ท เ กดจากประสบการณในพนท ภมปญญาทมาจากภายนอก และภมปญญาทผลตใหมหรอผลตซ า เพอแกปญหาในการปรบตวใหสอดคลองกบความจ าเปนและความเปลยนแปลงกลาวไดวา ภมปญญาไทย หมายถง องคความรความสามารถและทกษะของคนไทยอนเกดจากการสงสมประสบการณทผานกระบวนการเรยนร เลอกสรร ปรงแตง พฒนาและถายทอดสบตอกนมา เพอน ามาใชในการแกปญหาและพฒนาวถชวตของคนไทยใหสมดลกบสภาพแวดลอมและเหมาะสมกบยคสมย (ส านกงานเลขาธการสภาการศกษา, 2548)

ภมปญญาไทย มลกษณะเปนองครวมและมคณคาทางวฒนธรรม กอใหเกดองคความรใหมทจะชวยในการเรยนร การแกปญหา การจดการและการปรบตวในการด าเนนวถชวตของคนไทย ลกษณะองครวมของภมปญญามความเดนชดในเรองการใชทรพยากรและองคความรพชสมนไพรอยางย งยนไวหลายดาน (ส านกงานเลขาธการสภาการศกษา, 2548) ดงน

1. ดานการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ไดแกความสามารถในการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม การอนรกษพฒนา และการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางสมดลและย งยน เชน การบวชปา การสบชะตาแมน า การท าแนวปะการงเทยม การอนรกษปาชายเลน การจดการปาตนน าและปาชมชน เปนตน

2. ดานการแพทยแผนไทย ไดแก ความสามารถในการจดการปองกนและรกษาสขภาพของคนในชมชนโดยเนนใหชมชนสามารถพงพาตนเองทางดานสขภาพและอนามยไดเชน ยาจากสมนไพรอนมอยหลากหลาย การนวดแผนโบราณ การดแลและรกษาสขภาพแบบพนบาน เปนตน

จากการแบงประเภทภมปญญาพนบานดงกลาวขางตน จะเหนไดวาภมปญญาการแพทยพนบานทงการรกษาและการปองกนโรค มบทบาทและด ารงอยคชมชนมาทกยคทกสมยควรคาแกการเกบรวบรวมและรกษาไวเปนมรดกของชาตสบไป

11

1.11 ค านยามและความหมายของอทยานแหงชาต

อทยานแหงชาต ตามหลกสากลแลวอทยานแหงชาตน น จะตองมพนททวท ง

บรเวณไมนอยกวา 6,250 ไร หรอประมาณ 10 ตารางกโลเมตร ทส าคญในพนทอทยานแหงชาตนน

จะตองมธรรมชาตของววทวทศนทสวยงาม (ส านกอทยานแหงชาต, 2551)

อทยานแหงชาตในประเทศไทยเกดขนจากพระราชบญญตอทยานแหงชาต พ.ศ.

2504 ซงไดใหความหมายของอทยานแหงชาตไววา “บรเวณทดนแหงใดทมสภาพธรรมชาตเปนท

นาสนใจ ใหคงอยในสภาพธรรมชาตเดม เพอสงวนไวใหเปนประโยชนแกการศกษาและรนรมย

ของประชาชน โดยรฐจะประกาศพระราชกฤษฎกา และใหมแผนทแสดงแนวเขตแหงบรเวณท

ก าหนดนนแนบทายพระราชกฤษฎกาดวย บรเวณทก าหนดนเรยกวา “อทยานแหงชาต” ทดนทจะ

ก าหนดใหเปนอทยานแหงชาตนน ตองเปนทดนทมไดอยในกรรมสทธหรอครอบครองโดยชอบ

ดวยกฎหมายของบคคลใด ซงมใชทบวงทางการเมอง ใหมกรรมการคณะหนง เ รยกวา

คณะกรรมการอทยานแหงชาต ประกอบดวย ปลดกระทรวงเกษตรเปนประธาน อธบดกรมปาไม

ผแทนกรมมหาดไทย ผแทนกรมทดน และกรรมการอนไมเกนสบเอดคนซงคณะรฐมนตรแตงตง”

(ส านกอทยานแหงชาต , 2551)

พระราชกฤษฎกาออกตามความในพระราชบญญตอทยานแหงชาต พ.ศ. 2504

ประกาศปาเขาใหญ ในทองทจงหวดนครราชสมา ปราจนบร นครนายก และสระบร พนท

1,355,468.75 ไร เปนอทยานแหงแรกของประเทศไทย ในวนท 18 กนยายน พ.ศ. 2505 และในวนท

23 พฤศจกายน พ.ศ. 2505 ประกาศปาภกระดงในทองทจงหวดเลย พนท 217,581.25 ไร เปน

อทยานแหงท 2 (ส านกอทยานแหงชาต,2551)

อาจกลาวไดวา “อทยานแหงชาต คอ พนทอนกวางใหญ ประกอบดวยทรพยากร

อนมคา รกษาไวใหคงความสมบรณตามธรรมชาต เพอการศกษา คนควาวจย เปนสถานททองเทยว

พกผอน เปนสมบตแกประชาชนอยางย งยน” (ส านกอทยานแหงชาต, 2551)

12

1.12 ขอมลพนฐานของอทยานแหงชาตแกงกรง

1.12.1 ประวตความเปนมาของอทยานแหงชาตแกงกรง

จากการทการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย ไดมโครงการสรางเขอนอเนกประสงคปดกนล าน าคลองยน เพอผลตกระแสไฟฟาและกกเกบน าไวใชชวงหนาแลง ซงอาจจะกอใหเกดปญหาบกรกพนทปารอบอางเกบน าจากราษฎรทงในพนทและจากตางพนท รวมทงการท าลายระบบนเวศวทยาในพนททจะด าเนนการกอสรางเขอน อกทงสตวปาหลากหลายชนด ทงสตวเลยงลกดวยนม นกชนดตาง ๆ สตวเลอยคลาน และสตวครงบกครงน า สตวปาคมครองกจะไดรบผลกระทบจากการสรางเขอน ซงปจจบนไดชะลอโครงการดงกลาวไว

ตอมากรมปาไมไดมค าสงท 1169/2532 ลงวนท 31 กรกฎาคม 2532 ให นายเดชาวธ

เศรษฐพรรค นกวชาการปาไม 5 ไปส ารวจพนทเพอเกบขอมลเบองตนบรเวณพนททจะด าเนนการ

กอสรางเขอนอเนกประสงค และพนท ปาในเขตปาสงวนแหงชาตท าชนะและปาเตรยม

การสงวน คลองสก-คลองแสง-คลองยน ในทองทจงหวดสราษฎรธานปรากฏวาบรเวณดงกลาวเปน

ปาดบชนทอดมสมบรณมาก ประกอบดวยพนธไมมคาหลายชนดอยางหนาแนน มสตวปาชกชม และ

นกนานาชนดนอกจากนยงมจดเดนทางธรรมชาตทสวยงาม เชน จดชมทะเลหมอกบานบางจ า น าตก

บางจ า น าตกคลองพา การลองแกงล าน าคลองยน และทส าคญอกอยางคอปาสวนนเปนแหลงตนน าล า

ธารทหลอเลยงชาวจงหวดสราษฎรธานและจงหวดชมพร ตอมากรมปาไมไดมค าสงท 892/2532 ลง

วนท 24 พฤศจกายน 2532 ให นายเดชาวธ เศรษฐพรรค ไปด าเนนการส ารวจขอมลเพมเตมและจดตง

พนทปาสงวนแหงชาตปาทาชนะและปาเตรยมการสงวนคลองสก - คลองแสง - คลองยน ทองท

จงหวดสราษฎรธานใหเปนอทยานแหงชาต กองอทยานแหงชาตไดรบรายงานจาก นายเดชาวธ

เศรษฐพรรค ตามหนงสอ ท กษ 0713/พเศษ ลงวนท 26 ธนวาคม 2532 เหนสมควรใชชออทยานแหงน

วา “อทยานแหงชาตคลองยน” เนองจากเปนคลองส าคญและเปนจดเดนในพนทแตกองอทยาน

แหงชาตไดพจารณาเหนวา เนองจากพนทดงกลาวรฐบาลมโครงการสรางเขอนอเนกประสงคแกงกรง

ประกอบกบชอแกงกรงเปนทรจกกนแพรหลาย จงเหนสมควรใชชออทยานแหงนวา “อทยานแหงชาต

แกงกรง” กรมปาไมจงไดเสนอคณะกรรมการอทยานแหงชาตครงท 1/2533 เหนสมควรใหด าเนนการ

ตราพระราชกฤษฎกา ก าหนดพนทปาทาชนะในทองต าบลคลองพา ต าบลประสงค อ าเภอทาชนะ

ต าบลปากหมาก อ าเภอไชยา ต าบลปากฉลย อ าเภอทาฉาง และต าบลตะกกเหนอ กงอ าเภอวภาวด

13

จงหวดสราษฎรธานใหเปนอทยานแหงชาต เมอวนท 4 ธนวาคม 2534 ไดลงประกาศในราชกจจา

นเบกษา เลมท 108 ตอนท 211 เปนอทยานแหงชาตล าดบท 69 ของประเทศ

1.12.2 ขนาดและทตง

อทยานแหงชาตแกงกรง ตงอยระหวางเสนรงท 9 องศา 17 ลปดา ถง 9 องศา 44 ลปดา เหนอ และเสนแวงท 98 องศา 44 ลปดา ถง 98 องศา 55 ลปดาตะวนออก หรอระหวางคาพกดทางภมศาสตร 471240–492475 ตะวนออก และ 1027410 - 1076045 เหนอ ของ P โซน 47 ในระบบ UTM มเนอทประมาณ 541 ตารางกโลเมตร หรอ 338,125 ไรโดยมอาณาเขตดงน

ทศเหนอ จรดเขตรกษาพนธสตวปาควนแมยายหมอน ทศใต จรดเขตรกษาพนธสตวปาคลองยน ทศตะวนออก จรดปาสงวนแหงชาตปาทาชนะ ทศตะวนตก จรดเขตรกษาพนธสตวปาคลองยน

1.12.3 ลกษณะทางกายภาพ

1.12.3.1 ลกษณะภมประเทศ

ลกษณะภมประเทศเปนเทอกเขาสลบซบซอน สองแนวขนานกนในแนว เหนอ - ใต หบเขาระหวางเทอกเขาแดนเปนตนน าหลงสวนอยทางดานทศเหนอ และคลองยนดานทศใต จดสงสดในพนทนคอ 849 เมตร จากระดบน าทะเลปานกลาง บรเวณเขานมสาว สวนใหญพนทมลกษณะเปนเขาดน และมแรส าคญทมอยในบรเวณนคอ แรดบก

1.12.3.2 ลกษณะทางธรณวทยา

ยคคารบอนเฟอรส-เพอรเมยน (CP)

กลมหนแกงกระจานเปนชอทใชเรยกหนยคคารบอนเฟอรส - เพอรเมยน (อายประมาณ 350-245 ลานป) สวนใหญประกอบดวย หนทราย หนดนดาน และหนโคลน พบทางดานทศตะวนตกของพนท และมหนวยยอยของกลมหนแกงกระจานในพนทอทยานแหงชาตแกงกรงทพบ 1 หมวด ไดแก

14

หมวดหนเกาะเฮ (CPkh) ประกอบดวย หนทราย และหนโคลน เนอปน

กรวด สเทาปนเขยวเนอละเอยดถงปานกลาง เนอแนน แขง ลกษณะกรวดกงเหลยมถงกงมน ความ

กลมนอยถงปานกลาง การคดขนาดไมด มการเรยงตวของเมดกรวดบรเวณใกลแนวรอยเลอน

บรเวณทสมผสกบหนแกรนตมการแปรสภาพเปนหนควอรตไซต หนฮอรนเฟลส และหนทราย

แปรสภาพ

ยคครเทเซยส (K)

หนยคนมอายประมาณ 140-165 ลานป พบการการกระจายตวบรเวณดานทศตะวนออกของพนทอทยานแหงชาตแกงกรง ประกอบดวยหมวดหนยอยในพนท 1 หมวด ไดแก

หนอคนแทรกซอนชนดหนแกรนต ยคครเทเซยส ( Kgr ) ประกอบดวยหนแกรนตเนอละเอยดถงหยาบ เนอสม าเสมอและเนอดอก มการเรยงตวของแรในบรเวณทใกลกบรอยเลอน บางแหงแรเฟลดสปารเปนรปตา สวนใหญแลวจะแทรกดนเขามาในกลมหน แกงกระจาน ท าใหเกดเปนแรดบก

1.12.4 ลกษณะทางปฐพวทยา

จากการส ารวจโดยกรมพฒนาทดนระบวาเปนดนทจดอยในชดดนท 50, 51, 62 (slope complex) โดยพนทสวนใหญ จะเปนชดดนท 62 หรอ slope complex ประกอบดวยพนทภเขาและเทอกเขา ซงมความลาดชนมากกวา รอยละ 35 ลกษณะและสมบตของดนทพบไมแนนอน มทงดนลกและดนตนมความอดมสมบรณแตกตางกนไป แลวแตชนดของวตถตนก าเนดมกมเศษหนหรอกอนหนโผลกระจดกระจายทวไป สวนใหญยงปกคลมดวยปาไม

1.12.5 ทรพยากรน า

พนทอทยานแหงชาตแกงกรง มลกษณะภมประเทศเปนเทอกเขาสลบซบซอนสอง แนวเหนอ-ใต ประกอบดวย เขาไฝ เขาแดน เขายายหมอน มยอดเขาสงสดประมาณ 849 เมตรจากระดบน าทะเล เปนแหลงตนน าส าคญคอ ล าน าคลองยน ตนแมน าพมดวงทางทศใต และล าน าคลองสระ ตนแมน าหลงสวนดานทศเหนอ ซงประกอบดวยคลองและล าหวยเลก ๆ มากมาย ไดแก คลองสระ คลองชง หวยลาช หวยหนโล หวยเขาแดน หวยปลาย หวยปาหมาก

15

1.12.6 ทรพยากรปาไม

อทยานแหงชาตแกงกรงมภมประเทศเปนเทอกเขาสลบซบซอนมปรมาณฝนตกชก ท าใหปกคลมไปดวยปาดบชน (tropical rain forest) ครอบคลมพนทประมาณ 98 เปอรเซนตของพนทอทยานแหงชาต พบไมมคาและไมพนลางขนอยหนาแนน พนธไมมคาทางเศรษฐกจทพบมาก ไดแก หลมพอ จ าปา และยางชนดตางๆ พชพนลางพวกเฟรน มขนทวไป รวมทงกระโถนพระฤๅษ เถาวลยชนดตางๆ ทงขนาดใหญและเลก ท าใหสภาพปาแนนทบมาก

1.12.7 ลกษณะภมอากาศ

เนองจากสภาพพนทโดยทวไปของอทยานแหงชาตแกงกรง เปนปาดบชน ดงนนสภาพภมอากาศโดยทวไปจงมความชนสง ซงท าใหมฝนตกเกอบตลอดป และมอากาศคอนขางเยน เนองจากพนทดงกลาว ตงอยในบรเวณพนทภาคใตตอนบน ซงไดรบอทธพลจากลมมรสมตะวนตกเฉยงใต และลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอ จงมฤดกาลเพยง 2 ฤดคอ ฤดรอน ระหวางเดอนกมภาพนธ – เมษายน

ฤดฝน ระหวางเดอนพฤษภาคม – มกราคม

1.12.8 อณหภม

คาอณหภมเฉลยรายปบรเวณพนทอทยานแหงชาตแกงกรง มคาเฉลย เทากบ 26.9 องศาเซลเซยส คาอณหภมสงสดเฉลยรายปมคาเทากบ 31.8 องศาเซลเซยส และคาอณหภมต าสดเฉลยรายปมคาเทากบ 22.3 องศาเซลเซยส

1.12.9 ความชนสมพทธ

ความชนสมพทธเฉลย บรเวณพนทอทยานแหงชาตแกงกรง มคาเทากบ 77.1

เปอรเซนต เ ดอนพฤศจกายน เปนเดอนทมคาความชนสมพทธ เฉลยสงสด มค า เทากบ 83.2 เปอรเซนต และความชนสมพทธเฉลยต าสด มคาเทากบ 69.4 เปอรเซนต ในเดอนเมษายน

16

1.13 การจดการอทยานแหงชาต

การจดการอทยานแหงชาต หมายถง กระบวนการขนพนฐานในการจดการผลผลต

ซงดงดดผใช และการเปลยนแปลงขอจ ากดทางธรรมชาตทควรเปนหรอ/และจ าเปน (สมฤทธ ตลเพง

, 2535)

การวางแผนการจดการอทยานแหงชาต ควรมการบรณาการรวมกนระหวางภาครฐ

กบการมสวนรวมของชมชน เพอพฒนากลยทธการอนรกษทรพยากร เพอใหเหนถงประโยชนและ

คณคาของทรพยากรปาไมอยางแทจรง ซงปจจยทมผลตอการมสวนรวมของชมชนในการอนรกษ

ทรพยากรปาไม ไดแก เพศ ระดบการศกษา การใชประโยชนทรพยากรปาไม และทศนคตของ

ประชาชนทมตอผน าชมชน (ธวชชย สขลอย, 2547 )

การมสวนรวมของประชาชนในการจดการปา ชมชนมบทบาทในการใชภมปญญา

ทองถน และทกษะในการจดการปา หรอการใชเทคโนโลยพนบาน นอกจากชวยใหเกษตรกร

ปรบปรงประสทธภาพผลผลตแลว ยงสามารถชวยฟนฟปา และอนรกษความหลากหลายทาง

ชวภาพ ( Rerkasem et al., 2009)

17

ภาพท 1.2 แสดงพนทศกษา (แผนทขอบเขตอทยานแหงชาตแกงกรง จงหวดสราษฎรธาน) ทมา :ศนยปฏบตการภมสารสนเทศ สราษฎรธาน (2554)

18

1.14 ผลงานวจยทเกยวของ

กตต สมบต นงพรรณ พรยานพงศ และสายนต อาจณรงค (2546) ศกษาภมปญญาทองถนในการดแลสขภาพตนเองของชาวมสลมจงหวดชายแดนภาคใต ผลการศกษาพบวา อาการเจบปวยทรกษาโดยภมปญญาทองถนของชาวมสลมในจงหวดชายแดนภาคใต ไดแก การตอกระดก การรกษาไสเลอนดวยสมนไพร การรกษาอาการอมพฤกษ อมพาตดวยการนวด การรกษาอาการชกดวยสมนไพร การรกษานวดวยสมนไพร การรกษาอาการปวดฟนดวยเวทมนต การคลอดกบ ผดงครรภโบราณหรอหมอต าแย การรกษาแบบพนบานนจงยงไดรบความนยม เนองจากผรกษาไมไดก าหนดคารกษา เปนลกษณะของการชวยเหลอซงกนและกน ส าหรบผ ใหการรกษา (หมอพนบาน) ในแตละประเภทไดรบการถายทอดภมปญญาจากลกษณะเดยวหรอหลายลกษณะรวมกน ไดแก การถายทอดโดยการปฏบตสบตอกนมาจากบรรพบรษ โดยการเรยนรดวยตนเอง การสบทอดภมปญญาเหลานจงตกมาถงปจจบน

จกรพงศ แทงทอง (2550) รายงานวาในหลายปทผานมาประเทศไทยตองสญเสย

งบประมาณดานการสาธารณสขในแตละปเปนจ านวนมาก โดยเฉพาะอยางยงเสยไปกบการรกษา

โรคดวยวธการทางการแพทยสมยใหม จากขอมลกระทรวงสาธารณสขในปงบประมาณ 2551

ชใหเหนวารฐบาลจ าเปนตองจดสรรงบประมาณใหกบกระทรวงสาธารณสขมมลคาถง 142,192

ลานบาท เนองจากเปนการรกษาแบบการแพทยแผนตะวนตกและตะวนออกจงตองสนเปลอง

งบประมาณไปกบเทคโนโลยสมยใหมทน าเขามา

ปฏญญา พรรณราย (2540) ศกษากระบวนการแสวงหาบรการสขภาพของผหญงทเปนโรคความดนโลหตสงในภาคใต จากการศกษากลมตวอยางจ านวน 200 คน ทโรงพยาบาลสงขลาและสราษฎรธาน พบวา แหลงทไปเลอกรบบรการไดแก คลนก โรงพยาบาลชมชนโรงพยาบาลศนยฯ รวมทงสถานอนามย/ศนยบรการสาธารณสขชมชน แหลงรกษาแผนโบราณและรานขายยา เหตผลส าคญในการเลอกคอ ใกลทพก เดนทางสะดวก การเปลยนแหลงรกษาสวนใหญเนองมาจากคารกษาแพง หรอใชสวสดการคารกษาพยาบาลไมได รองลงมาคอรกษาไมไดผลหรออาการรนแรงขน

ปทมานนท หนวเศษ (2549) ศกษาหมอพนบานกบการรกษาผปวยดวยสมนไพร

กรณศกษาต าบลขามปอม อ าเภอพระยน จงหวดขอนแกน ผลการศกษาพบวา หมอพนบานมการแบง

ออกเปน 4 ประเภท คอ หมอสมนไพร หมอเปา หมอกระดก และหมอจบเสน ส าหรบกระบวนการ

19

รกษาผปวยเปนไปในแนวเดยวกน คอมขนสอบประวต ขนตรวจรางกาย ขนรกษา หมอสมนไพรจะ

จดยาเปนชดใหผปวยตมดม หมอเปาจะท าความสะอาดหวฝทองคาถาก ากบ ฝนเหดบนหนลบมด

น าไปพอกทหวฝ หมอกระดกตองบชาครกอนรกษาดวยวธการทางไสยศาสตรเปนตน

ปฐมา จนทรพล ศรายทธ ตนเถยร และอรทย เนยมสวรรณ (2557) ศกษาความหลากหลายของพชสมนไพรส าหรบรกษาอาการไข จากอทยานแหงชาตเขาพนมเบญจา จงหวดกระบ พบพชสมนไพรทใชรกษาไขจ านวน 83 ชนด จดอยใน 71 สกล 47 วงศ วงศพชสมนไพรพบมากทสด คอวงศ Euphorbiaceae และ Fabaceae จ านวนวงศละ 8 ชนด โดยสวนของพชทนยมน ามาใชคอ ราก

มงคล ศภสข (2558) ศกษาแนวทางการอนรกษการใชสมนไพรพนบานในการรกษาโรคในเขตต าบลกดชมภ อ าเภอพบลมงสาหาร จงหวดอบลราชธาน และสรปไววา แนวทางการอนรกษพชสมนไพรพนบานตองใชหลกการมสวนรวมเปนส าคญ สมาชกชมชนควรมการจดตงองคกร หรอรวมกลมกนอยางเปนทางการในการจดการอนรกษและการรกษาพชสมนไพรพนบานโดยมองคกรในทองถน หรอหนวยงานทเกยวของเขามามสวนรวมดวย

วฒนนท พระภจ านง (2534) ศกษาการรกษาแบบพนบานโดยใชสมนไพรของชาวชนบท อ าเภอสตก จงหวดบรรมย พบวา เมอมการเจบปวยเลก ๆ นอย ๆ ชาวชนบทจะรกษาดวยตนเองโดยใชสมนไพรทมอยตามทองถน จากประสบการณและความรทไดรบการถายทอดมาจากบรรพบรษ หากเจบปวยมากหรอรกษาตวเองไมหายจะปรกษาหมอพนบาน หมอพนบานและหมอพระ ซงอยในหมบานตนเองหรอใกลเคยง ถาไมดขนจะหนไปพ งยาชดยาซองหรอใหแพทย แผนปจจบนรกษาและหากแผนปจจบนรกษาไมหายกจะกลบมารกษากบหมอพนบานโดยใชสมนไพรอกครง เปนทพงสดทายและพบวาในการใชยาสมนไพรของหมอพนบานบางครงจะมไสยศาสตรรวม

ยงศกด ตนตปฎกและคณะ (2543) ไดท าการศกษาส ารวจทบทวนสถานการณการแพทยพนบาน เพอท าความเขาใจสถานะปจจบนของภมปญญาทองถนดานสขภาพอนจะน าไปสขอเสนอแนะในการผสมผสานระบบการแพทยพนบานสระบบสขภาพไทยอยางเหมาะสมและพจารณาถงความเปนไปไดทผนวกและพฒนาเขาสระบบประกนสขภาพในอนาคต ยงศกดไดจ าแนกภมปญญาพนบานไทยดานสขภาพหรอแนวคดและวธปฏบตในการดแลรกษาสขภาพของ

20

คนไทยเปน 2 สวนคอการดแลสขภาพแบบพนบาน (Indigenous Self-Care) และการแพทยพนบาน (Traditional Medicine)

วเชยร ไทยเจรญ (2548) ศกษาเรองการด ารงอยของหมอพนบานในบรบทการพฒนาการแพทยสมยใหม กรณศกษา อ าเภอพปน จงหวดนครศรธรรมราช พบวา หมอพนบาน เปนผรบการสบทอดภมปญญาจากบรรพบรษ ตามความสามารถในการเลอกรบปรบใช ท าใหสวนใหญด ารงตวตนอยได มการเรยนรการแพทยพนบานเพมเตม มความรทหลากหลายนนเอง

สนน ศภธรสกลและคณะ (2550) ท าการส ารวจภมปญญาการใชสมนไพรของหมอพนบานจงหวดสงขลาและสตลจ านวน 9 คนโดยการสมภาษณแบบเจาะลก ซงใชแบบสอบถามรวมกบการสงเกตการณอยางใกลชด การบนทกเทป และเกบตวอยางพชสมนไพร เพอน ามาระบชนดผลการศกษาสามารถรวบรวมต ารบยาทงหมด 306 ต ารบซงครอบคลม 13 กลมโรค

สนทร อองกลนะ (2547) ศกษาการน าภมปญญาชาวบานมาใชในการพฒนาหลกสตรทองถน ของโรงเรยนประถมศกษา อ าเภอพชย จงหวดอตรดตถ และสรปไววา แนวทางในการน าภมปญญาชาวบานมาใชในการพฒนาหลกสตรทองถน โรงเรยนควรสรางความเขาใจกบชมชน ใหชมชนมสวนรวมก าหนดนโยบาย วางแผนพฒนาหลกสตรทองถน และจดกจกรรมการเรยนการสอนรวมกบคร สวนชมชนควรสนบสนนปจจยตางๆ ประสานงานและเสนอความตองการใหโรงเรยนทราบและรวมวางแผนการพฒนาหลกสตรทองถนกบโรงเรยน

อรณพร อฐรตน และคณะ (2545) ศกษาภมปญญาการใชสมนไพรของหมอพนบานภาคใตตอนลางของประเทศไทย โดยใชแบบสมภาษณกลมตวอยางจ านวน 156 ราย จาก 13 อ าเภอในจงหวดปตตาน ยะลา และนราธวาส พบวา หมอพนบานสวนใหญเปนเพศชาย อายระหวาง 61-70 ป นบถอศาสนาอสลามเปนสวนใหญ มอาชพหลกคอท านา สวนใหญจบการศกษาระดบประถมศกษา ไดรบความรการใชสมนไพรจากการสบทอด ความรสวนใหญเปนความรเกยวกบการนวดตว ประคบสมนไพร และการใชสมนไพรรกษาโรค หมอพนบานสวนใหญจะไดสมนไพรมาจากการเกบจากธรรมชาต จากการศกษาความถของสมนไพรทหมอพนบานนยมใช พบวา สมนไพรทใชรกษาอาการจะเหมอนกบทก าหนดในคมอการใชสมนไพรตามโครงการสาธารณสขมลฐานของกระทรวงสาธารณสข แสดงใหเหนวา หมอพนบานนยมใชสมนไพรทมรายงานทางวทยาศาสตรสนบสนนการใชเปนสวนใหญอยแลว

21

อรทย เนยมสวรรณ และศรายทธ ตนเถยร (2558) ศกษาพชสมนไพรทใชดแลสขภาพสตรจากอทยานแหงชาตเขาพนมเบญจา จงหวดกระบ พบวา พชสมนไพรทใชดแลสขภาพสตร จ านวน 90 ชนด สวนของพชทนยมใช คอ ราก ( 30%) พชสมนไพรทงหมด สามารถแบงตามสรรพคณเปน 22 โรค/อาการ พบพชสมนไพรบ ารงโลหตมากทสด

โอภาส ชามะรมย (2545) ศกษาภมปญญาหมอพนบานกบการใชสมนไพรบ าบดรกษาความเจบปวยกรณศกษา นายแวววงศ ค าโสม บานโคนผง ต าบลสานตม อ าเภอภเรอ จงหวดเลย ผลการศกษา พบวา วธบ าบดรกษาความเจบปวยของหมอพนบานจะใชสมนไพรและ เวทมนตรคาถา ซงกลมผปวยทมารบการรกษาสวนมากเคยไดรบการรกษาจากหมอแผนปจจบน มากอน เมอไมหายจงมารกษากบหมอพนบาน ในขนตอนการเตรยมการหมอพนบานจะเตรยมสมนไพรและวตถสงของบชาดวยตนเอง มการวนจฉยโรคโดยการคล าชพจรหลอดลม นวมอและมการสอบถามอาการขนตอนการบ าบดรกษาจะใชสมนไพรจากพชโดยวธการตมฝนละลายน า เพอใหดมและใชประคบบรเวณทเจบปวด ขนตอนการประเมนการรกษาจะพจารณาจากอาการของผปวยทมารบการบ าบดรกษาและสอบถามจากผปวยโดยตรง

ซงปจจบนพบวาองคความรภมปญญาสวนใหญมกเปนทกษะและประสบการณทสะสมอยกบหมอยาผนนเอง ไมมการขดเขยนบนทกเปนต ารา ส าหรบหมอพนบานทสะสมความรในรปของต ารากพบวาต าราเหลานอยในสภาพทเสยงตอการช ารดเสยหาย หรอมการช ารดสญหายไปแลวสวนใหญ และยงไมมศษยหรอผสบทอดความรตอสภาพทด ารงอย ดงนบงบอกแนวโนมทนาเปนหวงในการสบตอความรของหมอพนบาน และมขอสงเกตเกยวกบสาเหตทเปนอปสรรคในการหาผมาสบตอความรหมอยาพนบานทลดนอยลง ดงน

1. คานยมและแรงจงใจทคนจะสบตอความรหมอพนบานเปลยนแปลงไปแรงจงใจเดมทสนใจศกษาเพราะอยากเปนอยากชวยเหลอผอน และเหนการรกษามาตงแตครอบครวอาจไมเพยงพอแลว แรงจงใจทางเศรษฐกจและการเลยงชพมความส าคญกวา จะเหนไดวามคนจ านวนมากสนใจเรยนและสอบใบประกอบโรคศลปะแพทยแผนไทย เพราะสามารถน ามาเปนอาชพเพอหารายไดและไดรบการยอมรบจากทางราชการ ในขณะทหมอพนบานแมไดรบการยอมรบในชมชนแตอาจไมสามารถประกอบเปนอาชพหลกได และไมไดการยอมรบจากทางราชการ

2. ขอจ ากดเฉพาะในการคดเลอกผสบตอความรของหมอพนบานเอง แมหมอพนบานสวนใหญบอกวายนดสบทอดความรใหแกใครกไดทสนใจ แตไมไดหมายความวาทกคน

22

เปนหมอได ซงหมอพนบานแตละคนมกจะมหลกเกณฑก าหนดวาผทจะสามารถรบการถายทอดความรจากหมอพนบานได

3. ความรและทกษะประสบการณในการบ าบดรกษาของหมอพนบานอาจดดอยประสทธภาพและขาดความเปนระบบ ความรเหลานอาจเสอมสภาพตามกาลเวลากลายเปนเทคนควทยาการทลาสมย

4. การลดลงของแหลงวตถดบสมนไพร การรกษาของหมอพนบานตองอาศยว ตถดบสมนไพรซงไดมาจากปาและทรพยากรธรรมชาตในชมชน เมอพนทปาและทรพยากรธรรมชาตลดลง มผลใหการรกษาของหมอยาพนบานยากล าบากมากขน และมประสทธภาพลดลง รวมถงความสะดวกในการจดหายาสมนไพรมาบ าบดรกษาผปวยกจดหามาบรการไดยากล าบากขน

ดงนนจงเหนไดวาความรทสงสมกนมาในการใชพชสมนไพของชมชนตาง ๆ เปน ภมปญญาอยางหนงของชาต ซงนกวชาการ ภาครฐ และผบรหารประเทศควรใหความสนใจ และบรหารจดการอยางเขมงวดและจรงจง จดการใหมการส ารวจ รวบรวม และศกษาวจยอยางเปนระบบเพอน ามาประยกตใชใหเปนประโยชนแกประชนชาวไทยกอนจะถกชาวตางชาตเกบเกยวไปเพยงฝายเดยวในเชนอดต

จากทฤษฎและการศกษาทผานมา สามารถสรปไดวา วถชวต วฒนธรรม ความร ผสบทอดความร ภมปญญาดานพชสมนไพรและทรพยากรธรรมชาตนน ทกกระบวนการทเกดขนลวนมความเชอมโยงกนในมตดานสงแวดลอม ดงนนการศกษาสงคมพชสมนไพรทองถนผนวกเขากบองคความรดานภมปญญาทองถนของหมอยาสมนไพรและเจาหนาทแพทยแผนไทยในทองถน เพอรวมกนหาแนวทางการจดการพชสมนไพรทองถน จงนบเปนเรองทส าคญ โดยเฉพาะการศกษาในพนทอทยานแหงชาตนน เปนการศกษาทสามารถเชอมโยงความสมพนธระหวาง คนในชมชน ภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพร การใชประโยชน และการอนรกษทรพยากรธรรมชาตไวดวยกน ซงการศกษาดงกลาว อาจเปนพนทกรณศกษาและน ามาประยกตใชส าหรบการบรหารจดการระหวางภมปญญาทองถนของชมชนกบการอนรกษพชสมนไพร ใหแกอทยานแหงชาตอนๆตอไป

23

บทท 2

วธการวจย 2.1 ขอบเขตการวจย

ขอบเขตการวจยครงนเปนการศกษาสงคมพชสมนไพรในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง จงหวดสราษฎรธานและศกษาภมปญญาทองถนของหมอยาพนบานและเจาหนาทสาธารณสขประจ าแผนกแพทยแผนไทยกบการใชประโยชนจากพชสมนไพรชนดพนธเดยวกนทส ารวจพบในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง และรวมกนหาแนวทางการจดการการใชประโยชนทรพยากรพชสมนไพรทองถนอยางคมคาและย งยน โดยการเลอกส ารวจพชสมนไพรในแปลงตวอยางถาวร ขนาด 120 x 120 ตารางเมตร ของศนยนวตกรรมอทยานแหงชาตและพนทคมครองจงหวดสราษฎรธานในปาดบชนอทยานแหงชาตแกงกรงจงหวดสราษฎรธาน การศกษาภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพร และแนวทางการจดการพชสมนไพร โดยวธการสมภาษณและสนทนากบหมอยาพนบานจ านวน 9 คน และเจาหนาทของรฐแผนกแพทยแผนไทยโรงพยาบาลประจ าอ าเภอและโรงพยาบาลประจ าต าบล ในอ าเภอวภาวด ทาฉาง ไชยา ทาชนะ สวนอ าเภอรอบแนวเขตพนทอทยานแหงชาตแกงกรง อ าเภอครรฐนคม เคยนซา พนพน และอ าเภอกาญจนดษฐ ในพนทจงหวดสราษฎรธาน

2.2 เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล

2.2.1 อปกรณส าหรบเกบขอมลพชสมนไพรในแปลงตวอยางถาวร ตารางบนทกขอมลเพอเกบขอมลพชสมนไพร ชนด จ านวน สรรพคณ ทใชประโยชน ขณะเกบขอมลในแปลงตวอยางถาวร 2.2.2 อปกรณส าหรบเกบขอมลโดยการสมภาษณ แบบสอบถามเชงลกสมภาษณหมอยาพนบานและเจาหนาทสาธารณสขในชมชน เพอเกบรวบรวมขอมลการใชประโยชนจากพชสมนไพร ชนด สรรพคณ ภมปญญาตาง ๆ ดานการใชประโยชนพชสมนไพรและแนวทางการจดการเพอการอนรกษพชสมนไพร

24

2.3 การทดสอบคณภาพของเครองมอ

เครองมอในการวจยครงน คอแบบสมภาษณเชงลกใชสมภาษณหมอยาพนบานและเจาหนาทสาธารณสขประจ าแผนกแพทยแผนไทยประจ าโรงพยาบาลประจ าอ าเภอ และประจ าโรงพยาบาลประจ าต าบลในพนทจงหวดสราษฎรธาน เครองมอทผวจ ยสรางขนจ าเปนตองมคณภาพทส าคญ คอ ความตรง (Validity) และความเทยง (Reliability) ผวจยน าแบบสอบถามทสรางขนเสนออาจารยทปรกษาเพอพจารณาตรวจสอบความตรงตามเนอหา (Content Validity) เพอใหเนอหาครอบคลมรายละเอยดเกยวกบเรองทจะท าการศกษาแลวจงน าไปทดลองใชเกบรวบรวมขอมล (Try Out) หมอพนบานและเจาหนาทสาธารณสขทมลกษณะใกลเคยงกบกลมตวอยางทท าการศกษา คอ โรงพยาบาลพระแสง อ าเภอพระแสง จงหวดสราษฎรธาน ปรบแกไขแบบสมภาษณใหมความชดเจนยงขน เพอใชในการเกบรวบรวมขอมลจรง

2.4 วธด าเนนงานวจย

งานวจยครงนเปนงานวจยเชงปรมาณรวมกบงานวจยเชงคณภาพ การด าเนนงานวจยเชงปรมาณมงเนนไดมาซงขอมลสงคมพชสมนไพร มคาการค านวณทไดมาจากสตรของขอมลทชดเจน สวนงานวจยเชงคณภาพการด าเนนงานการเกบขอมลโดยการใชแบบสมภาษณเชงลก และน ามาวเคราะหบรรยายเปนสถตเชงพรรณนา เพอศกษาภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพรชนดเดยวกนกบทส ารวจพบในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง จงหวดสราษฎรธานและรวมกนหาแนวทางการจดการพชสมนไพรทองถนในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง ลกษณะการด าเนนงานวจยจงแบงเปนสองสวน ดงน

2.4.1 การสมตวอยางพชสมนไพรในอทยานแหงชาตแกงกรง ผวจยเลอกส ารวจใน พนทแปลงตวอยางถาวร (permanent sample plot) ของศนยนวตกรรมอทยานแหงชาตและพนทคมครองจงหวดสราษฎรธาน ขนาด 120 x 120 เมตร พกดทางภมศาสตร มมลางซาย 484843 E 102890 N มมลางขวา 484963 E 1028906 N มมบนซาย 484843 E 1029026 N และมมบนขวา 484963 E 1029026 N (ภาพท 2.1) มคาระดบความสงจากระดบน าทะเลปานกลาง คาต าสด 89 เมตร และมคาความสงจากระดบน าทะเลปานกลางสงสดท 158 เมตร ลกษณะของพนทสงทางฝงทศตะวนออกเฉยงเหนอ และลาดเอยดลงมาทางทศตะวนตกเฉยงใต มแนวเขาสงชนบรเวณกลางแปลงสลบกบรองน าและโขดหนในแนวตะวนออก – ตก (ภาพท 2.2) เหมาะสมแกการวางแปลงเพอศกษาพนธไม โดยเฉพาะพชสมนไพรเนองจากลกษณะของพนทสะดวกแกการเขาไปตดตามหรอ

25

ศกษาพนธไมไดอยางตอเนอง และผวจยไดท าการวางแปลงรปสเหลยมจตรส ขนาด 10 x 10 เมตร จ านวน 144 แปลง เพอเกบตวอยางไมใหญ (tree) ท าการวางแปลงขนาด 4 x 4 เมตร จ านวน 36 แปลง เพอเกบไมหนม (sapling) ท าการวางแปลงขนาด 1 x 1 เมตร จ านวน 36 แปลง เพอเกบกลาไม (seeding) แปลงเลกซอนอยในแปลงใหญ ภาพท 2.3 และเกบไมเลอยหรอเถาวลยในแปลงทงหมด การส ารวจพชสมนไพรน ไดท าการส ารวจ 2 ฤดกาล คอ ฤดรอน ชวงเดอนกมภาพนธ – เมษายน และฤดฝน ชวงเดอนพฤษภาคม – มกราคม ผวจยไดเดนทางไปส ารวจรวมกบหมอยาสมนไพร ผประกอบโรคศลปะสาขาการแพทยแผนไทย/แผนไทยประยกต คอหมอแฉลม มงคล และหมอแพรว ฤกษวรรณ เขารวมในการส ารวจทง 2 ฤด ขณะเกบขอมลไดมการบนทกภาพ บนทกต าแหนงโดยใชเครอง GPS เพอระบต าแหนงทพบพชสมนไพร พรอมทงรายละเอยดทเกยวของกบตวอยางพชสมนไพรเชน ชอทองถน ความสง ขนาดเสนรอบวง สวนทน ามาใชประโยชน เปนตน และน าขอมลตวอยางพชสมนไพรทส ารวจพบดงกลาว มาตรวจสอบชนด โดยอาศยเอกสารรปวธาน (key) ตามหนงสอ หรอเปรยบเทยบรปภาพจากเอกสารตาง ๆ ไดแก หนงสอพชสมนไพร สารานกรมสมนไพร รวมหลกเภสชกรรมไทย

ขอมลทไดจากการส ารวจพชสมนไพรในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง น ามาวเคราะหหาชอ ชนด วงศ และค านวณหาโอกาสพบพชสมนไพรตอพนธไมทงหมดทเจรญเตบโตในพนทศกษา สตรในการค านวณเปนดงน

จ านวนตนพชสมนไพรแตละชนดพนธ (ตน) จ านวนตนไมทเจรญเตบโตในแปลงตวอยางทงหมด (ตน)

ค านวณหาคาดรรชนความส าคญของพนธไมแตละชนดในแปลง (Importance Value Index: IVI) เพอบงชถงชนดพนธไมท ส าคญในระบบนเวศปาดบชนอทยานแหงชาตแกงกรงโดยวธของ Whittaker (1970) อางตาม อทศ (2552)คาดรรชนความส าคญของพนธไมในสงคมพช (Importance Value Index : IVI of Species in Plant Community) เปนคาการแสดงออกของไมแตละชนดในสวนทสมพนธกบไมอน ๆ ในสงคมนน พนธไมทมคาดรรชนความส าคญสงยอมแสดงวามการแสดงออกในสงคมนนไดดกวาไมทมคาดรรชนความส าคญต ากวา อาจมจ านวนตนมากหรอมการกระจายกวางขวางหรอล าตนใหญโต หรอทงหมดกได การค านวณหาคาดรรชนความส าคญของพนธไมหาไดจากการรวมคาความหนาแนนสมพทธ ความถสมพทธ และความเดนสมพทธดวยกน สตรในการค านวณ เปนดงน( คา IVI มคาตงแต 0 ไปจนถง 300 )

X = x 100

26

ภาพท 2.1 แผนทแปลงศกษาสงคมพชสมนไพรในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง

ทมา : ขอมลจาก กรมอทยานแหงชาตสตวปาและพนธพช

27

ภาพท 2.2 ภาพจ าลองสภาพภมประเทศบรเวณแปลงศกษาสงคมพชสมนไพร ในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง จงหวดสราษฎรธานในระบบ 3 มต

ทศเหนอ

ทศใต

ทศตะวนออก

ทศตะวนตก

28

ภาพท 2.3 แปลงศกษาสงคมพชสมนไพรในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง จงหวดสราษฎรธาน

ค ำอธบำย

29

IVI = RD+RF+RDO

ความหนาแนน (Density, D) คอจ านวนตนไมตอหนวยพนทอาจเปนความหนาแนนของชนดพนธหรอของไมทงปากได ซงหาไดจาก

จ านวนตนไมทงหมดของชนดพนธนนทพบในแปลงตวอยาง

จ านวนแปลงตวอยางทงหมดทท าการส ารวจ

ความถ (Frequency, F) คอคาความบอยครงของชนดพนธไมชนดหนงชนดใดทจะปรากฏในแปลงตวอยาง นยมวดกนเปนคารอยละ คาความถเปนการบอกถงการกระจายของชนดพนธไมในสงคม ซงหาไดจาก

จ านวนแปลงตวอยางทชนดพนธนนปรากฏ จ านวนแปลงตวอยางทงหมดทท าการส ารวจ

ความเดน (Dominance, DO) คอ ความมอทธพลของพนธไมในสงคม นยมวดกน 3 รปแบบ คอ ความเดนในดานคลมพนทของเรอนยอด ความเดนทางพนทหนาตด และความเดนทางดานมวลพฤกษ ในการศกษาครงนใชความเดนในดานพนทหนาตด (Basal Area) มสตรในการค านวณพนทหนาตด โดยคดเปนอตรารอยละของหนวยพนท ดงน

พนทหนาตดทงหมดของชนดไมทวดได พนทท าการส ารวจทงหมด

คาความหนาแนนสมพทธของชนดไม (Relative Density, RD) เปนคาเปรยบเทยบทางดานความหนาแนนของไมชนดหนงชนดใดในสงคมกบความหนาแนนทงหมดของไมในสงคมนน นยมวดกนเปนอตรารอยละ ซงหาไดจาก

คาความหนาแนนสมพทธของชนดพนธ คาความหนาแนนของไมทงหมด

D =

F = x 100

BA = x 100

RD = x 100

30

คาความถสมพทธของชนดไม (Relative Frequency, RF) เปนคาเปรยบเทยบทางดานความถของไมชนดหนงชนดใดในสงคมพชกบความถของไมทงหมดในสงคมนน นยมวดกนเปนรอยละ ซงหาไดจาก

ความถชนดของพนธนน ความถรวมของพนธไมทกชนด

คาความเดนสมพทธของชนดพนธ (Relative Dominance, RDO) เปนคาเปรยบเทยบทางดานความเดนของไมชนดหนงชนดใดในสงคมพชกบความเดนของไมทงหมดในสงคมนน นยมวดกนเปนอตรารอยละ ซงหาไดจาก

ความเดนของชนดพนธนน ความเดนรวมของพนธไมทกชนด

ค านวณคาดรรชนความหลากหลายของชนดพนธ วเคราะหโดยการแบงคาความหลากหลายของชนดพนธ (Species diversity ) ออกเปนคาความหลากหลายของไมยนตน ไมหนม และกลาไม ซงค านวณไดจากสตร Shannon-Winer Index of diversity ตามวธของ Kreb (1972)

∑ ( )

โดย H = Index of diversity Pi = สดสวนระหวางจ านวนตนของพนธไม (i) ตอจ านวนตนของพนธไม

ทงหมด S = จ านวนชนดของพนธไมทงหมด

คาดรรชนความหลายของชนดพนธจะมคา เทากบ 0 หากมชนดพนธไมเพยงชนดเดยว และจะมคาสงหากมพนธไมหลายชนดเมอเทยบกบสดสวนจ านวนของตนไมทงหมด

2.4.2 การสมส ารวจภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพรชนดเดยวกนทส ารวจพบในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง โดยการใชการสมภาษณเชงลก (In-depth interview) นกวจยไดสมภาษณหมอพนบาน จ านวน 9 คน คอ นายแฉลม มงคล นายแพรว ฤกษวรรณ นายเชาวรตน

RF = x 100

RDO =

31

หนขนนาง นางอะ คชสวสด นางอาลย วงขนพรหม นายเจรญ ทองใส นายประดจ แสงอาวธ นายนพนธ คงเมอง และนายสพรรณ ผอมคล และเจาหนาทสาธารณสขประจ าแผนกแพทยแผนไทยในเขตพนท 8 อ าเภอของจงหวดสราษฎรธาน อ าเภอรอบแนวเขตอทยานแหงชาตแกงกรง ไดแก อ าเภอวภาวด ทาฉาง ไชยา ทาชนะ และอ าเภอทวไปอก 4 อ าเภอ ไดแก อ าเภอครรฐนคม เคยนซา พนพน และอ าเภอกาญจนดษฐ

ขอมลจากการตอบแบบสมภาษณของหมอยาสมนไพรและเจาหนาทสาธารณสขประจ าแผนกแพทยแผนไทยในเขตพนท จงหวดสราษฎรธาน และการสงเกตพฤตกรรมและวถชวตความเปนอยของผตอบแบบสมภาษณ ดงนนการวเคราะหขอมลผวจยไดท าการวเคราะหโดยใชหลกการวจยเชงคณภาพ ซงผวจยเปนผประเมนและรายงานเนอหาในขอค าถามปลายเปดและสรปเปนความเรยงเพอใหไดซงขอมลทสามารถน าไปสการสรปและพฒนาเพอการหาแนวทางในการจดการพชสมนไพรทองถนใหมประโยชนตอชมชนตอไป

2.4.3 แนวทางในการจดการพชสมนไพรทองถน

ในการศกษาของผวจยครงน นอกจากการพจารณาผลการศกษาทกลาวไปแลวขางตน ผวจยยงไดพจารณาจดมงหมายดานการอนรกษทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม สงคม และเชอมโยงสมพนธกนระหวางการน าภมปญญาดานทรพยากรสมนไพรมาใชใหเกดคณคาสงสด ท งทางดานอตลกษณของทรพยากรสมนไพรในทองถนและมตสงแวดลอมทน าไปสการใชประโยชนจากทรพยากรไดอยางคมคา เกดประสทธภาพภายใตความสมดลของทรพยากรและความตองการของชมชน การใชพชสมนไพรจะตองมการก าหนดวธการใชอยางเหมาะสมโดยไมสงผลตอความเสยงของการขาดแคลนและการสญพนธของพชสมนไพรชนดนน ในการวางแผนการจดการการใชพชสมนไพรอยางเหมาะสมนน ตองอาศยขอมลจากการศกษาสงคมพชสมนไพรและขอมลการใชพชสมนไพรชนดพนธเดยวกนทส ารวจพบในพนทอทยานแหงชาตแกงกรงมาสรางความสมพนธ

จากนนผวจยกน าขอมลจากความสมพนธขางตนเปนขอมลในการวางแผนการจดการการใชทรพยากรพชสมนไพรเพอไมใหสงผลกระทบตอทรพยากรปาไมในเขตพนทอทยานแหงชาต และยงเปนการสงเสรมองคความรภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพรใหคกบชมชนไดตอไปและย งยน โดยวธการสนทนารวมกบหมอพนบานและเจาหนาทสาธารณสขเพอรวมกนหาแนวทางการจดการเพออนรกษพชสมนไพรและบนทกลงในแบบสมภาษณ จากนนผวจยไดน า

32

ขอมลขางตนดงกลาวมารายงานเนอหาเปนขอความปลายเปดสรปเปนความเรยงเพอใชเปนแนวทางในการจดการการใชพชสมนไพรอยางเหมาะสมและย งยนตอไป

33

บทท 3

ผลการศกษาและการอภปรายผล

จากการส ารวจขอมลเพอการศกษาสงคมพชสมนไพรและภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพรในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง จงหวดสราษฎรธาน เพอหาแนวทางการจดการเพออนรกษพชสมนไพรทเหมาะสม โดยการส ารวจพชสมนไพรในแปลงตวอยางถาวรของศนยนวตกรรมอทยานแหงชาตและพนทคมครองจงหวดสราษฎรธาน โดยวธการสนทนาและใชแบบสมภาษณเชงลกหมอยาพนบาน เจาหนาทสาธารณสขประจ าแผนกแพทยแผนไทยประจ าโรงพยาบาล อ าเภอวภาวด อ าเภอทาฉาง อ าเภอทาชนะ อ าเภอไชยา พนทรอบแนวเขตอทยานแหงชาตแกงกรง และโรงพยาบาลอ าเภอครรฐนคม พนพน เคยนซา และอ าเภอกาญจนดษฐ ในพนทจงหวดสราษฎรธาน โดยมรายละเอยดผลการศกษา ดงน

3.1 ผลการส ารวจพชสมนไพร

จากการส ารวจพชสมนไพรในแปลงตวอยางขนาด 120 x 120 เมตรในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง จงหวดสราษฎรธาน พบพชสมนไพรทจ าแนกเปนพนธไมใหญ ไมหนม ไมพนลางหรอลกไม รวม 32 ชนด หรอคดเปนรอยละ 41.560 ของพนธไมทงหมด 77 ชนด และมโอกาสพบพชสมนไพร คดเปนรอยละ 24.830 ตอพนธไมทงหมดทเจรญเตบโตในแปลงตวอยางถาวร ขนาด 120 x 120 เมตร (ตารางท 3.1)

ตารางท 3.1 แสดงโอกาสทจะพบพชสมนไพรตอพนธไมทงหมด ในแปลงตวอยางถาวร ล าดบท ชนดพนธ

ชอวทยาศาสตร จ านวน

ทพบ(ตน) โอกาสพบ ( รอยละ )

1 เทพทาโร (Citronella laurel) Cinnamomum porrectum Kosterm. 43 4.187 2 สลอดปา (Physic nut) Jatropha curcas L. 32 3.116 3 หลมพอ (Malacca teak) Intsia bakeri Prain. 31 3.019 4 มะเมาควาย (unknown) Antidesma ghaesembilla Gaertn. 22 2.142 5 กระบก (Barking Deer's Mango) Irvingia malayana Oliv. 17 1.655 6 คอแลนเขา (Korlan) Nephelium hypoleucum Kurz. 17 1.655 7 หางนกยง (Barbados Pride) Caesalpinia pulcherrima Sw. 14 1.363

34

ตารางท 3.1 แสดงโอกาสทจะพบพชสมนไพรตอพนธไมทงหมด ในแปลงตวอยางถาวร ( ตอ )

ล าดบท

ชนดพนธ

ชอวทยาศาสตร จ านวน ทพบ( ตน )

โอกาสพบ ( รอยละ )

8 มะปรง (Plum Mango) Bouea microphylla Merr. 13 1.266 9 มะไฟปา (Burmese Grape) Baccaurea ramiflora Lour. 8 0.779 10 ประยงคปา (Chinese Rice flower) Aglaia odorata Lour. 7 0.682 11 เขยตายสามใบ (unknown) Glycosmis pentaphylla Retz. 5 0.487 12 ชะมวงชาง (Garcinia) Garcinia atroviridis Griff. 5 0.487 13 เขมแดง (West Indian Jasmine) Ixora stricta Roxb. 5 0.487 14 จนทนแดง (Red Sandal Wood) Draceana loureiri Gagnep. 3 0.292 15 สมอพเภก (Beleric myrobalan) Terminalia bellirica Gaertn. 3 0.292 16 กราย (Terminalia triptera Stapf) Terminalia triptera Stapf. 3 0.292 17 กาแฟ (Coffee) Coffea arabica L. 3 0.292 18 คลม (unknown) Donax grandis Ridl. 3 0.292 19 ตะโกสวน (Bo Tree) Diospyros malabaric 2 0.195 20 กระดกไกด า (unknown) Gendarussa vulgaris Nees. 2 0.195 21 เปลาใหญ (unknown) Croton roxburghii Balakr. 2 0.195 22 ขาตน (unknown) Cinnamomum porrectum Roxb. 2 0.195 23 เปลาน าเงน (unknown) Cladogynos orientalis Zipp. 2 0.195 24 พญาทาวสะเอว (unknown) Oxyceros bispinosus Griff. 2 0.195 25 พลงกาสา (unknown) Ardisia polycephala Wall. 2 0.195 26 กระเบา (Chaulmoogra) Hydnocarpus anthelminthicus 1 0.097 27 เพกา (Broken Bones Tree) Oroxylum indicum Kurz. 1 0.097 28 มนป (unknown) Glochidion Perakense Hook. 1 0.097 29 ตาเสอ (unknown) Aphanamixis polystachya Wall. 1 0.097 30 ผกเหลยง (Nitta tree) Parkia timoriana Merr. 1 0.097 31 เขมปา (unknown) Ixora Cibdela Craib. 1 0.097 32 หยเขา (Velvet tamarind) Dialium cochinchinense Pierre. 1 0.097

35

3.1.1 คาดรรชนความส าคญของพชสมนไพรทเปนไมใหญ

เปนคาการแสดงออกของพชสมนไพรแตละชนด ในสวนทสมพนธกบไมอน ๆ ใน สงคมนน พนธไมทมคาดรรชนความส าคญสงยอมแสดงวามการแสดงออกในสงคมนนไดด จากการวเคราะหผลการส ารวจขอมลพชสมนไพรในพนทศกษา โดยการน ามาหาคาความถสมพทธ ความหนาแนนสมพทธ และความเดนสมพทธ เพอน ามาหาคาดรรชนความส าคญของไมชนดตาง ๆ ไมยนตนทส ารวจในแปลง 10 x 10 เมตร จ านวน 144 แปลงยอย จ านวน 58 ชนด พบพชสมนไพร 18 ชนด สลอดปา เปนพชสมนไพรทมคาดรรชนความส าคญเดนมากทสด รอยละ 17.082 เมอเทยบกบคาการแสดงออกของพรรณไมทงหมดของสงคมน ในพนทปาดบชนอทยานแหงชาตแกงกรง พชสมนไพรชนดนสามารถเจรญเตบโตในปาชนดนไดดเชนกนพนรองลงมา ไดแก มะเมาควาย (9.713) หลมพอ (9.040) กระบก (7.735) และคอแลนเขา (3.968) ตามล าดบ สวนพชสมนไพรทมอทธพลตอระบบนเวศปาดบชนนนอยทสด และทมคาดรรชนความส าคญนอย ไดแก ตาเสอ มคาดรรชนความส าคญเทากบ 0.510 (ตารางท 3.2 )

ตารางท 3.2 รอยละความถสมพทธ ความหนาแนนสมพทธ ความเดนสมพทธ และคาดรรชน ความส าคญของพนธไมใหญ ในแปลงตวอยางถาวร

ล าดบท ชนดพนธ

ความหนาแนนสมพทธ

ความถสมพทธ

ความเดนสมพทธ

ดรรชนความส าคญ

1 สลอดปา 6.213 6.398 4.471 17.082 2 มะเมาควาย 4.515 3.282 1.916 9.713 3 หลมพอ 1.724 1.896 5.421 9.040

4 กระบก 2.682 3.081 1.973 7.735

5 คอแลนเขา 1.533 1.185 1.250 3.968

6 ประยงคปา 1.341 0.948 0.983 3.271 7 เขยตายสามใบ 0.958 1.185 0.929 3.072 8 ชะมวงชาง 0.958 0.948 0.604 2.510

9 จนทรแดง 0.575 0.474 0.993 2.041

10 ตะโกสวน 0.383 0.474 0.939 1.796

36

ตารางท 3.2 รอยละความถสมพทธ ความหนาแนนสมพทธ ความเดนสมพทธ และคาดรรชน ความส าคญของพนธไมใหญ ในแปลงตวอยางถาวร (ตอ)

ล าดบท ชนดพนธ

ความหนาแนนสมพทธ

ความถสมพทธ

ความเดนสมพทธ

ดรรชนความส าคญ

11 กระดกไกด า 0.383 0.474 0.195 1.053

12 เปลาใหญ 0.383 0.237 0.282 0.902 13 สมอพเภก 0.383 0.237 0.282 0.902 14 กระเบา 0.192 0.237 0.457 0.886

15 เทพทาโร 6.557 6.329 6.010 0.662

16 เพกา 0.192 0.237 0.117 0.545

17 มนป 0.192 0.237 0.094 0.522

18 ตาเสอ 0.192 0.237 0.081 0.510

รวม 29.356 13.439 26.997 66.210

รวมทกชนดในแปลง 100.000 100.000 100.000 300.000

3.1.2 คาดรรชนความส าคญของพชสมนไพรทเปนพนธไมหนมและไมพม

ส าหรบไมหนม (Sapling) และไมพม (Shrub) ทมความสงเกนกวา 1.30 เมตร แตมขนาดความโตความสงเพยงอก (GBH ) นอยกวา 13.5 เซนตเมตร ในแปลงยอยขนาด 4 x 4 เมตร จ านวน 36 แปลง พบชนดพรรณไมหนมและไมพมทงหมด 19 ชนด จ าแนกเปนพชสมนไพร 8 ชนด สามารถหาคาความถสมพทธ ความหนาแนนสมพทธ และคาความเดนสมพทธ เพอน ามาหาคาดรรชนความส าคญของไมหนมและไมพม พบวา หางนกยง เปนพชสมนไพรทมคาดรรชนความส าคญมากทสด เทากบ 14.835 เมอเทยบกบคาการแสดงออกของพนธไมทงหมดในสงคมพชระดบน หากมการศกษาการขยายพนธเพมเตม พชสมนไพรชนดนสามารถเจรญเตบโตในปาชนดนไดดเชนกน พนธไมเดนรองลงมาไดแก มะปรง (6.946 ) กราย (6.384) ขาตน (4.585) และผกเหลยง (2.922) ตามล าดบ สวนพชสมนไพรทมอทธพลตอระบบนเวศปาดบชนระดบนนอยทสด และมคาดรรชนความส าคญนอย ไดแก สมอพเภก มคาดรรชนความส าคญ รอยละ 2.292 (ตารางท 3.3 )

37

ตารางท 3.3 รอยละความถสมพทธ ความหนาแนนสมพทธ ความเดนสมพทธ และคาดรรชนความส าคญของพชสมนไพรทเปนพนธไมหนมและไมพม ในแปลงตวอยางถาวร

ล าดบท ชนดพนธ

ความหนาแนนสมพทธ

ความถสมพทธ

ความเดนสมพทธ

ดรรชนความส าคญ

1 หางนกยง 4.724 4.762 5.349 14.835

2 มะปรง 2.362 2.381 2.203 6.946

3 กราย 2.362 1.190 2.832 6.384

4 ขาตน 1.575 2.381 0.629 4.585

5 ผกเหลยง 0.787 1.190 0.944 2.922

6 เขมปา 0.787 1.190 0.787 2.764

7 มะไฟปา 0.787 1.190 0.629 2.607

8 สมอพเภก 0.787 1.190 0.315 2.292

รวม 14.171 15.474 6.136 43.355

รวมทกชนดในแปลง 100.000 100.000 100.000 300.000

3.2.3 คาความหนาแนน ของพชสมนไพรไมพนลางและลกไม

การศกษาพชสมนไพรทเปนไมพนลาง ( Undergrowth) ลกไม (Seedling) โดยการ วางแปลงศกษาชวคราว ขนาด 1 x 1 เมตร จ านวน 36 แปลงในพนทแปลงตวอยางถาวร ขนาด 120 x 120 ตารางเมตร น าขอมลมาวเคราะหคาความหนาแนน และความถ เนองจากไมสามารถ หาพนทหนาตดของพนธไมสงคมนได จงไมสามารถหาคาดรรชนความส าคญตามสตรการค านวณได ซงจากการส ารวจพนธไม พบ พชสมนไพร 9 ชนด คอแลนเขา มคาความหนาแนนมากทสด เทากบ 0.250 ตนตอตารางเมตร รองลงมา หางนกยง (0.222) เขมแดง (0.139) กาแฟ และคลม (0.083) ตามล าดบ และพนธไมทมความหนาแนนนอยทสด คอ กระบก มความหนาแนนเทากบ 0.028 ตนตอตารางเมตร (ตารางท 3.4)

38

ตารางท 3.4 ความหนาแนน ความถของพชสมนไพรไมพนลางและลกไม ในแปลงตวอยางถาวรบรเวณพนทอทยานแหงชาตแกงกรง

ล าดบท ชนดพนธ

ความหนาแนน (ตนตอตารางเมตร)

จ านวนทพบ ( ตน )

1 คอแลนเขา 0.250 9

2 หางนกยง 0.222 8

3 เขมแดง 0.139 5

4 กาแฟ 0.083 3

5 คลม 0.083 3

6 เปลาน าเงน 0.056 2

7 พญาทาวสะเอว 0.056 2

8 พลงกาสา 0.056 2

9 กระบก 0.028 1

3.2.4 พชสมนไพรทเปนไมเลอย เถาวลย และไมลมลก

การศกษาพชสมนไพรทเปนไมเลอย เถาวลย และไมลมลกในพนทแปลงตวอยางถาวร ขนาด 120 x 120 เมตร พบจ านวน 16 ชนด และม สมกงชาง สะคาน จ านวน 5 ตน รองลงมา ปดลน พราวนกคม คอกวยาน และพรกหาง จ านวน 4 ตน เกลดนาคราช และโพกพาย จ านวน 1 ตน (ตารางท 3.7) ซงแสดงไดวา ถาไมมการน าไปขยายพนธพชตอ พชสมนไพรบางชนดในทนโดยเฉพาะ เกลดนาคราช และโพกพาย มความเสยงสงมากทจะสญพนธไปจากทองถน

39

ตารางท 3.5 ไมเลอย และเถาวลย ทส ารวจพบในแปลงตวอยางถาวร

ล าดบท ชนดพนธ

ชอวทยาศาสตร จ านวนทพบ (ตน)

1 สมกงชาง (False Black Pepper) Ampelocissus martini Planch. 5

2 สะคาน (unknown) Piper ribesioides Wall. 5

3 ปดลน (unknown) Tetracera indica Merr. 3

4 พราวนกคม ( วานสากเหลก) Molineria latifolia Herb. 3

5 คอกวยาน (unknown) Tadehagi triquetrum L. 3

6 พรกหาง (Cubeb) Piper cubeba L. 3

7 ถอบแถบ (unknown) Connarus ferrugineus Jack. 3

8 แซมาลาย (unknown) Capparis micracanth Linn. 2

9 ขงแครง (Ginger ) Zingiber offcinale Vern. 2

10 บก (Elephant yam ) Amorphophallus campanulatus Dence. 2

11 คอนตหมา (unknown) Ancistrocladus tectorius Merr. 2

12 หางไหลขาว (Derris ) Derris malaccensis Prain. 2

13 ขมนเครอ (unknown) Arcangelisia flava Merr. 2

14 มากระทบโรง (unknown) Ficus foveolata Wall. 2

15 โพกพาย (Bamboo grass) Tiliacora triandra Colebr. 1

16 เกลดนาคราช (Rabbit foot fern) Davallia denticulate Kuhn. 1

จากผลของการศกษาสงคมพชสมนไพรทองถน ในแปลงตวอยางถาวรขนาด 120 x 120 ตารางเมตร (9ไร) พบคาดรรชนความหลากของไมใหญ ไมหนม ไมพนลางหรอลกไม โดยวธของ Shannon -Wiener Index (H) มคาเทากบ 3.45 , 2.62 และ 2.89 ตามล าดบ ซงจดวามความหลากหลายสง และจ าแนกเปนพชสมนไพรทงหมด 32 ชนด ในจ านวนพรรณไมทงหมด 77 ชนดพนธ และอก 16 ชนด เปนพนธไมเลอย เถาวลย และไมลมลก รวมพชสมนไพรทส ารวจพบทงหมดในแปลง 48 ชนด และเมอเปรยบเทยบกบผลการศกษาของ สรชาต สนวรณ (2557) ซงท าการศกษาความหลากหลายของสมนไพรและการใชประโยชนในพนทเขาพระ อ าเภอเดมบางนางบวช จงหวดสพรรณบร ในพนท 25 ไร พบพชทงหมด 65 ชนด มคาดรรชนความหลากหลายของไมใหญ

40

ไมหนม ไมพนลางหรอลกไม เทากบ 1.080, 0.980, 1.290 และ โดยวธของ Shannon – Wiener Index (H') เชนกน ซงจดวามความหลากหลายต า จ าแนกเปนพชสมนไพร 20 ชนด จะเหนไดวา ผลของการส ารวจตางกน ซงอทยานแหงชาตแกงกรงมคาดรรชนความหลากหลายสงกวาปาชมชน ในพนทเขาพระ อ าเภอเดมบางนางบวช จงหวดสพรรณบร เนองจากปาอทยานแหงชาตแกงกรงเปนปาดบชนและเปนพนทปาอนรกษ จงท าใหพบชนดพรรณไมมากกวา

3.2 ภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพร

3.2.1 ขอมลทวไปของกลมตวอยาง

ผลการสมภาษณ พบวา หมอพนบานเปนเพศชาย จ านวน 7 คน เพศหญง 2 คน ม อายมากกวา 60 ป โดยมอาย 77 ป จ านวน 3 คน รองลงมาคอ 72, 70, 68, 63 และ 60 ป ตามล าดบ หมอยาพนบาน ทงหมด 9 คน จบการศกษาระดบชนประถมศกษา และนบถอศาสนาพทธ

สวนใหญมแรงจงใจและไดรบการถายทอดองคความรมาจากบรรพบรษ ป ยา ตาทวด โดยในอดตบรรพบรษเปนหมอยาทมความรทางพชสมนไพรและภมปญญาทองถน มการรกษาชาวบานทมอาการเจบปวยดวยพชสมนไพรหายจากอาการดงกลาวนนได เปนทยอมรบของประชาชน จงมการถายทอดความรดงกลาวมายงลกหลาน และจากการศกษาครงนพบวาหมอยาพนบานทง 9 คน ไมมการถายทอดความรภมปญญาทองถนทตนมใหกบคนรนหลง เนองจากยงขาดคนสนใจจะมาสบทอดความร หากเปนเชนนในอนาคตองคความรทางภมปญญาทองถนนอาจสญหายไปจากชมชนนได

ซงจากการสนทนาและสมภาษณเชงลก สามารถแบงกลมลกษณะแนวคดและแนวปฏบตของหมอพนบาน ทง 9 คน ออกเปน 2 กลมใหญ (ตารางท 3.8 ) คอ

กลม 1 หมอพนบานทศกษาจากการสงสมความร ฝกสงเกต และเนนการปฏบตจนถอดแบบจากตนแบบการรกษาจากบรรพบรษ จ านวน 6 คน ซงสามารถ แบงยอยออกเปน 2 กรณ คอ

1.1 สนใจและฝกปฏบตดวยตนเอง จ านวน 5 คน คอ นายแฉลม มงคล, นายแพรว ฤกษวรรณ , นายเชาวรตน หนขนนาง, นางอะ คชสวสด และนางอาลย วงขนพรหม ซงรปแบบการเรยนรคอ เปนการเรยนรพชสมนไพรมาตงแตวยเยาว โดยอาศยการศกษา จากบรรพบรษและเพมเตมจากต ารา รวมดวยจากการฝกปฏบต การสงเกตและเปนผชวยบพการใน

41

การเตรยมตวยาสมนไพร เพอมารกษาอาการผปวย ซงในขณะนนบดากจะบอกถงสรรพคณของตวยาสมนไพรแตละชนดวามสรรพคณชวยในการรกษาอยางไร

1.2 จากความเชอในเรอง ครหมอยา และผบรรพบรษ จ านวน 1 คน คอ นายนพนธ คงเมอง กอนหนาทนายนพนธ จะมาเปนหมอยาพนบานนน นายนพนธ มอาการไขอมพฤต ผอมแหงจนเกอบเสยชวตเมอตนอาย 45 ป จนกระทงไดรบการรกษาจากบดาดวยพชสมนไพร และคาถาปลกเสก ความเชอทางไสยศาสตรจนท าใหนายนพนธหายไดเปนปรกต นายนพนธจงไดรบปากกบครหมอยาหรอผบรรพบรษทตนนบถอ วาจะสบทอดองคความรเหลานเพอรกษาผปวย ตอมานายนพนธกไดรบการยอมรบจากชาวบานในชมชนและพนทใกลเคยงมากจนถง ปจจบน กลม 2 หมอพนบานทเลงเหนคณคาของพชสมนไพรทองถน แลวน ามาประยกตใชรวมกบต าราแผนปจจบน จ านวน 3 คน ซงสามารถแบงยอยออกเปน 2 กรณ คอ 2.1 เนนการใชสมนไพรผนวกกบความรทไดจากต าราวชาการ ดานแพทยแผนไทย แลวน ามาทดสอบใชกบตนเองและคนใกลชด จ านวน 2 คน คอ นายเจรญ ทองใส และ นายประดจ แสงอาวธ 2.2 เนนการใชพชสมนไพรผนวกความรจากต าราวชาการดานแพทยแผนไทย และศกษาความรเพมเตมจากการนวดและการตอกระดก จาก พระสงฆ คอ นายสพรรณ ผอมคล วถปฏบตของของหมอพนบาน จ านวน 6 ราย มความเชอทงในฤทธของตวยาและความเชอทางไสยศาสตร เคารพและบชาครหมอยา คาถาทใชในการปลกเสก ท าใหการปฏบตตนอยในศลธรรมตามวนยของหมออยางเครงครด รกษาผปวยดวยจตอาสา ชวยเหลอเพอนมนษยทไดรบความทกขทรมาน จากอาการเจบปวย โดยไมเหนแกลาภ หรอเหนแกเงน ในขณะทหมอพนบาน จ านวน 3 ราย เนนการรกษาผปวยดวยการประยกตใชคณคาสรรพคณสมนไพรผนวกกบต าราวชาการดานแพทยแผนไทยสมยใหม มากกวาวถความเชอของคนรนกอน

3.2.2 หลกการวนจฉยและรกษาโรค จากการสมภาษณ พบวา หมอยาทงหมด 9 คน จะใชประสบการณทเคยพบ พรอมทงสอบถามอาการโดยละเอยด ซงหมอยาพนบานจ านวน 2 ราย คอ นายแฉลม มงคล และนายแพรว ฤกษวรรณ เปนผประกอบโรคศลปะ สาขาการแพทยแผนไทย ประจ าอยในโรงพยาบาลครรฐนคม ซงการรกษาและวนจฉยโรคนน จะมเจาหนาทสาธารณสขสบประวตผปวยในเบองตน แลวสงประวตมาใหหมอพนบานสอบถามขอมลการเจบปวย

42

หมอสมนไพร ทง 9 คน เชอวาการเจบปวยเปนไปตามธรรมชาต อนเกดจากการเสยสมดลของรางกาย อนประกอบไปดวยธาตทง 4 คอ ดน น า ลม และไฟ ทมความเกยวเนองเชอมโยงสมพนธกน หากเกดสภาวะแปรปรวน หรอเสยสมดลขน ไดแก หยอน พการ หรอก าเรบ จะท าใหรางกายเกดการเจบปวยหรอเปนโรคได และนอกจากนการเสยสมดลภายนอกของสภาพ ดน น า ลม ไฟ เชน อากาศหนาวหรอรอนจนเกนไป กจะท าใหรางกายไมสบายไดดวยเชนกน วธการรกษาของหมอพนบาน กจะรกษาอาการดวยพชสมนไพร รวมกบวธทางไสยศาสตร หรอรกษาควบคกบแพทยแผนปจจบนตามแนววธการหรอวถปฏบตของหมอพนบานแตละทาน หมอยาพนบาน จ านวน 7 ราย มความเชอวาสาเหตของอาการเจบปวย การเกดโรคของผปวย เชอวาความเจบปวยอยเหนอธรรมชาต ไดแก ผบรรพบรษใหโทษ สงทมอ านาจเหนอธรรมชาต เชน เวรกรรม ผปา หรอโดนเสกของเขารางกายเปนตน หมอยาพนบานจ านวน 5 ราย ใชวธการตรวจดดวงชะตา วนเดอน ป เกด คณ หาร ธาต ทเกด จนท านายไดวา หาย หรอ ไม หายชาหรอเรว นอกจากนยงมวธการตรวจดวงชะตาทางโหราศาสตร โดยพจารณาจากการตรวจรางกาย ดลกษณะทวไปเกยวกบรปรางบคลกและอปนสย ตรงกบธาตอะไร เพอประกอบพจารณา ธาตก าเนด ดาวอะไรแทรก ดาวอะไรเสวยอาย ท าใหเกดโทษในราศตางๆ เชน ดาวองคารเกยวกบธาตไฟ ดาวราหเกยวกบธาตลม เปนตน โดยใชวธการคณธาตตามสตรของหมอ โดยน าธาตทง 4 ตง ใหธาตดนเทากบ 21 ธาตน าเทากบ 12 ธาตลมเทากบ 6 และธาตไฟเทากบ 4 และเอาอายปจจบนบวกกบทกธาต หารดวย 7 คอ วน มเศษเทาไหร น ามาวเคราะหอาการไดดงน เศษ 0 ผลคอ ธาตพการ เศษ 1-3 ธาตหยอน เศษ 4-5 คอธาตปรกต และเศษ 6 คอธาตก าเรบ และกรณทมอาการรนแรงถาตนไมสามารถรกษาใหหายไดกจะแนะน าไปยงหมอยาทานอน (ตารางท 3.7 )

3.2.3 ความสมพนธระหวางพชสมนไพรทองถนกบการน าไปใชประโยชนในสถานพยาบาลของภาครฐ

การเกบขอมลการใชพชสมนไพรชนดพนธเดยวกนในพนทอทยานแหงชาต แกงกรงในครงน ผวจยไดใหความส าคญในการสมภาษณและสนทนากบเจาหนาทสาธารณสขจ านวน 12 คน ประจ าแผนกแพทยแผนไทยประจ าโรงพยาบาลทาฉาง วภาวด ไชยา ทาชนะ พนพน และอ าเภอเคยนซาอกดวย เนองจากผวจยเหนวาหนวยงานดานสาธารณสขไดมการสนบสนนใหประชาชนรจกเลอกใชพชสมนไพรเปนทางเลอกหนงในการรกษาโรคและบ ารงรางกายมากขน จงพบวาในการบรการดานสาธารณสขในเรองของ การใชพชสมนไพรโดยสวนใหญจดอยในกลมใช พชสมนไพรเพอบ ารงรางกาย เลอกใชสมนไพรทมอยตามทองถนทางภาคใตทวไป ไดแก ขมน

43

ไพล ตะไคร วานนางค า วานชกมดลก ฟาทะลายโจร บอระเพด อยในรปของการบดผงอดเปนแคปซล สะดวกในการรบประทาน และท าเปนลกประคบใชประคบแกอาการปวดเมอย ใชเปนตวยาผสมอบในตสมนไพรในสถานพยาบาลทง 8 อ าเภอ ทท าการส ารวจ อยางไรกตามพชเหลานไมไดพบในพนทแปลงตวอยางถาวรทผวจยท าการส ารวจพชสมนไพร

44

ตารางท 3.6 แสดงแรงจงใจและแหลงทมาขององคความรภมปญญาทองถนของหมอยาพนบาน จ านวน 9 คน

รายชอหมอพนบาน ศกษาจากการสงสมความร/สงเกต/ปฏบต/เนนถอดแบบจากบรรพบรษ เหนความส าคญของพชสมนไพร/น ามาประยกตใชรวมกบต าราแพทยแผนไทย

สนใจและฝกดวยตนเอง ความเชอเรองครหมอยาและ ผบรรพบรษ

เนนการใชทดสอบกบตนเองและ คนใกลชด

ศกษาเพมเตมเรองการนวด และการตอกระดก

1. นายแฉลม มงคล

2. นายแพรว ฤกษวรรณ

3. นายเชาวรตน หนขนนาง

4. นางอะ คชสวสด

5. นางอาลย วงขนพรหม

6. นายเจรญ ทองใส

7. นายประดจ แสงอาวธ

8. นายนพนธ คงเมอง

9. นายสพรรณ ผอมคล

45

ตารางท 3.7 แสดงหลกการวนจฉยโรคของหมอพนบาน จ านวน 9 คน ในพนทจงหวดสราษฎรธาน

หมายเหต : * หมายถง ผประกอบโรคศลปะสาขาการแพทยแผนไทยประยกต/ประจ าอยแผนกแพทยแผนไทยของโรงพยาบาลประจ าอ าเภอ ** หมายถง หมอพนบาน ผปลกและแปรรปสมนไพร

รายชอหมอพนบาน

หลกการวนจฉยโรค หมายเหต สบประวต สอบถามขอมล การตรวจดวงชะตา ความเชอทางไสยศาสตร ความเชอในธรรมชาต

1. นายแฉลม มงคล *

2. นายแพรว ฤกษวรรณ *

3. นายเชาวรตน หนขนนาง *

4. นางอะ คชสวสด **

5. นางอาลย วงขนพรหม **

6. นายเจรญ ทองใส **

7. นายประดจ แสงอาวธ **

8. นายนพนธ คงเมอง **

9. นายสพรรณ ผอมคล **

46

3.3.4 ขอมลการใชพชสมนไพรชนดพนธเดยวกนในพนทศกษา จากขอมลการส ารวจพบชนดพนธพชสมนไพรทงหมด 48 ชนด ในพนทศกษา มการใชพชสมนไพรชนดพนธเดยวกนในการรกษาโรคและบ ารงรางกายทงหมด 12 ชนด โดยหมอยาพนบานทผวจยไดท าการสมภาษณและสนทนาทงหมด 9 คน อยในเขตอ าเภอ วภาวด 1 คน อ าเภอทาชนะ 2 คน อ าเภอครรฐนคม 2 คน อ าเภอไชยา 2 คน อ าเภอกาญจนดษฐ 1 คน และอ าเภอเคยนซา 1 คน มการเลอกใชพชสมนไพร 12 ชนด คอ ขมนเครอ เขมแดง จนทรแดง ชะมวงชาง แซมาลาย ถอบแถบ เปลาใหญ เปลาน าเงน พลงกาสา มากระทบโรง สะคาน และหางไหลขาว สมนไพรทงหมดนเปนตวยาหรอสวนประกอบของยาทตนใชรกษาผปวย การเลอกใชพชสมนไพรของหมอยาพนบานขนอยกบสรรพคณทางยาของพชสมนไพรและความเชยวชาญ ความถนดของหมอในการรกษาผปวย (ตารางท 3.8 )

จากการศกษาประโยชนของพชสมนไพรชนดพนธเดยวกนจากภมปญญาทองถน

ของหมอยาพนบานและเจาหนาทสาธารณสขประจ าแผนกแพทยแผนไทย ในเขตพนทจงหวดสราษฎรธาน พบวามพชสมนไพรทงหมดในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง 48 ชนดพนธและมการใชประโยชนทางยาดวยภมปญญาทองถนเพยง 12 ชนดพนธและเมอเปรยบเทยบกบผลการศกษาของ สรชาต สนวรณ (2557) ซงท าการศกษาความหลากหลายของสมนไพรและการใชประโยชนในพนทเขาพระ อ าเภอเดมบางนางบวช จงหวดสพรรณบร พบพชสมนไพรทงหมด 20 ชนด และมการน ามาใชประโยชนทางยาดวยภมปญญาทองถน ทงหมด 20 ชนด จะเหนไดวา ผลของการศกษา ในพนทศกษามคาตางกนมาก เมอเทยบกบสดสวนของการพบชนดพนธพชสมนไพรทงหมด จะเหนไดวาการใชประโยชนจากพชสมนไพรในพนทอทยานแหงชาตแกงกรงมคาเพยง รอยละ 25 ของพชสมนไพรทงหมด อาจเพราะ ชมชนบรเวณอทยานแหงชาตแกงกรงไมทราบถงชนดพรรณพชสมนไพรทมในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง สรรพคณของพชสมนไพรชนดน น รวมท งกฎระเบยบของการน าพนธไมออกมาใชประโยชนจากพนทปากตางกน ปาอนรกษไมสามารถน าพชสมนไพรออกมาใชประโยชนได สวนปาชมชนสามารถน ามาใชประโยชนไดขนอยกบขอตกลงของชมชนนน ซงสมควรอยางยงในการจดท าฐานขอมลพชสมนไพรทองถนในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง ควรสนบสนนและเผยแพรความรใหประชาชนทราบถงแนวทางการจดการการใชประโยชนจากทรพยากรทรงคณคาพชสมนไพรนอยางย งยนและเหมาะสมทสด พรอมทงสนบสนนองคความรพนบาน หมอยาพนบานใหมการสบทอดตอชนรนหลงตอไปในอนาคต

47

ตารางท 3.8 ภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพรชนดพนธเดยวกนในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง

ชนดพรรณ

การไดมา สวนทใช

วธการใชและการรกษา

หมายเหต ซอ ปลกเอง/มในชมชน

1. ขมนเครอ

ใบ ตมดมน า ขบโลหต ระดใหระบายออกมา ผวพรรณสดใส

ราก ตมดมน า ขบลม บ ารงน าเหลอง ฝนหยอดตา แกรดสดวงตา

2. เขมแดง ราก ใชเปนสวนประกอบของยาตม ชวยลดอาการบวม บ ารงไฟธาต

3. จนทรแดง แกน ใชเปนสวนประกอบทางยาตม ดมน า แกบาดแผล แกไขดพการ หายาก

4. ชะมวงชาง ใบ ใชตมหรอเปนสวนประกอบของอาหาร แกธาตพการ ชวยระบายทอง กดเสมหะ

ลก ตมดมน า ระบายทอง แกไข ฟอกเลอด

ราก ตมดมน า แกตวรอน

5. แซมาลาย เถา ฝนทา แกโรคผวหนง ผนคน น าเหลองเสย แกพษรอน ดอกสราหรอตมดม แกปวดเมอย บ ารงก าลง เปนสวนประกอบเขายาแกโรคเบาหวาน

6. ถอบแถบ ทง 5 รกษาตาลขโมย ตมดมน าเปนยาระบาย

ใบ ตมดมน าแกทองผก

48

ตารางท 3.8 ภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพรชนดพนธเดยวกนในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง ( ตอ )

ชนดพรรณ

การไดมา สวนทใช

วธการใชและการรกษา

หมายเหต ซอ ปลกเอง/มในชมชน

7. เปลาใหญ

ใบ ใชตมดมบ ารงธาต แกคนตามตว แกลมจกเสยด บ ารงก าลง แกกระหาย แกเสมหะ ลม

หายาก

ดอก ตมดมแกพยาธ

ลก ใชดองสราขบโลหตในเรอนไฟ

เนอไม เปนสวนประกอบเขายา แกรดสดวงล าไส แกรดสดวงทวารหนก

ราก แกน าเหลองเสย แกโรคผวหนง ผนคน แกโรคเรอน ชวยใหน าเหลองแหง

8. เปลาน าเงน เปลอกตน ใชเปนสวนประกอบของยาตม ชวยลดอาการบวม บ ารงไฟธาต หายาก

ราก ใชเปนสวนประกอบทางยาตม ดมน า แกบาดแผล แกไขดพการ

9. พลงกาสา ใบ ใชตมดม

ลก ตมดมน า ระบายทอง แกไข ฟอกเลอด

ราก ตมดมน า แกตวรอน

49

ตารางท 3.8 ภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพรชนดพนธเดยวกนในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง ( ตอ )

ชนดพรรณ การไดมา

สวนทใช

วธการใชและการรกษา

หมายเหต ซอ ปลกเอง/มในชมชน

10. มากระทบโรง

เถา ใชดองสราดม บ ารงก าลง บ ารงโลหต แกปวดเมอยตามรางกาย บ ารงธาต แกประดงเลอด เปนเมด เปนตมตามรางกาย แกน าเหลองเสย

11. สะคาน ใบ ตมดมแกลม และบ ารงโลหต ขบลมในล าไส แกแนน จดเสยด ธาตพการ

หายาก

ดอก แกลมอมพฤกษ

ลก แกลมแนนในทรวงอก บ ารงธาต

เถา ตมดมขบลมในล าไส แกจกเสยด แกธาตพการ บ ารงธาตชวยใหผายเรอ

ราก ตากแหงตมดมแกไข แกหด แกจกเสยด รกษาธาต

12. หางไหลขาว ยางจากตน ถายเสนเอน ( ชวยใหเสนออน ) ถายผายลม ถายเสมหะและโลหต เปนยาขบระด แกระดเปนลมเปนกอนเนาเหมน ใชผสมกบสบและน าเบอหดและเหาไดด

หายาก

50

3.4 แนวทางการจดการเพออนรกษพชสมนไพร

จากการศกษาสงคมพชสมนไพรในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง จงหวดสราษฎรธาน ท าใหทราบวาอทยานแหงชาตแกงกรงเปนแหลงทรพยากรพชสมนไพรทมความส าคญพบพชสมนไพร 48 ชนด มการใชพชสมนไพรชนดพนธเดยวกนทส ารวจพบในพนทอทยานแหงชาตแกงกรงโดยองคความรภมปญญาทองถนของหมอยาพนบานในพนทชมชนใกลเคยงพนทอทยานแหงชาตแกงกรง 12 ชนด ซงองคความรภมปญญาทองถนของหมอยาพนบานลวนเปนมรดกทางวฒนธรรมทถายทอดกนมายาวนาน และองคความรภมปญญาเหลานจะใชไมไดเลยหากขาดวตถดบพชสมนไพรมาใชประกอบสตรยาไมได จากการประมวลผลการศกษาของหมอยาพนบานและเจาหนาทสาธารณสขประจ าแผนกแพทยแผนไทยในพนทศกษา ซงมขอคดเหน ในการเสนอแนวทางการจดการดงน

3.4.1 การวจยและการพฒนาพชสมนไพร

การใชทรพยากรพชสมนไพรไดอยางคมคาและย งยนนน ตองมการสงเสรมการวจยและการพฒนา เพราะการใชทรพยากรไดอยางคมคาและย งยน หมายถง การใชทรพยากรอยางชาญฉลาดหรอใชอยางสมเหตสมผล พชสมนไพรจดเปนทรพยากรใชแลวไมหมดไป สามารถใชใหย งยนได จากการศกษาและรวบรวมขอมลขอเทจจรงเกยวกบความตองการของการใชพชสมนไพรของหมอยาพนบานในพนท 8 อ าเภอในจงหวดสราษฎรธาน พบวาพชสมนไพรบางชนดขาดแคลนไปจากพนทนแลว ไมสามารถน ามาเปนยาตงตนในการประกอบสตรยาทตนรกษาได เชน จนทนแดง เปลาใหญ เปลาน าเงน พลงกาสา สะคาน และหางไหลขาว แตผลการศกษาพบพชสมนไพรเหลานในแปลงตวอยางถาวรในอทยานแหงชาตแกงกรง เปนการสมควรทจะน าผลการศกษาสงคมพชสมนไพรในอทยานแหงชาตแกงกรงรายงานใหสถาบนการศกษา เชน คณะแพทยแผนไทย มหาวทยาลยสงขลานครนทรไดรบรเพอหาแนวทางในการรวมกนวจยและพฒนาตอไป

3.4.2 การสงเสรมและการสนบสนนใหใชพชสมนไพร

หมอยาพนบานไดใหขอมลวาชาวบานในพนทมความกงวล และขาดความเชอมนตอแพทยผสงยา เกยวกบ ความถกตองของการจายยา ขนตอนการผลต และทมาของความสะอาดของผลตภณฑแปรรปจากพชสมนไพร ควรมการจดอบรมและมการประชาสมพนธความรเกยวกบพชสมนไพร และการใชประโยชนจากพชสมนไพร หรอยาแผนโบราณใหแกประชาชนเจาะลกถง

51

ระดบชมชนใหมากกวาปจจบน โดยมรายละเอยด ชดเจน ถงกระบวนการและแหลงทมาของพชสมนไพร เพอขจดปญหาความวตกกงวลของประชาชนเกยวกบประเดนดงกลาว สรางความมนใจและความเขาใจทถกตองแกประชาชน และประชาสมพนธใหชาวบานหนมาใชพชสมนไพรในทองถน ท าใหประหยดคาใชจาย และยงชวยกนอนรกษภมปญญาทองถนและพชสมนไพรอกดวย

3.4.3 การขยายพนธพชสมนไพร

จากการศกษาพชสมนไพรในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง พบพชสมนไพร 12 ชนดมการใชเปนสวนประกอบสตรยาของหมอพนบาน และพบวาพชสมนไพรบางชนดก าลงขาดแคลนไปจากพนทนแลว เชน จนทรแดง เปลาใหญ เปลาน าเงน พลงกาสา สะคาน และหางไหลขาว ซงพชสมนไพรเหลานควรทจะขยายพนธใหเพมขน และถาหากในอนาคตพชสมนไพรเหลานไดรบความนยมอยางแพรหลายในการรกษาโรค จะสรางโอกาสใหชาวบานมรายไดเพมจากการปลกพชสมนไพรเพอเปนวตถดบในการผลตยาในอนาคตได และถายงมการปลกกนมาก แนวโนมทพชสมนไพรจะสญพนธไปจากทองถนนกนอยลง

3.4.4 การใชองคความรภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพร

จากการศกษาขอมลการใชองคความรภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพร ในพนทจงหวดสราษฎรธาน พบวา ขอมลหมอพนบานหรอผถายทอดองคความรหรอผสนใจรบการถายทอดองคความรมจ านวนนอย โดยเฉพาะใน อ าเภอทาฉาง และอ าเภอพนพน ควรมการน าความรทมอยในตวหมอยาทองถนมาเขยนบนทกเปนลายลกษณอกษรและสรางกลมการเรยนรหมอพนบานในชมชน เพอเกบรวบรวม องคความรภมปญญาทองถนดานพชสมนไพร โดยวธการจดท ารายชอสมนไพรทองถน และสรรพคณทสอดคลองกบต ารบยาของหมอพนบานในชมชน ใหถกตองและชดเจน และตดตอประสานงานกบสถานอนามยหรอโรงพยาบาลเพอปรบปรงน าไปใชจรง และเปนอกทางเลอกหนงใหประชาชนไดเลอกรกษา องคความรภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพรกไมสญหายไป

3.4.5 การเกบรกษาและการอนรกษชนดพนธพชสมนไพร

เนองจากอทยานแหงชาตแกงกรงเปนแหลงทรพยากรปาไมทอดมสมบรณ จากการศกษา พบวา พชสมนไพรทองถนทรงคณคาในการรกษาโรค และบ ารงรางกายในเขตพนทอทยานแหงชาตแกงกรง มมากถง 48 ชนด และหากทรพยากรปาไมในพนทอทยานแหงชาตถก

52

ท าลาย รวมถงการลกลอบน าออกมาจากพนทปา เพอผลประโยชนแกคนกลมใดกลมหนง จนเสยความสมดลทางระบบนเวศ กจะสงผลกระทบตอพชสมนไพรทองถนในพนทนเชนกน ผน าชมชน องคกรสวนทองถน หมอพนบาน เจาหนาทอทยานแหงชาตแกงกรง และหนวยงานทเกยวของควรมการจดประชมเพอก าหนดแนวทางการอนรกษพชสมนไพรอยางจรงจง และควรจดตงกลมอนรกษพชสมนไพรพนบานในชมชนอยางเปนทางการ เนนใหประชาชนเขามามสวนรวมเปนส าคญ โดยใหประชาชนไดทราบถงปญหา กระบวนการศกษาและการวางแผนการด าเนนงานตลอดจนบรรลเปาหมายในการแกปญหาและพฒนาอนรกษพชสมนไพรไดอยางถกตอง

ภาพท 3.1 แผนการจดการการใชพชสมนไพรอยางย งยน

การวจยและการพฒนา

พชสมนไพร

การสงเสรมและสนบสนน

ใหใชสมนไพร

การเกบรกษาและการ

อนรกษชนดพนธพช

สมนไพร

การใชองคความรภมปญญา

ทองถนดานการใชพชสมนไพร

การเกบรกษาและการอนรกษ

ชนดพนธพชสมนไพร

แนวทางการจดการ

การใชพชสมนไพร

อยางยงยน

53

บทท 4

สรปผลการศกษาและขอเสนอแนะ

การวจยเรอง การศกษาพชสมนไพรและภมปญญาทองถนดานการใชสมนไพร กรณศกษาอทยานแหงชาตแกงกรง จงหวดสราษฎรธาน เปนการศกษาวจยทมวตถประสงคเพอ ศกษาสงคมพชสมนไพรทองถนในอทยานแหงชาตแกงกรง จงหวดสราษฎรธาน ตลอดจนศกษาความเชอมโยงภมปญญาทองถนของหมอยาพนบานและเจาหนาทสาธารณสข ประจ าแผนกแพทยแผนไทย ทมการใชประโยชนจากพชสมนไพรชนดพนธเดยวกน ในเขตพนทจงหวดสราษฎรธาน และ เพอหาแนวทางในการจดการพชสมนไพรทองถน บรเวณอทยานแหงชาตแกงกรง จงหวด สราษฎรธาน ผลการศกษาสามารถสรปไดดงน

4.1 สรปผลการศกษา

จากการศกษาสงคมพชสมนไพรในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง พบพชสมนไพรทงหมด 48 ชนด พชสมนไพรทเปนไมใหญ 18 ชนด สลอดปา (สบด า) เปนพชสมนไพรทมคาดรรชนความส าคญเดนมากทสดเทากบ 17.082 รองลงมา ไดแก มะเมาควาย (9.713) หลมพอ (9.040) กระบก (7.735) และคอแลนเขา (3.968) ตามล าดบ ตาเสอ มคาดรรชนความส าคญนอยทสด เทากบ 0.510 การศกษาพนธไมหนมและไมพม พบพชสมนไพร 8 ชนด หางนกยง มคาดรรชนความส าคญมากทสด เทากบ 14.835 รองลงมาไดแก มะปรง (6.946) กราย (6.384) ขาตน (4.585) และผกเหลยง (2.922) ตามล าดบ ไมพนลางหรอลกไม จ าแนกเปนพชสมนไพร มอย 9 ชนด มคาความหนาแนนมากทสด คอ คอแลนเขา 0.250 ตนตอตารางเมตร รองลงมา หางนกยง (0.222) เขมแดง (0.139) กาแฟและคลม (0.083) ตามล าดบ และพบพชสมนไพรทเปนไมเลอย เถาวลย และไมลมลก พบพช สมกงชาง และสะคาน มากทสดจ านวน 5 ตน ตอพนทแปลงขนาด 120 x 120 เมตร ในขณะทพบ โพกพาย และเกลดนาคาราช จ านวน 1 ตน ซงผลการศกษาสงคมพชสมนไพร ทง 48 ชนด แสดงใหเหนวา พชสมนไพรทมคาดรรชนความส าคญมากยอมเจรญเตบโตไดดในปาประเภทน และพชสมนไพรทมคาดรรชนความส าคญนอยหรอตางจากชนดพรรณไมทงหมดในระดบเดยวกน หากไมมการดแล สงเสรม รกษา หรอน าไปขยายพนธ มโอกาสเสยงสงทจะสญพนธไปจากทองถนน

54

จากการศกษาองคความรภมปญญาทองถนกบการใชประโยชนจากพชสมนไพรชนดพนธเดยวกนทส ารวจพบในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง จงหวดสราษฎรธาน ผลการศกษาภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพรของหมอยาพนบาน พบวา หมอพนบานสวนใหญมแรงจงใจและไดรบการถายทอดองคความรมาจากบรรพบรษ ป ยา ตา ทวด มความสนใจและฝกปฏบตดวยตนเอง โดยวธฝกสงเกต และเนนการปฏบตจนถอดแบบจากตนแบบการรกษาจากบรรพบรษมากกวามความเชอเรองครหมอยาและผบรรพบรษ ซงมการเลงเหนคณคาของพชสมนไพรทองถน แลวน ามาประยกตใชรวมกบต าราแผนปจจบน โดยเนนการใชสมนไพรผนวกกบความรทไดจากต าราวชาการ ดานแพทยแผนไทย แลวน ามาทดสอบใชกบตนเองและคนใกลชด และเนนการใชพชสมนไพรผนวกความรจากต าราวชาการดานแพทยแผนไทย และศกษาความรเพมเตมจากการนวดและการตอกระดกจากสาธารณสขจงหวด หมอพนบาน สวนใหญมการวนจฉยโรคโดยใชประสบการณทพบ รวมกบการสอบถามอาการโดยละเอยดและหมอพนบานทงหมด มความเชอวาการเจบปวยเปนไปตามธรรมชาต อนเกดจากการเสยสมดลของธาต ทง 4 ในรางกาย คอ ดน น า ลม และไฟ ทมความเกยวเนองเชอมโยงสมพนธกน หากเกดสภาวะแปรปรวน หรอเสยสมดลขน จะท าใหรางกายเกดการเจบปวยหรอเปนโรคได และนอกจากนการเสยสมดลภายนอกของสภาพ ดน น า ลม ไฟ เชน อากาศหนาวหรอรอนจนเกนไป กจะท าใหรางกายไมสบายไดดวยเชนกน สวนหมอพนบานทเชอวาความเจบปวยอยเหนอธรรมชาต ความเชอทางดานไสยศาสตร ซงเชอวาการเจบปวยเกดจากผบรรพบรษใหโทษ สงทมอ านาจเหนอธรรมชาต เชน เวรกรรม ผปา หรอโดนเสกของเขารางกาย และวนจฉยและรกษาโรคโดยการตรวจดดวงชะตา เพอท านายอาการวาหายหรอไม หายชาหรอเรว ถาตนรกษาใหหายไดกจะรกษาอาการรวมกบพชสมนไพร และกรณทมอาการรนแรงถาตนไมสามารถรกษาใหหายไดกจะแนะน าไปยงหมอยาทานอน

หมอยาพนบานมการใชพชสมนไพรชนดพนธเดยวกนทส ารวจพบในพนทอทยานแหงชาตแกงกรงเพอการรกษาโรคและบ ารงรางกายทงหมด 12 ชนด จาก 48 ชนด คอ ขมนเครอ เขมแดง จนทรแดง ชะมวงชาง แซมาลาย ถอบแถบ เปลาใหญ เปลาน าเงน พลงกาสา มากระทบโรง สะคาน และหางไหลขาว และการน าพชสมนไพรชนดพนธเดยวกนไปใชประโยชนของสถานพยาบาลภาครฐประจ าแผนกแพทยแผนไทยในพนทศกษา พบวา ไมมการใชพชสมนไพรทง 48 ชนด โดยสวนใหญใชพชสมนไพรในกลมบ ารงรางกาย เลอกใชสมนไพรทมอยตามทองถนทางภาคใตทวไป ไดแก ขมน ไพล ตะไคร วานนางค า วานชกมดลก ฟาทะลายโจร บอระเพด

นอกจากการพจารณาผลการศกษาทกลาวไปแลวขางตน ผวจยยงไดพจารณาจดมงหมาย เพอการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม สงคม และเชอมโยงสมพนธกน

55

ระหวางการน าภมปญญาดานสมนไพรมาใชรวมกบทรพยากรพชสมนไพรทมอยในพนทอทยานแหงชาต ใหเกดคณคาสงสดท งทางดานอตลกษณของทรพยากรสมนไพรในทองถนและมตสงแวดลอมทน าไปสการใชประโยชนจากทรพยากรไดอยางคมคา เกดประสทธภาพภายใตความสมดลของทรพยากรและความตองการของชมชนและสามารถสรปแนวทางการจดการพชสมนไพรไดดงน คอ

1. การวจยและพฒนาพชสมนไพร ปญหาจากการขาดแคลนวตถดบพชสมนไพร จะตองมการแกไขปญหาโดยการเพมพนทเพาะปลกพชสมนไพรใหสามารถตอบสนองความตองการใชประโยชนไดอยางเพยงพอขนในชมชน สมควรใหหนวยงานทมองคความร เชน คณะแพทยแผนไทย มหาวทยาลยสงขลานครนทรรวมมอวจยและพฒนาพชสมนไพรรวมกบกรมอทยานแหงชาตสตวปาและพนธพช

2. การขยายพนธพชสมนไพร การน าพชสมนไพรทองถนในพนทอทยานแหงชาต ออกมาขยายพนธนอกพนท มเงอนไขและขอจ ากดบางประการ ทงนหนวยงานทรบผดชอบ กรมอทยานแหงชาตสตวปาและพนธพชและกรมปาไม จากกฎระเบยบดงกลาว ซงหมายรวมถงการน าทรพยากรพชสมนไพรทง 48 ชนดในพนทอทยานแหงชาตแกงกรงออกมาใชประโยชนดวย ควรสงเสรมและสนบสนนกลาไมพชสมนไพรใหกบประชาชนหรอผทสนใจน าไปขยายพนธตอไป

3. แนวทางการสงเสรมและการสนบสนนใหใชพชสมนไพร หนวยงานภาครฐ กรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข ทรบผดชอบ ควรสงเสรมเรองความรความเขาใจ และมการประชาสมพนธความรเกยวกบพชสมนไพร และการใชประโยชนจากพชสมนไพร หรอยาแผนโบราณใหแกประชาชนเจาะลกถงระดบชมชนใหมากกวาปจจบน โดยมรายละเอยด ชดเจน ถงกระบวนการและแหลงทมาของพชสมนไพร เพอขจดปญหาความวตกกงวลของประชาชนเกยวกบประเดนดงกลาว สรางความมนใจและความเขาใจทถกตองแกประชาชน

4. การจดการองคความรภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพร ภมปญญาทองถนเปรยบเสมอนคลงความรภายในตวบคคล จงตองมการถายทอดองคความร โดยการสรางกลมการเรยนรหมอพนบาน เพอเกบรวบรวม องคความรภมปญญาทองถนดานพชสมนไพร

5. การเกบรกษาและการอนรกษชนดพนธพชสมนไพร เพอปองกนและเกบรกษาพชสมนไพรทง 48 ชนด ในพนทอทยานแหงชาตแกงกรงและปองกนมใหชาวตางชาตลกลอบน าพชสมนไพรในพนทปาอนรกษของไทยไปจดสทธบตร

56

4.2 แนวทางการแกไขหรอแนวทางการปองกนปญหาจากการใชพชสมนไพรในอนาคต

จากการศกษาครงนสามารถเสนอแนวทางการแกไขหรอแนวทางการปองกนปญหาการใชพชสมนไพรทองถนในอนาคต เพอเปนแนวทางการจดการการใชพชสมนไพรทองถนในพนทอทยานแหงชาตแกงกรงไดอยางย งยนตอไป

4.2.1 ควรมการจดการพนทปาไมไวส าหรบใหประชาชนใชประโยชน โดยไมตองบกรกพนทปาในรปแบบของปาชมชน โดยใหประชาชนในทองถนรวมกนดแล รกษา และบรหารจดการทรพยากรดวยตนเอง

4.2.2 หนวยงานภาครฐทเกยวของ ซงในทนหมายถง อทยานแหงชาตแกงกรง ควรมการหาแนวทางรวมกนกบประชาชนในทองถน หรอหาแนวทางความเปนไปไดรวมกนกบชมชน ดานการขยายพนธพชสมนไพรทองถน โดยไมกระทบตอกฎ ขอบงคบ หรอระเบยบของกรมปาไม และกรมอทยานแหงชาตสตวปาและพนธพช ซงหาก ประชาชน หมอยาพนบาน สถานพยาบาล หรอสถานศกษา ฯลฯ ตองการหรอมความจ าเปนอยางยงทจะน าพชสมนไพรส าคญบางชนดมาขยายพนธ เพอท าการวจย เปนตนนน จงควรมการท าหนงสอขออนญาตเขาศกษาวจย เกบตวอยางวจย หรอเหตผลดานการวจย แกกรมปาไมหรอกรมอทยานแหงชาตสตวปา และพนธพช เปนลายลกษณอกษร เพอหาแนวทางรวมกนตอไป

4.2.3 จากผลการศกษา หมอยาพนบานไดใหขอมลวาชาวบานในพนทมความกงวลและขาดความเชอมนตอแพทยผสงยาเกยวกบความถกตองของการจายยา ขนตอนการผลตและทมาของความสะอาดของผลตภณฑแปรรปจากพชสมนไพร ด งนนแนวทางจดการและการแกไขปญหาทเกดขนคอ หนวยงานภาครฐ กรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข ควรสงเสรมเรองความรความเขาใจ และมการประชาสมพนธความรเกยวกบพชสมนไพร และการใชประโยชนจากพชสมนไพร หรอยาแผนโบราณใหแกประชาชนเจาะลกถงระดบชมชนใหมากกวาปจจบน โดยมรายละเอยด ชดเจน ถงกระบวนการและแหลงทมาของพชสมนไพร เพอขจดปญหาความวตกกงวลของประชาชนเกยวกบประเดนดงกลาว สรางความมนใจและความเขาใจทถกตองแกประชาชน เนองจากยาแผนโบราณเปนแหลงส าคญและสามารถเขาถงการรกษา มบทบาทส าคญในการจดการการดแลสขภาพ มรปแบบทงายทสด และราคาไมแพง(WHO, 2002) และมพระราชบญญตสถานพยาบาล (2541) อยางชดเจน ทก าหนดใหคลนกการแพทยแผนไทยและแพทยแผนไทยประยกตตองมสมนไพร และอปกรณในการปรงยาขนพนฐานทวไป โดยก าหนดขนตอนและวธตามประกาศทเกยวของ เชนกฎกระทรวงวาดวยชนดหรอเครองมอ เครองใช เวชภณฑท

57

จ าเปนประจ าสถานพยาบาลตามลกษณะของสถานพยาบาลในจ านวนทเหมาะสมและเพยงพอ กลาวคอ ในกรณมการอบสมนไพรตองใหมอปกรณทเกยวของเพอความปลอดภย

4.2.4 จากการศกษาสถานพยาบาลในพนท อ าเภอ ครรฐนคม เคยนซา วภาวด และทาฉาง ผวจยเหนวามการสงเสรมดานการแพทยแผนไทย และมแผนกฝายการจดการดานการแปรรปสมนไพรในรปแบบตาง ๆ ภายในสถานพยาบาล เชน รปแบบของการตากแหง การบด และน าไปสการจดจ าหนายในชมชนระดบทองถน ดงนนหากมการเชอมโยงและการสรางเครอขายดานการปลก การขยายพนธพชสมนไพรในทองถนใหเขมแขง ชมชนทองถนกจะเปนสงคมทเกอกลกนมากยงขน แตทงนทงนน การผลตหรอแปรรปสมนไพรในทองถน ควรมการจดการทเปนรปแบบทชดเจน เปนลายลกษณอกษร เพอคงรกษาไวซงชนดพรรณด งเดมของสมนไพรทองถน ซงสอดคลองกบคณะกรรมาธการการเกษตรและสหกรณ วฒสภา (2544) การพฒนาผลตภณฑและคณภาพวตถดบพชสมนไพร ตลอดจนสภาพปญหาขององคกรและกฎหมายทเกยวของกบพชสมนไพร พบปญหาหลายประการ อาท ปญหาวตถดบสมนไพรทยงไมสามารถตอบสนองตอความตองการของผประกอบการได ท งชนด ปรมาณ และคณภาพ ปญหาระบบตลาดไมเอออ านวย เนองจากขาดความเชอมโยงกบผประกอบการทใชผลผลตโดยตรง ปญหาจากการจดสทธบตร และการขนทะเบยนผลตภณฑ ปญหาการบงคบใชกฎหมาย เพอการสงเสรมและการพฒนาผลตภณฑจากสมนไพร ปญหาการพฒนาตลาดและผลตภณฑสมนไพร จากปญหาดงกลาว คณะกรรมาธการการเกษตรและสหกรณ วฒสภา จงเสนอแนวทางการแกไขปญหา เชน (1) เรงรดศกษาวจยและสรางแหลงผลตวตถดบสมนไพรอนทรย โดยเฉพาะการจดท าเขตพนททเหมาะสม (Zoning) ในการผลตวตถดบสมนไพรทมคณภาพด (2) ผลกดนสมนไพรใหเปนวาระแหงชาตม Road Map ทชดเจนเปนรปธรรม (3) ก าหนดยทธศาสตรและหนวยงานผรบผดชอบเกยวกบพชสมนไพรอยางชดเจน (4) เรงพจารณารางพระราชบญญตยาฉบบใหมทมสาระส าคญเพอการพฒนาสมนไพรใหสามารถสรางมลคาทางเศรษฐกจ การคมครองผบรโภค การควบคมก ากบผลตภณฑจากสมนไพร การสงเสรมภมปญญาการแพทยแผนไทยดวยการก าหนดใหแจงสทธบตรและภมปญญาการแพทยแผนไทยของผลตภณฑยาสมนไพร (5) จดตงโรงงานผลตผลตภณฑสมนไพรกลางแหงชาต (6) เรงผลกดนนโยบายการใชยาสมนไพรไทยในโรงพยาบาลรฐอยางจรงจง รวมทงผลกดนใหเกดการใชสมนไพรเปนทางเลอกหนงของประชาชนในการดแลรกษาสขภาพรวมกบการแพทยแผนปจจบน(7) สงเสรมและอนรกษการเพาะปลกพชสมนไพร เปนตน

4.2.5 จากการศกษาขอมลการใชองคความรภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพรในพนทจงหวดสราษฎรธาน พบวาขอมลหมอยาพนบานหรอผถายทอดองคความรหรอ

58

ผสนใจรบการถายทอดองคความรมจ านวนนอย โดยเฉพาะในพนทอ าเภอทาฉาง อ าเภอพนพนดงนนแนวทางจดการการแกไขปญหาดงกลาวคอ สรางกลมการเรยนรหมอพนบานในชมชน เพอเกบรวบรวม องคความรภมปญญาทองถนดานพชสมนไพร โดยวธการจดท ารายชอสมนไพรทองถน และสรรพคณทสอดคลองกบต ารบยาของหมอพนบานในชมชน ใหถกตองและชดเจนยงขน

4.2.6 ควรมการจดกลมเครอขายหมอพนบานสมนไพร ตวแทนจากหนวยงานภาครฐ เชน โรงพยาบาล สถานอนามย โรงเรยน วด องคการบรหารสวนต าบล ก านน ผใหญบาน ตวแทนประชาชนในทองถน และผสนใจองคความรภมปญญาสมนไพรทองถน เพอสรางกลมการเรยนรดานสมนไพรในทองถนทเขมแขงมากยงขนและสรางฐานโอกาสการเรยนรสเครอขายชมชนใกลเคยง และพนทอน ๆ ตอไปในอนาคต

4.2.7 หนวยงานภาครฐทท าหนาทเกยวของ โดยเฉพาะกรมปาไม และกรมอทยาน

แหงชาตสตวปาและพนธพช ควรมมาตรการปองกน รกษาทรพยากรธรรมชาตใหเขมงวดและ

จรงจงมากยงขน เชน การตรวจสอบนกทองเทยวกอนเขา และออกจากอทยานแหงชาตอยางละเอยด

ทกครง เพอปองกนการน าทรพยากรภายในพนทปาอนรกษออกสพนทภายนอกเขตอทยานแหงชาต

และการสญพนธทถกคกคามของพชสมนไพร เปนผลจากการตดไมท าลายปาอยางตอเนอง จงควร

มมาตรการการอนรกษพชสมนไพร เพอใหมนใจวามปรมาณทเพยงพอพรอมใชงานส าหรบใน

อนาคต (WHO, 2003b)

4.2.8 ควรมการตระหนกและใหความส าคญกบทรพยากรสมนไพรทองถน ในเขตพนทอทยานแหงชาตมากยงขน โดยการตรวจสอบ วจยชนดพนธพชสมนไพรในทองถนอยางละเอยด จดท ารปแบบเลมรายงาน หรอเกบเปนฐานขอมลส าคญของกรมปาไมและกรมอทยานแหงชาตสตวปา และพนธพช โดยสามารถน าฐานขอมลทไดมาประยกตใชกบระบบสารสนเทศภมศาสตร หรอ GIS ได เพอการสบคนและใชประโยชนไดทนทวงท เปนปจจบน เพอการตรวจสอบ ปองกน การลกลอบการใชทรพยากรทผดกฎหมาย และสามารถวางแผนการจดการดานพชสมนไพรทองถน

4.2.9 จากแนวทางการแกไขเบองตน สามารถเชอมโยงความสมพนธขององคกรทงสเขาดวยกน ทงองคกรหมอพนบาน สถานพยาบาล สถานศกษาในชมชนและอทยานแหงชาตแกงกรง เพอการตอยอดในการรกษาและน าทรพยากรพชสมนไพรมาใชใหเกดความคมคาและม

59

ประสทธภาพสงสด กลาวคอ องคกรสถานพยาบาล และสถานศกษาในชมชน อาจมการรวมมอกบหมอยาพนบานในชมชน เพอมาเปนวทยากรพเศษใหแกบคลากรในสถานพยาบาลหรอสถานศกษา เพอไดรบความรดานพชสมนไพรและภมปญญาทองถนมากยงขน และในขณะเดยวกนหมอพนบานอาจมการรวมมอ ระหวางองคกรสถานพยาบาล และสถานศกษาในการขยายพนธ พชสมนไพรในทองถน เพอใชเปนทรพยากรส าหรบการรกษาของหมอพนบานตอไปอาจกลายเปนธรกจขนาดยอมทมการพงพาอาศยกนภายในชมชน ทงยงคงรกษาพชสมนไพรทองถนไวดวย

4.3 ขอเสนอแนะ

4.5.1 การศกษาชนดพชสมนไพรและการใชประโยชนจากพชสมนไพรชนดพนธเดยวกนสมควรท าการศกษาอยางตอเนอง ซงจะเปนประโยชนในการน าขอมลมาพฒนาและแกไขปญหาการขาดแคลนวตถดบพชสมนไพรในชมชน และอกทงยงชวยสนบสนนใหประชาชนในชมชนสามารถสรางรายไดเพมจากการปลกพชสมนไพรไดอกดวย

4.5.2 ผลของการศกษาเกยวกบการใชพชสมนไพร ท าใหทราบวาพชชนดใดมการใชประโยชนมากนอย ควรใชเปนขอมลประกอบการพจารณาคดเลอกพนธไมทเหมาะสมตอการด าเนนกจกรรมปลกปาทดแทนทชมชนจดขน และการหาวธการขยายพนธพชสมนไพรทมจ านวนลดนอยลงเพอเปนการอนรกษพนธกรรมพชสมนไพรเอาไว

4.5.3 ควรศกษานเวศวทยาของพชสมนไพรในปาดบชนบรเวณอทยานแหงชาตแกงกรงแตละชนดทจะน าไปปลก เพราะตนไมแตละชนดชอบสภาวะแวดลอมทตางกน การจะปลกจงตองรวาพชนนขนอยในสภาวะใด เชน บางชนดชอบขนในบรเวณทมแสงแดดร าไร เปนตน

4.5.4 ควรมการศกษาการแปรรป หรอการสกดสารเคมจากพชสมนไพรในพนทศกษาเพมเตมเพอใหการใชยาสมนไพรใชสะดวกและไดมาตรฐานมากขน

4.5.5 ควรมการยกยองหมอสมนไพร และรวบรวมองคความรภมปญญาทองถนบนทกเกบไวเปนลายลกษณอกษรหรอน ามาเผยแพรรปแบบของสอออนไลนของจงหวดสราษฎรธาน โดยผานการตรวจสอบเครอขายหมอพนบานในทองถน และสรางฐานโอกาสการเรยนรสเครอขายชมชนใกลเคยง และพนทอน ๆ ตอไปในอนาคต

60

ภาคผนวก ก

แบบสอบถามเพอประกอบวทยานพนธ

61

แบบสมภาษณเชงลกส าหรบหมอยาทองถน

เรอง การศกษาพชสมนไพรทองถนและภมปญญาดานการใชพชสมนไพร

กรณศกษา: อทยานแหงชาตแกงกรง จงหวดสราษฎรธาน

1. ชอหมอยา ………………………………………………………………………………….

ทอย…………………………………………………………………………………………...

สถานทท างาน…………………………………………………………………………….......

2. เพศ

( ) ชาย ( ) หญง

3. การศกษา

( ) ชนประถมศกษา ( ) ชนมธยมศกษาตอนตน

( ) มธยมศกษาตอนปลาย ( ) ปรญญาตรขนไป

4. รายไดจากการประกอบอาชพเปนหมอสมนไพรตอเดอน

( ) ต ากวา 500 บาท ( ) 1,000 – 2,000 บาท

( ) 3,000 – 5,000 บาท ( ) 5,000 บาทขนไป

5. นบถอศาสนา

( ) พทธ ( ) อสลาม

( ) ฮนด ( ) ครสต ( ) อนๆ.......................

6. แรงจงใจในการเปนหมอยาสมนไพร (ตอบไดมากกวา 1 ขอ) ( ) บดาหรอญาตเปนหมอยาสมนไพร ( ) จากบรรพบรษ ป ยา ตาทวด เคยเปนหมอยาสมนไพร ( ) เหนคณคาประโยชนในการชวยเหลอคนอน ( ) เหนคณคาประโยชนของพชสมนไพร ( ) มความสขเมอไดชวยเหลอเพอนมนษย

( ) ชอบในลกษณะการปฏบตของหมอยาสมนไพร ( ) เปนอาชพตนตระกล/เปนมรดกถายทอดทรนลกตองรบ

( ) อนๆโปรดระบ............................................................................................................

62

7. ทานมความเชอในการรกษาโรคอยางไร (ตอบไดมากกวา 1 ขอ)

( ) ประสทธภาพของยาสมนไพร ( ) ประสทธภาพของคาถาก ากบยา

( ) เชอมนในวธการรกษา ( ) อนๆ..................................................

8. ทานมความรเกยวกบการใชยาสมนไพรอยางไร (ตอบไดมากกวา 1 ขอ)

( ) จากประสบการณ ( ) รบการถายทอดจากบรรพบรษ

( ) ศกษาอบรมจาสถาบนรฐ ( ) รบการถายทอดจากหมอยาอน

( ) ทดลองดวยตนเอง ( ) ศกษาจากหนงสอและต ารา

( ) อนๆ....................................................

9. ทานศกษาวธการรกษาโรคดวยสมนไพรอยางไร (ตอบไดมากกวา 1 ขอ)

( ) หนงสอ,ต ารา ( ) จากการถายทอดจากบรรพบรษ

( ) โรงเรยนแพทยแผนโบราณ ( ) อนๆ..............................................

10. ทานมวธวนจฉยโรคอยางไร

( ) ตรวจจบชพจร ดลกษณะอาการ ( ) นงสมาธตรวจดทางจต

( ) สอบถามอาการโดยละเอยด ( ) ดดวงชะตาตาม ว/ด/ป เกด

( ) อนๆ....................................................

11. ทานมการปฏบตตนมขอหามอยางไร

( ) ด าเนนชวตตามปรกต ( ) ถอศล 5 ศล 8

( ) อนๆ....................................................

12. ทานคดวาพฤตกรรรมใดทผมารกษาใหความเชอถอ (ตอบไดมากกวา 1 ขอ)

( ) ชวยเหลอสงคม ( ) รกษาโรคหายขาด

( ) ประพฤตตวด มศลธรรม ( ) เขามารกษางายไมมพธกรรม มากมาย

( ) ตามค าบอกเลาของประชาน ( ) อนๆ....................................................

63

13.สมนไพรททานน ามารกษาไดจากแหลงใดมากทสด เรยงตามล าดบจากมากไปหานอย

(ใสหมายเลข) ( ) ปลกเอาไว ( ) จากเพอนบาน

( ) จากปาธรรมชาต จากทใด.............................................................................................

( ) ซอจากทอนบางสวน แหลงทซอ.................................................................................

( ) ซอจากทอนทงหมด แหลงทซอ...................................................................................

( ) อนๆ....................................................

14. การใชพชสมนไพรชนดพนธเดยวกนในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง

ล าดบท ชนดพนธ การเลอกใช ปรมาณการใช มในทองถน ไมม หมายเหต

ใช ไมใช มาก ปาน

กลาง

นอย

1 เทพทาโร

2 สลอดปา

3 หลมพอ

4 มะเมาควาย

5 กระบก

6 คอแลนเขา

7 หางนกยง

8 มะปรง

9 มะไฟปา

10 ประยงคปา

11 เขยตายสามใบ

12 ชะมวงชาง

13 เขมแดง

14 จนทรแดง

15 สมอพเภก

16 กราย

17 กาแฟ

18 คลม

19 ตะโกสวน

20 กระดกไกด า

64

ล าดบท ชนดพนธ การเลอกใช ปรมาณการใช มในทองถน ไมม หมายเหต

ใช ไมใช มาก ปาน

กลาง

นอย

21 เปลาใหญ

22 ขาตน

23 เปลาน าเงน

24 พญาทาว

สะเอว

25 พลงกาสา

26 กระเบา

27 เพกา

28 มนป

29 ตาเสอ

30 ผกเหลยง

31 เขมปา

32 กระบก

33 สมกงชาง

34 สะคาน

35 ปดลน

36 พราวนกคม

37 คอกวยาน

38 พรกหาง

39 ถอบแถบ

40 แซมาลาย

41 ขงแครง

42 บก

43 คอนตหมา

44 หางไหลขาว

45 ขมนเครอ

46 มากระทบโรง

47 โพกพาย

48 เกลดนาคราช

65

15.ทานมความคดเหนอยางไรระหวางการรกษาดวยพชสมนไพรกบยาสมยใหม

( ) สมนไพรไดผลดกวา ( ) ยาสมยใหมไดผลดกวา

( ) ควรใชควบคกน ( ) อนๆ......................................................

16.ทานเคยเขาฝกอบรมหรอดงานดานพชสมนไพรทรฐจดขนหรอไม (ตอบไดมากกวา 1 ขอ)

( ) เคย ถาเคยเขารวม............... ( ) TV ( ) หนงสอ,ต ารา

( ) Internet ( ) ไมเคย

17.สาเหตของการสญพนธของพชสมนไพรในปจจบนทานคดวามาจากสงใดมากทสด

( ) คน ( ) สตว

( ) ภยธรรมชาต ( ) อนๆ......................................................

18.แนวคดเกยวกบการจดการพชสมนไพร……………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..................................................................................................

66

ภาคผนวก ข

ประมวลภาพกจกรรมวจย

67

ประมวลภาพการสมภาษณเชงลกหมอยาพนบาน

68

ประมวลภาพการสมภาษณเชงลกหมอยาพนบาน

69

ประมวลภาพการส ารวจพชสมนไพร ในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง

70

ประมวลภาพการการส ารวจพชสมนไพร ในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง

71

ประมวลภาพการสมภาษณเชงลกเจาหนาทแผนกแพทยแผนไทย

72

ประมวลภาพผลตภณฑแปรรปจากพชสมนไพร

73

ประมวลภาพการรกษาผปวยโดยภมปญญาชาวบาน

74

ประมวลภาพตอบสมนไพรในสถานพยาบาลชมชน

75

ประมวลภาพต าราของหมอยาพนบาน

76

ประมวลภาพต าราของหมอยาพนบานทเรมช ารด

77

ประมวลภาพสภาพปาดบชนในพนทอทยานแหงชาตแกงกรง จงหวดสราษฎรธาน

78

ประวตผเขยน

ชอ สกล นางสาวเพญนภา ทพยสราษฎร รหสประจ าตวนกศกษา 5410920049

วฒการศกษา วฒ ชอสถาบน ปทส าเรจการศกษา

วทยาศาสตรบณฑต (ภมศาสตร)

มหาวทยาลยทกษณ 2553

ต าแหนงและสถานทท างาน

ผชวยวจยอาจารย ภาควชาภมศาสตร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยทกษณ (พ.ศ.2551)

ผชวยนกวจย ศนยศกษาและวจยอทยานแหงชาต จงหวดสราษฎรธาน (พ.ศ.2553 – พ.ศ.2554) ผ ชวยนกวจย ศนยนวตกรรมอทยานแหงชาตและพนทคมครอง จงหวดสราษฎรธาน

(พ.ศ.2555 – 2557) ผชวยนกวจย ศนยศกษาและวจยอทยานแหงชาตทางบก จงหวดสราษฎรธาน (พ.ศ.2558 –

ปจจบน)

การตพมพเผยแพรผลงาน เพญนภา ทพยสราษฎร และสชาต เชงทอง. 2558. การศกษาสงคมพชสมนไพร ในพนทอทยาน แหงชาตแกงกรง จงหวดสราษฎรธาน. การประชมหาดใหญวชาการระดบชาต ครงท 6. ณ มหาวทยาลยหาดใหญ วนท 26 มถนายน 2558.