เอกสารประกอบการสอนรายวชาการคดและการตดสนใจ 1

หนวยท 3 การพฒนากระบวนการคดรปแบบตาง ๆ

การพฒนากระบวนการคดรปแบบตาง ๆ

กระบวนการคด หมายถง รปแบบการคดทมขนตอนของการคดเปนล าดบขน ในแตละขนตอนของการคดตองใชทกษะการคดหรอลกษณะการคดหลาย ๆ แบบมาประกอบกน การคดทเปนกระบวนการคดมอยหลายรปแบบ ทส าคญไดแก

การคดรเรมสรางสรรค (Creative Thinking) เปนกระบวนการการคดทใหผลของการคดทเปนสงแปลกใหมทมคณคา มประโยชน เชน สงประดษฐแบบใหม วธด าเนนการแบบใหม กระบวนการผลตใหม แนวคดใหม ทางเลอกใหม เปนตน

การคดอยางมวจารณญาณ (Critical Thinking) เปนกระบวนการคดทมการพจารณา ไตรตรอง และการใชเหตผล เพอประกอบในการตดสนใจหรอในการเลอก เชน เลอกกระท า หรอไมกระท า ความเชอหรอไมเชอ เปนตน

การคดตามกระบวนการทางวทยาศาสตร (Scientific method Thinking) เปนกระบวนการการคดทใชในการคดแกปญหาหรอแสวงหาความรมกระบวนการหรอขนตอนตามล าดบคอขนปญหา ขนตงสมมตฐาน ขนรวบรวมขอมล และขนสรป ในแตละขนตอนของกระบวนการตองใชความคดเปนทกษะการคด หรอลกษณะการคดในหลาย ๆ แบบมาประกอบกน

การคดเลยนแบบอรยสจ 4 (Noble Truth Thinking) เปนการคดทเลยนแบบกระบวนการคดของอรยสจ 4 ของพทธศาสนา ในอรยสจ 4 ประกอบดวย 2 สวน คอสวนทเปนเนอหา ซงเปนเรองทเปนความจรงทเกยวของกบชวตของทกคน กบสวนทเปนวธการแหงปญญา ซงเปนระบบทแกไขปญหาดวยเหตผล เปนระบบวธแบบอยาง ซงวธการแกปญหาใด ๆ กตามทจะมคณคาและสมเหตสมผล จะตองด าเนนไปในแนวเดยวกนเชนน (พระราชวรมน 2528 : 112 – 113) คณคาของกระบวนการคด กระบวนการคด เปนล าดบการคดเพอแกปญหาหรอแสวงหาความร ทเรมตงแตปญหาจนสามารถไดค าตอบหรอวธการทท าใหปญหาลดลงหรอหมดไป การปฏบตการการคดตามล าดบ

เอกสารประกอบการสอนรายวชาการคดและการตดสนใจ 2

ความหมาย

ขนตอนของการคดแตละแบบชวยใหการคดในเรองตาง ๆ มประสทธภาพมากขน และประสบความส าเรจในการคดไดมากขน

การพฒนากระบวนการคด ตอนท 3.1

กระบวนการคดรเรมสรางสรรค

อ.ขนษฐา เจรญพานช

ความคดรเรมสรางสรรค (Creative Thinking) เปนกระบวนการคดทใหผลการคดทเปนสงแปลกใหม มคณคา มประโยชน ผลการคดอาจออกมาในรปของประดษฐกรรมใหม แนวทางในการแกปญหาแบบใหม กระบวนการผลตใหม ทางเลอกใหม เปนตน กระบวนการคดรเรมสรางสรรค

กระบวนการคดรเรมสรางสรรคมผคดไวมากมาย ในทนจะน ากระบวนการคดรเรมสรางสรรคทงายตอการฝกหด 3 แบบ ซงเปนของ โรเจอร วอน โอช , เดวด เพอรกน และอเลกซานเดอร ออสบอรน มาเปนตนแบบการฝกดงน 1. ขนตอนการพฒนาความคดรเรมสรางสรรคของโรเจอร วอน โอช1(Roger von Oech) กระบวนการคดรเรมสรางสรรค ตามแนวคดของโรเจอร วอน โอช (Roger von Oech) จากหนงสอ ซดสกปาบ เพมพลงความคดสรางสรรค (A Kick in the Seat of the Pants) แปลโดย พทยา สทธอ านวย ไดอปมาอปมยขนตอนทควรกระท าในการสรางความคดรเรมสรางสรรค โดยเทยบเคยงกบบทบาทของบคคลตางๆดงน นกส ารวจ ศลปน ผพพากษา นกรบ

แตละบทบาทประกอบดวยรปแบบของการคดทแตกตางกนออกไป ดงน ----------------------------------------------

เอกสารประกอบการสอนรายวชาการคดและการตดสนใจ 3

1 พทยา สทธอ านวย “ซดสกปาบ เพมพลงความคดสรางสรรค” แปลจาก A Kick in the Seat of the pants ของ Roger von Oech พ.ศ. 2536

นกส ารวจ มบทบาทในการ แสวงหาวตถดบซงจะน ามาสรางความคดใหม ซงจะเปน ขอเทจจรง มโนทศน ประสบการณ ความร ความรสกทสามารถหามาได ดงนนจงตองเปนนกส ารวจทมองหาวตถดบตาง ๆ มาใชสรางความคดใหม ๆ ศลปน มบทบาทในการสรางความคดใหมหรอจนตนาการ เพอเปลยนแปลงขอมลทนกส ารวจเกบมาแลวแปลงไปเปนความคดใหม ๆ ซงใชความคดหลากหลายแบบ เชน น ามาจดใหม สรางกฎเกณฑใหม มองกลบดาน ใชลางสงหรณ ใชจนตนาการ เปนตน ผพพากษา มบทบาทของผประเมน สงทศลปนสรางขน แลวตดสนใจวามคณคามประโยชน หรอไม และจะน าไปปฏบต น าไปปรบปรง หรอทงไป นกรบ มบทบาทน าเอาความคดทผพพากษาไดประเมนวาควรคาหรอเหมาะสมไปส การปฏบต แตละขนตอนสามารถยอนกลบได เชน ขนตอนสรางความคดใหม (ศลปน) ถาขอมลไมพอ กสามารถกลบไปขนส ารวจขอมลเพมเตมได ตวอยาง : สถานการณทเปนปญหาทใชฝกความคดรเรมสรางสรรคตามแนวคดของโรเจอร วอนโอช

1. สมมตใหนกศกษาเปนประธานฝายสรางสรรคของบรษทรบจางท าโฆษณา มบรษทผลตแชมพสระผมทผสมสมนไพร มสรรพคณในการปองกนผมรวง ปองกนผมหงอก และสามารถแกผมทหงอกใหกลบด าได มาตดตอใหบรษทของทานท าภาพยนตรโฆษณาในเวลา 30 วนาทใหทานก าหนดเรองราวทจะมในภาพยนตรโฆษณา พรอมค าโฆษณาหรอค าพดทมในภาพยนตรดงกลาว 2. ใหนกศกษาคดออกแบบเหรยญหรอธนบตรรปแบบใหม พรอมระบเหตผลประกอบ

เอกสารประกอบการสอนรายวชาการคดและการตดสนใจ 4

ทกษะการคดและลกษณะการคดในกระบวนการคดรเรมสรางสรรค ดงนนขนตอนการสรางความคดรเรมสรางสรรคตามแนวคดของโรเจอร วอน โอช แตละขนตอนควรตองใชทกษะการคดและลกษณะการคดเพอสนบสนนใหคดไดอยางมประสทธภาพ สรปไดดงน

นกส ารวจ (หาขอมล)

ศลปน (สรางความคดใหม)

ผพพากษา (ประเมนความคด)

นกรบ (ปฏบต)

ขนตอน

- รจดมงหมาย ของตนเอง

- คดดดแปลงตอ เตม

- ประเมนดาน บวก ดานลบ

- วางแผน - ปฏบต

การคด - หาขอมลจาก - คดใหม - ประเมนความ ฯลฯ รเรม หลายแหลง - มองตางมม เปนไปได สราง - จดบนทกความ หรอกลบมม ฯลฯ สรรค คดใหม ๆ - ปลอยเวลาเพอ

ฯลฯ บมความคด ฯลฯ

การคดคลอง การคดรเรม คดด - คดละเอยด และหลาก - ดดแปลง คดถกทาง ชดเจน ทกษะ หลาย - ตอเตม คดไกล คดไกล การคด การคดรเรม - ปรบเปลยน คดกวาง และ -มมมมอง

หลากหลาย - จนตนาการ รอบคอบ

ลกษณะ - สรางทางเลอก - คดนอกกรอบ คดอยางม การคด หลากหลาย ความคดปกต เหตผล ทควรใช - คดออกนอก คดวเคราะห กรอบความคด และผสมผสาน ปกต คดวเคราะห

เอกสารประกอบการสอนรายวชาการคดและการตดสนใจ 5

2. ขนตอนการพฒนาความคดรเรมสรางสรรคของ เดวด เพอรกนส ( David Perkins ) เดวด เพอรกนส1 (David Perkins) เสนอวธการพฒนาความคดสรางสรรค โดยยดหลกวา งานสรางสรรคทกชนดทงทเปนรปธรรมเชน สงประดษฐ และนามธรรม เชน กฎหมาย หลกการ ทฤษฎ เกดขนจากมลเหตจงใจในการออกแบบของผประดษฐคดคน หรอ “Creative by Design ” ดงนนการวเคราะหสงตาง ๆ ในแงการออกแบบจะท าใหเขาใจสงนนอยางลกซง สามารถอธบายเหตผลประกอบการออกแบบนนได และมองเหนจดทจะน าไปพฒนาปรบปรงอยางสรางสรรค วเคราะหในแงการออกแบบ 1. จดประสงค ความเขาใจอยางลกซง 2. โครงสราง 3. รปแบบจ าลอง มองเหนจดทน าไปพฒนา 4. เหตผลและขอโตแยง ปรบปรง อยางสรางสรรค

ตวอยาง การวเคราะหในแงการออกแบบทน าไปสการแกไขปรบปรง:วเคราะหเปกกดกระดาษ 1. จดประสงคของการออกแบบ คอ เปกมไวเพอกดวสดทเปนแผนบาง ๆ เชน กระดาษใหตดอยกบแผนปายหรอก าแพง 2. โครงสราง ประกอบดวยสวนหวซงมลกษณะกลมกวาง และสวนกนจะมความยาวเทาเขมขนาดสน และมปลายแหลม 3. รปแบบจ าลอง ถาจะวาดแบบจ าลองของเปกทงรปแนวตงและแนวนอน จะไดดงรป

เอกสารประกอบการสอนรายวชาการคดและการตดสนใจ 6

---------------------------------------------- 1 สมศกด ภวภาดาวรรธน ดร. “เทคนคการสงเสรมความคดสรางสรรค”

4. เหตผลและขอโตแยง “ท าไมสวนหวของเปกจงตองกวางกลม” ทงนเพอสะดวกในการใชหวแมมอกดและเปน

ประโยชนในการกดกระดาษใหอยกบท และ “ท าไมสวนปลายเขมจงตองแหลม” ทงนเพอสะดวกในการกดลงไปบนพนของแผนปายนนเอง และ “ท าไมกานจงตองสน” ทงนเพราะจะไดไมตองออกแรงมากในการกดและสะดวกในการถอนเปกออก 5. พฒนาปรบปรงอยางสรางสรรค

จากการวเคราะหในแงการออกแบบเปกกดกระดาษ จะท าใหเขาใจเรองเปกอยางลกซง และมองเหนจดทจะน าไปปรบปรงหรอพฒนาอยางสรางสรรค เชน

เปนเปกทไมมเขม เปนเปกหวแบนมน (แผนโลหะกบแมเหลก) เพอประหยดโลหะ

3. ขนตอนการพฒนาความคดรเรมสรางสรรคของ อเลกซานเดอร ออสบอรน (Alexander Osborn )

อเลกซานเดอร ออสบอรน เสนอวธการพฒนาความคดรเรมสรางสรรค โดยการน าสงทมอยเดมซงไรประโยชน มาสรางสรรคใหเปนสงของใหมภายใตแนวทางกระตนคดในแงมมตางๆ ซงแนวคดนนยมใชเพอแสวงหาแนวทางใหมๆในการปรบปรงผลตภณฑเดม การออกแบบผลตภณฑใหม การปรบปรงและพฒนาโครงสรางการบรหารหรอ เพอคดหาแนวทางใหมๆอะไรกไดทตองการเปลยนแปลงจากรปแบบเดมใหเปนสงใหมทดขน โดยมแนวทางกระตนคด ดงนคอ

1. น าไปใชทางอนไดอกไหม (Put to other uses?) : ลองพจารณาวามสวนไหนใชท าประโยชนไดอกหรอถาปรบเปลยนสกเลกนอยแลวจะสามารถน าไปใชอยางอนได

2. น าไปปรบหรอดดแปลงใชอยางอนไดหรอไม (Adapt?) : ลองพจารณาวามสวนไหนทดดแปลงใชท าอยางอนได หรอสามารถน าไปเลยนแบบอะไรหรอเลยนแบบใครไดบาง 3. ปรบเปลยนไดหรอไม (Modify?) : ลองพจารณาวามสวนใดทยงไมเหมาะสม และถาเปลยนอยางอนจะเกดผลอยางไรดขนไหม

เอกสารประกอบการสอนรายวชาการคดและการตดสนใจ 7

การพฒนาความคดรเรมสรางสรรค

4. เพม/ ขยายชนสวนสงทมอยไดหรอไม (Magnify?) : ลองพจารณาวาถาเพมวสดอะไรเขาไปจงจะเหมาะสมและจะเกดผลอยางไร เชน เพมลวดลาย, เพมความสง, เพมความยาว, เพมความแขงแรง, เพมเวลา, เพมสวนผสม ฯลฯ 5. ลด/ ตดทอนสงทมอยไดหรอไม (Minify?) : ลองพจารณาวาถาตดอะไรออกไปจงจะเหมาะสมและจะเกดผลอยางไร เชน ยอสวนลง, ท าใหต าลง, ท าใหเตยลง, ท าใหเบาลง, แยกบางสวนออกหรอตดทงออกไปเลย 6. จะใชอะไรทดแทนไดหรอไม (Substitute?) : ลองทดแทนสงเดมดวยสงอนๆแลวพจารณาวาไดอะไรใหมๆขนมาบาง โดยอาจใชวสดอนแทน ใชใครแทน ใชกระบวนการอน ใชสถานทอนหรอ ใชทฤษฏอน 7. น าไปจดใหมไดหรอไม (Rearrange?) : ลองพจารณาวามชนสวนใดทเปลยนถายกนได ลองจดรปแบบใหมหรอจดล าดบความส าคญใหม 8. น าไปสลบใหมไดหรอไม (Reverse?) : ลองคดมมกลบในทางตรงขาม ลองเปลยนหนาทหรอสลบบทบาท 9. น าไปผสม/ รวมสงทมอยไดหรอไม (Combine?) : ลองผสมผสานความคดตางๆเขาดวยกนเพอใหเกดไอเดยใหมๆ เชน น าวสดอนมาผสมผสาน น าแนวคดอนมารวมกน

ตวอยาง : สถานการณทเปนปญหาทใชฝกความคดรเรมสรางสรรคตามแนวคดของออสบอรน

ใหนกศกษาเลอกน าวสดเหลอใชมาประดษฐเปนเครองมอหรอของใชเ พอน าไปใชประโยชนในชวตประจ าวน โดยนกศกษาอาจดดแปลงวสดนนใหเปนรปแบบทนกศกษาตองการได (พยายามคดใหแปลกใหมมากทสดเทาทจะคดได) พรอมทงบรรยายขนตอนการประดษฐโดยสงเขป รวมทงบอกวตถประสงคของการน าไปใช

การพฒนาความคดรเรมสรางสรรคสามารถท าไดโดยก าหนดสถานการณทเปนปญหา เพอกระตนใหเกดของใหม เชน แนวความคดใหม สงประดษฐใหม วธการใหม หรอการปรบปรงของเดมใหดขน

ตวอยาง สถานการณทเปนปญหาทใชฝกความคดรเรมสรางสรรค 1. ใหนกศกษาคดเกมทใชเลนแบบกงแขงขนส าหรบคน 5 - 10 คน โดยมไขและกระดาษ

หนงสอพมพเปนอปกรณ 2. ใหนกศกษาคดกฬาแบบใหมขน โดยปรบปรงหรอดดแปลงมาจากกฬาบาสเกตบอล 3. ใหนกศกษานกถงสงของ ของใช อปกรณ หรอเฟอรนเจอร อนใดอนหนง มสวนใดหรอ

เอกสารประกอบการสอนรายวชาการคดและการตดสนใจ 8

ปจจยเสรมและอปสรรคทมผลตอความคดรเรมสรางสรรค

คณคาของการคดรเรมสรางสรรค

องคประกอบใดของสงของนนทนกศกษาไมพอใจใหนกศกษาออกแบบสงของนนใหมใหเปนไปตามความตองการของนกศกษา

4. ใหนกศกษาน าของเหลอใช/ ไรประโยชนมาสรางสรรคใหมใหเปนชนงานตามความตองการของนกศกษา

ปจจยเสรม ไดแก 1. การมความสามารถในทกษะการคดและลกษณะการคดทเกยวของ เชน การคดคลองคด

หลากหลาย การคดรเรม การคดวเคราะหผสมผสาน การคดดคดถกทาง คดไกล คดกวางรอบคอบ คดละเอยดชดเจน และคดอยางมเหตผล

2. การมลกษณะนสยประจ าตวทตองการสงทดขน ตองการสงใหม ๆ ทดขนกวาเดม ไมตด ยด ในระเบยบหรอกฎเกณฑมากเกนไปและเปนคนมอารมณขนใจกวางและเชอมนในตนเองในระดบทเหมาะสม 3. การให เวลาในการคด เพราะการคดรเรมสรางสรรค ท าใหเกดความคดใหม ซงมกจะเปนการ “แวบ!” หรอคดได หรอมองเหนดวยความคดแบบทนททนใด หรอตองคอยเวลาจนกวาจะ “แวบ!”

อปสรรค ไดแก 1. ความพอใจกบสงทมอยหรอคดวาสงทมอยดทสดแลวเชนคดวาค าตอบทมอยถกตอง

ทสดแลว 2. ชอบคดวาของใหม สงใหม ไมถกหลกเกณฑทมอย 3. การเนนเรองการปฏบตมาก ท าใหความคดรเรมสรางสรรคไมถกน ามาใช เพราะ

ความคดใหมๆ เมอน าสการปฏบตจะมอปสรรคมากมาย เพราะการปฏบตเดมจะท าตามหรอท าใหสอดคลองกบความคดเดม (ซงเปนความคดรเรมสรางสรรคในอดต)

4. การวพากษวจารณในแงของการไมยอมรบในแงของการหกรางไมสนบสนน ไมเปนการเปดโอกาสใหผมความคดใหม ๆ ไมเปนการใหก าลงใจผมความคดใหม ๆ ซงตอไปจะท าใหเกดความรสกไมด ความรสกลมเหลว และไมกลาเสนอความคดรเรมสรางสรรคอกเลย

การคดรเรมสรางสรรคท าใหไดสงใหม ๆ เชน ประดษฐกรรมใหม แนวทางแกปญหาใหม

เอกสารประกอบการสอนรายวชาการคดและการตดสนใจ 9

ความหมาย

กระบวนการคดอยางมวจารณญาณ

กระบวนการผลตใหม ทางเลอกใหม ฯลฯ ทมคณคา และมประโยชน

การพฒนากระบวนการคด

ตอนท 3.2 กระบวนการคดอยางมวจารณญาณ

อ.ภคศภร กาญจนกล

การคดอยางมวจารณญาณ (Critical Thinking) เปนกระบวนการคดทมการพจารณากลนกรอง ไตรตรองอยางดแลว เพอใหเกดผลของการคดทรอบคอบ สมเหตสมผล และมคณคา

กระบวนการคดอยางมวจารณญาณ เรมตนเมอมปญหาเกดขน เรมคดดวยการตงเปาหมายในการคดและประเดนในการคด วาคออะไร และมวตถประสงคในการคดวาอยางไร จากนนจงประมวลขอมล ความร และความคดเหนทเกยวของมาท าการพจารณา กลนกรอง ไตรตรอง โดยใชทกษะการคดตางๆ แลวประเมน โดยใชหลกเหตผล หลกสถต และหลกคณธรรม เพอใหไดผลการคด (การตดสนใจ การแกปญหาและทางปฏบต) ทรอบคอบ สมเหตสมผล และมคณคา

ปญหา เปาหมายในการคด ประเดนในการคด

การพจารณา

กลนกรอง

ไตรตรอง

ความคดเหน

ขอมล ความร

ทกษะการคด

ทกษะการคด

หลกการ

ประเมน -หลกเหตผล -หลกสถต -หลกคณธรรม

ผลการคด -การตดสนใจ

-การแกปญหา

-แนวทาง

ปฏบต

-ฯลฯ

ทรอบคอบ

สมเหตสมผล

และมคณคา

เอกสารประกอบการสอนรายวชาการคดและการตดสนใจ 10

(คณธรรม)

ตวอยาง เหตการณหรอสถานการณทตองใชการคดอยางมวจารณญาณ ไดแก เมอไมเปนไปตามทคาดหวง หรอ ตองตดสนใจเลอก เชน - การเลอกคครอง - การเลอกวชาเลอก - การเลอกอาชพ - การทจะตดสนใจในการลงทน - การลงทนเพมเตมในธรกจ - การจะใหเพอนยมเงนจ านวนมาก - การวางแผนการเรยน - การก าหนดระเบยบการแตงกายของนกศกษา - การจดนทรรศการของชมรม - การจดกจกรรมกฬาสาธารณะ - การจดกจกรรมวนไหวคร - การท าแทงเสร

- การออกกฎหมายใหทกคนมสทธการขอตาย - ฯลฯ ทกษะการคดและลกษณะการคดในกระบวนการคดอยางมวจารณญาณ

ในแตละขนตอนของกระบวนการคดอยางมวจารณญาณควรตองใชทกษะการคดและ/หรอกระบวนการคด ดงน

กระบวนการคดอยางม วจารณญาณ

ปญหา

เปาหมายในการคด

ประเดนในการคด

การพจารณากลนกรอง

การไตรตรอง

การประเมน

ผลการคด ทรอบคอบ สมเหตสมผล และมคณคา

ทกษะการคด ลกษณะการคดทควรใช

-การคดวเคราะห -การคดลกซง -การคดละเอยดชดเจน

-การคดวเคราะหและผสมผสาน -การคดลกซง

-การคดอยางมเหตผล -การคดกวางและรอบคอบ -การคดลกซง -การคดไกล -การคดละเอยดชดเจน -การคดดคดถกทาง

-การคดอยางมเหตผล -การคดผสมผสาน -การคดดคดถกทาง -ขอมลทางสถต

เอกสารประกอบการสอนรายวชาการคดและการตดสนใจ 11

การพฒนากระบวนการคดอยางมวจารณญาณ การพฒนาการคดอยางมวจารณญาณสามารถท าไดโดยการสรางสถานการณหรอเหตการณ ทเปนปญหาในระดบทไมสามารถใชวธการใดวธการหนงแกไดทนท ตองมการ ประมวลขอมล ความร หรอขอคดเหนตาง ๆ อยางกวางขวาง มาประกอบการพจารณากลนกรอง ไตรตรอง และประเมนอยางรอบดาน เพอใหเกดผลการคดทรอบคอบและสมเหตสมผล ลกษณะเดนของสถานการณ หรอเหตการณทเหมาะสมกบการฝกคดตามกระบวนการคดอยางมวจารณญาณ ไดแก

1. สถานการณหรอเหตการณทตองมการระบเปาหมายทชดเจน 2. มการประมวลขอมล ความร ขอคดเหน หรอประสบการณมารวมการ

พจารณากลนกรอง ไตรตรอง และประเมนอยางรอบดาน 3. กอนไดค าตอบ ตองมการคดแบบการพจารณา การกลนกรอง การไตรตรอง การประเมน เพอใหไดผลการคดทรอบคอบ สมเหตสมผล และมคณคา ตวอยาง สถานการณหรอเหตการณทใชฝกการคดอยางมวจารณญาณ

1. จ านวนผพการในประเทศมจ านวนมากพอสมควร แตรฐยงไมสามารถจด สถานทฝกอบรมหรอใหการศกษาแกผพการไดอยางพอเพยง ผพการจงขาดโอกาสในการเขารบการศกษา จงมผเสนอใหเดกพการเขาเรยนรวมกบเดกปกตในโรงเรยนทวไป ดงน นในบางโรงเรยนจงมผพการเขาเรยนรวมกบนกเรยนปกต ทานเหนดวยกบวธการแกปญหาดงกลาวหรอไม และทานมขอเสนอแนะวธการในแกปญหาดงกลาวทเหมาะสมเปนอยางไร 2. สชาต และวรตน เคยเปนเพอนทสนทกนมาก เมอมปญหาเกดขนกบผใดอกคนหนงจะใหความชวยเหลอเปนอยางดตลอดมาตอมาวรตนไดแยกยายไปประกอบอาชพทตางจงหวด และไดมครอบครวทจงหวดนน แตทงสองกยงตดตอและใหความชวยเหลอซงกนและกนอยางเชนเคยเปนมา มาวนหนงวรตนไดมาหาสชาตดวยทาทางทวตกกงวล ตนตระหนก และไดเลาเหตการณทเกดขนกบตนวา ไดมความขดแยงกบเพอนรวมงาน เกดการววาทขน เพอนรวมงานเขามาท าราย ตนจงตอสและฆาเพอนรวมงานตาย จงหนมาขอความชวยเหลอจากเพอน ถาทานเปนสชาตทานจะชวยเหลอเพอนของทานอยางไร

3. นกศกษาคดวาสาขาวชาทนกศกษาเรยนนมอาชพอะไรและเหมาะสมกบ นกศกษาหรอไมถาเหมาะสมนกศกษาจะตองเตรยมตวอยางไร จงจะท าใหมความกาวหนาในอาชพ ในอนาคตและถาไมเหมาะสมนกศกษาจะตองเตรยมตวอยางจงจะมอาชพทเหมาะสมกบตนเองหรอ ท าตนเองใหเหมาะสมกบอาชพดงกลาวน

เอกสารประกอบการสอนรายวชาการคดและการตดสนใจ 12

ปจจยเสรมและอปสรรคทมตอการคดอยางมวจารณญาณ

ปจจยเสรม ไดแก

1. การมความสามารถในทกษะการคดและลกษณะการคดทเกยวของ เชน การ คดวเคราะหและผสมผสาน การคดลกซง การคดอยางมเหตผล การคดกวางและรอบคอบ การคดไกล การคดละเอยดชดเจน การตดสนใจ เปนตน

2. ผคดหรอผรวมคดตองเปนผมความรความสามารถกวางขวาง หลากหลาย สาขาวชาการและประสบการณ

3. ขอมลทใชในการคดทสมบรณ ครอบคลมทกดาน ทงขอมลทางวชาการ ขอมลทางสงคม ขอมลทางสงแวดลอม และขอมลเกยวกบตนเอง เปนปจจยส าคญของผลของการคดทรอบคอบ สมเหตสมผล และมคณคา

4. การระดมสมองและการรวมคดจากบคคลทเหมาะสมในจ านวนทเหมาะสม จะไดผลของการคดอยางมวจารณญาณ

5. ตองสนใจขาวสาร ขวนขวายหาความรอยตลอดเวลา ทนโลกทนเหตการณ

อปสรรค ไดแก 1. การเปนคนมกงายไมชอบคด เรงท ากอน มปญหาเอาไวแกภายหลง 2. การมขอมลทไมสมบรณ ขาดความรทางวชาการทเพยงพอ ขาดความ

คดเหนทเหมาะสม 3. มทศนะทคบแคบ มอคต ไมคอยยอมรบทศนะทตางไปจากตน

คณคาของการคดอยางมวจารณญาณ

การคดอยางมวจารณญาณ จะใหผลของการคดเชน การตดสนใจ วธการในการแกปญหา แนวทางในการปฏบต ขอเสนอแนะฯลฯ ทมความรอบคอบ สมเหตสมผลและมคณคา เชน

1. ท าใหผลการคดถกตองตรงตามความเปนจรง 2. ชวยใหเปนคนใชเหตผลมากกวาการใชอารมณ

3. ชวยใหเปนคนสขมรอบคอบ อารมณหนกแนน และมความยตธรรม

เอกสารประกอบการสอนรายวชาการคดและการตดสนใจ 13

การพฒนากระบวนการคด ตอนท 3.3

กระบวนการคดตามกระบวนการทางวทยาศาสตร

อ.อกนษฐ ศรภธร ความหมาย การคดตามกระบวนการทางวทยาศาสตร เปนขนตอนการคดเพอใชในการแกปญหาหรอหาค าตอบของปญหา ล าดบขนตอนของกระบวนการคดน ไดแนวคดมาจากการวเคราะหวธการคนหาความรของนกวทยาศาสตรโดยหลกส าคญของการคดแบบนคอ การคาดคะเนค าตอบลวงหนา (สมมตฐาน) ของปญหา และการหาขอมลมาตรวจสอบวาการคาดคะเนค าตอบนนถกตองหรอไม การคดตามกระบวนการทางวทยาศาสตร ไมไดใชเฉพาะแกปญหาทางวทยาศาสตรเทานน แตสามารถใชในการแกปญหาไดหลากหลายสาขาและใชแกปญหาไดทกปญหา กอนทจะเขาสเนอหาของกระบวนการคดตามกระบวนการทางวทยาศาสตร สงทนกศกษาตองรและท าความเขาใจเปนอนดบแรก คอ ขนตอนการแสวงหาความรทางวทยาศาสตรประกอบดวย 5 ขนตอน ดงตอไปน

ขนตอนท 1 ขนระบปญหา ถอวาเปนขนตอนทส าคญและยากทสดกวาได เพราะกวาจะระบปญหาไดนนตองใชเวลาในการคดพจารณาอยางรอบคอบ ซงอาจเกดมาจากขอสงสยของตวเราเอง สงทเราตองการหาค าตอบ สงทเราตองการใหเกดการเปลยนแปลงหรอสงทคาดวาจะไมเปนไป ตามทเราตองการ เมอสามารถระบปญหาไดแลวขนตอนตาง ๆ จะตามมาเอง เมอเราคดพจารณาไปตามขนตอนนน ๆ

ขนตอนท 2 ขนตงสมมตฐาน เปนขนตอนทนกศกษาตองสามารถคาดคะเนความตอบลวงหนาไดโดยใชหลกของการคาดการณทเหมาะสม มเหตและผล เปนค าตอบทมโอกาสเปนไปไดมากทสด แตพอกลาวถงค าวาสมมตฐาน หลายคนยอมรบวาเปนศพททางวทยาศาสตร เปนเรองทยากและตองท าความเขาใจอยางจรงจงแตความจรงไมเปนอยางนน เราทกคนตงสมมตฐานกนเปนประจ าในชวตประจ าวนอยแลว แตไมรวาประโยคทพดออกมานน เปนประโยคทเรยกไดวา

เอกสารประกอบการสอนรายวชาการคดและการตดสนใจ 14

เปนสมมตฐาน อาท - วนนเขาหองเรยนชาอาจารยตองดแนนอน - ฝนตกหนกขนาดนรถนาจะตด - คนนนอนดกพรงนตนสายแนเลย เปนตน จากทง 3 สถานการณเปนการคาดคะเนค าตอบไวลวงหนา และมโอกาสความเปนไปไดสง

แตในความเปนจรง อาจจะเปนหรอไมเปนอยางทเราคดไวกได เขาหองเรยนชาอาจารยอาจไมด ฝนตกรถอาจจะไมตดและนอนดกอาจตนเชาไดเชนกน ถงโอกาสทจะเปนเชนนนมความเปนไปไดนอยกตาม

นอกจากนการตงสมมตฐานนนสามารถแบงเปน 2 กรณ คอ

การตงสมมตฐานแบบเปด คอ การคาดคะเนค าตอบลวงหนา โดยอาศยความเปนไปไดมากทสด โดยทเรายงไมรค าตอบและยงไมมใครหาค าตอบในเรองนนมากอน การตงสมมตฐานแบบปด คอ การคาดคะเนค าตอบลวงหนา โดยทราบค าตอบหรอมผ ศกษาคนควาเรองนนมาแลว และใชตวแปรอนมาเปรยบเทยบ ใหนกศกษาพจารณาตวอยางการตงสมมตฐานตอไปน ตวอยางท 1 การเปรยบเทยบความอรอยของไขเจยวระหวางไขไกกบไขเปด

การตงสมมตฐานแบบเปด : ไขตางชนดกนความอรอยตางกน การตงสมมตฐานแบบปด : ไขเจยวทท าจากไขไกอรอยกวาไขเปด

ขนตอนท 3 ขนทดลอง ขนตอนนเปนการทดลองตามขนตอนทวางเอาไว เพอใหไดมาซงค าตอบ เพอทดสอบสมมตฐานทตงไว ขนตอนท 4 ขนรวบรวมขอมล ขนตอนนเปนการบนทกผลการทดลองตลอดการท าการทดลอง ซงไมใชการบนทกผลการทดลองแคครงเดยว แตมการทดลองซ าหลายๆ ครงแลวน าผลการทดลองทไดมาหาคาเฉลย เพอใหไดค าตอบทถกตองทสด

ขนตอนท 5 ขนสรปผล การสรปผลทไดจากการผลการทดลอง วามความสมพนธกบ สมมตฐานทตงไวหรอไม

เอกสารประกอบการสอนรายวชาการคดและการตดสนใจ 15

การคดตามกระบวนการทางวทยาศาสตร มขนตอนดงตอไปน

ปญหา ตงสมมตฐาน ศกษาคนควา สรปผล รวบรวมขอมล

1. ขนปญหา เปนการก าหนดปญหาหรอระบปญหาใหชดเจน 2. ขนตงสมมตฐาน เปนการคาดคะเนค าตอบของค าถามลวงหนา แตเปนการคาดคะเน

อยางมเหตผล 3. ศกษาคนควารวบรวมขอมล เปนขนตอนทคดเกยวกบวธการวางแผนในการหาขอมลมา

เพอสรปวาสมมตฐานทตงไวถกตองหรอไม รวมทงการหาขอมลตามแผนทคดไว ถาปญหาทคดเปนเรองทางวทยาศาสตร การคดในขนตอนนจะเปนการคดออกแบบการทดลอง เพอจะเกบขอมลทถกตองตรงกบสมมตฐานทตงไว แตถาเปนปญหาอนอาจเกบขอมลดวยการคนควาหรอรวมรวบดวยวธการอน

4. ขนสรป เมอท าการรวบรวมขอมลไดแลว กน าขอมลมาสรปเพอตรวจสอบวาสมมตฐานทตงไวถกตองหรอไม ซงการสรปนจะเปนค าตอบของปญหาทตงไวในขนท 1 ใหนกศกษาพจารณาสถานการณตอไปน

สถานการณท 1 มการฆาตกรรมเกดขน

1. ปญหา ระบปญหา ผตายถกฆาดวยสาเหตอะไร

2. ตงสมมตฐาน 1. สาเหตมาจากชสาว 2. สาเหตมาจากทะเลาะววาท

กระบวนการคดตามกระบวนการทางวทยาศาสตร

เอกสารประกอบการสอนรายวชาการคดและการตดสนใจ 16

3. สาเหตมาจากขดผลประโยชนทางการคา 3. ศกษาคนควารวบรวมขอมล

จากการสบสวน สอบสวนของเจาหนาทต ารวจ เพอหาขอมลมาตรวจสอบสมมตฐานทง 3 ขอ ไดพรอมกนหรออาจเลอกมาตรวจสอบเปนบางขอกอนกได

4. ขนสรป

น าขอมลมาสรปเพอตรวจสอบวาสมมตฐานทตงไวถกตองหรอไม ซงเปนค าตอบของปญหาทตงไวในขนท 1 สถานการณท 2 ดรายการโทรทศนเสนอรายการวาเปดทฟงเสยงเพลงจากวทยจะไขดกมากขน 1. ปญหา

ระบปญหา เพลงประเภทใดจะท าใหเปดไขดกมากขน 2. ตงสมมตฐาน

1. เปดทฟงเพลงลกทงจะมไขดกกวาเปดทฟงเพลงลกกรง 2. เปดทฟงเพลงคลาสสคจะมไขดกกวาเปดทฟงเพลงประเภทอนๆ

3. ศกษาคนควารวบรวมขอมล

ไดขอมลจากการทดลอง จงตองวางแผนการทดลอง เพอการควบคมตวแปรตางๆ ใหไดขอมลทถกตองตรงวตถประสงคและทดสอบสมมตฐาน สมมตฐานทงสองจะมการทดลองทแตกตางกน โดยมแผนการทดลองตางกน เมอวางแผนในการเกบขอมลแลวกท าการทดลองตามแผนทคดไว โดยก าหนดตวแปรทเกยวของดงน ตวแปรตน = ประเภทของเพลง (3ประเภท) ตวแปรตาม = จ านวนไข ตวแปรควบคม = จ านวนเปด , อาหาร , อาย ฯลฯ 4. ขนสรป น าขอมลมาสรปเพอตรวจสอบวาสมมตฐานทตงไวถกตองหรอไม ซงเปนค าตอบของปญหาทตงไวในขนท 1

เอกสารประกอบการสอนรายวชาการคดและการตดสนใจ 17

สถานการณท 3 เซอรอเลกซานเดอร แฟรมมง1 นกแบคทเรยวทยาชาวองกฤษก าลงศกษาหาตวยาท าลายแบคทเรย

ท าการเพาะเลยงเชอแบคทเรยบนวนเลยงเชอในจานแกวไวส าหรบทดลองเปนจ านวนมาก แตปรากฏวาบนวนเลยงเชอบางจานไมพบเชอแบคทเรย แตพบเชอราแทน จงผดหวงทไมไดเชอแบคทเรยตามจ านวนทตองการ แตเกดการสะกดใจท าใหเกดปญหา

1. ปญหา

ระบปญหา คอ 1. อะไรท าใหไมเกดเชอแบคทเรย 2. เชอแบคทเรยไมเกดดวยสาเหตอะไร

2. ตงสมมตฐาน เซอรอเลกซานเดอร แฟรมมง พบวาบรเวณรอบ ๆ จดทมเชอรา ขนอยจะไมมเชอ

แบคทเรยขนอยเลยเขาจงคดวาเชอราชนดทเกดขนนนเปนตวท าลายหรอหยดย งการเจรญเตบโตของแบคทเรย

สมมตฐาน คอ เชอราชนดทเกดขนเปนตวยบย งการเจรญเตบโตของแบคทเรย 3. ศกษาคนควารวบรวมขอมล

เซอรอเลกซานเดอร แฟรมมง ไดวางแผนการทดลอง และไดท าการทดลองโดยใสเชอราลงในจานเพาะเลยงแบคทเรย ผลการทดลองปรากฏวาไมมแบคทเรยเจรญเตบโตในบรเวณรอบ ๆ เชอราทเพาะไว

4. ขนสรป

เซอรอเลกซานเดอร แฟรมมง จงสรปวา เชอรานนท าลายแบคทเรยได และไดศกษาตอไปกพบวาเชอราชนดนนสรางสารซงสามารถท าลายแบคทเรยได จงไดสกดสารชนดนนมาใชเปนยา เรยกวา เพนนซลลน

หมายเหต กรณท 1 และ 3 เปนการแกปญหา กรณท 2 เปนการแสวงหาความร -----------------------------------------

เอกสารประกอบการสอนรายวชาการคดและการตดสนใจ 18

1ปรชา วงศชศร และคณะ “เอกสารหนวยการเรยนการสอน ธรรมชาตของวทยาศาสตร” หนา 243-244 ไมปรากฏปทพมพ ทกษะการคดและลกษณะการคดในการคดตามกระบวนการทางวทยาศาสตร

ขนตอนการคดตามกระบวนการทางวทยาศาสตร มล าดบขนตอนและวธคดในแตละขนตอน โดยอาศยทกษะการคดหรอลกษณะการคดในแตละขนตอน ดงน

ปญหา ตงสมมตฐาน ศกษาคนควา รวบรวมขอมล

สรปผล

เกดปญหา คาดคะเนค าตอบ น าสมมตฐานมา น าขอมลทได

ขอสงสยจง ลวงหนาหลาย ๆ วเคราะหในเรอง มาท าความ

ก าหนดปญหา ค าตอบแลวใช ตอไปน เขาใจและท า

ขนตอนและ วธคดตาม

หรอระบปญหา

เหตผลพจารณา 1. ตองศกษาเรอง การสรป

กระบวน ใหชดเจน วาค าตอบใด อะไรบาง การทาง เหมาะสมทจะน า 2. ตองเกบขอมล วทยาศาสตร มาทดสอบหรอ อะไรบาง ตรวจสอบความ เกบทไหน ถกตอง เกบอยางไร 3. มขนตอน ด าเนนการ

อยางไร

จากนนท าการ

ทดลองหรอท า

การเกบขอมล

ตามทคดไว

ทกษะ การคด การคด การคดอยางม การคด การคด วเคราะห อยางม เหตผล อยางม และ การคด เหตผล การคดรเรม เหตผล ลกษณะ อยางม การคด การคด การคด การคด เหตผล วเคราะห ละเอยดชดเจน วเคราะห ทใช การคดด - การคดรเรม การคดไกล การคด

เอกสารประกอบการสอนรายวชาการคดและการตดสนใจ 19

คดถกทาง การคดกวาง ลกซง

ปจจยเสรมและอปสรรคทมตอการคดตามกระบวนการทางวทยาศาสตร ปจจยเสรม ไดแก

1. การมความสามารถในทกษะการคด และลกษณะการคดทเกยวของ เชน การ คดวเคราะหผสมผสาน การคดอยางมเหตผล การคดดคดถกทาง การคดรเรม การคดกวาง การคดละเอยดชดเจน การคดไกล การคดลกซง เปนตน

2. ในกรณทการแกปญหาเปนการทดลองทางวทยาศาสตร ควรตองมความ สามารถในดานทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตรบางทกษะเพมเตม ไดแก การสงเกต การวด การจ าแนก การจดกระท าและสอความหมายขอมล การหาความสมพนธระหวางมตกบมต และมตกบเวลา การค านวณ การก าหนดและควบคมตวแปร การก าหนดนยามเชงปฏบตการ การทดลอง เปนตน

3. ลกษณะนสยทสงเสรมการคด ไดแก การเปนคนมความพยายามและความ อดทน และการท างานอยางมระบบ มขนมตอน

อปสรรค ไดแก

1. ความเชอทผด ทคดวาวธคดตามกระบวนการทางวทยาศาสตร ใชคดแกปญหา เฉพาะดานวทยาศาสตรเทานน ท าใหหลกเลยงการน าวธคดนไปใชแกปญหาในสาขาอน ๆ รวมกบการไมน าไปใชในการแกปญหาในชวตประจ าวน และปญหาสวนตวอน ๆ

2. มความเชอทผดทคดวา วธคดตามกระบวนการทางวทยาศาสตร ใชคดแกปญหาเฉพาะยาก ๆ ปญหาทตองท าการวจยเทาน น แตความจรงสามารถน ามาใชในการแกปญหาในชวตประจ าวน และปญหาสวนตวได เชน ท าขนมขาย กสามารถใชกระบวนการทางวทยาศาสตรท าใหขนมอรอย ถกใจผซอมากขนได

การพฒนาการคดตามกระบวนการทางวทยาศาสตร

การพฒนาการคดตามกระบวนการทางวทยาศาสตร สามารถท าไดโดยการสรางสถานการณ หรอเหตการณทเปนปญหาในระดบทไมสามารถใชวธการใดวธการหนงแกไดทนท หรอเปนปญหาทเกดขนแลวไมสามารถมองเหนแนวทางแกไขไดทนท หรอใชทกษะการคดทกษะ

เอกสารประกอบการสอนรายวชาการคดและการตดสนใจ 20

ใดทกษะหนงแกไดทนท ลกษณะเดนของสถานการณหรอเหตการณทเหมาะสมกบการคดตาม กระบวนการทางวทยาศาสตร ไดแก 1. สถานการณหรอเหตการณทมค าตอบทนาเปนไปไดอยางนอย 1 ค าตอบ 2. การตรวจสอบค าตอบทนาเปนไปไดวาถกตองหรอไม ตองมการรวบรวมขอมล (ซงอาจเปนขอมลเชงปรมาณหรอคณภาพ) 3. วธการรวบรวมขอมลอาจเปนการทดลอง (ในกรณเนอหาของปญหาเปนเรองทางวทยาศาสตร) หรอเปนการศกษาคนควาดวยวธการอน ๆ กได

หมายเหต การคดตามกระบวนการทางวทยาศาสตร เปนกระบวนการแกปญหาหรอการ คนควาหาความร ทใชไดกบเรองตาง ๆ มากมาย ไมเพยงเฉพาะวทยาศาสตรเทานน

ตวอยาง สถานการณหรอเหตการณทใชฝกการคดตามกระบวนการทางวทยาศาสตร 1. ในภาวะวกฤตทางเศรษฐกจ มานะถกใหออกจากงานธนาคาร จงตองมา

ประกอบอาชพอสระ มานะจงรวบรวมเงนทสะสมไวไดกอนหนงตงใจวาจะท าน าเตาหขาย จงไปศกษาขนตอนในการท าน าเตาห และสามารถท าน าเตาหได แตน าเตาหทท าไดยงไมอรอย ไมถกใจลกคา มานะจะท าอยางไรใหไดน าเตาหทอรอยถกใจลกคา มกลนชวนกนและมคณภาพคงทแนนอนทกวน (ก าหนดใหน าเตาหทอรอยตองมความเขมขนพอเหมาะ ไมมกลนถว และมความหวานพอเหมาะ) 2. นกศกษาเชอการท านายโชคชะตาหรอไม การท านายโชคชะตาทมอยในหนงสอพมพ ในวารสารตาง ๆ มความถกตองเชอถอไดหรอมากนอยเพยงใด ใหนกศกษาใชวธคดตามกระบวนการทางวทยาศาสตรตรวจสอบความเชอถอไดและความถกตองของการท านายโชคชะตาราศรของหนงสอพมพหรอหนงสอรายสปดาหเลมใดเลมหนง 3. ลงมาเลยงกงกามกรามอยหลายบอ มบรษทตาง ๆ 3 บรษทมาเสนอขายอาหารกง ซงเปนอาหารส าหรบกงทมอาย 3 เดอนจนถงจบขาย ราคาอาหารทง 3 บรษทใกลเคยงกน ลงมาจะมวธการอยางไรจงจะสามารถตดสนใจเลอกซออาหารกงทมคณภาพดทสดได 4. ชวงเวลาทเหมาะสมในการรดน าตนไมคอ ชวงเวลาใด 5. ท าอยางไรจงจะท าใหเหรยญ 10 บาท กลงไปไดไกลทสด หมายเหต ในแตละสถานการณอาจด าเนนการตามขนตอนดงน 1. จากสถานการณหรอเหตการณทก าหนดให นกศกษาคดวาปญหาคออะไร มกปญหา เขยนระบปญหาใหชดเจน 2. ในแตละปญหามปจจยอะไรเกยวของบาง แตละปจจยเกยวของหรอสมพนธกบปญหาอยางไร 3. คาดคะเนค าตอบทนาจะเปนของแตละปญหา และวเคราะหในแตละค าตอบวา

เอกสารประกอบการสอนรายวชาการคดและการตดสนใจ 21

มปจจยใดเปนเหต ปจจยใดเปนผล

4. น าปจจยทเปนเหตมาก าหนดความแตกตางในการทดลองหรอการหา ขอมล และน าปจจยทเปนผลมาพจารณาวาจะตองเกบขอมลอยางไร และเกบอยางไร 5. ก าหนดขนตอนในการหาขอมล (อาจเปนขนตอนการทดลองหรอขนตอนการเกบขอมลแบบอน ๆ) เพอน ามาตรวจสอบค าตอบทคาดคะเนไว 6. ท าการทดลองหรอแสวงหาขอมลตามทก าหนดไวในขอ 5 7. น าขอมลมาสรป คณคาของการคดตามกระบวนการทางวทยาศาสตร การคดตามกระบวนการทางวทยาศาสตร ท าใหไดค าตอบในการแสวงหาความรทมความเชอมนสงวาถกตอง

92

เอกสารประกอบการสอนรายวชาการคดและการตดสนใจ 22

ความหมาย

การพฒนากระบวนการคด ตอนท 3.4

กระบวนการคดแบบอรยสจ 4 ดร.สรพงษ ปานจนทร

การคดเลยนแบบวธคดแบบอรยสจ 4 เปนกระบวนการคดทไดจากการวเคราะหรปแบบการคดหรอระบบการคดของอรยสจ 4 ในพระพทธศาสนา ซงเปนรปแบบการดบทกขและปญหาในพระพทธศาสนา การคดเลยนแบบอรยสจ 4 จงหมายถงการน าหลกการและรปแบบการแกปญหาในพระพทธศาสนามาแกปญหาทวๆ ไป อรยสจ 4 เปนหลกธรรมทส าคญทพระพทธเจาตรสร จ าแนกการพจารณาไดเปน 2 สวนคอ 1. อรยสจ 4 ในสวนทเปนเนอหา ซงเปนเรองความจรงทเกยวของกบชวตของคนทกคน 1

สรปเปนแผนภมเชงเหต - ผล 2 คไดดงน สมทย ทกข (เหตแหงทกข) ภาวะทแฝงดวยความกดดน บบคน ตณหา ม 3 ดาน คอ ขดแยง ขดของ มความบกพรองไม กามตณหา ภวตณหา สมบรณอยในตว วภวตณหา มรรค นโรธ วธปฏบตเพอลดสมทย สภาวะทกขนอยลงหรอหมดไป เปน หรอวธปฏบตเพอใหเกด สภาวะสงบ ปลอดโปรง ผองใส นโรธ มมรรค 8 หรอ เบกบาน ศล สมาธ ปญญา ---------------------------------------------- 1 พระราชวรมน “พทธธรรม” หนา 113 พ.ศ. 2528

เอกสารประกอบการสอนรายวชาการคดและการตดสนใจ 23

2. อรยสจ 4 ในสวนทเปนกระบวนการคด เปนวธการแหงปญญา ซงด าเนนการแกไขปญหาตามระบบแหงเหตผล เปนระบบวธแบบอยาง ซงวธการแกปญหาใด ๆ กตาม จะมคณคาและสมเหตผลจะตองด าเนนไปในแนวเดยวกนเชนน 2 สรปเปนแผนภมไดดงน สาเหตของปญหา 2 ปญหา 1 วธปฏบตหรอแนวปฏบตเพอลด จดประสงค และก าจดสาเหตของปญหาหรอ (ปญหาลดลงหรอหมดไป) เพอบรรลจดประสงค 3 4 ทกษะการคดและลกษณะการคดในกระบวนการคดเลยนแบบอรยสจ 4 ขนตอนการคดของอรยสจ 4 ในแตละขนตอน ควรใชทกษะการคด ลกษณะการคด และกระบวนการคดในแตละขนตอน ดงน ตอนท 1 ขนตอนการคด 2 1 เลยนแบบอรยสจ 4 สาเหตของปญหา ปญหา การคดอยางมเหตผล ก าหนดนยามปญหา ทกษะการคด การคดวเคราะห ท าความเขาใจปญหา ลกษณะการคดและ การคดละเอยด การวเคราะห กระบวนการคดทใช การคดลกซง การคดอยางมเหตผล กระบวนการทาง การคดลกซง วทยาศาสตร ---------------------------------------------- 2 พระราชวรมน “พทธธรรม” หนา 112 - 113 พ.ศ. 2528

เอกสารประกอบการสอนรายวชาการคดและการตดสนใจ 24

ในขนปญหาตองใชการคดวเคราะหหรอคดลกซงในการท าความเขาใจปญหา เพอใหสามารถก าหนดรปญหาไดอยางถกตอง และการก าหนดนยามของปญหา เมอรจกปญหาแลว จากนนด าเนนการขนตอไป คอการหาสาเหตของปญหาในขนตอนนตองใชทกษะการคดและกระบวนการคดหลายอยางตามควรแตละกรณ เชน ใชการคดอยางมเหตผล การคดวเคราะห การคดละเอยด การคดลกซง กระบวนการทางวทยาศาสตร เปนตน เพอใหสามารถหาสาเหตของปญหาไดอยางถกตองและครอบคลมถงสาเหตในทกดาน ตวอยาง 1. คนปวยดวยรางกายมภมคมกนนอยกวาปกต เปนโรคตาง ๆ ไดงาย มภมคมกน บกพรอง เรยกวาเปนเอดส (สภาพปญหาซงเทยบเคยงไดกบทกข) ทางการแพทยไดศกษาคนควาดวยกระบวนการทางวทยาศาสตร และพบวาเกดจากเชอไวรส เรยกไวรสยอ ๆ วา HIV (สาเหตของปญหาซงเทยบเคยงไดกบสมทย) 2. น าเหนอหลากเขาทวมกรงเทพฯ เกอบทกป (สภาพปญหา) จงไดมการศกษาคนควาดวยวธการตาง ๆ เชน กระบวนการทางวทยาศาสตร การคดอยางมเหตผล การวเคราะห การคดอยางลกซง เปนตน พบสาเหตหลายประการและสาเหตทส าคญไดแก บรเวณกรงเทพฯและบรเวณใกลเคยงเปนทต า เปนทรวมของน าฝนทตกจากบรเวณภาคเหนอ ซงไหลมาตามแมน าเจาพระยาและแมน าปาสก ชวงเวลาใดทฝนตกมากและตดตอกนในบรเวณภาคเหนอ ปรมาณน าจ านวนมากนจะหลากลงมาทวมกรงเทพฯ และบรเวณใกลเคยงในเวลาตอมา (สาเหตของปญหา)

3. นกศกษาผหนงพบตวเองวาไมมเพอน การท างานเปนกลมกไมมเพอน ประสงคจะใหเขารวมกลมดวย เปนบคคลนารงเกยจของเพอน ๆ นกศกษาไมสบายใจ (สภาพปญหา) นกศกษาจงเรมวเคราะหสงตาง ๆ ทเกดขน วเคราะหตนเอง สอบถามความรสกของเพอนน าขอมลตาง ๆ มาประมวล สรปไดวาการทเพอน ๆ ไมยอมรบเปนเพราะวาตนเองเปนคนเหน แกตว เอาแตใจตวเอง และเอารดเอาเปรยบเพอน (สาเหตของปญหา)

เอกสารประกอบการสอนรายวชาการคดและการตดสนใจ 25

ตอนท 2 2 สาเหตของปญหา 3 4 ขนตอนการ วธปฏบตหรอแนวปฏบตเพอลดหรอ คดเลยนแบบ ก าจดสาเหตของปญหาและเปน จดประสงค อรยสจ 4 แนววธเพอบรรลจดประสงค ทกษะการคด ลกษณะการคด และกระบวนการคด ทควรใช

คดอยางมเหตผล ความคดคลองหลากหลาย การคดด คดถกทาง การคดกวาง การคดลกซง การคดไกล กระบวนการทางวทยาศาสตร กระบวนการเชงวเคราะห กระบวนการความคดรเรมสรางสรรค

คดอยางมเหตผล การคดวเคราะห การคดลกซง

เมอทราบหรอเขาใจสาเหตของปญหาอยางลกซงแลว จากนนจงหาแนวทางวธปฏบตการด าเนนการ เพอลดหรอก าจดสาเหตของปญหาและน าไปสจดประสงค โดยใชทกษะการคดหรอกระบวนการคดทส าคญ ๆ ไดแก การคดอยางมเหตผล การคดหลากหลาย การคดรเรม การคดด คดถกทาง การคดกวาง การคดลกซง การคดไกล กระบวนการทางวทยาศาสตร กระบวนการคดอยางมวจารณญาณ กระบวนการความคดรเรมสรางสรรค เปนตน เพอใหสามารถหาวธการและแนวปฏบตทมประสทธภาพในการจดการสาเหตของปญหาแตละสาเหต จากนนเมอปฏบตตามแนวทางทก าหนดแลว กตรวจสอบวาบรรลจดประสงคมากนอยเพยงใด ซงอาจมการเกบขอมลมาตรวจสอบดวย

เอกสารประกอบการสอนรายวชาการคดและการตดสนใจ 26

ตวอยาง 1. จากปญหาคนเปนเอดส สภาพทหมดปญหานคอ คนทเปนเอดสไดรบการรกษาใหหายได ไดรบการดแล และคนทว ๆ ไปไมไปตดเชอเอดส (จดประสงคซงเทยบไดกบ นโรธ) และเมอทราบวาเชอ HIV เปนไวรสทท าใหเกดเอดส (สาเหตของปญหา) กท าการศกษา คนควาดวยวธการตาง ๆ เชน กระบวนการทางวทยาศาสตร กระบวนการความคดรเรมสรางสรรค และการคดแบบตาง ๆ อยางอนอกหลาย ๆ แบบ และไดผลการคด (วธการหรอแนวปฏบต ซงเทยบไดกบมรรค) ทส าคญไดแก - พบตวยาชลอการท างานของเชอ HIV แลวน ามารกษาผปวย - พบวคซนปองกนเชอ HIV น ามาทดสอบวาสามารถใชไดผลมากนอยเพยงไร - พบวธปองกนเชอไวรส HIV เขาสรางกาย ซงไดประชาสมพนธใหคนทวไปทราบ เชน การใชถงยางอนามย การปฏบตตวเมออยกบคนปวย เปนตน 2. จากปญหาน าทวมกรงเทพฯ ทมสาเหตจากน าเหนอจ านวนมากไหลมาทวมในชวงเวลาเดยวกน การท าใหน าจ านวนนไมมาทวมกรงเทพฯ และบรเวณใกลเคยง (จดประสงค) มไดหลายวธ แตวธหนงทพระบาทสมเดจพระเจาอย ทรงใหค าแนะน าคอ การผนน าไปสทกกเกบ ชวคราว และคอยสงลงทะเลภายหลง ซงเรยกวา แกมลง (วธการหรอแนวปฏบต)

3. จากปญหาทนกเรยนไมสบายใจเพราะไมมเพอน ทมสาเหตมาจากการท ตนเองเปนคนเหนแกตว เอาแตใจตวเองและเอารดเอาเปรยบเพอน นกศกษาผนนจะตองมาคดหรอศกษาคนควาวา การทตนเองจะเปนทยอมรบของเพอน ๆ หรอไดรบความสขในการคบเพอน (จดประสงค) ตนเองนนตองฝกตนเองอยางไร ตองปฏบตตวอยางไร (วธการหรอแนวปฏบต) ในการคดหรอศกษาคนควาดงกลาวขางตน นกศกษาตองใชการคดแบบตาง ๆ หลายอยาง เชน การคดอยางมเหตผล การคดคลองหลากหลาย การคดรเรม การคดดคดถกทาง การคดลกซง การคดไกล กระบวนการทางวทยาศาสตร กระบวนการคดเชงวเคราะห เปนตน การพฒนาการคดเลยนแบบวธคดแบบอรยสจ 4 การพฒนาการคดเลยนแบบวธคดแบบบอรยสจ 4 สามารถท าไดโดยสราง สถานการณหรอเหตการณทเปนปญหาในระดบทไมสามารถใชวธการใดวธการหนงแกไขไดทนท ตองมการวเคราะห หรอ คนควาหาสาเหตของปญหา และ แสวงหาวธการหรอวธด าเนนการเพอท าใหเหตของปญหาลดลงหรอหมดไป และสามารถบรรลจดประสงคทตงไวได ลกษณะเดนของ สถานการณหรอเหตการณ ทเหมาะสมกบการฝกคดแบบเลยนแบบวธคดแบบอรยสจ 4 ไดแก

เอกสารประกอบการสอนรายวชาการคดและการตดสนใจ 27

1. สถานการณหรอเหตการณทสามารถวเคราะหหาปญหาและสภาพทไมมปญหาไดชดเจน 2. การคนควาหาสาเหตของปญหา อาจใชวธใดวธหนงหรอหลายวธรวมกนได เชน การวเคราะห การใชเหตผล การใชการคดตามกระบวนการทางวทยาศาสตร เปนตน

3. การแสวงหาวธก าจดตนเหตของปญหา อาจใชวธใดวธหนงหรอหลายวธรวม กนได เชน การวเคราะห การใหเหตผล การใชการคดตามกระบวนการทางวทยาศาสตร การใชกระบวนการรเรมสรางสรรค การใชการคดอยางมวจารณญาณ เปนตน

4. สามารถตรวจสอบความส าเรจ วาบรรลจดประสงคไดมากนอยเพยงใด ตวอยาง สถานการณหรอเหตการณทใชฝกการคดเลยนแบบวธคดแบบอรยสจ 4 1. ในชวตของนกศกษามความไมสบายใจอะไรบางทเกดกบนกศกษาบอย ๆ หรอเปนประจ า ใหนกศกษาใชการคดเลยนแบบอรยสจ 4 หาวธการทปฏบตแลวลดความไมสบายใจลง หรอท าใหสขใจมากขน 2. ในหมบานหรอชมชนตาง ๆ มปญหายาเสพยตด โดยเฉพาะเยาวชนในหมบานหรอชมชนจะถกหลอกลวงหรอชกจงไปใหเสพยาเสพยตด ถาทานเปนผน าหมบานทานจะชวยแกหรอลดปญหาดงกลาวไดอยางไร

3. ในสถาบนของนกศกษามสงใดบางทเปนปญหา ใหนกศกษาเลอกปญหา ดงกลาวมา 1 ปญหา แลวใชการคดเลยนแบบอรยสจ 4 เพอแกปญหาดงกลาว 4. หากในต าบลของนกศกษา ยงมปญหาความยากจนของชาวบานอยเปนจ านวนมาก และนกศกษาเปนผมหนาทรบผดชอบในการแกปญหา นกศกษาจะใชวธการคดแบบอรยสจ 4 ชวยแกปญหาไดอยางไร 5. หากนกศกษาเปนเจาของบรษท ปรากฏวาผลประกอบการของบรษทในปทผานมาขากทน นกศกษาจะใชวธการคดแบบอรยสจ 4 ชวยแกปญหาไดอยางไร ปจจยเสรมและอปสรรคทมตอการคดเลยนแบบอรยสจ 4 ปจจยเสรม ไดแก 1. การมความสามารถในทกษะการคด และลกษณะการคดทเกยวของ เชน การคดวเคราะหผสมผสาน การคดอยางมเหตผล การคดละเอยดชดเจน การคดลกซง การคดคลองหลากหลาย การคดดคดถกทาง การคดกวางรอบคอบ การคดไกล เปนตน

2 การมความสามารถในกระบวนการคดทเกยวของ เชน การคดตามกระบวน การทางวทยาศาสตร การคดอยางมวจารณญาณ การคดรเรมสรางสรรค เปนตน

เอกสารประกอบการสอนรายวชาการคดและการตดสนใจ 28

3 การมความสามารถในการจบประเดนปญหา และก าหนดนยามปญหา 4 การมความรกวางขวาง หลากหลายสาขาวชา เพอการวเคราะหหาสาเหต

ของปญหาไดอยางครอบคลม ถกตอง การวเคราะหหาสาเหตปญหา อาจใชแผนผงกางปลา การเขยนแผนผงแบบ Mind map หรอแผนภม ชวยในการมองสาเหตทครอบคลมได

5 ในการวเคราะหสาเหตบางกรณ อาจลกซงเกนกวาการใชการวเคราะหหรอ การใชเหตผลจงอาจตองใชการคดตามกระบวนการทางวทยาศาสตรหรอการคดอยางมวจารณญาณเขาชวย 6. การหาวธเพอลดหรอขจดสาเหตของปญหา ในบางสาเหตของปญหาอาจตอง ใชการคดตามกระบวนการทางวทยาศาสตร การคดอยางมวจารณญาณหรอการคดรเรมสรางสรรคเขาชวย อปสรรค ไดแก อปสรรคของการคดเลยนแบบอรยสจ 4 ไมไดอยทขนตอนของการคดแตอยทผลงานของการคดแตละขนตอน ไดแก

1. ประเดนปญหาทคดไดทนยามไวนน เปนปญหาจรงทถกตองหรอไม 2. สาเหตทคดวาเปนสาเหตของปญหานน เปนสาเหตจรง ๆ หรอไม เปนสาเหต

หลกหรอสาเหตรอง และเปนสาเหตโดยตรง หรอสาเหตโดยออม และยงมสาเหตอนทยงมอยอกหรอไม

3. วธการทคดไวส าหรบลดสาเหตปญหา หรอขจดสาเหตของปญหานนมประ สทธภาพจรงหรอไม หรอมวธการอนทดกวา

ดงนนจงตองมการทบทวน ตรวจสอบ ตรกตรอง การคดในแตละขนตอนเปน อยางด คณคาของการคดเลยนแบบอรยสจ 4 กระบวนการคดเลยนแบบอรยสจ 4 เปนกระบวนการคดแกปญหาอยางครบ วงจร ดงนนการใชกระบวนการคดนคดแกปญหา ไมวาจะเปนปญหาในสาขาวชาการใด ความยากงายของปญหาระดบไหน ถามขอมลและความรทใชแกเพยงพอ จะไดวธการแกปญหาทม คณภาพและมประสทธภาพ