ถอดรหส ลบความคดเพอการรเทาทนสอ

ผศ.ดร.พรทพย เยนจะบก

คมอการเรยนรเทาทนสอ

ผศ.ดร.พรทพย เยนจะบกประธานหลกสตรสาขานเทศศาสตรและสารสนเทศ คณะมนษยศาสตรมหาวทยาลยเกษตรศาสตร

ISBN 978-616-7309-05-7

พมพครงท 1 ตลาคม 2552

จำนวน 1,000 เลม

ออกแบบปก/รปเลม สำนกพมพปนโต พบลชชง (pintobooks@hotmail.com)

เบอรโทรศพท/โทรสาร 0 2884 5174

พมพท บรษท ออฟเซท ครเอชน จำกด

สนบสนนโดย แผนงานสอสรางสขภาวะเยาวชน (สสย.)

กองทนสนบสนนการเสรมสรางสขภาพ (สสส.)

ถอดรหส ลบความคดเพอการรเทาทนสอ

สารบญ

บทนำ 7

บทท 1 การรเทาทนสอ 9

บทท 2 องคความรการรเทาทนสอ 21

บทท 3 หลกการวเคราะหสอ 27

บทท 4 กจกรรมการอานสอ 31

บรรณานกรม 40

7

การรเทาทนสอ หมายถง การอานสอใหออกเพอพฒนาทกษะในการเขาถงสอ

การวเคราะหสอ การตความเนอหาของสอ การประเมนคาและเขาใจผลกระทบของสอ

รวมถงความสามารถใชสอใหเกดประโยชนได ซงเปนกระบวนการในการพฒนาศกยภาพ

ทางความคด เพอเปนการปองกนตวเองจากผลกระทบในดานลบจากสอไดเปนอยางด และ

การขบเคลอนกระบวนการนมความเหมาะสมเปนอยางยงตอเยาวชนซงใชชวตประจำวน ในการเปดรบสอมวลชนประเภทตางๆ รวมถงสอใหมอยางอนเทอรเนตเปนระยะเวลาท มากกวากจวตรประจำวนอนๆ ยงไปกวานนทางหนวยงานตางๆ ทงภาครฐและเอกชนไดใหความสำคญตอการผลกดนกระบวนการเรยนรการรเทาทนสอใหถงเยาวชนในทกภาค สวนมากยงขน คมอการเรยนรเทาทนสอฉบบนจะเปนการประมวลความรจากกระบวนการขบเคลอน ขององคการยเนสโก (UNESCO) ในป พ.ศ. 2548 เพอจดทำคมอการรเทาทนสอสำหรบนกเรยนในระดบชนมธยมศกษาของไทย จากหนงสอเบญจทศน การสงเคราะหองคความร การรเทาทนสอในประเทศไทย ซงไดรบการสนบสนนจากแผนงานสอสรางสขภาวะเยาวชน (สสย.) ในป พ.ศ. 2549 และจากโครงการพฒนาองคความรการรเทาทนสอในประเทศไทยซงไดรบทนสนบสนนจากสำนกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) ในป พ.ศ. 2550 ทำใหหลกการทปรากฏในคมอเลมน เปนหลกการทมาจากองคความรทหลากหลาย ทสำคญ และเปนการแสดงแนวความคดเพอการวเคราะหสอในหลายรปแบบ ผทสนใจ สามารถนำไปใชไดทงสน โดยทเลอกใชไดตามความถนด และสามารถปรบใหเหมาะสม กบการนำไปใชกบนกเรยนหรอกจกรรมตางๆ เพอการขบเคลอน “การรเทาทนสอ” ให เกดประโยชนกบประเทศชาตตอไป

ผศ. ดร.พรทพย เยนจะบก ประธานหลกสตรสาขานเทศศาสตรและสารสนเทศ

คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

ตลาคม 2552

บทนำ

9

บทท 1 การรเทาทนสอ

“การรเทาทนสอ Media Literacy” เปนแนวคดทไดรบการยอมรบในระดบสากล ดงไดระบไวในยทธศาสตรการดำเนนงานดานสอสารมวลชนขององคการยเนสโก (UNES-CO) ซงอยในกรอบแนวคดเรอง “การสงเสรมเสรภาพในการแสดงออกและการเสรมสรางสมรรถนะในการเขาถงขอมลขาวสารและความรอยางทวถงและเทาเทยมกน”โดยม หลกการหนงระบไววาดวย “การยกระดบการรเทาทนสอใหสงขน” สงผลใหประเทศ

สมาชกนานาประเทศขององคการยเนสโกไดขานรบหลกการนและนำไปขบเคลอน ในประเทศของตน Media Literacy เปนคำศพทวชาการดานการสอสารมวลชน ทเกดขนในประเทศ

แคนาดาและใชแพรหลายกนในประเทศสหรฐอเมรกา บางประเทศในยโรป และญปน เปน

คำเดยวกนกบคำวา Media Studies (ใชในองกฤษ) Media Education (ใชใน องกฤษและฝรงเศส) และ Media Literacy (ใชในสหรฐอเมรกา)

10

สำหรบประเทศไทยนน ไดมการขบเคลอนกระบวนการรเทาทนสอมาเปนระยะเวลา

ไมนอยกวา 10 ป และยงตองการการขบเคลอนตอไปอยางไมหยดยง เพอการสรางภมคมกน

ใหกบเยาวชนของชาต ทงนเราจะตองเขาใจใหไดเสยกอนวา “ทำไมเราจะตองมการเรยนร

เทาทนสอ“

1.1 ความสำคญของการรเทาทนสอ 1.1.1 สอทงหมดถกประกอบสรางขน หลกการนเปนหลกการสำคญของการรเทาทนสอ เราตองเขาใจวาสอไมใชกระจกเงาสะทอนเรองราวของโลกอยางตรงไปตรงมา แตสอทกสอลวนแตถกมนษยสรางขนมา โดยมการผสมผสานทศนคตและคานยมของผสรางลงไปดวย ไมวาจะตงใจหรอไมตงใจกตาม ในการทำงานใหสอนนมความสมจรงมากทสดทามกลางเรองราวหรอเหตการณจำนวน มากมายมหาศาลทเกดขนแตละวน สอกจะเลอกนำเสนอเฉพาะเหตการณบางเหตการณและ ในบางแงมม ตลอดจนวธการทสอคดวาสมควรนำเสนอ เชน สออาจเลอกขางเพอนำเสนอ ประเดนทางการเมองของพรรคใดพรรคหนง สอเลอกเสนอเพลงเฉพาะคายเพลงใหญทม ผลประโยชนทางธรกจรวมกน สออาจจะนำเสนอโทรศพทมอถอบางยหอ สนคาบางตว จนทำเกดความสนใจขนในกลมวยรน และทำใหเปนยควตถนยมไดในเวลาอนรวดเรว

1.1.2 สอสรางภาพความจรง สงทเราคดและรสกเกยวกบโลกสวนมากมกมาจากการทเราเรยนรผานสอ เนอความในสอโดยปกตจะเปนสวนผสมของขอมล คานยม และโลกทศนทถกจดลำดบ กำหนด ความสำคญกอนหลง และเนนยำโดยสอ แตเรากลบยอมรบโดยปกตวามนคอสงทเปน

ธรรมชาต เชน เราพอใจทจะรจกประเทศเราวามเหตการณวนวายทางการเมอง เพราะสอทำใหเรารสกวาเปนเรองสำคญ ควรคาแกการรบร แตเรากลบไมเดอดรอนทเราไมไดรบทราบ เกยวกบชวตความเปนอย นสยใจคอของคนชาตอน หรอศลปวฒนธรรมของชาตอนได

ดงนนสอจงมอทธพลอยางกวางขวางตอการกลอมเกลาความรสกเกยวกบความจรงและ

คานยมทางสงคมของเรา การรเทาทนสอจงเปนตวกระตนใหเราอยากจะตงคำถามกบ ความจรงทสอตองการนำเสนอ

11

1.1.3 สอมกจะสรางความหมายและใชเนอหาในเชงการคา (สอคอธรกจ)

สอมวลชนเกอบทงหมดมเปาหมายเพอสรางผลกำไร ผชมจะถกกำหนดใหเปน

“กลมเปาหมาย” เนองจากเปนกลมผบรโภคทมกำลงซอสนคาหรอบรการ บางครงผชม

เองกตกอยในฐานะสนคาทถกขายใหผโฆษณา เงอนไขทางธรกจจะเปนตวกำหนดวา

เนอเรองใดทควรนำมาสราง มเทคนคการนำเสนอและชองทางการเผยแพรควรเปนอยางไร

บาง ดงจะเหนไดวารายการละครทเปนทนยมของคนจำนวนมากจะออกอากาศในชวงหวคำ

ทเปนชวงทมคนดมากทสดเกอบทกชองและเกอบทกวน ในขณะทรายการเกยวกบความรหรอศลปวฒนธรรมทมผสนใจจำนวนจำกด จะมเพยง 2-3 รายการและจะถกจดให ออกอากาศในชวงดก เปนตน เงอนไขทางธรกจเหลานมอทธพลกบสอทอยในระบบการคา เสรทวไป การรเทาทนสอจงทำใหเราไดคดพจารณาถงประเดนเรองกระบวนการผลตและ องคกรทเปนเจาของสอดวย ไมใชสนใจเพยงแคเนอหาของสอเทานน

1.1.4 สอทกชนดมเนอหาสะทอนคานยม สอทกชนดนำเสนอใหเหนถงคานยมและวถชวตในรปแบบตางๆ สอจะชนำโดยอาจแสดงออกอยางชดเจน หรอไมกแสดงโดยนยวาธรรมชาตของโลกและสงคมทเราควรยอมรบ เปนอยางไร เชน วถเศรษฐกจพอเพยง ศลปะการดำเนนชวตทด คานยมแบบบรโภคนยม วตถนยม ทนนยม ชาตนยม การแสดงออกถงสทธของสตร อยางเชน การทหนงสอพมพ วพากษวจารณผทเรยกรองใหผหญงกบผชายมสทธเทาเทยมกนในการใชนามสกลหลงการสมรสเปนการชนำทหนงสอพมพแสดงออกอยางชดเจนวาความไมเทาเทยมกนทางเพศเปน เรองปกตทสงคมควรยอมรบ หรอตวอยางเนอหาในละครไทยทพระเอกเปนคนมฐานะด อยบานใหญโตและมกลมคนรบใชทโดนเจานายดวาไดตามอารมณ เปนการสอโดยนยวา ความไมเทาเทยมกนระหวางชนชนในสงคมทยงมอย

1.1.5 สอมนยทางสงคมและการเมอง

สอมอทธพลอยางใหญหลวงในทางการเมองและในการเปลยนแปลงทางสงคม

เนอหาของสอทกประเภทสามารถสงผลตอการเลอกตงผนำของประเทศ จากการนำเสนอ ภาพลกษณตางๆ สอสะทอนภาพความขดแยงแนวคดทางการเมองไดอยางชดเจน สอให

12

ความรสกวาประเดนใดเปนประเดนทสำคญของชาตและประเดนรวมของโลกตองเปน

ประเดนทสำคญของผรบสอนนๆ ดวย และมกจะถกชนำทางความคดตลอดเวลา จนกระทง

ผชมเหนดเหนงามตามกนจนกลายเปนกลมคนทมความคดเหนเหมอนกนในทสด เชน

ชวงภาวะการแบงฝายแนวคดออกเปนเสอเหลองและเสอแดง จนมคำกลาววา สอเลอกขาง

และแตละขางกใชสอเพอประโยชนในการโนมนาวใจในฝายของตน ในขณะทบางเวลาสอจะ

สะทอนใหเหนวา การฟนฟสภาวะเศรษฐกจถดถอยของประเทศเปนเรองสำคญจนทำให

ภาพสงคมบดเบอนไปจากความจรงทควรจะเปน

1.1.6 สอแตละสอมรปแบบ แบบแผน และสนทรยภาพเปนของตวเอง สอแตละสอมวธการเฉพาะตวในการสรางความเปนจรง สอตางชนดกนอาจรายงานเหตการณในเรองเดยวกนได แตจะสรางภาพความประทบใจและลกษณะเนอหาสารท แตกตางกน สวนหนงเปนผลจากลกษณะเฉพาะตวทแตกตางกนของสอแตละประเภท ตวอยางเชน นวนยายสรางสรรคความเปนจรงดวยตวอกษรลวน ๆ ภาพยนตรมเสยงและภาพ เคลอนไหว วทยเปนสอทมแตเสยงทตองใชจนตนาการตามเสยงไป สออนเทอรเนตสามารถทำใหเกดเครอขายการสอสารไดงาย อยางไรกตาม นอกจากคณสมบตททำใหสอแตกตาง กนแลว แมแตสอประเภทเดยวกนกยงมรปแบบการนำเสนอทแตกตางกนและมสนทรยภาพทเปนแบบฉบบของตวเองทแตกตางกนออกไปอกดวย

1.1.7 การรเทาทนสอเปนพลงอำนาจ ทนำมาสการคดสรางสรรคทมากขนและเพมพน ความสามารถในการสอสาร การศกษาเรองการรเทาทนสอมไดมงหวงเพยงเพอใหสามารถวเคราะหวจารณสอไดเทานน แตยงมงใหนำขอวเคราะหนนมาใชเพอเปนทางปองกนตนเองได นอกจากน ยง มงหวงใหเราสามารถตระหนกถงสทธในการสอสารของเรา และสามารถสอสารไดอยาง

สรางสรรค ซงเปนการเพมอำนาจใหแกประชาชนและสรางความเขมแขงใหโครงสรางทาง

ประชาธปไตยของสงคม

13

การสรางสรรค(Create)

การประเมนคา(Evaluate)

การเขาถง(Access)

การวเคราะห(Analyze)

ทกษะการรเทาทนสอ

แบบจำลอง: ทกษะการรเทาทนสอ

การพฒนาทกษะการเรยนรเพอการทจะเทาทนสอไดนน มองคประกอบทสำคญ เรยงลำดบ คอ

1. การเขาถง (Access) การเขาถงสอ คอการไดรบสอประเภทตางๆ ไดอยางเตมทและรวดเรว สามารถ

รบรและเขาใจเนอหาของสอประเภทตางๆ ไดอยางเตมความสามารถ มการแสวงหา ขาวสารไดจากสอหลายประเภทและไมถกจำกดอยกบสอประเภทใดประเภทหนงมาก

เกนไป ความสามารถในการเกบขอมลทเกยวของและเปนประโยชน พรอมทงทำความ

เขาใจความหมายอยางมประสทธภาพ โดย

1.2 ความหมายของการรเทาทนสอตามกรอบแนวคดของ UNESCO การรเทาทนสอ คอ “ความสามารถในการวเคราะห วจารณ และประเมนคาสอ

ความสามารถในการเขาถงสอ นำเสนอสอในแบบฉบบของตนเอง และผลตสอเพอสอสาร

ไดหลายรปแบบ นอกจากน การรเทาทนสอยงหมายรวมถงกจกรรมทางการศกษาเพอ

พฒนาทกษะการวเคราะหวจารณและสรางโอกาสในการเขาถงสอ”

ทกษะการรเทาทนสอ

14

• อานเนอหาจากสอนนๆ และทำความเขาใจอยางถองแท

• จดจำและเขาใจความหมายของคำศพท สญลกษณ และเทคนคทใชในการ

สอสาร

• พฒนากลยทธ เพอหาตำแหนงทมาของขอมลจากแหลงตางๆ ทหลากหลาย

• เลอกกรองขอมลประเภทตางๆ ทเกยวของใหสอดคลองกบวตถประสงคท

ตองการ

2. การวเคราะห (Analyze) การวเคราะห คอการตความเนอหาสอตามองคประกอบและรปแบบทสอแตละ ประเภทนำเสนอ วาสงทสอนำเสนอนนสงผลกระทบอะไรบางตอสงคม การเมอง หรอเศรษฐกจ โดยใชพนความรเดมและประสบการณในการคาดการณถงผลทจะเกดขน ทอาจมาจากการ วเคราะหถงวตถประสงคของการสอสาร การวเคราะหกลมเปาหมายของสอ (กลมผเปดรบสอ) จดยนของสอ บรบทตางๆ ของสอทสงผลกระทบตอการนำเสนอของสอ โดยอาจใชวธการ ของการวเคราะหเปรยบเทยบ การแตกองคประกอบยอยตางๆ หรอการวเคราะหขอมลเชง เหตและผล

ความสามารถในการวเคราะหขอมล โดยการตรวจสอบรปแบบการใชสอ โครงสราง และลำดบการเรยงเนอหาสอ ซงสามารถใชแนวคดจากศาสตรตางๆ ไดแก ศลปะ วรรณกรรม สงคม การเมอง และเศรษฐกจ เพอทำความเขาใจเนอหาบรบททตองการสอ ตวอยางเชน • ใชความรและประสบการณเดมเพอทำนายผลทจะเกด

• ตความเนอหา โดยใชหลกการวเคราะหพนฐาน เชน วเคราะห “วตถประสงค” “ผรบสาร” “ความคดเหน” “รปแบบทกำหนด” “ประเภทรายการ” “บคลก” “พลอต” “แนวคดรวม” “อารมณ” “ภาพทเหน” และ “เนอหา”

• ใชยทธวธซงรวมถงการเปรยบเทยบ/หาความแตกตาง ขอเทจจรง/ความเหน

เหต/ผล การลำดบความสำคญ/การเรยง • ใชความรเกยวกบบรบททางประวตศาสตร การเมอง เศรษฐกจ ซงเปนทมาของ

การสรางสรรคและตความหมาย

15

3. การประเมนคาสอ (Evaluate) การประเมนคาของสอ เปนผลมาจากการวเคราะหสอทผานมา ทำใหสามารถทจะ

ประเมนคาคณภาพของเนอหาสารทถกสงออกมาไดวามคณคาตอผรบมากนอยเพยงใด

สามารถนำไปใชใหเกดประโยชนตอผรบในดานใดไดบาง คณคาทเกดขนเปนคณคาทเกด

ขนทางใจ อารมณ ความรสก หรอมคณคาทางศลธรรม จรรยาบรรณ สงคม วฒนธรรม

หรอประเพณอยางไรบาง สงทสอนำเสนอมประโยชนตอการเรยนรในศาสตรใดศาสตรหนง

หรอไม อยางไร ในขณะเดยวกนการประเมนคาทเกดขนอาจเปนการประเมนคณภาพ ของสอวา การนำเสนอของสอนนมกระบวนการผลตทมคณภาพหรอไมเมอเปรยบกบสอ ประเภทเดยวกน ความสามารถในการประเมนเนอหา โดยสรางความเกยวของของเนอหากบประสบการณ พรอมเสนอความเหนในแงมมของความหลากหลาย คณภาพ และความเกยวของกบเนอหาโดยใชวธดงน • ชนชอบและเกดความพงพอใจในการตความหมายสอ จากประเภทรายการและ รปแบบทหลากหลาย • สนองตอบโดยการพมพหรอพดถงความซบซอนทหลากหลายและเนอหาสอ • ประเมนคณภาพของเนอหา จากเนอหาสอและรปแบบ • ตดสนใหคณคาของเนอหา โดยพจารณาจากหลกจรยธรรม ศาสนา และหลก ประชาธปไตย

4 การสรางสรรค (Create) การรเทาทนสอ รวมถงการพฒนาทกษะการสรางสอในแบบฉบบของตนเองขนมา เมอผเรยนมความร ความเขาใจ สามารถวเคราะห วจารณ ประเมนคาสอไดอยางถองแท แลว ทกคนจะตองเปลยนบทบาทเปนผผลตทจะตองวางแผน เขยนบท คนควาขอมลเนอหา

มาประกอบตามเทคโนโลยของสอหรอรปแบบองคประกอบของสอแตละประเภท เพอทจะ

สามารถสอใหไดตามวตถประสงคการสอสารทตนไดวางไว การพฒนาทกษะนจงเปนบทสรป ททำใหครบกระบวนการรเทาทนสอไดสมบรณทสด

16

ความสามารถในการสรางสรรค (หรอสอสาร) เนอหา โดยการเขยนบรรยายความคด

ใชคำศพท เสยง และ/หรอสรางภาพใหมประสทธภาพตามวตถประสงคทหลากหลาย และ

ตองสามารถใชประโยชนจากเทคโนโลยทหลากหลายของการสอสารเพอสรางสรรค ตดตอ

และเผยแพรเนอหาดงกลาว

• ใชประโยชนจากขนตอนการระดมสมอง วางแผน เรยบเรยง และแกไข

• ใชภาษาเขยนและภาษาพดอยางมประสทธภาพทสดตามหลกของภาษาศาสตร

• สรางสรรคและเลอกภาพอยางมประสทธภาพ เพอบรรลเปาหมายตางๆ ท กำหนดไว • ใชเทคโนโลยการสอสารในการวางโครงสรางของเนอหา หลกการสำหรบการพฒนาทกษะการรเทาทนสอทกลาวมาขางตน ทวาดวยการ เขาถงสอ การวเคราะหสอ การประเมนคาสอ และการสรางสรรคสอ ทกษะเหลานคอทกษะ ทตองใชวเคราะหถงรายละเอยดในองคประกอบของแบบจำลองแนวคดหลกของการ รเทาทนสอ (Key Concept Model) ตอไปน

แบบจำลองแนวคดหลกเพอการวเคราะหสอ

ภาษาของสอ

(Media Languages)

ผเปดรบสอ(Media Audiences)

การนำเสนอของสอ(Media Representations)

เทคโนโลยของสอ(Media Technologies)

การรเทาทนสอMedia Literacy

ผประกอบการสอ

(Media Agencies)

ประเภทของสอ(Media Categories)

ภาพท 1.2 แบบจำลองแนวคดหลกเพอการวเคราะหสอ

17

การวเคราะหองคประกอบของแนวคดหลกของการรเทาทนสอเปนการศกษา

รายละเอยดในประเดนทสำคญดงตอไปน

1. ผประกอบการสอ (Media Agencies) ผประกอบการสอ หมายถง เจาของผประกอบการทมอยหลายระดบดวยกน

อาจเปนระดบองคกร สถาน หนวยงานราชการ หรอบรษทเอกชนทเปนเจาของสอ หรอ

อาจหมายถง เจาของคอลมน ผอำนวยการผลตภาพยนตร เจาของรายการวทย เจาของรายการโทรทศน ตลอดจนผอปถมภรายการทเปนผกำหนดเปาหมาย กำหนดนโยบาย กำหนดแนวเนอหาและรปแบบรายการในการสรางสอตาง ๆ

2. ประเภทของสอ (Media Categories) สอมอยหลากหลายประเภท ในทนสอ หมายถง สอมวลชนประเภทวทย โทรทศน ภาพยนตร หนงสอพมพ นตยสาร และอนเทอรเนต ทจำแนกตามลกษณะเฉพาะของสอและในสอแตละประเภทเรายงจำแนกตามประเภท รปแบบ และเนอหาทสอนำเสนอ เชนในหนงสอพมพแตละฉบบประกอบดวยหลายคอลมน เชน ขาว บทความ นยาย รายการโทรทศนกประกอบดวยรายการหลายรปแบบในชวงเวลาตางๆ เปนรายการละคร เกมโชว ขาว เปนตน

3. เทคโนโลยของสอ (Media Technologies) เทคโนโลยของสอ หมายถง องคประกอบเชงวทยาศาสตรทใชสรางสอตางๆ ขน

เปนเครองมอประกอบการพมพ การสรางภาพ การบนทกภาพ เสยง ขอความ กราฟก อาจจะเปนเทคโนโลยงายๆ หรอมความสลบซบซอนดวยระบบเครองจกรกล ดจทล คลนแสง

คลนเสยงในระบบตางๆ ประกอบกบศลปะแขนงตางๆ ทนำมาใชอยางลงตวในกระบวนการ

ผลตสอทกประเภท

18

4. ภาษาของสอ (Media Languages) สอแตละประเภทมภาษาของตนเอง ผเปดรบสอเปนผตความสงทสอนำเสนอ สอ

ทใชแตเสยงอยางเดยว อยางวทยกระจายเสยงใชภาษาพดเปนหลก แตสอสงพมพจะใชภาษา

เขยนเปนหลก ในขณะเดยวกนสงทประกอบอยในสอตางๆ สามารถเปนสญลกษณทสอ

ความหมายได โครงสรางการเลาเรอง การดำเนนเรองของภาพยนตรตางๆ ใชการตดตอ

ภาพสอความหมายไดดวยเชนกน ละครอาจสอความด ความชว ผานตวละครตางๆ ได

สงทสอดวยภาษาใชการสรางรหสเพอสอความหมาย แตผรบสารจะเปนผถอดรหสและ ตความออกมาตามประสบการณและความรของตนเอง

5. ผเปดรบสอ (Media Audiences) ผเปดรบสอ หมายถง กลมเปาหมายของสอ ทอาจเปนผชมรายการโทรทศน ผฟง รายการวทย ผอานหนงสอพมพ กลมเปาหมายของสอแตละประเภทแตกตางกนดวยเพศ วย การศกษา ประสบการณ ความชอบ ความสนใจ ทศนคต ประเพณ วฒนธรรม ซงความ หลากหลายเหลานจะสงผลใหการตความ การรบร และการเขาใจภาษาของสอ เนอหาของ สอแตกตางกนออกไปดวย ในขณะเดยวกนสอแตละประเภทจะมกลมเปาหมายเฉพาะของตน แตไมสามารถควบคมผเปดรบคนอนๆ ได การตความของผเปดรบสอจงสงผลกระทบในวงกวางได

6. การนำเสนอของสอ (Media Representations) การนำเสนอของสอ หมายรวมถง การนำเสนอเนอหาในรปแบบตางๆ ของสอ ซงสงผลตอการรบรของผเปดรบเปนอยางยง การนำเสนอขาวใหญในหนาหนง ยอมหมายถง

ขาวทมองคประกอบทสำคญกวาขาวเลกๆ ในหนาใน การนำเสนอของละครชวงหลงขาวกบละครชวงเชาวนอาทตยทำใหเหนคณคาความยงใหญของละครแตกตางออกไป เทคนคการนำเสนอเนอหาตางๆ สามารถทำใหผรบเชอในสงทอาจถกหลอกลวงไปในทาง

ทผดได หรอเทคนคการสรางภาพจำลองเหตการณ ประวตศาสตรตาง ๆ ทำใหคนดม

สวนรวมรบรในอดตของชาตตนได ทงนเปนเพราะคำทวา “สอทงหมดถกประกอบสรางขน”

19

คณสมบตของการจดกระบวนการเพอการรเทาทนสอ

1. การรเทาทนสอเปนสงสำคญ และตองกระทำอยางจรงจง โดยมแนวทางปฏบต

ทสำคญคอ การใหความรเพอสรางพลงแกประชาชน และตองสรางความเขมแขงใหกบ

ระบอบประชาธปไตยเพอการแสดงความคดเหนทเทาเทยมกน

2. หลกคดเกยวกบการรเทาทนสอทเนนวาสำคญทสด คอ การรเทาทน

สงทสอนำเสนอ สงทสอนำเสนอไมใชเรองจรงทงหมด บางอยางเปนเพยงสญลกษณ

หรอเครองหมายสมมตเทานน ซงถาสอนำเสนอแตความเปนจรง การรเทาทนสอกไมมความ จำเปน

3. การรเทาทนสอเปนการเรยนรตลอดชวต ดงนนนกเรยนควรเรมโดยพยายาม เขาใจแนวคดนและปรบเพมความสนใจแนวคดนและเรยนรไปอยางตอเนอง

4. การรเทาทนสอไมไดมงใหนกเรยนวเคราะหวจารณสอไดราวผเชยวชาญ แตใหนกเรยนเรยนรสอไดอตโนมตดวยตวของตวเอง

5. การรเทาทนสอเปนกจกรรมเพอการแสวงหาความรและความจรง ไมใชเพอบอกถงคานยมเฉพาะวฒนธรรมใดวฒนธรรมหนงเทานน

6. การรเทาทนสอ คอ การพยายามคนหาประเดนและโอกาสเพอทำใหสถานการณ ตางๆ ในชวตของนกเรยนชดเจนขน ซงลกษณะสำคญนจะชวยใหเราสามารถเรยนร โดยพจารณาจากประเดนบรบททางประวตศาสตรและความเปนอดมคตตางๆ

7. การรเทาทนสอ เปนเครองมอใหสามารถคดวเคราะหสอเพอนำไปสการสราง เนอหาเพอเปนทางเลอกใหมๆ ในอนาคต

8. เนอหาของสอสะทอนเปาหมายของสอ และเปาหมายของสอนนกคอองคประกอบสำคญอยางหนงทเราจะตองพจารณาในการวเคราะหสอนนเอง

9. การรเทาทนสอประสบผลสำเรจตอเมอ

1) ผเรยนสามารถใชทกษะในการวเคราะหวจารณสอได 2) การทนกเรยนสนใจและใฝรอยางมากและสมำเสมอ

10. ผเรยนใชเกณฑของตนเองประเมนคาสงตางๆ ไมวาจะเปนการประเมนคา

ตามระเบยบแบบแผนหรอแบบอสระ

20

11. การรเทาทนสอ พยายามเปลยนแปลงความสมพนธแบบเการะหวางผสอน

และผเรยน โดยนำเสนอขอมลทงสองดานเพอใหเกดการโตตอบและถกเถยงรวมกน

12. การคนหาความจรงในการรเทาทนสอ ประสบผลสำเรจดวยการถกเถยงกน

มากกวาการอภปรายรวมกน

13. การรเทาทนสอ เปนการเรยนแบบเนนปฏบตและการมสวนรวมของผเรยน ม

การเปดโอกาสใหซกถามแบบเทาเทยมกน กระบวนการสอนแบบนจะชวยกระตนใหผเรยน

มความรบผดชอบตอตนเองมากขน ชวยใหผเรยนคดและมสวนวางแผนการเรยน ซงจะ ทำใหมความสนใจอยางตอเนอง

14. การรเทาทนสออาศยความรวมมอและชวยเหลอซงกนและกน ระหวางผเรยน กบผสอน แตละกจกรรมตองมการแบงกลมยอย ขอมลและความคดเหนของผเรยน คนหนงๆ จะกลายเปนขอมลใหกบคนทงกลมได

15. การรเทาทนสอ คอ การใชทฤษฎในการวเคราะหวจารณ และการฝกฝนทกษะ การวเคราะหวจารณเพอหาเหตผลในประเดนตางๆ

21

บทท 2 องคความรการรเทาทนสอ

จากการพฒนาแนวคดของการรเทาทนสอของ UNESCO เพอใหสอดคลองกบ บรบทของสงคมไทยทเปนผลมาจากการดำเนนโครงการ “การพฒนาองคความรการร เทาทนสอในประเทศไทย” องคความรนนจงไดพฒนาปรากฏไดดงน

ในความหมายของ “การรเทาทนสอ” คอ การอานสอใหออกเพอพฒนาทกษะใน

การเขาถงสอ การวเคราะหสอ การตความเนอหาของสอ การประเมนคาและเขาใจผล

กระทบของสอ และสามารถใชสอใหเกดประโยชนได” ทำใหรปแบบของแบบจำลองถกปรบ เปนแผนภมรปพระมด ทประกอบดวยองคประกอบดงตอไปน

22

รป 2.1 องคความรการรเทาทนสอ (สามเหลยม)

องคความรการรเทาทนสอ ในบรบทของสงคมไทย

ประกอบดวยองคประกอบ 5 ดาน คอ • มตในการรบสอ • การวเคราะหสอ • การเขาใจสอ • การประเมนคาสอ • การใชสอใหเกดประโยชน

2.1 มตในการรบสอ

มตในการรบสอ ตามทฤษฎการสอสารของ Berlo ทวาดวยประสาทสมผสทง 5

ทเปนสอกลางในการสงผานสารจากผสงสารไปยงผรบ อนไดแก ห ตา จมก ลน สมผส จะเปนสงทเปดมตการรบสอของผรบ โดยสอมวลชนจะสงผานประสาทสมผสทางดานหกบตา

มากกวาประสาทสมผสดานอนๆ เนองจากขอจำกดของสอเอง และในการนประสาทสมผส

การใชสอใหเกดประโยชน

การประเมนคาสอ

การเขาใจสอ

มตในการรบสอ

การวเคราะหสอ

23

จะสงขอมลไปยงระบบสมองเพอตความและรบรตอไป

การรเทาทนสอ คอ การรเทาทนการเปดรบสอของประสาทสมผสของตนเอง

เมอเปดรบแลว สมองจะสงการคดและปรงแตงใหเกดอารมณตางๆ ตามมา การรเทาทนสอ

ในขนของการรบรอารมณของตนเองจงเปนสงสำคญ ทตองแยกความคดและอารมณ

ออกจากกน ไมหลงใหลไปตามการชนำของสอ เชน การทำใหเกดความตองการสนคาท

โฆษณา การเลยนแบบดาราทเหนวาสวย หลอตามแฟชน การแสดงอารมณรก โลภ โกรธ

หลง ตามภาพยนตรหรอละครตางๆ ความคดจะทำใหเรารบรความจรงวาอะไรเปนสงทสอสรางขน อะไรเปนความจรง ทมอยจรง อารมณทเกดขนจากการนำเสนอสอทเราอารมณประเภทตางๆ เปนการร ไมเทาทนสอ เพราะถาเรารเทาทนสอ เราจะเหนเหตและผลตางๆ อนเปนทมาของผลประโยชนทางธรกจของสอ

2.2 การวเคราะหสอ การวเคราะหสอหรอการอานสอ หมายถง การแยกแยะองคประกอบในการนำเสนอ ของสอ ในประเดนของวตถประสงคของสอ • กลมเปาหมายของสอ • สงทสอนำมาเสนอสงผลกระทบตอสงคม เศรษฐกจ และการเมองอยางไร • รปแบบการนำเสนอของสอ • ขอมลทนำมาเสนอเปนขอเทจจรงหรอความเหน • ปจจยเกยวกบบรบททางสงคม ศลธรรม ประวตศาสตร ประเพณ คานยม ทสอนำเสนออยในกรอบของจรรยาบรรณหรอไม สงเสรมคณธรรมใหกบ สงคมหรอไม

• การวเคราะหประเดนตางๆ เหลาน จะทำใหเราเหนภาพความเปนจรงของสอได อยางชดเจนขน

24

2.3 การเขาใจสอ การเขาใจสอ หรอการตความสอ เปนสงทเกดขนในตวผรบสารหลงจากเปดรบสอ

ไปแลว เพอทจะทำความเขาใจในสงทสอนำเสนอ เขาใจภาษาเฉพาะของสอแตละประเภท

และรจกทมาของขอมลประเภทตางๆ ซงผรบสารแตละคนจะมความเขาใจสอไดไมเหมอนกน

ตความไปคนละแบบ ขนอยกบประสบการณเดม พนฐานการศกษา และคณสมบตตางๆ

ในการเรยนร ตลอดจนการรบรขอมลของแตละบคคลทไมเทากนมากอน

2.4 การประเมนคาสอ หลงจากการทผรบสารผานการวเคราะหและการทำความเขาใจสอแลว ผรบสาร ควรทจะทำการประเมนคาสงทสอนำมาเสนอวามคณภาพและคณคามากนอยเพยงไร ไมวา จะเปนเนอหาทสอนำเสนอ หรอวธการนำเสนอในรปแบบใดกตาม สอไดใชเทคนคอะไร กอใหเราเกดความสนใจ ความพอใจขน หรอทำใหหลงเชอไปโดยขาดการวเคราะหอยาง ถองแท

2.5 การใชสอใหเกดประโยชน ถาผรบสารไดใชการวเคราะหและทำความเขาใจในองคประกอบขนตนทง 4 มาได เปนอยางดแลว เทากบวาผนนไดผานกระบวนการการรเทาทนสอทครบถวน แตยงไม เพยงพอเพราะเมอเราเขาใจองคประกอบสอ อานสอได ประเมนคาได โดยใชองคปญญาทเกดน แตเราทกคนไมสามารถออกไปจากโลกของสอได ความจำเปนทจะตองอยในโลกของสอ ตอไปเราควรทจะปฏบตไดดงน • นำสงทตนวเคราะหไปใชประโยชนได • เลอกรบสอเปน • สามารถสงสารตอได

• มปฏกรยาตอบกลบสอได

สดทายอาจเปนผผลตสอเองตามวตถประสงคเฉพาะกจตางๆ อนกอใหเกดสอดๆ

ขนในสงคมไดโดยการ

25

• มการวางแผนการจดการเพอใชสอใหเหมาะสม ใชสอ ใชภาพเเละเสยงใหม

ประสทธภาพ สอดคลองกบวตถประสงคทวางไว

• เลอกขอมลเพอการคด เขยน และพด ใหสอดคลองกบวตถประสงคทตองการ

• ผลตสออยางมความรบผดชอบตอสงคม

องคประกอบทง 5 เกยวพนตอเนองตามลำดบดงกลาว เปนองคความร “การร

เทาทนสอ” ทตองการการพฒนาและปรบใชใหเหมาะกบกระบวนการการเรยนรของทก กลมชนในสงคมไทยตอไป

มตของการรเทาทนสอ การรเทาทนสอมมตทสมพนธกนอย 4 ดาน คอ 1) ดานการรบร 2) ดานอารมณ ความรสก 3) ดานความไพเราะหรอความสนทรยะ 4) ดานศลธรรม ความสามารถของแตละคนกจะแสดงอยในมตทง 4 น มตแตละดานอาจจะไมขนตอกน เชน บางคนอาจจะมความสามารถในมตหนงมากกวาอกมตหนง แตสำหรบผทมความรเทาทนสอมากจะเปนผทมทง 4 มตทำงานรวมกนไดเปนอยางด มตทง 4 นน ไดแก

มตท 1 : องคประกอบทางดานการรบรสอ หมายถง การคดและวเคราะห การรบรเรมจากการเขาใจสญลกษณตางๆ ไปจนถงการทำความเขาใจทซบซอนขนของสอทถกสรางขนมาตามความนยมในยคนนๆ ซง ตองการพนฐานทางความรทดพอในการทจะสรปขอมลเหลานนดวยตวเอง

26

มตท 2 : องคประกอบทางดานอารมณ ความรสก บางคนมความสามารถนอยในการแสดงความรสกขณะทรบสอ แตบางคนกมการ

รบรซงเจตนารมณของสอนน บางครงอารมณทเกดขนจากการรบสอกมผลในทางลบดวย

เชน เดกวยรนทดภาพยนตรสยองขวญและใชความรนแรง กจะประสบกบอารมณความ

หวาดกลว หรอภาพยนตรประเภทสะเทอนอารมณ กสามารถทำใหเกดอารมณเศราแกผชมได

ดงนนเราจงตองการการรเทาทนอารมณดวย

มตท 3 : องคประกอบทางดานความไพเราะหรอความสนทรยะ การจะสามารถเขาใจความไพเราะหรอความสนทรยะทสอนำเสนอ เพราะสอตองใชองคประกอบศลปอยางมากมาประกอบเพอการนำเสนอทหลากหลายตามลกษณะเฉพาะของสอแตละประเภท เชน เสยงดนตร ภาพศลปะ สสนความงาม คำประพนธตามบทบรรยาย และบทพดของตวละคร เปนตน ผรบสารควรตองมการพฒนาความเขาใจในเรองของศลปะแขนงตางๆ เพอสามารถแยกแยะความแตกตางระหวางศลปะทแทจรงกบการจำลองทสอสรางขน

มตท 4 : องคประกอบทางดานÈล¸รรม สอจะนำเสนอคณคาของสงตางๆ ใหแกผรบสารไดรบร ตวอยางเชน ในสถานการณทขบขน คณคาของสอนนถกแสดงออกมาในลกษณะของอารมณขน ในภาพยนตรการตอส คณคาทถกสอออกมาคอความรนแรง ลกษณะเชนนเราตองใชการรเทาทนสอในระดบทมาก ในการทจะเขาใจวาขอมลนนมคณคาทางศลธรรมหรอไม อยางไร

27

บทท 3หลกการวเคราะหสอ

การวเคราะห คอ การนำเนอหาของสอมาผานกระบวนการคดอยางเปน ขนตอนและมระเบยบแบบแผน โดยอาศยแนวทางของคำถาม 5 ขอ ดงตอไปน

คำถามเพอการวเคราะหสอ1. ใครเปนผสรางเนอหาสาระของสอขนมา เนอหาสอ เชน ขาวในหนงสอพมพ รายการโทรทศน มสวนประกอบทผประกอบการ

สอสรางขน มความหลากหลายตามลกษณะของสอประเภทตางๆ เชน ขาวหนงสอพมพใชคำทมขนาดและแบบตวอกษร ภาพถาย ส การจดหนาทแตกตางกน รายการโทรทศน

หรอภาพยนตรใชการตดตอ มมกลอง และแสงส ไปจนถงเพลงประกอบและเสยงประกอบ

เขามาชวยเลาเรอง

28

ดงนน การวเคราะหสอในประเดนน จงควรตอบคำถามทวา

- ใครเปนผสรางสอนขนมา

- มผทเกยวของกคน และแตละคนมบทบาทหนาทอยางไร

- สาระของสอคออะไร

- ในการนำเสนอรปแบบเดยวกน แตละรายการมความเหมอนหรอตางกนอยางไร

- มการใชเทคโนโลยอะไรบางในการผลต

- มอะไรทขาดหายไปบาง

2. มการใชเทคนคดงดดใจหรอไม และมในลกษณะอยางไร สอแตละแขนงไมวาจะเปนหนงสอพมพ รายการโทรทศน หรอภาพยนตร มการใช เทคนคทแตกตางกนไป เชน ภาพถายระยะใกลๆ จะโนมนาวใจใหรสกถงความใกลชด (โทรทศนหรอภาพยนตร) ตวอกษรขนาดใหญในพาดหวขาวเปนสญญาณบอกวา เปนเรองทมความสำคญ จะเหนไดวา ภาษาภาพและเสยงนจะทำใหผรบสอเขาใจความหมาย ไดลกซง เหนคณคาและความนารนรมยของสอมากขน

ดงนน การวเคราะหสอในประเดนน จงควรตอบคำถามทวา - มการใชสสนและรปลกษณอยางไร - อปกรณประกอบฉาก การจดฉาก เสอผา มลกษณะอยางไร มความสมจรง หรอไม - มการใชสญลกษณหรอไม และสญลกษณนนสอถงอะไร - มมกลองทใชแตกตางกนใหอารมณหรอความรสกทตางกนหรอไม อยางไร - เสยงดนตรประกอบ เพลงประกอบ บทสนทนา การเลาเรอง และความเงยบ

3. คนอนๆ ตความเนอหาสาระของสอตางจากเราอยางไร ผเปดรบสอเปนผตความเนอหาสอ การตความจงแตกตางกนออกไปตามประสบการณ การดำเนนชวต อาย เพศ การศกษา วฒนธรรม เชน ผรวมอยในเหตการณสงครามโลก

ครงท 2 จะมความรสกรวมกบภาพยนตรเรองคกรรม มากกวาผชมคนอนๆ ผปกครองและ บตรหลานทชมรายการโทรทศนรายการเดยวกนกจะมมมมองในรายการดงกลาวตางกนดวย

29

ดงนน การวเคราะหสอในประเดนน จงควรตอบคำถามทวา

- เนอหาสาระของสอตรงกบประสบการณของเราอยางไร

- เราเรยนรอะไรจากเนอหาสาระสอบาง

- เราเรยนรอะไรบางจากการตอบคำถามของคนอนทมตอเนอหาสาระของสอ

- มมมมองอนใดอกบางไหมทมเหตผลเทากบของเราทใชในการตความแตละครง

4. สอไดนำเสนอวถชวต คานยม และมมมองอะไรบาง สอเปนสงทถกสรางขนมาจากบคคลหรอกลมบคคล ทำหนาทในการเลาเรอง องคประกอบตางๆ ทประกอบกนขนมาเปนสอจะตองอาศยการเตรยมการ การศกษา คนควา โดยกลมผผลต เพอใหสามารถบรรลวตถประสงคของตนเองและผชมได เชน การคดเลอกตวแสดง โครงเรอง การเดนเรอง จะตองสอดคลองกบวถชวต ทศนคต และพฤตกรรมทางสงคม โดยผานทางภาพ บทสนทนา คำพด การเลอกใชสถานท การแสดงฐานะ ซงทงหมดลวนแลวแตมสวนปลกฝงคานยมใหกบผรบสอ

ดงนน การวเคราะหสอในประเดนน จงควรตอบคำถามทวา - เกดคำถามอะไรขนในใจเราบางขณะทเรารบสอ - สอนำเสนอคานยมทางสงคม การเมอง หรอเศรษฐกจอยางไร - ความคดเหนทเกดขนสะทอนความสมพนธทางสงคมหรอสวนบคคลอยางไร - บรบททางสงคมและวฒนธรรมขณะนนเปนอยางไร - สอนำเสนอความคดหรอคานยมใดบาง - สอสรางบคลกลกษณะของตวแสดงตางๆ อยางไร - เปาหมายของสอคอกลมใด - เมอรบสอแลว นาจะมพฤตกรรมหรอผลสบเนองอยางไร

- มเรองใดบางในสอนนทไมไดนำเสนอออกมา (ทง ๆ ทควรนำเสนอ)

5. ใครเปนผไดรบผลประโยชนอยางแทจรงจากการนำเสนอของสอ สอถกสรางขนมาดวยเหตผลหลายๆ ประการ ประการหนง คอ เพอธรกจ หนงสอพมพ

30

และนตยสารจดหนาดวยโฆษณาเปนอนดบแรกกอนการจดพนทขาวหรอเนอหาสาระ ใน

ทำนองเดยวกนโฆษณากเปนสวนหนงของรายการโทรทศน โดยมงทจะสรางกลมเปาหมาย

ของตนเองขนหรอแมแตการขยายขนาดของกลมเปาหมายดวย สถานหรอผตพมพนตยสาร

หรอหนงสอพมพสามารถขายเวลาหรอพนทใหกบเจาของผลตภณฑสนคาทมความตองการ

ทำการตลาดโดยการโฆษณาสนคาของตน (โดยทวไปแลวจะเรยกกนวา ผสนบสนน

รายการหรอสปอนเซอร) ผสนบสนนจะจายคาเวลาตามจำนวนคนซงสถานคาดวากำลงด

โทรทศนอยในชวงเวลานน ซงจะนำมากำหนดอตราคาโฆษณาทสงตำกนตามลำดบ

ดงนน การวเคราะหสอในประเดนน จงควรตอบคำถามทวา - ใครคอเจาของสออยางแทจรง - สอกำลงขายอะไร - การนำเสนอของสอในครงน กอใหเกดผลประโยชนใดบาง - อะไรทมอทธพลตอการสรางหรอการนำเสนอของสอ - ใครไดรบผลประโยชนอยางแทจรง - บรษทเจาของผลตภณฑ - สาธารณชน ประชาชน

31

บทท 4กจกรรมการอานสอ

4.1 กจกรรมการอานสอ

การอานสอ คอการใชกระบวนการกลมเพอการหาคำตอบในประเดนคำถามตอไปน 1. ใครเปนผควบคมธรกจสอ การสรางสรรคและการถายทอดเนอหาสาระของสอ 2. ใครเปนผตดสนใจททำใหเกดผลประโยชนในรปแบบตางๆ ขน 3. การนำเสนอของสอทกวนนนำมาซงผลประโยชนทางธรกจใดบาง 4. อะไรทมอทธพลตอการสรางสอ

5. ใครทไดรบประโยชนอยางแทจรงจากการนำเสนอของสอ และเนองจากสอโฆษณาเปนสอทมผลทางธรกจสอสง และสงผลตอการสรางผล

กระทบกบเยาวชนสง การศกษาการอานสอจากสอโฆษณา จงควรเปนบททดสอบแรกทสำคญ

และนำมาเปนตวอยางเพอการศกษาโดยละเอยด

32

โฆษณากบการรเทาทนสอ ในการรเทาทนสอโฆษณา ผเรยนตองเขาใจวา

- โฆษณาเปนสวนหนงของสอมวลชนทเปนแหลงเงนทนสำหรบสอนน ๆ

- โฆษณามเนอหาทเปดกวาง

- ผสงสารหรอผโฆษณาตองการใหเกดผลกระทบกบผรบสาร จงสรางเนอหาใหดงดด

ใจมากทสดเทาทจะมากได

- ผสงสารมความรเกยวกบผบรโภคหรอผรบสารมาก จงสรางและสงสารท ดงดดใจได

เปาหมายของการรเทาทนสอโฆษณา - เขาใจบทบาทของการโฆษณา - เรยนรภาษาของภาพทเสนอ - สามารถระบกลมเปาหมายของสอโฆษณาประเภทตางๆ - เขาใจความสมพนธระหวางเทคนคการผลตโฆษณากบกลมผชมทเปนเปาหมาย - โฆษณาไมไดขายเพยงสนคา แตขายคานยมและวถชวตดวย

การวเคราะหเนอหาและภาษาสอโฆษณา การวเคราะหสอโฆษณา ควรพจารณาตามหลกการตอไปน 1. คนสวนใหญคดวา เนอหา หมายถงสงทเขยนหรอพมพออกมาเปนตวอกษร แตในการรเทาทนสอนน เนอหาหมายถง ชนงานของสอ นนกคอสงทสอนำเสนอนนเอง 2. เนอหาเปนเปาหมายหลกในการรเทาทนสอ ผเรยนตองเขาใจวาภาษาในแบบของ

สอมความหมายวาอยางไร การทจะเขาใจความหมายในสงทสอนำเสนอออกมาได เราตองอาศยการถอดรหส (Code) เขาชวย 3. รหสของภาษา คอ ระบบไวยากรณ ตวอกษร รวมกนเปนคำ หลายๆ คำเปน

ประโยค หลายๆ ประโยคเปนเรองราว

4. การทเราอานขอความตางๆ ไดเขาใจ นนเปนเพราะวาเราเขาใจรหสของภาษา นนเอง

33

5. แตเนอหานนมหลากหลายรปแบบและหลากหลายสไตล รหสทใชสรางความหมาย

จงหลากหลายตามไปดวย ขนอยกบรปแบบของเนอหาสวนใหญ

6. เนอหาสาระของสอจะใชรหสหลายอยางประกอบกน เชน ภาพ เสยง ขอความ

และนำมาประกอบกนใหลงตวเหมาะสม เพอใหไดความหมายทชดเจน

7. เราในฐานะผบรโภคจะรสกคนเคยกบสอโฆษณา และมความเขาใจในสอโฆษณา

ไดไมยาก แตในฐานะทเราเปนผเรยนรสอ เราจะไมมองโฆษณาใหผานตาไปเฉยๆ แตจะตอง

มการจำแนกแยกมนออกมาเปนสวนๆ และทำความเขาใจวาสงทสอนำเสนอเหลานน สรางความหมายไดอยางไร มความหมายอะไรซอนอยในเนอหาสาระของสอนนๆ บาง

ขนตอนในการทำกจกรรม - นำสอทคดเลอกมาจากภาพยนตรโฆษณาหรออาจเปนโฆษณาจากสอสงพมพ ตางๆ นำไปฉายใน PowerPoint ผานเครอง LCD ฉายในหองกจกรรม ประกอบการ ตอบคำถามตามประเดนเพอการวเคราะหของกจกรรมน

สงทควรพจารณา - ผเรยนมสวนรวมในการตความตามโจทยทถามไดโดยไมมการเฉลยวาถกหรอผด ทกคำตอบมประโยชนในการแลกเปลยนความคดกบเพอนในกลม - ผสอนตองกระตนในผเรยนแสดงความคดเหนของตวเองออกมาใหมากทสด โดย ไมมการชนำทางความคด - วตถประสงคทสำคญคอการใหผเรยนไดคดวเคราะหใหกวางและลกเทาทจะทำได

34

ตวอยาง

เลอกตวอยางสอโฆษณามา 1 ชน

คำถามเพอการอานสอ คำตอบ

คำถามชดทหนง 1. สาระสำคญของสอคออะไร2. สอตองการรณรงคเรองอะไร

คำถามชดทสอง1. เกดคำถามอะไรขนในใจเราบางขณะทเรารบสอ2. สอนำเสนอคานยมทางสงคม การเมอง หรอ เศรษฐกจใดบาง3. ความคดเหนใดๆ ทสอสรางขน สะทอนความสมพนธ

สวนบคคลหรอทางสงคมใดบาง

4. บรบททางวฒนธรรมหรอสงคมของสอคออะไร5. สอสรางบคลกลกษณะของตวแสดงตางๆ อยางไร

คำถามชดทสาม

1. เกดคำถามอะไรขนบางในขณะรบสอ2. สอนำเสนอคานยมทางสงคมการเมองอะไรบาง3. บรบททางวฒนธรรมทสำคญหรอสงคมของสอคออะไร

35

4.2 การอานภาษาของสอ เรามกคดวาเนอหานนหมายถง สงทเขยนออกมา หรอพมพออกมาเปนสญลกษณ

อกษร แตในการรเทาทนสอ เนอหา หมายถง ผลผลตของสอ เชน รายการโทรทศน ภาพถาย

วดโอ พาดหวขาว โฆษณา วดโอเกม เวบไซต เปนตน เนอหากคอ สงทสอนำเสนอ

นนเอง

ดงนน เนอหาสาระของสอจงเปนเปาหมายหลกในการทำความเขาใจวา ภาษา

ของสอ การทจะเขาใจถงความหมายของสงทสอนำเสนอออกมาได เราตองอาศย การถอดรหส (code) เขาชวย ในการรเทาทนสอเปนเครองมอทมประโยชนมาก ในการจำแนกโครงสรางของเนอหา รวมถงชวยใหเขาใจความหมายทซอนอยในเนอหา และ ตองเขาใจดวยวาเนอหานนๆ ไมมความหมายตายตว การตความหมายขนอยกบพนฐานทางสงคมและวฒนธรรมของผรบสอทจะทำใหเกดความหมายขน

รหสของภาษา (code) คอ ระบบไวยากรณ ตวอกษรรวมกนเปนคำ หลายๆ คำรวมกนเปนประโยค หลายๆ ประโยคกเปนเรองราว เราเขาใจขอความตางๆ ทเรา อานไดกเพราะเราเขาใจรหสของภาษานนเอง แตเนอหามหลากหลายรปแบบและหลากหลาย สไตล รหสทใชสรางความหมายจงหลากหลายตามไปดวย เนอหาใชรหสหลายอยาง เชน ภาพ เสยง ขอความ การแตงกาย รหสส รหสทเปนอวจนภาษา (สหนา ทาทาง รอยยม เปนตน) และรหสทางเทคนคทสอนำมาประกอบกนใหลงตวเหมาะสมเพอใหไดความหมายทชดเจน

- รหสการแตงกาย สมพนธกบการแตงกายตามกาลเทศะหรอตามสถานการณ เชน ผคนทใสชดสำหรบงานกลางคน เรามกจะคดวาเขาเหลานนคงจะรำรวยหรหราและด เปนผใหญ

- รหสส แตกตางกนไปตามวฒนธรรม ยกตวอยางเชน ในประเทศไทย สดำเปนส ทใชสำหรบไวทกข แตในประเทศจนจะไวทกขดวยสขาว สวนสแดงกมความหมายหลาย

อยางขนอยกบการนำไปใช และองคประกอบแวดลอมอนๆ สแดงของสญญาณไฟจราจร

หมายถง หยด สแดงยงอาจใชเพอหมายถงความตนเตน ความมพลง ในแฟชนผหญง สแดง หมายถง ความมนใจและมเสนหดงดด ผหญงจงมกแตงกายดวยสแดง ทาลปสตกสแดง

หรอทาเลบสแดง เพอแสดงออกถงบคลกภาพบางอยาง

36

- รหสทเปนอวจนภาษา มกเปนภาษากาย ซงแตกตางกนไปตามวฒนธรรม บาง

ประเทศใชการจบมอแสดงการทกทาย บางสงคมทกทายดวยการจบ การเอาแกมชนกน

ในประเทศไทยใชการไหว เพอแสดงการทกทายและแสดงความเคารพ สำหรบเนอหา

อวจนภาษายงรวมถงการแสดงสหนา ทาทาง นำเสยง ระยะหางอกดวย

- รหสทางเทคนคสมพนธกบวธการผลตและการใชสอ เชน การถายภาพจากมมสง

ใหอารมณเหมอนกบเปนการมองจากเบองบน การถายภาพตกโดยการแหงนกลองขน

ใหความรสกยงใหญ แขงแรง เปนตน

ความหมายโดยตรง และความหมายโดยนย การตความม 2 ขนตอน คอ ขนแรกเปนการตความหมายโดยตรง คอจากสงท แสดงออกมาชดเจน เขาใจไดโดยไมตองคาดเดา สวนการตความหมายโดยนย ตองใช ประสบการณของผอาน ผตความหมายจะเพมขอมลของตนลงไป และพยายามบอกวา สารทรบนนหมายถงอะไร

4.3 กจกรรมการตความหมายของสารในสอโฆษณา ขนตอนในการทำกจกรรม - การนำภาพโฆษณาจากสอมวลชนประเภทใดประเภทหนงมาใหผเรยนตความหมาย - ผเรยนอธบายความหมายโดยตรงจากสงทปรากฏในสอ โดยไมตองเพมขอมล - จากโฆษณาชนเดมใหผเรยนอธบายความหมายโดยนย - ใหผเรยนเปรยบเทยบการตความของตนเองกบเพอน

สงทควรพจารณา

- ผเรยนตความไดถกตองหรอไม - การตความมความหลากหลายและลกลงไปไดมากนอยเพยงไร

37

4.4 การวเคราะหองคประกอบสอโฆษณา จดประสงคการเรยนร

- ผเรยนเขาใจองคประกอบของสอโฆษณาไดอยางครบถวน

สงทตองการในการทำกจกรรม

- สอโฆษณา 1-3 ชน โดยใชโสตทศนปกรณตามประเภทของสอทนำมา

ขนตอนในการทำกจกรรม - นำสอโฆษณามาใหผเรยนวเคราะหตามใบงาน - นำผลการวเคราะหมาสรปประเดนเปรยบเทยบ ขนกระดานใหผเรยนเหนในสงท ตนเองไมไดวเคราะห แตคนอนสามารถวเคราะหออกมาได

สงทควรพจารณา - ผเรยนวเคราะหประเดนตางๆ ตามองคประกอบในใบงานไดครอบคลมมากนอย เพยงไร - การวเคราะหของผเรยนใหพจารณาในแนวลกและแนวกวาง

38

คำถามเพอการอานองคประกอบ

ของสอโฆษณาคำตอบ

การนำเสนอตวแสดง- พรเซนเตอร นางแบบผนำเสนออายเทาไหร เพศอะไร เชอชาตอะไร- พรเซนเตอรสวมบทบาทเปนชนชนไหน รไดอยางไร- พรเซนเตอรสวมบทบาทอะไร- เสอผาบอกอะไรไดบาง- การแสดงออกทางสหนาบงบอกวาอะไร เพราะอะไร- แสดงทาทางอะไร เพราะอะไร- บคคลตางๆ ในภาพมความสมพนธกนอยางไร- จะมใครอกบางทจะเขามาอยในภาพนได ทำไม ไมมคนเหลานในภาพ

เทคนค- ภาพนเปนภาพสหรอขาวดำ เพราะอะไร- ภาพมการจดองคประกอบอยางไร- ทกจดในภาพเปนจดสนใจทงหมดหรอไม เพราะอะไร- มอะไรขาดหายไปจากภาพนหรอไม เพราะอะไร- ภาพนมการใหแสงอยางไร ใชมมกลองอะไร สงเหลาน สำคญหรอไม อยางไร

39

คำถาม คำตอบ

ขอความ- สโลแกน (คำขวญโฆษณา) สมพนธกบภาพอยางไร- มขอมลอนใดในภาพนอกทชวยอธบายภาพ- ขอความนสงถงใคร- ใชตวหนงสอแบบไหน เพราะอะไร

วตถ- โฆษณานถายทำทไหน รไดอยางไร- ในโฆษณามวตถอะไรบาง เพราะอะไร- มผลตภณฑในโฆษณาหรอไม เพราะอะไร- มอะไรอกบางทนาจะอยในภาพโฆษณาไดแตไมอย เพราะอะไร- สพนหลงและองคประกอบภาพ เนอหาสาระของสอ บอกความหมายอะไร- รหสสทใชบอกอะไรเกยวเนองกบงานโฆษณาชนอนๆ หรอเนอหาอนหรอไม- โฆษณาบอกเลาเรองราวอะไร และเราเขาใจไดอยางไร- ใครในภาพโฆษณาทเรานาจะรจกมากอน- โฆษณานใหคำมนสญญาอะไรบาง- มคานยมอะไรแอบซอนอยในโฆษณาชนน- ใครเปนผควบคมภาพ และอำนาจในการควบคมมา จากไหน

คำถาม คำตอบ

ผรบสอโฆษณา- ใครคอกลมเปาหมาย- กลมเปาหมายตองมความรอยกอนหรอไมจงจะเขาใจ

โฆษณาได ถาใช ความรนนคออะไร- โฆษณานนๆ ปรากฏในสอชนดใดบาง เพราะอะไร- สวนไหนของสนคาทปรากฏในโฆษณานน

- โฆษณานนเปนเพยงสวนหนงของการรณรงคโฆษณา ใชหรอไม ถาใช สวนอนๆ มการรณรงคอะไรบาง

บรรณานกรม

พรทพย เยนจะบก. มปป. องคความรการรเทาทนสอในประเทศไทย. กรงเทพฯ:

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

________. 2548. การเรยนรสอ. กรงเทพฯ: องคการการศกษาวทยาศาสตรและวฒนธรรมแหงสหประชาชาต.

________. 2548. หลกนเทศศาสตรทวไป. กรงเทพฯ: คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

________. 2549. เบญจทศนการรเทาทนสอ. กรงเทพฯ: โครงการขบเคลอนเรองเดกเยาวชนเทาทนสอ เครอขายสอเพอเดก (มพด.).