รือบะ : ซอสามสายแห่งชายแดนใต้ 1 rueba : the...
TRANSCRIPT
รอบะ : ซอสามสายแหงชายแดนใต1
Rueba : The Three Stringed Fiddle
of Southern Frontier
(Received : Sep 17, 2018 Revised : June 11, 2019 Accepted : June 18, 2019)
วนชย เออจตรเมศ2
Wanchai Uejitmet
พชราภรณ เออจตรเมศ3
Patcharaporn Uejitmet
บทคดยอ รอบะ ฆอบะ เรบบ หรอเรอบบ เปนเครองดนตรประเภทเครองส
คนชกอสระไดรบอทธพลจากวฒนธรรมดนตรของชาวอาหรบเรยกวาKamanche
และกระจายในเอเชยตะวนออกเฉยงใต พบในประเทศไทย มาเลเซย อนโดนเซย
และกมพชา หากแตมรปร าง และจ�านวนสายแตกตางกน ส�าหรบรอบะ
ในประเทศไทยนนม 3 สาย ใชบรรเลงประกอบการแสดงมะโยง โดยเฉพาะ
3จงหวดชายแดนภาคใตสวนประกอบของรอบะประกอบดวย1)คนทวนสวนบน
หรอบงอลานะ2)คนทวนหรอตแลบาแก3)ลกบดหรอปละตาล4)กะโหลกซอ
หรอปาแปปงง 5) หนาซอ 6) เทาซอ หรอกาก 7) ถวง หรอซซ 8) คนชก
หรอปาแตแกแซ9)สายซอหรอตาลปซะ10)รดอกและ11)หยองหรอปาจะ
1บทความนเปนสวนหนงของงานวจยเรององคความรและภมปญญารอบะ2ผชวยศาสตราจารยประจ�าสาขาวชาดนตรคณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตรมหาวทยาลย
ราชภฏนครศรธรรมราช 3รองศาสตราจารยประจ�าสาขาวชาดนตร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏนครศรธรรมราช
ลกษณะการนงบรรเลงรอบะนนจะวางคอนไปทางซายดานหนาของผบรรเลง
ในลกษณะตงฉากกบพน จบคนทวนดวยมอซาย และจบคนชกดวยมอขวา
การเทยบเสยงรอบะนนเทยบเสยงเปนค4สายในตรงกบเสยงโดสง(C)สายกลาง
เสยงซอล (G) สายนอกเสยงเร (D) โดยมกเทยบจากเสยงรองของผแสดงมะโยง
เพอใหขบรองไดสะดวกดานการสบทอดการบรรเลงรอบะพบวาใชวธการเรยนร
ดวยตนเองในลกษณะครพกลกจ�า ปจจบนยงไมปรากฏวามหลกสตรการสอน
อยางเปนระบบ ดานโอกาสการบรรเลงพบวาการแสดงเพอความบนเทงนน
ลดนอยลง หากแตยงมโอกาสการแสดงในลกษณะทเกยวของกบพธกรรม เชน
พธไหวครพธแกบนดงนนหนวยงานทงภาครฐเอกชนตลอดจนภาคเครอขายชมชน
สงคมควรเรงการถอดองคความรเกยวกบรอบะกอนจะสญหายในอนาคตอนใกล
ค�าส�าคญ :รอบะฆอบะเรบบมะโยงดนตรพนบานภาคใตตอนลาง
Abstract TheRueba, Kueba, Rebab, or Rerbabisabowedinstrument
withanindependentbow.InfluencedbytheArabianmusicalculture
called“Kamanche”,theRebabwasdistributedacrossSoutheastAsia.
AlthoughtheRuebawasfoundinmanycountries—Thailand,Malaysia,
Indonesia, and Cambodia—they have different shapes and string
numbers. In Thailand, especially in the three border provinces,
theRuebaconsistsofthreestringsusedtobeaccompaniedbyMayong
performance.Thereare11partsofRueba:1)Top-pieceofshaftor
Bu Ngo La Na2)ShaftorTu Lae Ba Gae3)PieceofRuebafortightening
or looseningthestringsorPu La Ta Lee4)Soundresonatormade
ofcoconutshellorPa Pae Pu Ngong5)Surfaceofsoundresonator
6)EndpieceofRuebaorKhaki7)Weightingor Zuzu8)Fiddlebowor
161รอบะ : ซอสามสายแหงชายแดนใต
วนชย เออจตรเมศ พชราภรณ เออจตรเมศ
162 วารสารมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยา
ปท 13 ฉบบท 1 (มกราคม - มถนายน 2562)
Pa Tae Gae Sae9)FiddlestringorTa Lee Pu Sa 10) Rud Ok orstring
usedtoadjustsoundandtohookfiddlestringandshaft11)Bridge
or Pa ja.Toplaythisthree-stringedfiddle,keeptheRuebaparallel
tothegroundandplaceitontheleftsideinfrontofthemusician.
Holdtheshaftwiththelefthandandhandlethefiddlebowwith
the righthand. Soundof theRueba is tuned in4pairsof strings.
ThefirststringmatcheswithDo(C).Thesecondstringmatcheswith
Sol(G).ThethirdstringmatcheswithRe(D).ThesoundoftheRueba
isusuallytunedbycomparingwiththevoiceofMayongperformers
tosingconveniently.ForthesuccessionofRueba,theresearchshows
thatlearningfromthemusiciansthroughthebackdoororself-learning
isthewaytolearnhowtoplaythisthree-stringedfiddle.Thereisno
formalcourseorcurriculumofRuebaatthepresent.Fortheoccasion
ofplayingRueba,theresearchshowsthatperformingforentertainment
purposeisplayingless.However,therearestillritualoccasionstoplay
theRueba,suchaspayingrespectceremonyformusicianteachers
ormakingavotiveoffering.Thus,beforefadingawayinthenearfuture,
governmentandprivatesectors, includingmembersofcommunity
networkandsociety,shouldexpeditetheprocessofRuebaknowledge
capturing.
Keywords :Rueba,Kueba,Rebab,Mayong,FolkMusicofLower
SouthernRegion
บทน�า
รอบะในวฒนธรรมดนตรพนบานภาคใตใชบรรเลงประกอบการแสดงมะโยง
มการศกษาทงรปแบบงานวจย และเอกสารทางวชาการทเกยวของกบการแสดง
มะโยงหลายชนไดแกการศกษาเครองดนตรพนบานภาคใตโดยล�าใยไชยสาล
(2542,น.81-87)กลาวถงเครองดนตรพนบานภาคใตหลายชนดสวนทเกยวของ
กบรอบะมการอธบายดานลกษณะทางกายภาพของรอบะกรรมวธการผลตลกษณะ
การน�าไปใชและการเกบรกษางานวจยเรองการมสวนรวมของเครอขายวฒนธรรมและชมชนในการบรหารจดการวฒนธรรม:กรณศกษาการแสดงมะโยงอ�าเภอเมองจงหวดปตตาน โดย ส�านกงานวฒนธรรมจงหวดปตตาน (2551, น.4) กลาวถงเครองดนตร และวงดนตรทใชประกอบการแสดงมะโยง ตลอดจนแนวทางในการอนรกษฟนฟการแสดงมะโยง3ประเดนคอการปรบเปลยนในสวนของพธกรรมทขดกบหลกศาสนาอสลามการน�าศลปะการแสดงมะโยงบรรจในบทเรยนหลกสตรทองถน และการใหผนบถอศาสนาอนเปนผสานตอหนาทในการอนรกษฟนฟการแสดงมะโยงใหคงอยงานวจยเรองมะโยง:นาฏละครมลายโดยภญโญเวชโช(2556,น.36-37)มประเดนนาสนใจกลาววาการแสดงมะโยงยงคงมกระจายอยใน3 จงหวดชายแดนภาคใต หากแตมการตดทอนในสวนทเปนพธกรรมออกไปมากในปตตานยงคงเหลอเพยงคณะเดยวคอคณะสามพนองต�าบลเกาะเปาะอ�าเภอหนองจกจงหวดปตตานและก�าลงจะสญหายไปเพราะขาดผสบทอดจากเอกสารและงานวจยเกยวกบดนตรประกอบการแสดงมะโยงดงกลาวขางตน พบวาไมมงานชนใดอธบายถงขนตอนการฝกหดการถายทอดวธการบรรเลงบทเพลงตลอดจนเทคนค กลเมดตาง ๆ ในการบรรเลงรอบะ ความดงกลาวจงเปนมลเหตใหผวจยสนใจศกษาองคความรและภมปญญารอบะ เพออนรกษองคความรทส มเสยงตอการสญหายในระยะเวลาอนใกลดวยหลายสาเหต
วตถประสงคของการวจย เพอศกษาองคความรและภมปญญาการบรรเลงรอบะ
163รอบะ : ซอสามสายแหงชายแดนใต
วนชย เออจตรเมศ พชราภรณ เออจตรเมศ
164 วารสารมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยา
ปท 13 ฉบบท 1 (มกราคม - มถนายน 2562)
วธด�าเนนการวจย งานวจยนเปนการศกษาดวยระเบยบวธวจยเชงคณภาพ เพอใหไดขอมลเกยวกบรายละเอยดดานกายภาพของเครองดนตร วธการและเทคนคการบรรเลงวธการถายทอด โดยการรวบรวมจากเอกสารทเกยวของ ประกอบกบสมภาษณแบบเจาะลกจากผร และน�าองคความรทไดมาเรยบเรยง วเคราะห และน�าเสนอตามรปแบบงานวจย ขอบเขตดานระยะเวลาคอเดอนมนาคม – สงหาคม 2560โดยการเกบรวบรวมขอมลจากเอกสาร และงานวจยทเกยวของเกยวกบรอบะ
ในประเดนตางๆ ดานผใหขอมลการสมภาษณคอกลมนกดนตรและนกแสดงมะโยง
คณะอาเนาะคอร (ลกปลาดก)จ�านวน4คนผใหขอมลหลกคอนายเซงสหลง
ผบรรเลงรอบะและผใหขอมลรอง3คนคอนายดะหรแอมองนายมอฮาหมดซอรอาบ
และนายตวนมะมอและโดยใชวธการสมภาษณทงแบบมโครงสรางและไมมโครงสราง
จากนนจงน�าขอมลทบนทกมาสรปเพอตรวจสอบความสมบรณและความถกตอง
ของขอมล รวมทงการถอดเสยงทบนทกไวเปนโนตเพลง ตลอดจนการจ�าแนก
และจดเรยงล�าดบขอมล น�าไปสการวเคราะหขอมลตามจดมงหมายทไดตงไว
โดยผลทไดรบจะตองใหเหนถงองคความรและภมปญญารอบะ
ผลการวจย เรบบ หรอเรอบบ (Rebab) เครองดนตรประเภทเครองสชนดหนงทพบ
ในวฒนธรรมดนตรของชาวเอเชยตะวนออกเฉยงใตหลายประเทศเชนอนโดนเซย
มาเลเซยไทยกลาวโดยเฉพาะในประเทศไทยนนพบเรบบใชบรรเลงอยในวฒนธรรม
ดนตรบรเวณ3จงหวดชายแดนภาคใต เรยกวารอบะหรอฆอบะ เมอพจารณา
จากรปรางของรอบะ พบวา มลกษณะทางกายภาพคลายคลงกบซอสามสาย
ในวฒนธรรมดนตรภาคกลางของไทยรวมทงตรวขแมรในวฒนธรรมดนตรกมพชา
ซงทงหมดมทมาจากแหลงเดยวกน คอวฒนธรรมเครองดนตรประเภทเครองส
ของชาวอาหรบเรยกวาKamancheซงมทมาจาก2ค�าคอค�าวา“Kaman”
และค�าวา “cheh” ซงเมอรวมค�าแลว Kamanche หมายถง เสนโคงเลก ๆ
(Olomi,M., 2015, ออนไลน) อยางไรกตามการรบวฒนธรรมของชาวตางชาต
เขามานนยอมมการปรบเปลยนรายละเอยดตางๆ เชนรปทรงระดบเสยงเทคนค
และวธการบรรเลงใหมความเหมาะสมกบรสนยมและบทบาทหนาทการน�าไปใชใน
กจกรรมของคนในกลมนนๆในประเทศมาเลเซยและประเทศอนโดนเซยเรยก
เครองดนตรชนดนวา เรอบบ เชนเดยวกนแตมความแตกตางกนดานกายภาพคอ
จ�านวนสาย กลาวคอเรบบของประเทศมาเลเซยม 3 สาย แตเรบบของประเทศ
อนโดนเซยมเพยง2สายเทานน
1. สวนประกอบของรอบะ
รอบะ ฆอบะ เรบบ หรอเรอบบ เปนเครองดนตรประเภทเครองส
ประเภทมเทา ลกษณะคลายซอสามสายของภาคกลาง และเรอบบของประเทศ
มาเลเซยอนโดนเซยรอบะทปรากฏในวฒนธรรมดนตรภาคใตม3สายคนชก
อสระรปรางคลายคลงกบเรบบของประเทศมาเลเซยดวยเหตม3สายเชนเดยวกน
สวนประกอบของรอบะมดงตอไปน
1.1คนทวนซอสวนบนเรยกวา“บงอลานะ”หมายถงดอกสปปะรด
ท�าจากไมชนเดยวกบคนทวนมลกษณะคลายดอกสปปะรดตามชอในภาษามลาย
ดวยวธการแกะสลกเปนลกษณะกลบดอกซอนกน4ชนทาสแดงดานขางทาสเขยว
โดยมฐานรองรบโดยคว�าลงกลบดอกชนแรกมลกษณะเลกขนาดเดยวกบฐานชนท2
ขยายขนาดใหญขนเปนหนงเทาจากกลบดอกชนแรก ชนท 3 มลกษณะกลบดอก
ใหญขน และมขนาดใหญทสด ชนท 4 มลกษณะกลบดอกเลกกวาชนท 3
ดอกวางซอนบนกลบดอกชนท3แตละชนมสรอยลกปดคลองบรเวณยอดสวนบน
ท�าเปนลกษณะปลายแหลมคลายยอดเทรด หรอชฎา ส�าหรบบรเวณสวนบน
ของคนทวนนนอาจมความเหนในการเปรยบเทยบวามลกษณะคลายมงกฎหรอชฎา
หรอดอกขาแตกตางกนออกไป
165รอบะ : ซอสามสายแหงชายแดนใต
วนชย เออจตรเมศ พชราภรณ เออจตรเมศ
ภาพท 1 สวนประกอบของรอบะ(วนชยเออจตรเมศ,ผถายภาพ,2560)
1.2คนทวนซอ เรยกวา “ตแลบาแก”หมายถง กระดกสนหลงท�าจาก
ไมกลงเสนผาศนยกลางประมาณ2นวยาวประมาณ24นวตอเนองมาจากคนทวน
สวนบนยาวมาจนถงกะโหลกซอบรเวณทแทงลกบดทาดวยสแดงเปนปลอง3ปลอง
ถดลงมาทาดวยสเขยว บรเวณกลางคนทวนทาดวยสฟา ถดลงมาแกะสลก
เชนเดยวกบบงอลานะ คอเปนกลบดอกสปปะรด 4 ชดทาดวยสแดง สลบกบ
พนคนทวนททาดวยสเขยว
1.3ลกบด เรยกวา “ปละตาล” หมายถง มอ ท�าจากไมเชนเดยวกบ
คนทวนแตไมทาส โดยปลอยใหเปนสเนอไมตามธรรมชาต ม 3 อนตามจ�านวน
สายซอบรเวณปลายลกบดประดบดวยสรอยลกปดขนาดสน2–3ชายปลายลกปด
มตมท�าดวยไหมพรมเรยกวา“กาบ”
1.4กะโหลกซอเรยกวา“ปาแปปงง”หมายถงสะโพก
166 วารสารมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยา
ปท 13 ฉบบท 1 (มกราคม - มถนายน 2562)
ภาพท 2 ปาแปปงง หรอกะโหลกซอ
(วนชยเออจตรเมศ,ผถายภาพ,2560)
ปาแปปงงหรอกะโหลกซอท�าจากไมรปทรงสามเหลยมปลายเหลยม
มลกษณะมนคลายกะโหลกซอสามสาย หากแตกะโหลกรอบะท�าจากไมโดยใชวธ
ขดใหเปนโพรงท�าหนาทเปนกลองเสยงดานขางกะโหลกตอไปจนดานหลงหมดวย
ผาก�ามะหยสมวงและสด�ารอยดวยสายลกปดและไหมพรม
1.5 หนาซอ ไมมชอเรยกในภาษามลาย หมดวยหนงววตรงดวยกาว
ยดกบกะโหลกซอ
1.6 เทาซอ เรยกวา “กาก” หมายถง สวนทยนตอจากกะโหลกซอ
บรเวณดานลาง ส�าหรบรอบะทปรากฏในการเกบขอมลการวจยนมลกษณะ
สวนปลายสดเปนวงกลมทงนกเพอใหผบรรเลงสามารถหมนคนซอไดอยางสะดวก
ระหวางการบรรเลง กาก หรอเทาซอ ท�าจากไมชนดเดยวกบคนซอ อยบรเวณ
ใตกะโหลกซอลงมา บรเวณกากมแผนโลหะเพอใชส�าหรบผกสายซอทง 3 สาย
บรเวณปลายเทาซอมรปรางกลมรปไขเมอบรรเลงใชสวนนวางกบพน
1.7 ถวงเรยก“ซซ”หมายถงนมสาวท�าจากชนมลกษณะเปนรปถวย
สามเหลยมยอดแหลม ใชตดบรเวณดานซายของหนาซอ ท�าหนาทเชนเดยวกบ
ถวงซอสามสายเพอถวงใหซอมเสยงต�าและกงวาน
167รอบะ : ซอสามสายแหงชายแดนใต
วนชย เออจตรเมศ พชราภรณ เออจตรเมศ
ภาพท 3 ซซ
(RahimidinZahari,2011,Online)
ภาพท 4 ปาแตแกแซ หรอ คนชก
(วนชยเออจตรเมศ,ผถายภาพ,2560)
1.8 คนชก เรยกวา “ปาแตแกแซ”ท�าจากไมชนดเดยวกนกบรอบะ
มลกษณะโคงเลกนอย สายคนชกสวนหวและทายท�าดวยเชอกมดตดกบสวนทใชส
กบสายซอท�าจากล�าตนมะพราวเมอจะใชงานใชยางสนถเพอใหมความฝด
1.9สายซอเรยกวา“ตาลปซะ”ปจจบนใชสายกตารจ�านวน3สาย
ยาวประมาณ70-80เซนตเมตรแตละสายมขนาดตางกนเลกนอยผใหสมภาษณ
กลาววาแตเดมสายซอใชตนตาลท�า อยางไรกตามเมอผวจยไดสบคนขอมลพบวา
ตนตาลซงสวนใหญใชท�าไมกระดาน หรอเครองมอเครองใช เชน สาก ดงนนเปนไปไดวาสายซอรอบะนาจะใชทางตาลมาท�าเนองจากสามารถน�ามาฟนเปนเชอก
168 วารสารมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยา
ปท 13 ฉบบท 1 (มกราคม - มถนายน 2562)
ซงชาวบานใชส�าหรบผกววได (ตนตาลโตนด, 2558, ออนไลน) นอกจากนนจากการสมภาษณสายซอรอบะเปรยบเสมอนสายสะดอ 1.10 รดอกไมมชอเรยกในภาษามลายมลกษณะการท�าอยางงายๆกลาวคอ ใชเชอกมดบรเวณสวนบนของคนทวนถดลงมาจากลกบด ลกสดทายประมาณ10–15เซนตเมตร 1.11หยองเรยกวา“ปาจะ”ท�าจากไมมลกษณะโคงเปนรปสะพานครงวงบากรอง3รองเพอรองรบสายซอทง3สายลกษณะคลายหยองซอสามสาย
ภาคกลาง
2. ลกษณะทานงการบรรเลงรอบะ ลกษณะทานงบรรเลงรอบะผบรรเลงนงขดสมาธวางรอบะในแนวตรงขนานกบพนโดยใชสวนเทาซอหรอกากวางกบพนคนซอจะวางเยองไปทางดานซายของผบรรเลงเลกนอยซงสงเกตไดวาคนซอจะไมบงใบหนาของผบรรเลงต�าแหนงการนงในวงเมอประกอบการแสดงมะโยงรอบะจะนงอยบรเวณกงกลางของวงดนตรโดยดานขวาของผบรรเลงรอบะ คอกลอง 2 ใบ ดานซายของผบรรเลงรอบะคอนกแสดงสวนโหมงอยดานหลงขณะเดยวกนบางครงผบรรเลงรอบะกเปนผเปาปดวยดงนนต�าแหนงของรอบะกบปจงอยกงกลางของวงดนตร(นายดะหรแอมอง,2561,สมภาษณ)
ภาพท 5 ทานงการบรรเลงรอบะ (วนชยเออจตรเมศ,ผถายภาพ,2560)
169รอบะ : ซอสามสายแหงชายแดนใต
วนชย เออจตรเมศ พชราภรณ เออจตรเมศ
ภาพท 6 วธการจบคนทวน
(วนชยเออจตรเมศ,ผถายภาพ,2560)
3. วธการจบคนทวน
ผบรรเลงจบคนทวน หรอตแลบาแก ดวยมอซายในลกษณะก�ามอ
คนทวนอยระหวางนวหวแมมอและนวชโดยจบคนทวนต�าแหนงบรเวณเชอกรดอก
แขนปลอยตามสบายไมปรากฏลกษณะเกรงแขน
ภาพท 7 วธการจบคนชก
(วนชยเออจตรเมศ,ผถายภาพ,2560)
170 วารสารมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยา
ปท 13 ฉบบท 1 (มกราคม - มถนายน 2562)
4. วธการจบคนชก ผบรรเลงจบคนชก หรอปาแตแกแซ ดวยมอขวา โดยนวชวางเสมอบรเวณขอบสวนปลายคนชกดานขวาซงมลกษณะโคงนวหวแมมอวางบรเวณดานบนของปลายคนชกดานขวานวกลางและนวนางรงสวนทเปนสายคนชกทท�าจากล�าตนมะพราวและนวกอยรองรบสายบรเวณดานใน
5. การเทยบเสยงการเทยบเสยงรอบะจากการสมภาษณนายเซงสหลงไดกลาวถงวธการเทยบเสยงรอบะพบวาการเทยบเสยงสายทง3เมอเทยบเสยงโดยใชระบบเสยงไทยมรายละเอยดดงนสายท1(สายนอก)ตรงกบเสยงเรสายท2(สายกลาง)ตรงกบเสยงซอลสายท3(สายใน)ตรงกบเสยงโดลกษณะการเทยบเสยงรอบะในการวจยครงนพบขอสงเกตส�าคญ คอ การเทยบเสยงรอบะ พบวาสายทมระดบเสยงสงอยดานใน(ดานขวาของผบรรเลง)สวนสายทมระดบเสยงต�าอยดานนอก(ดานซายของผบรรเลง)อยางไรกตามเมอมการสประสานเสยงพบวามลกษณะการประสานเสยงค 4 ทง 2 ค คอ สายในกบสายกลาง เสยงโดกบเสยงซอล และสายกลางกบสายนอกเสยงซอลกบเสยงเร
ภาพท 8 วธการจบลกบดเพอเทยบเสยง(วนชยเออจตรเมศ,ผถายภาพ,2560)
171รอบะ : ซอสามสายแหงชายแดนใต
วนชย เออจตรเมศ พชราภรณ เออจตรเมศ
6. วธการจบลกบดเพอเทยบเสยง
การจบลกบดเพอเทยบเสยงรอบะผบรรเลงจบลกบดดวยมอซายโดย
ลกษณะก�าฝามอ นวทง 4 จบบรเวณลกบด สวนนวหวแมมอออมมาจบบรเวณ
ฝงตรงขามกบลกบด จากการศกษาเอกสารพบวาลกษณะการจบลกบดเพอเทยบ
เสยงมวธจบการเชนเดยวทปรากฏในหนงสอเรอง Makyung : themystical
heritageofMalaysia
7. วธการบรรเลงรอบะ
จากการสมภาษณนายเซงสหลง(2560,สมภาษณ)ไดอธบายวธการ
บรรเลงรอบะวาเรมตนดวยการสสายเปลาทง3สายภายหลงจากการสสายเปลา
จงเปนการสประสานเสยงพรอมกน2สายทง2คคอสายในกบสายกลางและสายกลาง
กบสายนอกตอจากนนจงเรมการสโดยการเรยงล�าดบ(แตละนว)เสยงทง3สาย
ซงมลกษณะการวางนวและล�าดบเสยงดงน
ตารางท 1 ล�าดบเสยงรอบะ
สายการวางนว
สายใน สายกลาง สายนอก
สายเปลา โด ซอล เร
นวช เร(สง) ลา ม
นวกลาง ม(สง) ท ฟา
นวนาง ฟา(สง)
นวกอย ซอล(สง)
หมายเหต:การบนทกโนตเสยงใชวธการเทยบเสยงจากเสยงขลยเพยงออโดยผวจย
172 วารสารมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยา
ปท 13 ฉบบท 1 (มกราคม - มถนายน 2562)
ส�าหรบล�าดบในการบรรเลงรอบะประกอบการแสดงมะโยงนนเรมตนจากเพลงเบกโรงหรอเพลงโหมโรงล�าดบท2คอเพลงไหวครล�าดบท3เพลงปเกล�าดบท4เพลงกอแยมะล�าดบท5เพลงมองาตาอาเดะมาโสะสอตานอและล�าดบสดทายเพลงยะเราะบเสะปองาโสะ
8. การสบทอดการบรรเลงรอบะ ดานการสบทอดการบรรเลงรอบะ นายเซง สหลง อธบายเกยวกบการฝกหดรอบะวา“เรยนรดวยตนเองจากการดมะโยงโดยเรมฝกเมออายได30ป”สวนซอรอบะคนทใชสน“ไดมาจากนราธวาสอาย300ป”นอกจากนยงมความเชอเกยวกบซอรอบะวาจะไมใชวธการซอขายแตใชการมอบใหสบตอกนมาและเชอวาหากขายจะท�าใหมอนเปนไป กอนการบรรเลงซอรอบะมการบชาครดวยหมากพล3ค�าดายดบส�าหรบดายดบจะเกบไวเพอใชแกบนตายายเทยน4เลมและขาวสารส�าหรบขาวสารนนยงใชส�าหรบสาดใสรางทรงปลอมอกดวย (เซง สหลง, 2560,สมภาษณ) ในภาพรวมดานการสบทอดมอฮาหมดซอรอาบ(2560,สมภาษณ)แสดงทศนะวา“...ถาจะสอนกสอนไดในสถานศกษาแตกไมมหนงเพราะเรองงบไปจางวทยากรมามนไมพอคาใชจาย...”
9. โอกาสในการบรรเลงรอบะ โอกาสในการบรรเลงรอบะพบวาสวนใหญใชบรรเลงประกอบการแสดงมะโยง การแสดงรองเงง การแสดงหนงตะลงแขก และโนราแขก นอกจากนยงใชส�าหรบบรรเลงในงานแกบนประกอบสละการเขาสหนตจากขอมลดงกลาวยอมสรปไดวาโอกาสในการบรรเลงรอบะ แบงออกเปน 2 ลกษณะ คอ บรรเลงเพอความเพลดเพลน ไดแก บรรเลงประกอบการแสดงมะโยง การแสดงรองเงงการแสดงหนงตะลงโนราแขกและบรรเลงเพอประกอบพธกรรมไดแกงานแกบนงานไหวครหมอและงานสหนต
173รอบะ : ซอสามสายแหงชายแดนใต
วนชย เออจตรเมศ พชราภรณ เออจตรเมศ
จากการสมภาษณเกยวกบการรบงานพบวาปจจบนงานแกบนเปนงาน
ทมโอกาสไปแสดงมากทสดดะรหแอมองใหขอมลเกยวกบการแกบนวา“...สมมตวา
บานนเขาบอกวาลกสาวเปนไข กบนตายายวาถาหาย จะเอามะโยงมาเลน...”
(ดะรหแอมอง,2560,สมภาษณ)นอกจากงานแกบนแลวโอกาสส�าคญในการแสดง
อกงานหนงคองานไหวครมะโยงมอฮาหมดซอรอาบอธบายวา“....คนทมพนฐาน
มะโยง เมอถงปหนง จะมาลงทรง ปหนงเดอนเจด เขาจะเรยกมะโยง ระหวาง
ประมาณเดอนหกเดอนเจด...”อยางไรกตามปจจบนพบวาในการเขาทรงพธดงกลาว
อาจไมใชดนตรประกอบ ซง มอฮาหมดซอร อาบ แสดงทศนะวา “....แตถามวา
สมบรณไหมกไมสมบรณ ยงไงกตองม แตถาไมมแลวอะไรจะเกดขน กยงไมร...”
(มอฮาหมดซอรอาบ,2560,สมภาษณ)
อภปรายผล ส�าหรบการอภปรายผลจากการศกษาองคความรและภมปญญารอบะ
ผวจยน�าเสนอตามประเดนดงน
1. ประเดนดานองคความรดนตร
1.1การเทยบเสยงจากการศกษาวธการตลอดจนเทคนคการบรรเลง
รอบะ พบวามลกษณะการบรรเลงทเปนเอกลกษณ นบตงแตเรองการเทยบเสยง
รอบะ ทแตกตางจากการเทยบเสยงของเครองดนตรประเภทเครองสทมลกษณะ
คลายคลงกนโดยทวไป เชน ซอสามสาย ตรวขแมร โดยการเทยบเสยงสายใน
(ดานขวาสดของผบรรเลง) เปนเสยงสงทสด สวนสายนอกเปนเสยงต�า (ดานซาย
ของผบรรเลง)ซงตามปกตการเทยบเสยงของเครองดนตรประเภทเครองสทม3สาย
ซอสามสายนน เสยงต�าจะเปนสายใน (ดานขวาของผ บรรเลง) และเสยงสง
จะเปนสายนอก (ดานซายของผบรรเลง) อยางไรตามกการเทยบเสยงรอบะ
จากการศกษาพบวาแมจะมวธการเทยบเสยงตรงขามกบซอสามสายหากแตคเสยง
ระหวางสายใน สายกลาง และสายนอก ยงคงมลกษณะเปนค 4 เชนเดยวกน
ซงสอดคลองกบลกษณะการเทยบเสยงเรบบของประเทศมาเลเซย จากหนงสอ
174 วารสารมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยา
ปท 13 ฉบบท 1 (มกราคม - มถนายน 2562)
เรอง Makyung theMystical Heritage of Malaysia (Rahimidim and
SutungUmar,2011,p.93)ทไดอธบายวธการเทยบเสยงเรบบวามการเทยบเสยง
2 ลกษณะคอ ลกษณะท 1 การเทยบเสยงเปนค 4 เพอรเฟกต (Perfect 4th)ลกษณะท2การเทยบเสยงเปนค5เพอรเฟกต(Perfect5th)โดยการเทยบเสยงลกษณะท1สายในตรงกบเสยงซอลสายกลางเสยงโดและสายนอกเสยงฟา 1.2เทคนคการบรรเลง การบรรเลงรอบะมเทคนคการบรรเลงคลายคลงกบเครองดนตรประเภทเครองสอนๆ กลาวคอการใชเทคนคการพรมนวจากการศกษาพบวามการใชนวกลางเพอพรมปด (นว) เสยงม และใชนวนางเพอพรมเปด(นว)เสยงฟาอยางไรกตามลกษณะการพรมนวทพบในดนตรพนบานผวจยตงขอสงเกตวาไมเครงครดเหมอนดนตรไทยตามขนบ เชน ซอสามสายดงนนผบรรเลงจงคอนขางอสระในการใชเทคนคพรมนว ตามทตนพจารณาวาไพเราะเหมาะสมซงสอดคลองกบงานเขยนของJohnE.Kaemmer(1993,p.125)ซงอธบายแนวคดเรองสนทรยะในดนตรวา แทจรงแลวคณภาพในดนตรประกอบดวยคณสมบต หรอคณลกษณะของเสยง รปแบบของจงหวะ ท�านอง หรออาจกลาวโดยสรปคอลลาหรอรปแบบ(Style)หรอหากถามวาเหตใดถงผบรรเลงคนหนงจงบรรเลงไดดกวาคนอน ๆ ค�าตอบทได เชน เพราะเธอบรรเลงดวยใจมนมรสชาต
2. ประเดนดานการถายทอด และโอกาสในการแสดง 2.1ดานการถายทอด พบวาลกษณะการถายทอดการบรรเลงรอบะยงไมมการถายทอดอยางเปนระบบกรณของนายเซงสหลงนนใชวธการเลยนแบบจากการตดตามคณะมะโยงจากนนจงมาฝกเอง กลาวคอเปนลกษณะการเรยนแบบครพกลกจ�าดงนนขนตอนหรอระเบยบวธในการฝกหดจงไมมรปแบบตายตวเชนเดยวกบดนตรพนบานทปรากฏในประเทศไทยประเภทอน ๆ สอดคลองกบการศกษาเรอง ดนตรภาคใต ศลปน การถายทอดความร พธกรรมและความเชอของ บษกร บณฑสนต (2554, น.359 – 360) ซงกลาวถงการถายทอดความรดนตรพนเมองภาคใตซงม 3 ลกษณะ คอ การเรยนรจากครโดยตรง การเรยนร
175รอบะ : ซอสามสายแหงชายแดนใต
วนชย เออจตรเมศ พชราภรณ เออจตรเมศ
โดยผเรยนเขาไปมสวนรวมปฏบตและมปฏสมพนธกบสงแวดลอม และการเรยนร
ทเกดจากความฉงนสนเทหทางเชาวนปญญา ซงส�าหรบการเรยนรของนายเซง ส
หลงนนจดอยในลกษณะท3มตดานการถายทอดสเยาวชนพบวาขาดการสนบสนนจากภาครฐ หนวยงานการศกษาตาง ๆ สวนหนงเปนผลกระทบจากความไมสงบจากผกอการรายสอดคลองกบการศกษาเรองระบ�าพนบานจงหวดปตตานทมรากมาจากดนตรรองเงงโดยวาททรพยสนและทศนยาวศพนธ(2551,น.45)กลาวถงการสรางสรรคระบ�าพนบานจงหวดปตตาน ซงขาดความตอเนอง อนเนองมาจากความไมสงบในพนท ท�าใหไมมงานแสดงใหกบศลปน ซงสงผลกระทบเปนลกโซท�าใหเยาวชนไมรจกศลปวฒนธรรมของตนเอง 2.2ดานโอกาสการแสดงพบวาตราบใดทคณะมะโยงยงสามารถยดโยงกบพธกรรมทเกยวกบระบบความเชอของผคนในสงคม เชน พธแกบน พธไหวครมะโยง การบรรเลงรอบะกยงคงโอกาสในการบรรเลงประกอบการแสดงมะโยงอยและถงแมจะเปนกลมเลกๆ ในสงคมหากแตความเชอยงคงมอทธพลตอคนในสงคมหรอชมชนเสมอสอดคลองกบการศกษาเรองโนรา:นาฏยะศลปะในฐานะเปนพนธกจอนศกดสทธของ จตตมา นาคเภท (2556, น.38) ซงไดกลาวถงการแสดงโนราในฐานะของการรายร�าเพอความศกดสทธ ซงยงคงมการสบทอด ถายทอดดานพธกรรมแมปจจบนวฒนธรรมการแสดงจะเปลยนแปลงไปตามยคสมยหากแตการบชาครโนรายงคงความส�าคญอยและเชอวาหากไมท�าพธจะท�าใหเกดความวบตตลอดจนอปสรรคตางๆ ทงยงสอดคลองกบความในต�ารานาฏยศาสตรอธยายท58(แสง มณวทร, 2541, น.219) กลาววา เพลงขบรอง และเพลงทมดนตร ท�าขนเพอใหแทตยทานพและเทพเจาทงปวงชอบใจเชนนนรอบะในฐานะของเครองดนตรทใชประกอบการแสดงมะโยงกยงคงมบทบาทหนาทตอไปเพอการประกอบพธกรรมเปนหลก
176 วารสารมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยา
ปท 13 ฉบบท 1 (มกราคม - มถนายน 2562)
ขอเสนอแนะการวจย 1. ควรมการศกษารปแบบ เทคนค การถายทอดการบรรเลงรอบะของศลปนทานอนทกระจายอยใน3จงหวดชายแดนภายใตในรปแบบตางๆเชนบนทกลายลกษณอกษร ภาพถาย คลปเสยง วดทศน เพอรวบรวมองคความรทใกลสญหาย เผยแพรในรปแบบเอกสาร และสออเลกทรอนกส โดยหนวยงานการศกษาหรอวฒนธรรมประจ�าจงหวด 2. ควรมการถอดความรเพอสรางหลกสตรส�าหรบผสนใจเปนการสบทอดรวมทงสงเสรมใหเปนสวนหนงของการศกษาในหลกสตรวฒนธรรมประจ�าถนเพอใหเยาวชนในทองถนมความรตระหนกหวงแหนวฒนธรรมประจ�าถนของตน 3. ควรมภาคเครอขายในการจดการความรดานศลปวฒนธรรมประจ�าถนโดยคนในชมชน(ศลปนนกวชาการผน�าชมชนขาราชการองคกรธรกจ)เพอหากระบวนการในการปรบเปลยน ปรบปรง พฒนาวธการน�าเสนอใหสอดคลองกบ
ความเปลยนแปลงทางสงคม
เอกสารอางอง
จตตมา นาคเภท. (2556). โนรา : นาฏยศลปะในฐานะเปนพนธกจอนศกดสทธ.
ว.มนษยศาสตร, 20 (2),21-39.
เซงสหลง.ชาวบานต�าบลลดลอ�าเภอเมองจงหวดยะลา.(สมภาษณ,24พฤษภาคม
2560).
ดะหร แอมอง. ชาวบานต�าบลพรอน อ�าเภอเมอง จงหวดยะลา. (สมภาษณ,
2เมษายน2560).
ตวนมะมอและ.ชาวบานต�าบลธารครอ�าเภอสะบายอยจงหวดสงขลา.(สมภาษณ,
24พฤษภาคม2560).
ตนตาลโตนด. (2558).คนเมอวนท4เมษายน2561.จากhttp://tntaltond.
blogspot.com
177รอบะ : ซอสามสายแหงชายแดนใต
วนชย เออจตรเมศ พชราภรณ เออจตรเมศ
บษกรบณฑสนต.(2554).ดนตรภาคใต : ศลปน การถายทอดความร พธกรรม
และความเชอ. กรงเทพฯ:ส�านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.
ภญโญเวชโช.(2556).มะโยง : นาฏละครมลาย.ยะลา:มหาวทยาลยราชภฏยะลา.
มอฮาหมดซอร อาบ. ชาวบานต�าบลแมลาน อ�าเภอแมลาน จงหวดปตตาน.
(สมภาษณ,24พฤษภาคม2560).
ล�าใย ไชยสาล. (2542). การศกษาเครองดนตรพนบานภาคใต. วทยานพนธ
ศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาไทยคดศกษา บณฑตวทยาลย
มหาวทยาลยทกษณ.
วนชยเออจตรเมศ.(2560). ทานงการบรรเลงรอบะ.[ภาพถาย].นครศรธรรมราช:
สาขาวชาดนตรมหาวทยาลยราชภฏนครศรธรรมราช.
________.(2560). ปาแตแกแซ หรอ คนชก.[ภาพถาย].นครศรธรรมราช:
สาขาวชาดนตรมหาวทยาลยราชภฏนครศรธรรมราช.
________.(2560).ปาแปปงง.[ภาพถาย].นครศรธรรมราช:สาขาวชาดนตร
มหาวทยาลยราชภฏนครศรธรรมราช.
________.(2560). วธการจบคนชก.[ภาพถาย].นครศรธรรมราช:สาขาวชาดนตร
มหาวทยาลยราชภฏนครศรธรรมราช.
________.(2560). วธการจบคนทวน.[ภาพถาย].นครศรธรรมราช:สาขาวชาดนตร
มหาวทยาลยราชภฏนครศรธรรมราช.
________.(2560). วธการจบลกบดเพอเทยบเสยง.[ภาพถาย].นครศรธรรมราช:
สาขาวชาดนตรมหาวทยาลยราชภฏนครศรธรรมราช.
________.(2560).สวนประกอบของรอบะ.[ภาพถาย].นครศรธรรมราช:
สาขาวชาดนตรมหาวทยาลยราชภฏนครศรธรรมราช.
วาททรพยสนและทศนยาวศพนธ.(2551).ระบ�าพนบานจงหวดปตตานทมราก
มาจากดนตรรองเงง.ว.รสมแล.29 (1),42-45.
178 วารสารมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยา
ปท 13 ฉบบท 1 (มกราคม - มถนายน 2562)
ส�านกงานวฒนธรรมจงหวดปตตาน. (2551). การมสวนรวมของเครอขาย
วฒนธรรมและชมชน ในการบรหารจดการวฒนธรรม : กรณศกษา
การแสดงมะโยง อ�าเภอเมอง จงหวดปตตาน. ปตตาน : ส�านกงาน
วฒนธรรมจงหวดปตตาน.
แสงมนวทร.(2541).นาฏยศาสตร.(พมพครงท2).กรงเทพฯ:กองวรรณกรรม
และประวตศาสตรกรมศลปากร.
Kaemmer, J.E. (1993).Music in Human Life : Anthropological
Perspectives on Music. Texas:UniversityofTexasPress.
Olomi, M. (2015). Kamanche, the Bowed String Instument of the
Orient.International Journal of Arts and Commerce. 4 (1),
92-101.From:https://ijac.org.uk/images/frontImages/gallery/
Vol._4_No._1/10._92-101.pdf
Rahimidim, Z. & RS.Umar.Sutung. (2011).Makyung the Mystical
Heritage of Malaysia. KualaLumpur:MPHGroupPrinting.
179รอบะ : ซอสามสายแหงชายแดนใต
วนชย เออจตรเมศ พชราภรณ เออจตรเมศ