ภาพเก า - เล าอดีต :...
TRANSCRIPT
ประพศ พงศมาศ*
*นกโบราณคดเชยวชาญ สานกโบราณคด กรมศลปากร.
ภาพเกา - เลาอดต :
พระราชพธตรยมปวาย – ตรปวาย(พธโลชงชา)ประพศ พงศมาศ*
พระราชพธตรยมปวาย – ตรปวาย ถอเปน
วนปใหมของพราหมณ เปนพธ ๒ พธ ตอกน คอ
- พธตรยมปวาย เปนพธฝายพระอศวร
- พธตรปวาย เปนพธฝายพระนารายณ
แบงการพระราชพธออกเปน ๓ ขนตอน
ตอนแรก เป นพธ “เป ดประตศวาลย
ไกรลาส” อญเชญเทพเจาลงสโลกมนษย เพอทรง
ประทานพร จากนนเปนพธโลชงชาของนาลวน
(ผทาหนาทโลชงชา) เพอหยงความมนคงของโลก
วาจะมความแขงแรงทนทานดอยหรอไม
AW-�������.indd 102 8/11/55 BE 9:47 AM
นตยสารศลปากร • ปท ๕๕ ฉบบท ๓ 103
ตอนทสอง เปนพธกลาวสรรเสรญเทพเจา
ถวายขาวตอกดอกไม เครองกระยาบวช โภชนาหาร
แดเทพเจา เมอถวายแดองคเทพเจาแลว จะไดน�า
ไปแจกแกมวลมนษย เพอความสวสดมงคล
แกผบรโภคเรยกวา “ประสาท”
ตอนทสาม เปนพธสรงน�าเทพเจา เสรจแลว
อญเชญเทพเจาขนสหงส ซงเปนพาหนะทน�าองค
เทพเจากลบสวมาน เรยกวา “กลอมหงส” หรอ
“ชาหงส”๑
ค�าวา ตรยมปวาย หรอบางแหงเขยนวา
ตรยมพวาย และตรย�าพวาย เปนค�ามาจากภาษา
ทมฬวา ตรเวมปาไว (Tiruvempavai) สวนค�าวา
ตรปวาย มาจากภาษาทมฬว า ตรปปาไว
(Tiruppavai)๒ เปนชอพธของพราหมณฝายใต
ในประเทศอนเดย เพอรบพระอศวร เรยกสามญวา
พธโลชงชา ตามประวตกลาวกนวา แตเดมมาใน
ประเทศอนเดยมพราหมณอยดวยกนหลายคณะ
แยกเปน พราหมณฝายเหนอ คอ ปญจโคทะ
และพราหมณฝายใต คอ ปญจทราวท จาก
ขอมลปรากฏในหนงสอต�านานพราหมณเมอง
นครศรธรรมราช ซงเปนหลกฐานเกาแกเกยวกบ
พราหมณในเมองไทยระบวา ตนก�าเนดของพวก
พราหมณในเมองไทยนนเปนฝายใตหรอพราหมณ
ทมฬทเดนทางเขามาทางเมองนครศรธรรมราช
หวเมองใหญทางตอนใตของไทยในอดต โดยมจด
มงหมายเพอเขามาเผยแพรศาสนาพราหมณให
กวางขวางออกไป พราหมณทมฬพวกนนบถอ
พระศวะเปนเทพเจาใหญกวาพระนารายณ และเปน
ผทน�าพธตรยมปวาย ตรปวาย เขามาเผยแพรใน
เมองไทยเปนครงแรก
พธตรยมปวาย ตรปวาย จดเปนพธส�าคญ
ของศาสนาพราหมณ คอเปนงานนกขตฤกษปใหม
ของพราหมณ สบเนองมาจากคตความเชอทวา
ในระหวางขน ๗ ค�า เดอนอาย ถงวนแรม ๑ ค�า
เดอนอาย พระอศวรจะเสดจลงมาเยยมโลกมนษย
เปนเวลา ๑๐ วน ในระหวางนพราหมณทมฬ
ซงนบถอพระอศวรเปนเทพเจาสงสด ไดจดใหมการ
บชาพระอศวร เรยกวา พธตรยมปวาย และเมอ
พระอศวรเสดจกลบสสรวงสวรรคแลวกถงชวง
เวลาทพระนารายณ เสดจมาบนโลกมนษย
และจดใหมพธบชาทเรยกวา พธตรปวาย ดวยเหต
นพระราชพธตรยมปวายและตรปวาย จงจดเปน
พธตอเนองกน ๒ พธ รวมเรยกวา พธตรยมปวาย
ตรปวาย
พระราชพธตรยมปวาย ตรปวายน สนนษฐาน
กนวามมาแลวตงแตสมยสโขทย ดงปรากฏใน
หนงสอนางนพมาศวา “ครนลวงมาถงเดอนอาย
การก�าหนดพระราชพธตรย�าปวาย และตรปวาย
เปนการนกขตฤกษ ประชมหมประชาชายหญง
หนาพระเทวสถานหลวง บรรดาชะแมนางใน
ทงหลาย กตกแตงรชกายไปตามเสดจ สมเดจ
พระรวงเจา ดไกวนางกระดานสาดน�า ร�าเสนง
และทศนาช พ อพราหมณ แห พระอศวร
พระนารายณ ในเพลาราตร ณ พระทน ง
ชยชมพล เกษมศานตส�าราญใจถวนทกหนา
เปนธรรมเนยมพระนคร” แมวาโดยขอเทจจรงแลว
หนงสอเรองนางนพมาศน พระบาทสมเดจ
พระจลจอมเกลาเจาอยหว จะทรงมพระบรม-
ราชวนจฉยตรงกนกบ สมเดจฯกรมพระยา
ด�ารงราชานภาพวา เมอพจารณาจากส�านวน
๑ ประวตเทพเจาในศาสนาพราหมณ พระราชพธตรยมปวาย – ตรปวาย, หนา ๑๗.๒ กรมศลปากร, อภธานศพท ค�าไทยทมตนเคาจากภาษาตางประเทศ, หนา ๑๐๒
AW-�������.indd 103 8/11/55 BE 11:52 AM
นตยสารศลปากร • ปท ๕๕ ฉบบท ๓104
โวหารแลว หนงสอนนาจะเพงเขยนขนเมอสมย
รตนโกสนทรนเอง แตกระนนกไดทรงมกระแส
พระราชวจารณวา “หนงสอเรองนของเดมเขาจะมจรง
เพราะลกษณะพธของพราหมณทกลาวไวในหนงสอ
เรองน โดยมากเปนต�าราพธจรง และเปนพธอยาง
เกา อาจจะใชเปนแบบแผนกอนครงกอนศรอยธยา
ไมใชเรองทผใดจะมาคดปลอมขนใหมไดทงหมด
ดรายหนงสอเรองนางนพมาศน ของเดมจะมาใน
พวกหนงสอต�าราพราหมณ ซงเขยนดวยตวหนงสอ
พราหมณเปนภาษาไทย” หากเปนเชนนแลวกนาจะ
สนนษฐานไดวา พระราชพธตรยมปวาย ตรปวาย
นาจะมมาแตสมยสโขทยแลว๓
สมยกรงศรอยธยา มเรองราวปรากฏในกฎ
มณเฑยรบาล ในหนงสอกฎหมายตราสามดวง
ซงตราขนในรชสมยสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ
ความวา “เดอน ๑ ไลเรอ เถลงพทธ ตรย�าพวาย”
นอกจากนในหนงสอค�าใหการชาวกรงเกา ปรากฏ
มพธโลชงชาอยดวย ดงน “เดอน ๓ พระราชพธ
ขนดอ (ตอ) (นาจะหมายถงธานยะเฑาะห คอ
พธเผาขาวกเปนได) แตรายการพธทกลาวใน
หนงสอ เปน “พระราชพธตรย�าพวาย คอ ตงเสาสง
๔๐ ศอก ๒ เสา กวาง ๘ ศอก มขอ เอาเชอกผก
แขวนแผนกระดานแผนหนงยาว ๔ ศอก กวาง ๒ ศอก
พราหมณ ๔ คน ขนนงเหนอกระดานนโลชงชา
ขางหนาชงชามเสาสง ๔๐ ศอก ปกอกเสาหนง
เอาเงน ๔๐ บาท ใสถงหอยไวทเสาน ใหพราหมณ
โลชงชาไปคาบเงนทหอยไว ถาคาบไดกไดเงนนน
ถ าและคาบมได พราหมณกต องถกฝ งเอว
เพยงบนเอว และไมกระดานชงชานน เมอเสรจ
จากการพธแลว เอาลงฝงไวในแผนดน พระเจา
กรงศรอยธยาโปรดให (ออกญา) พลเทพเสนาบด
กรมนา ตางพระองค แหไปยงทพราหมณโหนชงชา
นงในมณฑป แตเอาเทาลงดนไดแตข างเดยว
ถ าเมอยเผลอเอาเท าลงดนทงสองข างแล ว
ถกปรบของทไดรบพระราชทาน คอ สวยและอากร
ซงมาแตหวเมองตาง ๆ ตลอดจนเครองราช
บรรณาการทเขามาในระหวางพธน ตองตกเปน
ของพราหมณ ทงสน” ๔
ในสมยกรงรตนโกสนทร พระบาทสมเดจ
พระจลจอมเกลาเจาอยหว ไดทรงพระราชนพนธ
เรอง พระราชพธสบสองเดอน และไดอธบาย
พระราชพธตรยมปวายไวอยางละเอยดถถ วน
แต มข อความบางข อความทผดแผกไปจาก
หนงสอนางนพมาศและกฎมณเฑยรบาลบาง
ประการ คอ “พธตรย�าปวาย ท�าในเดอนอาย”
แตในหนงสอพระราชพธสบสองเดอนวา “ท�าใน
เดอนย” ทเปลยนจากเดอนอายมาท�าในเดอนยนน
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวรบสงวา
“เปลยนมาแตครงกรงเกาแลว ดวยเหตทวา เดอน
อายเปนเวลาทน�าลด ถนนหนทางเปนน�าเปนโคลน
โดยทวไป ยายมาเดอนยพอใหถนนแหง”๕
การประกอบพระราชพธตรยมปวาย
ตรปวายนน พราหมณจะกระท�าตอเนองกนไปทง
๒ พธ เรมตนดวยพธอญเชญเทพเจาเสดจลงมา
บนโลกมนษยท เรยกวา พธเป ดประตศวาลย
ไกรลาสจากนนพราหมณนาลวนจะแสดงพธ
โลชงชาถวายแดพระอศวร โดยระหวางนนจะมการ
อานโศลกสรรเสรญ พรอมทงมการถวายขาวตอก
ดอกไมผลไมตาง ๆ การถวายขาวตอกดอกไม
แดเทพเจานสบเนองมาจากคตความเชอทว า
พระราชพธตรยมปวาย ตรปวาย มความเกยว
เนองกนกบพระราชพธจรดพระนงคลแรกนาขวญ
๓ อางแลวใน ๒ หนา ๑๐๓ - ๑๐๔๔ อางแลวใน ๑ หนา ๑๘ - ๑๙๕ อางแลวใน ๔ หนา ๒๐
AW-�������.indd 104 8/11/55 BE 11:52 AM
นตยสารศลปากร • ปท ๕๕ ฉบบท ๓ 105
กลาวคอ พระราชพธจรดพระนงคลแรกนาขวญ
เปนพธทกระท�ากนในเดอน ๖ อนเปนฤดกาล
เพาะปลก พธนจงจดขนเพอเปนการสวดออนวอน
เทพเจา ขอใหการเพาะปลกไดผลด สวนการ
พระราชพธตรยมปวาย ตรปวายนน จดขนใน
เดอนย ซงผานพนฤดเกบเกยวมาแลว พธนจงจด
ขนเพอแสดงความขอบคณตอเทพเจาทบนดาล
ใหการเพาะปลกไดผลด ๖
การพระราชพธแหพระนารายณน เนองมา
จากศาสนาพราหมณถอวา พระอศวรเปนเจายอม
เสดจลงมาเยยมโลกปละครง เมอพระอศวรเสดจ
กลบแลว พระนารายณกเสดจลงในวนแรม ๑ ค�า
เดอนย และเสดจกลบในวนแรม ๕ ค�า เดอนเดยวกน
การพระราชพธตรปวายนท�ากนอยางเงยบ ๆ
เนองจากพระนารายณไม โปรดการสมาคม
ทเปนการอกทกครกโครม๗
ในการพระราชพธตรยมปวายน จะตองม
ขาราชการผใดผหนง ซงรบ “ทสมมต” วาเปน
พระอศวรเปนเจาลงมาเยยมโลก ต�าแหนงผซงได
รบ “ทสมมต” แตกอน คอ เจาพระยาพลเทพ
ซงเป นเกษตราธบด แตเพยงผ เดยว ซงเป น
ต�าแหนงดงเดมแตครงกรงเกา ตลอดเรอยมาจนถง
รชกาลท ๓ แหงกรงรตนโกสนทร เจาพระยา
พลเทพ (ฉม) ถงแกอสญกรรม ไมไดแตงตงพระยา
พลเทพคนตอไป โปรดเกลา ฯ ให เจาพระยา
นกรบดนทร ซงยงเปนพระยาสภาวด ยนชงชา
แทนปหนง ในปถดไป โปรดเกลา ฯ ใหพระยา
ธรรมธกรณ ( เสอ) ซ ง ยงเป นพระราชน กล
เปนผยน
๖ อางแลว ใน ๓ หนา ๑๐๕๗ อางแลวใน ๕ หนา ๒๔
พระยาบรษรตนราชพลลภ (นพ ไกรฤกษ) พระยายนชงชา พทธศกราช ๒๔๖๙ในรชกาลท ๗ ก�าลงออกเดนทางไปประกอบพธตรยมปวาย ณ บรเวณโบสถพราหมณ เสาชงชา
AW-�������.indd 105 8/11/55 BE 11:52 AM
นตยสารศลปากร • ปท ๕๕ ฉบบท ๓106
ตอมาทรงพระราชด�ารเหนวา ขาราชการ
ผใหญทไดรบพระราชทานพานทอง เปนผทไดรบ
ยศ ประโคมกลองชนะ มแห ควรจะใหแหไดเตมยศ
เสยคนละครง จงโปรดเกลาโปรดกระหมอมให
ขาราชการทไดรบพระราชทานพานทองเปลยน
กนยนชงชาปละคน และเปนธรรมเนยมอกแบบ
หนง คอ พระยายนชงชารบราชการอยกรมใด
กท�าธงเปนรปตราประจ�าต�าแหนงของกรมนน
เยบลงในผนผ าสตแดงไปน� าหน ากระบวน
ตวพระยายนชงชาน งผาแบบบาวขนมชายหอย
อย เบองหนา นงผาเยยรบบ สวมเสอเยยรบบ
คาดเขมขด สวมเสอครย สวมลอมพอก (เครอง
สวมศรษะรปยาวแหลมคลายชฎา) เกยว ตาม
บรรดาศกด
พระยาอศรพลลภ (สนท จารจนดา)พระยายนชงชา พทธศกราช ๒๔๗๐
AW-�������.indd 106 8/11/55 BE 11:52 AM
นตยสารศลปากร • ปท ๕๕ ฉบบท ๓ 107
พธเรมขนในเวลาเชา ในวนขน ๗ ค�า เดอนย
เวลาเชา พราหมณน�ากระดานชงชาซงสมมตวา
จะไปแขวนไวมารบพระยายนชงชา เมอพระยามาถง
โรงมานพหรอมาฬกแลว กน�ากระดานกลบคนส
เทวสถาน แลวปลอยกระดานซงแขวนไวทเสาชงชา
เสรจแลว สมมตวาเอากระดานแผนทเอาไปเกบไว
ทเทวสถานขนแขวนแลว จงไดรดน�าสงขจณเจม
กระบวนแหพระยายนชงชา (พทธศกราช ๒๔๖๙) ประกอบดวยแหกลองชนะ แตรงอนและธงประจ�าต�าแหนงพระยายนชงชา
หลงจากปน เนองจากภาวะบานเมองประสบปญหาเศรษฐกจตกต�า โปรดเกลาฯ
ใหงดกระบวนแหพระยายนชงชา คงมแตขบวนรถมาหลวงมารบพระยายนชงชาไปประกอบพธเทานน
ภาพลางขวา : จะเหนพราหมณและนาลวน (ผทสวมหมวกเศยรพญานาค) ในกระบวนแห
เสรจแลว น�าพระยาไปทชมรม โรงชมรมท�าเปน
ปะร�าไมไผ คาดผาขาวเปนเพดาน มมานสามดาน
กลางชมรมตงราวไมไผหม ผาขาว ส�าหรบนงราว
หนง ส�าหรบพงราวหนง น�าพระยาเขาไปนงทราว
ยกเทาขวาพาดเขาซาย เทาซายยนพน มพราหมณ
ยนขางขวา ๔ คน ขางซายเกณฑทหารหลวงใน
กรมมหาดไทย ๒ คน
พระยายนชงชาขณะอยภายในโรงชมรมพธ นงบนราวยกเทาขวาพาดเขาซายเทาซายยนพน
AW-�������.indd 107 8/11/55 BE 11:52 AM
นตยสารศลปากร • ปท ๕๕ ฉบบท ๓108
๘ อางแลวใน ๖ หนา ๑๐๖
ในสวนการประกอบพธโลชงชาซงนบเปน
พธกรรมทมความส�าคญเปนอยางมากในพระราช-
พธตรยมปวาย ตรปวาย กลาวกนวาท�าขนเพอหยง
ความมนคงของโลก พราหมณผ ประกอบพธ
โลชงชาเรยกวา นาลวน ค�าวา นาลวน นเขาใจวา
เปนค�าในภาษาทมฬแปลวา ชาย ๔ คน๘ นาลวนขน
โลชงชากระดานละ ๔ คน ๓ กระดาน มเสาไมไผ
ปลายปลกถงเงนปกไว กระดานแรก ๓ ต�าลง
กระดานทสอง ๑๐ บาท กระดานทสาม ๒ ต�าลง
นาลวนซงโลชงชานน ขนแรกขนไปนงตองถวาย
บงคมกอนและนงโลไปจนชงชาโยนสดแรงทสดจง
ลกขนยนคนหนาคอยคาบเงนทผกไวปลายไม
คนหลงคอยแกทายใหตรงเสาเงน ครนโลชงชาเสรจ
สามกระดานแลว ตงกระบวนแหกลบ เมอมาถงทาย
พระทนงพทไธสวรรย พระยาลงจากเสลยงเดนมา
จนถงหนาพระทนง ทปเสอออนไว แลวถวายบงคม
พระราชทานผลกลปพฤกษ ๒๐๐ ผล ถวายบงคม
อกครง แลวเดนไปจนสดทายพระทนง ขนเสลยง
กลบชมรม วนขน ๘ ค�า เปนวนเวน วนขน ๙ ค�า
เวลาเยน ตงกระบวนแหไปพกทโรงชมรมทหนงขาง
ตะวนออกเหมอนวนขน ๗ ค�า แตไมตองพกโรง
มานพ และไมตองมกระดานมารบ ดวยแขวนอย
เสรจแลว นาลวนโลชงชา ๓ กระดาน เงนทผก
ปลายไมกเทากนกบวนแรก เมอโลชงชาแลว
นาลวนทง ๑๒ คน ยกขนสาครมน�าเตมในขนมาตง
หนาชมรม ร�าเสนง สาดน�ากนครบสามเสนง
แลวพระยายายไปนงชมรมท ๒ ท ๓ นาลวน
กยกขนตามไปร�าเสนงทหนาชมรม สาดน�าแหงละ
สามเสนงเปนเสรจการแหกลบ
รวมความวา “พธตรยมปวาย” หรอ “พธโล
ชงชา” นน เปนการแสดงต�านานของพระอศวร
ตอนหนง กลาวคอเมอพระพรหมสรางโลกแลว
ขอใหพระอศวรไปรกษา แตพระอศวรทรงหวงใยวา
โลกนดไมแขงแรง จงเสดจลงมายงโลกดวยพระบาท
เพยงขางเดยว เกรงวาถาลงมาทงสองขางโลก
จะแตก แลวใหพญานาคอนทรงฤทธมาโลยอยด
ระหวางขนเขาสองฝ งมหาสมทร กปรากฏวา
แผนดนของโลกยงแขงแรงดอย พญานาคทงหลาย
กโสมนสยนด ลงสสาครใหญเลนน�า พนน�าเปน
ทสนกสนาน และเฉลมฉลองเปนการใหญ
เสาชงชาทงค หมายถงขนเขาทง ๒ ฝงของ
มหาสมทร และขนสาคร หมายถง มหาสาคร
อนกวางใหญ ซงพญานาคพากนเลนน�า ร�าเสนงราด
น�ากนในตอนทาย ผ ทขนไปโลชงชาน เรยกวา
นาลวน หมายถง พญานาค และผแสดงกสวมหว
นาคดวย (ไมใชพราหมณขนไปโล) มความหมาย
เปนการแสดงใหรต�านาน และอกนยหนงมความ
หมายเปนกศโลบายทางการเมองวา แผนดนทได
กระท�าพธแลวนน จะมความเจรญรงเรองแขงแรง
มความสามคค ไมมวนจะแตกสลาย
อนงการโลชงชานน สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ
กรมพระยาด�ารงราชานภาพ ทรงสนนษฐานวา
เขาใจวาเปนการแกบน เชนเดยวกบพวกทมฬ
แทงลนแทงแกม คอ เจบไขบนบวงไวแตเมอใด
ถงพธตรยมปวาย เวลาทพระเปนเจาเสดจเยยมโลก
กไปโลชงชาแกบนหนาพระทนง
พระราชพธยนชงช าน มายกเลกเมอ
พทธศกราช ๒๔๗๗ และพระยายนชงชาคนสดทาย
คอ พระยาชลมารควจารณ (ม.ล. พงศ สนธวงศ)
ถงแมการพระราชพธตรยมปวาย ตรปวาย จะเลก
ไปแลวแตพราหมณกยงท�าพธกรรมอยเปนการ
ภายใน ณ เทวสถานโบสถพราหมณ ตามล�าดบขน
ตอนและในวนสดทายของพระราชพธตรยมปวาย
ตรปวาย พราหมณจะจดใหมการสมโภชเทวรปของ
พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทโปรดเกลาฯ ให
อญเชญมารวมประกอบพธภายในเทวสถานโบสถ
พราหมณดวย หลงจากนนจะมการประกอบพธ
โกนจกใหแกเดกทว ๆ ไป เปนอนเสรจพธ
AW-�������.indd 108 8/11/55 BE 11:52 AM
นตยสารศลปากร • ปท ๕๕ ฉบบท ๓ 109
นาลวน (ผทาหนาทโลชงชา) กระดานละ ๔ คน ๓ กระดาน
ผทขนไปโลชงชาน เรยกวา นาลวน หมายถง พญานาคและผแสดงกสวมหวนาคดวย (ลกศรช)
Ø
เอกสารอางอง
หอจดหมายเหตแหงชาต, สานก. พระราชพธยนชงชา ร ๗.ว.๕ – ๒ / ๓ สารานกรมไทย
ฉบบราชบณฑตยสถาน เลม ๑๒. ปราณบร โรงพมพ ศนยการทหารราบ ๒๕๑๖ – ๒๕๑๗.
ประวตเทพเจาในศาสนาพราหมณ พระราชพธตรยมปวาย – ตรปวาย อนสรณพระราชทานเพลงศพ
พระครอษฎาจารย (พราหมณละมย รตนพราหมณ) กรงเทพ ฯ โรงพมพมหาจฬา ฯ ๒๕๓๑.
ศลปากร, กรม. อภธานศพท : คาไทยทมตนเคาจากภาษาตางประเทศ. กรงเทพ ฯ บรษท อาทตย
คอมมนเคชน จากด ๒๕๔๔.
นตยสารศลปากร • ปท ๕๕ ฉบบท ๓ 109
AW-�������.indd 109 8/11/55 BE 9:48 AM