บทท 1บทนำ�

(Introduction)

2 บทท 1

ดาราศาสตรนบเปนวชาทเกาแกมากวชาหนง เปนความรท

ถกพฒนามาตลอดนบตงแตสมยกรก โรมน อาหรบ ยโรป จนถงปจจบน โดยเฉพาะในสงคมมสลมวชาดาราศาสตรถกกำาหนดใหเปนสงจำาเปน เพราะเวลาปฏบตศาสนกจของมสลมถกกำาหนดใหใชตำาแหนงของดวงอาทตยและปฏทนถกำาหนดใหใชชนดจนทรคต ในบทนจะไดกลาวถง ความสำาคญของวชาดาราศาสตรตอมสลม ตลอดถงอสลามกบวทยาศาสตร1.1 อล ฟ�ลก

คำาวา ฟาลก เปนภาษาอาหรบ หมายถง โคจร ในทนหมายถง วชาหนงทตรงกบภาษาไทยวา ดาราศาสตร หรอ เอซโทรโนม(Astronomy)ในภาษองกฤษ หรอเรยกวาวชา ฟะละกยะฮ เปนวชาวทยาศาสตรสาขาหนงในปจจบน เปนวชาทวาดวยตำาแหนงและการเคลอนทของวตถฟา เปนวชาทฮาลาลหรออนมต(ในบางกรณอาจจะเปนวชาทบงคบสำาหรบสงคมมสลมใดๆ) และมวชาหนงภาษาองกฤษเรยกวา เอซโทรโลย(Astrology) ตรงกบภาษาไทยวา วชาโหราศาสตร ซงเปนวชาทฮารามหรอตองหามในอสลาม เพราะเปนวชาทใชพยากรณชะตาชวตในอนาคตของบคคล โดย

บทนำ� 3

อาศยตำาแหนงของดาว มสลมในภาคใตของประเทศไทยเรยกวชาโหราศาสตรนวา อลม นจม(Ilmu Nujum)หรอ วชาหมอด ความจรงคำาวา นจม ในภาษาเดมหมายถงวชาเดยวกบ อลฟาลก ไมใชวชาหมอดแตอยางใด ตำาราของ อล ฟรฆอน(Al Farghani) เลมหนง ชอ Kitab fi al-Harakat al-Samiwiya wa Jawami Ilm al Nujum หมายถง The book on celestial motion and though science of the stars เปนตำารากลาวถงการเคลอนทของเทหวตถบนฟากฟาและเรองราววทยาศาสตรของดวงดาว การเขาใจผดของมสลมภาคใตบางสวนทคดวา วชานจมคอวชาเดยวกบโหราศาสตรจงทำาใหพลอยคดวาวชาดาราศาสตรกคอวชานจมดวย ทำาใหวชาดาราศาสตรไมคอยเปนทยอมรบของกลมนกวชาการศาสนามากนก เพราะเขาใจวาการพยากรณเหตการอนๆ เชน การขน การตก ของดวงอาทตย ดวงจนทร หรอ วตถฟาอนๆนนเปน มนจจมน(Munajjimeen) หรอเปนการบอกเหตการณในอนาคต หรอเปนการทำานาย(เหมอนโหรศาสตร) ซงเปนสงทไมจรง ผทกลาวเชนนแสดงวาไมมความรทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยเลย การพยากรณหรอการคาดคะเนทางวทยาศาสตรนนวางบนพนฐานของขอมลและกฏเกณฑของอลลอฮ การคำานวณทางวทยาศาสตรเปนศาสตรทแนนอน (exact:Qata'i)

ปจจบนวชา อล ฟาลก หรอดาราศาสตร มความกาวหนาไปมาก แบงเปนรายวชายอยๆทมความละเอยดและศกษาลกลงไปในเรองทเกยวกบวตถฟาตางๆ ตลอดจนการเดนทางในอวกาศ ประกอบกบเครองมอตางๆไดรบการพฒนามาตลอด นกดาราศาสตรจงสามารถศกษา วตถทอยลกๆในทองฟา(Deep

4 บทท 1

sky object)ไดสะดวกขน อยางไรกตามในทนจะกลาวเฉพาะดาราศาสตรทเกยวของกบหลกชารอะฮอสลามเทานน เนองจากวชา อล ฟาลก มความจำาเปนตอมสลมทกคน ในกรณตอไปน

1.ใชกำาหนดเวลาปฏบตศาสนกจหรอศอลาตในแตละเวลาของแตละวน

2.ใชกำาหนดทศกบลตทมสลมทกคนตองผนหนาเขาหาเวลาศอลาตหรอทำากจกรรมบางอยาง

3.ใชกำาหนดเดอนจนทรคต หรอเดอนกอมารยะฮ ของปฮจเราะฮศกราช

4.ใชกำาหนดวนเรมตนเดอนกอมารยะฮ5.ใชกำาหนดวนสำาคญของอสลาม เชน อดลอฏฮา อดลฟตร

1 รอมดอน 1 มฮรรอม เปนตนสงคมมสลมตองมผรในการทจะกำาหนดเวลาของสงทกลาว

มาทงหาขอน ความสำาคญของวชา อล ฟาลก ในสงคมมสลมจงมานานแลว เพราะการกำาหนดเวลาเหลานตองใชความรทาง อล ฟาลก ทงสน แมแตการสงเกตจนทรเสยว ในการขนตนเดอนกอมารยะฮเดอนใหม ผสงเกตจนทรเสยวควรหรอตองมความรทาง อล ฟาลก จงจะสรปไดถกตองวา สงทเหนนนเปน จนทรเสยวหรอไมอยางไร

วชา อล ฟาลก นเปนมรดกของสงคมมสลม เนองจากในชวงป ค.ศ. 700 - 1600 ซง ชาวตะวนตกเรยกวา ยคกลาง(Medieval) หรอยคมด(สำาหรบยโรป) เปนชวงทสงคมมสลมรงเรองมาก โดยเฉพาะทางดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย ดงจะไดกลาวตอไปน

1.2 ประวตวช� อล ฟ�ลก อย�งยอ

บทนำ� 5

วชา อล ฟาลก นนนกวทยาศาสตรมสลมไดคดคนและพฒนาตอจากนกวทยาศาสตรกรกและโรมน และความรเหลานถกสงตอไปยงยโรปอยางทเราเหนวนน กอนทจะกลาวถงนกดาราศาสตร มสลมในสมยกลาง เรามาพจารณาวาวทยาศาสตรกบอสลามนนมความขดแยงหรอไมอยางไร ในม มมองของอ สลามความร(Ilmu:Knowledge)เปนของสากล มนษยมความรได เกดจากการเมตตาและปราณจากพระผเปนเจา(อลลอฮ) อลลฮประทานค ว า ม ร แ ก ม น ษ ย โ ด ย ผ า น 2 แ น ว ท า ง ค อ

1.วะฮย(Revelation)อลลอฮทรงประทานความรแกบคคลทพระองคทรงประสงค โดยการวะฮย บคคลกลมนถกคดเลอกเปนพเศษ ไดแกบรรดานบและรศล(ศาสนฑต) ความรเหลานลวนเปนสจธรรมแหงชวตมนษย บรรดาศาสนฑตเหลานจงไปสงสอนมวลมนษยทงหลาย ตลอดกาลเวลาอนยาวนานของโลกนอลลอฮสงศาสนฑตมาแลวเปนหมนเปนแสนคน มาสงสอนมนษยตามยคตามสมย เชน ดาวด ยะกบ สไลมาน มซา อซา เปนตน ในอสลามถอวา ศาสดาทานสดทายทอลลอฮฮสงมาคอ ทานศาสดามฮำาหมด(ซ.ล.)และจะไมมศาสดาทานอนๆอกแลว มนษยคนใดทไดรบทางนำาจากทานศาสดานบวาเปนบคคลทไดรบความปราณจากอลลอฮเปนอยางยง ความรตามขอ 1 น คอ กรอานและสนนะฮ มนษยไมมสทธทจะเปลยนแปลงแกไขกรอานและสนนะฮดงนนกฏเกณฑในกรอานและสนนะฮจงเปนสจจะเสมอ การปรบปรงแกไขหรอการทำา บดอะฮ หรอ นวตกรรม(innovation)จงทำาไมได

2.การสรางสรรของอลลอฮ หมายถงสงทถกสรางทงหมด จกรวาลทงหมด ทงมชวตและไมมชวตขนาดใหญโตมโหฬารหรอ

6 บทท 1

เลกจวปานใดกตาม ความรทงหมดอลลอฮไดสรางสรรไวในวตถทงหลายเหลาน มนษยเรยกมนวา วทยาศาสตร (Uloom) ดงนนสงทงหลายทเราเรยกวาธรรมชาต มนหมายถงสงสรางสรรของอลลฮ ความรในเรองวตถเหลานมนจงไมขดแยงกบกรอาน และสนนะฮ ดงนนหลกการใดๆทางวทยาศาสตรจงไมขดแยงกบความเชอของมสลม แมวาหลกการทางวทยาศาสตรนนมนษยไดคนพบมานานแลวหรอเพงคนพบ ณ วนนกตาม และสงทมนษยจะไดเรยนรตอๆไปในอนาคต ลวนเปนสจธรรมทางวตถทอลลอฮไดสรางสรรไวแลว การนำาความรทางวทยาศาสตรมาใชและปรบปรงแกไขเปนสงทมนษยสามารถกระทำาได การทำานวตกรรมทางวทยาศาสตรจงเปนการสรางสงใหมๆ จากของเดม ดงนนงานทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยจงเปนสงทอนมตในอสลามในบางกรณอาจจะกลายเปนสงบงคบในสงคมมสลมดวยซำาไป เชน การปองกนตวเอง การเผยแผสจธรรมของอลอฮ การท ำาใหสงคมมสลมมความสงบสข เปนตน นอกจากนกเปนความรในสาขาวชาอ น ๆ แ ม ว า ไ ม ไ ด เ ป น ว ต ถ โ ด ย ต ร ง ก ต า ม

กรอานบทท 45 อลญาซยะฮ โองการท 3 ความวา"แทจรงในฟากฟาทงหลายและแผนดนนนมสญญาณตางๆ สำาหรบบรรดาผศรทธา"แสดงถงวาธรรมชาตทงหลายนนเปนสงสรางสรรขอ

งอลลอฮ สำาหรบผมศรทธาแลว สงเหลานลวนมความหมาย อลลอฮไมไดสรางสงทงหลายอยางไรความหมาย ไมคอยมใครตระนกสกเทาใดวา กรอานซง ถกวะฮยมาประมาณ ค.ศ.632 กวา 1,400 ป มาแลว หลายๆอยาง ทกลาวถงในกรอาน ไดรบการคน

บทนำ� 7

พบและพสจนในศตวรรษท 21 โดยเฉพาะโองการทเกยวของกบ ความรทางวทยาศาสตร

ดงนนในสมยมสลมรงเรอง การศกษาและการคนควาทางวทยาศาสตรทกสาขาไดรบการสนบสนนจากผปกครองเมองตางๆ จงมนกวทยาศาสตรและนกคดมสลมเกดขนมากมายนกดาราศาสตรมสลมในยคกลาง ทเราควรรจก* มดงน

1.อบ จ�ฟ�ร มหมหมด อบน มซ� อล-ค�ว�รศม (Abu Ja’far Muhammad Ibnu Musa Al-Kawarizme) ค.ศ.790-840 (ฮ.ศ.210-260) เกดท คาวารซม (Khawarizm) ปจจบนคอเมอง กาวา กลปคซายา อศเบคกศสถาน(Khava Kalpakshaya) ชวตในวยเยาวไมเปนททราบกนมากนก ทราบวามชอเสยงอยในสมย อล-มะมน แหงอาณาจกรอบบาศด ซงไดสนบสนนงานวชาการเปนอยางสงไดตงสถาบนการเรยนร(House of Wisdom) มนกปรชญาและนกวทยาศาสตรทำางานศกษาคนควาเขยนตำารา งานสวนหนงคอศกษาตนฉบบงานทางวทยาศาสตรของกรก ในสมยนในเมองแบกแดดมหองสมดทใหญมาก ซงนบเปนหองสมดแหงแรกของโลก หลงจากหองสมดในอเลกซานเดรย มการสะสมงานทสำาคญๆของใบเซนตอม มากมาย และไดมการสราง หอสงเกตการณดาวขนมาหลายแหง

อลคาวารศมและคณะเชน บาน มสา(Banu Musa)เปนนกวชาการของสถาบนการเรยนร แหงแบกเดด งานสวนหนงคอแปลและศกษาตนฉบบงานทางวทยาศาสตรของกรก อลคาวารศมไดเขยนตำาราเสนอแก คาลฟะฮอลมะมนหลายฉบบ เชน

8 บทท 1

ตำาราทางคณตศาสตรชอ "Hisab al-jabr w'al-muqabala" ซงเปน ผลงานทมชอเสยงมากของอลคาวารศม ชอของตำารานเปนทมาของคำาวา อลจบรา "Algebra" หรอ พชคณต คำาวา อล-จบรา หมายถง การกลบคนคา(Restoring) เปนกระบวนการทำาใหคาทงสองขางของสมการ มคาเทากน และคำาวา อล มกบบาลา หมายถง การเปรยบเทยบ ทงสองขางของสมการซงมคาเทากน

ตำารา "อล จบรา วล มกบบาลา” ถกแปลเปนภาษาลาตน ในป 1140 (ฮ.ศ.535) โดย โรเบรต เชสเตอร(Robert Chester) ในชอ “Liber algebras et almucabola” และในป 1831(ฮ.ศ.1247)ไดแปลเปนภาษาองกฤษ โดย เฟรดเดอรก โรเซน(Frederic Rosen) ในฉบบทแปล----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- * http://www.mala.bc.ca/~mcneil/science1.htx 29 มถนายน 2545 http://www.jamil.com/personalities/index.shtml#pos18 29 มถนายน 2545

บทนำ� 9

ก. ข.รปท 1.1 ก.แสดงภาพแสตมป ในป 1983 ประเทศรสเซย ได

พมพฉลองครบ 1200 ปของ อลคาวารศม และ ข.แสดงภาพตนฉบบตำารา "อล จบรา วล มกบบาลา”

โดย โรเซน ในบทนำา อลคาวารศมไดกลาววา"..คณตศาสตรเปนเร องงายและมประโยชน เชน มนษย ตองมการแบง มรดก การแบงเปนสดสวน การคา การกฏหมาย และขอตกลงระหวางกน หรอ การรงวดขนาดของ พนดน การขดคลอง การคำานวณทางภ ม ศ า ส ต ร แ ล ะ ใ ช ใ น ว ต ถ ป ร ะ ส ง ค อ น ๆ ท จ ำา เ ป น ..."

ในบทตนๆของตำารานอลคาวารศมไดกลาวถงระบบของตวเลข ไดใหขอสงเกตทเกยวกบ เลข 1 เลข 10 เลข 100 และคา อนๆ ไดกลาวถงระบบเลขธรรมชาต กลาวถงการแกสมการ สมการสวนใหญของอลคาวารศม เปนสมการเสนตรง และสมการกำาลงสอง ซงประกอบดวย พนท(square) ราก(root)และ หนวย(unit หรอ ตวเลข) เชน หนวย คอ ตวเลข รากคอคำาตอบ หรอ x พนทคอกำาลงสองหรอ x2 อยางไรกตามสมยอลคาวารศม ยงไมมการใชสญาลกษณ แทนตวอกษร ตอไปนเปนตวอยางทมในตำาราของอลคาวารศม อลคาวารศมไดใชวธทางเรขาคณตชวยแกสมการกำาลงสอง เชน สมการ

x2 +10x = 39

10 บทท 1

อลคาวารศมเขยนสมการนเปนคำาพดดงน .... พนทและ 10 เทาของรากมคาเทากบ 39 หนวย เขยนเปนคำาถามดงน ผลบวกของพนทกบสบเทาของรากเปน 39 อลคาวารศ

ม แกสมการนดวยการสรางรปสเหลยมจตรส หาขนาดของดานจะไดคำาตอบ x = 3

ในตำาราเลมนยงกลาวถงกฎทางคณตศาสตรอกหลายอยาง ซงเปนทยอมรบในปจจบน นอกจากน อลคาวารศมไดแตงตำาราคณตศาสตรอกเลมหนงชอ "Kitab al-jam 'awal-ta freeq bil Hisab-al Hindi ซงตนฉบบภาษาอาหรบหายไป มฉบบแปล ภาษาลาตน ช อ "Algoritmi de numero Indorum" ภาษาอ ง ก ฤ ษ ช อ "Al kawarizme on the Hindo Art of Reckoning" ซงเปนทมาของคำาวา อลกอรทม (Algorithm)หรอ อลกาวารซม(Alkawarism) ทหมายถงขนตอนวธการแกปญหาทางคณตศาสตร ในตำาราเลมนไดพดถง ระบบ ตวเลข 1 ถง 10 การใชทศนยมและการใชเลขศนย เปนการศกษาระบบตวเลขของฮนด ตวเลขทเราใชปจจบนทเปนระบบเลขฐานสบ จงเรยกวาเ ล ข ฮ น ด -อ ร า บ ก

นอกจากเปนนกคณตศาสตรแลว อลคาวารศม ยงเปนนกภมศาสตร นกดาราศาสตรเชนตำาราชอ Kitab Surat -al-Ard เปนตำาราทางภมศาสตร มตาราง และแผนท ใชมาหลายสบป Istihhaj Tarikh al-Yahud ตำาราการคำานวณปฏทนแบบยว และตำาราชอ Kitab al-Tarikh, Kitab al-Rukhmet นอกจากนแลวอลคาวารศมยงไดสรางตารางคาไซน(sine) เร มใช ระบบต ว เลขฐานสบ , ศ กษาระบบ ร ปทรงผ าต ดกรวย (comic

บทนำ� 11

section) ใชเลข 0 เป นทศนยม เปนตน ต ำาราของทานใชในส ถ า บ น ต า ง ๆ ท ง ใ น โ ล ก ม ส ล ม แ ล ะ ใ น ย โ ร ป ถ ง ป 1600

BBC ยกยองอลคาวารศมวาเปน นกคณตศาสตรผยงใหญ 1 ใ น 10 ข อ ง โ ล ก ใ น ส ม ย ย ค ฟ น ฟ ศ ล ป ว ท ย า ก า ร ข อ งย โ ร ป (Renassance) ใ น อ ต า ล ม ค ำา พ ด ต ด ป า ก ข อ ง น กคณตศาสตรเปนคำาอทานวา Dixit Algoizmi!!(thus spoke Al-kawarizmi) ตอไปนคอบางสวนของผลงานของอลคาวรศม คอ1 Matematicheskie traktaty. 1964 Khuwarizmi, Muhammad ibn Musa,fl. 813-846. (Russian) (QA32 .K45 1964 ) 2 al-Khawrazm's algebra , (Kitab al-mukhtasar fi hisab al-jabr wa-al-muqabalah 1989 Ja'far Muhammad ibn Musa al-Khuwarizmi). (QA154.8 .K4413989 ) 3 Kitab al-jabr wa-al-muqabalah. 1968 al-Khuwarizmi Muhammad ibn Musa, fl 813-846. (QA32 .K45 1968 (Orien Arab)) 4 Mohammed ibn Musa Alchwarizmi's Algorismus : 1963 herausgegeben von Kurt Vogel. (Latin) (QA101 .K386 1963 ) 5 Robert of Chester's Latin translation of the Algebra of al-Khowarizmi, 1915 Khawarizmi, Muhammad ibn Musa,fl. 813-846. (QA32 .K453)6 Robert of Chester's Latin translation of al-Khwarizmi's al-Jabr : a new critical edition 1989 Barnabas B. Hughes. (Latin) (QA32 .K453 1989 ) 7 Kitab al-jabr wa-al-muqabalah. 1939 Khuwarizmi, Muhammad ibn Musa,fl. 813-846. (Arabic) (QA32 .K45 1939 )

12 บทท 1

2.อ บ อ บด ล ล อ ฮ อ ล บ � ต � น (Abu Abdullah Al-Batani) ค.ศ.858-929(ฮ.ศ.278-349)ชาวตะวนตกรจกในชอ อลบาตกเนยส(Albatignius :Sabean :Worshipper of the star) เปนนกดาราศาสตรทย งใหญมาก คำานวณเวลา 1 ป(Solar year)ม 365 วน 5 ชม.48 นาท 24 วนาท คำานวณตาร า ง ค อ ต (cotangent) ศ ก ษ า ก า ร เ ก ด ส ร ย ป ร า ค า แ ล ะจ น ท ร ป ร า ค า (Lunar and solar eclipses)

ต ำา ร า ช อ De scienta stellerum - De numeris stellerum et motibus และ Ketabu Ma’rifati’il Buruj Baina Arbail Falak เปนตำาราดาราศาสตร ใชถ งป 1500

รปท 1.2 แสดงภาพของอลบาตานกบอปกรณดาราศาสตรทเรยกวา เอซโทรแลป(Astrolab)

3.อลฟรฆอน(Al-Farghani)ค.ศ.860(ฮ.ศ.280) ชาวตะวนตกรจกในชอ อลฟรากานส(Al-Fraganus)เกดท Farghana, Tranxoiana ปจจบนอยในอศเบคกศสถาน อลฟรฆอนเปนนกดาราศาสตรทมชอเสยงมาก ตำาราชอ Kitab fi al-Harakat al-Samiwiya wa Jawami Ilm al Nujum:The book on celestial motion and though

บทนำ� 13

science of the stars เปนตำารากลาวถงการเคลอนทของเทหวตถบนฟากฟาและ เรองราววทยาศาสตรของดวงดาว

ตำาราชอ Kitab Amal al-Rukhamat:Book on Construction of Sun-dial, เปนตำาราทวาดวยการสรางเครองมอ คอ นาฬกาแดด อลฟรฆอนมอทธผลเหนอชาวยโรปมาก มการอางองถงปจจบน

ก. ข .รปท 1.3 ก.แสดงภาพของอลฟรฆอน ข. อบ วาฟา อล

บซจาน

4.อบ ว�ฟ� อล บซจ�น(Abul Wafa Al-Buzjani) ค.ศ.940-997(ฮ.ศ.360-417)เปนนกคณตศาสตรและดาราศาสตร คำานวณคา sin 30 แมนยำาถงทศนยมท 8 พบความสมพนธของ

2sin2(a/2)=1-cos a,sin a = 2sin(-a/2).cos(-a/2)

สนใจเรองแทน(tangent) มผลงานเดยวกบไทโค บราเฮ(Tycho Brache)ในเวลาตอมาป1600 ตำาราชอ Kitab ‘ilm Hisab, al Kitab al-Kamil Kitab al-Handsa ทำางานรวม

14 บทท 1

กบ อาบ นส มนซร(Abu Nasr Mansur ค.ศ.970-1036) คนพบ กฎของ sin คอ

a/sin a = b/sin b = c/sin c

5.อ�บ ไรฮ�น อล ไบรน(Abu Raihan Al-Biruni) ค.ศ.973-1048(ฮ.ศ.393-468) เกดท อศเบคกศสถาน เสยชวตท ฆอศน(Ghazni) อฟกานศสถาน เปนนกฟสกส คณตศาสตร ตำาราชอ al-Qunun al-Masudi เปนตำาราทางดาราศาสตร และตำาราชอ al-Tafhim-li-Awail Sina’at at-Tamjim อลไบรน เปนคนแรกๆทเรมปฏเสธทฤษฎของปโตเลมทกำาหนดใหโลกเปนจดศนยกลาง โดยมดวงอาทตยโคจรรอบโลก

6.อบ อสฮก อบร�เฮม อบน ยะฮย� อล ซ�ก�ล(Abu Ishaq Ibrahim Ibn Yahya Al-Zaqali) ค .ศ .1028-1087(ฮ .ศ .448-507) ช า ว ต ะ ว น ต ก ร จ ก ใ น ช อ อ า ซ าเ ค ล (Azachel)

ก. ข.

บทนำ� 15

รปท 1.4 ก.แสดงแสตมปของประเทศซเรยพมพขนเปนทระลกแก อล ไบรน

ข.แสดงการวดเสนผาศนยกลาง ของโลกโดย อล ไบรน

เปนนกดาราศาสตรชาวสเปญ สรางตารางทางดาราศาสตรทมชอเสยงมาก คอตารางทางดาราศาสตร โทเลโด(Toledo Al-Tulaytalah table) สรางเครองมอหาตำาแหนงของดาว เอซโทรแลป(Astrolabe:Safihah) เคอรเปอรนคส(Copernicus 1452-1519) ใชอางองใน ตำาราอนโดงดงของเขา คอ De Revolutionibus Orbium Clestium

7.อล ดน ตซ (Al-Din Al-Tusi) ค.ศ.1201-1274 (ฮ.ศ.621-694) เกดท ทส คราซาน อหราน(Tus Khurasan Iran) เปนนกดาราศาสตร นกคณตศาสตร สรางหอสงเกตการทางดาราศาสตรท มกราฮา(Observatory Maragha) ทมเครองมอทางดาราศาสตรมากมาย ปรบปรงตำาราทแปลมาจาก ยคคลด(Euclid) ปโตเลม(Ptolemy) ฮโอโดเซยส(heodosius) อพอลโลเนยซ(Apollonius) สรางตาราง ลกานก(Iikanic Table) เปนตารางของเทหวตถบนทองฟา ทสงเกตตลอด 12 ป ในหอดดาวของตซ มตำารามากกวา 400,000 เลม มนกวทยาศาสตรทำางานอยมากมาย มาจากทวโลก แมแตจากประเทศจน มเครองมอทแมนยำามาก ในขณะทสมยนนยโรปยงไมมเครองระดบของตซ จนถงป 1600 ในสมย ไทโคบราเฮ(Tycho Brahe)ทางยโรปจงมเครองทเทยบเทาน

16 บทท 1

ตซ มลกศษยชอ อบนข ซาเตร(Ibn ash-Shatir)ทเกงมาก ไดพฒนาแบบจำาลองทองฟาของตซขนมาใหมแทนแบบจำาลองของปโตเลมทมใชดงเดม เพอใชอธบายการเคลอนทของดวงจนทร เนองจากแบบจำาลองของปโตเลมทกำาหนดใหโลกเปนจดศนยกลางไมสามารถอธบายไดถกตอง ตอมาเคอรเปอรนคสไดใชแบบจำาลองนเชนกน ตำาราชอ Tadkhira ilm al-Haya(Memoir on Astronomy) อธบายถงการเคลอนทของดาว

ก. ข.รปท 1.5 ก.แสดงภาพ อลดน ตซ

ข.แสดงเอกสารปญหาของเสนขนานไดรบความสนใจจาก อล ดน ตซ

8. กดยท อล ดน มสอด อล ก�ช(Ghiyath al Din Mas’ud al Kashi)ค.ศ.390-1450(ฮ.ศ..810-870)เปนชาวสามนคาน(Samarkand)

บทนำ� 17

9. อลก เบค(Ulugh Beg)ค.ศ.1393-1449 (ฮ.ศ.813-869)เปนผอำานวยการหอดดาวท สามรคาน สรางเครองวดมม(Fakri sextant)ตำาราชอ Zidj-I Djadid Sultani, คำานวณวนตอปไดวา 1 ป ม 365 วน 5 ชม. 49 นาท 15 วนาท ป 1917 ตำาราถกแปลเปนภาษาองกฤษ ทสามรคานมการสรางหอดดาวทใหญมากดงรปท 1.6

รปท 1.6 ก.แสดงภาพแสตมปของอล กาชข.แสดงแสตมปของ อลก เบค และ ซากหอดดาวทสามรคาน

นอกจากนยงมนกดาราศาสตรทไมไดกลาวชอและทประวตสญหายไปอกมากมาย ในชวงป ค.ศ. 700- 1600 กวา 900 ป เปนสมยทมสลมครองความเปนผนำา ดงนนในวงวชาการจงมนกวทยาศาสตรและนกประดษฐมสลมเกดขมากมาย รปท 1.7 แสดงตำาราทางดาราศาตรทเขยนรปทรงกลมทองฟาและตารางปรมาณตางๆทางดาราศาตร นอกจากนยงมนกวทยาศาสตรสาขาอนๆทไมได กล าว ในท น อ กมาก เชน อ ลฮ ยต ม (น กฟสกส ) อเวศซ

18 บทท 1

นา(แพทย) อบนฮยยาน(นกเคม) อลราซ(แพทย) เปนตน แมวานกวทยาศาสตรยโรปและนกประวต ศาสตรตะวนตกปจจบน พยายามทจะปกปดความกาวหนาของมสลมสมยนนกตาม แตผลงานตางๆเปนทประจกษแกนกวทยาศาสตรในสมยปจจบน ในสมยนนยโรปยงอยในความมดของทางวชาการ ชาวยโรปจงเรยกชวงนวายคมดแหงวชาการ ความสวางทางวชาการในยโรปจะไมมวนเกด หากชาวย โรปไม ได ต กตวงและศ กษาจากผลงานของน กว ท ยา ศ า ส ต ร ม ส ล ม ใน ส ม ยน น ย โ รป เป นห น บ ญ ค ณ น กว ท ย า ศ า ส ต ร ม ส ล ม เ ป น แ น แ ท

ในชวง ค.ศ.1200 ทางยโรปเรมมนกวทยาศาสตรทรจกกนในปจจบน คอ โรเบรต กรอซเซท(Robert Grossete ค.ศ. 1168-1253) ไดแปลตำาราจากภาษาอาหรบเปนองกฤษหลายเลมและ โรเจอร เบคอน(Roger Bacon ค.ศ. 1214-1294) ซงเปนลกศษยของ ครอซเซท ทงคอยท

รปท 1.7 แสดงตำาราและตารางทางดาราศาสตรของมสลม

บทนำ� 19

มหาวทยาลยออกซฟอรด ในขณะทกอนนหรอในขณะเดยวกนน ในโลกมสลม มสถาบนการศกษา มหาวทยาลย โรงพยาบาล อยกระจดกระจายไปทว

การถายทอดความรจากโลกมสลมไปยงยโรปใชเวลายาวนาน ตงแตป ค.ศ.1200-1600 โดยการแปลตำาราของมสลมเปนภาษายโรป เชน ลาตน ฝร งเศส องกฤษ เยอรมน ฮบร และชาวย โ ร ป น ย ม ไ ป ศ ก ษ า ท เ ม อ ง ต า ง ๆ ใ น ส เ ป ญ

หลงจากโลกมสลมคอยๆทอดทงความรทางวทยาศาสตร และเทคโนโลย ประมาณปค.ศ.1500 เปนตนไป ความรเหลานถายเทไปยงชาวยโรปเกอบทงหมด มนกคดนกวทยาศาสตรในยคฟ นฟศ ลปวทยาการ (Renassance)เก ดข นมากมาย มน กว ท ย า ศ า ส ต ร 2 ท า น ท ม ส ล ม ค ว ร ใ ห ค ว า ม ส น ใ จ ค อ

นโคลส เคอเปอรนคส(Nicolaus Copernicus ค.ศ.1452-1519, ฮ.ศ.872-933)เปนนกดาราศาสตรมชวตอยในชวงตนๆของยคฟ นฟศลปวทยาการ(Renassance)ของยโรปเกดหลงจาก อลก เบค(Ulugh Beg ค.ศ.1393-1449 ฮ.ศ.813-869 H) นกดาราศาสตรมสลม(คนสดทาย!!!)เสยชวตไมนานเคอเปอรนคสเปนนกบวชในศาสนาครสต ทมความคดคดแยงกบความเชอของชาวครสตสมยนน ในสมยฟ นฟศลปวทยาการศาสนาจกรเปนหนวยงานทมอทธพลมาก สภาครสตจกรจะเปนผกำาหนดความเชอตางๆ ในหนงสอของเคอเปอรนคส ชอ De Revolutionibus Orbium Clestium ไดกลาวไววา "โลกโคจรรอบดวงอาทตย(Hileocentric) ไมใชดวงอาทตยโคจรรอบโลก(Geocentric) ตามทสภาครสตจกรไดกำาหนดไว" และใน

20 บทท 1

หนงสอเลมนไดอางองชอนกดาราศาสตรมสลม คออบ อสฮก อบราเฮม อบน ยะฮยา อล ซากาล(Abu Ishaq Ibrahim Ibn Yahya Al-Zaqali ค.ศ. 1028-1087 ฮ.ศ.448-507) ชาวตะวนตกรจกในชออาซาเคล(Azachel) นอกจากนแลวเคอเปอรนคสยงใชแบบจำาลองของ อล ดน ตซ(At Din Al-Tusi)แทนแบบจำาลองทองฟาของปโตเลมทมใชดงเดม ทเขาใจวาโลกเปนจดศนยกลาง ซงตอมาลกศษยของ อล ตซ ชอ อบนช ซาเตร(Ibn ash-Shatir)เปนผพฒนาแบบจำาลองนอกตอมา ระบบของเคอเปอรนคสเปนระบบเดยวกบของ อบนช ซาเตร การประกาศนเปนการประกาศทขดแยงกบความเชอของศาสนาครสตทงหมด ทางสภาครสตจกรไดขอรองใหเคอเปอรนคสยกเลกความคดนและขอใหยกเลกการเผยแพรตำาราดงกลาว แตเคอเปอรนคสไมยอม ทำาใหเคอเปอรนคสถกสภาครสตจกรลงโทษประหารชวตโดยการแขวนคอ จงทำาใหนกวยาศาสตรสมยนนเกรงกลวสภาครสจกรมาก

กาลเลโอ กาลเลอ (Galileo Galilei ค.ศ.1564-1642 ฮ.ศ. 984-1026) นกวทยาศาสตรและนกดาราศาสตรอกคนหนงทยนยนแนวความคดของเคอเปอรนคส วา ดวงอาทตยไมไดโคจรรอบโลก แตโลกโคจรรอบดวงอาทตยตางหาก ทำาใหสภาครสตจกรไมพอใจกาลเลโออยางมาก เคยคาดโทษถงประหารชวตเชนกน แตกาลเลโอมเพอนอยในสภาครสตจกรมาก ทำาใหเขาไดรบโทษเพยงจำาคกอยในคกใตดนเปนเวลาเ กอบ 10 ป ซงทำาใหกาลเลโอถงกบตาบอดในเวลาตอมา

บทนำ� 21

จะเหนวาสภาครสจกรมอำานาจมากเพราะในยคนนใชศาสนานำาหนาทกอยาง เหมอนสมยมสลมรงโรจน แตในสมยมสลมครองโลกการขดแยงทางวทยาศาสตรกบศาสนาอสลามไม

เคยเกดขนเลยตลอดเวลา 700 ปกอนนน ทงนเพราะอสลามเปนศาสนาทเปนวทยาศาสตรโดยธรรมชาตอยแลว แตศาสนาครสไมใช ดงนนหลกการทางศาสนาครสจงมการขดแยงกบวทยาศาสตรเนองๆ เพราะความรทางวทยาศาสตรถกคนพบและพฒนาตลอดเวลานกวทยาศาสตรยโรปในเวลาตอมาจงไดตกลงกบสภาครศจกรใหแยกศาสนา(ศาสนจกร)ออกจากโลก(อณาจกร)หรอทเรยกวาระบบแยกศาสนาออกจากทกอยางในทางโลก(Secularism) การคนพบทางวทยาศาสตรอยาเอาศาสนาไปอธบาย แตศาสนาอสลามไมสามารถเซคควลาได เพราะทกอยางเปนหนงเดยว แตปจจบนมสลมบางสวนกลบเดนตามยโรปกลาวคอแยกศาสนาออกจากทกอยาง แลวคดวามสลมจะเจรญกาวหนาเหมอนชาวยโรป

1.3 กรอ�นกล�วถงด�ร�ศ�สตรอย�งไรกรอานถกวะฮยผานศาสดามฮำาหมด(ซ.ล.)เมอ 1400 ปมา

แลว ในยควทยาศาสตรและเทคโนโลยปจจบน กรอานถกพสจนมาตลอดและกรอานกไมเคยถกหลกการทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยมาหกลางได และกรอานยงคงทาทายใหมนษยชาตพสจนถงสจจะทมอยตลอดกาลไมวาจะเปนปจจบนหรออนาคต

ในบทท 44 ซเราะฮอลดคอน โองการท 38 และ 39 ความวา เรามไดสรางฟากฟาและแผนดนรวมทงสรรพสงระหวางทงสอง“

22 บทท 1

เพยงเพอไรสาระและเรามไดสรางมนทงสองโดยไมมสจธรรมภายใน แตทวาสวนมากพวกเขาไมร”

ในบทท 2 ซเราะฮอลบากอเราะฮ โองการท 164 ความวา และแทจรงในการสรางฟากฟาทงหลายและแผนดน“ และการสลบ

ระหวางกลางคนกบกลางวน และนาวาทเคลอนทอยในทะเลเพอประโยชนของมวลมนษย และนำาทอลลอฮไดหลงลงมาจากฟา เพอชบชวตแกผนแผนดน ภายหลงทมนไดตายไป และทรงสรางสตวทกชนดใหกระจายไปทวแผนดน และการผนแปรของลม และเมฆทถกควบคมใหอยระหวางฟากบแผนดน สงเหลานยอมเปนสญญลกษณสำาหรบมวลชนทใชปญญาตรตรอง”

กรอานไดพยายามทาทายและบอกลาวแกมนษยอยางเปนนยๆถง ความเปนวทยาศาสตรและความมเหตผลของการสรางสรรจกรวาล ถงแมวากรอานไมใชตำาราทางวทยาศาสตร แตสงทมอยในกรอานนนพรอมทจะใหวทยาศาสตรพสจนไดทกเมอ

กรอานไดกลาวถงเหตการทางทางดาราศาสตรอยหลายโองการ เชนโองการดงตอไปน

บทท 55 ซเร�ะฮ อรรอฮม�น โองก�รท 5 คว�มว� “ดวงอ�ทตยและดวงเดอนต�งโคจรไปต�มก�รคำ�นวณ”

บทท 55 ซเราะฮ อลอมบยาอ โองการท 33 ความวา “พระองคผทรงบนดาลกลางคนและกลางวน ดวงอาทตยและดวงเดอน ทกสงนนโคจรตามเสนทาง”

บทท 10 ซเราะฮ ยนส โองการท 5 ความวา “พระองคเปนผทรงบนดาลใหดวงอาทตยมประกายสวางไสวและดวงเดอนเปนรศม และทรงกำาหนดมนไวหลายตำาแหนง(ตามระบบการโคจร)เพอ

บทนำ� 23

พวกเจาจะไดทราบจำานวนปและการคำานวณ อลลอฮมทรงบนดาลสงนนนอกจากโดยความสจจรงพระองคทรงจำาแนกบรรดาสญลกษณตางๆ เพอกลมชนทมความร”

ในบทท 36 ซเราะฮ ยาซน โองการท 39 ความวา ความวา "และดวงเดอนเราไดกำาหนดตำาแหนง(คำานวณ)ตางๆของมนไว(ใหเปลยนแปลงทปรากฏในสายตา)จนกระทงมนมสภาพ ประหนงกาบอนทผลมเกาๆ(เรยวเลกในยามขางแรม)"

ในบท 6 ซเราะฮ อลอนอาม โองการท 69 ความวา "พระองคทรงเปนผเบกอรณรง และทรงบนดาลเวลากลางคนใหเปนเวลาพกผอน และบนดาลดวงตะวนและดวงเดอนเปนหลกแหงการคำานวณนนเปนขอกำาหนดของ(อลลอฮ)ผทรงอำานาจ อกทงรอบรย ง"

โองการทกลาวมานแสดงความหมายอยางชดแจง โดยไมตองคำาอธบายใดๆเพมเตมเกยวกบดวงอาทตยและดวงจนทรทโคจรอย การโคจรนทำาใหเรากำาหนดเวลาไดและสามารถใชในการคำานวณได

ในโองการทกลาวมานมคำาวา "มานาซล”(Manazil) หมายถง เฟส(phase)ของดวงจนทรหรอภาพดวงจนทรขนาดตางๆทเราเหนในขางขนขางแรม และมอยสองโองการมค ำาวา "กอดดารา”(Qaddara) หมายถง การคำานวณ(calculate)หรอการวด(Measure) และในโองการทกลาวมามคำาวา "ฮซาบ”(Hisab) ซงหมายถงการคำานวณ(Computation) จะเหนวาในกรอานไดระบชดเจนวาดวงดาวนนมกฏเกณฑทอลลอฮกำาหนดไว หากมนษยมความรจะสามารถคำานวณตำาแหนงหรอปรมาณอนๆของดวงดาวไ ด

24 บทท 1

ในกรอานอลลอฮไดกลาววา จนทรเสยว(hilal)นน ใชกำาหนดเวลาและการทำาฮจญ ดงในบทท 2 ซเราะฮ อลบากอเราะฮ โองการท 189 ความวา "พวกเขาเหลานนจะถามเจาเกยวกบดวงจนทร เสยวเรมเดอนใหม เจาจงตอบวา มนเปนเครองหมายบอกเวลาแกมนษยและการประกอบพธฮจญ และหาใชวาคณธรรมแทจะอยทพวกเจาเขาบานทางเบองหลงของมน แตทวาคณธรรมทแทจรงนนคอบคคลทมความยำาเกรงและเขาบานตามประตปกตของมน และพวกเจาจงยำาเกรงอลลอฮเถดเพอพวกเจาจะไดประสบความส ม ห ว ง "

ในซเราะฮตอไปนอลลอฮกลาวเปนนย แสดงถงวาโลกนกลม เพราะสงทจะพนหรอลำากนไดนน ตองเปนทรงกลม

กรอานบทท 39 สเราะฮ อซซมร โองการท 5 ความวา พระองคทรงสรางฟากฟาและแผนดนโดยสจจะ“ ทรง

ลำา(พน)กลางคนกลางวนและทรงลำา(พน)กลางวนกลางคน และทรงอำานวยประโยชนแกดวงตะวนและดวงดาว ทกๆสงมนโคจรไปตามวาระทถกกำาหนดไวแลว พงสงวร! พระองคทรงอำานาจยง ทรงใหอภยยง”

และในบทท 31 สเราะฮ ลกมาน โองการท 29 ความวา เจา“ไมสงเกตดอกหรอ แทจรงอลลอฮทรงลำากลางคนเขาในกลางวน และลำากลางวนขาในกลางคน และพระองคทรงอำานวยประโยชนดวงตะวนและดวงเดอน ทงหมดนนจะโคจรไปตามกำาหนดการทถกระบไว และแท จรงอ ลลอฮ ทรงตระหน กย ง ในส งท พวกเจาป ร ะ พ ฤ ต ”

บทนำ� 25

การทจะเขาใจกรอานไดนอกจากตองมความรในเร องภาษาอลกรอานแลว ความรทางวทยาศาสตรกมความจำาเปนอยางยงโดยเฉพาะในสมยปจจบนและในอนาคต รายละเอยดของอสลามกบวทยาศาสตรนนมมาก* ไมสามารถทจะกลาวในทนไดครบถวน

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- * กตมา อมรทต(แปล)มอรส บกายย,คมภรไบเบล คมภรกรอานและวทยาศาสตร,อสลามก อะเคเดม, กทม.,2542แ บ บ ฝ ก ห ด ช ด ท 11.จงอธบายถงความสำาคญของวชาดาราศาสตรกบศาสนาอสลาม2.จงยกตวอยางโองการของกรอานโองการใดโองการหนงทเกยวของกบดาราศาสตรพรอมอธบายมาใหเขาใจ3.จงยกตวอยางโองการของกรอานโองการใดโองการหนงทเกยวของกบวทยาศาสตรสาขาอนๆพรอมอธบายมาใหเขาใจ4.จงอภปรายถงสภาพของชาวยโรปในชวงทมสลมรงเรอง5.จงกลาวถงนกวทยาศาสตรมสลมททานรจกและอธบายถงผลงาน6.การถายทอดความรทางวทยาศาสตรจากมสลมไปสยโรปใชเวลาเทาใดและโดยวธใด

26 บทท 1

7.เคอเปอรนคส คดวาโครงสรางของระบบสรยะเปนเชนไร และความคดนกระทบตอหลกการของศาสนาครสตอยางไร อธบาย8.จงอภปรายความเชอบางอยางของชาวไทยมสลมบางสวนทเกยวกบการเดนทางไปในอวกาศ9.จงกลาวถง อสเราะฮ มอรอจ ในมมมองของวทยาศาสตร10.วทยาศาสตรและเทคโนโลยมผลกระทบตอศรทธาของมสลมหรอไมอยางไร