แกนธรรม(อรยสจ ๔)

1

เอกชย จละจารตตคำาบชาพระรตนตรย

อะระหง สมมาสมพทโธ ภะคะวา,พระผมพระภาคเจา, เปนพระอรหนต, ดบเพลงกเลส เพลงทกขสนเชง, ตรสรชอบไดโดยพระองคเอง;พทธง ภะคะวนตง อะภวาเทม.ขาพเจาอภวาทพระผมพระภาคเจา, ผร ผตน ผเบกบาน.

(กราบ)

สวากขาโต ภะคะวะตา ธมโม,พระธรรมเปนธรรมทพระผมพระภาคเจา, ตรสไวดแลว;

2

ธมมง นะมสสาม.ขาพเจามนสการพระธรรม.

(กราบ)

สปะฏปนโน ภะคะวะโต สาวะกะสงโฆ,พระสงฆสาวกของพระผ มพระภาคเจา , ปฏบตดแลว;สงฆง นะมาม.ขาพเจานอบนอมพระสงฆ.

(กราบ)

คำานำา

ขอกราบระลกถงพระคณของคร อาจารย พระอาจารย และทกทานทไดใหความรทางธรรมแกผเขยนดวยความเคารพอยางสง.

การรแจงชดในอรยสจ ๔ อยางถกตอง ครบถวน ทงภาค ทฤษฎและภาคปฏบต จนสามารถทำาจตของตนเองใหบรสทธและผองใส

3

ไดอยางตอเนอง คอ เปาหมายสงสดของพระพทธศาสนา.

หนงสอเลมนเขยนขนมาเพอนำาเสนอเรองอรยสจ ๔ ซงเปนแกนธรรมของพระพทธศาสนาอยางตรงประเดนทสดเทาทจะทำาได.

เนอหาทงหมดเปนความรทไดมาจากคร อาจารย พระอาจารย แหลงขอมลตาง ๆ ความรทางการแพทย รวมทงประสบการณตรงของผเขยนทไดจากการตรวจสอบและพสจนผลของการปฏบตธรรมดวยตนเอง. ดงนน ความหมายและเนอหาบางประเดนจงมความแตกตางจากคนอนไปบาง เพราะขอมลพนฐานทมอยในความจำาของแตละบคคลไมเหมอนกน.

แนวทางทผเขยนนำาเสนอนน เปนเรองธรรมชาตของจตใจมนษย โดยเนนเรองของ

4

ความพนทกขและการพฒนาจตใจใหเปนบคคลทประเสรฐ ซงทานสามารถศกษาไดทจตใจของตนเองและนำาไปปฏบตตนไดโดยงายในชวตประจำาวน รวมทงไดรบผลในทนททลงมอปฏบต.

เรองใดทผเขยนยงไมสามารถตรวจสอบและพสจนไดดวยตนเองกจะไมขอกลาวถง เพราะเกรงวา อาจนำาพาทานใหหลงเชอไดโดยงาย.

สงสำาคญมาก ๆ คอ ทานควร ฝกตรวจสอบและพสจนผลของการฝกปฏบตธรรมในชวตประจำาวนดวยตนเองในทกประเดน เพอใหเกดการเพมพนขอมลดานสตปญญาทางธรรมในความจำาตามความเปนจรงโดยไมตองหลงเชอผเขยนและผอน.

อนง ความหมายของภาษาบาลทผเขยนพยายามเขยนขนมานน เปนเพยงมมมอง

5

ของผเขยนเทานน ซงเปนเรองเฉพาะกจ เพอใหเหมาะกบตนเอง และคนในยคปจจบน. ความหมายตาง ๆ จะเปลยนแปลงไปตามยคสมย ดงนน ทานจงควรใหความสนใจและจดจำาคำาบาลทอยในวงเลบไวดวย เพราะเปนคำาดงเดม เพอททานจะไดคนเคยกบคำาบาล และสามารถคนควาหาความหมายทเหมาะสมตอไป.

ทานควรศกษาอรยสจ ๔ จากหนงสอ พทธธรรม ซงเขยนโดยพระธรรมปฎก“ ” (ป.

อ. ปยตโต)ควบคกนไปดวย เพราะเปนหนงสอทมพทธพจนในเรองอรยสจ ๔ อยางสมบรณ ซงเปดกวางทงดานความจรง ความเชอ และความเหนของทานผเขยนไวอยางดเยยม.

เอกสารทใชในการอางองของผเขยนนน สวนใหญมาจากหนงสอพทธธรรม ซงเปรยบ

6

เหมอนพระไตรปฎกสำาหรบประชาชนททานควรมไวคนควาในครอบครว.

การศกษาอรยสจ ๔ ตามแนวทางทนำาเสนอ จะทำาใหเนอหาทตองศกษาอยางจรงจงนอยลง คอ มเพยงกำามอเดยวเทานนเองเมอเทยบกบการศกษาเลาเรยนทางโลก. ดงนน อรยสจ ๔ จงกลายเปนเรองงาย และเปนเรองใกลตวทเกดขนในชวตประจำาวนของทกคน.

ความพนทกข การพฒนาจตใจใหเปนบ ค ค ล ท ป ร ะ เ ส ร ฐ ใ น พ ร ะ พ ท ธศาสนา(อรยบคคล) การเขาถงภาวะนพพานชวคราว และความบรสทธผองใสของจตใจนน จงเปนเร องทใกลแคเออมนเอง ถาทานศกษาและฝกปฏบตธรรมอยางถกทาง.

การศกษาอรยสจ ๔ ดวยความหลงเชอเปนทตง โดยไมตรวจสอบและพสจนดวยสต

7

ปญญาของตนเอง ทำาใหไมเกดการเพมพนขอมลดานสตปญญาทางธรรมในความจำา และการบรรลธรรมจะกลายเปนเร องยากทสด.

ขอใหกำาลงใจวา อรยสจ ๔ เปนเรองของความทกขและวธดบความทกขในชวตประจำาวนนเอง ซงคนทวไปสามารถทำาความเขาใจและฝกปฏบตธรรมไดโดยงาย เพราะทกคนตางกเคยมความทกขและเคยดบความทกขทางจตใจของตนเองมามาก มายแลว ขอแตเพยงใหมความเพยรทจะศกษาและฝกปฏบตธรรมอยางถกตองในชวตประจำาวนเปนประจำา ทานกจะบรรลธรรมในระดบตาง ๆ ไดอยางรวดเรวเชนเดยวกบสมยพทธกาล.

การศกษาอรยสจ ๔ และการฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ อยางถกตอง ครบถวน และตอเนอง จะทำาใหทานมความ

8

เชยวชาญในการดบกเลสและกองทกขไดอยางรวดเรวจนคลายอตโนมต แตถาทานไมศกษา ไมทบทวน และไมใชความรดานธรรมอยเสมอ ๆ ไมนานนกความสามารถในการดบกเลสและกองทกขกจะลดลงหรอหมดไป เพราะธรรมชาตของจตใจเปนเชนนนเอง.

เนองจากผเขยนกำาลงพฒนาสตปญญาทางธรรมอย ดงนน ขอความใด ๆ ทไมตรงกบเนอหาเดม ขอใหทานไดโปรดใชขอความลาสดเปนหลก. ขอขอบพระคณทานผอานทกรณาใหความสนใจ และหวงว า ท านคงจะได ประโยชนจากเนอหาของหนงสอเลมนตามส ม ค ว ร . เอกชย จละจารตต

สารบญ

9

แนวทางในการศกษาอรยสจ ๔ แบบปจจบนธรรม ๘ตอนท ๑ ปฏจจสมปบาท

๓๓ความทกข(ทกข)๗๑สาเหตของความทกข(สมทย)

๗๘ความดบทกข(นโรธ)

๑๕๐ตอนท ๒ วธปฏบตธรรมเพอความดบทกข(มรรค) ๑๗๐

มรรคขอท ๑ – ๘ ๑๗๑

สตปฏฐาน ๔ (สมมาสต) ๒๐๙

10

ตอน ๑ พจารณากาย เวทนา จต ธรรม ๒๑๗

ตอน ๒ อานาปานสตวปสสนาสตปฏฐาน ๔ ๒๙๗อรยบคคล ๓๓๕

รปแบบการตรสสอนของพระพทธเจา ๓๗๔

การบรรลธรรมเปนอรยบคคล ๓๗๖รปแบบการประเมนผลดวยตนเอง ๓๙๒

สรป ๓๙๔บรรณานกรม ๓๙๘

11

ภาคผนวก เรองปฏจจสมปบาท (ความเชอมโยง) ๔๐๘

อรยสจ ๔

กอนการศกษาเรองอรยสจ ๔ อยางเตมรปแบบในหนงสอเลมน ทานควรศกษาและทดลองฝกปฏบตธรรมตามรายละเอยดในหนงสอเลมใดเลมหนงของผเขยน ซงทกเลมเปนเรองอรยสจ ๔ อยางยอทงนน หรอควรผานการฟงคำาบรรยายของผเขยนเรองอรยสจ ๔ อยางยอกได เพอใหทานมขอมลขนพนฐานสำาหรบใชในการวเคราะห ตรวจสอบ และพสจนหลกธรรมตาง ๆ ในหนงสอเลมนไดงายขน.

ในการอานหนงสอเลมน ขอไดโปรดตงใจอานชา ๆ เพราะเปนหนงสอวชาการทางธรรม

12

อยาขามขนตอน พรอมทงทำาความเขาใจในเนอหาตาง ๆ ใหแจงชดตามความเปนจรง ดวยการวเคราะห ตรวจสอบ และพสจนเนอหาของบทความทงหมดดวยสตปญญาของทานเองโดยไมตองรบหลงเชอ กจะทำาใหเกดปญญาทางธรรมทถกตอง(ปญญาชอบ).

ในชวงแรกของการศกษาเรองน บางทานอาจจะรสกวายาก เพราะยงไมคนเคยกบเรองอรยสจ ๔ แบบทตรวจสอบและพสจนไดในชวตปจจบน(แบบปจจบนธรรม) แตเมอเขาใจเนอหาของอรยสจ ๔ ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบตตามทผเขยนนำาเสนอไดตามสมควรแลว จะพบวา เปนเรองไมยาก เพราะเปนเรองของความทกขทเกดขนในชวตของทกคน บางคนถงกบเปนผเชยวชาญในเรองความทกข รวมทงมความสามารถในการดบทกขไดเปนอยางดเสยดวยซำาไป.

13

เมอทานฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ ไดอยางถกตองและครบถวนตามสมควรแลว ทานกจะสามารถดบทกขไดมากขน ตามกำาลงของความรและความสามารถทางธรรมทมอยในความจำาของทานขณะนน เชนเดยวกบความรและความสามารถทางโลก ทตองอาศยขอมลในความจำาเชนกน.

พทธศาสตรเปนวชาพฒนาจตใจของมนษยใหประเสรฐ

พทธศาสตร ประกอบดวยคำาวา พทธะ และ ศาสตร.

พทธะ คอ ทานผตรสรแลว หรอผร อรยสจ ๔. ศาสตร คอ วชาความร. พทธศาสตร คอ วชาความรของผตรสร แลว หรอวชาผรอรยสจ ๔ หรอวชาของพระพทธเจา.

14

พทธศาสตรมเนอหาทเปนแกนแท คอ อรยสจ ๔ ซงเปนวชาความรดานการพฒนาจตใจของมนษยใหเปนผทมจตใจบรสทธผองใสหรอเปนบคคลทประเสรฐ(อรยบคคล) ผหางไกลจากกเลสและกองทกข*. เครองหมาย * คอ ขอความของผเขยนทเตมเขาไป หรอยอ หรอสรป เพอใหเขาใจไดงายขน.

พระพทธเจาไดตรสสอนไววา สมณะ“ (นกบวช*)หรอพราหมณเหลาใด

เหลาหนง รจกธรรมเหลาน(ทกข*) รจกเหตเกดแหงธรรมเหลาน(สมทย*) รจกความดบแหงธรรมเหลาน(นโรธ*) รจกทางดำาเนนถงความดบแหงธรรมเหลาน(มรรค*) ฯลฯ สมณะหรอพราหมณเหลานนแล จงควรแกการยอมรบวา เปนสมณะในหมสมณะ …..เปนพราหมณในหมพราหมณ….ไดบรรลประโยชน….ดวยปญญาอนยง เขาถงอยในปจจบน” (พทธธรรม

15

หนา ๘๐ พมพครงท ๘ พฤษภาคม ๒๕๔๒ พระธรรมปฎก - ป.อ.ปยตโต).๑

การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงวา ธรรมเหลาน คอ “ ” อรยสจ ๔ ซงเปนแกน

ธรรมของพระพทธศาสนา และเปนวชาการทางจตใจทมวลมนษยไมวาชาตใดหรอศาสนาใดกสามารถเอาไปใชประโยชนได เพราะเปนเรองของการใช ปญญาหรอความรทางธรรม

บรหารจตใจใหอยกบปจจบนขณะในชวตประจำาวน เพอใหจตใจมความบรสทธผองใสอยเสมอ.

นกบวชและบคคลในศาสนาใดกตาม ถามความรในอรยสจ ๔ และสามารถปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ ไดด กควรแกการยอมรบวา เปนบคคลทดของศาสนานน ๆ โดยไมตองเปลยนศาสนาแตประการใด.

อรยสจ ๔ เป นศาสตรของการพฒนาจตใจใหหางไกลจากกเลสและกองทกข ดวย

16

การไมคดชวและไมทำาชว แตใหมงคดดและทำาด เพอทำาจตของตนใหบรสทธผองใส(ตามโอวาทป า ฏ โ ม ก ข ) แ ล ะ เ ป น บ ค ค ล ท ประเสรฐ(อรยบคคล)ในชวตปจจบนนเอง.

อรยสจ ๔ เปนศาสตรทพระพทธองคทรงคนพบจากการศกษาวจยเรองการพฒนาจตใจโดยเฉพาะ จะเรยกวาวชา พทธ“ ศาสตร” กได.

พทธศาสตรประกอบดวยเร องพระธรรมและวนย.

ธรรม คอ ธรรมชาต ในทนจงหมายถงธรรมชาตของจตใจ อกความหมายหนงคอ คณธรรม.

พระธรรม คอ คำาสงสอนของพระพทธเจา ทเปดเผยเรองธรรมชาตของจตใจ เพอนำาไปสความมคณธรรม หรอเพอการดำาเนนชวตทประเสรฐ นนกคอ อรยสจ ๔.

17

วน ย ค อ ข อปฏ บต ท ม งก ำาก บความประพฤตของพระสงฆเพอใหเป นแบบแผนเดยวกน.

อรยสจ ๔ ม ๒ ตอนใหญ ๆอรยสจ ๔ คอ ความจรงอนประเสรฐ ๔

ประการทพระพทธเจาตรสรและตรสสอน เพอพฒนาจตใจมนษยใหหางไกลจากกเลส กองทกข หรอเปนบคคลทประเสรฐ(อรยบคคล).

อรยสจ ๔ จงเปนเร องส ำาคญทสดของพระพทธศาสนา ซงประกอบดวย ๔ เร องหลก ๆ คอ ๑. ความทกข(ทกข) ๒. สาเหตของความทกข(สมทย) ๓. ความดบทกข(นโรธ) ๔ . ทาง (ว ธ *)ป ฏ บ ต ธ ร ร ม เ พ อ ค ว า ม ด บทกข(มรรค).

การอธบายอรยสจ ๔ ในหนงสอเลมนแบงออกเปน ๒ ขนตอนใหญ ๆ ดงน :-

18

ตอนท ๑ . ปฏ จจสม ปบาท ซ งประกอบดวย ๓ เรอง คอ ทกข สมทย นโรธ.

ตอนท ๒. มรรคมองค ๘ ซ งม เพยงเรองเดยว คอ มรรค.

ปจจบนนมชาวพทธจำานวนไมนอย ทยงไมเขาใจเนอหาทแทจรงของอรยสจ ๔ รวมทงไมไดฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ อยางถกตอง ครบถวน และตอเนองตามทพระพทธเจาตรสสอนไว จงยงมความทกข จตใจยงไมบรสทธผองใส เพราะมการคดและการกระทำาตาง ๆ ทางกาย วาจา ใจ ทเจอปนดวยกเลส.

แกนธรรมในพระพทธศาสนา คอ อรยสจ ๔พระพทธเจาตรสรอรยสจ ๔ และทรง

ปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ อยางตอเนอง จงทรงพนทกขทางพระทย(นโรธหรอ

19

นพพาน)ได จนเสดจดบขนธปรนพพาน. ดงนน แกนธรรมของพระพทธศาสนาทพระองคตรสรและตรสสอนกคออรยสจ ๔ นนเอง.

พระอรหนตทกองคตองมความรในอรยสจ ๔ และสามารถปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ ไดอยางถกตอง ครบถวน และตอเนองเชนเดยวกบพระพทธเจา.

การศกษาธรรมในพระพทธศาสนา หรอการศกษาวชาพทธศาสตร ทตรงประเดนทสด คอ ศกษาอรยสจ ๔ ใหรแจงชดตามความเปนจรงทงภาคทฤษฎและภาคปฏบต.

อรยสจ ๔ แบบปจจบนธรรมเปนเรองงายและไมมเงอนงำาใด ๆ

เนอหาในอรยสจ ๔ ทพระพทธเจาตรสสอนนน เปนความจรงทประเสรฐ ซงคนทวไปทมสตปญญาในเกณฑปกต สามารถศกษา

20

ปฏบต ไดรบผล ตรวจสอบ และพสจนผลไดในชวตปจจบน เพราะเปนเรองงาย เปดเผย สมผสไดงาย เขาใจไดงาย ปฏบตไดงาย ไมมอะไรทซอนเรนหรอมเงอนงำาใด ๆ สมดงทพระพทธเจาไดตรสสอนไววา ภกษทงหลาย “ในธรรมทงหลายทเรากลาวไวดแลว เปนของงาย เปดเผย ประกาศไวชด ไมมเงอนงำาใด ๆ ….” (พทธธรรม หนา ๖๖๒ ป.อ.ปยตโต).๒ การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงใหเหนวา การศกษาเรองอรยสจ ๔ ตามทพระพทธเจาตรสสอนไวดแลวนน เปนเรองงาย มเนอหาทเปดเผย ชดเจน เพราะเปนเรองทคนทวไปสามารถตรวจสอบและพสจนไดดวยตนเอง. เมอศกษาพทธประวตจะพบวา พระพทธเจาตรสสอนเรองอรยสจ ๔ ใหผทตงใจฟงเพยงครงเดยว กทำาใหผฟงคนนนมดวงตาเหนธรรม(เปนพระโสดาบน). เมอผมดวงตาเหนธรรมไดฝก

21

ปฏบตธรรมตามทพระพทธเจาตรสสอนไว แลวกลบมาฟงธรรมเรองอรยสจ ๔ ซำาอยางเดมอก กมกบรรลธรรมในระดบสงขน ซงเปนการแสดงวา เนอหาของอรยสจ ๔ ทพระพทธเจาตรสสอนนนมนอย.

ปจจบนธรรมปจจบนธรรม คอ คำาสงสอนของ

พระพทธเจาทเปนเรองในชวตปจจบน เพอใชในการละชว ทำาความด และทำาจตใจใหบรสทธผองใสในปจจบนขณะ ซงไมใชเรองในอดตและอดตชาตทผานไปแลว รวมทงไมใชเรองของอนาคตและอนาคตชาตทยงมาไมถง.

การศกษาอรยสจ ๔ แบบขามภพขามชาตนน เปนผลใหการศกษาอรยสจ ๔ กลายเปนเรองยาว ยาก สบสนมาก สมผสไมได ตรวจ

22

สอบและพสจนไมได เขาใจขอเทจจรงไมได และไมใชเรองของปจจบนธรรม.

ถงอยางไรกตาม ทานกควรศกษาอรยสจ ๔ แบบขามภพขามชาตไวดวย เพอเปนความร แตทานควรศกษาดวยสตปญญาจรง ๆ.

การศกษาอรยสจ ๔ แบบปจจบนธรรมทำาใหเนอหาของอรยสจ ๔ ทตองศกษามนอย ตรงไปตรงมา งาย ไมสบสน สมผสได ไมมเงอนงำาใด ๆ และเปนขอเทจจรงทตรวจสอบไดจากประสบการณตรงของแตละบคคล รวมทงพสจนผลทเกดขนจากการปฏบตธรรมไดดวยตนเอง.

การศกษาอรยสจ ๔ แบบปจจบนธรรม จงเปนเรองการศกษาธรรมชาตของจตใจทเกยวของกบเรองความทกขในจตใจของตนเอง รวมทงการฝกปฏบตธรรมโดยใชความรในเรองธรรมชาตของจตใจ(ความรทาง

23

ธรรม)ทจดจำาไวได ทำาการรเหนและควบคมจตใจ ไมใหคดชวและทำาชว ใหคดดและทำาด เพอความพนทกขและเพอความบรสทธผองใสของจตใจในปจจบนขณะนเอง.

ความพนทกข(นพพาน)เปนเรองของปจจบนชาต

พระพทธเจาและพระอรหนตทงหลาย ตางกพนทกขทางจตใจ(นพพาน)ในปจจบนชาตของแตละทานโดยไมมเงอนงำาวา จะตองบรรลความพนทกข(นพพาน)ในชาตหนาแตประการใด.

ชาวพทธควรเอาอยางพระพทธเจาและพระอรหนตทงหลาย ดวยการศกษาอรยสจ ๔ และฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ อยางถกตอง ครบถวน และตอเนอง เพอความบรสทธผองใสของจตใจและเพอความพน

24

ทกข(นพพาน)ในปจจบนขณะของปจจบนชาตน.

ในชวงเรมตนฝกปฏบตธรรม ทานจะพบกบความบรสทธผองใสของจตใจและความพนทกขชวคราว(นพพานชวคราวหรอตทงคนพพาน) ครนมความเพยรในการฝกปฏบตธรรมมากขน ความพนทกข(นพพาน)กจะมความตอเนองมากขน.

ขอใหกำาลงใจแกทานผอานวา ความบรสทธผองใสของจตใจและความพนทกข(นพพาน)ชวคราวไดตามสมควรนน อยใกลแคเออมนเอง ถาทานศกษาอรยสจ ๔ และฝกปฏบตตามมรรคมองค ๘ ไดอยางถกตอง ครบถวน และตอเนองไดตามสมควร.

เนอหาในอรยสจ ๔ ทจำาเปนตองศกษาและฝกปฏบตธรรมนนมเพยงกำามอเดยว

25

เนอหาตาง ๆ ในอรยสจ ๔ นน มจำานวนนอยมากเมอเทยบกบความรทพระพทธเจาทรงมอย.

สมยหนง….ณ ปาสสปาวน….พระพทธเจาทรงหยบใบประดลายจำานวนเลกนอยถอไวดวยฝาพระหตถ เพอทรงแสดงวา เร องทพระองคตรสสอนอรยสจ ๔ นนมนอยมากเมอเทยบกบความรเรองตาง ๆ ทพระพทธเจาทรงร.

พระพทธเจาตรสสอนไววา พระภกษ“ทงหลาย อะไรเลาทเราบอก เราบอกวา นทกข….สมทย….นโรธ….มรรค(ตรสสอนอรยสจ ๔); เพราะเหตไรเราจงบอก กเพราะขอนประกอบดวยประโยชน….เปนหลกเบองตนแหงพรหมจรรย…. เพอความหนายในทกข*(นพพทา) เพอความดบทกข(นโรธ) เพอความสงบ เพอความรยง(ปญญา) เพอ

26

นพพาน.” (พทธธรรม หนา ๘๙๕ ป.อ.ปยตโต).๓ การตรสสอนเชนนเปนเครองแสดงวา พระพทธเจาตรสสอนอรยสจ ๔ เพอความบรสทธของจตใจ(พรหมจรรย) ใหเบอความทกข มความสขสงบ มปญญาทางธรรม และเขาถงความดบทกข(นพพาน) ซงมเนอหานอย คอ มเพยงกำามอเดยวเมอเทยบกบความรดานอน ๆ.

เมอทานไดศกษาและฝกปฏบตธรรมตามแนวทางทผเขยนนำาเสนอ กจะทำาใหเกดการร เหนไดดวยประสบการณตรงของตนเองวา การจะเขาถงภาวะของความดบทกขนน ตองมความรในเรองอรยสจ ๔ ซงมเนอหานอยมากเมอเปรยบเทยบกบความรทางโลกทไดศกษามาแลวชวชวต.

ในสมยพทธกาล ชาวอนเดยมการศกษานอย แตกมคนเปนจำานวนมากทมดวงตาเหนธรรมในอรยสจ ๔ และเปนบคคลทประเสรฐ

27

ระดบแรก(พระโสดาบน)ไดโดยงาย ภายหลงการฟงธรรมเรองอรยสจ ๔ จากพระพทธเจาเพยงครงเดยวเทานน.

การบรรลธรรมเปนพระอรหนตในสมยพทธกาลเกดขนภายในไมกวน เชน ทานยสะเปนพระอรหนตภายใน ๑ วน คณะปญจวคคยเปนพระอรหนต ภายใน ๕ วน พระโมคคลลานะเปนพระอรหนตภายใน ๗ วน พระสารบตรเปนพระอรหนตภายใน ๑๕ วน และมพระภกษอกเปนจำานวนมากทบรรลธรรมเปนพระอรหนตภายในระยะเวลาสน ๆ ซงเปนการแสดงวา เนอหาของอรยสจ ๔ ทเปนขอมลสำาคญทสดในการบรรลธรรมนน มนอยมากและงาย เมอเทยบกบการศกษาเลาเรยนในยคปจจบน ซงตองใชเวลาในการศกษาเลาเรยนกนนานมาก และยงตองศกษาเพมเตมกนตลอดชวต.

28

ความสำาเรจของการศกษาธรรมและปฏบตธรรมตามอรยสจ ๔ ในสมยพทธกาลจะเกดขนไดอยางรวดเรว เพราะพระพทธเจาตรสสอนแบบงาย ๆ ครบถวน และตรงประเดน. ประกอบกบผศกษาธรรมในสมยนน มขอมลดานกเลสในความจำาไมมากนก จงทำาใหสามารถรเหนและควบคมจตใจ(ความคด)ใหบรสทธผองใส เปนบคคลทประเสรฐไดอยางรวดเรว.

อยาปดกนวสยทศนทางธรรมของทานเองการศกษาทางโลกและทางธรรมกเพอให

เกดการเพมพนขอมลสตปญญาทางโลกและทางธรรมในความจำา สำาหรบใชในการดบความทกขทางรางกายและจตใจในชวตประจำาวน.

การศกษาเลาเรยนทางธรรมมหลกการเชนเดยวกบการศกษาเลาเรยนทางโลก คอ

29

จะตองศกษาจากหลายทาน เชน จากบดา มารดา ผปกครอง เพอน ผใกลชด คร ผนำา ผร สอตาง ๆ อาจารย พระอาจารย พระบาทสมเดจพระเจาอยหว เปนตน ซงตองศกษากนชวชวตเลยทเดยว.

การศกษาธรรมในพระพทธศาสนานน ควรทำาเชนเดยวกบการศกษาทางโลก. ไมควรปดกนวสยทศนของตนเองดวยการศกษาจากพระอาจารยหรออาจารยเพยงทานเดยว เพราะสตปญญาทางธรรมของผสอนธรรมเพยงคนเดยว อาจจะไมกวางขวางและไมครอบคลมความรในอรยสจ ๔ ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบตเหมอนอยางทพระพทธเจาตรสรและตรสสอนดวยพระองคเอง.

พระไตรปฎกเปนแหลงขอมลหลกของพระพทธศาสนา

30

กอนทพระพทธเจาจะปรนพพาน พระองคไดตรสสอนพระอานนทวา ดกอน“อานนท! ธรรมและวนยอนใดทเราแสดงแลว บญญตแลวแกทานทงหลาย ธรรมและวนยนนจกเปนศาสดาของทานทงหลาย เมอเราลวงลบไป ” (คณลกษณะพเศษแหงพระพทธศาสนา หนา ๒๐๑ พมพครงท ๒ พ.ศ. ๒๕๔๑ ส

ชพ ปญญานภาพ).๔

การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงวา พระธรรมและวนยทพระพทธเจาบญญตไว คอ อาจารยผอบรมสงสอน(ศาสดา)แทนพระองคทานเมอปรนพพานแลว. ดงนน การศกษาพระธรรมและวนยทพระพทธเจาไดตรสสอนไว จงเปนเรองสำาคญมาก ๆ.

คนทวไปควรศกษาพระธรรมหรออรยสจ ๔ ใหรแจงชดตามความเปนจรงทงภาคทฤษฎและภาคปฏบต.

31

พระภกษควรศกษาพระธรรมและวนย รวมทงฝกฝนตนเองใหสามารถปฏบตตนตามวนยอยางเครงครด.

ในยคปจจบน ถาไมมพระไตรปฎกทบนทกหลกธรรมคำาสอนของพระพทธเจาไว กอาจถอวา ขณะนไมมหลกธรรมคำาสอนของพระพทธศาสนาเหลออกแลว.

ขอมลอรยสจ ๔ ทบนทกอยในพระไตรปฎกเปนหลก(แกน)ธรรมสำาคญทสดของพระพทธศาสนาในประเทศไทย ซงทานควรศกษา นำามาทดลองฝกปฏบต ตรวจสอบ และพสจนผลจากการฝกปฏบตธรรมดวยตนเอง เพอทำาใหเกดการเพมพนขอมลดานสตปญญาทางธรรมในความจำา และใชขอมลดงกลาวเพอการดำาเนนชวตอยางบคคลทประเสรฐ(อรยบคคล).

32

ควรศกษาอรยสจ ๔ จากบทความตาง ๆ ทคดสำาเนามาจากพระไตรปฎกดวย

ทานควรเปดวสยทศนทางธรรมใหกวางขวางและลกซงดวยการใชสตปญญาทำาการศกษาหลกธรรมในอรยสจ ๔ จากบทความตาง ๆ ทคดสำาเนามาจากพระไตรปฎก หรอศกษาจากพระไตรปฎกโดยตรง พรอมทงตรวจสอบขอเทจจรงดวยประสบการณตรงของตนเองและพสจนจากผลของการฝกปฏบตธรรมในชวตประจำาวน.

ภาษาในบทความทคดสำาเนามาจากพระไตรปฎกหรอภาษาในพระไตรปฎกนน อาจเปนเรองยากสำาหรบคนยคปจจบน อกทงยงมเร องราวตาง ๆ ทไมใชอรยสจ ๔ แท ๆ ปะปนอยจำานวนหนง จงทำาใหผอานสบสนไดงาย.

เมอทานทำาความเขาใจเนอหาในหนงสอเลมนไดดตามสมควรแลว จะชวยใหทานเขาใจ

33

เนอหาของบทความตาง ๆ ในพระไตรปฎกไดงายขน.

ทานสามารถตรวจสอบและพสจนเนอหาของอรยสจ ๔ ไดดวยตนเอง

เนอหาของอรยสจ ๔ แท ๆ เปนเรองทผมสตปญญาปานกลางกสามารถศกษาได(ปรยต) เขาใจได ปฏบตได(ปฏบต) รบผลได(ปฏเวธ) หรอเขาถงความดบทกข(นพพาน)ได และเปนอรยบคคลในระดบตาง ๆ ไดในชวตปจจบน อกทงยงสามารถตรวจสอบจากประสบการณตรงของตนเองและพสจนผลไดทกเมอทลงมอปฏบตธรรม รวมทงเผยแพรใหเกดประโยชนแกผอนไดโดยงาย.

ในทนทททานลงมอฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ ไดอยางถกตองและครบถวน

34

ตามสมควร กจะตรวจสอบและพสจนผลของการปฏบตธรรมดวยประสบการณตรงของตนเองวา ทานสามารถดบกเลส กองทกข ทำาจตใจใหบรสทธผองใส และพฒนาจตใจใหเปนบคคลทประเสรฐไดจรง โดยไมตองรอวน รอเวลา รอสถานท และไมตองรอผลในชาตหนาแตประการใด เพราะเปนเรองของการมและใชขอมลสตปญญาทางธรรมทมอยในความจำาขณะนน ๆ.

ความหลงเชอความหลงในพทธศาสนาหมายถง ความ

ไมรแจงชดตามความเปนจรงในอรยสจ ๔ ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบต. ผทมความหลง คอ ผทไมมความรในอรยสจ ๔ และไมมความสามารถในการปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ ไดอยางถกตอง ครบถวน และตอเนอง.

35

ความหลงเชอ คอ ความเชอทเกดขนโดยไมไดกลนกรองดวยสตปญญาของตนเองและไมไดตรวจสอบและพสจนขอเทจจรงดวยประสบการณตรงของตนเองเสยกอน.

ความเชอทถกตอง คอ ความเชอทผานการกลนกรองดวยสตปญญาทางธรรม รวมทงผานการตรวจสอบและพสจนขอเทจจรงดวยประสบการณตรงของตนเองวา เปนเรองจรงทเกดขนจรงในชวตประจำาวน.

ทานควรศกษา คนควา ตรวจสอบและพสจนขอเทจจรงของบทความในหนงสอเลมนทกวรรคและขนตอนดวยตวของทานเอง เพอสรางนสยทดในการศกษาธรรมและฝกปฏบตธรรมตามความเปนจรง โดยไมหลงเชอเรองตาง ๆ อกตอไป.

ความจรงในอรยสจ ๔ เปนเรองใกลตวทคนทวไปสามารถเขาใจได ปฏบตได พนทกขได

36

เปนบคคลทประเสรฐได ประเมนผลได ตรวจสอบได และพสจนไดดวยตนเอง ตามกำาลงความรและความสามารถทางธรรมของแตละบคคลทมอยในขณะนน ๆ.

ในกาลามสตร พระพทธเจาตรสสอนไมใหมความหลงเชอวา "….อยายดถอ โดยการฟง(เรยน)ตามกนมา อยายดถอ โดยการถอสบ ๆ กนมา อยายดถอ โดยการเลาลอ อยายดถอ โดยการอางตำารา อยายดถอ โดยตรรก(คดวาสมเหตสมผล*) อยายดถอ โดยการอนมาน(คาดคะเนตามหลกเหตผล*) อยายดถอ โดยการคดตรองตามแนวเหตผล อยายดถอ เพราะเขากนไดกบทฤษฎของตน อยายดถอ เพราะมองเหนรปลกษณะนาเชอ อยายดถอ เพราะนบถอวา ทานสมณะนเปนครของเรา…." (พทธธรรม หนา ๖๕๑ ป.อ.ปยต

โต).๕

37

การทตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงวา อยาหลงเชอแมแตบคคลทเรานบถอวาเปนพระอาจารย แตใหตรวจสอบและพสจนขอเทจจรงดวยตนเอง จนรแจงชดตามความเปนจรงแลวจงคอยเชอ.

การตรวจสอบและพสจนพทธธรรมนน ทำาไดโดยงาย โดยตรวจสอบดวยการเทยบเคยงกบประสบการณตรงของตนเอง และพสจนโดยการนำาไปทดลองฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ ในชวตประจำาวน ดวยการประเมนผลของการปฏบตธรรมทเกดขนกบตนเองวา สามารถดบกเลสและกองทกขตามทแสดงไวในอรยสจ ๔ ไดจรงหรอไม ถาดบไดจรง ดบไดอยางมประสทธภาพ รวมทงสามารถปฏบตไดงาย ทกเวลา ทกสถานท เปนเรองทเปดเผย คนอนกสามารถนำาไปปฏบตไดเชน

38

เดยวกน ไมมเงอนงำาใด ๆ กนาจะเปนการฝกปฏบตธรรมทถกตองและควรแกการยอมรบ.

ความหลงเชอตาง ๆ ไมเกยวของกบอรยสจ ๔

การมความหลงเชอเรองตาง ๆ ในอดตชาต กไมเกยวกบความพนทกขในปจจบนขณะ เพราะการจะพนจากกเลสและกองทกขไดนน เปนเร องปจจบนขณะ ซงเกดขนไดจากการศกษาอรยสจ ๔ และฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ อยางถกตองและครบถวนในชวตปจจบน ททานสามารถตรวจสอบและพสจนไดดวยตนเอง.

พระพทธเจาไมตรสสอนเรองอนทไมใชอรยสจ ๔ ไววา “….เธอทงหลาย….เราไมพยากรณ(ทำานาย*)วา โลกเทยง โลกไมเทยง ฯลฯ….(เพราะ*)ไมประกอบดวย

39

ประโยชน(ไมพนทกข*)….เราพยากรณ(ตรสสอน*) ขอวา นทกข….สมทย….นโรธ….มรรค….เพอนพพาน” (พทธธรรม หนา ๘๙๔ ป.อ.ปยตโต).๖ การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงวา พระพทธเจาตรสสอนอรยสจ ๔ เพอความดบทกขเทานน เรองอนพระพทธเจาไมไดตรสสอน.

การมความหลงเชอมากนอยเพยงใดกไมสำาคญและไมใชเรองทตองตำาหนแตประการใด เพราะเปนเรองธรรมดาและเปนเสรภาพทางความคด ขอเพยงใหศกษาความจรงอนประเสรฐ(อรยสจ ๔) เพอจะไดพฒนาจตใจใหเปนบคคลทประเสรฐกเพยงพอแลว.

ในสมยพทธกาล อรยบคคลรวมทงพระอรหนตสวนใหญเคยมความหลงเชอมากอน แตเมอมาศกษาอรยสจ ๔ กสามารถปรบ

40

เปลยนมาเปนผรความจรงอนประเสรฐในระดบตาง ๆ หรอเปนอรยบคคลในระดบตาง ๆ.

ชาวพทธควรมงศกษาอรยสจ ๔ และฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ ใหถกตอง ครบถวน และตอเนอง เพอพฒนาจตใจของตนเอง ใหเปนบคคลทประเสรฐทหางไกลจากกเลสและกองทกขไดอยางตอเนองมากทสด. สวนความหลงเชอเร องตาง ๆ นน มกจะมการเปลยนแปลงไปเอง เมอความหลง(โมหะหรออวชชา)ลดลงหรอหมดไป.

อรยสจ ๔ เปนความจรงทประเสรฐและทำาใหพนทกข พระพทธเจาตรสสอนวา ภกษทง“หลาย อรยสจ ๔ ประการเหลานแล เปนของแทอยางนน ไมคลาดเคลอนไปได ไมกลายเปนอยางอน ฉะนน จงเรยกวา อรยสจ…”.

41

“ภกษทงหลาย เพราะไดตรสรอรยสจ ๔ ตามความเปนจรง พระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา จงไดนามเรยกวาเปนอรยะ” (พทธ

ธรรม หนา ๘๙๕ ป.อ.ปยตโต).๗

เมออรยสจ ๔ เปนความจรงทประเสรฐดงทพระพทธเจาตรสสอนเชนน คนทศกษาอรยสจ ๔ อยางถกตอง จะตองรเหนเหมอนกนหมด. การรเหนทแตกตางกน จงเปนเรองทนาพจารณาวา การรเหนนน ๆ นาจะเปนการรเหนทคลาดเคลอนจากความเปนจรง.

บทความในหนงสอเลมน จะเนนไมใหหลงเชอคนอน แตใหฝกตรวจสอบและพสจนหลกธรรมตาง ๆ ดวยตนเอง.

พระพทธเจาตรสสอนเรองความสำาคญในอรยสจ ๔ กบความพนทกขวา มนษย“มากมายแท ถกภยคกคามเขาแลว พากนยดเอาภเขาบาง ปาบาง สวนและตนไมศกดสทธ

42

บาง เปนทพง สงเหลานนไมเปนทพงอนเกษมไดเลย นนไมใชสรณะอนอดม คนยดเอาสรณะอยางนน จะพนไปจากสรรพทกขหาไดไม ” ….“สวนผใดถงพระพทธเจา พระธรรม และพระสงฆเปนสรณะ มองเหนดวยปญญาโดยถองแทซงทกข เหตใหทกขเกดขน(สมทย) ความกาวลวงทกข(นโรธ) และอรยมรรคมองค ๘ อนใหถงความสงบระงบทกข นแหละคอสรณะอนเกษม นคอสรณะอนอดม คนถงสรณะอยางนแลว ยอมปลอดพนจากทกขทงปวง” พทธธรรม หนา ๙๑๑ ป.อ.ปยตโต).๘

การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงวา ทพงตาง ๆ เพอความดบทกขซงไมใชอรยสจ ๔ นน ไมใชทพงทแทจรง ทพงทหวงไดแนนอนคอ การมความรอยางแจงชดในอรยสจ ๔ ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบตตามความเปนจรง

43

ดวยสตปญญาของตนเอง จงจะมความสขสงบ และพนจากความทกขทงปวง.

การฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ ทำาใหเปนนกบรหารจต

การฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ อยางถกตองและครบถวนตามสมควร จะทำาใหเกดการเพมพนขอมลดานสตปญญาทางธรรมในความจำาของทานเองอยางรวดเรว รวมทงมการใชขอมลดงกลาวในการกำากบและควบคมจตใจ(บรหารจต) ใหสามารถคด ปฏบตงาน และดำาเนนชวตประจำาวนโดยไมมกเลสเจอปน เปนผลใหจตใจมความบรสทธ รวมทงควบคมจตใจใหมการคดและทำากจตาง ๆ ทเปนกศล เพอยงประโยชนตอตนเอง ตอผอน ตอครอบครว ตอสงคม ตอสตวอน และตอสงแวดลอมอยางกวางขวาง เปนผลใหจตใจม

44

ความผองใส ไดอยางมประสทธภาพ จงจะเปนการดำาเนนชวตอยางบคคลทประเสรฐ และมจตใจทบรสทธผองใสอยเปนนจ.

การควบคมความคดและการกระทำาตาง ๆ ทางกาย วาจา ใจ โดยการฝกปฏบตตามมรรคมองค ๘ จดวา เปนการฝกบรหารจตทเรยนรงาย ตรงประเดน ไดผลทนททลงมอปฏบต ซงชาวพทธและคนทวไปพงฝกบรหารจตใจของตนเองในชวตประจำาวนอยตลอดเวลา เพอการดำาเนนชวตทดงามตามแนวทางของบคคลทประเสรฐ และเพอความสนตสข.

การพฒนาสตปญญาทางโลกและสตปญญาทางธรรมมกระบวนการทเหมอนกน

การพฒนาสตปญญาทางโลก คอ การพฒนาความรและความสามารถทางโลก ดวยการศกษา เรยนรเรองตาง ๆ สำาหรบใชในการ

45

ประกอบอาชพและทำากจตาง ๆ เพอดบความทกขทางรางกายเปนสำาคญ.

การพฒนาสตปญญาทางธรรม คอ การพฒนาความรและความสามารถทางธรรม สำาหรบใชในการดบกเลสและความทกขทางจตใจเปนหลก ซงมกระบวนการในการศกษาและเรยนรเชนเดยวกนกบการศกษาเลาเรยนทวไป.

ไมมการพฒนาสตปญญาทางธรรมทเกดขนอยางอศจรรยแตประการใด แมพระพทธเจาเอง กยงทรงใชความเพยรอยางมากมายในการตอสกบอปสรรคตาง ๆ นา ๆ เปนเวลานานถง ๖ ป ทำาการศกษาวจย(ธรรมวจยหรอคนควา)ทพระวรกายและพระทยของพระองคเองในเรองของความทกข จนรแจงชดในอรยสจ ๔ ตามความเปนจรง(ตรสร).

46

สรป แกนธรรมของพระพทธศาสนา คอ

อรยสจ ๔ ซงมเนอหาเพยงกำามอเดยวเมอเทยบกบความรดานอน ๆ.

อรยสจ ๔ เปนเรองของการพฒนาจตใจมนษยใหพนจากกเลส กองทกข และเปนบคคลทประเสรฐในชวตปจจบน.

อรยสจ ๔ เปนวชาการดานจตใจของมนษย ทคนทวไปสามารถศกษา ตรวจสอบ และพสจนผลดวยตนเองไดโดยงาย ถาศกษาอยางตรงประเดน.

การศกษาอรยสจ ๔ ดวยการหลงเชอผอน จะทำาใหตองศกษาธรรมมากมาย ยาก และอาจเปนอปสรรคในการบรรลธรรมไดอกดวย.

47

ตอนท ๑ ปฏจจสมปบาท(ทกข สมทย นโรธ)

ความหมายของคำาวา ปฏจจสมปบาท “ ”ในพจนานกรมพทธศาสตร คอ การททกขเกดขนเพราะอาศยปจจยตอเนองกนมา.

ความหมายของปฏจจสมปบาททผเขยนตความเพอใหเหมาะกบยคปจจบน คอ กระบวนการทางใจ(จตหรอจตใจ)ทเปนกเลส และเปนสาเหตใหเกดความทกขทางจตใจ.

สำาหรบกระบวนการทางใจทไมเปนกเลสและไมเปนสาเหตใหเกดความทกขนน เปนกระบวนการทางใจทวไป และไมใชปฏจจสมปบาท.

48

การตความของผเขยนวา "กระบวนการทางใจทเปนกเลส" กเพราะวา ทก ๆ ขนตอน(ทก ๆ หวขอธรรมในปฏจจสมปบาท)นน เปนขนตอนทางใจทเปนกเลส โดยมเหตปจจยทตอเนองกนมาในลกษณะของกระบวนการทางธรรมชาตของจตใจมนษย และเปนสาเหตใหเกดความทกขทางจตใจ ททกทานสามารถตรวจสอบและพสจนไดดวยตนเอง.

เพอใหบทความกระชบ จงขอยอประโยคทวา "กระบวนการทางใจทเปนกเลส และเปนสาเหตใหเกดความทกขทางจตใจ" เปน "กระบวนการทางใจทเปนกเลส" และคำาวา จตใจ เปนคำา“ ” เดยวกบ คำาวา จต ใจ มโน.

การทผเขยนใชคำาวา จตใจ เปนสวนใหญเพราะเปนคำาทใชคกบคำาวา รางกาย อกทงเปนคำาทไพเราะ และปองกนไมใหสบสนกบคำาวา ดวงจต

49

ดวงใจ และดวงวญญาณ แตบางครงกใชคำาวา จตหรอใจ ตามความเหมาะสม“ ” .

การตรวจสอบและพสจนกระบวนการทางใจทเปนกเลส(หรอเจอปนดวยกเลส)นน ทำาไดงาย เพราะทกคนเคยมความทกขมาแลว ถงขนเชยวชาญกวาได จงทำาใหสามารถตรวจสอบโดยการมสตระลกถงกระบวนการทางใจทเปนกเลสของตนเองในชวงทเคยมความทกข. ขณะเดยวกน ถามความทกขทเกดขนใหม กจะสามารถพสจนโดยการมสตรเหนและรทนกระบวนการทางใจทเปนกเลสไดทนท ขอเพยงใหมเจตนาทจะมความตงใจ(มสต)และมความเพยรในการสงเกตกระบวนการทางใจทเปนกเลสในชวตประจำาวน แลวสมองของทานกจะทำาหนาทตามทไดตงเจตนาเอาไว.

50

การอธบายกระบวนการทางใจทเปนกเลสจะครอบคลม ๓ เรอง เพราะเปนเรองทมความเชอมโยงกน(มเหตปจจย)โดยตรง ดงน :- ๑. ความทกข(ทกข)

๒. สาเหตของความทกข(สมทย) ๓. ความดบทกข(นโรธ)

คำาวา "ปฏจจสมปบาท" อานออกเสยงวา "ปะ-ตด-จะ-สะ-มบ-บาท" ไมอานออกเสยงวา "ปะ-ตด-จะ-สะ-มบ-ปะ-บาท" และคำาวา สะ-มบ ใหออกเสยงตำา คลายคำาวา สมด แตออกเสยง ป แทน ด. เพอความสะดวกตอการศกษาเรองกระบวนการทางใจทเปนกเลส ขอความกรณาใหทานผอาน ไดโปรดหดออกเสยงและจำาคำาวาปฏจจสมปบาทใหขนใจดวย.

ตอจากนไป ทกประโยคหรอทกตอน กรณาตรวจสอบและพสจนขอเทจจรงดวยประสบการณตรงทผานมาในอดตและทเกดขน

51

ในปจจบนขณะของตนเอง เพอใหเกดปญญาทางธรรมโดยไมตองเชอ.

ความสำาคญของปฏจจสมปบาทและการพงตนเอง

พระพทธเจาไดตรสสอนเรองความสำาคญของปฏจจสมปบาทวา ผใดเหนปฏจจสม“ปบาท ผนนยอมเหนธรรม ผใดเหนธรรม ผนน ยอมเหนปฏจจสมปบาท”.

“ภกษทงหลาย แทจรง อรยสาวก(สาวกทประเสรฐ*)ผไดเรยนร(อรยสจ ๔*)แลว ยอมมญาณหยงร(มปญญา*)ในเรองน โดยไมตองเชอผอนวา เมอสงนม สงนจงม เพราะสงนเกดขน สงนจงเกดขน ฯลฯ”(พทธธรรม หนา ๗๙ ป.อ.ปยตโต).๙

52

คำาตรสสอนในตอนท ๑ เปนเครองแสดงใหเหนถงความสำาคญของปฏจจสมปบาททเปนสวนหนงของแกนธรรมในพระพทธศาสนา.

มหลายคนเขาใจผด ลงมอปฏบตธรรมโดยไมมความรวา ทกขคออะไร มสาเหตจากอะไร และความดบทกข(นพพาน)เปนอยางไร จงเปนผลใหความสำาเรจในการฝกปฏบตธรรมไมดเทาทควร.

การไมมความรเร องความทกข(ทกข)กยอมไมรวา มทกขอะไรบางทตองดบ และดบทกขไดแลวหรอยง.

การไมมความรเรองสาเหตของความทกข(สมทย)กยอมไมรวา ตองดบสาเหตของความทกขทตรงไหน ดบอยางไร.

การไมมความรเรองความดบทกข(นโรธหรอนพพาน)วาเปนอยางไร จงทำาใหไมสามารถ

53

ประเมนผลวา ไดปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ ไดถกตองจนเขาถงภาวะความดบทกขหรอไม.

คำาตรสสอนในตอนท ๒ เปนเครองแสดงใหเหนวา สาวกทประเสรฐ(อรยสาวก) คอ ผทมความรในอรยสจ ๔ ยอมมปญญาในการศกษาอรยสจ ๔ ตรวจสอบ และพสจนขอเทจจรงในกระบวนการทางใจทเปนกเลส โดยไมตองหลงเชอผอน.

ถาไมรจกกระบวนการทางใจทเปนกเลส กจะดบสาเหตของความทกขไมตรงประเดน

กอนทจะฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ จำาเปนจะตองศกษารายละเอยดในกระบวนการทางใจทเปนกเลสเสยกอน. ถาทานไมเขาใจในเนอหาของกระบวนการทางใจทเปนกเลส กจะไมสามารถดบสาเหตของความทกขไดตรงประเดน จงทำาใหดบความทกขได

54

บาง ไมไดบาง ดบไมไดเลย หรอกลบมความทกขมากขนกวาเดมเสยอก.

บางทานไมไดศกษากระบวนการทางใจทเปนกเลสเสยกอน แตลงมอปฏบตธรรมดวยความหลงเชอและความศรทธาทมตอผสอน ขณะเดยวกน ผสอนกไมรแจงชดในกระบวนการทางใจทเปนกเลส จงอาจสอนใหดบสาเหตของความทกขทไมตรงประเดน บางครงอาจทำาเรองงายใหกลายเปนเรองยาก เปนผลใหเสยเวลา เสยคาใชจาย และทนาเปนหวงคอ อาจมกเลสและความทกขมากขน รวมทงเกดความเขาใจผดและเสอมศรทธาในพระพทธศาสนาไปเสยเลย.

ชาวพทธทกทาน ควรอยางยงทจะศกษากระบวนการทางใจทเปนกเลส(ปฏจจสมปบาท)ใหรแจงชดตามความเปนจรงทตรวจสอบและพสจนไดในปจจบนชาตเสยกอน เพอ

55

จะไดดบสาเหตของความทกขไดตรงประเดนในชวตประจำาวนนเอง.

องคประกอบของจตใจกอนทจะวเคราะหกระบวนการทางใจ(จต

หรอจตใจ)ทเปนกเลส ควรทบทวนหรอทำาความเขาใจเรองจตใจใหดเสยกอน.

มนษยประกอบดวยรางกายและจตใจ ภาษาบาลเรยกวาขนธ ๕. รางกายหรอกาย คอ รป(รปเปนภาษาบาล).

จตใจหรอจตหรอใจ ประกอบดวย ความรสก(เวทนา) ความจำา(สญญา) ความคด(สงขาร) การรเหนทางจตใจ(วญญาณ).

ชวตหรอขนธ ๕ รางกาย(กาย) จตใจ(ใจ จต)

56

รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ เลอด เนอ กระดก ความรสก ความจำา ความคด เอน สมอง ฯลฯ การรเหนทางใจ(วญญาณ)

แตละองคประกอบของจตใจมความหมายดงน :-

ความรสก(เวทนา) คอ ความรสกตาง ๆ ซงประกอบดวยความรสกเปนสข เปนทกข ไมสขไมทกข(เฉย ๆ).

ความจำา(สญญา) คอ ความจำาในเรองตาง ๆ.

ความคด(สงขาร) คอ ความคดตาง ๆ หรอความคดปรงแตง. การรเหนทางใจ(วญญาณ) คอ การรเหนเรองตาง ๆ ของใจ.

57

เพอปองกนความสบสน จงควรทำาความเขาใจ เรองสงขารและวญญาณเพมเตม กลาวคอ :-

สงขารในความเขาใจของคนทวไปมกหมายถง กายสงขาร วจสงขาร มโนสงขาร(จตตสงขาร).

สำาหรบคำาวาสงขารทกำาลงกลาวถง คอ สงขารในขนธ ๕ จงหมายถงมโนสงขารหรอความคดปรงแตง. เพอใหบทความกระชบ จงใชคำาวา ความคด แทนคำาวา มโนสงขาร.

สมองเปนอวยวะสำาคญเปรยบเหมอนศนยบญชาการของชวต เพราะสมองทำาหนาทจดจำาขอมล คด มความรสก รเหนเรองตาง ๆ ทเกดขน เพอการดำาเนนชวตอยางปลอดภย.

ขณะทไมไดหลบสนท เมอมการ รบร รป เสยง กลน รส สมผสทางกาย(โผฏฐพพะ) เรองตาง ๆ ทางใจ(ธรรมารมณ) ผานเขามา

58

ทางประสาทสมผสไดแก ตา ห จมก ลน กาย ใจ จะเปนทางใดทางหนงหรอหลาย ๆ ทางกได ยอมทำาใหเกดกระบวนการทางจตใจ กลาวคอ เกดการคด(มโนสงขารเกด) เปนผลใหเกดความรสกสข ทกข หรอเฉย ๆ (เวทนาเกด) ตอดวยเกดการจดจำา(สญญาเกด) และเกดการรเหนเรองตาง ๆ ในจตใจ(มโนวญญาณเกด) รวมทงมการสงการตาง ๆ ตามความคด(สงขาร) จงเกดการกระทำาตาง ๆ ทาง กาย วาจา ใจ.

สมองทไดรบความกระทบเทอนอยางรนแรงจนหมดสต เชน จากอบตเหต พบวา การ รบร ขอมลยงคงมอย แตไมมการคด(มโนสงขารดบ) จงทำาใหไมมความรสก(เวทนาดบ) ไมมการจำา(สญญาดบ) และไมมการ รเหน ทางใจ(วญญาณดบ) ซงเปนการดบของ

59

กระบวนการทางจตใจ หรอสมองเสยหนาทดงกลาวไป.

ขณะทกำาลงหลบสนท สมองหยดคดเรองตาง ๆ จงไมมการคด(สงขารดบ) และ กระบวนการทางจตใจทไดกลาวถงจงไมเกดขน(ดบ)เปนการชวคราว. คนทสมองพการจากโรคตาง ๆ ยอมทำาใหการทำางานของสมองลดลงหรอหมดไปตามความรนแรงของโรคนน ๆ.

วญญาณในความเขาใจของคนทวไปมกหมายถงวญญาณททองเทยวไปเกดในภพชาตตาง ๆ. สำาหรบคำาวาวญญาณในพระพทธศาสนานน หมายถงวญญาณ ๖ ชนด กลาวคอ ตาเหนรปเรยกวาจกขวญญาณเกด หไดยนเสยงเรยกวาโสตวญญาณเกด จมกไดกลนเรยกวาฆานวญญาณเกด ลนไดรรสเรยกวาชวหาวญญาณเกด กายไดรสมผสทางกาย เชน เยน รอน ออน แขง เปนตน

60

เรยกวากายวญญาณเกด ใจได รเหน เรองตาง ๆ ทางใจ เชน ความคด ความสข ความทกข ความเบอหนาย เปนตน เรยกวามโนวญญาณเกด.

มโนวญญาณ คอ การรรายละเอยดของเรองตาง ๆ ทเกดขนในจตใจจงใชคำาวา รเหน ซงเกดขนจากการทำางานของสมอง.*

เมอไมมการรบรเขามาทางตา ห จมก ลน กาย ใจ หรอทางใดทางหนง วญญาณนน ๆ กจะไมเกดขน(ดบหรอหมดไป).

ความรสก(เวทนา) ความจำา(สญญา) ความคด(สงขาร) การรเหน(วญญาณ) จงเปนเรองของจตใจทเกดจากการทำางานของสมองนเอง โดยมความคดเปนจดเรมตนหรอเปนหวหนา เชน เมอคดจะทำาอะไร สมองจะทำางานและสงการใหทำาตามความคดนน ๆ. เมอหยดคด การกระทำาตาง ๆ กจะหมดไป

61

ดวย. ดงนน ความคดจงเปนหวหนาใหญของจตใจ และเปนทเรมการกระทำาตาง ๆ ในชวตประจำาวน.

เมอใดทสมองเสยหนาทไป จตใจกจะเสยหนาทไปดวย ซงเปนเรองทตรงไปตรงมา ทกทานสามารถตรวจสอบและพสจนไดทตวของทานเอง ไมใชเรองลกลบอะไรเลย แตถาใชความหลงเชอ กมกจะตรวจสอบและพสจนขอเทจจรงไมได อกทงยงทำาใหสบสนไดโดยงาย.

ความคดเปนหวหนาของจตใจและการกระทำาตาง ๆ

การกระทำาตาง ๆ ทางกาย วาจา ใจ เกดขนจากความคดทงสน แสดงวา หวหนาของการกระทำาตาง ๆ มาจากความคด.

ถาไมคด ขอมลความจำากไมถกนำามาใชประกอบการคด และการกระทำาตาง ๆ กจะไม

62

เกดขน เชน ขณะนอนหลบสนท จะไมมการคด และไมมการกระทำาตาง ๆ เกดขน.

ขณะคดเรองใดกตาม จะมการใชขอมลตาง ๆ ในความจำาทเกยวของกบเรองทกำาลงคดมาใชประกอบการคดเสมอ อกทงยงมการคดปรงแตงเพมเตมขนมาอก. ทงความคด ความรสก จะถกบนทกไวในความจำาดวย จงทำาใหเกดการตอยอดของความคดและความรสกในความจำา. ความจำา ความคด การกระทำาทางกาย วาจา ใจ.

พระพทธเจาตรสสอนเรองความคดไววา ความคดนำาโลกไป“ (โลกในทนหมายถงหม

มนษย), ความคดทำาใหโลกดนรน, สงทงปวง(การกระทำาตาง ๆ*)ตกอยใตอำานาจของความคด” (อรยสจ ๔ หนา ๑๐๑ วศน อนท

สระ).๑๐ การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงวา

63

ความคดเปนหวหนาของมนษย และมนษยดนรนไปตาง ๆ นา ๆ เพราะความคดนนเอง.

ผเขยนมกใชคำาวา "ความคด" แทนคำาวา "จตใจ" เพราะความคดเปนหวหนาขององคประกอบทางจตใจทรเหนไดโดยเดนชด ขณะเดยวกน การมสตรเหนและควบคมความคดได จะสามารถควบคมการกระทำาตาง ๆ ทางกาย วาจา ใจ ไดเปนอยางด

เมอคดชวยอมทำาชวความคดเปนหวหนาใหญ ดงนน เมอคด

ชวยอมทำาชวและเปนทกข ดงทพระพทธเจาไดตรสสอนไววา สงทงหลายทง“ ปวง(การกระทำาตาง ๆ*) มความคดเปนประธาน สำาคญทความคด ยอมสำาเรจไดดวยความคด ถาคนคดไมด ยอมพดไมด และทำาไมด หลงจากนนความทกขกตามมา เหมอนลอเกวยนตาม

64

รอยเทาโคทลากเกวยนไป” (อรยสจ ๔ หนา ๑๐๐

วศน อนทสระ).๑๑ ขอใหทานตรวจสอบและพสจนขอเทจจรงวา เปนไปตามพทธพจนหรอไม ถาเปนไปตามพทธพจนจรง กจะไมมความสงสยเร องนในพทธพจนอก เปนผลใหเกดความเชอทถกตองและมนคง.

บางทานอาจจะสงสยวา ทำาไมคนบางคนคดชวแตกลบพดจาดมาก ซงตามความเปนจรงแลว การทำาเปนพดดทงทกำาลงคดชวอยนน กคอการพดเทจ จงเปนการพดไมด(พดชว).

บางคนคดไมด แตทำาความดตาง ๆ นา ๆ ซงความจรงแลว เปนการกระทำาทหลอกลวง ไมจรงใจ จงเปนการกระทำาทไมด(ทำาชว).

ความคดเปนหวหนาของการกระทำาตาง ๆ เมอคดชว ยอมพดชวและทำาชว จตใจจงไม

65

บรสทธ เปนทกข ไมผองใส ไมสงบ และไมมความสข.

ขณะคดชว พดชว หรอทำาชวอยนน บางคนไมรตวเองวา กำาลงมความทกข กเพราะขาดสตปญญาทางธรรม เชน ขณะโจรคดปลนทรพย(ดวยความโลภ)จะเปนทกขมาก แตไมร วาตวเองเปนทกข จงตองไปปลนเพอลดความทกขของตนเอง. ครนเจาทรพยขดขน กเปนทกขมากทนท จงอาจทำารายเจาทรพย(ดวยความโกรธ)เพอลดความทกขทเกดขนในขณะนน เปนตน. คนทโกงกนเปนบคคลทขาดสตปญญาทางธรรมเชนเดยวกนกบโจร แตจะเลวรายกวาโจรมากมาย เพราะสามารถโกงกนองคกรทตนประกอบอาชพ หรอโกงกนชาตบานเมองของตนเองได.

66

ความฝนเกดจากสมองคดปรงแตงเปนมโนภาพหรอภาพทางใจ เพราะขณะนนขาดสตในการควบคมความคด จงเกดการคดปรงแตงเปนมโนภาพไปตามเหตปจจย. ดงนน เมอฝนไมด(ฝนดวยกเลสหรอฝนชว) กจะรสกเปนทกขไดเชนกน บางคนเกบเอาความฝนทไมดมาคดปรงแตงตอไปอก จงเปนทกข ๒ ตอ และบางคนตองเสยคาใชจายเพอแกฝนอก จงเปนทกข ๓ ตอกม.

เมอคดดยอมทำาดความคดเปนหวหนาใหญ ดงนน เมอคดด

ยอมทำาดและเปนสข ดงทพระพทธเจาไดตรสสอนไววา ใจ“ (ความคด*)มากอนทกสง ใจ(ความคด*)ประเสรฐสด ทกอยางสำาเรจจากใจ(ความคด*) หากใจ(คด*)ดเสยแลว จะพดหรอจะทำา กพลอยดไปดวย เมอพดดทำา

67

ดไวแลว กจะมแตสขตดตามตวไป เหมอนกบเงาตดตามตว”(พระธรรมบท หนา ๓ น.อ.ทองใบ หงษ

เวยงจนทร).๑๒

การคดดยอมทำาใหเกดการกระทำาตาง ๆ ทดดวย เปนความจรงททกทานสามารถตรวจสอบและพสจนไดจากประสบการณตรงของตนเอง.

เมอไมคดชว จตใจจงบรสทธและไมทกขเมอคดด จตใจจงผองใสและมความสข

สงบเมอไมคดชว แตคดด จตใจจงบรสทธ

ผองใส ไมทกข ผองใส สงบ และมความสขสงบ.

หลกธรรมงาย ๆ แตสำาคญมากสำาหรบการดำาเนนชวตประจำาวน คอ อยาคดไมดและทำาไมดเพอจตใจจะไดบรสทธ แตใหคดดและทำา

68

ดเพอจตใจจะไดผองใส หางไกลจากกเลสและกองทกข(โอวาทปาฏโมกข).

กเลสทำาใหเกดการเบยดเบยนตนเองและผอน

พระพทธเจาตรสเลาเรองกเลสทพระพทธเจาไดตรสรวา ภกษทงหลาย กอน“สมโพธการ(กอนการตรสร*)….เมอเราไมประมาท มความเพยร….(ศกษาพระทย*)…. เราก(มสต*)รชดวา : เราเกดกามวตก(เกดการคดดวยความโลภในกามคณ*)ขนแลว กแหละ กามวตกน ยอมเปนไปเพอเบยดเบยนตนเองบาง….ผอนบาง….ทำาใหปญญาดบ(มอวชชาครอบงำา*) จดวาเปนพวกสงบบคน(เปนทกข*) ไมเปนไปเพอนพพาน”…. “เมอเราพจารณาเหนวา มนเปนไปเพอเบยดเบยน….ไมเปนไปเพอ

69

นพพานกด กามวตกนนกสลายตวไป(ความโลภกดบ*)….”. “….(เมอ)*เกดมพยาบาทวตกเกดขน(คดดวยความโกรธ*)….เรากรชด จงละ พยาบาท…วตก(ความโกรธกดบ*)” (พทธธรรม หนา ๗๕๕

ป.อ. ปยตโต).๑๓

การทพระพทธเจาตรสเลาเรองการพจารณาธรรมของพระองคในชวงเวลากอนการตรสรเชนน เปนเครองชใหเหนวา เมอพระองคคดดวยกเลส(โลภ โกรธ เพราะมความหลง) ทำาใหเกดการเบยดเบยนตนเอง หรอผอน หรอเบยดเบยนทงตนเองและผอน จงทำาใหเกดความทกข และไมเปนไปเพอนพพาน.

ดงนน ความโลภและความโกรธเปนความคดททำาใหเกดการเบยดเบยนตนเองหรอผอน และเปนสาเหตใหเกดความทกขทมากกวาปกต.

70

เมอพระพทธเจาทรงมความรในเรองความโลภและความโกรธ จงทำาใหไมทรงคดดวยความโลภและความโกรธอกตอไป. การททรงใชพระสตปญญาศกษาจากพระประสบการณตรงของพระองคเชนน จงเปนสวนหนงททำาใหพระพทธเจาตรสรอรยสจ ๔.

ทานผอานกควรพจารณาธรรมตามรปแบบทพระพทธเจาตรสเลาไว ซงมหลกการและวธการทงาย ๆ ตรงประเดน เพอใหเกดสตปญญาทางธรรมไดโดยงาย.

กเลสคอรากเหงาของความชวทงปวงเร องของเชอโรคทางรางกายนน ม

มากมายจนเรยนไมรจกจบจกสน แตเรองของเชอโรคทางจตใจนน มเพยง ๓ ตว คอ ความโลภ ความโกรธ ความหลง และเชอโรคทางจตใจกคอกเลสนนเอง. เชอโรคทางจตใจน

71

เองททำาใหเกดการเจบปวยทางจตใจ คอ ทำาใหจตใจไมบรสทธผองใสและเปนทกข.

เปาหมายสงสดของการศกษาและปฏบตธรรมในพระพทธศาสนา คอ การกำาจดกเลสทง ๓ ตวใหหมดไป.

เชอโรคทางจตใจหรอกเลสตวท ๑ คอ ความโลภ

ความอยากเปนเรองธรรมดาทคนปกต(สมองทำางานเปนปกต)พงม. ทงน กเพอความอยรอด ความปลอดภยของชวตและทรพยสน.

ในขณะทมความอยาก กมกจะมความไมอยากเกดขนดวย เพราะเปนของคกน เชน เมออยากมสขภาพด กไมอยากเจบปวย อยากใหลกเรยนด กไมอยากใหลกสอบตก เปนตน.

72

ความโลภ คอ ความอยากหรอไมอยากทเกนความพอเหมาะพอควร(อยากมากหรอไมอยากมาก) จนถงขนเบยดเบยนตนเองและหรอผอน จงเปนสาเหตใหเกดความทกขมากกวาปกต และจตใจไมบรสทธผองใส ซงไมใชทางสายกลางของชวตตามแนวพระพทธศาสนา.

ตวอยางของการเกดความโลภ เชน อยากมากทจะร ำารวยจงตองโกงกน อยากมากหรอปรารถนาดมากทจะใหลกเปนคนดจงตองบนหรอดดาวนละ ๓ เวลา อยากมากทจะไดบญจงทำาบญจนเปนหน ไมอยากมากทจะแพเลอกตงจงตองโกงการเลอกตง เปนตน.

ความอยากและไมอยากทพอเหมาะพอควร คอ ไมถงขนเบยดเบยนตนเองหรอผอน และไมกอใหเกดความทกขทมากกวาปกต ถอวาเปนเรองปกตของจตใจมนษย เปนทาง

73

สายกลาง ซงเปนเรองทด และเปนเรองจำาเปนสำาหรบการดำาเนนชวต เชน อยากเหน(ทางตา)สงทตนชอบ ฟงเสยง(ทางห)ทตนปรารถนา ดมกลน(ทางจมก)ทหอม ลมรสอาหาร(ทางลน)ทอรอย สมผสหรอจบตอง(ทางกายสมผส)สงทชอบ อยากได อยากม อยากเปนนนเปนนตามทตนคด ไมอยากเหน ไมอยากไดยน ไมอยากไดกลน ไมอยากลมรส ไมอยากสมผสสงตาง ๆ ไมอยากได ไมอยากม ไมอยากเปนนนเปนนตามทตนคดดวยความพอเหมาะพอควร เปนตน.

การคดดวยความอยากหรอไมอยากซำาแลวซำาอก สมองกจะจดจำาและตอยอดเปนความอยากมากและไมอยากมาก จนถงขนเบยดเบยนตนเองและหรอผอนได เชน คดอยากรวยเรว ๆ ซำาแลวซำาอก จนเกดความอยากมากทจะรวยเรว ๆ จงบบคนตนเองให

74

ตองทำางานหนกมากหรอตองเบยดเบยนตนเองและหรอผอนเพอใหไดมาสมกบความอยากมาก(ความโลภ) เปนตน.

ความโลภ คอ ความอยากมากหรอไมอยากมากทเกนความพอเหมาะพอควร จนถงขนเบยดเบยนตนเองและหรอผอน จงเปนสาเหตใหเกดความทกขทางจตใจทมากกวาปกต รวมทงจตใจกไมบรสทธผองใส ซงไมใชทางสายกลางของชวต.

เมอคดอยากมากหรอไมอยากมากในเรองใดเรองหนงกตาม(มความโลภ) สมองกจะจดจำาความคดดงกลาวไวในสมอง. ครนคดเรองเดมซำาแลวซำาอก ความอยากมากและไมอยากมากในเรองนน ๆ กจะตอยอดมากขนเรอย จนกลายเปนความอยากมากหรอไมอยากมากอยางรนแรงถงขนทะยานอยาก(ตณหา)ทจะใหไดมาหรอเปนไปตามความคดดงกลาว. ถา

75

คดซำาแลวซำาอกในเรองเดม กจะทำาใหเกดความยดมนถอมน(อปาทาน)ในความคดอยากมากหรอไมอยากมากนน ๆ ขณะเดยวกนสมองกจะจดจำาเรองของความโลภ ตณหา และอปาทานดานความโลภ เพอเปนขอมลสำาหรบการคดในครงตอ ๆ ไป เพราะธรรมชาตของสมองเปนเชนนนเอง.

เมอม ความโลภ มากขน จงเกดความทะยานอยากทจะใหเปนไปตามความโลภเรยกวา ตณหา และการมความโลภซำาแลวซำาอก จงเกดความยดมนถอมนทจะใหเปนไปตามความโลภเรยกวา อปาทาน.

ตณหาและอปาทานจงเปนเพยงการขยายความใหเหนถงความรนแรงของความโลภ เพอทจะไดใชความรนในการศกษาเรองของความดบทกขตอไป.

76

ความโลภ รวมทงตณหาและอปาทานในความโลภนน เปนเรองของความคดและความจำาทเปนอกศล. ถงแมจะมขอมลดงกลาวอยในความจำา แตถามสตไมคดอกศล ความโลภ ตณหา และอปาทาน กจะไมออกมาในความคด เปนผลใหจตใจในขณะนนมความบรสทธผองใส มความสขสงบ และไมทกข.

ความปรารถนาด การทำากศล การอทศตนในรปแบบตาง ๆ ทมากเกนไป จนถงขนเบยดเบยนตนเองและหรอผอนนน เปนความโลภ. การไมเกอกลผอนเลย ทง ๆ ทสามารถทำาได กเปนความโลภ. การกลวมากวา จะไมเปนไปตามทตนอยากมากหรอไมอยากมาก กเปนความโลภเชนกน.

เชอโรคทางจตใจหรอกเลสตวท ๒ คอความโกรธ

77

ความไมชอบ หรอความไมถกใจ หรอความไมพอใจเปนเรองธรรมดาทคนปกต(สมองทำางานเปนปกต)พงม. ทงน กเพอความอยรอด ความปลอดภยของชวตและทรพยสน.

ความโกรธ คอ ความไมชอบมาก หรอไมถกใจมาก หรอไมพอใจมากทเกนความพอเหมาะพอควร จนถงขนเบยดเบยนตนเองและหรอผอน จงเปนสาเหตใหเกดความทกขทางจตใจทมากกวาปกต และจตใจกจะไมบรสทธผองใส ซงไมใชทางสายกลางของชวต.

ตวอยางของการเกดความไมชอบ ไมถกใจ ไมพอใจในเรองตาง ๆ เชน ไมชอบสงทเหน(ทางตา)เพราะนากลว ไมพอใจเสยงทไดยนเพราะหนวกห ไมชอบกลน(ทางจมก)ทไดรบเพราะเหมน ไมถกใจในรสชาต(ทางลน)ทเผด ไมชอบสมผสหรอจบตอง(ทางกาย

78

สมผส)สงทสกปรก ไมชอบในสงทได ทม หรอทเปน เปนตน.

ความไมชอบ ไมถกใจ หรอไมพอใจทมความพอเหมาะพอควร คอ ไมถงขนเบยดเบยนตนเองหรอผอน และไมเปนทกขมาก ดงในตวอยางตาง ๆ ทไดกลาวถงแลว ถอวาเปนเรองปกตของจตใจมนษย ซงเปนเรองทด และเปนเรองจำาเปนสำาหรบการดำาเนนชวต.

การคดดวยความไมชอบ ไมถกใจ หรอไมพอใจซำาแลวซำาอก สมองกจะจดจำาและตอยอดเปนความไมชอบมาก ไมถกใจมาก หรอไมพอใจมาก จนถงขนเบยดเบยนตนเองและหรอผอน.

ความโกรธเกดจากการมความโลภ เชน อยากรำารวยมาก

79

จงตองปลน คร นผทถกปลนขดขนกโกรธ, อยากมากหรอม

ความโลภ ความโกรธ

ความปรารถนาดมาก ๆ ทจะใหลกเปนคนด ครนลกไมเชอฟงกโกรธ, อยากทำาบญมาก ครนถกหามไวกโกรธ, ไมอยากมากทจะถกขบรถปาดหนา ครนถกปาดหนาหนอยเดยวกโกรธมากถงขนลงมาทำารายกน เปนตน.

ความโกรธ คอ ความไมชอบมาก ไมถกใจมาก หรอไมพอใจมากทเกนความพอเหมาะพอควร จนถงขนเบยดเบยนตนเองและหรอผอน จงเปนสาเหตใหเกดความทกขทมากกวาปกต รวมทงจตใจกไมบรสทธผองใสดวย ซงไมใชทางสายกลางของชวต.

เมอคดไมชอบมาก ไมถกใจมาก หรอไมพอใจมากในเรองใดเรองหนงกตาม(มความโกรธ) สมองกจะจดจำาความคดดงกลาวไว.

80

ครนคดเร องเดมซำาแลวซำาอก ความไมชอบมาก ไมถกใจมาก หรอไมพอใจมากในเรองนน ๆ กจะตอยอดมากขนเรอย ๆ จนกลายเปนความไมชอบมาก หรอไมถกใจมาก หรอไมพอใจมากอยางรนแรงถงขนมความทะยานอยาก(ตณหา)ทจะใหไดมาหรอเปนไปตามความคดดงกลาว(ตามความโกรธ).

ถาคดซำาแลวซำาอกในเรองเดม กจะทำาใหเกดความยดมนถอมน(อปาทาน)ในเร องทคด ขณะเดยวกนสมองกจะจดจำาเร องของความโกรธ ตณหา และอปาทานดานความโกรธ เพอเปนขอมลสำาหรบการคดในครงตอ ๆ ไป.

ความโกรธ รวมทงตณหาและอปาทานในความโกรธนน เปนเรองของความคดและความจำาทเปนอกศล.

ถงแมจะมขอมลดงกลาวอยในความจำา แตถามสตไมคดอกศล ความโกรธ ตณหาและ

81

อปาทาน กจะไมออกมาในความคด เปนผลใหจตใจขณะนน มความบรสทธผองใส.

ตณหาและอปาทานจงเปนเพยงการขยายความใหเหนถงความรนแรงของความโกรธ เพอทจะไดใชความรนในเรองของความดบทกขตอไป.

ความโกรธทางธรรมมความหมายกวาง เชน ความไมชอบมาก ไมถกใจมาก ไมพอใจมาก ขดเคองใจ โกรธ แคนเคอง พยาบาท เปนตน.

ความโกรธถงขนทเปนตณหาคอความโกรธอยางรนแรง.

ความโกรธถงขนทเปนอปาทานคอความแคนหรอพยาบาท.

ตณหาและอปาทานจงเปนตวแสดงถงความรนแรงของความคดและความจำาทเปนอกศล จะเปนดานความโลภหรอความโกรธกได.

82

จตใจทบรสทธผองใสในพระพทธศาสนานน เปนผลจากการไมคดอกศลและคดแตกศล.

ถามสตควบคมจตใจไมใหคดอกศลไดชวคราว จตใจกจะบรสทธผองใสชวคราว และถามสตควบคมจตใจไมใหคดอกศลไดอยางตอเนอง จตใจกจะบรสทธผองใส รวมทงไมมความทกขไดอยางตอเนองดวย.

เชอโรคทางจตใจหรอกเลสตวท ๓ คอความหลง

การจะกำาจดความหลงไดนน ตองรจกความหมายอยางถกตอง. ความหลงมความหมายเดยวกนกบคำาวา โมหะและอวชชา.

ความหลงตามความหมายในพระพทธศาสนา คอ การไมมความรในอรยสจ ๔ รวมทงการไมมความสามารถในการปฏบตธรรมตาม

83

มรรคมองค ๘ อยางถกตอง ครบถวน และตอเนอง จงเปนสาเหต ใหเกดการคดอกศล เปนผลใหมความทกขทมากกวาปกต รวมทงจตใจกไมบรสทธผองใสอกดวย.

สำาหรบภาษาทเรานยมใชในปจจบนน เชน หลงเครองประดบ กคอการมความโลภในการไดเหนรปราง สสรร จบตองและประดบดวยเครองประดบ, หลงเสยงเพลง กคอการมความโลภในการฟงเพลง, หลงในรสอาหาร กคอการมความโลภในรสอาหาร เปนตน ความหลงดงกลาวไมใชความหลงในอรยสจ ๔ แตเปนเรองของความอยากมาก(ความโลภ)จนถงขนลมหลง หรอจนถงขนยดมนถอมนนนเอง.

หวหนาใหญของกเลสคอความหลงเพราะมความหลง คอ ไมมความรใน

อรยสจ ๔ และไมมความสามารถในการปฏบต

84

ธรรมตามมรรคมองค ๘ จงทำาใหไมสามารถดแลจตใจไมใหคดอกศลได จงเกดการคดอกศลขน.

คนทมความโลภแลวไมไดมาหรอไมเปนไปตามความโลภ กจะเกดความโกรธ. ความหลง(อวชชา)

ความโลภ ความโกรธ

ความโกรธจงเกดขนเพราะการมความโลภ ขณะเดยวกนความโลภเกดขนเพราะการมความหลง. ดงนน หวหนาใหญของกเลส คอ ความหลง.

เราควรลดหรอกำาจดความหลงเปนอนดบแรก

85

ผทสามารถกำาจดความหลงหรอดบความไมรแจงชดในอรยสจ ๔ (ดบอวชชา)ไดหมดจรง กจะไมคดอกศลหรอไมมความโลภ ความโกรธ ตณหา และอปาทานไดอยางตอเนอง ผนนกคอพระอรหนต.

ในชวตประจำาวน ทานควรมความเพยรในการดบความหลงใหหมดไป โดยการศกษาอรยสจ ๔ และฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ อยางถกตอง ครบถวน และตอเนอง เพอดแลจตใจไมใหคดอกศลอยางตอเนองจนเปนนสย.

ในสมยพทธกาล พระพทธเจาจะตรสสอนอรยสจ ๔ ใหกบผทมาขอฟงธรรมจนเขาใจและจดจำาไดตามสมควรเสยกอน จงลงมอฝกปฏบตธรรม.

86

ถาดบความหลงไดนอย โอกาสทจะคดอกศลกยงมมาก และถาดบความหลงไดมาก โอกาสทจะคดอกศลยอมนอยลง.

ในชวตประจำาวน ทานควรกำาจดหวหนาใหญของกเลสหรอความหลงใหหมดไป เพอทจะสามารถควบคมจตใจไมใหคดดวยความโลภและความโกรธอกตอไป.

ความไมประมาทพระพทธเจาทรงตกเตอนไมใหประมาท

โดยตรสสอนวา ภกษทงหลาย ภกษควร“สรางอปปมาท คอ รกษาใจดวยสต โดยตนเอง ในฐานะ ๔ คอ

๑. ….จตของเรา อยาตดใจในธรรมทชวนใหเกดความตดใจ(อยาโลภ*)

๒. ….จตของเรา อยาขดเคองในธรรมทชวนใหเกดความขดเคอง(อยาโกรธ*)

87

๓. ….จตของเรา อยาหลงในธรรมทชวนใหเกดความหลง(อยาหลง*)

๔. ….จตของเรา อยามวเมาในธรรมทชวนใหเกดความมวเมา(อยามวเมา*)

เมอจตของภกษ ไมตดใจในธรรมทชวนใหเกดความตดใจ….เพราะปราศจากราคะแลว(ไมโลภ*) ไมขดเคอง(ไมโกรธ*)….ไมหลง….ไมมวเมา เธอยอมไมหวาดเสยว ไมหวนไหว ไมครนคราม ไมสะดง และไม(ตอง)เชอถอแมแตถอยคำาของสมณะ” (พทธธรรม หนา ๘๐๖ ป.อ.ปยตโต).๑๔

การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงวา พระองคทรงหวงใยภกษทงหลาย จงทรงเรงรดใหมสตดแลจตใจใหบรสทธ คอ ไมคดดวยกเลส(ไมโลภ โกรธ หลง) และทรงสำาทบวา อยาเพลดเพลนหรอมวเมาในเรองตาง ๆ จนเกดความประมาท.

88

ขณะเดยวกน ทรงชใหเหนประโยชนของการดบกเลสและไมมวเมาในเรองตาง ๆ ไววา จะไมทำาใหกลว ไมหวนไหว ซงเปนเรองของการดบกเลสและกองทกข ทผปฏบตธรรมจะสามารถตรวจสอบและพสจนไดดวยตนเอง โดยไมตองหลงเชอผอน และทรงใหรบดบกเลสและความมวเมาตาง ๆ จนหมดสนในชวตปจจบน.

ทานผอานโปรดอยาประมาท จงมความเพยรในการมสตรกษาจตใจใหบรสทธผองใสอยางตอเนอง.

อยาเพงรบใชวชาวทยาศาสตรในยคปจจบนมาประกอบการพจารณา

ขณะเรมตนศกษาเรองกระบวนการทางใจทเปนกเลส ทานควรพยายามฝกคดและพจารณาตามรปแบบของคนในสมยพทธกาล ดวยการศกษากระบวนการทางจตใจ

89

ทวไปทไมเปนกเลสของตนเองอยางเปนขนตอน จะทำาใหสามารถเขาใจเนอหาของกระบวนการทางจตใจทเปนกเลสไดโดยงายและตรงประเดน.

ทานไมควรคดและพจารณาอรยสจ ๔ อยางละเอยดแบบตวเลข อยาคดแบบวทยาศาสตรดานวตถ อยาคดแบบวชาแพทยในยคปจจบน เพราะทานอาจคดลกซงมากเกนไปจนกลายเปนเรองยากมาก.

ทจรงแลว อรยสจ ๔ เปนเรองของจตวทยาและจตเวชในสมยพทธกาลทงายและตรงไปตรงมา ซงเปนวชาททำาใหคนพนความทกขโดยการพฒนาจตใจใหบรสทธผองใส หรอเปนบคคลทประเสรฐ(อรยบคคล)ในระดบตาง ๆ ซงเปนรปแบบทงาย ๆ แตมคณคาตอมวลมนษยอยางมหาศาล.

90

การคดตามแบบวชาจตวทยาและวชาแพทยในยคปจจบนอยางละเอยด จะทำาใหทานเขาใจความหมายของหวขอธรรม(องคธรรม)ตาง ๆ ผดพลาดและสบสนไดโดยงาย เพราะความหมายของหวขอธรรมตาง ๆ นน เปนความหมายในสมยพทธกาล.

การทอรยสจ ๔ กลายเปนเรองยากมาก ๆ สำาหรบบางคน เพราะมการคดลกซง คดมากมาย คดเกนความจำาเปน คดออกไปนอกประเดน คดดวยความหลงเชอ โดยเฉพาะอยางยง เมอคดไกลไปถงขนขามภพขามชาตทมเงอนงำามาก สมผสไมได ตรวจสอบไมได และพสจนไมได.

เมอทานเขาใจความหมายของหวขอธรรม(องคธรรม)ตาง ๆ ในอรยสจ ๔ โดยใชสตปญญาของทานตรวจสอบและพสจนกบขอเทจจรงดวยประสบการณตรงของตนเองใน

91

ชวตปจจบน. ทานจะรเหนอยางแจงชดวา อรยสจ ๔ เปนความจรงทประเสรฐ และเปนเรองงาย เปดเผย ไมมเงอนงำาใด ๆ ใหเกดความสงสยแตประการใด.

การศกษาปฏจจสมปบาทตองตรวจสอบและพสจนขอเทจจรงดวยตนเอง

ในยคปจจบน หลกธรรมคำาสอนของพระพทธเจา เปรยบเหมอนของในกระเปาทเราไมไดเปดดวาม(มเนอหา)อะไรอยขางใน. ครนมคนมาบอกวา ของในกระเปาเปนอะไร(พระพทธเจาตรสสอนวาอยางไร)กเชอ แตทจรงแลวพระพทธเจาตรสสอนโดยสรปวา ใหศกษา ตรวจสอบ และพสจนดวยตนเอง เปนการพงตนเองโดยไมตองหลงเชอผอน นนคอ ทานควรศกษาพทธพจนทคดสำาเนามาจากพระไตรปฎกหรอศกษาพระไตรปฎกดวย

92

ตนเอง(เปดกระเปาดดวยตาหรอคลำาชางดวยตนเอง) พรอมทงตรวจสอบและพสจนขอเทจจรงตาง ๆ กบจตใจของตนเองดวยประสบการณตรง จะไดเกดความรแจงชดตามความเปนจรง(เกดญาณ=เกดปญญาทางธรรม).

การหลงเชอคำาบอกเลาของผอนวา พระพทธเจาสอนอยางน ๆ โดยไมไดตรวจสอบและพสจนขอเทจจรงดวยตนเอง อาจเกดการผดพลาดททำาใหทานเสยโอกาสไปได.

ความหลงเชอและความยดมนถอมน(มอปาทาน)ตามความเขาใจของบคคลทตงตวเปนผสอนธรรม จงมกเกดการแตกแยกทางความคด จนเปนเหตหนงททำาใหเกดสายและนกายตาง ๆ ขนมากมายในพระพทธศาสนา.

93

อยาดวนปฏเสธและอยาตำาหนผอนทใชความหลงเชอ

มเนอหาเปนจำานวนมากมายในพระไตรปฎกทผอานบางคนไมสามารถตรวจสอบและพสจนได เพราะสตปญญาอาจไมเพยงพอ. ดงนน สวนไหนของเนอหาททานยงตรวจสอบและพสจนไมได กควรรบทราบ แลวหาทางในการตรวจสอบและพสจนตอไปตามความเหมาะสม ไมควรดวนปฏเสธ และในขณะเดยวกน กไมควรตำาหนผอนทมความหลงเชอเปนอนขาด.

ทานควรหลกเลยงการพดคยเรองตาง ๆ ทเกยวของกบความหลงเชอหรอเรองททานยงตรวจสอบและพสจนไมได เพราะอาจจะทำาใหเกดการขดแยงทางความคดไดโดยงาย. วธหลกเลยงงาย ๆ คอ การยอมรบตามความจรงวา ทานเองกยงไมมความสามารถเพยงพอทจะพดคย หรอยงศกษาอย หรอยงไมมความ

94

สามารถพอทจะตรวจสอบและพสจนเรองนได จงของดไวกอน.

ปฏจจสมปบาทไมเกยวของกบเรองของเวรกรรม พระพทธเจาตรสสอนเรองกรรมในอดตวา

ภกษทง“ หลาย กเมอบคคลมายดเอากรรมททำาไวแตปางกอนเปนสาระ ฉนทะกด….“สงนควรทำา สงนไมควรทำา กยอมไมม” ….เมอไมกำาหนดถอเอาสงทควรทำาและสงทไมควรทำา….กเทากบอยอยางหลงสต ไรเครองรกษา….” (พทธธรรม หนา ๒๐๖ ป.อ.ปยตโต).๑๕ การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงใหเหนวา การยดถอเรองกรรมในอดตโดยไมศกษาและไมฝกปฏบตธรรมตามทพระพทธเจาตรสสอน กเทากบมความหลง(มอวชชา) เพราะไมมสต

95

ปญญาทางธรรมในการรกษาตนเองใหพนทกข.

การใชหนเวรหนกรรม ดวยการทำาบญ ทำาทาน สะเดาะเคราะห ปลอยสตว อทศสวนกศลใหเจากรรมนายเวร อาจชวยใหรสกสบายใจชวคราว แตถาไมศกษาอรยสจ ๔ และไมฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ ใหถกตอง ครบถวน และตอเนอง ยอมไมพนทกขอยางแทจรง เพราะไมมสตปญญาทางธรรมในการควบคมความคดของตนเองใหหางไกลจากกเลสและกองทกขได.

กระบวนการทางใจทเปนกเลสไมใชเรองของเวรกรรมในอดตทเปนเหตใหเกดความทกข แตเปนเรองของการมความหลง(มอวชชา) จงทำาใหไมสามารถมสตควบคมความคดไมใหคดดวยกเลสไดตางหาก.

ปฏจจสมปบาทเปนเรองของจตใจ

96

พระพทธเจาตรสสอนเรองโรคทางใจไววา ภกษทง“ หลาย โรคม ๒ ชนดดงน คอ โรค

ทางกาย ๑ โรคทางใจ ๑ สตวทงหลายทยนยนไดวา….ตนไมมโรคทางกายเลยตลอดเวลา ๒ ป….๑๐๐ ป กมปรากฏอย แตสตวทยนยนไดวา ตนไมเปนโรคทางใจเลย แมเวลาเพยงครหนงเทานน หาไดยากในโลก ยกเวนแตพระขณาสพ(ผสนอาสวะแลว)ทงหลาย(หรอพระอรหนต*)” (พทธธรรม หนา ๘๑๘

ป.อ.ปยตโต).๑๖

การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงใหเหนวา การบรรลธรรมเปนพระอรหนตนน สามารถพนจากโรคทางใจได คอ ไมมความทกขดวยกเลส. ดงนน กระบวนการทางใจทเปนกเลสจงเปนเรองของจตใจเทานน และไมควรเอาเรองทางรางกายมาประกอบการพจารณา เพราะถาเอาเรองทางกายมาประกอบ

97

การพจารณา กจะทำาใหตรวจสอบและพสจนไมได อกทงยงทำาใหสบสนดวย.

ความทกขทางรางกาย ความแก ความเจบ และความตาย เปนเรองทมนษยทกคนมเหมอนกนหมด พระพทธเจากเชนกน แตพระองคทรงไมมความทกขทางพระทยดวยกเลสเลย เพราะไดตรสรเรองความทกขทางจตใจแลว.

พระพทธเจาตรสสอนพระอานนทในเรองความทกขทางพระวรกายและการปฏบตธรรมของพระองควา อานนท บดน“ ตถาคตเจรญวย อาย ๘๐ ปแลว กายตถาคตปรากฏวปรตโดยอาการเหนปานน (เชน*)อนทรยทงหลาย มจกขเปนตน กวกลแปรปรวน ไมปกตเหมอนแตกอน ทกประการ (และรางกายนเปรยบ*)เหมอนเกวยนเกาครำาครา อาศยไมไผผกกระหนาบ คาบ คำา

98

อปถมภบำารงไว ฉนใด กายตถาคต กฉนนน เมอลวงลถงวยชรา อาศยสมาธภาวนาอปถมภบำารงไว จงคอยพอเปนไป” (พทธประวตทศนศกษา หนา ๑๕๖ พระธรรมโกศาจารย - ชอบ อน

จารเถระ).๑๗

มคหบดทานหนงชอกลบดา ไดเลาใหพระสารบตรฟงวา พระพทธเจาตรสสอนดงน “….ถงกายเราจะมโรครมเรา แตใจเราจกไมมโรครมเราเลย….” (พทธธรรม หนา ๘๑๙

ป.อ.ปยตโต).๑๘ การตรสสอนทง ๒ ตอนเชนน เปนเครอง

แสดงใหเหนวา พระวรกายของพระองคนน ทรงมความชรา โรคภยไขเจบ และความทกขเชนเดยวกบคนทวไป แตพระองคทรงไมมความทกขทางพระทยจากความคดทเปนกเลสอกเลย เพราะทรงปฏบตธรรมอยางตอเนอง.

ดงนน พระพทธศาสนาจงเปนเรองของการดบกเลสและความทกขทางจตใจใน

99

ปจจบนขณะ ดวยการปฏบตธรรมอยางตอเนองในชวตประจำาวนของชาตปจจบนนเอง.

สวรรคในชาตหนาไมสำาคญเทาความพนทกขในชาตปจจบน

พระพทธเจาทรงเนนเรองความพนทกขในชาตปจจบน โดยตรสสอนวา “….อรยสาวกนน ผมจตปราศจากเวร…ปราศจากความเบยดเบยน ไมเศราหมอง มจต… …บรสทธ ยอมไดประสบความอน…ใจ(วา*)”….“ถาปรโลกมจรง…(เมอตายแลว*)จะเขาถงสคตโลกสวรรค”. “ถาปรโลกไมม เรากครองตนโดยไมมทกข ไมมเวร ไมมความเบยดเบยน เปนสขอยแตในชาตปจจบนนแลว”…. (พทธธรรม หนา ๖๕๑-๒

ป.อ.ปยตโต).๑๙ การตรสสอนเชนนเปนเครองแสดงใหเหนวา สาวกทประเสรฐ(สาวกทมความ

100

รในอรยสจ ๔ ) ผทมจตใจบรสทธผองใส กควรมความอนใจได เพราะถาชาตหนามจรง เมอตายแลวยอมจะไปเกดในสวรรค แตถาชาตหนาไมมกไมเปนไร เพราะจะดแลจตใจของตนใหบรสทธผองใส และไมมความทกขตงแตชาตปจจบนนแลว.

พระพทธศาสนาจงเปนเรองของการพฒนาจตใจใหบรสทธผองใสในปจจบนขณะ ในปจจบนชาต และเปนปจจบนธรรม.

เร องชาตหนาจะมหรอไมมนน ไมใชเร องสำาคญ เพราะความบรสทธผองใสแหงจตใจและความพนทกข(นโรธหรอนพพาน)นน จะเกดขนกตอเมอมความรในอรยสจ ๔ และสามารถปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ ไดอยางถกตอง ครบถวน และตอเนองในปจจบนขณะ.

101

สำาหรบทานทมความเชอเรองชาตหนากไมเปนไร แตควรศกษาอรยสจ ๔ และฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ ใหถกตอง ครบถวน และตอเนอง เพอจะไดดบกเลสและกองทกขในปจจบนขณะของชาตปจจบนนใหหมดไปอยางตอเนอง.

ขอเนนวา พระอรหนตทก ๆ องค และพระพทธเจาไดดบกเลสและกองทกข รวมทงเขาถงภาวะนพพานในชาตปจจบนของแตละองค. ดงนน ทานจงไมควรเลยทจะตองรอความพนทกขหรอนพพานชาตหนาแตประการใด.

ปฏจจสมปบาทเปนเรองของปจจบนธรรมพระพทธเจาตรสสอนหวหนาหมบานชอ

คนธภกในเรองของปจจบนธรรมวา “….ทานนายบาน ถาเราแสดงความเกดขนและความ

102

อสดง(ปฏจจสมปบาท*)แหงทกขแกทานโดยอางกาลสวนอดตวา ในอดตกาล ไดมมา‘อยางน’….(หรอ*)อางกาลสวนอนาคตวา ในกาลอนาคต จกเปนอยางน‘ ’ ความ

สงสย ความเคลอบแคลง กจะมแกทานในขอนนไดอก กแล ทานนายบาน เรานงอยทนแหละ จกแสดงความเกดขนและอสดงแหงทกขแกทาน ผนงอย ณ ทนเหมอนกน” (พทธธรรม หนา ๑๐๘ ป.อ.ปยตโต).๒๐

การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงใหเหนวา พระพทธเจาตรสสอนเรอง ความทกข การเกดและดบไปของความทกข(ปฏจจสมปบาท) ทเกดขนในชวตปจจบน(ชาตปจจบน) ซงเปนเรองทงาย เปดเผยในสาธารณะ รเหนได สมผสได ตรวจสอบและพสจนได ไมมเงอนงำาใด ๆ และพระองคไมไดตรสสอนเรอง

103

อดตหรออนาคตชาตใหเกดความสงสยแตประการใด.

พระพทธเจาตรสสอนพระอทายในทำานองเดยวกนวา ก“ แล อทาย เรองหนกอน กงดไวเถด เรองหนหนา กงดไวเถด เราจกแสดงตวธรรมแกทาน: เมอสงนม สงนจงม เพราะสงนเกดขน สงนจงเกด เมอสงนไมม สงนจงไมม เพราะสงนดบ สงนจงดบ” (พทธธรรม

หนา ๑๐๘ ป.อ.ปยตโต).๒๑

การตรสสอนเชนนเปนเครองแสดงใหเหนวา พระพทธเจาตรสสอนเรองสาเหตททำาใหเกดและดบของกเลสและกองทกข(สอนปฏจจสมปบาท)ในชวตปจจบนนเอง.

สรปการคดอกศล คอ การคดดวยกเลส

ตณหา หรออปาทาน.

104

การกระทำาตาง ๆ ทางกาย วาจา ใจ มความคดเปนหวหนาใหญ. ดงนน ถาคดอกศล จตใจกจะไมบรสทธเปนสาเหตใหเกดความทกข(สมทย) ถาไมคดอกศลและคดแตกศล จตใจกจะบรสทธผองใส(นโรธ).

การศกษาปฏจจสมปบาทนน เปนการศกษาเหตปจจยททำาใหเกดความทกขทางจตใจในชวตปจจบน โดยใชสตปญญาของตนเองทำาการตรวจสอบและพสจนผลของการฝกปฏบตธรรมในชวตประจำาวน.

พระพทธเจาตรสรเรองของจตใจ. ดงนน ปฏจจสมปบาทจงเปนเรองของจตใจเทานน ไมใชเรองของรางกาย. ถาเอาเรองของรางกายมาประกอบการพจารณาดวย กจะกลายเปนเรองยาก และสบสนไดโดยงาย.

๑. ความทกข(ทกข)

105

ความทกขทางจตใจเปนปญหาหลกทผลกดนใหเจาชายสทธตถะเสดจออกบรรพชา เพอทรงศกษาและคนควา(ธรรมวจย)เร องของจตใจทเกยวของกบความทกข(ทกข) สาเหตของความทกข(สมทย) ความดบทกข(นโรธ) วธดบความทกข(มรรค).

ในการเผยแพรธรรมของพระพทธเจานน พระองคตรสสอนเรองของความทกขและความดบทกขเทานน และไมตรสสอน(ไมพยากรณ)เรองอนใด ทไมเปนไปเพอความดบทกข* (สรปจากพทธธรรม หนา ๘๙๔ ป.อ.ปยต

โต).๒๒ การตรสสอนเชนนเปนเครองแสดงวา พระพทธเจาตรสสอนเรองอรยสจ ๔ เพอการดบความทกขเทานน และจะไมตรสสอนเรองอนใดทไมใชเร องของอรยสจ ๔.

การศกษาพระพทธศาสนาทถกตองนน จำาเปนจะตองมความรอยางแจงชดตามความ

106

เปนจรงในเรองของความทกขทพระพทธเจาตรสสอนเสยกอน ซงเปนเรองของความทกขทางจตใจเปนหลก. สำาหรบความทกขทางรางกายทเกดขนสบเนองมาจากความทกขทางจตใจโดยตรงนน อาจจะลดลงหรอหมดไปไดเมอความทกขทางจตใจลดลงหรอหมดไป.

คนทไมมความรและความสามารถทางธรรม กจะไมสามารถดบความทกขทเกดขนได เชน นกพนน โจรผราย คนตดยา คนโกงกน เปนตน เพราะคนเหลานไมรวาตวเองกำาลงมความทกขมาก ไมรวาสาเหตของความทกขเกดจากอะไร และไมรวธปฏบตธรรมเพอการดบความทกขในชวตประจำาวน จงตกอยในกองทกขโดยไมรตว.

การรจกเรองของความทกข จะทำาใหรวา ความทกขอะไรบางทดบไดดวยการฝกปฏบตธรรมตามทพระพทธเจาตรสสอน และสามารถ

107

ประเมนผลการฝกปฏบตธรรมวา ความทกขอะไรบาง ทยงคงมเหลออย หรอไดดบไปแลวมากนอยเพยงใด.

ความทกขทางจตใจความทกขทพระพทธเจาตรสรและดบได

อยางตอเนองนน คอ ความทกขในพระทยของพระองคเอง.

พระพทธเจาทรงมความทกขทางพระวรกายเชนเดยวกบความทกขทางรางกายของคนทวไป เชน ทรงหนาว รอน หว กระหาย ออนเพลย เจบปวย ชรา ปรนพพาน(ตาย) แตทรงไมมความทกขทางพระทยดวยความคดทเปนกเลสเลย เพราะทรงสามารถรเหนและควบคมความคดไมใหมการคดดวยกเลสไดอยางตอเนอง.

108

สวนความทกขทเกดขนทางพระวรกายทสบเนองมาจากความทกขทางพระทยนน ไมเกดขนเพราะพระพทธเจาไมมความทกขทางพระทยดวยความคดทเปนกเลสอกเลย.

ความทกขในอรยสจ ๔ คอ ความรสกไมสบายทจตใจและรางกาย ซงเกดขนจากการคดดวยกเลสเทานน สำาหรบความทกขทไมไดเกดขนจากการคดดวยกเลส ไมใชความทกขในพระพทธศาสนา.

ความทกขในอรยสจ ๔ เกดขนจากการใชขอมลดานกเลสทมอยในความจำา(อาสวะ) มาประกอบการคดและพจารณาเรองตาง ๆ รวมทงคดปรงแตงดวยกเลสเพมขนมาอก ซงอาจจะเปนการตงใจคด(คดอยางมสต) หรอเผลอสตไปคด(คดฟงซาน)กได.

ความทกขทพระพทธเจาตรสสอนจำาแนกออกเปน ๕ กลม พอจะสรปไดดงน :-

109

กลมท ๑. ความเศราโศกใจ ความแหงใจ(โสกะ). ความเศราโศกใจ ความแหงใจ เปนความทกขภายในจตใจทรนแรง ซงอาจเกดขนจากการผดหวง การสญเสยทรพยสมบต การพลดพรากจากบคคลทตนรกมาก ๆ การเสอมของรางกาย การเจบปวยทรนแรง การพการ จงทำาใหมอาการของความทกขภายในจตใจ เชน มอาการเศราสรอย ซมเศรา หอเหยว ทอแท เบอหนาย เปนตน.

กลมท ๒. ความครำาครวญ ความรำาไรรำาพน(ปรเทวะ). ความครำาครวญ ความรำาไรรำาพน เปนความทกขทางจตใจทมการแสดงออกมาทางรางกายและคำาพด เพราะมความทกขภายในจตใจทรนแรงมาก จนมการแสดงความทกขออกมาภายนอก ซงอาจมสาเหตเชนเดยวกนกบความทกขกลมท ๑.

110

กลมท ๓. ความทกขทางรางกาย(ทกข)*. บางคนมความทกขทางจตใจทรนแรง จนเปนเหตใหรางกายเกดการเจบปวยขน ทเปนเชนนเพราะรางกายและจตใจมการเชอมโยงกนโดยตรง ซงเปนปรากฏการณทางธรรมชาตของมนษย เชน เมอมความทกขใจเกดขน รางกายอาจจะมอาการออนเพลย ปวดเมอย ปวดศรษะ คลนไส ปวดทอง อาเจยน เปนโรคกระเพาะอาหาร โรคลำาไส ใจสน เปนลม นอนไมหลบ ซมเศรา เบออาหาร อาหารไมยอย ทองอด ผายผอม ผมรวง เครยด ความดนสง โรคหวใจ โรคภมแพ ความตานทานลด ตดเชอ มะเรง เปนตน*.

กลมท ๔. ความเสยใจ(โทมนส). ความเสยใจเปนความทกขทไมรนแรง เชน ความผดคาด ผดหวง เสยหาย สญเสย การผดนด สอบ

111

ตก โดนด โดนนนทา โดนกลาวราย ขาดทน ของชำารด ของหาย ทวงหนไมได เปนตน*.

กลมท ๕. ความคบแคนใจ ความอดอดใจ(อปายาส). ความคบแคน ความอดอด เปนความทกขภายในจตใจ ซงเปนความทกขทเกยวของกบความโกรธ(โทสะ) เชน ถกเอาเปรยบ ถกเหยยดหยาม ถกรงแก ถกบบคนแลวหาทางออกไมได รวมทงการทตองเผชญกบเรองตาง ๆ ทไมปรารถนา เปนตน*.

เมอตงใจพจารณาเรองของความทกขตาง ๆ ทเคยเกดขนในจตใจของตนเอง รวมทงทกำาลงเกดขนในปจจบน กจะสามารถตรวจสอบและพสจนไดดวยตนเองวา ความทกขดงกลาวนน มสาเหตมาจากความคดทเปนกเลส จะดวยเจตนาคด(ตงใจคดหรอคดอยางมสต)หรอไมไดมเจตนาคด(คดฟงซานหรอคดอยางไมมสต)กตาม และความทกขตาง ๆ เหลาน เปน

112

ความทกขททานสามารถใชวชาความรในพระพทธศาสนา(อรยสจ ๔ หรอวชชา) ทำาการดบไดอยางมประสทธภาพ.

ทกขมหลายความหมายในการศกษาพระพทธศาสนานน บางคำาม

ความหมายไดหลายอยาง ขนอยกบเนอหาในตอนนน ๆ ทงน อาจเปนเพราะภาษาบาลมจำากด. ดงนน การจะตความหมายไดอยางถกตองนน ควรเขาใจเรองอรยสจ ๔ ตามสมควรเสยกอน เชน :-

ทกข เมอเปนองคประกอบของอรยสจ ๔ หมายถงความไมสบายกายไมสบายใจ โดยเนนเรองใจ เพราะพระพทธเจาตรสรและตรสสอนเรองของจตใจเปนหลก.

ทกข เมอเปนองคประกอบของทกขในอรยสจ ๔ หมายถงความทกขทางรางกาย

113

หรอความเจบปวยของรางกายทเกดขนจากความทกขทางจตใจ.

ทกข เมอเปนองคประกอบของเวทนา หมายถงความทกขทางจตใจ.

ทกข เมอเปนองคประกอบของไตรลกษณ หมายถงความคงอยอยางเดมไมได(มการเปลยนแปลงไปตามเหตปจจย = ทกขตา ซงมความหมายตรงกนขามกบอตตา).

ทกขเลก ๆ นอย ๆ ทไมไดเกดจากการคดดวยกเลส ถอวาเปนทางสายกลางของชวต จงไมจดวาเปนความทกขในพระพทธศาสนา และไมตองการธรรมในการบำาบดรกษาแตประการใด.สรป: ความทกขม ๕ กลม คอ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส อปายาส. ทานควรจดจำาหวขอธรรมทง ๕ กลมและความหมายไดเปนอยางด เพอความคลองตวในการศกษาอรยสจ ๔ ตอไป.

114

๒. สาเหตของความทกข(สมทย)

ความทกขทางจตใจเปนเรองททกทานเคยมประสบการณมาดวยกนแลวทงนน และทก ๆ ครงทมความทกขทงในอดตและปจจบน จะพบวามสาเหตของความทกขเหมอนกนหมด กลาวคอ มสาเหตมาจากการคดดวยกเลส เพราะธรรมชาตของใจมนษยเปนเชนนนเอง.

การศกษาอรยสจ ๔ จะทำาใหทานมความรเรองสาเหตของความทกขไดโดยงาย เพราะ

115

ทานสามารถตรวจสอบและพสจนไดดวยตนเอง.

การฝกปฏบตธรรมโดยไมมความรเรองสาเหตของความทกขตามความเปนจรง จะทำาใหไมสามารถดบสาเหตของความทกขไดตรงประเดน จงทำาใหเสยเวลา คาใชจาย เบอหนาย และอาจมความทกขมากขนอกดวย.

วธการในการศกษาวจยธรรมดวยตนเองการศกษาวจยกระบวนการทางจตใจ

ดวยตนเองนน(ธรรมวจย) ทำาไดโดยการศกษาเนอหาของหวขอธรรมทละขอจนเขาใจเสยกอน แลวจงตรวจสอบและพสจนดวยประสบการณตรงของตนเอง ซงม ๒ ขนตอน ดงน :-

116

๑. ตรวจสอบ โดยการเทยบเคยงกบเรองตาง ๆ ในอดตทเปนประสบการณตรงของตนเอง.

๒. พสจน จากผลทเกดขนจากการฝกปฏบตธรรมในชวตประจำาวนของตนเอง.

การตรวจสอบและพสจนเชนน จะทำาใหทานเกดปญญาทางธรรม(จนตามยปญญาและภาวนามยปญญา) และเปนวธการของการศกษาวจยธรรมเพอใหเกดปญญาทางธรรมโดยไมตองเชอผอน ซงเปนวธการสรางปญญาทางธรรมในพระพทธศาสนา.

การรเหนขอเทจจรงโดยการตรวจสอบและพสจนดวยประสบการณตรงของตนเอง จะทำาใหเกดปญญา ความเชอ ความศรทธาทางธรรมทถกตอง มนคง เพราะเปนความจรง(เปนธรรมชาต)ทเกดขนในชวตปจจบน

117

และทำาใหเกดการยอมรบความจรง พรอมทงจดจำาไวไดเปนอยางด.

การจำาหรอใหเชอโดยไมตรวจสอบหรอพสจนดวยประสบการณตรงของตนเองนน ไมใชวธการในพระพทธศาสนา การทำาเชนนไมทำาใหเกดปญญาทางธรรม เปนการหลงเชอ และความหลงเชออาจปรบเปลยนไปได จนกวาจะพบกบความจรงทตรวจสอบและพสจนไดดวยประสบการณตรงของตนเอง.

วธตรวจสอบเรองความทกขในอดตการตรวจสอบเรองความทกขในอดตท

เปนประสบการณตรงของตนเองนน สามารถทำาไดโดยงาย ดวยการมสตระลกถงเร องของความทกขในอดตของตนเองวา เกดขนและดบไปไดอยางไร เชน ทานเคยไม

118

พอใจใครสกคนหนง กเพราะคดดวยความโกรธ และทำาใหมความทกขเกดขนดวย.

ทานคงจะระลกไดวา ความโกรธของทานในแตละเรองนน ไมไดเกดขนในทนททนใด แตเกดขนจากความไมพอใจกอน เมอคดดวยความไมพอใจซำาแลวซำาอก จงเกดความโกรธ(เกดสงขารในปฏจจสมปบาท) เมอคดดวยความโกรธซำาแลวซำาอก จงโกรธมากขนจนบบคนใจใหคดดวยความทะยานอยาก(ตณหา)และยดมนถอมน(อปาทาน)ทจะใหเปนไปตามความโกรธนน ๆ เปนผลใหมความทกขมากขนดวย.

เมอไมคดดวยความโกรธ(สงขารดบ) ความทะยานอยาก และความยดมนถอมนกจะดบ หรอทำาใหกระบวนการของใจทเปนกเลสดบไปดวย และความทกขกจะดบไป

119

พรอม ๆ กน. ความโลภกมกระบวนการทางจตใจทเปนกเลสในลกษณะเดยวกน.

วธพสจนเรองความทกขในปจจบนขณะการฝกปฏบตธรรมในชวตประจำาวน

ทำาใหสามารถพสจนผลของการปฏบตธรรมดวยตนเองวา สามารถดบความทกขไดจรง. หลกการงาย ๆ คอ ใหมสตสงเกตจตใจและความรสกของตนเองวา ขณะคดดวยกเลส กระบวนการทางจตใจทเปนกเลสกจะเกดขน และความทกขกจะเกดขนดวย. ทนททมสตหยด(ดบ) คดดวยกเลสได กระบวนการทางจตใจทเปนกเลสจะดบ และความทกขกจะดบทนท.

ควรพสจนตอไปวา บางครง เมอมปญหารนแรงเกดขนในขณะทความรและความสามารถทางธรรมของทานยงไมเพยง

120

พอกบปญหานน กอาจไมสามารถหยดความคดทเปนกเลสไดทน และตองใชเวลาในการหยดความคดทเปนกเลสนานขน.

เมอทานพสจนไดวา กระบวนการทางจตใจทเปนกเลสเปนความจรงตามธรรมชาตของการเกดและการดบของความทกข จะทำาใหความลงเลสงสย(วจกจฉา)หรอความไมรแจงชดในเนอหาของอรยสจ ๔ ลดลงไปดวย(อวชชาลดลง) นนกคอ ทานมสตปญญาทางธรรมมากขน(มวชชามากขน).

กระบวนการทางจตใจทเปนกเลสมใหเลอกศกษาได

กระบวนการทางจตใจทเปนกเลสในหนงสอเลมนมใหเลอกศกษาได ๒ แบบ ตามความเหมาะสมของแตละบคคล กลาวคอ ๑. แบบยอและงาย ๆ สำาหรบคนทวไป. ๒. แบบ

121

ครบทกหวขอธรรม(ทกองคธรรม)สำาหรบนกวชาการทางธรรม.

๑. แบบยอและงาย ๆ เปนแบบสำาหรบทานทจะนำาไปปฏบตไดเลย โดยไมตองศกษาอยางละเอยดลออ และสามารถนำาพาไปสความดบทกขไดเชนเดยวกน เพราะเปนแบบทเจาะประเดน จงเหมาะสำาหรบผทไมตองการศกษาในรายละเอยด แตมงเนนไปในเรองของการปฏบตธรรม.

๒. แบบครบทกหวขอธรรม(องคธรรม) เปนแบบทมรายละเอยดในแตละหวขอธรรม(ทกองคธรรม) เปนแบบทเหมาะสำาหรบนกวชาการทางธรรมทตองการศกษาอยางละเอยดและลกซง เพอพฒนาใจของตนเองและผอนไดอยางถกตอง ครบถวน และดวยความมนใจ.

122

กระบวนการทางจตใจทเปนกเลสแบบยอและงาย ๆ

ทานทคดวา จะทำาความเขาใจในเนอหาของกระบวนการทางจตใจทเปนกเลสแบบครบทกหวขอธรรมไดยาก กควรทำาความเขาใจกระบวนการทางจตใจทเปนกเลสในเรองของสาเหตของการเกดความทกข(สมทย) และความดบทกข(นโรธ)อยางยอ ๆ ดงน:-

สาเหตของการเกดความทกข(สมทย). ความทกข(ทกข)เกดขนเพราะการไมมความรในอรยสจ ๔ และไมมความสามารถในการปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ (มอวชชาหรอมความหลง) จงทำาใหไมสามารถรเหนและควบคมความคดใหบรสทธไดตลอดเวลา เปนเหตใหเกดการคดดวยกเลสหรอคดดวยความโลภและความโกรธ.

123

สาเหตของความทกขเกดจากการมกเลส หรอการมความหลง(มอวชชา)จงทำาใหเกดการคดดวยความโลภและความโกรธ(เกดสงขารในปฏจจสมปบาท).

ธรรมชาตของมนษย เมอมการคดดวยกเลส(เกดสงขาร)ซำาแลวซำาอก จะทำาใหเกดความทะยานอยาก(เกดตณหา)ทจะใหไดมาหรอเปนไปตามความคดทเปนกเลสนน ๆ กลาวคอ เมอคดดวยความโลภซำาแลวซำาอก จะทำาใหเกดความทะยานอยากทจะใหไดมาตามความโลภ หรอเมอคดดวยความโกรธซำาแลวซำาอก จะทำาใหเกดความทะยานอยากทจะใหเปนไปตามความโกรธ.

เมอมการคดดวยความทะยานอยากซำาแลวซำาอก จะทำาใหเกดความยดมนถอมน(เกดอปาทาน)ทจะใหไดมาหรอเปนไปตามความคดทเปนกเลสนน ๆ จงเปนผลใหเกด

124

ความทกขตาง ๆ ทมากกวาปกต ตามความรนแรงของความคดทเปนกเลส(สงขาร) หรอความทะยานอยาก หรอความยดมนถอมน เพราะธรรมชาตของสมองมนษยเปนเชนนนเอง.

เพราะมอวชชา จงทำาใหเกดสงขาร ตณหา อปาทาน และความทกข.

ในแตละขนตอนของกระบวนการทางจตใจทเปนกเลสจะมเหตปจจยตอกนและกน คำาวา เปนเหตปจจย เปนคำาทยาก“ ” จงขอใชคำาวา ทำาให แทน“ ” .

ความดบทกข(นโรธหรอนพพาน). ความดบทกขเกดขนในขณะทไมคดดวยกเลส หรอขณะไมมความโลภและความโกรธ หรอไมมความทะยานอยาก หรอไมมความยดมนถอมน.

125

การไมคดดวยกเลส เกดจากการมความรในอรยสจ ๔ ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบต(มวชชา) จนสามารถควบคมความคดไมใหคดดวยกเลสได. ความรและความสามารถดงกลาวจะเกดขนไดโดยการศกษาอรยสจ ๔ เพอใหเกดความรทางธรรม และฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ อยางถกตอง ครบถวน และตอเนอง เพอใหเกดความสามารถทางธรรม.

การมสตใชความรและความสามารถทางธรรมดงกลาว จะทำาใหสามารถรเหนความคดและควบคมความคดไมใหมการคดดวยกเลส(สงขารดบ) จงทำาใหไมเกดความทะยานอยาก(ตณหาดบ) และไมเกดความยดมนถอมน(อปาทานดบ) เปนผลใหความทกขลดลง หรอหมดไป(ทกขดบหรอนโรธหรอนพพาน)

126

เพราะธรรมชาตของสมองมนษยเปนเชนนนเอง.

เพราะอวชชาลดลงหรอดบไป จงทำาใหสงขาร ตณหา อปาทาน และความทกขลดลงหรอดบไปดวย ตามกำาลงความรและความสามารถทางธรรมทมอยในความจำาขณะนน ๆ.

การเขาใจและจดจำากระบวนการทางจตใจแบบยอและงาย ๆ เชนน กเพยงพอแลวสำาหรบการเรมตนฝกปฏบตธรรมในชวตประจำาวนเพอดบสาเหตของความทกขไดอยางตรงประเดน นคอความงายของหลกธรรมคำาสอนในพระพทธศาสนา.

ในสมยพทธกาลนน การสอนธรรมมกสอนแบบงายและยอ ๆ แตถกตองและตรงประเดน จงทำาใหเวลาทใชไปในการศกษาและเรยนรธรรมนอยมาก แตสามารถนำาไปฝก

127

ปฏบตธรรมในชวตประจำาวนไดโดยงาย และไดรบผลจากการฝกปฏบตเปนอยางด.

มารจกกระบวนการทางจตใจทวไปเสยกอนกระบวนการทางจตใจเกดขนจากการ

ทำางานของสมองในขณะคด และไมเกดขนในขณะนอนหลบสนทหรอขณะทไมคด เพราะธรรมชาตของสมองเปนเชนนเอง.

กระบวนการทางจตใจม ๒ แบบ คอ แบบท ๑. กระบวนการทางจตใจ

ทวไป(ทไมเปนกเลส) ซงเกดขนจากการคดโดยไมมกเลสเจอปน.

แบบท ๒. กระบวนการทางจตใจทเปนกเลส ซงเกดขนจากการคดดวยกเลส.

การศกษากระบวนการทางจตใจทเปนกเลส โดยไมทำาความเขาใจเรองของ

128

กระบวนการทางจตใจทวไป จะทำาใหเขาใจไดชาและไมคอยมความมนใจ.

กระบวนการทางจตใจทวไป ยอมไมทำาใหเกดความทกข เพราะไมมการคดดวยกเลส ตณหา และอปาทาน.

การศกษากระบวนการทางจตใจทวไปนน เปนเรองงาย เพราะทกคนตองคด และทนททคด กระบวนการทางจตใจกจะเกดทนท.

วธศกษากระบวนการทางจตใจทวไปทำาไดโดยการตรวจสอบและพสจนขอเทจจรงวา มอะไรเกดขนกบใจเมอมการคด และตรงกบทพระพทธเจาตรสสอนหรอไม ? โดยหลกการแลว ควรจะตรงกน เพราะธรรมชาตของกระบวนการทางจตใจในขณะคดของมนษยเปนเชนนนเอง.

129

เพอเปนตวอยางของการศกษากระบวนการทางจตใจอยางถกตอง จงขอใหทานตงใจตอบคำาถามจากประสบการณตรงของตนเอง และเทยบเคยงกบคำาตอบของผเขยนวา เหมอนกนหรอไม ถาไมตรงกน กรณาทำาความเขาใจประเดนทถาม และตงใจพจารณาซำาอก ดงน :-คำาถาม: ขณะทมสตคดเรองอะไรกตาม(สงขารเกด) จะมการรเหนความคด(วญญาณเกด)ของตนเองเกดขนหรอไม ?

กอนตอบ กรณาทบทวนเรองขนธ ๕.ใจประกอบดวย เวทนา สญญา สงขาร

วญญาณ. ใหทานพสจนดวยตนเองวา ขณะททานกำาลงคด(สงขารเกด)อยนน จะมการรเหนความคด(วญญาณเกด)หรอไม ?

130

คำาตอบ: ขณะตงใจคด(มสต) จะมการร เหนความคดเกดขน(วญญาณเกด).คำาถาม: ขณะมสตรเหนความคดทเกดขน(วญญาณเกด) การปรงแตงภาพทางใจ(นามรป)จะเกดขนตามความคดหรอไม ?

กอนตอบ ทานควรศกษาเรองของจนตนาการ หรอมโนภาพ หรอภาพทางใจของตนเองเสยกอน ดงน :-

ขณะททานตงใจ(มสต)คดเรองยาก สมองจะมจนตนาการหรอมโนภาพในเรองนน ๆ เกดขนหรอไม ? เชน ขณะคดเลขในใจ ขณะคดหาของทหาย ขณะคดถงเรองในอดต ขณะคดถงเรองในอนาคต เปนตน.

ขณะททานทำากจวตรงาย ๆ และทำาเปนประจำา สมองจะคดไดอยางรวดเรวคลายอตโนมต โดยไมตองมจนตนาการ จงดเหมอนกบไมมการคดใชหรอไม ?

131

การมจนตนาการหรอมโนภาพ กคอการมภาพ(รป)ทางใจ(นาม) ภาษาบาลเรยกวา นามรป ซงเกดขนตามธรรมชาตของสมองในขณะคด.คำาตอบ: ขณะรเหนความคดทตงใจคด สมองจะปรงแตงภาพทางใจ(นามรป)เกดขนตามความคดนน ๆ. คำาถาม: ขณะมภาพทางใจเกดขน(นามรปเกด) จะมการรบรภาพทางใจ(สฬายตนะ)เกดขนหรอไม ?

กอนตอบ ทานควรศกษาเรองอายตนะภายในของตนเองเสยกอน กลาวคอ คนปกตจะมอายตนะภายใน ๖ องคประกอบ คอ ตา ห จมก ลน กาย ใจ ซงทำาหนาทดงน :-

๑. ตาเหนรป ๒. หไดยนเสยง ๓. จมกไดกลน

132

๔. ลนไดรรส ๕. กายรบรสมผสตาง ๆ ทางกาย เชน

เยน รอน ออน แขง๖. ใจรบรเรองตาง ๆ ทางใจ เชน ความ

รสกนกคดและจำา.ใจเปนองคประกอบลำาดบท ๖ และ สฬา

แปลวา ๖ ในทน จงหมายถงอายตนะภายในลำาดบท ๖ คอ ใจ ใชหรอไม ? ใจจงทำาหนาทรบภาพทางใจ หรอจนตนาการ หรอมโนภาพ และเรองราวตาง ๆ ทเกดขนในใจ ใชหรอไม ?.คำาตอบ: ขณะมภาพทางใจเกดขน จะมการรบรทางใจเกดขน(สฬายตนะเกด). คำาถาม: ขณะมการรบรทางใจเกดขน(สฬายตนะเกด) จะมการสมผสทางใจ(ผสสะ)เกดขนหรอไม ?

133

กอนตอบ ทานควรศกษาเรองสมผสทางใจ(ผสสะ)ของตนเองเสยกอน กลาวคอ ธรรมชาตของสมอง เมอรบขอมลตาง ๆ เขามา จะเกดการตรวจสอบกบขอมลเดมทมอยในความจำาไวโดยอตโนมต และมสมผสทางใจเกดขนทนท เชน เมอเหนบคคลทตนชอบ จะเกดสมผสทางใจ(เกดผสสะ)ขนมาทนทวา ชอบ ใชหรอไม ? เมอเหนบคคลทตนไมชอบ จะเกดสมผสทางใจ(เกดผสสะ)ขนมาทนทวา ไมชอบ ใชหรอไม ? เมอเหนบคคลทตนไมสนใจหรอไมเกยวของ จะเกดสมผสทางใจ(เกดผสสะ)แบบรสกเฉยๆ ใชหรอไม ?คำาตอบ: ขณะมการรบรทางใจ จะมการสมผสทางใจเกดขน(ผสสะเกด).คำาถาม: ขณะมสมผสทางใจเกดขน(ผสสะเกด) จะมความรสก(เวทนา)เกดขนหรอไม ?

134

กอนตอบ ทานควรศกษาความรสกของตนเองเสยกอน เชน ขณะมสมผสทางใจในเรองทตนชอบ จะมความรสกเปนสขหรอไม ? ขณะสมผสทางใจเปนเรองทตนไมชอบ จะมความรสกเปนทกขหรอไม ? ขณะสมผสทางใจเปนเรองทเฉย จะมความรสกเฉย ๆ หรอไม ?คำาตอบ: ขณะมสมผสทางใจ จะมความรสกเกดขน(เกดเวทนา) คอ มความสข ความทกข หรอไมสขไมทกข(เฉย ๆ).

เมอทานเขาใจกระบวนการทางจตใจทว ๆ ไป(ใจทไมเปนกเลสและไมทกข)ไดแลว การทำาความเขาใจกระบวนการทางจตใจทเปนกเลส(และเปนทกข)กจะทำาไดโดยงาย.

ถาทานยงไมแนใจ กใหพจารณาซำาอก จนสามารถเขาใจไดดตามความเปนจรง.

135

ถาทานไมสามารถเขาใจกระบวนการทางจตใจทวไปไดด กควรศกษากระบวนการทางจตใจตามแบบท ๑ คอ แบบยอและงาย ๆ จะไดไมสบสนและเกดการเบอหนาย.

คำาตอบทเกดขนจากการตรวจสอบและพสจนผลดวยตนเองนน คอ การเกดปญญาทางธรรมทไดจากการคดและพจารณานนเอง ซงเปนแนวทางในการศกษาวจยเนอหาตาง ๆ ในอรยสจ ๔.

สรป: การเกดของกระบวนการทางจตใจทวไป มดงน :-

ขณะมความคดเกดขน(สงขารเกด) จะมการรเหนความคดนน ๆ (วญญาณเกด)

ขณะมการรเหนความคด(วญญาณเกด) จะมการจนตนาการ หรอมโนภาพ หรอภาพทางใจ(นามรปเกด)

136

ขณะมจนตนาการ หรอมโนภาพ หรอภาพทางใจ(นามรปเกด) จะมการรบรทางใจ(สฬายตนะเกด)

ขณะมการรบรทางใจ(สฬายตนะเกด) จะมการสมผสทางใจ(ผสสะเกด)

ขณะมสมผสทางใจ(ผสสะเกด) จะมความรสก(เวทนาเกด). การดบของกระบวนการทางจตใจทวไป มดงน :- ขณะหยดคด(สงขารดบ) กระบวนการทางจตใจกไมเกดขน.

กระบวนการทางจตใจทเปนกเลส(ปฏจจสมปบาท)แบบครบทกหวขอธรรม

กระบวนการทางจตใจทเปนกเลส ความทกข และความดบทกข เปนเรองทเกดขนกบใจของคนทวไปในชวตประจำาวน จงไมใชเรอง

137

ยากทจะเขาใจ เพราะเปนเรองทเกดขนกบตนเอง.

ทานควรอานบทความนชา ๆ ทละหวขอธรรม และทำาความเขาใจเรองของกระบวนการทางจตใจทเปนกเลสใหชดแจงตามความเปนจรงดวยประสบการณตรงของทานเอง แลวจงศกษาและฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ เพอฝกดบกระบวนการทางจตใจทเปนกเลสในชวตประจำาวนไดตรงประเดน.

การมความรในทกหวขอธรรมและทกขนตอนของกระบวนการทางจตใจทเปนกเลส จงเหมาะสำาหรบผมหนาท หรอทำางานทเกยวของกบใจ เพอใชเปนขอมลในการวเคราะห วนจฉย รวมทงใหคำาแนะนำาเพอการสงเสรม ปองกน บำาบดรกษา และฟ นฟทางดานจตใจตามแนวพทธศาสตร.

138

เพอใหทานผอานไดศกษาเรองการเกดและดบของกระบวนการทางจตใจทเปนกเลส(สมทยและนโรธ)ไปพรอม ๆ กน และเพอความสะดวก จงไดบรรจเนอหาของการเกดและดบของแตละหวขอธรรมไวดวยกน.

กระบวนการทางจตใจทเปนกเลสอยางเตมรปแบบม ๑๒ หวขอธรรม(องคธรรม) ดงน :- อวชชา สงขาร วญญาณ นามรป สฬายตนะ ผสสะ เวทนา ตณหา อปาทาน ภพ ชาต ชรามรณะ ซงมเนอหายอและงาย ๆ ในแตละหวขอธรรม และในแตละหวขอธรรมทเกดขน จะมเหตปจจยเชอมโยงกนและกนอย ๑๑ ขนตอน ตามทแสดงไวในพระไตรปฎก มดงน :- “เพราะอวชชาเปนปจจย สงขารจงม

139

เพราะสงขารเปนปจจย วญญาณจงม เพราะวญญาณเปนปจจย นามรปจงม

เพราะนามรปเปนปจจย สฬายตนะจงม

เพราะสฬายตนะเปนปจจย ผสสะจงม

เพราะผสสะเปนปจจย เวทนาจงม

เพราะเวทนาเปนปจจย ตณหาจงม

เพราะตณหาเปนปจจย อปาทานจงม

เพราะอปาทานเปนปจจย ภพจงม

เพราะภพเปนปจจย ชาตจงม

140

เพราะชาตเปนปจจย ชรามรณะจงม”

(พทธธรรม หนา

๘๑ ป.อ. ปยตโต).๒๓

หมายเหต: ถาทานยงไมตองสอนธรรมอยางละเอยดใหกบผอน กไมมความจำาเปนตองทองจำาหวขอธรรมไดทงหมด ขอเพยงใหทานเขาใจ และจำาหวขอธรรมอยางยอ ๆ อยางขนใจวา อวชชาทำาใหเกดสงขาร สงขารทำาใหเกดตณหา อปาทาน และความทกข เพอจำาไวใชในชวตประจำาวน และไวแนะนำาใหผอนอยางยอ ๆ และตรงประเดนไดอกดวย.

ในการศกษากระบวนการทางจตใจทเปนกเลส ทานควรศกษาความหมายของแตละหวขอธรรมใหเขาใจเสยกอน แลวใชประสบการณตรงในเรองของความทกขทเกดขนในอดต รวมทงสงเกตกระบวนการทางจตใจทเปนกเลสของตนเอง ทเกดขนใน

141

ชวตประจำาวนในขณะคดดวยกเลส มาประกอบการศกษาหวขอธรรมตาง ๆ วาเปนเชนเดยวกนหรอไม.

การฝกสงเกตใจของตนเองเพอการตรวจสอบและพสจนผลทเกดขนนน ประกอบดวยการสงเกตความคด(สงขาร) ความรสก(เวทนา) ความจำา(สญญา) การรเหนทางใจ(วญญาณ) ทเกดขนในขณะคดดวยกเลส โดยการพจารณาอยางลกซงดวยสตปญญาทางโลกและสตปญญาทางธรรมควบคกนไป.

โปรดอยาลมวา เราตองทำาความเขาใจความหมายของหวขอธรรมตาง ๆ ตามแบบคนในสมยพทธกาลเสยกอน แลวจงตรวจสอบขอเทจจรงดวยประสบการณตรงของตนเองตอไป.

142

รายละเอยดของกระบวนการทางจตใจทเปนกเลสในแตละหวขอธรรมตามทผเขยนเขาใจ มดงน :-๑. ความไมรแจงชดในอรยสจ ๔ (อวชชา) คอ การไมมความรในเรองอรยสจ ๔ และไมมความสามารถในการปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ ไดอยางถกตอง ครบถวน และตอเนอง.

ความไมรแจงชดในอรยสจ ๔ ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบตตามความเปนจรงนเอง(มอวชชา) ททำาใหไมสามารถรเหนและควบคมความคดไมใหคดดวยกเลสได จงทำาใหเกดการคดดวยกเลส(เกดสงขารในปฏจจสมปบาท) คอ เกดการคดดวยความโลภและความโกรธ.

เมอมความรในอรยสจ ๔ และมความสามารถในการปฏบตธรรมตามมรรคมองค

143

๘ ในชวตประจำาวนไดอยางถกตอง ครบถวน และตอเนองมากขน นนคอการมวชชาเพมขนหรออวชชาลดลง จงทำาใหมความสามารถในการรเหนและควบคมความคดไมใหคดดวยกเลสไดมากขน.ขยายความ:

การมอวชชา(ความหลง)เปนเรองปกตของมนษยมาตงแตเกด เพราะในสมองของมนษยไมมขอมลอรยสจ ๔ มาตงแตเกด คงมขอมลดานกเลสอยในความจำาทสบตอมาทางพนธกรรม จงทำาใหทกคนมความทกขไมมากกนอยมาตงแตเกดแลว โดยไมรตววาตนกำาลงมความทกขอย.

ความทกขจะมมากหรอนอยลงเพยงใดนน ขนกบขอมลความรในอรยสจ ๔ และความสามารถในการปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ ทมอยในความจำาของแตละบคคล.

144

ถามความรในอรยสจ ๔ และมความสามารถในการปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ มาก(มวชชามาก) ความทกขจะเกดขนนอย ไมบอยครง และดบไดเรว แตถามความรในอรยสจ ๔ และความสามารถในการปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ นอย ความทกขกอาจเกดขนมาก บอยครง และดบไดชา. ทงน ยงขนอยกบปจจยตาง ๆ ดวย เชน จำานวนเรอง ความรนแรงของสภาพปญหาทเกดขน สขภาพของรางกาย สมรรถภาพของสมอง สงแวดลอมในขณะนน ๆ เปนตน.

หวหนาของกเลส คอ อวชชา(ความหลง). ดงนน การดบอวชชาจงเปนเรองทสำาคญทสด เพราะเมอดบอวชชาได จะทำาใหความโลภและความโกรธไมเกดขน(ดบไป) และกระบวนการทางจตใจทเปนกเลสและความทกขกจะไมเกดขนดวย.

145

๒. ความคดทเปนกเลส(สงขารในปฏจจสมปบาท) คอ ความคดทเปนความโลภและความโกรธ ในขณะทมอวชชาครอบงำาใจอย.

ความไมรอรยสจ ๔ อยางแจงชดตามความเปนจรง(มอวชชา) จะเปนเหตปจจยให(ทำาให)ไมสามารถรเหนและควบคมความคดไดอยางตอเนอง เปนผลใหความคดทเปนกเลสเกด(สงขารเกด)ขนมาเมอใดกได แลวแตเหตปจจยในขณะนน ๆ.

ขณะมความรดานสตปญญาทางธรรม(มวชชา)จะสามารถรเหนและควบคมความคดได จงไมมความคดทเปนกเลสเกดขน(สงขารจงดบ). ขอใหทานตรวจสอบและพสจนขอเทจจรงในขนตอนนทใจของทานเอง.ขยายความ:

146

โดยทวไป คำาวา สงขาร จะมความหมายกวาง เชน กายสงขาร คอ สภาพทปรงแตงการกระทำาทางกาย วจสงขาร คอ สภาพทปรงแตงการกระทำาทางวาจา มโนสงขาร คอ สภาพทปรงแตงการกระทำาทางใจ(ความคด). แตเนองจากกระบวนการทางจตใจทเปนกเลสนน เปนเรองของใจ ดงนน สงขารในปฏจจสมปบาท จงหมายถงมโนสงขารทเปนกเลส หรอความคดทเปนกเลส หรอคดดวยกเลส หรอคดเจอปนดวยกเลส.

การคดเร องทเปนกศล แตเปนการคดดวยความอยากมาก จนถงขนเบยดเบยนตนเองหรอผอน เชน ทำาบญมากจนหมดตว ทำาทานมากจนครอบครวเดอดรอน ปฏบตธรรมมากจนไมไดพกผอน เปนตน กถอวา การกระทำาดงกลาวนน เกดขนจากความคดทเปนกเลส.

147

ธรรมชาตของสมองขณะไมไดนอนหลบ จะมการคดโดยใชขอมลตาง ๆ ทมอยในความจำามาประกอบการคด ซงอาจเปนการคดโดยเจตนา(ตงใจคดหรอคดอยางมสต) หรอคดโดยไมมเจตนา(คดฟงซานหรอคดอยางไมมสต)กได.

การทสมองมการคดทบทวนเรองตาง ๆ ทมอยแลวในความจำา กเพอใหความจำานน ๆ ยงคงอยตอไปหรอไมหมดไป เพราะทก ๆ ครงทมการคดทบทวนเรองอะไรกตาม จะเปนผลใหความจำาในเรองนน ๆ ถกตอกยำาใหจดจำาไวไดนาน หรอมากยงขน.

ตามธรรมชาตของสมอง ขณะทเผลอสตไปคดฟงซานอยนน จะไมมการใชขอมลดานสตปญญาทางธรรมทมอยในความจำาเพอรเหนและควบคมความคด จงอาจมการคดดวยกเลสไดโดยไมรตว(เกดสงขารในปฏ

148

จจสมปบาท) และทนททมการคดดวยกเลสเกดขน กระบวนการทางจตใจทเปนกเลสจะเกดขนทนทและเกดขนครบทกขนตอน เปนผลใหเกดความทกขทางจตใจขนมาทนท เพราะธรรมชาตของสมองทำาหนาทเชนนเอง.

การทจะลด หรอการดบความคดทเปนกเลสใหหมดไปไดนน จำาเปนจะตองทำาใหอวชชา(ความหลง)ลดลงหรอหมด(ดบ)ไป โดยการศกษาอรยสจ ๔ และฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ อยางถกตอง ครบถวน และตอเนอง เพอใหเกดการเพมพนขอมลดานสตปญญาทางธรรมในความจำา(เพมวชชา) พรอมทงมสตใชขอมลดงกลาว ทำาการรเหนและควบคมความคดไมใหคดดวยกเลส(ไมคดโลภและโกรธ)อยางตอเนอง จงทำาใหไมมความทกขอยางตอเนองดวย.

149

พระพทธเจาตรสสอนเรองการไมคดดวยกเลสวา “… .ดกอนกาม(กเลสกาม*) เราเหนรากเหงาของเจาแลววา เจายอมเกดจากดำาร(คด ไตรตรอง*) เราจกไมดำารถงเจา….” (ตณหาในพระไตรปฎก หนา ๗ พระ

มหาอทย อทโย).๒๔ การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงใหเหนวา กเลสเกดขนจากความคด เมอพระพทธเจาทรงไมคดดวยกเลส กเลสกไมเกดขนในพระทย.

ถามความรและความสามารถในการควบคมใจไมใหคดดวยกเลส(วสงขาร*)เปนการชวคราว ภาวะของความดบทกข(นโรธหรอนพพาน)กจะเกดขนอยางชวคราว และถาทำาไดอยางตอเนอง ภาวะของความดบทกขกจะเกดขนไดอยางตอเนอง ซงเปนเรองทตรงไปตรงมา.

150

พระพทธเจาตรสสอนเรองธรรมชาตของจตวา จตควบ“ คมยาก ไปมารวดเรวมาก คดไปตามอารมณทตองการ ฝกไดแลว กจะเปนการด เพราะจตทฝกแลว นำาสขมาให” (พระธรรมบท หนา ๒๘ นาวาเอก ทองใบ

หงษเวยงจนทร).๒๕ การตรสสอนเชนน นาจะเปนเครองแสดงใหเหนวา ใจควบคมยากเพราะใจจะคดเรองตาง ๆ ไดอยางรวดเรวมาก เมอฝกควบคมความคดไดแลวกจะมความสขสงบ.

การจะฝกใจไดดนน ตองฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ อยางถกตอง ครบถวน และตอเนอง เพอจะไดสามารถควบคมใจไมใหมการคดดวยกเลสอยางตอเนอง.

“จตชอบไปในทไกล ๆ เทยวไปดวงเดยว ไมมราง มถำา(หรอมคหา)เปนทอย(คหาอกความหมายหนงคอทอย

151

อาศย*) ใครสำารวมระวงมนไวได ผนนจะพนจากบวงมาร” (พระธรรมบท หนา ๒๙ นาวาเอก

ทองใบ หงษเวยงจนทร).๒๖ การตรสสอนเชนน นาจะเปนเครองแสดงใหเหนวา จตทชอบไปในทไกล ๆ นน คอความคดทชอบคดปรงแตงเรองอดตและอนาคตทไกล ๆ.

ความคดของแตละคนทเกดขนนน จะไมมใครคดเหมอนกนโดยตลอด จงดเหมอนวาจตทองเทยวไปแตผเดยว(เทยวไปดวงเดยว).

จตไมมรปราง(ไมมราง) เพราะเปนเพยงความคด(สงขาร) ความรสก(เวทนา) ความจำา(สญญา) และการรเหนทางใจ(วญญาณ).

จตมทอยแนแตไมสามารถระบวาทไหนจงใชคำาวา มคหา(คหาแปลวามทอย) เพราะในสมยพทธกาล ความรเร องสมอง การ

152

ทำางานของสมอง และใจนน ยงมนอยกวายคปจจบน.

การมสตสำารวมความคดไมคดดวยกเลสได กจะพนจากความคดทเปนกเลสนนเอง(พนจากบวงมาร).

ดงนน การศกษาอรยสจ ๔ และฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ เพอดบอวชชา(ดบความหลง) จงเปนเรองสำาคญทสดในพระพทธศาสนา.

ความคดทไมเปนกเลส(วสงขาร*)เปนความคด(มโนสงขาร)ทเกดขนในกระบวนการทางจตใจทวไป ไมใชความคดในกระบวนการทางจตใจทเปนกเลส(ไมใชสงขารในปฏจจสมปบาท) และไมเปนสาเหตใหเกดความทกข.

ตอจากนไป จะใชคำาวา สงขาร แทน“ ”ขอความวา สงขาร“ ในปฏจจสมปบาท แต”

153

บางครงจะใชขอความดงกลาว เพอเนนใหเหนประเดนไดชดเจนขน.๓. การรเหนความคดทเปนกเลส(วญญาณในปฏจจสมปบาท) คอ การรเหนความคดทเปนความโลภและความโกรธ(รเหนสงขาร)ทกำาลงเกดขน ซงเปนการรเหนทางใจ(มโนวญญาณ).

ขณะคดดวยกเลสเกดขน(สงขารเกด) จงเปนเหตปจจยให(ทำาให)เกดการรเหนความคดทเปนกเลส(วญญาณจงเกด).

ขณะไมคดดวยกเลส(สงขารดบ) จงไมมการรเหนความคดทเปนกเลส(วญญาณจงดบ). ขอใหทานตรวจสอบและพสจนขอเทจจรงในขนตอนนทใจของตนเอง.ขยายความ:

ในสมยพทธกาล มภกษชอสาต มความเหนผดคดเอาเองวา พระพทธเจาตรสสอนวา

154

วญญาณดวงเดยวกนน ทองเทยวไปในสงสารวฏฏ….พระพทธเจาจงตรสเรยกพระสาตมาสอบถามและตรสสอนวา นแนะสาต “วญญาณนนเปนอยางไร ? พระสาตตอบวา ขาแตพระองคผเจรญ (วญญาณนน) คอ ตวสภาวะทเปนผพด เปนผร เสวยวบากของกรรมทงหลาย ทงดและชวในทนน ๆ. พระพทธเจาจงตรสสอนพระสาตวา….ความเหนนนแหละจกเปนไปเพอไมเกอกล เพอความทกขแกเธอตลอดกาลนาน และตรสกะภกษทงหลายวา….วญญาณอาศยจกษและรปเกดขน กถงความนบวา(เรยกวา*)จกษวญญาณ วญญาณอาศยโสตและเสยงเกดขน กถงนบวาโสตวญญาณ….” (ยอจากพทธ

ธรรม หนา ๓๘๙ ป.อ.ปยตโต).๒๗ การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงวา วญญาณในพระพทธศาสนานน คอการรเหนทางกายและใจ ไมใช

155

ตวยนของการเวยนวายตายเกดแตประการใด และถาหลงเชอเชนน กจะไมพนทกข.

เพอใหสามารถเขาใจคำาวาวญญาณไดด จงควรทบทวนความหมายของวญญาณเสยกอน. ในพระพทธศาสนานน วญญาณ คอ การรบรและรเหนขอมลตาง ๆ ทผานเขามาทางอวยวะดานการรบรขอมลตาง ๆ เชน จกขวญญาณ คอการรบรภาพทางตา โสตวญญาณ คอการรบรเสยงทางห ฆานวญญาณ คอการรบรกลนทางจมก ชวหาวญญาณ คอการรบรรสทางลน กายวญญาณ คอการรบรความรสกทางรางกาย เชน เยน รอน ออน แขง หยอน ตง เจบ ปวด. มโนวญญาณ คอ การรเหนเรองตาง ๆ ทางใจ เชน รเหนการนก การคด การจำา การรบรความรสกเปนสข ทกข เฉย ๆ สดชน

156

หอเหยว เบอหนาย สงบ ฟงซาน ตงมน ไมตงมน เปนตน(ธรรมารมณ).

คนทวไป รวมทงคนในสมยพทธกาลจะเขาใจวา ตาเหนรปทตรงตา การไดเหนรปเชนนเรยกวาจกขวญญาณเกด(ตาเหน) และหไดยนเสยงทตรงห การไดยนเสยงเชนนเรยกวาโสตวญญาณเกด(หไดยน). ในทำานองเดยวกน การรบรขอมลทเขามาทางจมก ลน กาย และใจ ทำาใหเกดวญญาณตาง ๆ.

ทานจะสามารถเขาใจคำาวาวญญาณไดโดยงาย ถาใชคำางาย ๆ เชน "ตาเหน" ใชแทนคำาวาจกขวญญาณเกด "หไดยน" ใชแทนคำาวาโสตวญญาณเกด "จมกไดกลน" ใชแทนคำาวาฆานวญญาณเกด ใจ“ รเหนเร องของใจ ใชแทนคำาวามโนวญญาณ” เกด เปนตน.

157

ทานสามารถตรวจสอบและพสจนดวยตนเองวา ในขณะทกำาลงคดอะไรอยกตาม จะมการรเหนเรองทกำาลงคด การรเหนเชนนเปนการรเหนความคด(เรยกวาวญญาณเกดหรอใจรเหน) เชน ขณะคดเลขในใจจะรเหนเรองการคดเลขในใจ ขณะคดเรองงานจะร เหนความคดในเรองงาน ขณะพดคยจะรเหนความคดทกำาลงพดคย และการรเหนความคดจะชดเจนถาตงใจ(มสต)รเหนความคดนน ๆ. วญญาณในปฏจจสมปบาท จงหมายถงการรเหนความคดโดยตรง.

ในชวตประจำาวน การคดเรองงาย ๆ หรอการทำากจวตรตาง ๆ ทงาย ๆ นน สมองจะรเหนความคด และสงการไดอยางรวดเรวคลายอตโนมต จนดเหมอนไมมการรเหนความคด เพราะถาสมองไมคด การกระทำาตาง

158

ๆ จะเกดขนไมได เชน ขณะหมดสต ขณะนอนหลบสนท เปนตน.

การตงใจ(มสต)คดเรองยากหรอซบซอน จะเกดการรเหนความคดไดอยางละเอยดลออ.

ขณะทมการคดดวยกเลส จะเกดการร เหนเรองทกำาลงคดดวยกเลส เรยกวาวญญาณในปฏจจสมปบาทเกด.

ขณะทหยดการคดดวยกเลส(สงขารดบ) การรเหนความคดกจะดบไป(วญญาณดบ) และกระบวนการของใจทเปนกเลสกจะดบดวย เพราะธรรมชาตของสมองทำาหนาทเชนนเอง.

การรเหนความคดทไมเปนกเลส(วญญาณเกด) ไมใชวญญาณทเกดขนในกระบวนการทางจตใจทเปนกเลส แตเปนวญญาณทเกดขนในกระบวนการทาง

159

จตใจทวไป(ไมมกเลสเจอปน) จงไมเปนสาเหตใหเกดความทกข.

๔. มโนภาพทเปนกเลส(นามรปในปฏจจสมปบาท) คอ การมภาพทางใจตามความคดทเปนกเลส ซงเกดขนตอจากการรเหนความคดทเปนกเลส(วญญาณเกด).

เมอมการรเหนความคดทเปนกเลส(วญญาณเกด) จงทำาใหเกดมโนภาพทเปนกเลส(นามรปจงเกด).

เมอไมมการรบรความคดทเปนกเลส(วญญาณดบ) จงไมมมโนภาพทเปนกเลส(นามรปจงดบ). ขอใหทานตรวจสอบและพสจนขอเทจจรงทใจของทานเอง.ขยายความ:

กอนจะศกษาเรองนามรปอยางละเอยด ใหเตอนตนเองวา เรากำาลงศกษากระบวนการ

160

ทางจตใจทเปนกเลส ซงเปนคนละเรองกบกระบวนการทางกาย.

“นามรป เปนภาษาในสมยพทธกาล” . ความหมายของคำาวา นามรป ใน“ ”กระบวนการทางจตใจทเปนกเลสมความหมายแตกตางไปจากคำาวา "รป นาม" เปนอยางมาก.

โดยทวไป คำาวา "รป นาม" แบงออกเปน ๒ คำา และมความหมายอยในดานตรงขามกน กลาวคอ รป คอ รางกาย และนาม คอ ใจหรอมโน.

“นามรป ในกระบวนการทางจตใจท”เปนกเลสนน เปนคำาตดกน จงมความหมายเพยงอยางเดยวคอ รปของนาม หรอ ภาพ“ทางใจ หรอมโนภาพ หรอจนตนาการทเปน”กเลส.

161

จนตนาการ ในทนหมายถงความคดทสมองปรงแตงเปนภาพทางใจ เกดขนขณะลมตาและอยในทสวาง จะปรงแตงขนโดยเจตนาหรอไมเจตนากได และมภาพทางใจเกดขน แตไมชดเจนเหมอนความฝน.

มโนภาพ ในทนหมายถงความฝน หรอนมต ทสมองปรงแตงเปนภาพทางใจ เกดขนเชนเดยวกบการเกดจนตนาการ แตมกเกดในขณะหลบตาหรออยในทมด และมภาพทางใจแบบเดยวกบความฝน.

เพอใหทานไดทราบแนวทางในการศกษาเรองมโนภาพของตนเองไดตามสมควร จงขอขยายความเรองมโนภาพเพมขน.

มโนภาพทเกดขนโดยไมไดเจตนา มกเกดขนในชวงเวลาทสมองกำาลงลา ทำาใหความสามารถของสตในการควบคมความคดลดลง หรออาจเกดจากการเผลอสต จงทำาให

162

มการคดฟงซานในลกษณะของการคดปรงแตงเปนมโนภาพไดโดยงาย.

มโนภาพทเกดขนโดยไมไดเจตนา มกจะรเหนไดชดในขณะทหลบตาหรออยในความมด และเกดขนในชวงทใกลจะหลบหรอใกลจะตนนอน อาจพบไดบอยในขณะสมองกำาลงมนเมาจากสงเสพตด และในขณะเจบปวย.

ผทใชยาเสพตดและผปวยโรคจตบางคนมการเจบปวยทางสมอง หรอมความพการทางสมอง อาจมการคดปรงแตงเปนมโนภาพมากมายจนมอาการของประสาทหลอน.

กลางดกในชวงเวลาทเงยบสงด ขณะรางกายและสมองมความลา สมองจะมโอกาสในการคดฟงซานและปรงแตงเปนมโนภาพไดโดยงาย.

163

มโนภาพทเกดขนโดยเจตนา มกเกดขนในขณะหลบตาหรออยในทมด แตบางคนมความสามารถในการปรงแตงมโนภาพในขณะลมตาไดเปนอยางด.

ทานควรศกษาทใจตนเองวา ขณะททานกำาลงตงใจคดเรองตาง ๆ อยนน มกจะมจนตนาการในเรองนน ๆ เชน ขณะททานคดบวกเลขหรอคณเลขในใจทยาก ทานจะรเหนตวเลขในลกษณะของจนตนาการ หรอขณะททานกำาลงคดอะไรอย จะมสตหรอไมมสตในการคดกตาม ทานกมกจะจนตนาการในเรองนน ๆ เพราะธรรมชาตของสมองทำาหนาทเชนนเอง.

สำาหรบการคดเลขงาย หรอคดเรองงาย สมองจะทำางานไดอยางรวดเรวคลายอตโนมต จนไมตองมการสรางจนตนาการ

164

หรอมโนภาพ เชน ๒+๒=๔ หรอ ๒ x ๒=๔ เปนตน.

ขณะคดดวยกเลส จะเปนเหตปจจยให(ทำาให)สมองปรงแตงเปนภาพทางใจทเปนกเลสดวย จงเปนสาเหตใหเกดความทกข.

ความฝน(มโนภาพ)ทเปนกเลส จดวาเปนนามรปในกระบวนการทางจตใจทเปนกเลส เพราะจะทำาใหเกดความทกขได เชน ขณะฝน ทานอาจจะมอาการตกใจ หรอกลว หรอหวนไหว หรอวตกกงวล หรอเครยด หรอเปนทกขไดเชนเดยวกบความคดทเปนกเลส.

การคดปรงแตงเปนภาพทางใจทไมเปนกเลส จงไมใชนามรปในกระบวนการทางจตใจทเปนกเลส แตเปนนามรปทวไป และไมเปนสาเหตใหเกดความทกข.

165

เพอใหบทความกระชบ จงควรใชคำาวา ภาพทางใจ“ ” แทน จนตนาการและ“

มโนภาพ”. ๕. การรบรทางใจทเปนกเลส(สฬายตนะในปฏจจสมปบาท) คอ การรบรเรองราวตาง ๆ ทางใจ(นามรป)ทเปนกเลส.

ขณะมภาพทางใจทเปนกเลส(นามรปเกด) จงทำาใหเกดการรบรทางใจทเปนกเลส(สฬายตนะจงเกด).

ขณะไมมภาพทางใจทเปนกเลส(นามรปดบ) จงไมมการรบรทางใจทเปนกเลส(สฬายตนะจงดบ). ขอใหทานตรวจสอบและพสจนขอเทจจรงในขนตอนนทใจของตนเอง.ขยายความ:

เพอใหสามารถเขาใจคำาวาสฬายตนะไดด จงควรทบทวนความหมายของอายตนะเสยกอน. อายตนะ คอ องคประกอบในการรบร

166

ขอมลตาง ๆ ของมนษย ซงประกอบดวย ๒ องคประกอบหลก คอ ๑. อายตนะภายนอก ๒. อายตนะภายใน.

อายตนะภายนอก ไดแก ๑. รป ๒. เสยง ๓ .กลน ๔. รส ๕. สมผส ๖. ความคด ความรสก ความจำา.

อายตนะภายใน ไดแก ๑. ตา ๒. ห ๓. จมก ๔. ลน ๕. กาย ๖. ใจ(ใจเปนอายตนะภายในทรบรขอมลทางใจ ซงเปนความเขาใจของคนในสมยพทธกาล) และใจเปนอายตนะภายในลำาดบท ๖.

การทใชคำาวา รบร กเพราะอายตนะภายในทำาหนาทในการรบรขอมลอายตนะภายนอก.

ในเรองของใจนน ใจ(เปนอายตนะภายใน)ทำาหนาทรบรเรองราวตาง ๆ ของ

167

ใจ(อายตนะภายนอก) เมอรบรแลวจงเกดการรเหนทางใจ(มโนวญญาณ)ขน.

สฬา แปลวา ๖ สฬายตนะ คอ อายตนะลำาดบท ๖.

สฬายตนะในกระบวนการทางจตใจทเปนกเลส คอ อายตนะภายในลำาดบท ๖ (ใจ) ซงทำาหนาทรบรภาพทางใจทเปนกเลส.

ขณะมจนตนาการหรอมโนภาพทเปนกเลสเกดขน(นามรปเกด) จงทำาใหเกดการรบรทางใจของอายตนะภายในตวท ๖ (สฬายตนะจงเกด) เพราะธรรมชาตของสมองทำาหนาทเชนนเอง.

การรบรขอมลทางใจทไมเปนกเลส ไมใชสฬายตนะในกระบวนการทางจตใจทเปนกเลส แตเปนสฬายตนะทวไป และไมเปนสาเหตใหเกดความทกข.

168

๖. สมผสทางใจทเปนกเลส(ผสสะในปฏจจสมปบาท) คอ ความรสกทางใจทเกดขนจากการรบรทางใจทเปนกเลส.

ขณะมการรบรทางใจทเปนกเลส(สฬายตนะเกด) จงทำาใหมการใชขอมลในความจำา(สญญา)ทเกยวของกบเรองทรบรมาประกอบการคดแบบอตโนมต เพราะธรรมชาตของสมองเปนเชนนนเอง จงทำาใหเกดสมผสทางใจ(ผสสะจงเกด) ๒ แบบ.

แบบท ๑. ไดแกความถกใจ หรอพอใจ หรอชอบใจทเกนความพอเหมาะพอควร เพราะเปนสมผสทางใจทเปนกเลส.

แบบท ๒. ไดแกความไมพอใจ หรอไมถกใจ หรอไมชอบใจทเกนความพอเหมาะพอควร เพราะเปนสมผสทางใจทเปนกเลส.

ขณะไมมการรบรทางใจ(สฬายตนะดบ) จงไมมการสมผสทางใจทเปนกเลส(ผสสะจง

169

ดบ). ขอใหทานตรวจสอบและพสจนขอเทจจรงในขนตอนนทใจของตนเอง.ขยายความ:

ขณะรบรขอมลทเปนกเลส(เกดสฬายตนะ) จะทำาใหเกดสมผสทางใจทเปนกเลสทนท(เกดผสสะ) ซงประกอบดวยความพอใจหรอไมพอใจทเปนกเลส.

การเกดความพอใจขนมา กเพราะวา ขอมลทไดรบรมา ตรงกบความตองการทมอยในความจำา หรอตรงกบความคดในขณะนน ๆ.

การเกดความไมพอใจขนมา กเพราะวา ขอมลทไดรบรมา ไมตรงกบความตองการทมอยในความจำา หรอไมตรงกบความคดในขณะนน ๆ.

ในชวตประจำาวน ขณะตาเหนรป หไดยนเสยง จมกไดกลน ลนไดรบรรส กายไดสมผส

170

เยน รอน ออน แขง จะพบวา ทกคนมสมผสทางใจ(ผสสะ)เกดขนอยางอตโนมต คอ มความพอใจ(ชอบใจ) ไมพอใจ(ไมชอบใจ) หรอเฉย ๆ อยเกอบตลอดเวลา. ความพอใจและไมพอใจดงกลาว จะคอยโนมนาวใจใหเกดการคดดวยกเลส. ดงนน ตองมสตคอยควบคมความคดอยาใหคดดวยกเลส เพราะทนททคดดวยกเลส จะเกดกระบวนการทางจตใจทเปนกเลสขนมาทนท และความทกขกจะตามมา เนองจากธรรมชาตของสมองทำาหนาทเชนนเอง.

สมผสทางใจททำาใหเกดความพอใจ หรอไมพอใจ หรอเฉย ๆ โดยทไมคดปรงแตงดวยกเลส จะเปนผลใหมความรสกเปนสขเลก ๆ นอย ๆ หรอเปนทกข เลก ๆ นอย ๆ หรออาจรสกเฉย ๆ คอไมสขและไมทกข อนเปนธรรมชาตของมนษย ทตองมความรสกดง

171

กลาวดวยกนทงนน ซงเปนทางสายกลางของชวต และเปนสมผสทางใจทวไป ไมใชสมผสทางใจในกระบวนการทางจตใจทเปนกเลส และไมเปนสาเหตใหเกดความทกขทเกนความพอเหมาะพอควร.๗. ความทกขทางจตใจทเปนกเลส(เวทนาในปฏจจสมปบาท) คอ ความรสกเปนทกขทางใจทมากกวาปกตหรอเกนความพอเหมาะพอควร ซงเกดขนจากการมสมผสทางใจทเปนกเลส(ผสสะ).

ขณะมสมผสทางใจทเปนกเลส(ผสสะเกด) จงทำาใหมความสขทางโลกหรอความทกขทางจตใจทเปนกเลส(เวทนาจงเกด).

ขณะไมมการสมผสทางใจ(ผสสะดบ) จงไมมความสขทางโลกหรอไมมความทกขทางจตใจทเปนกเลส(เวทนาจงดบ). ขอใหทาน

172

ตรวจสอบและพสจนขอเทจจรงในขนตอนนทใจของตนเอง. ขยายความ:

“ความรสก ในพระพทธศาสนา คอ ”เวทนา ซงประกอบดวย ความรสกเปนสข ทกข และเฉย ๆ.

ในยคปจจบน คำาวา ความรสก ม“ ”ความหมายกวางมาก เชน ความรสกเยน รอน ออน แขง ชอบ ไมชอบ พอใจ ไมพอใจ เบาสบาย ผองใส เปนสข เปนทกข เฉย ๆ เปนตน. เพอปองกนความสบสนในเรองความรสก(เวทนา) จงควรทำาความเขาใจเรองความรสกตาง ๆ เสยกอน กลาวคอ :-

ความรสกเยน รอน ออน แขง เปนเรองของความรสกทางกาย.

173

ความรสกชอบ ไมชอบ พอใจ ไมพอใจ เปนความรสกซงเกดจากการสมผสทางใจ.

ความรสกสข ทกข เฉย ๆ เปนความรสกในเรองของเวทนา.

ความรสกตาง ๆ ทไมไดเกดจากความคดทเปนกเลส ไมใชความทกขทางจตใจทเปนกเลส(ไมใชเวทนาในปฏจจสมปบาท) กลาวคอ :-

ความสขเลก ๆ นอย ๆ ทไมไดเกดจากความคดทเปนกเลส เชน ทำางานเสรจ ไดพกผอน ไดรบคำาชม มคนเอาของมาให อาหารถกปาก คยกนถกคอ อยในสงแวดลอมทด เปนตน.

ความทกขเลก ๆ นอย ๆ ทไมไดเกดขนจากความคดทเปนกเลส เชน อากาศรอน

174

หวอาหาร ออนเพลย ไมสบาย ขดแยงทางความคด อยในสงแวดลอมไมด เปนตน.

ความรสกเฉย ๆ หรอความไมสขไมทกข เกดขนจากความคดทไมเปนกเลส เชน ขณะคดเลข ทำางาน ทำากจกรรมตาง ๆ โดยไมคดดวยกเลส เปนตน.

ความทกขทางจตใจในขณะเหนดเหนอย หรอกำาลงมปญหาดานสขภาพ หรอมปญหาตาง ๆ ในการดำาเนนชวต ถาไมคดดวยกเลส กถอวา ไมใชมความทกขทางจตใจทเปนกเลส.

ทานควรทำาความเขาใจเรองความสขทเปนกเลสวา ทจรงแลวกลบเปนเรองของความทกข แตเปนความทกขทกำาลงลดลงหรอหมดไป ยกตวอยางเรองของความโกรธ เชน ชายคนหนง มความสขมากจากการไดทำารายคนทตนพยาบาทไดสำาเรจ เมอ

175

วเคราะหเรองนจะพบวา ชายคนนมความทกขมากเพราะความพยาบาท ครนไดทำารายสำาเรจแลว จงรสกเปนสข เพราะขณะนนความทกขจากความพยาบาทกำาลงลดลง.

ในเรองของความโลภ เชน ชายคนหนงมความโลภมากจนตองลงมอโกงเงน. ครนโกงเงนไดตามทตองการ จงมความสขมากทไดโกงสำาเรจ เมอวเคราะหเรองนจะพบวา ชายคนนมความทกขมากเพราะมความโลภ ครนโกงเงนสำาเรจแลว จงรสกมความสข เพราะขณะนนความทกขจากความโลภกำาลงลดลง. ยงมความโลภมาก ยงมความทกขมาก และเมอไดมาสมปรารถนา กยงมความสขมาก.

ผทมความสขมาก ๆ ดวยกเลส คอ ผทมความทกขมาก ๆ นนเอง.

176

ดงนน เมอมการคดและการกระทำาตาง ๆ ทเปนกเลส จงมแตเร องของความทกขเทานนทเกดขน ลดลง หรอดบไป ตามเหตปจจย.

ความทกขทางจตใจทเปนกเลสในกระบวนการทางจตใจทเปนกเลส(เวทนาในปฏจจสมปบาท) หมายถงความทกขตาง ๆ ทเกดจากการคดดวยกเลสเทานน ซงเปนความทกข(ทกขเวทนา)ทกำาลงมอย หรอความทกขทกำาลงลดลง ไมใชความสข(สขสงบ) และไมใชความรสกเฉย ๆ.

เวทนาทวไป คอ ความรสกสข ทกข เฉย ๆ ทไมไดเกดขนจากความคดทเปนกเลส เปนความรสกทเปนทางสายกลางของชวต.

เรองของเวทนามรายละเอยดอยในเรองสตปฏฐาน ๔ ตอนพจารณาเวทนา.

177

๘. ความทะยานอยาก(ตณหา) คอ ความอยากมาก ๆ เพอทจะใหไดมา หรอเปนไปตามความคดทเปนกเลส.

ขณะมความทกขทางจตใจ(เวทนาเกด) จะบบคนใหเกดความอยากมาก ๆ (ตณหาเกด) เพอทจะใหไดมาหรอเปนไปตามความคดทเปนกเลสนน ๆ เพอการลดหรอดบความทกข.

ขณะทไมมความทกข(เวทนาดบ) จงไมมความทะยานอยาก(ตณหาจงดบ)ดวย. ขอใหทานตรวจสอบและพสจนขอเทจจรงในขนตอนนทจตใจของตนเอง.ขยายความ:

ขณะคดดวยกเลสซำาแลวซำาอก จงเกดความอยากมาก ๆ ทจะใหไดมาหรอเปนไปตามความคดทเปนกเลสมากขนตามลำาดบ เพราะมการตอยอดของความคดและความอยาก

178

ดวยกเลสมากขน จนกลายเปนความทะยานอยาก(อยากมาก ๆ) ขณะเดยวกน ความจำาดานความทะยานอยากและความทกขกจะเพมขนดวย และพรอมทจะเปนขอมลสำาหรบการคดในครงตอไป.

อกมมมองหนงททำาใหเขาใจไดงาย คอ เมอมการคดดวยกเลส(สงขารเกด) กจะเกดการดนรนหรอบบคนทางจตใจหรอเกดความทกข(เวทนาเกด) เปนผลใหเกดความทะยานอยาก(ตณหาเกด)ทจะใหไดมาหรอเปนไปตามความคดทเปนกเลส(โลภ โกรธ) เพอจะดบความดนรนหรอบบคนทางจตใจหรอเพอลดความทกขลงหรอทำาใหหมดไป.

ตณหามเฉพาะในกระบวนการทางจตใจทเปนกเลสเทานน. ตณหาม ๓ รปแบบ ดงน :-

แบบท ๑. กามตณหา(ตณหาดานกามคณ) คอ ความทะยานอยากทจะรบ

179

ร(เสพ)ขอมลตาง ๆ ทไดรบเขามาทางตา ห จมก ลน กาย จงเกดการดนรนหรอบบคนทางจตใจทจะใหไดมาตามความคดนน ๆ จนเกนความพอเหมาะพอควร เปนสาเหตใหเกดความทกขมากกวาปกต เชน ความทะยานอยาก(ดนรน)ทจะด ฟง ดมกลน ลมรส สมผสหรอแตะตอง เปนตน.

ขณะมเหตการณททานรบรเขามาทางตา ห จมก ลน กาย จะเปนทางใดทางหนงกตาม ทเปนเรองเดยวกบทเคยมประสบการณมากอน เชน การเสพกามคณ ความคดอยากเสพกมกจะทวความรนแรงขนไดอยางรวดเรว ขณะเดยวกน ความดนรน ความบบคน และความรสกเปนทกขดวยความอยากเสพกจะมมากขนตามไปดวย. ทงความคดและความรสกดงกลาว จะถกจดจำาไวในหนวยความจำาของสมอง เปนผลใหเกด

180

การตอยอดของความจำาดานความอยากเสพ และความรสกเปนทกข. เมอใดทถกกระตนดวยรป รส กลน เสยง ความจำานจะถกใชเปนขอมลในการคดครงตอ ๆ ไปดวย.

เมอมความคดอยากเสพกามคณเกดขนซำาแลวซำาอก จะมความทะยานอยากทจะใหไดมา และคดเหนแกตว คดเอาเปรยบผอนมากขน จนถงขนเกดการกระทำาตาง ๆ ทเบยดเบยนตนเอง ผอน ครอบครว สงคม สตว และสงแวดลอม เพอตอบสนองความตองการทเปนกเลสนน ๆ.

ขอมลกามตณหาเปนจำานวนมากฝงรากลก(ถกจดจำา)อยในจตใจของคนในยคปจจบน จงทำาใหเกดความทะยานอยากทจะเสพกามคณและเกดการดนรนหรอบบคนจตใจใหเปนทกขอยเสมอ เมอยงไมไดเสพตามทใจปรารถนา ซงเปนเรองทละไดยาก.

181

ดงนน การละกามตณหาจงเปนเปาหมายสำาคญเรองหนงของการฝกปฏบตธรรมในชวตประจำาวนของคนในยคปจจบนน.

สำาหรบผทมครอบครว ถายงละไมได กควรพอใจเฉพาะในคครองของตว.

แบบท ๒. ภวตณหา คอ ความทะยานอยากทจะใหไดมาตามความคดในเรองอยากได อยากม อยากเปน จงเกดการดนรนหรอบบคนทางจตใจ ทจะใหไดมาตามความคดในขณะนน จนเกนความพอเหมาะพอควร ทำาใหเกดความทกขมากกวาปกต และเกดการเบยดเบยนตนเองหรอผอน เชน ทะยานอยาก(ดนรน)ทจะไดตำาแหนงสง อยากมความสขมาก อยากเปนผมชอเสยงมาก เปนตน.

แบบท ๓. วภวตณหา คอ ความทะยานอยากทจะใหเปนไปตามความคดใน

182

เรองไมอยากเสพ ไมอยากได ไมอยากม ไมอยากเปน ทำาใหเกดความดนรนหรอบบคนทางจตใจ ทจะใหเปนไปสมกบความคดทเปนกเลส จนเกนความพอเหมาะพอควร จงเกดความทกขมากกวาปกต เชน ทะยานอยาก(ดนรน)ทจะไมแก ไมเจบ ไมตาย ไมเสยชอเสยง ไมเปนนน ไมเปนน เปนตน.

การเขาใจความหมายของตณหาวา เปนความทะยานอยากตามความโลภเพยงอยางเดยว อาจจะทำาใหความเขาใจเร องตณหาไขวเขวได เพราะตณหาเกดจากความคดทเปนกเลส(คดดวยความโลภหรอความโกรธ). ดงนน ความหมายทนาจะเหมาะสมทสดของตณหา คอ ความทะยานอยากทจะใหไดมาหรอเปนไปตามความคดทเปนกเลส ซงประกอบดวยความโลภและความโกรธ.

183

ความทะยานอยากทจะใหเปนไปตามความโกรธ กเปนตณหาแบบหนง(แบบท ๔*) และความโกรธแบบยดมนถอมน เชน ความแคน พยาบาท จองเวร กเปนอปาทานแบบหนงดวย.

ธรรมชาตของสมองในขณะทมความทะยานอยากอยนน จะเกดความทกขขนมาทนท. สวนความสข(ทางโลก)ทเกดจากการไดรบผลตามความความทะยานอยากนน ทจรงแลว เปนเพยงการลดหรอการดบของความทกขเพยงชวคราวเทานนเอง และอาจจะกลบมามความทกขเชนเดมหรอมากขนกได เพราะคนทวไปมกมความทะยานอยากทจะมความสขอยางเดมหรอมากขนอก.

ความอยากทพอเหมาะพอควรของแตละบคคล โดยไมเบยดเบยนตนเองและผอน ไมจดวาเปนความทะยานอยาก เชน อยาก

184

มชวตดวยความปลอดภย อยากมสขภาพด การอยากรบประทานอาหารทมคณภาพ อยากมบานทแขงแรงเปนของตวเอง อยากแตงกายสะอาด อยากใหลกหลานเปนคนดและเรยนเกง เปนตน.

ความไมอยากทพอเหมาะพอควรของแตละบคคล โดยไมเบยดเบยนตนเองและผอน กไมจดวาเปนความทะยานอยากเชนกน เชน ไมอยากมชวตทเสยงอนตราย ไมอยากเจบปวย ไมอยากรบประทานอาหารทเปนอนตรายตอสขภาพ ไมอยากมบานทคบแคบ ไมอยากแตงกายสกปรก เปนตน.

ความอยากและไมอยากทไมเปนกเลส อาจทำาใหมนษยมความทกขเลก ๆ นอย ๆ บางตามธรรมชาต จงยงจดวาเปนทางสายกลางของชวต.

185

มนษยทกคนจะมขอมลความทะยานอยากอยในความจำา แตถาไมคดดวยกเลส ตณหาตาง ๆ กจะไมเจอปนเขามาในความคดและการกระทำาทางกาย วาจา ใจ. เมอคดดวยกเลส ความทะยานอยากกจะเกดขน(ตณหาเกด).

เมอไมคดดวยกเลส ความทะยานอยากกจะไมเกดขน(ตณหาดบ).

ความทะยานอยาก(ตณหา)ไมใชทางสายกลางของชวต และมเฉพาะในกระบวนการทางจตใจทเปนกเลสเทานน.๙. ความยดมนถอมน(อปาทาน) คอ ความยดตดทจะใหไดมาหรอเปนไปตามความทะยานอยาก(ตณหา).

ขณะคดดวยความทะยานอยากทจะใหไดมาหรอเปนไปตามความคดทเปนกเลส(ตณหาเกด)ซำาแลวซำาอก(หรอคดดวย

186

ตณหาซำาแลวซำาอก) จะทำาใหเกดการผกพนกบความคดทเปนกเลสนน ๆ อยางแนบแนน จงทำาใหเกดการยดมนถอมนในความคดนน ๆ (อปาทานเกด) และเปนสาเหตใหเกดความทกข.

ขณะคดดวยความยดมนถอมนซำาแลวซำาอก ความยดมนถอมนยอมจะมากขนเรอย ๆ จะเปนเหตใหความทกขเพมมากขนเรอย ๆ (ตอยอด)เปนเงาตามตว.

ขณะไมคดดวยความทะยานอยาก(ตณหาดบ) จงไมมความยดมนถอมน(อปาทานจงดบ). ขอใหทานตรวจสอบและพสจนขอเทจจรงในขนตอนนทจตใจของตนเอง.ขยายความ: ขณะคดดวยความทะยานอยากซำาแลวซำาอก จะทำาใหเกดความยดมนถอ

187

มน(อปาทาน)ทจะใหไดมาหรอเปนไปตามความคดทเปนกเลส(โลภหรอโกรธ)อยางถอนตวไมขน. ในเรองของความโลภ เชน เมอมการคดเรองความรกดวยกเลสซำาแลวซำาอก(คดดวยความโลภ) จะเกดความอยากมาก ๆ (ทะยานอยาก)ทจะไดคนทตนรกมาครอบครอง เพอทจะไดเหน ไดยน ไดกลน ไดรส ไดสมผสทางกาย(เพอเสพกามคณ หรอเพอการรบร ขอมลทางตา ห จมก ลน กาย) หรอไดรบความรกมาก ๆ (เกดตณหาดานความโลภ). เมอคดดวยความอยากมาก ๆ (ตณหา)ซำาแลวซำาอก จะทำาใหเกดความลมหลงทจะใหไดมาตามความตองการชนดถอนตวไมขน(เกดอปาทานดานความโลภ) และเกดความทกขมากขน.

188

ในเร องของความโกรธ เชน ขณะคดโกรธซำาแลวซำาอก(คดดวยความโกรธ) จะเกดความอยากมาก ๆ ทจะใหเปนไปตามความโกรธ(เกดตณหาดานความโกรธ). เมอคดดวยความอยากมาก ๆ ซำาแลวซำาอก จะทำาใหเกดความโกรธชนดถอนตวไมขน(เกดอปาทานดานความโกรธ) และเกดความทกขมากขน.

ตวอยางของความยดมนถอมนในความโลภทจะเสพกามคณ(เพอเสพทางตา ห จมก ลน กาย) เชน หลงสตวเลยงอยางถอนตวไมขนจนตองเลยงไวเตมบาน ชอบรสอาหารอยางถอนตวไมขนจนตองกนมาก ชอบเครองประดบจนสะสมไวมาก ชอบเทยวจนหมดตว ชอบซอหวยจนหมดเนอหมดตว ชอบเงนทองจนตองโกงกนหรอกอบโกย ชอบม

189

เกยรตจนตองโกงเลอกตง ชอบเพศสมพนธจนตองมเมยมาก เปนตน.

บางคนมความทกขมาก ๆ จากความคดทยดมนถอมน จงเกดการดนรนหรอบบคนทางจตใจทจะใหไดมาหรอเปนไปตามความคดทเปนกเลส จนถงกบตองทำารายตนเองหรอผอน.

บางคนคดทำารายตนเองดวยการฆาตวตายซำาแลวซำาอก จนเกดความยดมนถอมนอยในความจำาวา การฆาตวตายเปนทางออกทดทสด ครนพบกบความทกขไมมากนก กอาจตดสนใจฆาตวตายได.

ความยดมนถอมนทเกดจาการคดดวยกเลสนเอง เปนสาเหตใหเกดการทำารายผอน และอาจรนแรงจนถงขนทำาลายลางซงกนและกนได เชน ฆาลางเผาพนธ สงครามระหวางประเทศ สงครามเศรษฐกจ เปนตน.

190

ธรรมชาตของมนษยจะตองมความยดถอดวยกนทงนน เชน ยดถอวา รางกายนเปนของเรา คนนเปนลกของเรา รถคนนเปนของเรา บานหลงนเปนของเรา เงนนเปนของเรา อาหารนเปนของเรา เสอผานเปนของเรา ความคดนเปนของเรา ซงเปนเรองปกตและเปนทางสายกลางของชวต แตอยายดถอดวยความคดทเปนกเลส เพราะการยดถอดวยกเลสนน จะทำาใหเกดความยดมนถอมนทนท. คนทไมยดถออะไรเลย คงจะไมสนใจดแลตนเอง ไมทำากจใด ๆ จงอาจเจบปวย และอาจเสยชวตไดเรวกวาคนปกต.

การละ การปลอยวาง การทำาจตวาง การมอเบกขา การหลดพน การดบ การสลดคน กคอการไมคดดวยกเลสเชนกน.

191

เมอคดดวยกเลส ความยดมนถอมนกจะเกดขน(อปาทานเกด).

เมอไมคดดวยกเลส ความยดมนถอมนกจะไมเกดขน(อปาทานดบ).

ความยดมนถอมนดวยกเลส(อปาทาน)ไมใชทางสายกลางของชวต และมเฉพาะในกระบวนการทางจตใจทเปนกเลสเทานน.๑๐. จตใจตงอยกบเรองทเปนกเลส(ภพในปฏจจสมปบาท)* คอ การมทตงของจตใจหรอจตใจจดจออยกบเรองทมความยดมนถอมน.

ขณะมความยดมนถอมนอยกบเรองใดเรองหนงอยางถอนตวไมขน(อปาทานเกด) จงทำาใหจตใจตงหรอจดจออยกบเรองทมอปาทาน(ภพเกด).

192

ขณะไมมความคดทยดมนถอมน(อปาทานดบ)ในเรองใดเรองหนง จตใจจงไมตงอยกบเรองทเปนกเลสนน ๆ (ภพจงดบ). ขอใหทานตรวจสอบและพสจนขอเทจจรงในขนตอนนทจตใจของทานเอง.ขยายความ:

ภพ แปลวา ทอย. เนองจากภพในทนเปนภพทางจตใจ ดงนน ภพจงหมายถงทอยของจตใจหรอทตงของจตใจ. เนองจากจตใจเปนนามธรรม จงไมมทอย เลยตองใชคำาวา ทตง แทน“ ” .*

คำาวา ภพของจตใจ จงเปนเรองของ“ ”จตใจทตงหรอจดจออยกบเรองตาง ๆ ในชวตประจำาวน.

ขณะคดดวยความยดมนถอมนในเรองใดเรองหนง จตใจกจะจดจอหรอตงอยกบ

193

เรองนน ๆ หรอมภพของจตใจอยกบเรองนน ๆ.

เมอเปลยนเรองคด ภพใหมของจตใจกจะเกด เร องเกาหรอภพเกาของจตใจกจะดบ จงเปรยบเหมอนจตเกดขนและดบไป. ในสมยพทธกาล พระพทธเจาทรงใชประโยคทวา จตดวงหนงเกดขน ดวงหนงกดบไป. ความคดทวไปกเชนกน ขณะคดอยนน ความคดจะเกดขนใหมตลอดเวลา และความคดเกากดบไปเรอย ๆ.

ภพในพระพทธศาสนาจงหมายถงทตงของจตใจในเรองทมความยดมนถอมน(อปาทาน) เชน ขณะมการพลดพรากจากคนรกทตนลมหลง ยอมทำาใหมการคดวนเวยน(คดดวยความวตกกงวล)อยกบเรองของการพลดพรากจากคนรก ทตงของจตใจ(ภพ)ในขณะนน จงเปนเรองความ

194

พลดพรากจากคนรก แตทนททไปคดเรองอน ทตงของจตใจในเรองเดม(ภพเกา)กจะดบไป ทตงของจตใจในเรองใหม(ภพใหม)กจะเกดขนแทน.

คนทกำาลงคดดวยความพยาบาทอย(มอปาทานในความโกรธ) ทตงของจตใจ(ภพ)ในขณะนนเปนเรองของความพยาบาท และเปนสาเหตใหเกดความทกข.

คนทกำาลงคดดวยความลมหลงอย(มอปาทานในความโลภ) ทตงของจตใจ(ภพ)ในขณะนนเปนเรองของความลมหลง และเปนสาเหตใหเกดความทกข.

ขณะทำางานทางวชาการหรองานอน ๆ ทไมคดดวยกเลส ทตงของจตใจ(ภพ)ในขณะนนเปนเรองทางวชาการหรองานนน ๆ ภพเชนนไมใชภพในกระบวนการทางจตใจทเปนกเลส และไมเปนสาเหตใหเกดความทกข.

195

ทตงของจตใจเปนเรองของการมสตอยกบเรองนน ๆ หรอฟงซานอยกบเรองนน ๆ กได.

ผทไมไดฝกปฏบตธรรมเพอรเหนและควบคมความคดมากอน มกจะมทตงของจตใจ(ภพ)อยกบเรองทตนมอปาทานเปนชวง ๆ บางเรองอาจเปนเวลานาน เชน เมอพลดพรากจากการตายของคครองทเคยรกและผกพนกนมานาน จตใจกมกจะตงอยกบเรองของการพลดพราก(ภพของจตคอเรองพลดพราก).

ภพในกระบวนการทางจตใจทเปนกเลส จงหมายถงทตงของจตใจในปจจบนขณะ และทตงของจตใจจะดบ(ภพดบ)ไปในทนททความยดมนถอมนดบไป หรอทนททไมคดดวยกเลส(สงขารดบ) และภพใหมเกดขนในทนท

196

ทความยดมนถอมนเกด หรอทนททคดดวยกเลสในปจจบนขณะนเอง.

พระอรหนตทยงไมปรนพพาน(ยงไมตาย) สามารถดบทตงของจตใจทเปนกเลส(ดบภพ)ไดหมดในปจจบนขณะของทาน จงไมมภพใหมของจตใจทเปนกเลสอยางตอเนอง แตยงคงมภพของรางกายทเปนมนษยอยางเดม.

พระพทธเจาตรสสอนพระราธะเรองการเกดและดบของภพวา ดกอนราธะ ความ“กำาหนด(ตณหา*)….ความทะยานอยาก ความเขาถงความยดมน(อปาทาน*) อนเปนทตงอยอาศยของจต ในรปนเรยกวากเลสนำาไปในภพ….เพราะความดบสนทแหงกเลสเหลานน เรากลาววา….เปนทดบสนทแหงกเลสเครองนำาไปในภพ” (ตณหาในพระไตรปฎก หนา ๔๔ พระมหาอทย อทโย).๒๘

197

การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงใหเหนวา เพราะมความทะยานอยากและมความยดมนถอมนเกดขน ทตงของจตใจทเปนกเลสจงเกดขน(ภพใหมเกด). เมอตณหาและอปาทานดบ ทตงของจตใจทเปนกเลสกดบไปดวย(ภพเกาจงดบ) ซงเปนเรองของปจจบนธรรมทเกดขนในชวตประจำาวนนเอง.

เมอคดดวยกเลส จตใจกตงอยกบเรองทเปนกเลส(ภพเกด).

เมอไมคดดวยกเลส จตใจกไมตงอยกบเรองทเปนกเลส(ภพดบ).

ทตงของจตใจ(ภพ)ทวไป ซงไมไดเกดจากความยดมนถอมน หรอไมไดเกดจากความคดทเปนกเลส จะไมเปนสาเหตใหเกดความทกข.๑๑. จตใจคดวนเวยนอยกบเรองทเปนกเลส(ชาตในปฏจจสมปบาท)* คอ การคด

198

ปรงแตงดวยกเลสในเรองซงเปนทตงของจตใจ(ภพ).

ขณะจตใจตงอยกบเรองทเปนกเลส(ภพเกด) จงทำาใหจตใจคดดวยกเลสวนเวยนอยกบเรองทจตใจตงอย(ชาตจงเกด).

ขณะจตใจไมตงอยกบเรองทเปนกเลส(ภพดบ) จงไมมการคดวนเวยนดวยกเลส(ชาตจงดบ). ขอใหทานพสจนขอเทจจรงในขนตอนนทจตใจของทานเอง. ขยายความ:

ในสมยพทธกาลขอความทวา การทอง“เทยวไปของจต” นาจะตรงกบภาษาปจจบนวา "การเกดความคดปรงแตงของจตใจไปในเรองตาง ๆ".

อทธพลของขอความทวา จตทอง“เทยว นเอง ททำาให” บางทานเกดการเขาใจวา เมอคดเรองพระจนทรจตกไปทองเทยวอยท

199

พระจนทร(จตไปไกล) เมอคดเรองอดตจตกไปทองเทยวอดต(จตไปไกล) เมอมการรบร ความรสกทมอ กเขาใจวาจตไปรบรความรสกทมอ(จตไปใกล) เปนตน.

ในสมยพทธกาล มความเชอทสบตอกนมาวา เมอมาเกดเปนมนษย ภพคอภพมนษย ชาตคอการเกดและมชวตของมนษยทองเทยวไปบนโลกน(ภพน). ดงนน คำาวาชาตทนำาเอามาใชในเรองของจตใจนน จงเปนเรองของชาตทางจตใจ นนคอการทองเทยวไปของจตใจ เนองจากขอความทวา ทองเทยว“ไปของจต” เปนภาษาในสมยพทธกาล จงปรบเปลยนมาเปนภาษาปจจบนวา คดวน“เวยน ซงเปนการคดวนเวยนไปในเรองท”จตใจตงอย(ภพ)นนเอง.*

การทผเขยนใชคำาวา คดวนเวยน กเพอหลกเลยงคำาวา คดปรงแตง และเพอให

200

สอดคลองกบขอความทวา การทองเทยวไปของจตใจ และคำาวาวนเวยน(วฏฏะ).

เมอจตใจมความยดมนถอมน(อปาทานเกด)ในเรองใด ทตงของจตใจยอมเกด(ภพเกด)ขนและทองเทยว(คดหรอคดปรงแตงไปเรอย ๆ หรอคดวนเวยนดวยกเลส)ไปในเรองนน ๆ (ชาตเกด) นนคอภพชาตของจตใจทเกดขนนนเอง.

เมอความยดมนถอมนดบไป หรอเมอไมคดดวยกเลส ภพชาตของจตใจทเปนกเลสยอมดบไปดวย.

การดบภพชาตของจตใจทเปนกเลสใหหมดไปในปจจบน หรอไมใหเกดภพใหมทเปนกเลส จงตองดบความยดมนถอมน การจะดบความยดมนถอมนตองใชสตปญญาทางธรรม(วชชา)ดบความคดทเปนกเลส(ดบสงขาร).

201

เพอใหทานเขาใจไดงายขน ควรรวมคำาวา "ภพ" และ "ชาต" ไวเปนคำาเดยวกนคอ "ภพชาต เชน ขณะกำาลงมความ”พยาบาท(อปาทานเกด) ภพชาตของจตใจยอมวนเวยนหรอคดปรงแตงดวยกเลสอยกบเรองของความพยาบาท(สงขารเกด) ทำาใหเกดทกข(เวทนาเกด) ขณะคดดวยความลมหลง ภพชาตของจตใจยอมวนเวยนหรอคดปรงแตงดวยกเลสอยกบเรองทกำาลงลมหลง เปนตน.

วฏฏะ(สงสารหรอสงสารวฏฏ)ของความคดทเปนกเลสและความทกขทเกดขนซำาแลวซำาอกในปจจบนชาต คอ การเกดและดบของกระบวนการทางจตใจทเปนกเลสซำาแลวซำาอก เพราะมอวชชาครอบงำาจตใจอย.

ความพนทกขของพระพทธเจาเปนเรองของความพนทกขทางพระทยทสบเนองมา

202

จากกเลส เพราะเปนการดบภพชาตของจตใจในกระบวนการทางจตใจทเปนกเลสไดอยางสนเชงและตอเนอง.

พระพทธเจาตรสสอนวา คนมตณหา“เปนเพอน ทองเทยวอยชานาน ไมลวงพนสงสาร ทกลบกลอกไปได” (พทธศาสนสภาษต

เลม ๒ หนา ๑๘ กองตำารา มหามกฏฯ).๒๙ การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงใหเหนวา ผทดำาเนนชวตโดยมความทะยานอยาก(มตณหา)ทเกดขนจากการคดดวยกเลส ยอมไมพนจากการคดวนเวยนหรอเวยนวายอยกบภพชาตทางจตใจทเปนกเลส(ตกอยในสงสารหรอสงสารวฏฏ) ซงมการเกดขนใหมในทนททคดดวยกเลส และดบไปเมอหยดคดดวยกเลส แลวกเกดขนใหมและดบไปเรอย ๆ พรอมกบมการวนเวยนหรอเวยนวายอยกบ

203

กเลสและความทกขทเกดขนและดบไปซำาแลวซำาอก.

ถาดบตณหาไดชวคราว กจะดบการคดวนเวยนอยกบเรองทเปนกเลสไดอยางชวคราว ในชวตปจจบนนเอง.

ถาดบตณหาไดตอเนอง กจะดบการคดวนเวยนอยกบเรองทเปนกเลสและดบทกขไดอยางตอเนอง ในชวตปจจบนนเอง เชนเดยวกบพระพทธเจาและพระอรหนตทกองค ทดบภพชาตไดในชาตปจจบนของแตละทาน.

การเกดและการทองเทยว(การคดปรงแตง)ไปของจตใจในกระบวนการทางจตใจทเปนกเลสนน เปนการเกดและการทองเทยวไปของจตใจททานสามารถพสจนไดดวยตนเอง และสามารถดบความคดทปรงแตงดวยกเลสไดดวยสตปญญาทางธรรม(วชชา)ของทานในชวตปจจบนนเอง.

204

เมอคดเรองทเปนกเลส จตใจกจะคดวนเวยนอยกบเรองทเปนกเลส(ชาตเกด).

เมอไมคดเรองทเปนกเลส จตใจกจะไมคดวนเวยนอยกบเรองทเปนกเลส(ชาตดบ).

พระอรหนตทยงไมปรนพพาน(ยงมชวตอย) สามารถดบภพชาตของจตใจในกระบวนการทางจตใจทเปนกเลสไดหมดในชาตปจจบนของทาน จงไมมชาตใหมของจตใจทเปนกเลสอยางตอเนอง แตยงคงมชาตของมนษย คอ มรางกายอยางเดม เพราะการบรรลธรรมเปนพระอรหนตนน ไมไดทำาใหรางกายเปลยนไป.

การเกดและการทองเทยวไปของจตใจในเรองตาง ๆ โดยไมมสตควบคม กคอการคดฟงซานนนเอง. การคดฟงซานโดยไมมการคดดวยกเลส จะไมเปนสาเหตใหเกดความทกข และไมใชภพชาตในกระบวนการ

205

ทางจตใจทเปนกเลส แตจะทำาใหจตใจไมสงบ ประสทธภาพของการคดและการทำางานลดลงดวย ขณะเดยวกน โอกาสทจะคดฟงซานดวยกเลสกจะมมากขนตามสดสวนดวย. ดงนน ทานควรฝกมสตอยทฐานหลกของสตไวเสมอ เพอปองกนการคดฟงซานดวยกเลสนนเอง.๑๒. การดบไปของจตใจทคดดวยกเลส(ชรามรณะในปฏจจสมปบาท) คอ ความคดทเปนกเลสดบไป(ชรามรณะ).

ขณะจตใจคดวนเวยน(จตทองเทยว)อยกบเรองทเปนกเลส(ชาตเกด) จงเปนเหตปจจยให(ทำาให)เกดการดบไปของความคดทไดผานไปแลว(ชรามรณะจงเกด)

ขณะจตใจไมคดวนเวยน(จตไมทองเทยว)อยกบเรองทเปนกเลส(ชาตดบ) จงไมมการดบไปของจตใจทคดดวยกเลสเกด

206

ขน(ชรามรณะจงดบ). ขอใหทานตรวจสอบและพสจนขอเทจจรงในขนตอนนทจตใจของทานเอง.

เมอใชคำาวาชรามรณะในกระบวนการทางจตใจทเปนกเลส จงเปนเรองของชรามรณะของจตใจทเปนกเลส ไมใชเรองของชรามรณะทางรางกายแตประการใด.ขยายความ:

ในเรองของรางกาย คำาวาชรามรณะแบงออกเปน ๒ คำา คอ ชรา และมรณะ. ชรา หมายถงความแกของรางกาย มรณะหมายถงความตายของรางกาย.

ชรามรณะในกระบวนการทางจตใจทเปนกเลสนน เปนคำาเดยว ซงหมายถงการดบไปของจตใจทคดดวยกเลส.

ตวอยางของชรามรณะในกระบวนการทางจตใจทเปนกเลส ทอาจชวยทำาใหเขาใจได

207

โดยงาย คอ ขณะทกำาลงคดอยนน จะพบวา ความคดไมมการหยดนง ความคดเกดขนในทก ๆ วนาททผานไปแลวกจะดบไปอยตลอดเวลา(ชรามรณะ) เชน เมอทานคดเลขในใจ คอ ๑+๑ = ๒ ตอดวย ๒+๒ = ๔ จะเหนวา การคดเรองบวกเลข คอ ภพของความคด สวนการบวกเลข คอ ชาตของความคด ขณะคด ๒+๒ = ๔ อยนน ชรามรณะของการคด ๑+๑ = ๒ ไดเกดขนเรยบรอยแลว. ถาทานคดตอไปอก ชาต ชรามรณะยอมเกดและดบไปเรอย ๆ จนกวาจะหยดคด ซงตรงกบภาษาในสมยพทธกาลทพระพทธเจาไดตรสสอนไววา ดกอนภกษทงหลาย“ ….เพราะกายอนประกอบดวยธาตน, ทตงอย ๑ ป….แมตงเกน ๑๐๐ ป กยงเหนได แตธรรมชาตทเรยกวาจตบาง ใจบาง วญญาณบางนน ในกลางคนกบกลางวน ดวงหนงเกดขน

208

ดวงหนงกดบไป….” (พระไตรปฎกฉบบประชาชน

หนา ๑๐๘ สชพ ปญญานภาพ).๓๐ การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงใหเหนวา รางกายนนเกดขนและมชวตอยไดนาน แตจตใจมการเกดดบอยตลอดเวลา กลาวคอ ขณะคด ความคดจะเกดขนใหมอยเรอย ๆ และความคดทเกดกอนหรอผานไปแลวกจะดบไปเรอย ๆ.

ในสมยพทธกาล ความคดแตละครงทเกดขนเรยกวาจตดวงหนงเกดขน และเมอคดตอไป จตดวงเกาจะกดบไป แลวจตดวงใหมกจะเกดขนแทน เมอหยดคด ความคดตาง ๆ (จตตาง ๆ)กจะดบหรอหมดไป เชน เมอจตหยดคดเรองของความโลภ จตทมความโลภกจะดบไปดวย เมอจตหยดคดเรองความโกรธ จตทเปนความโกรธกจะดบไปดวย.

209

ในขณะทกำาลงมการคดดวยกเลสไปเรอย ๆ (สงขารเกดขนเรอย ๆ) ความคดทเกดขนแลวกจะดบไปเรอย ๆ (เกดชรามรณะขนเรอย ๆ) สวนความคดทเกดขนใหมกจะเกดตอไปและดบตอไปเรอย ๆ เมอหยดการคดดวยกเลส กระบวนการทางจตใจทเปนกเลสกจะไมเกดขน(ภพใหม ชาตใหม และชรามรณะทเปนกเลสกจะไมเกดขน).

ชรามรณะในกระบวนการทางจตใจทเปนกเลสในมมมองของปจจบนธรรม จงไมใชเร องของความแกและความตายของรางกาย แตเปนเรองของการดบไปของความคดทเปนกเลสเมอไดคดไปแลว ซงเปนการทำางานตามธรรมชาตของสมอง.

ในสมยพทธกาล คำาวา จต ใจ วญญาณ เปนคำาทมความหมายเดยวกน และคนทวไปมกเชอกนวา เปนตวยนในการเวยนวายตาย

210

เกด แตพระพทธเจาตรสสอนวา จตหรอใจประกอบดวยเวทนา สญญา สงขาร วญญาณ.

พระพทธเจาตรสสอนใหละชาต ชรา และทกขในชาตนวา ภกษมธรรมเปนเครองอย“อยางน (คอ*) มสต ไมประมาท (ทำาการ*)ละความ(ยดมน*)ถอมนวา (ขนธ ๕)เปนของเรา(ดวยกเลส*)ไดแลว เทยวไป(ดำาเนนชวตไป*) เปนผร(ผรแจงชดในอรยสจ ๔ ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบต*) พงละชาต ชรา โสกะ(ความแหงใจ*) ปรเทวะ(ความครำาครวญ*) และทกข ในโลกนได” (พทธศาสนสภาษต เลม ๓ หนา ๓ กอง

ตำารา มหามกฏฯ).๓๑ การตรสสอนของพระพทธเจาเชนน เปนเครองแสดงใหเหนวา ผมสตละกเลสดวยการศกษาอรยสจ ๔ จนร แจงชดทงภาคทฤษฎและภาคปฏบต แลวม

211

สตละความยดมนถอมนในรางกายและจตใจ(ละอปาทานขนธ ๕) จะสามารถละ(ดบ*)ชาต ชราทางจตใจ และความทกขตาง ๆ ไดในชาตปจจบน(ในโลกนได).

เมอคดเรองทเปนกเลส ชรามรณะของจตใจทเปนกเลสกจะเกดขน(ชรามรณะเกด).

เมอไมคดเรองทเปนกเลส ชรามรณะของจตใจทเปนกเลสกจะไมเกดขน(ชรามรณะดบ).

พระอรหนตทกองคสามารถดบ(ละ)ภพ ชาต ชรามรณะ และความทกขทางจตใจทเกดจากการคดดวยกเลสในปจจบนชาตของทกทานไดเปนอยางด แตทานเหลานนไมสามารถดบชาต ชราและมรณะของรางกายในชาตปจจบนไดเลย เพราะยงมชวตเชนคนทวไป และในทสดกตองแก เจบ และตายไปตามธรรมชาต.

212

การดบของจตใจทไมเปนกเลส(ชรามรณะนอกปฏจจสมปบาท) กเกดขนไดเชนกนเมอหยดการคด.

ภพ ชาต ชรามรณะทางรางกายและจตใจทควรรจก

ภพ ชาต ชรามรณะในกระบวนการทางจตใจทเปนกเลส เปนสาเหตของความทกขในปจจบน เพราะเปนภพชาตของความคดทเปนกเลส. ภพ ชาต ชรามรณะทเปนกเลสจะไมเกดขน ถาไมมการคดดวยกเลส.

พระอรหนตมภพ ชาต ชรา และมรณะของรางกายเชนคนทวไป และไมสามารถหยดยงหรอดบภพ ชาต ชรา และมรณะของรางกายในชาตปจจบนได แตทานไมมความทกขทางจตใจทเกดขนจากกเลสในชาตปจจบนเลย เพราะความคดของพระอรหนต

213

ไมมกเลสเจอปน จงไมเกดภพ ชาต ชรามรณะในกระบวนการทางจตใจทเปนกเลส ซงเปนเครองยนยนวา ภพ ชาต ชรามรณะในกระบวนการทางจตใจทเปนกเลส เปนเรองทางจตใจในชวตปจจบนซงเปนปจจบนธรรม ไมใชเรองทางรางกาย.

การดบภพ ชาต ชรามรณะในกระบวนการทางจตใจทเปนกเลสนน เกดขนจากการรแจงชดในอรยสจ ๔ ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบต จงทำาใหไมคดดวยกเลส(สงขารดบหรอวสงขาร) ไมมความทะยานอยาก(ตณหาดบ) และไมมความยดมนถอมน(อปาทานดบ) เปนผลใหไมเกดภพ ชาต ชรามรณะทเปนกเลส ซงเปนเรองททกทานสามารถตรวจสอบและพสจนไดทจตใจของตนเองในชวตปจจบน ไมใชดบตณหาใน

214

ชาตนแลวตองรอการดบภพ ดบชาต ดบชรา ดบมรณะ และความทกขในชาตหนา.

เมอคดดวยกเลส ภพ ชาต ชรามรณะของจตใจทเปนกเลสกจะเกดขน.

เมอไมคดดวยกเลส ภพ ชาต ชรามรณะของจตใจทเปนกเลสกจะไมเกดขน.

การเกด แก เจบ ตาย เปนธรรมชาตของสงทมชวตโดยทวไป และเปนความทกขทางรางกาย หาใชสาเหตของความทกขทางจตใจโดยตรงไม แตจะเปนตวกระตนใหคดดวยกเลส และในทนททมการคดดวยกเลส ความทกขทมากกวาปกตกจะเกดขนในจตใจทนท.

ความไมสมปรารถนา ความพลดพรากจากบคคลและสงของทตนรก แลวทำาใหเกดความทกขเลก ๆ นอย ๆ นน จงเปนเรองปกตของชวต แตจะเปนตวกระตนใหคดดวย

215

กเลส และเมอคดดวยกเลส ความทกขทมากกวาปกตกจะเกดขนมาทนท.

สวนมาก พระพทธเจาตรสสอนเร องการละกเลส(โลภ โกรธ หลง)เพอความดบทกขเปนประเดนหลก ซงประกอบดวยการดบความหลง(ดบหวกระบวน) เพอไมใหเกดความโลภ ความโกรธ จงจะไมเกดความทะยานอยาก ความยดมนถอมนของจตใจทเปนกเลส. สวนการตรสสอนเรองภพ ชาต ชรามรณะ จงนาจะเปนการตรสสอนใหกบบางคนทคดวนเวยนอยกบเรองทเปนกเลส เพอใหเขาใจถงภาวะของจตใจทวนเวยน(มสงสารวฏ)อยกบภพ ชาต ชรามรณะทเปนกเลสและกองทกข รวมทงเพอปรบเปลยนความคดทคนในยคนน ทมความยดมนถอมนเร องภพชาตในอนาคต ใหมามความรในเรองภพชาตของจตใจทเปนกเลสในปจจบน

216

ขณะ และวธดบภพชาตดงกลาว เพอจะไดพนทกขในปจจบนขณะได*.

ความจำาเกยวของกบกระบวนการทางจตใจทเปนกเลสเปนอยางมาก

เมอมกระบวนการทางจตใจทเปนกเลสเกดขน จะพบวา ขอมลทกขนตอนในกระบวนการทางจตใจทเปนกเลส จะถกจดจำาไวในความจำาระยะสน และเมอมการคดซำาแลวซำาอกเปนเวลานาน ขอมลความจำาในเรองนน ๆ จะถกจดจำาไวเปนความจำาระยะยาว ทำาใหลมเลอนไปไดยาก.

การนกหรอคดเรองทมขอมลดานกเลสอยในความจำาเดม จะทำาใหมการใชขอมลความจำาเดมของเรองนน ๆ มาประกอบการคดดวย เปนผลใหเกดความคดทเปนกเลสรนแรงเพมขนไดอยางรวดเรวในทนททลงมอคด.

217

ตวอยางทแสดงใหเหนวา ความจำาดานกเลสมสวนชวยใหความคดทเปนกเลสมความรนแรงมากขนอยางรวดเรว เชน คนขโกรธจะมขอมลดานความโกรธอยในความจำาเปนจำานวนมาก และพรอมจะถกนำาออกมาใชอยตลอดเวลา. ดงนน เมอคนขโกรธไดรบขอมลทไมพอใจมากระทบกระทงแมเพยงเลกนอย กมกจะคดโกรธและมความทกขไดอยางรนแรงขนมาทนท ขณะเดยวกน จะมการจดจำาความคดและความรสกเปนทกขทเกดขนใหมไวไดอกดวย.

การมความโลภหรอความโกรธและความทกขอยางรนแรงเกดขน กเพราะมการใชขอมลเดมทจดจำาไวมาประกอบการคด จงเกดการตอยอดของความคดและความรสก.

พระพทธเจามพระทยเสมอกนทวทกคน

218

“พระผมพระภาคนน ทรงมพระทยเสมอกน ทงตอนายขมงธน(ทรบจางมาลอบสงหารพระองค) ตอพระเทวทต ตอโจรองคลมาล ตอชางธนบาล(ทเทวทตปลอยมาเพอฆาพระองค) และตอพระราหล ทวทกคน” (พทธธรรม หนา ๗๕๔ ป.อ. ปยต

โต).๓๒ พระพทธเจาทรงมพระทยเสมอกนตอ

คนทงโลก เพราะทรงควบคมพระทยของพระองคเองใหเปนไปตามโอวาทปาฏโมกข.

ในชวตประจำาวน ทานผอานทกคนควรมจตใจเสมอกนตอทกคนและทกเรอง ดวยการมสตไมคดชวและทำาชว คงคดดและทำาด พรอมทงทำาจตของตนใหบรสทธผองใสตามโอวาทปาฏโมกขอยางตอเนอง.

กระบวนการทางจตใจทเปนกเลสแบบขามภพขามชาตสำาคญหรอไม

219

ทานควรศกษากระบวนการทางจตใจทเปนกเลสแบบขามภพขามชาตตามความเหมาะสม เผอวา ทานอาจจะพสจนไดในอนาคต และไมควรไปจาบจวงผทมความหลงเชอ เพราะเปนสทธทางความคดของแตละบคคล.

การดถกและจาบจวงผอน กถอวา เปนความคดทเปนกเลส(เปนมานะ) ซงเทากบสอบตกหรอยงมความทกขในเรองน.

ถาหากมชาตหนากไมเปนไร เพราะชาตนทานไดเพมพนและใชขอมลสตปญญาทางธรรมในความจำา(เพมวชชาหรอดบอวชชา) เพอทำาการรเหนและควบคมความคดไมใหมกเลสเจอปน จนจตใจมความบรสทธผองใส ไมมความทกข(นพพาน)เปนสวนใหญอยแลว. จงเปนทอนใจไดวา ถาชาตหนาม ยอมไดภพชาตทดแน ๆ. ถาชาตหนาไมมกไม

220

เปนไร เพราะชาตนทานกไดรบผลประโยชนจากการปฏบตธรรมอยแลว.

สรปเพราะไมมความรในอรยสจ ๔ และไมม

ความสามารถในการปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ อยางถกตอง ครบถวน และตอเนอง จงเกดการคดดวยกเลส(มอวชชา).

ทนททคดดวยกเลส กระบวนการทางจตใจทเปนกเลสกจะเกดทนท ความทกขกจะเกดทนท.

ทนททหยดคดดวยกเลส กระบวนการทางจตใจทเปนกเลสกจะดบไปทนท ความทกขกจะดบไปทนท.

การจะดบกระบวนการทางจตใจทเปนกเลสไดอยางตอเนองนน ตองศกษาอรยสจ ๔ และฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘

221

อยางถกตอง ครบถวน และตอเนอง(มวชชา).

การมความรเรองสาเหตของการเกดและดบของความทกขตามทสรปไว กเพยงพอสำาหรบการดบสาเหตของความทกขอยางตรงประเดน.

การจดจำาทกองคธรรมและทกขนตอนของปฏจจสมปบาทอยางละเอยดไวไดนน เปนเรองทดงาม และเปนคณสมบตของนกวชาการทางธรรม.

222

๓. ความดบทกข (นโรธ)ความดบทกข คอ ภาวะของจตใจใน

ขณะทไมมการคดดวยกเลส หรอไมมตณหา หรอไมมอปาทาน.

การดบทกขทจตใจเปนเรองของปจจบนธรรม ซงเกดขนในปจจบนขณะ และในปจจบนชาตของแตละบคคลเทานน การดบทกขในอดตทผานไปแลวกไดจบไปแลว สวนการดบทกขในอนาคตกยงมาไมถง ดงนน การดบทกขทใหประโยชน คอ การดบทกขในปจจบนขณะเทานน.

ทนททไมคดดวยกเลสชวคราว กจะเขาถงความดบทกขชวคราวหรอนพพานชวคราว(ตทงคนพพาน) ซงเปนนพพานชวคราวทรเหนไดทนตา(ทฏฐธรรมนพพาน) และเปนนพพานชวคราวทผบรรลธรรมจะร เหนไดดวยตนเอง(สนทฏฐกนพพาน) ซง

223

เปนเรองทเกดในปจจบนขณะ. (สรปจากพทธ

ธรรม หนา ๒๗๗ ป.อ. ปยตโต).๓๓

พระพทธเจาตรสสอนวา นพพาน อน“ผบรรลเหนไดเอง ไมขนกบกาล เรยกมาดได ควรนอมเอาเขามาไว อนวญญชนพงรเฉพาะตน” (พทธธรรม หนา ๒๓๐ ป.อ. ปยตโต).๓๔ การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงใหเหนวา นพพานเปนเรองใกลตวมาก และไมตองรอชาตหนา รเหนไดทนตา ซงเกดขนในชวตประจำาวนนเอง. ผมสตปญญาทางธรรมจงสามารถเขาถงภาวะนพพานไดทกกาลเวลา และดวยตนเองเทานน เพราะเปนเรองของความคดทไมมใครรเหนได ตองรเหนดวยสตปญญาของตนเองเทานน.

ความดบทกขตามพทธพจน

224

ความดบทกขมเหตปจจยเชอมโยงซงกนและกนตามทแสดงไวในพระไตรปฎก มดงน :- “เพราะอวชชาสำารอกดบไปไมเหลอเลย สงขารจงดบ

เพราะสงขารดบ วญญาณจงดบ เพราะวญญาณดบ นามรปจงดบ

เพราะนามรปดบ สฬายตนะจงดบเพราะสฬายตนะดบ ผสสะจงดบเพราะผสสะดบ เวทนาจงดบเพราะเวทนาดบ ตณหาจงดบเพราะตณหาดบ อปาทานจงดบ.เพราะอปาทานดบ ภพจงดบเพราะภพดบ ชาตจงดบเพราะชาตดบ ชรามรณะ(จงดบ)”. (พทธธรรม หนา ๘๒

ป.อ. ปยตโต).๓๕

225

อวชชาเปนหวกระบวนของความคดทเปนกเลส ถาดบอวชชาไมหมด ความดบทกขชวคราว(ตทงคนพพาน)ยอมเกดขนในขณะทไมคดดวยกเลส(สงขารดบชวคราว).

ถาอวชชาดบไมเหลอเลย ความดบทกข(นพพาน)จะเกดขนอยางตอเนอง เพราะสามารถควบคมความคดไมใหคดดวยกเลสไดอยางตอเนอง. ดงนน การจะดบกระบวนการทางจตใจทเปนกเลส ตองดบทอวชชา(ความหลง) ซงเปนหวหนาของกระบวนการทางจตใจทเปนกเลส.การเกดและดบของความทกขอยางงายและยอ ๆ มดงน :-

อวชชา(ความหลง) ทำาใหเกดสงขาร ตณหา อปาทาน และความทกขเกดขนดวย.

เมออวชชาดบ ทำาใหสงขาร ตณหา อปาทาน และความทกขดบไปดวย.

226

การศกษาอรยสจ ๔ และฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ อยางถกตอง ครบถวน และตอเนอง กเพอดบอวชชาซงเปนหวหนาใหญของกเลสใหหมดสน.

ความจำา สต ความคดในปจจบนขณะ เกยวของกบความดบทกขโดยตรง

ถงแมจะมขอมลดานกเลสอยในความจำามากมาย แตถาไมคดดวยกเลส ขอมลดานกเลสกจะไมปรากฏตวออกมา จงเปนผลใหจตใจมความบรสทธผองใส ไมมความทกขในขณะนน.

ไมวาจะเปนพระอรหนตหรอโจรผราย ขณะนอนหลบสนทจะไมมการคด จงไมมความรสก(ไมมเวทนา)ใด ๆ ทงสน. ดงนน

227

พระพทธศาสนาจงไมครอบคลมถงภาวะทกำาลงหลบสนท แตเปนเร องของการควบคมความคดในขณะทตน ใหมความบรสทธผองใสตามโอวาทปาฏโมกข ซงเปนเรองของความคดในปจจบนขณะเทานน.

ความฝนเกดขนตอนใกลจะหลบและตน เพราะขณะนนสตออนกำาลงลงมาก สมองจงคดปรงแตงภาพทางใจ(มโนภาพ) ไดแกการฝนเปนภาพ เสยง กลน รส สมผสตาง ๆ ทางใจ ซงทำาใหเกดความรสกตาง ๆ (เวทนา = สข ทกข เฉย ๆ)ในขณะนน.

เมอใดทคดดวยกเลส ไมวาจะเปนการฝน คดฟงซาน หรอตงใจคด จะพบวา กระบวนการทางจตใจทเปนกเลสกจะเกดขนทนท ความทกขกจะตดตามมาในขณะนน ๆ ทนทเชนกน.

228

เมอเจรญสมาธจนมความตงมน จะสามารถหยดความคดได ความดบทกขกจะเกดขนชวคราว(ตทงคนพพาน)ในขณะนน และขณะใดทเจรญสตเพอควบคมความคดไมใหคดดวยกเลสได ความดบทกขกจะเกดขนชวคราวในขณะนน นนคอ การดบหรอหมดไปของกระบวนการทางจตใจทเปนกเลสเปนการชวคราวในชวงทสมาธและสตมความตงมน.(ศกษาเรองนพพานชวคราวเพมเตมไดจากพทธ

ธรรม หนา ๒๗๗ ป.อ.ปยตโต).๓๖

ถาสามารถเจรญสมาธและเจรญสตสลบกนไปในชวตประจำาวนไดอยางตอเนอง ความดบทกขกจะเกดขนอยางตอเนองในปจจบนขณะ.

ถาเจรญสมาธและเจรญสตไมถกวธ หรอไมตอเนอง กระบวนการทางจตใจทเปนกเลสและความทกขกจะเกดขนดวย.

229

วธดบกระบวนการทางจตใจทเปนกเลสการดบกระบวนการทางจตใจทเปนกเลส

ตองดบตรงหวกระบวนจงจะตรงประเดน คอ ดบความไมรแจงชดในอรยสจ ๔ ตามความเปนจรง(ดบอวชชาหรอดบความหลง) และรองลงมาคอ ดบความคดทเปนกเลส(ดบสงขาร).

เมอดบอวชชาได สงขารกจะไมเกด เมอสงขารไมเกด หวขอธรรม(องคธรรม)ตาง ๆ ทตอจากสงขารกจะไมเกด หรอกระบวนการของจตใจทเปนกเลสกจะไมเกด เพราะธรรมชาตของสมองเปนเชนนนเอง.

ในขณะททานยงไมสามารถรแจงชดในอรยสจ ๔ ตามความเปนจรงจนถงทสด(ยงมอวชชาเหลออย) ทานจำาเปนจะตองใชความร ความสามารถดานสตปญญาทางธรรม(ใช

230

วชชา)เทาทมอยในความจำา มาใชในการรเหนความคดและควบคมความคด เพอไมใหมการคดดวยกเลสอยางตอเนองในชวตประจำาวนใหมากทสดเทาทจะมากได.

เมอทานยงไมมความรและความสามารถดานสตปญญาทางธรรมทหนกแนนพอ แตตองพบกบปญหาทรนแรง หรอมปญหาหลายอยางเกดขนพรอม ๆ กน ทานอาจไมสามารถคมความคดไมใหคดดวยกเลสได จงเกดความทกขทางจตใจขน.

ความสำาเรจในการดบกเลสและกองทกขจะมมากนอยเพยงใดนน ขนอยกบความร และความสามารถทางธรรมของแตละทานในปจจบนขณะนนเอง.

ความรความสามารถทางธรรม(วชชา)อาจเพม หรอลดลง หรอคงเดม ขนอยกบเหตปจจยทผานไปแลวและทกำาลง

231

มอยในปจจบนขณะนน ๆ. ปจจยสำาคญทจะทำาใหความรและความสามารถทางธรรมเพมขน คอ ความเพยรในการดบอวชชาใหหมดสน.

ความมนงง ความออนเพลย ความซมเซา ความขนมวในใจ ทมสาเหตมาจากการเจบปวยทางกาย ไมจดวาเปนความทกขทเกดขนจากกระบวนการทางจตใจทเปนกเลส แตเปนเพราะธรรมชาตของรางกายและสมองเปนเชนนนเอง.

เมอรางกายออนแอดวยความปวยไข มกจะกระตนใหเกดการคดดวยกเลสไดโดยงาย ดงนน ถาไมมความรและความสามารถเพยงพอในการรเหนและควบคมความคด กจะทำาใหเกดการคดดวยกเลส เปนเหตใหเกดความทกขทางจตใจไดงาย และความทกขทางจตใจนเอง กอาจจะซำาเตมใหเกดความ

232

ทกขทางรางกายมากขน ทำาใหหายปวยชาลงหรออาจเปนมากขนกได. เพอปองกนปญหาดงกลาว จงควรดบอวชชาใหหมดสน.

การฝกปฏบตธรรมคอการมสตไมคดดวยกเลส

เปาหมายหลกของการฝกปฏบตธรรมในชวตประจำาวน คอ การฝกมสตไมคดดวยกเลส(ดบสงขารในปฏจจสมปบาท).

การจะมสตไมคดดวยกเลส(ดบสงขาร) กตองศกษาอรยสจ ๔ ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบต(มวชชา).

การจะดบเวทนา(ดบความทกข) กตองมสตไมคดดวยกเลส.

การจะดบความทะยานอยาก กตองมสตไมคดดวยกเลส.

233

การจะดบความยดมนถอมน กตองมสตไมคดดวยกเลส.

การจะดบภพ ชาต ชรามรณะของจตใจนน กตองมสตไมคดดวยกเลส.

การฝกปฏบตธรรมจงเปนการฝกมสตไมคดดวยกเลส เพอปองกนกระบวนทางจตใจทเปนกเลสไมใหเกดขน หรอถากำาลงมกระบวนการทางจตใจเกดขน กฝกมสตไมคดดวยกเลส เพอดบกระบวนการทางจตใจทเปนกเลสทนท.

เมอมสตรเหนวา กำาลงจะมการคดดวยกเลสเกดขน กใหหยด(ดบ)การคดนน ๆ ทนท อยาปลอยใหคดตอแมแตวนาทเดยว.

การปลอยใหคดดวยกเลสแมแตเวลาสน ๆ กจะทำาใหเกดการทบทวนขอมลดานกเลสในความจำา เปนผลใหเกดการจดจำาขอมลดานกเลสมากขน และเปนเรองยาก

234

มากทจะลดหรอลบขอมลดานกเลสออกจากความจำาไดอยางรวดเรว เพราะธรรมชาตของสมองมนษย มกจะจดจำาเรองกเลสไวไดดและนานดวย.

การอยกบปจจบนคอการปฏบตธรรมขณะเจรญสมาธอยนน จะมสตในการรบ

รความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกอยตลอดเวลา การทำาเชนน คอ การอยกบปจจบนขณะ ยอมทำาใหไมมความทกข.

ขณะเจรญสตอยนน จะมสตอยกบกจทตงใจกระทำาอย และคอยควบคมความคดไมใหเผลอสตไปคดฟงซานในเรองอดตและอนาคต และไมใหคดดวยกเลส คอ การอยกบปจจบนกยอมไมมความทกข.

การตงใจ(มสต)คดเรองอดตหรออนาคตโดยใชเวลาตามความเหมาะสม เพอ

235

เอาขอมลในอดตหรออนาคตมาใชประโยชนในปจจบน หรอเพอเตรยมงานสำาหรบอนาคตโดยไมคดดวยกเลส คอ การอยกบปจจบน ยอมไมมความทกข.

การตงใจ(มสต)คดเรองอดตหรออนาคตโดยใชเวลานานเกนไป หรอตงใจคดดวยกเลส กถอวาเปนการอยกบอดตหรออนาคต ไมใชการอยกบปจจบน ยอมทำาใหเกดความทกข.

การตงใจ(มสต)คดไปเรอย ๆ โดยไมมเปาหมาย กไมใชการอยกบปจจบน.

การคดฟงซาน(ไมมสต)ในเรองอดตหรออนาคต คอ การอยกบอดตหรออนาคต ไมไดอยกบปจจบน ยอมไมสงบ และถาคดดวยกเลส ยอมเกดความทกข.

การเจรญสมาธและการเจรญสตเปนเรองของปจจบนขณะ. การดบความ

236

ทกข(นโรธหรอนพพาน)เกดขนจากการเจรญสมาธและเจรญสตสลบกนไปในชวตประจำาวน ซงไมใชเรองของการดบความคดทเปนกเลสและความทกขในอดตหรออนาคตแตประการใด แตเปนเรองของการดบความทกขในปจจบนขณะนเอง.

พระพทธเจาตรสสอนภกษชอเถระทชอบอยลำาพงแตผเดยววา “….สงทเปนอดต กละไดแลว สงทเปนอนาคต กงดไดแลว ความพอใจตดใครในการไดเปนตวตนตางๆ (อปาทาน*) ในปจจบน กกำาจดไดแลว, การอยเดยว ยอมบรบรณโดยพสดารยงกวานนได ดวยประการฉะนแล….” (พทธธรรม หนา ๗๒๒ ป.อ. ปยตโต).๓๗ การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงใหเหนวา การอยเดยวกไมสามารถพนทกขได ถาจะใหครบบรบรณอยางแทจรง ตองสามารถ

237

ควบคมความคดใหอยกบปจจบนจนไมเกดความยดมนถอมนดวยความคดทเปนกเลสอกตอไป นนคอการเจรญสตสลบกบการเจรญสมาธในชวตประจำาวนอยางตอเนอง เพราะการเจรญสตและการเจรญสมาธเปนการอยกบปจจบนและเปนปจจบนธรรม.

คำาวา ตอเนอง หมายถงการปฏบต“ ”ธรรมจนเปนนสยในชวตประจำาวน ไมใชตองมสตในทกวนาทอยางตอเนอง เพราะการมสตในทกวนาทอยางตอเนองนน เปนเรองสดวสยของมนษย.

เรองขามภพขามชาตมความสำาคญเพยงใด

ทกคนควรศกษากระบวนการทางจตใจทเปนกเลสแบบขามภพขามชาต เพอการคนควาและใชเปนขอมลสำาหรบสนทนาธรรม

238

กบผอนได ขณะเดยวกนจะไดหาทางชวยผอนทยงไมรและไมเขาใจเรองกระบวนการทางจตใจทเปนกเลสทเปนปจจบนธรรม ใหรและเขาใจไดอยางถกตองตามความเปนจรงตอไป.

ปฏจจสมปบาทประเภทขามภพขามชาต ประกอบดวย ๓ ชาต คอ ชาตอดต ชาตปจจบน และชาตอนาคต. ในแตละชาตจะมขนตอนอยจำานวนหนง เชน :-

เพราะอดตชาตมชวตทประกอบดวย อวชชา สงขาร จงเปนเหตปจจยให(ทำาให)เกดปจจบนชาต ซงมชวตทประกอบดวย วญญาณ นามรป สฬายตนะ ผสสะ เวทนา ตณหา อปาทาน ภพ จงเปนเหตปจจยให(ทำาให)เกดอนาคตชาต ซงประกอบดวยชาต ชรา มรณะ และความทกขตาง ๆ.

239

ผเขยนเองกขอสารภาพวา ยงไมมความรและความสามารถเพยงพอทจะเขาใจเรองปฏจจสมปบาทแบบขามภพขามชาตได เพราะยงไมสามารถตรวจสอบและพสจนไดดวยตนเอง. อรยสจ ๔ แบบปจจบนธรรมในหนงสอเลมน เปนเพยงมมมองหนงเทานนเอง จงขอใหทานผอานไดกรณาคนควาเรองอรยสจ ๔ เพมเตม และผเขยนกจะดำาเนนการเชนเดยวกน.

นพพานเกดขนในชวตประจำาวนรงอรณหลงการตรสร พระพทธเจา

ทรงอทานดวยความพอพระทยในความสำาเรจของการคนควาธรรมวา “….ดกร ตณหา นายชางเรอน บดนตถาคตพบทานแลว แตนสบตอไป ทานจะทำาเรอนใหตถาคตอกไมไดแลว….จตเราปราศจากสงขารเครอง

240

ปรงแตง(วสงขาร*)ใหเกดในภพอน(เกดภพใหม*)เสยแลว ไดถงความดบสญสนไปแหงตณหา อนหาสวนเหลอมไดโดยแท” (พทธประวตทศนศกษา หนา ๔๑ พระธรรมโกศา

จารย - ชอบ อนจารเถระ).๓๘ การทพระพทธเจาตรสเลาเรองพระ

อทานเชนนทำาใหจบประเดนไดวา พระพทธองคทรงคนพบวา ตณหานเอง ทเปนสาเหตของความทกข และพระองคไดดบตณหาจากพระทย จงทำาใหเขาถงภาวะนพพานในชาตปจจบนของพระองค รวมทงไมมการเกดภพใหม(“ภพอน”)ของจตใจในปฏจจสมปบาทอกตอไป เพราะไมคดปรงแตงดวยกเลส(“วสงขาร”) และไมมตณหาอกเลย.

ความพนทกขหรอการบรรลภาวะนพพานอยางตอเนองของพระพทธเจา กคอ

241

การทพระองคทรงสามารถดบกระบวนการของจตใจทเปนกเลสไดอยางตอเนอง หรอทรงดบอวชชาทเปนหวกระบวนไดหมดสนนนเอง.

ทางสายกลาง คอ การดำาเนนชวตโดยไมมความทะยานอยาก

พระพทธเจาตรสสอนปญจวคคยทไดเปนพระอรหนตรนแรกวา มชฌมาปฏปทา “เราไดตรสรแลว ทำาดวงตา ปรชาญาณใหสวาง เปนไปเพอความสงบระงบ เพอความรยง เพอความตรสร เพอนพพาน คอสนตณหาเครองรดรง” (พทธประวตทศนศกษา หนา ๕๕ พระธรรมโกศาจารย - ชอบ อนจาร

เถระ).๓๙ การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงใหเหนวา การดำาเนนชวตตามทางสายกลางทพระพทธเจาไดตรสรนน ทำาใหพระองคทรงพบความสขสงบ เพอการตรสร

242

และเพอนพพาน นนคอ การดบตณหาทผกมดจตใจไดหมดสน.

การดำาเนนชวตตามทางสายกลาง คอ ไมคดดวยกเลส หรอไมมตณหาและไมมอปาทาน.

มรรคมองค ๘ คอ วธปฏบตธรรม(ทางปฏบต)เพอทำาจตใหบรสทธผองใส. มรรคมองค ๘ ไมใชทางสายกลาง แตการปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ จะทำาใหเกดการดำาเนนชวตตามทางสายกลาง คอ ดำาเนนชวตดวยจตใจทมความบรสทธผองใส ไมมตณหา เพราะไมคดชวและไมทำาชว จงไมมความทกข(นพพาน) แตมงคดดและทำาด เพอทำาจตใจใหบรสทธผองใสตามโอวาทปาฏโมกข.

243

ความดบทกข(นโรธหรอนพพาน)เกดขนเพราะตณหาดบ

พระพทธเจาตรสสอนเรองความดบทกขเพยงประโยคเดยวแตทรงเนนคำาวาตณหาไวถง ๖ ครงวา ภกษทงหลาย“ ความดบทกข(นโรธ*)เปนดงนคอ การสำารอกตณหา ความดบตณหา การสละตณหา การบอกคนตณหา การหลดพนจากตณหา ความไมมอาลยในตณหาทงปวง” (อรยสจ ๔

หนา ๕๗ วศน อนทสระ).๔๐ การตรสยำาเร องตณหาเชนน เปนเครองยนยนใหเหนอยางชดเจนวา ความดบทกข คอ ภาวะของจตใจในขณะทตณหาดบ.

พระพทธเจาตรสสอนวา นโรธคอนพพานไวดงน เพราะ“ ตณหาสนไปโดยประการทงปวง จงนโรธดวยคลายออกไดไมมเหลอเลย (นนแหละ)คอนพพาน;

244

สำาหรบภกษผนพพานแลวนน เพราะไมถอมน(ไมมอปาทาน*) ภพใหมจงไมม” (พทธ

ธรรม หนา ๒๗๑ ป.อ. ปยตโต).๔๑ การตรสสอนเชนน เปนการแสดงใหเหนวา ความดบทกขกคอนพพานนนเอง ซงเกดจากการไมมความยดมนถอมน เมอไมมความยดมนถอมน จงไมมทตงของจตใจทเปนกเลสเกดขนในชาตปจจบน(ไมมภพใหม).

พระสารบตรซงเปนพระอรหนตไดกลาวกบพระอานนทวา การดบภพเสยได ชอวา“นพพาน ” (อรยสจ ๔ หนา ๗๐ วศน อนทสระ).๔๒ การทพระสารบตรกลาวเชนน เปนเครองแสดงใหเหนวา นพพาน คอ การไมมภพใหมของจตใจทเปนกเลสในชวตปจจบน เพราะไมมการคดดวยกเลส หรอไมมตณหาและอปาทาน.

245

ขอใหทานผอานสบายใจวา ขณะทมสตควบคมความคดไมใหคดดวยกเลสได จะทำาใหกระบวนการทางจตใจทเปนกเลสไมเกดขน นนคอนโรธ หรอความดบทกข หรอนพพานในขณะนน ๆ นนเอง.

นพพาน คอ ภาวะของจตใจทบรสทธเพราะไมคดดวยกเลส.

ถามสตควบคมความคดไมใหคดดวยกเลสไดชวคราว นพพานกจะเกดขนชวคราว(ตทงคนพพาน) และถามสตควบคมความคดไมใหคดดวยกเลสไดอยางตอเนอง นพพานกจะเกดขนอยางตอเนอง นนคอการบรรลธรรมเปนพระอรหนต.

หนาทของทานคอ มความเพยรในการปฏบตธรรมอยางตอเนองในชวตประจำาวน เพอจะไดไมตองคดดวยกเลส หรอเขาถงภาวะนพพานไดอยางตอเนอง.

246

คณสมบตของนพพานในรปแบบตาง ๆพระพทธเจาตรสสอนคณสมบตของ

นพพานในรปแบบตาง ๆ ไวมากมาย ทานอาจารยวศน อนทสระ ไดรวบรวมไวในหนงสอเรอง อรยสจ ๔ หนา ๗๓ พอจะสรปไดดงน :-

“นพพานเปนสข อยางยง เพราะไมถกกเลสเบยดเบยน” ซงหมายความวา เมอใดทไมมการคดดวยกเลส ความสขสงบกจะเกดขน นนแหละคอนพพาน. “นพพานสญ อยางยง เพราะนพพานวางจากกเลส หรอไมมเชอไฟอกเลย” ซงหมายความวา เมอใดทไมมการคดดวยกเลส ความวางเปลาจากกเลสและกองทกขกจะเกดขน นนแหละคอนพพาน.

247

“นพพานสงบอยางยง เพราะสงบระงบสงขารทงปวง เปนทสละคนอปาททงปวง เปนทสนตณหา เปนทคลายกเลส เปนทดบสนทแหงกเลสทงปวง” ซงหมายความวา เมอใดทไมมการคดดวยกเลส(ระงบสงขารทงปวงได) จงทำาใหความทะยานอยากดบไป(ตณหาดบ) และความยดมนถอมนกดบไปดวย(อปาทานดบ) เปนผลใหมความสขสงบเกดขน นนแหละคอนพพาน.

ในขณะเจรญสมาธและสมาธมความตงมน(ไมฟงซานหรอหลบใน)ไดดพอสมควรแลว จะไมมการคดดวยกเลส ภาวะของจตใจในขณะนนคอภาวะนพพานชวคราว(ตทงคนพพาน).

ในขณะเจรญสตและสตมความตงมน(ไมฟงซาน)ไดดพอสมควรแลว จะไมม

248

การคดดวยกเลส ภาวะของจตใจในขณะนนคอภาวะนพพานชวคราว.

การเจรญสตและการเจรญสมาธสลบกนไปอยางตอเนองในชวตประจำาวนโดยไมคดดวยกเลส จงทำาใหเกดภาวะนพพานอยางตอเนองในจตใจ.

นพพานจงเปนภาวะของจตใจในขณะทไมคดดวยกเลส หรอไมมความทกข หรอไมมการเกดขนของกระบวนการของจตใจทเปนกเลส(วฏฏะของจตใจทเปนกเลสและความทกขดบไป).

ทานผอานควรจะสบายใจไดวา ถาทานมสตคอยควบคมความคด ไมใหคดดวยความทะยานอยาก(ไมมตณหา)ไดชวคราว ทานกจะเขาถงภาวะนพพานชวคราว ถาทานมความเพยรมากขนและไมคดดวยความทะยานอยากไดนานขน ภาวะนพพานกจะนานขน

249

ดวย ซงเปนเรองของการพงสตปญญาทางธรรมของตนเองในชวตประจำาวน โดยไมตองพงพงสงอนใด ไมตองเสยเวลาและคาใชจายแตประการใด.

เพอความไมประมาท จงควรเพยรพยายามในการศกษาอรยสจ ๔ และฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ อยางถกตอง ครบถวน และตอเนอง เพอดบกเลส(โลภ โกรธ หลง) และเขาถงภาวะนพพานชวคราว แลวพยายามรกษาภาวะนพพานทเกดขนใหตอเนองในชวตประจำาวนของชาตปจจบน.

ทานทตองการศกษาความเชอมโยงระหวางองคธรรมในปฏจจสมปบาท กรณาอานภาคผนวกหนา ๔๐๘สรป

250

ความดบทกข หรอนโรธ หรอนพพานนน เกดขนในขณะทไมคดอกศล คอ ไมคดดวยกเลส(วสงขาร) หรอไมมความทะยานอยาก(ตณหาดบ) หรอไมมความยดมนถอมน(อปาทานดบ) หรอไมมการเกดของกระบวนการทางจตใจทเปนกเลส.

ความดบทกขชวคราวหรอนพพานชวคราว(ตทงคนพพาน)อยแคเออมเทานนเอง เพราะเกดขนในทนทไมคดอกศล.

ทานสามารถเขาถงภาวะนพพานชวคราวไดดวยการศกษาอรยสจ ๔ และฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ อยางจรงจง ถกตอง ครบถวน และตอเนอง เพอใหเกดการเพมพนขอมลดานสตปญญาทางธรรมในความจำา และใชขอมลดงกลาวในการดแลจตใจของทานไมใหคดอกศล.

251

ถาทานสามารถควบคมความคดไมใหคดอกศลไดอยางตอเนอง ภาวะนพพานในจตใจยอมเกดขนอยางตอเนองเชนกน.

คนทวไป ไมวาจะเปนเพศใด ศาสนาใด ถายงมสตปญญาอยในเกณฑปกต และมความรในเรองอรยสจ ๔ ตามความเปนจรง กสามารถเขาถงภาวะนพพานชวคราวไดเชนกน.

ถงแมจะเปนชาวพทธ แตไมมความรในเร องอรยสจ ๔ ตามความเปนจรง กอาจมความทกขไดโดยไมรตว.

ตอนท ๒วธปฏบตธรรมเพอความดบ

ทกข(มรรค)

252

มรรค คอ วธ(ทาง)ปฏบตธรรมเพอดบกเลส กองทกข และทำาจตใหบรสทธผองใสตามโอวาทปาฏโมกข ซงม ๘ องคประกอบ(มรรคมองค ๘) ดงน:- ความเหนชอบ ความดำารชอบ วาจาชอบ การกระทำาชอบ อาชพชอบ ความเพยรชอบ สตชอบ สมาธชอบ.

การฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ นน ควรฝกปฏบตธรรมใหถกตอง ครบถวน และตอเนองไดตามสมควร จงจะสามารถเรมดบกเลสและกองทกขได. เมอฝกปฏบตธรรมไดตอเนองมากขน กจะสามารถดบกเลสและกองทกขไดตอเนองมากขน.

ครนฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ เปนประจำา พอนาน ๆ เขา กจะคนกบการปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ จนเปนนสยหรอคลายอตโนมต เพราะสมองจะทำางาน

253

ดวยความวองไว เชนเดยวกบการทำากจตาง ๆ ทเคยทำาเปนประจำา.

เนองจากความคดเปนหวหนาของการกระทำาตาง ๆ ทางกาย วาจา ใจ. ดงนน ถาควบคมความคดได กเทากบสามารถควบคมการกระทำาตาง ๆ ทางกาย วาจา ใจ ไวได. การฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ คอ การฝกบรหารตนเองใหไมคดชวและไมทำาชว แตใหคดดและทำาด เพอทำาจตของตนใหบรสทธผองใสตามโอวาทปาฏโมกข ซงเปนการพฒนาจตใจของตนเองใหเปนบคคลทประเสรฐ(อรยบคคล) โดยการพงพาสตปญญาทางธรรมทมอยในความจำาของตนเอง.

สำาหรบเรองสมมาสตนน เปนเรองยาวและมความสำาคญตอการปฏบตธรรมในชวตประจำาวนมากทสด จงขอเนนเนอหาเรอง

254

สมมาสตมากเปนพเศษเพอเสรมความรในเรองน สวนมรรคขออน ๆ นน ทานผอานสวนใหญจะมขอมลเดมเพยงพออยแลว จงจะขอกลาวถงโดยสรป ดงน :-

๑. ความเหนชอบ(สมมาทฏฐ). การมความเหนชอบคอ การมความรในเร องอรยสจ ๔ ซงเกดขนจากการศกษาอรยสจ ๔ (การศกษาอรยสจ ๔ ดงกลาวแลวเปนสวนหนงของของการปฏบตธรรมตามมรรคขอท ๑).

การเรมมความรในอรยสจ ๔ ทำาใหเร มมความเหนชอบและเหนประโยชนของอรยสจ

๔ จนถงขนสมครใจ(มการดำารหรอตงเจตนา)ทจะศกษาอรยสจ ๔ พรอมทงตงใจ(มสต)ฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ เพอการดบกเลส กองทกข และพฒนาจตใจใหเปนบคคลทประเสรฐ.

255

พระพทธเจาตรสสอนเรองความเหนชอบไววา ภกษทง“ หลาย สมมาทฐคออะไร ? (สมมาทฐ คอ*) ความรในทกข ความรในทกขสมทย ความรในทกขนโรธ ความรในทกขนโรธคามนปฏปทา(ความรในมรรค*) นเรยกวาสมมาทฐ” (พทธธรรม หนา

๗๓๔ ป.อ.ปยตโต).๔๓ หมายเหต: ทฐหรอทฏฐเปนคำาเดยวกน. การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงใหเหนวา ความเหนชอบ คอ การมความรในอรยสจ ๔ หรอการมวชชา.

เพอใหขอมลความเหนชอบ(ความรในอรยสจ ๔)ในความจำามมากขนอยางรวดเรว จงตองมความเพยรในการศกษาอรยสจ ๔ ใหร แจงชดตามความเปนจรงทงภาคทฤษฎและภาคปฏบต.

ความเหนชอบจะมมากขนเรอย ๆ เมอมความกาวหนาในการศกษาอรยสจ ๔ และฝก

256

ปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ ไดถกตอง ครบถวน และตอเนองมากขน นนกคอการมความรและความสามารถทางธรรมมากขน หรอมวชชามากขน(อวชชาหรอความหลงลดลง).

พระอรหนตจะมความเหนชอบทครบบรบรณ เพราะมความรในอรยสจ ๔ รวมทงสามารถปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ ไดครบถวน ถกตอง และตอเนองดวย นนคอ มวชชาครบถวน หรอดบความหลงไดหมดสน.

ประเดนสำาคญ คอ ความหลงเปนหวหนาใหญของกเลส ดงนน การดบความหลงจงเปนเรองแรกทสำาคญทสด เพราะถาดบความหลงไมได ความโลภ ความโกรธ และความทกข กยอมดบไมได.

ความเหนชอบจงเปนหวกระบวนของการปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ ถาฝก

257

ปฏบตธรรมโดยไมมความเหนชอบ คอ ไมมความรในอรยสจ ๔ อยางถกตอง กจะทำาใหการปฏบตธรรมผดทาง ดงนน การมความรในอรยสจ ๔ กอนการฝกปฏบตธรรมจงเปนเรองทสำาคญมาก ๆ.

๒. ความดำารชอบ(สมมาสงกปปะ). การมความดำารชอบ คอ คดละความโลภและความโกรธ.

การคด(ดำาร)ละความโลภและความโกรธ เกดขนเนองจากมความเหนชอบ(มวชชา) ถาไมมความเหนชอบ กคงไมมความดำารชอบ.

พระพทธเจาตรสสอนเรองดำารชอบไววา ภกษทงหลาย “ สมมาสงกปปะเปนไฉน ?

(ความดำารชอบ คอ*) เนกขมมสงกปป(ดำารละกามราคะหรอละความโลภ*) อพยาบาทสงกปป(ดำารไมพยาบาทหรอละความโกรธ*) อวหงสาสงกปป(ดำารไม

258

เบยดเบยนตนเองหรอผอน*) นเรยกวาสมมสงกปปะ” (พทธธรรม หนา ๗๔๘ ป.อ.ปยต

โต).๔๔ การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงใหเหนวา ความดำารชอบหมายถงการคดละความโลภและความโกรธ จนถงขนไมเบยดเบยนตนเองหรอผอน.

การเบยดเบยนตนเองหรอผอนเกดขนจากการคดดวยความโลภและความโกรธ ซงเปนการขยายความของคำาวาความโลภและความโกรธใหมความหมายทชดเจนยงขน.

ธรรมชาตของมนษย เมอมความเหนชอบ(มความรเร องอรยสจ ๔) ยอมเรมตนคด หรอมการดำารทจะละความโลภและความโกรธ เพราะเปนเรองทดงาม.

“การดำาร ตรงกบภาษาในยคปจจบน”วา การเรมตนคด“ “ เชน มการดำารวาจะทำานนทำาน คอ เร มตนคดวาจะทำานนทำาน หรอม

259

การตงเจตนา วาจะทำานนทำาน“ ” . ดงนน การดำารชอบ“ ” จงนาจะหมายความวา การ“

ตงเจตนาทจะดบกเลส”* เพราะเปนเจตนาทเกดขนจากการมความรในอรยสจ ๔ ซงเปนเรองของการดบกเลส.

การใชคำาวา เจตนา กเพราะตองการ“ ”แสดงถงความจรงใจและจรงจง.

๓. วาจาชอบ(สมมาวาจา) คอ งดเวนจากการพดทจรต ซงประกอบดวยการไมพดเทจ สอเสยด หยาบคาย และเพอเจอ.

พระพทธเจาตรสสอนเรองวาจาชอบไววา ภกษทง“ หลาย สมมาวาจา เปนไฉน ? น

เรยกวาวาจาชอบ คอ….เจตนางดเวนจากการพดเทจ….วาจาสอเสยด….วาจาหยาบคาย….การพดเพอเจอ” (พทธธรรม หนา ๗๕๗

ป.อ.ปยตโต).๔๕ โปรดสงเกตวา ในมรรคขอน ทานใชคำาวา “เจตนา” แทนคำาวา ดำาร“ ”.

260

สมมาวาจาไดถกกำาหนดใหเปนมรรคขอตน ๆ และแยกออกมาจากการกระทำาชอบอยางเดนชด กเพราะในสงคมมนษยนน การพดจาทไมสจรตเปนปญหาทพบไดบอยมาก เปนผลใหเกดการเบยดเบยนตนเองหรอผอนไดโดยงาย และเปนเหตใหเกดความทกข. จะสงเกตไดวา พระพทธเจาทรงยกเอาปญหาทพบบอยในสงคมเปนหวขอตน ๆ ของการตรสสอนอยเสมอ.

๔. การกระทำาชอบ(สมมากมมนตะ) คอ การงดเวนจากการกระทำาตาง ๆ ทเบยดเบยนตนเองหรอผอน สตว และสงแวดลอม*จนเกนความพอเหมาะพอควร เชน ไมฆาสตว ไมลกทรพย ไมประพฤตผดในกาม เปนตน.

พระพทธเจาตรสสอนเรองการกระทำาชอบไววา ภกษทงหลาย สมมากมมนตะ “

261

เปนไฉน ? นเรยกวาสมมากมมนตะ คอ….เจตนางดเวนจากการตดรอนชวต….การถอเอาของทเขามไดให….การประพฤตผดในกามทงหลาย” (พทธธรรม หนา

๗๕๗ ป.อ.ปยตโต).๔๖ ในมรรคขอน ทานใชคำาวา “เจตนา” แทนคำาวา ดำาร เชนกน“ ” .

ตวอยางของการกระทำาชอบไดแก การรกษาศล ๕ ศล ๘ ศล ๑๐ ศล ๒๒๗ มนษยธรรม เทวธรรม พรหมธรรม การละกเลส(ละสงโยชน ๑๐)ของอรยบคคล(โสดาปตตมรรค สกทาคามมรรค อนาคามมรรค อรหตตมรรค) และโอวาทปาฏโมกข.*

การมความรในอรยสจ ๔ ทถกตอง(มความเหนชอบ) แลวตงเจตนา(มความดำารชอบ)วา จะมความตงใจ(มสตชอบ) และมความเพยร(มความเพยรชอบ)ในการกระทำาชอบนน กคอการสงการใหสมองทำา

262

หนาทตามเจตนาดงกลาว ซงเปนกลวธ(เทคโนโลย)งายๆ สำาหรบใชในการควบคมความคดรวมทงการกระทำาตางๆ ทางกาย วาจา ใจ ใหบรสทธผองใสทตรงประเดนทสด.

ทานทเปนฆราวาส ถาจำาเปนตองทำากจทเปนอกศลชนดหลกเลยงไมไดจรง ๆ พงทำากจทเปนอกศลใหนอยทสดเทาทจะทำาได. บางคนเขาใจวา พอเรมปฏบตธรรมกจะตองทำาตวเหมอนพระอรหนต คอ คดและทำาอกศลแมแตนดเดยวกไมได จงเกดการเบอหนายและเลกการปฏบตธรรมไปในทสด.

ตามธรรมชาต สตวโลกทงหลายตางกมการเบยดเบยนและพงพาซงกนและกน เพอการมชวตรอด. การพฒนาจตใจของตนเองใหเปนบคคลทประเสรฐนน ควรฝกลดและละการเบยดเบยนตนเอง ผอน และสง

263

แวดลอม(ฝกละชว). ขณะเดยวกน ควรฝกทำาประโยชนใหกบตนเอง ผอน และสงแวดลอม(ฝกทำาด)ตามสมควรกบความร ความสามารถ และเหตปจจยทมอยในขณะนน.

๕. อาชพชอบ(สมมาอาชวะ) คอ การเลยงชพโดยไมเบยดเบยนตนเอง ผอน สตว และสงแวดลอม*.

พระพทธเจาตรสสอนเรองอาชพชอบไววา ภกษทง“ หลาย สมมาอาชวะ เปนไฉน ? นเรยกวาสมมาอาชวะ คอ อรยสาวกละมจฉาอาชวะเสย หาเลยงชพดวยสมมาอาชวะ” (พทธธรรม หนา ๗๕๗ ป.อ.ปยตโต).๔๗

ตวอยางของการประกอบอาชพชอบ คอ การเลยงชพทไมเบยดเบยนตนเอง ผอน สตว และสงแวดลอม เชน ไมคาอาวธ ไมคาขายมนษย ไมคาขายสตวสำาหรบฆาเปน

264

อาหาร ไมคาขายสงเสพตด ไมคาขายยาพษ ไมทำาลายสงแวดลอม* เปนตน.

การทำาลายสงแวดลอม เปนผลใหเกดการเบยดเบยนตนเอง ผอน และสตวตาง ๆ ดวย ซงเปนปญหาสำาคญของคนยคปจจบนน.

๖. ความเพยรชอบ(สมมาวายามะ) คอ มความพยายามในการดบกเลสดวยการศกษาอรยสจ ๔ และฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ อยางถกตอง ครบถวน และตอเนอง.

พระพทธเจาตรสสอนเรองความเพยรชอบไววา ภกษทง“ หลาย สมมาวายามะ เปนไฉน ? นเรยกวาสมมาวายามะ คอ สรางฉนทะ พยายาม ระดมความเพยร คอยเราจตไว มงมน เพอ(ปองกน)อกศลธรรมอนเปนบาปทยงไมเกด มใหเกด

265

ขน….เพอ(ละ*) อกศลธรรมอนเปนบาปทเกดขนแลว….เพอ(สราง)กศลธรรมทยงไมเกด ใหเกดขน….เพอความดำารงอย ไมเลอนหาย เพอภญโญภาพ เพอความไพบลย เจรญ เตมเป ยมแหงกศลทเกดขนแลว” (พทธธรรม หนา ๗๙๙ ป.อ.ปยตโต).๔๘ การตรสสอนเชนนเปนเครองแสดงใหเหนวา ความเพยรชอบนน เปนเรองของการมความเพยรในการดแลจตใจของตนเองใหครบตามองคประกอบของสขภาพจตนนเอง ซงตรงกบหลกการของการแพทยดานสขภาพจต คอ ใหมความเพยรในการสงเสรม ปองกน รกษา และฟ นฟจตใจไมใหมความทกข แตทลกซงมาก ๆ กคอ ใหพฒนาจตใจตนเองจนเตมเป ยมไปดวยกศล หรอจนสามารถดำาเนนชวตตามโอวาทปาฏโมกข.

266

อกมมมองหนงของความเพยรชอบทอาจชวยใหทานจดจำาไดงายคอ ความเพยรชอบ ม ๔ ขอ คอ เพยรระวง(สงวรปธาน)ไมใหมการคดและการกระทำาดวยกเลส เพยรดบความคดและการกระทำาทเปนกเลส(ปหานปธาน) เพยรปฏบตธรรมอยางตอเนองเพอเพมความสามารถทางธรรม(ภาวนาปธาน) เพยรอนรกษความรและความสามารถทางธรรมในการดบกเลสและกองทกขทมอยแลวใหคงอย(อนรกขนาปธาน) หรออยาใหจางหายไปจากความจำา.

ผเรมฝกปฏบตธรรมสวนใหญมกจะขาดความเพยรชอบในการฝกปฏบตธรรม ทง ๆ ทเปนคนมความเพยรทางโลกมาก(ขยนงานมาก) ทเปนเชนนเพราะความเพยรชอบเปนเร องของธรรม. ดงนน การฝกใหมความเพยรชอบเปนประจำา จะทำาใหมการเพมพน

267

ขอมลดานความเพยรในความจำา. เมอทานมความเพยรไปนาน ๆ เขา ขอมลความเพยรชอบและขอมลตาง ๆ ดานสตปญญาทางธรรมในความจำากจะมมากขนเรอย ๆ เปนผลใหทานสามารถศกษาธรรมและปฏบตธรรมไดอยางตอเนองจนเกดความชำานาญ และกลายเปนนสยทดในการดำาเนนชวตประจำาวน.

โปรดอยาลมวา วาจาชอบ การกระทำาชอบ และอาชพชอบนน เปนเพยงแนวทางในการปฏบตงานและดำาเนนชวตประจำาวนอยางบรสทธผองใส(ศล) แตการจะพนทกขและเปนบคคลทประเสรฐไดอยางตอเนองนน ตองมความเพยรในการเจรญสตและเจรญสมาธสลบกนไปในชวตประจำาวน เพอกำากบและควบคมความคดใหบรสทธผองใสจนเปนนสย หรอคลายอตโนมต.

268

๗. สตชอบ(สมมาสต) คอ การพจารณากาย เวทนา จต ธรรม เพอใหมความรในธรรมชาตของกาย เวทนา จต และธรรมทพระพทธเจาตรสสอน รวมทงรเหนความเปนไตรลกษณ พรอมทงมสตใชความรดงกลาวในการดำาเนนชวตประจำาวน เพอคลายและดบความยดมนถอมน หรอเพอดบกเลสและกองทกขใหหมดไป เรยกยอ ๆ วา การเจรญ“สต”.

คำาวา พจารณาหรอพจารณาธรรม ม“ ”ความหมายกวาง ประกอบดวยเรองของการศกษาธรรม ทบทวนธรรม และใชสตปญญาทางธรรมในชวตประจำาวน เพอเพมพนความรและความสามารถทางธรรมสำาหรบกำากบและควบคมความคดรวมทงการกระทำาตาง ๆ ใหเปนไปตามโอวาทปาฏโมกข. ดงนน การศกษาธรรมกเปนเร องของการพจารณา

269

ธรรม การทบทวนธรรมกเปนเรองของการพจารณาธรรม และการใชสตปญญาทางธรรมในชวตประจำาวนกเปนเรองของการพจารณาธรรม.

พระพทธเจาตรสสอนเรองสตชอบไววา ภกษทงหลาย“ สมมาสต เปนไฉน ? น

เรยกวาสมมาสต คอ ….พจารณาเหนกายในกาย….เหนเวทนาในเวทนาทงหลาย….เหนจตในจต….เหนธรรมในธรรมทงหลาย มความเพยร มสมปชญญะ มสต กำาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได” (พทธธรรม หนา ๘๐๔

ป.อ.ปยตโต).๔๙ การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงใหเหนวา สตชอบ คอ การมสตในการพจารณาสวนตาง ๆ ของรางกาย(พจารณากายในกาย) พจารณาเวทนาแบบตาง ๆ (พจารณาเวทนาในเวทนา) พจารณาจตแบบ

270

ตาง ๆ (พจารณาจตในจต) พจารณาธรรมตาง ๆ ทพระพทธเจาตรสสอน(พจารณาธรรมในธรรม) ดวยความเพยร ดวยสตสมปชญญะ เพอดบความโลภ(อภชฌา)และความเปนทกขใจ(โทมนส)ใหหมดไปในโลกปจจบนน.

การใชสตปญญาทางธรรมอยางเดยว จะไมสามารถดบความทกขทางกายได. ดงนน ทานควรใชสตปญญาทางโลกและสตปญญาทางธรรมควบคกนไปในชวตประจำาวนอยางตอเนองดวย จงจะพนทกขทงทางรางกายและจตใจไปพรอม ๆ กน.

สมมาสตมเนอหาทละเอยดออนและสำาคญมาก ๆ เนองจากเปนทางสายเอกเพอความพนทกขททานควรศกษาและฝกปฏบตอยางตอเนองในชวตประจำาวน ซงจะไดกลาวตอไปในหวขอของสตชอบ(สตปฏฐาน ๔).

271

๘. สมาธชอบ(สมมาสมาธ) คอ การมสตแนวแนอยกบกจเลก ๆ เพยงกจเดยว เชน การมสตอยกบการรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกเพยงกจเดยว(เอกคคตา) โดยไมเผลอสตไปคดฟงซาน จงทำาใหเกดการหยดความคด หยดการเคลอนไหว พกรางกาย พกสมอง เพอใหเกดการปลอยวางเรองตาง ๆ (อเบกขา).

สมาธในสมยพทธกาลมหลายแบบ รปแบบทพระพทธเจาทรงปฏบตและตรสสอนมาโดยตลอด คอ อานาปานสตสมาธ.

อานาปานสตสมาธ คอ การเจรญสมาธโดยมสตจดจออยกบการรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกซงเปนกจเลก ๆ เพยงกจเดยว โดยไมเผลอสตไปคดฟงซาน และปลอยวางเรองตาง ๆ. การเจรญสมาธตามหลกการดงกลาวจดวา เพยง

272

พอแลวสำาหรบการเจรญสมาธในชวตประจำาวน.

วธเจรญสมาธโดยยอเปนเรองงาย ๆ ไดอธบายไวแลวในหนงสอทกเลมของผเขยน สำาหรบในหนงสอเลมน จะเตมเนอหาทพระพทธเจาตรสสอน เพอใหเกดความสมบรณในเนอหามากขน.

บทความตอจากนไป จะเปนเนอหาเหมาะสำาหรบนกวชาการทางธรรม.

พระพทธเจาตรสสอนเรองสมมาสมาธไววา ภกษทง“ หลาย สมมาสมาธเปนไฉน ? (คอ)ภกษในธรรมวนยน

๑. สงดจากกามทงหลาย สงดจากอกศลธรรมทงหลาย บรรลปฐมฌาน(ฌาน ๑*) ซงมวตก มวจาร มปตและสข เกดแตวเวก อย

273

๒. บรรลทตยฌาน(ฌาน ๒*) ซงมความผองใสแหงจตในภายใน มภาวะใจเปนหนงผดขน ไมมวตก ไมมวจาร เพราะวตกวจารระงบไป มแตปตและสข เกดแตสมาธ อย

๓. เพราะปตจางไป เธอจงมอเบกขาอย มสตสมป ชญญะ และเสวยสขดวยกาย บรรลตตยฌาน(ฌาน ๓*)ทพระอรยทงหลายกลาววา เปนผมอเบกขา มสต อย“เปนสข”

๔. เพราะละสขละทกข และเพราะโสมนสโทมนสดบหายไปกอน จงบรรลจตตถฌาน(ฌาน ๔*) อนไมมทกข ไมมสข มสตบรสทธเพราะอเบกขา อย” (พทธธรรม

หนา ๘๒๕ ป.อ. ปยตโต).๕๐

274

การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงใหเหนวา การเจรญสมาธนน มขนตอนอยางไร และเปาหมายสงสดคออะไร.

เพอความสะดวกในการทำาความเขาใจเรองสมาธ จงมผจดทำาผงของระดบความตงมนของสมาธหรอระดบฌาน ซงม ๔ ระดบ ไดแก ฌาน ๑ ฌาน ๒ ฌาน ๓ และฌาน ๔.

ฌาน ๑ ประกอบดวย วตก วจาร ปต สข เอกคคตา

ฌาน ๒ ประกอบดวย ปต สข เอกคคตาฌาน ๓ ประกอบดวย สข เอกคคตาฌาน ๔ ประกอบดวย เอกคคตา

อเบกขา

275

อเบกขา เอกคคตา

สข เอกคคตา

ปต สข เอกคคตา

วตก วจาร ปต สข เอกคคตา

ฌาน ๑

ฌาน ๒

ฌาน ๓

ฌาน ๔

สมาธในพระพทธศาสนาหรอสมมาสมาธ จะตองประกอบดวย ฌาน ๑ - ๔ ถาไมตรงกบทตรสสอนตามน กอาจถอวาไมใชสมมาสมาธ.

ใหทานทดลองฝกเจรญสมาธ(เขาฌาน)เพอพสจนขอเทจจรงทเกดขนกบจตใจของทานในขณะเจรญสมาธ. สำาหรบทานทยงไมเคยอานเลม ๑ (ฉบบยอ) กควรอานและฝกเจรญสมาธตามคำาแนะนำาในหนงสอดงกลาวเสยกอน.

เรมตนฝกดวยการตงเจตนาวา ตอจากนไป จะตงใจ(มสต) และมความเพยรในการรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกเพยงกจเดยวเทานน โดยไมเผลอสตไปคดฟงซาน.

ผทไมเคยฝกเจรญสมาธมากอน ควรฝกเจรญสมาธในทานงหรอนอนกไดตาม

276

ความเหมาะสม. เรมตนดวยหายใจเขาออกยาว ๆ ลก ๆ แรงกวาปกตเลกนอย เพอใหสามารถรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกไดงายขน พรอมทงหลบตาและตงใจรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกเพยงกจเดยวอยางตอเนอง.

เมอรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกไดตามสมควรแลว จงคอย ๆ ผอนจากการหายใจยาว ลก และแรง มาเปนการหายใจตามปกต พรอมกบฝกรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกอยางตอเนอง โดยไมเรงสตมากหรอนอยเกนไป.

เมอรตววาเผลอสตไปคดฟงซาน กใหรบกลบมามสตอยกบการรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกอยางเดม.

277

ขณะเรมฝกเจรญสมาธอยนน พบวาเปนเรองธรรมดาของผทฝกใหมมกจะมความวตกในเรองสมาธ(มวตก) และมการคดวจารณ(มวจาร) เรองของสมาธทกำาลงฝกปฏบตอย เพราะยงไมชำานาญ. ขณะทสมาธเร มมความตงมนขนมาบางแลว กจะไมเผลอสตไปคดฟงซานเรองใด ๆ จงไมมการคดดวยกเลส เปนผลใหเกดความรสกเบาสบาย(มปต) และจตใจตงอยในความสขสงบ(มสข)เพราะไมฟงซาน ขณะเดยวกน กจะมสตอยกบกจเลก ๆ คอ มการรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกเพยงกจเดยว(มเอกคคตา). ระดบของความตงมนในสมาธขนเรมตนเชนน เรยกวา การบรรลฌานท ๑ หรอปฐมฌาน.

เมอเจรญสมาธจนมสตตงมนอยกบการรบรความรสกของลมหายใจทผานเขา

278

ออกตรงรจมกมากขน สมองจะหยดการคด จงทำาใหความวตกในเรองของสมาธ(วตก)หมดไป เปนผลใหการคดวจารณ(วจาร)ในเรองสมาธหมดไปดวย คงเหลอแตความรสกเบาสบาย(มปต)เพราะไมคดดวยกเลส และจตใจตงอยในความสขสงบ(มสข)เพราะไมคดฟงซาน ขณะเดยวกน กยงคงมสตอยกบกจเลก ๆ เพยงกจเดยว(เอกคคตา) โดยไมเผลอสตไปคดฟงซานเรองใด ๆ. ระดบของความตงมนในสมาธเชนน เรยกวา ฌานท ๒ หรอทตยฌาน.

เหตทสมองหยดการคดในขณะเจรญสมาธ กเพราะไดตงเจตนาไววา จะมสตรบร ความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกแตเพยงกจเดยว. ดงนน ขณะมสมาธหรอมสตตงมนอยกบลมหายใจมากขน ความ

279

คด(วตกและวจาร)จงหมดไป เพราะธรรมชาตของสมองเปนเชนนเอง.

เมอเจรญสมาธจนมสตตงมนอยกบการรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกมากขนอก สมองจะหยดการรบรความรสก(สข ทกข เฉย ๆ) จงทำาใหความรสกเบาสบาย(ปต)หมดไปดวย คงเหลอแตความสขสงบ(มสข)ทางจตใจ ขณะเดยวกน กมสตอยกบกจเลก ๆ เพยงกจเดยว(มเอกคคตา) คอ มสตรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกโดยไมเผลอสตไปคดฟงซานเรองใด ๆ. ระดบของความตงมนในสมาธเชนน เรยกวา ฌานท ๓ หรอตตยฌาน.

เหตทสมองไมรบรความรสกตาง ๆ กเพราะไดตงเจตนาไววา จะมสตรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกแต

280

เพยงกจเดยว. ดงนน ขณะมสมาธหรอมสตตงมนอยกบลมหายใจมากขน ความรสกตาง ๆ จงหมดไป เพราะธรรมชาตของสมองเปนเชนนเอง.

เมอเจรญสมาธจนมสตตงมนอยกบการรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกเพยงกจเดยวจรง ๆ (มเอกคคตา) โดยไมเผลอสตไปคดฟงซานเรองใด ๆ เลย สมองกจะหยดคดและหยดรบรเรองอน ๆ ทงหมด(ปลอยวางหรออเบกขาในสมาธ) ระดบของความตงมนในสมาธเชนน เรยกวา ฌานท ๔ หรอจตตถฌาน.

เหตทสมองหยดคดและหยดรบรเร องอน ๆ ทงหมดเมอสมาธตงมนอยในฌานท ๔ กเพราะไดตงเจตนาไววา จะมสตรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกแตเพยงกจเดยว. ดงนน ขณะมสมาธหรอม

281

สตตงมนอยกบลมหายใจเตมท(เอกคคตา) จงเกดการปลอยวาง(อเบกขา) เพราะธรรมชาตของสมองเปนเชนนเอง.

การมสตทไมมากและไมนอยเกนไปอยกบกจเลก ๆ เพยงกจเดยวเพอหยดการคด จงทำาใหจตใจมความบรสทธผองใส รางกายและสมองไดพก มความสขสงบอยางมสต เพอพรอมทจะทำากจตาง ๆ ตอไปดวยสตปญญาอยางมประสทธภาพ. การเขาฌานทำาใหเขาถงภาวะนพพานชวคราว

การเจรญสมาธทำาไดเพยงชวคราว เพราะขณะเจรญสมาธจะตองมสตอยกบกจเลก ๆ เพยงกจเดยว และทำากจอนใดไมไดเลย ดงนน การเจรญสมาธตลอดไปจงเปนเรองททำาไมได.

282

ขณะเจรญสมาธหรอเขาฌานแลวสตมความตงมน ไมฟงซาน แมเพยงแคน กจะไมคดดวยกเลส เปนผลใหไมเกดความทะยานอยาก ความยดมนถอมน และความทกขเปนการชวคราว นนคอภาวะนพพานชวคราว.

มพทธพจนตรสเรยกฌาน ๔ (อานาปานสตสมาธ*)….วาเปนตทงคนพพาน(นพพานชวคราว)บาง ทฏฐธรรมนพพาน(นพพานเหนทนตา)บาง และสนทฏฐกนพพาน(นพพานทผบรรลจะเหนไดเอง)บาง เชน ขอความในบาลวา ภกษ“สงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม ฯลฯ (แลวเจรญสมาธ*) เขาถงปฐมฌาน(ฌาน ๑) (ถง)แมเพยงเทาน พระพทธเจากตรสเรยกวา เปนทฏฐธรรมนพพาน(นพพานเหนทนตา*)โดยปรยาย” (พทธธรรม หนา ๒๗๗

ป.อ.ปยตโต).๕๑

283

การตรสสอนเชนน เปนเคร องแสดงใหเหนวา ภกษทเจรญสมาธไดเพยงปฐมฌาน(ฌาน ๑) กเขาถงภาวะนพพานชวคราวไดทนท เพราะขณะนนไมมความคดฟงซานและไมมการคดดวยกเลส.

นพพานชวคราว(ตทงคนพพาน) เปนนพพานทผปฏบตธรรมจะสามารถรเหนไดในทนททมสตไมคดดวยกเลส(ทฏฐธรรมนพพาน) และเปนนพพานทผบรรลธรรมจะร เหนไดดวยตนเอง(สนทฏฐกนพพาน) เพราะไมมใครสามารถรเหนความคดของคนอนได.

ใหฝกพสจนขอเทจจรงทพระพทธเจาไดตรสสอนไวดวยตนเองวา ทนททฝกเจรญสมาธไดเพยงแคฌาน ๑ กจะสามารถหยดการคดดวยกเลสไดทนท ทำาใหเกดนพพานชวคราว ทเหนไดทนตา ซงสามารถรเหนไดดวยตนเองและไมมใครมารเหนแทนกนได.

284

เมอออกจากการเจรญสมาธกใหเจรญสตเพอควบคมความคด เมอสตตงมน ไมคดฟงซานหรอไมคดดวยกเลส กจะทำาใหเกดนพพานชวคราว ทเหนไดทนตา เชนกน.

ในชวตประจำาวน ควรฝกเจรญสมาธสลบกบเจรญสตทงวน เพอเขาถงภาวะนพพานไดตอเนองมากขน.

ควรเขาฌานไดนานเทาใดเมอเจรญสมาธจนจตตงมนถงขนไม

คดฟงซาน เรยกวา เขาฌาน. ถาใชเวลาเขาฌานนอยเกนไป ความสามารถในการหยดความคด การมสต และการพกผอนกจะนอยดวย. แตถาเขาฌานนานเกนไป กอาจเกดการเบยดเบยนรางกายของตนเองได เพราะตองอยนง ๆ ในทาเดยวเปนเวลานาน.

285

เวลาทใชในการเจรญสมาธของแตละบคคลควรพอเหมาะพอควร(เปนทางสายกลาง) คอ ไมมากและไมนอยเกนไป ทงน ขนอยกบปจจยตาง ๆ เชน เพศ วย การงาน สงแวดลอม ความเจบปวย เปนตน.

ผชายควรเจรญสมาธไดนานกวาผหญง เพราะรางกายแขงแรงกวา. เมอมอายมากขน ควรเจรญสมาธบอยครง แตไมควรใชเวลานานเกนไป เพราะรางกายและสมองจะลาเรว รวมทงอาจเกดอาการปวดเมอยไดโดยงาย.

ขณะทำางานเครยดมาก กควรเจรญสมาธบอยครง เพอใหรางกายและสมองไดพกบอยขน.

เมออยในสงแวดลอมทเปนกเลสควรเจรญสมาธบอยครง เพอเรยกสตกลบคนมา

286

จะไดมความพรอมในการสำารวมระวงและแกปญหาตาง ๆ ไดอยางมประสทธภาพ.

เมอยามเจบปวยหรออยในสงแวดลอมทเปนอบายมข มกจะเกดการคดดวยกเลสไดโดยงาย จงควรเจรญสมาธบอยครง เพอเรงพละกำาลงของสต พรอมทงสอน และตกเตอนตนเองวา อยาคดดวยกเลส ใหถขน“ ”กวายามปกต.

ประสบการณตรงจากการฝกปฏบตธรรม และการศกษาผล(ความดบทกข)ทเกดขนจากการฝกปฏบตธรรมในชวตประจำาวน จะทำาใหสามารถตดสนใจไดดวยตนเองวา ควรเจรญสมาธวนละกคร ง ครงละกนาท และในชวงเวลาใดบาง จงจะเกดประโยชนสงสด.

ขอควรระวงในขณะเจรญสมาธ

287

ขณะเจรญอานาปานสตสมาธอยนน บางคนอาจพบกบอาการตาง ๆ ทงน ขนอยกบเหตปจจยของแตละบคคล.

การมขอมลดานการเจรญสมาธผด ๆ อยในความจำา และการคดทไมถกตอง จงเปนสาเหตใหการเจรญสมาธผดไป.

การมความเขาใจและความรเบองตนในการเจรญสมาธชอบ จงเปนเรองสำาคญสำาหรบผฝกเจรญสมาธเปนอยางมาก เพราะการมความรและความเขาใจในเรองน จะชวยปองกนการเสยเวลา คาใชจาย และความเสยหายตาง ๆ ได.

การตงใจมากเกนไป(เพงสต) ทำาใหสมองตองทำางานหนก จนเกดความเครยด และบางคนถงกบมอาการปวดศรษะได.

288

การตงใจนอยเกนไป จะทำาใหการฝกเจรญสมาธไมไดผล และอาจเกดการหลบใน หรอฟงซานไดโดยงาย.

การตงใจพอด จะทำาใหรสกเบาสบาย สงบ ซงเปนทางสายกลางของชวตทพงสงเกตไดดวยตนเอง.

เมอเจรญสมาธไดระยะเวลาหนง อาจรสกวา ความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกมการลดลงหรอหมดไป ทง ๆ ทยงมการหายใจตามปกต. อาการดงกลาวอาจเกดขนจากการทรางกายออนเพลย สมองลา จงทำาใหการรบรความรสกตาง ๆ ลดลงหรอขาดหายไปได. เมอเกดปญหาเชนน กใหลมตาหรอหายใจใหแรงขน เพอเรยกความรสกกลบมา เพราะถาปลอยใหการรบร ความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกหมดไป กเทากบไมไดมสตอยกบกจท

289

เจตนาทำาอย(ไมมเอกคคตา) และไมใชหลกการของการเจรญสมาธ.

ความคดฟงซาน คอ การเผลอสตไปคดเรองตาง ๆ เปนฉาก ๆ โดยไมมสตอยกบการรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกเลย ความฟงซานอาจเกดขนในขณะทมสตสวนหนงอยกบลมหายใจ(ฐานหลกของสต) พรอม ๆ กนกมการคดฟงซานคขนานกนไปดวยกได. เมอมสตรวา มความคดฟงซานเกดขน กใหรบกลบมามสตอยกบลมหายใจเพยงกจเดยว.

ขณะเจรญสมาธ อาจมความคดแวบขนมาเปนครงคราว จะเปนเรองอะไรกตาม ถอวาเปนเรองการทำางานของสมองในคนปกต ขอเพยงอยาคดปรงแตงตอไป แตถามความคดแวบขนมาบอยครงเกนไป กไมตางอะไรกบความคดฟงซาน.

290

การเหนแสงสวางขนมาในขณะเจรญสมาธ หรอเหนนนเหนน กไมตางอะไรกบเรองของการคดปรงแตง แตเปนคดปรงแตงทสรางออกมาเปนมโนภาพ. วธละงาย ๆ คอ ลมตาชวคราว หรอเรงสตในการรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกใหมากขน.

บางครงมการสรางมโนภาพตอเนองจากเรองเดมและหยดไดยาก ทง ๆ ทพยายามเรงสตแลว. วธหยดการสรางมโนภาพนน ทำาไดงาย คอ ใหลมตาขน หรอทำากจอนชวคราว เพอขจดความคดหรอมโนภาพทไมตองการออกไป. คนทคดเรองทไมดแลวหยดไมได หรอฝนเร องเดมตออก หรอมภาพตดตา กสามารถหยดความคด ความฝน และภาพตดตานน ๆ ไดดวยวธการเชนเดยวกน.

291

ทง ๆ ทบางคนมสตอยกบลมหายใจ แตขณะเดยวกน กคดปรงแตงหรอสรางมโนภาพไปดวยได ทเปนเชนนเพราะสตมพละกำาลงลดลง จงทำาใหเกดการคดปรงแตงหรอสรางมโนภาพไปพรอมกน ลกษณะเชนนคอความคดฟงซาน. บางคนเขาใจผดคดวาเปนเรองทถกทาง ทจรงแลวเปนเรองทผดหลกการของการเจรญสมาธ เพราะการเจรญสมาธตองมสตอยกบกจเลก ๆ และงาย ๆ เพยงกจเดยวเทานน.

การเจรญสมาธพรอมกบการมเจตนาดทางในไปดวยนน ไมใชหลกการของการเจรญสมาธ แตเปนการตงใจปรงแตงความคดหรอมโนภาพ ถาทำาเปนประจำากอาจเปนนกปรงแตงทเกงได ซงไมใชเรองทถกตอง.

การเจรญสมาธแลวตวโยกไปโยกมา หรอขนลกขนชน หรอนำาตาไหล หรอแสดง

292

ทาตาง ๆ ออกมานน ไมใชการเจรญสมาธ แตเปนการปรงแตงทางจตใจแลวแสดงออกมาทางรางกาย เพราะการเจรญสมาธจะทำาใหสมองหยดการคด เปนผลใหรางกายและสมองไดพกอยางสงบ.

การมอาการตาง ๆ ทแสดงออกทางรางกาย มกเกดขนจากการคดปรงแตงของตนเอง หรออาจเปนไปตามการชนำาของผใหการฝกอบรม.

ในสมยพทธกาล พระพทธเจาเสดจไปในทตาง ๆ และทรงมความทกขทางพระวรกาย รวมทงมการเจบปวยทางกายเกดขนเชนเดยวกบคนทวไป แตพระองคไมมความทกขทางพระทยจากการคดดวยกเลสเลย. ดงนน หลกธรรมคำาสอนของพระองค จงเปนเรองของการละความชวทงปวง ใหทำาความด

293

และทำาใหจตของตนมความบรสทธผองใสอยางตอเนอง.

การปฏบตธรรมในพระพทธศาสนานน เปนไปเพอการดบกเลสและกองทกขเทานน.

พทธพจนเรองอานาปานสตสมาธพระพทธเจาทรงเจรญอานาปานสต

สมาธและตรสสอนเรองอานาปานสตสมาธเปนหลก ซงมเนอหาสำาคญททานควรศกษาใหเขาใจ โดยการพจารณาอยางละเอยดในแตละตอนดวยตนเอง ดงน :-

“ภกษทงหลาย ! ดงทเปนมา แมเราเอง กอนสมโพธ ยงมไดตรสร เปนโพธสตว กดำารงอยดวยวหารธรรมนเปนอนมาก(อานาปานสตสมาธ*) เมอเราอยดวยวหารธรรมนเปนอนมาก กายกไมเหนอย จกษกไมเหนอย และจต(ความ

294

คด*)ของเรากหลดพนจากอาสวะ(ขอมลกเลสในความจำา*)ทงหลาย เพราะไมถอมน(ไมมอปาทาน*)” (พทธธรรม หนา ๓๔๔

ป.อ.ปยตโต).๕๒

การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงใหเหนวา พระพทธเจาทรงเจรญอานาปานสตสมาธมาตงแตยงมไดตรสร โดยเรมเจรญสมาธตงแตเมอครงยงทรงเปนพระกมาร(ในพธแรกนาขวญ). ขณะพระองคทรงเจรญสมาธอยนน กทรงไมเหนอยพระวรกายและพระทย เพราะทรงไมคดดวยกเลส และไมมความยดมนถอมน.

“ภกษทงหลาย ! เพราะอบรมทำาใหมากซงสมาธ มสตกำาหนดลมหายใจเขาออกเปนอารมณ(อานาปานสตสมาธ) กายยอมไมหวนไหว(สงบ*) จตยอมไมหวน

295

ไหว(สงบ*)” (พระไตรปฎกสำาหรบประชาชน หนา

๑๑๑ สชพ ปญญานภาพ).๕๓

การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงใหเหนวา การเจรญอานาปานสตนน ทำาใหรางกายและจตใจมความสงบ เพราะมการปลอยวางเรองตาง ๆ (มอเบกขา).

“ภกษทงหลาย ! อานาปานสตสมาธนแล เจรญแลว ทำาใหมากแลว ยอมเปนสภาพสงบ ประณต สดชน เปนธรรมเครองอยเปนสข และยงอกศลธรรมชวรายทเกดขนแลว ๆ ใหอนตรธานสงบไปโดยพลน เปรยบเหมอนฝนใหญทตกในสมยมใชฤดกาล ยงฝนละอองทฟงขนในเดอนทายฤดรอน ใหอนตรธานสงบไปโดยพลน ฉะนน” (พทธธรรม หนา ๘๖๐ ป.อ.ปยตโต).๕๔

การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงใหเหนวา การเจรญอานาปานสตสมาธนน ทำาให

296

สามารถดำาเนนชวตดวยความสขสงบและสดชนอยางประณต อกทงยงทำาใหความคดและการกระทำาตาง ๆ ทเปนอกศลหมดไปในทนททสมาธมความตงมน ซงเปรยบเหมอนกบฝนทตกหนกในฤดรอน จงทำาใหฝนละอองทฟงอยหมดไป หรอทำาใหความคดและการกระทำาตาง ๆ ทเปนอกศลหมดไปทนท.

“ดกอนภกษทงหลาย ! ภกษเหลาใด ทเปนอรหนต….(คอ*)อยจบพรหมจรรย(มจตใจบรสทธ*)แลว มสงควรทำา(ศกษาและปฏบตธรรมตามอรยสจ ๔*)อนไดทำาเสรจแลว มภาระ(ทางโลก*)อนวางแลว มประโยชนสวนตนอนไดบรรล(พนทกข*)แลว สนกเลสอนเปนเหตมดไวในภพแลวเพราะรชอบ. อานาปานสต ….ยอมเปนไปเพอความอยเปนสขในปจจบน และเพอสตสมปชญญะ ” (พระ

297

ไตรปฎกสำาหรบประชาชน หนา ๑๑๒ สชพ ปญญาน

ภาพ).๕๕

การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงใหเหนวา การเจรญอานาปานสตสมาธนน พระอรหนตยงคงตองเจรญสมาธเพอความสขสงบในปจจบน และเปนการฝกสตสมปชญญะใหคงมอย หรอไมใหเสอมหายไป.

พระพทธเจาทรงออกจากทเรน(ออกจากปา)เมอลวงเวลา ๓ เดอนแลว จงตรสกบภกษทงหลายวา ดกอนภกษทงหลาย “ ! ถานกบวชเจาลทธอน พงถามอยางนวา พระสมณโคดมอยจำาพรรษาดวยวหารธรรมอะไรโดยมาก ทานทงหลายพงตอบวา พระผมพระภาคอยจำาพรรษาดวยสมาธ มสตกำาหนดลมหายใจเขาออกเปนอารมณโดยมาก” (พระไตรปฎกสำาหรบประชาชน หนา ๑๑๒ สชพ ป

ญญานภาพ).๕๖

298

การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงใหเหนวา ในชวตประจำาวน พระพทธเจาทรงมสตอยกบลมหายใจเปนสวนใหญ คอ ทรงเจรญอานาปานสตสมาธสลบกบเจรญสตอยเสมอ.

ทานควรฝกพสจนเรองของการเจรญสมาธทพระพทธเจาตรสสอน โดยใชประสบการณตรงของตนเองวา ขณะเจรญสมาธอยนน จะไดรบผลของการเจรญสมาธตรงตามทพระพทธเจาตรสสอนหรอไม.

ขอดของอานาปานสตการปฏบตธรรมในชวตประจำาวนโดย

การมสตอยกบลมหายใจเปนหลกนน ม ๒ องคประกอบ ดงน :-

๑. การเจรญสมาธ คอ มสตอยกบการรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออก

299

ตรงรจมกเพยงกจเดยว ซงเปนกจเลก ๆ เรยกวา อานาปานสตสมาธ.

๒. การเจรญสต คอ มสตอยกบการรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกอยเสมอเพอเปนฐานหลกของสต แลวแบงสตในสดสวนทเหมาะสมไปใชในการทำากจตาง ๆ รวมทงรเหนความคด ควบคมความคดและการกระทำาตาง ๆ ใหเปนไปตามโอวาทปาฏโมกข.

การเจรญสมาธและการเจรญสต(อานาปานสตภาวนา)ตางกมฐานหลกของสตอยทลมหายใจเหมอนกน จงเปนวธการทมประโยชนมากสำาหรบการปฏบตธรรมในชวตประจำาวน ดงน :-

๑. สามารถเจรญสตและเจรญสมาธสลบกนไปโดยไมตองเปลยนฐานหลกของสต กลาวคอ ขณะเจรญสตและเจรญสมาธกมสต

300

อยทการรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกเปนหลก เพอการครองสตอยางตอเนอง ไมเปดโอกาสใหคดฟงซาน โดยไมตองเปลยนฐานหลกของสต จงทำาใหงายตอการปฏบตธรรม. เจรญสต เจรญสมาธ

๒. ไมมใครสงเกตเหนวา กำาลงเจรญสตและเจรญสมาธอย เพราะไมมการแสดงออกมาภายนอกเลย.

๓. เปนการใชสมองและพลงงานนอยทสดในขณะทไมไดนอนหลบ เพราะเปนเพยงการรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกเทานนเอง.

๔. ไมตองสรางมโนภาพ เพราะเปนการรบรความรสกเบา ๆ ของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกเทานนเอง. การคดสรางมโนภาพ

301

อาจหลงตดในมโนภาพทสรางขนวาเปนเรองจรง และการสรางมโนภาพเปนประจำาอาจจะทำาใหเปนผเชยวชาญในการสรางมโนภาพ หรอเปนนกปรงแตงมโนภาพได.

๕. ไมทำาใหเกดมโนภาพทนากลว เพราะเปนเรองของการมสตอยกบการรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกซงเปนเรองทางกายเพยงกจเดยว โดยไมมการคดปรงแตง ไมคดฟงซาน และไมสรางมโนภาพเรองใด ๆ ทงสน.

๖. ใชไดจนหยดหายใจ เพราะคนทมสตอยจะสามารถรบรความรสกตรงรจมกได แตถาสมองเสยหนาทไปจนถงขนไมสามารถรบร ความรสกตรงรจมกได กคงไมมสตเหลออยแลว. ผทเปนอมพาตตงแตคอลงมา จะไมสามารถเคลอนไหวและรบรความรสกทอยตำากวาระดบคอได. ดงนน ผทปฏบตธรรม

302

โดยมฐานหลกของสตตงอยกบรางกายในสวนทตำากวาคออาจเสยโอกาสไป.

๗. เปนวธการทบนทกไวในพระไตรปฎก(อานาปานสตสตรและมหาสตปฏฐานสตร) จงทำาใหผแนะนำาและผถกแนะนำาสบายใจทใชวธการตามแนวทางทแสดงไวในพระไตรปฎก ซงเปนการสบตอหลกการปฏบตธรรมในพระไตรปฎกไดดวย.

๘. ทำาใหศกษาเรองสตชอบและสมาธชอบในพระไตรปฎกไดโดยงาย เพราะเปนวธฝกปฏบตธรรมตามทแสดงไวในพระไตรปฎก.

สมาธทางโลกและสมาธทางธรรมสมาธในพระพทธศาสนาหมายถง

สมมาสมาธ ซง“ ” ประกอบดวยฌาน ๑ - ๔ โดยการมสตอยกบกจเลก ๆ เพยงกจเดยว

303

เพอการฝกสตใหตงมน ไมฟงซาน ปลอยวาง(อเบกขา) พก ดบกเลสและกองทกข.

ในยคปจจบน คำาวา สมาธ ถกนำามาใช“ ”อยางกวางขวาง เชน มสมาธในการฟง มสมาธในการเรยน มสมาธในการขบรถ มสมาธในการคด เปนตน. ในพระพทธศาสนา สมาธเชนน เปนเรองของ สตทางโลก ซง“ ”ไมใชสมมาสมาธแตประการใด.

ดงนน เพอปองกนการเขาใจผด ทานจงควรศกษาความหมายของแตละหวขอธรรมจากพทธพจนดวย.

มรรคสมงคการจะฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค

๘ นน ทานควรมความรเรองมรรคมองค ๘ อยางถกตองและครบถวนเทาทจะทำาได. การมวาจาชอบอยางเดยว หรอการมอาชพ

304

ชอบอยางเดยว หรอการเจรญสตอยางเดยว หรอการเจรญสมาธอยางเดยว หรอมการปฏบตธรรมตามมรรคหลายขอแตไมครบองค ๘ กไมสามารถดบความทกขไดอยางมประสทธภาพและตอเนอง.

การปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ อยางถกตอง ครบถวน และตอเนองเทานน จงจะสามารถดบกเลสและกองทกขไดหมดสนอยางมประสทธภาพและตอเนอง.

วธการทจะฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ อยางครบถวนในชวตประจำาวนนน ตองเร มตนดวยการมความรเร องมรรคมองค ๘ อยางถกตอง แลวตงเจตนาวา จะปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ ไปพรอม ๆ กน(มรรคสมงค)อยางครบถวน พรอมกบมสต(ตงใจ) และมความเพยรในการฝกปฏบตธรรมอยางตอเนองในการเจรญมรรคมองค

305

๘. การตงใจฝกเชนนไปนาน ๆ เขา จะทำาใหสมองทำาหนาทตามทตงเจตนาเอาไวจนเปนนสย ขณะเดยวกน ควรประเมนผลดวยตนเอง สอนตนเอง และตกเตอนตนเองอยเสมอ ๆ พรอมทงแกปญหาตาง ๆ ทเปนอปสรรคในการเจรญมรรคมองค ๘ ใหหมดสน.

ใหมความเพยรในการพฒนาและพงพาสตปญญาของตนเอง

อรยสจ ๔ เปนวชาการทางธรรมทเปดเผยขอเทจจรงตามธรรมชาตทเกดขนกบจตใจมนษยในเรองของความทกขและการดบความทกข ซงเปนเรองของการพฒนาและพงพาสตปญญาทางธรรมของตนเองอยางแทจรง.

306

การพฒนาและพงพาสตปญญาทางธรรมของตนเองเปนเรองสำาคญมาก ดงมเรองราวในพระพทธประวตวา พระอานนทรองไหดวยความทกขใจมาก เมอทราบขาววาพระพทธเจาจะปรนพพานในขณะทตนยงไมไดเปนพระอรหนต และจะตองขาดทพงแน ๆ. พระพทธเจาทรงทราบ จงเสดจไปตรสสอนพระอานนนทใหพงตนเองวา ดกอนอาน“นนท อยาเลย ทานอยาเศราโศก อยารำาไร เราไดบอกแลวอยางน….สงใดเปนของเกดของมขน….มความฉบหายเปนธรรมดา….ทานจง….(ม*)ความเพยร(ในการปฏบตธรรม*)เถด….จกไดเปนพระอรหนตโดยเรว” (พทธประวตเลม ๓ หลกสตรนก

ธรรมฯ หนา ๓๒ สมเดจพระสงฆราช สา– ).๕๗ การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงวา ขณะนนพระอานนทมความทกขมาก เพราะมความ

307

ยดมนถอมนในพระพทธเจาดวยความคดทเปนกเลส ซงเกดขนเพราะไมมความสามารถในการปฏบตธรรม ทง ๆ ทไดจดจำาหลกธรรมคำาสอนของพระพทธเจาไดมากมาย. พระพทธเจาจงทรงเตอนใหพระอานนทมความเพยรในการปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ เพอใหสามารถพงพาตนเองได จะไดไมมความทกขอกตอไป.

ทงในอดตและปจจบนยงไมเคยปรากฏวา มอทธฤทธหรออทธปาฏหารยใด ๆ ทจะชวยตนเองและผอนใหเปนบคคลทประเสรฐ(อรยบคคล)ได.

มหาเศรษฐทำาบญจนหมดตวโดยไมไดศกษาอรยสจ ๔ และไมไดฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ อยางถกตอง ครบถวน และตอเนอง กจะไมสามารถพนความทกขในปจจบนขณะนได คงมเพยงความสข(สขทาง

308

โลก)จากการทำาบญ เพราะไมไดพฒนาและพงพาสตปญญาทางธรรมของตนเอง.

การทำาบญทำาทานมากนอยเพยงใด หรอหลงเชอเรองอะไรกไมสำาคญ ขอเพยงอยางเดยวคอ ใหมความเพยรในการศกษาอรยสจ ๔ และฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ อยางถกตอง ครบถวน และตอเนอง เพอพฒนาและพงพาสตปญญาทางธรรมของตนเอง จงจะสามารถทำาจตใจของตนใหบรสทธผองใสตามโอวาทปาฏโมกขได หรอเปนอรยบคคลในระดบตาง ๆ ได.

ผปฏบตธรรมควรมขอมลมรรคมองค ๘ อยางถกตองและครบถวนอยในความจำาตลอดเวลา รวมทงตงเจตนาวา จะมความตงใจ มความเพยรทจะมสตในการรเหนและควบคมการกระทำาตาง ๆ ใหเปนไปตามโอวาทปาฏโมกขอยางตอเนอง.

309

การมความรในอรยสจ ๔ มากมายเพยงใด แตไมมความสามารถในการปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ อยางถกตอง ครบถวน และตอเนอง กจะทำาใหไมสามารถดบกเลสและกองทกขไดอยางมประสทธภาพ.

ศล สมาธ ปญญาการจะเจรญมรรคมองค ๘ นน ควร

ดำาเนนการตามลำาดบ คอ เรมตนดวยการศกษาอรยสจ ๔ เพอใหมความรในอรยสจ ๔ ตอดวยเรองของการรกษาศลหรอการละชวและทำาด ดวยการมความเพยรในการเจรญสตและสมาธสลบกนไปในชวตประจำาวน เพอควบคมการกระทำาตาง ๆ ทางกาย วาจา ใจ ใหเปนไปตามโอวาทปาฏโมกข.

มรรคขอท ๑ - ๒ (ความเหนชอบ ดำารชอบ)เปนเรองของปญญาทางธรรม.

310

มรรคขอท ๓ - ๕ (วาจาชอบ กระทำาชอบ อาชพชอบ)เปนเรองของศลหรอความประพฤตดทางวาจาและกาย. มรรคขอท ๖ – ๘ (เพยรชอบ สตชอบ สมาธชอบ)เปนเรองของสมาธ(สมาธในทนไมใชการเจรญสมาธ) ซงหมายถงการบำาเพญเพยรทางจตใจ.

เมอฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ อยางตอเนอง กจะมความรและความสามารถในการปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ มากขนตามลำาดบ แตถาไมฝกปฏบตธรรมอยางตอเนอง ไมนานนก ความรความสามารถทางธรรมกจะหมดไปไดโดยงายและรวดเรวดวย เพราะธรรมชาตเปนเชนนนเอง.

คำาวา ปญญา ในพระพทธศาสนานน“ ” หมายถงการมความรในอรยสจ ๔ ซง

311

ประกอบดวยเรอง ปฏจจสมปบาท(ทกข สมทย นโรธ) และมรรคมองค ๘.

การเรมตนศกษาอรยสจ ๔ จงเปนการเรมปฏบตธรรมตามมรรคขอท ๑ ซงเปนผลใหเกดความเหนชอบ หรอเพอดบอวชชา หรอดบความหลง หรอดบความเหนผดใหหมดไป.

สตชอบ(สมมาสต)

สตชอบ(สมมาสต) คอ การมสตในการศกษาธรรม ทบทวนธรรม พจารณาแกปญหาตาง ๆ ทางธรรม เพอใหเกดการพฒนาจตใจดวยการเพมพนขอมลดานสตปญญาทางธรรมในความจำา(เพมวชชาหรอดบอวชชา) และมสตใชขอมลดงกลาว ในการสงเสรม ปองกน รกษา และฟ นฟสขภาพจต

312

โดยมงประเดนไปทเรองของการรเหนและควบคมความคดรวมทงการกระทำาตาง ๆ ทางกาย วาจา ใจ ใหเปนไปตามโอวาทปาฏโมกข.

เนอหาในสมมาสตนน เปนเรองของการใชสตปญญา(เชนเดยวกบการศกษาเลาเรยนทวไป) ทำาการศกษารางกายและจตใจของตนเอง(ชวตปจจบน) ในเรองของความทกขและความดบทกขตามทพระพทธเจาตรสสอน รวมทงรเหนความเปนไตรลกษณของรางกายและจตใจตามขอเทจจรง. ทงน เพอจดจำาเอาไวเปนขอมลดานสตปญญาทางธรรมในความจำาและใชขอมลดงกลาวในการรเหนและควบคมรางกายและจตใจ ไมใหคดและทำาดวยกเลส ใหคดและทำาแตกศล เพอทำาจตใจของตนใหบรสทธผองใสอยางตอเนองตามโอ

313

วาทปาฏโมกข ซงเปนทางสายกลางของชวตและเปนการดำาเนนชวตทประเสรฐ.

เนอหาเรองสตชอบในหนงสอเลมนมมาก เพราะประสงคจะใหทานไดสมผสกบเนอหาทพระพทธเจาตรสสอนอยางครบถวนและตรงประเดน.

ผเขยนขอใหกำาลงใจวา เมอทานทำาความเขาใจเนอหาในหนงสอเลมนไดแลว สตชอบจะกลายเปนเรองสนและงาย เพราะไดสรปประเดนไวใหเปนตอน ๆ.

การเจรญสตดบความทกขไดอยางไรการคดดวยกเลสซำาแลวซำาอกวา

รางกายและจตใจนเปนเรา เปนของเรา เปนไปตามทเราปรารถนา หรอตองอยกบเราตลอดไป(เปนอตตา)นน เปนความคดทเปน

314

กเลส เพราะเปนความคดทยดมนถอมน(เปนอปาทาน).

ธรรมชาตของมนษย เมอมการคดดวยกเลส หรอตณหา หรออปาทาน ความทกขกจะเกดขนทนท.

การจะดบความคดทยดมนถอมนใหหมดสนไดนน จะตองรเหนขอเทจจรง(มปญญาทางธรรม)วา รางกายและจตใจเปนไตรลกษณ(ไมเทยง มการเปลยนแปลง และเสอมสลายหรอดบไปเปนธรรมดา) และยอมรบอยางจรงใจวา ไมสมควรทจะยดมนถอมนดวยความคดทเปนกเลสอกตอไป พรอมทงคอยมสตรเหนและควบคมความคดไมใหคดดวยกเลส เพอไมใหเกดความทะยานอยาก ความยดมนถอมน และเกดความทกขขนมาในจตใจ.

315

การเจรญสตจงไมจำาเปนตองใชวธรเหนดวยนมต(ไมตองฝกดทางใน ไมตองสรางจนตนาการหรอมโนภาพ) เพราะเปนเรองทคนปกต(คนทมสตสมปชญญะ)สามารถรเหนได และพสจนขอเทจจรงทพระพทธเจาตรสสอนดวยสตปญญาธรรมดา ไมเกยวกบความหลงเชอแตประการใด และเปนเรองของชวตประจำาวนนเอง.

สตปฏฐาน ๔ คออะไรสตปฏฐาน ๔ คอ การมสตอยทฐานทง

๔ ของสต หรอการมสตพจารณากาย เวทนา จต ธรรม เพอเพมพนขอมลดานสตปญญาทางธรรมในความจำาและใชขอมลทางธรรมดงกลาว ทำาการรเหนและควบคมกาย เวทนา จต หรอควบคมรางกายและจตใจ เพอการดบกเลสและกองทกขในชวตประจำาวนอยาง

316

ตอเนอง. การเจรญสตปฏฐาน ๔ เรยกยอ ๆ วา การเจรญสต.

การรเหนแจงชดตามความเปนจรง(การมความร)ในเรองของกาย เวทนา จต(หรอรางกายและจตใจ)ยงไมพอ จำาเปนจะตองมความรในเรองของธรรมทพระพทธเจาไดตรสสอนไวแลวดวย กลาวคอ ตองมความร ในเร องอรยสจ ๔ ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบตตามความเปนจรง เพอใชเปนขอมลดานสตปญญาทางธรรมสำาหรบดบกเลส(ดบโลภ โกรธ หลง)ในชวตประจำาวน จงจะสามารถดบกเลสและกองทกขไดสำาเรจ.

ความสำาคญของสตปฏฐาน ๔ ในมรรคมองค ๘

บางทานอาจเขาใจวา การปฏบตธรรมในพระพทธศาสนา คอ การเจรญสมาธ แตท

317

จรงแลว การเจรญสมาธนน เปนเพยงการฝกสมองใหสามารถทำากจเลก ๆ และงาย ๆ เพยงกจเดยวอยางตอเนอง นนคอ การมสตรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกเพยงกจเดยว ทำาใหสามารถหยดความคดทงปวง ไมฟงซาน ขณะเดยวกน ทำาใหรางกายและสมองไดทำางานลดลง เปนการพกอยางมสตในขณะทไมไดนอนหลบ โดยใชพลงงานนอยทสด พรอมทงฝกสตอยางจรงจง ซงทกคนสามารถพสจนไดดวยตนเอง.

การเจรญสตปฏฐาน ๔ จงเปนทางสายเอกเพอนพพาน ดงทพระพทธเจาไดตรสสอนไววา "ดกอนภกษทงหลาย หนทางนเปนหนทางทไปอนเอก(ทางสายเอก*) เพอความหมดจดวเศษของสตวทงหลาย เพอขามพนความโศกและความรำาไร(รำาไร

318

รำาพน*)เสย เพอดบไปแหงเหลาทกขและโทมนส(ดบกองทกข*) เพอบรรลธรรมทถก เพอทำานพพานใหแจง หนทางนคอสตปฏฐาน ๔ อยาง" (มหาสตปฏฐานสตร

หนา ๒ สมเดจพระพทธโฆษาจารย - ญาณวรเถร).๕๘ การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงใหเหนวา การมสตในการศกษาเรองกาย เวทนา จต ธรรม และใชความรทางธรรมทเกดขนทำาการรเหนและควบคมกาย เวทนา จต ไมใหมกเลสเจอปน เพอใหจตใจมความบรสทธผองใส ไมทกข บรรลธรรมอยางถกตอง และเขาถงภาวะนพพานได ซงเปนเร องททานสามารถสมผสและพสจนขอเทจจรงเชนนไดดวยตนเอง.

การศกษาและฝกเจรญสตปฏฐาน ๔ ม ๒ ขนตอนหลก

319

หลกการและวธฝกเจรญสตปฏฐาน ๔ นนงาย ม ๒ ขนตอนหลกทจะตองฝก ดงน :-

ขนตอนท ๑. ฝกมสตพจารณา(ศกษา)กาย เวทนา จต ธรรม ใหรแจงชดตามความเปนจรง เพอใหเกดการเพมพนขอมลดานสตปญญาทางธรรมในความจำา สำาหรบใชในการควบคมความคดและการกระทำาตาง ๆ ในชวตประจำาวน ใหเปนไปตามโอวาทปาฏโมกข(ฝกมสตพจารณาฐานทง ๔ ของสต).

การฝกพจารณาในขนตอนน เปนการฝกใชสตปญญาทางโลกและสตปญญาทางธรรม ทำาการศกษากาย เวทนา จต ธรรม เพอใหมความรในธรรมชาตของกาย เวทนา จต และธรรมทพระพทธเจาตรสสอนไวตามความเปนจรง พรอมทงตรวจสอบ และพสจนขอเทจจรงดวยประสบการณตรง

320

สามารถรเหนความเปนไตรลกษณดวยตนเอง จนเกดปญญาทางธรรมทมนคง.

ปญญาทางธรรมทเกดขนเชนน จะโนมนาวจตใจไมใหมความยดมนถอมนดวยความคดทเปนกเลส.

การพจารณาเชนนซำาแลวซำาอก จะเกดการเพมพนขอมลดานสตปญญาทางธรรมในความจำา(เพมวชชาสำาหรบลดหรอดบอวชชา) และใชขอมลดงกลาว(ขอมลวชชา)สำาหรบการปฏบตธรรมในชวตประจำาวนตามขนตอนท ๒ เพอดบความคดทเปนกเลส(ดบสงขารในปฏจจสมปบาท)ในชวตประจำาวนใหหมดสน.

ถาไมมความรในเรองกาย เวทนา จต ธรรม ตามความเปนจรง กจะไมสามารถร เหนและควบคมจตใจใหบรสทธผองใสไดอยางมประสทธภาพ.

321

ขนตอนท ๒. ฝกมสตใชขอมลทางธรรมในความจำา ทำาการรเหนและควบคมกาย เวทนา จต ในชวตประจำาวน ใหเปนไปตามโอวาทปาฏโมกข(ฝกอานาปานสตวปสสนาสตปฏฐาน ๔).

การฝกในขนตอนน เปนการฝกปฏบตธรรม(เจรญสต)ในชวตประจำาวน โดยฝกมสตใชขอมลทางธรรมทมอยในความจำา รวมทงขอมลจากการพจารณาธรรมในขนตอนท ๑ ทำาการรเหนกาย เวทนา จต ธรรม เพอทจะไดรเหนวา จตใจมการคด หรอมการกระทำาตาง ๆ ทางกาย(รวมทงคำาพด)วามกเลสเจอปนหรอไม. ทนททมสตรเหนวา จตใจมการคดหรอมการกระทำาทางกายทมกเลสเจอปน กใหรบหยดความคดและการกระทำานน ๆ ทนท เพอดบความทกขใหหมดสน ประเดนสำาคญอยตรงนนเอง.

322

ทนททหยดการคดดวยกเลสได(ดบสงขาร) ความทะยานอยาก(ตณหา)และความยดมนถอมน(อปาทาน)ดวยความคดทเปนกเลส รวมทงความทกขกจะดบไปทนท.

ในเรองกระบวนการของจตใจทเปนกเลส(ปฏจจสมปบาท)นน พระพทธเจาทรงเนนเรองการดบกเลส คอ ดบความหลง(ดบอวชชา) ดบความโลภและความโกรธ(ดบสงขารในปฏจจสมปบาท) ดบความทะยานอยาก(ดบตณหา) และดบความยดมนถอมน(ดบอปาทาน)ใหหมดสน. การดบกเลสอยางเดยวยงไมสมบรณ ยงตองคดดและทำาดดวย จงจะเปนการปฏบตธรรมตามโอวาทปาฏโมกข..

ในเรองของสตปฏฐาน ๔ นน ทรงเนนเรองการดบความยดมนถอมน.

323

ในเรองของนพพานนน ทรงเนนเรองการดบความทะยานอยาก.

เมอพจารณาทกเร องทตรสสอนแลว กพอจะสรปไดวา พระพทธเจาตรสสอนใหมสตทำาการดบความหลง(ดบอวชชา)เพอดบการคดดวยความโลภและความโกรธ(ดบสงขาร) เปนผลใหความทะยานอยากและความยดมนถอมนดบไป(ดบตณหาและอปาทาน) ถาเขาใจอยางน กจะเหนประเดนไดชดเจนขน.

ขนตอนท ๑.ฝกมสตพจารณากาย เวทนา จต ธรรมเพอใหรแจงชดตามความเปนจรง(ฝกมสตพจารณาฐานทง ๔ ของสต).

คนสวนใหญกลวความแก ความเจบปวย ความพการ ความตาย ความสญเสย

324

ความพลดพราก และความไมสมปรารถนา จงมความทกขทางจตใจ.

ความทกขทางจตใจทงหมด มสาเหตมาจากการคดดวยกเลสซำาแลวซำาอก จนเกดความยดมนถอมน(อปาทาน)ดวยความคดทเปนกเลส.

เปาหมายหลกของการมสตพจารณากาย เวทนา จต ธรรม กเพอใหรแจงชดตามความเปนจรงในกาย เวทนา จต ธรรม และรเหนความเปนไตรลกษณอยางซงใจ เพอคลายหรอดบความคดทเปนกเลสหรอดบความยดมนถอมนใหหมดสน.

ทานควรระมดระวงวา อยาพจารณากาย เวทนา จต ธรรม จนเกนเลย ถงขนเบอหนายในชวต เพราะจะทำาใหจตใจซมเศรา หอเหยว หรอทอแท อาการเชนนเปนอาการของ

325

ความทกข ซงเกดจากความคดทเปนกเลส และไมใชทางสายกลางของชวต.

ไตรลกษณคออะไร ตามพจนานกรม ไตรลกษณ คอ สามญ

ลกษณะ ๓ อยาง ซงประกอบดวย ๑. อนจจตา แปลวา ความเปนของไมเทยง. ๒. ทกขตา แปลวา ความเปนของคงทนอยมได(ทกขตา ไมใชความทกข ความรสกเปนทกขตรงกบคำาวาทกขเวทนา*). ๓. อนตตตา แปลวา ความเปนของไมใชตวตน.

เพอใหทานผอานจดจำาไดโดยงาย จงขอปรบเปนภาษาแบบยคปจจบนวา ไตรลกษณ คอ ลกษณะทวไป ๓ ประการของรางกายและจตใจ ดงน :-

๑. ความไมเทยง (อนจจตา)

326

๒. ความคงสภาพอยอยางเดมไมได*(ทกขตา)

๓. ความเสอมสลายหรอดบไปเปนธรรมดา*(อนตตตา).

ความหมายของคำาวาอนตตานนกวาง มพทธพจนทควรแกการศกษา คอ “….สงใดเปนอนตตา สงนนพงเหนดวยสมมาปญญาตามทมนเปนอยางนวา นนไมใชเรา มใชเราเปนนน นนไมใชตวตนของเรา” (ไตรลกษณ หนา ๗๔ ป.อ.ปยตโต).๕๙ การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงใหเหนวา อนตตา คอ การมความรทถกตอง(สมมาปญญา)ตามความเปนจรงวา ขนธ ๕ นน ไมใชเรา หรอเปนของเรา หรอเปนไปตามทเราปรารถนา หรอคงอยอยางเดม ยอมมการเสอมสลายไปเปนธรรมดา. ความรทถกตองเชนน จะไมม

327

ความทกขจากความยดมนถอมน เพราะการคดดวยกเลสอกตอไป.

คำาวา อนตตา จงเปนคำาตรงกนขามกบคำาวา อตตา. อตตา คอ การมความยดมนถอมนวา รางกายและจตใจ(ขนธ ๕ )นเปนเรา หรอเปนของเรา หรอเปนไปตามทเราปรารถนา หรอคงอยอยางเดม ดวยความคดทเปนกเลส จงเปนสาเหตใหเกดความทกข.

พระพทธเจาทรงตรสสอนในเรองอนตตาอยางตรงประเดนวา สงขารทง“หลาย(ขนธ ๕*)ไมเทยงหนอ มความเกดขนและเสอมสลายไปเปนธรรมดา เกดขนแลวยอมดบไป ความสงบวางแหงสงขารเหลานนเปนสข” (ไตรลกษณ หนา ๗๙ ป.อ.ปยต

โต).๖๐ การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงใหเหนวา รางกายและจตใจนน ไมเทยง(อนจจตา) มการเกดขน และเสอมสลายหรอดบไป

328

เปนธรรมดา(อนตตา). การปลอยวาง(ความสงบวาง)จากความยดมนถอมนในขนธ ๕ ทำาใหเกดความสขสงบ(เปนสข).

คำาวา เสอมสลาย สามารถแยกใชได ๒ คำา คอ เสอม กบ สลาย. คำาวา เสอม เหมาะสำาหรบชแจงใหผทมความทกขจากความยดมนถอมนในลาภ ยศ สรรเสรญ สข ทรพยสมบต ความสวยงาม ความรก ความผกพน วา ทกเรองมความเสอมเปนธรรมดา และคำาวา สลาย เหมาะสำาหรบชแจงใหผทมความทกขเพราะความเจบปวย พการ ตาย สญเสย พลดพราก วา ชวตมความสลายไป(ดบไป) เปนธรรมดา ไมควรมความยดมนถอมนดวยความคดทเปนกเลส เพอจะไดไมมความทกขจากกเลส.

การมความรเร องขนธ ๕ วาเปนไตรลกษณอยางแจงชดตามความเปนจรง

329

และดวยความซงใจไมวาจะเปนหวขอใดกตาม กจะเกดการลดละและดบความยดมนถอมนลงได เชน เมอยอมรบวาขนธ ๕ มความไมเทยง(อนจจตา) กจะไมมความยดมนถอมนในขนธ ๕ หรอเมอยอมรบวาขนธ ๕ คงสภาพอยอยางเดมไมได*(ทกขตา) กจะไมมความยดมนถอมนในขนธ ๕ หรอเมอยอมรบวาขนธ ๕ มความเสอมสลายหรอดบไปเปนธรรมดา*(อนตตา) กจะไมมความยดมนถอมนในขนธ ๕ ไดเชนกน.

แนวในการพจารณาฐานทง ๔ ของสตตามขนตอนท ๑

ทานควรศกษา(พจารณา)กาย เวทนา จต ธรรม ตามแบบคนในสมยพทธกาลกเพยงพอแลวสำาหรบดบกเลสและกองทกข

330

ไมจำาเปนตองศกษาลกซงจนถงขนตองผาศพด หรอสองกลองจลทรรศน.

ทานควรศกษาสตปฏฐาน ๔ จากบทความทคดลอกมาจากพระไตรปฎกในรปแบบตาง ๆ เพอฝกใหทานไดสมผสกบเนอหาทพระพทธเจาตรสสอนโดยตรง รวมทงศกษาจากแนวคดของพระอาจารยและอาจารยตาง ๆ หลาย ๆ ทานดวย เพอเปดวสยทศน.

การศกษากาย เวทนา จต ธรรม เพอใหรแจงชดตามความเปนจรงนน ทำาไดโดยการตรวจสอบเนอหาของแตละหวขอธรรมดวยประสบการณตรงของตนเองในอดต และพสจนขณะฝกปฏบตธรรมในชวตประจำาวน.

การมสตศกษา(พจารณา)กาย เวทนา จต ธรรม มหลกการตาง ๆ ดงน :-

331

๑. กาย เวทนา จต ธรรม ทพระพทธเจาสอน มเนอหาอะไรบาง ?

๒. กาย เวทนา จต ธรรม มความสำาคญตอชวตอยางไร ?

๓. ความยดมนถอมนในกาย เวทนา จต ธรรม ดวยความคดทเปนกเลส เปนเหตใหเกดความทกขจรงหรอไม ?

๔. กาย เวทนา จต ธรรม ของตนเปนไตรลกษณหรอไม ?

๕. เมอเหนวากาย เวทนา จต ธรรม เปนไตรลกษณจรง กใหพจารณาตอไปวา สมควรหรอไมทจะมความยดมนถอมน(มอปาทาน)ดวยความคดทเปนกเลส ?

๖. ความยดมนถอมนเกยวของกบปฏจจสมปบาทอยางไร ?

๗. ความยดมนถอมนเกยวของกบโอวาทปาฏโมกขอยางไร ?

332

ทานควรศกษาวจย(ธรรมวจย)ทละหวขอของแตละเรองเชนเดยวกบการศกษาเลาเรยนทวไป. การพจารณาตามแนวทางดงกลาวจนไดคำาตอบออกมา จะทำาใหเกดการเพมพนขอมลดานสตปญญาทางธรรมในความจำา สำาหรบเอาไวใชในการดบกเลสและกองทกขในชวตประจำาวนตามขนตอนท ๒.

กาย เวทนา จต ธรรม เกยวของกบขนธ ๕ อยางไร

เพอทำาใหทานสามารถเขาใจเรองสตปฏฐาน ๔ ไดงายขน จงควรทบทวนเรององคประกอบของมนษย กลาวคอ มนษยมองคประกอบหลก ๒ องคประกอบ คอ รางกาย(ซงเปนรปธรรม) และจตใจ(ซงเปนนามธรรม).

333

ในพระไตรปฎก มนษยประกอบดวยขนธ ๕ คอ ๑. รป ๒. เวทนา ๓. สญญา ๔. สงขาร ๕. วญญาณ.

เมอเทยบกบภาษาในยคปจจบน คำาวา รป คอ รางกาย. เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ คอ ความรสกนกคดและจำา หรอจตใจ.

๑. รางกาย เปนรปธรรมทรเหนไดดวยตา ห จมก ลน และการสมผสทางกาย.

๒. จตใจ เปนนามธรรมทรเหนไดดวยใจ ซงประกอบดวย เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ.

เวทนา คอ ความรสก ซงประกอบดวยความรสกเปนสข(ทางโลก) ทกข และเฉย ๆ(ไมสขไมทกข).

สญญา คอ ความจำา

334

สงขาร คอ ความคด(สงขารในทนเปนเรองของจตใจ จงเปนมโนสงขารหรอจตตสงขาร)

วญญาณ คอ การรเหนทางจตใจ(วญญาณในทนเปนเรองของจตใจ จงเปนมโนวญญาณ)

ตอจากนไป ใหทานฝกพจารณาทละฐาน เรยงตามลำาดบ อยารบรอนหรอขามขน ดงน :-๑. ฝกมสตพจารณากาย(ศกษารางกาย)เพอใหรแจงชดตามความเปนจรงในเรองกาย(กายานปสสนาสตปฏฐาน).

ใหทานฝกมสตพจารณากาย โดยใชความรทมอยแลวรวมกบประสบการณชวตมาใชในการศกษารางกาย เพอใหรแจงชดตามความเปนจรง(ใหมความร)ในธรรมชาตของรางกายวา รางกายของทานนนเปน

335

ไตรลกษณ คอ ไมเทยง(อนจจตา) มการเปลยนแปลงทหยดยงไมได(ทกขตา) และจะตองเสอมสลายหรอดบไปเปนธรรมดา(อนตตตา) เพอททานจะไดยอมรบความจรงดวยความจรงใจและอยางลกซงวา รางกายของทานเปลยนแปลงไปตามอายขย เหตปจจยตาง ๆ และพรอมทจะเจบปวย พการ หรอตายไดทกขณะ.

ครนเมอพบกบเหตการณตาง ๆ เชน ความแก เจบปวย พการ ตาย พลดพราก ไมสมปรารถนา เปนตน จะไดไมมความทกขจากความยดมนถอมนดวยความคดทเปนกเลส แตถาจะมความทกขกเปนความทกขเลก ๆ นอย ๆ ทไมไดเกดขนจากความคดทเปนกเลส เพราะยอมรบความเปนไตรลกษณทเกดขนกบรางกายดวยความเตมใจแลว. การจะไมทกขเลยนน เปนเรองทเปนไปไมได

336

เพราะกลไกของสมองเปนเชนนนเอง ยกเวนขณะหมดสต หรอสลบ หรอหลบสนท หรอใชยาหยดความคด.

ใหทานฝกพจารณารางกายตามหวขอตาง ๆ ดงตอไปน :-

๑.๑ ฝกพจารณาลมหายใจเขา/ออกใหทานฝกพจารณา(ศกษา)ลม

หายใจ(การหายใจ*)ของตนเอง โดยการพจารณาอยางงายและยอ ๆ แบบเดยวกบการพจารณาในสมยพทธกาล เพอใหรแจงชดตามความเปนจรงวา ลมหายใจของทานมความสำาคญและจำาเปนตอการมชวตรอด และเมอใดกไดทลมหายใจของทานลดลงหรอหมดไป จะชาหรอเรวกแลวแตเหตปจจย เพราะลมหายใจหรอการหายใจทมอยนนเปนไตรลกษณ.

337

เมอรแจงชดดวยตนเองตามความจรงทวา ลมหายใจของทานเปนไตรลกษณ จงไมควรเลยทจะมความยดมนถอมนดวยความคดทเปนกเลสอกตอไปวา ลมหายใจจะตองมอยตลอดไป หรอคดดวยกเลสวา รางกายนเปนเรา หรอเปนของเรา หรอตองเปนไปตามทเราปรารถนา หรอคงอยกบเราตลอดไป เพราะจะเปนเหตใหเกดความทกข.

ตามความเปนจรงแลว รางกายนเปนเรา หรอเปนของเราจรง หรอควรเปนไปตามทเราปรารถนาหรอคงอยกบเรา แตอยาเปนดวยความยดมนถอมนทเกดจากการคดดวยกเลส เพอจะไดไมมความทกขจากความคดทเปนกเลส.

การคดดวยกเลสทำาใหเกดกระบวนการทางจตใจทเปนกเลส(เกดปฏจจสมปบาท)

338

ซงเปนความคดทเปนอกศล จงทำาใหจตใจไมบรสทธผองใสตามโอวาทปาฏโมกข.

ทกขอทจะกลาวตอไป กควรใชหลกในการพจารณาเชนเดยวกน.

คนในสมยพทธกาลจำานวนไมนอยทกลวการหมดไปของลมหายใจ เพราะเมอใดทลมหายใจหมดไป นนกคอความตาย. ดงนน คนทกลวเชนน จงมความทกขจากความยดมนถอมนในเรองน.

การพจารณากายวาเปนไตรลกษณดวยความซงใจ จะชวยทำาใหความยดมนถอมนจางคลาย ดบ และสลดคนซงความยดมนถอมนรวมทงความทกขออกไปจากจตใจได.

สำาหรบคนในยคปจจบน พงพจารณาวา เราอาจเปนมะเรง โรคหวใจ อบตเหต โรคตาง ๆ พการ หรอตายได ขนอยกบเหตปจจยตาง ๆ ทงภายในและภายนอกรางกาย ซงเปน

339

เรองธรรมดา(ธรรมชาต). เราจงไมควรวตกกงวลดวยกเลส(คดดวยกเลส)จนเปนเหตใหเกดความทกขเพราะความยดมนถอมน แตจะตงใจใชสตปญญาทางโลกและสตปญญาทางธรรมในการดแลสขภาพกายและใจของตนเอง ดวยความพอเหมาะพอควร(ตามทางสายกลางของชวต).

๑.๒ ฝกพจารณาอรยาบถใหทานฝกพจารณาอรยาบถของ

ตนเอง โดยพจารณาอยางงายและยอ ๆ เพอใหรแจงชดตามความเปนจรงวา การนง นอน ยน เดนของทานนน มความสำาคญและจำาเปนตอการมชวตรอด แตกเปนไตรลกษณ จงอาจเกดการสญเสยอรยาบถตาง ๆ (พการ)ขนมาเมอใดกได จะชาหรอเรวกแลวแตเหตปจจยทงภายนอกและภายในรางกาย ซงเปนเรองธรรมดา(ธรรมชาต) จงไมสมควรเลยท

340

จะคดดวยกเลสจนเกดความยดมนถอมนวา อรยาบถตาง ๆ เปนเรา หรอเปนของเรา หรอตองเปนไปตามทเราปรารถนา หรอตองคงอยตลอดไป(เปนอตตา).

คนในสมยพทธกาลจำานวนไมนอยทกลวความพการ จงมความทกขในเรองน. การสอนใหคนปวยและคนพการพจารณาอรยาบถวาเปนไตรลกษณ จะชวยทำาใหความยดมนถอมนจางคลาย ดบ และสลดคนซงความยดมนถอมนรวมทงความทกขออกไปจากจตใจได.

๑.๓ ฝกพจารณาการเคลอนไหวใหทานฝกพจารณาการเคลอนไหวตาง

ๆ ของตนเอง เพอใหรแจงชดตามความเปนจรงวา การเหยยด งอ บด การหมน และการเคลอนไหวตาง ๆ ของรางกายนน มความสำาคญและจำาเปนตอการมชวตรอด แตการ

341

เคลอนไหวตาง ๆ ของทานเปนไตรลกษณ จงอาจเกดการสญเสยขนมาเมอใดกได จะชาหรอเรวกแลวแตเหตปจจยทงภายนอกและภายในรางกาย ซงเปนเร องธรรมดา(ธรรมชาต) จงไมสมควรเลยทจะคดดวยกเลสจนเกดความยดมนถอมนวา การเคลอนไหวตาง ๆ ของรางกายน เปนเรา หรอเปนของเรา หรอตองเปนไปตามทเราปรารถนา หรอตองคงอยกบเราตลอดไป.

การสอนใหคนปวยและคนพการพจารณาการเคลอนไหวตาง ๆ วาเปนไตรลกษณ จะชวยทำาใหความยดมนถอมนจางคลาย ดบ และสลดคนซงความยดมนถอมนรวมทงความทกขจากความคดทเปนกเลสออกไปจากจตใจได.

๑.๔ ฝกพจารณาความสกปรกทรางกาย

342

ใหทานฝกพจารณาอวยวะตาง ๆ ของทานเองเทาททานสามารถรเหนไดดวยตา ห จมก ลน และกายสมผสของทาน เพอใหรแจงชดตามความเปนจรงวา รางกายและอวยวะตาง ๆ ไมใชเปนของสะอาดอยเสมอ จะมความสกปรกเกดขนตามเหตปจจย จำาเปนตองมการขบถายสงสกปรกออกมาภายนอกรางกาย เพอการมชวตรอด. รางกาย ความสะอาด ความสกปรก และการขบถายสงสกปรกตาง ๆ ออกจากรางกายของทานเปนไตรลกษณ จงอาจเกดการสญเสยความสามารถในการขจดสงสกปรกออกจากรางกายขนมาเมอใดกได จะชาหรอเรวกแลวแตเหตปจจยทงภายนอกและภายในรางกาย ซงเปนเรองธรรมดา(ธรรมชาต) จงไมสมควรเลยทจะคดดวยกเลส จนเกดความยดมนถอมนวา

343

รางกาย ความสะอาด และการขบถายสงสกปรกตาง ๆ ของรางกายเปนเรา หรอเปนของเรา หรอตองคงอยตลอดไป.

ความสกปรกของรางกายอาจมมากขนเมอถงคราวเจบปวย เมอยามชรา และพการ เชน เมอเปนแผล ตดเชอ มะเรง อมพาต เปนตน.

การฝกพจารณาอยเสมอวา รางกายมความสกปรกหรอไมสวยงามตามเหตปจจยตาง ๆ ทงภายนอกและภายในรางกายนน เปนเรองธรรมดา(ธรรมชาต) เมอรแจงชดตามความเปนจรงเชนน กจะทำาใหคลายหรอดบความยดมนถอมนในรางกายได.

อกมมมองหนงทเปนประโยชน คอ การยอมรบความจรงวา ทจรงแลวรางกายมความสกปรก ทดวาสวยงามและสะอาดกเพราะมการหอหมดวยผวหนงบาง ๆ เทานน

344

เอง. ถาเอาผวหนงออกหมดกจะดนารงเกยจและสกปรกมาก จงไมสมควรจะยดมนถอมนความสวยงามของรางกายดวยความคดทเปนกเลส.

การสอนคนเจบปวยทมสงสกปรกเกดขนกบรางกาย คนทหลงรกความสวยงามของรางกาย คนทยดตดกบความสะอาดของรางกาย คนทเกลยดความสกปรกของรางกาย ใหพจารณาเรองความสวยงามและความสะอาดของรางกายเปนไตรลกษณ กจะชวยคลายและดบความยดมนถอมนใหลดลงหรอหมดไปได.

การพจารณาเรองความสกปรกดวยความคดทเปนกเลส อาจกลบกลายเปนการรงเกยจหรอเบอหนายรางกายทสกปรกขนมาได โดยเฉพาะอยางยง ในผทกำาลงมการ

345

เจบปวยทางรางกาย เชน ผทสงอาย คนพการ ผปวยมะเรง เปนตน.

ความคดรงเกยจ หรอคดเบอหนายในความสกปรกของรางกาย และคดเบอหนายชวต เปนความคดทเปนกเลส เปนเหตใหเกดความทกขดวย ทานไมควรคดเชนนแมแตวนาทเดยว.

ทนททมสตรเหนวา กำาลงคดเรองความสกปรกดวยกเลส กใหรบมสตหยดความคดดงกลาวโดยเรว เพราะถาปลอยใหคดบอย ๆ ไมนานนก กจะมความทกขมากขน จนเกดอาการหอเหยว หรอเบอหนาย หรอซมเศราทางจตใจ. ผสงอาย ผมโรคประจำาตวหรอปญหาดานสขภาพ ควรระมดระวงเรองนเปนพเศษ.

การพจารณารางกายเพอใหเกดการเบอหนายในรางกายของตนเองนน เปนเรองทไม

346

ตรงตามหลกการของพระพทธศาสนา เพราะหลกการทถกตอง คอ ใหเบอหนายในกเลสและกองทกขทเกดขนซำาแลวซำาอกเทานนเอง.

ใหระมดระวงดวยวา การเบอหนายรางกายทรนแรงนน เกดจากความคดทเปนกเลส. บางคนเบอหนายรางกายมากจนถงฆาตวตาย ซงมกเกดขนในประเทศทมความเจรญทางวตถ.

ในการพจารณาธรรมนน ไมควรสรางมโนภาพความสกปรกภายในรางกายใหกลายเปนเรองยากและเสยเวลาในการฝกปรงแตงมโนภาพ เพราะทกคนสามารถรเหนความสกปรกของรางกายทรบรไดทางตา ห จมก ลน กาย ใจ อยแลว.

347

ผทมความเชยวชาญในการสรางมโนภาพอาจไมพนทกข ถายงดบกระบวนการทางจตใจทเปนกเลสไมตรงประเดน.

การพจารณาทกขอธรรมในอรยสจ ๔ นน ไมมความจำาเปนใด ๆ เลยทจะสรางมโนภาพ เพราะมโนภาพไมใชของจรง แตเปนเรองทสมองคดปรงแตงเปนภาพทางใจ(นามรป)เทานนเอง.

๑.๕ ฝกพจารณาองคประกอบของรางกาย(ธาต)

คำาวา "ธาต" ในภาษาปจจบน หมายถงสารบรสทธเนอเดยวลวน. ดงนน คำาวา "ธาต" ในสมยพทธกาล นาจะตรงกบคำาในภาษาไทยในยคปจจบนวา "กลมหรอองคประกอบหลก".

ใหทานฝกพจารณารางกายของทานเองเทาททานสามารถรเหนไดดวยตา ห จมก ลน

348

และกายสมผสของทานเอง ตามแบบนกวทยาศาสตรในสมยพทธกาล เพอใหรแจงชดตามความเปนจรงวา รางกายของทานมองคประกอบหลก ๔ กลม(ธาต ๔) คอ ดน(สวนทเปนของแขง) นำา(ของเหลว) ลม(กาซ) ไฟ(ความรอน).

องคประกอบหลกทง ๔ กลมเปนสงจำาเปนตอการมชวตรอด และเปนไตรลกษณ. รางกายอาจสญเสยสวนประกอบกลมใดกลมหนงไปบางเมอใดกได จะชาหรอเรวกแลวแตเหตปจจย. จงไมสมควรเลยทจะคดดวยกเลส จนเกดความยดมนถอมนวา องคประกอบหลกทง ๔ กลมเปนเรา หรอเปนของเรา หรอเปนไปตามทเราปรารถนา หรอคงอยกบเราตลอดไป.

เนองจากองคประกอบหลกทง ๔ กลมน มความจำาเปนตอการมชวตรอด จงตองคอย

349

ดแลรกษาองคประกอบทง ๔ กลมใหคงอยในสภาพเดมเทาทจะกระทำาได แตไมใชการดแลดวยความคดทเปนกเลส หรอไมใสใจเสยเลย.

ผเขยนคาดคะเนเอาเองวา นกวทยาศาสตรในสมยพทธกาลคงจะวเคราะหวา รางกายนประกอบดวยธาตหลก ๔ ธาต คอ ดน นำา ลม ไฟ. ดงนน การสอนคนกลมน จงเหมาะทจะพดเรองของธาต ๔ เพราะจะทำาใหเขาใจไดโดยงาย.

๑.๖ ฝกพจารณารางกายทตายแลว.การฝกพจารณารางกายทตายแลว

เพอใหรแจงชดตามความจรงวา ธรรมชาตของรางกายนน เมอตายแลวจะมลกษณะเหมอนซากศพ ๙ ระยะ เชน มลกษณะตงแตตายใหม ๆ ตอมาจงเขยวคลำา เนาพอง นำาเหลองเยม ขาดเปนทอนใหญ(ถกสตวกดกน) ขาดเปนทอนเลก กระจดกระจายออกไป

350

เปนชนเลกชนนอย เหลอแตโครงกระดก ตอไปกระดกกจะผพงสลายเปนผง.

การหาซากศพมาใชในการพจารณาเปนเรองททำาไดยากมากในยคปจจบน เพราะตองเหนของจรง ตงแตเปนศพใหม จนศพผสลายไปหมด. ดงนน ทานไมจำาเปนจะตองพจารณากได เพราะในสมยพทธกาล พระพทธเจาไมไดตรสสอนใหทกคนตองพจารณาในทกหวขอธรรม.

การทมการศกษาเรองกายถง ๖ หวขอยอย กเพราะเปนการรวบรวมการตรสสอนเรองกายทงหมดทพระพทธเจาตรสสอนมารวมไวดวยกนอยางเตมรปแบบ จงทำาใหมเนอหาทตองศกษามาก. สำาหรบเรองเวทนา จต ธรรม กเปนเชนเดยวกน.

ในยคปจจบน ทานควรฝกพจารณาความตายหรอศพในงานศพกได เพอตอกยำา

351

วา รางกายของตนจะตองเสอมสลายไปเชนเดยวกนเมอใดกได จะชาหรอเรวกแลวแตเหตปจจย จงไมสมควรเลยทจะคดดวยกเลสจนเกดความยดมนถอมนวา รางกายนเปนเรา หรอเปนของเรา หรอตองเปนไปตามทเราปรารถนา หรอตองคงอยอยางเดมตลอดไป เพอคลายและดบความยดมนถอมนดงกลาวใหหมดสน.

วตถประสงคของการพจารณาซากศพ คอ เพอใหรเหนขอเทจจรงวา ธรรมชาตของรางกายมนษยนน มการเสอมสลายไปตามไตรลกษณ และถาทานเขาใจไดเชนนแลว กไมตองไปหาซากศพมาพจารณา.

ทานไมจำาเปนตองรอคอยการเหนนมต(สรางมโนภาพหรอฝนหรอเหนทางใน)วา รางกายตนเองเปนซากศพ เพราะในชวตทผานมาและในชวตประจำาวน ทานก

352

สามารถรเหนขอเทจจรงเชนนไดแจงชดอยแลว.

ทานควรเลอกพจารณาหวขอธรรมทเหมาะสำาหรบดบกเลสของทานเอง แตถาทำาได ทานควรพจารณาทกขอ เพอสรางความมนใจในความเปนไตรลกษณมากขน.

ทานทเปนทกขเพราะความยดมนถอมนในความสวยงาม ไมอยากแก อาจใชขอนประกอบการพจารณา แตอยาถงกบตองไปดการผาศพ หรอนอนในปาชา เพราะอาจทำาใหจตใจหวนไหว กลว และเปนทกขมากขน.

สำาหรบทานทมโอกาสสงสอนผอน ทานกควรฝกพจารณาทกขอ เพอใหมความร อยางเพยงพอทจะแนะนำาวธแกปญหาใหกบผอนไดหลายรปแบบ ตามความเหมาะสมของจรตแตละคน.

353

แนวทางในการฝกพจารณากายในชวตประจำาวน

ทานควรฝกพจารณารางกายของตนเองอยเสมอ ๆ ในชวตประจำาวน ตามหวขอใดหวขอหนงตามทไดกลาวแลว หรอพจารณารวม ๆ วา รางกายนเปนไตรลกษณ ไมสมควรเลยทจะหลงไปยดมนถอมนตามความคดทเปนกเลสวา รางกายนเปนเรา เปนของเรา หรอเปนไปตามทเราปรารถนา หรอตองคงอยอยางเดมตลอดไป พรอมทงเจรญสตและเจรญสมาธสลบกนไปในชวตประจำาวนอยางตอเนอง เพอควบคมความคดและการกระทำาตาง ๆ ของทาน ไมใหมการคดและการกระทำาตาง ๆ ทเปนกเลส เปนผลใหเกดการคลาย ดบ และสลดทงเสยไดซงความยดมนถอมนในรางกายของตนเองจนหมดสน.

354

ตวอยางของการพจารณากายในปฐมเทศนาทงาย ๆ

ในสมยพทธกาล พระพทธเจาตรสสอนธรรมงาย ๆ ตรงประเดน ไมยงยากเชนทกวนน ยกตวอยางเชน ในการแสดงพระธรรมเทศนาครงแรกใหกบปญจวคคย พระพทธเจาตรสสอนงาย ๆ โดยทรงใชวธถามปญจวคคย เพอใหปญจวคคยไดมโอกาสฝกรเหนไตรลกษณของตนเอง ซงมเนอหาพอจะสรปได ดงน :-

“ภกษทงหลาย ! ….รปเทยงหรอไมเทยง ? ปญจวคคยตอบวา: ไมเทยง พระเจาขา. กสงใดไมเทยง สงนนเปนภาวะบบคน(ทกข) หรอภาวะคลองสบาย(สข) ? ปญจวคคยตอบวา: เปนภาวะบบคน พระเจาขา. กสงใดไมเทยง(อนจจง*) ถกปจจยบบคน(ทกข

355

ตา*) มความแปรปรวนเปนธรรมดา(อนตตา*),…ควรหรอไมทจะมองเหนสงนนวา นนของเรา เราเปนนน นนเปนตวตนของเรา(เปนอตตา*) ? ปญจวคคยตอบวา: ไมควร พระเจาขา….เมอมองเหน(รเหนความจรง*)อยอยางน ยอมหายตด(ไมมอปาทาน*) ฯลฯ ” (พทธธรรม หนา ๓๔๗ ป.อ. ปยตโต).๖๑

ในเร องของการพจารณาจต(เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ) พระพทธเจากตรสสอนเชนเดยวกน โดยตรสถามในทำานองเดยวกนวา เวทนาเทยงหรอไมเทยง ?….สญญาเทยงหรอไมเทยง ?…. เปนตน.

จะเหนไดวา ในสมยพทธกาลนน พระพทธเจาตรสสอนสตปฏฐาน ๔ และความเปนไตรลกษณอยางงาย ๆ และตรง

356

ประเดน ซงคนทวไปสามารถศกษาไดจากรางกายและจตใจของตนเอง แตในยคปจจบนน มกมการสอนธรรมทยากมาก และไมตรงประเดน จงทำาใหเขาใจสตปฏฐาน ๔ ไดยาก และใชเวลาในการศกษามากกวาคนในสมยพทธกาล.

วตถประสงคของการพจารณากายกเพอใหมความรวา รางกายนเปนไตรลกษณเทานนเอง.

การพจารณารางกายอยางละเอยด โดยการพจารณาแทบทกอวยวะของรางกาย รวมทงสงตาง ๆ ทมอยในรางกายนน เปนเรองทไมจำาเปนเลย เพราะเปนการเพมภาระ เสยเวลา และอาจทำาใหเรองงายกลายเปนเรองยาก.

หวขอพจารณากายวาเปนไตรลกษณมดงน :-

357

๑. ลมหายใจเขา - ออก๒. อรยาบถ - ยน เดน นง นอน๓. การเคลอนไหว - กาว เหยยด หน

หนา กน ดม ทำา พด เปนตน๔. ความสกปรกของรางกาย

๕. องคประกอบ ๔ กลมของรางกาย - ดน นำา ลม ไฟ

๖. ลกษณะ ๙ อยางของรางกายเมอตายแลว

สรป: ใหทานฝกพจารณาตามหวขอพจารณากาย จนมความรในเรองรางกาย รวมทงรเหนความเปนไตรลกษณ พรอมทงสอนตนเองและตกเตอนตนเองอยเสมอวา ไมสมควรเลยทจะยดมนถอมนในรางกายและการทำางานของรางกายดวยความคดทเปนกเลส เพอจะไดไมมความทกขอกตอไป.

358

การพจารณาเชนนเรยกวา การพจารณากายในกาย เพราะเปนการพจารณาองคประกอบตาง ๆ ของกายนนเอง.

๒. ฝกมสตพจารณาเวทนา(ศกษาเวทนา)เพอใหรแจงชดตามความเปนจรงในเรองเวทนา(เวทนานปสสนาสตปฏฐาน)

เวทนาในสตปฏฐาน ๔ หมายถงเวทนาในขนธ ๕ ซงเปนเวทนาทางจตใจเทานน.

คนสวนใหญมกจะมความยดมนถอมน(ยดตด)ในความสขทางโลก จงตองแสวงหาความสขจนเกนความพอเหมาะพอควร เปนผลใหมความทกข หรอเกดการเบยดเบยนตนเอง หรอผอน และสงแวดลอม ทงน เพอทจะใหไดมาซงความสขทางโลกตามทตนปรารถนา.

359

บางคนมความยดมนถอมนในความทกข หรอความรสกเฉย ๆ จนเกดการเบยดเบยนตนเองหรอผอน และมความทกขทางจตใจเพมขนมาอกโดยไมรตว เชน ชอบคดเรองทเปนทกข ฝกปฏบตธรรมจนไมมเวลาพกผอน ทรมานรางกายเพอหวงหลดพนดวยวธการตาง ๆ เปนตน.

ใหทานฝกพจารณาเวทนาของตนเองทเคยเกดขนทงในอดต ปจจบน เพอใหทราบถงขอเทจจรงในเรองเวทนา วา เปนไตรลกษณจรง เพอไมใหมความยดมนถอมนในเวทนาโดยการควบคมความคดไมใหคดดวยกเลส.

ใหทานฝกพจารณาเวทนาตามหวขอตาง ๆ ดงตอไปน :-

๒.๑ สข

360

ความสขใจ คอ ความสบายใจ หรอความสำาราญใจ ซงเกดขนจากการไดเสพ(รบรขอมล)ทางตา ห จมก ลน กาย ใจ ในสงทตนชอบ พอใจ หรอปรารถนา.

ความสขในขอน หมายถงความสขทางโลกซงม ๒ แบบ คอ ความสขเลก ๆ นอย ๆ ทเกดขนโดยไมไดคดดวยกเลส และความสขทเกดขนจากการคดดวยกเลส.

ความสขทเกดขนจากการคดดวยกเลส คอ ความรสกเปนสข ทเกดขนจากการไดรบร ขอมลทพอใจ หรอชอบใจ หรอเปนไปตามความปรารถนาทเจอปนดวยกเลส(เกดผสสะในปฏจจสมปบาท) ซงเปนความสขทเกดจากการลดลงหรอหมดไปของความทกขทมอยในขณะนน ๆ.

361

ยงมความปรารถนาทรนแรงมาก ยงทำาใหมความทกขมาก. ดงนน ขณะทสมความปรารถนากจะมความสขมาก.

การมความสขดวยกเลสทางโลกมากเทาไร กหมายถงความทกขทมอยมากในขณะนน กำาลงลดลงหรอหมดไปมากเทานน. ความสขมากทเกดขนจากกเลสเชนน ไมใชทางสายกลางของชวต.

ความสขเลก ๆ นอย ๆ ทเกดขนโดยไมไดคดดวยกเลส คอ ความรสกเปนสขเลก ๆ นอย ๆ หรอความสขทวไปทเกดขนตามธรรมชาตของสมอง เมอไดรบรขอมลทพอใจ หรอชอบใจ หรอเปนไปตามทตนปรารถนา โดยไมไดคดดวยกเลส(เกดผสสะทวไป) เชน เปนสขเพราะทำางานเสรจ อาหารอรอย นอนเตมอม อากาศด เปนตน.

362

การมความสขเลก ๆ นอย ๆ เปนครงคราวโดยไมไดคดดวยกเลส เชนน เปนเรองปกตของมนษยทเกดขนคลายอตโนมต แตถาไมคอยมสตสำารวมระวงเอาไว คงเผลอปลอยใหความสขดงกลาวเกดขนบอยครงหรอครงละนาน ๆ โดยไมไดควบคมความคดเอาไว กจะทำาใหจตใจไมสงบ และอาจกระตนใหเกดการคดปรงแตงดวยกเลสไดโดยงาย.

๒.๒ ทกขความทกข คอ ความไมสบายกายและใจ

ซงไดกลาวถงแลวในเรองเวทนาและปฏจจสมปบาท.

ความทกขทเกดขนจากการคดเรองตาง ๆ ดวยกเลส(ความโลภและความโกรธ) ลวนแลวแตเปนความทกขทควรดบใหหมดสน เพราะไมใชทางสายกลางของชวต.

363

ความทกขเลก ๆ นอย ๆ เปนความรสกตามธรรมชาตทเกดขนคลายอตโนมตในขณะไดรบรขอมลทไมพอใจ หรอไมชอบ หรอไมปรารถนาโดยไมไดคดดวยกเลส(เกดผสสะทวไป) เชน อากาศรอนไป หนาวไป ออนเพลย นอนไมหลบ หวขาว ปวดปสสาวะ ผดคาด ผดหวง โดนด เปนตน.

การมความทกขเลก ๆ นอย ๆ เปนครงคราวโดยไมไดคดดวยกเลส เชนน เปนเรองปกตของมนษยทเกดขนคลายอตโนมต แตถาไมคอยมสตสำารวมระวงเอาไว คงปลอยใหความทกขดงกลาวเกดขนบอยครงหรอครงละนาน ๆ โดยไมไดควบคมความคดเอาไว กจะทำาใหจตใจไมสงบ และอาจกระตนใหเกดการคดปรงแตงดวยกเลสไดโดยงาย.

ผทไมมความทกขเลก ๆ นอย ๆ เลย กลบเปนเรองทผดธรรมชาต เพราะความ

364

รสกตาง ๆ ทเกดขนนน เปนการทำางานของสมองคลายอตโนมต.

๒.๓ ไมสขไมทกขความไมสขไมทกข คอ ความรสกเฉย ๆ

เปนความรสกตามธรรมชาตทเกดขนในขณะทไมมการคดดวยกเลส ซงเปนทางสายกลางของชวต เชน ขณะทำากจวตรประจำาวน ขณะคดทางวชาการ ขณะปฏบตงานดวยจตใจทสงบ เปนตน.

ขณะนอนหลบสนทอยนน จะไมมความรสกใด ๆ ทงสน แมแตความรสกเฉย ๆ. ผปฏบตธรรมและโจรผรายมภาวะทางจตใจเหมอนกนในขณะหลบสนท เพราะไมมการคดในขณะนน. หลกธรรมคำาสอนของพระพทธศาสนาจงไมเกยวของกบขณะนอนหลบสนท เพราะขณะนน ไมมการคด(สงขารดบ) จงไมมความรสกใด ๆ (เวทนาดบ) ไมมความ

365

จำา(สญญาดบ) ไมมการรเหนทางใจ(วญญาณดบ) และไมมการกระทำาตาง ๆ เกดขนดวย.

๒.๔ สขประกอบดวยเครองลอ(มอามส)

เครองลอ(อามส) คอ วตถ สงของ หรอรปธรรมตาง ๆ ททำาใหเกดความรสกตาง ๆ (เกดเวทนา).

การมความสขจากการทมเครองลอ(มอามส) คอ การมความสขจากการไดรบรสงตาง ๆ ไดแก รป เสยง กลน รส สมผสทางกายตาง ๆ เชน เปนสขเพราะไดฟงเพลงโดยมเสยงเพลงเปนเครองลอ สขเพราะไดพดคยกบคนรกโดยมการพดคยกบคนรกเปนเครองลอ สขเพราะลมเยนโดยมลมเยนเปนเครองลอ เปนตน.

366

ความสขมาก เกดขนในขณะทความทกขกำาลงลดลงหรอหมดไป. การตองการฟงเพลงมากหรอตองการคยกบคนรกมากดวยความคดทเปนกเลส จะทำาใหมความทกขมาก ขณะฟงเพลงหรอไดพดคยกบคนรกตามทตนปรารถนา กจะมความสขมาก เพราะขณะนนความทกขกำาลงลดลงชวคราว ซงตองอาศยปจจยภายนอกเปนเครองลอ และมความสนเปลองดวย. ความสขทเปนกเลสเชนน ไมใชทางสายกลางของชวต.

เมอไมไดฟงเพลงหรอไมไดคยกบคนรก ความสขกจะหมดไปดวย และอาจมความทกขจากการอยากฟงเพลงหรอพดคยกบคนรกอก ความสขดวยเครองลอจงเปนความสขเพยงชวครงชวคราวเทานนเอง เพราะตองอาศยเครองลอ.

367

ความสขเลก ๆ นอย ๆ ทประกอบดวยเครองลอ เชน สขเพราะรสอาหารถกปาก สงแวดลอมสงบ มบดามารดาด มเพอนด ไดอาบนำาทกวน เปนตน.

การมความสขเลก ๆ นอย ๆ ทประกอบดวยเครองลอเปนครงคราวโดยไมไดคดดวยกเลส เชนน เปนเรองปกตของมนษยทเกดขนคลายอตโนมต แตถาไมคอยมสตสำารวมระวงเอาไว คงปลอยใหมความสขดงกลาวเกดขนบอยครงหรอครงละนาน ๆ โดยไมไดควบคมความคดเอาไว กจะทำาใหจตใจไมสงบ และอาจกระตนใหเกดการคดปรงแตงดวยกเลสไดโดยงาย.

๒.๕ สขไมประกอบดวยเครองลอ(ไมมอามส)

ความสข(ทางโลก)โดยไมมเครองลอ(ไมมอามส) คอ ความสขทเกดขนภายใน

368

จตใจจากการคดปรงแตงขนมา จะเปนเรองอดต ปจจบน หรออนาคตกได เชน รสกเปนสขเนองจากการคดเรองตาง ๆ ททำาใหรสกเปนสข.

การคดดวยกเลสแลวมความสขโดยไมตองอาศยเครองลอจากภายนอกเลย เชน คดเรองรสชาตของอาหารอรอยดวยกเลสแลวเปนสข คดเรองในอดตทมความสขดวยกเลส คดเรองความสำาเรจในอนาคตดวยกเลส เปนตน ลวนเปนความสขทควรดบใหหมดสน เพราะจะทำาใหเกดการเพมพนกเลสในความจำา.

การคดดวยกเลสแลวเปนสขเปนประจำา จะทำาใหเกดความยดมนถอมนทจะตองมความสขเชนเดม หรอมากกวาเดม จงทำาใหเกดความทกขอยางเดมหรอมากขนอก.

369

ความสข(ทางโลก)เลก ๆ นอย ๆ ทไมประกอบดวยเครองลอเปนครงคราวโดยไมไดคดดวยกเลสเชนน เปนเรองปกตของมนษยทเกดขนคลายอตโนมต แตถาไมคอยมสตสำารวมระวงเอาไว คงปลอยใหมความสขดงกลาวเกดขนบอยครงหรอครงละนาน ๆ โดยไมไดควบคมความคดเอาไว กจะทำาใหจตใจไมสงบ และอาจกระตนใหเกดการคดปรงแตงดวยกเลสไดโดยงาย ยกตวอยางเชน มความสขเลก ๆ นอย ๆ เมอคดถงรสชาตของทเรยนทตนชอบ ครนคดถงทเรยนบอยเขา กจะเกดความอยากกนทเรยนมากทง ๆ ทไมใชหนาทเรยน ความสขเลก ๆ นอย ๆ จงกลายเปนความทกขมากแทนท.

๒.๖ ทกขประกอบดวยเครองลอ(มอามส)

370

ความทกขทประกอบดวยเครองลอ คอ ความทกขทเกดขนจากเหตปจจยภายนอกตาง ๆ เชน ทกขในขณะพบกบคนทตนเกลยดมาก ฟงเร องทนากลวมาก โดนตำาหน โดนทำาโทษ เปนตน แลวมความทกขมากจากการคดดวยกเลส ลวนแลวแตเปนความทกขทควรดบใหหมดสน เพราะไมใชทางสายกลางของชวต.

ความทกขเลก ๆ นอย ๆ ทประกอบดวยเครองลอ เชน ทกขเพราะอากาศรอน ยงกด ทกขเพราะสงแวดลอมไมด เปนตน ซงเปนความรสกตามธรรมชาตทเกดขนเมอไดรบรขอมลทไมพอใจ หรอไมชอบใจ หรอไมปรารถนา ทไมไดเกดจากการคดดวยกเลส กถอวา เปนเรองปกตของมนษยทเกดขนคลายอตโนมต แตถาไมคอยมสตสำารวมระวงเอาไว คงปลอยใหมความทกขดงกลาว

371

เกดขนบอยครงหรอครงละนาน ๆ โดยไมไดควบคมความคดเอาไว กจะทำาใหจตใจไมสงบ และอาจกระตนใหเกดการคดปรงแตงดวยกเลสไดโดยงาย.

๒.๗ ทกขไมประกอบดวยเครองลอ(ไมมอามส)

ความทกขทไมประกอบดวยเครองลอ คอ ความทกขทเกดขนจากการคดดวยกเลสแลวทำาใหรสกเปนทกข เชน รสกเปนทกขมากในเรองอดต หรอปจจบน หรออนาคต เปนตน.

บางคนทกขขามป ขามเดอน ขามวน ขามคน เพราะเกบเอาเร องเกาตาง ๆ ททำาใหเปนทกขมาคดดวยกเลส. บางครงอาจทกขมากกวาเดม เพราะคดปรงแตงเพมเตมขนมาอก.

372

ความทกขมากทเกดจากการคดดวยกเลส และความทกขจากการเอาเรองอดตหรออนาคตมาคด ลวนแตเปนความทกขทตองดบใหหมดสน เพราะไมใชทางสายกลางของชวต.

ความทกขเลก ๆ นอย ๆ ทไมประกอบดวยเครองลอเปนครงคราวโดยไมไดคดดวยกเลส เชนน เปนเรองปกตของมนษยทเกดขนคลายอตโนมต แตถาไมคอยมสตสำารวมระวงเอาไว คงปลอยใหมความทกขดงกลาวเกดขนบอยครงหรอครงละนาน ๆ โดยไมไดควบคมความคดเอาไว กจะทำาใหจตใจไมสงบ และอาจกระตนใหเกดการคดปรงแตงดวยกเลสไดงาย.

๒.๘ ไมทกขไมสขประกอบดวยเครองลอ(มอามส)

373

ความไมทกขไมสข(รสกเฉย ๆ)ประกอบดวยเครองลอ(มอามส) คอ ความไมสขไมทกขทตองอาศยเหตปจจยภายนอกเปนเครองลอ เชน รสกไมสขไมทกข เพราะตองไปอยในสงแวดลอมทด หรอตองไปปฏบตธรรมทวด หรอตองอยใกลพระอาจารยทตนเชอถอและเคารพ เปนตน. การตองอยในสงแวดลอมทด ตองไปปฏบตธรรมทวด หรอตองอยใกลพระอาจารย จดวาเปนเครองลอททำาใหไมทกขไมสข.

ในสมยพทธกาล พระพทธเจาทรงสอนใหสาวกพงสตปญญาทางธรรมของตนเอง โดยไมใหพงสงอน ๆ ทเปนภายนอกเลย.

การมความไมทกขไมสขเลก ๆ นอย ๆ โดยการมเครองลอเปนครงคราวสำาหรบคนทขาดทพงทางจตใจ(ขาดวชชา) กถอวาเปนเรองธรรมดา แตไมควรใชเครองลอเปน

374

ประจำาเพราะจะตดเปนนสย และวธทดคอ ใหพงสตปญญาทางธรรม(วชชา)ของตนเองโดยไมตองใชเครองลออกตอไป.

๒.๙ ไมทกขไมสขไมประกอบดวยเครองลอ(ไมมอามส)

ความไมทกขไมสขไมประกอบดวยเครองลอ คอ ความรสกไมทกขไมสข ทเกดขนโดยไมมเครองลอ เชน รสกไมทกขไมสขไดทกเวลา ทกสถานท โดยไมตองอาศยเครองลอ เปนตน.

ความสขทางธรรม คอ ความสขสงบ ซงเปนภาวะของความไมสขไมทกขทเกดขนจากความสงบภายในจตใจ เพราะขณะนนไมมความคดทเปนกเลส เนองจากมการใชสตปญญาทางธรรมในการควบคมความคดใหบรสทธผองใส(เปนภาวะนพพาน).

375

ใหทานฝกพสจนผลของการปฏบตธรรมวา ความไมสขไมทกข(ภาวะนพพาน)ทเกดขนในขณะทไมคดดวยกเลส เปนภาวะของจตใจทมความเบาสบาย(ปต) สงบ(ปสสทธ) และบรสทธผองใส ซงเกดขนขณะเจรญสมาธชอบและขณะเจรญสตชอบจนมสตตงมนไมคดดวยกเลส เปนตน.

เมอมเวทนาทเกดจากความคดทเปนกเลส จตใจกจะไมสงบ จงไมใชทางสายกลางของชวต.

ความรสกไมสขไมทกขในคนสมองพการ สมองเสอม ปวยทางจต คนหมดสต และคนสลบนน ไมเกยวของกบพระพทธศาสนา.

เวทนาทเปนทางสายกลางของชวต คอ ความไมสขไมทกขไมประกอบดวยเครองลอ ซงเกดขนจากการมและใชขอมลดานสต

376

ปญญาทางธรรมในความจำา ทำาการควบคมความคดจนไมคดดวยกเลส.

ฝกพจารณาเวทนาวาเปนไตรลกษณใหฝกพจารณาเวทนา โดยการตงคำาถาม

ใหกบตนเอง แลวคนหาคำาตอบจากประสบการณตรงของตนเองในชวตปจจบนวา ชวต คอ รางกายและจตใจเปนของเทยงหรอไม ถารางกายไมเทยงแลวจตใจจะเทยงหรอไม ? ถาจตใจไมเทยงแลวเวทนาจะเทยงหรอไม ?

เมอฝกพจารณาจบแลว โปรดศกษาเร องความไมเทยงของสขเวทนาทพระพทธเจาตรสสอนไววา เวทนาท“เปนสขน เกดขนแลวแกเรา, กแล เวทนานนอาศยปจจย(อะไร*)จงเกด(เวทนา*)ขน….(ทรงเฉลยวา*)….ก

377

อาศยกายนเอง, กกายน เปนของไมเทยง….(เวทนา*)จกเปนของเทยงไดแตทไหน ” (พทธธรรม หนา ๓๕๑ ป.อ. ปยตโต).๖๒ โปรดสงเกตวา พระพทธเจาตรสสอนเรองของเวทนาในชวตปจจบนทมความชดเจน เปดเผย ทกคนสมผสได นำาไปปฏบตได ตรวจสอบและพสจนไดดวยตนเอง โดยไมมเงอนงำาใด ๆ.

ทานควรฝกพจารณาเวทนาตาง ๆ อยเสมอ ๆ ในชวตประจำาวน จนรเหนแจงชดตามความเปนจรงอยางลกซง จรงใจ และมนคงอยในจตใจวา เวทนาเปนไตรลกษณ ไมสมควรเลยทจะไปยดมนถอมนดวยความคดทเปนกเลสวา เวทนาเปนเรา เปนของเรา หรอเปนไปตามทเราปรารถนา หรอตองคงอยกบเราตลอดไป.

378

หวขอพจารณาเวทนาตาง ๆ วาเปนไตรลกษณมดงน :- ๑. สข(สขทางโลก) - มอามส

- ไมมอามส ๒. ทกข - มอามส - ไมมอามส ๓. ไมสขไมทกข(เฉย ๆ) - มอามส - ไมมอามส

สรป: ใหทานฝกพจารณาเรองความรสก(เวทนา)ตาง ๆ จนมความรในเรองความรสกตาง ๆ (ตามหวขอพจารณาเวทนา) รวมทงรเหนความเปนไตรลกษณดวย พรอมทงสงสอนและเตอนตนเองอยเสมอวา ไมสมควรเลยทจะยดมนถอมนในความรสกแบบตาง ๆ ดวยความคดทเปนกเลส เพอจะไดไมมความทกขอกตอไป.

379

การพจารณาเชนนเรยกวา การพจารณาเวทนาในเวทนา เพราะเปนการพจารณาองคประกอบตาง ๆ ของเวทนา.

๓. ฝกมสตพจารณาจต(ศกษาจตใจ)เพอใหรแจงชดตามความเปนจรงในเรองจต(จตตานปสสนาสตปฏฐาน)

ใหทานฝกพจารณา(ศกษา)จตใจของตนเอง เพอใหรแจงชดตามความเปนจรง(เกดความร)ในธรรมชาตของจตใจวา จตใจมองคประกอบอะไรบาง จตใจแบบไหนทเปนกศล แบบไหนเปนอกศล และความเปนไตรลกษณของจตใจ โดยใชประสบการณตรงของตนเอง.

จตใจทเปนอกศล คอ จตใจทไมบรสทธผองใส มความทกข และมการเบยดเบยน

380

ตนเองหรอผอน เพราะขาดการควบคมดวยสตปญญาทางธรรม(มอวชชา).

จตใจทเปนกศล คอ จตใจทมความบรสทธผองใส มความสขสงบ ไมมความทกข ไมมการเบยดเบยนตนเองหรอผอน เพราะถกควบคมดวยสตปญญาทางธรรม(มวชชา).

ใหทานฝกพจารณาจตใจตามหวขอตาง ๆ ดงตอไปน :- ๓.๑ พจารณาจตใจทมความโลภ(มราคะ)

ทานควรทบทวนเรองความโลภ โกรธ หลง ซงมรายละเอยดเรองกเลสอยในหนงสอเลมน.

ใหทานฝกพจารณาจตใจของตนเองวา ขณะทจตใจกำาลงมความทะยานอยากทจะเสพขอมล ทางตา ห จมก ลน กาย(มกามราคะ)เพราะกำาลงคดดวยกเลส จงทำาใหม

381

ความรสกเปนทกขจนกวาจะไดเสพ และขณะกำาลงเสพอยนน จะรสกวามความสขเพราะขณะนนความทกขกำาลงลดลงหรอดบไป.

การมความทะยานอยากทจะใหไดมาตามความโลภ ทำาใหเกดการเบยดเบยนตนเองและผอนได เชน อยากเตนรำามาก ๆ (มตณหาเรองเตนรำา) และเมอไดเตนรำา กเตนมากจนดก รางกายพกผอนไมเพยงพอ เปนการเบยดเบยนรางกายของตนเอง ขณะเดยวกน ถามรายจายมาก กจะเปนการเบยดเบยนทรพยสนของตนเองหรอของครอบครวได. ครนอยากทจะไปเตนรำาอก(มตณหาอก) แตไมมคาใชจาย กเกดความทกขมาก และอาจหาทางออกโดยการเบยดเบยนหรอทำารายผอน(มความโกรธ) เพอใหไดคาใชจายตามทตองการ ซงเกดขนเพราะขาดการควบคมดวยสตปญญาทางธรรม(มอวชชา).

382

จตใจทมความโลภเปนอกศลจต. ๓.๒ พจารณาจตใจทไมมความโลภ(ไมมราคะ)

ใหทานฝกพจารณาจตใจของตนเองวา ขณะทไมมความโลภ จะไมมความทะยานอยากทจะเสพ(รบรขอมล)ทางตา ห จมก ลน กาย คงมความอยากทพอเหมาะพอควร(ทางสายกลางของชวต) จงไมมความทกข เพราะความคดถกควบคมดวยสตปญญาทางธรรม(มวชชา).

จตใจทไมมความโลภเปนกศลจต.๓.๓ พจารณาจตใจทมความ

โกรธ(โทสะ) ใหทานฝกพจารณาจตใจของตนเองวา

ขณะทคดดวยความโกรธ จตใจกจะมความทกข.

383

จตใจทกำาลงโกรธอาจทำาใหเกดการเบยดเบยนตนเอง เชน มความเครยด กงวล นอนดก พกผอนไมเพยงพอ เปนตน หรอเบยดเบยนผอนดวยการทำารายทางรางกายและทางวาจา เพราะขาดการควบคมดวยสตปญญาทางธรรม(มอวชชา).

จตใจทมความโกรธเปนอกศลจต. ๓.๔ พจารณาจตใจทไมมความโกรธ(ไมมโทสะ)

ใหทานฝกพจารณาจตใจของตนเองวา ขณะทไมคดดวยความโกรธ จตใจกจะมความบรสทธผองใสและไมมความทกข.

จตใจทไมมความโกรธเปนกศลจต.๓.๕ พจารณาจตใจทมความหลง(ม

โมหะ)ใหทานฝกพจารณาจตใจของตนเองวา

ขณะทไมมขอมลดานอรยสจ ๔ ทงภาค

384

ทฤษฎและภาคปฏบตอยางถกตองและครบถวนอยในความจำา กจะไมสามารถควบคมความคดใหบรสทธผองใสได แตจะเกดการคดและการกระทำาตาง ๆ ดวยกเลสทเบยดเบยนตนเองหรอผอน อนเปนสาเหตใหเกดความทกข.

จตใจทมความหลงเปนอกศลจต.๓.๖ พจารณาจตใจทไมมความ

หลง(ไมมโมหะ)ใหทานฝกพจารณาจตใจของตนเองวา

ขณะทมขอมลดานอรยสจ ๔ ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบตอยางถกตองและครบถวนตามสมควร(มวชชาบางแลว)อยในความจำา ทานกจะสามารถรเหนและควบคมความคดใหเปนไปตามมรรคมองค ๘ ไดตามสมควรเชนกน.

385

ขณะทมสตรเหนและควบคมจตใจไมใหคดดวยกเลสอยนน จะเปนภาวะทจตใจปราศจากการครอบงำาดวยความหลง และกำาลงใชขอมลดานสตปญญาทางธรรม(ใชวชชา)ในการควบคมความคด จตใจของทานในขณะนนมความบรสทธผองใส.

จตใจทไมมความหลงเปนกศลจต.๓.๗ พจารณาจตใจทมความหดห ใหทานฝกพจารณาจตใจของตนเองวา

ขณะมความหดหอยนน เปนภาวะทมความทกข และอาจจะมความรสกขนมว ซมเศรา ทอแท เบอหนายรวมดวย เพราะมสาเหตมาจากความคดทเปนกเลส.

จตใจทหดหจากความคดทเปนกเลส อาจเกดการเบยดเบยนตนเองไดโดยงาย เชน เบอการดแลตนเอง เบออาหาร เบองาน เบอชวต เบอสงคม เบอทำาความด เปนตน.

386

ขณะทรางกายเจบปวยมาก จตใจกมกจะหดหรวมดวย เพราะธรรมชาตของสมองเปนเชนนนเอง. ความหดหทางจตใจเพราะการเจบปวยเปนธรรมชาตของสมอง ไมเกยวของกบความคด จงไมใชจตหดหในพระพทธศาสนา.

จตใจทหดหในหวขอน หมายถงจตใจในขณะทคดดวยกเลสเทานน.

จตใจทมความหดหเปนอกศลจต.๓.๘ พจารณาจตใจทมความฟงซานใหทานฝกพจารณาจตใจของตนเองวา

ความคดฟงซานนน เกดขนในขณะทมการเผลอสต หรอขณะทสตมพละกำาลงลดลง.

ขณะทมการคดฟงซานไปตาง ๆ นา ๆ อยนน จะไมสามารถรเหนและควบคมความคดทเปนกเลส(อกศล)ได เพราะธรรมชาตของสมองเปนเชนนนเอง. ดงนน ขณะคด

387

ฟงซาน อาจคดดวยกเลสไดงาย เพราะเปนภาวะทมอวชชาครอบงำาจตใจ.

ความคดฟงซานทำาใหจตใจไมสงบ และเกดความทกขไดในทนททคดฟงซานดวยกเลส. ถาปลอยใหคดฟงซานเปนประจำา จะเปนผลใหขอมลดานกเลสในความจำามเพมขนอยางรวดเรวโดยไมรตว และกลายเปนคนมนสยฟงซานเกง ทำางานขาดประสทธภาพ และอาจนอนไมคอยหลบ.

จตใจทมความฟงซานเปนอกศลจต.๓.๙ พจารณาจตใจทมความตงมน

เปนสมาธ*(จตใหญ)ใหทานฝกพจารณาจตใจของตนเองวา

ขณะมสมาธตงมนไดตามสมควร(จตอยในฌานหรอจตใหญหรอมหรคต) จะสามารถหยดความคดเรองตาง ๆ ไดนานเทากบภาวะ

388

ของจตทตงมนอยในสมาธ และขณะนนจะไมมความทกขเกดขน.

ทใชคำาวา จตใหญ เขาใจวา คนใน“ ”สมยพทธกาลนยมการเจรญสมาธกนมากและยกยองวา คนทมสมาธตงมน เปนคนเกง มจตใจทใหญ มฤทธ และเปนทนบถอของนกปฏบตธรรมในสมยนน.

จตใจทมความความตงมนเปนสมาธเปนกศลจต.

๓.๑๐ พจารณาจตใจทไมมความตงมนเปนสมาธ*(จตไมใหญ)

ใหทานฝกพจารณาจตใจของตนเองวา บางชวงของการเจรญสมาธนน พบวา สมาธไมตงมน(จตไมอยในฌานหรอจตไมใหญ) จงเผลอสตไปคดฟงซานเรองตาง ๆ ทเปนกเลสและเปนเหตใหเกดความทกข ซงเปนภาวะทไมสามารถหยดความคดได.

389

จตใจทไมมความตงมนเปนสมาธเปนอกศลจต.

๓.๑๑ จตใจทมและใชขอมลดานสตปญญาทางธรรมได*(จตมจตอนทยงกวาหรอจตมธรรมยงกวา)

ใหทานฝกพจารณาจตใจของตนเองวา มการใชขอมลอรยสจ ๔ ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบตในความจำา(มวชชา) สำาหรบรเหนและควบคมความคดเพอการดบกเลสและกองทกขไดนน จดวา เปนผทมขอมลดานสตปญญาทางธรรม(มวชชา)อยในจตใจ ซงถอวาเปนเรองสำาคญทสดของการดำาเนนชวตตามแนวพทธ.

ผเขยนเขาใจวา ในสมยพทธกาล ผทมและใชขอมลดานสตปญญาทางธรรมในการดำาเนนชวตอยางบรสทธไดนน เปนผทมจตอนทยงกวา(เหนอกวา)จตทมอยเดม(จตทม

390

อยเดม คอ จตทมอวชชา ตอมามวชชาจงไมคดดวยกเลส*). ดงนน จตทยงกวา คอ จตใจทประกอบดวยสตปญญาทางธรรมในการรเหนและควบคมความคดไมใหคดดวยกเลส.

จตใจทมและใชขอมลดานสตปญญาทางธรรมในความจำาเปนกศลจต.

๓.๑๒ พจารณาจตใจทไมมสตปญญาทางธรรมครองอย*(จตทไมมจตอนยงกวา)

ใหทานฝกพจารณาจตใจของตนเองวา ถาจตใจไมมขอมลดานสตปญญาทางธรรมอยในความจำาทงภาคทฤษฎและภาคปฏบต(มอวชชา) กจะไมสามารถรเหนและควบคมความคดไมใหคดดวยกเลสได ภาวะของจตใจเชนวาน เปนภาวะของจตใจทมอวชชาครอบงำา.

391

จตใจทไมมสตปญญาทางธรรมครองอยเปนอกศลจต.

๓.๑๓ ฝกพจารณาจตใจทมความตงมน

จตใจทตงมนม ๒ แบบ ดงน :-แบบท ๑. มสมาธตงมน(เจรญสม

ถกมมฏฐานหรอเขาฌาน) ดวยการมสตอยกบกจเลก ๆ เพยงกจเดยว โดยไมคดฟงซาน.

แบบท ๒. มสตตงมน(เจรญวปสสนากมมฏฐาน) ดวยการมสตอยกบเรองทกำาลงตงใจทำาอย จะเปนเรองเดยวหรอหลายเรองกได พรอมทงมสตรบรเรองตาง ๆ ทเกดขนในขณะนน เพอใชเปนขอมลทำากจตาง ๆ ทกำาลงตงใจกระทำาอย และเพอความปลอดภยของชวต โดยไมไปคดฟงซานเรองอนใด.

392

การเจรญสตมผลตอการดบความทกขมากกวาการเจรญสมาธ เพราะความพนทกขในชวตประจำาวนนน สวนใหญเกดจากการเจรญสต และสวนนอยเกดจากการเจรญสมาธ.

ใหทานฝกพจารณาจตใจของตนเองวา ขณะทเจรญสตโดยใชสตปญญาทางโลกและสตปญญาทางธรรมควบคกนไปในการกระทำากจตาง ๆ อยนน พอสตของทานมความตงมนอยกบกจทกระทำาอยตามสมควร กจะไมคดฟงซาน ไมคดอกศล การทำางานมประสทธภาพสง ผลงานบรสทธ มคณคา เปนผลใหจตใจในขณะนนมความบรสทธผองใส สงบ และไมมความทกข.

ในชวตประจำาวน การมสตตงมนดวยการเจรญสตอยางเดยวไมเพยงพอสำาหรบการดบกเลสอยางตอเนอง. ดงนน จงตอง

393

สลบดวยการเจรญสมาธวนละหลายครง เพอใหรางกายและสมองไดพกเปนชวง ๆ เปนผลใหรางกายและสมองสามารถทำางานทางโลกและทางธรรมไดอยางมประสทธภาพ.

จตใจทมความตงมนเปนกศลจต.๓.๑๔ ฝกพจารณาจตใจทไมตงมนใหทานฝกพจารณาจตใจของตนเองวา

ขณะสตไมตงมนอยกบกจทกระทำาอย กมกจะมการเผลอสตไปคดฟงซานเร องตาง ๆ.

ในขณะทคดฟงซาน จะไมสามารถรเหนและควบคมความคดไมใหเปนกเลสได ครนเผลอสตไปคดดวยกเลส การทำางานจะไมมประสทธภาพ ผลงานไมบรสทธ ไมมคณคา เปนผลใหจตใจในขณะนนไมมความบรสทธผองใส ไมสงบ และเปนทกข.

จตใจทไมตงมนเปนอกศลจต.

394

๓.๑๕ ฝกพจารณาจตใจทหลดพน(จตพนจากกเลสและกองทกข)

ใหทานฝกพจารณาจตใจของตนเองวา ขณะทหลดพนจากความคดทเปนกเลส จตใจจะมสตและสมาธทตงมนตามสมควร โดยมสตอยกบกจทเจตนากระทำาอย ไมเผลอสตไปคดฟงซาน ไมคดดวยกเลส จงเทากบมความรและความสามารถในการรเหนและควบคมจตใจ ใหหลดพนจากกเลสและกองทกขได.

การจะหลดพนไดมากนอยเพยงใดนนขนอยกบความรในอรยสจ ๔ (มวชชาสำาหรบดบอวชชา)ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบตวา มมากนอย ถกตอง ครบถวน และปฏบตธรรมไดตอเนองเพยงใด.

จตใจจะหลดพนไดอยางตอเนอง(เปนพระอรหนต)นน จะตองรแจงชดในอรยสจ ๔

395

อยางถกตองและครบถวน คอ มขอมลอรยสจ ๔ ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบตอยในความจำา พรอมทงใชขอมลดงกลาวสำาหรบการปฏบตธรรมในชวตประจำาวนไดอยางตอเนอง.

จตใจขณะทหลดพนเปนกศลจต.๓.๑๖ ฝกพจารณาจตใจทไมหลด

พน(จตไมพนจากกเลสและกองทกข)ใหทานฝกพจารณาจตใจของตนเองวา

ขณะทมสมาธและสตทยงไมตงมนพอ คอ มการเผลอสตไปคดฟงซานดวยกเลส และยงมความทกขอยนน เปนเพราะความรในอรยสจ ๔ ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบตยงไมถกตอง ไมครบถวน และไมสามารถปฏบตธรรมไดอยางตอเนอง จงทำาใหจตใจยงไมหลดพนจากกเลสและกองทกขไดอยางตอเนอง.

จตใจทไมหลดพนเปนอกศลจต.

396

หมายเหต: ในทกขอ(ทกองคธรรม)ของเรองจตใจ ใหทานฝกมสตพจารณาความเปนไตรลกษณของจตใจ และถาเปนไตรลกษณจรง กใหยอมรบความจรงอยางลกซงและจรงใจ พรอมกบสอนและตกเตอนตนเองอยเสมอวา จะมสตไมคดดวยความยดมนถอมนวา จตใจนเปนเรา หรอเปนของเรา หรอเปนไปตามทเราปรารถนาตลอดไป หรอคงอยอยางเดม หรอคงอยกบเราตลอดไป และจะมความเพยรฝกฝนตนเองไมใหมอกศลจตเกดขน แตใหมกศลจตเกดขนในจตใจอยางตอเนอง เพอปองกนการเสอมหายไปของจตใจทเปนกศลเทาทจะทำาได.

กศลและอกศลผเขยนไดระบวา จตใจแบบไหนเปนกศล

และจตใจแบบไหนเปนอกศลในทกขอของการ

397

พจารณาธรรม เพอใหทานมขอมลสำาหรบใชประกอบการวเคราะหเรองราวตาง ๆ ทเกดขนในชวตประจำาวนไดอยางถกตองวา จตใจของทานกำาลงเปนกศลหรออกศลอย.

ในการศกษาและฝกปฏบตธรรม ใหทานพยายามโยงใยกบกระบวนการทางจตใจทเปนกเลส(ปฏจจสมปบาท)และโอวาทปาฏโมกขอยเสมอ เพราะจะชวยใหทานเขาใจธรรมตาง ๆ ไดงายและตรงประเดน.

อกศลจตเกดจากการมความหลง(มอวชชา) จงเกดการคดดวยกเลส(คดดวยความโลภและความโกรธ) เปนผลใหเกดความทะยานอยาก ความยดมนถอมน และความทกข ซงเกดขนขณะทมกระบวนการทางจตใจประกอบดวยกเลส.

กศลจตเกดจากการมและใชสตปญญาทางธรรม(มวชชา)ในการบรหารจตใจ จง

398

ทำาใหมสต มสมาธ ไมฟงซาน ไมคดดวยกเลส ไมซมเซา คงคดและทำาแตกศล เปนผลใหจตใจมความบรสทธผองใส ไมมความทกข(หลดพนจากความทกข) และเปนเรองทตรงกบโอวาทปฏโมกข.

ทานจะสงเกตไดวา เมอสรปหลกธรรมคำาสอนในพระพทธศาสนาไมวาจะเปนขนตอนใด กจะอยในเนอหาของโอวาทปาฏโมกข(หลกธรรมคำาสอนของพระพทธเจาโดยสรป) ซงประกอบดวยเรองการละอกศล(ละชว) การทำากศล(ทำาด) และทำาจตใจของตนใหบรสทธผองใส.

การจะปฏบตธรรมตามโอวาทปาฏโมกขไดอยางสมบรณนน ทานตองสามารถแยกแยะวา อะไรคออกศล อะไรคอกศล จงจะสามารถรเหนและควบคมความคดใหเปนไป

399

ตามโอวาทปาฏโมกขได ซงเปนทางสายกลางของชวต.

การปฏบตงานและการดำาเนนชวตดวยกศลจตยอมมคณคามาก

ในชวตประจำาวน ทานควรฝกพจารณาจตใจของตนเองอยเสมอ ๆ ตามหวขอตาง ๆ ทไดกลาวแลววา จตใจแบบไหนเปนกศลหรอเปนอกศล จนเขาใจแจงชดตามความเปนจรงอยางลกซง จรงจง มนคง และพจารณาความเปนไตรลกษณของจตใจวา ไมสมควรเลยทจะหลงไปยดมนถอมนตามความคดทเปนกเลสวา จตใจ(เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ)นเปนเราหรอเปนของเรา หรอเปนไปตามทเราปรารถนา หรอตองคงอยกบเราตลอดไป เพอจะไดพนจากความทกข.

400

จตใจทไมมความยดมนถอมน ไมมความทะยานอยาก ไมมทกข เพราะมสตไมคดดวยกเลส เปนภาวะของจตใจทประเสรฐและมคณคามาก ทานควรฝกใหเกดขนในชวตประจำาวนอยางตอเนองจนเปนนสย. หวขอพจารณาจต และความเปนไตรลกษณ มดงน :- จตทเปนกศล จตทเปนอกศล

จตไมคดดวยกเลส จตคดดวยกเลส จตผองใส* จตหดห

จตสงบ* จตฟงซาน

จตมสมาธ จตไมมสมาธ

401

จตมวชชา(มสตปญญาทางธรรม) จตไมมวชชา

จตตงมน(มสตและสมาธ) จตไมตงมน(ไมม สตและไมมสมาธ)

จตหลดพน(จากกเลส) จตไมหลดพน

สรป: ใหทานพจารณาจต จนมความรในเรองกศลจตทควรม อกศลจตทควรละ และความเปนไตรลกษณของจต จงไมสมควรเลยทจะยดมนถอมนดวยความคดทเปนกเลสอกตอไป.

๔. การฝกมสตพจารณาธรรม(ศกษาธรรม)เพอใหรแจงชดตามความเปนจรงในเรองธรรม(ธมมานปสสนาสตปฏฐาน)

การพจารณาธรรม(ศกษาธรรม)ใน

402

แตละหวขอธรรม(องคธรรม)ทจะกลาวถง กเพอใหทานไดมความรและความเขาใจในธรรมทมความสำาคญมากตอการดำาเนนชวตประจำาวน.

ในการพจารณาธรรม ทานควรมหลกการในการพจารณาธรรมเพมเตม ดงน :-

๑. ใหทานศกษาเนอหาของแตละหวขอธรรมเพอใหเขาใจเนอหาไดดตามสมควร โดยการศกษาจากแหลงตาง ๆ เทาทจะหาได.

๒. ใหทานตรวจสอบเนอหาของแตละหวขอธรรมจากประสบการณตรงของตนเองทเคยเกดขนในอดต และพสจนจากการปฏบตธรรมในชวตประจำาวน เชน เมอคดไมพอใจดวยกเลสซำาแลวซำาอก กจะกลายเปนความโกรธ(ไมพอใจมาก) เมอคดดวยความโกรธซำาแลวซำาอกกจะเกดความพยาบาท(อปาทานในความโกรธ) เปนตน.

403

ขณะทมความพยาบาท กจะรสกเปนทกขขนมาทนท. ความพยาบาทเกดตอจากการคดดวยกเลส ดงนน เมอทานมสตหยดการคดดวยกเลสได ความทกขทเกดจากความพยาบาทกจะดบไปทนท.

๓. ใหทานพจารณาวา เนอหาของแตละหวขอธรรมทจดจำาไวแลว รวมทงความรและความสามารถในการดบกเลสและกองทกขของทานนน ลวนเปนไตรลกษณ คอ ไมเทยงแทแนนอน ไมสามารถคงอยในความจำาไดอยางครบถวนตลอดไป มการเปลยนแปลง และเสอมสลายไปเปนธรรมดา(เปนไตรลกษณ) ตามแตเหตปจจย จงไมสมควรทจะไปยดมนถอมนดวยความคดทเปนกเลสวา หวขอธรรมตาง ๆ ทเราเคยเขาใจ จดจำา และใชไดนน จะตองคงอยกบเราตลอดไป.

404

ใหฝกพจารณาธรรมตามหวขอธรรมตาง ๆ ดงตอไปน :-

๔.๑ ฝกพจารณาสงขดขวางไมใหกาวหนาในคณธรรม(นวรณ ๕).

สงขดขวางไมใหกาวหนาในคณธรรม(นวรณ ๕)ม ๕ ประการ ไดแก กามฉนท พยาบาท ถนมทธะ อธจจกกกจจะ วจกจฉา ซงเปนคำาอธบายความหมายของกเลสอกรปแบบหนงอยางยอ ๆ เหมาะสำาหรบคนทเพงเรมตนศกษาธรรมและฝกปฏบตธรรม เพอขจดกเลสออกจากจตใจ.

ใหทานฝกพจารณานวรณ ๕ จนรแจงชดตามความเปนจรงวา เปนสาเหตใหทานไมสามารถบรรลธรรมจรงหรอไม ถาเปนจรง ทานกควรตงใจขจดสงกดขวางตาง ๆ ใหหมดไปอยางจรงจง.

405

การปลอยใหมนวรณ ๕ เกดขนในจตใจ จงเทากบปลอยใหมการคดดวยกเลส ยอมเปนการขวางกนการศกษาธรรมและฝกปฏบตธรรมในชวตประจำาวน.

นวรณ ๕ ประการทตองฝกพจารณามดงน :-

๔.๑.๑ ฝกพจารณาความอยากในกามคณ(กามฉนท). ความอยากในกามคณ คอ ความตองการมากทจะเสพสงทนาปรารถนาหรอนาใครจนเกนความพอเหมาะพอควร(มโลภะ) ซงเกดจากความคดทเปนกเลส และจตใจในขณะนนมความตองการเปนอยางมากถงขนมความทะยานอยาก(มตณหา) หรอตองการมาก ๆ ทจะเสพขอมลตาง ๆ ทตนมความปรารถนามาก ๆ อาจเปนการเสพทางใดทางหนงหรอหลายทางพรอมกนกได เชน เสพ(รบรขอมล)ทางตา

406

ดวยการด ทางหดวยการฟง ทางจมกดวยการดมกลน ทางลนดวยการลมรส ทางกายดวยการสมผส.

ถาปลอยใหมการคดเสพกามคณตาง ๆ ดวยกเลสบอยครง จะทำาใหเกดความคดทะยานอยากทจะเสพกามคณมากขน เปนผลใหมการบบคนทางจตใจเพอใหไดมาตามความคดนน ๆ จงเกดความทกขทรนแรงมากขนดวย. ความทกขเชนน จะบบคนจตใจมากขนเปนเงาตามตว อาจทนไมไหว จนตองดบความทกขของตนเองโดยการเบยดเบยนตนเองหรอผอน เพอทจะไดเสพกามคณตามทตวตองการ เพราะธรรมชาตของสมองทขาดขอมลดานสตปญญาทางธรรมในการควบคมความคดจะเปนเชนนนเอง.

407

๔.๑.๒ ฝกพจารณาความพยาบาท. ความพยาบาท คอ ความตองการทจะทำารายผทตนเกลยดมากหรอไมชอบมากจนเกนความพอเหมาะพอควร(มโทสะ)ชนดถอนตวไมขน ซงเกดจากความคดทเปนกเลสซำาแลวซำาอก ทำาใหจตใจในขณะนนมความตองการมาก ๆ ทจะทำารายคนทตนเกลยดมาก ใหประจกษดวยตา ห จมก ลน กาย ทางใดทางหนงหรอหลายทางพรอมกนกได.

การปลอยใหมความพยาบาทมาก(เกดความยดมนถอมนในความโกรธ) จะทำาใหเกดความทกขทรนแรงและเรอรงมากขนดวย.

ความทกขทมความรนแรงมากขนจะบบคนจตใจมากขนเปนเงาตามตว อาจทนไมไหว จนตองดบความทกขของตนเอง โดยการทำารายผทตนพยาบาท หรอทำารายตนเอง

408

หรอทำารายผอนทไมเกยวของ หรอทำาลายสงของตาง ๆ เปนตน.

๔.๑.๓ ฝกพจารณาความหดหและเซองซมของจตใจ(ถนมทธะ). ความหดหและเซองซมของจตใจ คอ ภาวะของจตใจทมความทกข และมการคดวนเวยน(ซำาแลวซำาอก)ดวยกเลส จงทำาใหมอาการซมเศรา เบอหนาย ทอแท เหงาหงอย หอเหยวใจ เปนตน.

ความหดหและเซองซมทางจตใจ อาจเกดจากรางกายออนเพลยหรอพกผอนไมเพยงพอ ความเจบปวย ความเกยจคราน การไมคดและไมทำากจกรรมตาง ๆ ทเปนกศล การดำาเนนชวตแบบโดดเดยว รวมทงการตดความรสกและความตองการตาง ๆ จนเกนความพอเหมาะพอควรมาเปนเวลานาน.

๔.๑.๔ ฝกพจารณาความฟงซานและรำาคาญใจ(อธจจกกกจจะ). ความ

409

ฟงซาน คอ การเผลอสตไปคดเรองตาง ๆ โดยไมเจตนา(อธจจะ) หรอความคดทแทรกขนมาถมากในขณะทำากจตาง ๆ อย จงทำาใหจตใจไมสงบ.

ถามการคดฟงซานดวยกเลส หรอคดฟงซานเรองอน ๆ มากเกนไป กอาจจะเกดความรสกเดอดรอนใจ หรอรำาคาญ(กกกจจะ) สดแลวแตจะคดเรองอะไร เปนสาเหตใหเกดความทกขขนมาได.

๔.๑.๕ ฝกพจารณาความลงเลสงสย(วจกจฉา). ความลงเลสงสย คอ ความไมรแจงชดในอรยสจ ๔ ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบต ทำาใหไมมความรความสามารถในการดบกเลสและกองทกขไดอยางมประสทธภาพ.

410

การทนกเรยนยงมความลงเลสงสยในบทเรยนใดอยนน กเปนการแสดงวา ยงไมร แจงชดในบทเรยนนน ๆ.

ในการศกษาธรรมกเชนกน เมอใดทยงลงเลสงสยในเนอเรองของอรยสจ ๔ อย กแสดงวา ยงไมรแจงชดตามความเปนจรงทงภาคทฤษฎและภาคปฏบตของอรยสจ ๔ (ยงมอวชชา).

พงสงเกตวา ความลงเลสงสยเปนเครองขวางกนการดบกเลสและกองทกขไมใหกาวหนาเทาทควร. การมความเพยรในการศกษาอรยสจ ๔ ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบตอยางถกตอง ครบถวน และจรงจง(มวชชา) จะขจดความลงเลสงสย(อวชชา)ใหหมดไป.

การจะดบนวรณ ๕ (ดบกเลส)ใหหมดไปนน มหนทางทเหมอนกนหมด คอ ใหมความ

411

ตงใจและมความเพยรในการศกษาใหรแจงชดตามความเปนจรงในอรยสจ ๔ และฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ จนสามารถร เหนและควบคมความคดไมใหคดดวยกเลส ซงเปนการดบกเลส(ดบอวชชาและสงขารในปฏจจสมปบาท)นนเอง.

๔.๒ ฝกพจารณาองคประกอบของชวต(ขนธ ๕). องคประกอบของชวตถาแบงเปน ๒ คอ รางกายและจตใจ ถาแบงเปน ๕ องคประกอบ คอ รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ซงเรยกวา ขนธ ๕.

การพจารณาขนธ ๕ ดงไดกลาวถงแลว และไมมรายละเอยดอยางอนทเพมเตมอก.

หวขอธรรมสำาหรบฝกพจารณามดงน:- ๔.๒.๑ ฝกพจารณากาย(รป).

412

๔.๒.๒ ฝกพจารณาความรสกตาง ๆ (เวทนา).

๔.๒.๓ ฝกพจารณาความจำาตางๆ (สญญา).

๔.๒.๔ ฝกพจารณาความคดตางๆ (สงขาร).

๔.๒.๕ ฝกพจารณาการรเหนทางจตใจ (วญญาณ).

๔.๓ ฝกพจารณาเครองรบรและสงทถกรบร(อายตนะ ๖). เครองรบรและสงทถกรบร ม ๒ องคประกอบหลก ไดแก :-

๔.๓.๑ เครองรบร หรออวยวะสำาหรบใชในการรบรขอมลตาง ๆ (อายตนะภายใน) คอ ตา ห จมก ลน กาย ใจ(ใจหรอจตใจเกดจากการทำางานของสมอง*).

๔.๓.๒ สงทถกรบร(อายตนะภายนอก) คอ รป เสยง กลน รส สงสมผส

413

ทางกาย และเรองตาง ๆ ทางจตใจ(ความรสกนกคดและความจำา*). ตาทำาหนาทในการเหน(รบร)รป หทำาหนาทในการไดยน(รบร)เสยง จมกทำาหนาทในการดม(รบร)กลน ลนทำาหนาทในการร(รบร)รส กายทำาหนาทในการรบรสมผสตาง ๆ ทางกาย ใจทำาหนาทรบรเรองตาง ๆ ทางใจ(ธรรมมารมณ).

ธรรมชาตมเครองรบร(อายตนะภายในทง ๖)กเพอการมชวตรอดและปลอดภย แตการใชตา ห จมก ลน กาย ใจ ในการรบรรป เสยง กลน รส สมผส เรองทางจตใจตาง ๆ แลวคดปรงแตงดวยกเลส จะทำาใหเกดความทกข. ดงนน การสำารวมระวงในการรบรเรองตาง ๆ (รวธแบงสต) จะปองกนและลดการคดดวยกเลสเปนอยางด.

414

๔.๔ ฝกพจารณาองคธรรมแหงการตรสร(โพชฌงค ๗). องคธรรมแหงการตรสร ๗ ประการ คอ องคประกอบหลกของการฝกปฏบตธรรมในชวตประจำาวนเพอการตรสร ประกอบดวย สต ธมมวจย วรยะ ปต ปสสทธ สมาธ อเบกขา ซงเปนอกแงมมหนงทแสดงถงแนวทางของการศกษาและการฝกปฏบตธรรมในชวตประจำาวน เพอการบรรลธรรมเปนบคคลทประเสรฐ(อรยบคคล).

๔.๔.๑ ฝกเจรญสต. สต คอ การมความตงใจหรอมจตใจจดจออยกบกจทเจตนากระทำาอย คอ การมสต“ ” อยกบกจนน ๆ.

ขณะมสตอยกบกจใด ๆ กตาม จะทำาใหเกดการรเหนในรายละเอยดของกจนน ๆ ทกำาลงกระทำาอย การรเหนในรายละเอยดเชนน คอ การมสมปชญญะ“ ”.

415

ทไหนมสต ทนนจะมสมปชญญะเสมอ เพราะเปนของคกน. ดงนน จงใชคำาวา สต แทนคำาวา สตสมปชญญะ.

สตในพระพทธศาสนาหมายถงสมมาสต คอ การมความตงใจ(มสต)ศกษาวจยอรยสจ ๔ และฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ เพอควบคมความคดและการกระทำาตาง ๆ ใหเปนไปตามโอวาทปาฏโมกข หรอเพอการบรรลธรรมเปนบคคลทประเสรฐ.

สตจงเปนองคประกอบหลกสำาหรบใชการศกษาวจยอรยสจ ๔ เพอดบความหลง(ดบอวชชา)ใหหมดสน.

เมอความหลงหมดไป ความโลภและความโกรธยอมหมดไปดวย.

สตสมปชญญะจงเปนธรรมทมอปการะมากตอการบรรลธรรม.

416

๔.๔.๒ ฝกศกษาวจยธรรม(ธมมวจย). การศกษาวจยธรรม คอ การเลอกเฟนหวขอธรรมตาง ๆ ทพระพทธเจาตรสร และตรสสอน(เนนเรองอรยสจ ๔)มาศกษา ทำาความเขาใจ แลวตรวจสอบและพสจนดวยตนเอง.

เมอตรวจสอบแลววา มความเปนไปไดทจะใชเปนขอมลเพอดบกเลส จงนำามาทดลองฝกปฏบตธรรมในชวตประจำาวน และพสจนผลวา สามารถดบกเลสและกองทกขไดจรงหรอไม.

เมอทานพสจนผลวา หวขอธรรมใดสามารถใชดบกเลสและกองทกขไดอยางมประสทธภาพ กใหจดจำาและทบทวนเนอหาของธรรมนน ๆ อยเสมอ เพอใชเปนขอมลดานสตปญญาทางธรรมในการดำาเนนชวตประจำาวนอยางจรงจงตอไป.

417

เนองจากพระพทธเจาปรนพพานแลว จงไมมทานผใดทจะตรวจสอบวา ทานศกษาและปฏบตธรรมตามอรยสจ ๔ ไดถกตองและครบถวนตามทพระพทธเจาตรสสอนหรอไม. ดงนน การศกษาวจยธรรม(ธมมวจย)* จงยงตองดำาเนนตอไป ตามความเหมาะสมจนถงทสด.

ทานไมควรหยดการพฒนาขอมลดานสตปญญาทางโลกและสตปญญาทางธรรมในความจำาของทาน เพราะยงมปญหาตาง ๆ รอใหทานพจารณาแกปญหา ตราบใดททานยงมชวตอย.

บางทานไมยอมศกษาอรยสจ ๔ จะดวยเหตปจจยอะไรกตาม แตลงมอฝกปฏบตธรรมเลย กถอวาเปนเรองทด แตเปนเรองยากมาก ๆ ทจะรแจงชดในอรยสจ ๔ ดวยตนเอง.

418

ควรศกษาอรยสจ ๔ ขนตน(เชนหนงสอเลม ๑)ใหเขาใจเสยกอน แลวจงลงมอฝกปฏบตธรรมเพอพสจนผลวา สามารถดบสาเหตของความทกข(ดบกเลส)และความทกข(ดบกองทกข)ไดจรงหรอไม ถาไมไดกไมใช.

การคนควาธรรมทพระพทธเจาตรสสอนหรอศกษาวจยธรรม(ธมมวจย) โดยมงเนนไปทเรองอรยสจ ๔ (ปรยต) ซงมเนอหาเพยงกำามอเดยว และฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ ทพระพทธเจาตรสรและตรสสอน(ปฏบต)ไดอยางถกตองและครบถวน จะทำาใหเขาถงภาวะความดบทกข(ปฏเวธ)ไดอยางรวดเรว เชนเดยวกบชาวพทธในสมยพทธกาล.

๔.๔.๓ ฝกมความเพยร(วรยะ). ความเพยร คอ ความพยายามหรอความมง

419

มนทจะมสตในการศกษาวจยธรรมและฝกปฏบตธรรมเพอดบกเลสและกองทกขใหหมดสนไปจากความคดอยางตอเนองในชวตประจำาวน.

ความเพยรในการศกษาวจยธรรมและฝกปฏบตธรรมเปนเรองสำาคญ ทานควรฝกมความเพยรทางธรรม(เพยรชอบ)อยางสมำาเสมอ จนมการเพมพนขอมลดานความเพยรในความจำาของทานอยางมนคง และเปนคนมนสยของความเพยรชอบสบไป.

๔.๔.๔ ฝกใหมความเบาสบายทางจตใจ(ปต). ความเบาสบายทางจตใจ คอ ภาวะทไมมความทกขทางจตใจหรอไมมความหนกใจ เนองจากขณะนน ไมมการแบกภาระทางความคดทเปนกเลส ซงเปนความเบาสบายทางจตใจในพระพทธศาสนา.

420

ขณะททานมสตในการศกษาวจยธรรมทงภาคทฤษฎและภาคปฏบต(ธมมวจย)อยางถกตองอยนน ทานควรมความเบาสบายทางจตใจ เพราะไมคดดวยกเลส.

การมความเบาสบายทางจตใจ(ปต)ในขณะฝกปฏบตธรรมอยนน เปนเครองชวดวา ทานกำาลงศกษาและฝกปฏบตธรรมอยางไดผลและถกทาง.

การทจตใจไมเบาสบายหรอขนมว ใหมสตคนหาสาเหตทนท และดบสาเหตนน ๆ อยางรวดเรวจนเปนนสย.

การทจตใจไมเบาสบาย จงเปนเครองชวดอยางหนงวา ทานอาจศกษาและฝกปฏบตธรรมไมถกทาง หรอยงไมถกตอง ไมครบถวน และไมตอเนองกได.

421

เมอมสตรเหนวา มการคดดวยกเลส กใหรบระงบความคดนน ๆ เสย และสอนตนเองวา จะไมคดดวยกเลสชวชวต“ ”.

ปตทางโลกจะแตกตางจากปตทางธรรมมาก. ปตทางโลกมกเกดขนจากความดใจทสมความปรารถนา ซงสวนใหญจะไมมความสงบทงทางรางกายและจตใจ เชน ดใจจนนำาตาไหลเมอสมหวง ขนลกชนเพราะทราบขาวด ตวสนคลอนดวยความดใจ ยมยองผองใสในความสำาเรจ หวเราะดวยความสะใจ เปนตน.

สวนปตทางธรรมนน เปนเร องของความเบาสบายจากความบรสทธทางจตใจ ซงเกดขนในขณะทไมไดคดดวยกเลส. ผทบรรลธรรมจะมปตทางธรรมในจตใจ มความสงบทงทางรางกายและจตใจดวย แตจะไมมอาการของปตทางโลก.

422

๔.๔.๕ ฝกใหมความสงบ(ปสสทธ). ความสงบ คอ ภาวะของจตใจทสงบเรยบ เนองจากขณะนน ไมมกเลสเจอปนเขามาในความคด หรอไมมความคดฟงซาน.

การมอาการเบาสบายทางจตใจและมความสงบในขณะฝกปฏบตธรรมตามทไดศกษาคนควา จงเปนเครองบงบอกวา ทานศกษาธรรมและฝกปฏบตธรรมไดถกตอง เพราะสามารถรเหนและควบคมความคดไมใหคดดวยกเลส รวมทงไมใหคดฟงซานไดดวย. ใหทานฝกตรวจสอบทจตใจของตนเองเชนเดยวกบเรองความเบาสบายของจตใจ.

ถาฝกปฏบตธรรมตามทไดศกษาและคนความา แลวเกดอาการของปตทางโลก กถอวา การปฏบตธรรมยงไมถกตอง เพราะยงมการคดปรงแตงอย.

423

ขณะใดทจตใจไมมความเบาสบายและไมมความสงบ กแสดงใหรวา ความคดในขณะนน อาจเปนกเลส.

ความคดฟงซานแมจะไมเจอปนดวยกเลส แตกทำาใหจตใจไมสงบ เปนผลใหไมสามารถบรรลธรรมเปนพระอรหนตได. สำาหรบจตใจของผฝกปฏบตธรรมอยางถกตอง ครบถวน และตอเนอง กจะมความเบาสบายรวมทงมความสงบทางจตใจอยางตอเนอง.

ขณะรางกายเจบปวย หรอขณะทไดรบยาทมผลตอการทำางานของสมอง หรอสมองไดรบการกระทบกระเทอน จตใจกอาจไมสงบดวย เพราะธรรมชาตของสมองเปนเชนนนเอง.

๔.๔.๖ ฝกเจรญสมาธ. สมาธ คอ ภาวะของจตใจทตงมน(มสต)อยกบกจเลก ๆ

424

เพยงกจเดยว(เอกคคตา) โดยไมเผลอสต ไมคดฟงซาน รวมทงมการปลอยวาง(อเบกขา)จากการรบรและการคดเร องตาง ๆ ในระยะเวลาทเหมาะสมกบเหตปจจยของแตละบคคล.

ขณะจตใจตงมนอยในสมาธ จตใจจะสงบ ไมมการคด(หยดคด) จงไมมความคดและการกระทำาทมกเลสเจอปน ขณะเดยวกน รางกาย สมอง และจตใจไดพกผอนอยางมสตอกดวย.

๔.๔.๗ ฝกปลอยวาง(อเบกขา). ความปลอยวาง คอ ภาวะของจตใจทไมคดดวยกเลส ซงเกดขนจากการเจรญสมาธสลบกบการเจรญสตไดด จนสามารถหยดและควบคมความคดไมใหคดอกศลได เปนผลใหจตใจตงอยในความบรสทธผองใส ไมมความทกข(เปนไปตามโอวาทปาฏโมกข) ซง

425

เปนภาวะของนพพานททานควรฝกใหเกดขนอยางตอเนองทงวน เพราะเปนเปาหมายสงสดในพระพทธศาสนา.

อเบกขาม ๒ กลม* กลมท ๑ คอ อเบกขาทเกดขนจากการเจรญสมาธ ซงเปนอเบกขาทมการปลอยวางเรองตาง ๆ หมด คงมแตการรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกเทานน. กลมท ๒ คอ อเบกขาทเกดขนในขณะเจรญสต ไดแก อเบกขาในพรหมวหารธรรม. อเบกขาในขณะเจรญสต คอ การมสตในการควบคมความคดและการกระทำาตาง ๆ ใหเปนไปตามโอวาทปาฏโมกข.

พระพทธเจาตรสสอนพระอานนทเร องโพชฌงค ๗ วา "ดกรอานนท ! ธรรมหนงคออานาปานสตสมาธ ภกษเจรญใหมากแลว ทำาใหมากแลว ยอมยงสตปฏฐาน ๔

426

อยางใหบรบรณ, สตปฏฐาน ๔ อนภกษเจรญแลว ทำาใหมากแลว ยอมทำาโพชฌงค ๗ อยางใหบรบรณ, โพชฌงค ๗ อนภกษเจรญแลว ทำาใหมากแลว ยอมยงวชชาและวมตต(ความหลดพน)ใหบรบรณ" (พระไตรปฎกสำาหรบประชาชน หนา ๑๑๓ สชพ ปญญาน

ภาพ).๖๓

การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงใหเหนวา ในการฝกปฏบตธรรมนน ควรเรมตนดวยการฝกเจรญอานาปานสตสมาธเสยกอน ครนเจรญสมาธไดดตามสมควรแลว จงฝกเจรญสต(สตปฏฐาน ๔) ครนฝกเจรญสตไดดตามสมควรแลว จงฝกตามหวขอตาง ๆ ในองคธรรมของการตรสร(โพชฌงค ๗)และฝกใหมาก เพอใหมสตปญญาทางธรรมอยางถกตองและครบถวน(บรบรณ) เปนผลใหหลดพนจากกเลสไดหมดสน.

427

องคธรรมแหงการตรสร(โพชฌงค ๗) จงเปนแนวทางในการศกษาวจยอรยสจ ๔ ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบต เพอทำาใหรแจงชดในอรยสจ ๔ (มวชชา) เปนผลใหหลดพน(วมตต)จากกเลสและกองทกขเปนพระอรหนต.

พระพทธเจาและพระอรหนตทกองคไดปฏบตธรรมตามองคธรรมแหงการตรสรมาแลว จนถงขนปลอยวาง(อเบกขา) เพราะไมคดดวยกเลส ตณหา และอปาทานไดอยางตอเนอง จงเปนพระอรหนตผดบกเลสและกองทกขในปจจบนชาตของทานทงสน.

๔.๕ ฝกพจารณาอรยสจ ๔. อรยสจ ๔ คอ ความจรงทประเสรฐ ซงประกอบดวย ทกข สมทย นโรธ มรรค. เมอแยกออกเปนองคธรรมใหญจะม ๒ องคธรรม คอ ปฏจจสมปบาท และมรรคมองค ๘.

428

การพจารณาทกหวขอธรรม(ทกองคธรรม)ในอรยสจ ๔ จดวา เปนการพจารณาธรรมทมความสมบรณอยางครบถวนทสด. ดงนน ทานควรศกษาอรยสจ ๔ และฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ อยางถกตอง ครบถวน และตอเนอง จนสามารถดบกเลสและกองทกขไดอยางตอเนอง จงจะเปนการร แจงชดในอรยสจ ๔ ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบต หรอดบความหลง(ดบอวชชา)ไดหมดสน. การศกษาอรยสจ ๔ ทกหวขอธรรมตามทพระพทธเจาตรสสอน(ปรยต) พรอมทงนำาไปทดลองฝกปฏบตธรรมในชวตประจำาวน(ปฏบต) แลวตรวจสอบและพสจนผล(ธมมวจย)อยางจรงจง เพอใหเกดสตปญญาทางธรรมอยางถกตองและครบถวน(เพมวชชา).

429

เมอทานไดรบผลจากการปฏบตธรรม(ปฏเวธ)ตามสมควรแลว กควรชวยกนแนะนำาใหผอนไดทราบ(เผยแพร) ตามกำาลงความรและความสามารถ เพอชวยเพอนมนษยใหพนทกขทางจตใจตอไป.

ใหฝกมสตพจารณาธรรม(ศกษาธรรม ทบทวนธรรม ใชธรรม)ในชวตประจำาวน เพอใหขอมลธรรมคงอยในความจำา พรอมทงสอนและตกเตอนตนเองอยเสมอวา จะมสตและ“ความเพยรในการศกษาธรรม ทบทวนธรรม และใชธรรมในชวตประจำาวน เพอไมใหธรรมเสอมหายไปจากจตใจของเรา”.

หวขอในการพจารณาธรรมเรองตาง ๆ มดงน :-

๑. นวรณ ๕๒. ขนธ ๕๓. อายตนะ ๖

430

๔. โพชฌงค ๗ ๕. อรยสจ ๔การมความรในอรยสจ ๔ เพยงเรอง

เดยว กจะครอบคลมธรรมทงหมด.

สรป: ใหทานมสตพจารณาธรรม จนมความรในหวขอธรรมทง ๕ และรเหนความจรงวา ความรทางธรรมทจดจำาไวไดหรอเคยใชไดในชวตประจำาวนนน ลวนแตเปนไตรลกษณ เพราะความรมการเสอมหายไปจากความจำาไดตามเหตปจจยของแตละบคคล จงสมควรทจะมสตในการศกษาธรรม ทบทวนธรรม และใชธรรมเปนประจำา เพอใหความรทางธรรมยงคงมอยในความจำาตอไปหรอเพมมากขน.

รเหนขนธ ๕ วาเปนไตรลกษณ ทำาใหเกดความสข

431

การรเหนแจงชดตามความเปนจรงวา ชวต(ขนธ ๕)เปนไตรลกษณ จะทำาใหไมคดดวยกเลสเปนผลใหความยดมนถอมนลดลงหรอหมดไป.

พระพทธเจาตรสสอนอยางงาย ๆ วา ทานเอย อรย“ สาวกผไดเรยนสดบ

แลว(สาวกผศกษาอรยสจ ๔*)….ฉลาดในอรยธรรม(มความรในอรยสจ ๔*) ฝกอบรมดแลวในอรยธรรม(ฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ ดแลว*)….(ยอมเหนขนธ ๕ เปนไตรลกษณ*)….จงไมยดตด ไมถอคางไว ไมมนหมายปกใจ(ไมยดมนถอมน*)….ยอมเปนไปเพอประโยชนเกอกล เพอความสข(สขสงบหรอนพพาน*)ตลอดกาลนาน” (พทธธรรม หนา

๗๘/๑ ป.อ.ปยตโต).๖๔ การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงใหรวา สาวกทประเสรฐ(สาวกผ

432

ทมความรในอรยสจ ๔ ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบต) จะสามารถดบความคดทเปนกเลส จงไมเกดความคดทยดมนถอมนในขนธ ๕ เปนผลใหจตตงอยในภาวะนพพานไดตลอดกาลนาน.

แนวนำาวธฝกพจารณากาย เวทนา จต ธรรมในชวตประจำาวน

ถงแมวาทานจะมความรวา กาย เวทนา จต ธรรม เปนไตรลกษณอยางเตมอก แตถาไมทบทวนอยเสมอ ๆ ไมนานนก ขอมลความเปนไตรลกษณในความจำากจะลดลง รวมทงความสามารถในการใชขอมลความเปนไตรลกษณมาประกอบการคดและพจารณากจะลดลงอยางรวดเรวดวย.

ในชวตประจำาวน กอนนอนทกคน ทานควรตกเตอนตนเองวา เราไดอยรอด

433

ปลอดภยมาอก ๑ วนแลว แตอาจเจบปวย พการ หรอตายในคนนหรอเมอไรกได เพราะชวตเราเปนไตรลกษณ และเราพรอมทจะเผชญปญหาทกอยางตลอดเวลา ดวยความไมประมาท.

เมอตนนอน กควรพจารณาสน ๆ วา เรารอดชวตมาอก ๑ คน ชวตของเราเปนไตรลกษณ วนนเราจะปฏบตตนตามโอวาทปาฏโมกข โดยการมสตรกษารางกายและจตใจนใหดทสด ดวยความไมประมาท.

เมอขบถายสงปฏกล เมอรบประทานอาหาร กตกเตอนตนเองวา วนนยงคงทำาได แตไมรวาเมอไรเราจะทำาไมได เพราะชวตของเราเปนไตรลกษณ จงไมควรประมาท.

ระหวางเดนทางไปทำางาน ใหมสตในการระวงความปลอดภยและตกเตอนตนเองวา ชวตเราเปนไตรลกษณ ถาเหตการณอะไร

434

เกดขน เราจะพยายามทำาใหดทสด ดวยความไมประมาท.

ขณะทำางาน เมอมความคดไมตรงกบผรวมงาน ใหเสนอความคดพรอมทงมสตคอยตกเตอนตนเองวา ความคดของเราเปนไตรลกษณ อยาประมาทจนเกดความยดมนถอมนในความคดของตนเอง และขณะอยกบครอบครวกฝกเชนเดยวกน.

เปนทนาสงเกตวา ยงไมเคยมมนษยคใดในโลกนทคดตรงกนทกเรอง แมกระทงความคดของตนเองกยงมการเปลยนแปลงอยเสมอ.

การขดแยงทางความคด เกดจากความยดมนถอมนในความคดของตนเอง จงเปนผลใหเกดความไมพอใจ ไมชอบ และอาจรนแรงถงขนโกรธ แคนเคอง พยาบาท จนถงขนทำารายกนไดโดยงาย. ดงนน จงไม

435

ควรทจะยดมนถอมนในความคดของตนเองจนเปนทกขอกตอไป เพราะความคดของตนเองและคนอน ตางกเปนไตรลกษณ.

ขณะโดนเสยดส โดนบน โดนวา โดนด ใหตกเตอนตนเองวา ความคดของแตละคนในโลกนจะคดไมเหมอนกน ความคดกเปนไตรลกษณ แมชวตเรากเปนไตรลกษณ ยงไมรเลยวาจะมชวตขามคนนไปไดหรอเปลา จงไมสมควรเลยทจะยดมนถอมนจนเกดความทกขขนมาทำาไม.

ผมอำานาจทไมมความรเรองไตรลกษณ จะมความยดมนถอมนในความคดทเปนกเลสของตนเองมาก จงอาจสรางความเดอดรอนใหแกคนเปนจำานวนมาก เชน ฆาเพอทำาลายลางเผาพนธ ฆาผทคดไมเหมอนตน หรอรบกนเพราะความคดทแตกตางกน.

436

เมอมเรองตาง ๆ ทไมเปนไปตามทปรารถนา เชน สขภาพของตนเองไมด มความทกข ลกหลานมปญหา เสยตำาแหนง เสยชอเสยง มคนนนทา การงานมปญหา ขาวของเครองใชมปญหา กใหฝกตกเตอนตนเองวา ชวตของเราและทกสงทกอยางลวนเปนไตรลกษณ และคอยมสตควบคมจตใจของตนเองไมใหคดดวยกเลสตลอดไป ความทกขกจะไมเกดขน. เมอมเรองตาง ๆ ทสมปรารถนา กใหฝกตกเตอนตนเองในลกษณะเดยวกน เพอไมใหเกดความยดมนถอมน.

ทานควรฝกพจารณาธรรมและทบทวนขอมลความรดงกลาว พรอมทงตอกยำาดวยการสอนหรอตกเตอนตนเองในเรองความเปนไตรลกษณไวเสมอ โดยใชระยะเวลาสน ๆ ๔ - ๕ วนาท วนละ ๒ - ๓ ครง หรอตามความ

437

เหมาะสม เพอคงไวหรอเพมพนขอมลดานไตรลกษณในความจำา เพราะถาทานจำาไมได ทานกจะไมมขอมลดานสตปญญาทางธรรมไวใชดบกเลสในชวตประจำาวน. การใหเวลาตามสมควรในการตกเตอนตนเอง จะทำาใหสมองจดจำาขอมลไดดขน.

ในยามปกต ขณะทำากจตาง ๆ ในชวตประจำาวน ทานกควรฝกทบทวนเปนครงคราวและตกเตอนตนเองวา "อยายดมนถอมนในรางกายและจตใจดวยความคดทเปนกเลส" เพอโนมนาวจตใจของทานไมใหคดดวยกเลสไวเสมอ ตามทพระพทธเจาไดตรสสอนไววา ภกษมองเหนดวยสมมา“ปญญา(ปญญาชอบ*)ตามทมนเปน(จรง*)วา ขนธ ๕….ไมใชของเรา(ดวยความคดทเปนกเลส*)….เมอรอยอยาง เหนอยอยางน จงไมม

438

อหงการ(ความทะนงตว*) มมงการ(ความถอวาเปนของเรา*) และมานานสย(ความถอตว*)….” (พทธธรรม หนา ๗๐/๕๑ ป.อ. ปยต

โต).๖๕

การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงวา เมอมปญญาทถกตองตามความเปนจรงวา รางกายและจตใจเปนไตรลกษณ กจะไมคดดวยกเลส จงไมเกดความยดมนถอมนตาง ๆ เชน ไมมความทะนงตว ไมยดมนถอมนวาขนธ ๕ นเปนของเรา และไมถอตวถอตนหรอไมมมานะ เปนตน.

ทานควรฝกตกเตอนตนเองวา ชวตนเปนไตรลกษณซำาแลวซำาอก หรอฝกเชนนจนเปนนสยปกต เพอโนมนาวจตใจไมใหคดดวยกเลส เปนผลใหมการคลาย ดบ และสลดเสยไดจากความยดมนถอมน.

439

สตปฏฐาน ๔ จงเปนเรองราวของการพฒนาจตใจเพอใหเกดการลด ละ หรอเลกความยดมนถอมนในขนธ ๕ ความทะยานอยาก ซงเกดขนจากความคดทเปนกเลส ททกคนพงศกษา ทำาความเขาใจ และจดจำา พรอมทงใชเปนขอมลในการดำาเนนชวตทเปนทางสายกลาง ไมมทกขจากการคดดวยกเลส คงมงคดและทำาแตกศลใหถงพรอม ดวยจตใจทบรสทธผองใส เปนบคคลทประเสรฐ เพอใหเกดสนตสขกบตนเอง สงคม และสงแวดลอมอยางจรงจง จนถงทสด.พระอรหนตยงตองพจารณาขนธ ๕ วาเปนไตรลกษณ

การพจารณาวาขนธ ๕ เปนไตรลกษณ เปนเรองสำาคญ เพราะเปนการทำาใหเกดปญญารแจงชดตามความเปนจรงในชวต

440

ของตนเอง เพอจะไดคลาย ดบ หรอสลดเสยไดซงความคดยดมนถอมนใหหมดสนไป.

การพจารณาขนธ ๕ วาเปนไตรลกษณ จงเปนเรองทอรยบคคลทกระดบรวมทงพระอรหนตจะตองพจารณาอยเสมอ เพอตอกยำาขอมลสจจธรรมนใหคงอยในความจำาอยางแนนแฟนจนกวาจะถงทสด ดงตวอยางตอไปน :-

พระมหาโกฏฐตะ(ถามพระสารบตรวา*): ….ภกษผมศลควรโยนโสมนสการ(พจารณา*)ธรรมจำาพวกไหน ?

พระสารบตร(ตอบวา*): ….ควรโยนโสมนสการอปาทานขนธ ๕….(วาเปนไตรลกษณ*)…..จะพงประจกษแจงโสดาปตตผล(เปนพระโสดาบน*). พระมหาโกฏฐตะ: ภกษโสดาบนละทาน ควรโยนโสมนสการธรรมจำาพวกไหน ?

441

พระสารบตร: ….ควรโยนโสมนสการอปาทานขนธ ๕….(วาเปนไตรลกษณ*)….จะพงประจกษแจงสกทาคามผล(เปนพระสกทาคาม*)

พระมหาโกฏฐตะ(ถามตอไปเรอย ๆ จนถงคำาถามทวา*): พระอรหนตละทาน ควรโยนโสมนสการธรรมจำาพวกไหน ?

พระสารบตร: แมพระอรหนตกควรโยนโสมนสการอปาทานขนธ ๕….(วาเปนไตรลกษณ เพออยเปนสขในปจจบนทเหนไดทนตา = ทฏฐธรรมสขวหาร*) (พทธ

ธรรม หนา ๓๕๑ ป.อ.ปยตโต).๖๖ การทพระสารบตรสอนเชนน เปน

เครองแสดงใหเหนวา คนทวไปและอรยบคคลทกระดบตองพจารณาความไตรลกษณของรางกายและจตใจ(ขนธ ๕)ของตนไวเสมอ. แมแตพระอรหนตเอง กยงตอง

442

พจารณาหรอทบทวนความเปนไตรลกษณของตนเองอยเสมอ เพอใหความรเรองไตรลกษณยงคงมอยในความจำาอยางครบสมบรณ และสามารถใชเปนขอมลความเปนไตรลกษณทมอยในความจำา ทำาการดบความยดมนถอมนในรางกายและจตใจนใหหมดไป.

เปนพระอรหนตเพราะไมมความยดมนถอมน

เมอวเคราะห(พจารณา)เรองความทกขทงหลายทเกดขนในจตใจ จะพบวา ความทกขทงหลายเกดจากความยดมนถอมนในขนธ ๕ ทเกดขนจากการคดดวยกเลสนเอง. ความยดมนถอมนมอยในความจำาของทกคน แตถาไมคดดวยกเลสหรอไมคดดวยความยดมนถอมน ความยดมนถอมนกไมเกดขนในความคด และความทกขกจะไมเกดขนดวย.

443

พระพทธเจาตรสสอนวา ภกษทง“หลาย ! ….เมอใด ภกษ…. (รชดซงอรยสจ ๔ และทางออกจากอปาทานขนธ ๕ ตามทมนเปนจรงแลว หรออวชชาดบ*)….เปนผหลดพนเพราะไมถอมน, ภกษนเรยกวา อรหนตขณาสพ(พระอรหนต) เปนผอยจบ เสรจกจ ปลงภาระลงไดแลว บรรลประโยชนตน หมดเครองผกรดไวกบภพ เปนผหลดพน เพราะรถกตอง(รอรยสจ ๔ ตามความเปนจรง*)” (พทธธรรม หนา ๓๕๕ ป.อ. ปยตโต).๖๗

การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงวา เมอใดทภกษหมดความหลง(อวชชาดบ) จะเปนผทหลดพนจากความยดมนถอมนในรางกายและจตใจน (ไมมอปาทานขนธ ๕ เพราะไมคดดวยกเลส)อยางตอเนอง ภกษเชนน คอ พระอรหนต ทมความสำาเรจ(อยจบ

444

สำาเรจกจ)ในการปลงภาระตาง ๆ ทเปนกเลสไดแลว ไดพนทกขและทำาจตใจใหบรสทธผองใส(บรรลประโยชน) ไมมจตใจทคดวนเวยนดวยกเลส(ภพดบ) เปนผหลดพนจากกเลสและกองทกข(เปนผหลดพน) เพราะมความรในอรยสจ ๔ และสามารถปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ ไดอยางถกตอง ครบถวน และตอเนอง(รถกตอง).

พระอรหนต คอ ผทพนทกขไดอยางตอเนอง เพราะดบอวชชาไดหมดสน จงไมคดดวยกเลส ไมมความทะยานอยาก และไมมความยดมนถอมน.

สรปเรองการพจารณาฐานทง ๔ ของสตการพจารณาฐานทง ๔ ของสต คอ การ

ศกษาเรองของกาย เวทนา จต ธรรม เพอใหเกดความรทถกตองตามความเปนจรง และร

445

เหนความเปนไตรลกษณ. ทงน กเพอโนมนาวจตใจไมใหมความยดมนถอมนในขนธ ๕ และใชความรทางธรรมทำาการควบคมความคด(ซงเปนหวหนาของกาย เวทนา จต) ไมใหคดดวยกเลส จะไดไมมความทะยานอยาก ไมมความยดมนถอมน และไมมความทกข.

สวนใหญของชวตอยกบเรองของสต และสวนนอยอยกบเร องของสมาธ. ดงนน ความพนทกขในชวตประจำาวนจงตองอาศยความรและความสามารถทางธรรมในการดำาเนนชวตประจำาวน นนกคอการเจรญสต(สตปฏฐาน ๔) ในชวตประจำาวน.

ขนตอนท ๒. ฝกมสตในการใชความรและ

446

ความสามารถทางธรรม ทำาการรเหนและควบคม กาย เวทนา จต ไมใหเจอปนดวยกเลส เพอการดบความทกขในชวตประจำาวน(อานาปานสตวปสสนาสตปฏฐาน ๔).

การฝกมสตอยทฐานทง ๔ ในชวตประจำาวน คอ การฝกมสตในการใชความรและความสามารถทาง ธรรม ทำาการรเหนและควบคม กาย เวทนา จต ไมใหเจอปนดวยกเลส.

วธฝกมสตในการใชความรและความสามารถทางธรรมทำาการรเหนและควบคมกาย เวทนา จต เพอการดบกเลสและกองทกข เรยกกนตามภาษาบาลวา "อานาปาน

447

สตวปสสนาสตปฏฐาน ๔ " ซงประกอบดวยคำาวา "อานาปานสต + วปสสนา + สตปฏฐาน".

"อานาปานสต" คอ การมสตอยกบการรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกอยเสมอในขณะทไมไดนอนหลบ เพอใชเปน ฐานหลกของสต “ ” ในชวตประจำาวน.

“วปสสนา คอ การรเหนตามความเปน”จรง.

"สตปฏฐาน ๔" คอ การมสตอยท กาย เวทนา จต ธรรม.

"อานาปานสต + วปสสนา + สตปฏฐาน ๔" คอ การเจรญสตในชวตประจำาวนดวยการพยายามมสตอยทฐานหลกของสตไวเสมอ พรอมทงแบงสตไปใชความรทางธรรม(ความรจากขนตอนท ๑) และความ

448

สามารถทางธรรม(ความสามารถในการเจรญสตในขนตอนท ๒) ทำาการรเหนและควบคม กาย เวทนา จต (กายและใจ) ไมใหมกเลสเจอปน.

ทานควรตงใจอานบทสรปของทกขออยางชา ๆ เพอชวยใหทานเขาใจประเดน และจดจำาไวไดโดยงาย.

วธฝกเจรญอานาปานสตวปสสนาสตปฏฐาน ๔ ในชวตประจำาวน

ทานควรทำาความเขาใจในเนอหาของทกหวขอธรรม(ทกองคธรรม)ใหชดเจน อยาขามขน พรอมทงตงใจทดลองฝกปฏบตธรรมในทกขนตอน เพอใหทานพสจนผลของการฝกปฏบตธรรมวา สามารถดบกเลสและกองทกขไดอยางมประสทธภาพจรงหรอไม ถาดบกเลสและกองทกขไดจรง ทานจะไดหมด

449

ความลงเลสงสย(วจกจฉา)ในอรยสจ ๔ อกตอไป.

การฝกอานาปานสตวปสสนาสตปฏฐาน ๔ เรยกยอ ๆ วา ฝกเจรญสตหรอฝกวปสสนา ซงแบงการฝกออกเปน ๔ ฐานหลก แตละฐานหลกม ๔ ขอยอย รวมทงหมดม ๑๖ ขอยอย ดงน :-

ฐานท ๑. วธฝกเจรญสตทฐานกาย(บำาเพญกายานปสสนาสตปฏฐาน)ในชวตประจำาวน

กอนศกษาเร องน ขอใหทานทบทวนเร องการพจารณากายในขนตอนท ๑ เสยกอน เพอเปนขอมลพนฐานในการศกษาเรองน.

การเจรญสตทฐานกาย กเพอการมสตคอยรเหน(เฝาระวง)วา ในปจจบนขณะ ม

450

การกระทำาทางรางกายและคำาพดทเปนกเลสหรอไม ถามกใหระงบเสย และคอยตกเตอนตนเองอยเสมอวา รางกายนเปนไตรลกษณ ไมสมควรเลยทจะยดมนถอมนในรางกายนดวยความคดทเปนกเลสอกตอไป.

ขอท ๑.๑ และ ๑.๒ คอ การฝกมสตอยกบการรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมก เพอฝกใหมฐานหลกของสต.

การรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกนน เปนการรบรความรสกทางกาย จงจดวาเปนฐานกาย. ขอท ๑.๓ และ ๑.๔ คอ การฝกมสตอยทฐานหลกของสต พรอมกบฝกแบงความตงใจ(แบงสต)ไปใชในการรเหนการกระทำาตาง ๆ ทางกาย(กายและวาจา)ในปจจบนขณะวา มกเลส หรอความทะยานอยาก หรอความยดมนถอมน หรอความทกขทางกายท

451

เกดขนจากความทกขทางจตใจหรอไม ทนททรเหนวา มการกระทำาทมตนเหตจากความคดทเปนกเลสเกดขน กใหรบหยดการกระทำาหรอดบความทกขนน ๆ ทนท.

การฝกเจรญสตทฐานกาย มขนตอนในการฝก ๔ ขอยอย ตามเนอหาในพระไตรปฎก(ทมตวอกษรเอนและหนา) และตอดวยคำาอธบายตามความเขาใจของผเขยน มดงน :-

๑.๑ เมอหายใจออกยาว กรชดวาหายใจออกยาว เมอหายใจเขายาว กรชดวาหายใจเขายาว

การฝกในขอท ๑.๑ และ ๑.๒ น ใชสำาหรบผทเร มตนฝกสตและสมาธใหม ๆ เพอใหรจกวธฝกรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมก.

452

อาจฝกในทานงบนเกาอ สำาหรบผสงอายและผปวยฝกในทานอนกได ตามความเหมาะสม.

ทานทเคยฝกมาบางแลว กควรทดลองฝกอก เพอจะไดรเหนดวยตนเองในวธการงาย ๆ น.

ขนตน ควรฝกดวยการหลบตา พรอมทงหยดการเคลอนไหวตาง ๆ และทำาจตใจใหสงบโดยไมคดอะไร เปนระยะเวลาสน ๆ ประมาณ ๓๐ ๖๐ วนาท แลวจง– ตงเจตนาวา จะมความตงใจ(มสต) และมความเพยรในการฝกเจรญสต โดยมสตคอยรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกอยตลอดเวลา. ใหเรมตนดวยการหายใจเขาและออกยาว ๆ จนสด เพอฝกมสตในการรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมก

453

ไวเสมอ(เปนการฝกมฐานหลกของสต ซงมรายละเอยดในหนงสอเลม ๑).

ทานทไมเคยฝกมากอน ควรหายใจแรงกวาปกต แตอยาใหแรงมากเกนไป และการหายใจยาว ๆ อยางเตมปอด(จนสด) จะชวยใหทานรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาตรงรจมกไดชดเจน(รชด)ขน. การเรมตนดวยการหายใจเขาหรอออกกไดทงนน เพราะไมใชประเดนสำาคญอะไร.

การฝกมสตในการรบรความรสกในทกวนาททลมหายใจผานเขาออกตรงรจมกดงทกลาวแลว เปนเพยงวธฝกสำาหรบผเรมฝก เพอชวยใหสามารถรบรความรสกของลมหายใจทกระทบกบรจมกไดโดยงาย. ครนรบรความรสกไดบางแลว กใหปรบเปลยนมาเปนการหายใจตามปกต.

454

ในชวงแรก ควรฝกขณะหลบตากอน เพราะจะชวยใหสามารถรบความรสกไดชดเจนขน ตอมาจงฝกในขณะลมตา เพอใหสามารถเจรญสตและเจรญสมาธในชวตประจำาวนไดโดยสะดวก.

เมอใดทการรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกลดลงหรอไมชด กใหหายใจเขาออกยาว ๆ และแรงกวาปกตเลกนอย. ครนรบรความรสกไดแลว กผอนมาเปนการหายใจตามปกต หรอใชวธหายใจยาว ๆ ลก ๆ คลายการถอนหายใจสก ๒ - ๓ ครงกได.

ระหวางหายใจเขาออกยาว ๆ จะสงเกตวา มการใชสมองในการรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกไดชดเจนมากขน ทำาใหโอกาสทจะคดฟงซานลดลงและ

455

ความคดมกจะหยดลงชวขณะ เพราะธรรมชาตของสมองเปนเชนนนเอง.

การถอนหายใจยาว ๆ คราวละ ๒ - ๓ ครง พรอมกบมสตรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกเชนน จะชวยใหทานหยดความคดและควบคมความคดไดดขน.

ทานสามารถใชวธการฝกแบบนแทนการบรกรรม เพอลดความคดฟงซานลงได.

ครนเมอทานสามารถรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกไดดตามสมควรแลว ทานกควรลดการตงใจรชดในทกวนาททลมหายใจผานเขาออกตรงรจมก มาเปนเพยงแครสกเบา ๆ วา หายใจเขากร หายใจออกกรเทานน เพอใชเปนฐานหลกของสต กถอวาเพยงพอแลวทจะทำาใหมสต

456

อยเสมอและลดปญหาเรองความคดฟงซานลงไดมากมาย.

ทานไมควรถอนหายใจยาว ๆ หรอหายใจแรงจนผขางเคยงสงเกตเหน เพราะอาจเขาใจผดคดวาทานกำาลงมความเครยด.

ตามธรรมชาต คนทมความเครยดมาก มกชอบถอนหายใจยาว ๆ เพราะจะชวยใหหยดคดเปนระยะเวลาสน ๆ.

ผฝกปฏบตธรรมดวยการหายใจยาว ๆ ลก ๆ นน เปนการฝกกลบมามสตอยกบฐานหลกของสต พรอมกบการบรหารกลามเนอทเกยวของกบลมหายใจ เตมอากาศใหกบรางกาย และขบของเสยของรางกายออกทางปอดไดดขนดวย.

๑.๒ เมอหายใจออกสน กรชดวาหายใจออกสน

457

เมอหายใจเขาสน กรชดวาหายใจเขาสน

ใหฝกมสตในการรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกในขณะหายใจเขาออกสน ๆ และเรวกวาปกตพอสมควร แตอยาเรวหรอแรงมากเกนไป.

การหายใจในลกษณะน จะชวยใหสามารถรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาตรงรจมกไดชดเจน(รชด)เชนกน.

การฝกหายใจเขาออกสน ๆ กเพอใหผฝกไดเรยนรถงการรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกวาเปนอยางไรเทานนเอง.

การหายใจสน ๆ และเรว ๆ นน ไมควรทำานานเกนไป เพราะอาจหนามดได.

๑.๓ สำาเหนยกวา จกเปนผรตลอดกายทงหมด หายใจออก / หายใจเขา

458

กายทงหมด ในทนหมายถงการกระทำาตาง ๆ ทางรางกายและคำาพด.

ทานควรเรมตนดวยการฝกมสตอยทฐานหลกของสตเสยกอน โดยการมสตรบร ความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกอยางตอเนองเทาทจะทำาได.

ฝกแบงสต(แบงความตงใจ)จากฐานหลกของสต ไปตงใจ(สำาเนยก=เอาใจใส)ร เหน(เปนผร)การกระทำาตาง ๆ ทางรางกายและคำาพดทงหมด(รตลอดกายทงหมด)ในปจจบนขณะตามความเปนจรงวา มกเลสหรอความยดมนถอมนหรอไม โดยใชความรทไดจากการฝกพจารณากายในสตปฏฐาน ๔ ตามขนตอนท ๑ มาประกอบการพจารณาดวย(มรายละเอยดเรองการฝกแบงสตในหนงสอเลม ๑).

459

ขณะมสตรเหนการกระทำาตาง ๆ ทางรางกายและคำาพดอยนน ใหทานฝกมสตสวนหนงอยทฐานหลกของสตไปดวย. คำาวา หายใจออก / หายใจเขา ของทกขอยอย คอ การมสตอยทฐานหลกของสตไวเสมอ* เพอปองกนการคดฟงซาน มสตตนตว มความสำารวมระวง และเตรยมพรอมในการดบกเลสอยตลอดเวลา .

๑.๔ สำาเหนยกวา จกเปนผระงบกายสงขาร หายใจออก / หายใจเขา

กายสงขาร ในทนหมายถงการกระทำาตาง ๆ และคำาพดทเปนกเลส.

ใหฝกมสตอยทฐานหลกของสต และฝกแบงสตจากฐานหลกของสต ไปใชในการมสตระงบการกระทำาตาง ๆ ทางกายและวาจา(กายสงขาร)ทเปนกเลสในปจจบนขณะ.

460

ในทนททมสตรเหนวา มการกระทำาทางกายและวาจา(กายสงขาร)ทเปนกเลส หรอมความทกขทางกายทเกดขนจากความทกขทางจตใจ กใหมสตระงบ(เปนผระงบ)การกระทำาตาง ๆ ทางรางกายและวาจา(ระงบกายสงขาร) โดยไมรอชาแมแตวนาทเดยว.

การจะระงบการกระทำาตาง ๆ ทเปนกเลสไดดนน ตองมสตควบคมความคดไมใหคดดวยกเลส และการจะมสตควบคมความคดไดดนน ตองมและใชขอมลดานสตปญญาทางธรรมทมอยในความจำา(ภาษาสมยพทธกาล คอ การมสตอยทฐานธรรม) ทำาการควบคมความคดอยางตอเนอง.

การหยดการกระทำาตาง ๆ ทางกายทเปนกเลสไดสำาเรจ แตยงไมสามารถหยดความคดทเปนกเลสไดนน กจะทำาใหมความทกขเชนเดม เพราะการดบกเลสทถก

461

ตองและตรงประเดนนน ตองดบทตนตอ คอ ดบความคดทเปนกเลส.

โปรดอยาลมวา การจะดบความคดทเปนกเลสไดนน จะตองศกษาอรยสจ ๔ และฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ อยางถกตอง ครบถวน และตอเนองดวย เพอดบความหลงใหหมดไป.

การเรมตนฝกเจรญสตทฐานกายกอนจงเหมาะสำาหรบคนเรมตนฝกปฏบตธรรม เพราะการรเหนและควบคมกายและวาจานน เปนเรองงายกวาการรเหนและควบคมจตใจ.

การมฐานหลกของสตจะชวยใหทานมสตอยางตอเนอง และปองกนการคดฟงซานไดเปนอยางด. ทานสามารถพสจนเรองนไดดวยตนเอง โดยการทดลองเดนเขาไปในชมชนในขณะทมฐานหลกของสตแลวเปรยบเทยบกบขณะไมมฐานหลกของสต. ทานจะ

462

เรยนรไดดวยตนเองวา ขณะมฐานหลกของสตอยนน จะเกดการสำารวมระวงมากขน และมความคดฟงซานนอยกวาขณะทไมมฐานหลกของสต.

การรกษาศล ๕ จนถงศล ๒๒๗ คอ การใชความรและความสามารถทางธรรม ทำาการรเหนและควบคมการกระทำาทางกายและวาจาใหตงอยในความดงาม คอ ไมทำาชวและใหทำาความด.

การรกษาศลตาง ๆ ไมใหศลขาด แตยงคดดวยกเลส กยงเปนสาเหตใหเกดความทกข.

การรกษาศลมงไปในเรองควบคมการกระทำาทางกายและวาจา ซงเปนการควบคมการกระทำาภายนอกเทานนเอง สวนการควบคมความคดนน มความละเอยดออนและควบคมไดยาก แตถาควบคมไดจะเปน

463

ประโยชนมาก เพราะเปนการควบคมตนตอของการกระทำาตาง ๆ ทางกาย วาจา รวมทงใจดวย.

เหตทมงประเดนไปทเรองของการรเหนและควบคมความคดรวมทงการกระทำาตาง ๆ ทางกายและวาจาไมใหเปนกเลสนน กเพราะการปฏบตธรรมในพระพทธศาสนานน มงตรงในเรองของการดบกเลสในความคดและการกระทำา ขณะเดยวกนใหบำาเพญความดทงในความคดและการกระทำา เพอทำาจตใจใหบรสทธผองใส.

ตวอยางของการละความยดมนถอมนในรางกาย เชน เมอรางกายมการเจบปวย หรอเสอม หรอพการ หรอจะตองตาย เปนตน กควรตงสตยอมรบความเปนไตรลกษณของรางกาย พรอมทงใชสตปญญาทางโลกและสตปญญาทางธรรมควบคกนไป ทำาการดแล

464

รางกายนตามความเหมาะสมตอไป โดยไมมความยดมนถอมนดวยความคดทเปนกเลส.สรป: พยายามฝกมสตอยทฐานหลกของสตไวเสมอเพอไมใหคดฟงซาน พรอมทงแบงสตมาใชในการรเหนรางกาย การกระทำาตาง ๆ และคำาพด. ทนททรเหนวา เปนกเลส หรอมความทะยานอยาก หรอมความยดมนถอมน หรอเปนอกศล กใหรบระงบ แลวใหเวลาเลกนอยในการตกเตอนตนเองวา รางกาย การกระทำาตาง ๆ และคำาพดลวนเปนไตรลกษณ ไมสมควรเลยทจะยดมนถอมนดวยความคดทเปนกเลส ควรฝกทำาเชนนเปนประจำาจนเปนนสย(อตโนมต).

๒. วธฝกเจรญสตทฐานเวทนา(บำาเพญเวทนานปสสนาสตปฏฐาน)ในชวตประจำาวน

465

กอนศกษาเร องน ขอใหทานทบทวนเรองการพจารณาเวทนาในขนตอนท ๑ เสยกอน เพอใชเปนขอมลพนฐาน.

เวทนา คอ ความรสก ซงประกอบดวยความรสกเปนสข ทกข ไมสขไมทกข(เฉย ๆ). ความรสกในความหมายทวไปมหลายแบบ แตในพระพทธศาสนานน จะเนนเพยงความรสกเปนสข ทกข ไมสขไมทกขเปนหลก เพอใหจดจำาและนำาไปปฏบตไดโดยงาย.

การเจรญสตทฐานเวทนา กเพอการมสตคอยรเหน(เฝาระวง)วา ในปจจบนขณะ มเวทนาทเกดขนจากกเลสหรอไม ถามกใหระงบเสย และคอยตกเตอนตนเองอยเสมอวา เวทนาเปนไตรลกษณ ไมสมควรเลยทจะยดมนถอมนในเวทนาตาง ๆ ดวยความคดทเปนกเลสอกตอไป.

466

ทานควรเรมตนดวยการฝกมสตอยทฐานหลกของสต พรอมกบแบงสตหรอความตงใจไปใชในการรเหนเวทนาทเกดขนในจตใจของตนเองในปจจบนขณะ.

ถาพบวา เวทนาทเกดขน เปนความรสกไมสขไมทกขดวยสตปญญาทางธรรม หรอมความเบาสบาย(ปต) หรอสขสงบ(ปสสทธ) ซงเกดขนเพราะขณะนนไมมการคดดวยกเลส กไมตองไประงบความคดนน ๆ แตยงตองสำารวมระวงไมใหคดดวยกเลสตลอดไป. ความรสกเบาสบายและสขสงบดงกลาวแลว เปนสวนหนงในความรสกไมสขไมทกขในขณะทไมไดคดดวยกเลส*. ถาพบวา เวทนาทเกดขนเปนความสขทางโลกหรอเปนความทกขทเกดขนจากการคดดวยกเลส หรอจตใจไมสงบเพราะมการคดฟงซาน กใหรบมสตระงบความคดทเปนกเลส

467

ทนท นนคอการดบกระบวนการทางจตใจทเปนกเลส ซงขนตอนในการฝกม ๔ ขอยอย ดงน :-

๒.๑ สำาเหนยกวา จกเปนผรชดซงปต หายใจออก / หายใจเขา

ปต ในทนหมายถงปตทางธรรม คอ การมความเบาสบายทางจตใจ ในขณะทไมไดคดดวยกเลส ซงเปนความรสกไมสขไมทกข และมความสขสงบทางจตใจ เพราะไมคดฟงซาน ไมคดดวยกเลส ไมมความสขทางโลก ไมมความทกข และไมหลบใน.

ใหฝกมสตอยทฐานหลกของสต และฝกแบงสตจากฐานหลกของสต ไปใชในการมสตรเหนอยางแจงชด(เปนผรชด)ตามความเปนจรงวา ในปจจบนขณะ จตใจมความเบาสบาย(มปต)เนองจากไมมการคดดวยกเลสหรอเปลา.

468

ขณะทยงมความเบาสบายอย กแสดงวา ขณะนน ไมมการคดดวยกเลส.

ขณะใดทไมมความเบาสบาย กแสดงวา ขณะนน อาจกำาลงมการคดดวยกเลส.

ขณะททานมความเบาสบายซงเกดขนจากการฝกปฏบตธรรม กเปนเครองชวดหรอประเมนผลวา ทานกำาลงฝกปฏบตธรรมไดถกทางแลว จงควรมความเพยรทจะรกษาจตใจใหมความเบาสบายไวเสมอ.

ความเบาสบายจากการใชสตปญญาทางธรรมควบคมความคดจนไมคดดวยกเลส เปนภาวะทไมสขไมทกขและมความสขสงบโดยไมมอามส ซงเปนภาวะของนพพาน. ถาทำาไดชวคราว กเปนภาวะนพพานชวคราว ถาทำาไดตอเนอง กเปนภาวะนพพานตอเนอง.

๒.๒ สำาเหนยกวา จกเปนผรชดซงสข หายใจออก / หายใจเขา

469

สข ในทนหมายถงความสขทางธรรมหรอความสขสงบ ซงเกดขนในขณะทจตใจไมคดฟงซาน ไมคดดวยกเลส ไมมความสขทางโลก ไมมความทกข และไมหลบใน เนองจากขณะนนมสตควบคมความคดจนไมมการคดดวยกเลส.

ใหฝกมสตอยทฐานหลกของสตและฝกแบงสตจากฐานหลกของสต ไปใชในการมสตรเหนเวทนาอยางแจงชดตามความเปนจรงวา ในปจจบนขณะมความสขสงบ(สข)อยหรอไม.

ขณะใดทไมมความสขสงบ กแสดงวา ขณะนน อาจกำาลงมการคดดวยกเลส.

ขณะทานมความสขสงบทเกดขนจากการฝกปฏบตธรรม กเปนเครองชวดหรอประเมนผลวา ทานกำาลงฝกปฏบตธรรมได

470

ถกทางแลว จงควรมความเพยรทจะรกษาจตใจใหมความรสกสขสงบไวเสมอ.

การควบคมความรสกใหมความเบาสบายและสขสงบนน จะตองฝกปฏบตธรรมในขนตอไป.

๒.๓ สำาเหนยกวา จกเปนผรชดซงจตตสงขาร หายใจออก / หายใจเขา

จตตสงขาร ในทนหมายถงความคด.ใหฝกมสตอยทฐานหลกของสตและ

แบงสตจากฐานหลกของสตไปใชในการมสตรเหนความคด(จตตสงขาร)อยางแจงชดตามความเปนจรงวา ในปจจบนขณะ กำาลงมความคดทเปนกเลสหรอไม โดยใชความรจากการศกษากระบวนการทางจตใจทเปนกเลส และจากการพจารณาจตในขนตอนท ๑ มาประกอบการพจารณาดวย.

471

การมสตรเหนจตใจของตนเองเชนน จะทำาใหทานสามารถรเหนและควบคมความคดทเปนกเลสไดเปนอยางด.

ความคดทเปนกเลสนเอง ทเปนสาเหตใหเกดความทกข และความสขทางโลก.

๒.๔ สำาเหนยกวา จกเปนผระงบจตตสงขาร หายใจออก / หายใจเขา

จตตสงขาร ในทนหมายถงความคดทเปนกเลส ซงเปนคำาเดยวกบ สงขารในปฏ“จจสมปบาท”.

ใหแบงสตจากฐานหลกของสต ไปใชในการระงบ(ดบ)ความคดทเปนกเลสหรอดบสงขารในปฏจจสมปบาท(ระงบจตตสงขาร) ดงนน ในทนททไดรเหนวามการคดดวยกเลส กใหมสตระงบความคดนน ๆ ทนท โดยไมตองรอแมแตวนาทเดยว.

472

หลงจากการฝกปฏบตธรรมจนไดผลดตามสมควรแลว ทานจะสามารถรเหนไดดวยตนเองวา การจะดบกเลสไดตรงประเดนนน ตองมสตใชขอมลดานสตปญญาทางธรรม(ใชวชชา)ทมอยในความจำา ทำาการระงบความคดทเปนกเลส.

การระงบความคดทเปนกเลสนเอง จงทำาใหไมเกดความทกข และไมเกดความสขทางโลก.

ตวอยางของการละความยดมนถอมนในเวทนา เชน เมอเกดปญหาวา ความสขสบายตาง ๆ ทเคยมอยไดลดลงหรอหมดไป กควรมสตยอมรบความเปนไตรลกษณของเวทนา พรอมทงใชสตปญญาทางโลกและสตปญญาทางธรรมควบคกนไป เพอแกปญหาตาง ๆ ทเกดขนตามความเหมาะสมตอไป

473

โดยไมมความยดมนถอมนในเวทนาดวยความคดทเปนกเลส.สรป: พยายามฝกมสตอยทฐานหลกของสตไวเสมอเพอไมใหคดฟงซาน พรอมทงแบงสตมาใชในการรเหนเวทนาตาง ๆ ทเกดขน. ทนททรเหนวา มเวทนาเกดขนจากความคดทเปนกเลส กใหรบระงบทนท แลวใหเวลาเลกนอยในการตกเตอนตนเองวา เวทนาเปนไตรลกษณ ไมสมควรเลยทจะมความยดมนถอมนดวยความคดทเปนกเลส ควรฝกทำาเชนนเปนประจำาจนเปนนสย.

๓. วธฝกเจรญสตทฐานจต(บำาเพญจตตานปสสนาสตปฏฐาน)ในชวตประจำาวน

กอนศกษาเรองน ขอใหทานทบทวนเรองการพจารณาจตในขนตอนท ๑ เสยกอน

474

โดยเนนวาจตใจแบบไหนเปนอกศล หรอเปนกศล เพอเปนขอมลพนฐาน.

การเจรญสตทฐานจต กเพอการมสตคอยรเหน(เฝาระวง)วา ในปจจบนขณะ จตใจเปนอกศลหรอไม ถาเปนอกศลกใหระงบเสย ถาเปนกศลกทำาตอไปตามความเหมาะสม และคอยตกเตอนตนเองอยเสมอวา จตใจนเปนไตรลกษณ ไมสมควรเลยทจะยดมนถอมนในจตใจนดวยความคดทเปนกเลสอกตอไป.

ทานควรเรมตนดวยการฝกมสตอยทฐานหลกของสต พรอมกบแบงสตไปใชในการมสตรเหนจตใจในปจจบนขณะวา กำาลงเปนอกศลจตหรอไม(หรอกำาลงคดดวยกเลส หรอกำาลงมความยดมนถอมน).

475

ทนททรเหนวาจตเปนอกศล กใหมสตรบระงบอกศลจตนน ๆ ทนท ซงขนตอนในการฝกม ๔ ขอยอย ดงน :-

๓.๑ สำาเหนยกวา จกเปนผรชดซงจต หายใจออก / หายใจเขา

รชดซงจต ในทนหมายถงการรแจงชดตามความเปนจรงวา จตเปนกศลหรออกศล

ใหฝกมสตอยทฐานหลกของสต และฝกแบงสตจากฐานหลกของสต ไปใชในการร เหนอยางแจงชดตามความจรงวา จตใจ(จต)ในปจจบนขณะ ตงอยในภาวะกศลหรออกศลโดยใชความรจากการพจารณาจตในขนตอนท ๑ มาประกอบการพจารณา.

ถาขณะใดจตใจเปนอกศล กแสดงวา ขณะนนกำาลงมอวชชาครอบงำา จงเกดการเผลอสต คดฟงซาน ซมเซา หรอคดดวยกเลส.

476

๓.๒ สำาเหนยกวา จกยงจตใหบนเทง(ปราโมทย) หายใจออก / หายใจเขา

บนเทง เปนภาษาไทย ภาษาบาลใชคำาวา ปราโมทย.

คำาวา บนเทง ไมคอยเหมาะกบความหมายทางธรรมในยคปจจบน ผเขยนจงใชคำาวา ผองใส เพราะจะสอความหมายไดใกลเคยงกวา หรอใชภาษาบาลอยางเดม คอ ปราโมทย กงายด.

ปต เปนภาวะของจตใจทบรสทธเพราะไมคดและไมทำาดวยกเลส.

ปราโมทย เปนภาวะของจตใจทผองใส เพราะคดและทำาดวยกศล*.

ปตปราโมทย เปนภาวะของจตใจทบรสทธผองใส ซงเกดขนในขณะทมสตควบคมความคดและการกระทำาตาง ๆ ใหเปน

477

ไปตามโอวาทปาฏโมกขได ซงเปนทางสายกลางของชวต หรอเปนภาวะของจตใจในขณะไมมความทกข(นพพาน)*.

ใหฝกมสตอยทฐานหลกของสต และแบงสตจากฐานหลกของสตไปใชในการควบคมจตใจ(ยงจต)ใหมความผองใส(ปราโมทย)อยเสมอ.

ขณะใดทจตใจไมมความผองใส กแสดงวา ขณะนน อาจมกเลส(โลภ โกรธ หลง)ครอบงำาจตใจอย.

เมอจตใจของทานมความผองใสทเกดขนจากการฝกปฏบตธรรม กเปนเครองชวดหรอประเมนผลวา ทานกำาลงฝกเจรญสตไดถกทางแลว จงควรมความเพยรทจะรกษาจตใจใหมความผองใสไวเสมอ.

การควบคมจตใจ(ยงจต)ใหมความผองใสนน ตองฝกปฏบตธรรมในขอตอไป.

478

๓.๓ สำาเหนยกวา จกตงจตมน หายใจออก / หายใจเขา

จตตงมน เปนคำาทนยมใชในเรองของสมาธ แตเนองจากหวขอนเปนเรองของการเจรญสต(วปสสนา) จงควรเปนความหมายในเรองของการมสตตงมนอยกบกจทตงใจกระทำาอย โดยไมเผลอสต ไมฟงซาน ไมคดดวยกเลส และไมหลบในดวย.

เพอปองกนความผดพลาด จงควรอธบายเรองความตงมนของจตใจเปน ๒ ประเดน คอ ๑. สมาธตงมน ๒. สตตงมน. โดยหลกการแลว ทานกตองฝกเจรญสตและเจรญสมาธสลบกนไปในชวตประจำาวน โดยพยายามไมใหเผลอสตไปคดฟงซาน(ใหมความตงมนมากทสด).

๓.๓.๑ ใหฝกเจรญสมาธในชวตประจำาวน จนสมาธมความตงมน เพอพกผอนรางกาย

479

และสมอง ทำาใหรางกายและสมองไมลา เพราะเมอสมองลา จะทำาใหสตออนกำาลงลง เปนผลใหความสามารถในการรเหนและควบคมความคดลดลงไปดวย จงเกดการเผลอสตไปคดฟงซานหรอหลบในไดโดยงาย อกทงยงทำาใหการคดและการพจารณาเรองตาง ๆ มประสทธภาพลดลงดวย.

ทานทฝกใหม ควรฝกเจรญสมาธระยะยาว ครงละ ๑๐ - ๓๐ นาท วนละ ๑ - ๒ ครง ในสถานทเหมาะสม และฝกเจรญสมาธชวงสน ๆ ครงละ ๓๐ - ๖๐ วนาท ในทกชวโมงขณะทดำาเนนชวตประจำาวน จนกวาสมองของทานจะมความคนเคยและมความชำานาญในการเจรญสมาธในชวตประจำาวนไดดพอ.

สดสวนของเวลาในการเจรญสมาธและเจรญสตนน ขนอยกบความเหมาะสมของ

480

แตละบคคล เชน ในขณะทำางานทตองใชสมองมาก อาจตองพกสมอง(เจรญสมาธ)บอยกวางานทเบาสบาย เพอปองกนการลาของสมอง. ขณะอยในสงแวดลอมทกระตนใหเกดการคดดวยกเลส กควรเจรญสมาธบอยครง เพอเรยกสตกลบคนมาอยางจรงจง.

การตงจตมนดวยการเจรญสมาธมความสำาคญในการเตรยมสมองกอนการพจารณาธรรมและการปฏบตงาน เพราะขณะมสมาธตงมนอยนน ความคดจะหยดและสมองไดพกผอน ตอจากนนจงคลายออกจากสมาธ เพอมสตในการพจารณาธรรมหรอปฏบตงานในขนตอไป จงจะทำาใหสามารถพจารณาธรรมหรอปฏบตงานไดอยางละเอยดออนและลกซงมากขน(จตมความนมนวลควรแกการงาน).

481

๓.๓.๒ ใหฝกเจรญสตในชวตประจำาวน จนสตมความตงมนในการรบรขอมลตาง ๆ (ทางตาและหเปนตน)ในสดสวนทเหมาะสม(เพอการสำารวมระวงอายตนะ) พรอมทงรเหนและควบคมความคดรวมทงการกระทำาตาง ๆ ไมใหมกเลสเจอปนไดอยางตอเนองในชวตประจำาวน รวมทงลดความคดฟงซานใหนอยลง เพอทจะทำาใหสามารถดำาเนนชวตโดยไมมกเลสเจอปน จตใจมความสขสงบ และบรสทธผองใสตามโอวาทปาฏโมกข.

๓.๔ สำาเหนยกวา จกเปลองจต หายใจออก / หายใจเขา

จกเปลองจต ในทนหมายถงการมสตเปลองจตใจออกจากกเลส นนกคอ การเจรญสมาธสลบกบการเจรญสตอยางตอเนองในชวตประจำาวน เพอไมใหมการคดดวย

482

กเลส ซงทกขอในขนตอนท ๒ นมวตถประสงคเดยวกนอยแลว.

ผเขยนวเคราะหจากภาคปฏบตวา คำาวาเปลองจตนน ควรจะมความหมายเพมขนมาอก ๓ ประเดน คอ :-

๓.๔.๑ เมอมสมาธตงมน(เจรญสมาธ)ตามสมควรกบเวลาทตงใจแลว กใหออกจากการเจรญสมาธ(เปลองจต)และกลบมาเจรญสตตอไป เพราะการเจรญสมาธเปนไปเพอการหยดความคด เปนการพกรางกายและสมองโดยวธลดการทำางานของสมองใหเหลอนอยทสดในขณะทไมไดนอนหลบ และเปนการฝกใหมสตอยางตอเนองไปดวย.

๓.๔.๒ เมอมสตตงมนอยกบกจทเจตนากระทำา(เจรญสต)ตามสมควรกบเวลาทตงใจแลว กใหออกจากการเจรญสต(เปลองจต)

483

มาพกผอนรางกายและสมองโดยการเจรญสมาธ.

๓.๔.๓ เปลองจตออกจากสมาธและสตเพอการพกผอนนอนหลบ ตามความเหมาะสมของแตละบคคล.

ตวอยางของการละความยดมนถอมนในจตใจ เชน เมอความสามารถในการควบคมจตใจในการละอกศลเกดการลดลง จะดวยเหตใดกตาม ควรมสตยอมรบความเปนไตรลกษณของจตใจ พรอมทงใชสตปญญาทางโลกและสตปญญาทางธรรมควบคกนไป ทำาการแกปญหาตาง ๆ ทเกดขนตามความเหมาะสม โดยไมมความยดมนถอมนดวยความคดทเปนกเลส.สรป: พยายามฝกมสตอยทฐานหลกของสตไวเสมอเพอไมใหคดฟงซาน พรอมทงแบงสตมาใชในการรเหนจตใจ. ทนททรเหน

484

วา จตใจเปนอกศล(ตามทไดพจารณาไวแลวในขนตอนท ๑) กใหรบระงบ แลวใหเวลาเลกนอยในการตกเตอนตนเองวา จตใจเปนไตรลกษณ ไมสมควรเลยทจะยดมนถอมนดวยความคดทเปนกเลส ควรฝกทำาเชนนเปนประจำาจนเปนนสย(อตโนมต).

๔. วธเจรญสตทฐานธรรม(บำาเพญธรรมานปสสนาสตปฏฐาน)ในชวตประจำาวน

กอนศกษาเรองน ขอใหทานทบทวนเรองการพจารณาธรรมในขนตอนท ๑ เสยกอน เพอเปนขอมลพนฐานในการศกษา.

การเจรญสตทฐานธรรมมแนวทางการปฏบต ๒ แบบ ดงน :-

แบบท ๑. มสตพจารณาธรรมเปนประจำาในชวตประจำาวน. การพจารณาธรรมประกอบดวยศกษาธรรมเพมเตม

485

ทบทวนธรรม และพจารณาแกปญหาตาง ๆ ดวยธรรมในชวตประจำาวน.

ถาไมพจารณาธรรมเปนประจำา จะทำาใหขอมลตาง ๆ รวมทงความรและความสามารถทางธรรมในความจำากจะลดลง เพราะธรรมชาตของสมองเปนเชนนนเอง(ขอมลทางธรรมในความจำาเปนไตรลกษณ). การพจารณาธรรมเชนน คอ สวนหนงของการปฏบตธรรมในชวตประจำาวน.

แบบท ๒. มสตในการพจารณาธรรมเพอดบความทกขทเกดขนซำาแลวซำาอก. การจะดบความทกขทเกดจากความยดมนถอมนดวยความคดทเปนกเลสนน ตองใชความรทไดจากการพจารณา กาย เวทนา จต ธรรม วาเปนไตรลกษณ(ตามการฝกพจารณาในขนตอนท ๑) มาเปนเครองมอในการโนมนาวจตใจของทานไมใหคดดวยกเลส.

486

ในทางปฏบต เมอมความคดทเปนกเลสเกดขน ทานสามารถดบความคดดงกลาวไดภายในวนาทททานเจรญสมาธหรอเจรญสตแลวมความตงมน.

บางครง มความทกขทรนแรงหรอมความทกขหลายเรองเกดขนพรอม ๆ กน ขณะเดยวกน ขอมลดานสตปญญาทางธรรมในความจำาของผนนยงมไมเพยงพอ จงไมสามารถดบความคดดงกลาวได จำาเปนตองพจารณาธรรมตามขนตอนท ๑ เพมเตม(จนตามยปญญา) เพอตอกยำาความเปนไตรลกษณในจตใจ พรอมกบลงมอปฏบตธรรมตามทไดพจารณาแกปญหาอยางจรงจง(ภาวนามยปญญา) ดวยการเจรญสตสลบกบการเจรญสมาธในชวตประจำาวนอยางตอเนองมากขน กจะสามารถดบความคดทเปนกเลสและดบความทกขทรนแรงได.

487

วธแกปญหาความทกขทเกดขนซำาแลวซำาอกในชวตประจำาวน ทำาไดโดยการฝกมสตอยทฐานหลกของสต และฝกแบงสตจากฐานหลกของสตไปใชในการพจารณาธรรมวา สงทกำาลงมความยดมนถอมนจนเปนทกขนน ทแทจรงเปนไตรลกษณ แลวตกเตอนตนเองซำาแลวซำาอกวา ไมควรยดมนถอมนดวยความคดทเปนกเลสอกเลย เพราะทำาใหเกดความทกข เพอโนมนาวจตใจใหเกดการปลอยวาง(เลกคดดวยกเลส) ซงมขนตอนในการฝก ๔ ขอยอย ดงน :-

๔.๑ สำาเหนยกวา จกพจารณาเหนวาไมเทยง หายใจออก / หายใจเขา

ใหฝกมสตอยทฐานหลกของสต และแบงสตจากฐานหลกของสตไปใชในการมสตพจารณาวา รางกายและจตใจของทานเปนของไมเทยงแทแนนอน เปนไตรลกษณจรง

488

ๆ โดยใชความรจากการพจารณาธรรมในสตปฏฐาน ๔ มาใชประกอบการพจารณาโดยตลอด เพอจะคลาย(ลด)ความคดทเปนกเลส หรอคลายความยดมนถอมนในเรองทเปนสาเหตของความทกขใหหมดไป.

การพจารณาใหรเหนความเปนไตรลกษณของตนเองซำาแลวซำาอก จะทำาใหทานไดทบทวนขอมลความเปนไตรลกษณของชวตมากขน ทำาใหเกดการโนมนาวจตใจไมใหคดดวยกเลส พรอมทงเรงรดตนเองใหปฏบตธรรมอยางจรงจงและตอเนองมากขน.

๔.๒ สำาเหนยกวา จกพจารณาเหนความคลายออกได หายใจออก/หายใจเขา

ใหฝกมสตอยทฐานหลกของสต และแบงสตจากฐานหลกของสตไปใชในการมสตพจารณาเรองททำาใหเกดความทกขซำาแลวซำา

489

อก เพอใหรเหนแจงชดตามความเปนจรงในสาเหตของความทกข ซงจะพบวา มสาเหตมาจากความคดทเปนกเลสของตนเอง หรอมความยดมนถอมนนนเอง.

ความคดทเปนกเลสนเอง ททำาใหเกดความยดมนถอมน จนกลายเปนความทกข จงไมสมควรเลย ทจะคดดวยกเลสแมแตนดเดยว. เมอตอกยำาความจรงซำาแลวซำาอก จะทำาใหเกดการโนมนาวจตใจไมใหคดดวยกเลสไดมากขน.

การยอมรบในความเปนไตรลกษณของตนเอง รวมทงการสามารถลดหรอดบความคดทเปนกเลสไดมากขน จะเปนผลใหมการคลายออกจากความยดมนถอมนได.

การรเหนความคลายออกไดบางแลวจากกเลสหรอความยดมนถอมน จะเปนเครองบงชวา ทานเรมพจารณาอยางถกทางแลว.

490

การคลายออกไดบางแลว หมายถงการทยงมความคดทเปนกเลสอย แตนอยลง จงตองพจารณาซำาแลวซำาอก เพอใหเกดปญญาทางธรรมมากขน พรอมทงเรงรดตนเองใหปฏบตธรรมเพอใหเกดการใชปญญาทางธรรมอยางจรงจงและตอเนอง.

๔.๓ สำาเหนยกวา จกพจารณาเหนความดบไป หายใจออก / หายใจเขา

ใหแบงสตจากฐานหลกของสต ไปใชในการมสตพจารณาเรองทเปนสาเหตใหเกดความทกขซำาแลวซำาอก เพอใหรเหนแจงชดตามความเปนจรงอยางลกซงและจรงใจในความเปนไตรลกษณ พรอมทงตอกยำาความจรงทไดพจารณาไปแลววา ทานเอง คนอน และสงตาง ๆ ลวนเปนไตรลกษณดวยกนทงสน เพอโนมนาวใหดบความคดทเปนกเลสใหหมดสน จะไดไมมความทกขอกตอไป พรอม

491

ทงเรงรดตนเองใหปฏบตธรรมอยางจรงจงและตอเนองมากขน จนความคดทเปนกเลสหรอความยดมนถอมนหมดไปโดยไมเหลอเลย.

การดบไปของความคดทเปนกเลสในเรองใด คอ การดบสงขารในปฏจจสมปบาทของเรองนน ๆ.

๔.๔ สำาเหนยกวา จกพจารณาเหนความสลดเสยได หายใจออก / หายใจเขา

ใหแบงสตจากฐานหลกของสต ไปใชในการมสตพจารณาเรองทเปนสาเหตของความทกขซำาแลวซำาอก จนมขอมลดานสตและขอมลดานไตรลกษณในความจำาเพยงพอ และใชขอมลดงกลาว ในการสลดเสยไดซงความคดทเปนกเลสทเคยเกดขนใหหมดไป โดยไมหวนกลบมาคดดวยกเลสอยางตอเนอง.

492

ควรฝกสงเกตความคดทเปนกเลสและถาพบวา ยงมความคดทเปนกเลสเหลออย กใหทานเพยรพยายามทจะเพมพนขอมลดานสตปญญาทางธรรม(วชชา)ในความจำาใหมากขนอยางรวดเรว เพอดบความคดทเปนกเลสในเรองนน ๆ ใหหมดไป พรอมทงเรงรดตนเองใหมความเพยรในการปฏบตธรรมอยางจรงจงและตอเนองมากขน.

ควรตกเตอนตนเองเสมอวา ธรรมเมออยในความจำากเปนไตรลกษณเชนกน จงควรฝกพจารณาธรรมเปนประจำาจนเปนนสย เพอทำาใหขอมลทางธรรมยงคงมอยในความจำา หรอมมากขน หรอลดลงนอยทสดเทาทจะทำาได.

หากพบกบปญหาทรนแรงหรอปญหาหลายดานพรอม ๆ กน จนไมสามารถควบคมความคดและความทกขไวได ใหพจารณาเหน

493

ความเปนไตรลกษณของตนเองซำาแลวซำาอก พรอมทงเรงความเพยรในการเจรญสตและสมาธใหเกดขนอยางตอเนอง จนกวาจะสามารถระงบความคดทเปนกเลสได.สรป: พยายามฝกมสตอยทฐานหลกของสตไวเสมอเพอไมใหคดฟงซาน พรอมทงแบงสตมาใชในการศกษาธรรม ทบทวนธรรม แกปญหาโดยธรรมเปนประจำาในชวตประจำาวน เพอคงไวหรอเพมพนขอมลดานสตปญญาทางธรรมในความจำาใหมากขนและใชขอมลดงกลาวในการควบคมความคดไมใหคดดวยกเลสอยางตอเนอง เพอไมใหเกดความยดมนถอมนในขนธ ๕. ควรฝกเชนนเปนประจำาจนเปนนสย(อตโนมต)

494

แนวทางการฝกปฏบตธรรมในชวตประจำาวนตามรปแบบของสตปฏฐาน ๔ อยางรวบยอด

เพอใหการฝกเจรญสตปฏฐาน ๔ งายขน ผเขยนจงไดยอเนอหาของสตปฏฐาน ๔ ทงหมด มาเปนการเจรญสตตามองคประกอบ ๕ ประการ ดงน :-

๑. ฝกมสตอยทฐานหลกของสตอยางตอเนอง.

ในชวตประจำาวน ควรมสตรบรความรสกของลมหายใจทผานเขาออกตรงรจมกอยางตอเนองหรอเปนประจำา เพอปองกนการคดฟงซาน และเพอเตรยมพรอมในการรเหนและควบคมความคดรวมทงการกระทำาตาง ๆ ไมใหเจอปนดวยกเลส.

๒. ฝกแบงสตสวนหนงจากฐานหลกของสตไปใชในการรบรขอมล และทำากจ

495

ตางๆ รวมทงใชในการรเหนความคดและการกระทำาตางๆ วา มกเลสเจอปนหรอไม.

ฝกแบงสตจากฐานหลกของสตไปใชในการทำากจตาง ๆ ไดแกการรบรขอมลตาง ๆ ทเขามาทางตา ห จมก ลน กาย ใจ และใชกบการทำากจกรรมตาง ๆ ในชวตประจำาวน ในสดสวนของสตทเหมาะสม เพอสำารวมระวงความคดไดงายขน จะไดไมคดดวยกเลส รวมทงแบงสตไปใชในการรเหนความคดและการกระทำาตาง ๆ ในชวตประจำาวนวา มกเลสเจอปนหรอไม.

๓. ฝกแบงสตจากฐานหลกของสตมาใชในการควบคมความคดและการกระทำาตางๆ ใหเปนไปตามโอวาทปาฏโมกข.

ฝกแบงสตจากฐานหลกของสตไปใชในการควบคมความคดและการกระทำาตาง ๆ ไมใหมการคดและทำาดวยกเลส เพอทำาใหจตใจม

496

ความบรสทธ ขณะเดยวกนควบคมความคดใหคดและทำาแตกศล เพอทำาจตใจใหมความบรสทธผองใส.

การละอกศลและสรางกศลตามโอวาทปฏโมกข จงทำาใหจตใจบรสทธผองใส และพฒนาจตใจใหเปนบคคลทประเสรฐ(อรยบคคล)ในระดบตาง ๆ ตามความรและความสามารถทางธรรมทมอยในขณะนน.

๔. ฝกแบงสตจากฐานหลกของสตไปใชในการพจารณาธรรม.

ฝกแบงสตจากฐานหลกของสตไปใชในการพจารณาธรรมในชวตประจำาวน ซงประกอบดวยการศกษาธรรม ทบทวนธรรม และแกปญหาตาง ๆ โดยใชหลกธรรมในอรยสจ ๔.

497

๕. ฝกใชสตปญญาทางโลกและสตปญญาทางธรรมควบคกนไปในชวตประจำาวน.

การดบทกขทางรางกายตองใชสตปญญาทางโลก การดบทกขทางจตใจตองใชสตปญญาทางธรรม. ในชวตประจำาวน การใชสตปญญาทางโลกและสตปญญาทางธรรมควบคกนไป จะดบความทกขไดทงทางรางกายและจตใจ และทำาใหชวตมคณภาพด.

องคประกอบทง ๕ น มรายละเอยดอยในหนงสอเลม ๑.

การเจรญสตและเจรญสมาธเปนเรองของปจจบนขณะ(ปจจบนธรรม)ทงสน การดบกเลสกเปนการดบกเลสในปจจบนขณะ และการดบทกขกเปนการดบทกขในปจจบนขณะ. ความสามารถในการดบกเลสและกอง

498

ทกขจงเปนเรองปจจบนธรรม ซงขนอยกบเหตปจจยในปจจบนขณะ และเปนไตรลกษณดวย.

เพอใหผทเรมฝกปฏบตธรรมสามารถจดจำาและนำาไปปฏบตธรรมในชวตประจำาวนไดโดยงาย จงขอแนะนำาหลกการยอ ๆ และสน ๆ สำาหรบการฝกฝนตนเองโดยการ "พยายามฝกมสตอยทฐานหลกของสตไวเสมอ พรอมทงมสตรเหนความคดและควบคมความคดใหเปนไปตามโอวาทปาฏโมกข". การฝกเพยงแคน กทำาใหจตใจมความบรสทธผองใสและไมมความทกข.

เนอหาในเรองสตชอบ(สตปฏฐาน ๔)นนมมาก ทานทยงไมเขาใจอยางชดแจง กควรอานซำาและทำาความเขาใจใหชดเจน พรอมทงจดจำา ทบทวน และศกษาเพมเตมจากแหลง

499

ตาง ๆ ทางธรรมดวย เพอเปดวสยทศนทางธรรมของทานใหกวางขวางมากยงขน.

ควรรกษาตนเองและผอนดวยสตปฏฐาน ๔การเจรญสต(สตปฏฐาน ๔)มความ

สำาคญตอการดำาเนนชวต ดงทพระพทธเจาไดตรสสอนไววา ภกษทงหลาย เมอคดวา “

เรารกษาตน กพงตองใชสตปฏฐาน “ ”เมอคดวา เราจะ“ รกษาผอน กพงตองใช”สตปฏฐาน เมอรกษาตน กชอวารกษาคนอน(ดวย) เมอรกษาคนอน กชอวารกษาตนเอง(ดวย)” (พทธธรรม หนา ๘๐๘ ป.อ.ปยต

โต).๖๘

การตรสสอนเชนน เปนเครองแสดงวา การเจรญสตโดยการมสตรเหนและควบคมความคดรวมทงการกระทำาตาง ๆ ไมใหมกเลสเจอปน จะรกษาตนเองไมใหมความทกข

500

ขณะเดยวกน จะทำาใหไมเกดการเบยดเบยนตนเองจงไดชอวารกษาตนเอง และไมเบยดเบยนผอนจงไดชอวารกษาผอนดวย. เมอรกษาคนอนดวยการไมเบยดเบยนคนอนเชนน(ละชว) จงไดชอวารกษาตนไมใหมความทกข และไมถกจองเวร. การเจรญสตปฏฐาน ๔ เปนการรกษาตนเองและผอนใหพนจากความทกข(ละชวและทำาด) จงไดชอวาเปนการกระทำาทประเสรฐของบคคลทประเสรฐ.

สตปฏฐาน ๔ จงเปนทางสายเอกเพอการดำาเนนชวตอนประเสรฐตามโอวาทปาฏโมกข.

ชวตกบความตายพระพทธเจาตรสสอนเรองชวตกบความ

ตายไววา ความตายเรากมไดชนชอบ ชวต“

501

เรากไมไดตดใจ เราจกทอดทงกายน อยางมสมปชญญะ มสตมน(สตตงมน*); ….เรารอทาเวลา เหมอนคนรบจางทำางานเสรจ รอรบคาจาง” (พทธธรรม หนา ๒๗๔ ป.อ.ปยตโต).๖๙

การตรสสอนเชนน นาจะเปนการตรสสอนเมอพระชนมายอยในชวงสงอาย ซงแสดงถงการททรงปลอยวางในเรองชวตและความตาย เพราะพระองคไดทรงทำากจทเปนกศลอยางสมบรณทสดเสรจแลว(เสรจกจ) และทรงมความพรอมอยเสมอเมอความตายมาถง.

ผปวย ผพการ ผสงอาย และทก ๆ คน พงใชสตปญญาในการปฏบตตนตามโอวาทปาฏโมกขใหสมบรณทสด และพรอมทจะพบกบปญหาตาง ๆ รวมทงความตายอยางมสตสมปชญญะ โดยไมมความทกขดวยกเลส

502

แมแตนอยนด ดงเชนทพระพทธเจาไดตรสสอนไว. การจะทำาเชนนไดนน ตองมความรในอรยสจ ๔ และสามารถปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ ไดอยางถกตอง ครบถวน และตอเนอง จงจะทำาใหมความพรอมอยางเตมรปแบบ.

การเจรญสตในชวตประจำาวนอยางยอ ๆ และตรงประเดน มดงน :-๑. พยายามมสตอยทฐานหลกของสตไว

เสมอ ๆ พรอมทงรเหน ความคดและควบคมความคดใหเปนไปตามโอวาทปาฏโมกข.

๒. ศกษาธรรม ทบทวนธรรม แกปญหาดวยธรรม.๓. ใชสตปญญาทางโลกและสตปญญาทางธรรมควบคกนไป.

503

อรยบคคล

บคคลทศกษาอรยสจ ๔ และปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ อยางถกตองและครบถวน จะสามารถพฒนาจตใจและการกระทำาตาง ๆ ทางกาย วาจา ใจ ใหเปนไปตามโอวาทปาฏโมกข หรอเปนบคคลทประเสรฐ(อรยบคคล)ในระดบตาง ๆ ไดอยางรวดเรว.

เพอใหมการดำาเนนชวตตามแบบอรยบคคลไดอยางถกตองและครบถวน ทานควรศกษาเรองอรยบคคลใหรแจงชดตามความเปนจรง พรอมทงจดจำาไว เพอใชเปนแนวทางในการฝกปฏบตธรรม ประเมนผล และปรบปรงการดำาเนนชวตประจำาวนของ

504

ตนเอง ใหเปนไปตามรปแบบของอรยบคคลตอไป. บางทานคดวา เร องอรยบคคลเปนเรองสงสง ยาก และหางไกลมาก ตองบำาเพญกศลอยางมากมายถงจะบรรลธรรมใหเปนอรยบคคลได จงเปนเหตใหไมกลาศกษา วเคราะห วจารณ หรอแมแตคดถงเอาเลยทเดยว เปนผลใหขาดแนวทางในการดำาเนนชวตทประเสรฐอยางเปนขนตอน.

ทจรงแลว อรยบคคลเปนเรองสำาคญททกคนควรร เพอใชเปนขอมลในการดำาเนนชวตอยางประเสรฐ และใชสำาหรบประเมนผลการปฏบตธรรมดวยตนเอง ซงไมใชเร องของการแสดงความสามารถใหบคคลอนไดรบรแมแตนดเดยว.

จตใจในระดบตาง ๆ

505

ตงแตกอนพทธกาลจนถงยคปจจบน มคนจำานวนไมนอยทมความเชอเร องภพชาตวา มนรกอยใตดน มมนษยอยบนพนดน เหนอแผนดนขนไป มสวรรคทประกอบดวยเทวโลก พรหมโลก และมทอยของวญญาณทบรสทธชวนจนรนดร.

ในสมยพทธกาล พระพทธเจาทรงปรบเปลยนเรองความเชอดงกลาว มาเปนเรองระดบคณธรรมของจตใจหรอระดบของการพฒนาจตในชวตปจจบน ทคนทวไปสามารถรเหนและรบรไดดวยตา ห จมก ลน กาย ใจ ในชวตปจจบน โดยใชสตปญญาธรรมดา ๆ นเอง ซงมเนอหายอ ๆ ดงน :-

ระดบนรก คอ ระดบจตใจของบคคลทมความทกข หรอเปรยบเหมอนการตกนรก(คนนรก) เพราะมการคดและการกระทำาตาง ๆ ทเปนกเลส เหมอนกบเปรต(คนเปรต)

506

อสรกาย(คนอสรกาย) และเดรจฉาน(คนเดรจฉาน).

ระดบมนษยธรรม คอ ระดบจตใจของบคคลทถอศล ๕ ขอ หรอมการกระทำาทไมเบยดเบยนตนเองหรอผอนดวยกายและวาจา. ขอควรระวงคอ ถงแมศล ๕ ศล ๘ ศล ๑๐ ศล ๒๒๗ ไมขาด แตถาจตใจยงคดดวยกเลส กจะมความทกขเหมอนกบบคคลทตกนรกไดเชนกน.

ระดบเทวธรรม คอ ระดบจตใจของบคคลทมมนษยธรรม + ทำาบญหรอทำาทานดวยวตถทานโดยไมตองการสงตอบแทนดวยความโลภ + มความละอายและเกรงกลวตอบาป(หรโอตตปปะ).

การทำาบญหรอทำาทานโดยตองการสงตอบแทนดวยความโลภ นาจะเปนเรองของการซอบญและทานมากกวา. บางคนทำาบญ

507

นดเดยว แตตองการสงตอบแทนมากมายดวยความโลภ จงนาจะเปนการซอบญพรอมกบเพมขอมลดานกเลสไวในความจำาอกดวย.

ระดบพรหมวหารธรรม คอ ระดบจตใจของบคคลทมเทวธรรม + เมตตา กรณา มทตา อเบกขา. ความเมตตา คอ ความปรารถนาดทจะใหผอนพนทกขทางจตใจ. กรณา คอ การใหธรรมทาน เชน บดามารดาสอนลกใหเปนคนด ครสอนศลธรรม พระสอนธรรม เปนตน. มทตา คอ พลอยยนดในความสำาเรจทดของผอน และไมอจฉา. อเบกขา คอ การปลอยวางความคดทเปนกเลส(ไมคดดวยกเลส) เมอไดชวยผทมความทกขตามกำาลงความสามารถแลว ไมวาผลทเกดขนจะเปนอยางไร.

การแผเมตตาอยางเดยวไมใชพรหมวหารธรรม การเจรญพรหมวหารธรรมตองม

508

กรณา มทตา และอเบกขาดวย. บางคนไมเขาใจเรองน คดวาการแผเมตตาเปนพรหมวหาร แตทจรงแลว พรหมวหารธรรมตองมองคประกอบครบทง ๔ ขอ.

บดาและมารดาบางคนทำาความดใหกบลก ดวยการดแลและใหการอบรมเปนอยางด(มเมตตาและกรณา) แตไมรจกการปลอยวางความคดทเปนกเลส(ไมมอเบกขา) เชน เมอสอนลกเสรจแลว ครนลกไมปฏบตตามกโกรธ. ความโกรธเกดขนจากความคดทเปนกเลส จงเปนเหตใหมความทกข(ตกนรกในจตใจ) และขณะโกรธ พรหมวหารธรรมไมเกดขนในจตใจดวย. ถาความโกรธนนรนแรง อาจจะทำารายลก(เปนอสรกายในจตใจ) ซงเปนผลรายตอจตใจและรางกายของตนเองและของลกดวย.

509

บางครงบางคราว การมสตแสรงทำาเปนโกรธทสบเนองมาจากความปรารถนาด เพอทำาใหการฝกอบรมเปนไปดวยด กถอเปนการปฏบตตนตามพรหมวหารธรรม.

ทานสามารถรเหนไดดวยตนเองวา มคนจำานวนไมนอยทมมนษยธรรม เทวธรรม และพรหมวหารธรรมดวยตนเอง ทง ๆทพระพทธเจาไมไดตรสสอน เชน บดา มารดา คร อาจารย เปนตน.

พระพทธเจาตรสสอนอรยสจ ๔ ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบตใหกบผทเขารบการฝกอบรมกบพระองคทาน เปนผลใหผเขารบการฝกอบรมสามารถพฒนาจตใจใหเปนอรยบคคลไดอยางรวดเรว. ดงนน พระพทธศาสนา จงเปนวชาการสำาหรบพฒนาจตใจมนษยใหเปนอรยบคคลโดยตรง.

510

การศกษาและปฏบตธรรมในพระพทธศาสนา เปนการพฒนาจตใจใหเปนอรยบคคล

อรยบคคล คอ บคคลทมความรในเรองอรยสจ ๔ และสามารถปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ จนสามารถดบกเลสทผกมดจตใจมนษย ๑๐ อยางใหลดลงหรอหมดไป(ละสงโยชน ๑๐) ตามระดบความรและความสามารถทางธรรมทมอยในความจำาขณะนน ซงเปนปจจบนขณะหรอปจจบนธรรม.

อรยบคคลม ๔ ระดบไดแก พระโสดาบน พระสกทาคาม(หรอสกทาคาม) พระอนาคาม พระอรหนต เรยงตามลำาดบตงแตระดบเรมตนจนถงระดบสงสด.

การจะเปนอรยบคคลระดบใดและมความตอเนองเพยงใดนน ขนอยกบความรในเรองอรยสจ ๔ และความสามารถในการดบกเลสและกองทกขของแตละบคคลในขณะ

511

นน ๆ ซงเปนเรองของความรและความสามารถทางธรรมเฉพาะตน.

กเลสหรอสงโยชนทอรยบคคลตองละกเลส คอ สงททำาใจใหเศราหมอง ซง

ประกอบดวยความโลภ โกรธ หลง.สงโยชน คอ กเลสทผกมดจตใจมนษย

ใหเกดความทกขม ๑๐ ขอ ซงเปนการขยายความของความโลภ โกรธ หลง เพอใชเปนแนวทางในการละกเลสในระดบตาง ๆ รวมทงใชในการประเมนผลดวย.

การมความรเรองสงโยชนจะทำาใหรจกระดบของความประเสรฐทางจตใจ รวมทงการใชความรดงกลาวในการประเมนผล แกไข และปรบปรงการปฏบตธรรมเพอการบรรลธรรมเปนอรยบคคล.

512

การเลอนระดบของอรยบคคลนน เปนเรองของการเลอนระดบของความรและความสามารถทางธรรมในการดบหรอละกเลสทผกมดจตใจมนษย ๑๐ ขอ เพอดบความทกขในชาตปจจบนนเอง.

ปถชนจะไมมความรเรองอรยสจ ๔ (เพราะมอวชชา) สวนอรยบคคลนน จะมความรและความสามารถทางธรรมตามความเปนจรง(รแจงชดในอรยสจ ๔) ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบต(มวชชา)ในระดบตาง ๆ กน.

เพอใหบทความกระชบ ดงนน จงตองใชคำาวา สงโยชน แทนขอความทวา กเลสท“ ” “ผกมดจตใจมนษยใหเกดความทกข“.

ความพนทกขเกดจากการมและใชขอมลความรและความสามารถทางธรรมอยในความจำา

513

ความพนทกขเปนเรองของการมและใชขอมลความรและความสามารถทางธรรมในปจจบนขณะ ไมเกยวกบกรรมในอดต และไมเกยวกบอนาคตทยงมาไมถง ยกตวอยางเชน องคลมาลไดทำาความชวไวอยางรนแรงและมากมาย เพราะมความหลง(มอวชชา) แตกสามารถบรรลธรรมเปนพระอรหนตได เพราะทานสามารถใชสตปญญาทางธรรม(ใชวชชา)ควบคมจตใจใหคดอยกบปจจบน ไมคดฟงซาน ไมคดดวยกเลส ไมคดเรองความชวทเคยทำาไว ไมคดเรองทเปนเหตใหเกดความทกข จงสามารถพนจากความทกขไดอยางตอเนอง และเปนพระอรหนตไดอยางรวดเรวในปจจบนชาตของทาน.

พระพทธศาสนาจงเปนเรองของการมและใชสตปญญาทางธรรม(ใชวชชา)ในการควบคม(บรหาร*)ความคดในชวตประจำาวน

514

เพอใหความคดอยกบปจจบน(เปนปจจบนธรรม) ไมใหคดฟงซาน ไมใหคดดวยกเลส ไมใหคดเรองทเปนทกข แตใหมสตในการคดและทำาแตกศลอยเสมอ พรอมทงรกษา(ทำา)จตใจของตนใหบรสทธผองใสอยางตอเนอง.

อรยบคคลในระดบตาง ๆ กบกเลสทตองละสงโยชนม ๒ ระดบ คอ สงโยชนเบอง

ตำา และสงโยชนเบองสง.สงโยชนเบองตำา คอ กเลสทผกมด

จตใจใหคดและทำาอกศลม ๕ ขอ ประกอบดวย ๑. ความเหนวาเปนตวของตน(สกกายทฏฐ) ๒. ความลงเลสงสย(วจกจฉา) ๓. ความถอมนศลพรตตาง ๆ นอกพระพทธศาสนา(สลพพตปรามาส) ๔. ความคดกำาหนดยนด

515

ในกามคณ(กามราคะ) ๕. ความคดขดเคองใจ(ปฏฆะ).

สงโยชนเบองสง คอ กเลสทผกมดจตใจใหคดและทำาอกศลม ๕ ขอ ประกอบดวย ๑. การตดใจในรปอนประณต(รปราคะ) ๒. การตดใจในอรป(อรปราคะ) ๓. ความถอตว(มานะ) ๔. ความคดฟงซาน(อทธจจะ) ๕.ความหลง(อวชชา).

อรยบคคลจะตองมความรและความสามารถทางธรรม(มวชชา)ในการละสงโยชนทง ๑๐ ขอเปนขน ๆ คอ ละตงแตสงโยชนเบองตำาจนถงละสงโยชนเบองสง ซงจดวา เปนแนวทางการปฏบตธรรมเพอความพนทกขในระดบตาง ๆ ซงม ๔ ระดบ ดงน :-

ระดบท ๑. การละสงโยชนของพระโสดาบน คอ การเรมมความรในเรองอรยสจ ๔ ตามความเปนจรง(เร มละความหลงได

516

หรอเรมละอวชชาได หรอเรมมวชชา) ไดแกการเรมละความเหนวาเปนตวของตน(สกกายทฏฐ) เรมละความลงเลสงสย(วจกจฉา) เรมละความถอมนในขอปฏบตตาง ๆ นอกพระพทธศาสนา(สลพพตปรามาส)ไดบางแลว.

ในสมยพทธกาล พระโสดาบน คอ บคคลทมดวงตาเหนธรรม ซงหมายถงการเรมมความรในอรยสจ ๔ ตามความเปนจรง* ทเกดขนภายหลงการฟงธรรมทถกตองและครบถวนเปนครงแรก.

ระดบท ๒. การละสงโยชนของพระสกทาคาม คอ การมความรและความสามารถในการละสงโยชนของพระโสดาบน + ละกเลส(ละความโลภ โกรธ หลง)ใหเบาบางลงดวย กลาวคอ มความรและความสามารถ

517

ในการละกเลสอยางหยาบ(ละสงโยชนเบองตำา)ไดมากขน.

ระดบท ๓. การละสงโยชนของพระอนาคาม คอ การมความรและความสามารถในการละสงโยชนของพระสกทาคาม + การละความคดกำาหนดยนดในกามคณ(ละกามราคะหรอละความโลภ)และละความคดขดเคองใจ(ละปฏฆะหรอละความโกรธ) ซงเปนการละสงโยชนเบองตำาไดทงหมด.

ระดบท ๔. การละสงโยชนของพระอรหนต คอ การมความรและความสามารถในการละกเลส(ความโลภ โกรธ หลง)ไดหมดสน หรอละสงโยชนทงเบองตำาและเบองสงไดหมด.

การละสงโยชนเบองสงประกอบดวยการละการตดใจในรปอนประณต(รปราคะ) การตดใจในอรป(อรปราคะ) ความ

518

ถอตว(มานะ) ความคดฟงซาน(อทธจจะ) ความหลง(อวชชา)ไดหมดและตอเนอง.

การละสงโยชนจงอาจจดเขาไวในเรองของการกระทำาชอบ.

การเลอนระดบสงขนของอรยบคคล คอ ความกาวหนาของความรและความสามารถในการละกเลสตาง ๆ ทผกมดจตใจ(สงโยชน)ไดมากขนตามลำาดบ ซงไมใชเร องมหศจรรย หรออทธฤทธ หรอผลบญในอดต แตเปนเรองของความรความสามารถในดานสตปญญาทางธรรม(มวชชา)ในปจจบนขณะนเอง.

สงโยชนเปนเรองของการชแนะแนวทางการปฏบตตนและประเมนผล

เรองสงโยชน ๑๐ เปนรายละเอยดของการละกเลส(โลภ โกรธ หลง)ททกคนควร

519

ศกษา เพอใชเปนแนวทางในการปฏบตธรรม และใชเปนเครองมอในการประเมนระดบของความรและความสามารถทางธรรมของตนเอง แตไมสามารถใชในการประเมนความรและความสามารถในการควบคมความคดของผอน เพราะคนธรรมดาไมมใครรเหนความคดของผอนได.

ความคดเปนเรองละเอยดออนทควบคมไดยาก เพราะมการเปลยนแปลงไดอยางรวดเรวมาก มกคดไปตาง ๆ นา ๆ อกทงยงมเหตปจจยมากมายทมอทธพลตอความคด. ดงนน ทานควรฝกประเมนความสามารถในการละสงโยชนเปนประจำา เพอตรวจสอบความสามารถในการดบกเลสของตนเองวา กาวหนา คงเดม หรอถอยหลง และถาพบวามขอขดของดวยเรองใดกตาม ททำาใหไมสามารถดบกเลสไดหมดสน กใหรบ

520

แกไขขอขดของนน ๆ ใหหมดไป ซงไมใชเร องของการโออวดระดบของอรยบคคลแตประการใด.

การแสดงตนวาเปนอรยบคคลดวยความคดทเปนกเลส กจะทำาใหจตใจไมบรสทธผองใส และไมพนทกข.

ความสามารถของการละสงโยชนเกดขนจากการทำางานของสมองเปนหลก. ดงนน เมอสมองเปนไตรลกษณ ความสามารถของการละสงโยชนยอมเปนไตรลกษณดวย. เพอความไมประมาท จงตองมความเพยรในการศกษาธรรมและฝกปฏบตธรรมเพอละสงโยชนอยางตอเนองจนถงทสด.

คณสมบตของพระโสดาบน

521

พระโสดาบน หมายถงบคคลทสามารถในการเรม*ละสงโยชน ๓ ขอแรก(เรมละความหลงหรออวชชา)ไดบางแลว ดวยการเรมมความรหรอความเขาใจในเรองอรยสจ ๔ ตามความเปนจรง(มดวงตาเหนธรรมทพระพทธเจาไดตรสสอน)*.

รายละเอยดของสงโยชน ๓ ขอทพระโสดาบนเรมละได มดงน :-

๑. ความเหนวาเปนตวของตนดวยกเลส(สกกายทฏฐหรอสงโยชนขอท ๑) คอ การมความเหนหรอความคดทยดมนถอมนดวยกเลสวา รางกายและจตใจ(ขนธ ๕)ทมอยน เปนเรา หรอเปนของเรา หรอตองเปนไปตามทเราปรารถนา หรอคงอยตลอดไป(มอปาทานขนธ ๕ หรอมอตตา) ทงทรางกายและจตใจเปนไตรลกษณ คอ เปนของไมเทยง(อนจจตา) คงสภาพอยอยางเดมไม

522

ได(ทกขตา) ตองเสอมสลายหรอดบไปเปนธรรมดา(อนตตา) จะชาหรอเรวกแลวแตเหตปจจย.

ขอความทวา ความเหนวาเปนตวของ“ตน เปนความ” หมายของสกกายทฏฐในพจนานกรมพทธศาสน ซงเขาใจไดยาก นาจะใชภาษายคปจจบนวา ความยดมนถอมนใน“ขนธ ๕ แทน” .

ตามธรรมชาตและความเปนจรงแลว เมอเรายงมชวตและมสตสมปชญญะอย ชวต(รางกายและจตใจ)นเปนเรา หรอเปนของเรา และเรากอยากใหเปนไปตามทเราปรารถนาดวยกนทงนน แตขอเพยงอยางเดยวคอ อยาคดดวยกเลสเทานนเอง. ถาไมคดดวยกเลส ความเปนตวของตน(สกกายทฏฐ)ดวยกเลสกจะไมเกดขนในจตใจ.

523

ความยดมนถอมนในขนธ ๕ นน เกดขนจากการววฒนาการทางจตใจของมนษยเพอความอยรอดของชวต. ดงนน มนษยจงมขอมลของความยดมนถอมนฝงแนนอยในความจำา(อาสวะหรออวชชาสวะ) และครอบงำาจตใจใหคดดวยความยดมนถอมนในขนธ ๕ อยเสมอ.

การมความยดมนถอมนในขนธ ๕ (สกกายทฏฐ) กเพราะมความหลง.

๒. ความลงเลสงสย(วจกจฉาหรอสงโยชนขอท ๒) คอ ความไมรแจงชดในอรยสจ ๔ ตามความเปนจรง ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบต(มความหลงหรอมอวชชา) จงทำาใหยงมความลงเลสงสยในอรยสจ ๔ เพราะยงรไมหมด.

ตวอยางเรองความลงเลสงสยทชวยใหเขาใจความหมายไดงาย คอ เมอเรยนจบวชา

524

ใดดวยคะแนนทด เปนการแสดงวา มความรในวชานนด. การมความรดในวชาใด กจะไมมความลงเลสงสยในวชานน ๆ อกตอไป.

การมความลงเลสงสยในอรยสจ ๔ (วจกจฉา) กเพราะมความหลง.

๓. ความถอมนศลพรตตาง ๆ นอกพระพทธศาสนา(สลพพตปรามาสหรอสงโยชนขอท ๓) คอ ความคดทยดมนถอมนในขอปฏบต(ศลพรต)ตาง ๆ เพอการดบความทกขทไมตรงกบวธการในมรรคมองค ๘ เชน การขอใหสงศกดสทธชวยเหลอ การทรงเจาเขาผ ดหมอ บนบานศาลกลาว ปลอยสตวเพอแกกรรม เปนตน.

ความคดทยดมนถอมนในขอปฏบต(ศลพรต)ตาง ๆ นอกพระพทธศาสนา เกดขนจากการไมมความรแจงชดในอรยสจ ๔ ตามความเปนจรง ทงภาคทฤษฎและภาค

525

ปฏบต(มความหลงหรอมอวชชา) จงทำาใหไมสามารถดบกเลสและกองทกขไดอยางมประสทธภาพ.

ขอความทวา ความถอมนศลพรตตาง “ๆ นอกพระพทธศาสนา นน นาจะใชภาษาใน”ยคปจจบนวา การปฏบตธรรมท“ ไมตรงกบมรรคมองค ๘ “.

การมความยดมนถอมนในศลพรตตาง ๆ นอกพระพทธศาสนา(สลพพตปรามาส) กเพราะมความหลง.

สงโยชนขอท ๑ - ๓ เปนเรองของความหลง(อวชชา) การจะเรมลดหรอเรมละความหลง(เร มดบอวชชา)ไดนน จำาเปนจะตองศกษาอรยสจ ๔ ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบตอยางถกตองและครบถวนตามสมควร.

บคคลทดบความหลงไดหมด(เสรจกจทางธรรม) คอ พระอรหนต.

526

พระโสดาบนจงเปนเพยงผเรมดบความหลง*(เรมดบอวชชา) เพราะเพงเรมศกษาอรยสจ ๔ และฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ อยางถกตอง. ดงนน พระโสดาบนจงตองมกจทตองทำาอก คอ ตองศกษาอรยสจ ๔ และฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ เพมเตมอก จนกวาจะพนความทกขไดอยางตอเนอง(เปนพระอรหนต).

เมอเปนพระอรหนตแลว กยงตองศกษา ทบทวน และปฏบตธรรมอยางตอเนอง เพอปองกนการเสอมหายของขอมลทางธรรมในความจำา และเพมความรและความสามารถทางธรรมใหกวางขวางและลกซงยงขน เปนผลใหมขอมลทางธรรมในการสงสอนผอนอยางมประสทธภาพ.

การละกเลสของอรยบคคลระดบตาง ๆ

527

ธรรมชาตของมนษยเมอมความหลง(มอวชชา) จะไมสามารถควบคมความคดไมใหคดดวยกเลสได จงเปนเหตใหเกดการคดดวยกเลส(เกดสงขารในปฏจจสมปบาท).

เมอมการคดดวยกเลส(คดดวยความโลภหรอโกรธ)ซำาแลวซำาอก กจะทำาใหเกดความทะยานอยาก(เกดตณหา)ทจะใหไดมาตามความคดทเปนกเลส.

เมอคดดวยความทะยานอยากซำาแลวซำาอก กจะทำาใหเกดความยดมนถอมน(เกดอปาทาน)ทจะตองใหไดมาตามความคดทเปนกเลส ซงเปนสาเหตใหเกดความทกข.

เนองจากหวหนาใหญของกเลส คอ ความหลง(อวชชา) ดงนน การดบความหลงไดหมด(มวชชา) จะทำาใหสามารถควบคมความคดไมใหคดดวยกเลสไดอยางตอเนอง

528

เปนผลใหความทะยานอยากและความยดมนถอมนไมเกดขนอยางตอเนองดวย.

ในสมยพทธกาล พระโสดาบน คอ บคคลทมาฟงธรรม(ศกษาธรรม)แลวเร มมความรในเร องอรยสจ ๔ ทถกตองและครบถวนตามสมควร เรยกวา ผมดวงตาเหนธรรม แตเนองจากพระโสดาบนยงมกเลส(โลภ โกรธ หลง)เหลออยมาก ดงนน พระโสดาบน จงเปนเพยงผเรมดบความหลง(เรมดบอวชชา)*.

พระสกทาคาม คอ บคคลทมกเลส(โลภ โกรธ หลง)ลดนอยลงตามลำาดบ.

พระอนาคาม คอ บคคลทละกเลสทเปนสงโยชนเบองตำาไดหมด.

พระอรหนต คอ บคคลทดบความหลง(ดบอวชชา)ไดหมดสน จงไมคดดวยกเลส(ไมมสงขารในปฏจจสมปบาท) และไมม

529

ความทกขทเกดจากความคดทเปนกเลสอกเลย คงมงปฏบตตนตามโอวาทปาฏโมกข จตใจจงมความบรสทธผองใส เขาถงภาวะความดบทกข(นโรธหรอนพพาน)ไดอยางตอเนอง.

ระดบของพระอรยบคคลหรอความสามารถในการดบกเลสนน ไมใชเรองของอดตหรออนาคต แตเปนเรองของความรและความสามารถดานสตปญญาทางธรรมทใชดบกเลสในปจจบนขณะเทานน.

ความรและความสามารถทงทางโลกและทางธรรมเปนไตรลกษณ เพราะเปนเรองทเกดขนจากการทำางานของสมอง ซงสมองเปนเพยงสวนหนงของรางกาย และรางกายนเปนไตรลกษณ. ดงนน ความรและความสามารถในการดบกเลสของอนาคตจงไม

530

แนนอน เพราะขนอยกบเหตปจจยตาง ๆ ในอนาคต และกเปนไตรลกษณเชนกน.

พระโสดาบนคอบคคลทเรมละความหลงได

การละความหลง(ละอวชชา) หรอละสงโยชนขอท ๑ ถง ๓ ไดหมดจรง ๆ (ละได ๑๐๐%)นน นาจะเปนพระอรหนตเทานนททำาได.

พระโสดาบนจงเปนผทเรมละความหลง(เรมดบอวชชา)ได* คอ เร มมความร เร องอรยสจ ๔ รวมทงมความรเร องไตรลกษณตามความเปนจรง(ไตรลกษณมอยในเรองสตปฏฐาน ๔ ).

นางวสาขา เมออายได ๗ ขวบ พรอมกบเพอนทงหมด เมอไดฟงธรรมจากพระพทธเจาเพยงครงเดยว ตางกมดวงตาเหนธรรมทพระพทธเจาไดตรสสอน จงเปน

531

พระโสดาบนทงหมด เพราะเรมรเร องอรยสจ ๔ ตามความเปนจรง.

ทานอปตสสะ(ชอเดมของพระสารบตร)ไดฟงธรรมเรองอรยสจ ๔ จากพระอสสช(หนงในปญจวคคย)เพยงครงเดยว เมอฟงจบ กเรมมความรเรองอรยสจ ๔ ตามความเปนจรง หรอมดวงตาเหนธรรมตามความเปนจรง จงเปนพระโสดาบน.

ในวนเดยวกน ทานอปตสสะไดไปเลาเรองอรยสจ ๔ ทจดจำามาไดใหกบทานโกลต(ชอเดมของพระโมคคลลานะ)ฟง เมอทานโกลตฟงจบ กเรมมความรเรองอรยสจ ๔ ตามความเปนจรง หรอมดวงตาเหนธรรมเปนพระโสดาบนในวนเดยวกนนนเอง.

โจรองคลมาล ฟงธรรมจากพระพทธเจาเพยงครงเดยว เมอฟงจบกเรม

532

มความรเรองอรยสจ ๔ ตามความเปนจรง หรอมดวงตาเหนธรรมเปนพระโสดาบนทนท.

พระเจาสทโธทนะ(พระราชบดาของพระพทธเจา) ประทบยนฟงธรรมจากพระพทธเจาบนถนนเพยงครงเดยว เมอทรงฟงธรรมจบ กเรมมความรในอรยสจ ๔ ตามความเปนจรง หรอเปนผทมพระเนตรเหนธรรมทพระพทธเจาตรสสอน จงเปนพระโสดาบน.

จะเหนไดวา การเปนพระโสดาบนนน ไมใชเรองยากจนเกนไป ขอเพยงใหทานไดศกษาอรยสจ ๔ ดวยสตปญญาอยางถกตอง ครบถวน ตามความเปนจรง เพอเร มดบความหลง(เรมดบอวชชา)ไดตรงประเดน ซงมเนอหาไมมากนก(เปรยบเหมอนใบไมในกำามอเดยว) เพราะใชเวลาสน ๆ ในการฟงธรรมเพยงครงเดยว.

533

พระโสดาบนยงมกเลสอย เพราะเพงเรมดบความหลง(เรมดบอวชชา)

พระโสดาบนเปนอรยบคคลทเรมรจกดบความหลง(เรมดบหวหนาของกเลส) และเรมกาวเขาสกระแส(เสนทาง)ของความพนทกข(กระแสนพพาน) จงอาจมความทกขมากจากความคดทเปนกเลส.

พระโสดาบนยงมความหลง(อวชชา)เหลออยมากพอสมควร ดงนน พระโสดาบนจงยงมการคดดวยกเลส(คดดวยความโลภและความโกรธ)อยอก เชน ยงคดอยากรวย นอยใจ ทอแท เบอหนาย รองไห ครำาครวญ จจ โมโห โกรธ เปนตน.

พระโสดาบน เชน นางวสาขา เมอคราวทหลานตาย กมความทกขมาก ถงกบรองไหและครำาครวญเพราะคดดวยกเลสจนมความยดมนถอมน เนองจากขณะนนยงมความ

534

หลง(มอวชชา)อยไมนอย จงทำาใหไมสามารถรเหนและควบคมความคดไดดพอ.

พระโสดาบน เชน ทานอนาถบณฑกะ ซงเปนมหาเศรษฐ เมอคราวทลกสาวคนเลกตาย กยงเปนทกขมาก จนถงกบรองไหครำาครวญเชนกน เพราะคดดวยกเลสจนมความยดมนถอมน (อนาถบณฑกะ เลม ๑ หนา ๙๑ รงส สทนต).๗๐

พระอานนทเมอครงยงเปนพระโสดาบนอยนน เปนผทอยใกลชดกบพระพทธเจาและตดตามฟงธรรมพรอมทงจดจำาธรรมไวไดมากมาย แตพอทราบขาววา พระพทธเจาจะปรนพพาน กเปนทกขมาก ถงกบรองไห ครำาครวญ และเขาออนแรง จนตองยนเกาะกลอนประตเพอพยงตวเอาไว. ความทกขดงกลาวเกดขนจากการคดดวยกเลสจนมความยดมนถอมนมาก (พทธประวต เลม ๓ หนา ๓๒ สมเดจ

สงฆราช(สา)).๗๑

535

นางวสาขา ทานอนาถบณฑกะ และพระอานนท ตางกเปนพระโสดาบนดวยกนทงสน แตทกทานยงคดดวยกเลส(มสงขาร)ในเรองของการพลดพรากเพราะยงดบสงโยชนขอท ๑ - ๓ ไมหมด* หรอดบความหลงยงไมหมด(มอวชชา) จงทำาใหมความคดทะยานอยาก(มตณหา) และมความคดยดมนถอมน(มอปาทาน) เปนผลใหมความทกขเกดขนมาก จนถงขนรองไหและครำาครวญ(โสกะ ปรเทวะ).

การรองไหของพระโสดาบนทง ๓ ทานนน เปนการแสดงวา มการคดดวยกเลสอยางรนแรงและมความทกขในจตใจมาก. ถาพระโสดาบนสามารถละสงโยชนขอท ๑ - ๓ ไดหมด คงจะไมมการรองไหและครำาครวญเกดขนเปนแน.

536

มพทธพจนอยตอนหนง ทกลาวถงคณสมบตของพระโสดาบน พอจะสรปไดวา

สาวกท“ (เรม*)มความรเรองอรยสจ ๔ และรจกทางออกจากความคดทยดมนถอมน(อปาทาน)ในขนธ ๕ (รจกวธดบความคดทเปนกเลส*)ตามความเปนจรง คอ พระโสดาบน” (พทธธรรม หนา ๓๕๕ ป.อ.ปยต

โต).๗๒

ทานควรฝกประเมนระดบจตใจของตนเองวา ในปจจบนขณะน เรมมความรในอรยสจ ๔ (เรมละความหลง)ตามความเปนจรงหรอยง. ถาเรมมบางแลว กนาจะอยในขายของบคคลทมดวงตาเหนธรรมทพระพทธเจาตรสสอนแลว และจตใจของทานนาจะอยทระดบจตใจของพระโสดาบนเปนการชวคราว.

537

พระโสดาบนควรเปนผเรมมความรในอรยสจ ๔ ตามความเปนจรง(เร มละความหลงได) แตยงไมมความสามารถทจะดบความโลภและความโกรธในชวตประจำาวนได. ดงนน คนสวนใหญทฟงธรรมจากพระพทธเจา มกจะเปนพระโสดาบนในทนททฟงธรรมจบ แตยงไมสามารถดบความทกขได เพราะการมดวงตาเหนธรรมนน เปนเพยงการเรมมความรในอรยสจ ๔ ภาคทฤษฎตามความเปนจรง.

เพอปองกนการขดแยงทางความคด ทานไมควรใชคำาวา พระโสดาบน ในวงการ“ ”ทวไป แตควรใชขอความวา เรมมความรใน“อรยสจ ๔ จะดกวา“ .

คณสมบตของพระสกทาคาม

538

พระสกทาคาม คอ บคคลทมคณสมบตของพระโสดาบน + มความรในอรยสจ ๔ มากขน + สามารถปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ ไดอยางถกตองและครบถวนตามสมควร จนสามารถละกเลส(โลภ โกรธ หลง)และความทกขใหเบาบางลงไดในระดบหนง เพราะยงมความหลง(มอวชชา)อย.

การดบกเลส(โลภ โกรธ หลง)ไดหมดจรง ๆ และอยางตอเนองไดนน ตองเปนพระอรหนตเทานนทจะทำาได.

ในชวตประจำาวน การฝกรกษาจตใจของทานใหตงอยในระดบพระสกทาคามอยางตอเนองกอาจทำาได โดยการตงเจตนา(มดำารชอบอยางจรงจง)วา ตอจากนไป เราจะมความตงใจ(มสตชอบ)และความเพยร(มความเพยรชอบ)ทจะศกษาอรยสจ ๔ เพอดบความหลง และฝกปฏบตธรรมตามมรรคม

539

องค ๘ อยางจรงจงและตอเนอง เพอดบความโลภและความโกรธใหหมดไปจากจตใจอยางสนเชง.

ทานควรฝกประเมนระดบจตใจของตนเองวนละหลายครงวา ในขณะปจจบนน หรอในนาทน ในชวโมงน ในวนน กเลส(โลภ โกรธ หลง)เบาบางลงจากเดมบางหรอไม. ถากเลสเบาบางลงไปบางแลว จตใจของทานนาจะอยทระดบจตใจของพระสกทาคามไดชวคราว ถากเลสยงไมเบาบางลง กใหสอนหรอตกเตอนตนเองวา จะละกเลสอยางจรงจงตอไป.

การจะเปนพระสกทาคามไดนน จะตองผานการฝกปฏบตธรรมในชวตประจำาวนไดอยางถกตองและครบถวนตามสมควร จงจะสามารถควบคมความคดใหมความโลภและความโกรธนอยลง.

540

คณสมบตของพระอนาคาม

พระอนาคาม คอ บคคลทมคณสมบตของพระสกทาคาม + มความรในอรยสจ ๔ มากขน + สามารถละความคดกำาหนดยนดในกามคณ(กามราคะหรอสงโยชนขอท

๔)และละความคดขดเคองใจ(ปฏฆะหรอสงโยชนขอท ๕)ได หรอละสงโยชนเบองตำาทง ๕ ขอได.

รายละเอยดของสงโยชน ๒ ขอทพระอนาคามตองละเพมขน มดงน :-.

๑. ความคดกำาหนดยนดในกามคณ(กามราคะหรอสงโยชนขอท ๔) คอ การมความคดทะยานอยากในการเสพกามคณตาง ๆ (มตณหา) ซงเกดจากการคดดวยกเลสดานความโลภ เชน การอยากเสพ(อยากรบร) รป เสยง กลน รส สมผส

541

ทางกาย ทเกนความพอเหมาะพอควร จงทำาใหมความทกขทเกดจากความโลภ แตไมรนแรงมากนก.

การละกามราคะของพระอนาคามนน เปนการละความกำาหนดยนดในกามคณไดหมด จงทำาใหจตใจไมดนรนทจะเสพกามคณเชนปถชน ความทกขจงลดลงไปดวย.

เมอพระอนาคามไดรบรรป เสยง กลน รส สมผสทางกายทเคยชอบ กอาจมการคดดวยกเลสอยางละเอยดดานความโลภไดบาง เพราะยงมสงโยชนเบองสงเหลออย แตไมรนแรงมากนก และความทกขกไมมากมายเหมอนปถชน.

๒. ความคดขดเคองใจ(ปฏฆะหรอสงโยชนขอท ๕) คอ มความไมพอใจทเกดจากการคดดวยกเลสดานความโกรธ เชน เมอไดรบรรป เสยง กลน รส สมผสทางกายท

542

เคยไมพอใจ กอาจมการคดดวยกเลสดานความโกรธบาง เพราะยงมกเลสเหลออย จงทำาใหมความทกขทเกดจากความโกรธ แตไมรนแรงมากนก.

พระสกทาคามจงเปนบคคลทยงคงมความกำาหนดยนดในกามคณ(กามราคะ)และมการคดขดเคองใจอย(ปฏฆะ). การบรรลธรรมเปนพระอนาคาม จงจะเปนผทละความกำาหนดยนดในกามคณและความขดเคองใจไดหมด แตยงคงมกเลสหรอยงมสงโยชนเบองสงอย จงยงคงมความทกขอยางละเอยด.

การฝกรกษาจตใจของทานใหตงอยในระดบพระอนาคามอยางตอเนองกอาจทำาได โดยการตงเจตนาวา ตอจากนไป เราจะมความตงใจและความเพยรทจะไมคดกำาหนดยนดในกามคณ(ละกามราคะ)และไมคด

543

ขดเคองใจ(ละปฏฆะ)ตลอดไป แลวพยายามมสตควบคมความคดใหเปนไปตามทไดตงเจตนาอยตลอดเวลา.

เมอฝกรกษาจตของตนเองไปนาน ๆ เขา สมองจะมความเชยวชาญในการควบคมความคด ไมใหมการคดกำาหนดยนดในกามคณ(ละกามราคะ) และไมคดขดเคองใจ(ละปฏฆะ)ไดตอเนองมากขน จนสมองสามารถทำาหนาทไดเองคลายอตโนมต.

ควรฝกประเมนระดบจตใจของตนเองวา ในปจจบนน(หรอในนาทน ทงชวโมงน ทงวนน) มการคดกำาหนดยนดในกามคณ(มกามราคะ) หรอคดขดเคองใจ(มปฏฆะ)บางหรอไม. ถาละสงโยชนดงกลาวได กแสดงวา จตใจของทานนาจะตงอยในระดบของพระอนาคามไดชวคราวแลว. ถายงละสงโยชนดง

544

กลาวไมได กใหสอนหรอตกเตอนตนเองวา จะตงใจละสงโยชนดงกลาวอยางจรงจงตอไป.

ทานอคคตกมาร บตรเศรษฐเมาเหลาอย ๗ วน เมอหายเมาแลวฟงธรรมจากพระพทธเจาเพยงครงเดยว แลวนำาไปฝกปฏบตจนสามารถดบสงโยชนเบองตำาไดหมด จงบรรลธรรมเปนพระอนาคาม (ประวตอนพทธสงเขป ๙๙ หนา ๘๒ พระเทพวสทธญาณ อบล – นนท

โก).๗๓

การททานอคคตกมารฟงธรรมจากพระพทธเจาเพยงครงเดยว แลวสามารถบรรลธรรมเปนพระอนาคามไดนน ผเขยนเขาใจวา หลงจากจบการฟงธรรมทานกมดวงตาเหนธรรมเปนพระโสดาบนซงเปนเรองธรรมดาในสมยพทธกาล. ตอมา ทานผนนาจะมความรเรองอรยสจ ๔ มากขน และมการฝกปฏบตธรรมอยางจรงจง จงบรรลธรรมเปนพระอนาคามไดอยางรวดเรว และเปน

545

เศรษฐทไดรบยกยองวา เปนผเลศกวาอบาสกทงหลาย เพราะเปนผอปฏฐากภกษสงฆ(เอตทคคะหรออครอบาสก).

ตามปกต คนเปนโรคพษสราเร อรงจะไมฟงธรรม และทานผนเมาสราเพราะตองการดบความทกข แตใชวธดบความทกขทผดทาง ครนมาฟงธรรมแลวพบทางออกจากความทกขทถกตอง จงสามารถบรรลธรรมไดโดยงาย เชนเดยวกบทานยสะมานพ.

คณสมบตของพระอรหนต

พระอรหนต คอ บคคลทสามารถดบกเลสและกองทกขไดอยางตอเนอง โดยการละสงโยชนเบองตำาและเบองสงทง ๑๐ ขอไดหมด(ละกเลสไดหมด) จงทำาใหจตใจมความบรสทธผองใส เปนอสระจากความคดทเปน

546

กเลส ความทะยานอยากและความยดมนถอมน เปนผลใหเขาถงภาวะนพพานในชาตปจจบนไดอยางตอเนอง.

สงโยชนเบองสงทพระอรหนตตองละไดหมดม ๕ ขอ ดงน :-

สองขอแรกของสงโยชนเบองสง(รปราคะและอรปราคะ)ทจะกลาวถงนน อาจเขาใจไดยาก แตไดโปรดสบายใจวา เมอสรปแลวงาย กลาวคอ สงโยชนทง ๒ ขอน เปนกเลสทเกดขนจากการตดใจ(หลงใหลหรอยดตด)อยกบเรองของการเจรญสมาธ หรอความสขสงบจากการเจรญสมาธ หรอการอยากไปเกดในพรหมโลก.

๑. ความตดใจในรปอนประณต(รปราคะหรอสงโยชนขอท ๖) คอ มความหลงใหลหรอมความคดทยดมนถอมน(มอปาทานหรอมความตดใจ)ในรปอน

547

ประณต(รปราคะ) เชน ตดใจในการเจรญสมาธทเปนรปอนประณต(รปฌาน)เพอทจะไปเกดชาตหนาเปนรปพรหม(พรหมทมรปราง).

ในสมยพทธกาล การเจรญสมาธถอวาเปนเรองทประณต ดงนน การตดใจในสมาธโดยมสตอยทฐานกายดวยการรบรความรสกของลมหายใจตรงรจมก จงเปนความยดมนถอมนในสมาธ(ทเปนรปฌาน) หรอมความตดใจในรปอนประณต.

มคนจำานวนหนงในสมยพทธกาล มความหลงเชอวา ถาเจรญสมาธหรอเขาฌานทเปนรปอนประณต(รปฌาน)ไดอยางตอเนอง จะไดไปเกดเปนรปพรหม(รปภพ) และมความสขอยในพรหมโลกเปนเวลานานมาก จงเกดการบบคนทางจตใจและรางกาย ทจะตองเจรญสมาธจนตงมนอยางตอเนอง.

548

ความตดใจในรปอนประณตเกดขนจากการมความหลง(อวชชา) จงทำาใหเกดความโลภ ความทะยานอยาก ความยดมนถอมน.

๒. การตดใจในความไมมรปอนประณต(อรปราคะหรอสงโยชนขอท ๗) คอ การมความหลงใหลหรอมความคดทยดมนถอมน(มอปาทานหรอมความตดใจ)ในความไมมรปอนประณต(อรปราคะ) เชน ตดใจในการเจรญสมาธทเปนอรปอนประณต(อรปฌาน)เพอทจะไปเกดชาตหนาเปนอรปพรหม(พรหมทไมมรปราง).

ในสมยพทธกาล การเจรญสมาธถอวาเปนเรองทประณต ดงนน การตดใจในสมาธโดยมสตอยกบความไมมรปหรอความวางเปนอารมณ จงเปนความยดมนถอมนในสมาธ(ทเปนอรปฌาน) หรอมความตดใจในอรปอนประณต.

549

มคนจำานวนหนงในสมยพทธกาล มความหลงเชอวา ถาเจรญสมาธหรอเขาฌานทเปนอรปอนประณต(อรปฌาน)ไดอยางตอเนอง จะไดไปเกดเปนอรปพรหม(อรปภพ) และมความสขอยในพรหมโลกเปนเวลานานมาก ๆ จงเกดการบบคนทางจตใจและรางกาย ทจะตองเจรญสมาธดงกลาวจนตงมนอยางตอเนอง.

ความตดใจในอรปอนประณตเกดขนจากการมความหลง(มอวชชา) จงทำาใหเกดความโลภ ความทะยานอยาก ความยดมนถอมน.

บางคนตดใจในสมาธเพราะทำาใหจตใจมความเบาสบาย และมความสขสงบ จงใชเวลามากเกนไปในการเจรญสมาธ ซงเปนการเบยดเบยนรางกายของตนเอง.

550

การตดใจในรปและอรปอนประณตเปนเรองของความหลงเชอ ดงนน คนทไมเอาความหลงเชอดงกลาวมาใชเปนแนวทางในการเจรญสมาธ กจะสามารถละสงโยชนทง ๒ ขอนไดโดยงาย.

๓. ความถอตว(มานะหรอสงโยชนขอท ๘) คอ ความยดมนถอมนดวยความคดทเปนกเลส(มสงขารในปฏจจสมปบาท)วา เราเปนนนเปนนทมความเหนอกวา หรอเทาเทยม หรอตำากวาผอน ซงเปนการคดดวยกเลส เชน คดดวยความยดมนถอมนวา ตนมชาตตระกลสงกวา หรอเทากน หรอตำากวา เปนตน จงเกดความถอตวขน(เกดอปาทาน).

คนทมความถอตว(มมานะ) เมอพบกบเหตการณทขดแยงกบความถอตว กมกจะทำาใหเกดความไมพอใจทเปนกเลสขนมาได และเปนสาเหตใหเกดความทกข

551

ปญหาเรองความถอตวมมากในสมยพทธกาล เพราะคนอนเดยนน มความคดทยดมนถอมนในวรรณะเปนอยางมาก เชน บคคลในราชวงศมาบวช ตองใชความเพยรในการดบความถอตวถอตน(มานะ)มากกวาคนทวไป เพราะเคยอยในสงคมทสงมากอน แตตองมาเคารพคนทมวรรณะตำากวา สวนคนทมฐานะทางสงคมตำา อาจรสกเปนทกข เมอคนทเคยมฐานะทางสงคมสงกวาตองมากราบไหว. ความถอตวจงเปนเรองของความคดและความจำาทฝงลกอยในจตใจของคนสมยนน ซงเปนเรองยากในการควบคมจตใจไมใหคดในเรองน.

ความถอตวของคนในยคปจจบนทพบไดบอย คอ การถอตววามสกลด รำารวย มความรสง มตำาแหนงสง เปนผสงอาย คนพการ เปนตน.

552

ความถอตวเกดขนจากการมความหลง(อวชชา) จงทำาใหมความยดมนถอมน และมความทกข.

๔. ความคดฟงซาน(อทธจจะหรอสงโยชนขอท ๙) คอ ความคดทปรงแตงขนเองในเรองทไมมเจตนาคด เพราะขาดสตในการควบคมความคด.

ความคดฟงซานในธรรมหรอเรองตาง ๆ เพยงเลกนอย ทไมมขอมลดานกเลสเจอปน จะไมทำาใหเกดความทกขดวยกเลส.

การอยในสงแวดลอมทเปนกเลส และการพบกบปญหาทรนแรง ยอมทำาใหมโอกาสทจะคดฟงซานดวยกเลสไดงายขน.

การฝกเจรญสมาธ เจรญสต และการมสตอยทฐานหลกของสตอยางตอเนอง มวตถประสงคทสำาคญเรองหนงคอ เพอฝกไมใหคดฟงซาน.

553

ธรรมชาตของสมองจะมความคดแวบขนมา(คดนำาหรอคดแทรกขนมา)เปนครงคราว ถอวาเปนเรองปกตวสย และทกคนกควรเปนเชนนน แตถายามปกต มความคดทแวบขนมาถมากเกนไป กจดวาเปนความคดฟงซาน. ขอสำาคญคอ พอมสตรเหนวา มความคดแวบขนมา กมสตไมคดปรงแตงตอไป แตถาอยในสงแวดลอมทเปนอนตราย หรอตองระวงตวมาก ความคดทแวบขนมาถ ๆ ถอวา เปนเรองปกต เพราะเปนการทำางานตามธรรมชาตของสมอง.

การคดฟงซานเปนธรรมชาตของสมอง ถาคดฟงซานนอยเกนไปกจะทำาใหขอมลตาง ๆ ทจดจำาไวไมถกนำามาใชหรอทบทวน เปนผลใหขอมลนน ๆ ในความจำาลดลงหรอหมดไป.

554

ความคดฟงซานทมากเกนไปจนถงขนรำาคาญใจหรอเดอดรอนใจ(อทธจจกกกจจะในนวรณ ๕) เปนเรองทไมด ทำาใหเกดการเบยดเบยนตนเอง เปนทกข เปนอกศล เพราะทำาใหจตใจไมสงบ คดวนเวยน เหนอยใจ จตใจไมสงบ นอนไมหลบ ออนเพลย มโอกาสทจะคดปรงแตงดวยกเลสไดงาย เนองจากขาดสตควบคมความคด และขดขวางการบรรลธรรมโดยตรง. (สงโยชนขอท ๙ น นาจะเปนเรองเดยวกบอทธจจกกกจจะในนวรณ ๕)*.

พระอรหนตสามารถระงบความคดฟงซานและมความสงบทางจตใจมากนอยเพยงใดนน ผเขยนไมมประสบการณทจะวเคราะห เพราะผเขยนเองกยงมความฟงซานอยไมนอย คงปลอยใหทานผอานพจารณาเอาเอง ประเดนสำาคญคอ พทธศาสนาเปน

555

เรองของการดำาเนนชวตตามทางสายกลางหรอโอวาทปาฏโมกข คอ ไมคดไมทำาดวยกเลส ตณหา และอปาทาน คงมงแตคดด ทำาด พดด เพอทำาจตของตนใหบรสทธและผองใสอยางตอเนอง.

๕. ความหลง(อวชชาหรอสงโยชนขอท ๑๐) คอ ความไมรแจงชดตามความเปนจรงในอรยสจ ๔ ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบต.

การดบความหลงไดนอย(มวชชานอย) จะสามารถดบความโลภ ความโกรธ และกองทกขไดนอย ดบไดชวคราว ดบไดชวงสน ๆ และไมตอเนอง.

การดบความหลงไดมาก(มวชชามาก) จะสามารถดบความโลภ ความโกรธ และกองทกขไดมากขนตามสดสวนดวย.

556

การดบความหลงไดหมดสน(มวชชาครบถวน) คอ การมความรแจงชดในอรยสจ ๔ ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบตอยางถกตอง ครบถวน จะสามารถดบความโลภ ความโกรธ และกองทกขไดอยางตอเนอง นนคอการบรรลธรรมเปนพระอรหนต.

เร องของสงโยชนเบองสงขอท ๑ และ ๒ (รปราคะและอรปราคะ)นน เปนปญหาของคนในสมยพทธกาล สำาหรบผฝกปฏบตธรรมในยคปจจบนไมคอยตดใจหรอหลงใหลในเรองเหลาน แตถงอยางไรกตาม ทานกควรระวงเรองนไวดวย เพราะนาน ๆ ครง จะมขาวคราวออกมาวา มคนตดใจในรปอนประณตเหมอนกน.

โดยหลกการแลว ฆราวาสกสามารถบรรลธรรมเปนพระอรหนตได เชน พระยสะ และพระเจาสทโธทนะ เปนตน แตการดำาเนน

557

ชวตตามรปแบบของฆราวาสนน จำาเปนตองรบภาระทางโลกมาก จงอาจทำาใหเกดปญหาตาง ๆ ในการปฏบตธรรมไดโดยงาย.

การฝกประเมนผลเรองการละสงโยชนเบองสง

ควรฝกประเมนระดบจตใจของตนเองวา ในปจจบนน เชน ในนาทน หรอทงชวโมงน หรอทงวนน ทานละสงโยชนเบองสงขอใดไดบางหรอไม ละสงโยชนไดตอเนองเพยงใด และจะตองปรบปรงหรอแกไขอยางไร จงจะละสงโยชนเบองสงไดหมด.

การพบกบปญหาชวตของตนเองทมความรนแรงมาก จะเปนเครองมอในการประเมนผลวา ความหลง(อวชชา)ของตนลดลงหรอหมดไปเพยงใด. ดงนน การประเมนผลของการปฏบตธรรมในขณะทยงไมพบกบ

558

ปญหาชวตทรนแรงกอาจเขาขางตนเองวา สามารถละสงโยชนเบองสงไดแลว. หลายคนมลกษณะภายนอกเหมอนคนมความร และความสามารถในธรรมสง แตเมอมาพบกบปญหาทรนแรงเขาหนอยกถงกบสอบตกไดเชนกน.

การประเมนผลเรองของการละสงโยชนนน ตองประเมนผลดวยสตปญญาทางธรรมของตนเอง เพราะผอนไมสามารถจะรเหนความคดของทานได. ยงมความรและความสามารถทางธรรมมากเทาไร กจะสามารถประเมนผลเรองการดบความหลงไดมากเทานน.

เมอพบวา มสงโยชนขอใดทยงละไมได กใหหมนสอนและตกเตอนตนเองทจะละสงโยชนขอนน ๆ ใหหมดไปอยางจรงจง หรอดวยความเพยรชอบ.

559

พระพทธเจาทรงเนนเรองการดบกเลสใหหมดสนดวยความไมประมาท. ดงนน ทกคนควรศกษาอรยสจ ๔ และฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ เพอการดบกเลสและกองทกขอยตลอดเวลา ซงเปนการเตรยมพรอมอยางดทสด เพอทจะสามารถเผชญกบปญหาตาง ๆ ทรนแรงไดเปนอยางด.

รปแบบการตรสสอนของพระพทธเจาเมอทานศกษาพทธประวตจะพบวา

หลกธรรมคำาสอนทพระพทธเจาตรสสอนนน จะมขนตอนคงเดมเสมอ คอ เร มตนดวยการตรสสอน อนปพพกถา “ ” เสยกอน แลวจงตรสสอนเรอง อรยสจ ๔ “ ”.

อนปพพกถาจงเปรยบเหมอนอารมภบท* เมอทรงอารมภบทและซกซอมจนจตใจของผฟงธรรมมความพรอมทจะ

560

ศกษาอรยสจ ๔ แลว จงตรสสอนอรยสจ ๔ ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบตให. ดงนน เนอหาหลกของพระพทธศาสนาทจะทำาใหทานบรรลธรรมเปนอรยบคคล คอ การศกษาอรยสจ ๔ และฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ อยางถกตองและครบถวนนนเอง โดยเนนเรองสมมาสต เพราะเปนเรองสำาคญมากจนพระพทธเจาตรสสอนไวโดยสรปวา “สมมาสตเปนทางสายเอกของความพนทกข ” เพราะการดำาเนนชวตสวนใหญเพอความบรสทธผองใสของจตใจนน เปนเรองของการใชสตปญญาทางธรรมในการดบกเลสนนเอง.

ผเขยนไดเอารปแบบของการแสดงธรรมของพระพทธเจามาเปนแนวทางในการนำาเสนอธรรม ม ๒ ตอน ดงน :-

561

ตอนท ๑. เปนการอารมภบทแบบสมยปจจบน(คลายอนปพพกถา) โดยยออรยสจ ๔ ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบตใหเปนภาษางาย ๆ (ในหนงสอเลม ๑) เพอเสรมความร เร องอรยสจ ๔ และแนะนำาวธฝกปฏบตธรรมในชวตประจำาวนอยางงายและยอ ๆ เพอใหทานผอานไดสมผสกบผลของการฝกปฏบตธรรม รวมทงฝกทำาการตรวจสอบและพสจนผลดวยประสบการณตรงของตนเอง เพอกอใหเกดปญญาและศรทธาทางธรรมในเบองตน ขณะเดยวกน จะไดคนเคยกบความหมายของคำาบาลตาง ๆ ตามความเขาใจของผเขยน.

ตอนท ๒. เปนเนอหาของอรยสจ ๔ (หนงสอเลมน) โดยมองคธรรมอยางครบถวนทควรศกษาและฝกปฏบตธรรม เพอใหร เหนแจงชดตามความเปนจรง.

562

การบรรลธรรมเปนอรยบคคลการบรรลธรรมเปนอรยบคคลระดบตน

ๆ ในสมยพทธกาลนน เปนเรองทไมยาก เพราะพระพทธเจาตรสสอนอรยสจ ๔ อยางตรงประเดน จงทำาใหคนสวนใหญทฟงธรรมจากพระพทธเจาจนจบ สามารถเขาใจและเรมมความรในอรยสจ ๔ หรอมดวงตาเหนธรรมทพระพทธเจาตรสสอน หรอมความรทางธรรมขนพระโสดาบนโดยทวกน.

การศกษาเลาเรยนทางโลกในยคปจจบนนน มเนอหามากมาย จงตองใชเวลาและความจำามาก อกทงยงตองศกษากนตลอดชวต.

สวนการศกษาอรยสจ ๔ ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบตนน มเนอหาเพยงกำามอเดยว ดงจะเหนไดวา การบรรลธรรมเปนพระอรหนตในสมยพทธกาลนน ใชเวลาในการศกษาและฝกปฏบตธรรมนอยมาก.

563

เหตทคนในสมยพทธกาลบรรลธรรมไดโดยงายหลงจากการฟงธรรมจากพระพทธเจา กเพราะพระองคตรสสอนอรยสจ ๔ ไดตรงประเดน และคนในสมยพทธกาลมขอมลดานกเลสในความจำาไมมากนก จงสามารถควบคมความคดและการกระทำาตาง ๆ ใหเปนไปตามโอวาทปาฏโมกขไดงายกวาคนในยคปจจบน.

คนในยคปจจบนน สวนใหญมกจะเรยนรพระพทธศาสนาไมคอยตรงประเดน และมขอมลดานกเลสในความจำาเปนจำานวนมาก เพราะในชวตประจำาวน มการรบรและจดจำาขอมลดานกเลสในรปแบบตาง ๆ ทมความรนแรงเปนประจำา จงบรรลธรรมเปนอรยบคคลไดยากขน.

เร องการบรรลธรรมของอรยบคคลตาง ๆ นนมมาก แตเนองจากตองการให

564

หนงสอเลมนไมหนาเกนไป จงเสนอตวอยางของอรยบคคลเพยงบางทาน. ทงน กเพอทจะชแนะวา การพฒนาจตใจใหเปนอรยบคคลนน ไมใชเปนเรองยากเกนไป ถาเขาใจเนอหาในอรยสจ ๔ ไดอยางถกตองตามสมควร ยกเวนการเปนพระอรหนต ซงผเขยนยงไมมความรและไมมความสามารถเพยงพอทจะวเคราะหอยางเปนรปธรรมได แตขอเสนอแนวความคดทงาย ๆ คอ ทานควรพยายามดบสงโยชนใหหมดสน หรอพยายามทำานพพานใหเกดขนในจตใจอยางตอเนอง.

การบรรลธรรมของปญจวคคยพระพทธเจาตรสสอนอรยสจ ๔ ใหแก

ปญจวคคยเปนกลมแรก ปรากฏวา เมอพระองคแสดงธรรมจบ ทานโกณฑญญะเรมมความรในอรยสจ ๔ คอ มดวงตาเหนธรรม

565

ทพระพทธองคตรสสอน หรอเรมมความรในอรยสจ ๔ จงเปนพระโสดาบนทนท.

ในวนตอมา พระพทธองคตรสสอนเพมเตมอก ปรากฏวา ภายใน ๓ วน ปญจวคคยทง ๕ ทานตางกมดวงตาเหนธรรมเปนพระโสดาบน และยงคงศกษาและฝกอบรมอยกบพระพทธองค.

เมออยมาได ๖ วน ทกทานกบรรลธรรมเปนพระอรหนต ซงเปนการแสดงวา เนอหาในอรยสจ ๔ ททำาใหบรรลธรรมเปนพระอรหนตนน มเพยงกำามอเดยว ตรงตามทพระพทธองคตรสสอนไว ไมไดมเนอหามากมายเหมอนวชาการทางโลก.

ครนปญจวคคยเปนพระอรหนตหมดแลว กไดใชเวลาสน ๆ อยกบพระพทธเจา หลงจากนนกแยกทางกนไปเพอสงสอนธรรม โดยไปแตลำาพง ไมไปเปนหมคณะ เพราะมเนอหาท

566

ตองสงสอนไมมากนก ทงน กเพอใหเกดประโยชนกบมวลมนษยอยางกวางขวาง.

การบรรลธรรมของพระยสะทานยสะมานพเปนบตรเศรษฐทานหนง

ทมความเบอหนาย(เปนทกข)ในการดำาเนนชวตทางโลก คลายกบเจาชายสทธตถะตอนเสดจออกบรรพชา. วนหนง ทานยสะมความทกขมาก จนถงกบเดนออกจากบานและมาพบกบพระพทธเจาโดยบงเอญ.

พระพทธองคตรสสอนอนปพพกถาแลวตอดวยเรองอรยสจ ๔ ทานยสะจงเรมมความรในอรยสจ ๔ มดวงตาเหนธรรม เปนพระโสดาบนในวนนน และไมไดกลบบาน.

เมอทานยสะไมกลบบาน บดาทานยสะจงออกตามหาลกชายจนพบ พรอมทงไดเขาเฝาพระพทธเจาดวย.

567

พระพทธองคจงตรสสอนอนปพพกถาแลวตอดวยเรองอรยสจ ๔ เชนเคย ในแนวเดยวกบทไดตรสสอนทานยสะมาแลว เปนผลใหบดาของทานยสะมดวงตาเหนธรรมเปนพระโสดาบน และทานยสะซงฟงธรรมเรองอรยสจ ๔ อยดวย ไดบรรลความเปนพระอรหนตในขณะทยงไมไดบวช.

เชาวนนน พระพทธองคเสดจไปรบอาหารบณฑบาต โดยมพระยสะทเพงบวชใหมตามเสดจไปดวย.

ทบานบดาของพระยสะ พระพทธองคตรสสอนมารดาและอดตภรรยาของพระยสะ โดยตรสสอนอนปพพกถาแลวตอดวยเรองอรยสจ ๔ เชนเคย มารดาและอดตภรรยาของทานยสะตางกมดวงตาเหนธรรมเปนพระโสดาบนในวนนนเอง.

568

พระพทธองคตรสสอนอนปพพกถาแลวตอดวยเรองอรยสจ ๔ เสมอ และตรสสอนไมนาน คอ จบภายในการสอนครงนนโดยไมขามวน. ในวนอน ถามผมาทลขอฟงธรรม พระพทธองคกจะตรสสอนในแนวเดม ยกเวน การตอบคำาถามเรองตาง ๆ ทมผทลถามปญหา. ดงนน เนอหาทเปนประเดนสำาคญในอรยสจ ๔ ทพระพทธองคตรสสอนนน จงมไมมากและไมยากดวย.

กรณททานยสะฟงอรยสจ ๔ เปนรอบท ๒ แลวบรรลธรรมเปนพระอรหนตนน เปนเครองชใหเหนชดวา พระพทธเจาไมไดตรสสอนธรรมมากมายอยางทเราเรยนรในยคปจจบนน และทรงตรสสอนปถชนดวยเนอหาเดยวกบภกษผทจะบรรลธรรมเปนพระอรหนต.

569

การบรรลธรรมของชฎล ๓ พนองและสานศษย

ชฎล ๓ พนอง มคนพชออรเวลากสสปะ คนกลางชอนทกสสปะ คนนองชอคยากสสปะ ซงเปนนกบวชในลทธบชาไฟ. พระพทธเจาทรงตงพระทยโปรดทานอรเวลากสสปะซงเปนผพโดยเฉพาะ ครนทานอรเวลากสสปะเลอมใสมาบรรพชากบพระพทธเจาแลว นองทง ๒ คน รวมทงสานศษยทงหมด จงบรรพชาตาม เปนผลใหชฎลทงหมดซงม ๑,๐๐๓ คน บรรลธรรมเปนพระอรหนต.

คนในสมยพทธกาลสวนใหญคงจะมความเชอในเรองศาสนาและลทธตาง ๆ ฝงแนนอยในความจำาเปนจำานวนมาก ครนมาบวชในพระพทธศาสนาแลว กสามารถบรรลธรรมเปนพระอรหนตไดโดยใชระยะเวลาอนสน ๆ.

570

ดงนน การบรรลธรรมเปนอรยบคคลในชนตน ๆ จงไมนาจะเปนเรองยาก เพราะคนตางศาสนาในสมยพทธกาลทมขอปฏบตทแตกตางกบขอปฏบตในมรรคมองค ๘ ชนดหนามอกบหลงมอ กยงสามารถบรรลธรรมไดอยางรวดเรว เมอมาศกษาและฟงธรรมจากพระพทธองค.

ความลาชาในการบรรลธรรมของคนในยคปจจบนทง ๆ ทเปนชาวพทธนน นาจะมสาเหตตาง ๆ กน เชน ถกสอนธรรมนอกประเดน ศกษาธรรมโดยไมเนนเรองอรยสจ ๔ ศกษาธรรมโดยใชความเชอ ศกษาธรรมและฝกปฏบตธรรมผดทาง ไมเขาใจเรองของการบรรลธรรมเปนอรยบคคล เปนตน.

เมอทานฝกปฏบตธรรมจนไดรบผลดตามสมควรแลว กควรชวยกนคดหาหนทางในการชวยใหคนอนไดเขาใจอรยสจ ๔ ทงภาค

571

ทฤษฎและภาคปฏบตอยางถกตองตามความเปนจรงตอไป ตามกำาลงความรและความสามารถของแตละทาน.

การบรรลธรรมของพระสารบตรและพระโมคคลลานะ

ทานอปตสสะ(ชอเดมของพระสารบตร)ฟงธรรมเรองอรยสจ ๔ เพยงครงเดยวจากทานอสสช กมดวงตาเหนธรรมเปนพระโสดาบน ครนกลบมาพบทานโกลตะ(ชอเดมของทานโมคคลลานะ) กถายทอดความรเรองอรยสจ ๔ ให จงทำาใหทานโกลตะเปนพระโสดาบนในวนเดยวกน. ดงนน การเปนพระโสดาบนแลวถายทอดความรระดบพระโสดาบนใหกบผอนนน จงเปนเรองทเปนไปได.

572

พระโมคคลลานะบรรลธรรมเปนพระอรหนตในวนท ๗ และพระสารบตรบรรลธรรมเปนพระอรหนตในวนท ๑๕ หลงการบวช.

การบรรลธรรมของพระโมคคลลานะเกดขนภายหลงการฟงธรรมจากพระพทธเจาเรองการไมมความยดมนถอมนในเวทนา. ดงนน การเปนพระอรหนตของพระโมคคลลานะเกดจากการไมมความยดมนถอมน(ไมมอปานทาน)อกตอไป และกเลสเรองสดทายททานละไดนน เปนเรองการไมตดใจ(ไมมอปาทาน)ในความสขทางโลก(ไมตดในสขเวทนา)*.

การบรรลธรรมของพระสารบตรเกดขนภายหลงการฟงธรรมจากพระพทธเจาเรองการไมมความคดยดมนถอมนในเวทนาเชนเดยวกบพระโมคคลลานะ. ดงนน การเปนพระอรหนตของพระสารบตรมลกษณะ

573

เดยวกนกบพระโมคคลลานะ คอ ละกเลสเรองสดทายดวยการไมตดใจ(ไมมอปาทาน)ในความสขทางโลก(ไมตดในสขเวทนา)อกตอไป*.

ความตดใจในสขเวทนา(มอปาทาน)จงเปนเรองทมมาตงแตสมยพทธกาลจนถงยคปจจบน และคนในยคปจจบนมความสะดวกสบายมาก ยอมมความตดใจในสขเวทนาซงเปนกเลสทสกดกนไมใหบรรลธรรม.

การบรรลธรรมของเศรษฐและพระราชาทานอนาถบณฑกเศรษฐ เปนเศรษฐทม

ความรำารวยและมกจการมากมาย กยงสามารถเปนอรบคคลระดบพระโสดาบนได ทง ๆ ทมภารกจมาก.

พระเจาสทโธทนะ เปนพระราชาและพระพทธบดา กทรงเปนพระโสดาบนหลงจาก

574

ทรงฟงธรรมจากพระพทธองคในชวงระยะเวลาสน ๆ บนถนน ในระหวางทพระพทธองคเสดจไปบณฑบาตในเมองกบลพสด.

พระพทธองคทรงแสดงธรรมโปรดพระนางมหาปชาบด(พระนานาง) จนมดวงตาเหนธรรมเปนพระโสดาบนในวนนน สวนพระเจาสทโธทนะทรงประทบฟงอยดวย กบรรลธรรมเปนพระสกทาคาม.

เมอพระเจาสทโธทนะเปนพระสกทาคามแลว พระองคกยงบรหารประเทศไดอยางเดม.

ครนพระเจาสทโธทนะประชวรหนกมากและใกลจะสนพระชนม พระพทธองคทรงแสดงธรรมโปรดเรองไตรลกษณ และในทสดพระเจาสทโธทนะทรงบรรลธรรมเปนพระอรหนตโดยไมตองบวช. ดงนน ผทปวยหนกและยงมสตสมปชญญะดอย กสามารถ

575

ทจะศกษาธรรมและฝกปฏบตธรรม รวมทงพนทกขเปนอรยบคคลในระดบตาง ๆ ไดเชนกน

ในระหวางประชมวชาการหรอการฝกอบรมของนกวชาการและนกบรหาร ควรใหโอกาสอยางนอยสก ๑ วน เพอศกษาและฝกปฏบตธรรมอยางถกตองและตรงประเดน กจะทำาใหบคคลดงกลาวใชความรและความสามารถทเกดขนสำาหรบฝกปฏบตธรรมในชวตประจำาวนไดตามสมควร.

ดวงตาเหนธรรมของคนทเสยใจจนเสยสตนางกสาโคตมเปนตวอยางของการเกด

ปญญาทางธรรม เบองตนดวยตนเอง กลาวคอ ลกของนางตาย และนางเปนทกขมาก อยากใหลกฟ น จงเดนอมลกทตายแลวเทยวถามหายาแกใหฟ น เหมอนคนเสยสต ในทสด

576

ไดไปทลขอกบพระพทธเจา. พระพทธเจาทรงใชอบายรบสงใหนางไปหายาสมนไพร คอเมลดผกกาดหยบมอหนงจากเรอนทยงไมเคยมคนตาย. นางเทยวคนหาอยนาน แตกหาไมได เลยฉกคดขนมาได(เกดปญญาทางธรรม)วา “...ลกคนอน ๆ เขากตายเชนกน(เปนไตรลกษณ)…”. เมอปญญาทางธรรมเกดขน จงโยนศพลกทงในปา(อปาทานดบ) แลวเขาไปเฝาพระพทธเจา.

นางปฏาจาราเปนอกทานหนงทมความทกขใจมากถงกบรองไห ครำาครวญ ดวยความทกข จนเสยสตเพราะสญเสยคนในครอบครวอนเปนทรกทงหมด.

ครนทง ๒ ทานทกลาวถงไดมาพบกบพระพทธองค และไดฟงธรรมเพยงครงเดยว ตางกมดวงตาเหนธรรมเปนพระโสดาบน แลวบวชเปนพระภกษณ และตอมาไมนานนก ทง

577

๒ ทานกบรรลธรรมเปนพระอรหนต (ประวตอน

พทธสงเขป ๙๙ หนา ๖๙,๗๖ อบล นนทโก).๗๔ การเสยสตอยางรนแรงของทง ๒ ทาน

เกดขนจากความลาของรางกายและสมอง เพราะจตใจจดจอและคดวนเวยนอยกบเรองของความพลดพราก โดยไมไดพกผอน สมองจงลามาก ไมสามารถมสตควบคมความคดได เปนผลใหมการคดและแสดงออกทางกาย วาจา ใจแบบคนเสยสต.

เปนทนาสงเกตวา ถงแมคนเสยสตอยางรนแรง เมอไดฟงธรรมและฝกปฏบตธรรมเบองตนจากพระพทธองค กทำาใหมสตกลบคนมา จนสามารถเรยนรธรรม และใชขอมลดานธรรมในการดบความทกขทรนแรงใหหมดไปไดอยางรวดเรว.

พระพทธเจาจงเปนพระบรมศาสดาของนกจตวทยาและจตแพทยทประเสรฐสด.

578

การศกษาอรยสจ ๔ และการปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ เปนเรองของการสงเสรม ปองกน รกษา และฟ นฟสขภาพจตแนวพทธ ทมความเรยบงาย และมคณคาตอการดำาเนนชวตอยางประเสรฐของมนษยมาโดยตลอด.

คร อาจารย นกวชาการ และนกบรหารในวงการตาง ๆ ควรใหความสนใจอรยสจ ๔ ใหมากขน เพราะเปนเร องงาย มเนอหานอย เปนเรองใกลตว จนเปรยบเหมอนหญาปากคอก แตมคณคาอยางมหาศาลตอมวลมนษย.

การเปนพระโสดาบนของนายกาละนายกาละ(กาฬะ)เปนบตรของทานอนาถ

บณฑกะเศรษฐ ผไมปรารถนาจะเหนและฟงธรรม. ทานเศรษฐจงวางแผนใหบตรไดฟง

579

ธรรมกบพระพทธเจา โดยการจางดวยเงน ๑๐๐ กหาปณะ ปรากฏวา นายกาละไปแอบนอนอยทมมหนงของวหารโดยไมไดฟงธรรม.

ในวนตอมา ทานเศรษฐจางดวยเงน ๑,๐๐๐ กหาปณะใหไปฟงธรรมและจดจำาธรรมมาเลาใหฟงดวย ปรากฏวา นายกาละไดฟงธรรมจากพระพทธเจาและจดจำาธรรมไวได จงเปนพระโสดาบนและไมขอรบเงนคาจาง.

กลวธในการพฒนาจตของนายกาละใหเปนพระโสดาบนนน เปนตวอยางแบบหนงทนาสนใจสำาหรบใชเปนกลวธในการวางแผนพฒนาจตใหกบคนในยคน ทงเดกและผใหญ.

คนยคปจจบน ถามโอกาสไดศกษาอรยสจ ๔ กอาจเปนพระโสดาบนไดเชนเดยวกนกบนายกาละ.

580

การศกษาอรยสจ ๔ เปนประจำา พรอมทงฝกปฏบตธรรมในชวตประจำาวนตามมรรคมองค ๘ อยางถกตองและครบถวนตามสมควร กจะสามารถพฒนาจตจากปถชนใหเปนอรยบคคลในระดบตาง ๆ ได. ดงนน ผนำาหนวยงานตาง ๆ ควรเปดโอกาสใหผรวมงานไดศกษาธรรมและฝกปฏบตธรรมอยางถกตองดวย.

การศกษาและฝกอบรมของคนยคปจจบน ควรแทรกวชาอรยสจ ๔ หรอหลกสตรการพฒนาจตแนวพทธแบบยอ ๆ ไวในหลกสตรตาง ๆ เพอจะไดชวยใหคนในยคปจจบน ไดรจกวธพฒนาจตใหเปนบคคลทประเสรฐ.

การเจบปวยและปรนพพานของพระอรหนต

581

ความแก ความเจบปวย และความตายเปนเรองปกตวสยของมนษยทกคน ไมวาจะเปนปถชนหรอพระอรหนต.

พระอรหนตจะมความแตกตางจากปถชน คอ แก เจบปวย และตาย โดยไมมความทกขทางจตใจดวยกเลส เพราะสามารถดบความหลง(ดบอวชชา)ไดหมดสน จงไมเกดการคดดวยกเลสอยางตอเนอง.

ขณะทพระพทธบดาประชวรหนกอยนน พระพทธเจาไดตรสใหสต โดยเนนเรองไตรลกษณ(เพอละอปาทานขนธ ๕) เปนผลใหพระพทธบดาบรรลธรรมเปนพระอรหนตในขณะประชวร และเสดจดบขนธปรนพพานตอมาในเวลาสน ๆ ซงเปนตวอยางทดมากสำาหรบผทเขาใจผดคดวาการปฏบตเปนเรองยากมากจนสดเออม ซงทจรงแลวเปนเรอง

582

แคเออมถาศกษาธรรมและฝกปฏบตธรรมไดตรงประเดน.

พระปตคตตะอาพาธหนก มเนอตวทเนาเป อยและเหมน พระพทธเจาตรสสอนธรรมให โดยเนนเรองไตรลกษณ เปนผลใหพระปตคตตะบรรลธรรมเปนพระอรหนตในขณะปวยหนก.

พระสารบตรเปนพระอรหนตทสนชวตดวยโรคตดเชอในทางเดนอาหาร คอ โรคทองรวง และขณะอาพาธหนกอยนน ทานยงสามารถโปรดโยมมารดาใหเปนพระโสดาบนได.

การสอนธรรมในขณะทผสอนกำาลงปวยหนก เชน ขณะพระสารบตรอาพาธหนกอยนน ไดแสดงธรรมโปรดโยมมารดา จนโยมมารดามดวงตาเหนธรรมเปนพระโสดาบน ซงแสดงวา เนอหาในอรยสจ ๔ มไมมากนก

583

และการมดวงตาเหนธรรมไมใชเรองยากอยางทเราเคยคดกน.

คนทวไป ทงคนทมความทกข นกโทษ คนพการ ผสงอาย และผปวย ทยงมสตสมปชญญะอย กสามารถศกษาอรยสจ ๔ ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบต เพอการบรรลธรรมเปนอรยบคคลไดเชนกน.

พระโมคคลลานะเปนพระอรหนตทสนชวตเพราะถกโจรทบจนสนใจตาย.

การคดวากรรมในอดตทงในชาตนและอดตชาตเปนสาเหตของความทกขตาง ๆ จะทำาใหเกดการคดวตกกงวล หวาดระแวง ซมเศรา ทอแท และเปนทกข.

การคดดวยความยดมนถอมนวา เมอยามแกตวตองตายตามแบบทตนปรารถนา เพอจะไดไมทกขทรมาน กอาจเปนเหตใหเกดความทกขทง ๆ ทยงไมทนจะตาย.

584

การมสตควบคมความคดใหอยกบปจจบน ไมฟงซาน ไมวตกกงวลในเรองอดตทเลวรายและในเรองอนาคตทยงมาไมถง เชน พระองคลมาลในชวงททานไดเปนพระอรหนตแลว กจะทำาใหไมมความทกขอกเลย ซงเปนตวอยางทดมากสำาหรบบคคลทเคยมความผดพลาดในชวตมากอน.

ทานสามารถบรรลธรรมเปนอรยบคคลไดเชนกน

หลกการสำาคญของการบรรลความเปนอรยบคคลในระดบตาง ๆ นน เรมตนจากการศกษาอรยสจ ๔ และปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ ไดอยางถกตองและครบถวนตามสมควร ทำาใหสามารถเรมดบความหลง(เร มดบอวชชา)ไดบางแลว จงเขาขายการม

585

คณสมบตของพระโสดาบน หรอเรมเขาสกระแสของความพนทกข.

เมอทานศกษาธรรมและฝกปฏบตธรรมไดอยางถกตองและครบถวนมากขน นนกคอการมความหลงลดลง(อวชชาลดลง) พรอมทงสามารถดบความคดทเปนกเลส(ความโลภและความโกรธ)ไดมากขน เปนผลใหมการเลอนระดบของความรและสามารถทางธรรมสงขน จงเขาขายการมคณสมบตของพระสกทาคาม.

เมอทานศกษาธรรมและฝกปฏบตธรรมไดอยางถกตองและครบถวนมากขนอก นนกคอการมความหลงลดลง(อวชชาลดลง)อก พรอมทงสามารถดบความคดทเปนกเลสทเปนสงโยชนเบองตำาไดหมด จงเขาขายของการมคณสมบตของพระอนาคาม.

586

เมอมการรแจงชดในอรยสจ ๔ จนหมดสนทงภาคทฤษฎและภาคปฏบต เทากบมการดบความหลง(ดบอวชชา)ไดโดยไมเหลอเลย จงเปนปจจยไมใหมการคดดวยกเลส หรอดบสงโยชนไดหมด นนคอการบรรลธรรมระดบสงสด เปนพระอรหนตผพนจากกเลสทหมกดองอยในสนดาน(พนจากอาสวะ) หรอพนจากความทกขทเกดขนจากกเลส และมความสขสงบไดอยางตอเนอง.

คณสมบตของอรยบคคลในระดบตาง ๆ ทไดกลาวไปแลว เปนมมมองเฉพาะตวของผเขยน จงอาจจะฝนความรสกของบางคนหรอบางกลมได เพราะแตละคนจะมขอมลในความจำาทไมเหมอนกน ซงกถอวาเปนเรองธรรมดา เพราะทกคนไมสามารถคดเหมอนกนได.

587

วธทดทสด คอ ทานควรศกษาอรยสจ ๔ และฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ เพอพสจนผลดวยประสบการณตรงของตนเอง แลวทานจะพบวา ความจรงททานรเหนไดดวยตนเองนน เปนความจรงทคนทวไปสมผสไดเชนกน.

ขอใหกำาลงใจวา การศกษาและฝกปฏบตธรรมอยางตรงประเดน จะทำาใหวชานเปนเร องงาย แจงชด และเปดเผยในสาธารณะ สมดงพทธพจนทไดตรสสอนวา

ในธรรมทเรากลาวไวดแลว ซงเปนของ“งาย เปดเผย ประกาศไวชด ไมมเงอนงำาใด ๆ ….” (พทธธรรม หนา ๖๖๒ ป.อ. ปยตโต).๗๕

ความทกขและความพนทกขชวคราว(นพพานชวคราวในชาตปจจบน)น คนทวไปทศกษาอรยสจ ๔ ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบต จะสามารถรเหนทางจตใจ หรอ

588

สมผสไดเหมอนกนหมด เพราะเปนเรองทเปดเผย ชดเจน และไมมเงอนงำาใด ๆ.

พระพทธเจาและพระอรหนตทงหลาย ตางกดบกเลส ดบกองทกข และเขาถงภาวะนพพานอยางตอเนองในปจจบนชาตของแตละทานเชนกน เราจงไมควรเสยเวลาดวยการรอคอยนพพาน(ชวคราว)ในชาตหนาอกตอไป.

รปแบบของการประเมนผลดวยตนเองทานสามารถประเมนความกาวหนาของ

การศกษาธรรมและปฏบตธรรมได ๒ รปแบบ ดงน :-

การประเมนแบบท ๑ คอ ประเมนระยะเวลาของการตงอยในภาวะของการไมมความทกข โดยสงเกตจตใจของทานเองวา วนหนง ๆ จตใจของทานมภาวะของการไมม

589

ความทกข หรอตงอยในภาวะนพพานไดนานเทาใด ซงเปนรปแบบทงายแตไมละเอยด เหมาะสำาหรบการประเมนตนเองในชวงแรกของการปฏบตธรรม ซงไดกลาวถงแลวในเรองความดบทกข(นโรธหรอนพพาน).

การประเมนแบบท ๒ คอ ประเมนความสามารถในการปฏบตตนวา สามารถดบกเลสอยางหยาบและละเอยดไดมากนอยเพยงใด หรอเขาขายความเปนอรยบคคลในระดบอะไรและเปนไดนานเทาใด.

ในชวตประจำาวน ทานควรประเมนตนเองวนละ ๒-๓ ครงวา ขณะนทานไดละสงโยชนขนไหนไปแลวบาง และตอจากนไปจะมเจตนาละสงโยชนขอไหน พรอมกบมความตงใจ มความเพยร ทจะมสตในการละสงโยชนตามทไดตงเจตนาเอาไวอยางตอเนองตอไป.

590

สรปพระพทธเจาตรสรอรยสจ ๔ และทรง

ปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ อยางตอเนอง.

พระพทธเจาตรสสอนอรยสจ ๔ และทรงฝกใหพทธบรษท ๔ ปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ เชนเดยวกบทพระองคทรงปฏบตอย.

อรยสจ ๔ จงเปนแกนธรรมในพระพทธศาสนา ซงประกอบดวย ทกข สมทย นโรธ มรรค.

591

ความทกข(ทกข) ไดแกความทกขตาง ๆ ทางจตใจ และความทกขทางรางกาย ทสบเนองมาจากความทกขทางจตใจ.

สาเหตของความทกข(สมทย) เกดจากความไมรแจงชดในอรยสจ ๔ ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบต(มอวชชา) จงทำาใหไมสามารถควบคมความคดไมใหคดดวยกเลสได เปนผลใหเกดการคดดวยกเลส(เกดสงขารในปฏจจสมปบาท) เกดความทะยานอยาก(เกดตณหา) เกดความยดมนถอมน(เกดอปาทาน) และเกดการกระทำาตาง ๆ ทเปนกเลส เปนสาเหตใหเกดความทกข.

วธดบความทกข(มรรค) ทำาไดโดยการศกษาอรยสจ ๔ และฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ ในชวตประจำาวนอยางถกตองและครบถวน กจะสามารถเขาถงความดบทกข(นโรธหรอนพพาน)ได.

592

ความดบทกข(นโรธหรอนพพาน)จะมความตอเนองไดมากนอยเพยงใดนน ขนอยกบความรและความสามารถทางธรรมทมอยในขณะนน.

การฝกปฏบตธรรมในชวตประจำาวน ประกอบดวย :-

ฝกมสตอยทฐานหลกของสตไวเสมอ เพอปองกนความคดฟงซานและเตรยมพรอมทจะใชสตปญญาในการปฏบตงานและการดำาเนนชวตอยางมประสทธภาพ.

ฝกแบงสตจากฐานหลกของสตไปใชในการสำารวมระวงการรบรขอมลตาง ๆ ทเขามาทางตา ห จมก ลน กาย ใจ ในสดสวนทเหมาะสม เพอสำารวมระวงไมใหเกดการคดดวยกเลส พรอมทงควบคมความคดและการกระทำาตาง ๆ ใหเปนไปตามโอวาทปาฏโมกขอยางตอเนองจนคลายอตโนมต.

593

ฝกพกรางกายและสมองอยางมสตเปนชวง ๆ โดยการเจรญสมาธระยะสน ๆ ๑/๒ - ๑ นาท หรอตามความเหมาะสม แลวกลบมาเจรญสตสลบกนไปเร อย ๆ ทงวน จงจะเปนการปฏบตธรรมทไมขาดชวง เพอทำาใหจตใจมความบรสทธผองใส และพนทกขไดอยางตอเนองมากขน.

ฝกเจรญสมาธในสถานทปลอดภย โดยใชระยะเวลานาน ๑๐ - ๑๕ นาท วนละ ๑ - ๒ ครง เพอฝกมสตหยดความคดระยะยาว และชวยทำาใหมสตในการควบคม(บรหาร)ความคดไดดขน.

ศกษาธรรม ทบทวนธรรม และใชความรทางธรรมในชวตประจำาวน เพอปองกนการเสอมหายของขอมลทางธรรมทมอยในความจำา และคอยเพมพนขอมลทาง

594

ธรรมไวในความจำาเสมอ เพราะขอมลทางธรรมในความจำาเปนไตรลกษณ.

ฝกใชสตปญญาทางโลกและสตปญญาทางธรรมควบคกนไปในสดสวนทเหมาะสม. ขณะปฏบตงานและการดำาเนนชวตประจำาวน ใหมสตสำารวมระวงไมใหมการคดฟงซานและไมคดดวยกเลสอยางตอเนอง.

เมอทานไดศกษาอรยสจ ๔ (ปรยต) และฝกปฏบตธรรม(ปฏบต) จนไดรบผลจากการปฏบตธรรม(ปฏเวธ)แลว ขอไดโปรดชวยกนเผยแพรธรรม(เผยแพร)งาย ๆ ตามกำาลงความรและความสามารถดวย เพอจะไดชวยคนอน สงคม มวลมนษย และสงแวดลอมตามความเหมาะสม.

บทความทนำาเสนอทงหมดน เปนความเขาใจและประสบการณตรงของผเขยนใน

595

เร องอรยสจ ๔ ครบทกหวขอธรรม ซงเปนเพยงมมมองหนงของคนตาบอดทกำาลงคลำาชาง(กำาลงศกษาอรยสจ ๔ อย)เทานนเอง. ทงน กเพอเสรมความรของทานผอานและเชญชวนใหนำาไปทดลองฝกพจารณาธรรม ปฏบตธรรม พรอมทงตรวจสอบและพสจนผลของการปฏบตธรรมดวยตนเอง เพอใหเกดขอมลพนฐานดานสตปญญาทางธรรมสำาหรบใชในการศกษาอรยสจ ๔ สบตอไป.

ทานควรมความเพยรชอบในการศกษาและคนควาพทธพจนจากแหลงตาง ๆ และจากผรทงหลายอยางไมหยดยง พรอมทงฝกปฏบตธรรมในชวตประจำาวนอยางตอเนอง เพอใหเกดการเพมพนขอมลความรและความสามารถทางธรรมในความจำาของทาน แลวใชขอมลดงกลาวในการดบกเลสและกองทกขจนถงทสด.

596

บรรณานกรม

ธรรมปฎก(ป.อ. ปยตโต), พระ. พทธธรรม. พมพครงท ๘.

กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณ

ราชวทยาลย, ๒๕๔๒.-------------------------------- ไตรลกษณ. พมพครงท ๓.

กรงเทพมหานคร: บรษท สธรรมก จำากด, ๒๕๔๓.

สชพ ปญญานภาพ. พระไตรปฎกสำาหรบประชาชน. พมพครงท ๑๖. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๙.

597

------------------------ คณลกษณะพเศษแหงพระพทธศาสนา.

พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๑.

วศน อนทสระ. อรยสจ ๔. พมพครงท ๕. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๐.

มหาอทย อทโย, พระ. การศกษาเชงวเคราะหเรองตณหาในพระไตรปฎก.

พมพครงท ๑. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๙.

คณะกรรมการกองตำารา มหามกฏราชวทยาลย. พทธศาสนสภาษต เลม ๓.

พมพครงท ๑๘. กรงเทพมหานคร: โรงพมพ

มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๘.ธรรมโกศาจารย(ชอบ อนจารเถระ), พระ. พทธประวตทศนศกษา.

598

พมพครงท - . กรงเทพมหานคร: หสน. วบลยกจการพมพ.

สา, สมเดจพระสงฆราช. พทธประวต เลม ๓. พมพครงท ๔๕.

กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหามกฏราชวทยา

ลย, ๒๕๓๘.ญาณวรเถร, สมเดจพระพทธโฆษาจารย. มหาสตปฏฐานสตรและคร

มานนทสตร. พมพครงท ๒๓. กรงเทพมหานคร: โรงพมพ

มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๘.

เทพวสทธญาณ(อบล นนทโก), พระ. ประวตอนพทธสงเขป ๙๙.

พมพครงท ๑. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๘

599

นาวาเอก ทองใบ หงษเวยงจนทร. พระธรรมบท. พมพครงท ๑.

กรงเทพมหานคร: โรงพมพ บรษท สหธรรมก

จำากด, พ.ศ. – (๒๕๔๐ ?).สมาคมศษยเกามหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎก (CD ROM)

จดทำาโดยสมาคมศษยเกามหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. เฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหวพระชนมพรรษา ๖ รอบ. ๕ ธนวาคม ๒๕๔๒

รายการอางองจากพระไตรปฎก

หนงสอพทธธรรม อางองจากพระไตรปฎกฉบบภาษาบาล(ฉบบสยามรฐ) ผใชพระไตรปฎกแปลฉบบภาษาไทย ใหใชเลขทเลมและเลขทขอเปนหลก เพราะเลขทหนาจะไมตรงกน.

600

บางบทความทนำามาอางอง ผเขยนไดคนเพมเตมจากพระไตรปฎก CD ROM ฉบบสมาคมศษยเกามหาจฬาลงกรณราชวทยาลย จงใสวงเลบไวใหทราบ.

วธคนเอกสารอางอง : ทกหวขอของเอกสารทนำามาอางอง ประกอบ ดวยเลขทของบทความทนำามาอางอง อกษรยอชอคมภรในพระไตรปฎก. เลขทเลม / เลขทขอ / เลขทหนา.

ตวอยาง : เลขทของบทความทนำามาอางอง

= ๑ อกษรยอชอคมภรในพระไตรปฎก = สำ.น. เลขทเลม = ๑๖ เลขทขอ = ๔๑,๙๔-๕,๓๐๖-๘ เลขทหนา = ๑๙,๕๓,๑๕๘.๑ สำ.น. ๑๖/๔๑,๙๔-๕,๓๐๖-๘/๑๙,๕๓,๑๕๘๒ ม.ม. ๑๒/๒๘๘/๒๘๐๓ สำ.ม. ๑๙/๑๗๑๒-๓/๕๔๘-๙ ๔ ท.ม. ๑๐/๑๔๒/๑๕๒ ๕ อง.ตก. ๒๐/๕๐๕/๒๔๑ ๖ ม.ม. ๑๓/๑๕๐ ๑๕๒– /๑๔๗ ๑๕๓–๗ สำ.ม. ๑๙/๑๗๐๓/๕๔๓

601

๘ ข.ธ. ๒๕/๒๔/๔๐๙ สำ.น. ๑๖/๑๘๔ ๑๘๗– /๙๔ ๙๖–๑๐ สำ.ส. ๑๕/๑๘๑/๕๐ (CD ROM)๑๑,๑๒ ข.ธ. ๒๕/๑๑/๑๑ (CD ROM)๑๓ ม.ม. ๑๒/๒๕๒/๒๓๒ ๑๔ อง.จตกก. ๒๑/๑๑๗/๑๖๑ ๑๕ อง.ตก. ๒๐/๕๐๑/๒๒๒๑๖ อง.จตกก ๒๑/๑๕๗/๑๙๑ ๑๗ ท.ม. ๑๐/๙๓/๑๐๗; สำ.ม. ๗๑๒/๒๑๐ (CD ROM)๑๘ สำ.ข. ๑๗/๒/๒๑๙ อง.ตก. ๒๐/๕๐๕/๒๔๑ (ใน CD ROM อยหนา ๒๒๖)๒๐ สำ.สฬ. ๑๘/๖๒๗/๔๐๓๒๑ ม.ม. ๑๓ /๓๗๑/๓๕๕๒๒ ม.ม. ๑๓/๑๕๐ ๑๕๒– /๑๔๗ ๑๕๓–๒๓ วนย. ๔/๑-๓/๑-๕; สำ.น. ๑๖/๑-๓, ๑๔๔/๑, ๗๘, ฯลฯ๒๔ ข.ม. ๒๙/๒/๒ (CD ROM)๒๕ ข.ธ. ๒๕/๑๓/๑๖ (CD ROM)๒๖ ข.ธ. ๒๕/๑๓/๑๖ (CD ROM)

602

๒๗ ม.ม.๑๒/๔๔๐-๔/๔๗๒ ๗–๒๘ สำ.ข. ๑๗/๓๖๘/๒๓๔ (CD ROM)๒๙ ข.จ ๓๐/๕๙๕/๒๖๑ (CD ROM)๓๐ สำ.น. ๑๖/๒๓๒/๑๑๗ (CD ROM)๓๑ ข.จ ๓๐/๑๘๑/๘๑ (CD ROM)๓๒ ข.อป. ๓๒/๘/๖๘๓๓ สำ.ข. ๑๗/๘๘/๕๔ (หมายเหต: คำาวา ตทงคนพพาน

หรอนพพานชวคราวพบ เพยงประโยคเดยวในตทงคสตร ๒๓/๒๕๔/๓๙๘(CD ROM) คอ ดกรอาวโส “ พระผมพระภาคตรสวา ตทงคนพพาน ๆ ดงน ฯลฯ”. การไมมเนอหาเชนน อาจเปนเพราะวามการสญหายของบทความทขยายคำาดงกลาว. ในพจนานกรมบาล-ไทย ตทงค เปนคำาคณศพทแปลวา ชวคราว คำาวาตทงคนพพานแปลวานพพานชวคราว. ในพจนานกรมพทธศาสตร ตทงคปหาน แปลวาการละกเลสชวคราว ตทงควมตต แปลวาการหลดพนชวคราว)

๓๔ อง.ตก. ๒๐/๔๙๕/๒๐๒๓๕ วนย. ๔/๑-๓/๑-๕; สำ.น. ๑๖/๑-๓, ๑๔๔/๑, ๗๘, ฯลฯ๓๖ ท.ส. ๙/๕๐/๔๔ (CD ROM); สำ.ข. ๑๗/๘๘/๔๔๓๗ สำ.น. ๑๖/๗๑๖/๓๒๘

603

๓๘ ข.ธ. ๒๕/๒๑/๒๘ (CD ROM)๓๙ วนย. ๔/๑๒ ๑๔– /๑๖ ๑๘ – (CD ROM และเปนการสรป) ๔๐ ม.ม. ๑๒/๙/๑๓ (CD ROM)๔๑ ข.อ. ๒๕/๘๔/๑๒๒๔๒ อง.ทสก. ๒๔//๗/๑๑ (CD ROM)๔๓ ท.ม.๑๐/๒๙๙/๓๔๘; ม.ม. ๑๒/๑๑๕/๘๘, ๑๔๙/๑๒๓; สำ.ม. ๑๙/๓๔/๑๐; อภ.ว ๓๕/๑๖๓/๑๓๖, ๕๗๐/๓๑๖ ๔๔ ท.ม. ๑๐/๒๙๙/๓๔๘; ม.อ. ๑๔/๗๐๔/๔๕๓; อภ.ว ๓๕/๑๖๔/๑๓๖, ๕๗๑/๓๑๗ ๔๕,๔๖,๔๗ ท.ม. ๑๐/๒๙๙/๓๔๘; ม.ม. ๑๒/๑๔๙/๑๒๓; ม.อ. ๑๔/๗๐๔/๔๕๔; อภ.ว ๓๕/๑๖๕-๗/๑๓๖, ๕๗๒-๔/๓๑๗๔๘ ท.ม. ๑๐/๒๙๙/๓๔๘; ม.ม ๑๒/๑๔๙/๑๒๔; ม.อ. ๑๔/๗๐๔/๔๕๔; อภ.ว ๓๕/๑๖๘/๑๓๗, ๕๗๕/๓๑๗

604

๔๙ ท.ม. ๑๐/๒๙๙/๓๔๙; ม.ม. ๑๒/๑๔๙/๑๒๔; ม.อ. ๑๔/๗๐๔/๔๕๔; อภ.ว ๓๕/๑๖๙/๑๓๗, ๕๗๖/๓๑๘๕๐ ท.ม. ๑๐/๒๙๙/๓๔๙; ม.ม. ๑๒/๑๔๙/๑๒๔; ม.อ. ๑๔/๗๐๔/๔๕๔; อภ.ว ๓๕/๑๗๐/๑๓๗๕๑ อง.นวก. ๒๓/๒๓๗,๒๕๑,๒๕๕/๔๒๕,๔๗๕,๔๗๖๕๒ สำ.ม. ๑๙/๙๐๘/๒๗๒๕๓ สำ.ม. ๑๙/๑๓๒๖/๓๙๕ (CD ROM)๕๔ วนย. ๑/๑๗๘/๑๓๑; สำ.ม. ๑๙/๑๓๕๒ ๓– /๔๐๗ ๕๕ สำ.ม. ๑๙/๑๓๗๗/๔๐๙ (CD ROM)๕๖ สำ.ม. ๑๙/๑๓๗๔/๔๐๘ (CD ROM)๕๗ ท.ม. ๑๓๕/๑๔๔ (CD ROM)๕๘ ท.ม. ๑๐/๒๗๓/๒๖๔ (CD ROM)๕๙ สำ.ข. ๑๗/๔๒/๒๘๖๐ ท.ม. ๑๐/๑๘๖/๒๒๘; สำ.น. ๑๖/๔๖๑/๒๒๘๖๑ สำ.ข. ๑๗/๑๒๗-๙/๘๒ ๘๕–๖๒ สำ.สฬ. ๑๘/๓๗๗/๒๖๑๖๓ สำ.ม. ๑๙/๑๔๐๕/๔๑๘๖๔ สำ.ข. ๑๗/๒๐๗/๑๓๙

605

๖๕ ม.อ. ๑๔/๑๒๘/๑๐๕ ๖–๖๖ สำ.ข. ๑๗/๓๑๐ ๓๑๗– /๒๐๓ ๒๐๖–๖๗ สำ.ข. ๑๗/๒๙๖-๗/๑๙๖๖๘ สำ.ม. ๑๙/๗๕๘ ๗๖๒– /๒๒๔ ๒๒๕–๖๙ ข.เถร ๒๖/๓๖๙/๔๐๓ เทยบ ๒๖/๓๘๑/๓๖๓, ๓๘๓/๓๖๗๗๐ - อนาถบณฑกะ เลม ๑ หนา ๙๑ รงส สทนต๗๑ ท.ม. ๑๐/๑๓๕/๑๔๔ (CD ROM)๗๒ สำ.ข. ๑๗/๒๙๖-๗/๑๙๖๗๓ อ.อฏฐก. ๒๓/๑๑๒/๑๗๙ (CD ROM)๗๔ ข.อป. ๓๓.๑/๑๖๐/๒๑๗; ข.เถร ๒๖/๔๖๔/๔๐๒ (CD ROM)๗๕ ม.ม. ๑๒/๒๘๘/๒๘๐

บนทกทายเลม

โปรดอยาลมวา เนอหาในหนงสอเลมนเปนประสบการณตรงของคนตาบอดคนหนง

606

ทกำาลงคลำาชางอย จงไมควรหลงเชอ. ทานควรศกษา ตรวจสอบ และพสจนผลของการปฏบตธรรมในชวตประจำาวนดวยตนเอง แลวทานจะมความรและความสามารถทางธรรมเกดขนอยางรวดเรว และมนคง.

ทานไมควรประมาทอกตอไป กลาวคอ ทานควรดบกเลสโดยการศกษาอรยสจ ๔ และฝกปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ อยางถกตอง ครบถวนและตอเนองจนถงทสด เพอเพมพนขอมลดานสตปญญาทางธรรมในความจำา แลวใชขอมลดงกลาว ทำาการดบความคดทเปนอกศลใหหมดไปอยางตอเนอง.

ขอถอโอกาสนขอบพระคณอาจารยวภา มสวสด สำานกพฒนาคณธรรม กระทรวงศกษาธการ และคณนภา จละจารตต ทไดกรณาตรวจบทความทงหมด พรอมทง

607

สนบสนนใหการเขยนและการจดพมพหนงสอเลมนใหดำาเนนไปไดดวยดมาโดยตลอด.

ผเขยนคาดวา คนในยคปจจบนและอนาคตจะสามารถทำาความเขาใจและยอมรบอรยสจ ๔ แบบปจจบนธรรมไดเปนอยางด เพราะเปนเรองจรงทคนทวไปเขาใจได นำาไปปฏบตไดโดยงายในชวตประจำาวน เปนผลใหสามารถละความชว มงทำาความดดวยกาย วาจา ใจ พนจากความทกข และจตใจมความบรสทธผองใสหรอมจตใจทประเสรฐ ในทนททลงมอปฏบตธรรม.

หากเนอหาหรอคำาบรรยายของผเขยนเปนประโยชนตอการเผยแพรธรรม กขอไดโปรดนำาไปใชไดเลย เพราะไมสงวนลขสทธทกรปแบบ ไมตองอางอง และไมตองเสยเวลาแจงใหผเขยนทราบแตประการใด.

608

ถาหากทานมขอแนะนำาใด ๆ หรอสงสยเรองอรยสจ ๔ กขอไดโปรดเขยนจดหมายมาสอบถาม หรอโทรศพท หรอไปฟงการบรรยาย หรอฟง CD-MP 3 ของผเขยนประกอบดวยกได.

ทอยของผเขยน นายเอกชย จละจารตต ๑๑๑ ซอยวดอมพวน ถนนพระราม ๕ เขตดสต กทม. ๑๐๓๐๐. โทร. ๐๒ ๒๔๑ ๐๘๓๗

ทานทประสงคจะซอหนงสอตาง ๆ ของผเขยนในราคาทน เพอชวยกนเผยแพร โปรดตดตอกบผเขยนโดยตรง หรอซอในวนทผเขยนบรรยาย ซงจะถกกวาราคาทปกประมาณ ๕๐ % หรอสงพมพทโรงพมพโดยไมตองผานผเขยนกได.

สำาหรบหนงสอ CD-MP 3 คำาบรรยายเรอง แกนธรรม(อรยสจ๔) ของผเขยนนน ม

609

วางจำาหนายหรอสงซอไดทแผนกจำาหนายหนงสอของสำานกงานมลนธมหามกฏราชวทยาลย เยองพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร บางลำาพ กทม. ๑๐๒๐๐.

ทานสามารถสงซอหนงสอเลมนไดทบรษท เคลดไทย จำากด บานเลขท ๑๑๗ ๑๑๙– ถนนเฟ องนคร ตรงขามวดราชบพธ กทม. ๑๐๒๐๐ โทร. ๐ - ๒๒๒๕ ๙๕๓๖ - ๔๐.

610

ภาคผนวกเรองปฎจจสมปบาท

ตอน: ความเชอมโยงระหวางองคประกอบของจตใจ

วตถประสงคของการขยายความเรองปฏจจสมปบาท ตอน : ความเชอมโยงระหวางองคประกอบของจตใจ กเพอใหทานผอานไดศกษาในเรองของจตใจอยางละเอยดและลกซงตามสมควร ซงจะเปนผลใหเกดความรและหมดความสงสยเรองความเชอมโยงระหวางองคธรรมตาง ๆ ในปฏจจสมปบาทอกตอไป.

611

กอนจะอานภาคผนวกน ทานจำาเปนตองอานเรองปฏจจสมปบาทในหนงสอเลมนจนเขาใจตามสมควรเสยกอน.

ในภาคผนวกน บางครงจะใชคำาวา อกศล แทนคำาวา“ ” กเลส เพอเปนทาง“ ”เลอกในการพดคย และการนำาเสนอทเหมาะสมตอไป.

ปฏจจสมปบาทเปนเรองของจตใจในยคปจจบน เร องของสขภาพกายนน

เปนเรองของนก วทยาศาสตรและผทปฏบตงานดานสขภาพ. ในสมยพทธกาล ผททำางานดานสขภาพกายและมชอเสยงมากในดานการรกษาโรคทางกาย คอ หมอชวกโกมารภจจ.

พระพทธเจาทรงมชอเสยงทางดานจตใจ ทรงเปนนกจตวทยา เปนจตแพทย

612

และนกสขภาพจตทประเสรฐ เพราะพระองคทรงตรสรและเผยแพรความรทางดานจตใจ เพอกำาจดความชว มงทำาแตความด และทำาจตใจของตนใหบรสทธผองใส ตามหลกธรรมทเรยกวาโอวาทปาฏโมกข.

ผทศกษาและปฏบตธรรมอยางถกตอง จะสามารถพฒนาจตใจของตนเองใหเปนบคคลทประเสรฐ ทพนจากความทกขทางจตใจอนสบเนองมาจากการคด การพด และการกระทำาทเปนอกศลทงปวง.

ดงนน การศกษาวชาพทธศาสตรหรออรยสจ ๔ จงเปนการศกษาเรองของจตใจและการฝกพฒนาจตใจของตนเองใหเปนบคคลทประเสรฐ.

ทบทวนองคประกอบของจตใจ

613

ในยคปจจบน ความรในเร องของจตใจและสมองนนมมากมาย จนเปนททราบกนโดยทวไปวา เรองของจตใจนน เกดจากการทำางานของสมองนเองหรอเปนเรองสรรวทยาของสมอง ทงายแกการเรยนรและเขาใจ.

ในสมยพทธกาล พระพทธเจาตรสสอนเรองอรยสจ ๔ ซงเปนเร องของจตใจไวอยางกระชบ เพยงพอทจะนำาไปปฏบตธรรมในชวตประจำาวนไดโดยงาย และอรยสจ ๔ ทเปนแบบปจจบนธรรมน ผเขยนยงไมพบขอขดแยงกบหลกการของทางวทยาศาสตรในยคปจจบนเลย.

การขยายความในชวงน จะเปนการขยายความจากภาพนง(สไลด)ทใชในการบรรยาย และคดมาเฉพาะตอนทมความเชอมโยงระหวางองคธรรมในปฏจจสมปบาทเทานน. ในการ

614

ทำาความเขาใจนน ควรทำาความเขาใจทละประโยคเสยกอน อยาขามขนตอน เพราะเปนเรองทเชอมโยงกนโดยตลอด.

ในการพจารณานน จะตองตงอยในหลกของปจจบนธรรมและในเรองของจตใจเทานน ไมเกยวของกบเรองของรางกายหรอไมเกยวกบโรคทางกายทวไป จงจะสามารถพจารณาจนไดรบคำาตอบทเปนสจธรรมหรอเกดปญญาอยางถกตองตามความเปนจรง.

ขอทบทวนวา ชวตของเรานน ประกอบดวยรางกายและจตใจ.

จตใจม ๔ องคประกอบหลก คอ เวทนา(ความรสก) สญญา(ความจำา) สงขาร(ความคดหรอความคดปรงแตง) วญญาณ(การรเรองตาง ๆ ทเกดขนในใจ).

การกระทำาตาง ๆ ทางกาย วาจา ใจ มความคดเปนหวหนาใหญ.

615

ถาเราสามารถควบคมความคดใหคดแตกศลได เรากจะควบคมกาย วาจา ใจ ใหเปนกศลไดเชนกน.

กระบวนการทางจตใจทเปนอกศลหรอปฏจจสมปบาทนน เรมตนจากการคดอกศล(คดโลภ คดโกรธ) เพราะมอวชชา(ความหลง)ครอบงำาอย.

การศกษาอรยสจ ๔ และฝกปฏบตธรรมอยางถกตอง ครบถวน และตอเนอง เปนการกำาจดอวชชาใหหมดไปจากจตใจ.

การปองกนไมใหเกดกระบวนการน จำาเปนจะตองมความรและความสามารถ(มวชชา)ในการบรหารความคด เพอไมใหมการคดอกศลนนเอง.

การทำางานขององคประกอบตางๆ ทางจตใจ

616

เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ จะไมเกดขนในขณะทนอนหลบสนทจนถงขนไมมการฝน เพราะขณะนนสมองสวนตาง ๆ ททำางานดาน เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ กำาลงอยในภาวะหยดพกการทำางานเปนการชวคราว เพอการซอมบำารงในชวตประจำาวน.

ในทกขนตอนของปฏจจสมปบาท

พระพทธเจาทรงเนนเรองของเหตปจจย เชน ทรงตรสสอนวา เพราะสงขารเปนปจจย“

617

วญญาณจงม หรอเพราะสงขารเกด”วญญาณจงเกด เปนตน.

ทนททสงขารเกดหรอมความคดเกดขน จะเปนผลใหวญญาณเกด คอ เกดการร เหนเร องตาง ๆ ทคด และจะรเหนเรองทคดไดอยางละเอยด เมอตงใจคดหรอมสตในการคด.

จากประโยคทวา เพราะสงขารเปนเหต“ปจจยหรอสงขารเกด วญญาณจงมหรอวญญาณจงเกด ซงเปนเรองการ” ทำางานของสมองสวนตาง ๆ ทมความเชอมโยงซงกนและกน.

การทใชคำาวา เกดและดบ กเพอให“ ”ทานคนเคยกบคำาวา เกดและดบ ซงจะเปนขอมลในการศกษาเพมเตมตอไป.

618

ความคดเกดจากทำางานของสมองดานการคดหรอดานสงขาร และถาสมองดานความคดเสยไป การคดกจะเสยไปดวย.

การรเหนเร องตาง ๆ ทเกดขนกบจตใจนน เกดจากการทำางานของสมองดานการรเหนเรองตาง ๆ หรอดานวญญาณ และถาสมองสวนนเสยไป การรเหนเรองตาง ๆ กจะเสยไปดวย.

ขณะสงขารเกดหรอขณะทกำาลงคด จะ

เปนผลใหสญญาเกดหรอความจำาในเรองทกำาลงคดเกดตามมาทนท.

619

ขณะมสตหรอมความตงใจคดในเรองใดกตาม สมองกจะจดจำาเร องนน ๆ ไวไดเปนอยางด เชน ขณะทตงใจคดเลขในใจ สมองกจะคดและจดจำาเรองราวทคดไดเปนอยางด.

ความจำาเกดหรอสญญาเกดจากสมองดานความจำาทำางาน ถาสมองดานความจำาเสยไป ความจำาหรอสญญากจะเสยไปดวย.

ขณะทสงขารเกดหรอขณะทกำาลงคดอยนน จะเปนผลใหเวทนาเกดหรอเกดความรสกสข ทกข หรอเฉย ๆ ขน ขณะเดยวกนสมองททำางานดานความจำากจะจดจำาทงความคดและความรสกไวดวยหรอสญญาเกด.

การรเรองเวทนาในขณะทเกดขน และการรเรองเวทนาทถกจดจำาไวในความจำานน เกดจากการทำางานของสมองดานวญญาณ.

ความรสกตาง ๆ ทเกดขนกบรางกายและจตใจนน จะรเหนไดชดเจนมากขน เมอ

620

ตงใจรเรองความรสกนน ๆ เชน เมอทำาจตใจใหสงบแลวตงใจไปรบรความรสกทฝาเทา กจะรบรความรสกตาง ๆ ทฝาเทาไดเปนอยางด ใหทานผอานตรวจสอบและพสจนดวย. สำาหรบความรสกทจตใจกเชนเดยวกน.

ครนตงใจไปรเรองของความรสกในอดตทยงจดจำาไวได กจะสามารถรไดเชนกน แตจะรไดมากนอย และละเอยดออนเพยงใดขนอยกบขอมลของความจำาทมเหลออยในสมอง.

ถาเปนเหตการณทใหม ๆ ยอมรเหนในรายละเอยดไดมากกวาความจำาทนานมาแลว และความจำาทนานมาแลว แตมการคดทบทวนอยเสมอ ความจำานนกจะคงเหลออยมาก.

พระพทธเจาทรงตรสรกระบวนการทางจตใจทเปนอกศลจากการคนควาวจยของพระองคเอง.

621

องคประกอบตางๆ ของจตใจนน เกดจากการทำางานของสมองสวนตางๆ ทมการเชอมโยงกนและกน.

ถาสมองสวนททำาหนาทองคประกอบใดของจตใจกตาม เกดการบกพรองในการทำางาน กจะเปนผลใหการทำางานขององคประกอบนน ๆ รวมทงการเชอมโยงไปยงองคประกอบอน ๆ พลอยเสยหายไปดวย จงเปนผลใหสมองขาดประสทธภาพในการทำางาน และเกดความเจบปวยของสมองหรอจตใจไดดวย.

การเปนโรคทางสมองจนถงขนสมองเสอม กจะเปนผลใหเวทนา สญญา สงขาร วญญาณเสอมตามไปดวย.

การเอาใจใสในเรองสขภาพนน ควรลงลกถงการดแลสขภาพของสมองดวย

622

เพราะถาปลอยใหสมองเสอมกอนวยอนควร จะกอปญหาอยางมากมายตามมา.

จตใจและกระบวนการทางจตใจเปนเรองของสรรวทยาหรอการทำางานของสมอง. ในยคปจจบน นกวทยาศาสตรสามารถศกษาเร องของสมองไดอยางละเอยดและลกซง.

ครนนำาเอาความรทางดานวทยาศาสตรมาใชเปนขอมลพนฐานสำาหรบการพจารณาเร องปฏจจสมปบาท กยงจะทำาใหหมดความสงสยและมความมนใจวา ปฏจจสมปบาทเปนความจรงทงายตอการเขาใจ เมอนำาเอาความรนมาใชในชวตประจำาวน เพอละการทำาชว มงทำาแตความด กจะทำาใหจตใจมความบรสทธผองใส และเปนบคคลทมจตใจประเสรฐไดอยางตรงประเดน.

ทกขณะทใชสตปญญาทางธรรมในการดแลจตใจไมใหคดอกศลไดสำาเรจหรอขณะท

623

สงขารในปฏจจสมปบาทดบ จตใจกจะมความบรสทธผองใส ไมมความทกขตาง ๆ จากการคดอกศล.

การดบของกระบวนการทางจตใจทเปนอกศล เปนการดบความคดทเปนอกศล จงเปนผลใหสงขารทเปนอกศลดบ เปนปจจยใหวญญาณทเปนอกศลดบ เวทนาทเปนอกศลหรอความทกขดบ และสญญาทเปนอกศลกดบไปดวย หรอไมเกดปฏจจสมปบาทนนเอง จตใจจงมความบรสทธผองใส และไมทกขจากการคดอกศล.

การหยดพกขององคประกอบทางจตใจในขณะหลบสนท สลบ หรอหมดสต

ชวคราว สมองดานจตใจกจะหยดพกการ

624

ทำางานเปนการชวคราว จงทำาให เวทนาดบ สญญาดบ สงขารดบ วญญาณดบไปดวย.

การทำางานและการเชอมโยงระหวางเวทนา สญญา สงขาร วญญาณกจะหยดไปเปนการชวคราวเชนกน.

ภาวะเชนนไมใชภาวะของจตใจทบรสทธผองใสและไมใชการพนทกขในอรยสจ ๔ แตเปนภาวะของสมองทหยดพกการทำางานชวคราว ซงเปนเรองปรกตของคนทวไป.

โปรดอยาลมวา ใหพจารณาอยางละเอยด รอบคอบ ถกตองดวยเหตและผล พรอมทงตรวจสอบและพสจนขอเทจจรงดวยตนเอง เพอใหเกดสตปญญาทางธรรมดวยตนเอง.

การเชอมโยงสวนตาง ๆ ของสมอง

625

สมองมสวนประกอบตาง ๆ มากมาย แตละสวนประกอบจะทำางานแตกตางกนไป

และประสานการทำางานโดยการเชอมโยงกน

และกนอยางกวางขวาง จงทำาใหสมองทำางานไดอยางรวดเรวและมประสทธภาพมาก.

สมองประกอบดวยเซลสมองจำานวนมากมายและหลายชนด เพอรวมกนทำาหนาทตาง ๆ เชน ดานความรสก(เวทนา) ความ

626

จำา(สญญา) ความคด(สงขาร) การรเรองตาง ๆ ทเกดขนภายในจตใจ(วญญาณ).

จากภาพจะเหนวา สมองมหลายสวน แตละสวนนน มกจะทำาหนาทเฉพาะกจ และมความเชอมโยงภายในสมองอยางมากมาย ซงอาจเปรยบเหมอน CPU และ mainboard ในคอมพวเตอร ซงมการรบขอมล สงขอมล มความจำา มการเชอมโยงการทำางานของสวนประกอบตาง ๆ เขาดวยกน มการประมวลผล และมการแสดงผล แตคอมพวเตอรตองรบคำาสงจากความคดของผใชเครอง และทำางานตามโปรแกรมทตงไวเรยบรอบแลว.

627

เซลสมองทอยในสมองจะมแขนงยนออก

จากตวเซลมากมาย เพอรบและสงขอมลไปยงเซลอน ๆ รอบดาน จงทำาใหสวนตาง ๆ ของสมองมการเชอมโยงการทำางานอยางใกลชด รวดเรว และกวางขวาง.

ดงนน เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ซงเกดจากการทำางานของเซลสมองในสวนตาง ๆ ของสมอง จงมการเชอมโยงระหวางกนโดยตรง.

628

ประเดนสำาคญ คอ ปฏจจสมปบาทเปนเรองของกระบวนการทางจตใจ ซงประกอบดวยองคธรรมตาง ๆ เรมตงแตอวชชา และจบลงทชรามรณะ.

แตละองคธรรมกจะมความเชอมโยงซงกนและกน.

การจะเขาใจแตละองคธรรม รวมทงการเชอมโยงเหตปจจยและผลทเกดขนในแตละองคธรรมไดโดยงายนน ควรเขาใจเรองความเชอมโยงระหวางองคประกอบตางๆ ของจตใจใหชดเจนเสยกอน กจะทำาใหงายตอการเขาใจปฏจจสมปบาทอยางลกซง เพราะจะสามารถตรวจสอบและพสจนขอเทจจรงในทกองคธรรมและทกขนตอน โดยไมตองหลงเชอแตประการใด.

การเขาใจการทำางานของสมองเบองตนน กเพอชวยใหคนยคปจจบนทมพนฐานทาง

629

ดานวทยาศาสตรตามสมควร สามารถเขาใจการทำางานของสมองและการเชอมโยงการทำางานภายในสมองทเกยวของกบจตใจไดโดยงาย.การเชอมโยงองคประกอบตาง ๆ ของจตใจ การจะเขาใจเร องปฏจจสมปบาทไดอยางลกซงตามสมควรนน ควรรเร องของความเชอมโยงระหวางองคประกอบตาง ๆ ของจตใจเสยกอน.

สมองสวนททำางานในเรองของเวทนา สญญา สงขาร วญญาณนน จะมความเชอมโยงซงกนและกนโดยตรง โดยมความคดเปนหวหนาใหญในการกำากบและควบคม.

ในเรองของรางกายนน ใหทานทดลองสงเกตการทำางานของสมองวา เมอสมอง

630

ตงใจคดเรองอะไรกตาม สมองกจะตอบสนองทนท จงเปนผลใหเกดการกระทำาทางกาย เชน สมองสวนของความคด คดไปหานำามาดม กจะสงคำาสงไปยงสมองสวนของการควบคมการเคลอนไหว.

สมองสวนของการเคลอนไหวกจะควบคมรางกายใหไปเอานำามาดม.

ขณะเคลอนไหวอยนน ขอมลตาง ๆ ทไดรบเขามา กจะถกสงมายงสมองสวนของความคด และความคดทเกดขนใหมกจะสงใหรางกายเคลอนไหวไปเอานำามาดมจนสำาเรจ เปนตน.

การกระทำาตาง ๆ จะสำาเรจไดดวยด กจะตองมความเชอมโยงการทำางานระหวางสมองสวนตาง ๆ นนเอง.

เรองของจตใจกเหมอนกน เมอคดอะไรกตาม สวนประกอบตาง ๆ ของสมองท

631

เกยวของกบองคประกอบตาง ๆ ของจตใจกจะทำางานทนท เพราะสวนประกอบตาง ๆ ของสมองมการเชอมโยงการทำางานระหวางกนเปนอยางด.

จากภาพความเชอมโยงระหวางองค

ประกอบของสมอง เมอพจารณาแลว จะเหนวา เมอสงขารเกด จะทำาใหเวทนา สญญา วญญาณเกด หรอทกองคประกอบจะเกดขนทนททคด เพราะมการเชอมโยงซงกนและกน.

ขณะสงขารเกดหรอมการนกคดเกดขน สมองสวนททำาหนาทดานการคดกจะทำางาน

632

สวนสมองดานวญญาณกจะรเหนเรองตาง ๆ ทกำาลงคด ขณะเดยวกนกรเหนขอมลในสญญาทเกยวของกบเรองทคด เพอใหมการนำาขอมลทเกยวของในความจำามาใชประกอบการคดไปดวย.

ขณะมสงขารเกดขน เวทนากจะเกดขนดวย สวนสญญากจะจดจำาเรองราวตาง ๆ ทเกดขนในจตใจ. การจดจำาจะมากนอยหรอละเอยดออนเพยงใดขนอยกบความตงใจในขณะนน ๆ.

การนกเปนผลใหวญญาณทำาการรเหนเรองตาง ๆ ทมอยในหนวยความจำาของสมอง ซงเปนการคน(search)เรองทเกยวของ และนำาเอาขอมลนน ๆ มาใชในการคด. ดงนน การนกจงทำาให วญญาณเกด และเปนผลใหสงขารเกดการคดตอไป.

633

คำาวา การนกคด จงเปนคำาทแสดงออก“ ”ถงการทำางานของสมองในเรองสงขารและวญญาณนนเอง. การตงใจนกคด เปนเรองของการมสตหรอมความตงใจในการคด พรอมทงรเหนขอมลในความจำาของสมองเพอนำามาใชในการคดไปพรอม ๆ กน.

ขณะทคดอยนน เวทนาในรปแบบตาง ๆ กจะเกดขนดวยตามเนอหาของการคด.

ในขณะทคดอกศล กจะเกดทกขเวทนา. ในขณะคดเรองทสมปรารถนากจะ

เกดสขเวทนา.ในขณะคดเรองทไมเบยดเบยนตนเอง

และหรอผอน กจะเกดความรสกเฉย ๆ คอ ไมสขและไมทกข(อทกขมสขเวทนา).

ตวอยางของความเชอมโยงในเรองของความทกข เชน เมอมสงขารหรอคดปรงแตงเรองของความทกข ความทกขกจะเกดขน

634

วญญาณกจะรเหนความคดทกำาลงคด และร เหนขอมลตาง ๆ ของเรองทคดในสญญา และสมองกจะนำาขอมลทมอยในสญญามาประกอบการคด.

ขณะทคด เวทนาทเปนความทกขในเรองทคดกจะเกดขนดวย สญญากจะจดจำาความคดและความทกขทเกดขนไปพรอม ๆ กน. สวนวญญาณกจะรเรองในใจทงหมดทเกดขน คอ รเหนเวทนา สญญา สงขาร จงเปนผลใหเกดการคดตอไปเรอย ๆ เปนวฏฏะของกระบวนการทางจตใจทเปนความทกขนนเอง ซงทงหมดเปนเรองของปจจบนขณะ.

ครนมสตหยดการคดเรองทเปนทกข วงจรแหงจตใจทเปนทกขหรอเปนกเลสหรอปฏจจสมปบาทกจะหมดหรอดบไปทนท.

635

เมอทานมความรเรองของการเชอมโยงระหวางองคประกอบตาง ๆ ของจตใจบางแลว กขอไดโปรดฝกพจารณาความเชอมโยงทเกดขนกบจตใจของทานเองในขณะคดเรองตาง ๆ ทเปนอกศล เพอจะไดเรยนรเรองปฏจจสมปบาทดวยตนเองมากยงขน.

องคประกอบตาง ๆ ของจตใจนน มการทำางานรวมกน รวมทงมการเชอมโยงซงกนและกนอยางใกลชด โดยมความคดเปนหวหนาใหญในการกำากบและควบคมการทำางาน.

ปฏจจสมปบาทและการทำางานของสมองความเชอมโยงระหวางองคประกอบของ

จตใจทำาใหดเปนเรองยงยาก และความยากอกสวนหนงนนมาจากภาษาบาล.

636

ภาษาบาลเปนภาษาโบราณเมอสองพนกวาปมาแลว จงเปนภาษาทมขอจำากดหลายดาน และไมละเอยดออนเหมอนภาษาในยคปจจบน. ในสมยพทธกาล เมอมวชาพทธศาสตรเกดขนซงเปนศาสตรใหม แตตองใชคำาบาลทมขอจำากด จงทำาใหบางคำาในวชาพทธศาสตรมความหมายทตางไปจากความหมายเดม. ดงนน การตความจงตองตความดวยเหตและผลจรง ๆ.

ครนเขาใจเรองของความเชอมโยงจากการทำางานของสมองแลว ปฏจจสมปบาทจะเปนเรองงายแกการเขาใจ.

ตอจากนไป จะเปนการนำาเสนอวธคดในเรองของความเชอมโยงระหวางองคธรรมตาง ๆ กบความเชอมโยงในการทำางานของสมอง.

637

เรมตนดวยการมอวชชาหรอมความหลง คอ การไมมความรในเรองอรยสจ ๔ และไมมความสามารถในการปฏบตธรรมตามมรรคมองค ๘ อยางถกตอง ครบถวน และตอเนอง กคอการไมมขอมลความรและความสามารถทางธรรมอยในความจำาหรอในสญญา ทำาใหควบคมความคดของตนเองไมได จงเปนผลใหคดอกศล หรอเกดสงขารในปฏจจสมปบาท หรอเกดการคดดวยความโลภและความโกรธ.

ทนาสงเกต คอ สญญาหรอขอมลในความจำาเรองอรยสจ ๔ ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบต มความสำาคญในการควบคมความคดมาก และขอมลดงกลาวจะถกนำามาใชได กตอเมอมสตคดนำามาใช.

638

ทานคงจะเหนดวยวา เพราะมความหลงหรอมอวชชา จงเกดความโลภและโกรธหรอเกดสงขาร หรอเกดการคดปรงแตงทเปนอกศล.

ขณะทมสงขารเกดขน จงเปนเหตปจจยใหมวญญาณเกดขนหรอเกดการรเหนความคดทเปนอกศล เพราะมความเชอมโยงซงกนและกน ในขณะเดยวกน เวทนารวมทงสญญากยอมเกดขนทนทดวย ซงเปนเรองของปจจบนธรรมนนเอง.

639

การรเรองของการเชอมโยงในสมอง จงทำาใหสามารถรเหนไดดวยตนเองวา เมอความคดเกดขน องคประกอบของจตใจทเหลอกเกดขนหมดตามธรรมชาตของสมอง.

ขณะทสงขารเกด นอกจากจะมวญญาณเกดขนแลว กจะมนามรปเกด หรอภาพทางใจ หรอจนตนาการเกดขนดวย ยกเวนเรองททำาเปนประจำาจนมความชำานาญ ซงเปนผลใหสมองสามารถคดไดเองแบบอตโนมต เชน การทองสตรคณเปนตน.

สำาหรบเรองทไมคอยคนเคยและเปนเรองทยาก จะพบวา ในขณะคดอยนน กมกจะมจนตนาการรวมดวย เชน ขณะคดเลขในใจทยาก กมกจะมจนตนาการของตวเลขในขณะคดไปดวย เพราะธรรมชาตของสมองในขณะคดปรงแตงจะเปนเชนนนเอง.

640

การเกดสงขารในปฏจจสมปบาทหรอการคดปรงแตงทเปนอกศล จงเปนผลใหเกดนามรปหรอภาพทางใจหรอจนตนาการทเปนอกศลดวย.

เมอนามรปเกดขน จะทำาใหเกดวญญาณ เวทนา สญญาตามขนมาทนท เพราะในสมองมการเชอมโยงสวนตาง ๆ ของสมองททำาหนาทดานจตใจ และยงเชอมโยงไปทางดานรางกายดวย.

ขณะทสงขารและนามรปเกดขนนน เปนเรองทเกดขนภายในจตใจ จงถกรบรไดดวยอายตนะตวทหกหรอสฬายตนะเกด ซงไดกลาวถงแลวในหวขอของสฬายตนะในปฏจจสมปบาท.

ทกขณะทสมองไดรบรเรองราวตาง ๆ ทเกดขนภายในจตใจดวยสฬายตนะ ขอมลกจะถกเชอมโยงไปยงองคประกอบตาง ๆ เชน

641

เคย คอ ไปยงเวทนา สญญา สงขาร วญญาณ.

ขณะทสงขารและนามรปเกดในจตใจ ยอมรบรไดดวยอายตนะภายในตวท ๖ หรอสฬายตนะเกด.

ขณะรบรดวยสฬายตนะ จะเกดการรเหนทางใจหรอวญญาณเกดดวย.

เมอสมองรบรเรองราวตาง ๆ จงนำาเอาขอมลทไดรบรไปสกระบวนการของการประมวลผลในสมอง.

ผลทเกดขน คอ เกดสมผสทางจตใจหรอผสสะเกด และสมผสทางจตใจทเกดขนนน กจะรเหนไดดวยจตใจเชนเคยหรอวญญาณเกด ซงเปนเรองของการเชอมโยงในสมองตามปรกตนเอง.

ปฏจจสมปบาทเปนกระบวนการทางจตใจทเปนอกศล. ดงนน สมผสทางจตใจท

642

เกดขนนน จงเปนสมผสทางจตใจทเปนอกศล เชน ชอบ ไมชอบ พอใจ ไมพอใจ ถกใจ ไมถกใจทเปนอกศล เปนตน และสมผสทเกดขนเหลาน จะเชอมโยงไปยงองคประกอบตาง ๆ ของจตใจทงหมดเชนเคย.

เมอสงขารเกด จงเปนปจจยใหนามรปเกด สฬายตนะเกด ผสสะเกด จงเปนผลใหเวทนาเกด. เวทนาทเกดจากสมผสทางจตใจทเปนอกศล จงเปนผลใหเกดทกขเวทนา และทกขเวทนาจะมากหรอนอยขนอยกบสงขารในขณะนน ๆ.

ในขณะทเวทนาเกด ขอมลเวทนาทเกดขนกจะเชอมโยงไปยงองคประกอบตาง ๆ ของจตใจทงหมดเชนเคย.

ทจรงแลว เวทนาเกดขนตงแตสงขารเกดหรอขณะทคดอกศลแลว รวมทงเกดขน

643

ในขณะทมจนตนาการเปนอกศล เพราะมการเชอมโยงในสมองโดยตรง.

ยงคดเรองทมขอมลเวทนาอยในความจำาแลว เวทนากจะเกดขนทนท และเมอคดอกศลตอไป กจะเกดการตอยอดของความคดและะตอยอดของเวทนาทเปนอกศลดวย.

เวทนาทเกดขนในจตใจกจะถกรบรไดดวยสฬายตนะและรเหนไดดวยวญญาณเชนเคย เพราะมความเชอมโยงซงกนและกน.

คนทควบคมความคดของตนเองไมได จงเกดการคดอกศลหรอสงขารเกด. ครนคดอกศลซำาแลวซำาอก จงเปนผลใหเกดการคดอกศลทรนแรงมากขน จนถงขนตณหาเกด และตอดวยอปาทานเกด ซงไดเคยกลาวถงแลวในรายละเอยด.

คนทมขอมลตณหาและอปาทานอยในความจำาเรยบรอยแลว ครนคดอกศลหรอ

644

สงขารเกด ขอมลตณหาและอปาทานทมอยในความจำากจะถกนำามาคด เปนผลใหคดดวยตณหาและอปาทานทนท และเวทนาเกดขนทนท พรอมทงเชอมโยงขอมลสงขารและเวทนาไปยงองคประกอบอน ๆ ของจตใจเชนเคย.

ทกขณะทคดอกศล คอ คดดวยความโลภ ความโกรธ ตณหา หรออปาทาน จะเปนผลใหเกดเวทนาทเปนอกศลทนท สฬายตนะกจะรบรเรองราวทงหมดทเกดขนภายในจตใจทนทเชนกน ขณะเดยวกนวญญาณและสญญากจะเกดขนดวย.

จะสงเกตไดวา ในเรองของจตใจนน ทก ๆ องคประกอบของจตใจจะรวมกนหรอประสานงานกนอยางใกลชด เพราะมการเชอมโยงกนและกน โดยมความคดทคอยกำากบและควบคมอยตลอดเวลา ไมมากกนอย ตาม

645

กำาลงของความตงใจหรอกำาลงของสตและเหตปจจยตาง ๆ ทมอยรอบดานในขณะนน.

เพราะทกองคประกอบของจตใจมความเชอมโยงซงกนและกนโดยตรง จงทำาใหทกองคประกอบมอทธพลตอกนและกน เชน สญญามอทธพลตอความคด เพราะสญญาทมขอมลอกศลมากและรนแรง กมกจะทำาใหเกดการคดอกศลไดบอยครงและรนแรง. ขณะมเวทนาอยางรนแรง กมกจะทำาใหเกดการคดปรงแตงทรนแรง. วญญาณทรเหนเรองราวตาง ๆ ทรนแรง กมกจะทำาใหเกดการคดปรงแตงทรนแรงไดดวย.

เมอมการคดอกศลเกดขน กจะทำาใหเกดเวทนา เกดสญญา เกดวญญาณทเปนอกศลทนท.

เวทนา สญญา วญญาณทเปนอกศลกจะเชอมโยงใหสงขารคดปรงแตงอกศลตอไป

646

จงกลายเปนกระบวนการทางจตใจทวนเวยนหรอเปนวฏฏะอยกบเรองทเปนอกศล.

ขณะทกำาลงคดอกศลอยนน แลวมสตรทนความคดวา ไมควรคดอกศลอกตอไป พรอมทงมสตหยดการคดอกศล ความคดทเปนอกศลกจะหยดทนท วฏฏะและทกขจากอกศลกจะหมดไป.

ถาทานเขาใจความเชอมโยงเชนน ทานจะสามารถเขาใจความเชอมโยงขององคธรรมในปฏจจสมปบาทไดเปนอยางด หรอหมดความสงสยอกตอไป.

ใหทานพจารณาประเมนตนเองวา พอจะเขาใจเรองของความเชอมโยงระหวางองคธรรมในยอหนาตอไปไดบางหรอยง ?

“เพราะอวชชาเปนปจจย สงขารจงม

647

เพราะสงขารเปนปจจย วญญาณจงม

เพราะวญญาณเปนปจจย นามรปจงม

เพราะนามรปเปนปจจย สฬายตนะจงม

เพราะสฬายตนะเปนปจจย ผสสะจงม

เพราะผสสะเปนปจจย เวทนาจงม เพราะเวทนาเปนปจจย ตณหาจงม เพราะตณหาเปนปจจย อปาทาน

จงม......”.จะเหนวา เพราะมความหลงหรอมอวชชา

จงเปนเหตปจจยใหไมสามารถกำากบและควบคมความคดได สงขารจงม(สงขารเกด) หรอเกดการคดอกศล ไดแกคดโลภหรอคดโกรธ.

648

ครนความคดทเปนอกศลเกดหรอสงขารเกด จงเปนเหตปจจยใหมทกองคธรรมเกดขนดวย คอ มวญญาณ นามรป สฬายตนะ ผสสะ เวทนา ตณหา อปาทานเกดขนหมด เพราะมการเชอมโยงกนโดยตรง ซงทงหมดเปนเรองของปจจบนธรรม.

ขณะเดยวกน ทกองคธรรมทเกดขนจะสงผลใหคดอกศลตอไปอก จนกวาจะหยดการคดอกศลดวยเหตปจจยตาง ๆ เชน เมอมสตรเทาทนความคดทเปนอกศลจงหยดการคดอกศล การมเหตการณทตองไปคดเรองอนแทน มความคดเรองอน ๆ แทรกขนมาจงเปลยนเรองทคด เปนตน. ทนททหยดการคดอกศล ทกองคธรรมในปฏจจสมปบาทกจะไมเกดขนหรอดบไปนนเอง.

ครนมการคดอกศลอก ปฏจจสมปบาทกจะเกดขนอก.

649

สำาหรบเรองภพ ชาต ชรามรณะนน เปนเรองภาวะของจตใจในขณะคดอกศล ซงไดกลาวถงแลวในปฏจจสมปบาทตอนตน นบวาเพยงพอแลว ไมจำาเปนตองขยายความอก.

ปฏจจสมปบาทอยางยอนน งายนดเดยวปฏจจสมปบาทประกอบดวย ๑๒ องค

ธรรม คอ อวชชา สงขาร วญญาณ นามรป สฬายตนะ ผสสะ เวทนา ตณหา อปาทาน ภพ ชาต ชรามรณะ.

เมอยอปฏจจสมปบาทลงมา จะเหลอเพยง ๔ องคธรรมทตวอกษรหนา คอ อวชชา สงขาร วญญาณ นามรป สฬายตนะ ผสสะ

เวทนา ตณหา อปาทาน ภพ ชาต ชรามรณะ.ดงนน วญญาณ นามรป สฬายตนะ

ผสสะ เวทนา จงเปนเพยงการเชอมโยงอยางละเอยด ระหวางสงขารกบตณหาและ

650

อปาทานเทานนเอง ซงไมมความจำาเปนสำาหรบภาคปฏบต.

การเรยนรทกองคธรรม รวมทงความเชอมโยงระหวางองคธรรมตางๆ ทำาใหเกดความมนใจในหลกธรรมอยางละเอยด หมดความสงสยในหลกธรรม และเปนการสบตอหลกธรรมใหคงอย.

เมอยอปฏจจสมปบาทลงไปอก จะเหลอเพยง ๒ องคธรรมทตวอกษรหนา คอ อวชชา(หลง) สงขาร(โลภ โกรธ) วญญาณ นามรป สฬายตนะ ผสสสะ เวทนา ตณหา อปาทาน ภพ ชาต ชรามรณะ.

เมอสรปแลว ปฏจจสมปบาทอยางยอสำาหรบภาคปฏบต คอ อวชชา สงขาร หรอความโลภ โกรธ หลง. ถาจะใหยาวอกหนอย คอ โลภ โกรธ หลง ตณหา อปาทาน เวทนา ซงกลายเปนเรองงาย ๆ ใกลตวจรง ๆ และเปนเรองทรกนโดยทวไป.

651

ดงนน เมอยอสมทยลงมาอก กจะเหลอเพยงวา สาเหตของความชวและความทกขนน เกดจากรากเหงาของกเลส ๓ ตว คอ โลภ โกรธ หลง. เมอกำาจดโลภ โกรธ หลงไดแลว ความชวและความทกขตางๆ จากอกศลกจะหมดไป ณ ปจจบนขณะนนเอง.

พระอรหนต คอ บคคลทกำาจดความโลภ ความโกรธ และความหลงไดหมด จงไมมกระบวนการทางจตใจทเปนอกศลหรอไมเกดปฏจจสมปบาทขนในจตใจ เปนผลใหจตใจมความบรสทธผองใส และเขาถงความดบทกข หรอนโรธ หรอนพพานนนเอง.

อาการของผปวยทางจตใจในกระบวนการทางจตทเปนอกศลน เรา

สามารถวเคราะหผปวยทางจตใจวา อาการ

652

ภายในจตใจและอาการทแสดงออกมาภายนอกนน เกดขนทองคธรรมใด เพอตอกยำาวา ปฏจจสมปบาทเปนความจรงทเกดขนกบผปวยทางจตใจ.

องคธรรมในปฏจจสมปบาทประกอบดวย ๑๒ องคธรรม คอ อวชชา สงขาร วญญาณ นามรป สฬายตนะ ผสสสะ เวทนา ตณหา อปาทาน ภพ ชาต ชรามรณะ.

อาการและอาการแสดงของความเจบปวยทางจตใจเรมตนตงแตความคด(สงขาร). คนทเสยสตจนไมสามารถจะควบคมความคดของตนเองไดนน กมกจะคดปรงแตงและแสดงออกโดยคำาพดทสบสน เพอเจอ ไมมสาระ ซงเปนการเจบปวยทความคดนเอง.

การคดปรงแตงอยางคนเสยสต อาจเกดจากการเจบปวยของสมอง การใชสารเสพ

653

ตด การทสมองพกผอนไมเพยงพอ เชน เปนทกขมากจนนอนไมหลบหลายวนกอาจเสยสตได บางคนฝกปฏบตธรรมแบบสดโตงทำาใหสมองพกผอนไมเพยงพอ กเกดอาการทางจตใจได เปนตน. บางคนอาจมอาการทแสดงออกของสงขาร(ความโลภ ความโกรธ)ทางคำาพดและการกระทำาทรนแรง.

ผปวยทางจตใจบางคนอาจมอาการประสาทหลอนหรอมนามรป โดยการเหนภาพและหรอไดยนเสยงทนากลว ซงเกดจากการคดปรงแตงขนมาดวยตนเอง.

บางรายเปนรนแรงมากถงขนทำารายตนเองและหรอผอนกได ซงอาจเกดขนจากความเจบปวยทางสมองจากการใชสารเสพตด การพกผอนทไมเพยงพอ เปนตน.

บางคนคดปรงแตงเปนนามรปเกง จนกลายเปนหมอดทางใน.

654

นามรปทเกดจากการคดอกศลหรอกอใหเกดการเบยดเบยนตนเองและหรอผอนนน เปนนามรปในปฏจจสมปบาท.

นามรปในเรองทวไป เปนเรองธรรมดาทเกดขนในขณะคด และบางคนรเหนชดเจนขนในขณะหลบตาและเวลากลางคน.

ความฝนเปนนามรปทเหนไดชด แตบางคนสามารถรเหนนามรปทเกดขนไดชดเจนในขณะลมตากม.

การเหนผกมกจะมาจากการคดปรงแตงเรองผจนเปนนามรป และคนทเหนผกมกจะปรงแตงนามรปเกง. คนทไมคอยคดปรงแตงจงมกไมคอยเหนผทเกดจากนามรปของตนเอง. บางคนเปนทกขทมนามรปเกดขนบอยครงเกนไป จนตองพยายามหาทางกำาจดออก. แพทยอาจจำาเปนตองใหยาประเภท

655

ควบคมการทำางานของสมองใหคดปรงแตงลดลง เพอลดอาการของประสาทหลอน.

ขณะนงสมาธและคดปรงแตงหรอคดฟงซาน กอาจเกดนามรป หรอนมต หรอภาพทางจตใจ ไดเชนกน. นามรปเกดจากการคดปรงแตงดวยตนเอง จงไมควรหลงเชอไดโดยงาย ถาเปนเรองจรงตองสามารถตรวจสอบและพสจนไดในสาธารณะ.

บางคนอาจมอาการทแสดงออกของตณหาและอปาทาน ทางคำาพดและการกระทำาทรนแรง.

ปฏจจสมปบาทเปนของงายหรอยาก

ในสมยพทธกาล พระอานนทไดตามเสดจพระพทธเจาอยางใกลชด จงมโอกาสไดฟงธรรมเรองปฏจจสมปบาทหลายครงจากพระโอษฐของพระพทธเจาโดยตรง.

656

ดงนน จงทำาใหกลายเปนเรองทงาย ๆ สำาหรบพระอานนททจะเขาใจและจดจำาเรองปฏจจสมปบาท ทง ๆ ทเปนเรองลกซง.

พระอานนทกราบทลพระพทธเจาเรองปฏจจสมปบาทวา นาอศจรรย ไมเคยมมา“เลย พระเจาขา หลกปฏจจสมปบาทน ถงจะเปนธรรมลกซงและปรากฎเปนของลกซง กยงปรากฎแกขาพระองค เหมอนเปนธรรมงาย ๆ”.

พระพทธเจาทรงตรสสอนวา “....ปฏจจสมปบาทน เปนธรรมลกซงและปรากฎเปนของลกซง เพราะไมร ไมเขาใจ ไมแทงตลอดหลกธรรมขอนแหละ หมสตวนจงวนวายเหมอนเสนดายทขอดกนยง ....”. (พทธธรรมหนา ๘๐ ป.อ.ปยตโต สำ.น. ๑๖/๒๒๔-๕/๑๑๐-๑)

เรองปฏจจสมปบาททมครบทกองคธรรมนน เปนเรองยากและลกซงสำาหรบคนทวไปในยคปจจบนทจะเรยนรดวยตนเอง

657

และถาศกษาปฏจจสมปบาทแบบขามภพขามชาตกจะยงยากทสด เพราะคนทวไปสวนใหญจะไมสามารถตรวจสอบและพสจนขอเทจจรงไดดวยตนเอง.

ผเขยนไมปฏเสธเรองปฏจจสมปบาทแบบขามภพขามชาต แตยงเผยแพรจากประสบการณตรงไมได เพราะยงไมมความร และความสามารถเพยงพอทจะตรวจสอบและพสจนขอเทจจรง.

สวนใหญของความยาก เกดจากการตความหมายของแตละองคธรรมแบบภาษาทวไป รวมทงการไมเขาใจเรองของการเชอมโยงระหวางองคธรรมตาง ๆ และการไมคดแบบกระบวนการทางจตใจทเปนปจจบนธรรมเพอการตรวจสอบและพสจน.

ในอดต ผเขยนเองไมเคยคาดหวงมากอนเลยวา จะเขาใจเรองนไดเลย ทง ๆ ทได

658

ศกษาและฝกปฏบตธรรมมาเปนเวลานาน ถงกบคดไปวา การเรยนแพทยงายกวาเสยอก.

ผเขยนเขาใจเรองปฏจจสมปบาทได กเพราะไดพจารณาเรองนดวยเหตและผลทเกดจากความเชอมโยงระหวางองคธรรมตาง ๆ รวมทงตรวจสอบและพสจนขอเทจจรงแบบปจจบนธรรมดวยตนเอง โดยไมหลงเชอผอนใด.

ครนนำาเอาความรขนพนฐานดานการทำางานของสมองมาประกอบการพจารณาเรองน จงเสรมใหเขาใจเรองความเชอมโยงระหวางองคธรรมไดอยางชดเจน.

เมอเขาใจความเชอมโยงของแตละองคธรรมตาง ๆ แลว จงทำาใหเขาใจในหลกปฏจจสมปบาท และหมดความสงสยในเรองนอกตอไป. ความดบทกขหรอนโรธ

659

การมความรเรองความดบทกขกเพอเอาความดบทกขหรอนโรธหรอนพพานมาเปนเปาหมายของการศกษาและปฏบตธรรม รวมทงการประเมนผลดวย.

ความดบทกขเปนเรองสนและงายมาก กลาวคอ เพราะมวชชาหรออวชชาดบ จงไมคดอกศล. เมอไมมการคดอกศลเกดขน กระบวนการทางจตใจทเปนอกศลหรอเปนปฏจจสมปบาทกจะไมเกดขนดวย. ดงนน ทกองคธรรมเรมตงแตสงขารจนถงองคธรรมสดทาย คอ ชรามรณะกจะไมเกดขนดวย จตใจจงบรสทธผองใส และไมมความทกข.

พระพทธเจาตรสสอนวา เพราะอวชชา“สำารอกดบไปไมเหลอ สงขารจงดบ”.... หรอเพราะความหลงหมดไป สงขารหรอการคดอกศลจงหมดไป.... คอ ไมคดโลภและไมคดโกรธ จงไมเกดความโลภและความโกรธ.

660

การพจารณาเชนน เปนการพจารณาจากเหตไปหาผล.

เมอทานเขาใจความเชองโยงขององคประกอบตาง ๆ แลว การพจารณายอยหลงจากผลไปหาเหต หรอจะเรมพจารณาทองคธรรมใดกทำาได เพราะมความเชอมโยงถงกนและกนหมด.

คนทวไปทยงมอวชชาเหลออย จงอาจคดอกศลได เมอพบกบปญหาทรนแรง.

ปญหาทรนแรงอาจเกดขนไดทกขณะ เพราะทกคนตงอยบนความไมเทยง. ดงนน ทกคนจงไมควรประมาท พงมความเพยรทจะศกษาและฝกปฏบตธรรมอยางตอเนองไปชวชวต.

สำาหรบความเชอมโยงของจตใจในการคดเรองอน ๆ ทไมเปนอกศลนน ยงคงดำาเนนตอไปตามปรกต.

661

เรองความเชอมโยงระหวางองคประกอบของจตใจจบลงเพยงแคน.

ขอไดโปรดพจารณาตรวจสอบและพสจนขอเทจจรงดวยตนเองโดยไมตองหลงเชอผเขยน.

***********

การไปฟงการบรรยายเรองอรยสจ ๔ ของผเขยน อาจจะมสวนชวยทำาใหทานไดเขาใจเรองปฏจจสมปบาทไดงายขน เพราะผฟงจะถกกระตนใหคดหรอพจารณาไดดวยตนเองโดยตลอด พรอมกบตรวจสอบและพสจนขอเทจจรงรวมกบผฟงทานอนไปดวย.

ดรายละเอยดในไฟล.....การบรรยายธรรม.

662