www.savarkarsmarak.com 1

गरमा गरम िचवडा

© ीमती िहमानी सावरकर

सावरकर भवन, राजा ठाकूर पथ, शिनवार पेठ, पुणे.

दरू वनी :+९१२०२५५४४७५१

इंटरनेट अिधकार :- वा. सावरकर रा ट्रीय मारक

वा. सावरकर मागर्, दादर, मंुबई ४०००२८.

प्रक प संचालक : रणिजत िवक्रम सावरकर प्रक प सम वयक : अशोक रामचंद्र िशदें

हे पु तक आसामी, बंगाली, इंग्रजी, गुजराथी, िहदंी, क नड, म याळम, मराठी, ओिडया, पंजाबी, तिमळ, तलेुगु या भाषांम ये उपल ध आहे.

www.savarkarsmarak.com 2

गरमा गरम िचवडा

(१)

महमंद अ ली िन हसन

िनजामी यांची लाथाळी महंमद अ ली आिण हसन िनजामी यांची पे्रक्षणीय लाथाळी िदवसिदवस खूपच रंगात येत

चालली आहे. परवा या डावात तर महमदं अ लींची लाथ अगदी अचकू िनजामीं या नाका या अगदी ब डीवर जाऊन बसली! हुता मा दानदंां या ह येने िचडून काही ऋुद्ध िहदं ूहसन िनजामी यांची खोड मोडणार आहेत, असा धाक पाडून हसन िनजामी आजकाल शक्यतवर आप याघराचे

िक यात बसनूच मुसलमानांची जी काय उ नित किरता येईल ती करत आहेत, ही गो ट

िद ली या बाजारात बहुतेकां या कानावर आलेलीच होती. पण अ लींनी ती उ या िहदंु थान या कानावर घाल यासाठी परवा िनजामीवर प्रकटपणे उपािधवषार्व केला! यात यांनी खालील पद या िनजामीसाहेबास अपणर् के या. ”सरकारी हेर! िनजमांचे अ न खाऊन यां याच िव द्ध, सरकारकड े

चुग या करणारा, िनमक हराम! द्धानदंां या ह येनतंर भयभीत होऊन घरात दडून बसलेला याड!“

या पदवीदानाचा वीकार के यानतंर अ लीहून तरी आपण काही अिधक याड नाही हे िसद्ध

कर यासाठी, महंमद अ ली जसे अबदलु रशीदला बंिदगहृात जाउन भेटून आले तसे िनजामीही घराबाहर पडून बंिदगहृाकड ेभेटावयास गेले, पण अथार् च दहा-पांच शरीररक्षकां या मडंलात आपला िबनमोल देह थापन क न!

***

द्धानदंांची ह या ह एका यिक्तच कृ य आहे; अशा प्रवृ तीिवषयी मसुामान समाजास दोष

देऊ नका, ही महा मा गांधींची िद यवाणी िकती अथर्पूणर् होती हे प्रथम कोणा कोणास कळल न हते

ते हणाले, ‘मसुलमानांची मनोवृ ती ओळख या इतके गांधीजी चाणाक्ष नाहीत’. पण आता ती यांची चूक होती आिण गांधीजीं या िद य टीस िदसले तेच स य होते, हे प्र यही घडणार्या मसुलमानी घटनांव न िसद्ध होत आहे! उदाहरणाथर् खालील घटना पाहून जाफरीअ ली हणाले,

‘गाझी रशीदची तलवार मी चंुिबली असती! -जर आज मसुलमानी रा य असते!’ कलक या या नगरसं थेत ( यनुिसपािलटीत) द्धानदंां या मृ यिूवषयी खेद यक्त करणार्या ठरावास

मसुलमानांनी एकजात अडथळा केला. िमरत या मिशदीतून मुसलमानांनी ती ह येची बातमी ऐकताच िदपो सव केला. गोरखपूरला मसुलमानांनी िमठाई वाटली. िद ली या जु मा मिशदीत

हाजी महंमद अ लींनी गाझी रशीदला या खट यातून िनद ष होऊन सटुता यावे हणनू

www.savarkarsmarak.com 3

सावर्जिनक प्राथर्ना के या. पेशावर पासनू तो महारा ट्रातील लहानसहान िज यां या गावापयर्ंत

मसुलमानांतून रशीदचा खटला लढिव यासाठी िनधी जमिव यात आला. कोठेही मह वा या अशा मसुलमानां या सभा द्धानदंां या ह येिवषयी खेद प्रदिशर्त कर यास झा या नाहीत. अनेक

िठकाणी हरताळाच े िदवशी मसुलमानांनी आपली दकुाने बंद ठेव याचे नाकािरले मसुलमानां या िक येक प्रमुख पत्रांतून द्धानदंां या ह येिवषयी टर उडिवणारे उ गार काढ यात आले. एकाने

िलिहले की, बहुधा द्धानंदां या सेवकाने ( याने यांचा प्राण वाचिव याचे कायीर् वतःही घायळ

क न घेतले याने) बहुधा यांची ह या केली असावी आिण मग रशीदला िन कारण पकडले असावे.

दसुर्याने िलिहले, अजी जनाब ऐसा नहीं! ‘एवीतेवी द्धानदं रोगाने मरणारच आहेत असे पाहून या रोगा या अ यव थ ि थतीत िहदंनूी िवचार केला की, यांना गोळी घालनू मा न हुता माच का न

करा? मसुलमानांवर आग पाखड यास ही उ तम संधी आहे!’ आिण िहदंूंनी िवचार क न

द्धानंदास वतःच गोळी घालनू मािरले! जाफरअ लीने िलिहले, ‘ द्धांनद गायी या ज मास आले

देखील’. आिण को या मसुलमानी कसाया या खुं याची शपथ आहे, सांगा की द्धानंदास

मारणार्या प्रवृ तीचा सवर् दोष एका एकुल या यिक्तवरच असून यािवषयी मुसलमान

समाजातील मो या भागाला दोषी ध नका, हे आप या या गांधीजींचे मत िकती यायसगंत आिण

स य होते ते! अगदी चटकन ्स य यां या िद य टीस िदसून आले! एका क्षणाचाही िवचार

करावा लागला नाही! महा माच तो! खरा खरा अंतज्ञार्नी!’ अशा अंतज्ञार्नी आिण िद य ि ट पुढार्याचे हाती रा ट्राची सतू्रे सोपवून यास ‘सवार्िधकारी’

(िडक्टेटर) नेमले हणनूच तर लोकमा यांचे मृ यनूतंर एका चार वषार्त िहदंु थानात राजकारण

आिण धमर्कारण इतके रंगा पास आले! िजकड ेपहावे ितकड ेएकीच एकी, उ नितच, जागतृी, तेजच

तेज!

केवळ हे िहदंसुघंटन तेवढे, काय मदुार्डपणा करीत असेल ते असेल! जर का हे सघंटनही म ये

आले नसते तर या ‘सवार्िधकार्या या अतंज्ञार्नाने’ पे्रिरत झाले या या तेजाने आज िहदंु थान,

िनदान िहदंजुाती, वतः उभी या उभी जळू लागली असती, जळू! ***

मागे एकदा महंमद अ ली हणाले, ‘अ न साउद या िव द्ध जी गार् हाणी आहेत, ती खरी ठरली तर मी वतः जाउन अ न साउद या िव द्ध लढत मरेन!’ अ ली ितकड ेगेले, गार् हाणी खरी ठरली. अ न साउदिव द्ध लढाई सु झाली पण अ ली िजवंतचे िजवंत परत आले. यां यावर दा गोळा यय कर या इतका िरकामटेकडा िशपाई अ न साउद या सै यात कोणीदेखील भेटला नाही. यां यावर यांना मा न टाक याचा देखील कोणी उपकार करीना! खरोखर अ न साउदच ेलोक

मोठे दु ट आहेत!

पुढे द्धानदंजीं या मृ यूनंतर महंमद अ ली हणाले, ‘आता या पापाचे प्रायि चत माझे वतःचे रक्त सांडून होत असेल तर मी ते आंनदाने करीन.’ पण अ न साउदसारख्या दु टांची गो ट

तर दरूच; पण दानशूर हणनू गाजले या िहदं ूलोकांतही कोणी एवढा उपकार द्धानदंांचे नावाने

देखील अ लींवर करीना. ते हा अ लीं या पदरी तेही पु य पडले नाही!

www.savarkarsmarak.com 4

हणनू आता चीन या िव द्ध सै य धाड याचा िनषेध कर या तव भरले या एका सभेत

महंमदअ लींनी सग या जगाला पुनः एकदा वतः मर याचा धाक घातला होता! चीनला जर

सै य धाडाल तर या आगगाडीने जे जाईल ित या ळावर मी पडने आिण मा या छातीव न ती आगगाडी जाईतेा उठणार नाही हणनू ते गजर्ले. रीतीप्रमाणे टा या पड या आिण महंमद अ ली आता मात्र वाचत नाहीत अशी आ हांस धा ती पडली कारण चीनला सै य हे जाणारच! महंमद

अ ली मरणार, आता जगाचे कसे होईल हणनू उ िवग्न असता एकाच पत्रात दो ही बात या वाच या! चीनला सै य गेले आिण महंमद अ लीने जु मा मिशदीत िहदं ुलोकांस आिण हसन

िनजामीस िश यांची लाखोली वािहलेले भाषण केले! महंमद अ लींची मरणाची गाडी ितसर् यांदा हुकली! पण हे झाले कसे हे काही कळेना! क्विचत ्असे झाले असेल की, चीनच ेसै य आगगाडीत बसनू िनघतांना हा स यप्रितज्ञ महावीर

महंमद अ ली आगगाडी या ळावर पड यास गेला असेल पण ळावर न पडता घाईघाईत ळांचे

मधोमध पड याने ळाव न गाडी िनघनू गेली तरी याचा प्राण काही गेला नाही. मरावे कसे याची देखील मािहती असावी लागते! आता हा ितसरा योग तर गेला, आता पाहू मरणाचा चौथा डोहळा महंमद अ लीस कोण या प्रकारचा होतो ते. भीती एवढीच की, लांडगा आला, लांडगा आला! असे

गमतीने हणता हणता लांडगा खरोखरीच एखादे वेळी आला नाही हणजे झाले?

***

पंिडत मोतीलाल नेह िन डॉ िक चलु आिद िक येक िन सीम देशभक्त पुढार् यांनी पुनः विकली सु कर याचे ठरिवले आहे. ठीकच आहे. विकली सोडून जो देशोद्धार हावयाचा तो झालाच आहे.

एका वषार्त वरा य िमळून पुनः िनघून देखील गेले! ते हा आता यांनी यांनी आपापले

पोटापा याचे उ योग पहावे हे साहािजकच आहे. विकली वाईट हणनू आपण विकली थोडीच

सोडली होती. लोक ितला वाईट हणत आिण लोकांवाचून पुढारी कोणाचे हावयाचे ते कळेना हणनु विकली सोडली होती. आता लोक तसे फारसे हणत नाहीत आिण विकली आिण पुढारीपण

हे दो हीही तीर आप या मोठेपणा या भा यात राहू शकतात. ते हा आता विकली सु कर यास

काय प्र यवाय आहे?

- द्धानदं, िद. ३ माचर् १९९२

www.savarkarsmarak.com 5

२. प वाखाली स याग्रहाला आठ मिहने झाले

प वाखालीचा स याग्रह आतापयर्ंत अगदी िनयमाने चालत आलेला आहे. म यतंरी स याग्रह

कर यासाठी आपले गुरखे बंधहुी गे याची वातार् ‘ द्धानदंा’त आपण सवार्ंनी वाचलीच आहे. शवेटी नमःशूद्र हणजे (नामशूद्रांनी) बंगालमधील आजपयर्ंत अ पृ यांतील अ पृ य गण या गेले या आप या िहदं ु बंधनूीही या स याग्रहास यां या जातीचे ५ वयसंिैनक पाठवून िहदं ुजाती या झग यात आपली वतःची वगर्णी सादर केली. ीहरी या वजाखाली िहदंधूमार्चे रक्षणाथर् रणक्षेत्रात पृ यांबरोबर जे खां यास खांदा लावून झुजंले, यांची अ पृ यता भ म झालेली आहे.

आता ‘तु ही सकल िहदं,ू बधं ुबंधु!’

हा प वाखालीचा स याग्रह आरंभ होऊन आता आठ मिहने होत आलेत. प्र यही दहा-पाच िहदं ु

वयसंिैनकांसह भजनाची िमरवणूक िनघते मिशदीपयर्ंत पोचतो हिरनामाचे गजराने या गावचे वातावरण दमुदमुवून हेते आिण अंती सश त्र िशपाई येऊन यास धरीपयर्ंत वयसंिैनक वा ये

वाजवीत आिण हिरनामाचा घोष करीत मिशदीपुढील राजमागार्ने पुढे घसुतात. लगेच दसुरे िदवशी पुनः दसुरे भजनवीर हाच क्रम पुढ चालिवतात. शकेडो तु ं गात गेले, अ न याग झाले. मसुलमानी गंुडांचे दंगे झाले; डोकी फुटली; यादा पोिलस बसले; यां या करासाठी िललाव पुकारले; ग हनर्र

फणफणले; मसुलमान जळफळले; पण िहदंूंचे हिरिकतर्न आिण स याग्रह जशाचा तसा चाल ूआहे!

मसुलमानांनी नसता दरुाग्रह धिरला नसता तर या मिशदीव न िहदंूं या वा यांची िमरवणूक

वषार्तूनही एखादे वेळी क्विचतच जाती, याच मिशदीव न तोच दरुाग्रह मसुमानांनी धरताच,

िहदंू या स याग्रहाची वा ये आठ मिहने सारखी झडत आहेत. भजनाचे जयघोष सारखे उठत

आहेत, िमरवणूकी या मागार्व न सारख्या वाजत गाजत जात आहेत! याला हणतात

िचकाटी!!! अशी िचकाटी थोडी फार तरी या िहदंतू आहे हणूनच तर ते धकाधकी या माम यांत हजारो

वष ‘जीता रहा है’! आणखी हजारो वष ‘जीता रहनेवाला है!’ हे आम या ‘रिहम चाचांनी’ पक्के

समजून असावे.

रिहमचाचा आजपयर्ंत बंगालम ये मुसलमान गंुड जे हा िहदं ू कुमािरकांस घरातून बला काराने

ध न िकंवा मागार्ने चो न पळवून नेत हणून बात या ऐकत ते हा चकार श दही काढीत नसत

आिण कदािचत ् यां या ‘मी बंगाल दसुरा पंजाब करीन’ या आसुरी प्रितज्ञाप्रमाणे हळूहळू

बंगालम ये य िदसू लागले याने मनात िफदी िफदी हसतही असतील. याच आठव यात

बै कल ठा या या अ तगर्त कपूरकठी या एका इकलमयी नावा या िववािहत िहदं ू ललनेस

मसुलमान गंुडांनी ित या बापा या घरावर छापा घालनू बला काराने माचर् ११ िदनांकास रात्री पळवून नेले हणनू ‘ वतंत्र’ दैिनकात २८ या माचर्ची बािरसालची तार आहे. पोिलसला बातमी िदली, पण अजून मलुीचा प ता नाही! काय, रिहमचाचा खुदकन हसलेतसे?

www.savarkarsmarak.com 6

पण रिहमचाचा, थोड ेथांबा, ही पहा दसुरी एक तार आली आहे! तेवढीही वाचून टाकू आिण मग

एकदम हस ूया! िज हा िस हट कसबा अ छामती येथे फयाज अ ली नावाचा एक मसुलमानी गंुड

िहदं ू त्रीयांचा येता जाता उपमदर् करावयास सवकला होता. तो एका िहदं ू त्रीचे घराही अशा नेहमी या िधटाईने जो घुस ूलागला तो गे या आठव यात एक िदवशी शिशमोहन नावा या एका बंगाली नवयुवकाने याचा शवेट क न टािकला. याला अचानक ठार मा न टािकले. ‘आनदं बझार

पित्रका’ हणते की शिशमोहनने आप या कथनात सांिगतले आहे की, ‘िहदं ू ि त्रयां या स मान

आिण सती वरक्षणासाठी मी या अधमास कापन कािढले’.

ऐकलेत ना, रिहमचाचा? शिशमोहन हा या तुम या िखिदिखिद हसणार्या वनीचा केवळ

पडसाद उठलेला आहे; नाही का? अजून जपा. इंिग्लशां या मशीनग स या आिण तोफां या त डातून िनघणार्या वालाग्राही गडगडाटाने जे कंिपत झाले नाही आिण वेळप्रसगंी जे िब्रिटश

िसहंा या ग हनर्र जनरली दाढीस हात घालनू ितला उपट यास कचरले नाही, ते हे िहदं ुयवुकांचे धयैर् आहे. तेथे चाचाजी, तुम यातील गंुडगीर दाढीची काय कथा! आजवर तुम या िखिदिखिद

हस याकड े िहदं ुशिशमोहननी लक्ष िदले नाही, ते यास तुमचे भय वाटत होते हणून न हे. हे

पूवीर्ही सांिगतले होते. पुनः सांगतो, ऐका, नीट ऐका, रिहमचाचा, शिशमोहन काय हणतो, ते नीट

ऐका! ‘मी मा या िहदं ू भिगनीं या स मान आिण सती व रक्षणासाठी या अधमास कापून

कािढले.’

िहदं ूि त्रयांकड ेपाहून िखिदिखिद हसणार्या तुम या धमर्वे या गंुडिगरीचा हा शिशमोहन पिहला िहदं ु प्रित वनी आहे! रिहमचाचा, अजून तरी शुद्धीवर या. कारण तुम या हस या या प्र येक

वनीमागोमाग यापुढे शिशमोहनी प्रित वनी गजर्त उठतील असा सभंव, िक्रयेनतंर प्रितिक्रयेतचा सभंव िजतका बळकट असतो, िततक्याच बळकटपणे िदसत आहे!

***

कुजत पडलेली श त्रा त्र े

बंगालम ये गे या मिह यात आणखी काही क्रांतीकारक यवुकांना पकडून यांना यां यापाशी सापडले या अनेक भयकंर बाँब आिण िप तुले अ यािद ह यारे बाळग यासाठी मोठमो या िशक्षा ठोठाव यात आ या. बंगालम ये जे हा पाहावे ते हा क्रांितकारक श त्रा त्र े बाळगनूच काय ते

असतात. हजारो पयांचा चरुाडा क न आिण वाटेल या सकंटास त ड देउन िबचारे बाँब आिण

िप तुले आिण हजारो गो या जमिवतात आिण पोिलस येईपयर्ंत वषार्ंनवुषर् या श त्रागारास

प्राणापलीकड ेरक्षून, पोिलस येताच सरकार या हातात ती सवर् श त्र ेआयतीच सोपवून देतात. खरे

पािहले असता, अशा प्रकार या नुस या श त्र ेबाळगीत बसणार्या क्रांितकारकांना सरकारने उलट

पािरतोिषके देऊन यां या या धं यास उ तेजन यावयास पािहजे! कारण सरकारास कवडीचाही यय न किरता फुकट श त्र े आिण बाँब आयते पुरिव याचा या क्रांितकारांनी जो हा उपक्रम

चालिवला आहे, तो सरकारास सवर् वी लाभकारक आहे. श त्रे पुरिव यास सरकार जे इतर अडते

ठेिवते यांना अडतीचे पैसे आिण श त्रांचे मू य असा दहेुरी खचर् यावा लागतो. या

www.savarkarsmarak.com 7

क्रांितकारकांची साचिवलेली श त्र े वेळ येताच फुकट फाकट सरकारास उचलनू नेता येतातच; पण

यास यां या अपार पिर मांची अडत हणनूही कवडीचे प्रितमोलही यावे लागत नाही! हणून

सरकारास आमची साग्रह िवनतंी आहे की, श त्र ेआिण भयकंर बाँब नुसते जमवीत राह याचाच छंद

असणार्या या क्रांितकारकांना सरकारने िशक्षािबक्षा देऊन असा उपयकु्त धदंा बुडिव याची चुकी क नये!

हां; जर का श त्र वा बाँब हाती येताच याचा होईल तो उपयोग क न टाक याची प्रविृ त या क्रांितकारकांत असती, तर मात्र यांस भयकंर दंड देणे प्रा तच होते. मागे अशी प्रविृ त या वगार्त

असे अन यायोगे िप तुल हाती पडताच गोळीची देखील वाट न पाहता ते तेवढेच उडवून टाकीत!

िन कारण गंज खात श त्र ेआिण बाँब साचवून ठेवून पोिलसांची मागर्प्रितक्षा करीत ते बसत न हते.

ते हा तशा भयकंर क्रांितकारकांस भयंकर िशक्षा ठोठवा या लाग या ते ठीकच झाले. पण नुसती श त्र े बाळगनू ती पोिलसां या हाती िनिवर्घ्नपणे सोपिवणार्या या क्रांितकारकांची सरकारने

वेषापेक्षा कीवच अिधक करावी आिण सरकारने फुकटची श त्र े िमळवून देणार्या या सं थसे

प्रो साहन यावे. ***

नादानाचंी क्षमाशीलता असे ऐक यात येत आहे की, अ यापक इंद्र महाशय, यां या िप याची, ी. द्धानदंांची, ह या

करणार्या अ दलु रशीदला क्षमा करावी हणनू सरकारकड ेआवेदन धाडणार आहेत! उ तम! आता वामीजीं या या एका पुत्राने जो हा उदारपणा अवलिंबला यांच े अनुकरण यां या िवतीय

पुत्रानेही करावे आिण सरकारास दसुरे आवेदन करावे की, इंद्र महाशयां या िवनतंीप्रमाणे अ दलुला दया दाखवून सोडून दे यात येताच एक बंगला आिण दहा-पाच हजार एकर भिूम पुर कार हणनू

दे यात यावी! हणजे आप या दो ही सपुुत्रांनी िहदं ूधमार्ची लाज राखून पृ वीराजाची परंपरा बुडू

िदली नाही हे पाहून वामीजींचा आ मा संतोष पावेल आिण अ दलु रशीदला फाशीची क्षमा हावी हणनू प्राथर्ना केली असता िहदं ुउदारपणाने द्रवून मुसलमान जी एकी दोन हजार शतकांनी करणार

आहेत ती एकी उलट यास एक जहागीर िहदं ु लोकांनी िदली हे ऐकताच आणखी पाच-सहा शतकां या आतच क शकतील. जहागीरच काय, पण िहदं ु महासभेने कोणा एखा या रजपूत

राजाची राजक याही अ दलु रशीदला सटूुन परत घरी येताच यास मधपुकर् हणनू अपणर् करावी हणजे आप या िहदंु या अिहसंक क्षमाशीलतेचा बाणा आपण योग्य रीतीने राखला असे होईल.

मागे शहाजहानासही आप या पूवर्जांनी याच बा यासाठी अशी एक रजपूत राजक या अपणर् केलीच होती आिण शवेटी ित याच पोटी औरंगजेब ज माला आला!!! खरोखरच अ दलु रशीदला स याच फासावर लटकवणे हे िन ठुरपणाचे आहे आिण कोणाही िहदं ु

रक्ता या मनु याने आप या दयाशीलते या ब्रीदास कलकं लावून तशा िन ठुरपणाचा भागीदार हऊ

नये अशी आमची िवनंती आहे. िबचारा अ दलु रशीद वगर्प्रा तीसाठी िकती आतुर झालेला! द्धानंदांस ठार क न वगार्ची तो एक पायरी चढला आहे. परंतु अजून या या वतःच कथन

www.savarkarsmarak.com 8

के याप्रमाणे वगार्कड े नेणार्या लालाजी आिण मालवीयजी यां या म तकां या उरले या दोन

पायर्या या अजून चढावया या आहेत. ते हा याचे ते अवतारकृ य पूरे हो यापुरता आयु यकाळ

याला लाभावा हे कोणीही परोपकारी िहदं ुमनापासून इि छ यािवना राहणार नाही. ते हा पिह या पायरीव नच ढकलीत नेऊन यास फासावर लटकिव याचे पाप अ यापक इंद्र यांनी कर यास

प्रवृ त होऊ नये! यांनी द्धानदंांस डसले या सापास दधू पाजावेच. नाहीतर इतर िहदंुंस कोण

डसेल? सनातनी लोक सापास पुजतात. मग आयर्समाजी मनु यानेही दया का दाखवू नये! आपण

िहदं ुइथनू ितथून पृ वीराजा या माळेचे मणी असलो पािहजे!!!

यािवरिहत वतः या िप यास मारणार्या आततायासही मी क्षमा किरतो, असे हणू इि छणार्या द्धानदंा या पुत्रा या भाग्याचा आिण थोरपणाचा पंिडत मालीवीयजीं या पुत्रास

म सर वाटणे साहिजकच आहे ते हा या या समाधानासाठीही अ दलु रशीदला काही िदवस िजवंत

ठेवणे अ टच आहे. हणजे तो द्धानंदां या पुत्राप्रमाणे जे हा मालवीयां या आिण आणखी को या िहदंू या पुत्रास िपतहृीन करील ते हा यांना, यांनाही ‘दया करा’ हणनू आवेदन किरता येईल

आिण या िहदं ु रा ट्रात आप या िप या या ह यार्यासही जीवदान देणारे उदार पु ष एकटे इंद्रच

नाहीत, असे सगवर् सांग याचे भाग्य उ या िहदं ुरा ट्रासही लाभेल!!!

- १८ एिप्रल १९२७

***

www.savarkarsmarak.com 9

(३)

शहाबाद या मुसलमानांची िहदं ुहो याची धमकी

शहाबाद या एका मसुलमानाने ख्वाजा हसन िनजामीला एक पत्र िलिहले आहे की, मी एका सावकाराचे एक हजार पये देणे लागत आहे; आपण मला तेवढे देत असाल तर बरे, नाही तर मी शुद्ध होऊन िहदं ू होउन जाईन! या उदाहरणाव न तरी आमचे मसुलमानबंधु शुिद्ध चळवळीवर

जळफळ याचे सोडून उलट ितला आिशवार्द देऊ लागतील अशी आशा आहे. कारण िनधर्न

मसुलमानांना शुद्धी या चळवळीने एक नवीन धदंा िमळवून िदला; सावकाराचे ऋण फेड याचे एक

नवे साधन क न िदले. शुिद्ध चळवळ न हती आिण िहदं ूहोणे अशक्य होते ते हा मसुमानीपणात

इतका राम न हता. एकदा एखादा मसुलमान झाला की, याला कवडीचे मोल नसे. पण ‘नाही तर

िहदं ु होतो’ असे हणणे शुिद्ध चळवळीने शक्य के यापासून मसुलमानीपणात थोडा राम िश

लागला आहे. याला थोड ेमोल येऊ लागले आहे. या कोणा इ लाम या भक्ताला घरादारावाचनू

पैसे काढ याची आव यकता वाटेल, याने शुिद्धचे तारण लावून िदले की, यावर हजारो पये याला ख्वाजा हसन िनजामीचे पेढीवर िमळू शकतील. नुसते हटले की, ”नाही तर मी िहदं ुहोतो!“ की पटलीच हंुडी!

***

मौलवी जाफरअ ली ‘रंगीला रसूल’ िवषयी हणतात की, जर आज मुसलमानी साम्रा य असते तर या लेखकास ते शंभर पानांचे पु तक िलिह यासाठी दगडफेकीने, सगंसार, ठार क न

टाक याचीच िशक्षा झाली असती! अगदी खरे; िम याजी, मसुलमानी साम्रा या या या पु याईमुळे तर भाउं या घणाखाली या साम्रा याचे िसहंासन चणूर् झाले! जर मुसलमानी साम्रा य

असते तर! - जर आ याबाईला िमशा अस या तर! -’रंगीला रसूल’ या क यार्स ठार मार यात आले

असते; असे मौलवी जाफरअ लीस असे िवधान के यािवषयी एका उंदरा या िपजंर्यात बंद क न

टाक यात आले असते असे आ ही हणतो! हो, वचने की दिरद्रता! ***

मसुलमान बंधु आज प नास वष आ हांस ‘िविश ट प्रितिनिध व या’ हणनू सारखी ओरड

करीत आहेत. िविधमंडळात िविश ट प्रितिनिध व (special representation) यांस िमळून

िहदंहूुन यांचे अिधक प्रितिनधी प्रितशेकडा िनवड यात येतात, नोकर् यांतूनही यांना शकेडो अिधक

www.savarkarsmarak.com 10

जागा राखून ठेव यास सरुवात होत आहे. कलक ता नगरसं थेतही िहदंहूून अिधक प्रितिनिध व

मसुलमानांस प्रितशेकडा िमळत आहे. तथापी एका गो टीत मात्र िहदंनूी मुसमानांस िविश ट

प्रितिनिध व दे याची आजवर फारच टाळाटाळ चालिवली होती; ती गो ट हणजे दंग्याची. कारण िजतके दंगे गे या वषार्पयर्त झाले या सवार्त मेले या अन घायाळां या सखं्येत िहदंचु

आपली भर क न घेत. या सवर् जागांवर िहदंचु िहदं ुनेिमले जात. मेले यांत िकंवा घायाळांत शकेडो एक जागा देखील मसुलमानांस राखून ठेव यात येत नसे. हा िहदंचूा आ पलपोटेपणा अक्ष य होता. ऐिहक सुखा या-िविधमंडळ, नोकर्या, नगरसं था इ यादी जागांवर जर मसुलमानांस िविश ट

प्रितिनिध व िमळणे यायाच ेआहे, तर अथार्त याच भौितक सखुात उ च असे जे वगीर्य सुख जे

या दंग्यात म न िकंवा घायाळ होऊन धमर्वीरांस िमळायचे, या दंग्या या प्रसगंी मसुलमानांतील

कोणासही धमर्वीर हणवून घे याची संधी िहदं ूिमळू देत नसत. हा यांचा आ पलपोटेपणा अ यतं

िनदंनीय होता यात शंका नाही. गे या वषार्ंपयर्ंत जो दंगा पहावा यात मेलेले िकंवा घायाळ आपले

सगळे िहदंचु िहदं!ु दंग्यात अ लाचे नावांने म न वा घायाळ होउन ‘शहीद’ धमर्वीर हो याची सिंध

िमळून वगार्त जाता येईल इतका चोप एकाही मुसलमानास हे आ पलपोटे िहदं ुमळुीच देत नसत

इतर सवर् गो टींत मसुलमानाबंधंूस िविश ट प्रितिनिध व आिण शकेडा अिधक जागा देत असताही पारलौिकक सखुासारख्या मह वा या प्रकरणी िहदंनुी प्र येक दंग्यात मेले यां या आिण

घायाळां या जागेवर आपलीच नेमणूक क न घ्यावी ही गो ट य या औदायार् या लौिककास

साजेशी न हती. मसुलमान बांधवास दंग्यातील प्रसादही िविश ट प्रितिनिध वाचे त वावर अिधक वाटणे तर

राहोच; पण बरोबरीनेही न वाट या या िहदंू या या कृपणतेमुळेच मसुलमानबंधू यां याशी एकी करावयास मागे घेत. असा पंिक्तप्रपंच यांनी तरी काय हणून, िकती िदवस सहन करावा?

दंग्याचा प्रसाद सवर् वतःच खाऊन टाकणे हा िहदंचूा पक्षपातच िहदंमुसुलमानां या एकीकरणास

अशक्य करीत होता या हण यात इतर सवर् हण यांहून अिधक त य होते हे उघड आहे.

पण, सदैुवाची गो ट की, कलक या या दंग्यापासून िहदंनूी हा आ पापोटेपणा सोड यास हळूहळू

प्रारंभ क न या वषीर् तर मसुलमान बांधवांस बहूतेक दंग्यात लोखंडी च यांचा बराचसा प्रसाद

वह ते वाट यास मागे पुढे पािहले नाही, उदाहरणाथर्, बरेलीचा दंगा घेऊ, गे या मिह यात दीड

मिह यात जे मह वाचे दंगे झाले; यात बरेलीचा दंगा मोडतो. या दंग्याच ेवेळी घायाळ झाले या ‘अधर् धमर्वीरांचे’ अिधकार आिण पद या सवर् वी िहदंनूीच न उपटता आपले हातांनी जवळजवळ

शकेडा प नास या प्रमाणात आप या मसुलमान बांधवासही अपर्ण के या आहेत. िहदं ूघायाळ ५४

आहेत तर मसुलमान ४३ आहेत. िहदंनूी घायाळपणात जर थोडा पंिक्तप्रपंच क न वतः या पोळीवर थोड ेअिधक तूप ओिढले असेल, तर ‘मेलेपणा’ पूणर् धमर्वीर वा या वगीर्य अिधकारात

अिधक उदारपणा दाखवून ती उणीव भ न काढली आहे. कारण दंग्यात म न वगार्तील या अिधकारां या जागा पटकवावय या, यांपैकी िहदंनूी ६ आपलकड े ठेवून मुसलमानांना ७ जागा िद या आहेत! दे.दासांनी केले या शकेडा ५० जागं या कराराहूनही १ जागा मुसलमानांस अिधक

देऊन टाकली.

www.savarkarsmarak.com 11

बरेलीस िहदं ू ६ मेले आिण मसुलमान ७, कानपूर या िहदंनूीही िततका उदारपणा दाखिवला नसला तरी आ पलपोटेपणा काही केला नाही. कारण घायाळांत िहदंनूी १०५ लोक आपले भरती केले

तर ८१ मसुलमांनाचे भरती क न, रा ट्रीय सभेने मसुलमानांस जे शेकडा तीस िविश ट

प्रितिनिध व अपणर् केले आहे, तो करार पाळला. वगर्सुखा या वाटणीत तर मसुलमानांस अगदी दासां या कराराप्रमाणे शेकडा ५० जागा राखून ठेवून एक िहदं ू वगार् या िशडीवर चढताच एका मसुलमानासही या याच माग या पायरीवर चढवून दे यात आले.

पण नागपूरला तर िहदंनूी उदारपणात काडीचाही कसनू ठेवला नाही. मुसलमान नोकर् यांतून

िविधमंडळातून, नगरसं थेतून कुठेही मागत नाहीत असे भरपूर- पेशल िरिप्रझटेशन-िविश ट

अिधकार यांस अपर्ण केले. शके यामागे िहदंू या बरोबरीनेच न हे तर अिधक अिधकारा या राखीव जागा यां यासाठी ठेवून, घायाळपणाचे िकंवा मेलेपणाचे - हणजेच अधर् धमर्वीर वाचे

िकंवा पूणर् धमर्वीर वाचे वगीर्य अिधकारंत यांस िहदंहूून िकतीतरी अिधक भाग देऊन टाकला. कारण िहदं ू४७ घायाळ झाले तर मसुलमान ७७ आिण वगार्कड े१० िहदं ुधाड यात आले, तर १४

मसुलमान बंध ुधाड यात आले.

-िद. ६ ऑक्ट बर १९२७

***

www.savarkarsmarak.com 12

(४)

िहदंनूी मिशदीव न वाजवावे

महू या मुसलमानांचा बनाव आ हांस कळिव यात दःुख वाटते की, वा यरोगाने पछाडले या आम या मुसलमान देशबधंसू

जी वातार् ऐकताच अगदी ती वेदना होतील, अशी एक बातमी साग याचे आम या दैवी आज यावे!

िहदंमूसुलमानांत दंगेधोपे चाल यावर यांचा चिरताथर् चाललेला आहे, अशा अनेक

मौलवीमौलानांस ती बातमी खरी असताही खरी वाटणार नाही अशी ती बातमी ही की, झाशीकडील

महू नावा या गांवी िहदंमूसलमानांची एक मोठी सभा हेाऊन, यां यापुरता यांनी वरील वा यांचा प्र न सामोपचाराने सोडवून टािकला आिण तो कशा प्रकारे? तर मसुलमानांनी मा य केले की, िहदंनूी के हाही मिशदीव न िमरवणकू चालली असता वा ये वाजवावीत! यांस मसुलमानांची काहीएक हरकत होणार नाही!! हा िनणर्य होताच दसुर्या िदवशी तो त डी िनणर्य लेखबद्ध कर याकिरता उभय पक्षांची पु हा सभा

भरली आिण खालील करारपत्र समंत होउन यावर उभय पक्षां या वाक्षरीही (स या) झा या. ते

करारपत्र असे : ‘झाशी िज यातील महू नगर या िहदं ूआिण मुसलमान यां याम ये असा करार

झाला की, मिशदी आिण मिंदरे यांजव न वाटेल या वेळी वा ये वाजीवत जा यास कोणीही कोणास प्रितबंध क नये. कारण की या महूकडील भागात गावोगाव सवर् प्रकार या िमरवणूकी नाचरंग, वा ये इ यादी थाटासह मिंदराव न आिण मिशदीव न जात आले या आहेत. आिण

हणनूच आ ही िहदं-ूमसुलमान आपसांत यापुढेही वा यां या यःकि चतं ् प्र नासंबंधी तंटा कर याचा मूखर्पणा न किरता जु या ढीप्रमाणेच पुढेही वागणार. हा करार आ ही उभयतांनी आप या इ छेने आिण कोणताही िवक प िच तात न ठेिवता केला आहे.’

या वा यां या प्र नासाठी मौलाना महंमदअलीपासून तो प वाखाली या गावगुडंापयर्ंत सवर् धमर्िभमान आिण सिुशिक्षत आिण स य मसुलमान आज िप यानिप या शकेडो िहदंूंची डोकी फोडीत आिण शकेडो मसुलमानांची डोकी फोडून घेत आलेले आहेत, या अ यतं बुिद्धमान लोकांना अ यतं िबकट वाटणार्या प्र नास अगदी सो या रीतीने सोडवून या महू या अडाणी मसुलमानांनी या गंभीर प्र नास अगदी गावठी व प िदले, ही गो ट मुसलमानीपणा या बा यास फारच

लां छना पद आहे, यात काही शंका नाही! या करारपत्रातील दसुरा ठळक दोष हटला हणजे हा की, यामळेु ई वरा या

वणशक्तीिवषयी दाखिवलेला अ यंत अनादर हा होय. मिशदीपुढे वा य वाजत असली तर

आम या प्राथर्ना भगं होतात, अथार्तच ई वरास या जा या तशा ऐकू जात नाहीत, हा िव वान

www.savarkarsmarak.com 13

मौलीवमौलानांचा मळू िसद्धांत! यास या करारपत्राने हरताळ फासला. कारण यात असे प ट

सिूचत केले आहे की, वा ये वाजली तरीही भक्तां या प्राथर्ना भगं पावत नाहीत आिण या ई वरास

ऐकू जातातच! कोण हे अनदुार पाखंड! ई वर काय अतंःसाक्षी आहे की, यास वा यां या कोलाहलातही भक्तां या प्राथर्ना ऐकता या या! आिण यास वा यां या घणघणाटातही एकाग्र

मनाने प्राथर्ना करता येते तो भक्त तरी कसला! प्राथर्नेतील अक्षरापेक्षा िहदंचूी वा ये वाजतात

के हा आिण मी यांचे डोके फोड या या धािमर्क ढ गाखाली लटूमार कर यास बाहेर पडतो के हा, इकडचे याच ेसारे लक्ष वेधलेले असते तो खरा भक्त -खरा ‘िदल’दार! बकी सवर् काफर-नादार! या मौलवीं या मळू िसद्धा तास या महू या मसुलमानांनी अगदी धा यावर बसिवले आिण िहदंसू

हटले खुशाल वा ये वाजवा या अ लाला ‘िचिडय के पावम घुघं बांधा वो भी अ ला सुनता है!’

मुगंी या पायातील घुगंराचा आवाज देखील, मुगंी या मनातील िवचार देखील या अ ला ऐकू

जातात, याला आम या प्राथर्ना वा यं या घणघणाटामुळे ऐकू जाणार नाहीत, इतकी काही या अतंयार्मीची वणशक्ती बिहगार्मी झालेली नाही!

या करारातील याहीपेक्षा मह वाचा दोष हणजे यावर रक्ताचे चार थब देखील सांडलेले

नाहीत. नसु या का या शाईचा करार! हा िश टाचाराचा अक्ष य भगं होत आहे. िहदंनूो, तु ही मिशदीवर वा ये वाजवा, मसुलमानहो, तु ही मिंदरांवर वा ये वाजवा!! - या एका लहान वाक्यात

आज शेकडो ह या क न आिण नदी नदी रक्त ओतूनही जो प्र न शकेडो शहा यांस सटुला नाही तो चार अना यांनी सोडिव याचे धा ठयर् करावे! आिण पाच-प नास डोकी देखील फोडू नयेत! हे केवढे

पाजीपण आहे. असे करार रक्तात िलहावयाचे अशी प ट धमार्ज्ञा मौलीवीय चालू आज्ञा (order of

the day) असता नसु या का या शाई या एका वाक्यात प्र न िमटवून टािकला! हाय! हाय! आ ही आता अज्ञानी मसुलमानांपासून िनधी कस या कतर् या या नावाने जमवावा!

िखलाफत मेली तरी वा यांची आफत-आप ती हातीशी होती. हीही जर अशी एका वाक्यात मरेल,

तर मग कोण या त डाने आ ही वगर्णी मागावी! आिण िनधी नसेल, दाम नसेल तर मग िखलाफती मौलवीपणांत राम तो काय रािहला! तरीही मौलानाजी, अगदी िनराश होऊ नका. िखलाफत गेली तशी वा यफत गेली तरी पुनः

गंुडाफत हणनू मसुलमानी समाजात उवर्िरत आहेच आहे. ित या सा याने आप या िहदं ू

िव वेषाचे बळावर तगू शकणारे मौलानापण िटकू शकेल. बंगालकड ेथोड े पहा. महू या तारे या अगदी उलट तार ितकडून आली आहे! महू ते महूच - पण बंगा यात मसुलमान पूवीर् इतकाच

कणखर आहे. ऐकलात यां या अ िवतीय असा नवा पराक्रम?

िपशा च वृ तीचा प्रभाव

नसलात तर ऐका -मसुलमानी गंुडपणास तर काय, परंतु प्र यक्ष िपशा यां या गंुडपणासही लाजिवणारा तो पापी पराक्रम ऐका. लेखणीला सांग यासही थराकाप आिण ल जा वाटते, पण

कतर् यच हणनू सांगतो : राजशाही िज यात भवानीपूर गावी पूजारी राजवंशी राहतात. यां यात

पडदा नसतो. यां या काही ि त्रया पु षांबरोबर बाजारातून परत येत असता रात्र पडली. तोच

मसुलमानां या धमर्वीरांनी यांस अडवून एक त ण त्री उचलनू पळिवली. ती गभर्वती होती.

www.savarkarsmarak.com 14

ित यावर या िपशा यांनी पाळीपाळीने बला कार कर यास आरंभ केला. हे राक्षसी क्रौयर् चालता चालता ती त्री बेशुद्ध झाली- रक्तबंबाळ झाली- तरी ते मसुलमानी गंुड परावृ त होईनात. इतक्यात

पुजारी पोिलसांसह धावपळ करीत तेथे आले. तो हे पराक्रमी धमर्वीर पळून गेलेले िदसले, ती त्री रक्तात लोळत पडलेली िदसली - आिण हाय हाय! तो ितचा गभर् तडफडत बाहेर पतन पावनू चदामदा झालेला िदसला! या अधमांपैकी एकास पकडले असनू दावा चालला आहे!

या ‘ वतंत्र’ पत्रात ही बातमी िदली आहे याच पत्रात लगेच दसुरीही बातमी प्रिसद्ध झाली आहे.

की, फॉवडर्’ हणते की, िप्रयसुंदरी नामक िहदं ु त्री या खट याचा कोटार्त िनकाल होऊन यातील

अपरा यांस सात-सात वषर् स म कारावासाचा दंड िमळाला आहे! हे अपराधी अथार्तच मसुलमानी धमर्वीर होते हे िनराळे सांगणे नकोच. २४ स टबरला रात्री कुरबान आिण लितफ, या दोघा मसुलमानांनी िप्रयसुंदरी या घरात घुसनू इतर मुसलमानां या धमर्बंधु वा या पिवत्र साहा याने

ितला एका भाता या शतेात उचलनू नेले या पाजी पशंूनी ित या सती वावर घाला घातला. ती मरणो मखु होउन रक्त त्रावात हालेली तशीच तडफडत पडली असता रमाकांत हवालदाराने

ितला पािहले. पोिलसांना बातमी कळताच यांनी दोघा आरोपींना पकडले. पण ती सा वी अबला अट्ठािवसावे िदवशी ग्णालयात मेली. डॉक्टरने ती िनद ष अबला भीषण बला काराने मेली हणनू

प्रमाणपत्र िदले. ित या लहानग्या मलुाने सांिगतले की, मला सरुा दाखवून मा या आईला यांनी ओढून नेली! आपली ओळख पटू नये हणनू या लितफ आिण कुरबान यांनी आपली दाढीिमशी मुडूंन टािकली होती. यायाधीशांनी यांस सात वषार्ंची िशक्षा िदली. यावर काय िलहावे! या सं कृतीत हे असे शकेडो लोक ज मास येतात िकंवा नांद ूशकतात िकंवा

सं यवहायर् समजले जातात -न हे काही प्र यक्ष पुरा याव न असेही हणता येते की, िहदंू या अनाथ अबलांना पळवून नेणारांची पाठही थोपट यात येते. या सं कृतीचा ित्रवार िधक्कार असो. ित या सुधारणेचा एकच मागर् आहे हणजे ितचा आमलूाग्र नायनाट करणे हाच होय. दंडिवधान

(Criminal Law) पुरे पडत नसेल तर प्र यक्ष राजदंड हाती घेऊन तो नायनाट केला पािहजे!

या पैशािचक लेगाची मसुलमान समाजात स या साथच आलेली आहे की काय अशी भीती वाटावी, इतक्या भीषण अनकु्रमाने प्र यही राक्षसी वृ तीचे अ याचारी ि त्रपु ष शके यांनी उ प न

होत आहेत. ि त्रयादेखील! उदाहरणाथर् ही खालची फ्री पे्रसची बातमी पहा. २४ स टबरला बदलापिटया नावां या ठा यातील कुमारिबल नावा या िठकाणी एका मसुलमान बाईने आप या नवर्यासाठी मांसाच ेभोजन क न ठेिवले. पण नवरा परत ये याचे आधी ते कु याने खाऊन टािकले.

ते हा एका ख याने दो ही पक्षी मारावे अशा हेतूने ितने, दसुरे कशाचे मांस नाही आिण ितचा सावत्र

मलुगाही नाहीसा कर याचे अजून उरलेले आहे असे पाहून या लहान मलुाला कापून याचे मांस

िशजिवले आिण ते आप या नवर्याला न सांगता मलुाचे मांस बापास जेवू घातले! असा सावत्र

मलुाचा सडू उगिवला! ती त्री स या अटकेत आहे. अशा पैशािचक ि त्रया जेथे आहेत या घरात

यांचे पोटी वर विणर्ले या नीचातील नीच ‘धमर्वीरांची’ वीणच उ प न हावयाची! एकदा िपशा चवृ तीसच धमर्कतर् य समज यात आले हणजे मग बापास बाप आिण मलुास

मलू हण याइतकी माणुसकी मनु यात उरत नाही. कुत्र े िपसाळले हणजे प्रथम दसुर्यास

www.savarkarsmarak.com 15

चावावयास धावते, व रक्त जो जो त डी लागते तो तो ते अिधकच िपसाळते आिण शवेटी दसुर्यास

चावता चावता वतःसही चावू लागते. तसाच धम मत िपसाट, ‘काफर’ हणून दसुर् यांचे रक्त

िप यास चटावता चटावता शवेटी रक्ततृ णा अिनवार होऊन वतः या घरातही रक्तपात करीत

सटुतो. हा इितहासाचा अनभुव आहे. सरसीमेवर िहदंूंस काफर हणनू भयकंर रीतीने छळून मा न

लटूुन हुसकून िदले. कारण ते अ य प होते. पण ते गे यावर यां या रक्ताने िपसाळले या धम माद वतः या घराकड ेवळताच आप या अंगासच फाडफाडून टाकू लागला. िहदं ूकाफर होते-

पण मसुलमानात तरी सवर् मसुलमान कोठे धमर्िन ठ- इमानदार होते! ते िशया पहा. सुनी या धमर्मताप्रमाणे तेही जवळ जवळ काफरच होते. िहदं ूअ य प होते तर ते िशयाही अ पच आहेत.

ठीक तर मग, यांना आपला प्रांत जर िनभळ धमर्िन ठ मसुलमानांचाच देश करावयाचा असेल तर,

जी िहदंूंची गत तीच शीयांची नको का करावयास! असा िवचार क न सरसीमेवरील िपसाळले या सु नी बहूसंख्याकांनी िशयांवरही धमर्युद्ध पुकारले. िहदंूं या रक्तस िप यासाठी शीया व सु नी अशा दो ही मसुलमानां या सरु्या चटावले या हो या. याच आता िहदंूंचे रक्त सपंताच एकमेकांचे रक्त

िपऊ लाग या. सु नी मसुलमानांनी शीया मसुलमांनासही ‘अधर् काफर’ हणनू हाणून, मा न,

कापून काढीत ते अ पसखं्यांक अस याने यांस हुसकून िदले! िशया मसुलमानांनी िहदंूंवर जे

अ याचार या कारणासाठी हसत केले; तेच अ याचार याच कारणासाठी यांस रडत भोगावे

लागले.

िहदंूंना मा न लटूुन हुसकून िदले. ते हा सरसीमेवरील मसुलमानां या या राक्षसी कृ याब ल

िशया मसुलमानांनी दःुखाचा एक श दही काढला न हता. पण िहदंूं या मागोमाग िशयांवरही तोच

प्रसगं गुजरताच आता िशया मसुलमान मो यामो या सभा क न ओरडत आहेत. ‘अ याचार!

सरकार, रक्षण करा! हे सु नी आमचा नायनाट करीत आहेत! हे सु नी राक्षस आहेत!’ खानबहादरु

सर स यद अ माईल यांनी देखील सु नीं या या धम मत क्रौयार्ची िनदंा केली! पण िहदंूंना याच धम मत क्रौयार्ची सरुी जे हा भोसकीत होती, ते हा याच िशयांस ती

देवदतूाची तलवार वाटत होती! बाबांनो, यावे तसे घ्यावे, पेरावे तसे भरावे. धािमर्क मतभेद होताच

‘क तल करा’ हे भयंकर राक्षसी मत जोवर तु ही उराशी धरीत आहा, तोवर मुसलमानहो, तु ही िहदंचेूच न हे तर वतःचेही शत्रू आहात. कारण िहदं ूमूित र्पूजा किरतात हणून यांना ठार मारणार,

तर िशया अ लीनतंर या खिलफांस मानीत नाहीत, अ लीसही पैगंबराइतकेच पू य मािनतात

हणनू तेही काफरच ठ न मािरले जाणार. िजथे िशया सबळ तेथे सु नी, अ लींची क तल करणारे

कुलांगर हणनू मािरले जाणार. िशया मािरले गेले की सु नी-सु नीतही क तल होणार. झा या आहेत. होत आहेत. कारण यां यातही शकेडो धमर्पंथ आिण मतांतरे आहेत. आिण मत िभ न की, ”मारो बदमाश को“ हणून धमार्ज्ञा आहे! िनदान अशी हजारो मुसलमानांची समज तरी आहे.

तीच खोजांची पाळी येणार! कारण मसुलमानांतील िशया आिण सनुी हे दो ही पंथही खोजांस

इतक्या ती वैम याने लेखतात की, खोजांस मसुलमानां या मिशदीत नमाज पढ याचीही बहूधा बंदी असते. मसुलमानां या आिण खोज या धमर्मतांत तसाच मतभेद आहे. मनु यात ई वरांश

असतो, या अवतारवादा या मळुाशी असले या त वाशी मसुलमानांस भयंकर चीड, पण खोजांचे

www.savarkarsmarak.com 16

मळू धािमर्क त वच हे की, आगाखान या वंशात ई वरी अशं वसत असनू आगाखाना या वंशालाच

ई वर िवभूती हणनू पूजा आिण भिक्त करणे हे प्र येक खोजांच े धमर्कतर् य आहे! स याच

खोजां या समाजात सुधारणेची एक चळवळ उ प न झालेली असून ित या पुर क यार्ंनी एक

अनावृ त पत्र आगाखान यांस उ ेशून िलिहले आहे. या या प्रती सवर्त्र वाट यातही आले या आहेत. या पत्रात तर असे प ट िवधान केलेले आहे की, वतः आगाखान यांनी हटले आहे की, प्र तुतचे कुराणात प्रिक्ष त भाग पु कळच आहे. मसुलमान हणणार महंमद शवेटचा पैगंबर. खोजे

हणतात आगाखानंचे मूळ पु ष हेही पैगंबर आिण आगाखानांनी वतः हटले आहे की, अप्रकट

असलेले खरे कुराण िलिह यास मला सहा मिहने तरी लागतील. आगाखानांची ही वाक्ये यां याच

अनुयायांनी प्रिसद्ध केलेली अस याने आिण कुराणाची मूळ प्रत कोणती हा वाद, महंमद

महाशयां या मृ यपूासनूच मसुलमानांत पंथ िवपंथ पाड यास कारणीभतू झालेला अस याने खोजा समाजा या या मतािवषयी मसुलमांनात िकती ितटकारा येत असेल हे िनराळे सांगणे नकोच.

प्र तुत अनावृ त पत्रात आगाखानांवर लाखो पये भो या भाब या लोकांकडून गोळा क न आिण

बि कारा या धाकाने उकळून िवलायतेत वतः या िवलासाथर् उधळले जातात यािवषयी पु कळ

कडक टीका कर यात आली आहे. वतः या अनुयायां या टीकांनीच जे धमर्गु असे ‘कलिंकत’

झालेले आहेत, तेच भो या िहदंूंस बाटिव यासाठी ‘िन कलंकी’ कलकंीचा अवतार हणनू िमरवू पहातात हे आ चर्य आहे.

-िद. ३ नो हबर १९२७

www.savarkarsmarak.com 17

(५)

धमकीची पत्र ेीयतु राजपाल, वामी स यानदं, लाला नानकचदं या गहृ थां या ह या कर या या पिवत्र

प्रय नास अपराध समजून काही मसुलमानांस फाशी या िशक्षा या ऑिज हे साहेबांनी िद या, यांचेवरही मुसलमानी धमर्भक्तांचा रोष झालेला आहे. यापैकी कोणा साि वक साधू पु षाने िम.

ऑिज हे साहेबासही एक पत्र टाकून तु हांसही इ लामचा शत्रू हणनू मान यात येणार आहे, असे

कळिव याची कृपा केली आहे. िम. ऑिज हेसाहेब या पत्रा या धाकामुळे िहदंु थान सोडून ये या बोटीनेच िवलायतेस पळून जातील, यात काहीच शंका नाही! पण मग हे इ लामी धमर्वीर नसु या ऑिज हे साहेबावरच अशी कृपा क न का थांबतात?

अ दलु रशीदला फाशी देणारे साहेब आिण प्री ही कौि सलम ये यांचे अपील अमा य करणारे

साहेबांचे टोळकेचे टोळके तर अजून िजवंतच आहे! यासही ताबडतोब मृ यूची वारंटे धाडून दे यात

आली पािहजेत. हणजे तेही भयभीत होऊन आपआपली कामे सोडून देतील. आिण दसुर्या अ दलु

रशीदला आणखी को या द्धानदंाची ह या के यानतंर वे याचे ढ ग कर याची आिण फाशी या आधी भयाचा ताप भ न थरथर कापत रड याची पाळी येणार नाही! तळेगांवला दोघा मसुलमानी स जनांस िहदंू या देवा या मिूतर् फोड याचे पिवत्र कायर् के यासाठी

काही पािरतोिषक दे यास हवे होते. कारण मतूीर्भंजन हे इ लामचे ब्रीद आहे असे मौलवीमु ला हणत असतात. पण तेथ या एका दु ट मॅिज टे्रटने या स जनांस दोन-दोन मिह यांची कठोर

कारावासाची िशक्षा िदली!- या दु ट मॅिज टे्रटलाही ऑिज हे साहेबांप्रमाणे धमकी पत्र िरतीप्रमाणे

धाड यात यावे, हणजे तोही पळून जाईल.

माशीपरू ग्राम या एम.्ई. शाळेतील एक १२ वषार् या िव याथीर् नरद्रनाथ याला इकबर आिण

याचा साथी या दोघा इ लामी धमर्भक्तांनी पळवून नेले होते. याला बला काराने मसुलमान

क न टाक याचा यांचा प्रय न असून यांजवर खटला भर यात आला आहे. या मॅिज टे्रटपुढे हा खटला चालला आहे; यालाही वरीत मृ यचेू वारंट धाडून बजािव यात यावे हणजे तोही जागा सोडून पळून तरी जाईल; नाही तर, या स जन आिण काफरास बळाने बाटिव याचे पु यकृ य

करणार्या इ लामी धमर्भक्तांस भयभीत होऊन सोडून तरी देईल. यास धाड या जाणार्या धमकी या िचट्ठीत असेही िलिहले जावे की, या मुलास बाटिव याचे इ लामी कतर् य करणार्या मसुलमांनास सोड, इतकेच न हे तर मुसलमानी धमर्, छळ होत असताही न वीकारणार्या या १२

वषार् या िहदं ूमलुास या उनाडपणािवषयी वेत मार याची िशक्षाही ठोठाव! नाही तर -उघडच आहे

काय ते!

जुबेरखां यसुफुशेट इ यादी खुलना येथील इ लामी स जनांवरही असाच एक प्रसगं ओढवला आहे. वणर्मयी नावा या िहदं ूक येला पळवून ने याचा यांनी य न केला. असे हजारो मसुलमान

िहदं ु क यकांस पळवीत असतात. ही यांची िपढीजात विहवाट आहे. या विहवाटीचा उपभोग

जुबेरखां आदींनी घेणे यांच ेकतर् य होते. पण खुलना या सेश स कोटार्त यांचवेर ३६ आिण १४४

www.savarkarsmarak.com 18

इ यादी कलमाखाली खटला चाल ूअसून ही इ लामी अनयुायांची धािमर्क विहवाट बंद पाड याचा प्रय न होत आहे. तरी या सेश स ज जासही ता काळ एक िचट्ठी धाड यात यावी हणजे तोही थरकाप भ न शुिद्धवर येईल आिण वणर्मयीला मसुलमांनांचे हाती सोपवून देऊन ितचा उद्धार

करील.

लाला नानकचदंला या गाझीने मारले याला फासावर लटकावले जा याची भयकंर िशक्षा झालीच. पण या जागी ती ह या झाली या मोची दरवा या या (लाहोर) व तीवर जादा पोिलस

बसवून सरकारने तो यय तेथील मसुलमानांपासूनच वसलू करावा हणून आज्ञा सोडली आहे!

मसुलमानांचा हा कोण छळ! ह यांिब यांसारखे सहज घडून जाणारे िकरकोळ अपराध घडताच

िबचार्या ह यारी धमर्िन ठंस धडाधड फाशी या िशक्षा दे यात येतात. ते गाझी लोक रडले तरी यां या माना फासातून सुटत नाहीत! - ते राहोच, पण या जागी ह या झा या या जागेने काय

केले? पण या जागेवरही जादा पोिलसांचा कर! िनधर्न मसुलमान ‘हाय तोबा’ करीत आहेत! - या लाहोर या किमशनरलाही एक धमकीचे पत्र टाकलेच पािहजे. हणजे आता या याडाची घाबरगंुडी उडून तो ते जादा पोिलस उठवील आिण फाशी देऊन टाकले या मुसलमानांचे याने घेतलेले प्राणही परत देऊन टाकील!

नागपूरलाही एका गाझीचा असाच छळ चालला आहे. या गाझीचे नाव अ दलु कादर असे आहे.

िहदंूं या क यका पळवून यांस बला काराने मसुलमान कर याचे जे मह कायर् स या मसुलमानांतील अनेक साधंूनी हाती घेतले आहे यात या गाझीचीिह गणना आहे. सखू नावा या एका चाल या िहदं ू त्रीस तु या बिहणीचे घर मला मािहत आहे, मी तुला तेथे पोचिवतो अशी मागार्ने थाप मा न ितला अचानक आप याच घरी नेली. नतंर बायको तुला आत बोलावते आहे

हणनू ितला आत नेली त काळ ितला खोलीत बंद क न बंदकू दाखवून चूप क न टाकली. रात्री ित यावर बला कार क न, टांग्यात घालनू दसुर्या एका िठकाणी आप या मलुी या घरी ितला घेऊल गेला. यास या या दोघा मलुांनीही या पिवत्र कायार्त सा या केले! या या बायकोने आिण

बिहणीनेही या त्रीवर होणार्या बला कारास हातभार लावून ितला मसुलमान हो हणनू वतः धमकावले. शवेटी एका कागदावर एका मसुलमान दरोग्याचे घरी ित या अंग याचा ठसा घे यात

आला- अथार्तच वसतंोषाने मी मसुलमान हो ये अशा अथार् या कागदावर! योगायोगाने या िहदं ू

क यके या प्राथर्नेस ई वर पावून पोिलसला ती भिूमका कळली आिण आता गझिनया पकडला गेला असनू या यावर नागपूरला खटला चालू आहे! वा तिवक पाहता िहदं ू त्रीस पळवून

बला कार, छळ इ यादी पिवत्र कोिटक्रमांनी मसुलमान धमार्ची महती पटवून बाटिवणे, हे कृ य

मसुलमानी समाजात िकती आदरणीय समजले जाते ते अ दु ला या या िहदं ु क यकेला बाटिव या या कामी प्र यक्ष या या आिण मसुलमान दरोग्या या मसुलमान त्रीने, बिहणीने,

मलुांनी आिण आजूबाजू या मसुलमानी घरांनी सा य िदलं याव न प ट होत आहे. पण या नागपूर या दु ट िसटी मॅिज टे्रटने या लोकांवर खटले भरावे हे केवढे काफरपण आहे! एतदथर् या मॅिज टे्रटलाही मृ यू या धमकीचे पत्र रीतसर धाड यात यावेच!

www.savarkarsmarak.com 19

िहदं ूक यकांस आिण अनाथ मलुांस बला काराने बाटिवणे हे कृ य मसुलमानी ि त्रयाही िकती पिवत्र आिण आदरणीय मानतात याचे आणखी एक उदाहरण कटनी येथे नो हबरम येच घडले

आहे. एका तेरा वषार्ं या ब्रा हण क यकेवर मागार्त एकाकी पाहून िख तू नावा या मसुलमानी साधू पु षाने झडप घातली, यासरशी ती पोरगी ओरडली. त काळ या साधू या धमर्शील प नीने ितचे

हात ध न ओढले आिण ित या त डात बोळा क बून सरुा उपसला. या मुसलमानी साधू या सा वीने मग या मलुीला दरू आप या चलु या या घरी पोचवनू लपिवले. िहदं ु क यकेस

मसुलमानाने धरताच ते कृ य पचिव यासाठी झटणे हे प्र येक मुसलमानाचे कतर् य आहे ही भावना मसुलमानी समाजात िकती खोल जली आहे ते याव नही यक्त होईल की पोिलस शोध चालू होताच या िख तू या चाचीने या या आई या हाती ती पोर लपवनू ठेव यास िदली. ती िख तूची आई या मलुीस पळवीत असता धरली गेली! आता गाझी िख तू आिण गािझणी ती याची बायको हवालातम ये बंद आहेत! एखा या िहदं ू मुलाने एखा या मसुलमान पोरीस पळवून आिणली असती, तर िहदं ूआई याची ध यता मान याचे थली या या हाताला उलथणे तापवून डाग देती आिण याच ेसबंंधीच न हे तर उभे िहदं ूगाव काशी रामे वरापयर्ंत ऐकू जाईल अशी ब ब मा न

उठते आिण तेा िहदं ुमलुगाच मसुलमान झाला असे हणनू यास हुसकून देते. पण िख तूची आई

पहा िकती सा वी आिण धमर्शील बाई ती! ते राहोच, पण या गाझी-गािझणी जोड यास

हवालातम ये बंद करणार्या प्र येक नराधमास मृ यूचे वारंट सोडून पकडलेच पािहजे. याचा प ता आहे ‘कटनी, पोिलस हवालात’.

आणखी एका या प यावर धमकीचे वारंट धाडलेच पािहजे तो हा : ‘राम- व प मोटार ड्राय हर,

बाजार महु ला कानपूर’. - कारण एका मसुलमान त्रीला ित या नवर्याने टाकून िद यानतंर

िक येक िदवसांनी राम व पाने ितला शुद्ध क न िहदं ु त्रीप्रमाणे ित याशी लग्न लाव याचे

िनि चत केले अथार्त हा महान अपराध मसुलमानां या धमर्भी दयास अस य दःुख देता झाला. िहदंू या िववाहीत त्रीला बंगालम ये यशोदा सुदंरी या आिण अ य घटनात झाले तसे अगदी नांद या घरातून ओढून नेऊन बला का न, मसुलमान क न घेणे हे अस या मसुलमानांचे पिवत्र

कतर् यच आहे. तो यांचा, ते गाझी गंुड आिण मडंळ समजतात या अथीर् - धमर्च आहे. पण हणनू

िहदंहूी मसुलमानां या टाकून िदले या ि त्रयांना का होईना पण शुद्ध क न यां याशी लग्न लावू पहाणार की काय? काफर कुठले! अथार्तच शकेडो गाझी गंुड आिण मडंळींनी या राम व पाचे

घरावर चढाई केली आिण मुलीला पळिवणार तोच पोिलस आले! कोतवालीवर जाताच त्रीने

सांिगतले ‘मी शुद्ध होऊन िहदं ूझाले आहे. राम व पावाचनू परपु षास पाहणे हे मी पाप समजत

आहे! हे कथन होताच दु ट इंग्रजां या पापी िनबर्धाप्रमाणे ती त्री राम व पाला दे यात आली. एतदथर् राम व पा या प यावरही एक धमकीची िचट्ठी धाड यात यावी आिण ते दु ट िनबर्ंध

असलेले इंिडयन पीनलकोडच जाळून टाक यात यावे!

बंगाल या फेनी येथे हरचंद्रदास या शामनाद नामक त्रीला बला काराने लालिमया नावा या गाझीने पळिवली होती. याला दोन वष सक्त माची िशक्षा झाली. तेही एकवेळ क्ष य हणता येईल; पण अलीपूर या सबिडि हजन मॅिज टे्रट या समोर सहा-सात गाझींवर एका स देशखाली

www.savarkarsmarak.com 20

गाव या शिशबाला नामक िववािहत िहदं ू त्रीने जो कहर गुजरिवला आहे याचा वचपा गाझी गंुड

आिण मडंळ यांनी अगदी वरीत काढलाच पािहजे. शिशबालेचा नवरा अितशय आजारी. ती सतरा वषार्ंची; घाबर्या घाबर्या औषध आिण सा य माग यास शजेारीपाजरी िफ लागली. अशा अव थेत

ितची दया येणे साहिजकच होते. तशी ितची दया येऊन एका धमर्भी मसुलमानाने ितला औषधासाठी दसुर्याकड ेनेले. याला दया आली तशी आणखी एकाला दया आली. होता होता दया हेच यांच ेब्रीद आहे असे सहा-सात गाझी एकत्र जमले. यांनी या शिशबालेला एका त थळी ओढली आिण प्र येकाने ित यावर यांची मसुलमानी दया कर यास आरंभ केला! सकाळी या अ यतं यातनेने तळमळत अधर्मूि छर्त अव थेत ती शिशबाला सडके या बाजूस पडलेली होती. ितला पोिलसांने पािहले आिण या दु ट पोिलसांनी ित यावर ‘दया’ न करता ितला मॅिज टे्रटसमोर

नेले आिण ितचे कथन घेऊन या सहा-सात गाझीचीच पकडापकडी मांिडली! यायालयात ती १७

वषार्ंची शिशबाला रडत रडत ितचे हाल जे हा सांगू लागली ते हा पे्रक्षकातील िक येक िनदर्य नरपशु

या मसुलमान गाझीप्रमाणे हस याच ेसोडून दःुखाने अ ूगाळीत होते! अथार्त ् या शिशबालेचा कड

घेऊन अ ूगाळणार्या या पे्रक्षकांस आिण या गाझींस पकडू पाहणार्या सवर् मडंळीस, पोिलसांस,

मॅिज टे्रटास धडाधड धमकीची पत्र ेधाडून साफ कळिवले पािहजे की, जर शिशबालेची चौकशी बंद न

पाडाल आिण केवळ दया के या या अपराधासाठी सहासात मसुलमानी धमर्भक्तांस पकडापकड

कर याचे क्रौयर् कर याचे बंद न कराल तर -सहा आठव याचे आत तुम यापैकी प्र येकास, गाझी गंुड आिण मडंळी आप या पिवत्र सरु्याने भोसक याचे धमर्वीर व गाजिव यावाचनू राहणार

नाहीत! हणजे उभे कलक ता पोिलस िभऊन जातील, टगाटर् साहेबही िवलायतेस पळून जाईल!!

अथार्त ्आ ही िदले या शकेडो प यांवर िनरिनराळी पत्र ेटाक यास यय अतोनात लागेल हे खरे

आहे. यावाचनू िठकिठकाणी दंग्याच े अपराधािवषयी गे या केवळ दोन मिह यांत दहा-बारा मसुलमानांस ज मठेप, काळेपाणी, वीस-पंचवीस जणांस मुले पळिव यासारख्या यःकि चत

गो टींसाठीही पाच-पाच, सात-सात वषार् या कठोर क टा या िशक्षा आिण िक येकांस दोन-चार

वषार् या बे या, अंधार कोठ या, तु ं ग इ यादी अमानुष िशक्षा दे यात आ या आहेत. या सवार्ंचा सडू उगवावयाचा आहेच! ते हा इतक्या िठकाणी धमकी या िचट्ठय्ा धाड यास शाईचा ययही शकेडो पये करावा लागेल-पण यासही एक तोडगा आहे-

मसुलमानी स जनांचा हा छळ का होतो? अथार्त ् इंग्रजी रा याचे िनबर्ंध आप या गाझी गंुड

मडंळी या मुसलमानी िनबर्ंधांशी जुळत नाहीत हणनू. काफरांस बला काराने मसुलमान करणे हे

पु यकृ यही या इंग्रजी िनबर्ंधा वये पाप ठरते! ते हा ऑिज हे साहेब िकंवा िप्र ही क िसलच

साहेबांचे टोळके िकंवा सिैनक, पोिलस आिण अिलगडचे मॅिज टे्रट इ यादी शकेडो लोकांस धमकीची पत्र ेधाडीत बस यापेक्षा या इंग्रजी रा याचे धनी जे जॉजर् बादशहा, यांनाच एक धमकीचे पत्र

टाकले की, काम हो यासारखे आहे! गाझी गंुड आिण मडंळाचे वतीने िद ली, मुबंई, कलक या या ग ली कुचीतील को यातरी भाजीिवक्या मौलानांसारख्या उ तरदायी (जबाबदार) नागिरकाने

लडंन या प यावर जॉजर् महाराजांस िनभीर्डपणे एक िचट्ठी धाडावीकी, तु ही िहदंु थानचे रा य ही

www.savarkarsmarak.com 21

िचट्ठी पोचताच एका आठव याच ेआत सोडून तो मुकुट अफगािण थान या अिमराचे हाती सोपवून

यावा! अशा एका िचट्ठीसरशी मसुलमानी स जनांचा सवर् छळ बंद होईल! एका-दोन आ यां या

ितिकटात काम! एकदा िचट्ठी पोचली की, मग जॉजर् महारांजी काय छाती आहे की, ते ती अमा य

कतील! गाझी गंुड आिण मडंळींची धमकीची िचट्ठी आिण ती अमा य? शंकाच नको! िचट्ठी पोच याचा अवकाश की, ते िहदंु थानचा मकुुट पासर्लने परत धाडून देतील पासर्लने!!!

िद. ९ िडसबर १९२७

www.savarkarsmarak.com 22

(६)

हाती आलेली चार प्रमाणपत्र िनपक्षपाती ितर्हाईताने ितर्हाईतास जर एखादे प्रशि तपत्र िदले, तर ते भषूणा पद असतेच. ते

साहिजकही असते. पण तर एखा या मलुाने एखा या पंडीतास, ‘भले पंडीतजी?’ हणनू हटले,

एखा या सुंता झाले याने एखा या मुजं होणार्या मुलावर आंनदाने चार तांदळू फेकून तो समारंभ

साजरा केला, एखा या कझर्नने सरुद्रनाथांची वाहवा केली िकंवा एखा या कु याने तुक यासाठी भांडणार्या दसुर्या कु यास, ‘खूप भांडलास’ हणनू याची पाठ आप या पंजाने थोपटली, िकंवा डायरने जािलयनवालात क तल झाले या एखा या मलुास पाहून अ ू ढाळले, तर ती प्रमाणपत्र े

मात्र अगदी अपूवर् होत यात काही शंका नाही. अशाच प्रकारची दोन-चार अपूवर् प्रमाणपत्र ेआम या हाती आलली आहेत, यापैकी काही खाली देतो.

मसुलमानांचे िहदंसू प्रमाणपत्र

िहदं ुसघंटनािवषयी मालवीयांनी िकंवा मुं यांनी गोडवे गावे यात काही आ चर्य नाही. मम वाने

यांची बुिद्ध अंधही झाली अस याचा संभव आहे; पण मौलाना हजरत मोहानीही वतः हणतात

की, ‘सघंटनाची चळवळ िठकिठकाणी सघंिटत धोरणाने एकसतू्री काम चालवीत आहे. कानपूर,

नागपूर, बरेली इ यादी सवर् जागी िहदंनूीच दंगा आरंिभला. या सवर् जागी िहदंनूीच मसुलमानांना मारले, िपटले. िहदं ूमसुलमानांपेक्षा फारच पुढे असून ते राजिनितज्ञ आिण मोठे चलाख आहेत.

यांचा कट हणनूच मोठा पक्का आहे. प्रथम मसुलमांनांना ते मारतात; मागून मुसलमानही मा

लागले हणजे लगेच िहदं ूगवगवा क न आकाशपाताळ एक क न बसतात. जे हा मसुलमानांशी एकीचे ढ ग क न बसतात, ते हा मुलमानांची सामा या ढालेखाली दडून हािन करतात. िहदंूंवर

सरकारने खटले भरले की, िहदं ू वकील यांचे खटले फुकट चालिवतात. मसुलमानांची घरे-दारे

ययाखाली उजाड होतात. मखु्य काटा जर माझ ेमनात सलत असेल तर तो हा की, घरात छपून

बसणारे िहदं ुआज शिक्तमान होऊन बाहेर लढ यास येतात! ते होऊन टकरा घेतात, ते एव यासाठी की, यां या मनात आमची शक्ती पारखून बघावयाच ेअसते. हा सघंटनांचा खेळ आहे.

मसुलमानांचे मसुलमानांस प्रमाणपत्र

िवपक्षाने िवपक्षाची तुती करणे हे प्रमाणपत्र जसे अपूवर्, तसेच िमत्राने िमत्राची आिण गु ने

अनुयायांची िनदंा करणे हे प्रमाणपत्रही िततकेच िवचाराहर् आिण अपूवर् होय यात शंका नाही. िहदंनूी मसुलमानांिवषयी काही हटले, तर ते खरेच असेल असे नाही. पण मसुलमानांनी मसुलमानांिवषयी जर काही हटले तर ते तरी मसुलमानांना पक्षपाती हणनू सहसा हणवणार

नाही. एतदथर् वतः हसन िनजमीसाहेब आप या ‘मनुादी’ पत्रा या १४ स टबर या अकंात

मसुलमानांस जे प्रशि तपत्र देते झाले आहेत, यातील काही उतारे शुिद्ध समाचाराव न देतो. हसन

िनजमी हणतात, ‘आज आ ही मसुलमान आयर्समाजावर जळफळतो आिण सवर् जगास

मसुलमान क हणतो. पण खरी व तुि थती अशी आहे की, (१) आ ही मसुलमान केवळ नावाचे

www.savarkarsmarak.com 23

मसुलमान आहो. (२) अ लाने सांिगतले की खोटे बोल ूनका; पण आजचे मुसलमान इतर सवार्हून

खोटे बोलणारे आहेत. (३) दा िपऊ नका हणून धमार्ज्ञा; पण मसुलमान उघड उघड दा िपऊन

िझगंतात. (४) चोरी क नका हणनू धमार्ज्ञा; पण बंिदशाळांतून जाऊन पहा की, अट्टल चोर तेवढे

मसुलमानच अिधक. (५) धमार्ज्ञा की वे यापण वाईट; पण बाजारात जाऊन पहा, वे यांम ये

बहूतेक दकुाने मुसलमािनणींची! यां याकड े जाणार्या वे यागामी लोकांतही अिधक सखं्या मसुलमानांचीच! (६) आज सग यांत आळशी आिण बाताड ेआिण गावगंुड जर कोणी असतील तर

ते मसुलमानच. (७) आम या पूवर्जांची कीितर् कुठे! आज लोकांत हणच पडली आहे, कोणी मनु य

असा कू्रर-िकंवा असा दु ट िकंवा असा पाणी आहे की, जसा मुसलमान! वाईत दगुुर्णांचे आ ही उपमान ठरलो आहो!

(हे हसन िनजमी असे हणत आहे-आपण नाही हो बुवा कधी मुसलमानांची इतकी अघळपघळ

तुती करीत!)

हसन िनजामीस ‘दरू’ उमरचे प्रमाणपत्र

वर हसन िनजामीने मसुलमानांस िदलले प्रमाणपत्र िदले आहे. आता मुसलमानां या ‘दरू उमर’ नावा या पत्राने हसन िनजमीस िदलेले प्रशि तपत्र पहाः ‘दरू उमर’ आप या एका लेखास ‘पिह या प्रतीचा िशवराळ’ हणनू मथळा देऊन यात हणतो : हसन िनजमी पिह या प्रतीचा िशवराळ

आहे. तो आप या िश यांस आज्ञा देतो की, मला ‘िसजदा’ करा. ‘िसज या’चे वेळी िश यांना हणावे लागते की, ‘हे हसन िनजमी एकोजन- इहलोक आिण परलोकचा तूच सरदार आहेस.

तु यावाचून ‘िसज या’चा कोण अिधकारी नाही! महंमद अ ली तर, हसनिनजामीस, ”उघड उघड

पैसे खाऊ! सरकारचा गु त हेर!“ हणनू, गौरिवत असतात.

कमर्ठ िहदंूंनी अ पृ यांस िदलेले प्रमाणपत्र

भडोच िज यातील अंकले वर गावी महारवा यातील महारांना पा याचा फार त्रास पड.े पण

यांना सावर्जिनक पाणव यावर कोणी जाऊ देईना. ते हा त्रासून जाऊन आिण मसुलमानां या फुशीने उ तेिजत होऊन या महारांपैकी ३० महार मुसलमान झाले. त काळ दसुर्या िदवशी कमर्ठ

िहदंनूी या महारांस मसुलमानी धमार् या सुंता नावा या सं काराने ते शुद्ध झाले अस यामुळे यांस

‘ पृ य’ झा याचे प्रमाणपत्र िदले! इतकेच न हे, ‘बोले तैसा चाले’ या उ च कमर्ठ त वानसुार या मसुलमान होऊन शुद्ध झाले या महारांस याच सावर्जिनक पाणव यावर याच िदवसापासून पाणी भ दे यास परवानगी िदली. जे महार या पा या या त्रासाने तळमळत असताही अजून मसुलमान

झाले नाहीत ते अशुद्धच आहेत. पा यास यांस िशवता येत नाही हे सांगणे नकोच. या मुसलमान

झाले या महारांस शुद्ध झा याचे प्रमाणपत्र िलहून देऊन आिण यां याबरोबर पाणी भ न ‘बोले

तैसा चाले’ असे वागले. आम या वाचकांस हणूनच आमचा अनरुोध (िशफारस) आहे की आपण

सग यांनी प्र यही पहाटेच ‘ यांची वंदावी पाउले!’

शुद्धी या बात या देता देता ‘ द्धानदं’ थकत चालला! फेब्रुवारीत एक हजार अिहदं ूकुटंुबे हणजे

तीन-चार हजार लोक िहदं ूिमशनने शुद्ध केले. समारंभ बारा तास चालला होता!

www.savarkarsmarak.com 24

वामी द्धानंदांनी जवळ जवळ ६०,००० मलकांना रजपूत मुसलमानांस शुद्ध क न घेतले. ते हा यांची एका मसुलमान ह यार्याने िप तूल झाडून ह या केली. पण वर िदले या कलक या या िहदं ू िमशन या चालकांनीही द्धानदंांनतंर, गे या वषार्त,

िवशेषतः िबहारमधील ग ी मसुलमानांस शुद्ध क न घेतले; आिण बंगालम ये ५०,००० हजारांवर

शुिद्धकाय केली. या िहदंिूमशन या शुिद्धकायार्चा आकडाही अशा िरतीने साठ हजारांवार आ याने

या या चालकांचीही मसुलमानी आततायांकडून मारले जा याची योग्यता िसद्ध झाली होतीच.

ितचे साथर्क कर यासाठी गे या मिह यात ीमान ् वामी परमानदंाजी (प्रो. भाई परमानंद न हेत)

यांना एका मसुलमानाने सरुा भोसकून घायाळ केले. हा मसुलमान ब्रा हण वेषाने शुद्ध होणार्या ग ी मसुलमानांत छपून बसला होता. याच ेएकदोन वार होताच तो धरला गेला. परंतु परमानदंजी द्धानंदांप्रमाणे मारले न जाता केवळ घायाळच होऊन सटुले.

हे फार वाईट झाले; परमानदंजींवर द्धानदंजींप्रमाणे ह येस बळी न पडता वाचले हे फार वाईट

झाले.

कारण द्धानदंजी वाचले नाहीत हणनू जशी शुिद्ध, वाचली आिण यां यामागे यां या न

वाच यानेच िहदं ू िमशनकडून साठ हजार मुसलमान-िख यांची शुिद्ध करवून घेतली, याप्रमाणे

ीमान ् परमानदंजीं या न वाच याने आणखी कोणाकडून आणखी कोणा साठ हजार मु ला िमशनर् यांस शुद्ध क न घेविवले असते. पण परमानदं वाच याने शुद्धीस पु हा एकदा जोराची चालना िमळ याची सिंध गेली. परमानदं वामीं या डा या हातास घाव झाला आहे. िचतंा नाही. अजून उजवा हात आहेच. याला

घाव लाग याची सिंध येईतो आणखी दहा वीस हजार ग ी मसुलमानांस तो हात शुद्ध करीलच.

वीस हजार मुसलमानां या शुद्धीसाठी एक हात! काही फारसा महाग सवदा नाही झाला हा. अशा दराने आज एक-एक हात कोणीही हाडाचा िहदं ुमो या आनदंाने िवकील.

हो, हात जर चांगला दाखिवता येत असेल तर गो ट िनराळी. पण तो नसुताच खां यापासनू

ल बकळत राह यापेक्षा वरील बाजार भावाने िवकला गेला तरी पुरे.

लाला लजपतरायजींनी भर िवधीसिमतीत (लेिज लेिट ह अस ली) ठासून सांिगतले की, यांनी एक याने आजवर िजतका पैसा आिण प्रय न ‘दिलत आिण अ पृ य’ हणिव या गेले या जाती या उ न यथर् यय केला आहे, िततका िब्रिटश सरकारने उ या शंभर वषार्त केलेला नाही! याचप्रमाणे एकटे िबलार् शठेही दरमहा २०००० पये अ पृ यां या उ नतीप्री यथर् यय करतात.

पण सरकारने अ पु यां या उ नतीसाठी वीस हजार कव या देखील दरमहा कधी यय के या नाहीत.

-आ ही हणतो नसतील. एक कवडी देखील अ पृ यांकिरता िब्रिटश सरकारने यय केली नसेल.

पण यामुळे सरकारवर आरोप तो कोणचा आिण कसा लागू होतो? िब्रिटश सरकार हणजे कर

गोळा करणारी स ता आहे. ती काय मागार्ने िभकार् यांसाठी मोहरा उधळीत जाणारी कोणी अह याबाई आहे की काय! अ पृ यांपासनू इतरांप्रमाणेच कर उकळ यात िब्रिटश सरकार काही

www.savarkarsmarak.com 25

कसरू करीत नाही ना? झाले तर मग अ पृ यांसाठी काय अगर कोणाचसाठी काय कराचा यय

कर याचे काम काही सरकारी काम न हे, िब्रिटश सरकारी काम उकळ याचे;-उधळ याचे न हे!

बारडोली पु हा कर न दे याचा स याग्रह करणार आहे हणे! चौरीचौर्या या कानात कोणी म येच ही बातमी पुटपुटला नाही हणजे पुरे! नाही तर ितकड े पु हा एखादी चोरवाट मोकळी पडावयाची! चौरीचौर्या या चोरवाटेने पळून जा याची बारडोली या स याग्रहाची पुरातन प्रिसिद्ध

आहे.

-िद. २२ माचर् १९२८

www.savarkarsmarak.com 26

(७)

भरतपूर या महाराजांस गादीव न काढावे,

कारण काय तर मशीद पाडली भरतपूर या महाराजांस गादीव न उतरव याचा प्रसंग आला होता. थोडक्यात िनभावले. पण ते

िनभाव या या आधी हसन िनजामीस वदव अ लाजींची काही पत्र ेसापडली. याव न िनजामीने

आप या पत्रात प्रिसद्ध केले की, ‘भरपूर या महाराजांवर हा दधुर्र प्रसगं गुदरला नसता. पण यांनी यां या रा यात (ते नको हणता असता) बांधली गेलेली एक मशीद पडून टाकली हणून अ ला कु्रद्ध होऊन हे सकंट याने आणले!’ िनजामीचे हे हणणे खरे आहे. अ ला तसेच जागतृ दैवत आहे

खरे!

पण द्रजीही आताशी काही िनजूनच नसतात. तेही थोडसेे जागे झाले आहेत असे िदसते. काण

अ लाजी पाडले या मशदीचा सुड घे यास उ तरेस भरतपूरकड े गेले आहेतसे पाहून गुलबग्यार्स

आप या मिंदरांची मागे जी िनजामाने पायम ली केली ितचा सडू उगिव यास द्रजींनी दिक्षणेस

हैद्राबादेवर वारी केली. िनजामीची दाढी खेचून यासही गादीव न कोलमडून पडू पाहीतो गदगद

हलिवला आिण हैदराबादेस लेगची आग लावून िदली! अ लाजी देव, तर द्रजी महादेव! ***

हसन िनजामीस एका वदवाची ही पत्र ेउपल ध हो याचे संधीसच इकड ेभो या भारतीयांस

‘नािव णःु पृ वीपितः’ या वचनाधारे भदेूव वाटलेले इंग्लंडचे िवगत महाराज एडवडर् यांचीही काही पत्र ेसर िसडने ली यांना उपल ध झाली आहेत ती वाचनू नाि तकांची देखील ‘नािव णःु पृ वीपितः’ या शा त्रावचनावर अढळ िन ठा बस यावाचनू राहणार नाही.

यापत्रांपैकी एकात ‘कमर्वीर’ प्रिसद्ध किरते की, लॉडर् मोलने िम. िसहं यांना जे हा हॉईसराँय या कायार्कारी मडंळात नेम याची यव था केली, जे हा राजे एडवडर् यांनी िलिहलेले

एक अंतः थ पत्र आहे. यात एडवडर् १९०१ म ये िलिहतातः- ‘तु ही हणता ि हक्टोिरया राणीने िहदंी लेाकंस हे वचन िदले; पण यािवषयी मला वाटते

की, का या मनु यास (Native) ि हक्टोिरया अशा साम्रा या या अगदी अतंरंगमडंळात

नेम या या आज्ञेवर कधी वाक्षरी करती ना! मला तर अशा घातक कागदावर केवळ िन पायाने

सही करावी लागत आहे!

गजभक्त हणनू प्रख्यात असले या भारतीयांस - या नेिट हांस-साम्रा याचे अतंरंग मंडळात

का म जाव असावा या िवषयीचा अिधक उहापोह दसुर्या एका पत्रात राजे एडवडर् परम

का िणकपणे करीत असता िलिहतातः- ‘साम्रा या या अतंरंग मडंळात कोण याही का या माणसांस घेणे हे मला फारच धोक्याचे वाटत

आहे! कायर्कारी मडंळात अशा िकतीतरी गो टींची चचार् करावी लागते की जी ‘नेिट हां’समोर करणे

अगदी अिन ट आहे.’ िबचारा सायमन तो तरी अिधक काय हणतो आहे!

www.savarkarsmarak.com 27

एडवडर् राजे पुढे िलिहतात : काळा माणूस िकतीही चतुर असो, तुमचे कायर्कारी मंडळ यास

िकतीही राजभक्त समजो, तरीही तो कधी आप या िव द्ध जाईल हे कोणास सांगता येणार आहे?

तुम या गु त गो टी तो वेळप्रसगंी च हा यावर आणणार नाहीच हणनू हमी कशी देता येणार! मी िन पायाने सही केली तरीही माझ ेहे िव द्ध मत न दवून ठेवू इि छतो. काळा मनु य प्रसगंी घातक

आहे हे मत बदलणे शक्य नाही.’ एडवडर् महाराजांनी हेही िलिहले आहे की, ‘ि हक्टोिरयाही याचे िव द्ध जाती, इतकेच न हे तर

माझा पुत्र (आजचे राजे जॉजर् हे) देखील मा याशी सहमत आहे!’ बीज तैशी फळे! उ तम वा अमगंळ!

का यांतील एका चतुर मनु यास सुद्धा, तो राजभक्त असला तरी, सरकार या नेमणुकीनेही नसु या हॉईसरॉय या कायर्कारी मडंळात बसिव याइतका िव वासदेखील या लोकांवर ठेव यास

परमदयाळू महाराजे एडवडर् िसद्ध न हते; इतकेच न हे, तर ते आणखी एका पत्रात िलिहतात कीः- ‘मला हे वाचून आ चर्य वाटले की, भारतमं यांशी होणारा पत्र यवहार का या लोकांस दाखिवला

जातो; इतकेच न हे तर तुम या गु त कागदपत्रां या प्रती ‘नेिट हच’ किरतात ही पद्धती फार

भयावह आहे! मला ती फारच आपि तजनक वाटते!’

कायर्कारी मंडळात एक अिधकारी हणनू नेमला जाणारा ‘नेिट ह’ अयोग्य आहे, इतकेच न हे

तर नुस या कागदां या प्रती कर या या कारकुनी या जागेसही हे काळे पाय लागणे िहतावह नाही! तरी देखील परमदयाळू एडवडर् महाराजंनी शवेटी एक ‘नेिट ह’ हॉईसरॉयच ेकायर्कारी मडंळात

नेमनू िदला! कोण प्रजावा स य हे!

ही दःुखाची गो ट आहे की, या प्रजाव सल पु षाची ही मिनषा तेवढी अपूणर् राहून गेली की, ‘तु ही नेिट हांना हा जो चंचपु्रवेश क िदलात याचा मसुलप्रवेश हो याचे आधीच तो नेिट हांस

िदलेला अिधकार परत घे याचे धैयर् दाखिव यास आता दसुरा एखादा, तसाच िनध या छातीचा मनु य पािहजे.’

हा जो तसाच िनध या छातीचा मनु य एडवडर् महाराजांस पािहजे होता तोच तर हा सायमन

नसेल ना?

***

अस या दैवी राजवटीत साधारण सृ टीतही दैवी िवपयार्स घडणारच. ते पहा. िबहारम ये एका बकरीने मनु यासारख्या प्रा यास ज म िदला आहे! िठकच आहे ते. जर मनु यप्राणी आज

िहदंु थानात बकर्यासारख्या प्रा यास धडाधड ज म देत आहेत तर बकरीने मनु यासारख्या प्रा यास ज म यावा यात काय नवल!

जर रिशयात एखादी बकरी मनु यास ज म देती तर नवल! कारण ितथे मनु य-मनुि यणी बकर्यास ज म देत नाहीत ही गो ट ितकड या मनु यमनिु यणीचे वेलफडर् वेलाकने कािढलेले

खालील िचत्रच समथीर्ल. ते हणतात.

‘मी रिशयात िशरलो ते हा मला सांग यात आले की, िब्रिटनने रिशयाशी सबंंधिव छेद केला ते हा सवर् रिशयाभर रणो साह पराका ठेला पोचला. मातभृूवर परकीयांची वारी हो याचा सभंव

www.savarkarsmarak.com 28

आहे हे िसद्ध कर यास जो तो पुढे येतो. मलुगेच न हे तर मलुीही सिैनकी िशक्षण िशकू लाग या. िमक लोकां या शाळांतून सक्ती या सिैनक िशक्षणाइतके वय झालेले नसताही कोवळी मलेु

वे छेने हट्ट ध न बसली की, आपलीही सै ये सघंटिव यात यावी. महायदु्धाचे िदवस सोडले तर

रिशयात मला आज आढळत आहे असा रणो साह मी कधीही पािहला नाही. िवशेषतः स टबर

चारला मी ते य पािहले याचा माझ ेमनावरच फार पिरणाम झाला. तो यवुक सघंाचे प्रदशर्नाचा िदवस होता. जवळ जवळ पांच लक्ष त ण मलुांची सैिनक पथके मॉ को या लाल चौकातून या िदवशी चाल क न गेली. शेकडो प्रकारांनी या यवुकसघंांनी रिशयाचे सश त्र सरंक्षण कर याचा आपला िन चय यक्त केला. या िदवशीचा तो उ साह आिण िनधार्र अपूवर् होता. खरोखर रिशयावर

वारी करणार्या कोण याही रा ट्राची कीव यावी असे ते यवुक संघीय प्रदशर्न होते. कारण जगातील

कोण याही रा ट्रा या धिनक स तेची अशा यवुक सेनेिव द्ध लढाई कर यासारखे सै य धाड याची छातीच नाही! या सग या रिशयन त णां या क्रोधाचे मुख्य ल य इंग्लडं होते. ऑि टन

चबलन या पुठ्ठय्ा या प्रितमा िठकिठकाणी अपमािनत कर यात येत हो या. जो या प्रितमेस

अचूक वेिधल या यवुकास पिह या प्रतीचे पािरतोिषक िमळे!’

अस या सश त्र प्रदशर्न े करणार्या िसहंासारख्या दंतनखयुक्त यवुकसंघाचे देशात मनु यास

ज म दे याची बकर् यांची काय माय याली आहे!

या दंतनखयुक्त कु्रद्ध युवकसघंाची सिैनक सश त्र प्रदशर्ने पाहून िव फडर् िवलॉक यां या अगंावर जगात अजून भयकंर रक्तपाताची यदेु्ध घडणारच आहेत असे वाटून शहारे उभे रिहले,

हणनू ते हणतात, ‘पण हे शहारे उठवून घे यास ते या ‘तामसी’ रिशयात गेलेच कशाला; यवुकसंघाची सश त्र प्रदशर्ने पाहून यां या अंगावर जसे शहारे उठले, तसेच या साि वक

िहदंु थानात जर ते आले असते तर आम या यवुकसघंा या हसतमखु पिरषदा पाहून यां या अगंास गुदगु या झा या अस या गदगु या! साि वक युद्ध जगाने कशी लढावावी हे जगास

िशकिव यासाठी परवा सायमन किमशची वारी िहदंु थानवर येताच यवुक पिरषदांनी नावांतून

बसनू नसुते हात माल उडवीत यास अडथळा केला आिण सांिगतले की, ‘जा! परत जा! तुमची वारी आ हांस नको आहे.’ इतकेच न हे, तर एका तामसी साजर्ंटाने यां यावर सोटे चालिवले

तरीही आपले स व ढळू न देता यांनी िनध या छातीने कोटार्त िफयार्द देखील लािवली! या िव या यार्ंनी हा िकंिचत मात्र तरी तामसीपणा दाखिवला पण बाकी हजारो हजार िव याथीर् तर

केवळ चहा, िचवडा आिण िच ट पीत, खात आिण ओढीत आप या देशाचे त ड िनभळ स वगुणाची सफेती फासून उ वल करीत होते.

केवळ मद्रासला तेवढी थोडी दगडफेक दंडादंडी इ यादी तामसी प्रकार झाले खरे; नाहीतरी मद्रासी लोक िम यार् फारच खातात!

असले तुरळक अपवाद सोडले तर बाकी सवर् दंतनखिवहीन साि वक कढीभात! उगीच नाही या देशात बकर्या मनु यास ज म देत!

-माचर् १९२८

www.savarkarsmarak.com 29

(८)

शुद्धी या नावाखाली गोमंतकात

राजकीय चळवळ ‘टाइ स’चा शोध मुबंई ‘टाइ स’ला असा एक अद्भतू शोध लागला आहे की, गोमतंकात जे शुिद्धकायर् चालले आहे

या या बुरख्याखाली राजकीय चळवळे मोठी उलाढाल क पाहत आहेत. ते हणते, ‘िब्रिटश

िहदंु थानातील महारा ट्रीय जहाल पुतर्गीज िहदंु थानातील त ण जहालांशी संगनमत करीत

आहेत की, गोमतंकास महारा ट्रात सयंकु्त क न या अखंड महारा ट्राचे एक वतंत्र आिण

बला या रा य थापावे!’ ई वर करो आिण बोलाफुलास गाठ पडो!! ‘टाइ स’ने जसा हा अचूक शोध इकड ेमहारा ट्रात लािवला, तसाच कलक यासही पोलडं या

एका गोर्या योित याने आणखी एक याहूनही अद्भतू शोध लािवला होता. तो योितषी हणाला, ‘मी बारा वष िहदंु थानात योितषािदक अ यास कर यात घालिवली असून माझी भिव ये अचूक

असतात. ये या माचर् २२ ला फार मोठा भकंूप होऊन सवर् िहदंु थान यात ‘गडप होणार आहे!’ या भयकंर ‘गडगडाटात’ सायमन किमशनसहच िहदंु थान गडप होणार होते की एकटेच, ते याने

काही प ट सांिगतले नाही! मारवाडी बाजारात या भिव याने मोठी गडबड उडिवली. िक येक लोक अ यतं िचतंातूर झाले.

परंतु इंग्रजी रा यातील हम करे सो काय यास कंटाळलेले चळवळे लोक मात्र उलट अ यंत

आनंदभिरत िदसू लागले. कारण या बेबंदशाहीतून िहदंु थानची सटुका कर याचा हा सलुभतर

आिण उ कृ टतर मागर् होता! आ ही एव या चळव यातील एक अन याचारी, अिहसंक प्राणी अस याने माचर् या २२ या िदनांकास िहदंी वातं यिदनासारखा सवुणर् िदवस समजून याची वाट

पाहत बसलो. एव या भकंूपात- यात िहदंु थानचे िहदंु थान गडप होणार - यात बूच न लावले तर

आपली दौत सांडून जाईलच हीही गो ट आनदंाने भरात आ ही िवस न गेलो! आम या शेजार या पानिवडीवा या दकुानदाराने मात्र ‘भकंूप होऊ देऊ नकोस देवा! मी एक मठूभर तांदळू या योित यास देईन’ हणनू नवस केला होता! माचर्ची २३ वा िदनांक उजाडला! पहतो तो न िहदंु थान गडप झाले न इंग्रजी रा य! फार काय,

बूच न घातलेली ती आमची दौत देखील उपडी झाली नाही! तो पानिवडीवाला हणाला ‘मोठे गंडांतर टळले!’ परंतु या भिव यावादी गोर्यास जो तो सतावू

लागला आहे की, ”तुझे भिव य खोटे ठरले,“ अशी बातमी आली. ते हा त काळ या पानिवडीवा याने आपण मठूभर तांदळू अिपर् याचा केलेला नवस या योित यीबुवांस कळिवला. आता या योित यीबुवांनी घाब न जा याचे काही कारण नाही. यांनी चापून सांगावे, ‘भिव य

चुकले नाही, भूकंप होऊन िहदंु थान गडप झालेच असते. पण गिणत योितषांस फल योितषाचा जो हातचा नेहमीच ठेवलेला असतो, याचे प्रतापाने या पानिवडीवा याने मूठभर तांदळूाचे जे दान

www.savarkarsmarak.com 30

िदले यामळेु तो भूकंप टळला. नाही तर झालाच असता. गिणत योितषही बरोबर ठरले-फल-

योितषही खरे ठ न भिव यवा यां या पोटास भात िमळ याचीही यव था अखंड रािहली. ***

ही झाली भिव य कसे होईल हे सांगणारांची गो ट. आता भिव य कसे हावे ते सांगणाराकड े

थोडसेे वळू.

िवलायते या ‘ पेक्टेटर’ नावा या पत्रात भारता या सवर् आप तींचा पिरहार करणारा भिव यकाळ कसा आणता येईल यािवषयी चचार् क न याचा उ तम उपाय हणनू एका मसुलमानाने असे सचुिवले आहे की, ‘िहदंु थानचे सवर् रा य िद ली या मोगल बादशहा या कोणातरी वंशजाकड े सोपवावे हणजे तो िब्रिटश स तेखाली िहदंु थानची बादशाही उ तमपणे

चालवील.’ असे झाले तर वारसहक्काचा हा एक अपूवर् िवजय होईल.

मोगल बादशहा या कोणातरी वंशजाकड े भारताचे रा य सोपिव या या या आम या मसुलमानबंधू या सूचनेस आमचा महारा ट्रा या वतीने पूणर् पािठंबा आहे. कारण वारसहक्का या या िवजयाने जु या मोगल बादशाही या वंशजाकड े िहदंु थानची बादशाही येताच, जु या पेश यां या वंशजाकड ेचौथाई आिण सरदेशमुखीचा वारसाही महारा ट्राकड ेअनायासचे येऊन तो वसलू करता करता महादजी िशं यां या कोणातरी वंशजासही या मोगल बादशहास पे शन देऊन

सवर् बादशाही आप या िखशात केवळ याच वारसाहक्काने घालता येईल.

िहदंसुभे या वतीनेही या सचूनेस अव य पािठंबा िमळावा. कारण आता मसुलमानांस शुद्ध क न

िहदं ूकरता येणे अगदी सुलभ झा याने या मोगला या ‘कोणातरी वंशजा’स बादशाही िमळताच

यासच िहदं ू क न घेता येईल. िहदंसुभेचे मखु्य कायर्वाह पं. नेकीराम िद लीसच

बादशाहीवा या या एका हाकेवर राहतात.

एकवेळ या मोगल बादशहाचा कोणीतरी वंशज पुरवेल. पण या क्रांितकारकां या वंशजांचे नाव

देखील ऐकणे नको असे इंग्रजांस झाले आहे. कारण वरील मसुलमानां या सूचनेचा कोणीही इंग्रजी पत्रास राग आलेला िदसत नसला तरी स या गेला एका वषार्चे आतच या क्रांितकारकां या पांचसहा तुरळक उठाव या झा या आिण यांचे कटाचे खटले देवधर इ यादी िठकाणी अजूनही चालेले आहेत, यांची बातमी ऐकून पत्र े अगदी सतं त झाली आहेत. पंजाब या ीमती पावर्तीदेवीचा एक त ण मुलगाही या कटात गवस याची बातमी आहे. अशा उ च कुलीन िहदंुं या डोक्यात हे वेड कसे संचारले आहे ते इंिग्लश लोकांस िवशद क न दाखिव याचे कायर् ए.जी. वुलेकाट

नावा या इंिग्लश लेखकाने केले आहे.

‘भारतीय देशभक्त’ या मथ याखाली या वुलेकाटसाहेबाने गे या एक दीड वषार्तील बर्याच

क्रांितकारक कटांची मािहती प्रिसद्ध केली आहे. यात काकोरी या क्रांितकारकां या कटाचे वणर्न

अथार्तच पु कळ िव ताराने िदले आहे. याचा प्र येक श द रागा या लाल शाईने अगदी रंगून

गेलेला आहे.

वदेश वातं याथर् आप या प्राणांचाही बळी देणार्या या ‘भारतीय देशभक्तांस’

वुलेकाटसाहेबांनी या दहा िश या हासड या आहेत, यांच े थली दहा हजार हासड या अस या

www.savarkarsmarak.com 31

तरी देखील या ‘भारतीय देशभक्तां’ची कहाणी याने यरुोप या- िनदान इंग्लंड या तरी कानावर

एकदाची घातली यािवषयी आ ही वुलेकाटसाहेबांचे मनःपूवर्क अिभनदंन करतो. िहदंु थानातील

वर िदले या एक हजार गालभ ‘My Lord’ वा या याख्यानांनी इंग्रजांचे कान जसे टवकारले

जात नाहीत, तसे केवळ या एका कहाणीने जातात- िहदंु थान दिरद्री आहे, आ ही भूकेने मरतो इ यादी डो यात पाणी आणणार्या ‘डोळेभ ’ कहा या ऐवजी या क्रांितकारकां या ‘डोळेवटा ’

कहा या सांग याची हौस आ हा कोणीही िहदंी मनु यास नस याने, ते कायर् वुलेकाटसाहेबांनी क न िहदंु थानची डोळेभ आिण डोळेवटा अशी दो हीही व पे इंग्रजांस पिरिचत क न िदली यािवषयी वुलेकाटसाहेबांस कोणीही स यिप्र य मनु य ध यवादच देईल. यामुळे िहदंी राजकारणा या दो ही बाजू इंग्रजांस कळतील.

यां यात फरक हाच असतो. या ‘डोळेवटा ’ देशभक्तां या अशा दांडग्या कहा या आम या आ हासही सांगताना देखील स य ल जाशीलतेमुळे आ हा िहदंी लोकांना अगदी कसेसेच वाटते.

या दसुर्या कोणी सांिगत या तर ऐकता मात्र येतात चो न चो न.

सायमन किमशवर अिव वास अस याचा आरोप जे हा विर ठ िविधसिमतीत (लेिज लेिट ह

अस लीत) झाला, ते हा या उ तेजनेत ‘िहदंु थान टाइ स’ या वातार्हराची िलहावयाची एक

हातपेटी व न स जातून धा िदशी खाली पडली! पडली तर पडली; पण अगदी नेमकी सर

लकेंटसाहेबांचे डोक्यावर पडली त काळ लॅकेटना धक्का बसनू क्षणभर मू छर्ना आ यासारखे

झाले. पण एकंदरीत िनभावले. फार वाईट झाले!

यात या यात इतके बरे झाले की, या वातार्हरावर खटला भरला गेला ते हा याने ल पंछ प ंन

करता आपले खरे ते सांगून टाकले की, ‘सर बेिसल लॅकेट साहेबां या िहदंी िहतािव द्ध झाले या भाषणामळेु मला इतकी उ तेजना आली की, मा या हातातील सामान मी कसे आिण कुठे ठेवीत

आहे ते मला भानच रािहले नाही.’ या बेभान वृ तीत तो पोकळीवरच हातपेटी ठेवता झाला. पण

पोकळी बेभान झाली नस याने ितने ित या मूळ वभावाप्रमाणे पेटीला तशीच खाली पडू िदली! या वातार्हाराला दंड का थो याशा बंदीची- पण लहानशी िशक्षा झाली आहे. हणे थोडी अिधक

िशक्षा झाली तरी ठीकच होते. कारण जर का कागदा या हातपेटीचे थली याचे हाती दसुरे ितसरे

काही असते तर केवढा आकांत उडाला असता! बेभान झाला हणनू काय झाले- इंग्रजां या डोक्यावरचे हाड हातपेटीने देखील दखुाव या इतकेच

कोणाही िहदंी मनु याप्रमाणेच मानवी असते- आिण इंग्रजांसही मू छार् येऊ शकते इतके भान

देखील यास राहू नये की काय? -िद. १९ एिप्रल १९२८

(९)

तकुीर् मुलींना अमेिरकन शाळेत घालू नका!

आप या देशातील अमेिरकन शाळेत तुकीर् मुली पाठिव याचे काम चालते असे िदसून

आ याव न, तुकीर् सरकारने ब्रुसा येथील मलुींची अमेिरकन शाळा बंद केली. तुक नी आप या मलुी

www.savarkarsmarak.com 32

तुकीर् शाळेतच घाला या असे आज्ञापत्र तुकीर् सरकारने काढले आहे. केमाल पाशा वतः कुराण

मानीत नसेल तरी तुकीर् मुलींनी िख्र चन होऊ नये या तव ते सरकारची सक्ती देखील उपयोगात

आणतात. हे याव न उघड होत आहे. कारण असे वाटणे हणजे नसु या धमर् वातं याचा प्र न

न हे, यात सं कृतीचा, रा ट्रीय एकतेचा रा ट्रीय सखं्याबलाचा प्र न आहे, असे केमाल पाशांना वाटत आहे. काय खुळा बेटा! आम या इकडचे काही ‘िशविशव न िहदंनुर् यवनः’ बोल-शहाणे हे

केमालपाशास, ‘तुकीर् काय, िख्र चन काय? तुकर् थान या रा ट्रीय ऐक्यासाठी याना तुम या तुकीर् मलुी या िख्र यांना’ असा अन याचारी उपदेश देतील तर बरे होईल.

हणनूच गे या एका द्धानदंात हटले होते की केमालपाशा जरी उ या िहदंु थानावर रा य

कर यास आला, तरी तो महंमद अ ली होणारच नाही असे आ हांस हणवत नाही. कारण

मसुलमानीपणा धमर् हणनू यांनी अगंीकारला नसला; तरी तुकीर् सं कृती हणनू तो काही तरी मानीत असलाच पािहजे. िख्र चनां या या त ण तुकार्ंनीच आमिनयात क तली के या, या काही कुराण बायबलातील ई वरिवषयक त वज्ञानात, धमार्त भेद आहे हणनू न हेत; तर िख्र चन

सं कृती आिण तुकीर् सं कृती, या उभयांची जाती, नीती, रा ट्रीयता यात भेद आहे हणनू होय.

एव यासाठीच शुिद्ध ही िहदंु वाची चळवळ आहे- नसुती धािमर्क हणजे त वज्ञानािवषयक

िवतंडवाद न हे, या कारणासाठी कुराणस आ तवाक्य न मानणारा तुकीर् रा ट्रीय पक्ष िख्र चनांनी तुकीर् मलुी बाटवू नये हणनू यां या शाळा सक्तीने बंद पाडतो, याच कारणासाठी िहदं ुमलुी बाटिव या जाऊ नयेत हणनू िहदं ूसंघटन झटते. शुिद्ध हणजे काय ते आ हास कळतच नाही असे

हणणार् यांनी ितचा अथर् केमालपाशापासून तरी िशकावा. परम दयाळू िहदंु थान सरकारने िचत्रकलेिवषयी िवशेष ज्ञान िमळिव या करता काही िहदंी

िचत्रकारांस िश यवृ या देऊन यरुोपात पाठिव याचे ठरिवले आहे! झाले. आता िहदंु थान या भाग्योदयास काय उशीर!

कारण िहदंु थानची जी अ यतं दबुर्ळ दा यग्र त दिरद्राव था झालेली आहे की यास

‘िचत्रकलेचे’ िवशेष ज्ञान’ न हते हणूनच होय!

बाकी सारे ज्ञान िवज्ञान याला करतलाकमलवत ् झालेलेच आहे. मशीनग स, िवमानपटुता, सचंालन, िव वंिसका, पाणबु या, सिैनक कौश य, िवषारी धूर, िवषारी धरूाची प्रितकार करणारी रसायनशा त्रे इ यादी प्रबल रा ट्रास अ यतं अव य, ती ती कला िशक यास हजारो िव याथीर् िहदंु थान सरकारने आजवर िवदेशी धाडून िहदंु थानात ते येताच यांची मोठमोठी सबल पथके

िहदंु थानचे सरंक्षणाथर् स ज क न ठेिवलेलीच आहेत! राहता रािहली होती िचत्रकला! हणनू

आता तीही िशक यास िव याथीर् िवदेशात धाड यात येणार आहेत. ते एकदा का परत आले की मग

काय छाती लागली आहे, या रिशयनांची िकंवा अफगाणांची या िहदंु थानावर वारी करावयास!

ते तर काय, या िचत्रकलेत एकदा का िहदंु थान त ज्ञ झाले की, इंग्रजी पलटणे देखील पळून

जातील पळून!

िस ीक नावा या एका मुसलमानाने आप या िहदंतूील िलगंायत पंथाच ेसं थापक ीमान ्च न

बसे वर यांचे आपण अनयुायी आहोत असे प्रथम प्रिसद्ध क न, आता याच ीबसे वरांचे

www.savarkarsmarak.com 33

नावाखाली िहदंसू मसुलमानी धमर् हाच अ यु तम धमर् आहे हणून दीक्षा दे यास आरंभ केला आहे!

आगाखानही कलकंी अवतारा या नावानेच िहदंसू मुसलमानी दीक्षा देत असतात! ते ठीकच आहे.

कारण-

िख्र ती पुराणात अशी एक अनु िुत आहे की, सतैान प्रथम आप या वतः या नावानेच लोकांस

सतैानी पंथाचा उपदेश देऊ लागला. पण आि तक लोक ते सैतानाचे मत आहे असे ऐकताच ते

ऐक यास िसद्ध नसत हे पाहून िचतंायकु्त ि थतीत सतैान िवचार करीत असता याला आप या जा यात आि तकांस देखील सहज ओढ याची एक युक्ती सचुली ते हा.

The devil said with wink and nod The wisest way to work my will Is to call it the will of God!

सतैान डोळे िमचकावीत आिण मान हलवीत उ गारला : उ तम यकु्ती सुचली! मा या सैतानी अ छा लोकांकडून पूणर् करवून घे यास उ कृ ट मागर् हणजे या सतैानी इ छेस ही देवाची अ छा आहे हणनू प्रिसद्ध करणे हा होय. देवा या नावाने पुढे आले की, भाबड ेलोक सतैानाची देखील पूजा करतील!

याच यकु्तीचा अवलबं क न मुबंई, ठाणे इ यादी िज यातून काही पाताळयतं्री हसन

िनजामीवाले िहदं ुअवधतूा या वृ तीने सचंारत आहेत आिण जनतेस आकिषर्त करीत आहेत हणे!

सवुणर्मगृात मारीच लपलेला असतो हे सीतेस देखील कळले नाही; मग जनतेची कथा काय?

ल मणाची चेतावणी यथर् गेली, ितथे आ ही काय चेतावणी देणार- पण आपले सांगतो की हे खरेच

असेल, तर सावधान! ब्रा हणवेषात येऊन एका मसुलमानाने गे या मिह याच िहदंसुघंटक वामी परमानंद यांस िवहारात भोसकले होते हे िहदंनूी िवस नये. नाणे पारखून घ्यावे- िनदान ब

आवाज येताच िभरकावून यावे.

ही चेतावणी िहदंसू िदली; यामळेु मुसलमान बंधूसही लगेच एक चेतावणी देऊन टाकणे भाग

आहे. नाही तर िहदंमुसुलमानांस समानतेने न वागिव यामुळे तु ही ‘एकी’ िबघडिवता हणनू

‘रा ट्रीयता’ रागावेल! यासाठी मसुलमानांसही एक चेतावणी देत आहोत की,- मथुरेत गे या मिह यात एका धमर्िन ठ मसुलमानाने एका िहदं ू त्रीस आपले घरात क बून

टािकली ही काही नवीन गो ट न हे ही प्र यहीचीच घटना आहे. पण नवीन जे झाले ते हेच की, याचा िहदंूंस राग आला! प्राहूनही नवीन गो ट हणजे या न ट िहदंनूी एकत्र होऊन मोठा दंगा केला! आिण याहूनही नवीनतम नवलीची गो ट हणजे या िहदं ूमसुलमानांचे दंग्यात िहदंचू िहदं ू

न मरता सगळे मसुलमानच मसुलमान दगावले!!!. एक िबचारा मुसलमान मारला गेला आिण वीस

िबचारे मसुलमान घायाळ झाले. आता दंग्यानंतर पोिलसांनी उ कृ ट बंदोब त केला आहे. लाठी घेऊन िफर यास मनाई क न धरपकड होऊन खटलाही भरला आहे.

परंतु आता ते सवर् जरी उ कृ टपणेच पार पडत आहे तरी मसुलमान बंधूंनी एक गो ट मात्र आता िवस न चालणार नाही की, िहदंूंची एखादी यःकि चत त्री देखील आता पूवीर्इतकी व त राहीली नाही! मथुरेचा ७ माचर्चा दंगा मसुलमानांस िहच चेतावणी देत आहे की, यावरही तु हांस एखादी दसुरी िहदं ू त्री चालता चालता ध न घरात क बावीशीच वाटली, तर आपले एकाचे िशर आिण

www.savarkarsmarak.com 34

वीसांचे भयंकर घाव एका मालात गंुडाळून घेऊन मग या मदुलावारी तो सवदा कर यास िनघावे.

कारण िदवसिदवस आताशी प्र येक िहदं ूपदाथार्च ेबाजारभाव असे वाढतच आिण कडाडतच जात

आहेतसे िदसते. -िद. २६ एिप्रल १९२८

www.savarkarsmarak.com 35

(१०)

िनजामीची तळी उचलणारे मुसलमान पु यास हैदराबाद या अ याचारी आिण िहदंिूव वेषी रा यपद्धतीिव द्ध जी पिरषद झाली, ितचा

िनषेध कर याकिरता आिण िनजामाची तळी उचलनू धर याकिरता मसुसमानांचीही सभा पु यात

भरावी हे साहिजकच होते. नोकर् यांप्रमाणे सभांम येही वतंत्र आिण िवरोधी प्रितिनधी व हवेच.

या सभेत मसुलमानांनी ठासून िवचारले आहे की, िनजामाने जसे के हा िहदं ू िदवाण नेमले

आहेत तसे कोणा िहदं ूराजाने मसुलमान िदवाण नेमले आहेत की काय? दाखवा! या यां या आ हानाव न हैसरूला म यतंरी जो मसुलमान िदवाण नेमला होता तो िहदं ूझाला

की काय अशी श ्ंका येते! शुद्धी या युगात कोणचा मसुलमान के हा िहदं ूहोईल याचा काही िनयम

रािहला नाही बुवा! सभत मसुलमानांनी असाही एक ठराव केला की, ‘िब्रिटश सरकार या आिण िनजामा याम ये

जो नेहसबंंध सतत वसत आला आहे, तो िहदंूं या अस या दु ट ओरडीने िबचकून िबघडून जाऊ

नये!’ आमचीही हीच प्राथर्ना आहे. या ‘सतत आिण अखंड नेहसबंंधा’ने आिण सकोमल

पे्रमभावनेने पे्रिरत होऊन िब्रिटशांपाशी िनजामाने आप या िमत्राची आपण वाटेल ती व तू आपलीच

समजून जशी सकंोच सोडून मागतो, तसा वर् हाड मािगतला आिण िब्रिटश िसहंाने पण िमत्रच

िमत्रास जसे पे्रमाने ‘देत नाही जा!’ हणनू के हा के हा िनःसंकोचपणे हसत हणतो तसे दात

दाखवून ‘देत नाही जा!’ हटले- इतकेच न हे; तर अगदी जीव चकंठ च िमत्राप्रमाणे िनजामा या वतंत्र अि त वा या भावने या िजवाशी लगट क न, कंठाशी चोवीस तासां या आत उ तर

मागणारा पंजा िबलगिवला- तशा प्रकारचा नेहसंबंध िब्रिटशां या आिण िनजामा याम ये सतत

िटको अशी आमची प्राथर्ना आहे! तो तसा लोभ आहे याहूनही थोडास वाढला तरी देखील आमची ना नाही. या िनजाम आिण इंग्रज यां यात वसत आले या नेहसबंंधाची पराका ठा होऊन, या दोन िजवां या वर् हाडास कझर्नने जसा एक क न टािकला, तसा अनभुव हैदराबादेलाही होवो आिण

आम या या नेहसबंंधांस हपापले या पु या या मुसलमानांचे त डात साखर पडो!! मसुलमानांचा ‘मबुिलक अखबार’ आप या १ िडसबर या अकंात िलिहतो, की महंमद फ ख

साहेब या ‘उलम-अ-इ लाम’ पत्रा या सपंादक असले या पंजाबातील थोर गहृ थांनी पंजाब

ग हनर्रला खालील तार देऊन मसुलमानांची एक मह वाची मागणी पुढे आणली आहे. ‘ या अथीर् मसुलमानां या धमार्चा रोख मिूतर्पूजेिव द्ध आहे आिण या अथीर् िहदंूं या मतू या िमरवणूकी पाहताच यांस उ वेग येणे साहिजकच आहे, या अथीर् सरकारने िहदंूं या मूत या िमरवणुकी मसुलमानां या मिशदीव न न हे; तर, दकुानां याही समो न जाऊ देऊ नयेत. सरकार यायी आहे

आिण मसुलमानांचा उ क्षोभ भडक याचे आधीच ते यांची मागणी मा य क न यांस संतोिषत

करील अशी आ हास आशा आहे.’-(अजूर्न)

वरील मागणी करायचे धैयर् दाखिवले हणनू ‘एिडटर साहेब’ महंमद फ ख यांचे आ ही आभार

मानतो. मुसलमानांनी पत्रांतून काय चालले असते याची वातार् आपणांस िकती कमी िमळते याचे

www.savarkarsmarak.com 36

हे उदाहरणच आहे की, या मसुलमानी पत्रां या िडसबर या अंकात काय िलिहले याचा प ता आज

आ हांस, आज सहा मिह यांनी, लागत आहे! िहदंूंनी मूतीर्पूजा आिण मतू या िमरवणुकी मसुलमानां या समोर, शजेारी िकंवा जवळ क नयेत कारण मूत पूजा मसुलमानी धमार् यािव द्ध

आहे! ही मसुलमानांची मागणी यांनी अनेकदा प टपणे सांगून टािकली हे यांच ेिहदंवूर खरोखर

उपकार आहेत.

खरोखर हे िहदंवूर उपकार आहेत. कारण आ ही मुसलमान हणनूच आम या धमार्चा खिलफा तो तुकर् या याशी लढणार नाही हणन जे हा मसुलमान हणाले आिण जे हा िहदंनूीही यां या या कोिटक्रमास याच धािमर्क कारणाकिरता दजुोरा िदला, ते हाच मसुलमानां या धािमर्क

समजूती िहदंनूाही बंधनकारक आहेत ते त व िसद्ध झाले. खिलफाशी लढत नाही कारण ते

मसुलमानी धमार् या िव द्ध आहे. आम या मिशदीसमोर तर काय, पण घराशेजारी शंख घटंाही वाजव ू देणार नाही, कारण ते मसुलमानी धमार् यािव द्ध आहे. अशी िवचारपरंपरा या मलूत वा या उपजाऊ कुस यातून आपोआप प्रसवली, या िवचारपरंपरेला मान तुकवून

मिशदीसमोर वा ये बंद किरतो असे िहदं ूमसुलमानां या एकीच े िहदं ूभोक्ते हण ूलागताच या पुढची पायरी चढून मूतीर्पूजा बंद करा, कारण तीही मसुलमानी धमार् या िव द्ध आहे हणून

मसुलमान मागणी कर यास चुकणार नाहीत असे अपिरहायर् अनमुान आ ही काढले होते. ते हा काही भाबड ेिहदं ूआम यावर रागावत आिण हणत, ‘छ आमचे मसुलमान भाई असले अितरेकी नाहीतच तु ही िहदंचू खोडसाळ आहा; नाही तर असे भय अशा शंका तु हांस आ याच नस या!’ पण आम या पंजाबातील मसुलमानांपैकी काही पुढार् यांनी तीच-अगदी तकर् शा त्राची लाज राखली! हणनूच आ ही यांचे हे उपकारच झाले असे हटले आहे.

‘वा ये बंद करा हणताच लो याहून मउ िहदंूंनी मडंळे नेमून मसुलमान मौलवींची मते

मागिवली की, ‘वा ये मुसलमानी धमार्िव द्ध खरीच आहेत काय?’ आता हे स गहृ थ पु हा मतूीर्पूजे या प्र ना तव मौलवी मडंळ नेमतील, आिण यांनी मूतीर्पूजा मसुलमानी धमार्िव द्ध आहे

असे मत देताच वरील पंजाबी गार् हाणे खरे आहे असे मानून वा येच न हेत तर मूत या िमरवणुकीच- आिण मिशदीसमोर न हे तर मसुलमानां या दकुानासमोर, शजेारी पुढे, मागे, वर,

खाली, बंद ठेवणे हेच एकी या टीने िहतावह आहे. ‘वा यां या िवषयीच न हे तर मतूीर्पूजा सोडून

दे यािवषयीही आप या परम िप्रय मुसलमान बंधूं या भावना िहदं ू िवचार घेतील’- असा ठराव

पुढील रा ट्रीय सभा समंत करील अशी आ ही उ कृ ट आशा किरतो. वा यबंदीची मागणी रा ट्रीय सभेने िवचारात घेतलीच आहे. आता या वषीर् मतूीर्पूजा बंदीची

मागणी ितने िवचारात घेऊन मा य करावी की, पुढील वषीर् मुजंबंदीची मागणी, मुजं ही मसुलमान

धमार्िव द्ध आहे याच सवर्मा य आिण रा ट्रीय सभा-समंत त वाच ेआधारावर पुढे करता येईल.

असे एक एक क न आपण िहदंमुसुलमानांत दहुी माजिव याचे सवर् प्र न हळूहळू सोडवून िहदंूंना मसुलमानच क न टाकू आिण रा ट्रीय िहत साध याचे मह तम पु य शीघ्रच गाठी बांध ूशकू.

खरे पािहले असता वा यांपेक्षा िकंवा मूतीर्पेक्षा मसुलमानांनी या मुंजीचाच समाचार आधी घेतला पािहजे. कारण यां या तबलीगचा भयंकर शत्रू कोणी ‘वा ये’ िकंवा ‘मतूीर्’ नसून एक ‘मुजं’च आहे.

www.savarkarsmarak.com 37

कोणचीही गो ट चांगली वा वाईट हे मसुलमानी धमार्त ती आहे की नाही याव न िहदंूंनी ठरवावे

ही मसुलमानांची मागणी अगदी वाभािवक आहे. पण हा आयर्समाज िजथे ितथे यास आडवा येतो आिण आता हे सघंटन : गंड योपिर िपिटका सवंृ ता! मसुलमानांनी वाभािवकपणेच हटले, स याथर्प्रकाश ज त करा. कारण यांत मसुलमानां या

काही मतांचा िनषेध आहे. लगेच आयर् समाज आिण सघंटनावादी ओरडून उठले, कुराण ज त करा! कारण यात िहदं ूधमार्िव द्ध पु कळ गो टी आहेत! कोण ही खोडसाळ प्रविृ त या संघटनांची! अशा बरोबरीने का रा ट्रीय एकी साधते!

हणनू आ हांस ‘मतूीर्पूजा बंद करा!’ या मसुलमानां या न या मागणीस काही तरी अपशकुन

हे सघंटनावादी करतील अशी भीती वाटत आहे! हो, कोणी सांगावे मसुलमान एिडटरांनी ‘आम या धमार्त मूतीर्पूजा िनिषद्ध आहे, हणून वा यच तर काय पण आम या दकुानाव न मतू ची िमरवणूकच बंद करा’ हणनू तार देताच, एखादा आयर् समाजी एिडटरही तार यावयाचा की, ‘पे्रते

पुरणे’ हे िहदंधूमार्त िनिषद्ध आहे. हणनू पे्रते पुरले या आईबापा या पोटचा कोणचाही सपूुत्र वा कुपूत्र आम या दकुानाव न जाता कामा नये!’ मसुलमानी एिडटरांस तार करता येते आिण िहदं ू

एिडटरांस, ‘नाही’ असे थोडचे आहे!

िस धम ये तालकुा डोकरी येथील को या स यद मसुलमाना या मलुीने ‘कुराण’ गं्रथाशीच

आपला िनकाह-लग्न लािवले! अ टपुत्रा सौभाग्यवती भव!

या ‘अ टपुत्रा’ व न आ हांस छापखा यातील भुतांची भीती वाटू लागते आहे. मागे एकदा ‘अ टपुत्रा’ हा श द नीट वाचता न आ याने िकंवा वाचता यावा असा नीट िलिहला न गे याने, तो एका बुिद्धमान उपमिुद्रते (प्रुफस) पहाणार्याने ‘उ ट्रपुत्रा’ असा छापला होता! तशी एखादी चकुी या वरील आिशवार्दा या छाप यात होऊ नये हणनू ही चेतावणी देत आहो. अद्भतू लग्नाची स या नाही तरी साथच येऊ पाहत आहे. ‘कुराणा’ची लग्ने अशी होऊ लाग याचे

पाहाताच ‘पुराणा’सही व थ बसवेना. यानेही दोन-चार िठकाणी चांगलाच हात मारला आहे.

कारण एव यात अनेक यरुोिपयन मलुींनी िहदंधुमर् वीका न िहदंूंशी लग्ने लाव याचे वृ त येत

आहे. गु्रवेन हाफ नावा या २३ वषार् या जमर्न मलुीने वा. स यनदंजीं या ह ते िहदंधुमर् ग्रहण केला आिण ी िकरणचदं्र बागची यां याशी िववाह केला. कुमारीचे नाव इंदबूाला असे ठेव यात आले

आहे. िववाहानंतर पेढे वाट यात आले आिण उपि थत असले या अनेक िहदंनूी ते खा ले हे

सांिगतलेच पािहजे. ीमती िरिबट्रस नामक इंग्रजी बाईनेही िहदंधूमर् वीकारला आहे. आप या पती या मृ यथर् ती काशीला एक मिंदर बांधिवणार आहे. शिमर् ठा देवींची गो ट तर ित्रखंडात

माहीत आहे.

यरुोिपयन मुलींशी िहदंूंची लग्ने होणे हे काही नवीन नाही ती पूवीर्ही होतच होती हे अमेिरकेपासून

रिशयापयर्ंत पसरले या प्र येक राजधानीतील िहदंी वसतीत डोकावताच िदसून येईल. पण

आजपयर्ंत िहदंूंचे यरुोिपयन मलुींशी लग्न लागताच मलुगी घरी ये याचे थली मलुगाच घरास

पारखा होऊन िख्र चन होई आिण मुलगी या घरी जाई. आता तसे न होता यरुोिपयन मलुीच िहदं ू

होऊन आम या मलुां या घरी नांद यास येत आहेत. पूवीर् बायबलामागे िहदं ूमलेु धावत आता

www.savarkarsmarak.com 38

आम या ‘पुराणा’मागे नवीनांतील ‘नवीन’ िख्र ती मलुी धावत आहेत. हणतात ना दोन िदवस

सासूचे, दोन िदवस सनेूचे! चाललेच आहे! चांगलेच आहे. ***

स या िहदंू थानातील इंग्रजी थोर पु षां या पुत यावर साडसेाती आ यासारखेच िदसते.

पंजाबातील लॉरे सचा पुतळा हलिव यासाठी प्रथमतः त्रीपु ष मलुांसह सवर् लाहोर नगराने ितथे

जमावे- नसुते जमावे, हणनू गांधीजींनी यां या शकेडो स या या प्रयोगांपैकी एक प्रयोग करतांना आज्ञा सोडली होती. पण पतुळा हलिव यापेक्षाही उभे लाहोर हलिवणे अथार्तच जड गेले. इतक्यात

कोणा या डोक्यात काय क पना घसुली ई वर जाणे- याने रातोरात जाऊन या पुत या या हातातील तलवारच मोडून टाकली. सरकारने लगेच या पुत यावर लाजेचा पडदा सोडला. वादिवषयक उमर्टपणाची वाक्ये या पुत याव न खोडून टाकली. आिण ते प्रकरण िवझले. सगळे

लाहोर हलून जे साधावयाचे होते ते एक मनु य हलनू साधले गेले. पुढे नील या पुत याव न

मद्रासला राग आला. पण ितथे दगडी पुत यास घण िकंवा दगड मारणे- दगडास दगड मारणे! -ही िहसंा की अिहसंा हा अ यंत गंभीर प्र न उ प न होऊन, शवेटी िचखल मार यास हरकत नाही असे

ठरले आिण या िचखलातच तो प्र न अजून तून बसलेला आहे.

तोच-

तोच इकड ेमुंबईची तार आली की, मुबंई या ि हक्टोिरया राणी या पुत या या हातातील राजदंड

मोडून यास कोणी तरी मनु याने िवद्रपु केलेले आहे!

एकाएकी राजदंडालाच हात घातला या मुबंई या माणसाने! लाहोरसारखे काही मबईची मुबंई

हलवून ि त्रया पु ष मलुांसह ितथे जा याचा बेत केला नाही की, अिहसें या िचखलात महू गोळे

वळीत बसला नाही. िविक्ष त कुठला! नसती कुलंगडी उपि थत कर यास िमळते तरी काय या लोकांना?

अशा अचं यात शहाणे लोक िचतंातुर झालेले आहेत. तोच डोके असले या पोिलसांस तो पुतळा िवद्रपु कसा झाला याची क पना आली आिण याने प्रिसद्ध केले की, ‘पुत या या हातातील तो राजदंड र ते धवुणार्या नोकरा या पा या या बंबातील फवार्यासरशी िनसटून पडला. अगदी सहज

अपघाताची गो ट दसुरे काही नाही’. तथा तु! दसुरे काही नसले हणजे सग यांसच बरे.

कारण मागेही एकदा याच पुत याची हालअपे टा झालेली होती िकंबहुना इंग्रजीत पुत यांची अशी सभंावना कर याचा बूट, प्रथम या पुत यास जे पंचवीस तीस वषार्ंमागे िवद्रपु कर यात आले

होते, ते हापासूनच, िहदंू थानात िनघाला आहे.

महाराणी ि हक्टोिरया या उ सवाचा तो दसुरा िदवस होता. अगदी अचकू याच िदवशी या या िवख्यात राणी या पुत यास पहारा चूकवून कोणा धाडसी मनु याने या उ सवा या गुलाबी रंगाचा बेरंग कर यासाठी डांबराचा रंग फासून याचे ग यात पादत्राणांची फाटकी माळ घातली होती! पुढे

तो डांबराचा रंग काढून पुतळा नीट करावयास हजारो पये यय करावे लागले. या धाडसी मनु याने हे कृ य केले याचे नांव पुढे सवर्तोमुखी झाले. पु यात लेगचे िदवसांत रँड साहेबास

मारणार्या चाफेकर बंधूंनीच या पुत याची ही िवटंबना केली होती असे मागून िसद्ध झाले.

www.savarkarsmarak.com 39

या माग या इितहासानेच या पुत यास पु हा िवद्रपु के या या बातमीस थोडसेे मह व आलेले

आहे. नाही तर कोण िवचारतो, दगडी पुत यां या हातातील राजदंडास!

पण पा या या फवार्याने तो राजदंड िनसटून पडला, हे सोपे आिण उभय पक्षांसही सोयी कर

असे प टीकरण त काळ झा याने बरे झाले.

पण तो राजदंड पडला तर सापडला कसा नाही? पा या या फवार्याबरोबर जो उडाला तो अजूनही वर उडतच चालला आहे? आिण तो नोकर पळून गेला हणतात तो का आिण दसुर्या हातातील

‘भगूोल’ (Orb) िवि छ न झा याचे ते छापले आहे तो गोळाही पा यानेच भंगला की काय?

पण हे प्र न दु यम आहेत. याच ेसमाधानकारक उ तर के हाही देता येईल. आता सावधानता इतकी ठेवली पािहजे की, हा राजदंड पा या या फवार्यासरशी उडाला या प टीकरणाचे अगदी ढीकरण करीत रािहले पािहजे आिण यापुढे प्रसगंी पा या या फवार्यासरशी वाहून जातील असे

क चे राजदंड हाती न देता या पुत या या हाती पक्के राजदंड िदले जावेत. कारण पुत यांचे

हातातील का होईना, पण राजदंड गळून पडावेत हे भोळसट लोकांस अशुभ िच हसे वाटते हणून

जपावयाचे, दसुरे काय?

-िद. २४ मे १९२८

www.savarkarsmarak.com 40

(११)

सपूंणर् राजकीय वातं य या श दांनी िचडलेले गांधीजी िन इंग्रज

रा ट्रीय सभेने िहदंु थानाचे येय ‘सपंूणर् राजकीय वातं य’ हेच होय, वरा य श दाचा हाच

खरा अथर् होय, असे गे या िडसबर मिह यात मद्रासला घोिषत केले.

या वेळेस या ‘ वातं या या’ ठरावाचा दोघा जणांस फार ितटकारा आला. दोघेजण या ठरावाला ‘पोरकट’, अशक्य, वेडगळ’, हणनू अगदी िचड यासारखे झाले. ते दोघेजण हणजे एक

इंग्रज आिण दसुरा-दसुरा-दसुरा आमचे गांधीजी!!! िहदंु थानने ‘पूणर् वातं य’ हेच राजकीय येय ठरवावे याचा राग या दोघांपैकी इंग्रजाला यावा

हे साहिजकच आहे, अशा वेळी असे होतेच.

उदाहरणाथर्, परवाच मुबंईतील एका यायाधीशाने एका धदेंवाईक चोरािव द्ध जे हा िनकाल िदला की, या यापाशी धरलेली सवर् म ता या सावाला लबुाडून याने घेतली होती या सावास देऊन

टाकावी. ते हा या चोरीचा प्रामािणकपणे यवसाय करणार्या या चोरासही साहिजकच असाच

राग आला! ते हणाला देखील की, िनढळा या घामाने मी ही म ता िमळिवली होती. चोर लोकां या थोरवीचे गौरवाथर् जे हणतात अगदी तेच वणर्न मा या प्रय नालाही लागू आहे. या सावाची म ता काही मा या उशाशी कोणी आणनू ठेिवली न हती; तर सात या मज यावर तो साव िनजला असता मी आप या बाहूबलाने या भयंकर उ चतेवर चढून गेलो.

The height that I too reached and kept! Was not attained by a sudden fight!! But I while honest men had slept! Was toiling upwards in the night!!!

जर या चोरास तसा राग येणे साहिजकच होते,तर इंग्रजासही वातं या या ठरावाचा राग येणे

साहिजकच न हे काय? तेही सहजच हणतात की, ‘आम या बापजा यांनी हे िहदंी साम्रा य

िनढळा या घामाने िमळिवले आहे, सातारचे, झाशीचे , लाहोरचे, पु याचे, अयो येचे-एक का दोन!

इतके मुकुट, िसहंासने, र ने, माणके, पये-अहो नुसते उचलनू कोठारात भरावयाचे असते तरी भीमासारखा हमाल देखील थकला असता! मग आ ही तर ती सवर् उचल आम या बाहूबलाने प्रथम

लटूुन मग उचलनू घेतली आहे! इतकेच न हे तर या राजकीय लटुीला आिण उचलीला आता आ ही साम्रा य हे नांव देखील देऊन चुकलो आहोत. लटुीला ‘साम्रा य’ हणून हट यानतंर देखील का ती याची याला परत िमळ याचा अिधकार उरतो! पण आता चार िप या लोट यानतंर या साम्रा यावर तु ही तुमचा अिधकार सांगता! केवढा अ याय! आ ही आपले लक्ष देत नाही हणनू,

नाही तर १२१ चा आकडा माहीत आहे का? तो १२१ चा आकडा! असला तर सरळ, नाही तर

काळा या गळयासारखा वाकडा! हे िवस नका!’ वातं या या ठरावाची अशी अगदी चीड या दोघांना-इंग्रजाला आिण गांधीना- आली यांपैकी

इंग्रजाला चीड येणे साहिजकच आहे, हे बहुतेकांस समजतच असेल. पण महा मा गांधींना-िहदंु थान या पोटी आले या, या एका वषार्त वरा य िमळवू िनघाले या महान देशभक्तास,

www.savarkarsmarak.com 41

िहदंु थानने इंग्रजां या पारतंत्रास झगुा न दे याचा िन चय करताच एवढी चीड का याची याचे

पु कळांस कोड ेपडले आहे. यां या भक्तांस देखील ते कोड ेउलगडत नाही. यापैकी दोघे ितघेजण

परवा आजबूाजूस कोणी नाही असे पाहून आपसांत कुजबजुत होते ‘हे कसे काय की बुवा? वातं य

हा सवर् रा ट्रांचा, यक्तींचा, जसा जीवन तसा िनसगर्िसद्ध अिधकार आहे. इंग्रजी स तेस सतैानी हणणार्या या यायपरायण गांधीजींना वातं याचा ठराव आवडू नये हे कसे! हे यां या पूवर्चिरत्रास अगदी िवसंगत िदसते खरे!’

परंतु या को याची िक ली या पूवर्चिरत्रातच सापडणार आहे हे यां या या सहा-सात वषार्ं या आतच झाले या पिरिचत मडंळीस ठाऊक नाही. हणनू तर यांची ही फसगत झाली आहे.

गांधीजींचे पूवर् चिरत्रच न हे तर प्र तुत चिरत्रही या िवसंगतते या सतू्राने अगदी ससुंगतपणे

गं्रिथलेले आहे आिण तेही यांनी वतःच! आप या आ मचिरत्रात ते काय हणतात पहा! झलुू लोकांशी इंिग्लशांची कटकट चाल ूझाली. झलुूनी िहदंु थानचे काही एक घोड ेमारले न हते.

इंिग्लशांचे देखील यांनी काय बुडिवले होते हेही गांधीजीस कळत न हते. िकंबहुना या झुलू या रानटी वातं यास िहरावून यास िब्रिटशां या नखांचा धाक बसिव यासाठी इंग्रजांनीच खाजवून

ख ज कािढली असे सवर् जगाला कळत होते! पण इंग्रजांनी झलुूवर वारी केली. इंग्रज िहदंु थानचे

राजे, गांधी िहदंु थानेच एक सपुूत्र-अथार्त ते इंग्रजांची प्रजा; ते हा इंग्रजांनी वारी केली तर गांधीना या आप या आवड या साम्रा यां या आज्ञेस पाळ याचा प्रजाधमर् साभांळलाच पािहजे! ते या वारीबरोबर इंग्रजांचे वतीने वयसेंवक होऊन गेले. झलंूुना पशूहून क्रौयार्ने इंग्रज मारीत चालले हे

ते पाहत होते. झलूुच े वातं य इंग्रज हरण करीत आहेत हे ढळढळीत िदसत होते. पण दयाद्रर् गांधीजींनी झलुिव द्ध इंग्रजी सै यात वयसेंवा कर या या कायार्चे यागपत्र िदले नाही! इंग्रजी रा यािवषयी यांचे मनात जी कळकळ वाटे, ितला झलंूु या क तलींनी दयेचा पाझर फुटेना. हा स याचा एक प्रयोग झाला. बोअर युद्धाची गो ट तर बोलावयासच नको. या शूर रा ट्राचे वातं य हरण कर यास िनघाले या

इंग्रजी सै यात हे िहदंु थानचे सपुुत्र, वतःचे वातं य गमावून बसलेले प्रामािणक आिण उपजत

दास वयसेंवक बननू बळे बळे इंग्रजी सै यात िशरले! एक दोघे न हत तर आणखी पाच प नास

लोकांस एकत्र क न! उभे जगत ् बोअरां या वातं य युद्धातील पराजयाने हळहळले आिण

इंग्रजां या िवजयाला िधक्का लागले. पण बोअरां या वातं याची ह या कर याचा पिवत्र कायार्त

याच ेहात लाल रंगले होते यांस इंग्रजांनी पािरतोिषके वाटली, ते हा गांधीजीनाही एक िमळाले

आिण पदक-तो प्रामािणक आिण लोचट दा याचा पट्टा यांनी अिभमानाने आप या ग यात घालून

घेतला. हा झाला दसुरा प्रयोग.

तरी पण हे वतःचे वातं य बुडवून मग दसुर्याचे वातं य, या वतःचे वातं य बुडिवणार्या ितसर्याचेसाठी, तुडवीत जगभर िहडंत िफरणारे ‘स याचे प्रयोग’ ितकड ेसदुरू आिफ्रकेत चालले

होते. प्र यक्ष िहदंु थानास या स याची लस टोचावयाची उरली होती. ते हा परमका िणकपणे

स याचा तोही प्रयोग प्र यक्ष िहदंु थानातच करावा हणनू गे या महायुद्धाचे वेळी इंग्रजां या साम्रा यास- हणजेच िहदंु थान या पारतं यास-प्रामािणक लतकोडगेपणाने आपली िन ठा

www.savarkarsmarak.com 42

िवकले या या अप्रामािणक मखूर्तेचे प्रदशर्न िहदु थानातही चाल ू झाले. या महायुद्धाचे सवुणर् सधंीस लोकमा यांच रा ट्रीय पक्ष शक्य िततके िहदंी अिधकार इंग्रजांचे हातुन िहसकाव यासाठी इकड ेपटांगणात बुिद्धबळाचे डावपेच खेळत होता, तर ितकड ेतो अिभनव भारतीय क्रांितपक्ष सवर् अिधकारांचे अिध ठान असलेला राजदंडच इंग्रजांचे हातून िछनावून घे यासाठी प्राण पणास लावून

‘शक्तीने िमळती रा ये’ हणनू गजर्त, बैठे डाव उधळून देऊन, रणांगणात घसुत होता; याच

वेळेस गांधीजी आप या ‘स याचे प्रयोगात’ अथवा आ मवृ तात िलिहतात की, ‘ या वेळेस या जमर्न युद्धात माझ ेकतर् य काय आहे हा प्र न मा या समोर उभा रािहला..... िक येक िहदंी लोक

हणत याप्रमाणे इंग्रज आपले बला कारी धनी, आपण दास, यांचा आमचा हा सबंंध अस याने

यां यावरील सकंटाचा उपयोग आपण आप या मकु्तीकड ेकरावा हा उपदेश मा या ग यात ते हा कसा उत शकणार होता! कारण मला माझी ि थती अगदी दासासारखी वाटतच न हती. माझी धारण ही की, दोष इंग्रजी रा यपद्धतीत आहे आिण अिधकतः इंग्रजी अिधकार् यांत आहेत. हे दोष

आ ही पे्रमाने दरू क शकू. रा यपद्धती सदोष वाटे; पण ती आज जशी अस य वाटते तशी ते हा वाटत नसे. परंतु आज या पद्धतीवरचा माझा िव वास िजतका उडाला आहे िततकाच यांचा या वेळेसच उडाला होता, ते या सकंटात इंग्रजां या हातून शक्य ते अिधकार िछनाव या या मागार्स

लागले. ते इंग्रजांस सा य कसले देणार? पण मला अिधकार िछन याचे, तर बाजूसच राहो पण

अिधकार माग याचेही धोरण अशा इंग्लडंवरील सकंटाचे वेळी अस य आिण अदरू टीचे वाटले.

आिण इंग्रजास उलट िबनअट सा य देणे हे आपले े ठ कतर् य होय असे मी िनि चत केले’. ‘या दरू टी या आिण स य कतर् याचे पूतीर्साठी’ गांधीजींनी प्रथम ८० एक लोक जमवून या युद्धात

वयसेंवा कर याची परवानगी िमळिव यासाठी अजार्ंवर अजर् कर यास आरंभ केला. पण शवेटी कुशाग्रबुद्धी इंग्रजी राजकारणांस या को यावधी लोकां या धुमाळीत या मठूभर बाप याची वयसेंवा दयार्म खसखस वाटून यांचा उपयोग यापेक्षा िहदंु थानातील लोकमा यां या रा ट्रीय

पक्षाचे डावपेच हाणून पाड यात अिधक होईल असे त काल िदसून येऊन या ‘दीघर्’ आिण ‘स य’

इंग्रजी राजिन ठांस िहदंु थानाकडचे यांनी व हवीत आिणले. अिहसंा मक स य स याने पुढे इकड े

मांडलेले थेर प्रिसद्धच आहेत. जमर्नांस सश त्र यदु्धात ठार मार यासाठी िहदंु थानात या िबचार्या शतेकरी लोकंस सेने या क तलखा यात धाड यास हीच अिहसंा इंग्रजांची ‘ वयसेंवक िरकु्रिटगं

ऑिफसर’ झाली होती! जुने नीतीशा त्रच कधी कधी िलिहतात ‘धमार्साठी केलेली िहसंा िहसंाच

नसते. स जनांचे रक्षणाथर् करावी लागणारी िहसंा अिहसंाच असते’. जुनी याख्या चुकीची आहे,

िनरपवाद अिहसंाच खरी अिहसंा असे हणणारे महंत या िनरपवाद अिहसेंची सिक्रय याख्या अशी किरतातसे िदसते की, इंग्रजां या साम्रा यासाठी जी िहसंा ती िहसंाच न हे! जमर्न, झलूु, बोअर

वाटेल तो जो इंग्रजां या साम्रा यािव द्ध लढत असेल, याची िहसंा कर यासाठी ‘रंग ट’ भरती कर या या िनरपवाद अिहसें या ‘स य’ कायर्क्रमात िहसंा समंत आहे!

गे या महायुद्धात गांधीजींनी रा ट्रीय पक्षा या अडवणुकी या राजकारणास शक्य तो खो घाल यास झटून या थोड ेयश िमळिवले. लोकमा यांचे कायार्तच ते थोडाबहूत खो घाल ूशकतील

www.savarkarsmarak.com 43

इतकीच इंग्रजांची अपेक्षा होती. कारण क्रांितकारक महा माजीं या अिहसंा मक ‘स य’

‘दरू टीस’ कवडी याही उधारीने िवचारीत नाहीत हे सरकार जाणूनच होते.

गांधीजी या आ मचिरत्रातील वरील उतार्याव न यांनी मद्रास या रा ट्रीय सभेने संमत

केले या वातं या या ठरावाने िचडून जावे हे िकती साहिजक आहे हे कोणासही समजनू येईल.

यांचे पूवर्वृ त आिण ‘पहाडी चकु्यां’ची परंपरा यांस माहीत नाही, यांसच याच ेआ चर्य वाटेल

तर वाटो. गे या महायुद्धात यांस ती ‘स य’ अिहसंा मक ‘दरू टीची’ धोरणे आिण त वे वाटली, ती यांनी याच उतार्यात आज मला तशी वाटत नाहीत हणून हटले आहे. हणजे या वेळेस जे

लोक यांस यांची धोरणे आिण विृ त चुकीची आहे हणून हणत, तेच बरोबर होते हे यांनी मा य केले आहे या लोकांस जे वीस-पंचवीस वषार्पूवीर् प ट िदसले ते गांधींजीं या ‘दरू टीस’

आज अंधुकपणे िदसत आहे. इतकी याची राजकारणी ‘दरू टी’ अदरूदशीर् असते! यां या जु या ‘स याचे अनंत प्रयोगांत’ जर कोणचे एखादे स य िसद्ध झाले असेल, तर ते हेच होय की यांना स य हणनू जे जे वाटले ते ते बहुशः अस य असते. प्रयोग कर यास लागणारी िचिक सक टी आिण विृ त यां यात वसतच नाही आज जे ‘स य’ हणनू ते मानतात, यासच उ या एक ‘पहाडी चूक’ हणनू तेच सबंोिधतात. कालचे ित्रकालाबािधत स य आज ‘पहाडी चूक’ होते, आजचे स य

उ या पहाडी चूक होते-उ याचे स य परवा पहाडी चूक ठरते-परवाचे तेरवा असा हा क्रम अ या त

चाल ूआहे.

या परंपरेने पािहले असता मद्रास या वातं या या ठरावास पोरकट आिण अदरूदशीर् हणून

आज जे गांधी हणतात, तेच उ या यां या या उ गारांसच ‘पोरकट’ हणनू ही एक Himalayan

mistake होती हणनू ठरिव यास बहुशः पुढे येतील- पण ते आणखी काही वष उलट यावर! जे

जगाला आज िदसते ते यांना दहा-वीस वषार्ंनी िदसते! दरू ि ट! दरू गे यावर मागचे िदसणारी ि ट!

पण हजार वेळा अनभुवास आलेली ही गो ट आज पुनः एकदा सांग याचे कंटाळवाणे कतर् य

क न टाक याच ेमखु्य कारण हे की, यां या काही अनयुायांस वातं या या ठरावाला यांनी केलेला िवरोध पाहून अजूनही िबचक यासारखे, बावर यासारखे होत आहे, ते न हावे. याला या स याची मािहती झालेली नाही, तो या िवषयातील अज्ञ मनु य या स याचे प्रयोग करीत बसतो हे

ठीकच; पण वातं य हे रा ट्राचे, यक्तीचे जसे जीवन, तशी उपजत, पूवर्िजर्त, अहरणीय म ता आहे हे राजकीय स य यांना सूयार्सारखे ढळढळीतपणे िदसत आहे, यांनी यािवषयी आणखी प्रयोग ते काय करायचे! पंचवीस वषार्पूवीर् जी राजकीय स ये अिभनव भारतास िदसली, ती आज

गांधीजींना िदसत आहेत! यात यांचा इतकासा दोष नाही. परंतु राजकारणात काय िकंवा धमर्कारणात काय, पण यांची दरू ि ट इतकी अदरूदशीर् असते, प्र यही यां या हातून यांनाच

उ या ितर कारणीय वाटणार्या घोडचुका घडतात, हे यां या आ मवृ तातील स या या प्रयोगशाळेत पदोपदी उघडकीस येत असता पुनः यां या या अंधतमसावृ ता ि टलाच आपली

www.savarkarsmarak.com 44

रा ट्रीय प्रगती या मागार्तील यि ट क पाहणार्या भो या लोकांचाच हा दोष होय. अंध ने याचा िजतका दोष िततकाच अंधेनवै िनयमानांचाही असतोच.

पण सदैुवाने आिण अशा वारंवार केले या िनभीर्ड दोषािव करणानेच आज या दोषा या रोगापासनू हे िहदंी रा ट्र बहूतेक मकु्त होत चालले आहे ही आनदंाची गो ट आहे. िहदंु थानचे येय

पूणर् वातं यच! हे महा माजींना जरी आिण इंग्रजांना जरी आवडले नाही, तरी यांपैकी पिह या या िनजीर्व शापांची िकंवा दसुर् यां या मारक चापांची िचतंा न करता उभे भारत या वतं यता-भगवती या चरणावरच आपली अढळ िन ठा अपर्ण करावयास येत आहे! ती केरळ प्रांतीय पिरषद

आिण ितचे अ यक्ष पं. जवाहरलाल नेह यांचे भाषण पहा. ती कनार्टक पिरषद आिण ितचे अ यक्ष

निरमन यांचे भाषण पहा. ती महारा ट्र पिरषद आिण ितचे अ यक्ष सभुाष बाबंूच ेभाषण पहा. िजकड े ितकड े वातं य ल मीचा जयजयकार चालला आहे! वातं यल मी या नगार्याचीच घाई

तेथे इंग्रजी साम्रा यावरील लतकोडग्या िन ठे! तु या िटमकीचे काई!

वातं यल मी या जयानादाने मागेही एकदा या भारतभमूी या देवालयाचा हा सभामडंप

नसला, तरी ितचा तो गाभारा, असाच दमुदमुनू गेलेला होता! जी गजर्ना- अिभनव भारताची गजर्ना- गाभार्यातून िनघून आज सभामडंप दमुदमुवीत आहे. उ तम! पण -पण....

पण अजून एक मोठा फरक उरला आहे. एक मोठीच उणीव भ न काढावयाची आहे! तु ही सवार्ंनी ‘ वातं य’ हेच येय हणून ठराव केलेत. सा य ठरिवलेत पण हे महारा ट्र-कनार्टक-केरळ-वंगा! -हे भारता, नुसता सा याचा ठराव केलास! पण साधनाचे नाव देखील तेथे कोणी का बरे कािढले

नाही?

वतं यता ल मी या पूजेची साधने ित या गाभार्यात जोवर जमली नाहीत, कोणी ती जमिव याचा चकार श द कािढला नाही, तोवर नसु या सभामंडपात ित या चालणार्या या पारोशा आिण िरका या जयघोषांनी ितचा उ सव साजरा कसा होणार! पूजेवाचून, होमावाचनू ती देवी कशी प्रस न होणार?

हणनू सावधान! साधनाचा एकही ठराव झाला नाही- हणनू सावधान! नाही तर पु हा भलतेच

साधन भलताच मनु य योजू लागेल, ती लतकोडगी अिहसंा, ते परधािजर्णे पे्रम, तो वपक्षघातकी-यायपक्षघातकी-िनःपक्षपात- यांनी यांनी गे या महायुद्धात स यते या आिण याया या स गाखाली अ यायापुढे धूप जाळले, ते ते सवर् आज उ यां या एखा या न या सवुणर्संधीत पुनः तसलीच खुळे उभार यास कमी करणार नाहीत. हणनू तर यांची ही सारखी झडती घ्यावयाची! आिण चेतावणी यावयाची की- सा याचा ठराव झाला पण साधनाचे काय ते बोला? कारण मखु्य गोम ती तेथेच आहे!

नाही हणवयास एका पंजाबने मात्र साधनाचे अंधुक िदग्दशर्न केले. ‘पूणर् वातं य हेच आमचे

येय आिण यास जे प्रा त क न दे यास शक्य होईल ते आमचे साधन!

सकं प ठीक सुटला देवालया या सभामडंपात इतके झाले तरी पुरे आहे. पण आता या गाभार्यात चला. मखु्य पूजेचे सािह य तेथे हवे पण तेथे अजून एकही फूल, एकही सिमधा, हुताशनाची एकही पेटलेली िठणगी िदसत नाही!

www.savarkarsmarak.com 45

-िद. २८ जून १९२८

www.savarkarsmarak.com 46

(१२)

हुता मा अंदमानांत मेले का नाहीत? काही िदवसांपूवीर् आ हांस एकाने सांिगतले की, िहदंसुघंटनांवर सदोिदत िश याशापांची विृ ट

क न आप या िहदंु वाचे साथर्क करणार्या, डॉ. मुजें-केळकर यां या सघंटन चळवळी देशद्रोही आहेत हणून समजणार्या, िसधं प्रांत मसुलमानांस आंदण देऊन टाकावा हणनू तरवारले या, कोणाएका कानपूर या वीरपु षाने ‘ द्धानदंा’ या संपादकास, वातं या या ठरावास िवरोध केला हणनू ‘ द्धानदंा’ने या िवरोधकास केले या टीकेने िचडून, िवचारले आहे की, ‘हुता मा’ हणिवणारांनी क्षमा कशी मािगतली- ते तु ं गात मरणी म न का गेले नाहीत? न हे यांनी सरकारला अजर् तरी का केले?

वा तिवक पाहता ‘ द्धानंद’ या सपंादाकाने बंिदगहृातून सटु यासाठी सरकारास अजर्िबजर् कधीही केले नाहीत- मग क्षमेची गो ट तर दरूच. हणनू आ हांस प्रथम वाटले की, ‘ द्धांनदा’ या सपंादका या नावांचा इतर को यातरी थोर हुता या या नावांशी घोटाळा होऊन आपली ही चूक

झाली आहे असे तया कानपूर या वीरपु षास कळवावे.

परंतु पुनः वाटेल की, या अथीर् याने अगदी हुता मा असे प ट िलहून यांस क्षमा का मािगतली हणन हाडसून िवचािरले आहे, या अथीर् ही अगदी चूकच नसावी. हुता मा हणून

देशात यांस आज गौरिवले जाते यां यात कोणीही क्षमा मािगत याचे आ हास माहीत नाही. हा एक गो ट मात्र प्रिसद्धच आहे की, पंजाबपासून पांदेचरीपयर्ंत आिण िसधंपासून बंगालपयर्ंत शकेडो क्रांितकारक-की यांनी आपले िशर आप या हातात घेऊन आिण घर या ससंारास आग लावून

वदेशा या ससंारास थाट यासाठी रा ट्र वातं यल मी या जयजयकारात मृ यू या िखडंीत

‘मािरता मािरता’ प्रवेश केला आिण या रणधमुाळीत आहत होऊन पाडाव केला आिण वषार्नवुष

भयकंर छळ सोिश यावर पुनः देशसेवा करता यावी हणनू थोड ेिदवस झुजं सोड याची िवपक्षाची अट मा य क न यांचे हातून मकु्तता क न घेतली, यांसच हुता मे हणनू सबंोिधले असेल-

आिण यां या या अटीसच जर क्षमायाचना हटले असेल तर?

तर काय? अस या हुता यांस की, यां या साहसा या, वाथर् यागा या आिण तिन ठे या पराक्रमाने शत्रूंनी देखील िदपून जावे- यांस ललकारीत तू कारागारात म न का गेला नाहीस?

हणनू हटकणारा एवढा वीर पु ष असावा तरी कोण-आिण असले वीर कानपूरला िजवंत असता तेथनू दोन हातांवर असलेला िब्रिटश कमांडर-इन-चीफ अजून जशाचा तसा रािहला तरी कसा याचे

आ हांस सभय आ चर्य वाटून आ ही क्षणभर स ्तंिभत होऊन रािहलो! िशवाजीला देखील शत्रू या हातात पडला असता तु ं गात ‘मरणी म ण जा याचे’ हे आ मह यारी

शौयर् करवले नाही. याने अजार्ंची भडोळी तर िकती धािडली असतील याची गणतीच नाही. याने

औरंगजेबा या पायाशी िवनम्र िवनतंी केली, याने औरंगजेबा या हातावर तुरी िद या आिण याने

औरंगजेबा या छातीवर िहदंपुदपादशाही या िसहंासनाचा पाय िदला! पण तो िभत्रा िद ली या या कारागारात अ न सोडून स याग्रह करीत मरणी मेला नाही. यास ते धाडसाच झाले नाही.

www.savarkarsmarak.com 47

औरंगजेब जे साधू शकला नाही, ते वतः म न यास साधून दे याचे शहाणपण िशवाजीत कुठले?

अफजलुखाना पुढे तर तो हात जोडून गेला- या हातांत वाघनखे होती ते हात जोडून! या कपटाचा अिधक िधक्कार करावा की या हात जोडणार्या याडपणाचा हेच समजत नाही! अिहसेंची कंकणे

हाती भ न, स या या नावांने आप या सेना कुठे कशा दबले या आहेत ती सवर् ठाविठकाणे

अफजलुखानाला सांगत अफजलुखाना या मागार्त आडवे पडून उपास करीत याने स याग्रह का केला नाही, अस ं िशवाजीसही पु हा हटकले जाते की काय हणनू आ हांस शंकािव हळ भय वाटू

लागले की, िशवाजीन ेडोक्यावर गांधी टोपी घातली असती, तर िकती बरे होते- शौयार्ची ही अपूवर् क्लृ ती आिण धिृत सुचिवणारी अचाट बुिद्धम ता या टोपीत उबले या डोक्यावाचनू कोणा इतर

डोक्यात उपजणार आहे? कारण िशवाजीला आिण प्रतापाला मी यांचे काळात असतो, तर

िहसंा मक सश त्र क्रांितिवषयी दोषीच ठरिवले असते, असे जमर्नांस इंग्रजासाठी मारणार्या अिहसेंने अलीकडचे प्रिसद्धपणे सांिगतलेच होते! ‘यगं इंिडया’चे वाचकांस हे माहीत असलेच पािहजे.

पण भतूकाळा या कोठारात दडून बस यामुळे िशवाजी जरी सटुला तरी आजकाल

वातं ययुद्धातील पुर कार वीरपक्षाचा मान या क्रांितकारकास िमळाला आहे, या पथकांत

याला Morning Star of Indian Independence हणनू सरोिजनींनी गौरवावे, आिण the

Prince of Indian revolutionists हणनू शत्रूनीही सबंोधावे या ‘हुता मा’पासनू तो काल या काकोरी या देशवीर रामप्रसाद िबसिमल, सं यालािदक मारणार्या, फाशीवरी मेले या िकंवा िजवंत

फाशीवर - ज मठेपेवर - लटकत असणार्या क्रांितकारक हुता यांपयर्ंत सवार्ंनीच सरकारास अजर् केले आहेत. फाशी र करा हणनू इंग्रजां या राजास दयेचे अजर् देखील. स यद्रापासून तो काकोरी या रामप्रसादािदक हुता यांपयर्ंत सवार्ंनी केले आहेत. पण यांस आजवर हे अजर् कर यापेक्षा मरणी म न का जात नाही हणनू िवचारणा कोणी शहाणा भेटला नाही. पण आज या ‘Prince of Indian revolutionist ला देखील तसे हटकणारा मनु य कानपूरास उ प न झाला आहे हे कळताच, तो मनु यपुंगव असेल तरी कोण, िदसेल तरी कसा, याने असे अ िवतीय पराक्रम

तरी कोणकोणते केले आहेत, या प्र नांनी सभय आ चर्य वाटत आ ही क्षणमात्र तंिभत होऊन

रािहलो! वाटले की, ‘को एष स प्रित नवःपु षावतारो, वीरो न य य भगवान ्भगुृनदंनोऽिप!’

तोच कलक या या प्रिसद्ध ‘ वतंत्र’ दैिनका या ४ ऑग ट या अंकात बातमी वाचली की, कानपूर या ‘प्रताप’ नावा या पत्राचे गणेश शंकर िव याथीर् नामक कोणी सपंादक आहेत. यांनी सरकारी कोटार्ची मानहानी कर या या अिभयोगातून आपली सटुका क न घ्यावी हणून सपशेल

क्षमा मािगतली. नसुते दःुखदशर्न क न मखु्य यायाधीश सोडीना ते हा ‘Unconditional

apology’ िबनअट क्षमा मागून, सरकारी कोटार् या दयेवर आपणांस सोडवून घेऊन, ‘क्षम व’

हणनू, सरकारची ित्रवार याचना केली -आिण सरकारचा सवर् यय भ न देऊन आपली सटुका क न घेतली! ही बातमी वाचताच त काल आ हांस वाटले की होय रे होय ‘हुता यांस’ अजर् क न बंदीतून का

सटुलेत, मरणी मेला का नाहीत, हणनू हटकणारा तो ‘नवः पु षावतारः’ तो कानपूरचा

www.savarkarsmarak.com 48

मनु यपुंगव हा ‘प्रताप’चा सपंादकच असला पािहजे! पुंगवच तो! आपली िशगें आिण ‘केसरी’ ची नखागे्र यातील भेद अनभुवावाचनू यास कसा कळणार!

कारण हुता यास मेला का नाहीस हणनू हण याचे धाडस अस या कोणातरी ‘क्षुद्रा या’सच

हावयाचे! Fools rush where angels fear to tread-

वदेश वातं याथर् झुजंताना शत्रूचे फासात गळा अडकून प्राणावरच बेतली असता, याच ेकायार्त

पुनः झुजंता यावे हणून शत्रू या हातून िनसट यासाठी एखा या काकोरी या क्रांितकारकाने

इंग्रजां या राजास दयेची याचना कर याचे पत्र टािकले, तर यास हस याच े साहस तोच

मनु यपुंगव क शकेल की, जो प्राणंची तर गो टच दरू, पण एखादे दसुरे वषर् बंदीत पाड याचा क्षुद्र

प्रसगंही येताच -राजािव द्ध सश त्र युद्ध पुकार या या भयंकर आरोपा या भीषण दंडाची गो ट

दरूच, पण एका सरकारी यायालयाचा अपमान करणारा एक यःकि चतं ्लेख िलिह याचा आरोप

येताच -गडबडून जाऊन िवपक्षाच ेपाय चाटू लागतो! तरीही हे ‘प्रताप’ सपंादक! ‘हुता या’कड े या म सरा या उल या दिुबर्णीतून पाह याचे धाडस

तु ही केलेत, याच दिुबर्णीने तु हाकड ेपािहले असता तु ही िकती आिण कसे ‘क्षुद्रा मे’ िदसता हे

तू हांस दाखिव यापुरताच हा या दिुबर्णीचा उपयोग दःुखाने पण िन पायाने आ ही केला आहे.

आिण हणूनच तुमचा िनरोप घे याचे आधी आता ती तुमची भुक्कड म सराने तडकलेली दिुबर्ण

बाजूस फेकून देऊन आपणांस सांगतो की, आपण कोटार् या क्षमायाचनेत जे केलेत ती नीती या पिरि थतत क्विचत ठीकही अस ूशकेल. या थोर हुता यांचाच आदशर् आपण पुढे ठेिवलात, तर

आपण आढळून येईल की, ‘कातयर्ं केवला नीितः शौयर् वापदचेि टतम। अत तपःसमेता या -

मभुा यामि वतयेष सः!’ यातही ननैीताल या कारागहृातील बंदीवर अ याचार होत अस यािवषयी या या आरोपांची

चौकशी यायालयात चालली आहे, यािवषयी आपण जे िलिहलेत ते िलिह यात आपला हेतु

जनतेची दःुखे िनवारण कर याचाच होता आिण अशा प्रकारे पूवीर्ही काही वेळा आप या ‘प्रताप’पत्राने त्रय थ जनतेची सेवा भूषणावह िरतीने केलेली आहे हेही येथेच सांगणे आ ही आमचे

कतर् य समजतो. कारण आ हांशी इतरांनी अनकूुल आिण प्रितकूल अशा दो ही बाजू िवचारांत

घेऊन जसे या य बुिद्धने वागावे असे आ हांस वाटते, तसेच आ हीही इतरांशी वाग याचा शक्य

तो प्रय न करीत असतो. महा माजींसंबंधाने जे आपण िलिहलेत याचा समाचार पुढे एखादे वेळी घेऊ आिण तोही ते हा

की जे हा गांधीजीसच यािवषयी जर आिण जे हा काही िवचारावेसे वाटेल तर आिण ते हा. महा मा गांधीस आ ही जाणतो आिण ते आ हांस जाणतात. आमचे आ ही आजपयर्ंत पाहत आलो आहोत.

पुढेही पाहून घेऊ. कोणा गोमा गणेशास यात त ड खुपस याची योग्यता नाही. अिहसेंस लतकोडगी हणणे आिण गांधीजींसच तसे हणणे या दोन िभ न गो टी आहेत, इतके कळ याचेही ज्ञान

यास नाही या याशी बोला ते काय? महा माजींस उ तर देऊ पण पुढे. आज तो थोर देशभक्त

बाड ली या रणांगणात या धोरणाने लढत आहे ते धोरण अजून कुशल सेनापतीस योग्यच

अस याने आिण कोण याही रा ट्रीय ल यात शक्यतो आपण सवार्ंनी खां यास खांदा लावून

www.savarkarsmarak.com 49

एकजात लढणे यकु्त अस याने या वेळी आ ही महा माजीं या सहकािरतेस आिण सा यास

उपयोगी पडतील तेच श द बोल ूआिण तेच आचरण क इि छतो आिण रा ट्रीय िहताचाच अगदी घात होतो तेथेच काय ते आडवे येणे प्रा त होते तेही रा ट्रकायार्पुरतेच. यक्तीशः ‘परै तु िवग्रहे

प्रा ते वय ंपंचशतािधकम’् हेच आमचे सवार्ंचे ब्रीदवाक्य असले पािहजे; आमचे आहे गोमागणेशास

आता तरी हे कळेल काय?

-िद. ३ ऑग ट १९२८

www.savarkarsmarak.com 50

(१३)

रा ट्रीय सभेपेक्षा सवर्पक्षीय सभा मोठी! पं. मोतीलाल नेह हणतात की, ‘सवर्पक्षीय सभेस मी रा ट्रीय सभेपेक्षाही अिधक मह वाची

समजतो.’ एका अथीर् हे खरे आहे. कारण सवर्पक्षीय सभाच खरी रा ट्रीय सभा-रा ट्रा या प्रितिनिध वाचे पूणर् प्रितिबबं पडलेली सभा होय. क्रांितकारक रा ट्रीय सभे या जु या याचकशाही या िकंवा न या खादीशाही या आज्ञांस रा ट्रीय आज्ञा हणनू मानीत नसत. ते हा ते

याच कारणाचा उ चार करीत. सवर्पक्षीय पिरषद ही एका अथीर् रा ट्रीय सभेहून रा ट्राची खरी प्रितिनिधक सं था होय; ितचा ठराव प्रागितक नसला तरी प्राितिनिधक आहे खरा. परंतु तो ठराव नेह ं ना कधी, कुठे, के हा ऐकू आला? आ हांस तर ठराव झा याचीच न हे पण

सवर्पक्षीय पिरषद भर याची देखील बातमी नाही- शक्यता देखील िदसत नाही. कारण

िहदंु थाना या अ यदुयासाठी या सवर् पक्षांम ये हातघाईने आिण प्राणपणास लावून लढणारा जो क्रांितकारक पक्ष, याला कोण याही पिरषदेत आमंत्रण आ याचे आमतं्रण िद याचे, यांचे पक्षीय

अि त वही मान याचे आम या ऐिकवात नाही आिण जर कधी क्रांितकारक पक्ष अशा ‘सवर्पक्षीय’

हणिवणार्या पिरषदेत, या नावांतील अथार्तच आमतं्रण समजून मडंपा या पुढ या दाराने आत

िशरला, तर हे प्रागितक, जागितक, अगितक इ यादी सवर् पक्ष या मंडपा या माग या दाराने-

सरुतेला या दाराने मेथाप्रमखु गहृ थ नाहीसे झाले याच दाराने-वाट काढून अ य होतील हे

उघडच आहे.

क्रांितकारकांचे नाव तर दरूच; पण रा ट्रीय सभेत पं. जवाहरलालचा वातं यपक्ष देखील खपत

नाहीसा, झपेत नाहीसा झाला आहे. तरी बरे, िबचारा जवाहरलालांचा ‘ वातं यसंघ’ही वातं या या साधनांचे नाव देखील घेत नाही. ‘काय हवे’ तेवढेच काय ते ठरिवणार्या वादिववादां या दुंदिुभ

वाजिव यात ते ‘कसे घ्यावयाचे’ या िवचाराचा उ चार देखील वतःचा वतःसही ऐकू येता कामा नये-ही जी पुरातन परंपरा सवर् रा ट्रीयपक्ष िवपक्षांनी आजवर प्रामािणकपणे पाळली, ितचा या नवीनातील नवीन ‘ वातं य सघंाने’ ही मळुीच उ छेद केलेला नाही. आ हांस अिधकार हवेत,

मवाळ हणाले, आ हांस वरा य हवे, जहाल हणाले; आ हांस वातं य हवे, जवाहलाल

हणाले; पण ते आ ही कसे घेणार हे सांग यातच न हे तर योज याचा देखील दरूदशीर्पणा यांतील कोणीही केला नाही! वातं य हवे! पण ते कसे िमळवावयाचे याचा आचार िकंवा िवचार

कर यास आ ही कोणी ‘माथेिफ ’ आहोत िकंवा काय? वातं याची साधने जुळिवणे हे एका चटुकीच ेकाम! असे-जसे-तसे-कसे तरी- वाटेल ते हा पाहता येईल! माथेिफ माणसावाचनू, या साधनांची खटपट कर याइतका कोण उतावळा िकंवा िरकामटेकडा आहे! माथे असले यांनी वातं य की वरा य या श दा या उ चारा-प्र यु चारां या धुमाळीत रा ट्रीयसभेचा आठवडा गाजिवला की सपंले.

तथािप वैिदक िक्रयेचे आधी वैिदक मतं्राचे उ चार बरोबर करणे हेही जसे आव यक असते, तसेच

येयाचा उ चार तरी आता बरोबर ‘वणर् थान-समीिरत’ असा लोकांस करता येऊ लागला.

www.savarkarsmarak.com 51

यािवषयी त ण पं. जवाहलालांच ेआिण वदृ्ध पंिडत आयगंारांच ेआभारच मािनले पािहजेत. गु त

यज्ञागारातील यज्ञाग्नीतून अिवभूर्त झालेला तो महामंत्र यांनी रा ट्रीय सभे या िसहंासनावर

आणनू बसिवला. पण यामळेु रा ट्रीय सभे या िसहंासनावर जी परधािजर्णी अवदसा आजवर बसलेली होती, ितचा

भयाने आिण त्रासाने जळफळाट होऊ लागावा हे सहजच होते. या तवच आणखी एक-दोन वष

रा ट्रीय सभे या िसहंासनावर या अवदसेची झपे न पडले अशी सावधिगरी ठेिवली पािहजे.

वातं याचा महामतं्र रा ट्रीयसभे या वजावर, रा ट्रीयसभे या िसहंासनावर, रा ट्रीय दयाचे

वेदीवर सारखा उ घोिषत होत रािहला पािहजे! ‘ना तरी सटवी ती परवशता। करील िनि चत घाता’ ही गोिवदंाची सावधानता आपण िवसरता कामा नये.

त ण जवाहरलाल वातं याचा दीिक्षत झाला यात आ चर्य नाही. पण ीमान ्आयंगारांसारखा वदृ्ध ‘ऋिषः परुाणो’ या पदवीस या या या येयिन ठन पात्र हावा हे आ चर्य!

कोणी सशंयतात की, आयगंार पूवीर् सरकारचे अॅड होकेट जनरल होते! असतील! पूवीर् रा ट्रीय

सभेचे पुढारी देशभक्ती या िज याने चढत रा ट्रीय सभे या अ यक्षपदा या पायरीव न सरकारचे

परवशते या हायकोटर् ज जा या जागेवर पाय ठेवीत. आज आयंगार या सरकार या परवशते या पायरीव न उत न रा ट्रीय वातं याचा झडा उचलीत आहेत. आधी रा ट्रीय सभेच ेअ यक्ष होऊन

मग हायकोटर् ज जिशपची जागा पटकािवणार्या परंपरेपेक्षा आधी अॅड होकेट जनरल असताही या पाशातून सटूुन मग वातं या या िद य येयाकड ेचढत जाणार्या आयगंारांची ही परंपरा पु कळच

अिधक अनुकरणीय आहे.

आयंगरांनी वातं या या येयाचा हट्ट धरला, तर कोणी हणतात रा ट्रीय सभेत बेकी होईल!

नेह -प्रितवृ तास समंती सखुाने यावी. ती समंती वातं यवा यांनी ता पुरती तोड हणून देणेच

योग्य. परंतु हणनू कोणी मद्रास या रा ट्रीय सभेत समंत झाले या वातं या या येयाचा वज

खाली ओढू लागेल तर बेकी या बुजगाव यास न िभता रा ट्रातील सवर् त णांनी ीमान ्

वातं यवादी आयगंारांचे नेतृ वाखाली झुजूंन ती आप ती टाळली पािहजे. एकी रा ट्रीय

िहताकिरता हवी. रा ट्रीय िवमोचनाकिरता हवी- रा ट्र इंग्लडं या साम्रा या या रथा या चाकाशी िन याचे बांधून टाक यासाठी नको! प नास आळशांशी एकी हावी हणनू वतःही अधोगामी िरकामटेकडपेणा करीत बस यापेक्षा

बेकी क न रा ट्रीय उद्धारासाठी िनरलस मेहनत करणे बर. दहा याडांशी एकी यासाठी संगनमत

क न वतःही याड हो यापेक्षा एक याने या सग यांशी बेकी क न रा ट्रसाठी जो साधेल तो पराक्रम कर यास बेछूट िनघून जाणे चांगले. कोटी कोटी लोकांबरोबर ‘माझी मातभूृमी इंग्लडं या साम्रा याची िशक्का मारलेली बटीकच राहणार’ हणनू एकीसाठी सांग यापेक्षा या सवर् बुिद्धभ्र ट

जगाशी साफ बेकी क न एकटा एकाकी गजर्त राहणे बरे की नाही? ही माझी मातभूृमी कोणाची बिटका-नावालासदु्धा राहणार नाही! दसुर्याचा िशक्का ित या राजमदेु्रवर ितला सहन होणार नाही! ती वतंत्र होऊ इि छते! नहीतर झुजंत म इि छते!! मला तरी ितचा हाच सदेंश िमळाला आहे!

www.savarkarsmarak.com 52

पूवीर् सरुतेला याच एकी या बुरख्याखाली ‘ वरा या’ या ठरावाची गळेचेपी होणार होती. पण

िटळकांनी, रा ट्रघात करते ती एकी खरी बेकी होय, असे हणून रा ट्रिहतकारक बेकीच प करली आिण ‘ वरा या’चा वज पडू िदला नाही. याप्रमाणे वरा य, हणजे इंग्लडं या कक्षेतील एक

उपग्रहाचे परावलंबी अि त व, िबनसै यी, िबनिवमानी, िबनजलसेनी, िबनराजमुकुटी, असे पंगु

सं थानी अि त व-अशी याख्या जे हा होत आहे, ते हा हजार न हे लाख लाख लोक जरी या भ्रमात सापडले आिण एकीसाठी तूही असाच िभत्रा भ्रिम टपणा वीकार हणून सांगू लागले, तरी यातून ता काल फुटून िनघून वातं या या येयाचा वज उचलनू धर यासाठी आपले एक याचे हातांनी तरी आपले िशर तुटून पडतेो झटले पािहजे. अशा पिरि थतीत एकी हेच पाप, बेकी हेच

पु य.

मसुलमानांची एकी हावी हणनू िखलाफतीची आफत उरावर बसवून घेणार्या स जनांनीच

आजही याच एकी या नावांवर वातं यािव द्ध को हेकुई चालिवला आहे. रा ट्रीय सभेत

परावलंिब वाचे लागलेले हे ग्रहण मद्रासला सटुले होते ते पु हा लागू नये हणून कलक यास सवर् वातं यवा यांनी ी आयंगारािद पुढार् यांस पािठंबा िदला पािहजे.

आयंगर हणजे नेह ं चे पुढारीपण िहसकावून घे याकिरता वातं याचा जयजयकार करीत

आहेत! पण यात िबघडावयाचे ते काय? गोखल-मेथांचे पुढारीपण न साहव यामळेु िटळक वदेशी बिह काराचा उदो उदो करीत होते हणनू िकंवदंती ओरड असेच की नाही! पण रा ट्रिहत यानेच

साधले हणून िटळकांकडचे पुढारीपण जाणे योग्य ठरले. तीच ि थती आजची. जर मोतीलाल नेह

वातं याचे ठरावास हाणून पाडू हणतील- बहुधा ते तसे करणार नाहीत- ते िकंवा आणखी कोणी इंग्रजां या ऋणानबुंधाने िमधंी झालेली माणसे तसे क लागतील, तर वातं याचे नावांने यांच

पुढारीपण आयंगारांनी िहसकावून घे याचा प्रय न करणे हेच योग्य आहे. पुढारीपण घेऊ

पाहणारास, ते पुढारीपण जाऊ नये, हणून झटणार् यांना तरी काही दोष देता येणार नाही! -िद. १३ िडसबर १९२८

www.savarkarsmarak.com 53

(१४)

लालाजींवर लाठीमार देशवीर लाला लजपतरायतीस श त्रसं य त ि थतीत गाठून, हीन,दीन दबु या अशा वदेश

बांधवां या दःुखाचा पिरहार कर याचा य न के या या पापासाठी इंग्रजां या उ मत ला यांनी घायाळ केले.

परंतु लालाजींस मारहाण क नच ते थांबले असते तर यां या िख्र ती धमार् या पु तकातील

वाक्यांचे अधच अनसुरण झाले असते. िख्र ती धमार् या धमर्गं्रथातील भिव य तंतोतंत खरे

ठरिव याचे पु य यांना लागले नसतेस. जे Prophets of Old बोलले ते खरे हावे हणून

लालाजींना मारहाण के यानतंर इंग्रजांनी एक कमेटी नेिमली. आपण कोणीच अशी मारहाण केली नाही असे हणत ते लालाजींस िवचा लागले-तु हास कोणी मारले ते तु हीच सांगा पाहू? बघ ूबरं

तु ही ओळखता का? पाहू खरे तु हांला तेवढी तरी बुिद्ध आिण धैयर् आहे की नाही?

‘For all this came to pass as foretold.’ कारण हे सवर् यां या धमर्पु तकात, बायबलात

गं्रिथत केले असेच घडून आले. या िख्र ती अिधकार् यांचा बायबलवर िव वास होता. या िशकवणीचे, या इितहासाचे अक्षरन ्अक्षर आच न दाखिवणे येशू या भक्तांचे कतर् यच होते.

हणनू ‘बॉइड किमटी’ नेमली. कारण बायबलात यां या या कृ याचे जे भिव य आधीच तंतोतंत वतर्िवलेले आहे यात प टच

हटले आहे की, They then spat at him in his face and did buffet him. They smote him

in the face with the palms of their hands and jeeringly asked; prophesy unto us, oh Christ, who of us smote thee!

या यमकाने सायमनप्रसंगी या मारिपटीचे आिण बॉइड किमटीचे ते भिव य िकती बरोबर विणर्ले

आह! बायबल खरोखर भिव यवादी गं्रथ आहे. इंग्रज सरकार खरोखर िख्र तीच आहे आिण वरील

भिव य परवा या घटनेचेच अस यामुळे वरील बायबलातील वाक्यात सबंोधलेला खाअ ट श द

लालाजीस संबोधूनच लावला आहे. कारण बॉइड किमटीने याच वाक्यात िवचारले आहे. Prophesy

unto us, oh Lalaji, who of us smote thee!!

-िद. २० िडसबर १९२८

www.savarkarsmarak.com 54

(१५)

काशीतील दोन संमेलने

माकडा महासंमेलन िन भाकड महासंमेलन काशी येथे गे या दोन मिह यापूवीर् जी दोन महासंमेलने एकाच वेळी भरली यांची िव ततृ

मािहती आता वाचकांना कळलेलीच आहे.

यांपैकी ज्ञानवापीजवळ भरलेले पिहले महासमेंलन हणजे मकर् ट महासमेंलन होय आिण दसुरे

महासमेंलन हणजे अज्ञानवापीजवळ भरलेले ब्रा हण महासंमेलन होय. तेच जरा प्राकृत भाषेत

सोयी कर रीतीने सांगावयाचे तर पिह यास माकड महासमेंलन आिण दसुर्यास भाकड

महासमेंलन हटले असताही चालेल.

माकड महासंमेलनाची मािहती काशी या पत्रांतून जी आली ती सांरांश पाने अशी आहे की, काशीला काही िदवसांपासून िवजे या तारा मागार्तून लाव यात आ या. यापूवीर् असले या सा या तारांवर, मग या कंुपणा या असोत, जाळी या असोत, काशीची माकड मडंळी पूवार्पार बसत

आलेली असत. तारांवर बसणे, वेळी यास ध न ल बकळणे हा माकडांचा जाित वभावच हेाऊन

बसला होता. यायोगे यांस कोणतीही हानी होत नस याने ते कृ य, ती िढ यां या ज्ञाित-

मतृीत िश टाचार हणून आजपयर्ंत गणलेली असे. िवजे या तारा जे हा नवीन आ या, ते हा ‘ या तारांसही यातील िवजेचे नावी य माहीत नस याने माकड े या आप या िश टसमंत

ढीप्रमाणे ल बकळू लागली परंतु िवजेचे चटके बसनू यांची एकाएकी फारच धांदल उडाली. प्रथमप्रथम हे अपघात का होतात हे यां या मळुीच यानात येईना. ती अगदी ग धळून गेली. शवेटी या अतक्यर् संकटाची काही िचिक सा करावी आिण सवार्नुमते यावर काही तोड काढावी हणनू या काशी या माकडांनी यां या जातीच ेएक महासमेंलन भरिवले. शकेडो माकड ेएका मदैानावर एकत्र

झाली. यां यात िकती वेळा तरी माकडी भाषेत िगचिमच चालनू शवेटी काय ठरले कोणास ठाऊक;

पण यांतील एक वदृ्ध माकड उ या मारीत बाहेर पडला. सम त सभा याचेकड ेटक लावून पाहत

रािहली. तो हळूच या नवीन तारां या खांबावर चढला. मग हळूहळू हात पुढे करीत याने या खांबाव न या तारांस झटझट बोटे लाव याचा प्रय न केला. अथार्तच यास काही चटके बसले.

त काल खांबाव न उतरला. परत आप या ज्ञाितसमेंलनात आला. पु हा थोडी िगचिमच झाली आिण या िदवसांपासून सवर् माकडांनी तशा प्रकार या तारांवर चढणे एकाएकी सोडून िदले. हे वृ त

आ ही गमतीचे हणून कि पतपणे देत नसून ही गो ट खरोखरच अशी घडली हे वृ त वतर्मानपत्र े

वाचणारांस माहीत आहेच.

वर िदलेली घटना जशी िदसली तशी थलू पाने वतर्मानपत्रांनी प्रिसद्ध के याप्रमाणे आ ही वाच यानंतर या माकडां या सभेतील सू म हेतूही कळावा हणनू आमचे िविश ट वातार्हर ी मनकवड ेयास आ ही ितकड ेधाडले होते. यांनी माकडां या मनात िश न या सभेिवषयी काही अिधक मािहती जी धाडली तीही येथे देत आहो. अथार्त ्ितला वाचकांनी कि पत हट यास आमचा

www.savarkarsmarak.com 55

प्र यवाय नाही कारण ी मनकव याप्रमाणे मनातले जाण याची शक्ती सवार्ंसच असते असे नाही ते िलिहतातः आजपयर्ंत िन पद्रवी असणार्या तारांवर हे अपघात का हावे हे न समज या मळेु

माकडांनी ते महासमेंलन भरिवले होते. यात कोणी हनमुान नावा या माकडाने सुचिवले की, क्विचत या तारांत काही हािनकारक पदाथर् भरलेला असावा. या तारा आजपयर्ंत या तारांहून

िनरा या असा या. हे या माकडाचे बोलणे ऐकताच यांतील एक पु छवान-नावाचा दसुरा माकड

रागावून हणाला, ‘छ ! भलतीच शंका. तारांम ये अशा भयंकर तारा अस ूशकतात असे शक्य

असते, तर आप या ित्रकालदशीर् मिृतकारांनी ते पूवीर्च सांगून टाकले नसते की काय?तार पािहली की चढावे, ल बकाळावे हा आपला ज्ञाितिनयम आज हजारो वष आपण अबािधत पाळत आलो. पण

असे अपघात कधी झाले नाहीत. ते हा तारांवरची ही शंका यथर् आहे. हा आप या ित्रकालदशीर् पूवर्जंचा अपमान आहे! हा या रागावले या माकडाचा आक्षेप ऐकताच यातील एक वदृ्ध शीषर्वान ्

नावाचा माकड हणाला, ‘आप या या आके्षपकाचे नाव यां या आईबापांनी ‘पु छवान’् हणनू जे

ठेवले ते योग्य आहे यात काही शंका नाही.’ शीषार्ने िवचार कर याचे सोडून हा शपेटाने िवचार करतो हे यां या या मखूर्पणा या आके्षपाव नच उघड आहे याचे उ तमांग म तक नसून पु छ आहे!

अरे वे या, तूच हणतोस, पाहतोस की, आजवर न झालेले नवीन अपघात आज घडत आहेत, ते हा या अथीर् ित्रकालदशीर् पूवर्जांनी मतृीत न सांिगतले या आिण आजवर आप या जातीत ठाऊन

नसले या नवीन अपघातांस आपणास भोगावे लागत आहे, याअथीर् ते अपघात मानणे हा देखील

या मतृीकारांचा अपमानच आहे की काय? आिण नवीन अपघात जर मानतोस तर याची नवी िचिक सा ठरिवणे हाही जु या मतृीचा अपमान नाही हेही तुला मानलेच पािहजे. ते काही नाही. या तारा इतर तारांहून नवीन आिण अिधक भयकंर आहेत की काय हे एकदा अजमावून पािहलेच

पािहजे. मी पुढे होतो. आिण या न या तारांतच या अपघाताचे कारण आहे की काय हे

तुम यासमक्ष बघनू येतो. समाजाचे क याणासाठी मला यापायी चटके बसले िकंवा धक्का बसून

मृ य ूआला तरी िचतंा नाही!’ हे या शीषर्वान माकडाचे बोलणे ऐकताच सवर् सभेने याची वाहवा केली. आिण यास या कायार्वर धाडले. याने वर या बातमीत सांिगत याप्रमाणे या तारांवर

प्रयोग क न ठरिवले की, या तारा नवीन असून यात कोणचे तरी भयकंर दाहक द्रव अस यामुळे

यांना पशर् न कर याची नवीन िढ माकडांनी पाड यावाचनू अपघातापासून यांचे रक्षण होणार

नाही. हे मत याने परत येऊन सभेत सांिगतले. ‘पिरि थती बदलली आहे. आता तारा िततक्या िनद ष समज या या जु या ढीत बदल क न अशा तारांना शत्रूवत ् लेख याचा नवा िनयम

आप या मतृीत घातला पािहजे!’

‘पिरि थती बदलली आहे!’ हे या शीषर्वानाचे श द ऐकताच तो पु छवान माकड रागाने

हणाला, ‘भलतेच! पिरि थती हा श दच शा त्रबा य आहे! पिरि थती काय, ती बदलली की काय

याचा िवचार करणे माकडधमार्िव द्ध आहे!’ हे याचे बोलणे ऐकताच सवर् माकड ेखो खो हसले आिण

हणाले ‘पिरि थतीचा पालट िवचारात न घे याचे ब्रीद बाळग यास आपण कोणी काशीचे राजे वर

शा त्री आहोत की काय! अहो, या पु छवानास काही समजतच नाही! मनु य कुठला!’ असा

www.savarkarsmarak.com 56

िधक्कार वनी उठलाच तो पु छवानही िवरमला आिण सवर् माकडांनी या नवीन तारांस न

िशव याचा नवीन िनयम क न बदले या पिरि थतीस त ड िदले.

हे माकड महासमेंलन इकड े चालले असतानाच ितकड े काशी या िनवडक ब्रा हणांचे भाकड-

महासमेंलन चालले होते. िहदंु थानातील अनेक ब्रा हण तेथे एकत्र झाले होते. यांनी केलेले ठराव

हणनू आता सवर्त्र प्रिसद्ध झालेलेच आहेत. माकड महासमेंलनात पु छवान माकडाची असंमत

झालेली िधक्कृत सचूना या भाकड-महासमेंलनात समंत झाली. यात एक शीषर्वानचा अनुयायी जे हा हणाला,”पिरि थती बदलली आहे! ितला त ड देएयास आपण समथर् होऊ असा शा त्राथर् हवा. केवल ंशा त्रमाि य न कतर् यो िविनणर्यः। यकु्तीहीनिवचारे तु शा त्रहािनः प्रजातये।।“-

-ते हा तो मतृी लोक ऐकू येऊ नये हणनू या ब्रा हण महासमेंलनात सवार्ंनी एकच िग ला क न सांिगतले की, ‘छ ! पिरि थती हा श दच शा त्रबा य आहे! ‘पिरि थती’, ‘पालट’, ‘िवचार’

याचा िवचार देखील आ हांस िवचारात घेता येत नाही! असे शुद्ध सं कृत भाषेत ओरडत या प्राकृतांनी असा ठराव केला की, पिरि थतीचा पालट िवचारात घेणे हे पाखंड आहे. माकडांपेक्षा या मनु यां या सभेतच पु छवाना या अनुयायांची फार मोठी सखं्या आहे हे अशा प्रकारे िदसून आले.

परंतु या ब्रा हण महासमेंलनातील ठरावामळेु डािवर्न या िवकासवादाला मोठाच धक्का बसला. पिरि थतीचा पालट िवचारात घेऊन याप्रमाणे या जाती आिण या यक्ती आपापले यवहार

पालटतात, याप्रमाणे या जगतात आिण िवकिसत होतात. या िवकासवादा या (Evolution)

याख्येनु प डािवर्न आिदकांनी माकडाची उ नती होत होत मनु य झाला हणनू िसद्ध केले. परंतु

काशी या माकड महासमेंलनातील आिण भाकड-महासमेंलनातील हे ताजे वृ त ऐकून

िवकासवादा या याख्येप्रमाणे मनु य हे माकडाचे िवकिसत प आहे या आप या िसद्धांतास

अपवाद आहेत असे िवकासवा यांना कळू लागणे साहिजकच आहे. कारण माकड ेपिरि थती या पालटास वतर्नाचे पालट क न त ड देतात आिण मनु यातच पिरि थती िवचारात न घेणारे प्राणी िनपजतात. अथार्त िनदान काशी या भाकड-महासंमेलनातील पंिडत हे तरी माकडांची िवकिसत

ेणी नसून माकडे हीच या पंिडतांची िवकास पावून े ठ वास गेलेली पे होत असे मानणे प्रा त

होत आहे.

-िद. १९ जानेवारी १९२९.

www.savarkarsmarak.com 57

(१६)

मुंबईचा दंगा झाला! एकदाचा मुबंईचा दंगा उद्भवला. चेकाळला, शमला. उ पि त ि थती आिण लय

पदाथर्मात्रास भोगा या लागणार्या ित ही अव थांतून तो गेला. आता शम यानतंर औ वर्देिहक

िविधसं काराचे िचतेचे िद य तेवढे उरले. दंग्याच ेपे्रत िचतेवर चढून भ मावशषे होईतो या िकती सपर्ण टाक यात येते आिण सुक्याबरोबर ओलेही िकती जळते येवढेच पाहणे बाकी आहे.

मुबंईचा दंगा झाला पण हे काय? मुबंईस िकती तरी िहदं ुअजून िजवंत! िकंबहुना िकती मेले हे

सहज मोजता येत आहेत- बाकी सगळेच िजवंत! अगदी पूवीर्सारखे सहज मोजमापी या मापात न

मावतील इतके िचकार िजवंत! आ चर्य आहे बुवा! कारण सघंटन चाल ूझा यापासून आिण िवशेषतः नेह प्रितवृ तानतंर, िहदं ुजगता या अगदी

जवळ आले या प्रलयािवषयीची भयकंर भिव ये मोठमोठे मसुलमानी पैगंबर एकसारखे करीत होते.

शौकतअ लींची जळजळीत जीभ हणाली, ‘िहदं ुमला िचडवतात काय? यांची खोड लवकरच

िजरेल िहदंूंनो, नेह प्रितवृ त समंत करता काय? War to the Knife! खंिजरा-खंिजरािनशी खडाजगंी!’ महंमद अ ली हणाले,’िहदं ूकोण या झाडाचा पाला! मिु लम औटलकु हणाले,’जर

वेळ पडली तर पठाणांना आत बोलावून िहदंूं या छातीवर मसुलमानी पा छाई उभा !’ इतर मु ला आिण मौलवीं या फत यांची आिण िफत यांची तर गणतीच न हती. यांचा मतभेद असा एकाच

गो टीवर होई आिण तो हणजे या की, एकंदरीत एक मसुलमान लढाईत िकती िहदंूं या बरोबर

असतो-िकती िहदंूंस मा शकतो- या खंिजरा-खंिजरािनशी या खडाजगंीत!!’ काही त ज्ञ

हणाले, एक मसुलमान ५ िहदंूंस मा शकतो; काही हणाले १०; काही हणाले ५०; काही हणाले

१००! या आिण इतर गिणतत ज्ञांची सरासरी काढून आ ही िसद्धांत केला की, एक मसुलमान

िनदान अठ्ठावीस पूणार्ंक तीन पंचमांश िहदंूंस तरी भारी असलाच पािहजे! तोही िहदंु थानी मसुलमान! या पठाणास आत बोलावून िहदंूं या छातीवर मिु लम बादशाही थािपली जाणार

आहे, या एका पठाणास तर चटणीस देखील शंभर िहदं ूपुरणार नाहीत. हा वरील िसद्धांताचा उघड

उघड उपिसद्धांत होता. कलक यास झाले या मसुलमानां या शकेडो प्रकट (Public) अगर अतंः थ

(Private) सभा-संमेलनातून ही भयंकर भिव ये जानेवारीत एकामागून एक आम या कानावर

येऊन आदळू लागली की, िहदं ूजगताचा प्रलय कधी येईल याचा नेम नाही! या िदवशी िहदंूंची पृ वी िफरायचे सोडून भयाचे कापत उभी रािहल.

इतक्यात बात यांवर बात या आ या की, मुबंईत पठाणांची आिण िहदंूंची िभडली! शौकतअ लींनी हीच आग िहदंमूसुलमानांचे दंग्याच े प घेणार हणनू सांिगतले! आिण लगेच तसे

झाले. पठाण, शखे, स यद, िश या, सु नी; मसुलमान िततका एक झाला. अक्षरशः खंिजरा-खंिजरािनशी खडाजगंी चालली. मसुलमानां या हजारो हजारां या टो या िहदंूंची क तल करीत

उठ या, असे ‘टाइ स’चे तंभचे तंभ भरत चालले पाहून उ या िहदं ूजगताची कंबर खचून गेली. वाटले हाच तो िहदं ू जगताचा येणार येणार हणून गाजलेला प्रलय! आला अखेर!! जो एकेक

www.savarkarsmarak.com 58

मसुलमान िनदान अठ्ठावीस पूणार्ंक तीन पंचमांश िहदंूंस उपजतच भारी, तो सरेु घेऊन हजारां या टो यांनी बाहेर पडलेला! -आता मुबंईस िहदं ू हणून कुठला उरणार? गिणत करक न पािहले तो उ तर हेच. आता मुबंई िनिहर्ंद ू होणार! आिण यात पठाण िमळाले. आता अथार्त ् मिु लम

पा छाईही िहदंुंचे छातीवर पुनः थािपली जाणार! भिवत यता बलीयसी, असा िन वास टाकून

आ ही आमची छाती या उतजाऊ मुि लम बादशाहा या तक्ताची पिहली पायरी हावी अशा बेताने

पुढे क न दाराशी व थ उभे रािहलो! तेच र तोर ती पठाण पिह या धडाक्यासच िदसू लागले; पण ते जीव घेऊन पळताना, पडताना,

मरताना आिण िहदंु या टो या यां यामागे हातात सापडले ते ह यार घेऊन लागले या! पण

मनात हटले, िहदंूं या पुढे प्रथमप्रथम असे पडत, मरत आिण मग मे यानंतर एकदम यां या अगंावर उलटून यांचा नायनाट कर यासाठी पठाणांनी हा एखादा गिनमी कावा चालिवला असावा! तेच मोठमो याने एखा या बंबासारखा गळा काढून कोणी ‘तोबा तोबा,’ हणनु रडताना ऐकू येऊ

लागले. पहातो तो ते शौकतअ ली ओरडत होते, ‘माझ ेपठाण मारले जात आहेत, िहदं ूलोक यांची पारध करीत आहेत. सरकार धावा, पोिलस धावा, मसुलामानांनो धावा! तोबा, तोबा!’ वाटले, हे काय मिु लम पा छाई िहदंूं या छातीवर थापन करणार्या आशेची ही एकमात्र य टी-

हेच ते पठाण; यांची िहदं ू पारध करतात! खंिजराखंिजरािनशी खडाजंगी!’ हणनू गजर्णारा हा आगबंब असा एकाएकी िव हळू लागतो! एक पठाण पाहतांच चाळी या चाळी बंद क न घेणारे िहदं ू

पठाणांची पारध करीत र तोर ती िहडूं लागतील हे शक्य तरी कसे होईल! एक मसुलमान अठ्ठावीस

पूणार्ंक तीन पंचमांश िहदंबूरोबर तरी आहेच आहे!

बरे. पठाणांची पारध केली तर केली. पण मुसलमानांचा जो अितयोग्य आके्षप आहे की, पठाण ते

िहदंूंनी चोपूचोपून काढले ते पठाण हणनू नाहीत तर मसुलमान हणून; यास िहदंूंचे काय उ तर

आहे? िहदंूंची ही मात्र अक्ष य चूक होती. प्र येक पठाणाला िहदंूंचा जाितवंत छळक हणनू मारतांना यां यातला मसुलमानीपणा वगळून पठाणीपणा तेवढाच यांनी का मारला नाही? पण िहदंचू ते!

सगळाचा सगळा पठाण िगळंकृत क लागले. मुसलमानी भाग हणून िचत्रावतीपुरता देखील

दंग्या या ताटाबाहेर टाकीनात. अथार्त ्मसुलमानांनाही दंग्यात उतरावे लागून ती होणार होणार

हणनू गाजलेली खंिजरा-खंिजरािनशीची खडाजंगी आजच होऊन जाऊ या हणनू मुसलमानांचे

रणंश ्ंग फंुकले गेले.

बरे; एव यावरच िहदंूंचे डोळे उघडावयास पािहजे होते. मसुलमानांचे विहवाटीप्रमाणे सरुा उगारला जाताच िहदंूंनी या जुनाट विहवाटीसाठी रा ट्रीय एकीसाठी िनदान या अठ्ठावीस पूणार्ंक तीन

पंचमांश िहदंबूरोबर मसुलमान या को टका या स मानासाठी तरी आप या माना चटाचट पुढे

करा यात ना? पठाण मोठमोठे जमाव क न दंगा करतात असा दोष देतो; पण हा तरी आपलाच

दोष ना? एकदा पठाण-कामकरी व प जाऊन िहदंमुसुलमानी व प या दंग्याला येताच जर एक

मसुलमान पाहताच अठ्ठावीस पूणार्ंक तीन पंचमांश िहदं ु याचे पुढे पटकन ्जाऊन आप या माना देते, तर मुसलमान मोठाले जमाव का करते? शंभर शंभर मसुलमान ‘अरे िमत्रा, तुझी मान कापू दे’

अशी आपली या य मागणी मागत असता एकेक िहदं ुउलट यांचेवर दगडफेक करताना जे हा

www.savarkarsmarak.com 59

कुठे कुठे आढळून आला, ते हा मसुलमानांची ती अठ्ठावीस पूणार्ंक तीन पंचमांश ची धमर्भावना दखुिवली जाऊन ते जाळपोळ करीत चालले यात काय आ चयर्? काय अ याय?

इतक्यावरही थांबले नाही. िहदंुं या अगंात हे सघंटनाचे भूत आजकाल िशरलेले! यामळेु या मखुार्ंनीही हजारोच ेजमाव क न मसुलमानांवर उलट ह ले चढिवले. बरे झाले ती शांतता सिमती तरी िनभळ रा ट्रीय वज हाती घेऊन िहदं ु रक्तपाता या सरी या सरीबरोबर ‘िहदंमुसुलमानकी जय!’ या सरी पाडीत रािहली! हा शुक्रवार या रात्री या ‘िहदंमुसुलमानकी जय’ आिण या मलबार

रात्री या मोप यां या ‘ वरा य की जय’-हे दोन जयजयकार आप या इितहासात िचर मरणीय

राहतील! ददुवाने मुबंईत एकच शांतातसिमती होती- हणनू एकच शुक्रवारची रात्र

‘िहदंमुसुलमानकी जय’ या गजर्नेने रा ट्रीय ऐक्य अशंतः तरी िदग्घोिषत क शकली. जर का अशा दहापांच शांतता-सिम या थापन झा या अस या तर िहदं ुतरी अगदी शांत झाले असते. अगदी हणजे अगदी शांत! अगदी मशान-शांत!! आिण मग या ‘िहदंमुसुलमानकी जय’ तील िहदं ुश द

यु पि त-शा त्रा वये लोपून केवळ ‘मसुलमानकी जय’ उरता आिण रा ट्रीय ऐक्य थाप याची या शांततािवशारद शांतता सिमतीला िहदंूंची आिण िनभळ मिु लम पा छाई थाप याची ती यदु्धकलािवशारद िखलाफत सिमतीतील खिलफांची अशा उभयआकंाक्षा एकसमयाव छेदे क न

मुबंईपुर या तरी सफल झा या अस या. पण या संघटनाने रा ट्रीय वाला अगदी काळोखी लावली. हे आपले देशबधुं हणनू

मसुलमानांसच उलटे हण ू लागले, आ ही िहदंहुी तुमचे देशबंधुच- हणनू तु हीच आम या सरु्यास चकार श द न काढता बळी पडा! आिण िहदंूंनी मिशदीवर ह ले चढिवले, र यार यांनी मसुलमानांस भोसकून काही भाग काही वेळ िनयर्वन कले, हजारो मसुलमानी पयांची लटू केली, पुरभ ये ट्रामा अडवून अडवून पठाण भेटला की ओढीत चोपीत चालले. हणे आ हांस शुक्रवारचे

रात्रीचा सडू घ्यावयाचा आहे! मसुलमान पािहला की, मारीत चालले! िहदंचु ते! बहकतील ितकड े

बहकतील. चार-पाच वषार्पूवीर् मरत तर मरतच असत; आता मारीत तर मारीतच सटुतात.

काय करावे ‘िहदंमुसुलमानकी जय’चे ददुव! दसुरे काय? मोप यां या बंडाचे वेळी जसे रा ट्राचे

पुढारीपण िखलाफत धरंुधर गांधीकड े होते,तसे आज जर मुबंईचे असते तर मोप यां या या औरंगजेबी धांदलीत जसे एक का दोन िहदं ुकुठेसे बला काराने बाटले तसेच मुबंईला ‘एक का दोन

िहदं ु कुठेसे’ मरते आिण िहदंुं या या पापासाठी एखादा रा ट्रीय उपास पाळून यांची आ मशुद्धी कर याची यव था सहज क न देता आली असती! पण सघंटनामुळे ही ‘सडुाची’ याद िहदंूंचे मनात घसुली. यामळेु स यानाश झाला िबचारी

शांततासिमती! हेतु िकती उ च! -पण दोन-तीन मुसलमान वयंसेवकांस या कू्रर िहदंूंनी िजवासह

मािरले, एका पठाणानेही उलठ काठी मारली, पण ती िबचार्या निरमनांना! मसुलमानांनी िहदंूंची क तल केली, लटू केली ती? असा कोणी देशद्रोही प्र न करील. पण याने हे

िवस नये की ती मसुलमानांची विहवाटच आहे. तो मसुलमानतंील दंगेखोर स जनां धमर्च आहे.

या यां या कडवेपणाची ‘My Bave Moamadan Brothers’ हणनू िहदंूंनी प्रशंसा करायची की, ‘सडू’ हणनू आम या ‘िहदंमूसुलमानकी जय’वर वार करावयाचा?

www.savarkarsmarak.com 60

पण सघंटनाने सगळा िवचका केला. देशभक्त वातं यवादी ‘महंमद अ ली आिण उजवे हात

शौकतअ ली भग्न दय हो साते मुबंईहून िद लीस चालते झाले. पु हा या देशद्रोही िहदंूंचे त ड

पाहणे नको अशी शेकडो वीरांनी िहदंूंकड ेपाठ िफरवीत प्रितज्ञा केली. युद्धकला िवशारद अ लींनी खरे डोके खां यावर आहे तोच िद लीचा र ता धरला. मसुलमानांची शकेडो पे्रते आिण घायाळंूची कंदने र यात आडवी आली; पण थांबले नाहीत. िद ली गाठली ते हाच हु श हटले ते ठीकच होते.

अनुयायां या जीवनाचे मरणापयर्ंत संरक्षण यांनी केलेच होते. कोणा या पे्रताकरता का कोणी आपले पे्रत पडतेो अडकून राहतो?

ग हनर्रांनी मात्र आपले कतर् य चोख बजावले दंग्यानतंर ते दंग्याचे िठकाणांची पाहणी कर याकिरता दलबलसिहत गेले होते. एखादा घाबरट ग हनर्र असता, तर तो दंगा चालला असतांनाच ितथे जा याचा गांवढळपणा करता! या ग हनर्र महाशयांनी प्रजे या दंगा कर या या अिधकारात ह तक्षेप न करता सवर् दंगा शम यानतंर या धमर्क्षेत्राची यात्रा केली. आपण नाही का महाभारतानंतर हजार वषार्ंनी कु क्षेत्राची यात्रा करीत? ग हनर्र आणखी एखादे वषर् जाऊ देऊन मग

दंग्याची िठकाणे पाहते तर ही तीथर्यात्रा अिधकच शोिभवंत िदसली असती! याचप्रमाणे ग हनर्रांनी िम. िप्र टले यां या कुटंुबासही यां या ह येिवषयी दःुखप्रदशर्क

सहानभुतूीचे पत्र टाकले. जे शकेडो इतरेजन दंग्यात मारले गेले यांची कुटंुबे बेप ता! मखूार्ना घर ना दार यां या सहानुभतूी या िच या टाकणे अशक्यच होते.

अशा िरतीने एक मसुलमान अठ्ठावीस पूणार्ंक तीन पंचमांश िहदंूंना मारणारा वीर असनूही आिण

अशा वीरां या हजार या सेना ‘दीन दीन’ हणून तुटून पड य असताही दंगा होऊनही गेला, तरी मुबंईत िहदं ूिजवंतच िजवंत आहेत! हजारो बाहेर गावी गेले खरे; पण या लु यांत दंग्यानंतर या धरपकडी या पार यास आपण होऊन उपि थत राह याची फारशी आव यकता न वाटणारेही अनेक

लोक अस ूशकतील.

सायमन किमशनपुढेही बिह कारमुळे फारशी माणसे साक्ष दे यास जात नसली तरी हा दंगा जाऊ शकेल. िब्रिटश पोलीस नसले तर तु ही रा य कसे कराल? हा प्र न आता सायमनला िवचारावयास नको. कारण या दंग्याने ती साक्ष आपण होऊनच देऊन टाकली. अनेक भागांत मुबंईस

एकही सबळ पोलीस ठाणे न हते. िब्रिटश सरकार असे दोन-चार िदवस कोण याही उपयकु्त

कामापुरते तरी िदसले नाही तरी िहदं ूजगलेच चांगले चाळी-चाळीतून ललकारीत जगले. अगदी मारीत मारीत जगले! तसेच िहदंु थानातही जगतील!

सरकारने एक गो ट मात्र जरी िववंचनू पाहावी. हे दंगे जर असेच चालले, जर गाडर्, मोटारी, मशीनग स, िचलखते, गोळीवार लोकां या घरोघर सकाळी दधू आणणार्या गव यासारखे काहीही धामधमू उ प न न करता वारंवार येऊ लागले तर या भतूां या भयकंर अवडबंराचे भय लोकांतून

कमी होऊन, हे दंग्याचे भ मासनू प्र यक्ष भूतनाथा या डोक्यावरही हात ठेव यास धजावयाचे!

असले दंगे बंडाचे व तूपाठ असतात हे ऐितहािसक स य िब्रिटश सरकारास काही कोणी िशकिवणे

नको. पण आपले राजिन ठ अतंःकरणास राहवत नाही हणनू सचूवून ठेिवले. मायबाप याचा योग्य तो िवचार करतीलच!

www.savarkarsmarak.com 61

-िद. २३ फे्रबुवारी १९२९

www.savarkarsmarak.com 62

(१७)

नेपाळचा दगडी प्रासाद िन स यद

अहमदचे काचघर आप या काचे या घरात राहून नेपाळ या िचरेबंदी राजवा यावर दगडफेक करणारे ते प्रख्यात

कोणतेसे स यद अहमद खान स या कोठे आहेत कोणी सांगाल काहो? ‘ द्धानदंा’त काही िदवसांपूवीर् अफगािण थान या मानाने नेपाळ हा िकती तरी हीनतर देश आहे हे यांनी न हते का िसद्ध क न दाखिवले? ते स यद अहमद खान! - ते स या कुठे आहेत ते सांगाल का कोणी?

आ हांला यांना एक अ यंत आनदंदायक बातमी सांगणे आहे.

या काचे या घरातून ते इतरांवर दगड फेकीत होते, या प यावर यांचे नाव िलहून पत्र टाकणे;

पण मृ यूपत्रालयातून (Dead Letter office) ते आमचे पत्रच तेवढे बेप ता हणनू परत आले नाही, तर यासोबत ही झणझणीत सूचनाही िमळाली की, ‘यापुढे प यावरील नावे काही िवचार क न

िलहावी. मागे एकदा ‘िदगंबर भट महार’ हणनू एका पत्रावर नाव होते. ते हा आ ही ती वेडगळ

चूक िवचारात घेतली नाही. पण आता पु हा हे ‘स यद अहमद खान’ हे नाव या दसुर्या पत्रावर

पाहून अशा चुकांकड ेकानाडोळा करणे पो ट ऑिफसास शक्य नाही. स यदाचे नावापुढे ‘खान’

हणजे ब्रा हणाची जात, महार िलिह यासारखे आहे. ते हा अशी घोडचूक पु हा होऊ नये, नाही तर

दु पट दंड पडले’.

पो ट ऑिफसातून ही शोभा झा यावर ‘ द्धानदं’ पु हा काढून पािहला, तो ते नाव अगदी तसेच

‘स यद अहमद खान’! पण आता पो टाकड े परत ते नांव िलिह याचे साहस कर यापेक्षा द्धानंदातूनच सावर्जिनक पत्र यवहार करणे बरे असे वाटून हे िवचारीत आहोत की, या स यद

अहमद खानांचा प ता कोणास ठाऊक अस यास आ हांस सांगावा. िनदान ही खालील अ यानंदाची बातमी यांस पर पर अव य कळवावी. की, यांनी नेपाळहून अफगािण थानचे े ठतव िसद्ध कर यासाठी जे जे पुरावे िदले, ते ते या

वेळेस काही िहदं ूलोकांस जरी कडू आिण खोटे वाटले तरी या यां या ‘ द्धानदंा’तील पत्रानतंर

अफगािण थानची जी अपूवर् भरभराट झाली आहे तीव न आज अफगािण थान या शत्रूंनाही ते

स यद खानचे सवर् पुरावे मान खाली घालनू मानावे लागत आहेत. खरोखरच अफगािण थान

अ यतं प्रगितशील, अ यंत बिल ठ, अ यंत स य रा ट्र आहे यात आता कोण शंका घेऊ शकणार

आहे?

स यद खानांनी िलिहले होते, ‘कोठे तो िभकार रानटी, जंगली नेपाळ! परवाच अिमराचा केवढा गौरव झाला पािहलात ना? दळणवळणाची साधने अफगािण थानात झपा याने वाढत आहेत.

वाहतूक िनिवर्घ्नपणे होत आहे. अमीर क्रांितकारक सधुारणा झपा याने करीत आहेत.

अफगािण थानची रा यपद्धती िकती प्रगतीपर िन बिल ठ. नाहीतर नेपाळची िकती कुचकामाची. अफगािण थान बलिुच थान घेईल. दसुर्या बाजूने ितबेट घेईल. अफगािण थान या पाठीमागे

www.savarkarsmarak.com 63

इराण, तुकर् थान, रिशया, इिज त इ यादी रा टे्र आहेत. अशी मसुलमानी रा ट्रांची जूट आहे तशी तुमची कोठे आहे? अमीर अमानमु लाचा केवढा दरारा!’ स यद खानांनी जे हा हे अफगािण थानचे स यदशर्न यक्त केले, ते हा अनेक सशंयबाज

लोकांनी या नाके मरुडून हटले, हो, हो, जरा थांबा मोटारीबरोबर धाव यासाठी चेकाळून वान

प्रथम असे बेफान धावते की, हे मोटारला मागे टाकते की काय हणनू उिकर यावरील या या जातीभाईस वाटू लागावे!

स यद खानची िहदंूंनी कलेली टवाळी शवेटी िहदंूं याच ग यात आली खरी. कारण स यद

खानांनी वर सांिगतले या सवर् गो टीं या यथाथर् वाचा अमोघ पुरावा यां या सांग या या मागोमाग धावत आला. ‘ऋषींना पुनरा यांना वाचमथ नधुावित।’ आता िहदंुंना त ड उघ यास

जागा उरली नाही. प्रथमतः अिमरािवषयी पहा! ‘अिमराचा केवढा दरारा, केवढा प्रताप!’ हणनू स यद खान

हणाले. ते कसे अक्षरशः खरे ठरले पहा! भणंग, भामटे, िभकारड,े फकीर, िभ यांची मलेु, चोरां या टो या, दीडदमडीच ेमु ला, जो तो अमीर अमानु ला या डोक्यावरील मकुुटाचा त्रासदायक भार

उत न अिमरास आराम दे यासाठी पहा कसा या या डोक्याशी झ बत आहे! अिमराचा हा केवढा दरारा! आिण या या प्रतापािवषयी िवचा च नका, दसुरा एखादा भेकड असता तर काबूलवर ब चा साकूसारखा उपटसंुभ चढून येत आहे हे कळताच आप या पूवार्िजर्त राजधानी या वेशीपाशी झुजंत

रणात पडता; पण िजवंतपणी पळता ना परंतु अमानु लाने तसे कोणतेही याड कृ य केले नाही. जसा याचा प्रताप तशीच रा यदक्षता! एक िभ ती काबूलवर ससै य चढून ये याइतका प्रबळ होतो याची कू्रर अमानु लाने प्रथम चौकशी ठेिवली नाही. चौकशी झाली ते हा प्रितबंध केला नाही आिण

काबूलवर िभ याचा मलुगा चढून आला तरी या यासारखा यःकि चत ् प्रित प यार्शी आपणासारख्या राजकुलीन पु षाने लढणे हे आप या योग्यतेस कािळमा आण यासारखे आहे असे

जाणनू बंदकुीचा एकही बार न काढता पराक्रमी अमानु लाने पांच िप यांची पैतकृ राजवट

मकुुटसुद्धा िजथे या ितथे ठेवून कंदाहारला पलायन -न हे प्रयाण केले. िभ याशी ते काय लढायचे?

अशी लढाई कर याचा कलकं अमानु लाने वतःस आजपयर्ंत नाही तर नाहीच लावून घेतला, तो शूर अमानु ला चोवीस तासांत राजधानी हरला, चार तासांत रा य सोडता झाला, चार िमिनटांत

भावास रा यपद देता झाला, पु हा चार िमिनटांनी याच ेरा यपद आपणांकड े घेता झाला आिण

चार मिहने झाले तरी कंदाहार या िभतंी या आड या आड ठाण देऊन राहता झाला. अिमरी गादीवर

िभ ती बसलेलाच आहे; अमानु लां या अंतःपुरातील ना यागो या या रा यक यका चोर पोर

आपसांत वाटून घेतातच आहेत. अमानु ला या शयनागारांत वाटेचे चोर लोळत आहेत, प्रांतोप्रांतीचे

अिधकारी ‘िभ ती अमीर की अमानु ला! की आ हीच वतः? हणनू अमानु ला या अिमरी आजे्ञस अवहेलनेची उ तरे पाठवीतच आहेत. हा ‘अिमराचा केवढा दरारा! केवढा पराक्रम!!’

‘अफगािण थात क्रांितकारक सधुारणा होत आहेत’ स यद हणतात. अगदी खरे; दाढी करावी की वाढवावी, वाढिवलीच तर िकती अगुंले, िकती हात; टोपी घालावी की पगडी? टोपीच घातली तर

ती कशी? वाटोळी की उभी, की ितरपी की तुर्याची! या अ यतं गूढ प्र नास सोडिवणार्या सुधारणा-

www.savarkarsmarak.com 64

आिण यासाठी रक्ताचे सड ेसांडणारी क्रांती! ब चा साकूने तर मुलींनाच न हे तर मुलांनाही पडदा राखावा, शाळा सग या बंद ठेवा यात, र यात मु ला पािहला की याला लोकांनी सा टांग

लोटांगण घालावे, राजक यकांना पिवत्र आसरुी िववाहाने िभ यां या चोरां या, िचलटां या अतंःपुरांत दडपावे; शीख, अशीख िहदं ुपािहला की लटुावा, काफर हणनू मारावा, कुराणावाचनू

कोणी दसुरे पु तक हणनू ठेवू नये, वाच ूनये, कुराणच वाचावे, ते धमर्पु तक वाचनू ब चा साकू

वागतो तसे धमर्परायणतेने वागावे!! सधुारणावर सधुारणा! अगदी क्रांितकारक सधुारणा! आिण

पु हा ते थान जे हा िपशा च थान हणनू गाजत होते या वेळ या पठाणां या परंपरेस अगदी ध न! सेनापित नािदरखानच पहाना! पाच वष िवलायतेत मु न आले- पण ि त्रयांस पडदाच योग्य

हणनू मत देतात! ‘झपा याची सुधारणा’ दसुरे काय?

स यद खान हणतात, ‘नेपाळची रा यपद्धती िकती टाकाऊ; अफगािण थानचे रा टै्रक्य, जूट,

रा यपद्धती िकती प्रगतीपर, िकती बळकट!’ ते आता कोण नाका शकेल? नेपाळात अजून एकच

प्रधान, एकच राजधानी. तेच आमचे अफगािण थानात पहा! पाच अमीर! प नास राजधा या! प्र येकजण, एक तर कुणी तरी अमीर आहे नाही तर को या तरी अिमराचा प्रधान आहे. प्र येक जात

दसुर्या जाती या कंठास िबलगलेली! िशनवार् यां या छातीत दरुा यांची सरुी, िश यां या छातीत

सु नींची सरुी! रा ट्रीय ऐक्य ऐक्य ते आणखी कसे असावयाचे? दर िदवसाला एक दोन नवीन

अमीर उ प न करणार्या रा यपद्धतीहून ‘प्रगतीपर’ पद्धत ती कोणची असणार? टीचभर

अफगािण थानांत तेहतीस टो यांची वं वयदेु्ध जंुपलेली पाहून ‘रा ट्रीय बळकटीच’े दसुरे दशर्क ते

काय दाखवावे!

‘नेपाळ रानटी’! अगदी खरे, राजकुमारींना िभ यांची मलेु ओढीत नेऊन बला कारा या बोह यावर नेपाळात कुठे लग्न लावतात? अफगािण थात अमानु ला तसा सगंसारीने

अहंमदीयांस मारीत आिण ब चा साकू िहदं ूिशखांस मारीत आहे आिण स या सु नी जसे िशयाना मारीत आहेत, तसे कोणतेही ‘स य’ धािमर्क कृ य नेपाळच ेहातून आज हजारो वषार्ंत एक तरी घडले आहे का? ितथे न मुसलमानांची काफर हणून क तल उडत आहे. न िहदंूंत शैव वै णवांना मारीत आहेत. ‘मसुलमानांची जुट पाहा!’ पािहली बाबा! ध य आहे मसुलमानां या जूटीची! अमानु ला ब चाशी िबलगतो, ब चा अहंमद खानाशी, िशनवारी दरुा याशी, दरुाणी खास खेलाशी! जूटच जूट! एकीच एकी. याची याची जीव च कंठ च गांठ पडलेली! अशा जुटीचे अफगािण थान ‘एका बाजूस ितबेट, दसुर्या बाजूस िसधं-पंजाब िजंकून घेईल’ हे

काय स यदांनीच सांगावयास पािहजे! या वेळेस वीरवर अमानु लाच अफगािण थानाचा पुढारी होता हणनू स यद, ितबेट, पंजाब या िवजयावरच सतुं ट झाले. पण आता तर अमानु लाच काय,

पण याची बायको, याची आई, याचा िभ ती, याचा भाऊ याचा हुजर्या, याचा सेनापती-सगळेच रणांगणात उतरलेले, सगळेच अमीर. आता अफगािण थान नुस या डा या उज या, पुढ या, माग या देशांसच िजंकून न थांबता खाली भगूभीर्य अिग्नलोकांवर आिण वर आकाशीय

चदं्रलोकांवरही वारी के यावाचनू राहणार नाही.

www.savarkarsmarak.com 65

‘अफगािण थानास जे हा समुद्राची आव यकता भासेल ते हा पि चम समुद्रास ह तगत

कर यासाठी तो िहदंु थानचा िसधं ते काठेवाडपयर्ंतचा देश िजंिकल!’ स यदां या या हण यात

यां याच न हे तर उ या अफगाण रा ट्रा या मह वकांक्षेचा प ट उ चार झालेला आहे. पण ही बातमी काही आजच आ हांस कळली नाही. ती लहानपणांपासनू ऐकत आहोत. अिमरा या बापाने

या या आिण बापा या बापानेही िहदंी सागरा या तटाकी एकदा तरी समुद्र नान घडावे हणनू

धापा टाकीत जीव सोडले पण ते समुद्र नान घडले नाही. स या अफगािण थान या टीचभर

न यांतच जे रा ट्र गटांग या खात आहे, ते प्रथम या न या पार उत या आिण मग जगले

वाचले तर मग िहदंी महासागर आप या ओजंळीत भ न घे यास येऊ या. िहदंीमहासागरही वाटच

पहात आहे अफगाणांची समुद्र नानासाठीच न हे तर समुद्रसमाधीचीही हौस फेड याइतका तो खोल आहे.

‘अफगािण थानात दळणवळण आिण वाहतूक िनिवर्घ्नपणे होत आहे.‘ कोण नाही हणतो?

एका प्रवाशास शंभर िशपायांचे सरंक्षण सै य घेऊन एका मलैाला एकशेएक िजवावर या संकटांना गाठ यानतंर जगला तर अगदी ‘िनिवर्घ्नपणे’ दसुर्या मलैांत प्रवेशता येते खरेच! पण

अफगािण थान या प्रबलतेची शवेटची साक्ष हणजे स यद खान आिण शौकत अ लीखान आिण

अहंमद अ लीखान इ यादी िखलाफतधरंुधर लोक हणतात की मिु लम जगा या अमानु लाला असले या पािठं याची होय. ‘इराण, तुकर् थान, इिज त, अरब या सवर् मिु लम जगाचा अमानु लांना पािठंबा आहे’ आहे तर! तसा तो पािठंबा होता हणनू तर अमानु लांना िसहंांसनाव न ओढ यासाठी ब चा साकू २५ माणसांिनशी काबुलात आला आिण अमानु ला कंदाहारला िनघून गेला! अमानु ला नुकतेच यरुोपातून, टकीर्हून, इराणाहून या वेळेस देशी आलेले

होते. म यतंरी रिशया या िदग्गजानेही आप या पाठीवर ही अफगाणी माशी क्षणभर बस ू िदली होती. यामळेु रिशयाही अमानु ला या पाठीशी उभा आहे असे स यदांनी हटले ते ठीकच होते.

आ हीही हणतो रिशया अफगािण थान या पाठीशी आहे - जसा पारधी मगृा या पाठीशी असतो. रिशयाच का इंग्लडंचा नाही का अफगािण थानला पािठंबा? अमानु लांना नसेल तर ब चा साकूला असेल - पण कोणा तरी अफगाणास इंग्लडंचाही पािठंबा आहेच! िखलाफतवा यांनी विणर्लेले पॅन-

इ लामी ऐक्य खरोखर फार प्रबळ! अमानु ला सकंटात पडताच पहा कसा केमालपाशा चार-

साडचेार तुकीर् माणसेही काबूलाकड े धाडता झाला! आिण ती चार माणसेही काबूलला जा याचे आधीच परत केमालकड ेकशी तातडीने िनघून गेली! आता पॅन-इ लामा या िहता तव आिण पे्रमा तव या िखलाफत धरंुधरास- िवशेषतः आम या

िहदंी िखलाफतीस आमची एक सूचना आहे. ती हीच की, यापुढे यांनी कोणावरही खिलफा हणनू

लालची ि ट टाक याची घाई क नये. कारण काय असेल ते असो, यांनी ि ट टाकली की ती ट लागते. प्रथम तो तुकीर् खिलफा-िबचारा सुखासीन होता. पण या िहदंी िखलाफतवा यांनी याला ‘खिलफा’ हणनू याचसेाठी खटपट कर यास आरंभ करताच िबचार्याचा स यानाश झाला. होती ती िखलाफत गेली. देशोदेशी भीक मागत िफ लागला. तोच यांची ि ट केमालवर पडली. पण

केमालने तर कमालच केली. खिलफाचीच न हे तर िखलाफतीचीच याने िखरापत उडिवली.

www.savarkarsmarak.com 66

म यतंरी िनजामला खिलफापणाचा िटक्का लाव यास गेले तर या बाप याची जी दैना उडाली ती िवचा च नये. िखलाफती या वार्याने फुगलेला तो हैद्राबादी फुगा हॉईसरायां या िचमटीच

सापडताच फटकन ्फुटून गेला. कसला ठराव आिण कसला वतंत्र रालेपणा! यरुोिपयन बबजीर्वरही स ता चालेनाशी झाली. इतक्यात िखलाफत लालसेस अमीर अमानु ला िदले. अमानु ला या डोक्यावर धरावयास सतृ ण टीने धजतात तो तीच दु ट लागून या अिभषेकपात्रातच

अमानु लाची अिमरीही बुडून मेली! हणनू आता दसुर्या कोणाला तरी या अशुभ पदवीची अवदसा न भोवो या स हेतूने आ ही ही सचूना िखलाफतवा यांस करीत आहो! कारण अलीकडचे ऐकल ंकी, गाजी ब चा साकूशी महमंदअ ली सो या या दरू वनीतून - टेिलफोनमधून - बोल ूलागले आहेत.

हणनू ही िवनतंी की, आता ब चा साकूला तरी खिलफापणाची ट लावून याचा स यानाश क

नका! अजून ब चा आहे तो! चार िदवस राजवा याची मजा मा या याला! पुढे मागे याचा नाश

जे हा अगदी जवळ येईत ते हा पॅन-इ लामचा खिलफा हो याची आकांक्षा आपण होऊन याच े

डोक्यावर येईलच!

आता स यद खानाचा िनराप घ्यावयाचा. पण तो िबचार्या ‘जंगली, अस य िन असघंिटत’

नेपाळी भाषेत न घेता या या अफगािण थान या पू य असले या किव हजरत शेख सादी यां याच श दांत घेणे बरे. सादी हणतातः-

(फारसी) सिदया! आज रोजे अजलहु न ब तुकीर् दाद द

अ को दानाई फअम ब यूना दाद द

नाजो अजज िक्र मा हमा दर आलम िह द

बेवकुफह व जहालत खास अफगां दाद द

अथार्त ् : हे सादी! सृ टीची रचना होताना प ् तुकार्ना िमळाले, िव या आिण बुिद्ध यनूांना (ग्रीकांना) िमळाली, कोमलता, माधयुर्, हावभाव, स यता िह दु थान या वा याला आली आिण

उनाड मूखर्ता िन िपशा चपणा अफगािण थानला दे यात आला!’ नम कार स यदखान, येतो आता. -िद. ३० माचर् १९३९

(१८)

हुता मा राजपाल आिण महा मा गांधी गे या पाळीला पालर्मट सभेत िहदंु थानला औपिरवेशक स ता ‘Domenition status’

यावयाची की नाही यािवषयी जो मनोरंजक वादिववाद झाला, यात एका गंभीर दःुखाची जी बातमी बाहेर फुटली, ती िवषयी इंिग्लश असो वा िहदंी असो, पण प्र येक स दय मनु यास

सहानभुतूी वाट यावाचून राहणार नाही. या वादाचे भरात इंग्लडंचे एक प्रमखु पुढारी आिण उ या जगातील एक प्रमखु कार थानी िम.बा डिवन हे हणाले ‘तुम या आम या डो यादेखत तरी

www.savarkarsmarak.com 67

िहदंु थानला औपिनवेिशक स ता-वसाहतीचे वरा य-िमळणे शक्य नाही!’ कोण दःुखकारक

बातमी ही! हाय! हाय! िम. बा डिवन आिण या पालर्मट या सभासदांस उ ेशून ते असे हणाले की,

‘तुम या आम या डो यादेखत तरी िहदंु थानला वाय तता िमळत नाही,’ ते इंिग्लश सभासद,

या सार्या स जनांच ेडोळे इतक्या लवकर िमटणार ना! आ हांस बॉ डिवनसाहेब अवघ्या वषार्चेच

आत सोडून जाणार ना! हाय हाय!

कारण औपिनवेिशक वरा य तर एक वषार्चे आतच िमळणार असे भगतिसगंािदकांनी परवा लाहोर कोटार्त सांगून टाकले; इतकेच न हे तर या समयी आमची सवार्ंची मकु्तता होणारी अस याने तु ही या खट याचा नसता त्रास घेत बस याचे सोडून खुशाल िवसावा घेत बसावे हणनू

कोटार्स अनरुोधही (िशफारसही) केला. ते हा औपिनवेिशक वरा य एक वषार्तच िमळणार हे

क्रांितकारकांचे भिव य आिण ते यास खरे क न घेणारच; आिण ितकड े बॉ डिवनही काही भलतीच प्रितज्ञा, करणारे अनु तरदायी ‘ireesponsible’ गहृ थ नाहीत! अथार्त ्एक वषार् या आत

िम. बॉ डिवनांच ेआिण पालर्मटातील यां या पुढ या या िदवशी या सवर् सभासदांचे डोळे िन याचे

िमटणार हे उघड आहे! हाय! हाय! कोण हा दःुखद प्रसगं!

भारतभक्त भगतिसगं हणतात, एक वषार्च ेआत वरा य िमळणार! िब्रटनभक्त बॉ डिवन

हणतात, मा या डो यादेखत तरी काही वरा य िमळत नाही. या दोघां याही प्रितज्ञा खो या होऊ नयेत अशी- कारण ते दोघेही गहृ थ आप या या िब्रिटश साम्रा यातील या या देशातील माननीय देशभक्त ्

आहेत. कोणीही खोटा ठरला तरी तु हा आ हां िब्रिटश साम्रा यांतगर्त सरुा यात राहू इि छणार्या अवघ्या िहदंी इंग्रजी नागिरकां या िब्रिटश साम्रा या या सामि टक अिभमानाला दखुापत होणारी आहे; ते हा या दो हीही प्रितज्ञा खर्या ठरिव याचा एकच एक जो अथर्, जो मागर् यातून िनघतो तोच साम्रा यािभमानी बॉ डिवनसाहेब वीकारतील आिण आपले डोळे या वषार् या पिह या अ यार्तच िन याचे िमटून या वषार् या दसुर्या अ यार्त िहदंु थानास औपिनवेिशक वरा य

िमळ याचा िदवस उजाडू देतील यात आ हांस काहीच शंका वाटत नाही. तरीही बॉ डिवनसारखा मोहरा इतक्या अनपेिक्षत शीघ्रतेने आ हा सवार्ंस अंतरणार ही बातमी यां या वतः याच त डून

ऐक यामळेु दःुख मात्र अ यािधकपणे झा यावाचून राहत नाही. इंिग्लश पालर्मटवर हा मोठाच

प्रसगं कोसळणार खरा : गाय फॉक्स या वेळच ेसंकट देखील इतके भयानक न हते! जे िहदंु थानचे

वरा य एका वषार्त िमळणारच आिण याच वेळी पालर्मटातील, ‘तुम या आम या डो यादेखत

काही िमळ याचा सभंव नाही!’ इतक्या त ण, बाल वदृ्ध अशा थोर थोर िब्रिटश सभासदां या आयु याची दोरी अशी अक मात इतकी आखूड हावी ना! हाय! हाय! ई वरे छा बलीयसी! दसुरे

काय!

ितकड ेबकर् नहेडवर असा वाईट प्रसगं गुजरणार तरी आहे. पण इकड ेधमर्वीर राजपाल यांची ह या करणार्या अलामिदनावर तर याहूनही वाईट प्रसगं गुज न देखील गेला! िहदं ुधमर्वीर राजपालाची ह या करणारा हा मसुलमान गाजी अलामिदन-जीव वाचिव या किरता सारखी धडपड करीत

www.savarkarsmarak.com 68

असता ती सवर् िन फळ ठ न शवेटी फासावर लटकला! आिण अशा प्रकाराने ‘रंगीला रसूल’

प्रकरणाला शवेटी अशी अगदी अक्षरशः मठूमाती िदली गेली. मसुलमानांचेच पे्रत पुरताना! िहदंचेू

न हे!

कारण रा यपालाला मारले ते हा मौलवी जाफर अ ली सतुं ट ऐटीत हणाले होते की, राजपाला या मृ यनेू ‘रंगीला रसूल’ला मठूमाती िमळाली; पण शवेटी ती यांची घोषणा फार

घाईची ठरली कारण राजपालाचे पे्रताला िहदंनूी अिग्न िदला-मठूभर माती नाही आिण या अिग्न या ड बाने होरपळून आज जे हा अलामिदन फासावर लटकला, ते हा याला िदले या मठूमातीतच या ‘रंगीला रसूल’ला खरी मठूमाती िमळाली. आता ती मठूमाती मातीत िमळून गेली अस याने या प्रकरणाला एकंदर आढावा काढून हाती

काय राहते ते पाह यासाइी जर आपण ती मातीची मठू थोडीशी चाळून पाहू लागलो, तर असेच

िदसून येते की, मसुलमानास तरी हा सवदा एकंदरीत फारसा व त पडला नाही. कारण एका िहदं ू

राजपालासाठी यांनी तीन माणसे कामास आली. राजपालावर पिहला गाजी जो चालून आला, तो सात वष तु ं गात सडत आहे. दसुरा गाजी चालनू आला तो चवदा वष तु ं गात डांबला गेला. या ितसर्या गाली अजामिदनने राजपालला मारले पण तो तर वतःच फाशीवर खेचला जाऊन पुरता लबंा झाला. एका िहदंसूाठी मेले िन अधर् मेले िमळून तीन मसुलमान खचीर् पडतात! यावर पु हा िपडं दिक्षणा हणनू खट यापायी िप्र ही कौि सलपयर्ंत चार-पाच लाखंवरचा यय! अशा महाग

दराने हे नसते भांडण िवकत घे याची मुसलमानांची खुमखुम अजूनही िजरली नसेल, तर यांनी ते

सखेुनवै चालू यावे. प्र येक मसुलमान एक गाजी अलामिदन झाला तरी ते आहेत सात कोटी. एक

िहदं ूराजपालास तीन मसुलमान याप्रमाणे फार फार तर तीन कोटी िहदंवूारी तो सात कोटी गाझींचा सगळा पिरवार, अगदी सगळा कामास आला, तरी िहदं ु१९ कोटी बाकी उरणारच आिण मसुलमान?

शू य!

ही गो ट यानात ठेवून आता यापुढेही हा गंुडपणा चालिव याची मसुलमानांची छाती असेल तर

यांनी सुखाने चालवावा! राजपालाला मारले हणजे िहदं ू दबतील ही यांची समजतू यांचाच

स यानाश कर यास कारणीभतू होईल. हे या प्रकाराव न उघड होत आहे. िहदं ु पूवीर् के हा के हा गंुडिगरीने दबत पण आता हे सघंटनयुग आहे. आता ही तुमची गंुडिगरी तु ही थकाल तोपयर्ंत

सखुाने चाल ू या! वा तिवक पाहता ‘िकशन तेरी गीता जलानी पडगेी’ अशा मसुलमानी कृ णिनदेंस उ तर हणनू

राजपालाने ‘रंगीला रसूल’ िलिहले. यात महंमद महाशयां या चिरत्रातील ऐितहािसक गो टीच

बहुशः अस याने कोटार्ने राजपालास िनद षी हणून सोडून िदले. पण मसुलमानांस हवेच होते तर

यांनी फारतर या पु तकातील िवधाने खोडणारे दसुरे एक पु तक प्रिसद्ध करावयाचे होते

कोिटक्रमाला कोटीक्रम चाल ू राहता. पण नाही. मुसलमानांना कोटीक्रम कशाशी खातात हे काय

ठाउक? पैशािचक लाठीक्रमानेच के हा के हा काम भागे हणून यास ती चटक लागली. पण आता ते िदवस गेले. राजपाल धीटपणे आपले आयर्समाजी प्रचारकायर् करीतच चालला. मेला ते हा तीन

मसुलमान खचीर् पाजून आिण िहदंपेूक्षा मसुलमानांसच तो सवदा महाग क न मेला. याने

www.savarkarsmarak.com 69

िहदंधुमार्चा पक्ष घेतला हणूनच यास मरण आले. या तव िहदं ू याचा धमर्वीर राजपाल हणनूच

गौरव क लागले आिण शवेटी जे हा दोन लाख मुसलमानां या डो यातून पा याची िटपे आली, यांनाही हाय तोबा! करणारी पे्रतयात्रा ‘गाझी’ अलामिदनचे पे्रत घेऊन काढावी लागली, ते हाच या

‘रंगीला रसूल’ प्रकरणास खरी मठूमाती िमळाली!! या मसुलमानाने ‘िकशन तेरी गीता जलानी पडगेी’ हणनू हटले आिण हा वाद माजिवला,

या या पापाचे प्रायि चत दसुर्या मसुलमान अलामिदन या फाशीवर यावे लागले आिण दोन

लाख मसुलमानांना ओरडत ओरडत याला मठूमाती यावी लागली. राजपाला या सव याइतका महाग जरी नसला, तरी अिलबाग या पटवधर्नाचाही सवदा

मसुलमानांना व त तरी पडला नाहीच. पठाणाने पटवधर्नांना सरूीने भोसकले; पण पठाणास

फाशीवर लटकून लबें हावे लागले. शेवटी एकास एक-डो यास डोळा-दातास दात -ग यास गळा, िजवास जीव यावा या अटीवरही जरी मसुलमानां नी हा खेळ असाच चाल ू ठेव याची छाती असेल, तरीही आमची ना नाही यां या सात कोटींस आम या सात कोटीचा छेद गेला तरी बाकी उरले पंधरा कोटी! - िहदं!ू

कोणी भला माणूस सहज िवचारील की, अहो, पण हे डो यास डोळा आिण दातास दात असे

चालायचे कुठपयर्ंत? तर आ ही हणू ‘भाब या माणसा, जो आततायीपणा होऊन होऊन खाजवून

ख ज काढतो तो अगं रक्तबंबाळ होऊन यास खाजिव याचा कंटाळा येईपयर्ंत! ते यास िवचार!

आिण याची हौस नाहीच िजरली तर? चाललाच आहे हा खेळ असा. आ ही नको हणनू काय होते?

तो होऊन चालनू येतो, ितथे रडून काय उपयोग? दोघांपैकी को या एकाचे तरी दो ही डोळे आिण

ब तीसही दात उखडून पडतेो हे डो यास डोळा आिण दातास दात असचं चालणार असेल, तर

हपापाचे सारे दात उपटून खेळ बंद हो यापेक्षा शक्य तर गपापाचे दात उखडून तो खेळ बंद करणे

िनदान अिधक अ यायाचे तरी होणार नाहीच नाही! हणनू पु हा एकदा हमी देऊन सांगतो की, यापुढे िहदं ूकाही ‘सोड’ हणनू हणत नाहीत. आततायीपणा चारी मुं या चीत न हेतर अगदी िनपचीत पडपेयर्ंत असेल याची छाती याने झुजूंन घ्यावे! ya िन चयास धमर्वीर राजपालाची िचता साक्ष! दीनदयाळ पटवधर्नांच ेप्राण साक्ष! कारण ते दो हीही सौदे िहदंनूा काही महाग पडले

नाहीत- मसुलमानांना व त तर पडले नाहीतच नाहीत ते हा आणखी कोणा मसुलमान कवीची छाती असेल तर याने ‘िकशन तेरी गीत जलानी पडगेी’ अशी किवता पु हा िलहावी हणजे या सग या नाटकाची पुनरावृ ती होत होत पु हा एखादा अलामदीन फासांवर लटकत लबंा होईल;

यास आमची काही आडकाठी नाही. तु हास परवडले तो तु ही पािहजे तर तुम या प्राणा तापयर्ंत

देखील या गाजीपणा या िनशेचा उपभोग घेत असावे.

हो; परंतु अलामदीनला दोन लक्ष मुसलमान गाजी हणून, ‘शहीद’ हणून, ‘हुता मा’ हणनू

लाहोरला िमरवीत असता या ग गाटाने आम या महा मा गांधीं या समाधीचा लवमात्र भगं

झालेला िदसत नाही कसा? ती अभगं समाधी आहे असे हणावे तर राजपाला या पे्रतास जे हा लाहोर या लाख िहदंनूी िमरवीत नेले आिण ‘धमर्वीर राजपाल की जय’ हणून गजर्ना के या, ते हा हीच समाधी िपसाळून उठून एखा या लोहारा या भा यासारखी फोफावत, एखा या

www.savarkarsmarak.com 70

नािगणीसारखी फु कारत या िमरवणकूीस डसावयास धावली होती. राजपालाचे पे्रत िमळेना पण

िहदंनूी पोिलसां या मो या मारहाणीस न जुमानता ते पे्रत सोडवून आणले. उभे िहदं ूलाहोर या राजपाला या पे्रतावर फुले उधळीत आिण ‘जय धमर्वीर’ हणून गजर्त चालले. मसुलमानांनी िहदंुं या याच िचकाटीची नक्कल क न अलामदीनच पे्रत सोडिवले आिण ‘गाझी’ हणनू गजर्त

िमरिवले. या दोन गजर्नेत अलामदीन आततायी अस याने, सरूा उपसनू ह या यानेच केली अस याने वा तिवक पाहता कोणाही अिहसें या खर्या भक्तास या या िमरवणूकीचा अिधक

ितटकारा यावयास पािहजे होता; पण नाही. ितचा ितटकारा महा मा गांधींस आला नाही. याला गाझी हट यािवषयी मुसलमानांस दोष देणारा एक श दही यांनी िलिहला नाही; पण राजपालला धमर्वीर हणून गौरिव यािवषयी मात्र यांची समािध, शांित िहदंनुा िश या हासड याइतकी िचडून

उठली. ते हणाले, महारा ट्रीय वाचकांस मािहत नसेल हणून पंजाब या िहदंूं या िज हारी लागलेली ही

गो ट सांगतो की, -गांधीजी िचडून हणाले, राजपाल एक केवळ पु तक िवके्रता. मसुलमानां या मनोवृ ती दखुिवणारे पु तक यापे छापले. यापायी तो मारला गेला, याम ये याने कोणते मोठे

धमर्वीर व दाखिवले? याने छापलेली पु तके सगळी िवकली गेली होती. ते हा याला कवडीचाही तोटा झाला नाही, मग कोणचा वाथर् याग याने केला?

महा मा गांधी या हण याचा एकंदरीत मिथताथर् असा की, पोटासाठी पु तक छापले; ते पैसे

घेऊन िवकले. या धं या या भानगडीत तो मारला गेला. यात धमर्वीर व ते कसले? या तव

राजपालला ‘हुता मा’ हणनू गौरिवणे िहदंचूा केवळ मखूर्पणा आहे.’

‘राजपाल या पु तकाची िवक्री झाली होती’ हणनू तो वधमार्थर् मारला जात असताही यास

हुता मा हणायचे नाही, मग गांधीजींची पु तकेही ते नेहमीच िवकीत अस याने आिण िवशेषतः यांचा ‘यंग इंिडया’ ही वगर्णी उकळूनच चालेला अस याने यास तरी महा मा का हणावे?

‘राजपालाला धं या या भागगडीत मृ यू आला् असे हण याचा िनलर् ज कोटीक्रम असेही हणू शकते की िटळकांनाही धं याचे- केसरी पत्राचे -भानगडीतच कारावास घडला, िशक्षा झा या; मग

यास लोकमा य का हणा?

‘राजपालाची धं या या भानगडीत ह या झाली.’ समजा झाली. पण याने ह या केली तर न हती ना? मग धंदा करीत होता हणनूच राजपालला ‘धमर्वीर’ हणनू हणताच िचडून जाणारे हे

यायाचे आिण अिहसेंचे आचायर्, सरूा उपसनू दसुर्यास छपून भोसकीत सटुणार्या याड ह यारी अलामदीनला गाझी हणणार्या मसुलमानांिवषयी का नाही िनदेंचा एक चकार श द काढीत? न

जाणो क्विचत असेही असेल की, िहदंनूा मसुलमानांनी सरुा घेऊन भोसकणे हे अिहसें या त वास

िततकेसे जाचक नसेल- जसे इंिग्लशांसाठी जमर्नांना ठार मारणे हेही अिहसेंिव द्ध न हते.

महाशय राजपालांनी केवळ धंदा क नच जीवन घालिवले असते, तर ते मसुलमानां या डो यात

इतका खुपतेच ना! ते आयर् समाजाचे कट्टर अिभमानी आिण सेवक होते. ीकृ णांची मसुलमान

करीत असलेली िनदंा सहन होईना हणनूच यांनी ‘रंगीला रसूल’ हे पु तक यातील धोका माहीत

असनू जाणून बूजून प्रिसद्ध केल आिण मसुलमानांचे डोळे या अंजनाने झणझण ूलागताच ते उलट

www.savarkarsmarak.com 71

प्रस न झाले. यांना धंदा करावयाचा होता, तर द्धानदंां या मारेकर् यांचे अ दु लांचे चिरत्र िलहून

आिण यात ‘भाई अ दु ला’ हणनू गौरवपर नाव देऊन ‘यंग इंिडया’ सारख्या या या प्रती मसुलमानांत लाखांनी खपिव या अस या िकंवा ‘आप या शूर मोप यां या’ धमर्िन ठेचे गोडवे

गाणारे आिण नळबाजारात यांनी अ याचार केलेच नाहीत हणनू सांगणारे एखादे कि पत

इितहासाचे पु तक प्रिसद्ध क न िखलाफत किमटीकडूनच न हे तर साबरमती आ मातूनही या िहदंू वेषा या पाप पु याचा पुर कार शकेडो पयात िमळिवला असता! िनदान पक्षी आपले भोपाळचे नबाव तर होतेच की नाही! िहदं ूजनता धमर् छलाने या दु ट

रा यात सतं्र त होत असता मसुलमानी गंुडिगरीला बळी पडणार्या या रा यातील िहदं ुमलुामलुींचे

आक्रोश ‘कमर्वीर’ सारख्या गांधीवे या पत्रातूनही प्रित अंकी ऐकू येत असता, िहदं ूभाषा, िहदं ूधमर्, िहदं ूसं कृती यांस मा न सारखे मसुलमानीकरण ् या रा यात चालले असता महा माजी जसे या भोपाळात जाऊन जाणून बूजून सांगते झाले की, भोपाळची प्रजा नवाबां या रा य यव थेने सतुं ट

आहे! या नवाबाची नसुती एक चनैीची मोटार इतकी मू यवान आहे की, तीत नानगहेृ, पानगहेृ,

श यागहृ असा राजवा याचा राजवाडाच उठवून िदला आहे आिण भर यरुोपात ितला एका चढाओढीत अलीकडचे भ यतेत पिह या क्रमांकाचा पुर कार िमळाला आहे. ‘ या नवाबाची’, गांधीजी हणाले , ‘राहणी अगदी साधी आहे! आिण तो जवळजवळ रामराजाच आहे!’ आ ही हणतो, जर महाशय राजपालला केवळ पु तक िवक्रीचा धंदा करावयाचा असता, तर याने

‘भोपाळचा रामराजा आिण याचा भाट साबरमतीचा वा मीकी’ हणनू एक पु तक प्रिसद्ध क न हे

गांधीिवरिचत भोपाळ या नवाबाच े चिरत्र यात छापले असते. हणजे महा मा गांधीसारखा, महाशय राजपालांचा हातही भोपाळ या नवाबांनी ओला केला असता; इतकेच न हे तर या राजपालालाही मसुलमान लोक महा मा हणनू हणू लागते; िहदं ूतर हणतेच हणते. कारण जो सावावर पडले या घावापेक्षा चोरावर पडले या घावास पाहून अिधक दःुखातर्पणे रडतो, यासच ते

महा दयाळू हणतात. जो मनु या या मलुा या पुढचे दधू ओढून घेऊन सापा या िपलास पाजतो, यासच ते महासाि वक समजतात. जे दो ही पायांवर न चालता डोक्यावर चालतो यासच ते महान

तप वी मानतात.

िहदं ू धमार्ची िन ठा आिण िहदंु वाचा यथाथर् अिभमान महाशय राजपालांनी ितनदा प्राणावर

बेतली तरी सोडला नाही हणनूच तो खरा धमर्वीर होता. हणनूच सघंटनांिभमानी लाख िहदंनूी या यावर कृतज्ञतेची फुले उधळली आिण हणूनच महा मा गांधीस ते वावड े लागले. कारण

सघंटनांनी प्रचडं चळवळ यां या िश याशापास कवडी या उधारीने न िवचारता भरभराट आहे. हे

यास सहन होत नाही हीच खरी गो ट आहे. याचा वचपा काढ यासाठी ते सघंटनांवादी िहदं ू

याला धमर्वीर हणतील याची हटकून िनदंा करतात, आिण याची िनदां करतील या भोपाळरा यासारख्या िहदंू वे या सं थािनकांची हटकून तुित करतात. िहदं ूसघंटनात यांचा बडजेाव नाही हणनू याचा वेष आिण िहदं ूसघंटन कायार्स िमळावे तर मसुलमानांची लाठी आिण

सरेु डोक्यावर गरगर िफरत राहणार- ही भीित; हा पेच आहे दसुरे काय?

www.savarkarsmarak.com 72

बरे झाले; लकेंत स या रावणाचे रा य नािह हणनू. नाही तर िहदं ु सघंटनां या म सराने

िहदंु वे या भोपाळ या नवाबाची जशी यांनी हटकून धदेंवा या पाठकांनाही लाजवील अशी तुती केली, तशीच ते लकेंला खादी दौर्यावर जाऊन रावणचीही तुित करावयास सोडते ना! भोपाळ या नबाबािवषयी हटले तसेच हट यावाचून राहतेना की ‘रावण रा यात सवर् प्रजा सतुं ट आहे- अशोक वनातील बंदीवान सीतेसुद्धा! रावण रामराजाच आहे!

-िद. ३० नो हबर १९२९

www.savarkarsmarak.com 73

(१९)

शंकराचायर् महाराजांची िन जॉनबुल महाराजंची सूचना छळकांचीही एक जात असते. जगभर छळकांची िवचारपरंपरा हणनूच एकसारखी आिण

एकासाची बनते. मग तो छळक कोट पालटून टोपीधारी कोणी जॉनबुल असो िकंवा काषायकौपीन

मुडंधारी कोणी पीठे वराचायर् असो. जर कोणास याचे प्र यतंर पहावयाचे असेल, तर यांनी शारदा पीठा या शंकराचायार्ं या वतीने

प्रिसद्ध झालेली अं यज वगर्िवषयीची घोषणा पहावी! अं यज वगार्ंना िशवणे हे देखील पाप

अस यामुळे या पापापासून या पापप्रणव प्रािणमात्रांचा बचाव कर या या परम पिवत्र उ ेशाने ही घोषणा परमहंस पिर ाजकाचायर् अ.अ.अ. याजकडून काढ यात आली आहे. ती घोषणा अगदी नवीन अस यामुळे तीत काही तरी नवीनच िलखाण असेल हणनू आ ही ती वाचू लागलो. तो यातील बहुतेक वाक्ये यापूवीर् कुठे तरी वाच याचे आ हासं म लागले. िवचारपरंपरा तर अगदी कोण या तरी जु या लेखातून चोरली असावी असा सशंय ये याइतकी पिरचयाची भासली; पण ती पीठासारख्या अिधकारी सं थचेी घोषणा अस याकारणाने ती कोणाची तरी चो न केलेली प्रत असे

हण याचे धाडस आमचे दय करीना. ते हा शारदा पीठासारख्याच मानिसक पिरि थतीत

असले या दसुर्या कोणा तरी तशाच थोर आिण दिलतांवर केवळ दया कर यासाठीच यांना दळून

काढ याचे पु यकृ य कर यात िनढार्वले या दयाळू यक्तीने पूवीर् एखादी अशीच घोषणा काढली असावी, ती आपण वाचली असावी आिण ती जाणनू बुजून प्रत कर याचा हेतु नसताही मनु य व

समान अस याने समान मनःि थतीत समान उ गार सहज िनघ या या नसैिगर्क प्रवृ तीमुळे या जु या घोषणेसारखीच िवचारपरंपरा या न या घोषणेत उतरली असावी असा आमचा समज होऊन

जुनी घोषणा आपण कुठे पािहली आिण कुठे ठेवली ते आ ही आम या मतृीतील दय-कपाटात

शोध ूलागलो. काही वेळाने आ हांस तो कागद सापडला. फार आनंद झाला. आम या क पनेप्रमाणे तीही एका

थोर अिधकारसपं न सं थेची घोषणाच होती. इतकेच काय, पण ही शारदापीठाची घोषणा जशी ‘ ीम राजराजे वर महाराज’ या या वतीने होती, तशीच तीही अगदी थेट याच राजराजे वर

महाराज याच थोर नावांस अलकृंत करणार्या िवभूतीची होती! या ऐितहािसक सा याचे जसे

आ हांस कौतुक वाटले, तसेच वाचकांसही वाटेल या आशनेे आ ही या दो ही घोषणांतील

मह वाचा भाग बाजूस बाजू लावून छापीत आहो. या घोषणांपैकी शारदापीठाची घोषणा स या सवार्ंसमोरच अस याने ितचा उतारा जो आ ही देत आहोत तो अक्षरशः खरा आहे िकंवा नाही हे

कोणासही परीक्षून पाहता येईल. केवळ अथर् प टीकरणाथर् कंसाम ये कुठे कुठे जी वाक्ये िदली आहेत. तेवढी आमची आहेत. बाकी आ ही शारदापीठाची घोषणा जशी या तशीच िदली आहे.

यातील अिहदं ूश द देखील बदलले नाहीत; कारण न जाणो िहदं ूशंकाराचायार्ंचे िलखाणात लछ

श द वापरणे हाही सनतान धमर्च असेल! दसुरी घोषणा जी आहे ती मात्र केवळ आम या कपाटात

असले या एका प्रतीवाचून बहुधा अनपुल धच झाली आहे. तरीही यातील िलखाण कुठेतरी

www.savarkarsmarak.com 74

वाचलेले हजारो लोक िव यमान अस याने ित यातील वाक्यां या यथाव पणािवषयीही श ्ंकेस

जागा उरणारी नाही. ही नवी घोषणा शंकराचायर् महाराजां या वतीने अं यज वगार्स सचूना हणून

िनघाली आहे. ती अगदी महाराजं या वतीने शंकराचायार्ंसदु्धा झाडून सार्या भारतीयांसच आज्ञापत्र

हणनू िनघालेली आहे. शंकराचायर् शारदापीठ हे केवळ महार चांभारांना अ यंत अ पृ य हणून

यांस या यां या धमार्प्रमाणे राह याचा उपदेश देत आहेत, याच अं यज धमार्प्रमाणे राह याचा उपदेशही महाराज जॉनबुल यांची घोषणा शंकराचायार्सदु्धा सवर् भारतीयांस अं यज, अ पृ य

समजून िहदंी लोकांस देत आहे. या दो ही घोषणा अशा : शंकराचायर् महाराज यांची धमर्िन ठ

भारतीय अ पृ य वगार्स सचूना ीम परंमहंस पिर ाजकाचायर् जग गु ीशंकराचायर् शारदापीठाधी वर ीमद्राजराजे वरा म

महाराज यां या वतीने अ पृ य वगार्ंस शुभ आशीवार्दपूणर् सचुिव यात येते की,- १ थो या िदवसांपासून लोभलालचीचा वश होउन िक येक धमर्द्रोही लोकांनी पशार् पशर् मयार्दा हणजे सृ टीक्रमाप्रमाणे चालत आलेली प्रणािलका तोडून टाकून सब गोलंकार कर याकिरता अ यजं पशर् कर याचा आिण अ यंजांना उ च वणीर्यांप्रमाणे देवमिंदर-प्रवेश अिधकार देऊन

उ चवणीर्य प्रजेला भ्र ट कर याचा आपमतलबी आिण धमर्द्रोही य न चालिवला आहे. या धमर्द्रोहा या वावटळीत तु ही अ पृ यांना सापडू नये.

२. तु ही अ यजं भारतवषार्चीच प्रजा आहात िन िहदं ुजातीच ेएक अगंही आहात. भारतीयांचा मखु्य धमर् (अथार्त ्गावात कुत्र ेचालजे िततके आ हा पृ यांशी लगटून मागार्ने न चालते िततके

आ हा पृ यांशी लगटून मागार्ने न चालणे, हशी पाणी िपतात या थळीही नदीचे पाणी न िपता या या अगदी खाली नदीला िशवणे, मसुलमान िकट या धतुात आिण कुली पाणी िपतात, या चवदार तळयाची चव चाखून तो भ्र ठ न करणे, आ ही सवर् लाभकारक धदें करीत असता तु ही गाव या मशाना या पिलकड ेएखा या खोपटातच राणे इ यादी पिवत्र धमर्सतू्रानु प) आपला धमर् पाळाल, तर यातच तुमचे क याण आहे.

३. या नवीन धमर्द्रोही अ यजंोद्धारक लोकांनी कधी तु हांस अ नव त्र िदले आहे काय? (जसे

आ ही ग्रहण सटुले हणजे फाटक्या तुटक्या िच ं या आिण सणावारास उ या पत्रावळी यांचे

सनातनी दान तु हांस देतो) तुमचे याम ये खरोखर क याण आहे असे यांनी काय केले आहे?

( वामी दान द, लाला लजपतराय, िहदंसुभा, यां या दिलतोद्धार मडंळासारख्या सं थांनी हजारो अ पृ यांस पोटापा यास लावले ही गो ट साफ खोटी आहे.) तुमचे याम ये खरोखर क याण आहे

याम ये आ ही उ च सनातनी लोक तु हांला सहा य कर यासाठी सदोिदत तयार आहोत. ते

धमर्द्रोही पुढारी तुमचे खरे शत्रू होत. यां या वावटळीत सापडाल तर याचा पिरणाम तु हांस

मुशंीगंज-पवर्तीप्रमाणे भोगावा लागेल; मोठे कलह उ प न होतील.

४. ते हा या धमर्द्रोही चळवळयांपासनू सावध रहा. आपला अ पृ य धमर् पाळून रहाल, तरच

परमे वर तुम यावर कृपा क न तु हांला पुढ या ज मी उ च वणार्म ये ज म देईल. (क्विचत

जसा आजचा एखादा शंकराचायर् हा गे या ज मीचा चांभार असू शकेल.- तसाच एखादा आजचा

www.savarkarsmarak.com 75

महार पुढ या ज म उ च वणीर्यांत ज मनू पुढचा शंकराचायर्ही होऊ शकेल. याहून मे यानंतरचे

आशादायी भिव य ते काय असणार? हणनू मरेतो या ज मी कु याहूनही अ पृ याव थेतच आनदं

माननू तोच धमर् माननू रहा.)

जॉनबुल महाराज यांची राजिन ठ भारतीय प्रजावगार्स सूचना

ीम परमहंस (हंसाप्रमाणे अ यतं गौरवणर् असले या) पिर ाजकाचायर् (चारी खंडात यां या वारीचा सारखा सचंार चाल ू आहे ते) आगं्ल वीपाधी वर, ीमद्राजराजे वर (तुम या शंकराचायार्ंसुद्धा सवर् राजामहाराजांचे अिधराज) ीमत ्जॉनबुल महाराज यां या वतीने आम या भारतीय पददिलत प्रजाजनांस शुभ आशीवार्दपूवर्क आज्ञािप यात येते की- १. थो या िदवसांपासून लोभलालचीचा वश होऊन िक येक राजद्रोही लोकंनी (उदाहणाथर् िटळक,

लजपतराय, चाफेकर, सावरकर, अरिवदं,गांधी, गोखले इ यादी मोठा या नोकर्या न िमळा यामुळे

असतुं ट झाले या दु टांनी) राज-प्रजा मयार्दा हणजे ‘नािव णुः पिृथवीपतीः’ ही सिृ टक्रमाप्रमाणे

चालत आलेली प्रणािलका मोडून आ ही गोरे इंग्रज पृ वीपती, तु हा का या िहदं ुलोकांचे राजे

हणनू िव णूसारखे पू य; तु ही प्रजा हणनूच आमचे दास ही यव था भगं याचा आिण गोर्या इंग्रजांशी का या िहदंी लोकांचा बरोबरीचा अिधकार सांगून सब गोलकंार कर याचा आिण आम या राजमंिदरातून या हीनवणीर्य प्रजेस प्रवेशािदक अिधकर देऊन भ्र ट कर याचा राजद्रोही प्रय न

चालिवला आहे. या राजद्रोहा या वावटळीत तु ही आम या का या िहदंी प्रजेने सापडू नये.

२. तु ही िहदंी लोक आमची प्रजा आहात आिण आम या िब्रिटश साम्रा याचे एक अंगही आहा. तुम या सनातन वणार् मधमार्प्रमाणे या साम्रा याचाही मखु्य धमर् वणार् मच हणजे colour

bar हा आहे.

तु ही िहदंी काळे, दास, प्रजा आिण आ ही इंग्रज गोरे, वामी, राजे. हा वणार् म धमर् तु ही पाळावा. (अथार्त ् आ ही फ टर् क्लासम ये असलो तर तु ही या ड यात बरोबरीने न बसणे.

र याने इंग्रज पाहताच यास सलाम करणे, विर ठ गोरा ऑिफसर रागावला तर या या लाथा प्रसाद हणनू खाणे, आ ही ग हनर्र इ यादी अिधकार चालिवणे आिण तु ही खडघाशी, चपराशी, बबजीर् बनणे; ऑिफस वगैरेम ये नगरातून आ ही बसणे आिण तु ही गावाबाहेर गचाळ

‘Coloured area’तच बसणे, शाळांतून ट्रा वेतून, मागार्व न आम या बरोबरीने न चालणे- या गोर् यां या मागार्स न िवटाळणे, आ ही तु हावरचे वार, तु ही आमचे भारवाही पशु : हा जो राजाप्रजासबंधीचा सिृ टिनयम तो आनदंाने पाळणे) हा तुमचा धमर् तु ही पाळाल तर यात तुमचे क याण आहे.

३. या नवीन राजद्रोही भारतोद्धारक हणिवणार् यांनी कधी तु हा िहदंी प्रजेस अ नव त्र िदले आहे

काय? यांची ही लबाडी उघडकीस यावी हणनू तुम या क याणासाठीच आम या रा यात आ ही जवळ जवळ दरवषार्आड मोठेमोठे दु काळ पाडून दाखिवतो आिण तु ही काळे लोक लाखांनी अ न

www.savarkarsmarak.com 76

अ न क न मरत असता आ ही लाखांनी पगार उपटीत िवलायतेस धाडतो. (हेतू हा की, तु हांस हे

राजद्रोही भरपूर अ नव त्र देतात की नाही याची कसोटी तु हास दाखवावी.) तुमचे याम ये

खरोखरच िहत आहे (उदाहरणाथर् भाराभर कर िबनबोभाट देणे, िहदंु थानातील सोनेनाणे झाडून

सारे िवलायतेस वाहून नेऊ देणे, आम या शत्रूची दा सपेंतो यां या तोफांच ेखा य बनणे) अशा कायीर् आ ही उ चवणीर्य ‘White Races’ तु हांला मदत यावयास िसद्ध आहोत. हे िटळकािदक

राजद्रोही पुढारीच तुमचे खरे शत्र ू आहेत. यां या वावटळीत सापडाल तर याचा पिरणाम

(जािलयनवाला बागेप्रमाणे) तु हांस भोगावा लागेल. मोठा कहर गुजरेल.

४. ते हा या राजद्रोही चळव यांपासून तु ही सावध रहा. रा यकत इंग्रज ते िव णू समजनू प्रजेचा दासधमर् पाळून रहाल, तर परमे वर तुम यावर कृपा क न पुढ या ज मी इंग्रज जातीतच, क्विचत ्

इंग्लडंम ये तु हांस ज म देईल. (न जाणो क्विचत ् या मे यानंतर या पुढील ज मी लॉडार्त

ज मनू िब्रिटश साम्रा याचे मुख्य प्रधान हाल-न हे राजवा यात ज मनू राजे हाल- पुढील ज मी मे यानंतर केवढे आशादायी भिव य!) ते हा यावर ि ट ठेवून या ज मी (मरेतो आम या पगाराची ओझी वाहणारी सतुं ट गाढवे होऊन) प्रजाधमार्च ेयथावत ्पालन करा.

-िद. १४ िडसबर १९२९

www.savarkarsmarak.com 77

(२०)

सर टेगाटर् या दं यािव द्ध

िच तागांगचा प्रितदंडा िजकड े पहावे ितकड े िनबर्ंधभगं चालेला आहे! िहदंी लोकंचा िनबर्ंधभगंाचा खेळ पाहता पाहता

प्र यक्ष इंग्रज सरकारला देखील िनबर्ंधभ ्ंगा या या साथीत सामील हो यावाचून राहवेनासे झाले.

इंग्रज सरकार या सवर् खेळाडूतं कलक याचे सर चालर्स टेगाटर् हे अ यतं तडफदार खेळाडू

हणनू पूवीर्पासनूच प्रिसद्ध आहेत. ते हा या िनबर्ंधभंगा या खेळास अगदी रंग चढत असता यांस

सग यांचे आधी या उडी घ्यावीशी वाटावी आिण या उडीसरशी यांनी सग या सरकारी आिण

िनमसरकारी खेळग यांवर ताण करावी हे साहिजकच होते.

बॅ. सेनगु त, सभुाषबाबू आिण मडंळी नुस या िमठा या िनबर्ंधाचा भगं करतात काय? तर चालर्स

टेगाटर् हणाले, थांबा मी िनबर्ंध गं्रथाचाच, उ या भारतीय दंडािवधानाचाच, इंिडयन पीनल

कोडाचाच, भगं क न टाकतो घ्या! असे हणनू ते बाहेर पडले आिण नीट जे पिहले घरी िदसले, या सर वती छापखा यात िश न यव थापक मुखजीर् यां या अंगाशी लगटले! मखुज नी िवचारले,

‘पण तुम यापाशी ‘वारंट’ आहे काय?’ सर टेगाटर् रागाने फणफणत ओरडले, चुप रहो! वारंट? हे बघ

वारंट!!’

वतः या कलक या या पोिलस किमशनरने मुखजीर् महाशयां या डोक्यावर आपला पोिलसी दंडा जोराने गरगर िफरवीत हटले, ‘हे बघ वारंट!’ या यापुढे या दंडा-वारंटानेच सवर् कारभार

चालणार!

आप या थोर थोर पुढार् यांनी िमठाचा िनबर्ंधभंग केला तर सरकार या प्र यक्ष पोिलस

किमशनरनेच सग या इंिडयन पीनल कोडाचा आिण िक्र. प्रोिसजरचाच िनबर्ंधभगं क न टाकला! सरकार देखील महा मा गांधीं या चळवळीत सािमल झाले. आता मात्र िनबर्ंधभगंा या चळवळीस

िवरोध असा कोणाचाच रािहला नाही. दंडा हेच वारंट! गायीत जशा िहदंूं या तेहतीस कोटी देवता िश न बसतात तशा या एक्या ‘दं यात’ इंग्रजांचे तेहतीस कोटी िनबर्ंध घसुून सामवले जातात.

आता अमके कलम आिण अमके कोड आिण अमका छेदक हे पाठ करावयास नको; एक श द

यानात ठेवला की पुरे- दंडा! दंडा हाच िनबर्ंध, हाच िनयम, हीच नीती, हाच धमर्- हेच वारंट! दंडा : इंग्रजी कारभाराचे सगळे ममर् एका श दात येते; पण जो श द आजवर एखा या गु मतं्रासारखा गु त राख यामळेु मूखर् लोक या इंग्रजी स तेची घटनासूत्र ेपीनल कोडादी प नास कोडांत धंुडीत

बसत असत, तो श द सर टेगाटर्ने प टपणे एकदाचा सांगून टाकला हे फार उ तम झाले- दंडा! यात इंग्रजां या शक्तीचे सारे ममर् आले. ‘दंडा’ हेच इंग्रजी अि त वाचे वारंट! - आिण ‘सँक्शन’

िह!!!

‘होय ना? तर मग ‘िच तागांगचे क्रांितकारक हणाले, ‘दंडा तर दंडा’ िनबर्ंधिनयम, भयभीती, चालचलणूक, सारी पायाखाली तुडवून इंग्रजी स ते या या ‘चूप रहो! दंडा हेच वारंट!’ हणनू

www.savarkarsmarak.com 78

िदले या आ हानासरशी दंड थोपटून िच तागंग या क्रांितकारकांनीही प्र या हान िदले- ‘चूप राहत

नाही! तु या या दं यास हे घे प्रित दंडा! तुलाच दंड आहेत आिण आ हांस नाहीत की काय! तु ही कागदी वारंटे नाचिवत होता तेावर या तालावर आ हीही िनबर्ंधभगंाची गाणी गात िमरवत होतो. पण आता जर तु ही हे बघ वारंट हणनू आमचे डोक्यावर दंडा िफरवू पाहत असाल, तर आ हीही पण या िनबर्ंधभगंाची लिलत गीते संपवून हे प्राणभंगा या रणगीताचे पिहले िटप मारले बघ!’

जण ूअसे हणत ते उग्र क्रांितकारक कोणास काही प ता देखील नसता एकाएकी िच तागंगला प्राणभंगाची भयकंर खळबळ उडवून देते झाले!

ते प्राणभंगाची चळवळ क िनघालेले लोक सारे मठूभर होते. पराका ठा शंभर असतील नसतील.

पण या मठूभर प्राणभंगा या गजर्नेने िनबर्ंधभगंा या मलैभर पसरले या हजारो िमरवणुकी या वाहाकारांनी, हाहाकारानी िकंवा जयजयकारांनी राजकीय वातावरण िजतके कधीही हाद न गेले

नाही िततके हाद न िदले. कारण या कठोर दयांनी वातं य-मीठ टाकून एकदम वातं य

िप तुलेच मठुीत धरली. एकदम प्राणाशीच गाठ घातली. ती शुक्रवारची रात्र होती. यातही तो शुक्रवार ‘चांगला शुक्रवार’! गुडफ्रायड!े इंग्रजी अिधकारी

सटुीची आिण सणाची मजा मारीत होते. इतक्यात रात्रीचा काळोख एकदम चमकून उठला! क्रांितकारकांनी तीन तुक या क न एकीने टेिलफोन एक्सचज कापून टाकला आिण पेट्रोल ओतून

आग लावली. ढाक्क्याची आिण कलक याची रे वे यांचा सबंंध तोडून दरू अंतरावरील ळ उखडून

टाकले. मालगाडी ळाखाली ओढून गाडीमागर् सगळा बंद केला. दसुर्या तुकडीने आसाम बंगाल

रे वे अिधकार् यांवर ह ला चढवून बंदकूी या द याने याचे िशर ठेचनू ठार मारले. नंतर या टेशनलाही आग लावून यातील बंदकुा आिण दा िछनली. ितसर्या तुकडीने तर राखीव पोिलसां या छावणीवरच छापा घातला. इंग्रज साजर्ट आिदक

पहारेकर् यांना धडाक्यासरशी एकदम मा न टाकले ते श त्रागारात घसुले आिण नेता येतील

िततक्या बंदकुा, दा गो या अ यािद श त्रांची लटू क यांनी नेता येईना या दा गो यास आग

लावून िदली. इतका सगळा भयकंर प्रकार झा यावर मॅिज टे्रटसाहेब मोटारीतून बंदोब तास िनघाले. पण

मागार्तच यांचाच बंदोब त केला गेला. क्रांितकारकांनी यांचीच मोटार अडवून गो या झाडून

गाडीहाक्यास घायाळ केले, िशपाई ठार केले- मॅिज टे्रट मात्र मो या क टाने जीव घेऊन िनसटू

शकले.

अशा िरतीने बंड क न आिण श त्र ेलटूून ते शंभर जणांचे पथम शजेार या दगुर्म पहाडात घसुून

सखु पपणे नाहीसे झाले!!

चांग या शुक्रवारची रात्र चटगाव या इंग्रजांना आिण इंग्रजी स तेला अशी वाईट गेली! िसहंांचे,

या नखांनी िन दातांनी भय वाटावयाचे या या या नखा-दातांनाच हात घालनू या क्रांितकारकांनी उपटून काढले, यांना या िसहंा या शेपटाचे भय थोडचे वाटणार? श त्रागारालाच

क्रांितकारकांनी लटूुन टाकले. इंग्रजांचीच श त्रे िछनावून इंग्रजांची क तल केली! जूता भी उसका और सीर भी उसका!! सर टेगाटर्ने मुखज या डोक्यावर जो दंडा गरगर िफरवून हटले,’हे बघ

www.savarkarsmarak.com 79

वारंट!’ तोच दंडा चटगावला क्रांितकारंनी टेगाटर् या इंग्रजी भाईबंदांचे डोक्यात हाणून हटले, ‘हे

बघ मरण!’

कलक याला आिण कराचीलाही गे या मिह यातच दंगे झाले. पण ते दंगे होते. हजारो लोक

बेतबीत नसता पोिलसां या आिण सरकार या त काल या दडपशाहीने त काळ उ क्षु ध होऊन ती मारहाण झाली. तरी देखील यात जो नेमका इंग्रजांवर मार पडला आिण भारतीय पुढार् यांवरच या नेमक्या गो या झाड या गे या, यामुळे िनबर्ंधभंगाचे पाऊल आपण होऊन प्राणभंगाकड े पडू

लागले. परंतु या िच तागांगचा प्रकार तसा नसून येथे जाणून बुजून क्रांितकारकांनी इंग्रजी स तेवर

चढाई केली. स तावन या वातं यसंग्रामा या इितहासाच ेफाडून नेलेले ते एक पान होते. तो दंगा न हता; तो कोणा बंडा या उठावणीचा हंुकार होता. कारण स तावान साली प्र येक कद्राचा हाच कायर्क्रम ठरलेलर असे. अक मात ्टपाल, तार, रेल

तोडून दळणवळण बंद पाडणे , इंग्रजी स ताधार् यांवर छापा, थािनक अिधकार्याला त काल

मारणे, श त्रागारावर अिधकार आिण क्रांितकारकां या जयाची वाही िफरिवणे, हाच कायर्क्रम

तंतोतंत अगदी घ याळासारखा पार पाडला गेला. एक गो ट उरली- स तावन साली सिैनक आिण

पोिलस क्रांितकारकांत प्रथम गु त रीतीने िमळून असत आिण उठावणी होताच प्रकटपणे यां यात

िमसळून जात! आिण याहूनही मह वाचा जो फरक या बंडा या थािनक अिभनयात आिण

स ताव न या प्रचंड प्रयोगात उरला तो हा की, या क्रांितकारकांचा तो प्रचंड प्रयोग एकदम सवर्त्रच

सु झाला होता. एकट दकुट उठावणी न हे तर सावर्ित्रक उ थान! सवर् यापी उठाव! या दोन गो टी सोड या तर िच तागांगची उठावणी स तावन या पूवर्िनि चत आिण आक्रमणशील थािनक

कायर्क्रमाची पूरी पूरी बजावणी होती. क्विचत ्आगामी वादळाची पूवर् सचूना होती. आिण हणनूच ग हनर्र जनरल, ग हनर्र, कलेक्टर, मॅिज टे्रट, फार काय आमचे महा मा गांधी

देखील या िच तगांग या क्रांितकारक हंुकारासरशी अक मात चमकून, दचकून िचडून गेले! नाही तर इकड े लाख लाख लोक जशी चळवळीची मौज करीत होते, िमरवणकुी, िमठा या मठुी, पोिलसांची गंमत, हडताळी बात या की, आज अमक्याला पोिलसांनी बोचकारले, तमक्या वातं यवीराला दोन मिहने िशक्षा झाली, अमक्या देशवीराला तीन िदवस; सरकार आिण लोक

दोघेही या चळवळीत कसे दंग झाले होते. पण तो सारा रंग या िच तागांग या मठूभर शंभरांनी साफ िबघडवून टाकला! चळवळी या खेळात असे िचरडीवर कोण येते का? या क्रांितकारकांना खेळ

हणनू खेळताच येत नाही. एकदम एकेरीची बात! यामळेुच जसे इंग्रजांचे आम याशी पटत ेतसे

यां याशी पटत नाही! आिण हणूनच आमची इंग्रज सरकारला आिण लोकांना अशा साग्रह सचूना आहे की, अशा

िचडक्या आिण एकेरीवर येणार्या या लोकांचा वेळीच नीट बंदोब त करावा. िच तागांगचा हा क्रांितकारक ह ला यामागे इतका गाजावाजा झाले या चौरीचौर्या या दंग्याहूनही िकती तरी भयकंर अथार्ने भरलेला आहे. यांतील वार य वेळीच ओळखावे. िवशेषतः इंग्रज सरकारने प्र येक

िठकाणी िच तागांगची पुनरावृ ती हो याचे आधीच काही तरी िमटते घ्यावे.

www.savarkarsmarak.com 80

गांधीजींनी िच तागांग या या भयकंर उठावणीला दोन-चार िश या हासडून आज्ञा सोडली आहे

की, मा या चळवळीत अिहसेंचे धोरण हणनू न पाळणार् यांनी पडू नये, बाजूस रहावे. गांधीजींचे

डोळे चौरीचौर्या या वेळेपासून अजूनपयर्ंत उघडू नयेत ही आ चर्यकारक गो ट आहे! अजून तरी यांनी यानात आणावे की, एकदा एखादे प्रचंड रा ट्रीय वादळ उ प न झाले की, यास कोणा बाड ली या बोळक्यात ‘मा या’ िनयमाच ेबुचाखाली दाबून ठेवणे शक्य नसते.

महा माजी! ही जी चळवळ चालली आहे ना, ती एका उ या कु्रद रा ट्रा या उ थापनासरशी होणार्या हंुकाराचा प्रित वनी आहे. ती माझी चळवळ नाही, ती तुझी नाही; ती भारता या यगुायगुां या सिंचत पापपु याची, जयपराजयांची, मानापमानाची, एकित्रत अशा कोटी कोटी जीवां या तळमळीसरशी उ क्षु ध झाले या महाकालीची, प्रलयकारी क्रांती आहे. तीत ‘माझा’, ‘तुझा’, ‘ याचा’- चा सग यांचा भाग आहे. पण ितचे भाग्य, िवधी, िवधान आिण िनयतं्रण हे

‘मा या’, ‘तु या’, ‘ यां या’ कोणा याच हाती नसनू या महाकाली या अित-मानुष इ छेवर

अवलबंून आहे. क्रांितकाराकंस बाजूस रहा, हे सांगणारे तु ही कोण? आ ही कोण? हे रा ट्र

सग यांचे आहे. यां या दा या या बे या तोड यासाठी उ कंठा तु हांहूनही यांस अिधक

उ कुटपणे लागली आहे. या बे या तु ही दभार्ने तोडू पाहतात, आ ही या काठीने तोडू पाहतो, या घणाने तोडू पाहतो. या बे या तोडून ही भारतभमूी वतंत्र कर यासाठी झट याचा आिण

झुजं याचा अिधकार प्र येकाचा आहे. यास कोण कोणास हणणार बाजूस रहा! ते हा हे असे

होणारच असे गहृीत ध नच आ ही सवार्ंनी या क्रांतीस त ड िदले पािहजे. आता यापुढे तरी अशा भल या आज्ञा, भल या अपेक्षा, ध नयेत.

यासाठीच आ ही पूवीर् एका अंकी क्रांितकारक पक्ष तीन वष चपू बसणार आहे हणनू धाडले या को या कनर्ल बीड या पत्रासरशी जे हुरळून गेले होते, यांस चेतावणी िदली होती! तीन वष काय

पण तीन आठवड ेझाले नाहीत तोच कलक याचा दंगा झाला, कराचीचा झाला आिण िच तागांगचा हा क्रांितकारक छापा तर उ या िहदंु थानासच न हे तर उ या इंग्रजांसही तेच पुनः ‘बिहर्यास ऐकू

जावे’ इतक्या मो याने बजावनू सांगत आहे की, क्रांितकारक िजवंत आहेत, वाढत आहेत आिण

क्रांित यश वी झा यावाचून ते नाहीसे हो याचे काहीच िच ह िदसत नाही. या तव ती क्रांित शक्य

तो सामोपचाराने इंग्रजाने िन आ ही िमळून घडवून आणावी हेच योग्य आहे- अजूनही शक्य आहे.

या उपर भिवत यता बलीयसी! पण ती भिवत यता काहीही असली तरी आिण अगदी आजच जरी वातं याचे पासर्ल इंग्लडंने

धाडून िदले, तरीही ते वातं य िवनारक्तपात आिण िवनाश त्राघात िमळाले असे हण यास

आजही कोणासच त ड उरलेले नाही. कारण रक्तारक्ती आिण श त्राश त्री आज वीस वष तरी सारखी चालू आहे. आिण सर टेगाटर्चा दंडा आिण हा िच तागांगचा प्रितदंडा ही ित या अगदी अ यावत ्‘up-to-date’ अि त वाची ताजी बातमी आहे!

-िद. ३ मे १९३०

www.savarkarsmarak.com 81

(२१)

ही सुडाची याद िकंवा ह येची याद

लाहोरला साँडसर् या नावा या एका असी.पोिलस सपुिरटडटेला कोणी गोळी घालनू मारले आिण ते

कृ य लालाजीं या ह येचा सडू हणून कर यात आले असा सशंय सवर् जगास येत आहे ही गो ट

आता सवर्प्रिसद्ध झालेलीच आहे. लालाजींवर सायमन या बिह कार-प्रदशर्क िमरवणुकीत जो अ याचारी मार पोिलसांकडून पडला, याप्रसगंी साँडसर् हा ितथे अिधकारी हणनू उपि थत होता आिण अथार्तच या दंगलीत याचाही हात होता हीही गो ट अनेक पत्रांतून प्रिसद्ध झालेली आहे.

लालाजींनी वतः हाती छडी देखील घेतली न हती; इतकेच न हे तर िमरवणुकीत इतर काही लोकां या हातांत ला या हो या, याही वेचनू वेचून यांनी काढून घेत या आिण अशा लाठीशू य

समाजासह लाठीबाज, बंदकुबाज, बेयोनेटबाज पोिलसांस त ड िदले. कारण अिहसंा मक

स याग्रहा या याख्ये या चौकटीत ती िमरवणुक चपखल बसावी. तशी ती बसलीही आिण

िबनलाठी जे हा लाठीशी त ड देऊ िनघते, ते हा जो या अलौिकक यदु्धकलेचा लौिकक पिरणाम

हावयाचाच तो शवेटी िनरपवादपणे झालाही. लाठीने िबनलाठीची छाती पिह या तडाख्यासरशी तडकिवली; िमरवणूक उधळिवली गेली; लालाजी घायाळ झाले; पोिलसांची पाठ सरकारने

थोपटली; आमची पाठ सरकारी ला यांनी सडकून िनघाली. पुढे लालाजींचा अक मात ् देहा त झाला. लोक हणाले, लालाजी लाठी या घावास बळी पडले.

सरकार हणाले, नाही; आिण पडले असले तरी ‘शांतता आिण िनबर्ंध’ तोडू पाहणार् यांचा बंदोब त

करीत असता तसे झाले तर तो आमचा दोष नाही. लोकांनी लालाजीं या पे्रताची प्रचंड िमरवणुक

काढली. लोकांनी लालाजींचे सुतक पाळले. पण सरकारास यामळेु दःुख हो याचे काही एक कारण

आढळले नाही लोकांनी दारे दकुाने दःुखाने बंद केली. सरकारी ऑिफसे नेहमीप्रमाणे डो यां या िखडक्या उघडून शोकयात्रा, ते सतुक तो हरताळ यांची गंमत पाहत उभी रािहली. इतक्यात या लालाजींवर ला या चालिवणार्या पोिलस तुकडीतील एक विर ठ अिधकारी साँडसर्

हा एका िनरभ्र सकाळी ऑिफसबाहेर आला. या या मनात सायकलवर बसावे असे आले. तो सायकलवर बसला. तोच दसुर्या एका या मनात िप तुल झाडावेसे आले. याने गो या झाड या आिण साँडसर् त काळ गतप्राण होऊन धाडिदशी खाली पडला. लाठी या मारानतंर काही िदवसांनी लालाजी मेले. ते हा ते लाठीने मेले नसावेत ही शंका

सरकारास येणे साहिजक होते. पण गोळी लागताच साँडसर् मेला ते हा तो गोळीनेच मेला हे िनःशंक

होते, हणनू सरकारास त काळ दःुख झाले. अशा वेळी कोणाही स दय मनु यासस दःुख होतेच

आिण सरकार स दय आहेच.

लालाजी मेले ते हा लोकांनी यांची शोकयात्रा काढली; पण साँडसर् मेले ते हा शोकयात्रा काढ याचा प्रसगं वतः सरकारवरच आला. लालाजी मेले ते हा लोकांनी घरेदारे बंद क न दःुखाचा

www.savarkarsmarak.com 82

हरताळ पाडला. आता सरकारवर आपली ऑिफसे बंद क न शोकप्रदशर्न कर याचा दःुखद प्रसगं

आला. लालाजी पंजाबचे पुढारी; पण यां या पे्रतयात्रसे शोकवेषात उपि थत राह याची ग हनर्रास

काही आव यकता िदसली नाही. पण साँडसर् पे्रतयात्रसे ग हनर्रसुद्धा झाडून सारे अिधकारी उपि थत

होते. लालाजींसाठी लोकांना सुतकी हावे लागले, तर साँडसर्साठी सरकारलाही हावे लागले.

वा तिवक सरकार ही सावर्जिनक सं था- ितला लालाजीं या आिण साँडसर् या दोघां याहीवर

गुदरले या सकंटात समदःुखी हावयास पािहजे होते. पण लालाजीं या पे्रतयात्रेस वीस-तीस हजार

लोकंची दाटी झाली असताही या सावर्जिनक दःुख प्रदशर्नाथर् सावर्जिनक पैशाने िवकत घेतलेला दा गोळा उडवून यांस िवदायवंदनेची Last Post ची फैर झाडली नाही आिण या साँडसर् या पे्रतयात्रसे अिधकात अिधक दोन हजार लोक न हते याला एक यालाच ती िवदायवंदना तोफां या सिैनक स मानासह दे यात आली.

यात या यात आनंदाची गो ट इतकीच की, लोकां या पुढार् यांनी मात्र आपले कतर् य चोख

बजािवले. यांनी लालाजीं या वरील अ याचारा या प्रित वनीचाही जोराने िनषेध केला. यांनी सरकारप्रमाणे एकक लीपणा न करता लालाजींचेही सतुक पाळले आिण साँडसर्चेही पाळले :

‘ब्रा हणे गिव हि तिन शुिन चवै वपाके च पंिडताः समदिशर्नः।’ आिण पंिडतांची समान बुिद्ध जे िनःपक्षपाती दःुख क शकते, याहून काही तरी िवलक्षण असे

दःुख महा यां या बुिद्धला झाले नाही तर मग महा यांची बुिद्ध ती काय रािहली! या तव तु हा आ हा सवार्ंना साँडसर् या प्रकरणािवषयी जे दःुख वाटते याहून शतपट दःुख

महा मा गांधीना होणार हे अपेिक्षतच होते आिण तसेच झाले. या िबचार्या महा याचा आ मा या दु ट वातमळेु तळमळून गेला! ‘ही सूडाची याद’ िकंवा ‘ही ह येची याद’ This curse of

assassination नावांचा जो एक लेख यांनी ‘यगं इंिडया’त िलिहला आहे, यात यां या आ यास

झालेले हे ती दःुख यांनी शक्य िततके ओकून टाक याचा प्रय न केला आहे. तरीही ते सवर् बाहेर

न पडता पोटात या पोटात अजून िकती तरी मळमळत असले पािहजे. यां या इंिग्लश मथ याचा सवर् अथर् भाषांतरात चुकू नये हणून आ ही यांच ेदहेुरी भाषांतर केले आहे.

महा माजीं या साँडसर् या ह येिवषयी झाले या ती दःुखाची जर कोणास क पना करावयाची असेल, तर ती या एका गो टीने देखील प ट होईल की, वामी द्धानदंां या वेळेस देखील

‘ह ये या यादी’ ची इतकी चीड यां या लेखातून प्रकट झाली न हती. सहा मारले गेले; पशूसारखा यांचा देह बडवून चरुडला गेला. पण ्गांधीजीं या ि थतप्रज्ञतेची एकही िकंकाळी या वेळी कोणास

ऐकू आली नाही. मलबार या ह याकांडाचे हालहल देखील ब्र न काढता या ि थतप्रज्ञतेने पचवून

टािकले. एका अ नेू देखील ‘यगं इंिडया’चे पान िभज ू िदले नाही. पण ती ि थतप्रज्ञता साँडसर् या ह येची बातमी ऐकताच आ हा प्राकृत जनांपेक्षाही िव हल होऊन दःुखा तू बुडून गेली. इतके ते

कृ य दु टपणाच ेहोते! काय सांगावे!!

या दःुखा या उदे्रकासरशी महा माजींना या शोचनीय घटनेतील इतरांस न िदसलेली अनेक

गते यक्त झाली आहेत. कोणा याही यानात न आलेली पिहली मह वाची गो ट जी महा माजींनी या लेखा या पिह या वाक्यात सांगून टाकली ती ही की, ते कृ य अ यंत

www.savarkarsmarak.com 83

याडपणाचे होते. ‘It was a dastardly act’ होते का? यापूवीर् कोणा या यानात आले हे? िहदं ुपत्र े

तर काय, िहदंचु ती. पण मसुलमानी पत्रांतून बर्याच वाईट धाडसी कृ यांिवषयी यथे छ अनभुव

असणार्या मुसलमानी लोकांनीही या कृ यात जे िनधड ेसाहस िदसून आले ते पाहून त डात बोट

घातले होते. फार काय इंग्रजी पत्रांनी देखील या उग्र आिण कठोर अिवचल धयैार्ने तो त ण हे

भयकंर कृ य क न पाठलागाची लांडगेतोड होत असता िखशात हात घालनू गंभीरपणे िनघनू गेला याचा उ लेख के यावाचनू रािहली नाहीत! या घटनेस तु ही आ ही सवार्ंनी कोणी शोचनीय

हणनू हटले; कोणी िन ं य हणून हटले, कोणी आततायी हणनू हटले- पण यात साहसाचा, धयैार्चा लवलेशही न हता इतकेच न हे तर ते कृ य अगदी याडपणाचे होते आिण ते करणारा कोणी भागूबाईच होता ही गो ट इंग्रजी पत्रां याही यानात आली नाही! पण गांधीजींनी कसे

ओळखले ‘Dastardly!’ दसुरे काय!

कोणी हणतील गांधीजींना अ याचारा या हणून वाटणार्या कृ यात धैयर् असचू शकत नाही अस वाटत असावे. अ याचारास आततायीपणा आिण धाडस या िनरिनरा या बाजू अस ूशकतात

हे गांधीजींस कळत नस यामुळे यांनी यास याड हटले आिण धैयर्, साहस, शौयर् इ यादी गुण

यां या िन य पिरचयाचे आहेत या इंग्रजासंच यांनी चटकन पारख झाली. पण धाडस कसे

ओळखावे हे गांधीजींस समजत नाही असे समजणे हा यांचा अपमान करणे आहे. कारण

मलबारम ये जे हा मोप यांनी अ याचारांची दंगल उडवून िदली आिण सडू हणनू न हे तर धमर् हणनू, िन पद्र यांसही उपद्रव िदली ते हा या अ याचाराकडहेी दलुर्क्ष कर याइतके यां या धाडसाने आिण शौयार्ने गांधींजीस िवमोिहत केले होते. याच ‘यगं इंिडया’त यांनी या मोप यांस

^My brave Mopla brothers हणनू उलट गौरिवले होते! ते हा गांधीजींस Brave कोणाला हणावे हे चांगले कळते. पण तरीही ते मोप यांसच शूर हणतात. अथार्त ्अ याचारी मोपलेच शूर

आहेत आिण हा साँडसर्ला मारणारा अ याचारीच कोणी भागूबाई आहे, Dastardly! दसुरे काय!

असेही हणता येत नाही की गांधींजी अ याचारािवषयी या क्रोधाने असे काही तरी िलहून गेले.

कारण द्धानंदां या ह येमुळे सवर् िहदंसुमाज कु्रद्ध झाला असताही या िहदं ुमहा याने शांत वृ ती ठेवून या ह यार्यास ‘भाई अ दलु रशीद!’ हणनू संबोिधले आिण िहदंूंना सांिगतले की, याची फाशी र कर याचा हट्ट धरा! िहदं ु दानदं मारले गेले असता इतके िनिवर्कार राहणारे गहृ थ

इंिग्लश साँडसर् मारला जाताच जे बोलले ते िवचारानेच बोलले असले पािहजेत. Dastrardly! अगदी असेच!

बरे, हा लेख यां यासाठी कोणी उपसपंादकाने खरडला असेही िदसत नाही. कारण यां यावाचून

कोणालीही न साधणारी वदतो याघाताची मदु्रा या लेखास यां या इतर लेखांप्रमाणेच

ढळढळीतपणे भषूवीत आहे. कारण या कृ यास Dastardly भागूबाईपणाचे कृ य हणनू ते लगेच

पुढे सांगतात की, अशा कृ यास जी लोकांची गु त सहानभुतूी िमळते ती या कृ यात जे िनधड े

धाडस प्रकट होते यामळेु िमळते! ‘पा चा य लोकांतील लटुा , चाचे, दरवडखेोर यांची धाडसाची कृ ये वाच याची चटक आ हासही लाग यामुळे िजथे कुठे धाडस आिण िनधड ेशौयर् िदसेल ितथे

ितथे याचा हेतू काय इकड ेन पाहता आ ही चटकन यांची वीरपु षाप्रमाणेच मा यता करतो! ही

www.savarkarsmarak.com 84

सवय चांगली नाही! लोकांम ये साँडसर्ला ठार करणार्या या धाडसामुळेच अशा कृ यािवषयी सहानभुतूी आिण गु त आदर उ प न होत आहे याचे हे ताि वक कारण हणनू गांधीजींनी िदले

आहे. अथार्त या ‘भागूबाईपण’ या कृ यात ‘िनधड ेधाडस’ होते असा यां या लेखाचा मिथताथर् िनघतो. आहे की नाही वदतो याघाताचे हे उ कृ ट उदाहरण! याडपणाचे कृ यात िनधड ेधाडस प्रकट

होते! िनधड ेधाडस हा भागूबाईपणा! Dastradly! दसुरे काय!

परंतु नसु या धाडसाने मोहून जा याची चटक लोकांस लागली हणावे तर या यरुोिपयन चाचे, लटुा , दरवडखेोर यांची उदाहरणे गांधीजींनी सकेंतली आहेत, यांपैकी एकाचहेी नाव कोणा या त डी आलेले आढळत नाही; फार तर काय परंतु िहदंु थानातील तु ं गातूनही एकेकाने दहा-दहा सश त्र दरवड ेमारलेले अधम भरलेले असतात. पण यांची िचत्र ेलोकां या िभतंीवर काही आढळत

नाहीत! भले वीर हणनू यांस पाहताच यांची पाठ कोणी थोपटीत नाही! ही पुढील बातमी पहा, ‘िद. ३ रोजी पु या या लॉ कॉलेजातील कुलकर नावा या िव या यार्ंने

भांबु याजर्वळ रे वेवर पडून गाडी या चाकाखाली जीव िदला. आता केवळ प्राण दे या याच

धाडसाचा प्र न असेल तर हे धाडसाच आहे. पण यािवषयी कोणी अग्रलेख िलिहले नाहीत. याची वाहवा करणारी गु तपत्रके छापली नाहीत. मग साँडसर् या क तलीतील धाडसच तेवढे लोकांस का आकिषर्ते? असे गांधीजी हणतात हो, आ ही नाही! कारण गांधीजी प टच हणतात की, आता देशातील वातावरणात पुनः एकदा अ याचाराचे वारे

सचंरले आहे- Violence is in the air! आ हास तसे फारसे आढळत नाही आिण आज आठ वष

अिहसंा मक अन याचारा या गजर्नेने गुदम न गेले या या देशा या वातावरणात जर पु हा खरोखरच अ याचाराचे प्रितकारी वनी उठत असतील तर हा गांधींजींचे वचर् व फोल झा याचाच

पुरावा न हे काय!

मारेकरी काहीही हणोत, ऐकोत न ऐकोत. पण यास चार उपदेशाच ेश द सांगून शुद्धीवर आणणे

हे आपणा सवर् शांत, िश ट, सोसाळू, राजिन ठ प्रजाजनांच ं कतर् य आहे. आपणांस तो उपदेश

दे याचा अिधकार नसेल तर दसुर्या कोणास असणार? गांधीजींचा अिधकार तर िशवाजी, प्रताप,

ीकृ ण यांसही उपदेश दे याचा आहे, असे ते वमखुानेच सांगत आले आहेत; हणनू

मारेकर् यांना िहतावह न हे तर तु हा आ हांसही िहतावह असा आणखी एक लाखाचा बोल ते या लेखात बोलतात की पोिलस अिधकार्याचे या वेळेचे वतर्न अगदी िन पद्रवी होते. The innocent

police officer discharged his duty, however disagreeable its consequence may be for

the community to which the assassin belongs- या समाजात तो मारेकरी िनपजला या समाजाला न पटणारे पिरणाम जरी या पोिलस ऑिफसर या कृ याने घडले असले तरी देखील या िन पद्रवी पोिलसांच ेते वतर्न हे याच ेकतर् यच होते.

कळले ना आता सवार्ंना? हेच िवधेय जवळजवळ याच श दात पालर्ंमेटात इंग्रजी अिधकार् यांनी सांिगतले होते. पण या वेळेस लोकांस ते पटले नाही. पोिलसांनी या प्रसगंी अ याचाराचे वतर्न केले

असेच बहुतेक पत्रकतही हणत. मारेकर् यांची तर गो टच िनराळी ते लोक गांधींजीं या ‘ यांच े ते

www.savarkarsmarak.com 85

कतर् यच होते; मग परिकयांस याचा पिरणाम िकतीही अिप्रय वाटो’ या वाक्यातील हाच याय

वतःचेही समथर्न कर यास उपयोिज यावाचून राहणार नाही. पण आपणा अमारेकरी िश टांनी तरी आता या लाहोर या िन पद्रवी कतर् यरत पोिलसांिवषयी आपली क पना बदलली पािहजे.

गांधींजी या लेखाचा अथर् यानात धरला पािहजे Dastradly! या एका श दात ते सवर् काही येते.

परंतु तरीही एक िवधेय मात्र या लेखा या सारांशाहूनही िनराळे उ लेिखलेच पाहीजे इतके ते

िविश ट मह वाचे आहे. ‘माणसाचा काय दोष? हा पद्धतीचा दोष आहे! Whatever the Assistant

superintendent did was done in obedience to instructions. No one person can be held wholly responsible for the assault and the aftermath. The fault is that of the

Government system. What requires mending is not men but the system. लालाजींवर

झाले या आघातांचा दोष कोणाही एका माणसावर लादता येत नाही. या पोिलस सपुिरटडटने जे

केले ते याच ेकतर् यच होते. यात याचा काय दोष? दोष रा यपद्धतीचा आहे. माणसांची सुधारणा करणे आव यक नसनू ती पद्धत सुधारली पािहजे.’ पािहलीत ना ही सारासार िवचारणा िकती सु म

आिण तरीही िकती थूळ आहे. आिण ती आठवली तरी कशी अगदी वेळेवर.

हा अगदी वेळेवर. कारण ओ वायर आिण डायर यां या वतर्नािवषयी या चौकशीमंडळात

गांधीजींना या महान िसद्धांतांचा िकंिचत िवसर पडलेला िदसला, तसा आता पडला नाही. ओ वायर आिण डायर यांना गांधीनी दोष िदला आहे. मेण-मउ का होईना, पण यांना िशक्षा यांनी सांिगतली होती आिण ओ वायर, डायर ही माणसे होती असा सवर्साधारण समज आहे. पण

दोष माणसांचा नाही, पद्धतीचा आहे, या महान त वाचा महा याला या वेळी िवसर पडला. वा तिवक डायरांनी विर ठांचेच हुकूम पाळले हणनू तो िनद ष ठरावा. तथापी विर ठांचे हुकूम

पाळणे हणजे किन ठ माणसे िनद षी पण ते विर ठ तरी माणसच ना? हणनू माणसाचा दोष

नाही! रा यपद्धतीचा दोष आहे! हे महान त व या वेळी महा माजींना देखील झटकन न कळणे

साहिजक होते. पण आता शवेटी ते आठवले, वेळच तशी आली. आता तरी सवार्ंनी समजावे की हे

कृ य Destatdly आहे, दसुरे काय!

‘माणसांचा काय दोष, ती रा यपद्धत सधुारा!’ हे त व आजच आठवले हेही एका परी बरे झाले.

नाही तर या गोपीनाथ सहा या वेळेलाच गांधीजी (ultimatum) धाडते की ‘ग हनर्र साहेब!

माणसांचा काय दोषः या या सहाला सोडून आिण चढवा या क्रांितकारक पद्धतीला फाशी!’ असे

एखादे अिंतमो तर (ultimatum) गांधीजी धाडते तर ग हनर्र जनरललाही ते ऐकावेच लागते.

गांधीजीं या अिंतमो तरांना ग हनर्र जनरल कसे चळवचळ कापतात हे या प्रख्यात एक वािषर्क

वरा य यदु्धाचे वेळी प्र ययास आलेलेच आहे. असे झाले असते तर सहा फाशीव न सटुता आिण

समाजाला आणखी एखा या ‘सडूाचा यादे’ची काळोखी लावीत िफरता! आता साँडसर्चा मारेकरी जर क्विचत फाशीिबशी चढू लागला, तर मात्र ‘माणसाचा काय दोष? याला फाशी देणे हणजे ही ह ये या यादीची वीण वाढिवणे आहे’ असला एखादा अजर् गांधीजी करतात की काय एवढी भीती! माणसांना कोण याही प्रकारे उ तरदायी न धरता केवळ ‘पद्धतीस’ काय ते शासन कर याची ही

कुशाग्र क्लिृ त जर माणसे यवहारात आण ूशकतील तर स ययगु आजच उदयाला येईल. मनु य

मनु याचे शत्रु व सोडून देईल. चोर पकडला जाताच यास गौरवाने िनद ष हणून मकु्त कर यात

www.savarkarsmarak.com 86

येऊन याची ती चोरी तेवढी तु ं गात टाक यात येईल. िबचारा साँडसर्! हा महान शोध जर तो िजवंत

असता लागता तर तो िकंवा याच ेसाथी देखील लालाजीं या छातीपोटीवर लाठीचे तडाखे न मारता मनु य हणून यास सोडून यांचे भोवताल या पोकळ वातावरणात दडून बसले या या अमूतर् स याग्रहा या ‘पद्धती या’ पाठीवरच लाठीचे तडाखे लगावत! लखनौला सरकारी घोडे वार ती अनबैर्ंिधक (illegal-बेकायदेशीर) िमरवणूक मोड यासाठी तीतील मनु यांना उधळून न लावता यां यातील ती िमरवणुक तेवढी िनवडून काढून ित यावरच घोड ेघालते. घोड ेचालले नसते तर

यांना चाबूक न लगावता यां यातील िशिथलतेला तेवढे चाबूक लगावते! कारण जसा मनु याचा दोष नसनू या पद्धतीचा तो अगंीकारतो ितचा दोष आहे, तसाच मदंपणा हा घो यांचा दोष नसनू

यां यातील िशिथलतेचा दोष आहे.

इतकेच न हे तर मतूर् मनु यां या यितिरक्त जो वायदेुहधारी असा हा ‘पद्धती’चा अमतूर् खवीस

गांधी या सू म टीस या लेखा या शुभमहूुतार्वर िदसला, तो जर का एकदा सापडला तर मग

मोठमोठी महायुदे्ध देखील लढली जाऊनही यांत मनु यरक्ताचा एकही थब गळणार नाही. जमर्न

महायुद्धात लाखो जमर्न लोक आिण इंिग्लशलोक समोरासमोर उभे राहून लाख लाख बंदकुा सोडते

पण कोणावर? -माणसावर न हे माणसांचा काय दोष? तर या पद्धतीचा या System वर British

Imperialism हणनू ती पद्धती इंिग्लश सै या या डोक्यावर आकाशात वायु पाने तरंगत होती, ित यावर तेव या आप या तोफा इंिग्लश माणां या डोक्यावर तीनचार मलै उंचीवर रोखून जमर्न

लोक भिडमार चालिवते आिण militarism हणून ती दु ट जमर्न लोकां या आडून दडून सवर् खो या करीत होती, ितला शािस यासाठी जमर्नीतील रिहवाशांना प्र यही केशरी भातांची पक्वा ने

खुशाल झोडीत बसता येईल इतकी अ न सामग्री जमर्नी या नगरात पोचवीत राहून केवळ या ‘पद्धती’ला मात्र एक तांदळूही िमळू नये हणनू िब्रिटश रा ट्र blocade िसधंबुंदी करीत राहते!

असो. झाले ते झाले. आता पुढील महायुद्धात तरी या मनु यावाचनू िजवंत राहणार्या ‘पद्धत’

नावा या मायावी राक्षसाचा चक्काचरू उडिवता यावा यासाठी याचे राह याचे िठकाण गांधीजींनी लवकरच प्रिसद्ध करावे. आजीबाई या पाळ याजवळचे बायकी बागुलबोवा या िक यात राहतात,

यातच हा ‘पद्धतबोवा’ ही बहुधा राहत असलेला सापडले! प ट ते प टच, स य ते स यच सांगता येते-

िद. १९ जानेवारी १९२९