a pintura renacentista no s. xvi
DESCRIPTION
Tradución ao galego dunha presentación do prof. Tomás Pérez Molina, onde nos achega ás principais características da pintura no alto Renacemento a través da obra de Leonardo e RafaelTRANSCRIPT
A PINTURA RENACENTISTA
O ALTO RENACIMIENTO
A CONQUISTA DA PLENITUDE CLASICISTA
Autorretratoc. 1512
333 x 213 mmBiblioteca Reale, Turin
LEONARDO DA VINCI (1452 – 1519)
A PERSONALIDADE DUN ARTISTA XENIAL:
SÍNTESE DO CIENTÍFICOE DO CREADOR
LEONARDO da VinciEstudo de mans
c. 1474 214 x 150 mm
Royal Library, Windsor
LEONARDO da VinciHome vitruviano
1492 343 x 245 mm
Gallerie dell'Accademia, Venice
Trátase dun estudo das proporcións do corpo
humano, realizado a partir dos textos do arquitecto romano Vitruvio –Vitruvii
De Architectura-, e do que o debuxo toma o seu nome
Leonardo represéntase a si mesmo espido e en dúas posicións sobreimpresas
de brazos e pernas, inscrito nun círculo e nun
cadrado
LEONARDO da VinciEstudos de anatomía
1504-06 253 x 197 mm
Biblioteca Reale, Turin
LEONARDO da Vinci
Estudos de anatomía 1510
DrawingRoyal Library, Windsor
LEONARDO da VinciEstudo de cabalos
c. 1490250 x 187 mm
Royal Library, Windsor
LEONARDO da Vincicabeza de muller
c. 150827 x 21 cm
Galleria Nazionale, Parma
LEONARDO da Vincicabeza de home
1503-05Gallerie dell'Accademia, Venice
LEONARDO da VinciEstudo de home vello
Galleria degli Uffizi, Florence
LEONARDO da VinciA Anunciación 1472-75
Témpera sobre madeira, 98 x 217 cmGalleria degli Uffizi, Florence
LEONARDO da VinciA Anunciación
(detalle)1472-75
Óleo e témpera sobre madeira
Galleria degli Uffizi, Florence
LEONARDO da VinciA Virxe da Encarnación
1478-80óleo sobre táboa
62 x 47,5 cmAlte Pinakothek, Munich
A luz é tibia, de contrastes suaves, de ton crepuscular, creando esa atmosfera de misterio que tanto apreciamos nas súas obrasA combinación de luz e cor en diferentes planos reforza unha nova forma de construción do espazo a través do claroscuro
LEONARDO da VinciVirxe das rochas
1483-86óleo sobre táboa
199 x 122 cmMusée du Louvre, Paris
As figuras e as paisaxes presentan un aire de misterio que Leonardo consegue ao difuminar as contornas das figuras (a técnica do sfumato)A natureza é mudable e fugaz, os obxectos non teñen un perfil nítido
LEONARDO da VinciVirxe das rochas
1495-1508óleo sobre táboa189,5 x 120 cm
National Gallery, Londres
Ao difuminárense as cores, o cromatismo varía en función de se se trata de primeiros ou segundos planosOs fondos coloréanse de azuis, para que o aire circule e envolva as figuras e os obxectos
LEONARDO da VinciA Virxe con neno e Santa Ana
c. 1510óleo sobre madeira,
168 x 130 cmMusée du Louvre, Paris
LEONARDO da VinciA Batalla de Anghiari (Tavola Doria) 1503-05
óleo sobre táboa, 85 x 115 cm Formerly private collection, Munich
LEONARDO da VinciMona Lisa (A Gioconda)
c. 1503-5óleo sobre táboa
77 x 53 cmMusée du Louvre, París
QUÉN É MONA LISA?
O retrato de Mona Lisa pode considerarse, sen dúbida algunha, como a obra deste xénero pictórico máis famosa que existe no mundo. A śua fama, non obstante, prexudicouna: vímola tantas veces reproducida que nos resulta difícil considerala como obra dun ser humano de dala hemos visto tantas veces reproducida que nos resulta difícil considerarla como obra de un ser humano de carne e óso
Parte da súa fama provén dos puntos aínda non aclarados. Supomos que a modelo é Mona (apócope de Madonna, é dicir, señora) Lisa, nada en Florencia en 1479 e casada en 1495 co marqués de Giocondo
O PINTOR E A SÚA OBRA
Cónstanos que Leonardo non se separou nunca do cadro; dende a data de súa realización retívoo sempre con el. Isto incide na suposición de que o pintor traballou nel durante moitos anos, segundo un concepto perfeccionista típico da súa mentalidade
A súa execución acusa certamente unha técnica minuciosa e reiterada, na que é imposible distinguir a individualidade das pinceladas. Por isto posúe unha morbideza e unidade dificilmente igualadas na historia da pintura
A limpa calidade do rostro, co seu enigmático e equívoco sorriso, o diáfano modelado das mans e o extraordinario verismo dos efectos de luz sobre as teas son produto dun procedemento exquisito, dunha inusitada insistencia e dun criterio científico aplicado á captación da realidade
O MISTERIO E O SFUMATO
Intentamos mirar o cadro como se fose a primeira vez que o vemos. "O que inmediatamente nos sorprende é o grao asombroso en que Mona Lisa parece vivir. Realmente diríase que nos observa e que pensa por si mesma. Como un ser vivo, parece mudar ante os nosos ollos e mirar de xeito distinto cada vez que volvemos a ela. (...) Unhas veces parece rirse de nós; outras, cando volvemos a mirala, parece que advertimos unha certa amargura no seu sorriso. Todo isto parece un tanto misterioso, é así é, realmente, o efecto propio de toda grande obra de arte. Porén, Leonardo pensou conscientemente como conseguir ese efecto e por que medios. (...) Viu claramente un problema que a conquista da Natureza plantexara aos artistas: a rixidez das figuras pintadas”
(E. Gombrich)
“Leonardo atopou a verdeira solución ao problema. O pintor debería deixar ao espectador algo que adiviñar. Se as contornas non estaban tan estritamente debuxadas, se a forma era deixada con certa vaguidade, como se desaparecese na sombra, esta imprensión de dureza e rixidez sería evitada. Esta é a famosa invención de Leonardo que os italianos denominan sfumato: a contorna borrosa e as cores suavizadas que permiten fundir unha sombra con outra e que sempre deixan algo á nosa imaxinación" (E. Gombrich)
A PERSPECTIVA AÉREA
A sistemática observación dos fenómenos físicos levouno a degradar as cores para marcar o afastamento progresivo da paisaxe e suavizar o debuxo ao difuminaren os perfís como efecto da atmosfera que envolve figura e natureza, de xeito que ambas fican harmonicamente unificadasAsí, mentres pinta as figuras e os obxectos situados en primeiro termo cunha maior precisión, vai suavizando e matizando o trazo a medida que os obxectos se afastan, de xeito que quedan difuminados pola masa de aire interposta, dando a sensación dun auténtico afastamento
A EXPRESIÓN DAMONA LISA
A expresión dun rostro reside principalmente en dous trazos: as comisuras dos beizos e as puntas dos ollos
Precisamente son esas partes as que Leonardo deixou deliberadamente no incerto, facendo que se fundan con sombras suaves
Por este motivo nunca chegamos a saber con certeza como nos mira realmente Mona Lisa. A súa expresión sempre parece escapársenos
OLLA PARA NÓS MONA
LISA?
Pero tamén existen outros motivos para producir este efecto:
Os dous lados do cadro non coinciden exactamente entre si, como o pon en evidencia a paisaxe do fondo. O horizonte na parte esquerda parece situarse máis alto ca na dereita.
"En consecuencia, cando centramos as nosas olladas sobre o lado esquerdo do cadro, a muller semella máis alta ou máis ergueita que de tomarmos como centro a dereita. E o seu rostro, tamén, parece modificarse con este cambio de posición, porque tamén neste caso as dúas partes non se corresponden con exactitude" (Gombrich)
O MODELADO DAS MANS
Pero todos estes recursos non nos ocultan unha representación marabillosa do corpo; observemos o modelado das mans ou as diminutas enrugas das mangas. Leonardo xa non é un fiel servidor da natureza, senón que infunde vida ás cores esparexidas cos seus pinceis
LEONARDO E A SÚA IDEA DA BELEZA
A serena maxestosidade da Gioconda, que noutros pintores é imposición do cliente, é en Leonardo o resultado das súas especulacións filosóficas sobre a alma humanaNon recorre nin a unha actitude sofisticada, nin ao luxo dos vestidos, senón, simplemente, á profundización da idea de beleza, a través do xogo de luces e sombras en suave transición e da disposición serena da actitude
O SEGREDO DE MONA LISA?
LEONARDO da VinciRetrato de Cecilia
Gallerani (A dama do armiño)
1483-90óleo sobre madeira
54,8 x 40,3 cmCzartoryski Museum,
Cracovia(Polonia)
LEONARDO da VinciA Última Cea 1498
técnica mixta, 460 x 880 cmConvento de Santa Maria delle Grazie, Milán
A Última Cea é unha pintura realizada para o seu patrón, o duque Ludovico Sforza de Milán. Representa a escena da Última Cea dos últimos días da vida de Xesús, segundo narra a Biblia. En concreto baséase en Xoán 13, 21, cando Xesús anuncia que un dos seus 12 discípulos vaino traizoarEste é un dos cadros máis coñecidos do mundo
Trátase dunha pintura mural para o refectorio do mosteiro de Santa Maria delle Grazie, MilánDesgraciadamente o emprego experimental do óleo sobre xeso seco provocou problemas técnicos que conduciron ao seu rápido deterioro, cara ao ano 1500. A maior parte da superficie orixinal perdeuse, a pesar das tentativas de restauración que padeceu
A grandiosidade da composición e a penetración fisonómica e psicolóxica dos personaxes dan unha vaga visión do seu pasado esplendorNa obra podemos apreciar aínda os trazos de estupor, idade, temor e carácter dos apóstolos, en contraste co branco do mantel e o colorido das súas vestimentasA serenidade de Cristo contrasta coa axitación e o dinamismo que emana dos apóstolos que se interrogan
A ESTRUTURA COMPOSITIVA DA ÚLTIMA CEA
Usando a horizontalidade teatral pinta unha gran mesa cadradaOs apóstolos están sentados e dispostos en grupos de tres, alineados á mesa con Xesús Cristo no medio (maxestoso coma un triángulo equilátero)Detrás aparece unha sala grande con xanelas ao exterior, fitándose unha paisaxe montañosa. Todo baixo un teito de vigas de madeira, todo elaborado con formas cadradas: as xanelas, a mesa, a caída do mantel da mesa, o teito, etc.
Leonardo ilumina a escena con luz artificial á súa conveniencia (o refectorio onde se atopa a pintura posúe unha fileira de xanelas á esquerda); prescinde da iluminación natural que subministrarían as xanelas traseiras (só a usa difusamente para aureolar a cabeza de Cristo durante este momento que anuncia a traizón de Xudas, para dar un contraluzA visión dende as xanelas aporta perspectiva e unha visión até o fondo pola paisaxe que dende elas se aprecia
A Última Cea (copia) óleo sobre lenzo, 418 x 794 cm -Da Vinci Museum, Tongerlo
LEONARDO da VinciLeda
1508-15óleo sobre táboa,
130 x 77,5 cmGalleria degli Uffizi, Florencia
LEONARDO da VinciLeda
c. 1530óleo sobre madeiraStaatliche Museen,
Kassel
LEONARDO da VinciSan Xoán O Bautista
1513-16óleo sobre táboa,
69 x 57 cmMusée du Louvre,
Paris
En conclusión:A pintura de Leonardo da Vinci é a culminación do clasicismo
e do naturalismo
RAFAEL Sanzio,“O DIVINO”
(1483 - 1520)
A súa obra está impregnada dun equilibrado clasicismoO seu estilo é a mellor expresión da “beleza ideal”A súa aprendizaxe de Piero della Francesca, Leonardo e Miguel Anxo, converten a Rafael no artista que mellor representa o sincretismo renacentista
Estudo de Adánc. 1509
357 x 210 mmGalleria degli Uffizi,
Florencia
Estudo de Madonna1511-13
422 x 273 mmMusée des Beaux-Arts,
Lille(Francia)
Estudo de corpo núc. 1515
410 x 281 mmGraphische Sammlung
Albertina, Viena
Estudo de cabeza e mans dos apóstolos
490 x 360 mmAshmolean Museum,
Oxford
A Anunciación 1502-03 - óleo sobre lenzo, 27 x 50 cm - Pinacoteca Vaticana
As súas composicións equilibradas brillan pola súa claridade e simetría axialPredominan as composicións triangulares, cerradas
Os desposorios da Virxe1504
óleo sobre táboa 170 x 117 cm
Pinacoteca di Brera, Milán
A Madonna do Gran Duque1504
óleo sobre madeira, 84 x 55 cm
Galleria Palatina (Palazzo Pitti), Florencia
Foi un gran intérprete da beleza feminina a través das súas “madonnas”
Rafael é a graza, o encanto poético, sobre todo nas súas obras de mocidade
Madonna con neno1504-05
óleo sobre madeira 58 x 43 cm
National Gallery of Art, Washington
Madonna de Belvedere(Madonna do Prato)
1506óleo sobre madeira,
113 x 88 cmKunsthistorisches Museum,
Viena
A súa paleta cromática é luminosa e colorista, pero mesurada, buscando sempre a complementariedade das cores cálidas e frías
A Madonna Alba1511
óleo sobre lenzo, diámetro 98 cmNational Gallery
of Art, Washington
A Sagrada Familia1518
óleo sobre lenzo207 x 140 cm
Musée du Louvre, Paris
San Xurxo e o dragón1505-06
óleo sobre madeira, 28.5 x 21.5 cm
National Gallery of Art, Washington
A luminosidade dos seus cadros é uniforme e alegre, clara. predomina a luz cenital (parte superior) que se esparexe polo cadro de maneira clara
Retrato de cardeal
1510-11óleo sobre madeira
79 x 61 cmMuseo del Prado,
Madrid
Foi un extraordinario retratista, capaz de penetrar no carácter do personaxe retratado, na súa psicoloxía íntima
Retrato de homec. 1502
óleo sobre madeira, 45 x 31 cm
Galleria Borghese, Rome
Retrato do Peruginoc. 1504
Témpera sobre madeira, 57 x 42 cmGalleria degli Uffizi, Florencia
Retrato de Xulio II1511-12
óleo sobre madeira108 x 80,7 cm
National Gallery, Londres
Retrato de Baldassare Castiglione
1514-15
óleo sobre lenzo, 82 x 67 cm
Musée du Louvre, Paris
A Donna Velata1516
óleo sobre lenzo, 82 x 60,5 cm
Galleria Palatina (Palazzo Pitti),
Florencia
Retrato de muller nova (A Fornarina)
1518-19
óleo sobre madeira85 x 60 cm
Galleria Nazionale d'Arte Antica, Roma
Papa León X 1518-19
óleo sobre madera 35 cm
Galleria degli Uffizi, Florencia
A Escola de Atenas
1509 Fresco, 770 cm - Stanza della Segnatura, Palacio Pontificio, Vaticano
Considerada como o cumio da arte renacentista, é unha obra na que Rafael, quen tiña 26 anos, propón unha ordenación ideal da cultura humanista en clave cristián-platónica: o saber humano como complementario da revelaciónO ciclo dos frescos das Estancias está consagrado á celebración das ideas de Verdade, Beleza, Ben; na Disputa é a Verdade revelada pola relixión cristiá a que é exaltada, na Escola de Atenas éo a Verdade racional da especulación filosófica
Platón e Aristóteles están no centro ideal da perspectiva de toda a composición encadrados no fondo do ceo polo último arcoÁ esquerda atopamos a Sócrates conversando con Alexandre Magno, armadoA configuración da arquitectura do templo da sabedoría, cos nichos de Apolo e Palas Atenea, como espazo renacentista (Bramante) e a representación dos sabios da Antigüidade como homes contemporáneos de Rafael subliñan esta idea de continuidade entre o presente o mundo antigo
Rafael expresa tamén nesta obra a concepción propiamente renacentista da obra artística entendida coma discurso mental, no só traducido de forma visible, senón tamén como busca da "idea"Viuse tamén nesta obra unha representación das sete artes liberais: así, en primeiro plano, á esquerda, Gramática, Aritmética e Música, e á dereita: Xeometría e Astronomía, mentres que no alto da escaleira aparecerían Retórica e DialécticaEn definitiva unha continuidade entre o conxunto do saber antigo e moderno, tendo como protagonista ao ser humano
A Escola de Atenas (detalle)
Neste grandioso escenario arquitectónico inspirado no proxecto de Bramante para nova Basílica, móvense os filósofos máis célebres da AntigüidadeNo centro Platón, que indica cun dedo cara arriba o mundo das ideas, mentres suxeita na súa man o seu libro Timeo; ao seu carón atópase Aristóteles, coa Ética
A Escola de Atenas (detalle)
Apoiado nun bloque de mármore, ensemismado escribindo nunha folla, atópase o pesimista Heráclito, que se asemella a Miguel Anxo, quen estaba a pintar por aqueles anos a contigua Capela Sixtina
A Escola de Atenas
Á dereita pódese ver a Euclides
(posible retrato de Bramante),
quen ensina xeometría aos seus alumnos, Zoroastro co
globo celeste e Tolomeo co terráqueo
Detalle da parte esquerda
Pitágoras, en cambio, está representado en
primeiro plano, concentrado en explicar
algo no seu libro
No extremo dereito, o personaxe coa gorra
que mira para o espectador é o
propio Rafael, que se autorretrata
A expulsión do templo de Heliodoro
1511-12 Fresco, base 750 cmStanza di Eliodoro, Palaio Pontificio, Vaticano
O incendio do Borgo 1514 Fresco, base: 670 cmStanza dell'Incendio di Borgo, Palacio Pontificio, Vaticano
A Batalla de Ostia 1514-15 Fresco, base 770 cm
Stanza dell'Incendio di Borgo, Palacio Pontificio, Vaticano
A Batalla da Ponte Milvio (detalle) 1520-24 FrescoStanza di Constantino, Palacio Pontificio, Vaticano