75117222-Η-αγάπη-Αρχίζει-μετά-τον-μήνα-του-Μέλιτος-osho

Το εγώ καταλαβαίνει μόνο αυτή τη σχέση: Να παίρνει. Η σχέση που δίνει είναι η αγάπη. Δεν υπάρχει τίποτε άλλο να πει κανείς, εκτός απ' αυτό: Αν η αγάπη μπορεί να γίνει σαν το δέντρο, απλώ-νοντας τα κλαδιά της πλατιά, ώστε όλοι να βρουν καταφύγιο στη σκιά της, τότε όλοι θα καταλάβουμε τί θα πει αγάπη. Δεν υπάρχουν γραφές, χάρτες η λεξι-κά για την αγάπη. Δεν υπάρχουν αρχές για την αγάπη.

ΟΣΣΟ

Η ΑΓΑΠΗ ΑΡΧΙΖΕΙ Μετά το μήνα του μέλιτος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΡΕΜΠΕΛ Α Θ Η Ν Α 1 9 9 9

ΟΣΣΟ

Η ΑΓΑΠΗ ΑΡΧΙΖΕΙ ΜΕΤΑ ΤΟ ΜΗΝΑ ΤΟΥ ΜΕΛΙΤΟΣ 0 Όσσο μιλάει για την Αγάπη και τις Σχέσεις

Μετάφραση: Σάσα Παναγοπούλου,

Μα Ντύαν Ούτα, Μα Άναντ Νιράβα,

Σουάμι Σίβαμ Δημήτρης

Σελιδοποίηση & Μακέτα Εξωφύλλου:

Δημήτρης Ανδρίκογλου

Γλωσσική Επιμέλεια:

Λίνα Σαϊσανά Πρωτότυπος Τίτλος:

"Love Begins After the Honeymoon"

© Osho International Foundation, 1993.

© Εκδόσεις "Ρέμπελ" 1999, για την ελληνική μετάφραση.

ΕΚΔΌΣΕΙΣ ΡΕΜΠΕΛ

Τ.Θ. 210 42, 114 01 ΑΘHΝΑ

ΤΗΛ. 64 59 484 ΦΑΞ: 64 53 828

ΙSBN: 960-7259-33-5 PRINTED IN GREECE

Περιεχόμενα

Αγάπη και εγώ.................................................................................. 7 Αγάπη είναι....................................................................................... 13 Είμαι υπέρ της αγάπης................................................................ 16 Το μυστικό είναι η παράδοση........................................................... 22 Αγάπη και ελευθερία - και τα δυο φτερά είναι αναγκαία.................. 35 Αποδέξου το ρυθμό της αγάπης....................................................... 45 Σεξ, αγάπη & ρομαντισμό............................................................... 49 Coito ergo sum(Συνουσιάζομαι, άρα υπάρχω)............................... 53 Σταμάτα να σκέφτεσαι.................................................................... 55 Μην ρίχνεις στον άλλο τις ευθύνες................................................. 58 Κουβαλώντας αρνητικά συναισθήματa........................................... 60 Γράψε τα πάντα.............................................................................. 64 Το Κόαν της σχέσης....................................................................... 66 Η αγάπη είναι μυστικό και όχι πρόβλημα.................................... 71 Έτερον ήμισυ;.................................................................................. 78 Η γυναίκα από μέσα και η γυναίκα απέξω................................... 82 Η αγάπη είναι σαν ένα ποτάμι.................................................... 85 Η θύελλα έχει περάσει.................................................................. 89 Η φωτιά έχει σβύσει..................................................................... 93 Ζήσε επικίνδυνα......................................................................... 97 Να είσαι ειλικρινής με όποιο τίμημα.......................................... 101 Η αγάπη δεν ρίχνει σκιές............................................................. 102 Ο μήνας του μέλιτος έχει περάσει.............................................. 109 Ποιός μιλάει για γάμο;................................................................ 119 Σωκράτης & Ξανθίππη............................................................... 124 Ο καθένας πιάνεται στην παγίδα................................................ 129 Αγάπη & μίσος........................................................................... 131 Αγάπη και Διαλογισμός............................................................... 135 Το όνειρο έχει περάσει. Προσέξτε τους εφιάλτες!.................... 145

5

Αγάπη και εγώ

Έχω ακούσει ότι υπήρχε κάποτε ένα πολύ παλιό και μεγαλοπρε-πές δέντρο, με κλαδιά που υψώνονταν προς τον ουρανό. Όταν πλη-σίαζε η εποχή ν' ανθίσει, πετούσαν γύρω του πεταλούδες, σε όλα τα σχήματα, τα μεγέθη, τα χρώματα. Όταν έβγαζε μπουμπούκια και καρπούς, έρχονταν πουλιά από μακρινές χώρες και κελαηδούσαν στα κλαδιά του που, σαν απλωμένα χέρια, ευλογούσαν όσους κάθο-νταν στη σκιά τους.

Συχνά ερχόταν κι ένα αγοράκι να παίζει από κάτω του και σιγά-σιγά το δέντρο άρχισε να αγαπάει το μικρό παιδάκι.

Η αγάπη ανάμεσα στο μεγάλο και στο μικρό είναι δυνατόν να υπάρξει, αν το μεγάλο δεν έχει επίγνωση του ότι είναι μεγάλο. Το δέντρο δεν ήξερε ότι ήταν μεγάλο. Αυτού του είδους η γνώση υπάρ-χει μόνο στον άνθρωπο. Το μεγάλο έχει πάντα σαν βασικό ενδια-φέρον το εγώ, αλλά για την αγάπη τίποτα δεν είναι μεγάλο ή μικρό. Η αγάπη αγκαλιάζει οτιδήποτε την πλησιάζει.

Έτσι λοιπόν αναπτύχθηκε στο δέντρο μια αγάπη για το μικρό αγόρι, που ερχόταν να παίξει κοντά του. Τα κλαδιά του ήταν ψηλά, αλλά τα λύγιζε κι έσκυβε χαμηλά, για να μπορεί ο μικρός να κόβει τα λουλούδια του και να μαζεύει τους καρπούς του. Η αγάπη είναι πάντοτε διατεθειμένη να λυγίσει, το εγώ δεν είναι ποτέ διατεθει-μένο να σκύψει. Αν πλησιάσεις το εγώ, τα κλαδιά του θα τεντω-

7

θούν ακόμα περισσότερο προς τα πάνω. Θα σκληρύνει και δεν θα μπορείς να το φτάσεις.

Το παιδάκι ερχόταν να παίξει και το δέντρο έσκυβε τα κλα-διά του. Το δέντρο χαιρότανε πολύ όταν το παιδάκι έκοβε τα λουλούδια του. Όλη του η ύπαρξη γέμιζε με τη χαρά της αγάπης. Η αγάπη χαίρεται όταν μπορεί να δώσει. Το εγώ χαίρεται όταν μπορεί να πάρει.

Το αγόρι μεγάλωσε. Αλλες φορές κοιμόταν στην αγκαλιά του δέντρου, άλλοτε έτρωγε τα φρούτα του και άλλοτε φορούσε ένα στεφάνι από λουλούδια του δέντρου, παριστάνοντας το βασιλιά της ζούγκλας. Μπορεί να γίνει κανείς βασιλιάς όταν υπάρχουν τα λουλούδια της αγάπης, αλλά γίνεται φτωχός και δυστυχισμέ-νος όταν υπάρχουν τα αγκάθια του εγωισμού. Όταν το δέντρο έβλεπε το παιδάκι να φοράει ένα λουλουδένιο στεφάνι κα ι να χορεύει, γέμιζε από χαρά. Κουνούσε το κεφάλι με αγάπη, τρα-γουδούσε με το αεράκι. Το αγόρι όλο και μεγάλωνε. Άρχισε να σκαρφαλώνει στο δέντρο και να κουνιέται από τα κλαδιά του. Το δέντρο ήταν ευτυχισμένο και το παιδί ξεκουραζόταν στα κλα-διά του. Η αγάπη χαίρεται όταν χαρίζει ξεκούραση. Το εγώ χαί-ρεται μόνον όταν προκαλεί στενοχώρια.

Με το πέρασμα του χρόνου, προστέθηκαν καινούργια καθή-κοντα στο αγόρι. Η φιλοδοξία μεγάλωσε, είχε να περάσει δια-γωνισμούς, να συναντήσει και να μιλήσει με φίλους, έτσι έπαψε να έρχεται συχνά. Το δέντρο όμως, τον περίμενε με αγωνία. Από την ψυχή του φώναζε: "Έλα, έλα! Σε περιμένω!" Η αγάπη περι-μένει μέρα και νύχτα.

Κα ι το δέντρο περίμενε. Ήταν λυπημένο που δεν ερχόταν το αγόρι. Η αγάπη είναι λυπημένη, όταν δεν μπορεί να μοιραστεί. Η αγάπη είναι λυπημένη, όταν δεν μπορεί να δώσει. Η αγάπη αισθάνεται ευγνωμοσύνη, όταν μπορεί να μοιραστεί. Όταν μπο-ρεί να παραδοθεί ολοκληρωτικά, τότε η αγάπη είναι ευτυχισμέ-νη.

8

Η ΑΓΑΠΗ ΑΡΧΙΖΕΙ ΜΕΤΑ ΤΟ ΜΗΝΑ ΤΟΥ ΜΕΛΙΤΟΣ


Όσο μεγάλωνε, τόσο λιγότερο ερχόταν στο δέντρο το αγόρι. Ο άνθρωπος καθώς μεγαλώνει, καθώς αυξάνονται οι φιλοδο-ξίες του, βρίσκει όλο και λιγότερο χρόνο για την αγάπη. Το αγόρι τώρα ήταν απορροφημένο με άλλα θέματα.

Μ ια μέρα, καθώς περνούσε, το δέντρο του είπε: "Σε περιμέ-νω, αλλά δεν έρχεσαι. Κάθε μέρα προσδοκώ ότι θα 'ρθεις."

Το αγόρι είπε: "Κα ι τι έχεις; Γιατί να 'ρθω σε σένα; Μήπως έχεις χρήματα; Εγώ ψάχνω για χρήματα." Το εγώ έχει πάντα ανάγκη από κάποιο κίνητρο. Μόνον όταν εξυπηρετείται κάποιος σκοπός, έρχεται το εγώ. Η αγάπη όμως δεν έχει κίνητρα. Η αγάπη η ίδια είναι η ανταμοιβή της. Το εγώ συσσωρεύει, αλλά η αγάπη δίνει χωρίς όρους

Κατάπληκτο το δέντρο είπε: "Δηλαδή, θα έρθεις μόνον αν σου δώσω κάτι; Πάνω μας ανθίζουν λουλούδια, μεγαλώνουν καρποί, δίνουμε ευεργετική σκιά, χορεύουμε με τον αέρα, τραγουδάμε τραγούδια, τα πουλάκια πηδάνε στα κλαδιά μας και τιτιβίζουν, παρόλο που δεν έχουμε χρήματα. Τη μέρα που θ' ανακατευτο-ύμε με τα χρήματα, θα χρειαστεί να πάμε στους ναούς όπως εσείς, οι αδύνατοι άνθρωποι, για να μάθουμε πώς ν' αποκτήσουμε ηρε-μία, για να μάθουμε πώς να βρούμε την αγάπη. Όχι, εμείς δεν έχουμε καμία ανάγκη τα χρήματα."

Το αγόρι είπε: "Γιατί, λοιπόν, να έρθω σε σένα; Θα πάω όπου υπάρχουν χρήματα. Χρειάζομαι χρήματα." Το εγώ ψάχνει το χρήμα, γιατί χρειάζεται δύναμη.

Το δέντρο σκέφτηκε για λίγο και είπε: "Μη φύγεις, αγαπη-μένε μου. Μάζεψε τους καρπούς μου κα ι πούλησέ τους. Έτσι θα έχεις χρήματα."

Το παιδί έλαμψε αμέσως. Σκαρφάλωσε και μάζεψε όλους τους καρπούς του δέντρου, τίναξε γ ια να πέσουν ακόμη κα ι οι άγου-ροι. Το δέντρο ήταν ευτυχισμένο, παρόλο που μερικά κλαδιά έσπασαν, παρόλο που μερικά φύλλα του είχαν πέσει στο χώμα. Ακόμα κι αν σπάσει η αγάπη, νιώθει ευτυχία, αλλά το εγώ όσα

9


και να αποκτήσει, δεν είναι ευτυχισμένο. Το εγώ πάντα θέλει περισσότερα. Το δέντρο δεν πρόσεξε ότι το αγόρι ούτε γύρισε να το κοιτάξει και να το ευχαριστήσει. Είχε ανταμειφθεί όταν το αγόρι δέχτηκε την προσφορά να μαζέψει και να πουλήσει τους καρπούς του.

Το παιδί, για πολύ καιρό, δεν ξαναγύρισε. Τώρα είχε χρήμα-τα και ήταν απασχολημένο με το να βγάλει κι άλλα χρήματα. Είχε ξεχάσει το δέντρο εντελώς. Το δέντρο ήταν λυπημένο. Λαχταρούσε να γυρίσει το παιδί, όπως η μάνα που το στήθος της είναι γεμάτο γάλα, αλλά έχει χάσει το γιο της. Όλη της η ύπαρξη επιθυμεί το γιο, τον ψάχνει για να 'ρθει να την ελαφρώ-σει. Τέτοια ήταν και η εσωτερική κραυγή του δέντρου. Όλη του η ύπαρξη αγωνιούσε.

Μετά από πολλά χρόνια, ενήλικος πια, το αγόρι γύρισε στο δέντρο.

Το δέντρο είπε: "Έλα, αγόρι μου. Έλα κι αγκάλιασέ με." Ο άντρας είπε: "Σταμάτα τους συναισθηματισμούς. Αυτά ήταν

παιδιάστικα πράγματα. Δεν είμαι πια παιδί." Το εγώ βλέπει την αγάπη σαν μια τρέλα, μια παιδική φαντασίωση.

Ο άντρας είπε: "Σταμάτα τις άχρηστες κουβέντες. Χρειάζο-μαι να χτίσω ένα σπίτι. Μπορείς να μου δώσεις ένα σπίτι;"

Το δέντρο απόρησε: "Ένα σπίτι! Δεν έχω σπίτι. Μόνον οι άνθρωποι ζουν σε σπίτια. Κανένας άλλος δεν ζει σε σπίτι, παρά μόνον ο άνθρωπος. Κι έχεις προσέξει την κατάσταση του μετά το κλείσιμό του σε τέσσερις τοίχους; Όσο πιο μεγάλο το κτίριο, τόσο μικρότερος γίνεται ο άνθρωπος. Εμείς δεν ζούμε σε σπί-τια, αλλά μπορείς να κόψεις και να πάρεις τα κλαδιά μου, οπότε θα μπορέσεις να χτίσεις ένα σπίτι."

Χωρίς να χάσει χρόνο, ο άντρας έφερε το τσεκούρι κι έκοψε όλα τα κλαδιά του δέντρου. Τώρα το δέντρο ήταν ένας σκέτος κορμός. Αλλά την αγάπη δεν τη νοιάζουν αυτά, ακόμη κι αν της κόψουν τα άκρα για τον αγαπημένο.

10


Αγάπη σημαίνει δόσιμο. Η αγάπη είναι πάντα έτοιμη να δώσει. Ο άντρας ούτε που ευχαρίστησε το δέντρο. Έχτισε το σπίτι

του. Κα ι οι μέρες έγιναν χρόνια. Ο κορμός όλο και περίμενε. Ήθελε να τον φωνάξει, αλλά δεν

είχε ούτε κλαδιά ούτε φύλλα, για να του δώσουν δύναμη. Ο αέρας φυσούσε δίπλα του, αλλά δεν κατάφερνε ούτε στον αέρα να δώσει ένα μήνυμα.

Μέσα στην ψυχή του όμως, αντηχούσε μια προσευχή μόνο: "Έλα, έλα, αγαπημένε μου. Έλα." Μα δεν γινόταν τίποτα.

Τα χρόνια πέρασαν και ο άντρας είχε πια γεράσει. Κάποια μέρα περνούσε από εκεί και ήρθε και στάθηκε κοντά στο δέντρο.

Το δέντρο ρώτησε: "Τ ί άλλο μπορώ να κάνω για σένα; Ήρθες μετά από πάρα πολύ καιρό."

Ο γέρος είπε: "Τ ί μπορείς να κάνεις για μένα; Θέλω να πάω σε μακρινές χώρες και να κερδίσω κι άλλα χρήματα. Χρειάζο-μαι μια βάρκα, για να ταξιδέψω."

Χαρούμενο το δέντρο είπε: "Αυτό δεν είναι πρόβλημα, αγα-πημένε μου. Κόψε τον κορμό μου και φτιάξε μ' αυτόν μια βάρκα. Θα μ' έκανε τόσο ευτυχισμένο να μπορέσω να σε βοηθήσω να πας σε μακρινές χώρες, να κερδίσεις χρήματα. Θυμήσου μόνο σε παρακαλώ, ότι θα περιμένω τον γυρισμό σου."

Ο άντρας έφερε ένα πριόνι, έκοψε τον κορμό, έφτιαξε μια βάρκα και σαλπάρισε.

Τώρα το δέντρο είναι ένα μικρό κούτσουρο και περιμένει τον γυρισμό του αγαπημένου του. Κα ι περιμένει και περιμένει και περιμένει. Ο άντρας δεν πρόκειται να επιστρέψει ποτέ.

Το εγώ δεν πηγαίνει ποτέ εκεί που δεν έχει κάτι να κερδί-σει και τώρα το δέντρο δεν έχει τίποτα, μα τίποτα, να προσφέ-ρει. Το εγώ δεν πηγαίνει όπου δεν υπάρχει κανένα κέρδος. Το εγώ είναι ένα αιώνιος ζητιάνος, σε μια συνεχή κατάσταση ζητια-νιάς και η αγάπη είναι φιλανθρωπία. Η αγάπη είναι βασιλιάς, αυτοκράτορας. Υπάρχει ανώτερος άρχοντας από την αγάπη;

11


Ένα βράδυ, ξεκουραζόμουν κοντά στο κούτσουρο. Μου ψιθύ-ρισε: "Αυτός ο φίλος δεν γύρισε ακόμη. Ανησυχώ μήπως πνί-γηκε ή χάθηκε. Μπορεί νά 'χει χαθεί, σε μια απ' αυτές τις μακρι-νές χώρες. Μπορεί και να μην είναι ζωντανός πια. Πώς θα ήθελα να είχα νέα του. Καθώς πλησιάζει το τέλος της ζωής μου, θα ήθελα τουλάχιστον να είχα κάποτε νέα του. Θα μπορούσα τότε να πεθάνω ευτυχισμένο. Αλλά ακόμη και να μπορούσα να του Φωνάξω, δεν θα ερχόταν. Δεν έχω τίποτα να δώσω κι αυτός κατα-λαβαίνει μόνο τη σχέση που έχει κάτι να τού προσφέρει."

Το εγώ καταλαβαίνει μόνο αυτή τη σχέση: Να παίρνει. Η σχέση που δίνει είναι η αγάπη.

Δεν μπορώ να πω τίποτα άλλο. Άλλωστε, δεν υπάρχει τίποτε άλλο να πει κανείς, εκτός απ' αυτό: Αν η αγάπη μπορεί να γίνει σαν το δέντρο, απλώνοντας τα κλαδιά της πλατιά, ώστε όλοι να βρουν καταφύγιο στη σκιά της, τότε όλοι θα καταλάβουμε τί θα πει αγάπη. Δεν υπάρχουν γραφές, χάρτες ή λεξικά για την αγάπη. Δεν υπάρχουν αρχές για την αγάπη.

Αναρωτιόμουν τί θα μπορούσα να πω για την αγάπη. Είναι τόσο δύσκολο να περιγράψεις την αγάπη. Η αγάπη απλώς υπάρ-χει. Θα μπορούσατε πιθανώς να τη δείτε στα μάτια μου, αν ερχό-σασταν κοντά και κοιτάζατε μέσα της. Την αισθάνεστε άραγε, καθώς ανοίγω τα χέρια σε μια αγκαλιά;

Αγάπη. Τί είναι αγάπη; Αν δεν νιώσετε την αγάπη στα μάτια μου, στα χέρια μου, στη

σιωπή μου, τότε δεν μπορείτε να τη συνειδητοποιήσετε από τα λόγια μου. (1)

12

Αγάπη είναι...

Όσσο, τί είναι η αγάπη;

Αγάπη είναι το άρωμα της αυτογνωσίας, η ευωδιά που γεν-νιέται όταν είσαι ο εαυτός σου. Ο Ανάντ Τάλλις είναι πολύ μικρός, μόλις εννέα χρονών, αλλά είναι πολύ προχωρημένος για την ηλικία του. Η διανοητική του ηλικία πρέπει να είναι τουλά-χιστον διπλή, γύρω στα δεκαοχτώ, γ ι ' αυτό προκύπτει και η ερώ-τηση.

Αγάπη είναι η χαρά που ξεχωρίζει. Αγάπη είναι όταν έχεις γνωρίσει ποιός είσαι: Τότε δεν μένει τίποτε άλλο από το να μοι-ραστείς τον εαυτό σου με τους άλλους. Αγάπη είναι όταν έχεις καταλάβει ότι δεν είσαι κάτι ξεχωριστό από την ύπαρξη. Αγάπη είναι όταν έχεις νιώσει μια οργανική, οργασμική ενότητα με ό,τι υπάρχει.

Η αγάπη δεν είναι μια σχέση, η αγάπη είναι μια κατάσταση μέσα στην οποία υπάρχεις. Δεν έχει καμία σχέση με κανέναν άλλον. Δεν αγαπάς, είσαι αγάπη. Και βέβαια, όταν κάποιος είναι αγάπη, αγαπάει, αλλά αυτό είναι το αποτέλεσμα, το υποπροϊόν, όχι η πηγή. Η πηγή είναι το ότι είσαι αγάπη.

Κα ι ποιός μπορεί να είναι αγάπη; Είναι σίγουρο ότι αν δεν έχεις επίγνωση του ποιός είσαι, δεν μπορείς να είσαι αγάπη. Θα είσαι φόβος. Φόβος είναι το αντίθετο της αγάπης.

13


Να θυμάσαι ότι το μίσος δεν είναι το αντίθετο της αγάπης, όπως νομίζουν οι άνθρωποι. Μίσος είναι το ανάποδο της αγά-πης, όχι το αντίθετο της αγάπης. Είναι η αγάπη όταν βρίσκεται το πάνω κάτω. Το πραγματικό αντίθετο της αγάπης είναι ο φόβος. Με την αγάπη ευρύνεται κανείς, με το φόβο περιορίζεται. Με το φόβο κλείνεται, με την αγάπη ανοίγει. Με την αγάπη εμπι-στεύεται, με το φόβο αμφιβάλλει. Με το φόβο νιώθει κάποιος και νιώθει μοναξιά. Με την αγάπη εξαφανίζεται, οπότε δεν υπάρχει θέμα μοναξιάς. Όταν κανείς δεν υπάρχει, πως μπορεί να νιώθει μοναξιά; Τότε τα δέντρα, τα πουλιά, τα σύννεφα, ο ήλιος και τ' άστρα βρίσκονται μέσα σου. Αγάπη είναι όταν έχει γνωρίσει τον εσώτερο ουρανό σου.

Αυτή είναι η σωστή στιγμή, Τάλλις, η σωστή ηλικία, για να μπεις στον κόσμο της αγάπης. Γιατί τώρα είναι που οι γονείς, η κοι-νωνία, η πολιτεία και η εκκλησία αρχίζουν να δηλητηριάζουν τα παιδιά τους και να τα κάνουν να φοβούνται.

Τώρα είναι η ώρα που οι εκμεταλλευτές δημιουργούν το φόβο. Τώρα είναι η ώρα που η κοινωνία υποβιβάζει τα μικρά παιδιά σε σκλάβους. Χωρίς το φόβο, κανένας δεν μπορεί να υποβιβα-στεί σε σκλάβο.

Αυτή όμως είναι η ώρα επίσης που η κοινωνία, αν δεν κυρι-αρχούν ανόητοι πολιτικοί ή κληρικοί, αν η κοινωνία αυτή δεν είναι αρρωστημένη, μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να νιώθουν όλο και περισσότερη αγάπη, μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να γνωρίσουν ακόμη περισσότερο την ομορφιά, τη μουσική, την ποί-ηση, το χορό, το διαλογισμό. Τώρα είναι η ώρα που ένα παιδί μπορεί να αναπτυχθεί χωρίς δυσκολία. Αργότερα, θα γίνεται όλο και πιο δύσκολο, γιατί καθώς μεγαλώνεις, μεγαλώνουν και οι φόβοι σου. Καθώς μεγαλώνεις, δυναμώνει το εγώ σου.

Καθώς μεγαλώνεις, μειώνεται η ικανότητα σου να μαθαίνεις. Καθώς μεγαλώνεις, γίνεσαι όλο και πιο δειλός και φοβάσαι το άγνωστο. Το μικρό παιδί δεν έχει φόβο, τα παιδιά γεννιούνται

14


χωρίς φόβους. Αν η κοινωνία μπορεί να τα βοηθήσει κα ι να τα στηρίζει να παραμείνουν χωρίς φόβο, αν μπορεί να τα βοηθή-σει να σκαρφαλώνουν τα δέντρα και τα βουνά, να κολυμπούν στις θάλασσες και τα ποτάμια, αν μπορεί η κοινωνία να τα βοη-θήσει με κάθε δυνατό τρόπο να γίνουν τολμηρά, ριψοκίνδυνα μπροστά στο άγνωστο και αν η κοινωνία μπορεί να τους δημιουρ-γεί μεγάλα ερωτήματα, αντί να τα τροφοδοτεί με νεκρά δόγμα-τα, τότε τα παιδιά θα εξελιχθούν σε υπέροχους εραστές, ερα-στές της ζωής. Κα ι αυτό είναι η αληθινή θρησκεία.

Τάλλις, διαλογίσου, χόρεψε, τραγουδά και μπες όλο και πιο βαθιά μέσα στον εαυτό σου. Ακουγε πιο προσεκτικά τα που-λιά. Κοίταζε τα λουλούδια με θαυμασμό, με δέος. Μη γίνεις γνώ-στης, μην τα κατατάσσεις όλα σε κατηγορίες. Αυτό θα πει να είσαι γνώστης: είναι η μεγάλη τέχνη να τα κατατάσσεις όλα σε κατηγορίες, να κολλάς σε όλα ετικέτες. Από αυτή την ηλικία κιόλας, άρχισε να παίζεις κιθάρα ή μάθε φλάουτο, συναναστρέ-ψου. Γνώρισε ανθρώπους, συναναστρέψου όσο περισσότερους ανθρώπους μπορείς, γιατί κάθε άνθρωπος εκφράζει μια διαφο-ρετική πλευρά του Θεού. Μάθε από τους ανθρώπους. Μη φοβά-σαι, αυτή η ζωή, δεν είναι εχθρός σου. Αυτή η ζωή σε φροντί-ζε ι στοργικά, σε υποστηρίζει με κάθε δυνατό τρόπο. Έχε εμπιστοσύνη και θα αρχίσεις να αισθάνεσαι ένα καινούργιο κύμα ενέργειας μέσα σου.

Αυτή η ενέργεια είναι αγάπη, Αυτή η ενέργεια επιθυμεί να ευλογήσει τη ζωή, γιατί με αυτήν την ενέργεια αισθάνεται κανείς ευλογημένος. Κι όταν εσύ νιώθεις ευλογημένος, τί άλλο μπορείς να κάνεις από το να ευλογήσεις την ύπαρξη ολόκληρη;

Η αγάπη είναι μια βαθιά επιθυμία να ευλογήσεις τη ζωή.(2)

15

Είμαι υπέρ της αγάπης

Στην Ανατολή, είναι σαφές ότι σε μια ερωτική σχέση θα πρέ-πει κανείς να παραμένει με το ίδιο άτομο. Στη Δύση, οι άνθρω-ποι τώρα βολοδέρνουν από τη μια σχέση στην άλλη. Εσύ τι υπο-στηρίζεις;

Είμαι υπέρ της αγάπης. Άσε με να στο εξηγήσω: Να είσαι αληθινός στην αγάπη και

να μη σε νοιάζει για τους συντρόφους. Είτε ένας σύντροφος είτε πολλοί δεν έχει σημασία. Σημασία έχει αν είσαι αληθινός στην αγάπη. Αν ζεις με μια γυναίκα ή έναν άντρα και δεν τον αγαπάς, ζεις στην αμαρτία. Αν είσαι παντρεμένος με κάποιον και δεν τον αγαπάς και συνεχίζεις να ζεις μαζί του, να κάνεις έρωτα μαζί του ή μαζί της, διαπράττεις αμάρτημα ενάντια στην αγάπη... και η αγάπη είναι Θεός.

Είσαι ενάντια στην αγάπη, εξαιτίας της κοινωνικής άνεσης. Είναι το ίδιο εγκληματικό, όσο και ο βιασμός. Βιάζεις μια γυναί-κα, επειδή δεν την αγαπάς και εκείνη δεν αγαπά εσένα. Το ίδιο όμως συμβαίνει όταν ζεις με μια γυναίκα και δεν την αγαπάς. Τότε αυτό είναι βιασμός, κοινωνικά αποδεκτός φυσικά, όμως είναι βιασμός και πηγαίνεις ενάντια στο Θεό της αγάπης.

16


Έτσι, στην Ανατολή, οι άνθρωποι έχουν αποφασίσει να ζουν με ένα σύντροφο για όλη τους τη ζωή. Πολύ καλά! Αν παρα-μένεις αληθινός στην αγάπη, το να μένεις με ένα άτομο είναι ένα από τα πιο όμορφα πράγματα, γιατί αναπτύσσεται οικειό-τητα. Υπάρχουν όμως ενενήντα εννιά στις εκατό πιθανότητες να μην υπάρχει αγάπη και απλώς να ζείτε μαζί. Κα ι ζώντας μαζί αναπτύσσεται μια συγκεκριμένη σχέση, που είναι αυτή της συγκα-τοίκησης, αλλά όχι της αγάπης. Κα ι μην το πάρεις για αγάπη. Αν όμως αγαπάς έναν άνθρωπο και ζεις όλη τη ζωή μαζί του, θα αναπτυχθεί μια μεγάλη οικειότητα και η αγάπη θα σου απο-καλύπτεται όλο και πιο βαθιά. Αυτό είναι αδύνατο, αν συνεχί-ζεις να αλλάζεις συντρόφους πολύ συχνά. Είναι σαν να αλλά-ζεις συνεχώς ένα δέντρο, από το ένα μέρος στο άλλο. Τότε, δεν αναπτύσσει ρίζες πουθενά. Για να αναπτύξει ρίζες ένα δέντρο, χρειάζεται να παραμείνει σ' ένα μέρος. Τότε μόνο πηγαίνει βαθύ-τερα. Τότε γίνεται δυνατότερο. Η οικειότητα είναι καλή και το να μένεις σε μια σχέση είναι όμορφο, αλλά η βασική αναγκαι-ότητα είναι η αγάπη.

Αν ένα δέντρο είναι ριζωμένο σε ένα χώρο που υπάρχουν μόνο βράχια και σκοτώνουν το δέντρο, τότε είναι καλύτερα να το μετα-κινήσεις. Τότε, μην επιμένεις ότι θα έπρεπε να μείνει σ' ένα μέρος. Να παραμείνεις αληθινός στη ζωή. Μετακίνησε το δέντρο, γιατί τώρα πηγαίνεις ενάντια στη ζωή.

Στη Δύση, οι άνθρωποι αλλάζουν πάρα πολλές σχέσεις. Η αγάπη σκοτώνεται και στις δύο περιπτώσεις. Στην Ανατολή, σκο-τώνεται επειδή οι άνθρωποι φοβούνται να αλλάξουν. Στη Δύση, σκοτώνεται επειδή οι άνθρωποι φοβούνται να παραμείνουν με ένα σύντροφο για μεγάλο διάστημα. Φοβούνται, γιατί γίνεται δέσμευση. Έτσι, πριν να γίνει δέσμευση, αλλάζουν. Οπότε παρα-μένεις μεταβλητός και ελεύθερος, οπότε αναπτύσσεται μια αναμ-φισβήτητη ακολασία. Κα ι στο όνομα της ελευθερίας, η αγάπη είναι σχεδόν συνθλιμμένη, λιμοκτονεί. Η αγάπη έχει υποφέρει

17


και στις δύο περιπτώσεις: Στην Ανατολή οι άνθρωποι προσκολ-λούνται στην ασφάλεια, στην άνεση, στην τυπικότητα και στη Δύση προσκολλούνται στην ελευθερία του εγώ τους, στη μη δέσμευση. Η αγάπη όμως υποφέρει κα ι στις δύο περιπτώσεις.

Είμαι υπέρ της αγάπης. Δεν είμαι ούτε Ανατολίτης ούτε Δυ-τικός και δεν με απασχολεί σε ποια κοινωνία ανήκετε. Δεν ανήκω σε καμιά κοινωνία. Είμαι υπέρ της αγάπης. Πάντα να θυμάσαι: Αν πρόκειται για μια ερωτική σχέση, τότε εντάξει.

Όσο κρατά η αγάπη, μείνε σ' αυτή και να μείνεις όσο πιο βαθιά παραδομένος γίνεται. Μείνε σ' αυτήν, όσο πιο ολοκληρωτικά γίνε-ται. Απορροφήσου από τη σχέση. Τότε η αγάπη θα γίνει ικανή να σε μεταμορφώσει. Αν όμως δεν υπάρχει αγάπη, τότε καλύ-τερα ν' αλλάξεις σχέση. Μην εθιστείς όμως στην αλλαγή. Μην το κάνεις συνήθεια. Μην το αφήσεις να γίνει μια μηχανική συνή-θεια, σαν να πρέπει ν' αλλάζεις κάθε δύο ή τρία χρόνια, όπως κάποιος πρέπει ν' αλλάζει το αυτοκίνητό του κάθε δύο - τρία χρό-νια ή κάθε χρόνο.

Ένα καινούργιο μοντέλο βγαίνει, οπότε, τι να κάνεις, πρέπει να αλλάξεις το αυτοκίνητό σου. Ξαφνικά, συναντάς μια καινο-ύργια γυναίκα. Δεν έχει πολύ διαφορά. Μ ι α γυναίκα είναι μια γυναίκα, όπως ένας άντρας είναι ένας άντρας. Οι διαφορές είναι μόνο δευτερεύουσες, γιατί είναι θέμα ενέργειας. Η θηλυκή ενέρ-γεια είναι θηλυκή ενέργεια. Σε κάθε γυναίκα εκπροσωπούνται όλες οι γυναίκες και σε κάθε άντρα εκπροσωπούνται όλοι οι άντρες. Οι διαφορές είναι πολύ επιφανειακές: Η μύτη είναι λίγο μακρύτερη ή δεν είναι λίγο μακρύτερη, τα μαλλιά είναι ξανθά ή μαύρα, μικρές διαφορές, μόνο στην επιφάνεια. Στο βάθος, είναι θέμα θηλυκής και αρσενικής ενέργειας. Οπότε, αν υπάρχει αγάπη, μείνε σε αυτήν. Δώσε της μια ευκαιρία να αναπτυχθεί. Αν όμως δεν υπάρχει, άλλαξε, πριν να εθιστείς σε μια σχέση χωρίς α-γάπη.

Μ ι α νεαρή σύζυγος, ενώ εξομολογείται, ρωτά τον παπά για

18


τα αντισυλληπτικά. "Δεν πρέπει να τα χρησιμοποιείς," είπε ο παπάς. "Εναντιώνονται στο νόμο του Θεού. Πιες ένα ποτήρι νερό."

"Πριν ή μετά;" ρώτησε η σύζυγος. "Αντ' αυτών!" απάντησε ο παπάς. Με ρωτάς, αν πρέπει να ακολουθήσεις τον ανατολικό ή το δυ-

τικό δρόμο. Μην ακολουθάς κανέναν! Ακολούθησε το θεϊκό δρόμο. Κα ι ποιός είναι ο θεϊκός δρόμος; Μείνε αληθινός στην αγάπη. Αν υπάρχει αγάπη, όλα επιτρέπονται. Αν δεν υπάρχει αγάπη, τίποτα δεν επιτρέπεται. Αν δεν αγαπάς τη γυναίκα σου, μην την αγγίζεις, γιατί αυτό είναι προσβλητικό. Αν δεν αγαπάς μια γυναίκα, μην κοιμάσαι μαζί της. Αυτό αντιτίθεται στο νόμο της αγάπης κι αυτός είναι ο ύψιστος νόμος. Μόνο όταν αγαπάς, επιτρέπονται όλα.

Ο Ιησούς λέει, "Ο Θεός είναι αγάπη." Θα ήθελα να σου πω ότι η αγάπη είναι Θεός. Ξέχνα τα όλα περί Θεού. Η αγάπη φτά-νει. Στάσου αρκετά θαρραλέος, για να κινηθείς με αγάπη. Μη σκέφτεται τίποτε άλλο. Αν συλλογίζεσαι την αγάπη, τα πάντα θα γίνουν δυνατά για σένα.

Πρώτον, μην παίζεις με μια γυναίκα ή έναν άντρα που δεν αγαπάς. Μην ενεργείς από καπρίτσιο, μην ενεργείς από πόθο. Κοίταξε πρώτα αν έχει έχεις την επιθυμία να δεσμευτείς με κάποιον. Είσαι αρκετά ώριμος, για να δημιουργήσεις μια βα-θιά επαφή; Γιατί αυτή η επαφή θα αλλάξει ολόκληρη τη ζωή σου. Κα ι όταν κάνεις την επαφή, κάνε την τελείως αληθινά. Μην κρύβεσαι από τον αγαπημένο ή την αγαπημένη σου. Να είσαι αληθινός. Παράτα όλα τα ψεύτικα πρόσωπα που έχεις μάθει να φοράς. Ρίξε όλες τις μάσκες. Να είσαι αληθινός. Αποκάλυψε όλη σου την καρδιά. Απογυμνώσου. Ανάμεσα σε δύο εραστές δεν πρέπει να υπάρχουν μυστικά, διαφορετικά δεν υπάρχει αγάπη. Εγκατέλειψε κάθε μυστικοπάθεια. Αυτό είναι πολιτική. Η μυστι-κοπάθεια είναι πολιτική. Δεν θα πρέπει να υπάρχει στην αγάπη.

19


Δεν θα πρέπει να κρύβεις τίποτε. Οτιδήποτε συμβαίνει στην καρ-διά σου, θα πρέπει να παραμείνει φανερό στην αγαπημένη σου και οτιδήποτε συμβαίνει στην καρδιά της θα πρέπει να είναι φανε-ρό σε σένα. Θα πρέπει να γίνετε δύο διαφανές υπάρξεις για τον καθένα. Σιγά - σιγά, θα δείτε ότι μέσα από τον άλλον αναπτύσ-σεστε σε μια ανώτερη ενότητα.

Συναντώντας τη γυναίκα, αγαπώντας την, δεσμευόμενος στη ύπαρξή της, λειώνοντας μέσα της, θα αρχίσεις σιγά - σιγά να συνα-ντάς τον άνδρα μέσα σου. Η εξωτερική γυναίκα είναι απλώς ένα μονοπάτι για την εσωτερική γυναίκα. Κα ι ο εξωτερικός άντρας είναι απλώς ένα ακόμη μονοπάτι για τον εσωτερικό άντρα. Ο πραγματικός οργασμός συμβαίνει μέσα σου όταν συναντιού-νται ο εσωτερικός άντρας και η εσωτερική γυναίκα. Αυτό είναι το νόημα του ινδουιστικού συμβολισμού του αρνταναρισβάρ. Θα πρέπει να έχεις δει το Σίβα: μισός άντρας, μισή γυναίκα. Κάθε γυναίκα είναι μισή γυναίκα κα ι μισός άντρας. Έτσι πρέπει να είναι, γιατί η μισή σου ύπαρξη προέρχεται από τον πατέρα σου και η άλλη μισή από τη μητέρα σου. Είσαι και τα δύο. Ένας εσώτερος οργασμός, μια εσώτερη συνάντηση, μια εσώτερη ένωση χρειάζεται. Γ ια να φτάσεις όμως σε αυτή την εσώτερη ένωση, θα πρέπει να βρεις μια γυναίκα, που να ανταποκρίνεται στην εσώτερη γυναίκα, που να δονεί την εσώτερη ύπαρξή σου και να ξυπνήσει η εσώτερη γυναίκα σου, που κοιμάται βαθιά. Μέσα από τη γυναίκα θα πρέπει να συναντήσεις τη γυναίκα μέσα σου και μέσα από τον άντρα πρέπει να συναντήσεις τον άντρα μέσα σου.

Αν λοιπόν η σχέση συνεχίζεται γ ια μεγάλο διάστημα, αυτό θα είναι καλύτερο, γιατί ο εσωτερικός άνθρωπος χρειάζεται χρόνο για να αφυπνιστεί. Με τον τρόπο που συμβαίνει στη Δύση, με τις στιγμιαίες σχέσεις, η εσωτερική γυναίκα δεν έχει χρόνο, ο εσώτερος άντρας δεν έχει χρόνο για να ανέλθει και να αφυπνι-στεί. Την ώρα που αρχίζει κάτι να σαλεύει, η γυναίκα έχει φύγει...

20


μια άλλη γυναίκα, με μια άλλη δόνηση, έναν άλλο παλμό. Κα ι φυσικά, αν συνεχίσεις να αλλάζεις τη γυναίκα σου και τον άντρα σου, θα γίνεις νευρωτικός γιατί, τόσα πολλά πράγματα, τόσοι πολλοί ήχοι θα μπουν στην ύπαρξή σου και τόσες πολλές δια-φορετικές ποιότητες δονήσεων, που θα τα χάσεις για να βρεις την εσώτερη γυναίκα σου. Θα είναι δύσκολο. Και υπάρχει η πιθα-νότητα να εθιστείς στην αλλαγή. Θα αρχίσεις απλώς να απο-λαμβάνεις την αλλαγή. Τότε είσαι χαμένος.

Η εξωτερική γυναίκα είναι απλά ο δρόμος για την εσώτερη γυναίκα και ο εξωτερικός άντρας είναι ο δρόμος για τον εσω-τερικό άντρα. Κα ι τότε συμβαίνει μέσα σου η μυστική ένωση. Και όταν συμβαίνει αυτό, τότε είσαι ελεύθερος από όλες τις γυναί-κες και από όλους τους άντρες. Τότε είσαι ελεύθερος από την αντρική και τη γυναικεία φύση. Τότε ξαφνικά, κάνεις υπέρβα-ση, τότε δεν είσαι τίποτα από τα δυο.

Αυτό είναι υπέρβαση. Αυτό είναι μπραχματσάρυα. Τότε απο-κτάς ξανά την αγνή σου παρθενικότητα. Η αρχική σου φύση διεκ-δικείται ξανά. Στην ορολογία του Παταντζάλι αυτό είναι καϊράλυα. (3)

21

Η παράδοση είναι το μυστικό

Το πρώτο πράγμα είναι ότι η αγάπη μπορεί να γίνει γνωστή μόνο αγαπώντας. Δεν είναι κάτι που μπορεί να γίνει κατανοη-τό συζητώντας γ ι ' αυτό διανοητικά. Η αγάπη δεν είναι μια θεω-ρία. Αν προσπαθείς να κατασκευάσεις μια θεωρία, τότε παρα-μένει ακατανόητη. Αυτή είναι η πρώτη άποψη των Μπάουλ: Υπάρχουν πράγματα που μπορείς να τα μάθεις μόνο κάνοντάς τα.

Το κολύμπι το μαθαίνεις μόνο κολυμπώντας. Η αγάπη μαθαί-νεται μόνο αγαπώντας. Η προσευχή μαθαίνεται μόνο όταν προ-σεύχεσαι. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος. Υπάρχουν πράγματα που μπορεί να μάθεις χωρίς να μπεις μέσα τους. Εκείνα είναι τα μάταια πράγματα, τα διανοοουμενίστικα - φιλοσοφίες, δόγμα-τα, θρησκείες. Μα ό,τι είναι αληθινό πρέπει να το ζήσεις και ό,τι είναι υπαρξιακό πρέπει να μπεις βαθιά μέσα του. Κα ι χρειά-ζεται να διακινδυνεύσεις. Χρειάζεται κανείς να είναι θαρραλέος, τολμηρός. Κα ι είναι μεγάλο τόλμημα, γιατί όταν αγαπάς, αρχί-ζεις να χάνεις τον εαυτό σου. Το να αγαπάς σημαίνει να χάσεις το εγώ σου. Το να αγαπάς σημαίνει να είσαι χαμένος. Το να αγαπάς σημαίνει να αφήνεσαι. Το να αγαπάς σημαίνει να κατέ-χεσαι. Το να αγαπάς σημαίνει παράδοση... η παράδοση είναι το μυστικό της γνώσης...

Πολλοί άνθρωποι έρχονται και μου λένε, "Υπάρχει καμιά δυ-

22


σκολία, αν δεν γίνουμε σανυάσιν; Κι όμως, αγαπάμε ό,τι λες, θέλουμε να σ' ακούμε. Υπάρχει πρόβλημα; Δεν μπορούμε να το κάνουμε;"

Λέω, "Μπορείτε να το κάνετε, το πρόβλημα δεν είναι εκεί. Απλώς, έτσι θα συλλέξετε μόνο το επιφανειακό. Θα συλλέξετε τις λέξεις. Τότε θα μαζέψετε μόνο τα πεσμένα υπολείμματα απ' το τραπέζι. Δεν θα είσαι αληθινός καλεσμένος μου. Θα χάσεις ότι είναι ουσιώδες. Μόνο το μη ουσιώδες θα είναι το πεπρω-μένο σου. Πρέπει να αποφασίσεις."

Μόλις αφεθείς, ανοίγεται ένας τελείως καινούργιος κόσμος ανάμεσα σε μένα και σε σένα. Αρχίζει η επικοινωνία καρδιά με καρδιά. Τότε μπορείς να ακούσεις τα λόγια μου, αλλά ακούς με έναν τόσο διαφορετικό τρόπο, με τέτοια βαθιά συμπάθεια και αγάπη, με τέτοια ευγνωμοσύνη και δεκτικότητα, που εκεί-νες οι λέξεις δεν είναι πια λέξεις - αρχίζουν να ζωντανεύουν. Τις έχεις ζωντανέψει με τη δεκτικότητά σου. Εγκυμονείς με ό,τι σου λέω, με ό,τι σου μεταδίδω. Τότε, εκεί συμβαίνει μια μετά-βαση. Τότε οι λέξεις είναι απλώς οι αφορμές. Χρησιμοποιώντας τη λέξη, σου στέλνω κάτι που δεν μπορεί να συμβεί με τη λέξη. Τότε, δεν φτάνει σε σένα μόνο η λέξη σε φθάνει, αλλά και το κλίμα που μεταφέρει η καρδιά μου.

Αν είσαι ερωτευμένος μαζί μου, τότε υπάρχει ένα τελείως δια-φορετικό είδος κατανόησης ανάμεσα σε μένα και σε σένα. Αν δεν είσαι ερωτευμένος μαζί μου, τότε είμαστε απομακρυσμένοι. Τότε βρίσκεσαι σε κάποιον άλλον πλανήτη, χιλιάδες μίλια μακριά από μένα. Μπορεί να φωνάζω και μπορεί ν' ακούσεις μερικές λέξεις, αλλά τίποτα σημαντικό δεν πρόκειται να γίνει έτσι. Μπο-ρεί να αποκτήσεις περισσότερες γνώσεις, μα δεν είναι αυτός ο σκοπός. Θα πρέπει να έχεις περισσότερη οντότητα, όχι γνώση. Αν πράγματι γίνεσαι πλουσιότερος εδώ, σε στενή επαφή μαζί μου, τότε η ύπαρξή σου μεγαλώνει. Τότε γίνεσαι όλο και πιο αποκρυ-

23


σταλλωμένος, όλο και πιο αυθεντικός, όλο και πιο ζωντανός, όλο και πιο θεϊκός. Αυτό είναι αδύνατο χωρίς την αγάπη.

Κα ι τί σημαίνει το να αφήνεσαι; Το να αφήνεσαι σημαίνει να παραδίνεις το εγώ, σημαίνει να παραδίνεις όλα όσα γνωρίζεις. Σημαίνει να παραδίνεις τη γνώση σου, το μυαλό σου, τη διά-νοιά σου. Το να αφήνεσαι είναι μια αυτοκτονία, αυτοκτονία του παρελθόντος.

Αν κουβαλάς μέσα σου το παρελθόν σου μ' ένα μυστικό τρόπο, τότε είναι αδύνατον να πάρεις σάνυας. Μπορείς βέβαια να πάρεις σάνυας και ακόμη να κουβαλάς το παρελθόν σου, κρύβοντάς το και φυλάγοντάς το σαν θησαυρό. Τότε μόνο στη επιφάνεια θα είσαι ένα σανυάσιν, όχι όμως παραδομένος σε μένα. Και τότε, αν δεν είσαι ικανοποιημένος, δεν φταίει κανένας άλλος, παρά μόνον εσύ.

Η πρώτη άποψη των Μπάουλ είναι ότι τα υπαρξιακά ζητή-ματα μπορούν να γίνουν γνωστά μόνο μέσα από υπαρξιακές μεθόδους. Την αγάπη μπορείς να τη γνωρίσεις μόνο αγαπώντας.

Ρώτησε κάποιος τον Ιησού, "Πώς να προσεύχομαι;" Κα ι εκεί-νος είπε, "Προσευχήσου." Αλλά εκείνος είπε, "Αυτό ρωτάω. Δεν ξέρω πώς να προσεύχομαι." Έτσι ο Ιησούς είπε, "Θα προσευ-χηθώ. Κάθισε δίπλα μου και προσπάθησε κι εσύ."

Πώς να διδάξεις την προσευχή; Μπορεί να κατανοηθεί, αλλά δεν μπορεί να διδαχθεί. Αν είσαι ανοιχτός σε μένα, θα μπορέ-σεις να αντιληφθείς πολλά πράγματα. Αν δεν είσαι ανοιχτός σε μένα, τίποτα δεν μπορεί να διδαχθεί.

Η προσευχή είναι σαν το μικρόβιο. Η αγάπη είναι επίσης σαν το μικρόβιο: Μπορείς να την κολλήσεις, όχι όμως να τη διδα-χτείς. Μπορείς να την κολλήσεις. Ρέει παντού τριγύρω σου, όμως αν παραμείνεις σαν ένα νησί, κλειστός, τότε δεν υπάρχει τρόπος να τη διδαχτείς.

Οι Μπάουλ λένε,

24


Ο Θεός εγκαταλείπει το ναό σου καθώς εσύ διασκεδάζεις φυσώντας κοχύλια και κουδουνίζοντας καμπάνες. Ο δρόμος σου είναι εγκλωβισμένος από ναούς και τζαμιά. Σ' ακούω να λες, Θεέ μου, αλλά δεν μπορώ να προχωρήσω. Δάσκαλοι και δάσκαλοι φράζουν το δρόμο.

Ο θεός βρίσκεται παντού, αλλά εσύ είσαι τόσο πνιγμένος από γραπτά και γνώσεις, τόσο γεμάτος από το δικό σου εγώ, που δεν έχει μείνει χώρος για το Θεό, για να μπορέσει να διεισδύ-σει και να μπει μέσα σου. Έχε ι γίνει αδύνατο. Γίνεται αδύνα-το εξαιτίας σου.

Ο Ιησούς έχει δίκιο όταν λέει, "Προσευχήσου, αν θέλεις να μάθεις τι είναι προσευχή." Κα ι ο άνθρωπος έχει επίσης δίκιο. Λέε ι , "Πώς να προσευχηθώ; Αυτό είναι το πρόβλημά σου. Δεν το έχεις απαντήσει." Κα ι ο Ιησούς λέει, "Θα προσευχηθώ, είναι ο μόνος τρόπος. Θα γονατίσω και θα προσευχηθώ. Κάθισε δίπλα μου, ανοικτός, ευάλωτος. Έτσι μπορεί να το αντιληφθείς."

Αυτό προσπαθώ να κάνω εδώ. Μείνε ανοιχτός. Μπορεί να το αντιληφθείς. Όταν δεν φράξεις το δικό σου μονοπάτι, μόλις αρχίσεις να βγαίνεις από το δικό σου δρόμο, υπάρχει κάθε δυνα-τότητα. Ο ουσιαστικός άνθρωπος που μιλάει σε σένα, ακούει κιόλας μέσα από σένα. Έτσι, το ουσιώδες μπορεί να συναντη-θεί με το ουσιώδες. Απλώς παραμέρισε το εγώ σου, γιατί αυτό είναι ανούσιο. Κοίταζε με με την ουσία σου, αντιμετώπισέ με με την ουσία σου. Τότε, ξαφνικά θα δεις μια καινούργια φωτιά να υψώνεται μέσα σου. Μ ι α καινούργια αγάπη γεννιέται.

Ναι , η ταπεινότητα είναι το μυστικό της γνώσης, η παράδο-ση είναι το μυστικό της γνώσης. Δεν είναι μια διανοητική προ-

25


σπάθεια, αλλά μια ολική κατάδυση, μια συγχώνευση του εαυ-τού. Γ ι ' αυτό οι Μπάουλ μιλούν περισσότερο για την αγάπη και λιγότερο για τη γνώση, γιατί η αγάπη είναι το μόνο πράγμα στον κόσμο που δεν μπορεί να αποκτηθεί με κανέναν άλλο τρόπο, παρά μόνο αγαπώντας.

Τώρα, είναι πιθανόν κάποτε ακόμη και το κολύμπι να σου διδα-χθεί χωρίς να σε πάνε στο ποτάμι. Έχουν ανακαλύψει τρόπους για να μάθεις οδήγηση, χωρίς ποτέ να σε πάνε στο δρόμο. Απλά κάθεσαι μέσα σε ένα αυτοκίνητο, μέσα σε ένα δωμάτιο, όπου τίποτα δεν κινείται, γιατί δεν υπάρχει κανένα μέρος να κινη-θείς.

Απλώς κάθεσαι στο αυτοκίνητο, πίσω από το τιμόνι κα ι μια ταινία προβάλλεται στους τοίχους. Ο δρόμος κινείται, έτσι αισθά-νεσαι σαν να κινείσαι στο δρόμο. Κα ι από τις δύο πλευρές, ο δρόμος κινείται. Μ ία ταινία προβάλλεται σε γρήγορη κίνηση, συνεχίζει να κινείται γρήγορα. Υπάρχουν στροφές και εμπόδια κι εσύ πρέπει να δράσεις σωστά στο τιμόνι. Ο δάσκαλος μπο-ρεί να σου υποδείξει αν πράττεις σωστά ή λάθος κι εσύ απλά κάθεσαι στο αυτοκίνητο. Το αυτοκίνητο δεν κινείται, ο δρόμος κινείται στην ταινία, μόνο στα πλαϊνά. Μπορείς να μάθεις. Φαί-νεται ασφαλέστερο. Πιστεύω πως μια μέρα μπορεί εσύ να ξαπλώ-νεις στο στρώμα σου και μια ταινία με έναν ποταμό να απλώ-νεται ολόγυρα κι εσύ να κολυμπάς. Είναι δυνατόν. Τουλάχιστον μια υποτυπώδης γνώση μπορεί να γίνει εφικτή.

Όμως με την αγάπη δεν φαίνεται να υπάρχει τρόπος. Πολλοί άνθρωποι δοκιμάζουν να μάθουν την αγάπη με ταινίες. Πολλοί άνθρωποι συνεχίζουν να δοκιμάζουν πορνογραφική λογοτεχνία, προκειμένου να γνωρίσουν την αγάπη. Πολλοί άνθρωποι συνε-χίζουν να διαβάζουν μυθιστορήματα και ποίηση και την ερωτι-κή αλληλογραφία των άλλων, προκειμένου να γνωρίσουν την αγάπη.

Να θυμάσαι, μπορείς να μάθεις πολλά για την αγάπη, αυτό

26


όμως δεν βοηθάει να μάθεις την αγάπη. Η αγάπη μπορεί να γίνει γνωστή μόνο αγαπώντας. Αυτό σημαίνει πως πρέπει να κινη-θείς μέσα στην αγάπη, χωρίς να γνωρίζεις τίποτα γ ι ' αυτή. Γ ι ' αυτό χρειάζεται κουράγιο. Χρειάζεται να κινηθείς μέσα στο σκο-τάδι, χωρίς χάρτη, χωρίς οδηγό, χωρίς ούτε ένα φακό. Χρειά-ζεται να κινηθείς στο σκοτάδι, χωρίς να ξέρεις που πας, χωρίς να ξέρεις αν βρίσκεσαι στο σωστό μονοπάτι ή όχι, αν θα βρεις το δρόμο ή θα πέσεις σε κανένα χαντάκι κα ι χαθείς γ ια πάντα.

Αυτό είναι το θάρρος. Οι Μπάουλ είναι πολύ θαρραλέοι άνθρωποι. Λένε:

Μόνο ένας γνώστης των γεύσεων της αγάπης...

Η αγάπη έχει πολλές γνώσεις. Η αγάπη έχει πολλές διαστά-σεις, πολλές αποχρώσεις. Η αγάπη δεν είναι ένα απλό πράγμα. Είναι πολύ πλούσια, απέραντα πλούσια. Έχε ι πολλές όψεις, είναι πολυεδρική. Είναι σαν ένα διαμάντι: έχει πολλές όψεις και κάθε όψη δίνει μεγαλοπρέπεια.

Μόνο ένας γνώστης, εκείνος που έχει αγαπήσει με πολλούς τρόπους, εκείνος που έχει αγαπήσει, έχει ζήσει θαρραλέα, επι-κίνδυνα, εκείνος γνωρίζει όλες τις γεύσεις της αγάπης.

Έχεις παρατηρήσει; Η "αγάπη" δεν εκφράζει τα πάντα. Είναι μια απλή λέξη. Όλες οι αρχαίες γλώσσες είχαν πολλές λέξεις για την αγάπη, γιατί υπάρχουν τόσες πολλές αγάπες. Η αγγλι-κή γλώσσα είναι φτωχή. Αγαπάς το αυτοκίνητο και αγαπάς τη γυναίκα σου και αγαπάς το σπίτι σου και αγαπάς τη μητέρα σου. Μόνο μια λέξη! Αγαπάς μια συγκεκριμένη μάρκα τσιγάρων. Είναι πολύ φτωχή, γιατί η αγάπη έχει τόσο πολλές όψεις.

Οταν αγαπάς ένα παιδί, αγαπάς διαφορετικά. Δεν είναι η ίδια αγάπη, όπως όταν αγαπάς μια γυναίκα. Δεν έχει πάθος. Έχει συμπόνια, αλλά δεν έχει πάθος. Οταν αγαπάς τη μητέρα σου,

27


είναι τελείως διαφορετικό: έχει σεβασμό, έχει βαθιά ευγνωμο-σύνη. Όταν όμως αγαπάς μια γυναίκα είναι τελείως διαφορετι-κό: έχει μεγάλη ένταση, σχεδόν εξοργιστική. Δεν είναι όμως όπως αγαπάς τη μητέρα σου. Αγαπάς τον φίλο σου: αυτό είναι τελείως διαφορετικό. Είναι στοργή, αλλά όχι με τον ίδιο τρόπο.

Ένας γνώστης, με κλειστά μάτια, μπορεί απλά να αισθανθεί το χέρι σου και να δει... κα ι να καταλάβει τη γλώσσα.

Δεν το έχεις παρατηρήσει, όταν κάποιος σε κοιτάξει με βαθιά λαγνεία στα μάτια του, μπορείς αμέσως να το νιώσεις; Όταν κάποιος κοιτάζει με βαθιά αγάπη, μπορείς να δεις τη διαφορά. Όταν κάποιος κοιτάζει με στοργή, μπορείς να αισθανθείς τη δια-φορά. Αυτά όμως είναι πολύ υποτυπώδη πράγματα γιατί και η συμπόνια έχει πολλά επίπεδα.

Όταν υπάρχει ένας Βούδας, η συμπόνια του έχει μια τελείως διαφορετική ποιότητα. Όταν εσύ νοιώθεις συμπόνια μοιάζει περισσότερο με συμπάθεια, παρά με συμπόνια. Όταν ένας Βούδας νιώθει συμπόνια, δεν έχει καμία σχέση με συμπάθεια.

Όταν ο Βούδας σε λούζει με αγάπη, δεν έχει καμία σχέση με ό,τι έχεις γνωρίσει μέχρι τώρα για την αγάπη. Μόνο ένας Βούδας μπορεί να το γνωρίσει. Δεν περιέχει πάθος, είναι πολύ ήρεμη. Δεν είναι ζεστή. Όχι ότι δεν έχει ζεστασιά, έχει ζεσταθεί κι όμως είναι πολύ ήρεμη. Θα σε ηρεμήσει αν πλησιάσεις ένα Βούδα, θα σε βοηθήσει να γίνεις λιγότερο ανήσυχος, περισσότερο συγκεντρω-μένος. Δεν θα δημιουργήσει αναστάτωση μέσα σου. Θα κοπά-σει κάθε αναταραχή. Θα είναι μια κατευναστική δύναμη. Θα σε περιβάλλει σαν ένα ανεπαίσθητο κλίμα και θα σε καταπραύνει. Θα είναι σαν νανούρισμα. Θα αρχίσεις να αισθάνεσαι, να σε παίρνει ο ύπνος, σαν να βρίσκεσαι κοντά στην καρδιά της μητέ-ρας σου. Έχε ι κάτι από τη μητέρα, κάτι από τον πατέρα, κάτι από τον αγαπημένο, κάτι από το παιδί. Έχε ι κάθε λεπτή από-χρωση μέσα της. Έχε ι όλες τις διαστάσεις της αγάπης σε μεγά-λη αρμονία. Όταν έρχεσαι στο Βούδα, είναι μια ορχήστρα με

28


όλες τις γεύσεις της αγάπης. Μερικές φορές μοιάζει με παιδί. Μπορείς να παίζεις μαζί του. Το χαμόγελό του ή η ύπαρξή του σου δίνει ην αίσθηση πως είναι παιδί, που μπορείς να το ντα-ντέψεις. Μερικές φορές είναι σαν μητέρα κι εσύ είσαι σαν μικρό παιδί. Μερικές φορές μοιάζει σαν αγαπημένος, που μπορείς να τον αγαπήσεις, μόνο αυτόν και κανέναν άλλον. Αλλά μερικές φορές είναι απλά σαν ένας φίλος. Είναι τα πάντα.

Αυτές οι αλλαγές συμβαίνουν εξαιτίας σου. Αλλάζει η νοο-τροπία σου, η οπτική σου. Τα μάτια σου δεν είναι ακόμα καθα-ρά και τοποθετημένα. Δεν μπορείς να δεις την ολότητά του. Τον προσδιορίζεις στο περίπου. Πότε βλέπεις μια πλευρά, πότε μια άλλη, γιατί δεν μπορείς να συλλάβεις το όλο.

Μόνο ένας γνώστης των γεύσεων της αγάπης μπορεί να κατανοήσει τη γλώσσα της καρδιάς ενός ερωτευμένου. Οι άλλοι δεν ξέρουν τίποτα.

Ούτε μια υπόνοια δεν είναι εφικτή για τους άλλους. Θα πρέ-πει να μεταφερθείς στον κόσμο της αγάπης. Κα ι μη ρωτάς πώς. θα πρέπει να κινηθείς στο σκοτάδι κα ι μη ζητάς χάρτη, γιατί αυτή η ίδια η αναζήτηση εναντιώνεται στην αγάπη. Γι ' αυτό χρειά-ζεται εμπιστοσύνη, σράντα. Αν εμπιστεύεσαι κάποιον, λες, "Εντά-ξει. Αν με στείλεις στο σκοτάδι, θα πάω. Αν με στείλεις στο θάνα-το, θα πάω."

Στο μονοπάτι της αγάπης, η εμπιστοσύνη είναι το πιο ουσια-στικό πράγμα. Στο μονοπάτι του διαλογισμού, μπορείς να κινη-θείς χωρίς εμπιστοσύνη. Στο μονοπάτι του διαλογισμού μπορείς να κινηθείς χωρίς παράδοση, αλλά στο μονοπάτι της αγάπης δεν υπάρχει πηγεμός χωρίς παράδοση, χωρίς εμπιστοσύνη, γιατί αυτό είναι η πρώτη - πρώτη πόρτα. Η αγάπη απαιτεί τόσα πολλά. Ζητά σχεδόν το ανέφικτο και από την πρώτη κιόλας στιγμή.

29


Και αυτή η αγάπη, για την οποία μιλούν ή μάλλον τραγουδο-ύν, χορεύουν οι Μπάουλ, βρίσκεται κρυμμένη μέσα σου, στο βαθύτερο πυρήνα της ύπαρξής σου. Βρίσκεται ήδη εκεί. Χρε ιά-ζεται απλώς να βρεις έναν τρόπο για να φτάσεις στον εσώτα-το πυρήνα σου, στον ουσιαστικό άνθρωπο. Δεν είναι κάτι που πρέπει να κερδηθεί, βρίσκεται ήδη εκεί. Δεν είναι κάτι που πρέ-πει να κερδηθεί, ε ίναι ένα δώρο του Θεού.

Τη στιγμή που δημιουργήθηκες, την ίδια στιγμή σου δόθηκε αυτός ο θησαυρός. Ποιός έχει γνωρίσει ποτέ κάποιον που να μπορεί να ζει χωρίς αγάπη; Έχεις γνωρίσει κάποιον που να ζει χωρίς να αναπνέει; Η αγάπη είναι η ίδια η πνοή της ψυχής.

Οι Μπάουλ λένε, "Όπως το σώμα δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς αναπνοή, έτσι κα ι η ψυχή δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς αγάπη." Μπορεί να το ξέρεις, μπορεί να μην το ξέρεις, αλλά συνεχώς η αγάπη συμβαίνει μέσα. Πάλλεται εκεί. Είναι ο ίδιος σου ο χτύπος. Το μόνο που χρειάζεται είναι το να βρεις έναν τρόπο για να φτάσεις εκεί, γιατί έχεις βγει έξω, αναζητώντας άλλους θησαυρούς που δεν σου ανήκουν, θησαυρούς που ποτέ δεν γίνε-ται να σου ανήκουν.

Γ ι ' αυτό ένας Μπάουλ ζει σαν ζητιάνος. Αυτό είναι απλά συμ-βολικό. Λέε ι , δεν ψάχνω για κανέναν άλλο θησαυρό. Είμαι αυ-τάρκης. Ο θησαυρός μου είναι πάρα πολύς. Είμαι ήδη βασιλιάς. Δεν χρειάζομαι κανένα άλλο βασίλειο. Το βασίλειό μου βρίσκε-ται ήδη εδώ. Ζ ε ι σαν ζητιάνος, αλλά αν συναντήσεις έναν Μπά-ουλ, θα δεις ότι ζει σαν βασιλιάς. Ούτε οι βασιλιάδες δεν είναι τόσο βασιλικοί. Ούτε οι βασιλιάδες δεν είναι τόσο ευδαίμονες όσο είναι ένας Μπάουλ. Όλη του η ζωή αποτελείται από ευδαι-μονία. Δεν γνωρίζει άλλη γεύση, δεν γνωρίζει ούτε αγωνία ούτε ανησυχία. Ζ ε ι σε μιαν άγνωστη διάσταση, με απέραντη χάρη. Δεν έχει τίποτε, μα έχει τα πάντα. Δεν κατέχει τίποτε, αλλά κατέ-χει όλον τον κόσμο.

Οι Μπάουλ τραγουδούν:

30


Ο καθρέφτης του ουρανού καθρεφτίζει την ψυχή μου. Ω Μπάουλ του δρόμου, Ω Μπάουλ καρδιά μου! Ο καθρέφτης του ουρανού Καθρεφτίζει την ψυχή μου. Ω, παράλογη καρδιά μου, δεν έχεις καταφέρει να καλλιεργήσεις την ανθρώπινη γη. Καλλιεργημένη, θα μπορούσε να αποφέρει χρυσούς καρπούς. Όταν η ζωή, ο νους και τα μάτια βρίσκονται σε συμφωνία, ο στόχος βρίσκεται στα χέρια σου. Μπορείς να δεις το άμορφο με γυμνούς οφθαλμούς.

"Όταν η ζωή, ο νους και τα μάτια βρίσκονται σε συμφωνία." Αυτός είναι ο τρόπος για να ανακαλύψεις τα ενδότερα. Όταν βρίσκεσαι σε συμφωνία, όταν δεν υπάρχει εσωτερική διαμάχη, αυτός είναι ο τρόπος. Γ ι ' αυτό οι Μπάουλ επιμένουν να μην συγ-κρούονται, να είναι φυσικά, αυθόρμητοι. Μη δημιουργείς κανέ-να διαχωρισμό μέσα σου, διαφορετικά δεν πρόκειται να φτά-σεις ποτέ, γ ιατ ί χρειάζεται μια εντυπωσιακή ποιότητα συμφωνίας. Όταν βρίσκεσαι σε αρμονία, η πόρτα είναι ανοιχτή. "Όταν η ζωή, ο νους και τα μάτια βρίσκονται σε συμφωνία, ο στόχος βρίσκεται στα χέρια σου. Μπορείς να δεις το άμορφο με γυμνό μάτι."

"Μη λησμονείς," λένε, "πως το σώμα σου περιέχει ολόκληρη την ύπαρξη." "Είμαι ολοκληρωμένος," τραγουδούν, "όντας μια πνοή της δικής σου αναπνοής στο φλάουτό σου. Τι περισσότερο μπορώ να επιθυμώ, από το να μεταφερθώ με τέτοια μελωδία;"

31


Ένας Μπάουλ είναι ικανοποιημένος τη στιγμή που έρχεται σε βαθιά συμφωνία με τον εαυτό του. Το τραγούδι του και ο χορός του δεν είναι παρά μια προσπάθεια να φτάσει σε συμ-φωνία με τον εαυτό του. Έχεις παρατηρήσει κάποιον που χορε-ύει; Τί συμβαίνει; Έχεις προσέξει τον εαυτό σου, όταν χορεύ-ει; Τι συμβαίνει; Ο χορός μοιάζει να είναι ένα από τα πιο διεισδυτικά πράγματα, όπου κάποιος μπαίνει σε βαθιά αρμονία. Το σώμα σου, ο νους σου, η ψυχή σου βρίσκονται σε αρμονία, όταν χορεύεις. Ο χορός είναι ένα από τα πιο πνευματικά πράγ-ματα που υπάρχουν. Αν πραγματικά χορεύεις, δεν μπορείς να σκέφτεσαι. Αν χορεύεις πραγματικά, το σώμα συνηθίζει τόσο βαθιά, που ή η ενέργεια γίνεται ρευστή.

Ένας χορευτής χάνει τη μορφή, τη σταθερότητα. Ένας χορευ-τής γίνεται κίνηση, πορεία. Ένας χορευτής δεν είναι μια οντό-τητα: είναι κίνηση, είναι ενέργεια. Λιώνει. Οι μεγάλοι χορευ-τές, σιγά - σιγά, λιώνουν. Κι ένας χορευτής δεν μπορεί να διατηρήσει το εγώ του, γιατί αν διατηρήσει το εγώ, αυτό θα είναι μια κακόηχη νότα στο χορό του. Ένας πραγματικός χορευτής χάνει το εγώ του μέσα στο χορό. Ξεχνάει πως υπάρχει. Ο χορευ-τής χάνεται. Μόνο ο χορός μένει. Τότε η πόρτα ανοίγει, γιατί είσαι μία ενότητα. Τώρα η ψυχή δεν είναι ξέχωρη, ο νους δεν είναι χωρισμένος, το σώμα δεν είναι χωριστό. Όλα έχουν ευθυ-γραμμιστεί. Όλα έχουν γίνει ένα, λιώνοντας μέσα στο καθένα, συγχωνευμένα μέσα στο καθένα.

Λέγεται για το Νιζίνσκι, έναν από τους μεγαλύτερους χορευτές στον κόσμο, ότι υπήρχαν στιγμές που θα έκανε άλματα και θα επέστρεφε τόσο αργά, που ήταν σχεδόν αδύνατο. Θα έπεφτε σαν πούπουλο, σαν η βαρύτητα να είχε χάσει τη δύναμή της επάνω του. Οι επιστήμονες ανησυχούσαν: "Αυτό δεν θα 'πρεπε να συμ-βαίνει, δεν μπορεί να συμβαίνει." Συνέβαινε όμως. Κανένας άλλος χορευτής δεν το έχει καταφέρει με αυτόν το τρόπο.

Πώς όμως τρελάθηκε; Τρελάθηκε μέσα από το χορό του. Όταν

32


ρωτήθηκε τι του συμβαίνει, αυτός είπε, "Συμβαίνει μόνο όταν είμαι χαμένος, οπότε δεν μπορώ να πω τίποτα γ ι ' αυτό. Όταν εγώ υπάρχω, τότε αυτό δεν συμβαίνει ποτέ. Το έχω δοκιμάσει. Αν βρίσκομαι εκεί, προσπαθώντας το επίτηδες, προσπαθώντας συνειδητά, αυτό ποτέ δεν συμβαίνει. Υπάρχουν όμως στιγμές που είμαι χαμένος. Τότε δεν ξέρω ποιός πηδάει και τότε συμβαίνει. Εκπλήσσομαι κι εγώ. Δεν έχω εξήγηση γι ' αυτό, αλλά συμβαί-νει μόνο όταν είμαι χαμένος."

Αυτό λένε οι Μπάουλ: Όταν χορεύεις και γίνεσαι ανεμοστρό-βιλος και σιγά - σιγά χάνεσαι τελείως μέσα στον χορό σου, τότε αυτό συμβαίνει. Κάτι σπάει μέσα σου. Οι φραγμοί χάνονται. Γίνε-σαι μία ενότητα. Ένας μεγάλος οργασμός διαχέεται σε ολόκλη-ρη την ύπαρξή σου. Είσαι συντονισμένος με την ύπαρξη εκεί-νες τις στιγμές. Αυτές οι στιγμές είναι τα σατόρι του Ζεν, αλλά οι Μπάουλ έχουν έναν καλύτερο τρόπο για να τα πετυχαίνουν. Το Ζεν χρειάζεται να δουλευτεί για δώδεκα, δεκαπέντε, είκο-σι, τριάντα χρόνια. Είναι μια πολύ αργή διαδικασία. Είναι το μονοπάτι του διαλογισμού.

Οι Μπάουλ μπορούν να το πετύχουν πιο εύκολα. Τη μέρα που αποφασίζεις, "Είμαι έτοιμος να αφήσω το εγώ μου," γίνεσαι δια-θέσιμος στο Θεό και ο Θεός γίνεται διαθέσιμος σε σένα. Ο ουσιαστικός άνθρωπος ξαφνικά υπερισχύει στον μη ουσιαστι-κό. Γίνεται μια μετάλλαξη. Κα ι αυτή είναι η στιγμή που είσαι γεμάτος αγάπη, που είσαι αγάπη, που η ενέργειά σου είναι αγάπη. Αυτή είναι η στιγμή που μπορείς να ευλογήσεις ολόκλη-ρο το σύμπαν. Οταν δεν υπάρχει διαμάχη μέσα σου, δεν μπο-ρεί να υπάρχει διαμάχη ανάμεσα σε σένα και την ύπαρξη. Αυτό είναι το μυστικό. Εγκατέλειψε κάθε διαμάχη μέσα σου και αυτό-ματα η διαμάχη σου με την ύπαρξη χάνεται κι αυτή. Γίνε ένα μέσα σου κι έχεις γίνει ένα με την ύπαρξη.

Οι Μπάουλ λένε, "Οτιδήποτε αγαπάς, γίνεσαι κα ι οτιδήποτε είναι η αγάπη σου, αυτό θα βρεις." Πρόσεχε, λοιπόν αυτά που

33


αγαπάς: Μην αγαπάς ένα αυτοκίνητο, μην αγαπάς ένα σπίτι, μην αγαπάς ένα λογαριασμό τραπέζης, γιατί θα γίνεις σαν κι αυτό. Θα γίνεις ένας κόπρος σκαθαριού. Μην αγαπάς την κοπριά.

Θα βρεις το δρόμο για το αντικείμενο της αγάπης σου, γ ι ' αυτό να είσαι πολύ προσεκτικός σχετικά με το αντικείμενο της αγάπης σου, γιατί αυτό θα είναι αποφασιστικό για το πεπρωμένο σου. Η αγάπη σου είναι το πεπρωμένο σου. Αγάπα κάτι μεγαλειώ-δες, αγάπα κάτι από το υπερπέραν, αγάπα κάτι θεϊκό και θα βρεις το δρόμο σου.

Οι Μπάουλ λένε, "Όταν δεν υπάρχει φόβος, η αγάπη μόνο είναι αρκετή. Θα σε παρακολουθεί και θα σε οδηγεί."

Το μέλι κρύβεται μέσα στο άνθος του λωτού, αλλά η μέλισσα το γνωρίζει. Τα κοπρο - σκαθάρια φωλιάζουν στην κοπριά, υποτιμώντας το μέλι.

Η παράδοση είναι το μυστικό της γνώσης. Η παράδοση είναι το μυστικό της γνώσης, γιατί η παράδοση

είναι το μυστικό της αγάπης. Κα ι η αγάπη είναι η μόνη που αξί-ζει τη γνώση.(4)

34

Αγάπη και Ελευθερία -και τα δυο φτερά είναι αναγκαία

Όταν είσαι μόνος, νιώθεις μοναξιά, νιώθεις να σου λείπει ο άλλος. Η ζωή σου μοιάζει μισή. Χάνει τη χαρά, χάνει τη ροή, το άνθισμα. Παραμένει υποσιτισμένη. Αν είσαι με άλλον, τότε προ-κύπτει ένα καινούργιο πρόβλημα, γιατί ο άλλος αρχίζει να κατα-πατά τον χώρο σου. Αρχίζει να σου βάζει όρους, να ζητάει πράγ-ματα από σένα, αρχίζει να καταστρέφει την ελευθερία σου κι αυτό πληγώνει.

Κα ι μέχρι τώρα η ανθρωπότητα έχει ζήσει με τέτοιο τρελό τρόπο, που μόνο μία ανάγκη μπορείς να ικανοποιήσεις: Μπο-ρείς να είσαι ελεύθερος, μόνον αν εγκαταλείψεις την ιδέα της αγάπης. Αυτό κάνουν οι μοναχοί και οι καλόγριες όλων των θρη-σκειών: Εγκατέλειψε την ιδέα της αγάπης και είσαι ελεύθερος. Δεν υπάρχει κανένας για να σε εμποδίσει, δεν υπάρχει κανέ-νας για να ανακατευτεί μαζί σου, κανένας για να έχει απαιτή-σεις, κανένας για να σε κατέχει. Τότε όμως η ζωή γίνεται κρύα, σχεδόν νεκρή.

Δεν υπάρχει χορός ούτε χαρά ούτε τραγούδι. Όλα τα τραγο-ύδια έχουν εξαφανιστεί, κάθε χαρά έχει πεθάνει. Είναι παρά-λυτοι. Πώς μπορούν να χορέψουν; Είναι ανάπηροι. Πώς μπο-ρούν να χορέψουν; Δεν υπάρχει τίποτα για να χορέψουν. Οι ενέργειές τους είναι κολλημένες, δεν ρέουν πια. Για τη ροή χρειά-ζεται ο άλλος. Χωρίς τον άλλο δεν υπάρχει ροή.

35


Και η πλειοψηφία της ανθρωπότητας έχει προτιμήσει την αγάπη κι έχει εγκαταλείψει την ιδέα της ελευθερίας. Τότε οι άνθρω-ποι ζουν σαν σκλάβοι. Ο άντρας έχει υποβιβάσει τη γυναίκα σε πράγμα, σε είδος και το ίδιο έχει κάνει και η γυναίκα με τον δικό της επιδέξιο τρόπο: Έχει καταδυναστέψει όλους τους συζύ-γους.

Ο άντρας έχει υποβιβάσει τη γυναίκα σε σκλάβα και η γυ-ναίκα έχει υποβιβάσει τον άντρα σε σκλάβο. Κα ι φυσικά και οι δύο μισούν τη σκλαβιά και οι δύο της αντιστέκονται. Συνε-χώς μάχονται κα ι με την παραμικρή αφορμή αρχίζει η μάχη.

Στο βάθος όμως βρίσκεται η πραγματική μάχη: Η πραγματι-κή μάχη βρίσκεται στο ότι και οι δύο αποζητούν την ελευθερία. Δεν μπορούν να το πουν τόσο ξεκάθαρα, μπορεί ακόμη και να το έχουν ξεχάσει εντελώς. Για χιλιάδες χρόνια, αυτός είναι ο τρόπος που έχουν ζήσει οι άνθρωποι. Έχουν δει τον πατέρα τους και τη μητέρα τους να έχουν ζήσει με τον ίδιο τρόπο, έχουν δει τους παππούδες τους να έχουν ζήσει με τον ίδιο τρόπο... Μ' αυτόν τον τρόπο ζουν οι άνθρωποι, τον έχουν αποδεχτεί. Η ελευθε-ρία τους έχει καταστραφεί.

Είναι σαν να προσπαθούμε να πετάξουμε στον ουρανό με ένα φτερό. Μερικοί άνθρωποι έχουν το φτερό της αγάπης και μερι-κοί έχουν το φτερό της ελευθερίας. Κα ι οι δύο είναι ανίκανοι να πετάξουν. Χρειάζονται και τα δύο φτερά.

Η αγάπη είναι φυσική ανάγκη. Είναι σαν το φαγητό. Αν πεινάς, φυσικά θα αισθάνεσαι μια βαθιά ανησυχία. Χωρίς αγάπη, η ψυχή σου πεινάει. Η αγάπη είναι η τροφή της ψυχής. Όπως ακριβώς το σώμα χρειάζεται φαγητό, νερό και αέρα, έτσι και η ψυχή χρειάζεται αγάπη. Αλλά η ψυχή χρειάζεται κα ι ελευθερία. Κα ι είναι ένα από τα πιο περίεργα πράγματα το ότι δεν έχουμε δεχθεί ακόμη αυτό το γεγονός.

Αν αγαπάς, δεν υπάρχει ανάγκη να καταστρέψουν την ελευ-θερία σου. Κα ι τα δύο μπορούν να συνυπάρχουν, δεν υπάρχει

36


ανταγωνισμός μεταξύ τους. Εξαιτίας της ανοησίας μας έχουμε δημιουργήσει ανταγωνισμό. Γ ι ' αυτό οι μοναχοί νομίζουν πως οι εγκόσμιοι άνθρωποι είναι ανόητοι και κατά βάθος οι εγκό-σμιοι άνθρωποι ξέρουν πως οι μοναχοί είναι ανόητοι, γιατί χάνουν όλες τις χαρές της ζωής.

Μάλλον θα πρέπει να αλλάξεις τη νοοτροπία σου σχετικά με την αγάπη και την ελευθερία. Αγάπα τον άλλο, δώσε του όμως ολοκληρωτική ελευθερία. Αγάπα τον άλλο, ξεκαθάρισέ του όμως από την πρώτη κιόλας στιγμή πως δεν πουλάς την ελευθερία σου.

Κι αν δεν μπορείς να το πραγματώσεις σ' αυτήν την κοινότη-τα, εδώ, μαζί με μένα, δεν μπορείς να το κάνεις πουθενά αλλού. Αυτό είναι η αρχή μιας νέας ανθρωπότητας. Φυσικά τώρα είναι μόνο ένας σπόρος, αλλά σύντομα θα το δεις να εξελίσσεται σε ένα τεράστιο δέντρο.

Εδώ πειραματιζόμαστε πάνω σε πολλά πράγματα. Μ ί α από τις διαστάσεις του πειράματός μας είναι το να κάνουμε εφικτή την συνύπαρξη της αγάπης και της ελευθερίας. Αγάπα ένα άτομο αλλά μην το κατέχεις κα ι μη κατέχεσαι. Επέμενε για ελευθερία και μη χάνεις την αγάπη! Δεν υπάρχει ανάγκη. Δεν υπάρχει φυσι-κή έχθρα ανάμεσα στην ελευθερία και την αγάπη. Πρόκειται απλώς για μια καλλιεργημένη εχθρότητα. Φυσικά, επί αιώνες έχει γίνει έτσι, οπότε το έχεις συνηθίσει, έχει γίνει κατεστημένο.

Μόνο λίγος διαλογισμός χρειάζεσαι. Διαλογισμός είναι η δια-δικασία απελευθέρωσης του νου. Οτιδήποτε έχει δημιουργήσει η κοινωνία, πρέπει να καταστραφεί. Όταν είσαι απελευθερω-μένος, θα μπορέσεις να δεις την ομορφιά της αγάπης και της ελευθερίας μαζί. Είναι οι δυο όψεις του ίδιου νομίσματος. Αν πραγματικά αγαπάς το άτομο, θα του δώσεις απόλυτη ελευθε-ρία. Αυτό είναι ένα δώρο αγάπης. Κ α ι όταν υπάρχει ελευθε-ρία, τότε η αγάπη ανταποκρίνεται απεριόριστα. Όταν δίνεις ελευ-θερία σε κάποιον, του έχεις δώσει το μεγαλύτερο δώρο και τότε η αγάπη έρχεται σε σένα τρέχοντας.

37


Η αγάπη είναι μια βασική ανάγκη, όσο βασική είναι η ελευ-θερία, οπότε και οι δύο χρειάζεται να ικανοποιηθούν. Κα ι ένας άνθρωπος γεμάτος από αγάπη και ελευθερία είναι ένα από τα πιο όμορφα φαινόμενα στον κόσμο. Κα ι όταν συναντιόνται δύο πρόσωπα τέτοιας ομορφιάς, τότε η σχέση τους δεν είναι καθό-λου σχέση. Είναι σύνδεσμος. Είναι μια συνεχής ροή, σαν του ποταμού. Συνεχώς κατευθύνεται προς μεγαλύτερα ύψη.

Το αποκορύφωμα της αγάπης και της ελευθερίας είναι η εμπει-ρία του Θεού. Στο Θεό θα βρεις και τα δύο: απεριόριστη αγάπη, απόλυτη αγάπη και απόλυτη ελευθερία.(5)

Όταν ένα ώριμο άτομο είναι μόνο του, νιώθει πληρότητα. Όταν ένα ώριμο άτομο είναι αγάπη, δίνει χωρίς κανένα κίνητρο, απλώς δίνει. Κα ι όταν ένα ώριμο άτομο δίνει αγάπη, αισθάνεται ευγνω-μοσύνη που έχεις δεχθεί την αγάπη. Δεν προσδοκεί να είσαι ευγνώμων γι ' αυτό, όχι, καθόλου, ούτε και χρειάζεται τις ευχα-ριστίες σου. Σε ευχαριστεί που δέχθηκες την αγάπη του. Κα ι όταν δύο ώριμα άτομα είναι ερωτευμένα, συμβαίνει ένα από τα μεγα-λύτερα παράδοξα της ζωής, ένα από τα πιο όμορφα φαινόμε-να: Είναι μαζί κι όμως απίστευτα μόνοι. Είναι τόσο πολύ μαζί, που είναι σχεδόν σαν ένα. Η ενότητά τους όμως δεν καταστρέ-φει την ατομικότητά τους, στην πραγματικότητα, την εντείνει: Γίνο-νται περισσότερο άτομα. Δύο ερωτευμένα ώριμα άτομα βοηθο-ύν το ένα το άλλο να γίνουν περισσότερο ελεύθερα. Δεν υπεισέρχεται καμία πολιτική ούτε διπλωματία, καμία προσπά-θεια για κυριαρχία. Πώς μπορείς να δυναστεύεις το άτομο που αγαπάς;

Σκέψου το μονάχα. Η κυριαρχία είναι ένα είδος μίσους, θυμού, εχθρότητας. Πώς μπορείς να δυναστέψεις το άτομο που αγαπάς; Θα ήθελες να δεις το άτομο τελείως ελεύθερο, ανεξάρτητο, οπότε θα του δώσεις περισσότερη ατομικότητα. Γι ' αυτό το αποκαλώ το μεγαλύτερο παράδοξο: Είναι τόσο πολύ μαζί, ώστε να γίνο-

38


νται σχεδόν ένα, όμως, μέσα σ' αυτή την ενότητα, παραμένουν ακόμη άτομα. Οι προσωπικότητές τους δεν εξαλείφονται, εξυψώ-νονται περισσότερο. Ο σύντροφός τους τους έχει εμπλουτίσει σε ό,τι αφορά την ελευθερία τους.

Όταν ερωτεύονται οι ανώριμοι άνθρωποι, καταστρέφουν την ελευθερία του άλλου, υποδουλώνουν, φυλακίζουν. Όταν ερωτε-ύονται τα ώριμα άτομα, βοηθούν ο ένας τον άλλο να είναι ελε-ύθεροι, βοηθούν ο ένας τον άλλο να καταστρέψουν κάθε είδους υποδούλωση. Κα ι όταν η αγάπη ρέει με ελευθερία, υπάρχει ομορ-φιά. Όταν όμως ρέει με εξάρτηση, υπάρχει ασχήμια.

Να θυμάσαι, η ελευθερία έχει μεγαλύτερη αξία από την αγάπη. Οπότε, αν η αγάπη καταστρέφει την ελευθερία, τότε δεν αξίζει. Η αγάπη μπορεί και να παραληφθεί. Η ελευθερία πρέπει να δια-σωθεί. Η ελευθερία έχει μεγαλύτερη αξία. Κα ι χωρίς ελευθε-ρία δεν μπορείς ποτέ να είσαι χαρούμενος. Αυτό είναι αδύνα-τον! Η ελευθερία είναι επιθυμία κάθε άντρα και κάθε γυναίκας. Απόλυτη ελευθερία! Πέρα για πέρα ελευθερία! Έτσι, οτιδήπο-τε καταστρέφει την ελευθερία, ο άλλος αρχίζει να το μισεί.

Βρίσκομαι εδώ για να σας δώσω ελευθερία. Δεν θέλω να σας επιβάλλω τίποτε, δεν θέλω να σας ακρωτηριάσω με κανέναν τρόπο. Θέλω απλώς να είστε ο εαυτός σας. Κ α ι τη μέρα που θα ανεξαρτητοποιηθείτε από μένα, θα είστε ικανοί να με αγα-πάτε πραγματικά. Όχ ι πριν!

Σας αγαπώ. Δεν μπορώ να κάνω αλλιώς. Απλά σας αγαπώ. Αν δεν είστε εδώ, αυτό ο αμφιθέατρο Τσουάνγκ Τσου θα πλημ-μυρίζει από την αγάπη μου. Δεν θα υπάρχει καμία διαφορά. Αυτά τα δέντρα θα εξακολουθούν να δέχονται την αγάπη μου, αυτά τα πουλιά θα συνεχίσουν να την εισπράττουν. Κι αν ακόμη εξα-φανισθούν όλα τα δέντρα κι όλα τα πουλιά, αυτό δεν κάνει καμία διαφορά. Η αγάπη θα εξακολουθήσει να ρέει. Η αγάπη υπάρ-χει, οπότε η αγάπη ρέει.(6)

39


Πράγματι, όταν δύο άνθρωποι είναι ερωτευμένοι, δεν θα πρέ-πει να μένουν μαζί όλο το εικοσιτετράωρο. Είναι πάρα πολύ βλα-βερό για εκείνους κι ακόμη περισσότερο είναι βλαβερό για την ίδια την αγάπη. Οι άνθρωποι σκοτώνουν και καταστρέφουν την αγάπη τους με το να μένουν μαζί τόσο πολύ, γιατί στο βάθος κάτι παραβιάζεται. Ο καθένας χρειάζεται ένα συγκεκριμένο χώρο και οι εραστές αναμιγνύονται υπερβολικά, ο ένας στη ζωή του άλλου, χωρίς να το γνωρίζουν. Αγαπούν, έτσι θέλουν να προσκολ-λούνται κα ι ν' αναμιγνύονται με το καθετί. Κα ι να πώς κατα-στρέφεται κάθε αγάπη.

Η αγάπη μπορεί να είναι υπερβολικά όμορφη, όταν δεν κατα-στρέφεται. Αν καταστρέφεται, μπορεί να γίνει η μεγαλύτερη κόλα-ση που υπάρχει.

Αν ζεις για πάρα πολύ καιρό μόνος, βαριέσαι. Δεν υπάρχει διέγερση. Μονάχα εσύ και εσύ και εσύ. Είναι μονότονο, μία και μοναδική νότα. Θέλεις μια αλλαγή, λίγο καρύκευμα. Ο άλλος φέρνει την αλλαγή, φέρνει έναν άλλο κόσμο μέσα στο δικό σου κι αυτό είναι χρήσιμο.

Έτσι, όταν αισθάνεσαι την ανάγκη του άλλου, αναζήτησέ τον. Κα ι μόλις νιώσεις ότι η ανάγκη έχει εκπληρωθεί, επέστρεψε στο δικό σου κόσμο. Οι εραστές μπορούν να μάθουν αυτό το ρυθμό: Να είναι ο καθένας μόνος του, αλλά και να συνυπάρχουν. Κα ι συνεχώς να κινούνται ανάμεσα στα δύο.

Αν το άλλο πρόσωπο σ' αγαπά, θα σεβαστεί την ανάγκη σου να μείνεις μόνος, και αν το αγαπάς, θα σεβαστείς την ανάγκη του. Η εναλλακτική λύση βρίσκεται ανάμεσα στην αγάπη και στη μη αγάπη. Αν δεν αφήνεις χώρο στο άλλο πρόσωπο, τότε, σιγά-σιγά αυτό γίνεται δυστυχισμένο και θα δραπετεύσει τελείως. Λο ι -πόν, δώσε του λίγο χώρο, μην προσκολλάσαι και τότε η ερωτι-κή σχέση μπορεί να γίνει κάτι μόνιμο. Μπορεί να συνεχίζεται και να συνεχίζεται, αν το σχοινί είναι αρκετά μακρύ. Αν το σχοι-νί είναι πολύ κοντό, αργά ή γρήγορα ο ένας αισθάνεται φυλα-

40


κισμένος και μόλις έρθει αυτό το συναίσθημα, τότε η ελευθε-ρία γίνεται πιο σημαντική από την αγάπη.

Η ελευθερία δεν είναι πιο σημαντική από την αγάπη, αλλά την αισθάνεσαι έτσι, αν η ίδια η αγάπη γίνει μια φυλακή. Αν η αγάπη συνεχίζει να ξεχειλίζει από ελευθερία, τότε δεν υπάρχει πρόβλημα. Το πρόβλημα προκύπτει γιατί νομίζουν ότι εσύ προ-σπαθείς να δραπετεύσεις και ότι η αγάπη θα καταστραφεί, οπότε φοβούνται και προσκολλώνται περισσότερο. Όσο περισσότερο προσκολλώνται, τόσο περισσότερο αρχίζεις να δραπετεύεις. Έτσι δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος.

Εφόσον η κατανόηση ρέει μεταξύ σας, δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα. Είμαστε εδώ για να κάνουμε ο ένας τον άλλο ευτυ-χισμένο, όχι δυστυχισμένο. Αν κάνεις τον άλλο ευτυχισμένο, η δική σου ευτυχία αυξάνεται και ο άλλος στο ανταποδίδει ατε-λείωτα. Μπορεί να συνεχίσει να αντανακλάται με χίλιους δυο τρόπους.(7)

Υπάρχει ένα από τα πιο βαθιά ριζωμένα προβλήματα σε κάθε σχέση άντρα - γυναίκας. Ο άντρας έχει περισσότερη ανάγκη από ελευθερία, παρά από αγάπη και η γυναίκα έχει περισσότερη ανά-γκη από αγάπη, παρά από ελευθερία. Δεν είναι μόνο δικό σου πρόβλημα. Αποτελεί πρόβλημα για όλο τον κόσμο, για κάθε ζευ-γάρι. Η γυναίκα δεν ανησυχεί καθόλου για ελευθερία. Είναι έτοι-μη να γίνει σκλάβα αν κάνει και τον άλλο σκλάβο. Είναι έτοι-μη να κάνει οποιαδήποτε δέσμευση, αν δεσμευτεί και ο άλλος. Είναι έτοιμη να ζήσει σε μια φυλακή, αν κι ο άλλος είναι έτοι-μος να ζήσει σ' ένα σκοτεινό κελί.

Κα ι ο άντρας είναι έτοιμος να θυσιάσει ακόμη και την αγά-πη του, αν ριψοκινδυνεύει η ελευθερία του. Θα ήθελε να ζήσει στον ανοιχτό ουρανό, ακόμη και μόνος, δεν πειράζει. Θα ήθελε να ζει σε μια αγαπημένη σχέση, αυτή όμως γίνεται σκοτεινή φυλα-κή. Λοιπόν αυτό είναι το πρόβλημα.

41


Αν έχουν κατανόηση, τα βρίσκουν. Αυτός μειώνει λίγο την ανά-γκη του για ελευθερία και η γυναίκα την ανάγκη της για δέσμευ-ση και κτητικότητα και έρχονται σε ισορροπία. Τότε, η γυναί-κα χρειάζεται πενήντα τοις εκατό αγάπη, πενήντα τοις εκατό δέσμευση και ο άνδρας πενήντα τοις εκατό αγάπη, πενήντα τοις εκατό ελευθερία. Τότε υπάρχει μια δυνατότητα για κατανόηση και ανάπτυξη.

Αν εσύ ζητάς εκατό τοις εκατό δέσμευση κι εκείνος ζητάει εκατό τοις εκατό ελευθερία, τότε θα υπάρχει συνεχής διαμάχη και δια-πληκτισμοί κα ι γκρίνια κι αυτό είναι άσχημο. Κα ι ποιό είναι το νόημα όλου αυτού; Βρίσκεις κάποιον άλλον. Εσυ μπορεί να βρεις κάποιον που να θέλει να είναι δεσμευμένος και ο άλλος μπο-ρεί να βρει κάποια που να του επιτρέπει την ελευθερία του.(8)

Η παροχή της ελευθερίας πρέπει να γίνεται χωρίς όρους. Με ή χωρίς σεξ, δεν είναι εκεί το θέμα. Όταν δίνεις στο άλλο άτομο το δικό του χώρο, τον δίνεις ολοκληρωτικά, χωρίς περιορισμούς. Δεν πρόκειται για ένα μακρύ σχοινί, δεν υπάρχει σχοινί. Αν με την ελευθερία εννοείς ένα μακρύ σχοινί, αυτό δεν είναι ελευθε-ρία. Είναι απλά εξυπνάδα και πανουργία και δεν πρόκειται να σε βοηθήσει. Δίνεις χώρο και ελευθερία, αλλά συνεχίζεις να ελπίζεις πως δεν θα θεωρηθεί δεδομένο.

Εδώ βρίσκεται και η σύγχυση, γ ι ' αυτό αισθάνεσαι ανισορ-ροπία. Δίνουμε ελευθερία στον άλλο, με την ιδέα ότι ο άλλος δεν πρόκειται να τη χρησιμοποιήσει. Στο βάθος συνεχίζουμε να ελπίζουμε ότι ο άλλος θα αισθάνεται υποχρεωμένος σε μας, ότι θα μας ερωτευθεί περισσότερο. Δίνουμε ελευθερία, αλλά με τη βαθιά ασυνείδητη ελπίδα πως ο άλλος δεν πρόκειται να τη χρη-σιμοποιήσει. Αν ο άλλος τη χρησιμοποιήσει, τότε δημιουργείται το πρόβλημα. Δώσε απόλυτη ελευθερία.

Το να κάνεις κάποιον να αισθάνεται ένοχος, είναι αμαρτία. Δεν υπάρχει άλλη αμαρτία σαν αυτή. Ακρωτηριάζει τους ανθρώ-

42


πους, τους παραλύει. Λοιπόν πες στον άλλο να είναι τελείως ελε-ύθερος και να μην αισθάνεται καμία ενοχή.

Από τη στιγμή που το έχεις αποδεχτεί, θα αισθανθείς μια πάρα πολύ βαθιά ελευθερία μέσα σου, γιατί αυτός είναι ένας βασι-κός νόμος: Αν μπορείς να δώσεις ελευθερία στους άλλους, τότε την έχει κι εσύ. Κα ι δεν υπάρχει τίποτα σαν την ελευθερία. Αν δεν δίνεις ελευθερία στους άλλους, τότε δεν την έχεις, δεν μπο-ρείς να την έχεις. Όσο περισσότερο τη δίνεις, τόσο περισσότε-ρο την έχεις. Όσο πιο λίγο δίνεις, τόσο πιο λίγο έχεις. Είναι δίκο-πο μαχαίρι. Κόβει κι απ' τις δυο πλευρές. Δίνεις ελευθερία στον άλλο κι αμέσως είσαι ελεύθερος. Προσπάθησε να δημιουργή-σεις μια δέσμευση, μια κτητικότητα γύρω απ' τον άλλο και είσαι κι εσύ δεμένος, είσαι σκλάβος. Είναι αμοιβαίο.

Οπότε απλά δέξου το. Αν το κάνεις, πολύ σύντομα, μια βαθιά ηρεμία θα έρθει σε σένα, ξάφνου μια ελευθερία. Μπορεί να έρθει ευθύς αμέσως. Δεν είναι κάτι που χρειάζεται να το σκέφτεσαι. Πρόκειται απλώς για μια αναλαμπή κατανόησης.

Κι αν εκείνη αισθάνεται έλξη για κάποιον άλλο, τι μπορείς να κάνεις; Τίποτα δεν μπορεί να γίνει γ ι ' αυτό. Ο καθένας μας πέφτει θύμα τόσων πολλών επιθυμιών, οπότε νιώσε συμπόνια για εκείνην και απλά πες της να μη ενοχλείται με κανένα τρόπο γι ' αυτό.

Σύντομα, θα δεις ότι καθώς της δίνεις περισσότερη ελευθε-ρία, η ενοχή της θα χαθεί και τότε, σιγά - σιγά, η επιθυμία για άλλους θα σβήνει κι αυτή. Είναι ένας φαύλος κύκλος. Αισθά-νεσαι έλξη για κάποιον κι αισθάνεσαι ένοχη, γιατί έχεις υπο-σχεθεί σε κάποιον άλλο ότι θα είσαι μαζί του για πάντα. Πηγαί-νεις ενάντια στη δική σου υπόσχεση, στο δικό σου εγώ, στη δική σου εικόνα. Όσο πιο ένοχη αισθάνεσαι, τόσο πιο πολύ έλξη αισθάνεσαι. Όσο πιο πολύ της αντιστέκεσαι, τόσο πιο πολύ το μυαλό φαντασιώνεται γ ι ' αυτήν.

Όταν χάνεται η ενοχή, αυτό είναι ένα καλό σημάδι, ένα σημά-

43


δι πως η ανουράντα βγαίνει έξω απ' τον φαύλο κύκλο. Σύντο-μα θα δει πως κανενας δεν την εμποδίζει και τότε όλη η γοη-τεία θα χαθεί. Θα δει πως υπάρχει κάποιος που την αγαπά τόσο πολύ, που είναι έτοιμος ν' αγαπήσει ακόμα και τους εραστές της. Θα αισθανθεί μια ανανεωμένη κι ακόμα βαθύτερη σχέση με σένα. Η ελευθερία θα σας φέρει όλο και πιο κοντά.

Κι αυτό είναι κάτι που πρέπει να γίνει κατανοητό: Μπορείς να βρίσκεσαι κοντά σε κάποιον με δύο τρόπους. Μπορείς να υποχρεωθείς με το νόμο, με τη συνείδηση, με την ενοχή, με τη θρησκεία, με την αστυνομία. Τότε βρίσκεσαι κοντά, αλλά δεν είσαι κοντά. Μόνο με το σώμα βρίσκεσαι κοντά.

Υπάρχει ένα άλλο πλησίασμα, που προκύπτει από την ελευ-θερία. Και οι δύο σύντροφοι είναι ελεύθεροι να είναι όσο μακριά θέλουν, παρά ταύτα διαλέγουν να είναι κοντά. Είναι μια επιλο-γή που πηγάζει από απόλυτη ελευθερία. Έχε ι μια διαφορετική ευωδιά. Δεν έχει να κάνει μ' αυτόν τον κόσμο! Σχεδόν πρόκει-ται για κάτι από άλλον κόσμο.

Γ ι ' αυτό απλά δέξου το και δέξου το με χαρά. Νιώσε χαρο-ύμενος, που μπόρεσες να της προσφέρεις τέτοια ελευθερία.(9)

44

Αποδέξου το ρυθμό της αγάπης

Υπάρχει ανάγκη για συντροφιά και υπάρχει ανάγκη για μονα-χικότητα. Πρόκειται για ένα ρυθμό. Δεν είναι καθόλου πρόβλη-μα. Δεν μπορείς να είσαι με ένα άτομο για είκοσι τέσσερις ώρες έχοντας την ίδια διάθεση. Όχι, όταν δεν υπάρχει ανάγκη, μεί-νετε χώρια.

Ένας γάμος δεν είναι το αντίθετο του διαζυγίου. Είναι πα-ραπάνω από διαζύγιο. Πολλά διαζύγια συμβαίνουν σ' ένα γάμο, κάθε μέρα συμβαίνουν πολλά διαζύγια, αλλά ο γάμος επιβιώ-νει. Είναι κάτι παραπάνω από διαζύγιο. Αν την αγαπάς, θα ξεπε-ράσεις τις στιγμές που θέλεις ν' αποσυρθείς και ν' απομακρυν-θείς. Συμβαίνει στον καθένα, είναι φυσικό, μη δημιουργείς λοιπόν πρόβλημα σχετικά μ' αυτό. Όταν δεν αισθάνεσαι την ανάγκη να είστε μαζί, φύγε. Γιατί με το να είστε μαζί, θα αισθανθείς σαν φυλακισμένος.

Δεν σε φυλακίζει εκείνη, εσύ φυλακίζεις τον εαυτό σου. Όταν αισθάνεσαι την ανάγκη να απομακρυνθείς, ζήτησέ της απλώς να σε καταλάβει και φύγε. Θα καταλάβει γιατί κι εκείνη έχει το ίδιο πρόβλημα. Όλοι έχουμε το ίδιο πρόβλημα και πρέπει να δείχνουμε κατανόηση.

Μερικές φορές αισθάνεσαι θυμωμένος και μερικές φορές δεν έχεις όρεξη για αγάπες. Δεν υπάρχει πρόβλημα, αυτές είναι ανθρώπινες διαθέσεις.

Δεν είσαι υπεράνθρωπος. Να είσαι ανθρώπινος και να απο-δέχεσαι όλα όσα είναι ανθρώπινα. Αποδέξου τα, με απόλυτο

45


ανθρωπισμό. Θα ήθελες να τα υπερβείς, αλλά δεν μπορείς να τα ξεπεράσεις μονομιάς. Πρέπει να δουλευτούν σιγά - σιγά. Η ωρι-μότητα θα έρθει σταδιακά, μέσα από πολλές κρίσεις, πολλούς διαπληκτισμούς, εντάσεις και εφιάλτες, μέσα από πολλά παρα-στρατήματα. Σιγά - σιγά ωριμάζεις. Η ζωή είναι μια σκληρή δοκι-μασία.

Ζήσε μια αληθινή και αυθεντική ζωή! Λοιπόν, απ' αυτή τη στιγ-μή και για τρεις βδομάδες, θα είσαι αληθινός. Αν πραγματικά θέλεις να την αγγίξεις, κάντο, διαφορετικά όχι. Γιατί, όταν δεν θέλεις ν' αγγίξεις, το άγγιγμά σου είναι δηλητηριώδες. Δηλητη-ριάζει εσένα, δηλητηριάζει εκείνη. Χάνε ι κάθε νόημα και γίνε-ται τόσο ανιαρό, που είναι άσχημο, αηδιαστικό. Κα ι το πρόβλη-μα είναι, αν συνεχίσεις να την αγγίζεις όταν δεν θέλεις, ότι ακόμη και σ' εκείνες τις σπάνιες στιγμές που θέλεις, το χέρι σου θα χάσει την ποιότητα του αγγίγματος. Κι εκείνες οι στιγμές πρέ-πει να διατηρηθούν, είναι το αλάτι της ζωής και για εκείνες τις λίγες στιγμές ζει κανείς, γ ι ' αυτό μην τις καταστρέφεις.

Όταν σου έρχεται η ιδέα να την πλησιάσεις, να είσαι κοντά της, τότε πλησίασέ την πραγματικά. Τότε δεν θα αισθάνεσαι σαν φυλακισμένος. Θα αισθάνεσαι μια κοινωνία, έναν όμορφο χορό, ένα μαζί της, τραγούδι, έκσταση. Μοιραστείτε τις όμορφες στιγ-μές σας, αλλά δεν υπάρχει ανάγκη να ταλαιπωρείτε ο ένας τον άλλο με τις άσχημες στιγμές σας.

Η αγάπη είναι ένα από τα πιο δύσκολα πράγματα ν' αποκτήσεις και οι άνθρωποι νομίζουν ότι είναι διαθέσιμη στον καθένα. Είναι δύσκολη, πιο δύσκολη κι απ' το διαλογισμό, γιατί το διαλογισμό τον κάνεις κα ι μόνος. Για την αγάπη χρειάζονται δύο. Οι δυσκο-λίες πολλαπλασιάζονται. Έχε ι τις δυσκολίες της, έχεις τις δικές σου κι όταν συναντιόσαστε πολλαπλασιάζονται, διασταυρώνονται κα ι το όλο πράγμα μπερδεύεται. Αλλά κανείς χρειάζεται να ωρι-μάσει μέσα απ' αυτό. Μη φοβάσαι, να είσαι γενναίος. Κα ι μη δημιουργείς κανένα πρόβλημα, δεν υπάρχει άλλωστε.

46


Δέξου το ρυθμό της ζωής. Είναι απλά όπως η νύχτα και η μέρα: τη μέρα δουλεύεις, τη νύχτα ξεκουράζεσαι. Αν είσαι μαζί της, για μία - δυο ώρες, το απολαμβάνεις, αλλά μετά θέλεις να δρα-πετεύσεις γιατί η πείνα έχει φύγει και αισθάνεσαι ικανοποιη-μένος. Είναι σαν να κάθεσαι σ' ένα τραπέζι κα ι συνέχεια να τρως και να τρως και να τρως. Το φαγητό είναι θρεπτικό μέχρι ενός σημείου, μέχρι ενός ορίου, αλλά μετά σου δημιουργεί ναυ-τία. Αν συνεχίσεις, θα σου προκαλέσει εμετό. Το ίδιο φαγητό, που θα μπορούσε να έχει γίνει ενέργεια, γίνεται ασθένεια.

Να θυμάσαι, το ίδιο ισχύει με μια ανθρώπινη σχέση. Η αγάπη που μπορεί να γίνει θρεπτική, θα γίνει απεχθής. Όταν σπάει ο ρυθμός, προσέξτε, αφήστε ο ένας τον άλλο. Μείνετε μόνοι, έτσι ώστε ν' αποκτήσετε μια ορισμένη πείνα για να είστε μαζί: Ένα συνεχές διαζύγιο και γάμος.(10)

Η αγάπη είναι τρελή, γ ι ' αυτό δεν μπορείς να την κάνεις λο-γική. Η αγάπη είναι παράλογη κι αυτή είναι όλη η ομορφιά της! Δεν είναι λογική. Κι αυτό συμβαίνει στον καθένα. Μερικές φορές θέλεις να είσαι ερωτευμένος κι άλλες όχι. Μερικές φορές θέλεις ν' απομακρυνθείς από το αντικείμενο αγάπης κι άλλες φορές θέλεις να διαλυθείς μέσα σ' αυτό. Κα ι τα δύο είναι σωστά. Δεν χρειάζεται να διαλέξεις ανάμεσα στα δύο, πάνε μαζί, είναι οι δύο όψεις του ίδιου φαινομένου.

Χρειάζεται να καταλάβεις, δεν είναι θέμα επιλογής, είναι θέμα κατανόησης. Είναι σαν τη μέρα και τη νύχτα. Δεν μπορείς να είσαι πάντα ερωτευμένος, αυτό είναι δύσκολο. Αδύνατον! Μερικές φορές χρειάζεται κανείς ανάπαυση και από την αγάπη.

Έτσι, τα δύο αυτά πράγματα θα ανεβοκατεβαίνουν. Μερικές φορές είσαι τόσο βαθιά ερωτευμένος, που δεν νοιάζεσαι για ελευ-θερία. Μερικές φορές χρειάζεσαι το χώρο σου και σκέφτεσαι την ελευθερία και δεν σ' απασχολεί η αγάπη. Κα ι τα δύο όμως είναι αληθινά. Χρειάζεται κανείς να φτάσει σε μια κατανόηση.

47


Έτσι, αν ζεις με τον εραστή σου, δημιούργησε κατανόηση, μιλή-στε ο ένας στον άλλον και κατάλαβε ότι μερικές φορές ο άλλος χρειάζεται το χώρο του. Κι αυτό είναι ένα πρόβλημα, γιατί μπο-ρεί να μη συμβαίνει ταυτόχρονα και στους δύο. Μερικές φορές θέλεις να είσαι μαζί του και θέλει να είναι μόνος του και τίπο-τα δεν μπορεί να γίνει γ ι ' αυτό. Τότε, θα πρέπει να καταλάβεις κα ι να τον αφήσεις μόνο. Μερικές φορές θέλεις να είσαι μόνη κι αυτός θέλει να έρθει σε σένα. Τότε πες του ότι προτιμάς να μείνεις μόνη.

Δημιούργησε όλο και πιο πολύ κατανόηση. Αυτό είναι που λεί-πει από τους εραστές. Αγάπη έχουν αρκετή, αλλά κατανόηση καθόλου, τίποτα. Γ ι ' αυτό, στα βράχια της παρανόησης, η αγάπη τους πεθαίνει. Η αγάπη δεν μπορεί να ζήσει μόνη της, χωρίς κατανόηση. Μόνη της η αγάπη είναι πολύ ανόητη. Με κατανόη-ση, η αγάπη μπορεί να έχει μακροζωία, να μοιράζεται πολλές χαρές, πολλές όμορφες στιγμές, σπουδαίες ποιητικές εμπειρίες. Αυτό όμως συμβαίνει μόνο με την κατανόηση.

Η αγάπη μπορεί να σου δώσει ένα μικρό μήνα μέλιτος, αλλά αυτό είναι όλο. Μόνο η κατανόηση μπορεί να σου δώσει βαθιά οικειότητα. Κα ι μετά από κάθε μήνα του μέλιτος ακολουθεί κατά-θλιψη, θυμός, απογοήτευση. Αν δεν ωριμάσεις μέσα στην κατα-νόηση, κανένας μήνας του μέλιτος δεν πρόκειται να σε βοηθή-σει, λειτουργεί μόνο σαν ναρκωτικό.

Γι ' αυτό, προσπάθησε να δημιουργήσεις περισσότερη κατανόη-ση με τον εραστή σου. Κα ι τότε, ακόμη κι αν μια μέρα χωρί-σετε, η κατανόηση θα είναι μαζί σου, θα είναι μαζί του κι αυτό θα είναι ένα δώρο της αγάπης σας, του ενός για τον άλλο. Οι εραστές μπορεί να χωρίσουν, αλλά η κατανόηση που έχει κερ-δηθεί μέσα από τον άλλο, με τη συντροφιά του άλλου, θα είναι πάντα μαζί σου. Αυτό θα μείνει σαν ένα δώρο. Δεν μπορεί να υπάρξει άλλο δώρο. Αν αγαπάς κάποιον, το μόνο πολύτιμο δώρο που μπορείς να του δώσεις είναι κάποιου είδους κατανόηση.(11)

48

Σεξ, Αγάπη & Ρομαντισμός

Όσσο, λες, "Βγάλε όλες ης μάσκες σου και να είσαι αυθεντι-κός." Εγώ σκέφτομαι μόνο το σεξ, την αγάπη και το ρομαντι-σμό. Δεν ξέρω τίποτα άλλο εκτός από αυτό. Βρίσκομαι σε λάθος δρόμο;

Δεν βλέπω τίποτα λάθος στο σεξ, στην αγάπη, στο ρομαντι-σμό. Είσαι στο σωστό δρόμο. Η αγάπη είναι ο σωστός δρόμος και μόνο μέσα από μια ζωή γεμάτη αγάπη, γεννιέται η προσευ-χή - ειδάλλως ποτέ. Μόνο μέσα από τις βαθιές εμπειρίες της αγάπης, γλυκιές κα ι πικρές, ευχάριστες και οδυνηρές, υψηλές και χαμηλές, παράδεισο και κόλαση. Μόνο από βαθιές εμπει-ρίες χαράς και πόνου μέσα από την αγάπη, γίνεται κάποιος συνει-δητός. Είναι αναγκαίες για να αποκτήσεις επίγνωση.

Ο πόνος είναι τόσο απαραίτητος, όσο και η απόλαυση, επει-δή και τα δυο φέρνουν αποτέλεσμα. Κα ι βαθμιαία, ανάμεσα στην απόλαυση και τον πόνο, γίνεσαι σχοινοβάτης. Αποκτάς ισορρο-πία.

Εδώ και αιώνες όμως η αγάπη έχει καταδικαστεί, το σεξ έχει καταδικαστεί. Έτσι φυσικά, γεννιέται στο νου σου η ιδέα πως πρέπει να κάνεις λάθος. Αν σκέφτεσαι έτσι κα ι γίνεις επικριτι-κή, τότε θα είσαι σε λάθος δρόμο. Τότε θα καταπιέζεις και οτι-

49


δήποτε καταπιέζεις, θα παραμένει καραδοκώντας στο υποσυνεί-δητό σου, στο υπόγειο σου και τότε μεγάλη ασχήμια γεννιέται από αυτή την καταπίεση.

Θα σου πω μερικά ανέκδοτα!

Αναφέρεται το εξής για έναν πολύ πλούσιο και πολύ γνωστό άντρα, το λόρδο Ντιούμπερρυ: Ήταν ακριβώς ενενήντα χρονών και τη μέρα των γενεθλίων του καθόταν στο μεγάλο παράθυ-ρο, με εσωτερικό μπαλκόνι στο ισόγειο του διαμερίσματός του στην Πάρκ Λέιν, παρακολουθώντας τους πρωινούς περιπατητές της Κυριακής. Ξαφνικά, διέκρινε ένα χαριτωμένο, νεαρό, ξανθό κορίτσι που έσπρωχνε ένα παιδικό καροτσάκι, κατά μήκος του πάρκου. "Γρήγορα, Τζέημς," είπε. "Τα δόντια μου! Θέλω να σφυ-ρίξω."

Ενενήντα χρονών! Όμως αυτά συμβαίνουν! Η ερώτηση είναι από την Κρίσνα Πρίγια. Να θυμάσαι, αν δεν σφυρίξεις τώρα, τότε μια μέρα που θα

έχουν πέσει και τα δόντια σου, θα δεις έναν νεαρό να περπα-τάει και: "Γρήγορα, φέρε μου τα δόντια!" Αυτό θα είναι άσχη-μο. Τώρα τα δόντια σου είναι σε καλή κατάσταση, μπορείς να σφυρίξεις. Το κάθε τι πρέπει να γίνεται στην ώρα του. Ειδάλ-λως, τα πράγματα γίνονται άσχημα.

Ένα παιδί που τρέχει πίσω από τις πεταλούδες είναι εντάξει, όμως ένας άντρας σαράντα χρονών που τρέχει πίσω από τις πετα-λούδες μοιάζει ανόητος. Οι νέοι άντρες είναι επόμενο να είναι λίγο ανόητοι. Είναι αναμενόμενο και αποδεκτό. Δεν υπάρχει καθόλου λάθος σ' αυτό. Αυτό πρέπει να είναι κάτι βασικό στο φαινόμενο της ζωής. Να είσαι παλαβός μερικές φορές, επειδή η σοφία γεννιέται μέσα από την εμπειρία πολλών ανόητων γεγο-νότων. Δεν μπορείς να γίνεις σοφός ξαφνικά. Θα πρέπει να κινη-θείς και να κάνεις λάθη και να κάνεις πολλά τρελά πράγματα.

50


Και από όλες αυτές τις πράξεις, ανόητες και μη, γεννιέται η σοφία.

Η σοφία έχει το άρωμά της και οι εμπειρίες ανοησίας λει-τουργούν σαν κοπριά. Βρωμάει, γεννιούνται όμως από αυτές όμορφα λουλούδια. Γι ' αυτό μην αποφεύγεις την κοπριά της ζωής, ειδάλλως θα χάσεις τα λουλούδια της σοφίας. Κα ι μπορείς να καταπιέσεις μια επιθυμία από τη μια πλευρά, αυτή όμως θα αρχί-σει να εμφανίζεται από μιαν άλλη. Δεν μπορείς να ξεγελάσεις τη ζωή.

"Μαμά," λέει ο μικρός, "τα παιδιά στα σχολείο εξακολουθο-ύν να λένε πως το κεφάλι μου είναι πολύ μεγάλο."

"Το κεφάλι σου δεν είναι καθόλου μεγάλο," είπε η μαμά. "Ξέχνα αυτά τα κακά παιδιά κι έλα μαζί στα μαγαζιά. Θέλω πέντε κιλά πατάτες, τρία κιλά ραπανάκια και δυο λάχανα."

"Εντάξει, μαμά. Πού είναι η τσάντα για τα ψώνια;" "Α, μη σε νοιάζει. Θα χρησιμοποιήσουμε το καπέλο σου."

Είτε έτσι, λοιπόν είτε αλλιώς... απλώς ξανά σκέψου. Πέντε κιλά πατάτες, τρία κιλά ραπανάκια και δυο λάχανα - και χρησιμο-ποίησε απλώς το καπέλο, χρησιμοποίησε απλώς το καπέλο. Μπο-ρείς να καταπιέσεις από τη μια πλευρά, φουσκώνει από μιαν άλλη πλευρά. Ποτέ μην καταπιέζεις κάτι. Αν υπάρχει σεξ, επίτρεψέ το πριν είναι πολύ αργά. Επίτρεψέ το, κινήσου μέσα του, αποδέξου το. Είναι κάτι δοσμένο από το Θεό. Θα πρέπει να υπάρχει κάποια βαθιά αιτία για την ύπαρξη του. Υπάρχει. Ποτέ μην αποφεύγεις την ευθύνη που σου έδωσε ο Θεός, ειδάλλως αποφεύγεις το να αναπτυχθείς. Και τώρα, το να κάνεις αυτού του είδους τις ερω-τήσεις αυτό τον αιώνα, στον εικοστό αιώνα, είναι απλώς ανόη-το.

Ο εξάχρονος πήγαινε για πρώτη φορά επίσκεψη στο ζωολο-

51


γικό κήπο και έκανε, ως συνήθως, άκομψες ερωτήσεις. "Μπα-μπά, από που έρχονται τα ελεφαντάκια;" ρώτησε και μετά πρό-σθεσε, "Κα ι αν μου ξαναπείς εκείνη την παλιά ιστορία με τον πελαργό, θα ξέρω ότι πραγματικά είσαι τρελός."

Έχουν περάσει πια οι μέρες εκείνες, όπου οι άνθρωποι σκέ-φτονταν με επικριτικό τρόπο, με τις φιλοσοφίες που είναι ενα-ντίον της ζωής. Μετά τον Φρόυντ, ο άνθρωπος έχει πια αποδε-χτεί το σεξ με περισσότερο φυσικό τρόπο. Μ ια μεγάλη επανάσταση συνέβη στον κόσμο.

Τώρα, το να σκέφτεται κανείς επικριτικά σημαίνει απλώς πως δεν είναι σύγχρονος άνθρωπος. Η ερώτηση της Κρίσνα Πρίγια θα ήταν εντάξει αν την είχε κάνει πριν από πεντακόσια χρό-νια, τώρα όμως; Είναι παράλογη.

Κα ι στο δικό μου άσραμ; (12)

52

Coito ergo sum

(Συνουσιάζομαι, άρα υπάρχω)

Ο Ρενέ Ντεκάρτ έχει πει: "Coito ergo sum - σκέφτομαι άρα υπάρχω." Υπάρχει μια άλλη παροιμία, που τώρα κυκλοφορεί στη Δύση: "Coito ergo sum "Συνουσιάζομαι, άρα υπάρχω." Ποιά η διαφορά ανάμεσα στις δύο φράσεις;

Πρώτον, είναι και οι δύο λάθος. Γιατί με το "Σκέφτομαι, άρα υπάρχω," είναι σαν να αντιστρέφεις τα πράγματα. Η ύπαρξή σου έρχεται πρώτη. Η σκέψη σου προκύπτει αργότερα. Η σκέψη σου δεν μπορεί να αποδείξει την ύπαρξή σου. Η ύπαρξη προηγεί-ται, η ύπαρξη έρχεται πρώτη. Η σκέψη έρχεται αργότερα.

Κα ι ο Ντεκάρτ δεν γνωρίζει, δεν γνωρίζει καθόλου την ανα-τολική προσέγγιση, ότι δηλαδή έρχεται μια στιγμή που η σκέψη ξαναχάνεται κι όμως εσύ υπάρχεις. Αυτό συμβαίνει με το δια-λογισμό: Η σκέψη δεν υπάρχει πια, εσύ όμως υπάρχεις. Οπότε η σκέψη είναι αυθαίρετη, μη απαραίτητη. Δεν είναι απαραίτη-τη για να "υπάρχω."

Λέει: "Coito ergo sum. Σκέφτομαι, άρα υπάρχω." Όχι: "Υ-πάρχω, άρα σκέφτομαι." Αυτό όμως αποτελεί μόνο μία διάστα-ση. "Υπάρχω, άρα αισθάνομαι." Αυτό είναι μια άλλη διάσταση. "Υπάρχω, άρα αγαπώ"... Σε όλα όμως προηγείται το "υπάρχω."

53


Αυτή η αγνή ύπαρξη, αυτό το είναι προηγείται όλων. Οπότε και οι δύο φράσεις είναι ψευδείς, μη αληθείς. Αν όμως

πρέπει να διαλέξεις ανάμεσα στις δύο, τότε η δεύτερη είναι πολύ καλύτερη. Η πρώτη είναι "Coito ergo sum - Σκέφτομαι, άρα υπάρχω." Η δεύτερη, "Coito ergo sum," είναι πολύ καλύτερη από την πρώτη. Γιατί η σκέψη είναι εγκεφαλική, αποσπασματική. Η συνουσία είναι πιο ολοκληρωμένη, πιο οργασμική.

Η δεύτερη δήλωση μπορεί να γίνει αποδεκτή από ολόκληρη τη φιλοσοφία της Τάντρας. Η πρώτη είναι συνηθισμένη, η δεύ-τερη είναι ασυνήθιστη. Χρειάζεται όμως να θυμάται κανείς πως η ύπαρξη προηγείται όλων. Υπάρχεις στην αρχή και θα υπάρ-χεις στο τέλος. Κα ι όλα τ' άλλα βρίσκονται στο ενδιάμεσο, σαν όνειρα, τα πράγματα πάνε κι έρχονται.

Ακουσα το εξής: Ένας γέρος χωρικός καθόταν στο φράχτη του, παρακολουθώ-

ντας την κίνηση στο δρόμο. Περνούσαν πολλά αυτοκίνητα και φορτηγά και λεωφορεία κι εκείνος το απολάμβανε. Ένας οδηγός αυτοκινήτου σταμάτησε, βλέποντας το γέρο άνθρωπο, πολύ γέρος, πρέπει να ήταν πάνω από ογδόντα, να διασκεδάζει τόσο πολύ με το να κάθεται απλά στο φράκτη και τον ρώτησε, "Τ ί συμ-βαίνει, παππού; Φαίνεσαι τόσο χαρούμενος. Εγώ δεν μπορώ να κάτσω στο φράκτη για περισσότερο από λίγα λεπτά, θ' αρχίσω να εκνευρίζομαι. Κι εσύ δείχνεις τόσο χαρούμενος και τόσο γαλή-νιος. Εγώ είμαι συνέχεια σε κίνηση, από το ένα μέρος στο άλλο, από τη μια πόλη στην άλλη. Μόνο αυτό με κάνει χαρούμενο. Είμαι ένας ταξιδιώτης, ένας γεννημένος πλανόδιος. Εσύ είσαι ακριβώς το αντίθετο."

Ο παππούς γέλασε και είπε, "Γιε μου, δεν υπάρχει και πολύ διαφορά. Εσύ προχωράς με το αυτοκίνητό σου, βλέποντας τους φράκτες να προσπερνούν. Εγώ κάθομαι στον φράκτη μου, βλέ-ποντας τα αυτοκίνητα να προσπερνούν. Δεν υπάρχει μεγάλη δια-φορά. Είναι το ίδιο."

54


Στην αρχή υπάρχω, στο τέλος υπάρχω. Στο ενδιάμεσο χίλια δυο πράγματα συμβαίνουν. Συμβαίνει αυτό που οι άνθρωποι του Ζεν αποκαλούν "τα δέκα χιλιάδες πράγματα." Μα όλα είναι το ίδιο. Δυστυχία και ευτυχία, εκστάσεις, ενθουσιασμοί κα ι αγω-νίες, πόνοι και απολαύσεις είναι απλώς όνειρα καθ' οδόν. Η πηγή παραμένει αμόλυντη. Κα ι η επιστροφή στην πηγή είναι όλη η διαδικασία του ταξιδιού προς την αλήθεια. (13)

55

Σταμάτα να σκέφτεσαι

Σε μια σχέση αγάπης δεν πρέπει να εισχωρήσει η σκέψη. Είναι τρελό πράγμα το να είσαι ερωτευμένος. Δεν έχει να κάνει με το νου. Χρειάζεται να κινείται κανείς μέσα από την καρδιά. Είναι ένα είδος παραλογισμού. Είναι όμορφο και υψηλότερο από την αποκαλούμενη λογική, μη χρησιμοποιείς όμως το νου σου, προ-σπαθώντας να το εκλογικεύσεις γιατί θα το καταστρέψεις.

Ο νους είναι μια καταστροφική δύναμη. Όλη η δημιουργικό-τητα πηγάζει από την καρδιά κι ό,τι είναι όμορφο γεννιέται από την καρδιά. Το μυαλό είναι πολύ βίαιο. Η βία μπορεί να είναι ανεπαίσθητη, όμως υπάρχει. Θέλει να χειρίζεται, να κατακτά, να κατέχει και σε μια σχέση αυτά είναι δηλητήρια.

Σε μια σχέση αγάπης πρέπει να κατέχεσαι, δεν πρέπει να προ-σπαθείς να κατέχεις. Σε μια σχέση αγάπης πρέπει να παραδί-νεσαι και δεν πρέπει συνεχώς να παρακολουθείς ποιός έχει το πάνω χέρι. Γ ι ' αυτό σταμάτα να σκέφτεσαι. Κι όποτε βρεις τον εαυτό σου να σκέφτεται, πιάσε τον και δώσε του ένα γερό τίναγ-μα στο κεφάλι, ένα πραγματικό τράνταγμα, έτσι ώστε όλα μέσα να γυρίσουν ανάποδα. Κάνε το μια σταθερή συνήθεια και μέσα σε λίγες εβδομάδες θα δεις πως αυτό το τράνταγμα βοηθάει. Ξαφνικά γίνεσαι· πιο συνειδητός.

Στα μοναστήρια του Ζεν, ο δάσκαλος περιφέρεται μ' ένα ραβδί

56


κι όποτε δει κάποιον μαθητή να λαγοκοιμάται, να σκέφτεται και να πλημμυρίζει με όνειρα στο πρόσωπο, αμέσως θα τον κτυπή-σει δυνατά στο κεφάλι. Λειτουργεί σαν ένα σοκ στη σπονδυλι-κή στήλη και για ένα δευτερόλεπτο η σκέψη σταματά και ξαφ-νικά έρχεται η συνειδητότητα.

Δεν μπορώ να σας ακολουθώ μ' ένα ραβδί. Ταρακουνήστε, λοιπόν, τον εαυτό σας γερά κι αν ακόμη οι άνθρωποι νομίζουν πως είστε λίγο τρελοί, μην ανησυχείτε. Μόνο μία τρέλα υπάρ-χει κι αυτή είναι του νου. Η πολλή σκέψη είναι η μοναδική τρέλα. Όλα τα άλλα είναι όμορφα. Ο νους είναι η ασθένεια. (14)

57

Μη ρίχνεις στον άλλο τις ευθύνες

Ο άλλος ποτέ δεν ευθύνεται. Προσπάθησε να δημιουργήσεις στον εαυτό σου μια μόνιμη κατάσταση συνειδητότητας, ώστε κάθε φορά που πας να βρεις κάτι στραβό στον άλλο, να το θυμάσαι. Πιάσε τον εαυτό σου επ' αυτοφόρω και σταμάτησε τον ευθύς αμέσως. Κα ι ζήτησε συγχώρεση.

Και το δεύτερο πράγμα. Μη νομίζεις πως η αγάπη είναι αιώ-νια. Είναι πολύ εύθραυστη. Είναι τόσο εύθραυστη όσο κι ένα τριαντάφυλλο. Το πρωί υπάρχει, το απόγευμα έχει εξαφανιστεί. Το παραμικρό μπορεί να την καταστρέψει. Στην πραγματικότη-τα, όσο πιο σημαντικό είναι ένα πράγμα, τόσο πιο εύθραυστο είναι. Χρειάζεται, να προστατευτεί. Ο βράχος θα παραμείνει εκεί, όμως το λουλούδι θα εξαφανιστεί. Αν ρίξεις ένα βράχο πάνω σ' ένα λουλούδι, ο βράχος δεν θα πληγωθεί, το λουλούδι όμως θα καταστραφεί.

Η αγάπη είναι πολύ εύθραυστη και πολύ ντελικάτη. Χρειάζε-ται να είναι κανείς πολύ - πολύ προσεκτικός και επιφυλακτικός μαζί της. Μπορείς να προξενήσεις τέτοιο κακό, που ο άλλος να γίνει κλειστός, να γίνει αμυντικός. Να πώς γίνεται κανείς κλει-στός: Αν μάχεσαι υπερβολικά θ' αρχίσει να δραπετεύει, θ' αρχί-σει να γίνεται όλο και πιο ψυχρός, όλο και πιο κλειστός, ώστε να μην είναι ευάλωτος στη δική σου επίθεση. Τότε θα του επι-τεθείς περισσότερο, γιατί θ' αντισταθείς σ' αυτήν την ψυχρότη-τα. Αυτό μπορεί να γίνει ένας φαύλος κύκλος. Έτσι, οι εραστές

58


απομακρύνονται σιγά - σιγά. Απομακρύνονται ο ένας απ' τον άλλον και νομίζουν πως ο άλλος είναι υπεύθυνος, πως ο άλλος τους πρόδωσε.

Στην πραγματικότητα, όπως το βλέπω, κανένας εραστής δεν έχει προδώσει ποτέ κανένα. Μόνο η άγνοια σκοτώνει την αγάπη. Κανένας δεν την προδίδει. Και οι δύο ήθελαν να είναι μαζί, αλλά κατά κάποιο τρόπο και ο δύο ήταν αδαείς. Η άγνοιά τους τούς περιέπαιξε και πολλαπλασιάστηκε. Σιγά - σιγά παρασύρθηκαν. Ύστερα, νομίζουν πως η αγάπη είναι επικίνδυνη.

Η αγάπη δεν είναι επικίνδυνη. Μόνο η ασυνειδησία είναι επι-κίνδυνη.

Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που αποφεύγουν την αγάπη, μόνο και μόνο για να είναι ασφαλής. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν θέλουν να δεσμευτούν σε καμία σχέση, γιατί γνωρίζουν πως έτσι και δεσμευτούν και έρθουν κοντά, αρχίζουν οι τσακωμοί, αρχί-ζει η αντίσταση και μουρμουρίζονται κακίες, οπότε ποιό το νόημα; Άντε, το πολύ να ενδιαφέρονται για σεξουαλική σχέση, αλλά όχι για οικειότητα. Κι αν σε μια σχέση δεν έχεις οικειότητα και βάθος, δεν θα μάθεις ποτέ τι σημαίνει σχέση. (15)

59

Κουβαλώντας αρνητικά συναισθήματα

Έχω μια πολλή όμορφη σχέση και... δεν ξέρω τι να πω!

Αυτό είναι πολύ καλό. Μην την διαλύσεις μόνο, γιατί τα όμορ-φα πράγματα καταστρέφονται πολύ εύκολα. Όσο πιο όμορφα, τόσο πιο επικίνδυνα, γιατί μπορούν να καταστραφούν πιο εύκο-λα. Όσο πιο όμορφα, τόσο πιο εύθραυστα, γ ι ' αυτό χειρίσου τα με προσοχή! Σχεδόν πάντα, οι άνθρωποι καταστρέφουν τα όμορ-φα πράγματα και το κάνουν με τέτοια άγνοια, που ούτε καν αισθάνονται υπεύθυνοι γ ι ' αυτό.

Η αγάπη είναι πάντα όμορφη στην αρχή, γιατί δεν τη φορτί-ζεις με τις καταστροφικές σου ενέργειες. Στην αρχή, τη φορτί-ζεις με τις θετικές σου ενέργειες. Και οι δύο συγχωνεύουν τις ενέρ-γειες τους θετικά, το πράγμα πάει καταπληκτικά. Ύστερα όμως, οι αρνητικές ενέργειες αρχίζουν σιγά - σιγά να ξεχειλίζουν. Δεν μπορείς να τις συγκρατείς για πάντα. Κα ι μόλις έχεις τελειώσει με τη θετική σου ενέργεια, που είναι πολύ λίγη και η αρνητική είναι πολύ μεγάλη... Μμ; Η θετική είναι μόνο μια μικρή ποσό-τητα, οπότε μέσα σε λίγες μέρες έχει τελειώσει ο μήνας του μέλι-τος κι έπειτα ξεκινάει η αρνητική. Τότε ανοίγουν οι πύλες της κόλασης και δεν καταλαβαίνεις τι έχει συμβεί - μια τόσο όμορ-φη σχέση, γιατί να διαλύεται;

Όταν είσαι σε εγρήγορση από την πρώτη στιγμή, η σχέση μπο-

60


ρεί να σωθεί. Διαπότισε τη λοιπόν με τις θετικές σου ενέργειες, αλλά θυμήσου πως αργά ή γρήγορα οι αρνητικές θ' αρχίσουν να εισχωρούν. Όταν το αρνητικό αρχίσει να εισχωρεί, θα πρέ-πει να το απελευθερώσεις μονάχος. Πήγαινε σ' ένα δωμάτιο και αποδέσμευσε το αρνητικό. Δεν υπάρχει ανάγκη να το εκτονώ-σεις πάνω στο άλλο άτομο.

Αν θέλεις να στριγκλίσεις κα ι να φωνάξεις και να θυμώσεις, πήγαινε μέσα σ' ένα δωμάτιο, φώναξε, θύμωσε, χτυπά το μαξι-λάρι. Γιατί κανένας δεν πρέπει να είναι τόσο βίαιος ώστε να πετά πράγματα σε άλλους ανθρώπους. Δεν σε έχουν βλάψει, γιατί θα πρέπει να τους πετάς πράγματα; Είναι προτιμότερο να πετά-ξεις στα σκουπίδια ότι είναι αρνητικό.

Αν παραμείνεις σε εγρήγορση, θα σε ξαφνιάσει που θα το δεις να γίνεται, και μόλις απελευθερωθεί το αρνητικό, το θετι-κό πάλι ξεχειλίζει.

Το αρνητικό μπορεί να ελευθερωθεί σε μια σχέση μόνο πολύ μετά, όταν η σχέση θα έχει πια σταθεροποιηθεί και τότε πάλι θα πρέπει να γίνεται σαν ένα θεραπευτικό μέσο. Όταν οι δύο σύντροφοι σε μια σχέση έχουν γίνει πολύ - πολύ συνειδητοί, πολύ θετικοί, έχουν ενοποιηθεί και μπορούν πια να υπομείνουν - κι όχι μόνο να υπομείνουν αλλά και να χρησιμοποιήσουν την αρνη-τικότητα του άλλου - πρέπει να συμφωνήσουν πως τώρα θα είναι και αρνητικοί μεταξύ τους, σαν ένα θεραπευτικό μέσο.

Τότε, η πρότασή μου είναι να αρχίσεις να το κάνεις συνειδη-τά. Άστο να γίνει επίτηδες. Βάλτε το σαν στόχο, κάθε βράδυ, για μια ώρα, να είστε αρνητικοί ο ένας με τον άλλο. Αφήστε το να γίνει παιχνίδι - παρά να είστε αρνητικοί παντού και πάντα. Γιατί οι άνθρωποι δεν είναι τόσο συνειδητοί, για είκοσι τέσσε-ρις ώρες δεν είναι συνειδητοί, για μία ώρα όμως μπορείτε να καθίσετε μαζί και να είστε αρνητικοί. Κα ι τότε θα γίνει παιχνί-δι. Ύστερα από μία ώρα έχετε τελειώσει μ' αυτό και δεν κου-βαλάτε κατάλοιπα, δεν τα φέρνετε στη σχέση σας.

61


Το πρώτο βήμα είναι το να απελευθερώσεις το αρνητικό απο-μονωμένος. Το δεύτερο βήμα είναι το να ελευθερώνετε μαζί το αρνητικό, μια συγκεκριμένη ώρα. Στο τρίτο στάδιο, το μόνο που χρειάζεται είναι το να γίνεις φυσικός και τότε δεν υπάρχει λόγος να φοβάσαι. Τότε μπορείς να είσαι αρνητικός και θετικός και τα δύο είναι όμορφα, αλλά μόνο στο τρίτο στάδιο.

Αν στο πρώτο στάδιο νιώσεις πως ο θυμός δεν έρχεται πια, τότε το πρώτο στάδιο έχει τελειώσει. Κάθεσαι μπροστά στο μαξι-λάρι, ο θυμός δεν έρχεται. Θα έρχεται για μήνες, αλλά μια μέρα θα νιώσεις πως δεν κυλάει πια, έχει γίνει άσκοπο, δεν μπορείς να θυμώνεις μονάχος. Περίμενε όμως να νιώσει και το άλλο άτομο αν έχει τελειώσει ή όχι το πρώτο του στάδιο. Αν έχει τελειώσει και το δικό του, το δεύτερο στάδιο ξεκινά. Τότε, για μια δύο ώρες είτε πρωί είτε βράδυ, μπορείτε να αποφασίσετε, γίνεστε αρνητικοί, επίτηδες. Είναι ένα ψυχόδραμα, είναι πολύ αμερόληπτο.

Δεν χτυπάς δυνατά, χτυπάς, μα δεν χτυπάς το άτομο. Στην πραγ-ματικότητα, απλώς βγάζεις την αρνητικότητά σου. Δεν κατηγο-ρείς τον άλλο, δεν λες "Είσαι κακός," απλά λες "Αισθάνομαι πως είσαι κακός." Δεν λες " Μ ε πρόσβαλες," λες "Αισθάνομαι προσβεβλημένος." Αυτό είναι τελείως διαφορετικό, είναι ένα σκό-πιμο παιχνίδι: "Αισθάνομαι προσβλημένος, οπότε θα βγάλω το θυμό μου. Είσαι ο πιο κοντινός σε μένα, γ ι ' αυτό σε παρακα-λώ λειτούργησε σαν μια δικαιολογία για μένα"... Κα ι το ίδιο γίνε-ται από τον άλλο.

Θα 'ρθει μια στιγμή, που θα βρείτε πως αυτή η σκόπιμη αρνη-τικότητα δεν λειτουργεί πια. Κάθεστε για μια ώρα, τίποτα δεν σου 'ρχεται, τίποτα δεν του 'ρχεται. Τότε, το δεύτερο στάδιο έχει τελειώσει.

Τώρα το τρίτο στάδιο. Κα ι το τρίτο στάδιο είναι η ζωή ολό-κληρη. Τώρα είσαστε έτοιμοι να είσαστε αρνητικοί και θετικοί: Μπορείτε να είσαστε αυθόρμητοι.

62


Μ' αυτό τον τρόπο γίνεται γάμος η αγάπη.

Κατά κάποιο τρόπο, αισθάνομαι πως ακριβώς τώρα βρισκό-μαστε στο τρίτο στάδιο. Αισθάνομαι πως τώρα μπορώ να είμαι αρνητική μαζί του.

Αν το αισθάνεσαι, κάντο. Τότε, μετά από τρεις βδομάδες, μίλα μου. Κάθε εραστής το αισθάνεται. Εκεί έγκειται όλη η δυστυ-χία. Κάθε εραστής αισθάνεται ότι είναι τακτοποιημένος, ότι το τρίτο στάδιο έχει έρθει, ότι αυτό θα κρατήσει για πάντα. Τότε δοκίμασε το! Απολύτως καλά! Δοκίμασε το! Αυτή όμως είναι η ανοησία κάθε εραστή. Δεν έχει να κάνει με σένα, είναι η ευφο-ρία που δημιουργεί η αγάπη.

Μόλις σήμερα διάβαζα για έναν άντρα... Πήγε στο γιατρό, η γυναίκα του ήταν έγκυος κι αυτό ήταν το

δέκατο τρίτο παιδί του. Έτσι ο γιατρός είπε, "Έχε ι παραγίνει τώρα. Κι είσαι τόσο φτωχός, είσαι άνεργος. Η γυναίκα σου πεθαί-νει, απ' αυτές τις εγκυμοσύνες. Κάθε χρόνο και μία! Έχε ι γερά-σει πριν της ώρας της. Δεν μπορείς να στηρίζεις αυτά τα παι-διά, δεν μπορείς να μορφώσεις αυτά τα παιδιά, δεν έχεις ούτε καν μια στέγη! Γιατί, λοιπόν, δεν σταματάς; Δεν μπορείς να τα στηρίξεις! Την επόμενη φορά, όταν αρχίσεις να κάνεις έρωτα στη γυναίκα σου, ξανασκέψου! Χρησιμοποίησε αντισυλληπτικά, θυμήσου πως δεν μπορείς να τα στηρίξεις!"

Ο άντρας είπε, "Όταν νιώθω ερωτικά για τη γυναίκα μου, νιώθω ακόμα πως μπορώ να στηρίξω ολόκληρη την Ινδία!"

Κι έχει δίκιο! Εκείνες οι στιγμές είναι τρελές στιγμές. Κάθε εραστής αισθάνεται πως αυτό είναι κάτι που κρατά αιώνια, αυτό είναι κάτι που δεν έχει συμβεί σε κανέναν άλλο κι αυτό θα υπάρ-χει για πάντα. Κάθε εραστής το αισθάνεται κι έτσι κάθε ερα-στής το καταστρέφει. Δεν πρόκειται να είναι έτσι. Ποτέ δεν είναι έτσι.(16)

63

Γράψε τα πάντα

Μμμ, Καμάλ;

Είμαι κι εγώ κορόιδο... Είμαι ερωτευμένος. Κι αυτή τη φορά δεν θέλω να το σαμποτάρω και θα 'θελα κάτι να πεις.

Μην επαναλαμβάνεις το παλιό μοντέλο. Αυτό μόνο. Έχε εγρή-γορση από την αρχή - αρχή.

Δεν έχω και πολύ επίγνωση του παλιού μοντέλου. Ξέρω λίγα πράγματα...

Όλα τα ξέρεις. Ξέρεις πολύ καλά με ποιους τρόπους έχεις σαμποτάρει τις παλιές σου σχέσεις.

Μείνε μόνος για είκοσι τέσσερις ώρες και γράψε στο χαρτί κάθε τι που θυμάσαι σχετικά με ποιους τρόπους έχεις σαμπο-τάρει. Γράψε το κάθε τι με λεπτομέρειες. Κοίταξέ το από κάθε γωνία και μην το επαναλαμβάνεις. Θα γίνει διαλογισμός και είτε παραμείνει η αγάπη είτε όχι, δεν έχει σημασία. Αν μπορείς να παραμείνεις συνειδητός μ' αυτό, τότε αυτό θα έχει κάποια αξία.

Ξέρεις καλά, ο καθένας ξέρει, είναι αδύνατον να μην ξέρεις τι κάνεις στις σχέσεις σου. Στις πιο φρόνιμες στιγμές σου, ξέρεις

64


πολύ καλά. Στις πιο τρελές στιγμές, ξεχνάς. Αυτό το γνωρίζω. Έτσι, πριν έρθουν αυτές οι τρελές στιγμές, κράτησε αυτό το αντίγρα-φο μαζί σου. Όποτε έρχεται κάτι, κοίταζέ το.

Σιγά - σιγά, θα 'πρεπε κανείς να αποκτά εγρήγορση και τότε το κάθε τι είναι όμορφο. Η αγάπη είναι εκπληκτικά όμορφη, μπορεί όμως να γίνει κόλαση. Έτσι, πρώτα εντόπισε όλα αυτά τα πράγματα και μην τα κάνεις. Κα ι θα νιώσεις πολύ - πολύ ευτυ-χισμένος. Με το ότι θα καταφέρεις να μην τα κάνεις, θα νιώ-θεις ένα είδος απελευθέρωσης. Εκείνα τα πράγματα είναι εμμο-νές. Είναι σαν μια νεύρωση, μια μορφή τρέλας.

Κα ι όποτε δυο άνθρωποι είναι ερωτευμένοι, το ζήτημα είναι να γεύονται την ευτυχία. Κανένας δεν βρίσκεται εδώ για να είναι δυστυχισμένος. Αυτός όμως είναι ο τρόπος με τον οποίο ο καθέ-νας συνεχίζει να παραμένει ανόητος. Αργά ή γρήγορα, αρχίζουν να κάνουν ο ένας τον άλλον δυστυχισμένο και μετά χάνεται η προοπτική. Όλα τα όνειρα θρυμματίζονται και ξανά και ξανά η σχέση γίνεται πληγή. (17)

65

Το Κόαν της σχέσης

Βοήθησέ με, σε παρακαλώ, να καταλάβω τι συμβαίνει μ' αυτή τη σχέση. Έχω τόση προσκόλληση και τόση αντίσταση, τόση έκσταση και τόση δυστυχία, τόσο κλείσιμο. Δεν βλέπω τίποτα, πέρα απ' αυτές τις αντιφάσεις. Οσα μου λες για να με καθοδη-γήσεις, μου φαίνονται πάντοτε ένα αξεδιάλυτο μυστήριο. Δάσκα-λε, τι συμβαίνει;

Υ. Γ. Είναι η σχέση ένα κόαν;

Ναι, το καλύτερο κόαν που υπάρχει είναι η αγάπη, η σχέση. Αυτό συμβαίνει εδώ. Μ ια σχέση είναι ένας γρίφος που δεν περιέ-χει καμία νύξη. Όσο κι αν προσπαθήσεις να τον εξηγήσεις, δεν θα τα καταφέρεις. Κανένας δεν το έχει καταφέρει. Είναι φτιαγ-μένος έτσι, ώστε να παραμένει αινιγματικός. Όσο πιο πολύ προ-σπαθείς να τον ξεμπλέξεις, τόσο πιο μυστηριώδης γίνεται. Όσο πιο πολύ προσπαθείς να τον καταλάβεις, τόσο πιο πολύ σου δια-φεύγει.

Είναι σημαντικότερο κόαν απ' όσα δίνουν οι δάσκαλοι του Ζεν στους μαθητές τους, γιατί τα δικά τους κόαν είναι διαλογι-στικά, είναι ο καθένας μόνος του. Το κόαν της σχέσης, που σας δίνω, είναι πολύ πιο περίπλοκο, γιατί αφορά δύο ανθρώπους δια-φορετικά φτιαγμένους, διαφορετικά προγραμματισμένους, εκ δια-

66


μέτρου αντίθετους, που τραβούν σε διαφορετικές κατευθύνσεις ο καθένας, που χρησιμοποιούν ο ένας τον άλλον, προσπαθώντας να τον κάνουν κτήμα τους, να κυριαρχήσουν πάνω τους... Υπάρ-χουν χιλιάδες προβλήματα.

Όταν διαλογίζεσαι, το μόνο πρόβλημα είναι το πώς να είσαι σιωπηλός, να μη σε παρασύρουν οι σκέψεις. Σε μια σχέση, υπάρ-χουν χιλιάδες προβλήματα. Αν είσαι σιωπηλός, υπάρχει πρόβλη-μα. Για δοκίμασε να καθίσεις δίπλα στη γυναίκα σου σιωπηλός και θα δεις, θα σου επιτεθεί αμέσως: "Γιατί δεν μιλάς; Τί σημαί-νει αυτό;" Αν μιλήσεις, πάλι θα βρεις τον μπελά σου, ό,τι και να πεις θα παρανοηθεί.

Καμία σχέση δεν μπορεί να φτάσει στο σημείο όπου δεν υπάρ-χει πρόβλημα. Αν πάλι δεις μια σχέση να έχει φτάσει στο σημείο να μην υπάρχει πρόβλημα, αυτό απλώς σημαίνει ότι δεν υπάρ-χει σχέση πια. Η σχέση έχει εξαφανιστεί, οι πολεμιστές κουρά-στηκαν, άρχισαν να δέχονται τα πράγματα όπως είναι. Βαριο-ύνται, δεν θέλουν άλλες μάχες. Το έχουν δεχτεί, δεν προσπαθούν να καλυτερέψουν τίποτα.

Παλιά, οι άνθρωποι προσπαθούσαν βεβιασμένα να δημιουρ-γήσουν αρμονία. Γ ι ' αυτό, αιώνες τώρα, οι γυναίκες ήταν κατα-πιεσμένες. Ήταν ένας τρόπος για να λύνονται τα προβλήματα. Πίεσε τη γυναίκα ν' ακολουθεί τον άντρα με το ζόρι και δεν υπάρχει πρόβλημα. Αλλά δεν υπάρχει ούτε κα ι σχέση. Όταν η γυναίκα παύει να είναι ανεξάρτητο πλάσμα, το πρόβλημα εξα-φανίζεται. Αλλά έχει εξαφανιστεί και η γυναίκα. Δεν είναι πια παρά ένα πράγμα για να το μεταχειριστείς, οπότε δεν υπάρχει πια χαρά και ο άντρας αρχίζει να ψάχνει για άλλη γυναίκα.

Αν τύχει ποτέ να δεις έναν ευτυχισμένο γάμο, μην πιστεύεις αυτό που βλέπεις επιφανειακά. Ψάξε λίγο πιο βαθιά και θα μείνεις κατάπληκτος. Ακουσα κάποτε για έναν ευτυχισμένο γάμο...

Ένας αγρότης αποφάσισε ότι ήρθε η ώρα να παντρευτεί και

67


έζεψε το μουλάρι του και ξεκίνησε για την πόλη, για να βρει σύζυγο. Με τον καιρό, βρήκε μια γυναίκα και την παντρεύτη-κε. Ανέβηκαν λοιπόν στο μουλάρι και ξεκίνησαν για το κτήμα.

Μετά από λίγο, το μουλάρι στύλωσε τα πόδια κι αρνήθηκε να προχωρήσει. Ο αγρότης ξεπέζεψε, βρήκε ένα μεγάλο κλαδί κι άρχισε να χτυπάει το μουλάρι, μέχρι που αυτό ξανάρχισε να προ-χωράει.

"Αυτή είναι η πρώτη φορά," είπε. Μετά από λίγο δρόμο, το μουλάρι στύλωσε πάλι τα πόδια και

επαναλήφθηκε η ίδια σκηνή. Ύστερα από το ξύλο, όταν το μου-λάρι άρχισε να προχωράει πάλι, ο αγρότης είπε: "Αυτή είναι η δεύτερη φορά."

Λίγο πιο κάτω, το μουλάρι σταμάτησε για τρίτη φορά. Ο αγρό-της ξεπέζεψε, κατέβασε και τη γυναίκα του και μετά έβγαλε ένα πιστόλι και πυροβόλησε το ζώο ανάμεσα στα μάτια, σκοτώνο-ντάς το στη στιγμή.

"Τ ί βλακεία ήταν αυτή," φώναξε η γυναίκα του. "Ένα πολύ-τιμο ζώο και μόνο γιατί σ' ενόχλησε, το σκότωσες. Αυτό ήταν βλακεία, ήταν έγκλημα...," και συνέχισε σ' αυτό τον τόνο, για αρκετή ώρα. Μόλις σταμάτησε όμως, να πάρει αναπνοή, ο αγρό-της είπε: "Αυτή είναι η πρώτη φορά."

Λέγεται ότι έζησαν για πάντα σε μια έγγαμη ευδαιμονία. Αυτός είναι ένας τρόπος για να λύνει κανείς τα προβλήματα.

Έτσι γινόταν παλιά. Στο μέλλον, θα γίνεται το ανάποδο: Θα ακο-λουθεί ο άντρας τη γυναίκα. Αλλά είναι το ίδιο πράγμα. Μ ι α σχέση είναι ένα κοάν. Κι αν δεν έχεις λύσει κάτι πιο ουσιαστι-κό για τον εαυτό σου, δεν μπορείς να το λύσεις. Το πρόβλημα της αγάπης μπορεί να λυθεί μόνον όταν έχει λυθεί το πρόβλη-μα του διαλογισμού, όχι πριν. Γιατί στην πραγματικότητα είναι δύο μη διαλογιζόμενοι άνθρωποι, που δημιουργούν το πρόβλη-μα. Δύο άνθρωποι που βρίσκονται σε σύγχυση, που δεν γνωρί-

68


ζουν ποιοι είναι. Φυσικό είναι να πολλαπλασιάζουν ο ένας τη σύγχυση του άλλου, να τη μεγεθύνουν.

Αν δεν επιτευχθεί ο διαλογισμός, η αγάπη παραμένει μια δυστυ-χία. Όταν μάθεις να ζεις μόνος, όταν έχεις μάθει πώς να χαί-ρεσαι την ύπαρξή σου, χωρίς ιδιαίτερο λόγο, τότε υπάρχει η πιθα-νότητα να λύσεις το δεύτερο, πιο περίπλοκο πρόβλημα, που είναι η συνύπαρξη δύο ανθρώπων. Μόνο δύο διαλογιζόμενοι μπορο-ύν να ζήσουν με αγάπη και τότε η αγάπη δεν θα είναι κοάν. Δεν θα είναι όμως, ούτε μια σχέση, όπως εσύ την καταλαβαί-νεις. Θα είναι μια κατάσταση αγάπης, όχι μια κατάσταση σχέσης.

Γ ι ' αυτό, καταλαβαίνω το πρόβλημά σου. Αλλά, λέω στους ανθρώπους να μην αποφεύγουν αυτά τα προβλήματα, γιατί αυτά τα προβλήματα σε βοηθούν να συνειδητοποιήσεις το θεμελιώ-δες πρόβλημα, ότι εσύ, βαθιά μέσα στην ύπαρξη σου, είσαι ένας γρίφος. Κα ι ο άλλος είναι απλώς ο καθρέφτης. Είναι δύσκολο να γνωρίσεις τα δικά σου προβλήματα απ' ευθείας, είναι πολύ εύκολο. Σε μια σχέση, υπάρχει ένας καθρέφτης. Μπορείς να δεις το πρόσωπό σου στον καθρέφτη και ο άλλος πάλι να δει το δικό του. Κα ι οι δύο είναι θυμωμένοι, γιατί και οι δύο βλέπουν άσχη-μα πρόσωπα. Φυσικά και φωνάζουν ο ένας στον άλλον, γιατί η λογική τους λέει: "Είσαι εσύ, ο καθρέφτης, που με κάνει να φαί-νομαι τόσο άσχημος. Διαφορετικά, είμαι τόσο ωραίος άνθρω-πος."

Αυτό είναι το πρόβλημα που προσπαθούν πάντα να λύσουν οι εραστές και δεν μπορούν. Αυτό που επαναλαμβάνουν συνε-χώς, είναι: "Είμαι τόσο ωραίος άνθρωπος, αλλά εσύ με κάνεις να φαίνομαι τόσο άσχημος."

Κανένας δεν σε κάνει να φαίνεσαι άσχημος. Είσαι άσχημος. Λυπάμαι, αλλά έτσι είναι. Να ευγνωμονείς τον άλλον, που σε βοηθάει να δεις το πρόσωπο σου. Μη θυμώνεις. Πήγαινε πιο βαθιά μέσα σου, πιο βαθιά στο διαλογισμό. Αυτό που συμβαίνει όμως,

69


είναι ότι κάθε φορά που ερωτεύεται κανείς, ξεχνάει τελείως το διαλογισμό.

Σας κοιτάζω... όποτε βλέπω να λείπουν μερικοί, ξέρω τι τους έχει συμβεί. Τους έχει συμβεί ο έρωτας, η αγάπη. Τώρα, νομί-ζουν ότι δεν χρειάζεται να βρίσκονται εδώ. Θα έρθουν μόνον όταν η αγάπη δημιουργήσει πολλά προβλήματα και τους είναι αδύνατον να τα λύσουν. Τότε θα έρθουν και θα ρωτάνε: "Δάσκα-λε, τί να κάνω;"

Όταν είσαι ερωτευμένος, μην ξεχνάς το διαλογισμό. Ο έρωτας δεν πρόκειται να λύσει τίποτα. Ο έρωτας θα σου δείξει ποιος είσαι, που βρίσκεσαι. Κα ι είναι καλό που ο έρωτας σε ξυπνά-ει. Σου ανοίγει τα μάτια στη σύγχυση και στο χάος που υπάρ-χουν μέσα σου. Τώρα είναι η ώρα για διαλογισμό. Όταν η αγάπη και ο διαλογισμός πάνε μαζί, θα έχεις δύο φτερά, θα έχεις ισορ-ροπία.

Συμβαίνει και το αντίθετο. Όταν ένας άνθρωπος αρχίζει να πηγαίνει βαθιά μέσα στο διαλογισμό, αρχίζει να αποφεύγει και την αγάπη, γιατί πιστεύει ότι αν ανοιχτεί στην αγάπη, θα ταρα-χτεί ο διαλογισμός του. Αυτό είναι λάθος. Ο διαλογισμός δεν θα διαταραχτεί, θα βοηθηθεί. Κα ι γιατί θα βοηθηθεί; Γιατί ο έρωτας, η αγάπη, θα συνεχίζει να σου δείχνει, αν υπάρχουν ακόμη προβλήματα, πού υπάρχουν. Χωρίς την αγάπη δεν θα συνειδη-τοποιείς τα προβλήματά σου. Όταν δεν τα συνειδητοποιείς όμως, δεν σημαίνει κι ότι τα έχεις λύσει. Το ότι δεν υπάρχει καθρέ-φτης, δεν σημαίνει ότι δεν έχεις πρόσωπο.

Η αγάπη και ο διαλογισμός πάνε μαζί, κρατιούνται χέρι - χέρι. Αυτό είναι ένα από τα πιο σημαντικά μηνύματα που θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας: Η αγάπη και ο διαλογισμός πάνε χέρι -χέρι. Αγαπήστε και διαλογιστείτε, διαλογιστείτε και αγαπήστε και σιγά - σιγά θα δείτε μια καινούργια αρμονία να εγείρεται μέσα σας. Μόνον αυτή η αρμονία θα σας κάνει ευτυχισμένους.(18)

70

Η αγάπη είναι ένα μυστικό και καθόλου πρόβλημα

Λυπάμαι, όμως η ερώτηση σου δεν έχει απάντηση. Είναι η μόνη ερώτηση που δεν μπορεί να απαντηθεί. Από 'κει

προέρχεται και η ομορφιά της. Όποτε συναντάς μια ερώτηση που δεν έχει απάντηση, βρίσκεσαι πολύ κοντά στο Θεό.

Η αγάπη είναι μυστήριο, δεν είναι πρόβλημα. Μπορείς να τη ζήσεις, αλλά δεν μπορείς να τη λύσεις. Μάλιστα, δεν αποτελεί ερώτημα, και γ ι ' αυτό ακριβώς δεν μπορεί να έχει απάντηση. Μπορείς να τη μετατρέψεις σε ερώτηση, αλλά η ερώτησή σου θα παραμείνει ο γλωσσικός μετασχηματισμός ενός θέματος, που δεν μπορεί ποτέ να γίνει τόσο μικρό, όσο μια ερώτηση.

Η αγάπη δεν έχει κίνητρο. Η αγάπη απλώς είναι. Η αγάπη είναι παράλογη, χωρίς νόημα, χωρίς σκοπό. Κα ι γ ι ' αυτό ακρι-βώς είναι τόσο όμορφη. Δεν είναι εμπορεύσιμο είδος. Δεν είναι αυτού του κόσμου. Είναι κάτι από το πέραν, είναι επισκέπτης από το πέραν. Έτσι, δεν μπορούμε να βρούμε καμιά αιτία γ ι ' αυτήν.

Αν μπορέσεις να βρεις κάποια αιτία για την αγάπη σου, τότε

71


δεν πρόκειται για αγάπη, τότε πρόκειται για κάτι άλλο. Αν μπο-ρέσεις να απαντήσεις στο γιατί, τότε αυτό θα σημαίνει ότι επρό-κειτο απλώς για κάτι άλλο, όχι για αγάπη.

Η αγάπη είναι ο σκοπός των πάντων, γ ι ' αυτό και δεν μπο-ρεί η ίδια η αγάπη να έχει κάποιο σκοπό. Η αγάπη είναι το τέλος των πάντων. Όλα τα άλλα αποτελούν το μέσον για να κινη-θείς προς την αγάπη. Δεν μπορεί να αποτελέσει μέσον για να κινηθείς προς κάτι άλλο. Είναι η τελική αξία.

Το ερώτημά σου, όμως, γεννιέται επειδή ο νους ξέρει να δημιουργεί μόνο ερωτήματα. Δεν μπορεί να αποδεχτεί κάτι που είναι μυστήριο. Το μυστηριακό προξενεί φόβο στο νου, επειδή ο νους δεν μπορεί να το χειριστεί. Ο νους αρχίζει να κάνει ερω-τήσεις χίλιες δυο ερωτήσεις και δεν θα ησυχάσει, παρά μόνον όταν απαντηθούν οι ερωτήσεις εκείνες. Αν δεν απαντηθούν εκεί-νες οι ερωτήσεις, τότε ο νους έχει την τάση να αρνείται το όλο φαινόμενο. Τότε θα πει ο νους, αν δεν μπορώ να ξέρω το γιατί, τότε η αγάπη δεν μπορεί να υπάρχει.

Ο νους πιστεύει μόνον όταν είναι σε θέση να ασχοληθεί με κάτι. Γ ι ' αυτό ακριβώς και ο νους αρνείται συνεχώς το Θεό, επει-δή ο Θεός δεν είναι τίποτε άλλο από την ίδια την ουσία της αγάπης. Ο νους αρνείται συνεχώς την αγάπη, ο νους αρνείται συνεχώς την ομορφιά και ο νους αρνείται συνεχώς το κάθε τι που εμφανίζεται ως μυστήριο. Ο νους χρειάζεται να το κατεβά-σει στο επίπεδο των γνώσεων. Και , αν αισθάνεται ο νους ανί-κανος να το καταντήσει γνώση, αρχίζει να το αρνείται. Δεν υπάρ-χει Θεός, δεν υπάρχει αγάπη, δεν υπάρχει μυστήριο.

Το μυστηριακό τρομάζει, επειδή το μυστηριακό είναι τεράστιο. Κα ι ο νους αισθάνεται χαμένος μέσα στο μυστηριακό.

Γ ι ' αυτό ακριβώς υπάρχει σε όλες τις γλώσσες η έκφραση πέφτω στα δίχτυα της αγάπης. Αποτελεί αποδοκιμασία, κατα-δίκη από την πλευρά του νου. Ο νους λέει, πέφτεις, πηγαίνεις χαμηλότερα από τον εαυτό σου. Πηγαίνεις σε κάτι που δεν είναι

72


αληθινό, γιατί δεν μπορεί να τυποποιηθεί και να γίνει ξεκάθα-ρη αντίληψη. Πέφτεις μέσα σε κάτι ασαφές, κάτι νεφελώδες, γίνε-σαι χάος. Απόφυγέ το!

Ο νους λέει πάντοτε, Απόφευγε την αγάπη. Γ ι ' αυτό ακριβώς βρίσκεις τόσο λίγη αγάπη στον κόσμο, γιατί ο κόσμος είναι γεμά-τος από νου. Διδάσκουμε το νου. Από τη μικρή παιδική ηλικία, από το νηπιαγωγείο ως το πανεπιστήμιο, διδάσκουμε το νου συνε-χώς και αποφεύγουμε την καρδιά. Έχουμε μάθει να παρακάμ-πτουμε την καρδιά ολοσχερώς, γιατί, η καρδιά είναι η πύλη του μυστηριακού, όπου τα γιατί δεν μπορούν να έχουν απάντηση.

Και, αν έχει αποφύγει την καρδιά κάποιος άνθρωπος, έχει απο-φύγει όλες τις χαρές της ζωής. Έχε ι αποφύγει τον ίδιο τον εσώ-τατο πυρήνα, την εσωτερικότητά του. Έχει αποφύγει τον ίδιο του τον εαυτό, έχει αποφύγει την υποκειμενικότητά του. Έχει απο-φύγει τη μεγαλύτερη εμπειρία που επιτρέπει η ζωή: την εμπει-ρία της αγάπης.

Άφησε, σε παρακαλώ, τα γιατί. Αν έχεις πέσει στα δίχτυα της αγάπης, συνέχισε να πέφτεις όλο και περισσότερο. Δεν υπάρ-χει τέλος σ' αυτό. Είναι μια απύθμενη άβυσσος. Όσο πέφτεις, τόσο πιο ικανός γίνεσαι να πέσεις περισσότερο. Κα ι όσο πιο βαθιά έχεις πέσει μέσα στην άβυσσο, τόσο πιο μεγάλα είναι τα μυστήρια που γίνονται προσιτά. Τότε η ζωή είναι ποίηση, όχι πεζός λόγος. Τότε η ζωή δεν είναι θόρυβος, αλλά μελωδία. Τότε η ζωή δεν είναι ύλη, αλλά Θεός.

Σιγά - σιγά, όλα τα γιατί, όλα τα πώς, θα εξαφανιστούν. Θα ζεις μέσα στο είναι της στιγμής. Η ζωή σου θα έχει τρομακτική παρου-σία στο τώρα, αλλά δεν θα έχει απαντήσεις. Θα ξέρεις τι είναι η ζωή, αλλά δεν θα έχεις καθόλου γνώσεις.

Άλλο πράγμα είναι η γνώση και άλλο πράγμα είναι οι γνώ-σεις. Η αγάπη είναι ένα φαινόμενο που μπορείς να το βιώσεις. Η γνώση είναι πιθανή, αλλά οι γνώσεις δεν είναι πιθανές. Δεν μπορείς να τη μεταδώσεις με λόγια. Παραμένει μια τόσο βαθιά

73


γεύση μέσα σου, που δεν μπορείς να τη μεταφέρεις σε κανενός είδους λεκτική επικοινωνία.

Αν σε ρωτήσει κάποιος το γιατί, θα βρεθείς σε αμηχανία. Μπο-ρείς όμως να ρωτήσεις. Υπάρχουν εδώ τόσοι εραστές. Κάθε σανυάσιν μου είναι και ένας εραστής. Δεν πρόκειται για σχέση μεταξύ εκπαιδευτή και σπουδαστή. Είναι μια ερωτική σχέση μετα-ξύ Δασκάλου και Μαθητή. Είναι ένα τρελό παιχνίδι, τελείως τρελό.

Ρώτησε τους τρελούς ανθρώπους μου. Μπορείς να ρωτήσεις τη Βιβέκ. Δυο ζωές τώρα πέφτει στα δίχτυα της αγάπης. Αυτή είναι η δεύτερη ζωή της μαζί μου. Ρώτησέ την το γιατί και θα είναι αδύνατο να απαντήσει. Μπορεί να κλάψει ή μπορεί να γελά-σει ή μπορεί να χορέψει, αλλά δεν μπορεί να απαντήσει γιατί. Αυτό δεν περιέχει κανένα γιατί.

Η αγάπη απλώς συμβαίνει, είναι συμβάν. Αν την κάνεις, μπο-ρείς να απαντήσεις το γιατί. Εσύ, όμως, δεν κάνεις τίποτα. Είσαι απλώς ο οικοδεσπότης σε κάτι που έρχεται από το πέραν. Έρχε-ται ένας φιλοξενούμενος από το πέραν και χτυπά την πόρτα σου. Πώς μπορείς να απαντήσεις στο γιατί; Δεν τον ξέρεις. Είναι τόσο συνταρακτικό, που οι λέξεις είναι ανεπαρκείς. Τα δάκρυα ίσως να μπορούν να πουν κάτι ή ένας χορός ή ένα τραγούδι ή ένα αγκάλιασμα. Οι λέξεις όμως είναι ανεπαρκείς.

Οι λέξεις έχουν προορισμό τους μόνο τη ζωή της αγοράς, της καθημερινότητας. Δεν μπορείς να τις χρησιμοποιήσεις όταν αγαπάς, δεν μπορείς να τις χρησιμοποιήσεις όταν προσεύχεσαι και δεν μπορείς να τις χρησιμοποιήσεις οποτεδήποτε και οπου-δήποτε νιώθεις την παρουσία του άγνωστου. Όταν έρθεις στα όρια μεταξύ γνωστού και άγνωστου, τότε οι λέξεις αρχίζουν να χάνο-νται από σένα, σαν τα ξερά φύλλα που πέφτουν από το δέντρο. Κα ι εξελίσσεται μια εντελώς καινούρια εμπειρία, μια εμπειρία δίχως λέξεις.

74


Κάνεις αυτή την ερώτηση, επειδή πρέπει να αισθάνεσαι τρο-μαγμένος. Τρομάζεις, πράγματι, γιατί όταν αγαπάς, δεν έχεις πια τον έλεγχο. Τρομάζεις, γιατί στην αγάπη το εγώ θα εξαφανι-στεί. Τρομάζεις, γιατί θα χρειαστεί να πεθάνεις. Η αγάπη απαι-τεί μια τόσο μεγάλη θυσία. Αλλά το αξίζει, γιατί μέσα από το θάνατο υπάρχει η ανάσταση.

Πέθανε μέσα στην αγάπη και θα γεννηθείς ως αγάπη. Δεν θα είσαι ποτέ πια ο ίδιος και ο κόσμος θα είναι εντελώς δια-φορετικός. Ο ίδιος κόσμος θα είναι τόσο γεμάτος από Θεό, αν εσύ είσαι γεμάτος από αγάπη.

Διδάσκω την αγάπη. Η αγάπη είναι το μήνυμά μου. Ο τρόπος όμως για να τη διδάξεις δεν είναι το να μιλάς γι ' αυτήν. Υπάρ-χω εδώ ως αγάπη και αυτό γίνεται καταλυτικός παράγοντας και κάτι μέσα σου πυροδοτείται και κάτι μέσα σου αρχίζει να μεγα-λώνει. Κυοφορείς!

Και , όταν κυοφορεί για πρώτη φορά μια γυναίκα, φοβάται. Νιώθει πολλούς πόνους, πολλές ανησυχίες και βάρος. Και, συμ-βαίνει κάτι τόσο απόλυτα καινούργιο. Δεν ξέρει που πηγαίνει και τι θα συμβεί. Γεννιέται μια καινούργια ζωή.

Οταν αγαπάς, κυοφορείς. Γεννιέται ένα καινούργιο πνεύμα και στην αρχή είναι βαρύ. Κα ι στην αρχή είναι τόσο καινούρ-γιο, που θα ήθελες να του ξεφύγεις. Ποτέ όμως μην ξεφύγεις από την αγάπη, γιατί η αγάπη είναι ο ναός του Θεού. Όταν συμ-βαίνει, άφησε την να συμβεί. Ακόμη κι αν χρειάζεται να πεθά-νεις και να εξαφανιστείς μέσα της, πέθανε κι εξαφανίσου. Δέξου την πρόκληση, στάσου στο ύψος της πρόκλησης. Και , για πρώτη φορά, θα έχεις κάτι πολύτιμο μέσα στη ζωή σου, κάτι από το άρωμα του θεϊκού.

Δεν μπορώ, όμως, να απαντήσω στο γιατί ερωτεύτηκες. Είμαι κι εγώ ερωτευμένος με την ύπαρξη. Βρίσκομαι στην κατάστα-ση της αγάπης. Αυτό θα πρέπει να δημιούργησε μέσα σου κάποιο

75


παράλληλο φαινόμενο. Πρέπει να είναι κάτι, όχι σαν την αιτία και το αποτέλεσμα, αλλά εκείνο που ο Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ ονόμασε νόμο της συγχρονικότητας.

Λένε ότι, αν παίζεις σιτάρ μέσα σε ένα μικρό δωμάτιο κι έχεις βάλει ένα άλλο σιτάρ στη γωνιά του δωματίου, όταν αρχίζεις να παίζεις το ένα σιτάρ, το άλλο σιτάρ θα αρχίσει να ανταπο-κρίνεται, θα πάλλεται, οι χορδές του θα αρχίσουν να χορεύουν. Εσύ παίζεις το ένα σιτάρ, το άλλο δεν το αγγίζει κανείς, αλλά το παίξιμό σου κινεί κάτι μέσα στο άλλο σιτάρ. Δεν είναι σχέση αιτίας και αποτελέσματος, είναι συγχρονικότητα.

Είμαι αγάπη. Αν έρθεις κοντά μου, κάτι θα αρχίσει να χορεύ-ει μέσα στην καρδιά σου. Άφησέ το! Η κοινωνία σου είναι ενα-ντίον του, η παιδεία σου είναι εναντίον του, η ίδια η ζωή σου ως τώρα υπήρξε εναντίον του. Θα είναι δύσκολο να κάνεις τα πρώτα βήματα, αλλά αυτά τα βήματα πρέπει να τα κάνεις, δια-φορετικά θα σου διαφύγει η δόξα της ύπαρξης, το μεγαλείο της ύπαρξης.

Τα μεγαλεία αποκαλύπτονται μόνο στους εραστές. Ο πραγ-ματικός μαθητής είναι ερωτευμένος.

Αντί να ρωτάς το γιατί, κάνε το άλμα. Χρωματίσου από το χρώμα μου, γίνε μέρος αυτής της κοινότητας που μεγαλώνει, γίνε μέρος αυτού του παλιρροϊκού κύματος και θα σου είναι πολύ εύκολο να φτάσεις στο Θεό. Μόνος σου, είναι δύσκολο. Οταν κινούνται πολλοί, γίνεται εύκολο, υποστηρίζουν ο ένας τον άλλον.

Το σάνυας δεν είναι τίποτε άλλο από μια προσπάθεια να δημιουργήσουμε μια μυστηριακή σχολή, όπου οι άνθρωποι θα μπορούν καθ' οδόν να υποστηρίζουν ο ένας τον άλλον. Το ταξί-δι είναι κοπιαστικό και μακρύ. Ο στόχος βρίσκεται πολύ μακριά και υπάρχουν χίλιοι δυο κίνδυνοι στο δρόμο και λάκκοι και μπο-ρεί να παραστρατήσει κανείς, οποιαδήποτε στιγμή. Και , όσο πιο ψηλά μετακινείσαι, τόσο πιο δύσκολο γίνεται. Ακόμη και η ανα-

76


πνοή δυσκολεύει. Αν όμως μετακινούνται πολλοί, μπορούν να κρατούν ο ένας τον άλλον, μπορούν να υποστηρίζουν ο ένας τον άλλον.

Με έχεις ερωτευτεί. Αντί να ρωτάς γιατί, πήγαινε βαθύτερα σ' αυτό. Γνώρισε τα βάθη του. Δεν θα απαντήσουν στην ερώ-τησή σου, αλλά θα τη διαλύσουν. Αυτή η εμπειρία δεν θα γίνει γνώσεις, αλλά θα σε κάνει αθωότερο.

Οι πραγματικές εμπειρίες πάντα σε κάνουν αθωότερο, αντί να σε κάνουν περισσότερο πολυμαθή. Τα προβλήματα δεν λύνο-νται εδώ, αλλά διαλύονται. (19)

77

Έτερον ήμισυ;

Ποτέ μην σκεφτείς τη γυναίκα ως έτερον ήμισυ. Δεν είναι ούτε εσύ είσαι. Είσαι ολότητα, είναι ολότητα. Είναι ένα άτομο κι εσυ είσαι ένα άτομο. Είσαι ολοκληρωμένος και είναι ολοκληρωμένη.

Αυτή η παλιά αντίληψη πως η γυναίκα αποτελεί το έτερο ήμισυ έχει αποδειχθεί μεγάλη καταστροφή. Τη στιγμή που αρχίζεις να κατέχεις, αυτό είναι ένα είδος κτητικότητας, τη στιγμή που αρχί-ζεις να καταστρέφεις την ατομικότητα του άλλου, καταστρέφεις κάτι μεγάλης αξίας. Είναι αυθύπαρκτο. Ποτέ μην σκεφτείς τη γυναίκα σαν το έτερον ήμισυ. Δεν είναι!

Δύο εραστές είναι σαν δυο κολώνες σε έναν ναό. Έτσι το τοπο-θετεί ο Χαλίλ Γκιμπράν. Στηρίζουν την ίδια στέγη, βρίσκονται όμως σε απόσταση, δεν είναι μαζί. Αν οι δύο κολώνες του ναού ερχόταν πολύ κοντά, ο ναός θα έπεφτε, η στέγη δεν θα στηρι-ζόταν καθόλου. Κοίτα αυτές τις κολώνες στο αμφιθέατρο Τσου-άνγκ Τσου. Στέκουν χωριστά, αλλά στηρίζουν την ίδια οροφή. Έτσι πρέπει να 'ναι και οι εραστές, ξέχωροι, άτομα κι όμως να στηρίζουν κάτι από κοινού.

Η σύζυγος δεν αποτελεί το ήμισυ του συζύγου, ούτε ο σύζυ-γος το ήμισυ της συζύγου, Ούτε ο σύζυγος είναι παραδομένος στη σύζυγο ούτε η σύζυγος είναι παραδομένη στο σύζυγο. Είναι και οι δύο παραδομένοι στο θεό της αγάπης. Να το θυμάσαι! Σίγουρα ο άντρας δεν έχει υποφέρει πολύ, γιατί είναι αντρική

78


ιδέα πως η γυναίκα είναι "το έτερον ήμισυ." Δεν νομίζει πως και ο ίδιος είναι το έτερον ήμισυ, όχι. Είναι αντρική ιδέα ότι η γυναίκα αποτελεί το έτερον ήμισυ. Ο άντρας παραμένει ολόκλη-ρος. Η γυναίκα γίνεται το έτερον ήμισυ.

Γ ι ' αυτό, μετά το γάμο, η γυναίκα πρέπει να πάρει το όνομα του συζύγου, όχι ο σύζυγος. Αυτή εξαφανίζεται, καταστρέφεται. Δεν είναι πια γυναίκα, είναι σύζυγος. Η σύζυγος αποτελεί ένα θεσμό. Ο άντρας παραμένει ακόμη ο άντρας που ήταν πριν. Κάτι προστίθεται στον άντρα, αλλά κάτι αφαιρείται από τη γυναίκα. Αυτό είναι άσχημο.

Τις προάλλες, διάβαζα το όμορφο ποίημα μιας γυναίκας: Πες μου για την αγάπη σου, λέει στον εραστή της...

Πες μου για την αγάπη σου. Τη γνωρίζω καλά. Την ένιωσα στη ματιά σου Την ένιωσα στο ράπισμα του μαστιγίου Και ακόμη χειρότερα Στη γλώσσα σου. Είναι τόσο ρευστή. Που μ' έχει πνίξει. Και δικά μου, Μέσα στη διακοπή της έντασης, Δεν έχουν απομείνει παρά λίγα μέρη ασημάδευτα. Η αγάπη σου έχει καταβροχθίσει ολόκληρο το μυαλό μου. Η ασφάλεια της αγάπης σου με έχει ορφανέψει. Το δώρο της αγάπης σου με έχει στιγματίσει ως νόθα. Η κατάθεση της αγάπης σου με έχει φυλακίσει. Το τραγούδι της αγάπης σου με έχει αφήσει άφωνη. Δεν θα τραγουδήσω άλλο πια.

79


Δεν υπάρχω πια. Με έχεις αγαπήσει μες τη λησμονιά.

Ας το επαναλάβω: Με έχεις αγαπήσει μες τη λησμονιά. Τότε η αγάπη δεν αποδεικνύεται κα ι πολύ της αγάπης. Είναι

ένας επιδέξιος τρόπος κυριαρχίας. Κι όταν υπάρχει κυριαρχία, η αγάπη εξαφανίζεται. Όταν υπάρχει κτητικότητα, η αγάπη εξα-φανίζεται.

Σε παρακαλώ να μην κατέχεις μια γυναίκα και να μην κατέ-χεις έναν άντρα. Η κατοχή, η κτητικότητα δεν είναι αγάπη. Να θυμάσαι, η γυναίκα πρέπει να παραμείνει ακέραια ως ολόκλη-ρο άτομο. Η ελευθερία της δεν πρέπει να καταστραφεί. Η ελευ-θερία της πρέπει να είναι σεβαστή, οτιδήποτε αυτό συνεπάγε-ται. Αυτό είναι το όραμα της Τάντρας: Ό,τ ι κι αν σημαίνει αυτό, η ελευθερία της πρέπει να μείνει άθικτη. Αν πραγματικά την αγαπάς, θα αγαπάς και την ελευθερία της κι αυτή θα αγαπά την ελευθερία σου.

Αν αγαπάς ένα άτομο, πώς μπορείς να καταστρέψεις την ελευ-θερία του; Αν εμπιστεύεσαι ένα άτομο, εμπιστεύεσαι και την ελευ-θερία του.

Συνέβη μια μέρα και ήρθε σ' εμένα ένας άντρας που ήταν πραγματικά αναστατωμένος, πολύ δυστυχής. Κα ι μου είπε: "Θ ' αυτοκτονήσω."

Εγώ ρώτησα: "Γιατί ;" Αυτός είπε: "Εμπιστεύτηκα τη γυναίκα μου κι αυτή με πρό-

δωσε. Την είχα εμπιστευθεί απόλυτα κι αυτή ήταν ερωτευμένη με έναν άλλον άντρα. Κα ι δεν ήξερα τίποτα, μέχρι τώρα! Βρήκα κάτι γράμματα, ύστερα έψαξα και τώρα έχει ομολογήσει ότι ήταν ερωτευμένη όλον αυτόν τον καιρό. Θα αυτοκτονήσω," είπε.

Εγώ είπα: "Είπες πως την εμπιστεύτηκες;" Αυτός είπε: "Να ι , την εμπιστεύτηκα κι αυτή με πρόδωσε." Τί

εννοείς, λέγοντας εμπιστοσύνη; Μάλλον έχεις λανθασμένη αντί-

80


λήψη όσον αφορά την εμπιστοσύνη. Η εμπιστοσύνη σου μοιά-ζει να είναι πολιτική. Την εμπιστεύτηκες, ώστε να μη σε προ-δώσει. Η εμπιστοσύνη σου ήταν ένα κόλπο. Τώρα θέλεις να την κάνεις να αισθανθεί ένοχη. Αυτό δεν είναι εμπιστοσύνη.

Ήταν πολύ προβληματισμένος. Είπε: "Τ ί εννοείς τότε, λέγο-ντας εμπιστοσύνη, αν αυτό δεν είναι εμπιστοσύνη; Την εμπιστε-ύτηκα ανεπιφύλακτα."

Είπα, "Αν ήμουν στη θέση σου, εμπιστοσύνη θα σήμαινε για μένα ότι εμπιστεύομαι την ελευθερία της και εμπιστεύομαι την ευφυία της και εμπιστεύομαι την ικανότητά της να αγαπάει. Αν ερωτευτεί κάποιον άλλον, το εμπιστεύομαι κι αυτό. Είναι έξυ-πνη, μπορεί να διαλέξει. Είναι ελεύθερη, μπορεί να αγαπήσει. Εμπιστεύομαι την κατανόησή της."

Τί εννοείς λέγοντας εμπιστοσύνη; Όταν εμπιστεύεσαι την ευφυία της, την κατανόηση της, την επίγνωσή της, την εμπιστε-ύεσαι. Κι αν βρίσει πως θα της άρεσε να φορτωθεί κάποιον άλλον, αυτό είναι απόλυτα εντάξει. Ακόμα κι αν νιώθεις πόνο. αυτό είναι δικό σου πρόβλημα, δεν είναι πρόβλημά της. Κι αν αισθάνεσαι πόνο, αυτό δεν συμβαίνει από αγάπη, αλλά από ζήλια.

Τί είδους εμπιστοσύνη είναι αυτή, να λες πως έχεις προδο-θεί; Η δική μου κατανόηση της εμπιστοσύνης είναι ότι δεν μπο-ρεί να προδοθεί. Η εμπιστοσύνη, από τη φύση της, δεν μπορεί να προδοθεί. Είναι αδύνατον να προδοθεί η εμπιστοσύνη. Αν η εμπιστοσύνη μπορεί να προδοθεί, τότε δεν είναι εμπιστοσύ-νη. Ξανασκέψου το.

Αν αγαπώ μια γυναίκα, εμπιστεύομαι απείρως τη διάνοιά της. Κι αν κάποιες στιγμές θέλει να αγαπάει κάποιον άλλον, αυτό είναι απόλυτα καλό. Έχω πάντα εμπιστοσύνη στη διάνοιά της. Πρέπει να αισθάνεται έτσι. Είναι ελεύθερη. Δεν είναι το έτε-ρον μου ήμισυ, είναι ανεξάρτητη. Κι όταν δύο πρόσωπα απο-τελούν ανεξάρτητα άτομα, τότε μόνο υπάρχει αγάπη. Η αγάπη μπορεί να ρέει μόνο ανάμεσα σε δύο ελευθερίες.(20)

81

Η γυναίκα μέσα και η γυναίκα έξω

Πώς μπορώ να βοηθηθώ από την εξωτερική γυναίκα, ώστε να ενωθώ με την εσωτερική γυναίκα;

Μη σκέφτεσαι το πώς. Αν υπάρχει αγάπη, θα συμβεί. Κα ι η αγάπη δεν έχει πώς, η αγάπη είναι ένα δεν ξέρω πώς. Απλώς αγάπα, χωρίς κανένα λόγο. Απλώς αγάπα με ευλάβεια, με δέος. Απλώς αγάπα, βλέποντας στον άλλο όχι το σώμα, αλλά την ψυχή, βλέποντας στον άλλο όχι το νου αλλά το μη νου. Αν μπορείς να δεις το μη νου στη γυναίκα σου, θα μπορέσεις να βρεις την εσω-τερική σου γυναίκα πολύ εύκολα. Τότε η εξωτερική γυναίκα είναι απλά το μέσο. Μέσα από την εξωτερική γυναίκα, θα στραφείς στην εσωτερική σου γυναίκα.

Αν όμως η άλλη γυναίκα, η απ' έξω, αποτελεί μονάχα ένα σώμα, τότε είσαι μπλοκαρισμένος. Αν η άλλη γυναίκα αποτελεί απλώς μια ψυχή, ένα κενό, ένα πέρασμα, τότε δεν υπάρχει τίπο-τα να σε σταματήσει. Η ενέργειά σου θα στραφεί πίσω και θα εισχωρήσει και θα βρει τη δική σου εσωτερική γυναίκα.

Κάθε γυναίκα και κάθε άντρας μπορούν να βοηθηθούν απ' έξω, για να βρουν την εσωτερική γυναίκα και τον εσωτερικό άντρα. Δεν υπάρχει όμως "πώς", σ' αυτό. Απαιτείται ευλάβεια. Διαλογίσου σχετικά με τη θεϊκότητα του άλλου.

82


Ο άλλος είναι θεϊκός. Ας επικρατήσει αυτή η άποψη. Ας σε περιβάλλει αυτό το κλίμα. Κα ι θα γίνει, βρίσκεται ήδη καθο-δόν. (21)

Η οικειότητα με μια γυναίκα ή έναν άντρα είναι καλύτερη από το να έχεις μιαν επιφανειακή σχέση. Η αγάπη δεν είναι βρα-χύβιο λουλούδι. Χρειάζεται χρόνια για να αναπτυχθεί. Κα ι μόνο όταν αναπτύσσεται, ξεφεύγει από τη βιολογία κι αρχίζει να κατα-λαβαίνει κάτι από το πνευματικό.

Με το να είσαι απλώς με πολλές γυναίκες ή πολλούς άντρες, παραμένεις επιφανειακός, πράγμα που μπορεί να είναι διασκε-δαστικό, ωστόσο επιφανειακό. Σε κρατάει σίγουρα απασχολη-μένο, αλλά η απασχόληση δεν βοηθάει στο να αναπτυχθείς εσω-τερικά. Μ ι α σχέση όμως με έναν άνθρωπο, μια συνεχόμενη σχέση, έτσι ώστε να κατανοείτε ολοένα και περισσότερο ο ένας τον άλλον, είναι εξαιρετική βοήθεια.

Γιατί συμβαίνει αυτό; Κι από πού προέρχεται η ανάγκη να κατανοείς τον άντρα ή τη γυναίκα; Η ανάγκη υπάρχει επειδή κάθε άντρας έχει ένα θηλυκό κομμάτι στην ύπαρξή του και κάθε γυναίκα έχει ένα αρσενικό κομμάτι στην ύπαρξή της. Ο μονα-δικός δρόμος για να το καταλάβεις αυτό, ο φυσικότερος τρόπος για να το καταλάβεις αυτό, είναι το να είσαι σε μια βαθιά και οικεία σχέση με κάποιον... Αφήστε την εμπιστοσύνη να αναπτυ-χθεί, έτσι ώστε όλοι οι φραγμοί να λιώσουν. Πλησιάστε ο ένας τον άλλον τόσο πολύ, που να μπορείτε να βλέπετε βαθιά...

Όταν έχεις πολλές σχέσεις, δεν θα είσαι ικανός να βυθιστείς βαθιά μέσα στην ψυχή του άλλου. Κι αυτό είναι το μοναδικό, που είναι αναγκαίο, για να γνωρίσεις τα ενδότερά σου. Η σχέση γίνεται ο καθρέφτης σου. Η γυναίκα κοιτάζει μέσα στον άντρα κι αρχίζει να ανακαλύπτει τη δική της αντρική φύση. Ο άντρας κοιτάζει μέσα στη γυναίκα κι αρχίζει να ανακαλύπτει τη δική του γυναικεία φύση. Και όσο περισσότερο συνειδητό γίνεται αυτό

83


το άλλο κομμάτι του εαυτού σου, ο άλλος πόλος, τόσο περισσό-τερο ακέραιος γίνεσαι, ολοκληρώνεσαι. Όταν ο εσωτερικός σου άντρας ή η εσωτερική σου γυναίκα βρίσκονται σε σύμπνοια και έχουν λιώσει ο ένας μέσα στον άλλον, όταν δεν είναι άλλο πια χωρισμένοι, αποκομμένοι, όταν έχουν γίνει ένα ολοκληρωμένο όλον, τότε έχεις γίνει άτομο.

Ο Καρλ Γκούσταβ Γιούνγκ το αποκαλεί αυτό διαδικασία της εξατομίκευσης. Έχε ι δίκιο! Έχε ι διαλέξει την κατάλληλη λέξη για αυτό...

Το παιχνίδι με πολλούς ανθρώπους θα σε κρατήσει επιφανεια-κό, ψυχαγωγημένο, απασχολημένο, δεν θα σου επιτρέψει όμως να αναπτυχθείς. Κα ι το μοναδικό, που τελικά σημαίνει κάτι, είναι το να αναπτυχθείς. Το να αναπτυχθείς σε ακεραιότητα, σε ατο-μικότητα, το να αναπτυχθεί ένα κέντρο σε σένα Κα ι γ ι ' αυτήν την ανάπτυξη είναι αναγκαίο για σένα να γνωρίζεις το άλλο σου κομμάτι.(22)

84

Η αγάπη είναι σαν ένα ποτάμι

Κάθε εραστής αισθάνεται ότι κάτι λείπει, γιατί η αγάπη είναι ατελείωτη. Είναι διαδικασία, δεν είναι ένα αντικείμενο. Είναι αναπόφευκτο για κάθε εραστή να αισθάνεται ότι κάτι λείπει, μην το ερμηνεύετε όμως λανθασμένα. Απλά δείχνει πως η αγάπη από μόνη της έχει μια δυναμική. Μοιάζει με ποτάμι, βρίσκεται συνεχώς σε κίνηση. Στην ίδια την κίνηση οφείλεται η ζωή του ποταμού. Μόλις σταματήσει, γίνεται ένα στάσιμο πράγμα, τότε δεν είναι πια ένα ποτάμι. Η ίδια η λέξη ποταμός δείχνει μια διαδικασία. Ο ίδιος ο ήχος της λέξης, σου δίνει την αίσθηση της κίνησης.

Η αγάπη είναι ποταμός, δεν είναι πράγμα, εμπόρευμα. Οπότε, μην σκεφτείς ότι κάτι λείπει. Αποτελεί μέρος της διαδικασίας της αγάπης. Κα ι είναι καλό που δεν είναι ολοκληρωμένη. Όταν κάτι λείπει, χρειάζεται να κάνεις κάτι. Αυτό όμως είναι κάλε-σμα από ανώτερες και ύψιστες ανώτερες κορυφές. Όχι πως όταν τις φτάσεις θα αισθανθείς ικανοποιημένος... Η αγάπη ποτέ δεν αισθάνεται ολοκληρωμένη. Δεν γνωρίζει ολοκλήρωση, είναι όμως όμορφη, γιατί τότε είναι ζωντανή για πάντα.

Κα ι πάντοτε θα αισθάνεσαι ότι κάτι δεν είναι συντονισμένο. Κι αυτό είναι φυσικό, γιατί όταν δύο πρόσωπα συναντιόνται, δύο διαφορετικοί κόσμοι συναντιόνται. Το να περιμένεις να ταιριά-

85


ξουν απόλυτα είναι σαν να έχεις υπερβολικές προσδοκίες, είναι σαν να προσδοκάς το αδύνατο και αυτό θα προκαλέσει ματαί-ωση. Πάντα κάτι θα είναι ασυντόνιστο. Αν ταιριάξεις απόλυτα και δεν υπάρχει τίποτα ασυντόνιστο, η σχέση θα γίνει στάσιμη. Το πολύ να υπάρχουν λίγες στιγμές όπου τα πάντα να είναι συντο-νισμένα, σπάνιες στιγμές. Ακόμα κι όταν έρχονται, μπορεί να μην τα καταφέρεις να τις συλλάβεις - είναι τόσο σύντομες, τόσο σπάνιες. Δεν έχουν έρθει κι έχουν ήδη φύγει - μόνο μια φευγα-λέα ματιά. Κι αυτή η ματιά θα σε απογοητεύσει περισσότερο, γιατί τότε θα δεις ακόμα καθαρότερα ότι τα πράγματα είναι ασυ-ντόνιστα.

Έτσι πρέπει να είναι. Κάνε κάθε προσπάθεια για να επιτύ-χεις αυτόν το συντονισμό, να είσαι όμως πάντα έτοιμος, αν δεν πάει τέλεια. Κα ι μην ανησυχείς γ ι ' αυτό, διαφορετικά θα απο-συντονιστείς περισσότερο. Συμβαίνει μόνον όταν δεν ανησυχείς γ ι ' αυτό. Συμβαίνει μόνον όταν δεν έχεις ένταση γι ' αυτό, όταν ούτε καν το περιμένεις, έτσι, στα ξαφνικά. Είναι ένα θείο δώρο.

Η αγάπη δεν είναι ένα πράγμα που μπορείς να κάνεις. Κάνο-ντας όμως άλλα πράγματα, η αγάπη θα συμβεί. Υπάρχουν μικρο-πράγματα που μπορείτε να κάνετε, να κάθεστε μαζί, να κοιτά-τε το φεγγάρι, ν' ακούτε μουσική, καμιά άμεση σχέση με την αγάπη.

Η αγάπη είναι πολύ απαλή, εύθραυστη. Αν την κοιτάξεις, αν την κοιτάξεις άμεσα, θα εξαφανισθεί. Έρχεται μόνον όταν δεν έχεις επίγνωση, κάνοντας κάτι άλλο. Δεν μπορείς να πας απευ-θείας, σαν τόξο. Η αγάπη δεν είναι ένας στόχος. Είναι ένα πολύ λεπτό φαινόμενο... είναι πολύ ντροπαλή. Αν πας απευθείας, θα κρυφτεί. Αν κάνεις κάτι ευθέως, θα χάσεις.

Ο κόσμος έχει γίνει πολύ ανόητος όσον αφορά την αγάπη. Τη θέλουν άμεσα. Τη θέλουν σαν στιγμιαίο καφέ - όποτε θέλεις, παραγγέλνεις κι εμφανίζεται. Η αγάπη είναι μια λεπτή τέχνη, δεν είναι κάτι που μπορείς να κάνεις πραγματικά.

86


Μερικές φορές έρχονται αυτές οι σπάνιες στιγμές ευδαιμο-νίας και τότε εμφανίζεται κάτι από το άγνωστο. Δεν είσαι πια στη γη, είσαι στον παράδεισο. Διαβάζοντας ένα βιβλίο με τον εραστή σου, όταν είστε και οι δυο βαθιά απορροφημένοι σ' αυτό, ξαφνικά βρίσκετε πως έχει δημιουργηθεί γύρω σας μια διαφο-ρετική ποιότητα ύπαρξης. Κάτι περιβάλλει και τους δυο σας σαν αύρα και όλα είναι γαλήνια. Δεν κάνατε όμως εσείς κάτι άμεσα. Απλώς διαβάζατε ένα βιβλίο ή πηγαίνατε ένα μακρύ περίπατο, χέρι - χέρι ενάντια στο δυνατό άνεμο και ξάφνου νάτην. Πάντα σας πιάνει στον ύπνο. Μάθετε λοιπόν να κάνετε πράγματα μαζί. Έχω παρατηρήσει τόσους πολλούς ανθρώπους, χιλιάδες ζευγά-ρια. Οι άνθρωποι έχουν τελείως ξεχάσει τη γλώσσα του να κάνουν μαζί πράγματα ή να μην κάνουν τίποτα, απλώς να είναι μαζί, απλώς να είναι. Οι άνθρωποι το έχουν ξεχάσει. Αν δεν έχουν τι να κάνουν, κάνουν έρωτα. Τότε δεν συμβαίνει τίποτα και σιγά - σιγά απογοητεύονται από την ίδια την αγάπη και τότε ολόκληρη η ζωή χάνει το νόημά της, γιατί αν η αγάπη δεν έχει νόημα, η ζωή δεν έχει νόημα.

Ο άντρας και η γυναίκα είναι διαφορετικοί. Κα ι όχι μόνο δια-φορετικοί, αλλά είναι αντίθετοι, δεν μπορούν να συνταιριάξουν. Κι αυτή είναι η ομορφιά. Όταν ταιριάζουν είναι ένα θαύμα, μια μαγική στιγμή. Διαφορετικά τσακώνονται και μάχονται. Αυτό είναι φυσικό και μπορεί να γίνει κατανοητό, γιατί κουβαλούν διαφορετικά μυαλά. Οι αντιλήψεις τους είναι εκ διαμέτρου αντί-θετες. Δεν μπορούν να συμφωνήσουν σε τίποτα, γιατί οι δρό-μοι τους είναι διαφορετικοί, η λογική τους είναι διαφορετική.

Το να βρίσκεστε σε βαθύ συντονισμό, σε βαθιά αρμονία είναι σχεδόν θαυμαστό. Είναι σαν σπάνιο διαμάντι και δεν θα 'πρεπε να το ζητά κανείς καθημερινά. Δεν θα 'πρεπε να το ζητά σαν ένα κομμάτι της ρουτίνας. Χρειάζεται κανείς να περιμένει γ ι ' αυτό. Μήνες, μερικές φορές χρόνια περνάνε και τότε, ξαφνικά έρχεται. Κα ι είναι πάντα εξ απρόοπτου, απροκάλεστα.

87


Με παρακολουθείς; Μην ανησυχείς! Θα τακτοποιηθεί μόνο του. Κα ι μη γίνεις αναζητητής της αγάπης, διαφορετικά θα τη χάσεις τελείως. (23)

88

Η θύελλα έχει περάσει

Όσσο, αισθάνομαι πως η χαρά από τη σχέση μου έχει εξα-φανιστεί. Υπάρχει αγάπη, όμως η χαρά, η διασκέδαση έχει εξα-φανιστεί. Τί μπορεί να γίνει;

Πρέπει να έχει γίνει κάποια παρανόηση εδώ. Η χαρά δεν έχει εξαφανιστεί, η χαρά ποτέ δεν υπήρξε. Αυτό που υπήρχε ήταν κάτι άλλο. Η έξαψη είναι που έχει εξαφανιστεί, εσύ όμως νόμι-ζες πως η έξαψη είναι η χαρά. Η χαρά θα έρθει τώρα. Όταν η έξαψη υποχωρήσει, μόνο τότε, έρχεται η χαρά. Η χαρά είναι ένα πολύ ήσυχο φαινόμενο. Δεν έχει καμιά σχέση με την έξαψη, δεν έχει καθόλου πυρετό. Είναι ήσυχη, σιωπηλή και ψυχρή.

Στη Δύση όμως η παρανόηση αυτή έχει επικρατήσει. Οι άνθρω-ποι σκέφτονται πως η έξαψη είναι χαρά. Είναι ένας είδος μεθυ-σιού. Ο άνθρωπος αισθάνεται απασχολημένος, απίστευτα απα-σχολημένος. Με αυτές τις ενασχολήσεις ξεχνάει κανείς τις δυσκολίες του: τα προβλήματά του. Είναι σαν αλκοόλ, ξεχνάς τα προβλήματά σου, ξεχνάς τον εαυτό σου. Τουλάχιστον προς στιγμήν είσαι πάρα πολύ μακριά από τον εαυτό σου. Να τι σημαί-νει η έξαψη: Δεν είσαι πια σε επαφή με το εσωτερικό σου. Βρί-σκεσαι έξω από σένα, έχεις δραπετεύσει από τον εαυτό σου. Οταν όμως βρίσκεσαι έξω από τον εαυτό σου, το έχεις βάλει στα πόδια από τον εαυτό σου. Κι όταν είσαι έξω από σένα, αργά

89


ή γρήγορα θα κουραστείς. Σου λείπει η τροφή που προέρχεται από τον βαθύτατο πυρήνα σου.

Δεν μπορεί λοιπόν καμία έξαψη να έχει διάρκεια, μπορεί να είναι απλώς ένα στιγμιαίο φαινόμενο, κάτι περαστικό. Όλοι οι μήνες του μέλιτος τελειώνουν, πρέπει να φτάσουν σε ένα τέρμα, αλλιώς θα σε σκότωναν. Αν βρίσκεσαι συνεχώς σε έξαψη, θα καταντήσεις τρελός. Πρέπει να υποχωρήσει η έξαψη, πρέπει ξανά να πάρεις τροφή. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να μένει ξυπνητός πολλές νύχτες. Για μια νύχτα, δυο νύχτες, τρεις νύχτες, δεν υπάρ-χει πρόβλημα, αν όμως μένεις ξύπνιος για πολλές νύχτες στη σειρά, θα αρχίσεις να νιώθεις κουρασμένος, εντελώς κουρασμέ-νος, αποκαμωμένος. Και θα νιώθεις επιπλέον απαθής και νεκρός. Απλώς θα χρειάζεσαι ξεκούραση. Μετά από κάθε έξαψη, υπάρ-χει ανάγκη για ξεκούραση. Με την ξεκούραση ανασυντάσσε-σαι, συνέρχεσαι κι ύστερα μπορείς να δώσεις τον εαυτό σου στην έξαψη.

Οταν η έξαψη εξαφανιστεί, αρχίζει ο άνθρωπος να σκέφτε-ται: "Τι θα γίνει λοιπόν μ' αυτή την αγάπη;" Στη Δύση, η αγάπη πεθαίνει με την έξαψη κι αυτό είναι μια αθλιότητα. Στην πραγ-ματικότητα, η αγάπη ποτέ δεν υπήρξε. Υπήρχε μόνο η αγάπη της έξαψης, δεν ήταν καθόλου πραγματική αγάπη. Ήταν μόνο προσπάθεια να ξεφύγεις από τον εαυτό σου. Ήταν η αναζήτη-ση εντυπώσεων. Χρησιμοποιείς τη σωστή λέξη "διασκέδαση". Ήταν απλώς και μόνο διασκέδαση, καθόλου οικειότητα. Όταν εξαφανιστεί η έξαψη κι εσύ απλώς νιώθεις μόνο την αγάπη, τότε μπορεί η αγάπη να αναπτυχθεί. Τώρα οι μέρες του πυρετού έχουν περάσει. Αυτό είναι το αληθινό ξεκίνημα.

Για μένα, η αληθινή αγάπη αρχίζει όταν ο μήνες του μέλιτος έχει περάσει. Για αυτό το χρονικό διάστημα όμως, η δυτική κατα-νόηση κάνει τη σκέψη πως πάει, πέρασε, έχει τελειώσει. "Ψάξε μια άλλη γυναίκα, έναν άλλον άντρα. Για ποιό λόγο να συνεχί-σεις; Η διασκέδαση έχει περάσει!"

90


Αν τώρα συνεχίσεις να αγαπάς, η αγάπη παίρνει κάποιο βάθος, μετατρέπεται σε οικειότητα. Μ ι α μεγάλη χάρη θα γεννηθεί μ' αυτό. Θα έχει κάτι ανεπαίσθητο, δεν θα είναι επιφανειακή. Δεν θα είναι διασκέδαση, θα είναι διαλογισμός, θα είναι προσευχή. Θα σε βοηθήσει να γνωρίσεις τον εαυτό σου. Τώρα είναι η ώρα, η σωστή στιγμή για να αναπτυχθεί η αγάπη, αφού όλη η ενέρ-γεια, που μετασχηματιζόταν σε έξαψη, δεν θα σπαταλιέται πια. Θα πέφτει πάνω στο σπόρο της αγάπης και το δέντρο θα μπο-ρεί να έχει πυκνό φύλλωμα.

Αν εσύ μπορέσεις να συνεχίσεις να αναπτύσσεσαι μέσα σ' αυτήν την οικειότητα - που δεν είναι άλλο πια έξαψη - τότε θα έρθει η χαρά. Στην αρχή έξαψη, ύστερα αγάπη, ύστερα χαρά. Η χαρά είναι το τελικό προϊόν, η ολοκλήρωση. Η έξαψη είναι μόνο η αρχή, ένας καταλύτης, δεν είναι το τέρμα. Κα ι εκείνοι που σταματούν στην έξαψη, ποτέ δεν θα αποκτήσουν την εμπει-ρία της αγάπης, ποτέ δεν θα γνωρίσουν το μυστικό της αγάπης, ποτέ δεν θα γνωρίσουν τη χαρά της αγάπης. Γνωρίζουν την έξαψη, τον αισθησιακό πυρετό, δεν θα γνωρίσουν όμως ποτέ τη χάρη, που είναι η αγάπη. Ποτέ δεν θα βιώσουν την εμπει-ρία της ομορφιάς του να είσαι με ένα άλλο άτομο, όχι μέσα στην έξαψη αλλά μέσα στη σιωπή, χωρίς λέξεις, χωρίς καθόλου προ-σπάθεια, χωρίς να κάνεις κάτι. Απλώς και μόνο να είσαστε μαζί, να μοιράζεστε έναν εσωτερικό χώρο, την ίδια την ύπαρξη, να μοιράζεται ο ένας τον άλλον, χωρίς να κάνετε σκέψεις, για το τι πρέπει να γίνει, για το τι θα έπρεπε κανείς να πει, για το πού θα έπρεπε να πάει κανείς, για το πώς θα έπρεπε κανείς να το απολαύσει.

Όλα αυτά έχουν τώρα περάσει. Η καταιγίδα έχει περάσει, και έχει έρθει η γαλήνη. Τότε συμβαίνει η αγάπη. Θα συμβεί από τη χάρη, από την γαλήνη, από το ρυθμό. Θα προέλθει από τα δικό σου βάθος. Δεν θα είναι αληθινά σωματικό αίσθημα. Υπάρ-χει σεξ, που είναι πνευματικό, που δεν έχει καμιά σχέση με το

91


σώμα. Αν και το σώμα παίρνει μέρος σ' αυτό, δεν είναι η πηγή του. Τότε και μόνο τότε παίρνει το σεξ τη χροιά της Τάντρας.

Κα ι αυτή είναι η πρόταση μου: Παρατήρησε τον εαυτό σου. Τώρα, που πλησιάζεις στο ναό, μη δραπετεύεις. Μπες μέσα. Ξέχνα την έξαψη, αυτή είναι απλώς παιδική. Κάτι θαυμάσιο σε περιμένει. Αν μπορείς να περιμένεις, αν έχεις υπομονή και μπο-ρείς να εμπιστεύεσαι, θα έρθει. Κα ι το να γνωρίσεις την αγάπη σημαίνει να γνωρίσεις το Θεό...(24)

92

Η φωτιά έχει σβήσει

Όταν η αγάπη γίνεται πιο βαθιά, τότε οι σύζυγοι γίνονται αδέλ-φια. Όταν η αγάπη πηγαίνει βαθύτερα, η ηλιακή ενέργεια γίνε-ται σεληνιακή ενέργεια.

Η ζέστη φεύγει κι έρχεται η δροσιά. Κα ι όταν η αγάπη βαθαί-νει, εσείς παρεξηγείτε αυτή τη λειτουργία, γιατί έχουμε συνηθί-σει στον πυρετό, στο πάθος, στην έξαρση και τώρα το όλο πράγ-μα φαίνεται χαζό! Τώρα αν κάνετε έρωτα φαίνεται γελοίο. Αν δεν κάνετε έρωτα, νιώθετε σαν κάτι να λείπει, εξαιτίας της παλιάς συνήθειας...

Οπότε, θα πρέπει να καταλάβετε αυτήν την ψυχρότητα που επέρχεται και φυσικά όταν ξεκινάτε να νιώθετε σαν ένα, ξυπνά ένας φόβος. Ένας φόβος για το τι συμβαίνει, γιατί, αν γίνεται ένας άνθρωπος, τότε θ' αρχίσετε να ξεχνάτε τον άλλον. Ο άλλος μπορεί να υπάρχει μόνο σαν ο άλλος.

Οι ψυχολόγοι λένε πως όταν το παιδί αρχίζει να μιλάει, πρώτα προφέρει τη λέξη "μπαμπά" και όχι "μαμά". Αυτό πληγώνει τη μητέ-ρα, που φροντίζει το παιδί και το έφερε μέσα της για εννιά μήνες, είναι μαζί του είκοσι τέσσερις ώρες, αλλά όταν το παιδί προ-φέρει την πρώτη λέξη φωνάζει "μπαμπά." Ο πατέρας βρίσκεται απλώς στην περιφέρεια ενώ η μητέρα είναι τόσο κοντά και νιώ-θει πως το παιδί την προδίδει!

93


Υπάρχει όμως λόγος γ ι ' αυτό: Η μητέρα είναι τόσο κοντά στο παιδί, που αυτό δεν μπορεί να την ξεχωρίσει. Αυτός είναι ο λόγος. Είναι τόσο πολύ ένα η μητέρα με το παιδί, που αυτό δεν την αισθάνεται σαν κάποιον ξεχωριστό άλλο. Ο μπαμπάς δεν γίνε-ται τόσο στενά αισθητός στο παιδί. Έρχεται και φεύγει το πρωί για το γραφείο, δεν βρίσκεται πια εκεί. Επιστρέφει το βράδυ και κάποιες φορές παίζει με το παιδί κα ι ύστερα φεύγει. Έτσι. ο πατέρας θεωρείται ο άλλος. Μερικές φορές, ο πατέρας δεν είναι εκεί, η μητέρα όμως πάντα βρίσκεται εκεί, δεν λείπει ποτέ από το παιδί. Το παιδί όμως φεύγει μερικές φορές, αποκοιμιέ-ται. Οταν κλείνει τα μάτια του, η μαμά εξαφανίζεται, εκείνη όμως βρίσκεται εκεί. Έτσι, δεν μπορεί να σκεφτεί τη μητέρα σαν "τον άλλο." Γ ι ' αυτό, πρώτα φωνάζει "μπαμπά" και μετά, σιγά - σιγά, κάποια μέρα θα μάθει τη λέξη και θα φωνάξει "μαμά."

Το τρίτο πράγμα που θα μάθει θα είναι το δικό του όνομα, γιατί αυτό είναι το πιο δύσκολο πράγμα για το παιδί. Τώρα μπο-ρεί να καταλάβει ότι η μητέρα είναι επίσης ξεχωριστή. Κάποιες φορές είναι πεινασμένο κι εκείνη δεν έρχεται από την κουζίνα και άλλες φορές είναι βρεγμένο κι εκείνη μιλάει σε κάποιον άλλο. Τότε αρχίζει να νιώθει πως η μητέρα του είναι κάποια άλλη. δεν είναι τελείως ένα μαζί του. Το ίδιο όμως είναι ένα με τον εαυτό του, έτσι το τελευταίο πράγμα που μαθαίνει είναι το όνομά του.

Γ ι ' αυτό, όταν δυο εραστές ξεκινούν να γίνονται ένα, προκύ-πτει ο φόβος: "Χάνω τον άλλο;" Κατά κάποιο τρόπο ναι, γιατί ο άλλος δεν θα γίνεται αισθητός σαν κάποιος άλλος. Έτσι γεν-νιέται η ιδέα της αδελφικής αγάπης. Γιατί; Η αδελφική αγάπη δεν έχει έξαρση, είναι ήρεμη. Είναι πολύ ήρεμη και χαλαρή. Δεν έχει πάθος ούτε αισθησιασμό ούτε σεξουαλικότητα.

Κα ι κάτι άλλο: Ο αδελφός και η αδελφή δεν έχουν διαλέξει ο ένας τον άλλον. Το φαινόμενο της σχέσης τους είναι δεδομέ-

94


νο. Μ ια μέρα ξαφνικά ανακαλύπτεις ότι είσαι αδελφός με κά-ποιον. Δεν το έχεις επιλέξει.

Τους εραστές όμως τους επιλέγεις. Στην επιλογή κάποιου ερα-στή, λειτουργεί το εγώ. Με την αδελφή, με τον αδελφό δεν τίθε-ται θέμα εγώ. Δεν τους έχεις επιλέξει. Είναι δώρο από το Θεό. Δεν μπορείς να το αλλάξεις, δεν μπορείς να πας σε μια δημό-σια υπηρεσία, στο δικαστή και να πεις ότι δίνεις διαζύγιο στην αδελφή σου και δεν μπορείς να είσαι αδελφός της πια. Έστω κι αν αποφασίσεις να μην είσαι αδελφός, ακόμα παραμένεις αδελ-φός. Δεν υπάρχει καμία διαφορά. Δεν υπάρχει τρόπος να το αλλάξεις αυτό, δεν μπορείς να το ακυρώσεις.

Όταν δύο σύζυγοι αρχίζουν να νιώθουν σαν αδέλφια, τότε τα συναισθήματά τους βαθαίνουν τόσο πολύ, τότε ένας φόβος ξυπνά, μήπως αρχίζεις να θεωρείς τον άλλο σαν κάτι δεδομένο; Έχε ι γίνει τώρα ο αδελφός ή η αδελφή σου, οπότε δεν είναι πια επι-λογή σου, δεν έχει πια σύνδεση με το εγώ σου κα ι ανησυχείς μήπως δεν συμμετέχει πια στο προσωπικό σου ταξίδι. Όλοι αυτοί οι φόβοι ξυπνούν και το παρελθόν... Ξέρεις πια ότι είναι γελοίο, αλλά ακόμα η παλιά συνήθεια...

Μερικές φορές, κάποιος αρχίζει να νιώθει ότι κάτι του λεί-πει, νιώθει ένα είδος κενότητας. Αλλά μην το κοιτάξετε μέσα από το πρίσμα του παρελθόντος. Ακούστε με και δείτε το από την πλευρά του μέλλοντος. Πολλά πρόκειται να γίνουν μέσα σ' αυτό το κενό, πολλά θα γίνουν μέσα σ' αυτή την βαθιά οικειό-τητα. Θα εξαφανιστείτε και οι δύο. Η σεξουαλικότητα θα εκλεί-ψει τελείως μέσα στη σχέση σας. Όλη η έξαψη θα έχει φύγει και τότε θα γνωρίσετε μία τελείως διαφορετική ποιότητα αγάπης.

Αυτήν την ποιότητα που θα συμβεί μέσα σας την αποκαλώ προ-σευχή. Αλλά αυτό βρίσκεται ακόμη στο μέλλον, δεν έχει συμ-βεί ακόμα - βρίσκεστε στο δρόμο προς αυτό. Το παρελθόν έχει φύγει και το μέλλον δεν έχει έρθει ακόμη. Αυτή η ενδιάμεση

95


περίοδος θα είναι λίγο σκληρή αλλά μην σκέφτεστε το παρελ-θόν. Έχε ι περάσει και έχει φύγει για πάντα. Όσο κι αν προ-σπαθήσετε, δεν θα μπορέσετε να το φέρετε πίσω. Θα είναι τόσο χαζό, θα μοιάζει τόσο γελοίο. Μπορείτε να προσπαθήσετε να το τραβήξετε πίσω, αλλά θα αποτύχετε κι αυτό θα δημιουργή-σει περισσότερη δυστυχία. Οπότε, μην προσπαθήσετε καν. Απλώς αγαπηθείτε με έναν καινούργιο τρόπο...

Αφήστε να συμβεί αυτός ο καινούργιος μήνας του μέλιτος. Αγκαλιάστε ο ένας τον άλλον, να αγαπάτε και να φροντίζετε ο ένας τον άλλον και μη λαχταράτε την έξαψη, γιατί η έξαψη ήταν μια τρέλα, ήταν μια αγριότητα και είναι καλό το ότι έχει φύγει. Έτσι, θα πρέπει να θεωρείτε τον εαυτό σας τυχερό. Μην παρε-ξηγείτε αυτό που νιώθετε.

Αυτό θα συμβεί στον κάθε εραστή που βρίσκεται εδώ, αν πραγ-ματικά με ακούσει και πάει πιο βαθιά... Αυτό είναι το βάθος που ζητάτε, όταν λέτε πως θέλετε η αγάπη να πάει βαθιά - αυτό είναι το βάθος! Η παθιασμένη αγάπη είναι η περιφέρεια, η συμπα-θητική αγάπη είναι το κέντρο - αυτό είναι το βάθος. Απλώς δια-σκεδάστε το! Αισθανθείτε ευλογημένοι, διαλογιστείτε μαζί, χορέψ-τε μαζί. Εάν το σεξ εξαφανιστεί, αφήστε το, μην το πιέζετε. Αν καμία φορά συμβαίνει, αφήστε το να συμβεί, αν εκλείπει, αφή-στε το να εκλείψει. Μην ανησυχείτε γ ι ' αυτό. Δεν έχει προσφέ-ρει τίποτα και δεν μπορεί να αφαιρέσει τίποτα. Κα ι είναι καλό το ότι τώρα αισθάνεστε πως είναι γελοίο.(25)

96

Ζήσε επικίνδυνα

Είναι πολύ δύσκολο να είσαι ερωτευμένος για πολύ καιρό. Χρειάζεται βαθιά μεταμόρφωση του είναι σου. Μόνο τότε μπο-ρείς να είσαι ερωτευμένος για πολύ καιρό. Ο συνηθισμένος έρωτας είναι κάτι πολύ στιγμιαίο. Έρχεται και φεύγει, αρχίζει και τελειώνει, έχει μια αρχή και ένα τέλος. Οπότε, αντί να προ-σπαθείς να το εξηγήσεις λογικά, απλώς αποδέξου το γεγονός πως δεν είσαι πια ερωτευμένος. Θα είναι πολύ σκληρό! Δεν μπο-ρεί να γίνει αλλιώς, να υπάρχει αγάπη, αλλά να μην κυλά η ενέρ-γειά της. Πώς μπορεί να συμβεί αυτό; Η αγάπη είναι η ενέρ-γεια. Αν υπάρχει η αγάπη, τότε η ενέργεια θα κυλήσει.

Μπορεί να είσαι ερωτευμένος με την περασμένη σου αγάπη. Μπορεί να είσαι ερωτευμένος με τις περασμένες αναμνήσεις σου - με το πόσο όμορφα ήταν τα πράγματα και πώς κυλούσε η ενέργεια, ενώ τώρα δεν κυλά. Αυτό είναι προσκόλληση στο παρελθόν. Συνεχούς σκέφτεσαι το παρελθόν και θέλεις το παρόν να είναι όπως το παρελθόν. Αλλά αυτό δεν μπορεί να γίνει. Το παρόν είναι τελείως διαφορετικό από το παρελθόν - και είναι καλό το ότι είναι διαφορετικό! Αν ήταν απλώς μια επανάληψη του παρελθόντος τότε θα αγανακτούσες και θα ήταν τελείως βαρετά.

Οπότε, κοιτάξτε και οι δύο την πραγματικότητα και προσπα-θήστε να βρείτε την αλήθεια. Αν δεν είστε πια ερωτευμένοι, τότε

97


ένα πράγμα μπορεί να γίνει: Να είστε φίλοι. Δεν υπάρχει λόγος να πιέσετε τίποτε - η αγάπη δεν μπορεί να δεχθεί πιέσεις. Αν την πιέσετε, θα είναι υποκρισία και ποτέ δεν θα ικανοποιήσει κανέναν.

Κοιτάξτε λοιπόν αυτή την περίπτωση. Ήσασταν εραστές στο παρελθόν, τώρα μπορείτε τουλάχιστον να γίνετε φίλοι. Απλώς σκεφτείτε το!

Ίσως, αν αποφασίσετε να γίνεται φίλοι, ίσως, ο έρωτας αρχί-σει να κυλά ξανά, επειδή θα αρχίσετε να είστε ελεύθεροι, θα αρχίσετε ξανά να λειτουργείτε σαν ξεχωριστά άτομα. Το αίσθη-μα της ασφάλειας θα έχει φύγει. Τα στοιχεία που κατέστρεψαν τον ερωτά σας θα έχουν εξαφανιστεί. Τότε, ίσως υπάρχει η πιθα-νότητα να αρχίσει ο έρωτας να κυλά ξανά. Όπως παντρευτή-κατε μια μέρα, τώρα πάρτε διαζύγιο και απλώς γίνετε φίλοι. Όταν ερωτευτήκατε, ήσασταν φίλοι και συνδεθήκατε. Η αγάπη ανα-τέλλει μέσα από τη φιλία που, αργά ή γρήγορα γίνεται σχέση και όχι φιλία, οπότε και πεθαίνει η αγάπη. Αν πραγματικά θέλε-τε να αναστήσετε την αγάπη σας ξανά...

Κα ι δεν λέω ότι αυτό είναι μια βεβαιότητα, κανένας δεν μπο-ρεί να ξέρει, αλλά υπάρχει μία βεβαιότητα ότι μπορεί να επα-νέλθει. Αλλά, ακόμα κι αν δεν επανέλθει, μπορείς να ερωτευ-τείς ξανά με κάποιον άλλον, ο σύζυγός σου μπορεί να αγαπήσει κάποια άλλη.

Πάντα να θυμάσαι ένα πράγμα: Το να είσαι ερωτευμένος είναι καλό - είναι μεγαλειώδης αρετή. Αν δεν κυλά αυτή η ενέργεια με ένα άτομο, τότε είναι καλύτερα να του επιτρέψεις να κυλή-σει με κάποιον άλλον. Αλλά μην κολλήσεις στην πορεία. Αλλιώς θα υποφέρεις, θα κάνεις και τον άλλον να υποφέρει, θα υπο-φέρετε και οι δύο. Κα ι το πρόβλημα είναι ότι αν υποφέρεις για πολύ, τότε θα συνηθίσεις τους πόνους σου. Τότε θα αρχίσεις να νιώθεις κάποια ικανοποίηση μέσα σ' αυτήν την επίπονη κατά-σταση. Ίσως να γίνετε μαζοχιστές και τότε θα είναι πολύ δυσκο-

98


λότερο να βγεις απ' αυτό. Για τώρα το πρόβλημα δεν είναι μεγά-λο...

Πήγαινε πίσω σ' εκείνον και μίλησε του, ζήτησε του να είναι ειλικρινής. Έχετε αγαπήσει ο ένας τον άλλον, το λιγότερο που χρωστάτε ο ένας στον άλλον, είναι να είστε ειλικρινείς, να είστε ολοκληρωτικά ειλικρινείς. Ανοίξτε τα χαρτιά σας και μην προ-σπαθήσετε να κρυφτείτε, γιατί αυτό δεν θα σας βοηθήσει. Μόνο η αλήθεια βοηθάει. Τα ψέματα ποτέ δεν βοηθούν, αλλά απλώς αναβάλλουν το πρόβλημα, το οποίο θα ριζώνει ακόμα περισσό-τερο μέσα σας. Οπότε, όσο το συντομότερο τόσο το καλύτερο...

Πες του να είναι ειλικρινής, ακόμη κι αν πονάει. Πες του πως θα πονέσει, αλλά δεν χρειάζεται να ανησυχεί για τίποτα. Έχετε ζήσει την ευτυχία μαζί, τώρα θα πρέπει να αντιμετωπίσετε και τον πόνο μαζί. Να είστε ολοκληρωτικά ειλικρινείς και αληθινοί. Μην προσπαθείτε να βρείτε τον αποδιοπομπαίο τράγο ούτε να κυνηγάτε μάγισσες ούτε να προσπαθήσετε να βρείτε δικαιολο-γίες. Απλώς να είστε αληθινοί. Κοίταξε μέσα στον εαυτό σου, δείξε του την καρδιά σου κα ι βοήθησέ τον να είναι κι αυτός ειλικρινής. Αν ο έρωτάς σας τελείωσε, τότε γίνετε φίλοι. Δεν χρειάζεται να πιέζεστε. Ίσως κάποια μέρα ξανά...

Κάποτε, μια Ινδή ηθοποιός με ρώτησε πάνω σ' αυτό. Το πρό-βλημα ήταν ακριβώς το ίδιο κα ι πρότεινα διαζύγιο, επειδή δεν υπήρχε νόημα στο να συνέχιζαν για πολύ ακόμα. Χώρισαν. Ύστερα από εφτά χρόνια, παντρευόταν η κόρη τους, έτσι ξανά συναντήθηκαν. Για εφτά χρόνια δεν είχαν συναντηθεί καθόλου - και ερωτεύτηκαν ξανά! Εκείνη ήρθε τρέχοντας σ' εμένα και μου είπε: "Αυτό είναι απίθανο, αλλά συνέβη! Για εφτά χρόνια δεν είχαμε καν δει ο ένας τον άλλο, δεν είχαμε ανταλλάξει ούτε ένα γράμμα, αλλά η κόρη μας παντρευόταν και έπρεπε να ξανα-συναντηθούμε και ξαφνικά...!" Παντρεύτηκαν ξανά.

Τους είπα όμως να είναι πιο συνειδητοί τώρα, γιατί το ίδιο πράγμα μπορούσε να επαναληφθεί. Η αγάπη χρειάζεται τόσο

99


ανεπτυγμένη συνειδητότητα για να μπορεί να ρέει συνεχώς - και δεν είμαστε τόσο συνειδητοί, γ ι ' αυτό σταματά, ξανά και ξανά. Μόνο προχώρα και μην ανησυχείς.. Αν μια πόρτα κλείνει, θ' ανοί-ξε ι κάποια άλλη. Ποτέ μην προδίδεις την αγάπη. Οι εραστές αλλάζουν, αυτό δεν είναι πρόβλημα, δεν θα έπρεπε να είναι πρό-βλημα, δεν θα έπρεπε να είμαστε τόσο προσκολλημένοι στις προ-σωπικότητες. Αφήστε να υπάρχει μόνο ένας περιορισμός και αυτός θα πρέπει να είναι μόνο η αγάπη! Να είστε ερωτευμένοι με τον έρωτα, και κάθε τι άλλο είναι δευτερεύον. Να είστε θαρ-ραλέοι - το θάρρος θα σας βοηθήσει. Αλλιώς και οι δύο θα υπο-κρίνεστε και θα βρίσκεστε δικαιολογίες και θα συνεχίσετε να είστε μίζεροι. Να μη μένετε στη μιζέρια ούτε για μια στιγμή. Να ζείτε επικίνδυνα, γιατί αυτός είναι ο μόνος τρόπος να ζεις.

Κα ι τώρα που είσαι σανυάσιν, ελπίζω πως θα είσαι αρκετά θαρραλέα να αντιμετωπίσεις την πραγματικότητα. Αν ο έρωτας δεν βρίσκεται εκεί, δέξου του. Ίσως και μόνο το ότι θα βγουν όλα στην επιφάνεια ξεκάθαρα και τα κοιτάζεις με φρέσκια ματιά, ίσως κάτι να γίνει! Ίσως η αγάπη σου να βρίσκεται εκεί και να την έχεις φορτώσει με πολλές ανοησίες και να έχει καλυφθεί. Αν κάνεις τα πράγματα ξεκάθαρα, ίσως αποφορτωθείς, ίσως κι εκείνος το ίδιο και ίσιος αρχίσετε να αισθάνεστε ο ένας τον άλλον ξανά. Κι αν γίνει αυτό, την επόμενη φορά, μην επαναλάβετε πάλι τα ίδια που κάνατε πριν.

Ο κάθε γάμος σκοτώνει την αγάπη. Πολύ σπάνια έχω συνα-ντήσει ένα γάμο που να μην έχει σκοτώσει τον έρωτα. Είναι ένα θαύμα. Δεν είναι ο κανόνας, είναι η εξαίρεση και η εξαίρεση απλώς αποδεικνύει τον κανόνα. (26)

100

Να είσαι ειλικρινής με όποιο τίμημα

Αν αγαπάς μια γυναίκα, τότε να είσαι ολοκληρωτικά έντιμος και ειλικρινής μαζί της... Κα ι να της λες, πως κι εκείνη θα πρέ-πει να είναι έντιμη και ειλικρινής, όποιο κι αν είναι το τίμημα. Κι αυτό θα σας κοστίσει κάτι, επειδή θα προκαλέσει πόνο. Συχνά θα προκαλεί διαβολικό πόνο. Αν πας βόλτα με τη γυναίκα σου και δει κάποιον άλλον άντρα και πει, "Ένιωσα έλξη γ ι ' αυτόν τον άντρα. Για μια στιγμή, σε είχα εντελώς ξεχάσει," να θυμά-σαι, όσο πόνο κι αν σου προκαλεί, πως είναι ειλικρινής. Δεν υπάρχει τίποτα ψεύτικο σ' αυτό, το να νιώσει ότι την έλκει ο άλλος άντρας. Δεν σε συγκρίνει μ' εκείνον τον άντρα. Εκείνη τη στιγμή, εσύ δεν ήσουν εκεί, πώς είναι λοιπόν δυνατόν να κάνει σύγκριση; Απλώς, σε είχε ξεχάσει εκείνη τη στιγμή.

Κανονικά όμως δεν λέμε ο ένας στον άλλον τέτοια πράγμα-τα... Αλλά μπορεί κανείς να δουλεύει σιγά - σιγά πάνω σ' αυτό, ιδιαίτερα σε οικείες σχέσεις. Κι αν και οι δύο είναι έτοιμοι να προχωρήσουν βαθύτερα στην εντιμότητα και στην ειλικρίνειά τους, τότε αυτό έχει ανταπόδοση. Η αγάπη σας γίνεται βαθύτερη. Σύντομα θα αποκτήσει κάτι από το υπερπέραν. Αν μπορείτε να είστε ειλικρινείς κι ωστόσο εξακολουθείτε να είστε μαζί, αν μπο-ρείτε να υπομείνετε τις δυσκολίες που φέρνει μαζί της η ειλι-κρίνεια, τότε κάποια μέρα ακολουθεί η έκσταση, που η ειλικρί-νεια - κα ι μόνο η ειλικρίνεια - μπορεί να φέρει. (27)

101

Η αγάπη δεν ρίχνει καθόλου σκιές

Όταν όλες οι κτητικότητες, όλη η ζήλια, όλες οι προσδοκίες εξαφανίζονται, η αγάπη δεν εξαφανίζεται. Εσύ εξαφανίζεσαι, το εγώ εξαφανίζεται. Αυτές είναι οι σκιές του εγώ. Δεν είναι η αγάπη αυτή που ζηλεύει. Κοίταξέ το, παρατήρησε το συνεχώς. Όταν ζηλεύεις, δεν είναι η αγάπη που αισθάνεται τη ζήλια. Η αγάπη ποτέ δεν γνωρίζει την ελαχιστότατη ζήλια. Ακριβώς όπως ο ήλιος δεν έχει ιδέα για το τι είναι το σκοτάδι, έτσι και η αγάπη δεν έχει ιδέα για το τι είναι η ζήλια.

Είναι το εγώ που αισθάνεται πληγωμένο, είναι το εγώ, που αισθάνεται την αντιπαλότητα, ότι βρίσκεται σε συνεχή αγώνα. Είναι το εγώ, που είναι φιλόδοξο και θέλει να βρίσκεται ψηλό-τερα από τους άλλους, θέλει να είναι κάτι ξεχωριστό. Είναι το εγώ που αρχίζει να ζηλεύει, με διάθεση κτητική, επειδή το εγώ μόνο με αποκτήματα μπορεί να υπάρξει. Όσο περισσότερα έχει στην ιδιοκτησία του, τόσο περισσότερο δυναμώνει το εγώ. Χωρίς ιδιοκτησίες, το εγώ δεν μπορεί να υπάρξει. Στηρίζεται πάνω στην ιδιοκτησία. Όταν λοιπόν έχεις περισσότερα χρήματα, περισσό-τερη δύναμη, περισσότερη εκτίμηση, μια πανέμορφη γυναίκα, έναν ωραίο άντρα, όμορφα παιδιά, το εγώ αισθάνεται καλοθρεμ-μένο. Όταν εξαφανίζεται η ιδιοκτησία, όταν δεν κατέχεις τίπο-τα πια, δεν θα βρεις μέσα σου καθόλου εγώ. Δεν υπάρχει κανέ-νας πια, που να μπορεί να πει 'ναι.'

102


Και όταν σκέφτεσαι πως αυτή είναι η αγάπη σου, τότε, με μεγά-λη σιγουριά, η αγάπη σου θα εξαφανιστεί. Η αγάπη σου δεν είναι πραγματική αγάπη. Είναι ζήλια, κτητικότητα, μίσος, θυμός, βία. Αποτελείται από χιλιάδες πράγματα που δεν έχουν καμιά σχέση με την αγάπη. Επειδή αυτά τα πράγματα είναι τόσο άσχη-μα, δεν μπορούν να υπάρξουν χωρίς μάσκα.

Μόνο τότε είναι δυνατή η αγάπη, όταν έχει συμβεί ο διαλο-γισμός. Όταν δεν γνωρίζεις πώς να ξεκουραστείς στο δικό σου κέντρο, όταν δεν γνωρίζεις πώς να ξεκουραστείς και να χαλα-ρώσεις στη δική σου ύπαρξη, όταν δεν γνωρίζεις πώς μπορείς να είσαι μόνος και μακάριος, ποτέ δεν θα μπορέσεις να γνω-ρίσεις τι είναι η αγάπη.

Η αγάπη εμφανίζεται ως σχέση, υφίσταται όμως σε βαθιά μονα-χικότητα. Η αγάπη εκφράζεται ως διάθεση για σχέση, όμως η πηγή της αγάπης δεν είναι στη σχέση, η πηγή της αγάπης είναι ο διαλογισμός. Όταν είσαι στη μοναχικότητά σου ολικά ευτυχι-σμένος, όταν καθόλου δεν χρειάζεσαι τον άλλον, τότε είσαι ικανός για την αγάπη. Όταν ο άλλος είναι μια ανάγκη για σένα, τότε μπορείς μόνο να χρησιμοποιήσεις, να μεταχειριστείς, να εξου-σιάζεις, αλλά δεν μπορείς να αγαπάς.

Επειδή είσαι εξαρτημένος από τον άλλο, έρχεται η απληστία, από το φόβο. "Ποιός ξέρει; Σήμερα ο άλλος είναι μαζί μου, αύριο ίσως να μην είναι άλλο πια μαζί μου."

Ποιός μπορεί να ξέρει κάτι για την επόμενη στιγμή; Η γυναί-κα σου ίσως να σε παρατήσει, τα παιδιά θα μεγαλώσουν και θα φύγουν, ο σύζυγος σου μπορεί να σε αφήσει. Ποιός ξέρει κάτι για την επόμενη στιγμή; Από φόβο για το μέλλον, γίνεσαι πολύ άπληστος. Δημιουργείς μια θηλιά γύρω από το άτομο, για το οποίο σκέφτεσαι πως αγαπάς.

Η αγάπη όμως μπορεί να δημιουργήσει τη φυλακή σου. Και όταν η αγάπη δημιουργήσει μια φυλακή για σένα, τότε δεν απο-μένει στο μίσος να κάνει τίποτε. Η αγάπη φέρνει ελευθερία, η

103


αγάπη δίνει ελευθερία. Δεν είναι κτητική. Είναι όμως δυνατό, όταν έχεις βιώσει μιαν εντελώς διαφορετική ιδιότητα της αγάπης, όχι από την ανάγκη σου, αλλά από τη χαρά του μοιράσματος.

Η αγάπη είναι το μοίρασμα μιας χαράς που ξεχειλίζει. Είσαι πολύ γεμάτος από χαρά. Δεν μπορείς να την κρατήσεις, πρέπει να τη μοιραστείς. Τότε η αγάπη είναι ποίηση, τότε είναι κάτι απίστευτα όμορφο, κάτι που δεν είναι αυτού του κόσμου, κάτι που προέρχεται από την άλλη διάσταση. Αυτή την αγάπη δεν μπορεί κανείς να τη μάθει, όμως τα εμπόδια μπορούν να ξεπε-ραστούν.

Συχνά λέω το εξής: Μάθε την τέχνη της αγάπης. Αυτό όμως που εννοώ είναι: Μάθε την τέχνη να βάζεις στην άκρη όλα όσα εμποδίζουν την αγάπη. Πρόκειται για μια αρνητική διαδικασία. Είναι όπως όταν σκάβεις ένα πηγάδι. Βάζεις στην άκρη στρώ-ματα από χώμα, πέτρες, βράχια και ξαφνικά νάτο το νερό. Το νερό ήταν πάντα εκεί, ήταν ένα υπόγειο ρεύμα. Τώρα που έχεις βάλει στην άκρη όλα τα εμπόδια, το νερό είναι προσιτό. Έτσι είναι κα ι η αγάπη: Η αγάπη είναι το υπόγειο ρεύμα της ύπαρ-ξής σου. Ήδη ρέει, υπάρχουν όμως τόσες πέτρες, τόσα στρώ-ματα χώματος, που πρέπει να μπουν στην άκρη. Αυτό εννοώ όταν λέω μάθε την τέχνη της αγάπης. Δεν είναι κάτι για να μάθεις.(28)

Γιατ ί η ζήλια ακολουθεί πάντα την αγάπη σαν σκιά;

Η ζήλια δεν έχει καμία σχέση με την αγάπη. Στην πραγματι-κότητα, η τόσο περιβόητη αγάπη σας δεν έχει τίποτε να κάνει με την αγάπη. Όμορφες λέξεις που τις χρησιμοποιείτε χωρίς να ξέρετε τι σημαίνουν χωρίς να έχετε την εμπειρία της σημασίας τους. Συνεχώς χρησιμοποιείτε τη λέξη "αγάπη." Τη χρησιμοποιε-ίτε τόσο πολύ, που ξεχνάτε το γεγονός ότι δεν την έχετε βιώ-σει ακόμη. Αυτός είναι ένας από τους κίνδυνους, το να χρησι-μοποιείτε τέτοιες όμορφες λέξεις: "Θεός," "Αγάπη," "νιρβάνα",

104


"προσευχή." Συνεχώς τις χρησιμοποιείτε, τις επαναλαμβάνετε και σιγά - σιγά η πολλή επανάληψη τους σας κάνει να νομίζετε πως τις γνωρίζετε. Τί ξέρετε για την αγάπη; Αν δεν ξέρετε τίποτε για την αγάπη, τότε δεν μπορείτε να κάνετε αυτή την ερώτηση, γιατί η ζήλια δεν υπάρχει στην αγάπη.

Όπου εμφανίζεται η ζήλια, η αγάπη είναι απούσα. Η ζήλια δεν είναι κομμάτι της αγάπης, η ζήλια είναι κομμάτι της κτητι-κότητας. Η κτητικότητα δεν έχει καμία σχέση με την αγάπη. Επι-θυμείς να κατέχεις. Κατέχοντας, νιώθεις δυνατός. Και αν κάποιος άλλος προσπαθήσει να καταπατήσει την περιοχή σου θυμώνεις. Ή, αν κάποιος άλλος έχει μεγαλύτερο σπίτι από το δικό σου. τότε ζηλεύεις. Ή, αν κάποιος προσπαθήσει να αποκτήσει την περιουσία σου, τότε ζηλεύεις και θυμώνεις. Αν αγαπάς, η ζήλια είναι απίθανο να συμβεί.

Έχω ακούσει... Πάνω στο παγωμένο Γιούκον, δύο κυνηγοί σταμάτησαν στο

τελευταίο καταφύγιο να πάρουν προμήθειες για τον μακρύ σκο-τεινό χειμώνα. Αφού είχαν φορτώσει τα έλκηθρά τους με τα πράγ-ματα που χρειαζόταν, ήταν έτοιμοι να αναχωρήσουν, για έξι μήνες στην άγρια φύση.

"Ένα λεπτό παιδιά!" τους φώναξε ο μαγαζάτορας: "Δεν παίρ-νετε κι ένα από αυτά;" Κα ι τους έδειξε ένα τεράστιο πίνακα.

"Τ ί είναι αυτό;" Ρώτησε ένας από τους κυνηγούς. Ο μαγαζάτορας του έκλεισε το μάτι. "Αποκαλείται ο πίνακας

της αγάπης." Μπορείς να τον δένεις επάνω σου όταν νιώθεις μοναξιά.

"Θα πάρουμε δύο!" φώναξαν οι άντρες. Έ ξ ι μήνες αργότερα, ο ένας από τους κυνηγούς επέστρεψε

γενειοφόρος και με άγριο βλέμμα. "Πού είναι ο φίλος σου;" ρώτησε ο μαγαζάτορας. "Έπρεπε να τον πυροβολήσω." Μουρμούρισε ο κυνηγός, "Τον

έπιασα να φλερτάρει με τον πίνακά μου!"

105


Η ζήλια δεν έχει καμία σχέση με την αγάπη. Αν αγαπάς την γυναίκα σου, πώς μπορείς να τη ζηλεύεις; Αν αγαπάς τον άντρα σου, πώς μπορείς να τον ζηλεύεις; Θα γίνεις ευτυχισμένος, είναι η γυναίκα σου που είναι ευτυχισμένη. Η ευτυχία της είναι η δική σου ευτυχία. Πώς μπορείς να σκέφτεσαι εναντίον της ευτυχίας της; Κοίταξε όμως, παρατήρησε. Γέλασες μ' αυτήν την ιστορία, όμως συμβαίνει παντού, σε κάθε οικογένεια. Η γυναίκα ζηλε-ύει ακόμη και την εφημερίδα, αν ο άντρας συνεχίζει να τη δια-βάζει για πολύ. Η εφημερίδα την αντικαθιστά. Ενώ εκείνη είναι μπροστά, πώς τολμάς να διαβάζεις την εφημερίδα σου; Αυτό είναι προσβολή! Όταν βρίσκεται εκείνη εκεί, θα πρέπει αν είναι αφο-σιωμένος ολοκληρωτικά σ' εκείνη κι όχι σε μια εφημερίδα. Η εφημερίδα γίνεται ένας ανταγωνιστής.

Τί να πούμε λοιπόν για μια ανθρώπινη ύπαρξη; Αν η σύζυ-γος είναι μπροστά και ο σύζυγος αρχίζει να μιλά σε μια άλλη γυναίκα και δείχνει λίγο χαρούμενος - πράγμα που είναι φυσιο-λογικό, οι άνθρωποι βαριούνται ο ένας τον άλλον, κάτι καινο-ύργιο μπορεί να σε αναστατώσει θετικά - τώρα η σύζυγος είναι θυμωμένη. Μπορείς να καταλάβεις αν δεις ένα ζευγάρι και ο άντρας φαίνεται θλιμμένος τότε είναι σύζυγος παντρεμένος με τη γυναίκα. Αν φαίνεται χαρούμενος, δεν είναι παντρεμένος με τη γυναίκα. Δεν είναι η σύζυγός του.

Μ ι α φορά, ταξίδευα με το τρένο και βρισκόταν μια γυναίκα στο ίδιο βαγόνι. Σε κάθε στάση, ένας άντρας ερχόταν μέσα. Τη μια έφερνε μπανάνες, την άλλη τσάι και παγωτό, το ένα το άλλο.

Τη ρώτησα: "Ποιός είναι αυτός ο άντρας;" Μου είπε: "Ο άντρας μου." Της είπα: "Δεν μπορώ να το πιστέψω αυτό. Πόσο καιρό είσα-

στε παντρεμένοι;" Ενοχλήθηκε λίγο. Κα ι είπε: "Αφού επιμένεις, δεν είμαστε

παντρεμένοι. Αλλά πώς το κατάλαβες;" Της είπα: "Ποτέ δεν έχω δει ένα σύζυγο, να έρχεται σε κάθε

106


στάση. Όταν ένας σύζυγος έχει ξεφορτωθεί τη γυναίκα του, θα έρθει στην τελευταία στάση, ελπίζοντας πως έχει εξαφανιστεί κάπου στη μέση του διαδρομής. Μα σε κάθε στάση να φέρνει πράγματα... μια το ένα μια το άλλο... να τρέχει, να βιάζεται;"

Κι εκείνη είπε: "Έχεις δίκιο, δεν είναι σύζυγός μου. Είναι φίλος του συζύγου μου."

Τότε εντάξει. Δεν υπάρχει πρόβλημα. Δεν είστε πραγματικά ερωτευμένοι με τη γυναίκα ή με τον άντρα ή με το φίλο σας. Αν είστε ερωτευμένοι, τότε η ευτυχία του, η ευτυχία της θα είναι κα ι δική σας ευτυχία. Αν είστε ερωτευμένοι, δεν θα δημιουρ-γήσετε καμία κτητικότητα. Η αγάπη είναι ικανή να δίνει ολο-κληρωτική ελευθερία. Μόνο η αγάπη μπορεί να δίνει ολοκλη-ρωτική ελευθερία. Κ α ι αν η ελευθερία δεν δίνεται, τότε είναι κάτι άλλο κι όχι αγάπη.

Είναι σίγουρα κάποιο είδος εγωιστικής κατάστασης. Έχεις μια όμορφη γυναίκα. Θέλεις να το δείξεις σε όλους, σε όλη την πόλη, το ότι έχεις μια όμορφη γυναίκα, σαν να είναι κτήμα σου. Σαν να έχεις ένα αυτοκίνητο κα ι κάθεσαι μέσα σ' αυτό και θέλεις όλοι να ξέρουν πως κανείς άλλος δεν έχει τέτοιο ωραίο αυτο-κίνητο. Το ίδιο είναι κα ι η περίπτωση της γυναίκας σου. Της φέρνεις διαμάντια, αλλά δεν είναι από αγάπη. Η γυναίκα δια-κοσμεί το εγώ σου. Την πηγαίνεις από το ένα κλαμπ στο άλλο. εκείνη όμως θα πρέπει να μείνει προσκολλημένη μαζί σου και να δείχνει ότι σου ανήκει. Όταν εκείνη φέρει αντίρρηση σ' αυτό που νομίζεις δικαίωμά σου, σε κάνει να θυμώσεις, μπορεί ακόμη και να σκοτώσεις τη γυναίκα που νομίζεις ότι αγαπάς.

Υπάρχει μεγάλος εγωισμός που εμφανίζεται παντού. Θέλουμε τους ανθρώπους να είναι σαν αντικείμενα. Τους κατέχουμε σαν πράγματα, υποβιβάζουμε τα πρόσωπα σε πράγματα. Την ίδια στάση κρατάμε επίσης κι απέναντι στα αντικείμενα. Αυτός είναι ο τρόπος που ζούμε, ο τρόπος του εγώ. Το εγώ δεν γνωρίζει αγάπη. το εγώ δεν γνωρίζει φιλία, το εγώ δεν γνωρίζει συμπόνια. Το εγώ

107


είναι επιθετικότητα, είναι βία κι εσύ ρωτάς, γιατί η ζήλια ακο-λουθεί πάντα την αγάπη σαν σκιά.

Ποτέ! Η αγάπη δεν δημιουργεί καθόλου σκιά. Η αγάπη είναι τόσο διάφανη, που δεν κάνει καθόλου σκιά. Η αγάπη δεν είναι πυκνή, είναι διάφανη. Καμιά σκιά δεν δημιουργείται από την αγάπη. Η αγάπη είναι το μόνο φαινόμενο πάνω στη γη που δεν δημιουργεί σκιές. (29)

108

Ο μήνας του μέλιτος έχει περάσει

Όσσο, Τί σημαίνει ότι ο μήνας του μέλιτος πέρασε;

"Ο μήνας του μέλιτος πέρασε" σημαίνει ότι το φανταστικό κομ-μάτι της αγάπης τελείωσε. Ο μήνας του μέλιτος είναι μια φαντα-σία, είναι μια προβολή επιθυμίας, δεν είναι πραγματικότητα. Είναι ένα εξέχον όνειρο. Σημαίνει πως το όνειρο τελειώνει και πως τώρα ξεκινάει ο γάμος. Όσο πιο φανταστικός ήταν ο μήνας του μέλιτος, τόσο πιο μεγάλη θα είναι η προσγείωση. Γι ' αυτό οι γάμοι από έρωτα δεν πετυχαίνουν. Οι γάμοι πετυχαίνουν, αλλά όχι οι γάμοι από έρωτα.

Ο γάμος από έρωτα δεν μπορεί να πετύχει. Αυτός ο γάμος είναι μία φαντασίωση και η φαντασία δεν μπορεί να νικήσει την πραγματικότητα. Η αποτυχία είναι συστατικό αυτού του γάμου. Μόνο ένας τρόπος υπάρχει να παραμείνεις στη φαντασία και σε έναν παντοτινό μήνα του μέλιτος και αυτός είναι το να μη συναντήσεις ποτέ τον αγαπημένο σου. Μόνο τότε είναι πιθανό! Μπορείς να είσαι σ' αυτό για όλη σου τη ζωή, αλλά ποτέ να μη συναντήσεις τον αγαπημένο σου, ποτέ να μην συναντήσεις τον εραστή σου.

Οι μεγαλύτεροι εραστές στην ιστορία ήταν αυτοί που δεν τους επιτρεπόταν να συναντηθούν: η Λάιλα και ο Ματζνούν, η Σίρι και ο Φαριχάντ, αυτοί είναι μεγάλοι εραστές. Δεν τους επιτρά-

109


πηκε να προχωρήσουν. Η κοινωνία τους δημιούργησε τόσα εμπό-δια, που έτσι παρέμειναν πάντα στην κατάσταση του μήνα του μέλιτος. Είναι σαν να είναι μπροστά σου το φαγητό, αλλά να μην σου επιτρέπεται να το φας, έτσι η φαντασίωση συνεχίζεται. Αν σου επιτραπεί να το φας, τότε η φαντασίωση εξαφανίζεται.

Οι γάμοι από έρωτα δεν μπορούν να πετύχουν. Κα ι τι εννοώ λέγοντας ότι δεν πετυχαίνουν; Με τον τρόπο που θέλουν οι άνθρωποι να πετύχει, δεν μπορεί να πετύχει. Ο γάμος είναι επι-τυχής, αλλά δεν υπάρχει έρωτας. Γ ι ' αυτό στο παρελθόν, όλες οι κοινωνίες στον κόσμο, μέσα από εμπειρία, αποφάσισαν υπέρ του γάμου και κατά του έρωτα.

Η ινδική κοινωνία είναι μία από τις αρχαιότερες στον κόσμο. Υπάρχει τουλάχιστον πέντε χιλιάδες χρόνια ή και περισσότερο. Μέσα από αυτή την μακριά περίοδο εμπειρίας, η Ινδία αποφά-σισε για τον όχι από έρωτα γάμο. Γιατί ένας γάμος χωρίς έρωτα μπορεί να πετύχει. Γιατί δεν περιέχει ούτε μήνα του μέλιτος ούτε καμία ονειροπόληση. Από την αρχή του είναι μέσα στην πραγ-ματικότητα και προσγειωμένος.

Στην Ινδία δεν επιτρέπεται στους συντρόφους να διαλέγουν. Το αγόρι δεν επιτρέπεται να διαλέξει την κοπέλα ούτε η κοπέ-λα το αγόρι. Διαλέγουν οι γονείς. Φυσικά αυτοί είναι πιο προ-σγειωμένοι, πιο έμπειροι. Κα ι φυσικά δεν μπορούν να ερωτευ-τούν. Σκέφτονται άλλα πράγματα, τα οικονομικά, το γόητρο, τον καθωσπρεπισμό, την οικογένεια. Σκέφτονται χιλιάδες πράγμα-τα, αλλά δεν σκέφτονται ένα πράγμα: τον έρωτα. Ο έρωτας δεν είναι θέμα για να τους απασχολήσει. Πάνε στον αστρολόγο, ρωτά-νε για όλα εκτός απ' τον έρωτα. Ο έρωτας δεν χρειάζεται να είναι συστατικό του γάμου. Οι γονείς και η κοινωνία βάζουν δύο άγνωστους ανθρώπους να σταθούν ο ένας δίπλα στον άλλο - η γυναίκα και ο άντρας - στέκονται κα ι αυτοί παραμένουν μαζί.

Είναι φυσικό, όταν ζεις με κάποιον, να προκύψει ένα είδος συμπάθειας. Αλλά μια συμπάθεια είναι απλώς μια συμπάθεια.

110


που έχεις για την αδελφή σου. Δεν είναι έρωτας. Επειδή γεν-νήθηκες σε μια συγκεκριμένη οικογένεια, δεν έχεις διαλέξει την αδελφή σου ή τον αδελφό σου. Δεν επιλέχθηκαν από εσένα. Ήταν τυχαίο το ότι γεννηθήκατε από τους ίδιους γονείς. Οπωσ-δήποτε όμως υπάρχει συμπάθεια. Το να ζεις μαζί με κάποιον, σημαίνει χίλιες δυο συσχετίσεις μαζί του και τότε αρχίζεις να συμπαθείς ή να αντιπαθείς τον άλλο, μα αυτό δεν είναι ούτε αγάπη ούτε μίσος. Δεν πάει ποτέ στα άκρα, είναι πολύ ισορρο-πημένο.

Το ίδιο συμβαίνει και με την περίπτωση του γάμου, του προ-κανονισμένου γάμου. Ο σύζυγος και η σύζυγος ζουν μαζί και σιγά - σιγά αρχίζουν να συναισθάνονται ο ένας τον άλλον.

Ένα άλλο πράγμα που προκαλεί η κοινωνία, είναι ότι δεν επι-τρέπει το εξωσυζυγικό σεξ, οπότε ο σύζυγος πρέπει να κάνει έρωτα με τη γυναίκα του, το ίδιο κα ι η σύζυγος πρέπει να κάνει έρωτα με τον άντρα της. Αν σου επιτρέπεται να φας μόνο ένα είδος φαγητού και δεν μπορείς να φας κάποιο άλλο, πόσο καιρό θα περιμένεις; Θα πρέπει τότε να το φας. Αυτό είναι το παιχνί-δι του κοινωνικού περίγυρου. Αν επιτρεπόταν το εξωσυζυγικό σεξ, τότε θα υπήρχε η πιθανότητα οι σύζυγοι να μην ήθελαν να κάνουν έρωτα μεταξύ τους. Παρά μόνο από φυσιολογική πείνα, μη έχοντας άλλη διέξοδο, αρχίζουν να κάνουν έρωτα μεταξύ τους.

Τότε γεννιούνται παιδιά... Κα ι ακόμα περισσότεροι περιορι-σμοί, θρησκευτικοί, κοινωνικοί, εξαιτίας των παιδιών έρχεται και η ευθύνη... Έτσι αρχίζει να κυλά η ζωή της οικογένειας.

Ο γάμος από έρωτα πρόκειται να αποτύχει, επειδή αυτός ο γάμος είναι ένα ποιητικό φαινόμενο.

Ερωτεύεσαι κι αρχίζεις να ονειρεύεσαι σχετικά με τη γυναί-κα ή τον άντρα, φτάνεις σε μια κορύφωση στην κλίμακα των ονείρων σου. Αυτά τα όνειρα συνεχίζονται, μέχρι να συναντή-σεις τον άλλον. Συναντιέστε και νιώθετε την ικανοποίηση των επιθυμιών σας. Τα όνειρα τότε αρχίζουν να φθείρονται. Τώρα,

111


για πρώτη φορά, αρχίζεις να βλέπεις τον άλλον όπως αυτός είναι πραγματικά.

Αν δεις την πραγματικότητα του πώς είναι ο άλλος ή η άλλη, τότε, ο μήνας του μέλιτος τελείωσε. Αυτό είναι το νόημα αυτής της φράσης. Κα ι αυτό δεν συμβαίνει μόνο στην περίπτωση του γάμου. Αυτό συμβαίνει στα περισσότερα είδη σχέσεων. Συμβαί-νει και εδώ μαζί μου.

Έρχεστε σε μένα και μπορείτε να έχετε ένα μήνα του μέλι-τος, μπορείτε να αρχίσετε να φαντασιώνετε με μένα. Εγώ δεν έχω κανένα κομμάτι αυτής της φαντασίωσης, δεν είμαι πραγ-ματικά κομμάτι μέσα σ' αυτήν. Είναι κάτι που κάνετε ολοκλη-ρωτικά μόνοι σας. Αρχίζετε όμως να φαντάζεστε, να γεμίζετε με επιθυμίες: Μπορεί να γίνει αυτό κι εκείνο, ο Όσσο θα κάνει αυτό, ο Όσσο θα κάνει εκείνο. Τότε, μια μέρα, ο μήνας του μέλι-τος θα τελειώσει. Στην πραγματικότητα, πάντα περιμένω μέχρι να τελειώσει ο μήνας του μέλιτος και τότε αρχίζω να δουλεύω, ποτέ πιο πριν, γιατί δεν θέλω να γίνω κομμάτι των φαντασιώ-σεών σας. Μόνο τότε αρχίζω να δουλεύω, όταν ο μήνας του μέλι-τος τελειώσει και επιστρέψετε στη γη. Τώρα μπορεί να γίνει κάτι πραγματικά. Πραγματικά, πάντα μου αρέσει να δίνω σάνυας όταν ο μήνας του μέλιτος τελειώσει. Το να δώσω σάνυας κατά τη διάρ-κεια του, είναι πολύ επικίνδυνο, γιατί τη στιγμή που θα τελειώ-σει ο μήνας του μέλιτος, θα αρχίσετε να αισθάνεστε εναντίωση προς εμένα, θα αρχίσετε να επαναστατείτε εναντίον του σάνυας, θα αρχίσετε να αντιδράτε. Είναι καλύτερα να περιμένω.

Σε κάθε σχέση, στη φιλία, σε μια σχέση Δασκάλου - μαθητή, σε κάθε είδους σχέση, υπάρχει ένα κομμάτι που ανήκει στην φαντασίωση. Η φαντασίωση είναι απλώς ο νους σας: καταπιε-σμένες επιθυμίες που μεταμορφώνονται σε όνειρα.

Σε έναν καλύτερο κόσμο, με περισσότερη κατανόηση, ο γάμος θα εξαφανιστεί, και μαζί με το γάμο θα εξαφανιστεί και ο μήνας του μέλιτος επίσης. Τώρα ακούστε: Έχουν υπάρξει κοινωνίες,

112


για παράδειγμα η ινδική κοινωνία, που έχουν σκοτώσει το μήνα του μέλιτος, σκοτώνοντας τον έρωτα, έτσι υπάρχει μόνο ο γάμος. Στην Αμερική σκοτώνουν τον γάμο και σώζουν τον έρωτα. Ο μήνας του μέλιτος και μόνον αυτός υπάρχει, όχι ο γάμος. Αυτός εξαφανίζεται. Αλλά για μένα και τα δύο είναι κατά βάθος μια συνωμοσία. Ο μήνας του μέλιτος μπορεί να υπάρξει μόνον αν υπάρχει καταπίεση, αλλιώς δεν υπάρχει τίποτα για να το μετα-στρέψεις, να το προβάλλεις. Κα ι αν κάτι υπάρχει, τότε η αγάπη αποτυγχάνει ξανά και ξανά.

Τότε, οι σοφοί της κοινωνίας θα αρχίσουν να ανακατεύονται και να κάνουν προετοιμασίες για γάμο, επειδή η αγάπη απο-τυγχάνει. Αυτό οδηγεί τους ανθρώπους στην τρέλα και δεν τους βοηθάει να ζήσουν τις ζωές τους. Τους κάνει αυτοκαταστροφι-κούς, νευρωτικούς, υστερικούς και σχιζοφρενείς. Τότε οι σοφο-λογιότατοι θα πρέπει να επέμβουν και να κανονίσουν το γάμο, γιατί ο έρωτας είναι επικίνδυνος. Κα ι μ' αυτό τον τρόπο έχει κινηθεί η κοινωνία μεταξύ αυτών των δύο πόλων. Κάποιες φορές, όταν οι άνθρωποι αγανακτούν με το γάμο, όπως συνέβη στην Αμερική, τότε αρχίζουν να σκέφτονται τον έρωτα. Όταν οι άνθρω-ποι μπουχτίσουν με τον έρωτα, όπως αργά ή γρήγορα θα συμ-βεί και ήδη έχει συμβεί, τότε αρχίζουν να κινούνται προς το γάμο.

Κα ι τα δύο είναι πόλοι του ίδιου παιχνιδιού. Μερικές φορές, όταν οι άνθρωποι μπουχτίσουν με το γάμο, όπως έγινε στην Αμε-ρική, αρχίζουν να σκέφτονται τον έρωτα. Όταν αρχίσουν να μπου-χτίζουν από τον έρωτα, που αργά ή γρήγορα συμβαίνει κι αυτό, τότε αρχίζουν να κινούνται προς το γάμο. Και τα δύο είναι πόλοι του ίδιου παιχνιδιού.

Για μένα, χρειάζεται να δημιουργηθεί ένα διαφορετικό είδος κοινωνίας, όπου ο γάμος και ο ρομαντισμός εξαφανίζονται. Ο γάμος εξαφανίζεται, γιατί το να κάνεις δύο ανθρώπους να ζήσουν μαζί με νόμιμη πίεση είναι ανήθικο. Το να πιέσεις δύο ανθρώ-πους να ζήσουν μαζί όταν δεν το θέλουν, εναντιώνεται στη φύση

113


και το Θεό. Το 95% των κοινωνικών ασθενειών θα εξαφανι-στούν, αν οι άνθρωποι δεν πιέζονται.

Ακούστε αυτό: Ένας άντρας πήγε στον δικηγόρο του και του είπε: "Είμαι πολύ πλούσιος και τα λεφτά δεν αποτελούν εμπό-διο, αλλά θέλω να ξεφορτωθώ την γυναίκα μου που είναι σκύλα, χωρίς όμως να χρειαστεί φόνος. Πες μου τι να κάνω."

"Αγόρασέ της ένα δυνατό άλογο και ίσως τη ρίξει." Ένα μήνα αργότερα, ο άντρας επέστρεψε και είπε πως η γυναίκα του ήταν τώρα η καλύτερη γυναίκα αναβάτης στην περιοχή.

"Προσπάθησε κάτι άλλο," είπε ο δικηγόρος. "Αγόρασέ της ένα μικρό αυτοκίνητο και στείλε την πάνω στα βουνά μ' αυτό."

Ο άντρας το έκανε, αλλά η γυναίκα του οδήγησε σαν ραλί-στας, βάζοντας σε κίνδυνο οποιοδήποτε άλλον εκτός από τον εαυτό της. Ο σύζυγος είπε στον δικηγόρο ότι ήταν απελπισμέ-νος...

"Τότε, αγόρασέ της μια μεγάλη Τζάγκουαρ." Ο άντρας επέστρεψε μέσα σε μία εβδομάδα ενθουσιασμένος.

"Τ ί αμοιβή θέλεις; Έγινε!" "Τ ι έγινε λοιπόν;" "Όταν άνοιξε την πόρτα του κλουβιού να ταΐσει το τζάγκου-

αρ, τη δάγκωσε και της έκοψε την βρωμοκεφάλα της!" Ο γάμος δημιουργεί χιλιάδες συμπλέγματα χωρίς να λύνει τίπο-

τα. Ναι επιτυγχάνει το να κάνει τους ανθρώπους σκλάβους. Επι-τυγχάνει το να καταστρέφει την ατομικότητα των ανθρώπων. Δεν το βλέπετε γύρω σας; Ένας ανύπαντρος άντρας έχει μια κάποια ατομικότητα, ενώ ένας παντρεμένος αρχίζει να τη χάνει. Απο-κτά όλο και περισσότερο ένα συγκεκριμένο τύπο. Η ανύπαντρη γυναίκα είναι χαρούμενη, έχει μια ρέουσα ζωντάνια. Η παντρε-μένη γυναίκα γίνεται βαρετά, αδιάφορη, κουρασμένη. Αυτό είναι άσχημο. Το να σπρώχνεις τους ανθρώπους στην πλήξη, είναι απαίσιο! Οι άνθρωποι βρίσκονται εδώ για να είναι χαρούμε-

114


νοι, οι άνθρωποι βρίσκονται εδώ για να διασκεδάζουν και να γιορτάζουν.

Ο γάμος θα πρέπει να αποχωρήσει. Αλλά, αν διαλέξετε τη φαντασία και την αγάπη, τότε θα πέσετε στην ίδια παγίδα με το γάμο. Η αγάπη ποτέ δεν πετυχαίνει με τον τρόπο που πετυ-χαίνει ο γάμος, από οικονομική άποψη, από θέμα ασφάλειας και πρόνοιας, για τα παιδιά, για την κοινωνία, για κείνο και το άλλο. Έτσι, η αγάπη πρόκειται να δημιουργήσει άλλου είδους μπερδέματα. Κα ι η αγάπη υπάρχει εξαιτίας των καταπιεσμένων επιθυμιών. Όταν ο γάμος εξαφανιστεί και οι επιθυμίες δεν κατα-πιέζονται, τότε η αγάπη από αναγκαιότητα θα εξαφανιστεί. Μ ι α πραγματική κοινωνία ανθρώπων δεν θα έχει τίποτε να κάνει με γάμο, αλλά ούτε και με το μήνα του μέλιτος.

Τότε θα γνωρίζουν μόνο τη χαρά και την επικοινωνία με τους ανθρώπους. Όσο είστε σε θέση να μοιράζεστε, είναι καλά. Αν δεν μπορείτε πλέον να μοιράζεστε, τότε αντίο. Ο γάμος εξαφα-νίζεται και μαζί μ' αυτόν εξαφανίζεται και το απαίσιο διαζύγιο. Ο γάμος εξαφανίζεται και μαζί μ' αυτόν εξαφανίζεται και η φαντασίωση του μήνα του μέλιτος. Όταν είσαι ελεύθερος να αγα-πήσεις, να συναντηθείς και να είσαι μαζί με ανθρώπους, τότε ο μήνας του μέλιτος θα εξαφανιστεί.

Η Λάιλα και ο Ματζνούν, ο Σίρι και η Φαριχάντ δεν θα ήταν δυνατό να υπάρχουν, γιατί κανένας δεν θα τους έβαζε εμπόδια. Θα μπορείς να συναντήσεις ελεύθερα οποιαδήποτε γυναίκα και οποιονδήποτε άντρα, οποιονδήποτε επιθυμείς και όποιον σε επι-θυμεί. Κανένας άλλος δεν θα σου φράξει το δρόμο. Τότε τι ανά-γκη θα είχες τη φαντασίωση; Όλα τα είδη του φαγητού είναι διαθέσιμα και όλο και κάποιος στέκεται εκεί σαν αστυνομικός ή άρχοντας ή ιερέας και σε κάνει να φοβάσαι ότι, αν φας αυτό το φαγητό, θα πας στην κόλαση. Μόνο αν φας εκείνο, μόνο τότε μπορείς να πας στον ουρανό. Κα ι αυτό ακριβώς το φαγητό δεν

115


θέλεις να φας. Ενώ αυτό το φαγητό σε οδηγεί στον παράδει-σο, εσύ θες να φας το φαγητό που σε οδηγεί στην κόλαση. Οτι-δήποτε σου δίνει χαρά, σε οδηγεί στην κόλαση και οτιδήποτε σε κάνει μίζερο σε οδηγεί στον παράδεισο. Όταν δεν στέκεσαι ανάμεσα σε σένα και τις επιθυμίες σου, όταν η επιθυμία είναι ελεύθερη, τότε δεν θα υπάρχει καταπίεση.

Χωρίς την καταπίεση, ο μήνας του μέλιτος θα εξαφανιστεί. Ο μήνας του μέλιτος είναι ένα υποπροϊόν, που υπάρχει μόνο σε συνδυασμό με το γάμο. Είναι σαν το δόλωμα. Πας για ψάρεμα και χρησιμοποιείς δόλωμα. Ο μήνας του μέλιτος είναι για δόλω-μα. Σε οδηγεί στο γάμο. Γ ι ' αυτόν τον λόγο οι γυναίκες επιμέ-νουν τόσο πολύ στο γάμο, επειδή ξέρουν. Είναι πιο προσγειω-μένες και πιο έμπειρες από τους άνδρες. Οι άντρες έχουν παραμείνει ονειροπόλοι, σκέφτονται τα αστέρια και το φεγγά-ρι. Και οι γυναίκες γελούν με τις γελοίες επιθυμίες τους. Η γυναί-κα ξέρει - είναι πολύ προσγειωμένη, ξέρει πως μέσα δέκα, δώδε-κα, δέκα πέντε μέρες, σε δυο - τρεις εβδομάδες ο μήνας του μέλιτος θα εξαφανιστεί. Κα ι τότε, τι; Επιμένει στον γάμο.

Ο έρωτας δεν είναι κάτι αξιόπιστο. Έρχεται και φεύγει, είναι μια περαστική διάθεση, ένα καπρίτσιο. Αν ο έρωτας παραμένει, αυτό απλώς σημαίνει ότι η καταπίεση εξακολουθεί.

Σε μια διαφορετική κοινωνία, θα υπάρχει χαρά. Ο έρωτας δεν θα είναι τόσο σημαντικός όσο η ευχαρίστηση, η γιορτή. Δυο άνθρωποι θέλουν να μοιραστούν τις ενέργειες τους. Αν κι οι δυο είναι πρόθυμοι, δεν θα υπάρχει εμπόδιο. Θα υπάρχει μόνο ένας περιορισμός κι αυτός είναι το αν και ο άλλος δεν επιθυμεί το ίδιο, τότε τελείωσε. Τότε δεν αρχίζει ποτέ. Όλοι οι άλλοι περιο-ρισμοί θα πρέπει να καταρριφθούν.

Και τώρα η επιστήμη έχει δώσει τη δυνατότητα εύκολης λύσης στο πρόβλημα των παιδιών. Τον παλιό καιρό οι άνθρωποι δεν ήταν τόσο τυχεροί. Εσείς είστε. Μπορείς να μείνεις με μια γυναί-κα μέχρι την ημέρα που θα συμπεράνεις ότι: "Τώρα έχουμε ζήσει

116


αρκετό καιρό μαζί κα ι η αγάπη μου και η χαρά μου μ' αυτήν τη γυναίκα συνεχίζει να μεγαλώνει, η χαρά μου μ' αυτόν τον άντρα όλο και αυξάνεται, κα ι τώρα δεν υπάρχει περίπτωση να χωρίσουμε." Έτσι , έχεις βρει την αδελφή ψυχή σου.

Την ημέρα που θα το νιώσεις αυτό, τότε μπορείς να κάνεις παιδιά, αλλιώς δεν χρειάζεται να κάνεις. Κα ι σε μια καλύτερη κοινωνία, τα παιδιά θα πρέπει να ανήκουν σε κοινότητες. Η οικο-γένεια θα πρέπει να εξαφανιστεί. Θα έπρεπε να υπήρχαν κοι-νότητες ανθρώπων: Κοινότητες ζωγράφων, όπου ζωγράφοι -άντρες και γυναίκες ζουν μαζί και απολαμβάνουν την ενότητά τους, μια κοινότητα ποιητών, μια κοινότητα ξυλουργών: Κοινό-τητες διαφορετικών ειδών ανθρώπων, που ζουν μαζί, παρά οικο-γένειες. Η οικογένεια έχει γίνει μια μεγάλη καταστροφή. Είναι καλύτερα όταν πολλοί άνθρωποι ζουν μαζί, έχουν τα πάντα κοινά και μοιράζονται την αγάπη τους ο ένας με τον άλλον.

Δεν χρειάζεται να υπάρχει κανένας περιορισμός. Η αγάπη δεν θα πρέπει ποτέ να γίνει καθήκον. Μόνο τότε μπορεί να προ-σφέρει χαρά. Τη στιγμή που γίνεται καθήκον, τότε πεθαίνει, γίνε-τα ι φορτίο και δημιουργεί χιλιάδες προβλήματα, που δεν μπο-ρούν να επιλυθούν άμεσα. Αυτή είναι η γενική κατάσταση στον κόσμο. Μπορείς να πας σε ψυχαναλυτή ή σε ένα Δάσκαλο, μπο-ρείς να κάνεις διαλογισμό, μπορείς να κάνεις οτιδήποτε, το βασι-κό σου όμως πρόβλημα δεν αγγίζεται.

Το βασικό σου πρόβλημα παραμένει συνδεμένο κατά κάποιο τρόπο με την σεξουαλική σου ενέργεια, ενώ εσύ συνεχίζεις να το ψάχνεις κάπου άλλου. Συνεχίζεις να κόβεις και να φροντί-ζεις τα φύλλα, αλλά ποτέ δε κόβεις τη ρίζα του προβλήματος. Οι άνθρωποι είναι θλιμμένοι, επειδή δεν χαίρονται ο ένας την παρέα του άλλου. Απλώς οι άνθρωποι είναι φορτωμένοι. Φέρουν σε πέρας τα καθήκοντά τους αλλά χωρίς αγάπη.

Ο γάμος και ο μήνας του μέλιτος πάνε πακέτο. Κα ι οι δύο θα πρέπει να φύγουν. Τότε θα υπάρχει μια μη καταπιεσμένη

117


ανθρωπότητα, μια πιο εκφραστική ανθρωπότητα, ένας εκφρα-στικός άνθρωπος που γνωρίζει μόνο τη χαρά και αποφασίζει συμ-φωνά με τη χαρά. Η χαρά θα πρέπει να γίνει το μόνο κριτή-ριο: Αυτό σημαίνει Τάντρα.

Η χαρά πρέπει να γίνει το κριτήριο. (30)

118

Ποιος μιλάει για γάμο;

Δυο μαθητές του Όσσο ζητούν στο βραδινό ντάρσαν να τους παντρέψει.

Θα πρέπει να κάνω κάθε είδους πράγματα: γάμους, διαζύγια. Πολύ καλά! Απλώς θυμηθείτε μόνο ένα πράγμα: Ποτέ μην τα παίρνετε στα σοβαρά. Πάρτε τα πολύ παιχνιδιάρικα. Ο γάμος δηλητηριάζεται τη στιγμή που τον παίρνεις στα σοβαρά. Τη στιγ-μή που αρχίζεις να παίρνεις τον άλλον σαν κάτι δεδομένο, τότε έχεις ήδη πρόβλημα. Τότε, αργά ή γρήγορα, τα πράγματα δυσκο-λεύουν. Ποτέ να μην τον παίρνεις σαν κάτι δεδομένο. Αυτό είναι πολΰ προσβλητικό! Το να παίρνεις τον άλλον σαν κάτι δεδομέ-νο, σημαίνει πως ο άλλος έχει γίνει ένα μέσο, δεν είναι πια ένας στόχος. Αν η ελευθερία του άλλου παραμείνει απρόσβλητη, τότε ο γάμος είναι πανέμορφος. Να μην παρεμβάλλεστε ποτέ στην ελευθερία του άλλου.

Ο νους έχει πολιτική υφή. Θέλει να κυριαρχεί. Έτσι, ο γάμος γίνεται παιχνίδι κυριαρχίας, όπου το μόνο που έχει σημασία είναι το ποιος κυριαρχεί σε ποιον και με ποιον τρόπο. Και κάθε ώρα και στιγμή, για είκοσι τέσσερις ώρες το εικοσιτετράωρο, οι σύζυ-γοι προσπαθούν να βρουν καινούργιους τρόπους για να κυριαρ-χούν. Έτσι, φυσιολογικά, η ομορφιά θα αρχίσει να εξαφανίζε-ται, ο έρωτας να ραγίζει και να σκοτώνεται και αυτή η κατάσταση

119


που ξεκίνησε σαν μια όμορφη εμπειρία καταλήγει άσχημη. Ποτέ να μην παίρνετε τον άλλον ως κάτι δεδομένο και ποτέ

να μην στέκεστε εμπόδιο στην ελευθερία του άλλου. Και ο μόνος τρόπος για να το κάνετε αυτό είναι με το να μην εξαρτάστε ο ένας από τον άλλον, γιατί με να είστε εξαρτημένοι από τον άλλον είναι ο τρόπος για να κυριαρχείτε. Μη γίνετε εξαρτημένοι, γίνε-τε ευτυχισμένοι από μόνοι σας.

Η ευτυχία σου δεν θα πρέπει να εξαρτάται από τον άλλον και η δική του ευτυχία δεν θα έπρεπε να εξαρτάται από σένα. Θα πρέπει να είστε ανεξάρτητα ευτυχισμένοι και περιστασια-κά να μοιράζεστε την ευτυχία σας. Σε καμιά περίπτωση δεν σημαίνει πως δεν μπορείτε να είστε ευτυχισμένοι μόνοι. Αν δεν μπορείτε να είστε ευτυχισμένοι από μόνοι σας, τότε θα αρχίσε-τε να είστε εκδικητικοί, γιατί τότε ο άλλος γίνεται κυρίαρχος. Όταν χρειάζεσαι τον άλλον για να είσαι ευτυχισμένος, η ευτυ-χία σου δεν είναι εμπειρία ελευθερίας, είναι ένα είδος φυλα-κής.

Κα ι ποτέ δεν μπορούμε να συγχωρήσουμε ένα πρόσωπο που μας έχει γίνει τόσο απαραίτητο. Είναι αδύνατο να συγχωρήσου-με ποτέ αυτό το άτομο. Έτσι, μάθετε να είστε ευτυχισμένοι ως ξεχωριστά άτομα. Συνήθως, στη σύζυγο δεν αρέσει να είναι ο σύζυγός της ανεξάρτητα ευτυχισμένος ούτε και στο σύζυγο αρέ-σει να είναι η σύζυγός του ανεξάρτητα ευτυχισμένη από εκεί-νον.

Αν ο σύζυγος δει τη γυναίκα του ευτυχισμένη στη μοναχικό-τητά της, νιώθει πληγωμένος, γιατί αυτό σημαίνει είτε ότι τον έχει απορρίψει είτε ότι δεν της είναι πια χρήσιμος. Η σύζυγος δεν μπορεί να βλέπει τον άντρα της να χαμογελάει με κάποιον άλλον, να γελάει, να συζητάει κα ι να διασκεδάζει. Η σύζυγος δεν μπορεί να ανεχθεί το να βλέπει ο σύζυγός της τηλεόραση και να είναι χαρούμενος. Αρχίζει να ζηλεύει την τηλεόραση. Αν ο άντρας της διαβάζει εφημερίδα και νιώθει άνετα και ευχαρι-

120


στιέται, θα έρθει να πετάξει την εφημερίδα, να την απομακρύ-νει. Η εφημερίδα γίνεται ανταγωνιστής: "Είμαι εγώ εδώ κι εσύ διαβάζεις εφημερίδα! Πώς τολμάς!" Αυτό κάνει τα πράγματα άσχημα.

Αν οι σύζυγοι ήταν ευτυχισμένοι μόνον όταν είναι μαζί, τότε δεν μπορούν να είναι ευτυχισμένοι. Αν μπορείς να είσαι ευτυ-χισμένος μόνο με τη σύζυγό σου, τότε δεν μπορείς να είσαι ευτυ-χισμένος, δεν μπορείς να είσαι πολύ ευτυχισμένος. Είναι τόσο γελοίο, είναι σαν να απαιτεί ο σύζυγός σου να μην αναπνέεις όταν εκείνος δεν είναι σπίτι και να αναπνέεις μόνον όταν εκεί-νος επιστρέφει. Πρέπει πάντοτε να αναπνέεις μαζί του.

Ζείτε μαζί τη ζωή σας, οπότε δεν θα 'πρεπε να αναπνέετε μόνοι σας. Κα ι η σύζυγος πιστεύει πως όταν ο σύζυγός της πάει στο γραφείο, εσύ θα πρέπει να σταματήσεις να αναπνέεις. Όταν θα επιστρέφεις σπίτι, μπορείς να αναπνέεις όσο θέλεις, αλλά που-θενά αλλού.

Αυτά συμβαίνουν με τον έρωτα: δεν μπορείς να είσαι αγαπη-τός πουθενά αλλού. Αλλά αν ο σύζυγος δεν μπορεί να είναι χαρο-ύμενος πουθενά αλλού, πώς στο καλό θα είναι χαρούμενος μαζί σου; Τότε η μιζέρια γίνεται συνήθεια. Για είκοσι τρεις ώρες είναι μίζερος και για μια ώρα η σύζυγος του επιτρέπει να είναι χαρο-ύμενος. Έτσι υποκρίνεται κα ι κατά βάθος παραμένει μίζερος.

Η ιδέα μου για το γάμο είναι ότι δυο άνθρωποι που είναι ευτυ-χισμένοι μέσα στην ατομικότητά τους συνδέονται γ ια να μοιρα-στούν την ευτυχία τους, αλλά παραμένουν ανεξάρτητοι, παρα-μένουν ξεχωριστά άτομα. Τότε δεν θα υπάρξει ποτέ ανάγκη για διαζύγιο. Ο περιβόητος γάμος δημιουργεί την ανάγκη για δια-ζύγιο. Το διαζύγιο θα εκλείψει μόνον όταν αυτός ο περιβόητος γάμος εξαφανιστεί, όταν ο γάμος δεν θα είναι νόμιμη σκλαβιά, όταν ο γάμος θα είναι μια απόφαση που θα βγαίνει μέσα από την ευτυχία, μέσα από την αγάπη και που θα είναι για τη δεδο-μένη στιγμή!

121


Δεν υπάρχει υπόσχεση για το μέλλον, ότι αύριο θα παραμεί-νεις παντρεμένος. Τη στιγμή που υπόσχεσαι για το αύριο, έχεις ήδη θυσιάσει το σήμερα και τότε Θα φοβάσαι το αύριο. Τί πρό-κειται να γίνει; Αν ο έρωτας παραμένει, ωραία, αν εξαφανιστεί, πάλι ωραία. Ο Θεός του έρωτα είναι πολύ απρόσβλητος. Όταν έρχεται, έρχεται, όταν φεύγει, φεύγει. Δεν μπορείς να τον προ-στάξεις να έρθει τώρα, δεν μπορείς να τον αναβοσβήσεις. Όταν είναι εκεί, είναι εκεί. Είναι σαν το γλυκό αεράκι, που τη μια στιγμή είναι εκεί και την άλλη έχει φύγει. Έτσι, ποτέ να μην υπόσχεσαι.

Αυτός ο γάμος δεν είναι υπόσχεση για το μέλλον. Είναι απλώς μια προσωπική αφιέρωση για αυτή τη στιγμή. Προφανώς η επό-μενη στιγμή θα γεννηθεί μέσα από την παροΰσα και αν η παρο-ύσα στιγμή είχε πραγματική αξία για σας, τότε την επόμενη στιγ-μή θα είστε μαζί, ίσως πιο ενωμένοι από την παρούσα. Κα ι αν αυτή η στιγμή υπήρξε στιγμή μεγάλης ευτυχίας, τότε η επόμενη στιγμή θα είναι ακόμη μεγαλύτερης χαράς, γιατί θα γεννηθεί μέσα από αυτήν. Η μεγάλη ευτυχία δεν έρχεται στα ξαφνικά, από το τίποτα. Μεγαλώνει εξαιτίας της προηγούμενης ευτυχίας. Οι άνθρωποι όμως υπόσχονται επειδή φοβούνται. Εξαιτίας της υπό-σχεσης, η ζωή τους δεν αναπτύσσεται μέσα από την εξέλιξη.

Όλες οι υποσχέσεις είναι ψεύτικες και ένα αυθεντικό άτομο ποτέ δεν θα υποσχόταν τίποτα, γιατί πώς μπορεί να υποσχεθεί κάποιος; Είναι τόσο ασυνήθιστος. Ποιος μπορεί να γνωρίζει για το αύριο; Μπορεί ακόμη και να πεθάνεις! Μπορεί να πεθάνει ο άλλος! Μπορεί να ερωτευθεί κάποιον άλλον! Είσαστε ζωντα-νοί άνθρωποι, σωστά; (31)

122


Όσσο, Γιατί ποτέ δεν παντρεύτηκες;

Επειδή ακριβώς δεν είμαι τρελός! Ο Ιησούς στεκόταν μπροστά σε ένα ολόσωμο καθρέφτη, θαυ-

μάζοντας το χρώμα του δέρματός του και τα καθαρά του μάτια. Βούρτσισε το μακρύ μαλλί του, το λάδωσε και το έφτιαξε κοτσί-δα. Ύστερα περιποιήθηκε τα φρύδια του και χτένισε τα ξανθό του μουστάκι.

Η Μαρία τον παρακολουθούσε. "Γιέ μου," αναστέναξε, "είσαι τόσο ωραίος... Θα πρέπει πραγματικά να παντρευτείς!"

"Εγώ! Παντρεμένος;" φώναξε ο Ιησούς. "Δεν με καρφώνουν σε σταυρό καλύτερα!" (32)

123

Σωκράτης και Ξανθίππη

Είναι αλήθεια ότι σε μια πολύ στενή σχέση όταν κάποιος παίζει τον καλό, τον γεμάτο κατανόηση, τον ήρεμο και τον άνετο, αυτό που μένει για τον άλλο είναι το να είναι νευρι-κός, γεμάτος ένταση και θυμό; Παρακαλώ εξήγησέε το.

Ναι, σίγουρα υπάρχει πάντοτε σε μια σχέση ένα είδος ισορ-ροπίας. Όταν ο ένας παίζει το ρόλο του ήρεμου, του ήσυχου και άνετου, ο άλλος θα πρέπει να κάνει όλη τη δουλειά του θυμω-μένου, του γκρινιάρη, του μίζερου και του επιθετικού. Υπάρχει ένα είδος ισορροπίας. Οταν δυο άνθρωποι βρίσκονται μαζί, επέρ-χεται μια ισορροπία. Μην προσπαθείς να το παίξεις ήρεμος, γιατί ο άλλος θα πρέπει να έχει περισσότερη ένταση από ό,τι χρειά-ζεται.

Μην προσπαθείς να είσαι παραδεισένιος, γιατί ο άλλος θα γίνει κόλαση. Να είσαι φυσιολογικός, να είσαι κανονικός. Μερικές φορές είναι καλό το να είσαι θυμωμένος ή θλιμμένος ή ανυπό-φορος ή αγγελούδι. Τότε και οι δύο παραμένουν φυσιολογικοί και κανονικοί. Μ ι α κανονική σχέση είναι μία σχέση κόλασης -παραδείσου. Όταν ο ένας υποκρίνεται πως είναι - ανυπόφορος ή άγγελος - τότε δεν μένει τίποτε στον άλλον να κάνει. Ο μόνος ρόλος που του μένει να παίξει είναι ο αντίθετος. Αυτό πρέπει

124


να γίνει κατανοητό. Αυτό είναι ένα από τα μεγαλύτερα προβλή-ματα του κόσμου.

Μ ι α φορά ο Αβικέννας, ένας Αραβας φυσικός και φιλόσο-φος, ακούγοντας για την πνευματική φήμη του Αμπέλ Χασάν Καργκανί, τον επισκέφθηκε στο σπίτι του. Εκείνη την ώρα, ο Δάσκαλος έλειπε από το σπίτι, έχοντας πάει στο κοντινό δάσος, για να μαζέψει ξύλα για τη φωτιά, κατά παραγγελία της γυναί-κας του. Όταν ο Αβικέννας τη ρώτησε που ήταν ο Δάσκαλος, εκείνη του απάντησε εκνευρισμένα "Γιατ ί θέλεις να δεις αυτόν τον παλαβό, αυτόν τον αγύρτη; Τι δουλειά έχεις μαζί του;" Κα ι συνέχισε να κριτικάρει και να υποβιβάζει το Δάσκαλο και να δυσφημεί την πνευματική του κατάσταση.

Ο Αβικέννας μπερδεύτηκε πάρα πολύ. Όλα όσα είχε ακού-σει από τη γυναίκα του Καργκανί ήταν ακριβώς αντίθετα από αυτά που είχε ακούσει ως τότε κι έτσι έχασε τη διάθεση του να τον περιμένει. Παρόλα αυτά, καταλαβαίνοντας πως είχε έρθει από τόσο μακριά, μόνο και μόνο για να δει τον Δάσκα-λο, τελικά αποφάσισε να πάει προς το δάσος και να τον ανα-ζητήσει. Βλέποντας το Δάσκαλο να τον πλησιάζει, εντυπωσιά-στηκε που τον είδε να κρατά μια μεγάλη στοίβα ξύλων, φορ-τωμένη στην πλάτη μιας τίγρης.

Ο φιλόσοφος, αφού τον χαιρέτησε με σεβασμό, τον ρώτησε το νόημα και τη διαφορά ανάμεσα σ' αυτά που είχε ακούσει από τη γυναίκα του και σ' αυτά που έβλεπε με τα μάτια του.

Ο Δάσκαλος απάντησε: "Δεν υπάρχει τίποτα το εξαιρετικό σχε-τικά μ' αυτά. Είναι ένα απλό εργασιακό ζήτημα. Όταν αντέχω και αντεπεξέρχομαι το φόρτο της κόπωσης από το λύκο (διά-βασε σύζυγο) στο σπίτι μου, τότε αυτόματα αυτή η τίγρης από τη ζούγκλα μεταφέρει το δικό μου φορτίο."

Ο Σούφι Δάσκαλος λέει, "Υπάρχει επίσης ένα είδος ισορ-ροπίας και στην ύπαρξη." Δεν υπάρχει μόνο ισορροπία μεταξύ του Σωκράτη και της Ξανθίππης, ισορροπία υπάρχει επίσης και

125


ανάμεσα σ' αυτό το ζευγάρι και στην ύπαρξη. Ο Σωκράτης ήταν μεγαλειωδώς σεβαστός από τους άνθρωπους, αλλά καθόλου από τη γυναίκα του, η οποία τον βασάνιζε. Αυτή η ιστορία είναι κατα-πληκτική. "Είναι απλώς ένα ζήτημα εργασιακό, δεν υπάρχει τίπο-τε το εκπληκτικό με αυτό..."

Πάντα να θυμάστε πως η ζωή υπάρχει μόνο μέσα από την ισορ-ροπία. Πάντα έτσι ήταν. Οι καλές γυναίκες βρίσκουν κακούς άνδρες και οι καλοί άνδρες βρίσκουν πάντοτε κακές γυναίκες, κακές συζύγους. Είναι έτσι, που δεν υπάρχει καμία εξαίρεση σ' αυτό. Δεν μπορεί να υπάρξει εξαίρεση σ' αυτό.

Ένας άντρας πήγε στο Σωκράτη και τον ρώτησε. "Θα ήθελα να παντρευτώ. Είμαι νέος. Τι προτείνεις, γιατί έχω ακούσει πολλές ιστορίες για τη γαμήλια ζωή σου. Είσαι ο πιο έμπειρος άνθρω-πος σχετικά με το γάμο. Θέλω τις συμβουλές σου. Τι θα έπρε-πε να κάνω; Τι είναι το πιο απολαυστικό;"

Ο Σωκράτης του είπε: "Καλύτερα θα ήταν να παντρευτείς." Ο νέος του είπε: "Με μπερδεύεις!" Κα ι ο Σωκράτης είπε: "Δεν χρειάζεται να μπερδεύεσαι, είναι

απλό. Αν πάρεις μια γυναίκα σαν τη δικιά μου, θα γίνεις μεγά-λος φιλόσοφος. Εγώ έπρεπε να γίνω! Αυτό είναι μια απόλυτη αναγκαιότητα! Μόνο και μόνο για να επιβιώσω, έπρεπε να γίνω ήρεμος, σιωπηλός και διαλογιστικός. Η γυναίκα μου με βοήθη-σε πάρα πολύ σ' αυτό. Κα ι πάλι, αν πάρεις μια καλή σύζυγο θα γίνεις ευτυχισμένος. Αν πάρεις μια κακή σύζυγο θα γίνεις φιλό-σοφος. Κα ι στις δύο περιπτώσεις κερδισμένος θα βγεις. Παντρέ-ψου!"

Δεν μπορώ όμως να πω πως ο Σωκράτης δεν ήταν υπεύθυ-νος για τη συμπεριφορά της γυναίκας του. Κα ι δεν μπορώ να πω πως ο Σούφι Δάσκαλος Αμπέλ Χασάν Καργκανί δεν υπήρ-ξε υπεύθυνος για τη συμπεριφορά της συζύγου του. Γι ' αυτό πολ-λοί αναζητητές στην Ανατολή έχουν παραμείνει εργένηδες. Υπάρ-χει λόγος γ ι ' αυτό.

126


Όχι ότι δεν μπορείς να φτάσεις στην αλήθεια με ένα σύζυ-γο, αλλά ο θεμελιώδης λόγος είναι η συμπόνια. Γιατί, αν γίνεις τόσο διαλογιστικός ενώ ζεις με ένα σύζυγο, θα καταστραφεί η ύπαρξή του. Ο άλλος θα αρχίσει να γίνεται ο αντίποδας για να επέλθει ισορροπία, θα γίνει άσχημος, αρνητικός. Αν εσύ γίνεις η θετικότητα, εκείνος θα γίνει η αρνητικότητα. Τότε θα διαπράττεις ένα έγκλημα προς το σύντροφό σου και θα είσαι υπεύθυνος γ ι ' αυτό. Κατά τη διάρκεια των αιώνων, οι αναζη-τητές της Ανατολής έχουν παραμείνει εργένηδες μόνο από συμπόνια: Γιατί να καταστραφεί μια άλλη ανθρώπινη ύπαρξη;

Ο Σωκράτης ήταν τόσο σιωπηλός, τόσο διαλογιστικός, τόσο απασχολημένος με την αναζήτηση της αλήθειας. Η γυναίκα του απλούστατα, ένιωθε παραγκωνισμένη, παραμελημένη. Ήθελε την προσοχή του. Το βλέπω να συμβαίνει - να του αδειάζει το τσα-γιερό επάνω του, ήθελε απλά την προσοχή του. Θα έπρεπε να ήταν πολύ κρύο, οπότε τον ζέσταινε αυτή λιγάκι. Θα έπρεπε να ήταν κάπως απαθής, οπότε αυτή προσπαθούσε να του δημιουρ-γήσει κάποιο πάθος. Αν μπορούσε να θυμώσει, τότε θα μπορο-ύσε να την αγαπήσει κιόλας.

Αλλά δεν ήταν θυμωμένος. Το χρησιμοποίησε σαν μέσο και έγινε ακόμα πιο ήρεμος και πιο ήσυχος. Επέτρεπε αυτό το ζεστό νερό να κάψει το κορμί του, αλλά εκείνος έγινε μάρτυρας. Τώρα αυτό θα έπρεπε να είχε τρελάνει τη σύζυγό του. Πώς μπορείς να συγχωρήσεις έναν σύζυγο που δεν θα σου ανταποδώσει το χτύπημα; Αν της είχε ανταποδώσει αυτά που του έκανε, τότε ίσως κι η σύζυγός του να είχε ηρεμήσει.

Αν είστε παντρεμένοι, το καλύτερο είναι να παραμείνετε κανο-νικοί. Η αναζήτηση για την αλήθεια θα πρέπει αν είναι εσωτε-ρική. Στη σχέση σας με το σύζυγο ή τη σύζυγο θα πρέπει να παραμείνετε ένας κανονικός άνθρωπος. Αλλιώς θα διαπράξετε ένα έγκλημα, μια αμαρτία: Θα καταστρέψετε την γυναίκα ή τον

127


άντρα. Διαλογιστείτε όταν θα είστε μόνος σας. Και κάποιες φορές, όταν χρειάζεται, θυμώστε!

Όταν αποφασίσει κάποιος να βρίσκεται μέσα σε μια σχέση, θα πρέπει να φροντίζει τον άλλον και όχι να τον καταστρέφει. Θα πρέπει να μη σπρώχνει τον άλλο στην κατάσταση της πολι-κότητας. Η ζωή εξισορροπεί τον εαυτό της. Αν είσαι ολοκλη-ρωτικά θετικός, τότε ο άλλος θα γίνει ολοκληρωτικά αρνητικός. Πρέπει να είσαι μισός - μισός, αρνητικός και θετικός μαζί, οπότε και ο άλλος να παραμένει σε μια μέση κατάσταση, αρνητικός και θετικός μαζί. Όταν και οι δύο είναι και τα δύο, τότε υπάρ-χει μια όμορφη σχέση. Μ ια ομορφιά αναδύεται.

Υπάρχει μια υπέροχη μουσική αρμονία. Μαζ ί γίνονται μια ορχήστρα. Αν αυτό δεν συμβαίνει, τότε είναι καλύτερα να είσαι εργένης, είναι καλύτερα να είσαι μόνος. Τουλάχιστον δεν θα ενο-χλείς κανέναν άλλον άνθρωπο. Η Ανατολή είναι σωστή: Αν είσαι αναζητητής της αλήθειας, είναι προτιμότερο να είσαι μόνος. Αν είσαι ήδη μέσα σε μια σχέση και η αναζήτηση της αλήθειας έχει τότε αρχίσει, τότε τουλάχιστον μπορείς να υποκριθείς. Δεν χρειά-ζεται να είσαι πραγματικά θυμωμένος, μπορείς να υποκρίνεσαι πως είσαι. Κάποιες φορές μπορείς να είσαι εκνευρισμένος. Του-λάχιστον μπορείς να το δείξεις. Αυτό το χρωστάς στον άλλον. (33)

128

Ο καθένας πιάνεται στην παγίδα

Όσσο, γιατί παντρεύτηκα μια γυναίκα που με μισεί; Τη μισώ επίσης.

Πώς είναι δυνατόν να γνωρίζω γιατί παντρεύτηκες μια γυναί-κα που μισείς και που αυτή σε μισεί; Ίσως, αυτό είναι μια υπό-θεση, παντρευτήκατε επειδή μισείτε ο ένας τον άλλον. Υπάρ-χουν δύο τύποι γάμου: οι γάμοι αγάπης και οι γάμοι μίσους. Δεν ξέρω γιατί παντρεύτηκες μια γυναίκα που μισείς και σε μισεί. Πρόσεξε όμως. Θα πρέπει να είσαι σε πολύ βαθιά σύγχυση, όπως είναι και όλοι, οπότε μην ανησυχείς, αυτή είναι η φυσιολογική κατάσταση της ανθρωπότητας.

Ο καθένας βρίσκεται μέσα σε σύγχυση. Μπορεί να παντρευ-τείς μια γυναίκα, επειδή έχει εντυπωσιακό πρόσωπο. Τί σχέση έχει όμως ένας γάμος με ένα πρόσωπο; Μάλλον δεν παντρεύ-τηκες την πραγματική γυναίκα, παρά μόνο ένα πρόσωπο, μια φιγούρα και αυτοί δεν είναι λόγοι για να παντρευτείς. Ή, ίσως να σου άρεσε η φωνή της, μια κελαηδιστή φωνή και την παντρε-ύτηκες. Οι άνθρωποι παντρεύονται για γελοίους λόγους. Τώρα η κελαηδιστή φωνή δεν έχει σχέση με το γάμο. Η κελαηδιστή φωνή δεν θα σου μαγειρέψει, δεν θα σου ετοιμάσει το κρεβά-

129


τι . Η πραγματικότητα που θα ζήσεις, δεν έχει να κάνει με τα εξωτερικά χαρακτηριστικά. Κάθε γυναίκα έχει μια μορφή και μαλλιά, τι έχει να κάνει όμως ένα σχήμα με τη ζωή; Μ ια γυναί-κα έχει έναν τρόπο περπατήματος που σου ταιριάζει. Μπορείς όμως να αναλώσεις τη ζωή, να χαραμίσεις τον γάμο σου σε τέτοια επιφανειακά πράγματα; Δεν είναι δυνατόν!

Η ζωή χρειάζεται πιο ρεαλιστικές προσεγγίσεις, πιο πραγμα-τικές προϋποθέσεις. Εσύ όμως συνεχίζεις να κάνεις πλασματι-κές πράξεις σαν κι αυτές. Κι ο λόγος είναι επειδή δεν έχεις καθα-ρή αντίληψη. Κα ι αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με το γάμο. Έχει να κάνει με όλη σου τη ζωή. Αυτό είναι που συνεχίζεις να κάνεις. Κάνεις πράγματα της στιγμής, χωρίς να βλέπεις βαθύτερα, χωρίς να βλέπεις πως η ζωή χρειάζεται περισσότερη υπευθυνότητα, περισσότερη κατανόηση, περισσότερη εξυπνάδα. Ξεκίνησε να γίνεις πιο έξυπνος και θα έχεις σιγά - σιγά όλο και λιγότερα προ-βλήματα.

Να είσαι πιο προσεκτικός, να γίνεις αυτόπτης μάρτυρας της ζωής σου. (34)

130

Αγάπη & Μίσος

Αν αγαπάς κάποιον, μερικές στιγμές μπορεί να τον μισείς, αλλά αυτό δεν καταστρέφει την αγάπη. Μάλλον, δίνει μια μεγαλοπρέ-πεια στην αγάπη.

Τί είναι το μίσος στην πραγματικότητα; Είναι μια τάση για απομάκρυνση.

Τί είναι αγάπη; Είναι μια τάση για πλησίασμα. Το μίσος είναι μια τάση για χωρισμό, μια τάση για διαζύγιο. Η αγάπη είναι μια τάση για γάμο, για προσέγγιση, για πλησίασμα, για να γίνεις ένα.

Μίσος σημαίνει να γίνεστε δύο, ανεξάρτητοι. Αγάπη σημαίνει να γίνεστε ένα, αλληλένδετοι. Όποτε μισείς, απομακρύνεσαι από τον εραστή σου, τον αγα-

πημένο σου. Στην καθημερινότητα όμως είναι απαραίτητη μια απομάκρυν-

ση, για να ξαναγυρίσεις. Είναι όπως όταν τρως. Όποτε πεινάς, τρως. Τότε η πείνα φεύ-

γει, γιατί έχεις φάει. Όταν αγαπάς κάποιον, μοιάζει με το φαγητό. Η αγάπη είναι

φαγητό. Μπορεί να είναι πνευματική, όμως είναι φαγητό. Τρο-φοδοτεί.

Όταν αγαπάς κάποιον, η πείνα καταλαγιάζει και αισθάνεσαι

131


πλήρης, τότε ξαφνικά αρχίζει η τάση για φυγή και χωρίζετε. Ύστερα όμως θα νιώσεις πάλι πείνα και θα σου άρεσε να έρθεις πιο κοντά, ακόμη πιο κοντά, ν' αγαπήσεις, να βυθιστείτε ο ένας μέσα στον άλλον.

Τρώς και ύστερα, για τέσσερις, πέντε, έξι ώρες, ξεχνάς το φαγη-τό. Δεν συνεχίζεις να κάθεσαι στην κουζίνα, δεν συνεχίζεις να κάθεσαι αναστατωμένος. Απομακρύνεσαι και ξαφνικά μετά από έξι ώρες αρχίζεις να επιστρέφεις. Έρχεται η πείνα.

Η αγάπη έχει δύο όψεις: πείνα και κορεσμό. Μπερδεύεις την πείνα με το μίσος. Μόλις καταλάβεις πως δεν υπάρχει μίσος, παρά μόνο μια δια-

δικασία δημιουργίας πείνας, τότε το μίσος γίνεται μέρος της αγάπης και τότε εμπλουτίζει την αγάπη. Τότε ο θυμός γίνεται κομμάτι της συμπόνιας και εμπλουτίζει τη συμπόνια.

Μ ία συμπόνια χωρίς καμία δυνατότητα θυμού θα είναι ανί-σχυρη, δεν θα έχει καθόλου ενέργεια μέσα της· μια συμπόνια με δυνατότητα θυμού, έχει δύναμη, σθένος.

Μ ι α αγάπη χωρίς τη δυνατότητα μίσους, θα ξεθυμάνει. Τότε ο γάμος θα μοιάζει με φυλακή. Δεν μπορείς να δραπετεύσεις, όμως μια αγάπη με μίσος έχει μια ελευθερία μέσα της. Ποτέ δεν ξεθυμαίνει.

Στα μαθηματικά της ζωής, τα διαζύγια συμβαίνουν γιατί καθη-μερινά συνεχίζετε να το αναβάλετε.

Τότε ο χωρισμός συνεχίζει να συσσωρεύεται και μια μέρα ο γάμος πεθαίνει τελειωτικά, καταστρέφεται.

Αν με αντιλαμβάνεσαι, θα σου πρότεινα να μην περιμένεις: Κάθε μέρα να χωρίζεις και να ξαναπαντρεύεσαι. Θα πρέπει

να υπάρχει ένας ρυθμός, σαν τη μέρα και τη νύχτα, τη πείνα και τον κορεσμό, το καλοκαίρι κα ι το χειμώνα, τη ζωή και το θάνατο. Έτσι θα πρέπει να είναι.

Το πρωί αγαπάς, το βράδυ μισείς. Οταν αγαπάς, αγαπάς πραγ-ματικά, αγαπάς ολοκληρωτικά. Όταν μισείς, μισείς πραγματικά,

132


μισείς ολοκληρωτικά. Και ξαφνικά θα βρεις την ομορφιά σ' αυτό. Η ομορφιά βρίσκεται στην ολότητα. Το απόλυτο μίσος είναι τόσο όμορφο, όσο και η απόλυτη αγάπη. Ο απόλυτος θυμός είναι τόσο όμορφος όσο και η απόλυτη συμπόνια.

Η ομορφιά βρίσκεται στην ολότητα. Ο θυμός μόνος του γίνεται άσχημος, το μίσος μόνο του γίνε-

τα ι άσχημο. Είναι σαν την κοιλάδα χωρίς λόφο, χωρίς κορυφή. Με την κορυφή όμως, η κοιλάδα γίνεται ένα όμορφο τοπίο. Από την κορυφή, η κοιλάδα γίνεται ωραία, από την κοιλάδα η κορυ-φή γίνεται ωραία. Κινείσαι. Ο ποταμός της ζωής σου κινείται ανάμεσα σ' αυτές τις δυο όχθες.

Κα ι λίγο - λίγο, όσο πιο πολύ καταλαβαίνεις τα μαθηματικά της ζωής, δεν θα νομίζεις ότι το μίσος είναι εναντίον της αγάπης.

Είναι συμπληρωματικό. Τότε δεν θα νομίζεις ότι η ανάπαυση είναι εναντίον της εργα-

σίας, αλλά ότι είναι συμπληρωματική. Ούτε θα νομίζεις πως η νύχτα είναι εναντίον της ημέρας - είναι συμπληρωματική. Φτιά-χνουν ένα τέλειο σύνολο. Επειδή δεν έχεις αγαπήσει, φοβάσαι το μίσος. Φοβάσαι, γιατί η αγάπη σου δεν είναι αρκετά δυνα-τή και το μίσος θα μπορούσε να τη διαλύσει.

Δεν είσαι σίγουρος αν πράγματι αγαπάς ή όχι, γ ι ' αυτό φοβά-σαι το μίσος και το θυμό. Φοβάσαι πως μπορεί να γκρεμιστεί ολόκληρο το οικοδόμημα, γιατί δεν είσαι σίγουρος αν υπάρχει το οικοδόμημα πραγματικά ή είναι απλά μια φαντασίωση, ένα φανταστικό σπίτι. Αν είναι φαντασίωση, το μίσος θα το κατα-στρέψει, αν όμως είναι αληθινό, το μίσος θα το δυναμώσει.

Μετά από την καταιγίδα, έρχεται η γαλήνη. Μετά από το μίσος, οι εραστές είναι πάλι φρέσκοι να βυθιστούν ο ένας μέσα στον άλλο, τελείως φρέσκοι, σαν να συναντιόνται για πρώτη φορά.

Οι εραστές πάντα συναντιόνται για πρώτη φορά. Αν συναντιέ-στε δεύτερη φορά, η αγάπη έχει ήδη παλιώσει, έχει ξεθυμάνει. Γίνεται βαρετή.

133


Οι εραστές πάντα ερωτεύονται κάθε μέρα, φρέσκοι, νέοι. Κο ι -τάζεις τη γυναίκα σου και ούτε που την αναγνωρίζεις. Σαν να μην έχεις ξαναδεί. Σου φαίνεται τόσο νέα. Κοιτάζεις τον άντρα σου και μοιάζει να είναι ένας ξένος.

Ξαναερωτεύεσαι. Το μίσος δεν καταστρέφει την αγάπη. Μόνο τη μούχλα κατα-

στρέφει. Είναι μια κάθαρση. Αν το κατανοήσεις, θα είσαι ευγνώμων γ ι ' αυτό. Κα ι αν μπο-

ρείς να του είσαι ευγνώμων, έχεις καταλάβει. Τώρα τίποτα δεν μπορεί να διαλύσει την αγάπη σου. Τώρα είσαι για πρώτη φορά πράγματι ριζωμένος. Τώρα μπορείς να απορροφήσεις την καται-γίδα και μπορείς να δυναμώσεις μέσα από αυτήν, μπορείς να εμπλουτιστείς μέσα από αυτήν. Μην κοιτάς τη ζωή σαν δυαδι-κότητα. (35)

134

Αγάπη και Διαλογισμός

Όσσο, Υπάρχει βαθιά μέσα μου μια λαχτάρα για τη μονιμότητα της

αγάπης. Είναι χαζό αυτό;

Η αγάπη μπορεί να υπάρξει σε δυο διαστάσεις: είτε οριζό-ντια, είτε κάθετα. Είμαστε εξοικειωμένοι με την οριζόντια αγάπη. Αυτή είναι κα ι διάσταση του χρόνου. Η κάθετη είναι η διάστα-ση της αιωνιότητας.

Η λαχτάρα μέσα στην καρδιά δεν είναι για τη μονιμότητα. Το έχεις παρατηρήσει, αλλά αυτή η παρεξήγηση είναι σχεδόν παγκό-σμια, γιατί ξέρουμε μόνο μια πτήση: την οριζόντια, τη διάστα-ση του χρόνου. Σ' αυτή τη διάσταση υπάρχουν μόνο δύο πιθα-νότητες: Κάτι μπορεί να είναι είτε προσωπικό είτε μόνιμο. Αλλά το μόνιμο δεν είναι τίποτε άλλο πάρα πολλές στιγμές, οι οποίες επίσης αρχίζουν και τελειώνουν. Η μονιμότητα δεν είναι αιώ-νια, δεν μπορεί να είναι. Τίποτε δεν μπορεί να είναι αιώνιο μέσα στο χρόνο. Ό,τ ι έχει γεννηθεί μέσα στο χρόνο, θα πεθάνει επίσης μέσα σ' αυτόν. Αν υπάρχει αρχή, υπάρχει κα ι ένα τέλος. Κα ι η αγάπη σου αρχίζει σε μια συγκεκριμένη στιγμή μέσα στο χρόνο. Τότε συνεπάγεται πως θα τελειώσει.

Ναι , μπορεί να τελειώσει αργά ή γρήγορα. Αν τελειώσει γρή-

135


γορα, την αποκαλείς στιγμιαία. Αν πάρει παραπάνω χρόνο για να τελειώσει, τότε την αποκαλείς μόνιμη. Ούτε η μονιμότητα όμως, πρόκειται να γεμίσει την καρδιά, γιατί η καρδιά λαχταρά γι ' αυτό που δεν τελειώνει ποτέ, γ ι ' αυτό που είναι παντοτινό. Αυτή είναι η λαχτάρα για το Θεό. Ο Θεός είναι ένα άλλο όνομα για την αιώνια αγάπη. Η αγάπη γίνεται συνώνυμη με το Θεό. Αν μπο-ρείς να γνωρίζεις την αιώνια αγάπη, τότε έχεις γνωρίσει το Θεό. Τίποτε δεν είναι ελλιπές, όλα είναι ολοκληρωμένα.

Ο νους όμως δεν γνωρίζει τίποτε σχετικό με την αιωνιότητα. Η καρδιά λαχταρά το αιώνιο, ο νους όμως αναλύει και μετα-φράζει συνεχώς τις επιθυμίες και τις τάσεις της καρδιάς. Κα ι ο νους γνωρίζει είτε μια μεγάλη αγάπη που διαρκεί πολύ λίγο είτε μια μικρή αγάπη που διαρκεί πολύ. Ακόμα όμως κι αν η αγάπη ζήσει λίγο περισσότερο, θα υπάρχει πάντα ο φόβος ότι πρόκει-ται κάποτε να τελειώσει. Κα ι ο φόβος σας είναι σωστός - πράγ-ματι πρόκειται να τελειώσει.

Παρεμπιπτόντως, θα κρατήσει περισσότερο, αν είστε νοητικά αργόστροφοι. Αν είστε πολύ χοντροκέφαλοι κα ι υπερβολικά χαζοί, θα σας πάρει πολύ καιρό μέχρι να καταλάβετε τη μαται-ότητα του όλου πράγματος. Αν είστε πολύ εύστροφοι νοητικά, τότε μόνο μπορεί να τελειώσει γρήγορα, γιατί θα δείτε πως δεν υπάρχει τίποτε το σπουδαίο μέσα σ' αυτό. Όσο πιο έξυπνο είναι κανείς, τόσο πιο σύντομη θα είναι η αγάπη του - η αγάπη έτσι όπως την ξέρετε εσείς. Γ ι ' αυτό, όσο η ανθρωπότητα γίνεται εξυ-πνότερη νοητικά, τόσο η αγάπη γίνεται ένα σύντομο φαινόμε-νο.

Στο παρελθόν, η αγάπη ήταν σχεδόν μόνιμη Δεν υπήρχε τίπο-τε σαν το διαζύγιο. Στις αναλφάβητες χώρες, ακόμη δεν υπάρ-χει κάτι ανάλογο του διαζυγίου. Όσο πιο πολύ μια χώρα ανα-βαθμίζει την παιδεία της, την κουλτούρα της και την τεχνολογία της, τόσο αυξάνονται τα ποσοστά των διαζυγίων, για τον απλό λόγο ότι οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται ότι βαριούνται ο ένας

136


τον άλλον. Δεν υπάρχει λόγος να το παλεύεις. Είναι καλύτερα τότε να το τελειώνεις.

Ο νους όμως μπορεί να τελειώσει με μια πλάνη και αμέσως να την αντικαταστήσει με μια άλλη πλάνη, ξανά και ξανά. Ο νους είναι ανεπίδεκτος μαθήσεως. Ακόμα και ένας έξυπνος άνθρωπος μπορεί να παραμείνει αμαθής. Κα ι ο νους έχει γίνει τόσο ισχυρός, που οτιδήποτε προέρχεται από την καρδιά, ποτέ δεν σας φτάνει, δεν αγγίζει την ύπαρξή σας, χωρίς να έχει φιλ-τραριστεί από το νου. Η καρδιά λέει αιωνιότητα, ενώ το μυαλό αντιλαμβάνεται μονιμότητα. Εκεί είναι που χάνετε το νόημα.

Η λαχτάρα της καρδιάς είναι γ ια την κάθε διάσταση. Αυτή είναι η διάσταση του διαλογισμού. Ο νους ζει οριζόντια, γ ι ' αυτό και οι μύστες όλων των εποχών συνειδητοποίησαν πως ο νους και ο χρόνος δεν είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Ο νους είναι ο χρόνος. Ο νους δεν μπορεί να υπάρξει κάθετα. Ο νους ζει στο παρελθόν, ζει στο μέλλον. Για το νου, το παρόν είναι ανύ-παρκτο. Ο νους συνεχίζει να κινείται από το παρελθόν στο μέλ-λον. Το παρόν μοιάζει να είναι μόνο ένα πέρασμα από το παρελ-θόν στο μέλλον.

Ακουσα την εξής ιστορία:

Ένας κυνηγός επρόκειτο να πάει για κυνήγι στη ζούγκλα. Ένας φίλος του ήθελε να τον συνοδεύσει. Ήθελε κι αυτός να γίνει κυνηγός, αλλά ήταν πολύ ανώριμος και αμαθής ακόμη. Ο κυνη-γός του είπε, "Εντάξει μπορείς να έρθεις."

Ο κυνηγός τον έφερε σε ένα μέρος όπου συνήθιζαν να περ-νούν οι τίγρεις και τα λιοντάρια, γιατί ήταν κοντά στην λίμνη, οπότε και περνούσαν από εκεί όταν ήταν διψασμένα. Έτσι κρύ-φτηκαν σ' ένα θάμνο. Ο κυνηγός τού έδωσε καθοδήγηση ώστε "όταν πρόκειται να συμβεί, να είσαι σε εγρήγορση και να πυρο-βολήσεις αμέσως."

Μ ία τίγρης πέρασε. Ο κυνηγός έμεινε έκπληκτος, γιατί ο φίλος

137


του παρέμεινε σχεδόν παγωμένος δεν κουνήθηκε καν, δεν έκανε τίποτε για να την πυροβολήσει.

Τον ρώτησε, "Τι έγινε;" Κα ι ο φίλος του είπε, "Πέρασε τόσο γρήγορα που την είδα

μόνο όταν είχε ήδη φύγει."

Αυτή ακριβώς είναι η φύση του παρόντος. Το βλέπεις μόνον όταν δεν μπορείς να το δεις πια, όταν ήδη έχει περάσει, μόνο τότε το βλέπεις. Ποτέ δεν το βλέπεις στο παρόν. Ο νους δεν είναι τόσο γρήγορος. Ο νους δεν είναι σε ετοιμότητα, έχει άγνοια. Ο νους ονειρεύεται. Είναι πάντοτε τριγυρισμένος από το παρελ-θόν και το μέλλον και η μικρή μοναδική στιγμή του παρόντος προχωράει γρήγορα. Θα πρέπει μάλλον να κινείται πιο γρήγο-ρα από την ταχύτητα του φωτός, επειδή ποτέ δεν το προλαβαί-νουμε.

Την ώρα που μόλις το συνειδητοποιούμε, αυτό έχει ήδη περά-σει. Το παρόν μας έχει ήδη προσπεράσει. Το γνωρίζετε πάντα, όταν αυτό πια είναι έξω από την άμεση αντίληψή σας. Οπότε, το μόνο που συνειδητοποιείτε είναι το παρελθόν, που πλέον δεν υπάρχει και το μέλλον που δεν έχει υπάρξει ακόμα. Ζείτε ανά-μεσα σε αυτές τις δύο μη υπαρκτές καταστάσεις.

Η κάθετη διάσταση είναι ένα τελείως διαφορετικό φαινόμε-νο. Μεταπηδάτε στην περιοχή εκτός του νου. Αυτό είναι όλο κι όλο με το διαλογισμό. Βγαίνετε από το νου, βγαίνετε από το παρελθόν και το μέλλον, βγαίνετε έξω από το χρόνο. Δεν σκέ-φτεστε πια, δεν ονειρεύεστε πια, δεν επιθυμείτε πλέον. Δεν υπάρ-χει μνήμη ούτε φαντασία. Όλα είναι σιωπηλά. Τότε μπορείτε να δείτε το παρόν και μπορείτε πια να κατανοήσετε πως υπάρχει μόνο το παρόν και τίποτε άλλο. Το παρόν είναι αιώνιο.

Στην πραγματικότητα, το παρόν δεν είναι καν μέρος του χρό-νου. Το παρόν είναι μέρος του αιώνιου. Είναι το παντοτινό τώρα, δεν είναι ποτέ αλλιώς. Κα ι αυτή είναι η λαχτάρα της καρδιάς.

138


Δεν μπορείτε να θεωρηθείτε κουτοί, εξαιτίας αυτής της λαχτά-ρας, την παρεξηγείτε όμως. Θέλετε μια αγάπη που γεννιέται μέσα από το διαλογισμό, όχι μέσα από το νου.

Αυτή είναι η αγάπη για την οποία συνεχώς σας μιλάω. Γ ι ' αυτήν την αγάπη σας μιλάει ο Ιησούς και αυτή η αγάπη είναι ο Θεός. Δεν είναι η δική σας αγάπη. Η δική σας αγάπη δεν μπορεί να είναι ο Θεός. η αγάπη σας είναι μόνο ένα νοητικό φαινόμενο, είναι βιολογία, είναι φυσιολογία, είναι ψυχολογία, δεν είναι όμως αιώνια.

Το αιώνιο είναι στοιχείο της πρωταρχικής ύπαρξης. "Ντεζί-ντεράντα" θα ονομάσω την αγάπη μου - ουσιαστική - και την αγάπη σας ανούσια. Το ανούσιο δεν μπορεί να γίνει αιώνιο. Όσο κι αν προσπαθήσετε να το μονιμοποιήσετε, αργά ή γρήγορα θα πεθάνει. Μπορεί ακόμα και να εθελοτυφλείτε, θέλοντας να βλέ-πετε ότι υπάρχει ακόμα. Μπορείτε να υποκρίνεστε ότι υπήρχε. Εκατομμύρια ζευγάρια σ' όλο τον κόσμο, ζουν σαν να είναι ακόμα εκεί. Ζουν στον κόσμο του "σαν να" της υπόθεσης. Κα ι βέβαια πώς μπορούν να είναι χαρούμενοι; Έχουν στεγνώσει από όλη την ενέργεια που σπαταλάνε. Προσπαθούν να βγάλουν κάτι από μια ψεύτικη αγάπη. Γ ι ' αυτό και η στενοχώρια, γ ι ' αυτό η συνεχής πλήξη, γ ι ' αυτό και η συνεχής γκρίνια και ο καβγάς μετα-ξύ των δύο εραστών. Προσπαθούν και οι δύο να κάνουν κάτι που είναι αδύνατο. Προσπαθούν να κάνουν την ερωτική τους σχέση, αιώνια, πράγμα που δεν γίνεται.

Αυτό έχει προκύψει από το νου και ο νους δεν μπορεί να σας δώσει ούτε μια εικόνα του αιώνιου. Η πρότασή μου είναι, ότι αν πράγματι είστε έτοιμοι να ικανοποιήσετε αυτή τη βαθιά ανά-γκη της καρδιάς, τότε ξεχάστε οτιδήποτε έχει σχέση με την αγάπη. Πρώτα μπείτε μέσα στο διαλογισμό, γιατί η αγάπη θα βγει μέσα από το διαλογισμό. Ο διαλογισμός είναι το λουλούδι, ο χιλιο-πέταλος λωτός. Αφήστε το λωτό να ανοίξει. Αφήστε τον να σας βοηθήσει να περάσετε στην κάθετη διάσταση, της αγνωσίας και

139


της αχρονικότητας και ξαφνικά θα νιώσετε ότι το πολύτιμο άρωμα είναι εκεί.

Τότε η αγάπη θα είναι αιώνια. Τότε δεν θα κατευθύνεται προς κάποιον συγκεκριμένα. Δεν μπορεί να κατευθυνθεί σε κανέναν ιδιαιτέρως. Δεν είναι μια σχέση, είναι μια ποιότητα που σας περι-κυκλώνει. Δεν έχει καμία σχέση με τον άλλον. Είστε η ίδια η αγάπη που αγαπάει, αυτή είναι η κατάσταση του αιώνιου. Είναι το άρωμά σας.

Έχει υπάρξει γύρω από το Βούδα, γύρω από το Ζαρατούστρα, γύρω από τον Ιησού. Είναι ένα ολοκληρωτικά διαφορετικό είδος αγάπης. Ποιοτικά είναι διαφορετικό. Ζητάτε μόνο λίγη περισ-σότερη ποσότητα, όχι μιας μέρας αλλά δυο, τρεις, τέσσερις μέρες, όχι μόνο για μια ζωή, αλλά για αρκετές ζωές, αλλά, έτσι κι αλλιώς, κάποτε πρόκειται να τελειώσει. Κα ι όσο περισσότερο την παρα-τείνετε, τόσο περισσότερο θα λιγοστεύει και όσο πιο εύθραυ-στη γίνεται, τόσο πιο βαρετή θα γίνεται, γιατί θα θέλει να πεθά-νει, ενώ εσείς συνεχίζετε να την παρατείνετε. Μερικές φορές, πεθαίνει αλλά εσείς δεν είστε ικανοί να την αποχωριστείτε και συνεχίζετε να κουβαλάτε το πτώμα. Είναι αηδιαστικό! Κάποτε υπήρξε ένα όμορφο φαινόμενο· τώρα είναι απλώς νεκρό και αηδιαστικό.

Υπάρχει μια όμορφη ιστορία στις ινδικές γραφές σχετικά με το Σίβα. Η σύζυγός του η Παράτι, πέθανε κι εκείνος μετέφερε το σώμα της γυναίκας του επί δώδεκα χρόνια, σε όλη τη χώρα, ελπίζοντας πως κάποιος με ψυχικές ικανότητες θα μπορούσε να βοηθήσει. Σιγά - σιγά τα μέλη του νεκρού κορμιού άρχισαν να πέφτουν, αλλά εκείνος συνέχιζε το ταξίδι του, για να βρει τον ειδικό, ίσως κάποιος αλχημιστής ή μάγος, ίσως κάποιος θαυμα-τοποιός να μπορούσε να βοηθήσει. Κλαίγοντας και θρηνώντας, γύριζε όλη τη χώρα.

Στην Ινδία υπάρχουν δώδεκα ιερά μέρη. Λέγεται πως αυτά είναι τα μέρη που έπεσαν τα μέλη της Παράτι. Όπου έπεσε κά-

140


ποιο κομμάτι, αυτό έγινε μέρος ιερό. Μπορείς να μεταφέρεις το νεκρό σώμα, αλλά δεν μπορείς να βρεις το θαυματοποιό.

Αυτή η περίπτωση είναι πολύ πιο αληθινή, απ' αυτή όπου ο Ιησούς ανάστησε ένα νεκρό άνθρωπο, αν και φαίνεται απίθα-νο πως ένας άντρας σαν τον Σίβα θα κουβαλούσε μια νεκρή γυναίκα. Η δική μου παρατήρηση είναι ότι έχω δει χιλιάδες ανθρώπους να κουβαλούν μια νεκρή ερωτική σχέση, που έχει πεθάνει πολύ καιρό πριν, αλλά την κουβαλούν εξαιτίας του φόβου, κολλώντας στο γνωστό, στο οικείο, έστω κι αν είναι μόνο μιζέ-ρια και τίποτε περισσότερο, παρόλα αυτά κολλάνε.

Όταν η αγάπη πεθαίνει, πεθαίνει. Θα πρέπει να αποδεχτείς το θάνατο και να αποχαιρετήσει, χωρίς παράπονα και χωρίς ανα-στολές, γιατί όταν κάτι τελειώνει, τι μπορείς να κάνεις; Στα πλαί-σια του χρόνου, αυτή είναι η φύση των πραγμάτων: αρχίζουν και τελειώνουν.

Ο Βούδας λέει, οτιδήποτε συμβαίνει μέσα στο χρόνο, πρόκει-τα ι να πεθάνει. Οπότε αποδεχθείτε το. Αυτή είναι ιδιαιτερότη-τα των πραγμάτων. Αν όμως η καρδιά σας πραγματικά επιθυ-μεί κάτι αιώνιο, μπορώ τότε να σας δείξω τον δρόμο.

Εγκαταλείψτε την ιδέα της αγάπης. Πριν να είστε σε θέση να δώσετε, θα πρέπει να έχετε. Προσπαθείτε να δώσετε κάτι πον έχετε. Προσπαθείτε να πάρετε κάτι από κάποιον που δεν το έχει ακόμη. Τότε, πώς μπορεί να είναι κάτι αιώνιο; Αργά ή γρήγο-ρα, η αυταπάτη πρόκειται να διαλυθεί. Γ ια πόσο καιρό μπορεί-τε να το συνεχίζετε; Για πόσο διάστημα θα μπορέσετε να παρα-μείνετε σε μία κατάσταση σήψης;

Γ ι ' αυτό λέω πως όσο πιο έξυπνοι είστε, τόσο πιο γρήγορα γλιστράει απ' τα χέρια σας μια ερωτική σχέση. Ναι, οι κουτοί άνθρωποι μπορούν να ζήσουν μια έγγαμη ζωή και αν θα το έκα-ναν, θα έπρεπε να αλλάξουν πολλές φορές συντρόφους στη ζωή τους. Κάθε φορά όμως θα συμβαίνει το ίδιο πράγμα. Ο νους πάντα συνεχίζει να βρίσκει καινούργιες δικαιολογίες, ποτέ όμως

141


δεν κατανοεί την πραγματική αιτία. Δεν μπορεί, γιατί το να κοι -τάξεις προς την πραγματική αιτία, σημαίνει αυτοκτονία του νου. Θα βρει χίλια δυο ελαττώματα στην γυναίκα ή στον άντρα που έχετε ζήσει μαζί και θα θεωρήσει πως αυτός είναι ο λόγος που χάθηκε η αγάπη.

Όχι επειδή το φαινόμενο της αγάπης μέσα στο χρόνο, πρό-κειται να αποτύχει, αλλά επειδή αυτή η γυναίκα ή ο άνδρας έχουν πολλά ελαττώματα. "...Επέλεξα λάθος γυναίκα και δεν ταιριά-ζω μαζί της, δεν είμαστε φτιαγμένοι ο ένας για τον άλλο... " κ α ι πάει λέγοντας. Κάποτε όμως σκεφτόσουν πως είστε φτιαγμένοι ο ένας για τον άλλον και το έχεις ξεχάσει τελείως.

Για θυμήσου εκείνες τις μέρες, τις πρώτες μέρες της ερωτι-κής σχέσης... Και σκεφτόσουν πως "Αυτή τη φορά αυτή η σχέση θα κρατήσει για πάντα!" Ακόμη είχατε υποσχεθεί ο ένας στον άλλον ότι "Αυτό θα κρατήσει για πάντα." Συμβαίνει στο καθέ-να. Είναι όμως μια ψευδαίσθηση μια ψεύτικη αντανάκλαση. Κα ι θέλετε να κάνετε αυτό το είδωλο μόνιμο; Πώς μπορείτε να κάνε-τε ένα είδωλο μόνιμο; Πώς μπορείτε να κάνετε ένα όνειρο μόνι-μο; Το πρωί θα έρθει κα ι θα πρέπει να ξυπνήσετε. Κα ι όταν ξυπνήσετε, μπορείτε να ξανακλείσετε τα μάτια σας και να προ-σπαθήσετε να ξαναβρείτε το όνειρο, που θα έχει φύγει. Θέλε-τε να το συνεχίσετε, αλλά δεν μπορεί να συνεχιστεί ένα όνει-ρο. Έχε ι χαθεί για πάντα.

Μόλις ξυπνήσετε, το νήμα θα έχει κοπεί για πάντα και θα θυμη-θείτε πως δεν ενώνεται ξανά. Δεν μπορείς να επιδιορθώσεις μια σπασμένη αγάπη. Ένα σπασμένο καθρέφτη, ίσως. Τρόποι μπο-ρεί να βρεθούν. Μπορεί να ξαναλιωθεί και να ξαναγίνει ένα. Για μια σπασμένη αγάπη όμως δεν υπάρχουν τρόποι, δεν υπάρ-χουν πιθανότητες.

Γ ι ' αυτό υπάρχει ο φόβος. Ο φόβος δείχνει ότι βαθιά μέσα σας γνωρίζετε, ότι γλιστράει η αγάπη από τα χέρια σας κι έτσι θέλετε να τη μονιμοποιήσετε. Τώρα ο τρόπος είναι να πάτε στο

142


δικαστήριο και να παντρευτείτε. Αυτοί είναι οι τρόποι για να κάνετε μόνιμη την αγάπη σας. Να την κάνετε νόμιμο φαινόμε-νο, έτσι ώστε το δικαστήριο και η αστυνομία και οι Αρχές και ο νόμος και η πολιτεία να σας εμποδίσουν με κάθε τρόπο. Αν θελήσετε να χωρίσετε δεν θα σας το επιτρέπουν.

Βγείτε έξω από το νου. Ξεχάστε το όλο θέμα της αγάπης. Δεν έχετε καμία κατανόηση για την αγάπη. Μόνο μέσα από το δια-λογισμό θα αλλάξετε τη διάσταση της ύπαρξής σας. Από ορι-ζόντια θα γίνει κάθετη. Από το να ζείτε μέσα στο παρελθόν και το μέλλον... τώρα γιατί αυτή η μονιμότητα; Η μονιμότητα σημαί-νει πως προσπαθείτε να σκιαγραφήσετε και το μέλλον σας. Θέλε-τε να παραμείνετε σε παρούσα κατάσταση ακόμα και στο μέλ-λον. Αλλά γιατί; Στην πραγματικότητα ήδη έχει πετάξει μακριά το παρόν. Τότε μόνο αρχίζει κανείς να σκέφτεται τη μονιμότη-τα.

Οταν δυο εραστές βρίσκονται μέσα στην ψευδαίσθηση, δεν σκέφτονται τη μονιμότητα. Ρωτήστε δύο εραστές, κατά τη διάρ-κεια του μήνα του μέλιτος. Δεν τους ενδιαφέρει. Ξέρουν πως πρόκειται να είναι για πάντα μαζί. Τη στιγμή όμως που αυτό αρχίζει να ξεγλιστρά απ' τα χέρια τους, τότε ο νους λέει: "Τώρα μείνε. Κάνε το μόνιμο. Κάνε τα πάντα για να το κάνεις μόνι-μο. Μην κοιτάς τις ρωγμές που συμβαίνουν. Μην κοιτάς, από-φυγέ τις, ξέχασέ τις. Συνέχισε να τις καλύπτεις. Κάπως θα τα καταφέρεις."

Ζητάτε όμως το αδύνατο. Μπορώ να σας διδάξω το διαλογι-σμό και μέσα από το διαλογισμό θα συμβεί μια διαφορετική ποιό-τητα αγάπης. Δεν θα περιπαίζει τριγύρω. Τότε θα είναι σοφία και όχι κουταμάρα. Τότε δεν θα πέσετε μέσα στην αγάπη, αλλά θα αναστηθείτε μέσα στην αγάπη.

Τότε η αγάπη γίνεται ποιότητά σας. Όπως το φως περικυκλώ-νει τη φλόγα, η αγάπη περικυκλώνει εσάς. Τότε αγαπάτε, τότε είστε η αγάπη. Τότε η αγάπη σας είναι αιώνια. Τότε δεν έχει

143


όρια. Όποιος κι αν έρθει κοντά σας, θα ξεδιψάσει από το χυμό της. Όποιος κι αν έρθει κοντά σας, θα ευχαριστηθεί κα ι θα εμπλουτισθεί από αυτήν. Ένα δέντρο, μια πέτρα, ένας άνθρω-πος, ένα ζώο, δεν έχει σημασία. Ακόμη κι αν κάθεστε μόνοι σας...

Ο Βούδας που κάθετε μόνος του κάτω από ένα δέντρο ακτι-νοβολεί αγάπη. Η αγάπη λούζει τα πάντα γύρω του. Αυτό είναι αιώνιο και αυτό είναι η πραγματική επιθυμία της καρδιάς. Μην το παρεξηγήσετε. Ο νους όμως μόνο να παρεξηγεί μπορεί. Η κατανόηση είναι δυνατή μόνο μέσα από το διαλογισμό. (36)

144

Το όνειρο έχει περάσει. Προσέξτε τους εφιάλτες!

Συνεχίζουμε να συμπληρώνουμε τα κενά της ύπαρξής μας από τον άλλο, το αντικείμενο της αγάπης. Κα ι συνεχίζουμε να κοι-τάζουμε στα μάτια τον άλλο, ψάχνοντας για το είδωλο μας. Έτσι, όταν ο εραστής ή ο αγαπημένος εξαφανιστεί, ξαφνικά δημιουρ-γείται μια τρύπα. Επειδή χάνεις τον καθρέφτη που μπορούσες να βλέπεις το είδωλό σου, χάνεις το πρόσωπό σου. Δεν ξέρεις τώρα ποιός είσαι γιατί ο καθρέφτης σου έδινε ένα σχήμα, σημα-τοδοτούσε τα όριά σου - ότι αυτό είσαι εσύ - κα ι κρατούσε σε συνοχή αυτό το σχήμα. Με τον ίδιο τρόπο θα πρέπει κι εκείνη να νιώθει το ίδιο χαμένη, αφού λειτουργούσες κι εσύ σαν καθρέ-φτης του εγώ της. Αυτό είναι το πραγματικό πρόβλημα όταν οι εραστές χωρίζουν. Είχαν επενδύσει τόσα πολλά ο ένας στον άλλον.

Γ ι ' αυτό το λόγο, πολλοί άνθρωποι συνεχίζουν να παραμένουν μαζί, έστω κι αν η αγάπη τους έχει χαθεί πολύ καιρό πριν. Δεν μπορούν να αντέξουν να χάσουν τον άλλον. Οι σύζυγοι δένο-νται μεταξύ τους, ξέροντας καλά, ότι παραμένουν στο τίποτα. Δεν υπάρχει τίποτα για να τους κρατήσει μαζί. Η αγάπη έχει χαθεί καιρό τώρα ή ίσως να μην υπήρξε και ποτέ. Κα ι το ξέρουν, το έχουν συνειδητοποιήσει και νιώθουν μίζερα γ ι ' αυτό, αλλά

145


δεν μπορούν να κάνουν τίποτε. Χίλιες δυο φορές έχουν σκεφτεί να χωρίσουν, αλλά η τελική ιδέα του χωρισμού, φέρνει φόβο, γιατί το προσωπικό τους είδωλο βρίσκεται στα χέρια του άλλου. Αν ο άλλος δεν βρίσκεται πια εκεί, δεν ξέρεις ποιός είσαι.

Ξαφνικά χάνεις την ταυτότητά σου. Χάνεις την ψυχή σου, τον εαυτό σου. Ξαφνικά όλα αναστατώνονται και τότε αρχίζεις να ζεις με τη μοναξιά σου. Αυτή είναι η τρύπα. Αυτή τη φορά μην προσπαθήσεις να την κλείσεις. Αφησέ την να υπάρξει, μάθε όμως να ζεις μόνος σου. Δεν λέω να είσαι μόνος σε όλη σου τη ζωή. Πρώτα όμως μάθε να ζεις μόνος σου και μετά βρες ένα σύντρο-φο. Τότε η σχέση θα είναι σε ένα τελείως διαφορετικό επίπεδο. Δεν θα είναι καθρέφτης. Μπορείς να ζήσεις μόνος σου και τότε μόνο μπορείς να αγαπήσεις. Τότε η αγάπη δεν θα είναι πια μια νευρωτική ανάγκη. Δεν θα είναι πια κάτι από το οποίο θα εξαρ-τάται ο αυτοπροσδιορισμός σου. Μπορεί να είσαι μόνος. Ξέρεις τώρα χωρίς την αγάπη σου ποιός είσαι. Τότε η αγάπη γίνεται συμμοιρασιά. Τότε επειδή έχεις, θέλεις να μοιραστείς. Τότε η αγάπη δεν είναι ανάγκη, αλλά πολυτέλεια. Κα ι όταν η αγάπη είναι πολυτέλεια, είναι όμορφη. (37)

Στην αρχή, όταν δυο άνθρωποι συναντιούνται, δεν υπάρχουν προσδοκίες, όλα είναι απροσδόκητα, όλα είναι καταπληκτικά. Σιγά - σιγά, έρχονται οι προσδοκίες στη σχέση και μαζί και η δυ-στυχία, επειδή οι προσδοκίες σας ποτέ δεν μπορούν να εκπλη-ρωθούν. Όταν δεν εκπληρώνονται, αρχίζετε να θυμώνετε, να πο-λεμάτε και ο ένας να ρίχνει την ευθύνη στον άλλο. Τότε η όλη ιστορία καταντάει για γέλια.

Αφήστε ο ένας τον άλλο με εντελώς καθαρό τρόπο. Ήταν ένα όνειρο που έχει περάσει. Απλώς τώρα μη δημιουργήσετε από το όνειρο κανέναν εφιάλτη. (38)

146

Παραπομπές στις πρωτογενείς πηγές

1. "From Sex to Superconsciousness," 29-35. 18. "Take It Easy," II, 538-543. 2. "The Guest," 195-197. 19. "Philosophia Perennis," I, xeqj. 10. 3. "Yoga, The Alpha & the Omega," X, 246- 20. "The Tantra Vision," II, 108-111.

250. 21. "Tantra Vision," II, 115-117. 4. "The Beloved," 1,13-30. 22. "The Book of the Books," 5. "1 Am That," 133-139. 23. 'Above All Don't Wobble," 130-132. 6. "The Tantra Vision," II, 42-47. 24. "Let Go," 4146. 7. "Nothing to Lose But Your Head," 133- 25. "For Madmen Only," 67-71.

135. 26. "For Madmen Only," 418-423. 8. "Above All Don't Wobble," 411-414. 27. "God's Got This Thing About You," 9. "Nothing to Lose But Your Head," 193- 28. "The Book of the Books," II, 115.

195. 29.'The Tantra Vision," II, 244-248. 10. "Above All Don't Wobble," 62-64. 30. "The Tantra Vision," II, 303-310. 11. "For Madmen Only," 515-517. 31. "For Madmen Only," 159-163. 12. 'Yoga, The Alpha & the Omega," IX, 198- 32. "Tao: The Golden Gate," 1,289-290.

200. 33. 'The Wisdom of the Sands," II, 308-313. 13. "Take It Easy," I, 473-475. 34. "The Tantra Vision," II, 255-257. 14. "Nothing To Lose But Your Head," 63- 35. "Tao: The Three Treasures," 1,62-64.

64. 36. "Guida Spirituale," 321-327. 15. "Beloved of My Heart," 6. 37. "Dance Your Way to God," 223-224. 16. "For Madmen Onlv," 171-175. 38. "Above All Don't Wobble," 177. 17. "Above All Don't Wobble," 312-313.

147

75117222-Η-αγάπη-Αρχίζει-μετά-τον-μήνα-του-Μέλιτος-osho

Documents