DENETLEYİCİ VE DÜZENLEYİCİ SİSTEM

VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER

Hormonal (İç Salgı=Endokrin) Sistem (İç Salgı Bezleri)

Hormonlar ve hormon üreten salgı bezlerinden oluşan sisteme hormonal sistem denir.

a) Salgı Bezi ve Çeşitleri:Canlı vücudunda özel salgılar (ter, süt, yağ, gözyaşı, kulak kiri, sümük, tükürük, enzim, hormon) üretebilen hücrelerin oluşturduğu hücre topluluklarına salgı bezi denir. Canlı vücudunda iç salgı bezi, dış salgı bezi ve karma bez olarak üç farklı salgı bezi bulunur.▪ Ürettiği salgılarını doğrudan kana verebilen bezlere iç salgı bezi

(hormon üreten bez), bu bezlerin ürettiği salgılara da iç salgı veya hormon denir.

▪ Ürettiği salgılarını bir kanal ile vücut dışına çıkarabilen bezlere dış salgı bezi, bu bezlerin ürettiği salgılara da dış salgı denir.

▪ Ürettiği salgılarını hem kana veren hem de vücut dışına çıkarabilen bezlere karma bez denir.

Pankreas ve eşeysel bezler(testisler ve yumurtalıklar) karma bezlerdir.

b) Hormonal Sisteminin Çalışması:Canlı vücudunda sinir ve endokrin sistemleri birlikte ve birbirlerine bağlı olarak çalışırlar. Hormonal sistem, sinir sistemi ile birlikte vücuttaki organ ve sistemlerin çalışmasını denetler ve düzenler.Hormonal sistemin çalışmasını sinir sistemi sağlar.Hormonal sistem, vücuttaki denetleme ve düzenleme görevini salgıladığı hormonlar sayesinde gerçekleştirir.İç salgı bezlerinin ürettiği hormonlar, vücuttaki ilgili organa kan yoluyla taşınır ve her hormon farklı doku veya organa etki eder.

Hormonal sistem vücuttaki doku, organ ve sistemler arasındaki işleyişi sinir sistemi ile birlikte denetler ve düzenler.Sinir sistemi çok hızlı çalışır, denetleme ve düzenleme görevini hızlı gerçekleştirir, ilgili kas veya organlara göndereceği uyartı mesajını elektrik enerjisi şeklinde taşır ve organları anında etkiler. Hormonlar kan yoluyla taşındığı için hormonal sistem yavaş çalışır, denetleme ve düzenleme görevini yavaş ve uzun sürede gerçekleştirir, ilgili organları hormonlar sayesinde kimyasal olarak uyarır ve organları uzun sürede etkiler ve denetler.

İç Salgı Bezlerinin Salgıladığı Hormonlar ve GörevleriİÇ SALGI BEZİ SALGILADIĞI HORMON GÖREVİ

HİPOFİZ BEZİ

BÜYÜME HORMONU

İÇ SALGI BEZLERİNİ DENETLER DÜZENLER.BÜYÜMEYİ SAĞLARSİNİR SİSTEMİYLE HORMONAL SİSTEM ARASINDAKİ İLETİŞİMİ SAĞLAR

TROİT BEZİ TİROKSİN HORMONUBÜYÜME GELİŞME VE VÜCUTTAKİ DİĞER OLAYLARIN DÜZENLENMESİNDE GÖREVLİDİR.İYOT EKSİKLİĞİNDE GUATR HASTALIĞI GÖRÜLÜR.

BÖBREK ÜSTÜ BEZİ

ADRENALİN HORMONU

HEYECAN, KORKU, COŞKU GİBİ ANLARDA METABOLİZMAYI HIZLANDIRIR.ALDOSTERON HORMONU VÜCUTTAKİ MİNERAL VE SU DENGESİNİ DÜZENLER.

PANKREAS İNSÜLİN KAN ŞEKERİNİ DÜŞÜRÜRGLUKAGON KAN ŞEKERİNİ YÜKSELTİR

EŞEYSEL BEZLER

YUMURTALIKÖSTROJEN BAYANLARDA ERGENLİK DÖNEMİNDE DİŞİLERE ÖZGÜ ÖZELLİKLERİN KAZANILMASINI SAĞLAR

TESTİS TESTESTERON ERKEKLERDE ERGENLİK DÖNEMİNDE ERKEĞE ÖZGÜ ÖZELLİKLERİN KAZANILMASINI SAĞLAR

c) İnsanlarda Salgı Bezleri ve Görevleri:Ürettiği salgılarını doğrudan kana verebilen bezlere iç salgı bezi (hormon üreten bez), bu bezlerin ürettiği salgılara da iç salgı veya hormon denir.

Hormonların Özellikleri:• Protein ve yağ yapısında bulunabilirler.• Kana salgılanır veya kan yoluyla bütün vücuda taşınırlar.• Ancak hedefi olan belirli bir organı etkileyebilirler.• Az miktarda salgılanır ancak etkileri güçlüdür.• Belirli bir süre kullanılır ve yapısı bozulan hormon, karaciğerde

parçalanır.

1-) Hipofiz Bezi ve Görevleri:Beynin alt tarafında yer alan nohut büyüklüğünde ve pembe renkli olan iki parçalı bir bezdir.Salgıladığı Hormon: BÜYÜME HORMONU

Hipofiz Bezinin Görevleri:• Salgıladığı hormonlarla iç salgı bezlerinin çalışmasını denetler ve

düzenler.(tiroit, eşeysel bezler)• İç salgı bezleri ile sinir sistemi arasında işbirliği ve koordinasyonu

sağlar.• Üreme faaliyetlerinde rol oynar.

Erkeklerde sperm, dişilerde yumurta oluşumunu sağlar. • Vücudun su dengesini kontrol eder (böreklerde suyun geri

emilmesini sağlar) ve kan basıncını ayarlar.• Deriye rengini veren hormon salgılar.• Vücudun büyümesini sağlayan büyüme hormonu üretir. Büyüme

hormonunun az salgılanması durumunda cücelik, fazla salgılanması durumunda devlik(akromegali) ve çirkinlik(jigantizm) oluşur.

2-) Tiroit Bezi:Boynun ön kısmında, gırtlağın altında, soluk borusunun iki yanında yer alan iki parçalı(loblu) bezdir. (H harfine benzer ve 25g’dır)Tiroit bezi tiroksin ve kalsitonin hormonlarını salgılar. Tiroit bezi iyot denilen madensel tuz sayesinde çalışır.Salgıladığı Hormon: TİROKSİN ve KALSİTONİN

Tiroksin Hormonunun Görevleri:• Büyüme ve gelişmeyi etkiler, kimyasal olayları, metabolizma

hızını(yapım ve yıkım olaylarının hızını) düzenler.• Hücrede mitokondrinin faaliyetlerini hızlandırarak enerji üretimini

arttırır.• Doğumdan sonra az salgılanırsa, Kretenizm denilen cücelik ve

zeka geriliği görülür.• Tiroksin az salgılanırsa; yorgunluk, vücudun yağ

toplaması(şişmanlık), saç dökülmesi, derinin kuruması, yetişkinlerde az salgılanırsa ruh ve beden uyuşukluğu görülür.

• Çok salgılanırsa; aşırı terleme ve sinirlilik, zayıflık görülür. Metabolizma hızlanır, kan basıncı artar, kalp atışı ve kan dolaşımı hızlanır.

Tiroit bezi yeterli salgılanmazsa GUATR denilen hastalık ortaya çıkar. Bu hastalıkta tiroit bezi büyür.

Kalsitonin Hormonu:

Kandan kemiğe kalsiyum geçişini sağlar.

Kalsitonin Hormonunun Görevleri:1- Kandaki madensel tuz miktarını ayarlar.2- Kemiklerin sertleşmesine yardımcı olur.3- Eksikliğinde kandaki madensel tuzlar kemiklere geçemez

ve kemik erimesi oluşur.

Tiroit iyot içeriklidir.Az salgılanırsa

bez aşırı çalışır. Guatr hastalığı olur.

Paratroit Bezi:Tiroit bezinin arkasında (ve iki yanında) bulunan dört parçalı bezdir(1gr). Bu hormon kalsitonin hormonuna zıt olarak çalışır. Yani kemiklerde fazla olan (kalsiyum ve fosfor gibi) madensel tuzların kana geçmesini sağlar. Kandaki kalsitonin hormonu artınca kandaki parathormon miktarı azalır. Kandaki kalsiyum kemiklere fazla geçerse kandaki kalsitonin hormonu azalır, parathormon artar ve artınca da kemiklerde fazla biriken kalsiyumun tekrar kana geçmesini sağlar.Salgıladığı Hormon: PARATHORMON

PARATİROİT BEZİNİN GÖREVLERİ:

1. Bu hormon kemikten kana kalsiyum geçişini sağlar. Kandaki (kalsiyum ve fosfor) madensel tuz dengesini ayarlar.

2. Az salgı üretilirse kandaki kalsiyum kemiklerde birikip kana tekrar geçemez ve kandaki fosfor miktarı artar. Sonuçta kaslarda ağrılı kasılma ve titreme şeklindeki tetani hastalığına yol açar.

TİMÜS BEZİ VE GÖREVLERİ:Tiroit bezinin altında bulunan ve çocuklarda 3 yaşından sonra yavaş yavaş kaybolan bezdir.

GÖREVLERİ:

Çocukluk döneminde vücudu mikroplara karşı korurlar.

BÖBREK ÜSTÜ BEZİ: Böbreklerin üst kısmına yapışmış halde sarımtırak renkli ve yağ dokusu içine gömülü iki tane olan bezdir.

Böbreklerle doğrudan ilişkisi yoktur.

Böbrek üstü bezlerinden yeterince hormon salgılanmaması sonucunda deri tunç rengini alır, kan basıncı düşer ve tunç(addison)hastalığı oluşur.

Salgıladığı Hormon:

ADRENALİN(böbreklerdeki öz bölgesinde üretilir.)

ALDESTERON

KORTİZON(böbreklerdeki kabuk bölgesinde üretilir.)

• ADRENALİN(Nöroadrenalin): Korku, heyecan, coşku, öfke anlarında salgılanır.1. Kan basıncını düzenler.2. Kandaki şeker miktarını düzenler.3. Korku, öfke, heyecan, açlık gibi durumlarda kandaki adrenalin

miktarı artar(fazla salgılanır). Bunun sonucunda kan basıncı(tansiyon), kalp atışı, kan şekeri yükselir ve göz bebekleri büyür.

4. Kandaki karbonhidrat (şeker) miktarını ayarlar. Karaciğer ve kaslarda depolanan glikojeni glikoza dönüştürür.

Böbrek Üstü Bezinin Görevleri:

• ALDESTERON HORMONU: Vücudun su ve madensel tuz dengesini ayarlar.

• KORTİZON HORMONU: Böbreküstü bezinin kabuk kısmından salgılanan çok önemli bir hormondur. Kandaki şeker miktarını artırır. Vücutta protein yıkımını uyarır ve yapımını azaltır. Kortizon tedavisi gören hastalarda aşırı bir yağ birikmesi görülmektedir.

PANKREAS:

Sindirime yardımcı olan pankreas salgıladığı hormonlarla kanın şeker oranını dengeler.Salgıladığı Hormon: İNSÜLİN, GLUKAGONGÖREVLERİ:1.İnsülin: Kandaki şeker oranı arttığında karaciğere glikoz geçişini sağlar.

2.Glukagon: Kan şekeri azaldığında karaciğeri uyarır karaciğerdeki glikozun kana geçmesini sağlar.

Eşeysel Bezler(Testisler ve Yumurtalıklar):Erkeklerde testisler (er bezleri),dişilerde yumurtalıklar (ovaryum) eşeysel bezlerdir. Eşeysel bezler hem iç hem de dış salgı üreten karma bezlerdir.Eşeysel bezler, üreme hücresi ürettiği için dış salgı bezi olarak, eşeysel hormon üretip kana verdiği için de iç salgı bezi olarak görev yaparlar.

Testisler ve Görevleri:1- Sperm hücrelerini üretirler.2- Androjen (testosteron) eşeysel hormonunu üretirler. Bu

hormon erkeklik hormonudur ve sesin kalınlaşmasını, erkeklerin kendine özgü vücut özelliklerinin belirlenmesini, sakal ve bıyık çıkmasını ayrıca sperm hücrelerinin belli bir yaştan sonra üretilmesini sağlar.

Yumurtalıklar ve Görevleri:1- Yumurta hücrelerini üretirler.2- Östrojen ve progesteron eşeysel hormonlarını üretirler. Bu

hormonlar dişilik hormonlarıdır ve sesin incelmesini, dişilerin kendine özgü vücut özelliklerinin belirlenmesini ve yumurta hücrelerinin belli bir yaştan sonra olgunlaşmasını sağlar.

Denetleyici ve Düzenleyici Sistemlerin Sağlığı ve Korunması:1- Sinir sistemi organları çarpma ve vurmaya karşı korunmalı, zarar

görmemelidir.2- Alkol, sigara ve uyuşturucu kullanılmamalıdır.3- Gürültülü ve gerilimli ortamlarda bulunulmamalı, stresten uzak

durulmalıdır.4- Dengeli ve düzenli beslenilmelidir.5- Düzenli uyunmalıdır.6- Ağır yük kaldırılmamalıdır.7- Düzenli olarak spor yapılmalıdır.8- Sinir sistemini menenjit, kuduz, çocuk felci gibi

hastalıklardan korumak için aşı yaptırılmalıdır.

İç Salgı Bezlerinden Dolayı Oluşan Hastalıklar:

İnsanlarda hormonlar normal değerden az ya da çok salgılandığında vücutta çeşitli bozukluklara yol açar. Hormon bozukluğu olan kişilerin tedavi edilmesini sağlayan bilim dalına endokrinoloji denir.

a) Devlik:Hipofiz bezinin, gelişme döneminden sonra büyüme hormonunu fazla salgılaması sonucu el, ayak ve çene kemiklerinin büyümesi hastalığıdır.

b) Cücelik:Hipofiz bezinin, büyüme hormonunu az salgılaması sonucu oluşur.

c) Şeker Hastalığı:Pankreasın, insülin hormonunu az salgılaması sonucu oluşur.

d) Kemik Erimesi:Tiroit bezinin kalsitonin hormonunu az salgılaması sonucu kandaki madensel tuzların kemiklere geçememesine neden olan hastalıktır.

e) Dış Guatr:Tiroit bezinin, iyot eksikliğinde tiroksin hormonunun salgılanması için çok çalışıp şişmesi sonucu oluşur.f) İç (Zehirli) Guatr:Tiroit bezinin, iyot fazlalığında fazla çalışarak fazla tiroksin hormonu üretmesi sonucu göz kürelerinin dışa doğru büyümesine ve kilo kaybına neden olan hastalıktır.g) Kısırlık:Eşeysel bezlerin, eşeysel hormonları az salgılanması sonucu oluşur.

h) Tunç Hastalığı:Böbrek üstü bezlerininyapısının bozulması nedeniyle kortizonhormonun az salgılanması sonucu kan basıncının düşmesine ve derinin tunç rengi almasına neden olan hastalıktır.

ı) Kretenizm:Tiroit bezinin, tiroksin hormonunu doğumdan sonra az salgılaması sonucu cücelik ve zeka geriliğine neden olan hastalıktır.

Aşağıdaki cümlelerde hangi hormonlardan söz edilmektedir.

Umut bir haber karşısında çok heyecanlanmış…………

Onur ergenlik döneminde boyu uzuyor…………………

Can çok yemek yemesine rağmen metabolizması hızlı zayıflıyor……………….

Başar’ın sakalları çıkmaya başladı………………….

Ali evlenme çağına gelmiş , çocuğu olabilir……………

Ragıp amcanın şekeri düşmüş……………………..

Sami dayının şekeri çok yemekten çıkmış……………

A) Aşağıdaki cümleleri doğru veya yanlış olarak belirtiniz.Merkezi sinir sistemi, beyin, beyincik, omurilik soğanı ve omurilikten oluşur.(….) Soluk alma ve kalp atışını sinirler kontrol eder. (….) Kalp, mide ve akciğer gibi organların çalışmasını beyincik kontrol eder. (….) İç salgı bezlerinin kontrolünü hipofiz bezi yapar. (….) Dişi ve erkek özellikleri belirleyen hormonları eşeysel bezler salgılar. (….) Sinir sisteminin tüm organlarla bağlantısı vardır. (….) Bir uyarının sinirlerde oluşturduğu değişikliğe uyartı mesajı denir.(….)

Hormonlar salgılandıkları bezden direk kana karışırlar. (….) Böbreküstü bezlerinden büyüme hormonu salgılanır. (….) Beyincik vücudumuzun denge merkezidir. (….)

B) Aşağıdaki cümleleri uygun sözcüklerle eşleyiniz.Nöron – adrenalin – beyincik – guatr – dans etme – pankreas

omurilik – hormon – beyin – refleks• Vücudumuzun içinde veya dışında oluşan değişikliklere karşı

gösterilen otomatik ve kontrolümüz dışındaki tepkilerdir…………..• Omurganın içinde yer alır………….• Acıkma, susama, iştah ve uyku gibi olayları düzenler………….• Kasların, kol ve bacakların birbiri ile uyumlu çalışmasını

sağlar……......• Vücudumuzda organlarımız arasındaki bilgi iletişimini sağlar………..• İç salgı bezlerinin salgıladığı kimyasal sıvılardır…………….• Salgıladığı hormonlar kan şekerini ayarlar, karma bezdir……………• Korku ,coşku ,heyecan ve öfke anında böbreküstü bezlerinin salgıladığı

hormondur……………• Tiroit bezi yeterli çalışmadığında ortaya çıkan hastalıktır.• Sonradan kazanılan bir reflekstir…………..

Aşağıdaki tabloyu uygun olarak tamamlayınız.

Salgılanan Hormon İç Salgı Bezi Hormonun Vücuttaki Göreviİnsülin    

  Tiroit  

    Kan şekerini yükseltir

  Hipofiz  

Eşeysel hormonlar    

  Eşeysel bez Sperm oluşturur    Heyecanlanma anında

metabolizmayı hızlandırır