ნიკოლომოურიკრებული

გიგოღრუბელაშვილი

I

ჯერ მზე არ იყო ამოსული, როდესაც ერთი ქვითკირისსახლიდან გამოვიდა გარეთ ფერმკრთალი, ცოტაგამხდარი, მარილიანი სახის ახალგაზრდა კაცი. მას ეცვაუბრალო, იაფფასიანი ლურჯი ბლუზა, თავზე ეხურაყვითელი ჩალის განიერი ქუდი, მხარზე ჰქონდაგადაგდებული ნაცრის ფერი შალი. ხელში კარგამოზრდილიძვირფასყდიანიწიგნიეჭირა.გამოყოთუარასახლიდან თავი, მის წინ გამოჩნდა ლამაზადამწვანებულიფართომოედანი,რომელსაცსამისმხრიდანმოსდგომოდა ამ სოფლის თვალუწვდენელი სახნავ-სათესიმინდორი. ამმინდვრიდან ახალგაზრდაკაცსწინ

მოეგებაწმინდა,გრილინიავი,ნაზადშეარხიაჰაერიმისგარშემო და ყნოსვის დამატკბობელი სურნელებამოჰფინა მთელს მის არსებას. იმავე წამს მისმადაღვრემილმასახემსევდა-ვარამისღრუბელიგადაიყარა,შენასკული წარბები გაიშალა... ცოტა ხანს კიდევდარჩაერთადგილასგაშტერებული;შემდეგაიღოთავიმაღლა,მხიარულად მიიხედ-მოიხედა და ფეხაჩქარებით გასწიამოედნისაკენ.სულითდაგულითუნდოდაშეხვედროდავისმე, ძმურად გადახვეოდა, მეგობრულად გადაეკოცნა,მაგრამ ნაცვლად ძველი ამხანაგებისა, ნაცნობ-ნათესავებისა მას წინა ხვდებოდნენ მხოლოდ შინაურიფრინველები და წვრილფეხა საქონელი, რომელნიც ამსისხამ დილა ადრიან გამოშლილიყვნენ მოედანზე დაგულიანად სწიწკნიდნენ ნამიან ნორჩ ბალახსა. შუამოედანზე მან დაინახა კარგა მაღალი ბრტყელი ქვა,რომელიც სამანივით იყო მიწაში ჩამჯდარი. მთელი სახეგაუცოცხლდა,გულმასიამოვნებითუწყოფანცქალი.

- გამარჯვება, გიგო, გამარჯვება! - მოესმა მიმავალს იმქვიდან, -გახსოვს,აქრომბურთაობასთამაშობდიდამემუდამ ,,ბერაქვად”დამნიშნავდითხოლმე.აიშეეშმაკო,შენა. ცალ თვალს რომ დახუჭავდი და ისე მიზანშიამოღებულს გამომიგორებდი ხოლმე ბურთსა. გახსოვს,მერეეჩემგვერდზერომდადგებოდი,შეისროდიმაღლაბურთსა და გაშლილ ხელს ღონივრად შემოჰკრავდიხოლმე. ბუჰ... გაისმოდა ერთი და ბურთი ტრიალ-ტრიალით და კოწიაწით გაფრინდებოდა ჰაერში,გადაევლებოდათავზემოთამაშებიჭებსადაშორსმიწაზეზღართანს გაიღებდა. ხა, ხა, ხა! როგორი თავპირისმტვრევით გამოუდგებოდნენ ხოლმე იმას შენიამხანაგები. როგორ იბეგვავდნენ მუხლებსა, ყირამალაგადადიოდნენ.შენკიეჩემგვერდზედოინჯშემოყრილიიდექიდა ამაყადგასცქეროდიშენგანგაკრულიბურთისოინებსა. ხომ არ დაგავიწყდა ყველა ესა, ხომ არ

დაგავიწყდა,ჩემოკარგო,შენიპატარაობა?ხომგახსოვარმე?

-როგორ არა, ჩემო ძვირფასო,როგორ არა. ყველა ეგრაცახლაშენათქვი, კარგადმახსოვს: ასემგონია, ეგ ამბებიგუშინიყო-მეთქი.ისკაცირაკაცია,რომელსაცავიწყდებათავის სიყმაწვილე და მეგობრები იმ ნეტარიყმაწვილობისა. კარგად მახსოვხარ შენცა და ათასიწელიწადიც რომ ვიცოცხლო, მაინც არ დამავიწყდები.ყოჩაღ, ჩემო კარგო, ყოჩაღ, რომ ისევ ძველებურადგამოჭიმულხარ. როგორცა სჩანს, შავი დღეები არაგამოგიცდია-რა: კაცის მრუდე ხელი არ მოგკარებია,სეტყვასადანიაღვრებსშენთვისვერადაუკლიათრა. ახ,ნეტავი ყველაფერი ეგრე შენსავით მაინც დამხვდეს ამჩემპატარასამშობლოში.

II

- აბა, ახლა ჩემსკენაც მოიხედე,გიგო, - მოისმა ამდროსმოედნისერთინაპირიდან... -რაღათქმაუნდა,ეხლაშენვეღარმიცნობ.ანკირაღასაცნობივარ,მეუბედური...ამათი-თორმეტიწლისწინათკიშენხშირისტუმარიიყავიხოლმე ჩემი. ჩემი გაბარდღნული, ეკლიანი ტოტებიდანარა ერთხელ ამოგისხამს პატარა ჩიორების ნამწიაბარტყები... გახსოვს, ერთხელ ბროლისდიდი სურარომგაგეტეხა სახლში და გაჯავრებულ მამაშენს რომეფრინე?... გახსოვს, ჩემ ტოტებში რომ შემოძვერი დადაიმალე... ხა, ხა, ხა. როგორ გავნაბეთ სული შენცა დამეც, როცა მამაშენმა ჯავრობით და მუქარით გვერდზეგამოგვიარა, ვერ დაგინახა და წკეპლის ქნევითყანებისკენგასწია...

- ოხ, ჩემო საყვარელო კუნლის ბუჩქო! მართლაც რომძნელი საცნობი ხარ. რა მოგსვლია ესა, საბრალოვ?.. რა

უყავშენიმრავალზეუმრავლესი,ფოთლითდაბურულიყლორტები და ტოტები, რომლებზედაც ისეთ მხიარულჭიკჭიკსა და ჟრიამულს ასტეხდნენ ხოლმე უთვალავიპაწია ფრინველები ყოველ დილა-საღამოობით? ეგრეუღმერთოდ ვინ შეგახოთავისიუკუღმართი ხელი? ვინგაგასწორა,შესაწყალო,მიწასთან?

-თქვენებიაანთ პავლემ, ჩემო სიცოცხლე,თქვენებიაანთუმსგავსმა პავლიკამ. ერთ ღამეს მოვიდა ის წუწკი,მოიტანა გაალმასებული ცული და შეუბრალებლადდამიშინა შიგ ძირში. მე შევტირე და შევეხვეწე: ნუმღუპავ,რაარის,რომამტრიალიდედამიწისზურგზემეცვუცქირო მზესა და მთვარესა-მეთქი... ,,ვენახის ღობევიღაცამ გამიტეხადა იმის გასამაგრებლად მინდიხარო”,გულდინჯად მითხრა მან და არხეინადვე გააგრძელათავისი მხეცური მოქმედება. მჩეხა და მჩეხა, სინამსრულებით არ მომაშორა ჩემი ძვირფასი ტოტები,

ყლორტები და მარად მხიარული, ცქრიალა მწვანეფოთლები. მას აქეთ დავრჩი ასე უბედურადა.გაზაფხულობით გამოვისხამ ხოლმე მშვენიერ ნორჩყლორტებსა; ვფიქრობ: გაიზრდებიან, ტოტებადგადიქცევიან და ძველებურ დიდებას კიდევ ვნახავ-მეთქი... მაგრამ წყეული თხები მიწის ზემოთაც არაუშვებენ ხოლმე; წვერის ცანცარითდატარტაროზულითვალებისბღვრიალითმოცვივიანდაერთწამსმოსჭამენდა ჩაახრამუნებენ ხოლმე. ჩემდა საუბედუროდ, წვიმაცროგორღაცგვიან-გვიანმოდის;ამგვალვამხომდამადნოდადამანელა.

- ნუ გეშინიან, ჩემო საბრალო, ნუ მიეცემი მაინცსასოწარკვეთილებას. ვგონებ, ამ გვალვას მალე მოეღებაბოლო. გაიხედე დასავლეთისაკენ, როგორი საავდროღრუბელი მოსდებია ცის დასავალსა. ეტყობა, რომდასავლეთისქარიცამოვარდნასაპირებს.დღესთუხვალ

ის ღრუბლები მთელ ცას მოეფინება, გაჩნდება ჰაერშიჭექა-ქუხილი და შხაპუნა გრილი წვიმა დააბუჟბუჟებსდედამიწის გამხმარ ზურგსა. მაშინ შენთვისაცგათენდებაბედნიერიდღე.

III

-შენპირსშაქარი,გიგო,შენპირსშაქარი.გადღეგრძელოსღმერთმა,შვილო!-დაიძახაახლადიდმა,ბებერმამუხამ:- მოდი, მოდი ჩემთანაც. დარწმუნებული ვარ, აღარგეხსომება,ერთხელჩემიტოტიდანძირსრომჩამოვარდიდამკლავიიღრძევი.

გიგომსწრაფლადგატრიალდაიქით,საიდანაცმოესმაესხმა, წასდგა რამდენიმე ნაბიჯი წინ და უცებ შესდგა;ელდა ნაცემივით ერთ ადგილას გაშეშდა. მის წინგადაიშალა თვალგაუწვდენელი, სანახავად საზარელი,

ბრძოლის ველი, რომელზედაც ათასობით ეყარნენუსულდგმულო შვილები ერთ დროს დიდი დადაბურული ტყისა. კაცს ეგონებოდა ღვთის რისხვამოვლენია ამ ადგილებს და თავზარდამცემი მუსრიგაუვლია ყველაფრისათვის, რასაც კი იქ სიცოცხლისნიშან-წყალი სდებიაო. თეთრკანიანი დამწვანეფოთლებიანი ნეკერჩხალი, სასიამოვნოყვავილიანი დიდებული ცაცხვი, რკინასავით მაგარიმსხვილიმუხები,მრავალითელა,იფნი,რცხილა,ვერხვი,რომელთაც თავიანთი ქოჩორა კენწეროები ერთ დროსმაღალღრუბლებამდინჰქონდათაშვერილი,ყოველივეესეხლა ეყარა ძირს დედამიწაზედ დაჩეხილი,ტოტებდამტვრეული,ფოთლებდამჭკნარ-დაყვლეფილი.საითკენაც კიუნდა გაგეხედათ, ყველგანდაინახავდითმხოლოდ ამ დაჭრილ-დახოცილ დევ-გმირების ძირებსა,რომლებიც შორიდან საფლავების ქვებს წააგავდნენ,ხოლო როცა ახლო მიხვიდოდი, მაშინ ცხადად

გაარჩევდით მათ მდუღარე ცრემლებსა, მათ წყლისფერსისხლსა, რომელიც კიდევ უხვად გადმოსდიოდათსასიკვდილო ჭრილობიდან. გიგო იდგა გაშეშებული,მწუხარებით მოცული. მის ყურებს ცხადად ესმოდათგაბმულიკვნესა,გმინვა,ჩივილი.

-ღმერთო!ღმერთო!-დაიძახამანგამწარებულისხმითა:-რომელმატყის ნადირმადაატრიალა ეს საცოდაობა? ვინმიარტყა ასეთი გახურებული ტყვია თავის თავსაცა დაქვეყნისაწმყო-მომავალსაც?!.

- სხვა აბა ვინ იქნება ყველა ამის ჩამდენი, თუ არაპატრონი ამ ტყისა! - კვნესით წარმოსთქვა ბებერმამუხამ:-ვენახს,სახნავ-სათესმინდვრებს,სახლს,ბაღებსდა სხვა ამგვარ საკუთრებათრომ პატრონები ჰყავთ, ესკიდევ არ არის აგრე რიგად საკვირველი: ადამიანებისხვადასხვა გვარად სდებენ ყველა ამასთავიანთ ამაგსა

და ამიტომ მათი პატრონებიც ხდებიან. მაგრამ, ვინ რაამაგსა სდებს ტყესა? გინახავს, ან გაგიგონია ჩვენშისადმე ტყის მომვლელები?.. ვინ არის, რომ ტყისდაუძინებელი მტერი არ იყოს! მხოლოდ ერთი ცა,რომელიც წვიმას აგზავნის, და მეორეც დედამიწა,რომელიც გვბადავს და საზრდოს გვაძლევს, მხოლოდესენი არიან ჩვენი გულშემატკივარი მეგობრები დაჩვენზე პატრონობაც მხოლოდ ამათ უნდა ჰქონდეთმინდობილი. მაგრამ თქვენა, ჩემო კარგო, თქვენ,ადამიანები, ცის კანონებს ვერა ხედავთდადედამიწისაარ იცით, ორთავეს კი, ცასაცადა ქვეყანასაც, ერთგვარისიამაყითსთელავთფეხითა.

- შენი გულისწყრომა, დარბაისელო მუხავ,საფუძვლიანია.მხოლოდმაგგულისწყრომისპატიოსანიჭურჭელი ყველა ადამიანზე ერთნაირად როდი უნდამოაპირქვაო! ჩვენშიაც არიან იმისთანა ადამიანები,

რომელთაც კარგად ესმითთქვენიდიდი მნიშვნელობა...ჰაერშირომსაავდროღრუბლებიმიფრინავენხოლმე,ვინშეაჩერებდა იმათ ჩვენს მიწა-წყალზე, თუ არ თქვენგანგაგზავნილი გრილი ჰაერი, რომელიც ჰკუმშავს იმღრუბლებს და მათში მდგომარე ზღვის წყალს ჟუჟუნაწვიმად გადააქცევს ხოლმე. თქვენ რომ არაყოფილიყავით, მაშინ წვიმა, ეს ციური მადლი, ან სულგაჰქრებოდა ქვეყნიერებაზე და ან, სარგებლობისმაგივრად,დიდზარალსადა ვნებას მოუტანდა ხალხსა.ჯერეხლაცვინმოსთვლისრამდენიადამიანისქონებადასიცოცხლე სამუდამოდ დაუღუპავთ წვიმის დროსმოხეთქილ ნიაღვრებსა... მხოლოდ თქვენ არ აძლევთწვიმის ნამებს გაცოფებულ ნიაღვრებად გადაქცევისნებას. თქვენი მრავალი ფესვები, ძირს დაშვებულიტოტები, მიწაზე დამპალი ფოთლები აქეთ-იქიდან წინეღობებიან ამ ნამებს. გზას უკვრენ და ძირს, ტყისგაფუებულ ნიადაგისკენ აბრუნებინებენ პირსა. მიწა

ღრუბელივითისვამსწვიმისწყალს,შემდეგსწმენდავს,აციებს და ბოლოს ანკარა წყაროებად გზავნისდედამიწაზე.ვინარიცის,რომსათავეყველამდინარისაიწყება ამ წყაროებიდან...და უმდინარეებოდ, უწყლოდხომ სრულიად აოხრდებოდა მთელი ქვეყნიერება! ხომსრულადმოისპობოდაკაცობრიობისცხოვრება!ამნაირადტყეები ჩვენი ცხოვრება-სიცოცხლისთვის ისეთივეუსაჭიროესი გარემოებანი არიან, როგორადაც ჰაერი,საჭმელი... სამწუხაროდ ეს ჭეშმარიტება კაცთაუმრავლესობას არა აქვს შეგნებული. დანარჩენიადამიანებიორრიგადგანიყოფებიან:ერთმაკარგადიცისიგი:ჰქადაგებს,ლაპარაკობს,სწერსმასზე,მაგრამყველაამასმეორერიგიყურადღებასაცარაქცევსდასაზიზღარისგულ-ბილწობით ამბობს:თავი ქვისთვისაცუხლიათ ჩემშვილიშვილებსაო;როცამეაღარვიქნებიქვაქვაზედაცნუიქნებაო!

- მართალს ამბობ, გიგო, მართალსა! - დაიძახა ბებერმამუხამ: - სწორედ მაგ სიტყვებს გაიძახოდა იმ დღეს ამტყისუგუნური პატრონი: ,,ამტყეს გავჩეხავდა ხეებისგაზიდვით კარგა ბლომადფულს ავიღებო. მის ადგილსგადავაქცევსახნავ-სათესმიწებადადარამდენსამეწელსდიდი ჭირნახულის მოსავლით ჩემს ბეღელსა დაორმოებს დავავსებო; დავჯდები მერე და ლხინსა დაქეიფშივატარებჩემსიცოცხლესაო”.

IV

გიგო ღრუბელაშვილი მწარედ დაღონებული, მწარედგულდაკოდილი გამობრუნდა უკან და მოედნის მეორენაპირისაკენ გაუდგა გზასა. მალე უკან დასტოვამოედანი,ბებერიმუხაცდამთელითავისისოფელიცა.ისფეხაჩქარებით მიდიოდა სულ წინა და წინ, სანამ არმიადგა მშვენიერ აღელვებული ყანების

თვალგაუწვდენელ ზღვასა. ახლად ამოსული მზისუთვალავი სხივები ბრწყინვალებით მოჰფენოდნენ ამზღვისგასაოცარტალღებსა,რომელთაცნაზადაქანავებდადილისცელქი,გრილინიავი,მარცვლითსავსედიდრონითავთავები წვრილ ღეროებს ვეღარ დაემაგრებინათ დაერთმანეთს მძიმედ მისწოლ-მოსწოლოდნენ; მორცხვიპატარძალივით თავები ძირს ჩაეღუნათ დაგანუწყვეტელის დინჯის რხევით თითქო რაღაცსაოცნებო ამბებს ეჩურჩულებოდნენ ერთმანეთს.წითლად მოღაჟღაჟე ყაყაჩო, ლამაზი და მოხდენილიშროშანა,ტურფა,ნაზიფოთლებითშემკულისოსანიდაკიდევ მრავალი სხვა “მინდვრის კეკლუცები” თითქოსულგანაბით ყურს უგდებდნენ ამ ამბებს, მოსწონდათმათი შინაარსი და, ნიშნად სიამოვნებისა, აქეთ-იქიდანმხიარულად გამოიჭყიტებოდნენ, მთელი ტანითეშხიანად ირხეოდნენ, კოპწიაობდნენ, თითქოშეწითლებულფუნჩულათავთავებსეარშიყებიანო!..

ამმოსავლითსავსემინდორსიქვეშორიახლოდანამაყადგადმოსცქეროდა კარგა მაღალი მთა. მხოლოდ შაქრისთავივითმოყვანილიწვეროებიამმთისაიყოდაფარულიდიდი და ხშირი ტყითა; მინდვრისკენ დაშვებულიფერდობიკი,ეჭვიარუნდა,ადამიანისწყალობით,დიდიხანიაგამოსთხოვებოდატყისსასიამოვნოსიგრილესადაჩრდილებს. ამ ფერდობზე ხტუნაობით და წანწკარითმხიარულადმორბოდნენმაღლიდანცივიანკარაწყროები,რომელთა მეოხებით მთელი ეს ამოდენა გვერდობიზურმუხტის ფერად ახავერდებულიყო. ახალგაზრდაღრუბელაშვილი იდგა შუა ყანაში და აღელვებულისთვალებით გასცქეროდა ამ ბუნების ენითგამოუთქმელსმშვენიერებას. მას ეგონა: ეს მთაცა და ეს მინდორიცგანზრახმორთულან,განგებშეუკრებიათმთელიმადლითავიანთ ძლიერებისა და დღეს დილით გამოსულან აქკაცთა ნათესავის გასაშტერებლად და ერთმანეთის

საცქერლადო.ერთიაღტაცებითკიდევგადაავლოთვალიმის გარშემო გადაფენილ ბუნების სიკეკლუცესა დაშემდეგუცებ რამდენიმე ნაბიჯი აჩქარებით გადმოსდგაუკანა. ,,ცოდოა,რომ ამდიდებულებას ადამიანისფეხმაზედ გადაუაროსო!” სთქვა მან და საჩქაროზე გავიდავიწრო ბილიკზე, რომელიც შუა ყანებზე იყო დაქნილი.წიგნიდასდოძირსბილიკზე,ზედდააკეცათავისიშალიდა სიამოვნებით წამოწვა. აქეთ და იქით მას უდგნენხშირი, მაღალი ყანის კედლები. მისი მოძრაობითგვერდზე გადახრილი თავთავები ისევ ძველებურადვეგასწორდნენ, ჩვეულებრივად მიადეს თავი თავსა დაამგვარადმწოლარესზევითშეჰკრესსაოცნებომშვენიერითაღი.როდესაცგულაღმამწოლარეგიგოღრუბელაშვილიგასწორდადა მაღლა აიხედა, მანლაჟვარდი ცის მაგიერგაოცებით დაინახა ეს თაღი დაჭიკნილი თავთავებისა,რომელთაც თავები ძირს ჩამოეკიდათ თითქო იმგანზრახვით, რომ მათ ქვეშ მწოლარე ახალგაზრდა კაცი

უფროკარგადდაენახათ,უფროკარგადგაესინჯათ!

V

- ოხ, ღმერთო, რა მშვენიერებაა! - შესძახა გიგომაღტაცებითა: - რა კარგი იქნება, რომ მუდამ ესეთსიტკბოებასა გრძნობდეს ჩემი გული და გონება... რაკარგი იქნება, რომ ადამის ყოველი შთამომავალი ასეჩემსავით ნეტარებადა რაცხდეს თავის სიცოცხლისთვითეულწამსა!

ამის შემდეგ ახალგაზრდა კაცი გაჩუმდა. ნელ-ნელამოშორდა მის სახეს აღტაცების გამოხატულება.თვალებგაშტერებული შეიცქირებოდა მაღლა, მაგრამცხადადა სჩანდა, რომ იქიდან ჩამოკიდებულ დინჯადმოქანავეთავთავებსისამდროსვეღარახედავდა.მისმაფიქრებმაც გაშლილიდა მონავარდე ფრთები შეკუმშეს,

დაუსრულებელი ლაჟვარდი სივრციდან ძირსდედამიწაზე დაეშვნენ. ჯერ მისმა საკუთარმა პაწიასამშობლომდაშემდეგმრავალმასსვადასხვასოფლებმადინჯად, აუჩქარებლივ ჩამოუარეს წინ მის გონებისთვალსა. მას წარმოუდგა საცოდავი ქოხმახები,რომლებშიაცმცხოვრებნი ამსოფლებისაწვადადაგვითათრევდნენ თავიანთ სიცოცხლის მწარე დღეებსა. ისცხადად ხედავდა გლეხკაცის განუზომელ სიღარიბესა,მისდავრდომილებას,მისიაზრისა,გრძნობისდაგონებისდაუძლურებას.ხედავდამისგამუდმებულმძიმეჯაფასა,რომლისაგანიგიჯანითადააგებულობითსუსტდებოდა,წრიოკდებოდა და გადაშენების საზარელ უფსკრულსუახლოვდებოდა.შემდეგმასგადაეშალაწინსაზიზღარისურათი იმ ავაზაკთა კრებისა, რომელნიც მთელითავიანთ მეცადინეობით ხელს უწყობენ მუშაკაცისუბედურებასა,მისდაჩაგვრასდამიწასთანგასწორებასა.ბოლოს, მას წარმოუდგა ის შავბნელი გარემოებანი,

რომელთაცდაჰბადესქვეყნადერთისმხრივეხლანდელიმშიერ-მწყურვალი გლეხკაცი, ხოლო მეორეს მხრივ მისიოფლისა და სისხლის მსმელი, მისი მჭამელი ორფეხანადირი...

- არა, არა, - დაიძახა გიგომ ხმამაღლა: - საქმე ძლიერცუდად მიდის. ასე რომ გაგრძელდეს კიდევ ოციოდეწელიწადს, ხალხი სრულიად დაეცემა, სასოებასდაჰკარგავს: სიღარიბე და უსამართლობა სამუდამოდბოლოს მოუღებს მას.დაე,რაც მოსახდენია, მოხდეს. მეუნდამივეშველოხალხსა,ძმურადგვერდშიამოუდგედამისფეხზეწამოყენებასშევწირომთელიჩემისიცოცხლე.ორიოდე თვის შემდეგ მაღალ სასწავლებელში შევყობთავსა, ვემთხვევი სწავლა-მეცნიერების დიდებულტახტსა...მეიქშევისწავლისამკურნალომეცნიერებასდათანაც გულდადებით. ვიკითხავ პედაგოგიურთხზულებათ. საჭიროა აგრეთვე ცოდნა სამართლის

კანონებისა,რომმათისდახმარებითგლეხკაცი აღარავისარდავაჩაგვრინო.შევისწავლი ყველა ამას,მოვალ ჩვენსსოფელში, გავხსნი სკოლასდა ვასწავლიდიდებსაცადაპატარებსაც. თავისუფალ დროს ვივლი სოფლიდანსოფლად და სადაც კი შევხვდები ღარიბ ავადმყოფსა,უსასყიდლოთ ვუწამლებ. ეჭვი არ უნდა, მალე სხვებიცდაადგებიან ჩემს გზასადა ოცი, ორმოცი წლის ამგვარიმოღვაწეობითხალხისმდგომარეობას,თუსრულიადარა,ბევრნაირად მაინც გავაუმჯობესებთ. მერმე შეიძლებარაიმედიდმა შემთხვევამ აწინდელი საერთო ვითარებაძირიან-ფესვიანად შესძრას, შეარყიოს. მაშინ ჩვენცგავიბერტყავთ მშვიდობიანობის მტვერსა დათავგანწირულმამულისშვილებათგამოვალთბრძოლისველზე.აბა,მობრძანდითმაშინმტარვალებო,დათქვენიცოცხალის თავით დაგვიდექით წინა. გიჩვენებთ მაშინთქვენსეირსა,თქვეშეჩვენებულებო,თქვენა...

VI

-ახ,უკაცრავად,ყმაწვილო,ნეტაგამაგებინა,ვინარისისუბედურ დღეზე გაჩენილი, რომელსაც თქვენ ეგრეეუბნებით.

გიგო ღრუბელაშვილი გიჟივით წამოვარდა ფეხზე დაროდესაცდაინახაამსიტყვებისმთქმელი,მთლადაირიადა რამდენსამე წამს უძრავად დარჩა ერთ ადგილასასარივით გაშეშებული, თვალებდაჭყეტილი დაპირდაღებული.

საკვირველიცარიყო.მედარწმუნებულივარ,რომყოველჩვენგანს ასეთივე საქმე დაემართება, ღრუბელაშვილისმდგომარეობაში რომ ჩავვარდეთ როდესმე. მის წინპატარა,ვიწრობილიკზეიდგაჩვიდმეტ-თვრამეტიწლისახალგაზრდაქალი,რომლისმშვენიერების აღწერათვით

შოთა რუსთაველსაც კი გაუჭირდებოდა. მაგრამ ყველამის სიმშვენიერეს ღვთიურ გვირგვინად ადგა მისიშეუდარებელი თვალები. რა ფერისანი იყვნენ ესთვალები, სწორედ მოგახსენოთ, არ ვიცი, ან კი რასაჭიროა ამის ცოდნა იქ, სადაც აზრი, გრძნობა დასათნოება ერთად დამკვიდრებულან და შეერთებულისძალითუხვად ჰფენენ სულიერსდაუსულოსთავიანთცხოველმყოფელ მადლსა. ამ ქალის მოულოდნელმათავზე წამოდგომამ გიგოღრუბელაშვილი სულ მთლადგადარია, მაგრამ, დაინახა თუ არა მისი შეუდარებელითვალები, იმავე წამს იგრძნო გამოუთქმელი ნეტარება.თითქო იმ წამს საიდგანღაც მოსკდა აზვირთებულინაკადული ყოველ მაღალ, კეთილშობილურ გრძნობათა,განვლო მთელი არსება გიგოსიდა შეგუბდა მის სულსადაგულში.გიგომგახურებულშუბლზეხელიგადისვადაცოტამოკრძალებითუპასუხაახალგაზრდაქალსა:

-თქვენა გნებავთ შეიტყოთ, ვის ვემუქრებოდი ეს არისეხლა?მოგახსენებთდიდისსიამოვნებით.მევფიქრობდიაწინდელი ჩვენი ცხოვრების უკუღმართობაზე, იმსაზიზღარ უკუღმართობაზე, რომლისგანლამის მთელიჩვენი ხალხი მიწასთან გასწორდეს. ვემუქრებოდი იმათ,რომელნიცხელსუწყობენამუკუღმართობას.რომელთაცთავიანთი პირადი სარგებლობა კერპად დაუსვამთ დასაზოგადოკეთილშობილებასმასმსხვერპლადსწირავენ.

-მეცარაერთხელმიფიქრიამაგსაგანზე, -თქვაქალმა: -რაღა თქმა უნდა თქვენგან აღნიშნული უკუღმართობადიდი ბოროტებაა. მაგრამ ნუ გავიწყდებათ, რომ ამბოროტებასფესვებიღრმადდაგანივრადააქვსგაშლილი:მთელი წარსული კაცობრიობისა ამფესვებსზედ აწევს,მათ ძუძუს აწოვებს და ასაზრდოვებს. ამისთანაბოროტების წინააღმდეგ საჭიროა ძლიერი იარაღი,საფუძვლიანიმოქმედება,მედგარიბრძოლა...

-საუცხოვოდლაპარაკობთ,საუცხოვოდ!ასემგონიაჩემსგულში იცქირებით, ჰკრეფავთ იქ ჩემს აზრებს დაგრძნობათდაშემდეგ,თქვენიმშვენიერიბაგით,უკანვემიბრუნებთ! კარგად ვხედავ მოხსენებულ ბოროტებისძლიერებასა და მეც არა მარტო ცარიელი მუქარითვაპირებმასთანშებრძოლებასა.

-შეიძლება,რომმოკლედგამაცნოთთქვენიგანზრახვა?

-რატომ! მოგახსენებთ! მე მინდა სოფლადდავსახლდე.სოფელი შეწუხებულია გაუნათლებლობით, სხვადასხვასნეულებითდაორფეხაწურბელანადირებით.სკოლითადა ადვილად გასაგები ლექციებით შევებრძოლებიპირველსა; სამკურნალო მეცნიერებით შევასუსტებმეორესა; სამართლის ცოდნით, პურის მაღაზიებით,საზოგადოდეპოებისდაარსებითდა სხვა, გარემოებაზე

დამოკიდებულ, მოქმედებით წინ დავუდგები მესამეს.იმედი მაქვს, ერთი მეც ბევრ რასმე გავაკეთებ, მაგრამისიც კი მტკიცედ მწამს, რომ მე მარტოკა არასოდეს არდავრჩებიდიდხანსა:მალესხვებიცმომეშველებიან...

ახალგაზრდა ქალმა აჩქარებით გადასდგა რამდენიმენაბიჯი წინა, ხელი გაუშვირა გიგოს და აღტაცებითშესძახა:

- მართალს ამბობ. მარტო არდარჩები მაგ სასიქადულოასპარეზზე... ამდღიდან მეც იქ ვიქნები, სადაც ხალხისაღდგენამოითხოვსშენსყოფნასა.

- ღმერთო ჩემო! ეს რა გაიგონა ჩემმა ყურებმა! ეს რაბრძანეთ!მართალიაეგთქვენისიტყვები,თუხუმრობთ?

- ვფიცავ იმ დიდებულ საქმეს, რომელზედაც

ვლაპარაკობთ ეს არის ახლა, რომ წმინდად ავასრულებჩემგანნათქვამისიტყვებისაზრსა.

- ოხ, ვერ წარმოიდგენთ, რა ბედნიერი ვარ! წეღან რომპირველად შემოგხედეთ, მე თქვენ ზეციდანჩამოფრენილი ანგელოზი მეგონეთ. თქვენ, რომელიცღვთაებას შეუმკიხართ ეგრეთი შეუდარებელისიტურფითა, რომელმაც დაჩრდილეთ გადაფურჩქნულისიმშვენიერე ჩვენს გარშემო გამეფებული ბუნებისა,თქვენ გნებავთ გლეხკაცს ამოუდგეთ გვერდში დაიშრომოთ მისთვის, რომლის სულსა და გულს,სამწუხაროდ, იმოდენივე ჭუჭყი დასდებია, რამოდენიცადევსმისსხეულსა?!

-დიაღ,მთელიჩემიძალითადაღონითმევეცდები,რომცოტარამჭუჭყიმაინცმოვრეცხოხალხისსულსა!მაშინ,დარწმუნებულივარ,მისისხეულიცთავისთავადიწყებს

გასუფთავებას.

- სულით და გულით გმადლობთ მაგ საუცხოვოსიტყვებისათვის!წეღანბუნებისსიმშვენიერემდაატკბომთელი ჩემი არსება.მაშინმზადვიყავი: ესსიმშვენიერეღვთაების გამოხატულებად მეღიარებინა და მისთვისმოწიწებით თაყვანი მეცა. მაგრამ ამ დროს ჩემმამრავალმოწყალე ბედის ვარსკვლავმა გამომიშუქა,საჩქაროზე თვალები ამიხილა და მითხრა: რაც უნდადახატულიიყოსუსულდგმულობუნება,მაინცსულიერიმშვენიერება მასზე დაშორებით მაღლა იდგებაო. და აიახლათქვენწინავდგევარდახმამაღლავიძახი:თაყვანისცემა შეშვენის მხოლოდ იმ მშვენიერებას, რომელშიაცდამკვიდრებულასულიცხოველი!

VII

ამ სიტყვებმა გასაოცარი გავლენა მოახდინესახალგაზრდაქალზე.აქამდეცმშვენიერი,ისახლასწორედმოწყვეტილ ვარსკვლავს დაემსგავსა. კალმით ნახატისახე კმაყოფილების შუქით გაუბრწყინდა, თვალებისიცოცხლის ალით აენთო და ლამაზი ლოყებითურაშაულივაშლივითდაებრაწა.გიგოღრუბელაშვილსკიდევ რიღაცის თქმა უნდოდა, პირი გააღო, მაგრამ ამდროს უცებ შენიშნა საკვირველი ცვლილება თავისიტურფა მოსაუბრისა, დამზადებული სიტყვა ენაზედაეკრა და განაბულ-გაშტერებული მხოლოდ ცქერადგადიქცა: ამ დროს ,,მინდვრის კეკლუცებსაც” რაღაცდაემართათ. უეცრად ფერი დაჰკარგეს და შემკრთალგაცრეცილის სახით მორიდებით იწყეს ბალახებიდანცქერა.მწვანე,ქოჩორატყიდანდაიძრაგრილიდაწმინდანიავი,ჩამოურბინამთისფერდობსდამასზედმოფენილყვავილებს გაუთამაშ-გამოუთამაშა; ყოველ მათგანსმოსტაცა სურნელება, აურია იგინი ერთმანეთში და,

საოცნებოდ შეზავებული, გამოაქროლა მინდვრისაკენ.ჩვენს ნაცნობ ვიწრო ბილიკზე მანდაინახადედოფალიმშვენიერებისა; სიამოვნებით მიესალმა ამ დედოფლისგიშერივით შავს თმასა და ბროლივით თეთრ კისერზემიუწეწ-მოუწეწა იგი, მერმე თაყვანებით შეეხო მისვარდისფერ ტუჩებსა და შემდეგ მხიარულად იწყოცურაობა მღელვარე ყანების მოელვარე ზვირთებში.დარბაისლურად ჩაფიქრებული თავთავები შეინძრნენ,თავებიაიღესმაღლადადაინახესთვისშორისმდგომარეკეკლუცი. ნიშნად კმაყოფილებისა შეჰქმნეს დინჯი,მოხდენილი რხევა და ერთმანეთს რაღაც სასიამოვნოუჩურჩულეს, ეს ჩურჩული ერთმა მეორეს გადასცა,მეორემ მესამეს, ამან კიდევ სხვებს... აქ ჩვენი ცელქი,კუდიანი ნიავიც ჩამოერია, თავის ასფრთოვან მხრებზეშეისვა იგი და ელვასავით გააქან-გამოაქანა. ერთ წამსმთელი ის მიდამო, მთა და ბარი, მინდორი და ველიმოჰფინა ამ ჩურჩულითა. ყოველის მხრიდან მოისმა

გაბმული შრიალი, მხიარული გუგუნი, რომელსაცსიამოვნებით ბანი მისცეს უთვალავმა ფრთოსანმამგალობლებმა... და უცებ მთელი ის არემარე დაჰფარაერთმა დიდებულმა ღაღადებამ, ერთმა აღგზნებულმაქებათ-ქებამ. გიგოღრუბელაშვილსთავისითავიზეცაშიეგონა:გატკრციალებულითვალებიგაშტერებითმიეპყრაერთი მხრისაკენ და აღტაცებით იმეორებდა: შენ ხარგვირგვინიმშვენიერებისა,შენხარწყარობედნიერებისა!და მხოლოდ შენ, მარტო შენ გშვენის ქებადადიდება,პატივიდათაყვანისცემა!!..

VIII

ახალგაზრდაქალისაღგზნებულისახედამშვიდდა.მისმასიტურფემ ახლა სხვა ელფერი მიიღო... წეღან თუ ისგანხორციელებულიმშვენიერებაიყო,ახლაიგიგადაიქცახორცშესხმულსათნოებადა.ლამაზითავირამდენჯერმე

დაღონებით გაიქნ-გამოიქნია, შემდეგ დაიძრაადგილიდან და ნელ-ნელა გასწია ბილიკზე,ღრუბელაშვილისაჩქაროზეჩამოეცალაგზიდან.

-გვეყოლაპარაკი, -უთხრამასქალმა, -წავიდეთ,საქმესდავადგეთ.

-წავიდეთ,წავიდეთ,-დაიძახაგიგომდაგაჰყვამასუკან.

რამდენიმე წამს ორივენი ჩუმად მიდიოდნენ... შემდეგქალიშესდგადამოუბრუნდაგიგოს:

-იცი,სადმივდივარ?

- ვიცი, ჩემო ზეციერო მბრძანებელო. აგერა, აიმსოფელში...

-მერე,იციისიც,რაამბავიაახლაიმსოფელში?

- ეგეც ვიცი, მაგრამ რა საჭიროა მაგის ცოდნა... ისიცსაკმარისიაჩემთვის,რომშენიქითკენმიდიხარ:როგორცშენა ხარ მეფე ჩემი გულისა, ამიერიდან მე ვიქნებიაჩრდილიყოველისშენისმოძრაობისა.

- ეგ ძალიან კარგი, ჩემო ძვირფასო მეგობარო, - სთქვაახალგაზრდა ქალმა სიამოვნების ღიმილით: - მაგრამ მემაინცველიშენგანჩემისაკითხავისპასუხს.

-იმსოფელშიამერთიკვირისწინათხოლერაგაჩნდადაამჟამად საზარელის მძვინვარებით ჟლეტავს მისუბედურმცხოვრებელთ.

-გცოდნია.მაშწავიდეთ იმსოფელშიდაძმურადხელიმივაშველოთ უნუგეშოდ, უპატრონოდ დატოვებულ

ხალხსა.

- მზად გახლავარ! -დაიძახა გიგომდა გამოუდგაუკანაჩქარებითმიმავალახალგაზრდაკეკლუცსა.

მალე გაირბინეს ჩვენი ნაცნობი ვიწრო ბილიკი; მალე,ძალიან მალე უკან დასტოვეს პატარა რუც, რომელიცჰყოფდა ამ მინდორს მოხსენებულ ხოლერიანსოფლისაგან...მარდადჩაირბინესპატარაგვერდობიცდათვალის დახამხამებაზე თავი ამოჰყვეს სოფლისდაჩრდილულტალახიანორღობეში...გაიარესესორღობეცდა აგერ მათ წინ გამოჩნდა უბადრუკი სოფელიცა,პირველად მათ დაინახეს საბძლები და ოთხ ბოძზეშეყუნტულიცარიელიძარებიდაშემდეგთვითსაცოდავიქოხმახებიცა, რომლებშიაც, ვითომდა, ცხოვრობდნენაქაურიგლეხები.კაცსეგონებოდა -ესქოხმახებიგანგებაურ-დაურევიათ, განზრახ დაუდგამთ ასე უსწორ-

მასწოროდაო. ერთსა რომ აღმოსავლეთისაკენ ჰქონდაკარი, მეორეს ამისთვის ზურგი მიეშვირა, თითქორაღაზედაც შემოსწყრომიაო და დასავლეთისაკენგაიცქირებოდა; მესამე კარგა მანძილზე მოშორებოდა ამორთავეს და პირი ჩრდილოეთისაკენ მიებრუნებინა;მეოთხე კი ნახევრად ნოტიო მიწაში ჩამძვრალიყო დაიქიდან ისეთიდაღრეჯილი გამოიყურებოდა,თითქო ესარის ვიღაცას წიხლი ჩაუკრავს და გულ-ღვიძლიჩაუყრევინებიაო. ამგვარ შთაბეჭდილებას ახდენდადანარჩენიქოხმახებიცა.

სადგომების შემდეგ თქვენ ყურადღებას მიიქცევდაუსათუოდ მათ წინ დიდრონ ზვინებად დაყრილისაქონლისპატივი,რომელსაც,როგორცმუდამ,ისეახლა,შემოხვეოდნენ შინაური ფრინველები, ფეხ-ნისკარტითსთხრიდნენ, სჩიჩქნიდნენ და აქეთ-იქით აღიავებდნენ.ზოგიერთ ამგვარ ადგილებზე წვიმის წყალი

შეტბორებულიყოდაშიგჩამპალიპატივისგანსაზიზღარიმოშავოფერიმიეღო.ამწუმპეებსზემოდანდაჰყურებდამკათათვის გახურებული მზედა მთელ სოფელში იდგასაზარელი სუნი, რომლისგანაც ჩვენს ნაცნობახალგაზრდებს ჯერ ისევ ორღობეშივე ეკმინდებოდათსული.სახლებისწინშემოწნულიბაკები,კარმიდამოდასოფლის დახლაკნილი გზები აგრეთვე ნაგვითა დასხვადასხვა გვარის უსუფთაობით იყვნენ მოფენილი.ამასთანავე, საითკენაც კი უნდა მიეხედნა ადამიანს ამსოფელში, ყველგან შენიშნავდა საშინელს სიღატაკეს;რომიტყვიან,-სიღარიბისნატისუსალიასდისო,სწორედამუბედურსოფელზეშეიძლებოდაამისთქმა.ყოველივეეს სოფლის ნაპირშივე ბოხჩასავით გადაეშალათ ჩვენსახალგაზრდებს.

- ღმერთო ჩემო, - წამოიძახა აღელვებითღრუბელაშვილმა: - ამას რა ამბებსა ვხედავ... აქ ხომ

სრულიადგაწყდებაუბედურიხალხი!

- საკვირველია, - დაუმატა თვალცრემლიანმა ქალმა: -რატომშარშან,შარშანწინაცდაგამუდმებითყოველწელსაქ ხოლერა არ ჩნდებოდა და ძირიან-ფესვიანად არასთხრიდააქაურობასა!

- ყველაზე უწინ სოფელი უნდა გავასუფთაოთ, - თქვაგიგომდაგასწიაწინ.მასმიჰყვაქალიცა.პირველადმათშეხვდათ ერთი ხანში შესული დედაკაცი და ორთავემმიმართესმას:

-დედი,დედი!ერთიდაუძახევისმე...სადარიანკაცები?

დედაბერმა ნამტირალევი სახე მოიბრუნა მათკენ.გაოცებით აათვალიერ-ჩაათვალიერა იგინი და შემდეგჰკითხა:

-ვინაბრძანდებით?ანრადგინდათკაცები?..

- ჩვენი ვინაობა რა საჭიროა შენთვის. და კაცები კიიმიტომ გვინდა, რომ ეგებ დღესვე ეს პატივი, ესსაშინელიუსუფთაობააქედანგავზიდოთსადმე,თორემღმერთსერწმუნე,სულდედა-ბუდიანადგაიჟლიტებით.

- აი ამ წუნწუხებმა, ამ საშინელმა უსუფთაობამ იცისხოლერისგაჩენა...-სთქვაქალმა.

დედაბერმა გაოცებით შეხედა, მწარედ გაიღიმა დაუთხრა:

-თუამისაგანარის,მაშშარშანდაიმაზეწინაცრატომარიყოხოლერა?ესუსუფთაობახომმაშინაცაქიყო?

ამაზეგიგოსრაღაცუნდაეთქვა,მაგრამდედაკაცმააღარდააცალა,გატრიალდადაუკნიდანბუზღუნითმოაძახა:

- ნეტა ერთი რას დაეხეტებით! რას მასხარაობთ! ამმეორედმოსვლისდროსვისასცალიანთქვენთვისა?!..

IX

ჩვენი ახალგაზრდები სრულიად სხვაგვარ დახვედრასმოელოდნენ. მათ ეგონათ, რომ მთელი სოფლისგლეხკაცობა ერთმანეთს ეცემოდა, რაკი შეიტყობდნენმათ იქ მისვლასა. მაგრამ დახე უმადურებას! ნახევარსაათზემეტიიქნება,რაცისინისოფელშიშემოვიდნენდაამდროის განმავლობაში ერთმა ბალღმაც კი არ გამოყოშინიდანთავი.ბოლოს ესდედაკაციშეხვდათდა ამანაცესეთი უზრდელობა გამოიჩინა. ვერ ეჭაშნიკათ ესეთიამბავი ჩვენს ყმაწვილებს, მაგრამ რას იზამდნენ?

უგუნურ, გაუნათლებელ ხალხს ჯიბრში ხომ ვერჩაუდგებოდნენ. ამიტომ მიმართეს სულგრძელობას.დაივიწყეს უკმეხი ბებრის სიტყვები და ახლა სხვამხრისაკენგასწიეს.იქვეახლომათდაინახესერთიძველიფიცრული ქოხი. ამას, როგორცა სჩანდა, წინა ბოძებიდამპალი ჰქონდა, ამის გამო კარგა ძალზე იყო წინგამოზნექილი და ისეთნაირად იყურებოდა, თითქოემუქრებავისმეო:არგაბედოჩემთანმოახლოვება,თორემგადმოვწვებიდაუსათუოდ ქვეშ მოგიტანო. სახლი ასეიმუქრებოდა, მაგრამ როგორცა სჩანდა, ზოგიერთები ამმუქარას არავითარ ყურადღებას არ აქცევდნენ. ერთიჭაღარაშერთული გლეხი შიგ ძირში მისწოლოდაწამოწოლილ კედელს და საშინელ სენით შეპყრობილიხმამაღლა კვნესოდა, საზარლად გმინავდა. მალიმალისმოდა მისგან მძიმე, გაბმული ბოყინი და ყოველ ამდროს მისი პირიდან შადრევანივით გადმოდიოდაგვამიდან ამონაღები. ჩვენმა ახალგაზრდებმა, დაინახეს

თუ არა ეს ავადმყოფი, მაშინვე მოურიდებლივ გასწიესმისკენ. გიგომ დასტაცა უბედურს ხელი, წამოსვა დაზურგით სახლის კედელს მიაყუდა. ამავე წამს ქალმაამოიღო ჯიბიდან თავისი პატარა ხელსახოცი და მითფრთხილად მოსწმინდა გლეხს გათხუპნულითავ-პირი.როცა ხელსახოცი ისე მოისვარა, რომ მით გაწმენდააღარაფრისა აღარშეიძლებოდა,მაშინისშევიდაშიგნითსახლშიდაიქიდანგამოარბენინაერთიკოკაცივიწყალი.გარეცხა თავისი ხელსახოცი და გასუფთავებული ნელ-ნელა მიუსვ-მოუსვა ავადმყოფს სახეზედა. გლეხს იამა,ცოტა გამოერკვია და დაბალის ხმით წყალი მოითხოვა.საჩქაროზე დაალევინეს. ცივმა წყალმა კაი გავლენამოახდინა სნეულზე: ის სრულიად გამოერკვია,გრძნობაზემოვიდა.

-ვკვდები,დედაკაცო,ვკვდები, -დაიძახამანკვნესით: -რაღადმოსულხარ?აკიწეღანბავშვებიწაასხივენახში!..

-ნუგეშინიან,ნუგეშინიან, ჩემო ძმობილო, -გაამხნევაქალმა: - ყოჩაღად იყავ. არ შეშინდედა ეგ ბოროტი სენიმაშინბევრსვერაფერსდაგაკლებს.

გლეხმა გაოცებით გააჭყიტა თვალები. ჯერ ამ ქალსშეაცქერდა, მერე გიგოსკენ მიიბრუნა სახე და უცებშეშინებულივითუკანდაწევამოინდომა.

-თქვენიღვთისგულისათვის,ნუმამკლავთ-დაიძახამანგამწარებით: - თქვენ, ალბათ, დოხტურები იქნებით...თავი დამანებეთ... მომშორდით... იქნება ღმერთმაშეიბრალოსჩემისაწყალიცოლ-შვილი.

- ჩვენ დოქტორები არა ვართ, ჩემო ძმაო, - უთხრა მასგიგომ: - ჩვენ შენი ძმები ვართ. შენი სიკვდილი კი არა,შენი ფეხზე წამოყენება გვინდა. ჩვენ გვინდა, რომ შენ,

როგორც დოვლათით, ისე ჭკუა-გონებით, ღონიერიგახდე... ჩვენ გვსურს, რომ შენი მადლიანი მარჯვენაძლიერებითშეიმოსოს:მოკეთესსიყვარულითმოეხვიოსდა მტერს ბოროტ გულში გაალმასებული მახვილიჩასცეს.

გლეხი თვალებდაჭყეტილი, გაშტერებული შესცქეროდამოლაპარაკესდაროდესაც ეს გაჩუმდა, მან კიდევუკანდაიწია,ცოტაგაიღიმადადაცინვითწარმოსთქვა:

- ჰეი, ჰეი, როგორ გაგილესია ეგ ენა-და. ღმერთია შენითავდები,შენანადუკანტიიქნები,ანმწერალი...

- არა, ჩემო ძმაო, არა! მე წელს აქ სწავლა გავათავედაახლა რუსეთში მივდივარ სტუდენტადა... - დაიწყოღრუბელაშვილმა, მაგრამ ამ დროს გლეხს ხელახლადაუვარდა გულზიდილი, დააბოყინა და ამონაღები ზედ

გულზე შეასხა ჩვენს სასტუდენტოს. სინამ ეს ამასმოიწმენდდა, გლეხი გადატრიალდა გვერდზე. პირიიქითკენჰქნადამაგრამიეკრაკედელსა.ბევრიეხვეწნენჩვენი ახალგაზრდები, ბევრი სწიეს აქეთგადმოსაბრუნებლად,მაგრამსრულიადვერაგააწყეს-რა...გლეხი პირუკუღმა იწვა და ნაწყვეტ-ნაწყვეტისიტყვებითვიღაცასლანძღავდა,სწყევლიდა.

- წავიდეთ აქედან, - სთქვა ქალმა, - ხომ ხედავ, რომ ამკაცს იოტის ოდენა ნდობაც არა აქვს ჩვენი! წავიდეთსხვაგან... იქნება სხვა უფრო საჭიროებდეს ჩვენსდახმარებასა.

- მართალს ამბობ, - მიუგო გიგომ და ორივენიგამოტრიალდნენუკანა.

X

ამათ გაუარეს წინ ერთ მიწურ სახლს;უნდოდათ გზისგაგრძლება, მაგრამ ამ ადგილზედ მათ იგრძნეს რაღაცცუდი,საეჭვოსუნი.გიგოღრუბელაშვილიავიდასახლისბანზე, ნელ-ნელა აიფაფხა დარბაზის გვირგვინზე და,როდესაც თავი წინ წაიღო ერდოში ჩასახედავად, ისმიხვდა, რისაც იყო ეს სუნი. ჩაიხედა ერდოშიდა იმავეწამსგველნაკბენივითგადმოვარდაუკან.

- ოხ, რა უბედურება დავინახე, რა უბედურება, -წამოიძახა მან და აჩქარებით გასწია ამ სახლისდერეფნისაკენ. ხვრელის მსგავსი ბნელი დერეფანიფეხების ფრატუნით და ხელების ცაცუნით ჩაიარეს დამიაწვნენ დარბაზის მძიმე კარებსა. დამაყრუებელიგაბმული ჭრიალით ნელ-ნელა გაიღო ეს კარიდა ჩვენიყმაწვილები გულის ფანცქალით შევიდნენ შიგნითა.კერის ახლო, დედაბოძთან მათ დაინახეს ორი მიწაზე

გაშოტვილიგაშეშებულიადამიანი.ერთსაეცვაკაცურად,მეორეს ქალურად, ორივენი ახალგაზრდები იყვნენ.საზარელისუნი,რომელიცაქატრიალებდა,ცხადინიშანიიყო, რომ ესენი სამი-ოთხი დღის გარდაცვალებულნიიყვნენ... ლეში მათი უკვე იხრწნებოდა. კაცი პირქვეეგდო, ქალი გულაღმა და თავი ცოტა მაღლა ჰქონდაწამოწეული. ტუჩებს ხრწნა დაეწყოთ, ზევით-ქვევითაწეულ-დაწეულიყვნენ და დახრჭენილი კბილებითავზარდამცემი სიცილით გამოიყურებოდნენ. ამსანახავმათავზეთმებიაუბურძგნაჩვენსახალგაზრდებს.ფერმიხდილნი იდგნენ ერთ ადგილას და მუნჯებივითგასცქეროდნენ უსულდგმულო ლეშის ჯოჯოხეთურღრეჭასა. მათ გულებსაც რაღაც დაემართათ: თითქორაღამაც მაგრა ჩაბღუჭა ბჭყალებში და თითქმისსრულიადშეაჩერამათითავისუფალიფანცქალი.მაგრამამდროსდარბაზში მოხდა ისეთი ამბავი, რომელმაც ესსულგანაბული,ოდნავ-ღა მოფანცქალე გულები კინაღამ

გვამიდან ძირს დედა-მიწაზე გადმოახტუნა. უცებ ამგლოვისა და მწუხარების სამფლობელოში, ამძლევამოსილ სიკვდილის შავბნელ სამეფოში გაისმახმამაღალიგატაცებულიხარხარი,კისკისი.ამხმამისეთიგავლენა მოახდინა ჩვენს ახალგაზრდებზე, თითქოამოღებული ხანჯალი ჩაეკრა ვისმე მათთვის გულში.ერთი შეჰკივლესდათავზარდაცემულნი გამოცვივდნენკარზედა. იმავეწამსდარბაზიდან გამოვარდა სრულიადდედიშობილა, თმაგაბურძგნული მოხუცებულიდედაკაცი. ვენახის ეკლიან ღობეზე შეხტა დაწეღანდებურიკისკისითგადაერიავაზებსა.

XI

მიეფარავაზებსუბედურიბებერი,მაგრამმისისაშინელიკისკისი ჯერ კიდევ კაი ხანს ისმოდა ჩვენიახალგაზრდების ყურში. ესენი იდგნენ იმავე ადგილას,

რომელზედაცწეღანშეჩერდნენ;კისრებიწინწაეშვირათდა დაჭყეტილ თვალებს ვეღარ აშორებდნენ ბებრისსისხლით შესვრილ ეკლიან ღობესა. მათმა ესეთმამდგომარეობამ გასტანა თითქმის საათის მეოთხედი.მერეკინელ-ნელადაუმშვიდდათგული,ცოტცოტაობითმოიკრიბეს გრძნობა-გონება. გადასდგესორიოდ ნაბიჯი,შესდგნენ ისევ და სამწუხარო თავის ქნევით შეხედესერთმანეთსა. საწყლები! სევდა-ვაებით ისე ავსებოდათგული,რომამერთმანეთისდანახვამაცკიარაგრძნობინამათ სულს სრულიად არავითარი სიამოვნება. საზოგადოუბედურება მძიმე ლოდივით დასწოლოდა მათ კერძოკმაყოფილებას და ყოველი სხივი მისი შთაენთქა დაგაექრო თავის შავბნელ უფსკრულში. ღრუბელაშვილითავჩაღუნული იდგა და მგლოვიარესავით მწარედდაღონებული იცქირებოდა მიწაზე. მას ამ წამს ამქვეყნიური სრულიად აღარა ახსოვდა-რა. შარშანდელითოვლივით გამქრალიყო მის მეხსიერებაში როგორადაც

დილანდელი აღტაცება, ისე თვით მიზეზიც ამაღტაცებისა. შავი ფიქრებით მოცული მისი გონებამხოლოდ ერთ საგანს ჩასციებოდა, მხოლოდ ერთ საგანსხედავდა. მას თვალწინ ედგა დიდი, უზარმაზარისაფლავი,რომელსაც ყოველის მხრიდან შემოხვევოდნენსხვადასხვახორცშესხმულიბოროტებანი:უსამართლობა,მტარვალობა, ძარცვა-გლეჯა. ამათის ბრძანებითათასობით მოჰყავდათ დამხდარ-დაყვითლებული,ჯაფისაგან წელში გამწყდარი ხალხი, შეუბრალებლადჰყრიდნენამსაფლავშიდასაზიზღარისსიცილ-ხარხარითცოცხლებსავე აყრიდნენ ზემოდან მიწასა. ირგვლივისმოდასაშინელიკვნესა,გმინვა,წყევლა,შეჩვენება.დაყოველივე ეს გახურებული შამფურებივით უვლიდამთელსტანშიგიგოღრუბელაშვილსა,უვლიდადათანაცთვალებიდან მდუღარე ცრემლის ნაკადულებიგადმოსდიოდა.

- ვინა სთქვა: ქვეყანა მშვენიერიაო! - დაიძახა მანგამწარებულის ხმითა... - ქვეყანა საზიზღარია, ბუდეაბოროტებისა!.. შეაჩვენოს ღმერთმა ისიც და მისიმოთაყვანეცა!

- მოიცა, რა გაყვირებს, - უთხრა მას ხელის წაკვრითქალმა:-ყურიდაუგდე,არგესმის?ესრახმაა?

ღრუბელაშვილი გამოერკვა შავი ფიქრებიდან, დაუგდოყურიდა მართლაც მას შემოესმარაღაც ისეთიღმუილი,რომლისაგან მთელმა მისმა ძარღვებმა ჟრიამულიდაიწყეს.ესხმათანდათანმაღლდებოდა,ძლიერდებოდა,ცხადი იყო, რომ პატრონი ამ ხმისა ნელ-ნელაუახლოვდებოდა ჩვენს ახალგაზრდებს. გავიდა ორიოდწამიც და იქვე ახლო, ვენახის შემოსახვევ კუთხისუკანიდან, შემოესმათ ფეხის ხმაცა. ჩვენი ყმაწვილებიცოტა გვერდზე მიდგნენ და შეშფოთებით მიაჩერეს

თვალები იმ მოხვეულ ღობეს, საიდანაც უნდაგამოჩენილიყო მომავალი. და აგერ გამოჩნდა კიდეც...გამოჩნდა წელში მოხრილი სამოც-ოთხმოცი წლისდაძაბუნებული ბერიკაცი, რომელსაც ორივე ხელებიუკანაჰქონდაგაშვერილიდაისემოიკაკვებოდა,თითქორაღაცას, მეტისმეტ მძიმეს, მოათრევდა. აგერ, აგერ!..ღმერთო, ღმერთო, ეს რა მოაქვს ამ უბედურმოხუცებულსა! გამოჩნდა ვეებერთელა ნახშირივითგაშავებული, თვალებჩაცვივნილი გვამი ახალგაზრდავაჟკაცისა,რომლისთვისაცსაყელოშიჩაევლობებერკაცსორთავე ხელები და, ოფლში გაწურული, ნელ-ნელამოათრევდა მას; მოათრევდა და თანაც ხან ღმუოდამომაკვდავიძროხასავითადახანაცდაჭრილინადირივითსაზარლადღრიალებდა.

ჩვენს ახალგაზრდებს შიშისაგან მუხლთ მოჰკვეთოდათდაკრიჭაშეკრულნიმუნჯებივითიდგნენერთადგილასა.

ამგვარად დარჩნენ, სინამ ბერიკაცი თავისთავზარდამცემიბარგითარწაეხახუნამათზედა.მაშინკიგაქანდნენ მოხუცებულისაკენ, ჩამოართვეს გაშეშებულიცხედარიდაწაასვენესიქით,საითაცუჩვენაბერიკაცმა...გადავიდნენ ვენახის გადმოშლილ ღობეზე და ერთიკაკლის ქვეშ ამოთხრილ საფლავის წინ შესდგნენ. აქვესჩანდახუთი,თუექვსიახალისაფლავები,ერთამათგანსდაადგათავსამოხუცებულიდაიწყომოთქმითტირილი:,,დედაკაცო, ხორეშან, რა მიყავი ესა, შე უღვთო,უსამართლო.რადდამტაცეშვილები...ოთხშიერთსმაინცმე დამინარჩუნებდი, შე გაუკითხავო, შე უბრალებელოშენა...”

მერმე მობრუნდა დანარჩენი საფლავებისაკენ და ახლაამათ დაჰბღავა ზემოდან: ,,აი შეგირცხვათ ვაჟკაცობა,შეგირცხვათ ახალგაზრდობა... მყრალ უსამართლოწუთისოფელს როგორ შეუშინდით, ბიჭებო! რა გინდათ

მაგ ცივ და ბნელ სამარეში, თქვენი ჭირიმე, თქვენი,შვილებო. წახვედით და მერე რაღად დამტოვეთ აქ?უთქვენოდრაუნდაგავაკეთოამქვეყნად?”ამისშემდეგმოტრიალდა ახალი გვამისაკენ და მუხლმოდრეკითდაეცა მას გულზედა...დიდ ხანს ისმოდა ჩუმი, სულისსიღრმიდან წამოსული ქვითინი უბედური მამისა...ბოლოს, წამოდგა ფეხზე და ხელი წაავლო ცხედარსა;ჩვენიყმაწვილებიმიხვდნენმისგანზრახვას,თვითონაცმივიდნენდა ის იყო აპირებდნენ გვამის აწევას,რომ ამდროს დაინახეს მათკენ გაჯავრებულის ტრუხუნ-ტრუხუნით მიმავალი ღორი. ბერიკაცი იმავე წამს უკანგატრიალდადასაჩქაროზედდაიმალასიმინდებშია...

- თქვენ აქ რას აკეთებთ? - დაუყვირა ღორმა ჩვენსახალგაზრდებს.

-ხალხისსაშველადმოვედით!-მიუგოგიგომ.

- ხალხის საშველად... ტრუხ, ტრუხ... მერე ვინ მოგცათნება?

-კეთილისაქმისჩამდენსრანებაუნდა!

-როგორთურანებაუნდა?აბაშეხედეთაიამათა... -დაგაიშვირა ხელი ორღობისაკენ. გაიხედეს იქით ჩვენმაყმაწვილებმა და დაინახეს მთელი ხროვა სოფლისაკენმომავალი მტაცებელი ნადირებისა, რომელთაც პირშირაღაცდაწერილიქაღალდებიეჭირათ...

- ხომ ხედავთ იმათ, - განაგრძო ღორმა,-ემაგათთანაპატივსაცემინადირებიცკიდაემორჩილნენსამართალსა:დღესდილითმოვიდნენჩემთანდაყოველმამათგანმაამსოფელში შემოსასვლელად ნებართვა აიღო ჩემგან. ხომხედავ,სუყველასკანონიპირშიუჭირავს...

- ღორი კანონებს იძლევა, მგელსა და მელასაღსრულებაში მოჰყავთ იგინი... ახლა კი ნამდვილადაშენდება ქვეყანა!.. - დაიძახა გიგომ გამწარებულიღიმილით.

- მაგ დაცინვის კილოზე ცხადად ეტყობა, რა შვილიცაბრძანდები, - დაიტრუხუნა ღორმა: - მე დიდი ხანიაკარგად ვიცნობ თქვენისთანა ორგულ, ღვარძლისა დაუთანხმოების მთესავ ვაჟბატონებს! ადექით, ამწამშივედაიკარგენითაქედანთორემ...

- ღორო! - სთქვა გიგომ. - ნურც ეგრე პამპულაქობ!მართალია ესდრო შენია, მაგრამ იცოდე,რომ მომავალიჩემიადამაშინგიჩვენებშენსსეირსა...

-რაო?-დაიტრუხუნაღორმა:-რომელიმომავალიაშენი?

მთელიესწუთისოფელითავისწარსულითა,აწმყოთიდამომავლითასულერთიანადჩემიადამუდამჩემიიქნება.

- არა, ღორო, არა! - უთხრა ღრუბელაშვილმა: - ჯერახლანდელ დროშიაც მართლა სუყველაფერი შენიროდია... შენ გეკუთვნის მხოლოდ აწინდელი ლაფები,წუნწუხები და ყოველივე სიმყრალე. სხვა, რასაც კისიწმინდისშუქიადგია,ისჩემიადაარაშენი.

-შუქიო? -შეჰყვირაღორმა: -რაშუქი!..რისსიწმინდე!..მალემოვუვლიმეიმათთავსა...ერთი,ერთიდამანახვეთმეისინი...მევუჩვენებიმათთავიანთსეირსა!..

- შენ იმათ ვერდაინახავ,ღორო! -უთხრა გიგომ, -რომიმათდანახვაშეგეძლოს,მაშინხომღორიცაღარიქნები...

ღორი გაჯავრდა, მოთმინებიდან გამოვიდა და

ეშვებგამოშვერილი გაქანდა ღრუბელაშვილისაკენ. იმანხელცარიელმავერგაბედაშებრძოლებადაგაიქცა...ქალიგამოუდგამასუკან.

XII

მზე ჩასული იყო, როდესაც გულებდახეთქილები დახვითქში გაცურებულნი მოადგნენ დილანდელ ვიწრობილიკსჩვენიგამოქცეულები.ბილიკისახლოშუაყანაშიიდგაკარგამაღალიბუჩქი,რომლისგვერდზეცივი,ანკარაწყარო სასიამოვნო ჩუხჩუხით ამოდიოდა მიწიდან. ამწყაროსაკენ გადუხვიეს ჩვენმა ყმაწვილებმა, აქეთ-იქიდან წამოუწვნენ მის ამწვანებულ ნაპირებს დაკმაყოფილებითიწყესმისიკამკამაწყლითგახურებულისშუბლის გაგრილება. ღრუბელაშვილი ორთავ ხელებითისხამდა წყალს თავსა და სახეზე, რომელთაც მზისგახურებულისხივებისაგანკარგაძალადასდგომოდათ...

კარგა ხანს იყო ასე თავჩაღუნული ღრუბელაშვილი დაროდესაც შემდეგ თავი მაღლა აიღო, მან გაოცებითშენიშნა საკვირველი მოვლენა: მისი მეგობარი ქალი,როგორციჯდა,ისემოკეცილი,უცებმოშორდადედამიწასდა ნელ-ნელა იწყო ზევით-ზევით ამაღლება. კაცისსიმაღლეზე რომ ავიდა, იქ გაჩერდა და საშინელისსისწრაფით იწყო ჰაერში ტრიალი. ტრიალებდა დარამდენიც დრო გადიოდა, იმდენად უფრო და უფრორგვალდებოდა ბურთივით. ბოლოსდაჰკარგა ყოველივესახიერება ადამიანისა და გადაიქცა ჰაერის ლამაზბურთად.შიგნიდანესბურთირაღაცითიყოგანათებულიდა თხელი კანი მისი ვარდისფრად კრიალებდა.გამობერილი გვერდები სხვადასხვა ფერადა ჰქონდააჭრელებული, ხოლო თავსა და ბოლოზე ლაჟვარდიმსხვილი ასოებით ეწერა: ,,ოცნება, ფანტაზია”.გაოცებულმაღრუბელაშვილმაწასდგარამდენიმენაბიჯიწინ, მიუახლოვდა ბურთსადა მოინდომა მისიდაჭერა,

შეიშვირამაღლახელები,მაგრამოდნავმიეკარათუ არა,ბურთი გასკდადა იმავე წუთსუეცრად გაჰქრა ჰაერში.რამდენსამეწუთსდარჩაიგიასეხელებაშვერილი,მაღლაშემაცქერალი, თითქო გაპყრობილი ხელებით ზეცასშესთხოვს რასმეო. მერმე წაბარბაცდა, მკლავებიმოწყვეტილივით ჩამოყარა ძირსა და გულთან იგრძნორაღაცმწარე,მეტისმეტადმწვავიტკივილი.

-ოჰ,ღმერთო,ღმერთო!რაუბედურივარ! -დაიძახამანგამწარებით და ორთავ თვალებიდან ღაპა-ღუპითწამოუვიდაცრემლები...

XIII

ჩვენმა ნაცნობმა ბებერმა მუხამ დაინახა სოფლისაკენმომავალი, მომტირალი გიგო, ტოტები დინჯათ გაიქნ-გამოიქნიადაგულშემატკივრობითდაუძახამას:

-რაამბავია,გიგო,შენსთავსა?რამოგსვლია,შვილო,რომეგრე გულ-ამოსკვნითა სტირი? მწუხარებას გამაგრებაუნდა!..თუუბედურადრაცხავშენსთავსა,წარმოიდგინეის საცოდავნი, რომელნიც შენზედ დაშორებით უფროდიდს უბედურებაში ლევენ თავიანთ გამწარებულსიცოცხლესა! მაგრამ რას ვამბობ? რა საჭიროაწარმოდგენა!აბა,აიჩრდილოეთისკენმიბრუნდი.ხედავ,რატანჯვა-ვაებითიჟუჟებიანჩემისაბრალოშვილები?..

ღრუბელაშვილმაშესწყვიტატირილი;დადგადაგაიხედაჩრდილოეთისაკენ. იქ მთელი თვალგაუწვდენელიგაჩეხილიტყისათვისცეცხლიწაეკიდებინათდაირგვლივცადა ქვეყანაცგახვეული იყოშავს კვამლში.ხანდისხანცეცხლისმოწითალო ალი არღვევდა ამშავადდაბურულჰაერს,საზარელისელვა-გრიალითსწვდებოდააქეთ-იქითსაცოდავად მოცახცახე ხეებსა და ერთი წამის

განმავლობაში აქრობდა დედამიწის ზურგიდან. მთელიისარემარემოეცვაჯოჯოხეთურტანჯვა-ვაებას.

- ნამდვილი ჯოჯოხეთია, ნამდვილი! - წარმოსთქვაკვნესითღრუბელაშვილმა.

- აბა ახლა აი კომლისაგან დაბურულ ბუჩქებისაკენგაიხედე!-უთხრამასბებერმამუხამ.-ყურიდაუგდერახმაისმისიქიდან.

ღრუბელაშვილმა გაიხედა ნაჩვენებ ბუჩქისაკენ დამჭვარტლიან, მყრალ კვამლში გაარჩია მთელი ხროვა იმნადირებისა, რომლებიც წეღან უბედურ სოფელშიშედიოდნენ.ახლაისინიჩამწკრივებულიყვნენრიგზედა,თავით ფეხებამდე სისხლში მოსვრილნი, გლეჯდნენსხვადასხვაშინაურცხოველებს,სთქვლეფავდნენდათანმხიარულადყმუოდნენ.

- შეგაჩვენოთ ღმერთმა, შეგაჩვენოთ, - დაუძახა მათგიგომ.

- ემაგ უხეირო წყევლას ის გირჩევნია მოხვიდე დაჩვენსავით ქეიფი გასწიო - დაუძახეს გიგოს ერთხმადნადირებმა.

-შეგაჩვენოთღმერთმა,შეგაჩვენოთ!-უპასუხაგიგომ.

- აბა, ამ მსუქან ქათმებს, ამ ცხვრის ტოლა ბატებს დაინდაურებს შემოხედე! - დაიძახა მელამ. - ამათზეგემრიელ საჭმელს შენს დღეში ვერ ეღირსები... გირჩევმოხვიდედაშეექცე.

-შეგაჩვენოთღმერთმა,შეგაჩვენოთ!

- მოდი ძმობილო, მოდი! - დაიყმუვლა მგელმა: -მერწმუნე სულელურად იქცევი! მეც ერთხელ ეგრეშენსავით ვაკრაჭუნებდი კბილებსა და ცოტა გაწყდაკინაღამ შიმშილით არ მოვკვდი; შემდეგ გავიცანწუთისოფელიდა ჭკუა-გონება მოვიკრიბე. ხედავ, ახლარაქეიფშივარ?

-შეგაჩვენოთღმერთმა,შეგაჩვენოთ!

- რა ჩერჩეტივით აგიჩემებია, ბიჭო, ეგ ერთი და იგივესიტყვები!-დაიძახაახლატურამ:-თუამდოვლათსადაქონებას არაფრად აფასებ, მაშ ამას მაინც მიაქციეყურადღება:აბაერთიკარგადდააცქერდიჩემგულსადამხრებსა,შენცმალემოგენიჭებაყოველივეეს.

-შეგაჩვენოთღმერთმა,შეგაჩვენოთ!

- მაგათ რას მისცივებიხარ, ჩემო კარგო, გამობრუნდიაქეთ, მოდი ჩემთან! - მოესმა უცებ მეორე მხრიდანგიგოსა. საჩქაროზე გატრიალდა იქით და ერთ პატარაცაცხვსქვეშდაინახალამაზი, ახალხალიჩაზემჯდომარემშვენიერისახისდიდებულიმანდილოსანი.მასწინედგაპატარა ანთებული ლამპარი, რომლის სინათლე,რამდენიც დრო გადიოდა, იმდენად უფრო და უფრომატულობდა, ძლიერდებოდა. გიგოს დაწყლულებულგულს ამსანახავმათითქოუკვდავებისმალამომოსცხოდა ყოველივე ტანჯვა-ტკივილი ერთ თვალისდახამხამებაზე გაუნელა, მოაშორა. მან ფეხაჩქარებითგასწიაამმანდილოსნისაკენ.

- დიდი ხანია, გიგო, მე შენ თვალ-ყურს გადევნებ, -დაიწყო ამ უკანასკნელმა: - ვუცქერი შენს ცხოვრებას,ვისმენშენსლაპარაკს.კარგადგავიგეყოველიშენიაზრი,გრძნობა, გულის პასუხი. შენ გინდა იხსნა ტანჯვა-

ვაებისაგან გლეხკაცი, შენ გინდა დასთრგუნო ყოველიბოროტება,რომელიცდამკვიდრებულაქვეყნიერებაზედარომელსაცმხარსაძლევენაისნადირები;შენგინდა,რომის მშვენიერი ახალგაზრდა ქალი, რომლის განშორებამიმდენი ცხარე ცრემლი დაგაღვრევინა, მუდამ შენთანიყვეს... ყოველივე ეს შესაძლებელია. მხოლოდ საჭიროაშენთვისერთირამ.

- მიბძანეთ, მიბძანეთ, რა არის ეგ ერთი რამ! -დაიძახააღელვებითგიგომ:-მთელჩემსსიცოცხლესმსხვერპლადმოგართმევ, ოღონც კი მასწავლე, მიბოძე ის, რაც არისჩემთვისსაჭირო.

-ძალიანკარგი!-წარმოსთქვამშვიდადმანდილოსანმა:-ამლამპარსხომხედავ? იყოდრო,როდესაც ესლამპარიოდნავ-ოდნავ ბჟუტავდა. ირგვლივ იწვა საშინელისიბნელე,რომელშიაციყოგამეფებულიბატონობაშენგან

ნახული ნადირებისა. ისინი ჰგრძნობდნენ ამ ლამპრისმომავალ ძლიერებასა და იმიტომ ყოველის მხრიდანმტრულისთვალით მისცქეროდნენ. კბილების ხრჭენითდა ბრჭყალების ფხოტნით არაერთხელ დამცემიან მეიგინი,და ვინ მოსთვლისრამდენჯერ მიწმენდია ჭირისოფლი მათგან სახიფათო მდგომარეობაში ჩავარდნილსა.მაგრამ ჩემი ლამპრის ბჟუტვამ ნელ-ნელა მოიმატა,შუქათ გარდიქცა, ჩემს გარშემო განათდა. რამდენადსინათლე ემატებოდა, იმდენად ეგენი ადგილსმითმობდნენ...ხედავ, ახლარამ-სიშორეზე არიანჩემგანდა ისიც ჭვარტლიან კვამლში გახვეულნი. მოვა დრო,როდესაცესპატარალამპარიერთდიდმზედგადაიქცევა.იგი მოჰფენს მაშინ მთელს დედამიწის ზურგს თავისცხოველმყოფელსინათლესა.დამაშინგაჰქრებაყოველისახსენებელი მხეცთა და ნადირთა და დამყარდებაქვეყნად მეუფება სიმართლისა, ძმობისა დასიყვარულისა...

-ოხ,ოხ, ვეთაყვანე, ვეთაყვანე მაგ ენას, მაგდიდებულწინასწარმეტყველებას!.. - გააწყვეტინა გიგომაღელვებულისხმითა.

-იარე ჩემთან,იარეხშირადდაშეიმოსეიმძლიერებით,რომელსაც ანიჭებს ყოველს თავის ერთგულ მუშაკსმადლი ამლამპრისსინათლისადამაშინვეღარავინვერდაგიდგება წინა, ყველასდა ყველაფერსდასძლევ, შენსმიზანსმიაღწევ,გულისპასუხსგანიხორციელებ.

-მითხარი,მითხარი,შენსმუხლებსვენაცვალე,მითხარი-ვინახარ,ვინაბრძანდები?-შესძახაგიგომ.

-მევარმფარველიყოველიდავრდომილისა!მევარდედაყოველი გაჭირვებულისა! მე ვარ ღმერთი ბრწყინვალემომავლისა!..-წარმოსთქვამანდილოსანმა.

- ოხ, ვეთაყვანე, მტლად დავედე შენს სახელს, შენსმადლსადა ძლიერებასა! - შესძახა ღრუბელაშვილმადამუხლმოდრეკით დაეცა მიწაზე დიდებულიმანდილოსნისწინაშე.

პაწიამეგობრებიI

იდგა მკათათვე. ხართგამოშვების დრო მოტანებულიიქნებოდა. მზე დასავლეთისაკენ გადახრილიყო, მაგრამსაშინელსიცხე-პაპანაქებასკიამითარაფერიშველებოდა.შემდგარ-შეტბორებულ ჰაერში მხოლოდ ხანდისხანოდნავ წამოუბერავდა ხოლმე ქვენა (აღმოსავლეთის)ქარი.ჯოჯოხეთსრომერთიმუგუზალი აკლდა,სწორედამმუგუზალსწააგავდაესქარი.ზაფხულშიხომისედაცცხელა, მაგრამ თუ ეს ქარიც ზედ დაერთო, სიცხესაშინელება ხდება. იგი ჩნდება აღმოსავლეთისუდაბნოებში, მოჰქრის იქიდან და თან მოაქვს სულისშემხუთავიპაპანაქება,მოსავლისგამაოხრებელიგვალვა,ყოველი ცხოველის შემაწუხებელი ჰავა. მხოლოდ

ვენახები არიან ამ დროს კაი ყოფაში: მტევნებიმსწრაფლად იზრდებიან, ტკბილი წვენით იჭიკნებიან;ყურძენისაჩქაროზემწიფდება,ქარვისფერადემკრახებამარცვლები.ვისაცღვინოუყვარს,ანკიდევ-ვისაცმარტოვენახები აქვს, ისინი ლოცავენ ქვენა ქარსა. მაგრამყოველი მხვნელ-მთესველი და, საზოგადოთ, ხალხისუმრავლესობა წყევლა-კრულვით იხსენებს მას. იგიახდენსდა აოხრებს პურსა, სიმინდსა, ქერსა,ლობიოსა,ხილსადაკიდევსხვამრავალნაირმოსავალსა.მინდორშისწვავს და აქრობს ბალახსა. ადამიანებს, საქონელს დაშინაურფრინველებსაწუხებსდამათშორისსსვადასხვაგადამდებდაუბრალოსნეულებათააჩენსდაავრცელებს.ესეთიმავნებელიაზაფხულობითესწყეულიქვენაქარიდა, ხომ მოგეხსენებათ ქართული ანდაზა: ავი კაციაღდგომასაც ავიაო... ქვენა ქარსაც თავის სიავისთვისმოხსენებულზაფხულსთუარმიემატებინა,არაფერიარდაეკლო. ამის მეოხებით ჰაერში ისეთი სიცხის ლული

ტრიალებდა, რომ კაცს ეგონებოდა გახურებულითონისპირად ვიმყოფებიო. ასეთ სიცხეს ყოველი სულდგმულიშეეხუთა.მოძრაობადახმაურობამოესპო.არისმოდაარცფრინველების სასიამოვნო ჭიკჭიკ-გალობა, ვერც მათსიცოცხლით სავსეფრენას მოჰკრავდით სადმეთვალსა.ათასში ერთხელ მინდვრიდან მოისმოდა ხოლმე მწყრისნაწყვეტ-ნაწყვეტი ყუტყუტი და კაკლის დაბურულტოტებიდან დაღონებული ღუღუნი გვრიტისა; მაგრამერთიცადამეორეცმალესწყვეტდნენთავიანთდაღლილ-დაქანცულ ხმაურობასა, და ამის შემდეგ უფრო მეტიმდუმარებადაუსიცოცხლობა მყარდებოდა გარშემო. ამსაერთო მყუდროებას არ ემორჩილებოდა მხოლოდპატარა მდინარე. დაბურული ხეების ჩრდილ ქვეშ იგიგაჩქარებული გარბოდა ქვემოთკენ. ქვებიდან ქვებზემარდად ხტოდა, პაწია ანკარა ტალღებს განუწყვეტლივაჩქაფუნებდა და ტურფად ახავერდებულ ნაპირებსმარგალიტის წინწკლებით ლხენას და სიხარულს

უგზავნიდა. თანაც ხან გაჯავრებით ბუტბუტებდა,თითქოს ქვენა ქარს მუქარას უთვლისო, ხანაცმხიარულად ჩუხჩუხებდა, ცელქი ბავშვივით ხტოდა,ციბრუტივითა ტრიალებდა. კაცს ეგონებოდა: ეს პაწიამდინარე სწორედ ჭკვიანი სულდგმული არსებააო!..ხედავს მთელი ბუნების დაღონებას და თავისიმხიარულიყოფა-ქცევითცდილობსმისგამხიარულებასო.აქამომდე მიძინებული ბუნება თითქო მიუხვდა პაწიამდინარესმის კაცთმოყვარულგანზრახვას.უცებჰაერშიგაისმა მაღალი და მხიარული ყივილი ბატისა; ამასმისძახა მეორემ, მეორეს - მესამემდა პატარა ხანსუკანწყლისაკენ მომავალ გზაზე გამოჩნდადიდი მოლურჯომამალი ბატი. ამას ამაყად აეღოთავი მაღლადა ჩქარისნაბიჯით მოაბაჯბაჯებდა წყლისაკენ. ამ ბატს უკანმოსდევდა მეორე ამხანაგი. ამას კიდევ მესამე, შემდეგკიდევ მეოთხე, მეხუთე... ორმოცამდე თეთრი, ლურჯი,შავი, ჭრელი ბატები თითქო განზრახ დამდგარიყვნენ

ერთი მეორის უკან და ასე გამწკრივებულნიმიეჩქარებოდნენ მდინარისაკენა.როცა ბატების მწკრივიგათავდა, გზაზე გამოჩნდა ორი პატარა გოგოცა,რომელთაც უკან მოსდევდა ერთი შუათანა ტანის შავიმეძებარი ლეკვი. გოგოები მხარდამხარ უდგნენერთმანეთსდაგაჩუმებულიმოსდევდნენბატებსა.

-იცი,მარო,რასგეტყვი? -წამოიძახაუფროსმაგოგომ, -მოდიჩვენცბატებიგავხდეთ!შენაიუკანაბატსმიჰყევ,მეშენმოგყვებიდაისევიაროთჩვენცა,როგორცბატებიდადიან.

-აგრეიყვეს,ბაბუცი,აგრე!-მიაძახამხიარულადმეორემპირველსა.

პატარა გოგოებმა თავიანთი სურვილი საჩქაროზედაისრულეს:ჩადგნენბატებისმწკრივშიდალახლახითდაბაჯბაჯითგაჰყვნენმათუკან.ამკუდიანებისდანახვაზე

დარდიანი ადამიანიც კი ძნელად შეიკავებდა სიცილსა.ორივენი სასაცილოები იყვნენ, მაგრამ მაროს ცქერითსწორედსიცილითმოკვდებოდაკაცი!..მაროიყოდაბალი,ჩასუქებული ტანისა, დიდლოყება და დიდთავა.გასაოცრადჰბაძავდაბატებისყოველმოძრაობას.ბაბუცაკი ცოტა გამხდარი, წვრილი და მაღალი ტანის გოგონაიყო, ამის გამო ბატივით აქეთ-იქით ლახლახი ვერუხდებოდა. სამაგიეროდ, ძახილს, ყივილს ეს უფროკარგად აჯავრებდა ბატებსა. როცა ეს ყივილს ასტეხდა,უკანადედაბატი გაოცებით იბრუნებდათავს გვერდზე,იცქირებოდაუკანდა,როდესაცპატარაგოგოსეშმაკობასახვდებოდა, ბაჯბაჯსა და ყივილს უმატებდა და თავისტოლ-ამხანაგებსთითქოსხმამაღლაგასძახოდა:

- კაცებო, დედაკაცებო!.. ერთი უკან შემოიხედეთ, რაამბავია!ჩვენიმწყემსიგოგოებიცბატებადგადაქცეულან,ჩვენრიგში ჩამდგარან, ჩვენსავითდადიან, ჩვენებურად

ყივიან. -თითქოპასუხადამძახილისაჰაერშიგაისმოდახოლმე საერთო მხიარული ჟრიამული მთელი ორმოციბატისა. ეჭვი არ უნდა, ამ ჟრიამულსა და სიამოვნებასბატების გულში წყალთან დაახლოვებაც აჩენდა. ჯერთვალითაც არსჩანდამდინარე,რომბატებმაუკვეფერიიცვალეს.მთელისტანით,თავიანთაგებულობისყოველისახსრით იგრძნეს წყლის სიახლოვე, იგრძნეს გრილმორევშიჩაყურჭუმალავებისსიამოვნება,ნეტარება.წინაბატმა მოუმატა ნაბიჯსა, მას აჰყვნენ დანარჩენებიც.პატარა ხანს უკან გამოჩნდა წყალიცა. დარბაისელმაწინამძღვარმა თავი ვეღარ შეიკავა, აბაჯბაჯდა, გაშალაფრთები,ფეხის წვერებზე შესდგადაფრენა-სირბილით,აღტაცებული ყივილით გაქანდა წყლისაკენ, თვალისდახამხამების უმალ გადაეშვა მაღალი ნაპირიდან დაზღართა მოიღო წყლის ტალღებზე. წინამძღვრისაღტაცება და სიხარული ელვის უმალ გადაეცა მთელბატების გუნდსა. ერთბაშად ახმაურდნენ ყველანი,

უმატეს ბაჯბაჯსა და ყივილს და, როცა მდინარესუახლოვდებოდნენ ესენიცშლიდნენფრთებსადამიწისპირა ფრენით ცვივოდნენ წყალში მძიმეპარტყაპურტყითა. ჩვენი გოგო-ბატებიც არ იდგნენ ერთადგილასა. ესენიც ფეხდაფეხ მისდევდნენ ბატებსა დაგასაოცარის წამბაძველობით იმეორებდნენ ყოველ მათმოძრაობა-ხმაურობასა. შეხედეთ, ერთი შეხედეთ, რასასაცილო რამ არის პატარა მარო! შეხედეთ, როგორშეუკუმშავს შიგნით თავისი დიდი ლოყები!.. როგორწაუშვერიაწინკისერიდატუჩებიდარანაირისასაცილოყუნცულ-ბაჯბაჯით მისდევსუკანა ბატსა! მინდვრიდანმომავალმა გლეხკაცმა დაინახა ჩვენი გოგოები დაშეჩერდა. უწყო ცქერა მათ მაიმუნობას და მორთოგულიანი სიცილ-ხარხარი. მერმე სოფლისაკენ გაიხედა,თვალიმოჰკრაიქითკენმიმავალდედაბერსდახმამაღლაგასძახა:

- სალომე, სალომე... აბა ერთი შემოხედე ე შენ კუდიანშვილიშვილსა!..

მოხუცებული შესდგა, გაშლილი ხელით თვალებიდაიჩრდილადა გახედა მომავალ ბატებსა. მალეთავისიგოგონაცგაარჩიადაიმავეწამსმთელმისდანაოჭებულსახესსიამოვნებისნათელიგადაეფინა.რამდენსამეწამსასეუცქეროდათავისპაწია ,,თვალისჩინსა”.მერმეხელიჩამოიღო, ორიოდე ნაბიჯი წასდგა წინა და სიცილითგასძახა:

-მარო,მარო,შეთავლაფიანო,რასეშმაკობდამაიმუნობ,შესასიკვდილენუღარვე,შენა!..

მაგრამ მარო ისე იყო გატაცებულითავისი ქცევით,რომმოხუცი დიდი-დედის ძახილისათვის ყურიც არმოუკრავს. დედაბერმა ქოქოლა მიაყარა შორიდან დამომღიმარესახითგასწიათავისგზაზე.მაროდაბაბუცა-

კი ისევ ისე მისდევდნენ ბატებსა. აგერ უკანასკნელიბატიც მიადგა ნაპირს, გაშალა ფრთები და გადაეშვაწყალში.მარომაცგაშალახელები,რამდენჯერმედაიქნიაფრთებივით, ხმამაღლა დაიყივლა და მარდად გადახტამდინარეში.მასმიჰყვაბაბუცა. ამდროსწყლისნაპირზემოირბინა უკან დარჩენილმა შავმა ცუგრიკამ. იწყოგაცხარებულიყეფა,წკმუტუნიდასირბილი.ეტყობოდა,რომ გულით უნდოდა გოგონებთან ყოფნა, მაგრამამასთანავე წყალში შესვლას ერიდებოდა. მალე ერთმაშემთხვევამ ამ მორიდებას ბოლო მოუღო. სირბილისდროს დაქანებულ ნაპირზე ფეხი მოუსხლტა, უნდოდაროგორმე შეჩერებულიყო, მაგრამ ვერა გააწყო რა დათავდაყირა გადავარდა წყალში. გოგოებმა ხელი სტაცესდასაჩქაროზეშეითრიესშუამდინარეში.ბატები,ძაღლი,ბავშვებიაირივნენერთმანეთში.მათიფართხალი,წყლისჩქაფა-ჩქუფი, წკმუილი და მაღალი სიცილ-კისკისიერთმანეთს შეუერთდნენ და, საერთო მხიარულ

ჟრიამულად გადაქცეულთ, შვება-ლხენა მოჰფინესმთელსარემარესა.

II

პატარა ხანს უკან თავით ფეხებამდე ამოზუნზლულიცუგრიკა გამოხტა ნაპირზე, იწყო სირბილიდა გორაობაგახურებულ მიწაზედა. ლამაზად დაბანილ-დაბზენილიცუგრიკაორიოდე წამის შემდეგუმსგავსად გაითხუპნა,წუმპეში ნაგდებღორსდაემსგავსა. გოგოებსუნდოდათროგორმეხელახლაჩაეტყუებინათწყალში,მაგრამძაღლიმიუხვდაამგანზრახვასდაგოგოებსახლოცაღარმიეკარა.კარგა მოშორებით წავიდადა აქ ხან მიწაში გორაობდა,ხანაც ჩაცუცქდებოდა ერთ ადგილას და მოუთმენელისწკმუტუნით გასცქეროდა თავის ორფეხა მეგობრებს.მარო და ბაბუცაც გამოვიდნენ წყლიდან. გაიხედ-გამოიხედეს აქეთ-იქით, ხომ არავინ გვიცქერისო, დაგადიძრესტანიდანერთადერთისაცმელიკაბა,გასწურეს

და იქვე ბუჩქებზე მიჰფინეს გასაშრობათა. თითონხელახლა გაიქცნენ წყლისკენ. ცხვირზე ხელი მოიჭირესდა ჩაიყურყუმელავეს მორევში. ორიოდე წამის შემდეგამოჰყვესთავებიდაიწყესხელ-ფეხის ქნევა,თევზივითფართხალი და ჭყუმპალაობა წყალში. ნახევარ საათზემეტი გაატარეს ამნაირად და მხოლოდ მაშინ იკადრესწყლიდან ამოსვლა, როცა კარგა ძალზე იგრძნეს სიცივე.ჯერისევსველიკაბებიგადიცვესტანზედამზისგულადმისხდნენ ერთ გაბარდნულ ბუჩქის ძირში. პირველადორივენი მთელი ტანით ძაგძაგებდნენ, კბილს კბილზეაცემინებდნენ; მაგრამ ხუთიოდე წამის შემდეგ მზისცხოველმასხივებმა,გახურებულმაჰაერმადადედამიწამთავისი გაიტანეს. გოგოებს დასთბათ, ტანიდაუმშვიდდათ,თუმცამაროსგალურჯებულტუჩებს ამდროსგანმავლობაშიაცარაფერიშველებოდა.ამასთანავე,ცხადად სჩანდა, რომ ტანი, მართალია, გასთბობოდამაროს, მაგრამ შიგნით, გულში კი წინანდებურად

გრძნობდა სიცივესა: მალიმალ აზმორებდადა ხანდახანკიდეც შეაკანკალებდა ხოლმე. მაგრამ ბავშვის ამტანი,ცოცხალიბუნება ამას არაფერსყურადღებას არ აქცევდა.იჯდამზისგულადდამხიარულადეტიკტიკებოდათავისგანუშორებელმეგობარბაბუცასა.

-ბაბუცი,თქვენსსოფელშიაცასებანაობხოლმე?

- არა, მარო! ჩვენს სოფელში წყალი არ მოდის, იქწყაროებიამარტო,ცივცივი,ანკარაწყაროები.

-მაშბატებიროგორაბანაობენიქა?

-ჩვენსსოფელშიბატებისჭაჭანებაცკიარარი!..

-ქაა,არცწყალი,არცბატები!როგორისოფელიყოფილა,ქალო,ითქვენისოფელი?..ჩვენისოფელისჯობნებია!

- ჰო, ამაებშითქვენი სოფელი სჯობიან!.. მაგრამზოგშიჩვენი სოფელი უფრო კარგია თქვენს სოფელზე. იქწყაროებია, თქვენში კი არა!.. იქ სკოლაც არის,რკინიგზაცა...თქვენ კითვალით არ გინახავთ არც ერთიდაარცმეორე.

-როგორრკინიგზა?რანაირია,ბაბუცი,რკინიგზა?..

-რკინიგზა ისეთია, ქალო, რომა ძირს, დედამიწაზედაც,რკინა არის დაწყობილი და ამ რკინაზედაც რკინისთვალებიანიოთახებიდარბიან.

-ოთახები?გზაზეოთახებიდარბიან?

-მაშა,ქალო,ოთახებიდამერეერთიდაორიხომარა.ათი,ოცი,ბევრჯერუფრომეტიცა.აი,როგორცეჩვენიბატებიარ დამწკრივდებიან ხოლმე, სწორეთ ისე არიან ისოთახებიც გამწკრივებული. ერთმანეთზე რკინის

ჯაჭვებით არიან გადაბმული და წინა რო დაიძვრის,დანარჩენებიცცუხცუხითგაჰყვებიანხოლმეუკანა.

-იწინაოთახსხარებიუბიათუცხენები?

-რასამბობ,ქალო?რისცხენები,რისჯორი,რისაქლემი!..ოთახებსწინმაშინამიუძღვისდამიარბენინებს.მაშინაშიგაკეთებულია ერთი დიდი გრძელი ქვაბი, ეს ქვაბიწყლითარისსავსედადღედაღამქვეშიდანცეცხლიაქვსშეკეთებული.ქვაბშიწყალი ადუღდებათუ არა,მაშინვეორთქლი ავადა ეს ორთქლი გაიწევსდა ბუმბულივითგააქანებს,თუნდაც,რომასიოთახიციყოსზედმიბმული.

- რას ამბობ, ქალო, რის ორთქლი, რის მაშინა!.. ალბათ,ეშმაკიიჯდებაიმქვაბში.წყალიროადუღდება,იმეშმაკსდასცხება,გაიწ-გამოიწევსდაგააქცუნებსოთახებსა.

- არა, მარო, არა! ჩვენმა მასწავლებელმა ჩაგვიყვანა

ერთხელყველაშეგირდებირკინიგზასთანდაყველაფერიდაწვრილებით აგვიხსნა და გვაჩვენა. ეშმაკი კი არა,ნამდვილადორთქლი ეწევაოთახებსა. ეშმაკები, ქაჯები,ჭინკები სულ ტყუილია... მასწავლებელმა გვითხრა:ქვეყნიერებაზეარცერთიავისულიარარისო.მშიშარადაუსწავლელიადამიანისმოგონილიაყველაესაო!

-მაშალიცტყუილიაო?

-მაშ,ალიცტყუილიადაალქაჯებიცაო.

- ჩვენებიანთ დემეტრეს რომ ალი ენახა ჭალაში?ქვაბქოთანაანთ ბაბალე შარშან რო კინაღამ გადაეჩეხაჭინკასა?

- მერე, რა გამოვიდა მანდედან?.. მშიშარა ადამიანსადვილად მოელანდება ყველა ეგა. ერთხელ მეცა ვნახეეშმაკი... იცი მერე - რქიანი და დიდ ღრჯოლებიანი

ეშმაკი... ესკუპა ერთ ადგილას, პირი დაეღო და კუდიმაღლააეშვირაძაღლივითა.

- სად ნახე, ბაბუცი? სადა? როგორა? როგორ გადაურჩიმერე ცოცხალი? უიმეე! მე რო ვყოფილიყავ, იქვე სულიამომძვრებოდა.

- ხა, ხა, ხა!დაიცა გოგო, შე სულელო, რა გაკანკალებს?განა მართლა ეშმაკი ვნახე! ეშმაკი კი არა, კუნძი ეგდოგზაზედა რაკი არა ვიცოდი რადა მშიშარაც ვიყავი, ისკუნძიავსულადმომელანდა.

-შენიჭირიმე,ბაბუცი,კარგამითხარი-როგორმოგივიდაეგამბავი!..

-თუკიეგრეგინდა,ეხლავეგეტყვი.

III

ჩვენი სოფელი მთის ფერდობზეა გაშენებული, ძირს-კიკარგა დიდი მინდორია გაჭიმული. აი ამ მინდორზემოდისრკინიგზა.ამგზისტანციასწორედჩვენისოფლისძირშია. აქედანსოფლამდისინვენახებისგაწროორღობემისდევს. როგორც კი დავინახავდით მინდორზეგამოსულ მაშინას, იმავე წამს წამოვავლებდით ხელსწინადვე მომზადებულ სხვადასხვა ხილეულობით სავსეკალათებს,თეფშებსდადავქანდებოდითტანციისაკენა.როცა მაშინა მოვიდოდა და რკინიგზის ოთახებიდანხალხი კარზე გამოლაგდებოდა, ჩვენც მაშინათვე წინდავხვდებოდითდაესხალხიცფაციფუცითყიდულობდახოლმე ჩვენგან ჩატანილ ხილეულობას. ერთ საღამოსამნაირად ჩამოვედით ტანციაზე. ვისაც რა გვქონდა,გავყიდეთდაისიყოსოფლისაკენვაპირებდითწასვლას,რომ ამ დროს ტანციის უფროსის ცოლმა დამიძახა,გასაყიდად ჩატანილი ათიოდე ჩურჩხელა იმან იყიდა,ფულის მოსაცემად სახლში შემიყვანა და ერთი ჩაიც

დამალევინა.ამათპატარაბავშვებიჰყავდათ;ესბავშვებიშემომეხვივნენ გარშემო, ამათთან ტიკტიკსა დათამაშობაში გავერთე... და როცა სახლში დაბრუნებამომაგონდადაკარზეგამოვედი,იქაღარცჩემიამხანაგებიდამხვდნენდაკარგალაზათიანადაცჩამობნელებულიყო.

-თქვენისოფელიშორსიყორკინიგზაზე?

- სოფლიდან რო ვუცქეროდით, იქვე ახლო იყო;ტანციიდან კი რო მოვდიოდით, სოფელი კარგამოშორებითგვეჩვენებოდა.

-უიმე,ბაბუცი,მაშროგორუნდადაბრუნებულიყავიშინიმბნელაშიდაისიცმარტოთმარტოკა?!

-სიბნელისა არცწინათმეშინოდა აგრერიგათა,მერეკიროცა მასწავლებელმადაგვარწმუნა,რომ ქვეყნიერებაზეეშმაკიარარიო,მაშინხომსულგამიქრასიბნელისშიში.

ამიტომუშიშრად გავწიეორღობისაკენ. მთვარიანიღამეიყო და მთელი ორღობე მთვარის შუქით და ხეებისჩრდილებით იყო აჭრელებული. თითქმის ნახევარიორღობემქონდაგავლილი,როცაწინ,ცოტამოშორებით,დავინახე ერთი უცნაური რაღაცა. ორი რქა აქეთ-იქითგაეშვირა, პირი გაეღო და რამდენიმე დიდრონი კბილითითქოს საკბენლად დაემზადებინა; კუდიც მაღლაჰქონდააშვერილი!ეშმაკიხომარარისდედამიწაზედადასხვარისაუნდამეშინოდეს-მეთქი, -ვსთქვიჩემგულშიდაუშიშრად გავწიე წინა. მაგრამ უცებ შევდექ, გულმადამიწყოსაშინლადცემა:დავინახე,რომგაღებულიპირიმოკუმა,რქებიგაიქნიადამიწასგაეკრო,თითქოჩემსკენგადმოხტომას აპირებდა. ისეშემეშინდა, ისეშემეშინდა,რომ წამს სუყველაფერიდამავიწყდა...რამდენსამე ხანსგაშეშებული ვიდექ, მერმე გონებაზე მოვედიდა ის იყოუკან გაქცევას ვაპირებდი, როცა შემომესმა მამიჩემისძახილი.

-მიშველე,მამა,მიშველე!..-შევყვირე,რაცძალიდაღონემქონდა.

- ნუ გეშინიან, შვილო, ნუ გეშინიან!.. ეხლავე შენთანმოვალ, ემ წამში... - დამიძახა მამაჩემმა, და მართლაცმაშინათვე მომესმა ზემო ორღობიდან მისი ფეხის ხმა.გაცხარებული მორბოდა თავდაღმართზე და ორიოდეწამისშემდეგგაჩნდაჩემთანა.

- რა იყო, შვილო, რამ შეგაშინა? - ხვევნა-ალერსითდამეკითხამამაჩემი.

- აგერა, აი იმანა! - ვუპასუხე მამილოს და გავუშვირეხელიიმისკენ,რამაცანგელოზებიდამიფრთხო.

მამამ გაიცინა. მერე გამიჯავრდა: რად დაშორდიამხანაგებს და ან აქამდის სად დაიგვიანეო?.. წამავლოხელი და წამიყვანა შინისკენა. ეხლა აღარ მეშინოდა.

მივდიოდით პირდაპირ იმ ადგილისაკენ, სადაც ჩემიშემაშინებელი ეყუტა. პირველად მამაჩემი მივიდა დაჯოხი დაარტყა რქებში, მერე მეც მივედი და დავინახეტოტებიანიგამხმარიკუნძი,რომელიცშუაგზაზეეგდო.იმღამინდელი ჩემი თავგადასავალი დაწვრილებითვუამბე მეორე დღეს მასწავლებელსა; იმანაც და ჩემმაამხანაგებმაც ბევრი იცინეს. ამის შემდეგ უფროდავრწმუნდი,რომ ეშმაკები არ არიან ქვეყანაზედათუვისმე მოეჩვენა ავი სული, ეს ნამდვილად შიშისაგანიქნება.

- ბაბუცი, სულ აქ, ჩვენთან იქნები, თუ ისევ წახვალთქვენსსოფელში?

ამ კითხვამ ბაბუცა საგონებელში ჩააგდო, დააფიქრა,დააღონა. მოაგონდა ტკბილი, საყვარელი დედა, მისიავათმყოფობა,სიკვდილიდათავისდაობლება.თვალებიცრემლითაევსოდათავიძირსდაჰკიდა.

-რათატირიბაბუცი?ჰა,რათა,შენიჭირიმე? -დაეკითხამისცრემლებითშეწუხებულიმარო.

-არაფრათა,მარო,არაფრათა!.. -უპასუხადაღონებულისხმით ბაბუცამ. - დედა მომაგონდა... ვიღასთან წავალ,ჩემო მარო...დედა აღარა მყავს,დედინაცვალს ჭირივითვეჯავრები... პირველ დღესვე რაღაც ცუდ თვალზედამინახა, ამიჩემა... მწყევლიდა, მაგინებდა, მერე ცემაცდამიწყო.შევეცოდემამაჩემსდაქალაქსწამიყვანათავისუფროსდასთანა.იქვიყავი,მგონი,ნახევარწელიწადი...მამიდას არა უშავდარა, მაგრამ ქმარი ჰყავდა რაღაცღვთის რისხვა ადამიანი. როცა ფხიზელი იყო,წარბგაშლილს ვერავინ ნახავდა, მგელივითიბღვირებოდა, უწმაწური სიტყვებით ილანძღებოდა,ჩხუბობდა! როცა დათვრებოდა, მაშინ, ქალო, სულმაიმუნათ გადაიქცეოდა ხოლმე: ხტოდა, თამაშობდა,ყირამალა გადადიოდა.დილიდან საღამომდისდაჭრილი

დათვივით ღრიალებდა, ყმუოდა; ხან ძაღლივითიყეფებოდა, ხან კატასავით კნაოდა... რო ვეტყოდით:კარგი,გაჩუმდი,შენცმოისვენედაჩვენცმოგვასვენეო...ის ჯავრობას მოჰყვებოდა: ასე მშვენივრად რო ვმღერი,რატო ყურს არ მიგდებთ თქვე ასეთ-ისეთებოო... ესენივუამბე მამაჩემს და იმანაც მაშინათვე წამომიყვანაიქიდგან,ახლააქმომიყვანა...ვენაცვალეჩემმამიდას!ასემგონია - დედა გამიცოცხლდა-მეთქი... ისე ვუყვარვარ,როგორცთავისიშვილი.თუთითონარდამითხოვა,თავსმოვიკლავდაიმასკიარმოვშორდები.

IV

ბავშვებიფეხზე წამოდგნენ, გაიხედესდასავლეთისაკენდადაინახეს,რომმზეუკვემთებსეფარებოდა.ბატებიცგამოსულიყვნენ წყლიდან და ბალახის გაჩქარებულიწიწკნით ცხვრის ფარასავით მინდორზე გაშლილიყვნენ.ჩვენი გოგოებიც მაშინვე გაჰყვნენ მათ უკან. პირისახე

ორივესდასავლეთისკენაჰქონდათმიქცეული.დამავალიმზის ალისფერი შუქი უხვად მოჰფენიდა ამ სახეებს.ბაბუცა ტანწვრილი და შავგვრემანი გოგონა იყო. სახეფერმკრთალი ჰქონდა, აგრეთვე პაწია ვარდისფერიტუჩები და სიცოცხლით სავსე დიდი შავი თვალებიცხადად აჩვენებდნენ, რომ მათი პატრონი ჯანითა დაღონითიყოსავსე.ძველი,მსხვილიჩითისკაბაეცვადაესჩითის კაბა ისელამაზად ადგა კოპწიატანზე,რომ კაცსეგონებოდაესკაბარომელსამეგამოჩინებულსმკერვალსგამოუჭრია და შეუკერავს ამ პაწია გოგოსთვისო. როცალაპარაკობდა, ხმა ხშირად ეცვლებოდა, ხან ისეთინაზი,წმინდა ხმით ლაპარაკობდა, რომ მისი პატრონინამდვილად სამი-ოთხი წლის ბაღანა გეგონებოდათ;ხანაცუცებბოხხმაზეგადადიოდადაგულისსიღრმიდანწამოსული კილო დიდი ადამიანისას ემსგავსებოდა.ამისთანა დროს ფერმკრთალ სახეს ნაზი ვარდისფერიეფინებოდა, თვალები გრძნობისა და აზრის მადლით

ევსებოდადამთელიარსებაეშხითადამოხდენილობითუბრწყინავდა. მაღალი კისკისი, ბავშვური ხითხითითითქოვერეხერხებოდა;სამაგიეროდ,დაბალიგულიანიკუჭკუჭი ისეთნაირად იცოდა, თითქო მტრედიღუღუნებსო. როცა არ ეჩქარებოდა, ნელ-ნელა, დინჯადიცოდასიარული,მაგრამთუსაჭიროებამოითხოვდა,ისეგაფრინდებოდა, როგორც მერცხალი. გულკეთილობაშეადგენდა მისი ხასიათის უმთავრეს სათნოებას.ჭირივითსძულდაავისიტყვა,თავსმოიკლავდადაცუდსკიარაფერსჩაიდენდა.ერთისიტყვით-ვისაცარუნახავსბაჯაღლო ოქრო, ან ობოლი მარგალიტი, მოვიდეს დანახოს გლეხის ქოხში გაზრდილ-დაბადებული, ძველტანისამოსში გამოხვეული ჩემი სოფლელი ბაბუცა, ჩემიძვირფასი, საყვარელი გოგონა!!. მარო? იქნება ვისმეეგონოს, რომ ბაბუცაზე ლაპარაკს გავებით და პაწიადუნდრუხა მარო კიდაგვავიწყდა!.. არა, ჩემო ბატონო!..როგორდავივიწყებჩემსაწყალ,საცოდავმაროსა!..მაგრამ

უკაცრავად,უკაცრავად!.. რათ იქნება მარო საწყალიდასაცოდავი?! დალახვროს ღმერთმა გრძელი ენა დადაუყენებელი პირი!.. არა, არა. მაროც კარგი გოგონაა!ამიტომაც შეუყვარდა ბაბუცას ასეთი გატაცებით. მაროდაბალი ტანის, ლაზათიანად ჩასუქებული გოგო იყო.კუნაპეტივით შავი, სქელი თმა აქეთ-იქით გულზეჰქონდაგადმოფენილიდაამშავითმებიდანმისითეთრ-წითელი სახე ისე გამოჩანდა, როგორც ღრუბლებიდანბადრიმთვარე.პაწიამაროსთავისშესაფერად არცჭკუააკლდა, არც გონება და არც ზოგიერთა სასარგებლო,ცხოვრებაში გამოსადეგი ნიჭიერებანი. მხოლოდ ერთრამეზე შეეძლო სამდურავი ეთქვა ბუნებისათვის: არმიენიჭებინაიმდალოცვილსუნარითაოსნობისა.შრომა,საქმისგაკეთებაუყვარდა,მხოლოდთითქმისვერავითარსაქმისდაწყებასვერმოახერხებდა,თუსხვასმაგალითიარეჩვენებინა,ანარეთქვა.რომშეგეხედნათ,უსათუოდსიამოვნებით წამოიძახებდით: აი ჯანის სისაღეც ასეთი

უნდაო! მაგრამ, სამწუხაროდ, ასეთი შეხედულება ვერიქნებოდასრულიადსაფუძვლიანი...საწყალგოგონასარჰქონდამაგარიაგებულობა,ამისგამოუბრალოსურდოცკიერთდიდრადმეგადაექცეოდადა,სულითხორცამდემოშვებულს, ლოგინში ჩააწვენდა ხოლმე. რაღა თქმაუნდა, ყველა ეს კარგად იცოდა ამისმა დედ-მამამ დაამიტომ, შეძლების დაგვარად, უფრთხილდებოდნენ,თითქმის არავითარ საქმეს ოჯახში არ აკეთებინებდნენ.ბატებისთვალყურის ჭერა - იქვე მინდორში გარეკადამერე წყალზე ჩამორეკა - არ იყო საძნელო საქმე. მაროსუსაქმოდდარჩენაარუნდოდადა,დედისჩაგონებით,ამსაქმეს მოჰკიდა ხელი. ამათ სოფელში სულ სამიოდეკომლსჰყავდაბატებიდააიამბატებისმწყემსადდადგამარო. დილით გარეკავდა ხოლმე ბატებსა, გაშლიდამინდორში, თითონ დაჯდებოდა სადმე ჩრდილქვეშ დააქედან ადევნებდა თვალყურსა. შუადღისას ჩარეკავდაწყალზე,თითონკიმიირბენდასახლში,სჭამდაპურსადა

სადილსუკანისევგაირეკავდამინდორში.საღამოჟამზეხელახლა ჩარეკავდა ხოლმე წყალზე და აქედანშებინდებისასთითონბატებიმონახავდნენთავთავიანთბინას. მაროს ცხოვრებაში ის იყო ყველაზე ცუდი, რომხშირად მარტოკა რჩებოდა და მოწყენილობის გამომინდორშიეძინებოდახოლმე,მაგრამესცუდიმხარემისცხოვრებას სრულიად მოშორდა მას აქეთ, რაც ამათსოფელში გაჩნდა ბაბუცა, გაეცნო მაროს და მასთანერთადიტვირთაბატებისთვალყურისჭერა.ბაბუცაორიწლით უფროსი იყო თავის მეგობარზე და რვა წლისმაროცსიამოვნებითმიეგებაუფროსიამხანაგისშეძენას.

V

მზის ჩასვლისას ჩვენი ბავშვები დაბრუნდნენთავთავიანთ სახლებში. დაბრუნდნენ ერთსა და იმავედროს, მაგრამ სხვადასხვა გუნებაზე კი იყვნენ. ბაბუცამხიარულად შევიდა თავის მამიდის დარბაზში, ცოცხს

წამოავლოხელიდამარდადდაგავა,დააკრიალა,როგორცსახლი, ისე დერეფან-კარ-მიდამო. მერმე ნახირიდანმომავალ ძროხას მიეგება, ხბო ჩამოაცალა და ბაკშიდაამწყვდია. პატარა ხანს უკან ბაბუცას მამიდა, ხანშიშესული, მაგრამ ჯერ კიდევ ჭარმაგად მყოფი მართაცმოვიდა.ვენახშიყოფილიყო,ერთიკონაბალახიგაეთიბადა საქონლისათვის წამოეღო. ეს კონა ბაბუცამჩამოართვა, გაშალა იქვე კარებ წინ და ზდილობიანი,,მობრძანდი და მიირთვის” თქმით ძროხა მიიპატიჟა.შემდეგ სახლიდან საწველელი გამოარბეინა, მისცამამიდას და თითონ კი ხბო გამოუშვა. სანამდაწვებოდნენ, მთელი საღამო ასე ირჯებოდა, ასეფეხდაფეხ მისდევდა ყოველ საოჯახო საქმეში თავისმამიდას.უშვილ-უძეო მართას, როგორც სჩანდა, ძლიერუყვარდა თავისი მარდი, ცქრიალა, ყოველ საქმეშიმოხერხებული ობოლი ძმისწული. ალერსიანად,სიამოვნებით იღებდა მცირეოდენ მისდახმარებასაც კი.

ისეთიგრძნობითექცეოდა,როგორცმოსიყვარულედედათავისღვიძლშვილსა.

პაწია მაროც დაუბრუნდა სახლ-კარს, მაგრამ საშინელცუდ გუნებაზე კი იყო საწყალი. თავის ტკივილსაგრძნობდა,აზმორებდა,თვალებიეწვოდადაწამდაუწუმწყალსასვამდა,რადგანპირიუშრებოდა.დედამშენიშნაესეთი მდგომარეობა მაროსი და გაუჯავრდა: ალბათ,გიბანავნია და ახლა ციებას გაწყებინებსო. საოჯახოსაქმეებშიგართულმადიასახლისმაამჟამადამაზედმეტიაღარა უთხრა რა თავის გოგოს. საჭირო იყო საქონლისდაბინავება, ფურ-კამეჩის მოწველა და სხვანი. ამსაქმეებს მიაშურა გამრჯედედაკაცმა. ციებ-ცხელებას კიაქეთკენ დიდ ყურადღებას არ აქცევდნენ, რადგანზაფხულობით მეტად გახშირებულია ხოლმე ესავადმყოფობა. მარო შევიდა დერეფანში, ფარდაგისნაგლეჯი გადმოიღო, გაშალა მიწაზე, თავით მუთაქა

დაიდოდამუშტისოდენადმოკუნტულიწამოწვაზედა.პატარახანსუკანძაგძაგიდააწყებინა.მაროსუფროსიძმადაბრუნდამინდვრიდან,ნახა ამყოფაშითავისიდაიდაუკმაყოფილოდ რაღაცა წაიდუდუნა. მერმე საბანიგადმოიღოდა ორკეცადდახურა მწოლარეს. მარო ვერცამან გაათბო. კანკალმადათავისტკივილმაუმატა. ასეგასტანა ვახშმობამდის. ამდროს კი ავადმყოფს სიცივემგაუარა და მისი ადგილი საშინელმა სიცხემ დაიჭირა.წეღანთუსიცივისაგანკბილსკბილზეაცემინებდა,ახლაგახურებულ თორნესა გრძნობდა, როგორც გვამ-მუცელში, ისე თავის გარშემო. შუაღამისას ყველანიდააღვიძა ავადმყოფმა, ხმამაღლა ბოდვა დაიწყო.,,ბაბუცი,ბაბუცი-იძახოდანაწყვეტ-ნაწყვეტად-ამმზისგულზერადა ვსხედვართ?..ოო,რა ცხელაა,რა ცხელაა!..წავიდეთ, წავიდეთ ჩრდილში, ბაბუცი!” მცირე ხანსგაჩუმდადაშემდეგხმა-მაღლაიწყობატებისგაჯავრება:ყი, ყი, ყი...დათანაც საბან ქვეშ გახურებულ ხელ-ფეხს

აფართხალებდა ისე, როგორც ბანაობის დროს იცოდახოლმე. მამლის ყივილისას ჩაეძინა, მაგრამ ეძინამოუსვენრად: წამდაუწუმ იღვიძებდა, კვნესოდა,ბორგავდა, საბანს არ იყენებდა. გათენდა დილა; კარზემწოლარე მამა სახლში შევიდა, ავადმყოფ შვილთანმივიდა და დააცქერდა, მერე ცოლს დაუძახა დანაღვლიანადუთხრა:

- ე გოგო ციებით არ არის ავადა; ეტყობა სხვა რაღაცამბავია ამის თავსა. - შემდეგ მოუჯდა გვერდითავადმყოფსდაგულზესაბანიგადახადა.გლეხიშეკრთა,თავიდაღუნადადააცქერდა მაროს მკერდსა... ამდროსდედაცმოვიდა,ამანაცაუწიამკლავებიდაუწყოსინჯვა;გაუსინჯა ზურგი, მუცელი და მწუხარებითრამდენიმეჯერშემოიკრახელებითავში.

-ახლაკინუგადაირევი,დედაკაცო,-დაყვავებითუთხრაქმარმა; - ბავშვს ცხადია წითელა შეხვედრია, მოვლა

უნდა... ღვთის მადლით ეხლა ზაფხულია დაავადმყოფობა, იმედია, კარგად გაუვლის. - ნინოთავზარდაცემულივითიჯდა.დედისგრძნეულმაგულმადა ტკბილმა, მოამაგე ძუძუებმა თითქოს წინათვეიგრძნეს რაღაც საშინელი უბედურება. წელში ოთხადმოკაკული, ცრემლგამშრალი თვალებით დასცქეროდათავისგოგონასდასრულიადუგრძნობლად,უნებურადმის კვნესას თავისი კვნესაც ააყოლა. კვნესოდა ერთიმხრით სნეულება, მეორე მხრით დაჭრილ-დასერილიგული დედისა. მწუხარების სასწორი რომ ყოფილიყოსადმე და ეს ორი კვნესა აეწონათ, ცხადია, - რომელიმათგანიცუფრომძიმეგამოვიდოდა!

VI

ოჯახისუფროსიმაინცთავისასარიშლიდა:

- ნინო, დედაკაცო, რას გამოშტერებულხარ, შე

ოჯახდაქცეულო!.. ადექი, ჩვენებიანთ მართასშეატყობინე,იმანწამლობაციცისდაჭკვიანი,სარისტიანიადამიანიც არის: მოგვეშველება, დარიგებას მოგცემს. -ნინომგაიგონაესსიტყვები,ტორტმანითწამოდგაფეხზედაგასწიაბაბუცასმამიდამართასთან.ბაბუცაიმავეწამსფეხზე წამოიჭრა და ელვასავით გაქანდა მაროსთან. ამდღიდან სამი კვირის განმავლობაში აღარ მოშორებიაავადმყოფისლოგინს.თითონ ნახადი იყო წითელასდაამიტომაცუშიშრადუვლიდათავისსაყვარელმეგობარს:უჯდა გვერდზე და ათას რამეებზე ეტიკტიკებოდა,ართობდა, დიდივით უალერსებდა. საუბედუროდავადმყოფი უკან და უკან მიდიოდა. საშინელისიცხისაგან ხშირად გრძნობა ეკარგებოდა, და ამ დროსუსმელ-უჭმელი, თვალებდახუჭული მკვდარივით იყოხოლმელოგინში.როგორცასჩანდა, ავადმყოფიყველაზემომეტებულად თვალების ტკივილით იტანჯებოდა.ორივე თვალი დაუსივდა და მარად დახუჭული

ქუთუთოებიდანხანდახანჩირქიცასდიოდა.ასეიყოორიკვირის განმავლობაში. შემდეგ კი სიცხემ ნელ-ნელაუკლო,უშეღავათა,მაგრამთვალებისტკივილს არაფერიეშველა. დღე და ღამ დახუჭული ჰქონდა დატკივილებისაგან შეწუხებული ხშირად საზარელი ხმითგაჰკიოდა.დედ-მამადა მეზობლები ყოველ საშუალებასხმარობდნენ პატარა ავადმყოფის საშველად. მართამკითხავთანაც იყო, ფთილებიცდაუსხა. წმიდა მარინესდა ბარბარეს, რომელნიც წმინდანებში თვალებისმკურნალებადმიაჩნიახალხსა,აღუთქვესღამისთევადაზვარაკის შეწირვა. წმინდა სანთლის ორი, თხილისგულის ტოლი გორგოლა გააკეთეს. აბრეშუმის წითელძაფზეაასხესდაავადმყოფსგულზეჩამოჰკიდეს.მერმე,როცა მორჩებოდა, წმ. მარინესთვის უნდა შეეწირათ,როგორც ორი თვალის კაკალი. ყველა ამან თითქოგავლენა მოახდინა და სიცხე განელებულ ავადმყოფსთვალების მტეხიარებამაც უკლო, სიმსივნე თვალებისა

დაუცხრადა აღარც ჩირქი გამოსდიოდა. ყველას გულზედარდიდა ნაღველი მოეშვა. ცხადად სჩანდა, რომ მაროდღითი-დღე უკეთ ხდებოდა: მადა, ღონე და ფერიუბრუნდებოდა. მხოლოდ ერთი რამ აწუხებდა როგორცმაროს, ისე მის კეთილისმყოფთ - ეს იყო მარადდახუჭულითვალები.დიდიტკივილებისდროსდაეხუჭათვალები და შემდეგ ზემო წამწამები ისე მიეკვრნენქვემოს, რომ უკანასკნელ ხანამდე ვეღარაფრით ვერმოეშორებინათერთმანეთისათვის.ბოლოჟამსდადგაისბედნიერი საათიც, როდესაც თბილი წყლით მობანილითვალები გაახილა მარომ. ამ ამბავმა მთელ დარბაზშიდიდი მხიარულობა გამოიწვია. ბავშვებმა ჟრიამულიასტეხეს და ავადმყოფის ლოგინს გარშემო ცეკვა-სიმღერით ურბენდნენ. საკვირველი მხოლოდ ის იყო,რომ ამ საერთო მხიარულობის დროს მაროს სახესარავითარი საკეთილო ცვლილება არ ეტყობოდა.ამასთანავე ზოგიერთებმა შენიშნეს, რომ მას თვალები

ისე უაზროდ, უგუნურად ჰქონდა დაჭყეტილი, თითქოვერაფერსა ხედავდა. ამ გარემოებას ყველაზედ უწინდედამ მიაქცია ყურადღება, შეშფოთებული მიუჯდათავის გოგონას გვერდზე და აკანკალებული ხმითდაეკითხა:

-შვილო,მარო,ხომმხედავ,გენაცვალე?

მარო ჩაფიქრდა, მერე თვალები უფრო დააჭყიტა დადაბალიხმითიკითხა:

-დედა,ეხლაღამეა,არა?..

- მაშ, ვერა მხედავ, შვილო? ვერა მხედავ, გენაცვალე? -დაიღრიალაგანწირულიხმითუბედურმადედამ.

- ვერა, დედა... ვერა გხედავ!.. - გაისმა მომტირალე ხმაპაწიაავადმყოფისა.

დედასგულიშეუწუხდა.მხიარულობაუცებმწუხარებადშეიცვალა. ავადმყოფი მიხვდა თავის უბედურებას დაიწყოგულამოსკვნილიტირილი.ბაბუცამპირველხანადდიდის მწუხარებისაგან თითქო სრულიად დაჰკარგაჭკუა-გონება: გაშტერებულ-გაშეშებული იდგა დაუგუნურად დაჭყეტილი თვალებით ხან მაროსდასცქეროდა, ხანაც მის საბრალო დედასა. რამდენსამეწამის შემდეგ გრძნობას მოვიდა, აზრები მოიკრიფა.საჩქაროზე მიარბევინა მაროსთან წყალი, მოუჯდაგვერდზე, ისველებდა ხელსადა ნელ-ნელა,ფრთხილადამ სველ ხელსუსვამდა მასთვალებზედა:უგრილებდა,უსუფთავებდა თვალებს და თანაც ალერსიანადეუბნებოდა:

- ნუ გეშინიან, მარო, ნუტირი, შენი ჭირიმე... ნუტირი,თორემთვალებიუფროგეტკინება, გენაცვალე!.. ალბათ,ჯერკიდევარაგაქვსკარგადმორჩენილიდაამიტომვერა

ხედავ... მოგირჩება, გენაცვალე, და მაშინ ყველაფერსდაინახავ,თავსშემოგევლე...

VII

პაწიამაროდაბრმავდა.ძლევამოსილ ავადმყოფობასთანსრულებითვერაგააწყორასხვადასხვანაირმასოფლურსაშუალებათა ხმარებამ. ნაცნობ-ნათესავებმა ესეთისაშუალებანი ბლომად იხმარეს. პაწია უსინათლო წმ.ბარბარეს ეკლესიაში ალოცეს; შემდეგ წმ. მარინესზვარაკიდაუკლესდა მის საყდრის ნანგრევებთან ღამეათიეს,მკითხავისრჩევითმაროსტანზეჩააცვესწითელიკაბა, თავზე მოახვიეს წითელივე თავშალი დაფეხშიშველა ნახევარ დღის სავალ გზას გაუყენეს.ყველგან, ამ სიარულისდროს, ავადმყოფს განუყრელადთანდასდევდა მისი ერთგული მეგობარი ბაბუცა, ეჭირამაროს ხელი და ფრთხილად გადაჰყავდა ერთიადგილიდან მეორეზე. როგორც ყველა ბრმას, ამასაც

გასაოცარის სისწრაფით გაუფხიზლდადა განუვითარდაგრძნობა სმენისა და შეხებისა. არც ერთი სიტყვა არგამოეპარებოდა მაროს ყურებს,თუნდაცრომ ეს სიტყვასრულიად დაბალი ჩურჩულით ყოფილიყოწარმოთქმული. საკმარისი იყო მცირეოდენი განძრევაბაბუცასრომელიმეთითისა,რომმისუბედურმეგობარსმაშინათვე შეეტყო - სად უნდა შემდგარიყო, სადგადაებიჯებინა,ანუსადგადამხტარიყო.ბაბუცაფარვანაპეპელასავითთავსევლებოდა ავადმყოფს,გაფაციცებითშესცქეროდა უსინათლო თვალებში და ხშირად თვითთვალცრემლიანი, ცდილობდა მის გართობას,გამხიარულებას.ლოცვისადაღამისთევისდროსმთელისაათობით იდგა მუხლისთავებზედა გულმხურვალედევედრებოდა ამა თუ იმ წმიდანს მაროს განკურნებასა.ამგვარადვე იქცეოდნენდედ-მამა,ზოგიერთი მეზობელ-ნათესავები, მაგრამ საცოდავ უსინათლოს ამაებითმხედველობა მაინც ვერ დაუბრუნეს.

სასოწარკვეთილებამმოიცვაყველასფიქრიდასამი-ოთხიკვირის ამგვარი მეცადინეობის შემდეგ უნუგეშოდდაიკრიბეს გულხელი. შეეჩვია თავის საზარელმდგომარეობას საწყალი მაროც!.. დამშვიდდა დაუდრტვინველად დაემორჩილა მწარე ბედსა. არემორჩილებოდაამბედსმხოლოდერთი,ამოდენახალხშიმხოლოდ ერთადერთი. სასოწარკვეთილებას გაშმაგებითიშორებდათავიდანდაორივხელითიმედსადასასოებასებღაუჭებოდა. ეს იყო ბაბუცა! ეს იყო გრძნობა წმინდა,მაღალი, კურთხეული გრძნობა სიყვარულისა,მეგობრობისა!! სიბრაზისა და მხნეობის ცეცხლითუპრიალებდა თვალები, როცა ესმოდა უსიცოცხლო,უბადრუკი ხმა სასოწარკვეთილებისა.დღედაღამ ერთსადა იმავე საგანზეფიქრობდა. ერთის გრძნობით, ერთისმისწრაფებითიყოგამსჭვალულიმთელიმისიარსება.და,თუმცა მისი ნორჩი, ბავშვური ჭკუა-გონება ბევრსვერაფერსა ხვდებოდა, მაინც მტკიცედ ადგა ერთ აზრსა

დადაჟინებითგაიძახოდა: ,,არა, არშეიძლება,რომმაროსამუდამოდ უსინათლო დარჩეს... ეშველება. უსათუოდეშველებაო!” რაზე იყო დამყარებული ასეთი რწმენა?..პირველად,რაღათქმაუნდა,სიყვარულზე.სიყვარულმააღძრა ბაბუცას გულში რწმენა და რწმენა ხომ ისეთიძალია,რომელიცმაცხოვრისაარიყვეს-უძრავმთებსაცკიაამოძრავებს, ერთს მეორის ადგილზე გადაიტანს დაგადმოიტანს. მეორედ - ზოგიერთა უმნიშვნელოგარემოებაზე, უცაბედად წამოსროლილ სიტყვებზე,რომლებშიცდაუდევარიკაცივერაფერსშეამჩნევს,ხოლომოსიყვარულეგულიუკვდავებისწყაროსაღმოჩენასაცკიშეეცდება.

ჩვენიგოგოებისსოფელზედიდიშარაგზაგადიოდა,იქვეახლოხეობასშესდევდადამერმე,ბილიკებადდაყოფილ-გადაქცეული, სადღაც მთებში იკარგებოდა. ერთ დღესმარო და ბაბუცა ამ გზის პირად ისხდნენ და პაწია,

წვრილი წკეპლებით პატარა ლასტსა სწნავდნენ. ერთიჩხირი დააკლდათ და ამის მოსატანად ფეხზე წამოდგამარო.იცოდა,რომგზისმეორენაპირასვენახისღობეიყოდა ამ ღობისკენ ხელებგაშლილი ნელ-ნელა წავიდა.სწორედ ამ დროს გზაზე ცხენოსანი მგზავრებიგამოჩნდნენ. ერთმა ამათგანმა შენიშნა მაროსმდგომარეობა,ცხენიშეაყენადაბაბუცასდაელაპარაკა:

-გოგო,ებავშვირადდადისესრე?ბრმახომარარის?

-დიახ,უსინათლოგახლავთ!..-მიუგობაბუცამ.

- დაბადებით არის ეგრე, თუ რაიმე ავადმყოფობითმოუვიდა? - კვალად იკითხა გულმტკივნეულმამგზავრმა.

-დაბადებითარა!ეხლახანმოუვიდაწითელასაგანა.

- აფსუს გოგონა, აფსუს! ამას რო პატრონი ჰყავდესდატარსაიძესთან ჩაიყვანოს, დარწმუნებოლი ვარ,საჩქაროზემოარჩენს.

ამ სიტყვებმა სწორედ სიხარულის თავზარი დასცესბაბუცასა.მგზავრიწავიდა,ბაბუცაკითვალებანთებული,ფერწასული, გაშეშებულივით იდგა ერთ ადგილზე დაწამდაუწუმ მხოლოდ ერთ სიტყვას იმეორებდა:,,ტარსაიძე, ტარსაიძე, ტარსაიძე”... რამდენიმე წამისშემდეგ გარინდებულ მდგომარეობიდან გამოერკვია,გრძნობადაუმშვიდდა, აზრიდაუწყნარდა. იწყოფიქრი:,,ტარსაიძეგვარია,ეჭვიარუნდა,ადამიანისგვარი!..ვინიცის, იქნება ეს ტარსაიძე გამოჩინებული დოხტურიციყვეს?იქნებბრმებსარჩენდეს?იმკაცმაცაკიასესთქვა!ნეტა ვინ არის ეს ტარსაიძე?.. სადაურია?.. სადცხოვრობს?.. ვაიმე!.. ვაიმედადიდი ჭირი!.. იმ კაცს ხომეცოდინებოდა!.. რატომ არ ვკითხე, რატომა?” ბაბუცამ

ფიცხლავდაჰყარახელიდამპაწიაწკეპლებიდა,რაცძალიდა ღონე ჰქონდა, მოჰკურცხლა გზატკეცილზე. გარბისპაწია გოგონა, მიჰქრის როგორც ის ნიავი, რომელიც მასწინა ხვდებოდა, შავ თმებს უბურძგნიდა, კაბასუფრიალებდა, გახურებულ ოფლიან სახეს უგრილებდა.შორს, ხეობის მოსახვევშიდაინახა მიმავალი მგზავრები.შესდგა და ზარივით წკრიალა ხმით გასჭყივლა: ,,კაცო,კაცო!..” მთელი ბუნება ახმაურდა; დიდმა ხეობამ დატყით დაბურულმა მაღალმა მთებმა თითქო ენაამოიდგეს: ყოველის მხრიდან მოისმა ბაბუცას ძახილისგამეორება. უსულდგმულო ბუნებამ ხმა მოსცა, ხოლოსულიერიარსებანიკისდუმდნენ.ბაბუცამკიდევასცადამოწევნა.ღონივრადამოისუნთქადახელახლაგაფრინდაგზაზე. კაი ხანს ირბინა, მაგრამ მგზავრებს თვალიცვეღარსად მოჰკრა. მაინც ერთი კიდევა სცდა, მოიკრიბაღონე და გასჭყივლა: “კაცო, კაცო”. მთებმა კვლავგაიმეორეს ეს ძახილიდა შემდეგ სამარისებური სიჩუმე

ჩამოვარდა გარშემო, ბაბუცა გაჯავრდა; წარბები შეიკრადა ლამაზი თვალები მრისხანებით დააბრიალა. ჯერთითონ შემოიკრა რამდენჯერმე თავში ხელი, მერმემუშტიმოიღერადაგაბრაზებითგასძახაიქით,საითკენაცდაიმალნენ მგზავრები: ,,დაგაყრუოთ, დაგაყრუოთმამიჩემის სალოცავებმა!.. მთებმა გაიგონეს ჩემი ხმადათქვენრაღმერთიგაგიწყრათ!”ბაბუცამქვითინიმორთო,მაგრამ ტირილი საჩქაროზედვე შესწყვიტა. როგორცასჩანდა, იმედის მადლმა ხელახლა ჩააშუქა მის უმანკოსულში.ოფლი, ცრემლი მოიწმინდადა ჩქარის ნაბიჯითგამოსწია უკანა. მოდიოდა და თანაც ვიღაცასელაპარაკებოდა: “ეჭვი არ არის, ეს ტარსაიძე სხვასაცვისმე ეცოდინება, აჰ, სად არის ეხლა ჩვენიმასწავლებელი?.. იმან ხომ ყველაფერი იცის! ისუსათუოდმეტყოდავინარისტარსაიძე”.

VIII

მალე ბედმა გაუღიმა ბაბუცასა. მეორე დღესვეყველაფერი შეიტყო, რაც კი იმის კეთილს სულსა დაგულსასწყუროდა.ბაბუცადამაროხელახლაშეუდგნენბატებისუკანდევნასა.ერთდღეს,სადილობისას,ბატებიწყალშიჩარეკეს,თითონკიხისქვეშჩრდილშიდასხდნენდაიწყესრაღაებზედაცტიკტიკი.დიდიხანი არგასულაამის შემდეგ, რომ უცებ წყლის პირად ჩარიგებულინერგების ჩრდილ ქვეშ გამოჩნდა მთელი გუნდიმოსეირნე ხალხისა. ესენი იყვნენ ქალაქიდან მოსულისტუმრებიაქაურითავადიშვილისა.რამდენიმელამაზადჩაცმულ-დახურული ყმაწვილი ქალ-ვაჟი ერთმანეთშიარეულიყვნენ, ხელი ხელს ჰქონდათ გაყრილი დამხიარული ლაპარაკით, სიმღერით და სიცილ-ხარხარითჩვენი ბავშვებისაკენ მოდიოდნენ. ბაბუცამ შესწყვიტალაპარაკიდადაუწყო ამათ ცქერა. მოსეირნე ქალ-ვაჟნიგოგოებს დაუპირისპირდნენ. ერთმა ყმაწვილმა ქალმაბაბუცას სახეს მიაქცია ყურადღება და ხმამაღლა

რუსულადგასძახა ამხანაგებს: -შეხედეთ,ბატონებო, ამპატარა სოფლის გოგონას,რა მშვენიერიდალამაზირამარის! ყველანი შეჩერდნენ, გოგოებს შემოეხვივნენგარეშემოდა ამდროს შენიშნეს მაროს მდგომარეობაცა.როცა კითხვა-კითხვით შეიტყეს მისი დაბრმავებისმიზეზი,თითქმის ერთხმივწამოიძახეს: -ტარსაიძესთანრომ ჩაიყვანონ, მაშინვე მოარჩენსო. - აქამომდე ბაბუცამოკრძალებითთავჩაღუნულიიდგადაპასუხსნაწყვეტ-ნაწყვეტი “ჰოოთი და არათი”, აძლევდა. ტარსაიძისგაგონებაზე გალიიდან განთავისუფლებულჩიტუნასავით შეიფრთხიალა, გაცოცხლებული თვალებისიხარულით შეანათა ერთ მის ახლო მდგომ ქალსა დათამამადდაეკითხა:

-ვინარის,ქალბატონო,ეგტარსაიძე?

- ტარსაიძეთვალების ექიმია, ჩემოლამაზო! -უპასუხაალერსიანადმოხსენებულმაქალმა.

-სადაურიატარსაიძე?-კვალადიკითხაბაბუცამ.

- ექიმი ტარსაიძე ცხოვრობს თბილისში! - სთქვასტუმარმაქალმადამერემიუბრუნდაბაბუცას:

-ყოფილხარროდესმე,ჩემოგოგონავ,ქალაქში?

-ვყოფილვარ,ქალბატონო...ბარეორჯერაც.

-მაშ,იქნებმიხვდე:ტარსაიძევერაზეცხოვრობს!

- ჩემი მამიდაც ვერაზე ცხოვრობს! - წამოიძახასიხარულითგატკრციალებულმაბაბუცამ.

ამისშემდეგმხიარულნიქალ-ვაჟნიმოშორდნენბავშვებსდა უდარდელი მხიარულობით გააგრძელეს თავიანთისეირნობა. ბაბუცამ და მარომ სხვა დროს და სხვაადგილსაც რამდენჯერმე გაიგონეს ხელახლა მათთვის

საყვარელი კაცის გვარი. მაგრამ, ყოველ ამ დროსაუწერელ სიამოვნებასთან ერთად მწარე ფიქრიცგაუჩნდებოდა ხოლმე ბაბუცას თავში: ,,ამდალოცვილებმაიციანსადაც არისშველა,თითქოკიდეცებრალებათმარო,მაგრამცარიელსიტყვებზე ჩერდებიანდასაქმითდახმარებათითქოფიქრადაცარავისმოსდის”.ამაზე უფრო მომეტებულად ბაბუცას შინაურებისდაუდევრობა სწყინდა. როგორც მშობლებმა, ისენათესავობამ მაროს შესახებ ყოველივე იმედიგადიწყვიტეს. გაუნათლებლობას სიღარიბეც ზედდაერთო და საწყალი უსინათლო ღვთის ანაბარადმიაგდეს. მაროსდედ-მამასთან რამდენჯერმე ჩამოაგდობაბუცამლაპარაკი, მაგრამ ყოველ ამისთანადროს ერთიდაიგივეესმოდამათგან: ,,სადაგვაქვსშეძლება.ღარიბ-ღატაკებივართ...სადაცწმიდამარინე,წმიდაბარბარედაწმიდაგიორგივერასგახდნენ,რასგახდებაიქადამიანი,თუნდაც, რომ ამ ადამიანს ტარსაიძე ერქვას?” ესმოდა

ყველა ესდა გულიუსკდებოდა პატარა მეგობარს.ღამეძილი დაჰკარგა, დღეებს მოუსვენრად ატარებდა,ფიქრობდადაამფიქრებისსაგანიყოველწამსთვალწინუტრიალებდა. ქვეყნიერებაზე ტარსაიძის მეტიაღარაფერი ახსოვდა. ერთხელ სიზმარშიც ნახა: ღრმადმოხუცებულითეთრწვერა ბერიკაცი იჯდა ტახტზე; მისწინ ჩამწკრივებულიყვნენ დაჩოქილი ბრმები... მოხუცინერწყვით ისველებდა თითსა, მერმე ბრმებს უსვამდათვალებზე და იმავე წამს მხედველობა უბრუნდებოდაყველასა. ამ სიზმრის შემდეგ ტარსაიძე მან მართლადიდწვერა მოხუცებულად წარმოიდგინა;და ამ მოხუცსისე ევედრებოდა მაროს მორჩენას, როგორც ეკლესიაშიდახატულწმიდანებსა.დროდაჟამიგადიოდადაარცამლოცვასადავედრებასმოჰქონდარამესახეირო.ბაბუცამგადასწყვიტა-თვითონმოევლოსაქმისთვის.,,მეთითონვუშველი მაროსა, - გადაწყვეტით ამბობდა ის თავისგულში, - არ მინდა არავისი დახმარება... წავალ და

წავიყვან ქალაქში. მაგრამ როდი დამანებებენ,ნამდვილად არ მანდობენ! არ მანდობენ და ჩუმადწავიყვან.ჩვენსოფლამდეგზაკარგადვიცი.იქჩავიყვან,მერმერკინიგზაშიჩავსვამდაორივენიდრიგინ-რიგინითჩავირბენთ ქალაქში. ხა, ხა, ხა! მოგვდიონ მერე უკან...კამეჩები შეაბანურემშიდა ისე გამოგვიდგნენ... ძალიანმალეკიდაგვეწევიან,არა?ხა,ხა,ხა!..მაგრამრკინიგზისფული რომ არა მაქვს?.. საიდგან ვიშოვნო?.. რა ვქნა, რაწყალშიჩავარდე?”

- ფარჩა ივაჭრეთ, ფარჩაა! - გაისმა ამ დროს ცხენითმოსიარულე ურიის ხმა. ბაბუცამ თვალები ჭყიტა,ფიცხლავ ფეხზე წამოხტა, გადუდგა წინ ურიას დაუთხრა:

-ბატიიყიდე,არგინდა?..

ურია ჩაფიქრდა; მერმე ცხენი გამოატრიალადადაბალი

ხმით ყიდვის სურვილი გამოაცხადა. დიდხანს არუვაჭრიათ. დიდ მამალ ბატში ერთი მანეთი მისცა დააჩქარებით გაუდგათავის გზასა. ბაბუცამ კი მაროსთანმიირბინა,მოუჯდაგვერდზედაჰკითხა:

- მარო, გენაცვალე, რამდენი ბატი გვერგება ჩვენ მათმოვლა-პატრონობაში?

-ორიბატი,ბაბუცი!..რაიყო?ვისელაპარაკებოდი?

- ურიას!.. ერთი ბატი მივყიდე. ეხლა ფული მაქვს დამინდატარსაიძესთანწაგიყვანო.

-ჩვენებიარგამომიშვებენ,ბაბუცი!..

- ნუ შევატყობინებთ!.. ამაღამ, დაიძინებენ თუ არა,ადექი, გამოდი კარზე. მეც იქდაგხვდებიდა წავიდეთ.გათენებამდეჩვენსოფელშიჩავალთ,მერმეჩავსხდებით

რკინიგზაშიდაჰაიდაა!..

-უიმე,როგორიქნება,ქალო?ღამემეშინიან!

- მთვარიანი ღამეა, მარო, შე სულელო, რისა უნდაგეშინოდეს?მეაქარავარ!..იცი,მარო,თქვენიცუგრიკაცწავიყვანოთ.

-მეშინიან,ბაბუცი,მეშინიან!..

- რას ამბობ, რასა, გოგო?! რა დროს შიშია! ტარსაიძეთვალებს აგიხელს, ყველაფერს ისევ ისე დაინახავ,როგორც წინათა. იცი, მარო, ისეთი კარგია რკინიგზა,ისეთი რომ ჰაა!.. ლამაზ ოთახში ზიხარ დიდკაცურადსკამზე ჩამომჯდარი, რკინიგზა კი გარბის, გარბისკუდამოძუებული და თან მიარახრახებს შენ ოთახსაცა,მერმე ტარსაიძესთან მიგიყვან. ისეთი კაი კაციატარსაიძე:ისეთიტკბილი,როგორცყინვარეშაქარი!..

მაროს სახე გაუცოცხლდა, პირს ღიმილი გადაეფინა.მერმე ხელები მოხვია ბაბუცას, გულში ჩაეკრა დათვალცრემლიანმაუთხრა:

- შენი ჭირიმე, ბაბუცი, შენი!.. შენა ხარ მარტო ჩემიპატრონი!..წამოვალ,გენაცვალე,წამოვალ...

IX

შემოდგომის მშვენიერი ღამე იყო; გრილი, წყნარი,დამშვიდებული ღამე. მოწმენდილ-მოკრიალებულ ცაზესავსემთვარეიდგადათავისნაზშუქსუხვადაჰფენდამთასდაბარსა,ცასადაქვეყანასა.შუაღამემოტანებულიიქნებოდა, როდესაც ჩვენს,უკვე ნაცნობ, გზატკეცილზეგამოვიდნენხელი-ხელჩაკიდებულიბაბუცადამარო.წინმოუხტოდათ ცუგრიკა. ჭკვიანი პირუტყვი თითქოკარგად გრძნობდათავის აწინდელდიდს მოვალეობას:ბავშვებს მალიმალ გარშემო ურბენდა, წამდაუწუმ

დგებოდადა გულმოდგინებით აქეთ-იქით იცქირებოდა;ხანდახან გოგოებთანაც მიირბენდა ხოლმე, ხელებსულოკავდა, ალერსიანი წკმუტუნით მათ წინხტუნაობდა.ამისგამოპაწიამეგობრებისრულებითაცარგრძნობდნენთავიანთთავს მარტო მყოფად. რაღათქმაუნდა,ცხადადეტყობოდათგავლენაიმარაჩვეულებრივიმდგომარეობისა, რომელშიაც ამ ჟამად იმყოფებოდნენ.გულზერომ ხელიდაგედოთ, მაშინვე იგრძნობდით მისგაცხარებულ ფანცქალსა, ცხადია, რომ ესეთი ფანცქალიშიშისა და შეკრთომის შედეგი იყო. მაინც კი უკან არიცქირებოდნენ, გაბედვით, კარგად შეგნებულიგარდაწყვეტილებით მიეჩქარებოდნენ, მაგრამფრთხილად, ფეხაკრეფით. ირგვლივ დამყარებულმყუდროებას ამის გამო სრულიად არ არღვევდა მათიმოძრაობა. ბაბუცა, რომ იტყვიან, სწორედ ცქერად იყოგადაქცეული.დიდრონითვალებიგანივრადდაეჭყიტადაშეშინებული კურდღელივით აქეთ-იქით აცეცებდა.უცებ

მაროშესდგადახელიგამოსწიაბაბუცასაცა.

-რაიყო,მარო?რამშეგაშინა,გენაცვალე?.. -ჩურჩულითჩაეკითხაუფროსიმეგობარიუმცროსსა.

-გზაზეწინიდგანურემიმოდის.

-არა,მარო,არაფერიარასჩანსრა.

-როგორარა,მეურმისსიმღერამესმის.

-არცსიმღერამესმის,ჩემომარო!თუნდაცრომმართლამოდიოდესურემი,ჩვენრა?გზიდანგადავალთ,ბუჩქებსამოვეფარებით, ურემი გაივლის და ჩვენ ისევგავაგრძელებთ გზასა. - ბავშვებიდაიძრნენდა კვალადშეუდგნენ სიარულსა. ათიოდე წამის შემდეგ მარომხელახლაშეაჩერამეგობარიდაჰკითხა:

-ბაბუცი,არცეხლაგესმისსიმღერა?

- არა, მარო, არც ეხლა მესმის! ნუ გეშინიან!..თუ გზაზემართლაურემიმოდის,ეგჩვენთვისუფროკარგიცარის:ნადირსდააფრთხობსდა ჩვენ ხიფათს გადაგვარჩენს. -მგზავრებმა აუჩქარეს ფეხს. გაიარეს კარგა მანძილიდაუცებ ჰაერში გაისმა ნიავისაგან მოტანილი სევდა-ვარამით სავსე ჩვენებური ურმული. ბაბუცამ ყურებიცქვიტა,შეაჩერამაროდაუთხრა:

- მარო, აგერ, მეც გავიგონე სიმღერა!.. გზიდანგადავიდეთ,ბუჩქებშიდავიმალოთ!

- არა, ბაბუცა,ურემიჯერ შორს არის; როცა ახლო მოვა,მაშინა.-ახლაცუგრიკამაციგრძნორაღაცა,კუდიზურგზეშეიკაუჭა,მოუსვენრადიწყოწკმუტუნიდაწინდაუკანგაცხარებულისირბილი.არცამისპატრონებიიდგნენერთადგილას. კაი ხანს იარეს და მერმე, როცა ურემი

მოუახლოვდათ, გზას გადაუხვიეს და გაბარდღნულბუჩქებში ჩაიმალნენ. ცუგრიკადაიჭირეს, შუაში ჩაისვესდა,რომყეფაარდაეწყო,თავზეკაბაგადააფარეს.ურემმაგამოუარა ბავშვებს გვერდზე და ნელ-ნელა წავიდაზევით.ბავშვებიმაშინვეწამოდგნენფეხზედახელახლაგაუდგნენგზასა.მალეჩაუარესგვერდზეერთსოფელსა,საიდანაცშემოესმათმამლისყივილი.გაიარესამსოფლისვენახების ვიწრო ორღობე და მერმე გავიდნენ ფართოტრიალმინდორზე.

-აი,მარო,ამმინდორსრომგავალთ,ჩვენისოფელიციქვედაგვხვდება. რკინიგზაც იქვე ჩვენი სოფლის ბოლოშია,ჩავსხდებითდა გავსწევთ - ბავშვებს, რაღათქმაუნდა,სულიმისდიოდათამრკინიგზისდანახვისათვის,მაგრამმეტისმეტადგაგრძელდა,გაჭიანურდაწყეულიგზა.ჯერშუამინდორიც არჰქონდათგავლილიდაჩვენმაპატარამგზავრებმა დაღალვა იგრძნეს. მაინც კი სიარულს არ

იშლიდნენ. უცებ მარო შესდგა და კანკალით უთხრაბაბუცასა:

-ბაბუცი,ძაღლისყეფამესმის,იცი?პატარაძაღლებისკიარა,დიდიქოფაკებისა.

ბაბუცაშეკრთა,სულიგანაბადაყურიდაუგდო.კაიხანიიდგა ასე სმენად გადაქცეული, მაგრამ მის ყურებსსრულიად არაფერიშემოსმენიათ.მაინცგულმაკანკალიდაუწყო.საქმეიმაშიგახლავთ,რომამმინდორშიგავლა-გამოვლის დროს, აქ სადღაც, ცხვრის ფარეხი ჰქონდანახული.მოაგონდაისიც,რომამფარეხისპატრონსხბოსტოლა ავი ძაღლები ჰყავდა. ბაბუცამჯიბიდან ნახევარიპური ამოიღო, ცოტა ცუგრიკას მიუგდო, ცოტაც მაროსმოუტეხა, დანარჩენი ხელში დაიჭირა და იმედიანადწარმოსთქვა:

- ნუ გეშინიან, მარო! თუ მართლა მეცხვარის ძაღლები

გამოგვიდგნენ, ამ პურს გადავუგდებ და თავსდაგვანებებენ. - ამ სიტყვებით დაიმშვიდეს გული და,ცოტაოდენი დასვენების შემდეგ, გასწიეს გზაზე. იარესდა უცებ გზის ცოტა მოშორებით, მარცხნივ მხარეს,დაინახეს კარგა მაღალი გორა, საიდანაც მკაფიოდმოესმათძაღლებისყეფა.

-ბაბუცი,ძაღლებიმორბიან ჩვენკენა!.. -დაიძახამარომ.ბაბუცამაც გაიხედა გორისაკენ და ღამის ბინდბუნდშიცხადადგაარჩიამომავალიძაღლები.შეშინებულმაგოგომიწყო აქეთ-იქით ცქერა. არსად ხე, არსად ბუჩქი!.. მაინცწაავლო მაროს ხელი, სირბილით გადიყვანა გზიდამდაცოტა მოშორებით, ნიაღვრისაგან ჩათხრილ ხრამში,ჩააწვინადათითონაცგვერდზემოუწვა.ცუგრიკაგზაზედარჩადათავგამოდებითიყეფებოდა.კუდიმამაცურადმოეკაუჭებინა ზურგზე, კისრის ბალანი ყალყზედაეყენებინა, უკანა ფეხებით გაბრაზებით სთხრიდა

მიწას და თანაც შეუჩერებლივ იყეფებოდა. ცხადადსჩანდა,რომჩვენიცუგრიკარაღაცასაგმიროსაქმისათვისემზადებოდა; თავის შეშინებულ, მარტოხელამეგობრებისთვის თავდადებასაც კი არ ერიდებოდა.ბაბუცამ ფრთხილად აიღო თავი მაღლა და დაინახა:ცუგრიკამ კიდევდაიყეფადა მერმე,რაც ძალიდაღონეჰქონდა, მოუსვა შინისკენ. ბაბუცამ თავი ჩაღუნა და,როცა,ორიოდე წამის შემდეგ, ხელახლა აიხედა, ცხადადგაარჩია შორს, შორს გზაზე ჩიტივით მიჰფრინავდაცუგრიკა, რომელსაც კარგა მოშორებით ყეფითმისდევდნენმეცხვარისძაღლები.ბაბუცამმაშინვეხელიდასტაცამაროსა,ააყენაფეხზედაუთხრა:

- აბა, მარო, მომეცი ხელი და გავიქცეთ... ცუგრიკამზემოთკენ გაიტყუილა ძაღლები. - ორივენი გავიდნენგზაზე და მოჰკურცხლეს. რადგან გზა ლამაზად იყოგატკეცილი,მაროკარგადახერხებდასირბილსა.კაიხანს

ირბინეს ამნაირად, სანამ ქანცგაწყვეტილები არდაეყარნენერთიპატარაბუჩქისძირას.ბავშვებმაოფლიმოიწმინდესდამხიარულადშესცინესერთმანეთს.

-ნეტა,რამოუვიდაცუგრიკას?-ნაღვლიანიხმითიკითხამარომა.

- ცუგრიკას ვერ დაეწეოდნენ მეცხვარის ძაღლები, -უპასუხამხიარულადბაბუცამ.-ძლიერშორსიყოდაისეგარბოდა, ისე მიფრინავდა, როგორც მერცხალი. მე რომგავხედე,სწორედეჩემიმუშტისოდენაჩანდა.

- არ დაიკარგება, არა, ბაბუცი! უკანვე წავა დაგათენებამდესახლშიდაბრუნდება.

- ეგ ხომ ეგრე იქნება!.. აბა, რა დაჰკარგავს ჩვენცუგრიკასა?..მევიცი,ჭკუადაეშმაკობააკლია!..

კარგახანსდარჩნენაქბავშვები.დაისვენეს,ცოტაკიდეცშენაყრდნენ, მერმე წამოდგნენ ფეხზე და ყოჩაღადგაუდგნენგზასა.ამდროსმტრედისფრადიყონანათლი;შორეულითუ ახლო მდებარე საგნები ჰაერშილამაზადირკვეოდნენ. გამოჩნდა ბაბუცას სოფელი და მასთანერთად თეთრად გალესილი შენობა რკინიგზისსადგურისა.უცებჰაერშიგაისმამატარებლისჭყვირილი.მაროშეკრთა..

-ბაბუცი,რაიყოესა,გენაცვალე?..

- ეგა, მარო, მაშინის ჭყვირილია. როცა ან წასვლასაპირებს,ანდადგომასა,ეგრედაიჭყვირებსხოლმე.-ამისშემდეგ ბავშვებმა გააბეს რკინიგზაზე ლაპარაკი და ამლაპარაკში, სრულიად შეუმჩნევლად, მიადგნენსადგურსა. იყიდეს ორი ბილეთი. პატარა ხანს უკანმოვიდა მატარებელიც. ჩასხდნენ შიგ ჩვენი გოგოებიდაგასწიესქალაქისაკენ.

გზამშვიდობისამოგცეთღმერთმა,გზამშვიდობისა,ჩემოპაწიებო!

X

დილის ათი საათი იქნებოდა, როდესაც მატარებელიქალაქის სადგურის წინ გაჩერდა. ჩვენმა გოგოებმარკინიგზის ვაგონში ერთი ქალაქში ნამყოფი სოფლელიდედაკაცი გაიცნეს. ეს დედაკაცი გამოუძღვა ბავშვებსწინა, გაიყვანა ,,კონკასთან”, ჩაჯდა შიგა და მოისხაესენიცგვერდზე.ვერის აღმართით ავიდნენგოლოვინისპროსპექტზედაგაჩერდნენ.ექიმტარსაიძისსახლიიქვეახლო თითით აჩვენეს და შემკრთალ-შეშინებულიბავშვებიმაშინვეწავიდნენიქითკენ.ნაცნობიდედაკაციკარებამდისმიჰყვა,უთხრა:ნუგეშინიათ,ადითმაღლაოდა გაბრუნდა უკან. მთელი კიბე და ზემოთ აივანიავადმყოფებით იყო სავსე. ამის გამო მაღლა ასვლა,როგორც ურჩია სოფლელმა დედაკაცმა, ვერ იყო აგრე

რიგად ადვილი აღსასრულებელი. პირველსავესაფეხურთან შესდგა ბაბუცა და ნაღვლიანი თვალებითიწყო აქეთ-იქით ცქერა. იქვე ახლო იჯდა ხანშიშესულიმანდილოსანი.ყურადღებამიაქციაბავშვებს,მათიღარიბ-ღატაკულ ჩაცმა-დახურვას, მათ დაღონებულ, მაგრამმაინც ეშხიან და ლამაზ სახეს, შეეცოდა და დედა-შვილურიკილოთიჰკითხა:

-გეტყობათ,გოგოებო,აქაურებიარახართ.

-არა,ქალბატონო,-მიუგობაბუცამ,-სოფლელებივართ.ესარისეხლაჩამოვედითქალაქში.

-პატრონიარავინჩამოგყვათ?

-არა!..

-ობლებიხართ?

-არა!..

-მაშ,რაამბავიათქვენთავსა?

- წუხელი შუაღამისას გამოვიპარენით, მთელი ღამევიარეთ და გათენებისას ტანციასთან ჩავედით, იქიდანმერმე აქ გიახელით. - ვინც კი ეს სიტყვები გაიგონეს,ყველამ თვალები ჭყიტეს, ფეხზე წამოდგნენ დამომღიმარესახითბავშვებსშემოეხვივნენ.

- მერე, რად გამოიპარენით, თქვე ბაიყუშებო, თქვენა?..ვინ იცის ეხლა, რა ყოფაში არიან თქვენი დედ-მამა! -გაჯავრებითუთხრაბავშვებსიმავემანდილოსანმა.

- რა მექნა, ქალბატონო, - წარმოსთქვა ბაბუცამ, - არცთითონ მოჰყავდათ, არც მე მანებებდნენ... ღარიბებივართო... ტარსაიძე ვინ არისო!...თუ კი წმიდა მარინემ,წმიდაბარბარემდაწმიდაგიორგიმვერაუშველესრა,რას

გააწყობს ი ვიღაც ტარსაიძეა, ისაო?.. - მთელ კიბეზეგაისმასიცილი..

-მერე,ღამეარგეშინოდათ,გოგო?-გადმოიძახაზემოდანვიღაცამ.

- ცუგრიკა გვყავდა თანა, - დაიძახა თავჩაღუნულმამარომ.

ხელახლაგაისმაკიბეზესიცილი.

- ბრმა არის ეგ გოგო,თუთვალები სტკივა? - იკითხესკვალადმაღლიდან.

- ბრმა გახლავთ, - უპასუხა ბაბუცამ, -წითელასაგანმოუვიდა.

ბავშვების ამბავი კიბიდან მალე აივანზე ავიდა, აქედან

ოთახებსეწვიადაშემდეგთვითექიმისკაბინეტამდისაცმიაღწია. გოგოები აიყვანეს მაღლა. დიდი თუ პატარაცნობისმოყვარეობით ეხვეოდა გარშემო, ალერსიანადაძლევდნენ სხვადასხვა კითხვებს... ბაბუცას აქებდნენ,მაროს უყვავებდნენ. რამდენსამე ხნის შემდეგ გაიღოკაბინეტის კარი, თვით ტარსაიძემ გამოჰყო დერეფანშითავიდადაიძახა:

-ბაბუცადამარო,მოდითაქა!

ავადმყოფებმა პირღიმილით, სიამოვნებით დაუცალესგზა ჩვენ გოგოებსა. ექიმი მოეგება კარებში, შეიყვანაშიგნითდა კითხვა-კითხვითდაწვრილებითგაიგომათითავგადასავალი.მერმემაროსწაავლოხელი,თავი აუღომაღლადაჩააცქერდათვალებში.

- ბატონო, შენი ჭირიმე, ტარსაიძესთან მიგვიყვანე!.. -წამოიძახაამდროსბაბუცამ.

ექიმმაგაიცინა,მიუბრუნდაბაბუცასდაუთხრა:

-ვიღასთანუნდამიგიყვანოთ,გოგონა?აქარავარ!..

ბაბუცამწარბებიშეიკრა,თვალებიგაჯავრებითშეაჭყიტაექიმსადაუკმეხადუთხრა:

- არა, ბატონო, რად გვატყუებ? შენ არა ხარ ტარსაიძე!ტარსაიძე ბერი კაცია, შენ კი ყმაწვილი ხარ!..ტარსაიძესდიდი,თეთრიწვერიაქვს,-შენკიშავი!..

- ხა-ხა-ხა!!! - გადიკისკისა გულკეთილმა ექიმმა...იცინოდადათანეკითხებოდაბაბუცასა:

-ვინგითხრა,ბავშვო,რომტარსაიძებერიკაცია,რომიმასდიდიწვერიაქვსო?

-მეთვითონვიცი!..სიზმარშივნახე.

-ხა,ხა,ხა!-კვალადგაისმამაღალისიცილიექიმისა.

-სიზმარშინახე?..აბა,ერთიმიამბეისსიზმარი!..

ბაბუცას აღარ დასცალდა თავის სიზმრის გარდაცემა.კაბინეტში შემოვიდა ექიმის ერთითანაშემწეთაგანიდაცოტამოკრძალებითწარმოსთქვა:

-მაპატიეთ,რომწესსადარიგსვარღვევ!! ეს არის ეხლაერთი ყმაწვილი ქალი მოვიდა, თვალი სტკივა დაგამწარებით აღარ იცის, რას სჩადის, თუ შეიძლება,შემოვიყვანეხლავე.

-მოიყვანე,ჩქარაშემოიყვანე! -უთხრამასექიმმა.ჩვენიბავშვებიგვერდზემიაყენადაკარებშიმიეგებასაცოდავავადმყოფს.მარჯვენათვალიჩასისხლიანებულიჰქონდა,გმინავდა, კვნესოდა, მომაკვდავის ფერი ედო. ექიმმადაუყვავა, ძმასავით მიუალერსა, სკამზე დასვა და

ავადმყოფ თვალში ცქერა დაუწყო, მერმე ტახტზედააწვინა და ამ თვალში რამდენიმე წვეთი წამალიჩააწვეთა. ყინულიანი წყლიდან თეთრი, სუფთა ტილოამოიღოდაფრთხილადდააფარათვალზე.ორიოდწამისშემდეგ ახლა სხვა წამალი ჩააწვეთა და ტილოცგამოუცვალა. გავიდა კიდევ მცირე რამ ხანი დაგაოგნებულიავადმყოფიდამშვიდდა,დაწყნარდა,ფერიცმოუვიდა.ბოლოსექიმმაფეხზეწამოაყენა,თვალიაუხვიადაუთხრა:

-ხვალდაზეგკიდევუნდამოხვიდედამერმე,იმედია,თვალი სრულებით მოგირჩება. - ქალი უცებ მივარდახელზე,თავიდაღუნადა სასოებითუწყო კოცნა. ექიმიგაწითლდა, ძალით გაინთავისუფლა ხელი და წყენითუთხრა:

- აბა,რასსჩადიხარ?მღვდელიხომ არავარ,რომხელზემკოცნი!!.

- მღვდელი რა სათქმელია, შენი ჭირიმე... იქნებაარქიელებშიაცარავინიყვესისეთი,რომელსაცშენისთანამადლიანი მარჯვენა ჰქონდეს!.. - დაიძახა აღელვებითყმაწვილმაქალმა.

არც ერთი სიტყვა ავადმყოფისა, არც ერთი მოძრაობაექიმისა არგამოჰპარვიაბაბუცას ანთებულთვალებსდასმენად გადაქცეულ ყურებსა. ყველა ამის გავლენითბაბუცასწარმოდგენაშიუწინდელი,სიზმრისდაოცნებისტარსაიძეგაჰქრადამისიადგილინამდვილმატარსაიძემდაიჭირა. როცა ექიმი ხელახლა მაროსკენ მიბრუნდა,ბაბუცაწინმიეგებადათვალცრემლიანმაუთხრა:

- ეხლა კი დავრწმუნდი, რომ შენა ხარ ტარსაიძე!..მოარჩინე,შენიმუხლებისჭირიმე,ჩვენიმაროცა!

-კარგი,კარგი,ჩემოგოგონა!..ჯერერთიგავსინჯოეშენიმარო! -ამისშემდეგიწყომისითვალებისსინჯვა.სინჯა

კაიხანსდაბოლოსმხიარულადწარმოსთქვა:

- ორივე აქ უნდა დარჩეთ ერთი თვე, ან ცოტა მეტი:ყოველდღეწამლობასაჭიროიქნება,შემდეგკივნახოთ...იმედიმაქვს,რომმორჩებამარო.

იმავე დღეს ბავშვები თავის საავადმყოფოში დააბინავადა მაროს დედ-მამას კი დეპეშა გაუგზავნა: თქვენიგოგოებიაქარიანო.

***

აღსრულდა სახელოვან ექიმის წინასწარმეტყველება!სწორედ ერთითვის შემდეგ მაროს სრულებით მოურჩათვალები,დაუბრუნდამხედველობა.დაინახაყველაფერიისევეკარგად,როგორცწინათხედავდა,დაინახათავისიერთგული,საყვარელიბაბუცადაის,მაღალიჭკუისადაპატიოსნების კაცი, რომელმაც დაუბრუნა ეს

მხედველობა.დაინახაყველაესდამეტისიხარულისაგანკინაღამგაგიჟდასაწყალი!..ხანტიროდა,ხანიცინოდა!..ჯერ ბაბუცას ეცა, მხურვალედ მოეხვიადაუწყო კოცნა;მერმეექიმსმივარდა,დაიჩოქადამუხლებზემოხვევნასუპირობდა, მაგრამ თავდაბალმა, კაცთმოყვარემკურნალმა ხელიდასტაცა, პაწია ბალღივით აიყვანადამამაშვილურად ჩაიკრა გულში. მაროზედ არანაკლებგახარებული იყო ბაბუცაც, მაგრამ რაღაც უჩინარიმადლიანიგრძნობისგამოთავსიკავებდა,აღტაცებისადასიამოვნების თავისუფლად გამოხატვას თითქო ვერახერხებდა. დიდი იყო სიხარული დედა-მამა-ნათესაობისა, მთელი სოფლისა,როდესაც ბაბუცას მამამჩვენი გოგოები სოფელში მოიყვანა!.. ბაბუცას ქებას,ტარსაიძისდიდებას,მაროსხვევნა-ალერსსაღარაჰქონდადასასრული.

მეცნიერების ძლევამოსილებას საკუთარი თვალითა

ხედავდნენ და ეს უბრალო, გაუნათლებელი ხალხიწმინდა გულით კრძალვა-მოწიწებით ლოცავდა მისმადლიანძალასა.

გადიოდნენდღეები,თვეები,წელიწადები,დატარსაიძედა მისგან ჩადენილი მადლი არა თუ არ ავიწყდებოდაარავის, არამედ უფრო ბრწყინვალე სახიერებას იღებდა,ზღაპრული თვისებით იმოსებოდა. ამ დროის და ჟამისცვლაშიიზრდებოდნენაგრეთვეჩვენიბაბუცადამაროც,გასათხოვარი ქალები ხდებოდნენ, მაგრამ თავიანთწარსული ამბიდან თვით მცირეოდენ ნამცეცაშემთხვევასაც კი არ ივიწყებდნენ. ხშირად მთელისაათობით ისხდნენ ხოლმე ერთად და პატივისცემით,სიყვარულით იგონებდნენ ექიმის თვითეულ სიტყვას,მოქმედებას და გულის სიღრმიდან წამოსულ სალამს,მადლობას უთვლიდნენ ხოლმე შორიდან. ყველა ამისმიხედვით, ვგონებ, ცხადად წარმოიდგენს მკითხველი,

თუ რა მწუხარება ჩამოვარდებოდა ჩვენს გოგოებსა დამთელ სოფელში, როდესაც შარშან, ამდროს, გაისმა ხმატარსაიძისგარდაცვალებისა.დიდი,ენითგამოუთქმელი,იყო ეს მწუხარება!! ბაბუცა და მარო გულამოსკვნითქვითინებდნენდა ამათ ქვითინს ბანს აძლევდა მთელიმგლოვიარესოფლისთანაგრძნობა.

ბედნიერია, ჭეშმარიტად ბედნიერია, ის მოღვაწე,რომელიც თავის სიცოცხლით შვება-ლხენასა ჰფენსტანჯულ, დავრდომილ ხალხსა, ხოლო თავისსიკვდილითმდუღარეცრემლსაფრქვევინებსმას!!!

ბედიუბედურთაI

ამბავი, რომელიც მე მსურს მოგითხროთ თქვენა,მკითხველო, მოხდა წრეულ სოფელს გორიძირაში. ამსოფელსსახელი,ვგონებ,თვითთვისისმდებარეობიდამდარქმევია: იგი არის მოკრუნჩხული ერთს იმ მომწვარსდა მოტიტვლებულს გორის ძირთაგანში, რომლისმსგავსთ ასე ხშირათა ხედავთ,რაკი ჩვენს კურთხეულსთბილისს ზემოთკენ შემოსცდებით. მოკრუნჩხულა-მეთქი იმისათვის ვამბობ, რომ ამ სოფელს უჭირავსძლიერ პაწაწკინა ალაგი.თუმცა მასში ას კომლამდისინგლეხობადასამიოდკომლითავადაზნაურიცხოვრობენ.თუ შინაურულად არ იცით ამ სოფლის გარემოება, მისმცხოვრებთა რიცხვის გამოცნობაში თქვენი თვალი

უსათუოდ მოტყუვდება. არც იქნება ეს საკვირველი.აქაურს გლეხკაცთ ისე მიუსხავთ და მიუკრუნჩხავთერთმანეთზედ თავიანთ ღრმად ჩათხრილი მიწურისახლები,რომ გეგონებათოციოდ მოსახლეზედ მეტი არიქნებაო.

- რათ სცხოვრობთ, ძმობილო, ასე შევიწროებულნი, ასეერთიერთმანეთზედმიმსხდარნი,-ვკითხეერთსგლეხს,როდესაც ამ გარემოებამ პირველად მიიზიდა ჩემიყურადღება.

-რავქნათ,შენიჭირიმე, -მომიგომან, -ჩვენროგანზედდავდგეთ, სახნავ-სათესი მინდორი სულდაგვიპატარავდება.ჯერეხლაცარგვყოფნისმამულიდააბა, შენი კვნესამე, სოფელიც რო გაგვეჭიმ-გამოგვეჭიმა,რიღათიგვეცხოვრა?!

მართლაც-და ძლიერ ცოტა სახნავ-სათესი მიწა აქვს ამ

სოფელს. თანასწორად რომ გაუყოთ ამ სოფლისმცხოვრებთ მიწა, ვგონებ,თვითეულს კომლს ხუთ-ექვსდღიურზედმეტიარშეხვდება.ესმინდორიმათისახნავ-სათესიც არის და საძოვარიცა. თუმცა ეს ასეა, მაგრამგლეხკაცის თავგანწირული მუდმივი შრომა მაინცთავისას არ იშლის. თუ ცოტაოდნათ მაინც ამინდიშესწევს, გორიძირელებს სამყოფი ჭირნახული მოსდითხოლმე.საუბედუროდ, ამგვარი ამინდიანიწელიწადებიხშირად არუდგება აქეთმხარეს. ადამიანისუჯიათობას,მომავალზე უზრუნველობას და ხალხის უმეცრებასგაუწყვია ტყეები იმ მთებზედ, რომელნიც დღეს,მოხრიოკებულნი, მზისაგან დამწვარნი დადახურებულნი,შემოხვევიანამმხარესთითქმისყოველსმხრიდამ. ამის გამოისობით აქეთკენ გვალვა ძლიერხშირისტუმარია.თქვენსმტერსაცნუდაადგებაისდღე,რაც დღეც ჩვენს გორიძირას დაადგება ხოლმე თუგვალვამრამდენსამე კვირას, ანუთვეს გასტანა. პატარა

რუ,რომელიცზემოთ სოფლებზედ გამოდისდა შემდეგჩამოდის გორიძირაშიაც, ყოველ ამ დროს საშინლადპატარავდება; ზემოთა სოფლების სარწყავებსაც ბევრსვეღარასშველისხოლმეესა.აბა,გორიძირამდისინვინღამოახწევინებსამისთანადროსწყალსა.მოურწყაობისაგანვენახები და სიმინდი სულ მთლად ამოვარდებიანხოლმე; ბალახი ჰქრება მინდორზედ, წყაროები შრებიან.გლეხკაცნისწყევლიანთავიანთბედსდაგაჩენისდღესა.მალ-მალ ჩხუბობენ ერთმანეთში... მათიდა მათი ცოლ-შვილისვაი-ვაგლახიუერთდებადამშეული,დასიცხულისაქონლის ბღავილს და ტრიალებს ხოლმე მთელს ამარემარეზედ ერთი საშინელი საცოდაობა. ქვეყნადმოვლინებული ჯოჯოხეთია გლეხობისათვის ამისთანადრო. სწორეთ ამისთანა ჭირი დადგა წრეულ ჩვენსუბედურგორიძირას.

II

თიბათვის პირველი რიცხვები იქნებოდა, როდესაც მე,ხუთი-ექვსი დღის მგზავრი, ვუახლოვდებოდი ჩვენიგორიძირის არემარეს. მზესთუმცა კარგადაბლადაეწიადასავლეთისაკენ, მაგრამ მაინც საშინელი სიცხის ბუღიტრიალებდა ჰაერში. სჩანდა, რომ ამ გვარი სიცხე ცოტახანი არ არის რაც აწევს აქაურობას: ხეებსა და ვაზსუდროოდ დაჰყვითლებოდათ ფოთლები; დაგვალულსსიმინდებს მწუხრად დაეკიდნათ ძირს თავიანთდამჭკნარი ტოტები, გახურებულს მიწას ვეებერთელადდახეთქოდაზემოთაპირი...ბევრიცრომგეცქირნათაქეთ-იქით, მწვანე ბალახს მაინც ვერსად ვერ დაინახავდითმთელს მინდორზე. მის ნაცვლად აქა-იქ ეყუნტნენგარუჯულიდა გამხმარი ნარეკალები. რამდენიმე სულისაქონელი ბღავილით ამაოდ დახეტიალობდა ამმოტიტვლებულს მინდორზედ; გამხმარს მიწაზედხოხიალით და ეკლების ჭამით მათ საცოდავადდასდიოდათ სისხლი ტუჩებსა და ცხვირზედ. შევედი

სოფელში.აქუფროუარესობადამხვდა.ჩვენიპატარარუისე დამშრალიყო, რომ მის ძირს თითქმის მტვერიასდიოდა. მხოლოდ აქა-იქაღა დარჩენილიყვნენ პატარ-პატარა გუბეები და ესენიც ადამიანის სასმელადსრულიად არ ვარგოდნენ: მათში, ზედი-ზედ მიკრულნიეყარნენდამშეულიდა სიცხისაგან ენაგადმოვარდნილიკამეჩები და კუდების ნელი, ზარმაცული ქნევითიგერიებდნენგუნდ-გუნდათმათზედმისეულსბუზებს.რაც შეეხება ადამიანებს, ესენი კარგა ხანს ვერსად ვერდავინახე სოფელში. სჩანდა საშინელს სიცხეს ისინიშეერეკნამათსოროსმსგავსმიწურსსახლებში.სოფელშიისეთისიჩუმეიყოდამყარებული,თითქოაქმცხოვრებნიაყრილანდა სხვაგან გადასახლებულან სადმეო. მაგრამ,აი ჩავიდა მზე და მისი ცხარე სხივები მოშორდნენდედამიწას.ჰაერიცოტაოდენადგაინძრა;გრილმანიავმაწამოჰბერაჩრდილოეთიდამ;სოფელშინელ-ნელაგაჩნდახმაურობა. ადამიანთა და შინაურ პირუტყვ-ფრინველთ

მოძრაობა.

- ჩქარა, ჩემო დედამთილო, ჩქარა, თორემ სხვანიმიგვასწრობენ...-მოისმაქალისხმაიქვეახლობაკიდამ.

ცოტა ხანს უკან ამ ბაკიდამ, თითქმის სირბილით,გამოვარდამხარზედკოკამოდებულიერთიახალგაზრდაქალი. ამას ცუხცუხით გამოჰყვა სახლიდამ პატარა,დაბალის ტანის, კარგა მოხუცებული, მაგრამ ჯერ ისევჭარმაგი დედაკაცი; ამასაც ხელში კოკა ეჭირა. ესენიმოუდგნენ ერთმანეთს გვერდზედ და ჩქარის ნაბიჯითგასწიესსოფლისზემონაპირისაკენ. ამათშემდეგმოებაკოკიანი ქალი ქალსა, გაჩნდა გაცხარებული მოძრაობა,რომელიც კარგა ხშირ ბინდამდისინ არ შეწყვეტილა. ამმოძრაობის დენას გავყევი მეცა. გავედი სოფლის ზემონაპირასდა გადავხედე ჩვენს პატარა “ცაქცაქა” წყაროს;დედაკაცების სიმრავლისა გამო კარგა ხანსთვალიც ვერმოვკარმეიმას.ისეთიმჭიდროობაიყოაქა,ისეთიყაყანი,

ლანძღვა და გინება ისმოდა იქედამ, რომ თქვენგეგონებოდათ - ერთი რამ ხაზინა უპოვნია ამ ხალხსა,მისევიადა ახლათვისშორისიყოფსმასაო.ყველაესკიწყლისმეოხებითხდებოდა.

-ბაბალე,დედაშვილობასა,აგრემცღმერთიშეეწევაიშენერთშვილსა,ბარემმანდახარდა აამსე ე ჩემიკოკაც... -უთხრა ჩვენს ნაცნობს პატარა ბებერს ერთმა ლამაზმა,შავთვალწარბა,ახალგაზრდაგოგომ.

-მოიტა,შვილო,მოიტა, -მიუგომასბებერმა; -აიმშოშეჩემიკოკა,მერეშენცაგიმშებ.

-გიჟიხომარახარ,ბებერო,-დაიძახაერთმამაღალმა,შუახნის დედაკაცმა; - აუმსო. რაა, იჯარით აგიღია შენ ეწყარო...აიმსეშენადაწადიჯანაბასა.

- ჯანაბაშაჩ წადი და დოზანაშაჩ, - დაიჩიფჩიფა

მოხუცებულმაბაბალემ, -მოგიხდიათავზედლეჩაქიდამთელშოფელშშენგანმოშვენებაარააქვშ...-სთქვარაეს,მოხუცებულმა გადასდგა იქით თავისი ავსებული კოკადამისწვდალამაზიგოგოსკოკას.

- ი შვილები არ დამეხოცება, რომ არ აგამსებინებ... -დაიძახაერთმაზორბადედაკაცმადაგადმოსდგათავისიკოკაწინა.

- ეხლა ეს წამომეჩხირა აქა, - დაიყვირა მაღალმადედაკაცმადაგადახტაწინა,მიაგდოგვერდზედლამაზიგოგოსკოკადათავისიმიუდგაწყაროს.

- მაშ თავზე ლეჩაქი აღარ მეხურება, რო შენც მედამიბრიყო,ამდენიხანიააქვიცდიდაშენცჩემზეწინათუნდააამსო...-დაიძახასიანჩხლითზორბადედაკაცმადაგადაალაჯა წინ, მიჰკრა ფეხი წყაროსთან მიმდგარსკოკას;კოკაწაიქცა,ეცაქვასდაზედშუაზედგადაიყარა.

ამისდანახვამ მაღალიდედაკაცითითქოდაამუნჯა: ისკარგა ხანს გაშტერებული იდგა ერთს ალაგას; მაგრამმისიგაფითრებულისახედამაგრამოკუმულიტუჩებიკიცხადათ აჩვენებდნენ მისი სულის და გულისმდგომარეობას. ისუცებგადახტადაგააფთრებული ეცაზორბადედაკაცს.უკანასკნელი მომზადებულიდახვდა:ჩაავლეს ერთმანეთს თმებში ხელი და კარგა ხანსუძრავად შეჩერდნენ ესე... შემდეგ გაიქნ-გამოიქნიესერთმანეთი. ამ ქნევაში მაღალმა დედაკაცმა დასძლიათავისი მოწინააღმდეგე, წააქცია და ქორივით დააჯდაზემოდამ. ქვეშითას მიეშველა რძალი. ზემოთას -გასათხოვარი ქალი. ახლა ამათ შუა გაჩნდა ბღლაძუნი:ლოყების კაწვრა, ჩქმეტადათმის ბდღვნა.დედაკაცებიჩაცვივდნენ შუაში და იწყეს მაჩხუბართა გაშველება.ჩვენი ბებრუხანა კი გამოძვრა, წამოიდოთავზეთავისისავსეკოკადაცუხცუხითგამოსწიაშინისაკენ.

- ბებერო, ბებერო, სად გაძვერი, სადა, - მოსძახესქვემოდამსიცილით, -ასტეხეჩხუბიდაშენკიმოძურწეშინისაკენ...

-თვალებიჩგამოხეთქიათ.ეჩემიკოკახოავამშედაახლათუნდა ერთმანეთიჩ დაგიჭამიათ, - იძახოდა პატარამოკუნტული ბებერი და თანაც გამალებული გარბოდაშინისაკენ.

-რძალიმოგიკლეს,რძალი,ბაბალე, -დაუძახესკვალადქვემოდან.

- უი ჩემ დანელებაშა, - წამოიძახა ბებერმა და შესდგა,მობრუნდა უკან, მიიდო შუბლზედ გაშლილი ხელი დათავისი ბებრუხანა თვალებით გაიხედა წყაროსაკენ;საჩქაროზედ გაარჩია სხვებისაგან თავისი რძალი,რომელსაც ესარგებლა მოხსენებული ჩხუბითდათავისკოკა მიედგა თითქმის დამშრალ, თითის სიმსხოთღა

გამომავალწყაროსთვის.

-ვენაცვალე,ჩემმარიამაშა!იმაშხელვინდააკარებს.მერეავდღეშდააყრიშიმაშმაგიშიქმარი, -თავისთვისსთქვაბაბალემ და მიბრუნდა ისევ შინისკენ. ამ დროსგანმავლობაში მოჩხუბარნი დამშვიდდნენ; მარიამამაცაავსო კოკა, შეიდგა მხარზედდა სირბილით გამოუდგაუკან თავის დედამთილს: შუა გზაზედ დაეწია მას დაორივემერთადსიცილითდალაპარაკითშეაღესთავიანთბაკისკარი.

III

- ჰეი, რა დედა მყევხარ, რა დედაი... მამაჩემიც რომცოცხალი ყოფილიყო ექამდისინ, ისიც ვერ მიზამდაშენოდნობას. ერთ გუთნეულად კი არ მიგცემ-და, -მოისმა ამათ შესვლის უმალვე დერეფნიდამ ხმა. ცოტახანსუკანგამოჩნდაამხმისპატრონიც.ესიყომოსულის

ტანის, ოცდაშვიდი, ოცდარვა წლის ახალგაზრდა ბიჭი:დამწვრის, მაგრამ ეშხიანის და სწორე სახისა,დაბერებული ხელებით და ძველი შარვალ-ქალამნებით.მას გვერდით ედო გახდილი, ჯერ კიდევ ახალი,მოყვითალო ჩოხა და იჯდა წითელ გულისპირიანიპერანგისამარა;ხელშიეჭირათვისიუმცროსი,ორიწლისვაჟი,მხიარულადისროდამასმაღლადამარდათიჭერდაისევ ხელებით. გატკრციალებული ბავშვი ხტუნაობდამამას ხელშიდა კასკასობდათავისი წმინდა ბავშვურისხმით. უფროს, სამი წლის ქალს, მამის მუხლის ძირასდარბაისლურად მოეკეცნა და სიხარულისაგანგაცოცხლებულისთვალებით შესცქეროდათავის პატარაძმას.ორთავპატარანიიყვნენთავშიშველ-ფეხშიშველანი;მზისაგან დამწვარს ტანზედ ეცვათ მხოლოდ თითოგაჭუჭყიანებული პერანგი. თუმცა ეს ასე იყო, მაგრამმათი ჯანის სისაღეს, ვგონებ, არა ერთი ქალაქელიმდიდრის ბავშვი შენატრებდა...დატკრუცულფუნჩულა

ლოყებს წითლად გაჰქონდათ ღაჟღაჟი და დიდრონიგამომეტყველი თვალები სიცოცხლის ნაპერწკლებსისროდნენაქეთ-იქით.მამახედავდაამასდამხიარულისგულით ეთამაშებოდა მათ. ამ გვარ ყოფაში იყო ჩვენიგიგო სოსიაშვილი, როდესაც მისმა დედამ და ცოლმაშეჰყვესბაკისკარებშითავი.მანმიიხედაკარებისაკენდა,რა დაინახა თავისი პატარა მოხუცებული დედავეებერთელა კოკის ქვეშ, შესძახა ზემოთ ნათქვამისიტყვები.

მოხუცებულმა შეხედათავის მომხიარულებულს შვილსდაშვილიშვილებს;მისიჩაცვივნულითვალებისკილონიმოიხმუჭნენ და სახეს გადაეფინა გულითადიკმაყოფილების და სიხარულის ღიმილი.. მაინც კიარაფერი არა სთქვა რა შვილის მიალერსებაზედ. მანჩაუარა შვილს წინა, ჩამოიღო კოკა მხრიდან და მიდგაკედლისძირას.შემდეგმოტრიალდაშვილისაკენ.

-შვილო,გიგო,ვერამორწყევი-რადღეშაც?

ამკითხვისწარმოთქმადაგიგოსმხიარულობისგაქრობაერთი იყო: მან ნელ-ნელა დასვა ბავშვი ძირსა დანაღვლიანისხმითმიუგოდედას:

- ვერა, დედა. დღესაც ვერა მოვრწყევი-რა. სიმინდი,სიმინდიამოგვივარდა;მაგრამრაასიმინდი.ვენახიგახმა,ვენახი.

- ,,ვენახი გახმა ვენახი” - განიმეორა,თითქოდაცინვით,ბებერმა. - თქვენ კი გულ-ხელი დაგიკრეფიათ დადაილაჯებით შოფელში. ჩემი შულიშ ცხონებამა, ეჩიქილაში რო არ მრცხვენოდეშ, დღეშვე გავარდებოდიშინიდამ, ან რიყელებშ ზედ შევაკვდებოდიდა ან წყალაქეთგამოუშვებდი...

- აფსუს რო ვაჟკაცი არა ხარ, ჩემო დედა. რამდენი

ვეჩიჩინე ხან ერთ, ხან მეორეს ამ ოჯახდაქცეულჩვენებურებს, მაგრამ პირჯვარი ვერავის დავაწერინე.დღეს პირობა გვაქვს:უნდალოცვისუკან შევგროვდეთდაწყლისთაობაზეგადავწყვიტოთრამე.

გიგოსჯერარცკიგაეთავებინაუკანასკნელისიტყვა,რომბაკისკარებიდამმოისმახმა:

- გიგო, გიგო, გამოდი, ხალხი გროვდება საყდრისკარებზე.

გიგო საჩქაროზედ წამოხტა, გადაიცვა ჩოხადა გავარდაკარზედ. მას წინ დახვდა ერთი შუათანა ტანისჭაღარაშერთული, დაფიქრიანებულის სახის კაცი; ესგახლდათ ქრისტესია ნაცრიაშვილი: მამასახლისი ამსოფლისა. გიგომ ერთი კი შეხედა ამასა და შემდეგგადაუხვია გზას: სირბილით გასწია პატარა აივნიანიალიზის სახლისაკენ, რომელიც გიგოს სახლზედ კარგა

მოშორებითიდგა.

- ვანო, ვანო,შინ არახარ? -დაიძახაგიგომ,როდესაც ამსახლსდაუახლოვდა.

-შინვარ,შინა... -მოისმასახლიდამხმა...დაცოტახანსუკან აივანზედ გამოჩნდა თვით ამ ხმის პატრონიც. ესიყო ოცდაოთხი, ოცდახუთი წლის ახალგაზრდა,მოხდენილის მაღალის ტანის, მომღიმარე ეშხიანისსახისა.ტანთეცვააქლემისყელისმოყვითალოჩოხა,ზედგაწყობილის ახალუხით; ქართული განიერი შარვალიკოხტათა ჰქონდა ჩატანილი მაღალ საცვეთიანყარაბაღულს წაღებში... თავზედ ეხურა წაბლის ფერიპატარა, ჩატეხილი კალმუხის ქუდი, გულზედლოთიფოთურად ჰქონდა ჩამოგდებული, ყელზედთალხნათშემოხვეულიქალაღა.

გთხოვთიცნობდეთ,ჩემობატონო,ესგახლავთაზნაური

ვანომხიარულაძე!

დადგა თუ არა აივანზედ, ვანომ მიიდო ტუჩებზესალამური: ჩაჰბერა, აათამაშა თითები და მთელს იმარემარეს მოჰფინა მშვენიერი მხიარული ხმები. შემდეგგააჩუმასალამურიდათვითდაიძახა:

“ხანმაქვსყველიდაპური,ხანდისხანმშიერივარ;მაგრაბედსარვენდური,ვარდაბედნიერივარ”.

- ჰო, ვიცი რაღაც ბედნიერი ხარ! - გააწყვეტინა ვანოსგიგომა.-შენიერთაზნაურსაებმოგდის:ერთამპარტავანაზნაურას შიმშილით თურმე ცოლ-შვილი ეხოცებოდა,ხალხშიკიგამოდიოდადალაპარაკობდა:სახლიდაკარიპურითა და ღვინითა მაქვს სამსეო. ქონება ბანშიამომდისო...

- მაშ რა ვქნათ, ჩემო გიგო, - მიუგო ვანომ, - სულუბედურებაზედ ლაპარაკმა წაიღო გული და თავი...ხანდისხან ბედნიერებაზედაც უნდა ვსთქვათ რამე,თორემცუდათარისსაქმე...

- ე მაგეებზედ კვლავ ვილაპარაკოთ... -უთხრა გიგომ, -ეხლა ხალხი გროვდება წყლის თაობაზე და წამოდიშენცა...

- მართლა, აბა, მაშ წავიდეთ... - ვანომ საჩქაროზედჩამოირბინა პატარა კიბე და, გიგოსთან ერთად, გასწიასაყდრისკარებისაკენ...

- გიგო, რო იცოდე, მაშინ რომ ყმაწვილი იყო აქა, იმანერთიპატარაწიგნიმომიტანა...,,არაკი”კიჰქვიან,მაგრამრაც შიგა სწერია, სრულებით მართალია. ეხლაქართულათა ვთარგმნი; როცა სულ მოვრჩები, შენცწაგიკითხავ...

-ოი,იმისღმერთისჭირიმე,იმისი! -დაიძახაგიგომ. -რაბიჭია,რაბიჭიადააბა,შენიჭირიმე,ვანო,მალემაათავედამამეცი:მეთითონწავიკითხამ:ამსიბერისდროსწერა-კითხვაცხომასწავლე-და...

-გათავებაკიმალეიქნება,მაგრამ ამუსინდისოკონასიმეშინიან:რაღაცხმებიისმისმაგაზე.

-გეშინიან?რისა,კაცო!გინდახვალვეჩაუსაფრდეეჩვენორღობეში.

- შენი ჭირიმე, შენი გიგო, რომ ყოჩაღი ბიჭი ხარ!..წამოიძახა ვანომ და ორთავ ხელებით მოეხვია გიგოსყელზედ... - არა, გიგო, ჯერ ნამდვილი არა ვიცით რა...უსამართლოდ ადამიანის სისხლში ადამიანმა ხელი არუნდაგაისვაროს.

ესე, ამ გვარის ლაპარაკით მივიდა ეს ორი მეგობარი

საყდრის კარებზედ, სადაც ხალხი კარგა ბლომადშეგროვილიყოკიდეც.

IV

მიმსვლელთდიდხანსარმოსდომიათაქუსაქმოდცდა:ცოტა ხანს უკან მოგროვდა მთელი სოფელი; მოვიდამამასახლისიც.ხალხმაშექმნალაპარაკი.

- აზნაურებსაც, თავადსაც შეატყობინეთ! - დაიძახამოხუცებულმასოლომონაფარცხაძემ.

-აზნაური,თავადიდაგლეხისულერთიადღესა!ყველამერთად უნდა მოვკიდოთ ხელი სასოფლო საქმესა... -მისძახამასგიგომ.

- შევატყობინოთ, შევატყობინოთ, - დაიძახეს აქეთ-იქიდამ.

გაგზავნესორიბიჭიმათმოსაწვევად.აზნაურებიშინარდახვედროდნენ: ისინი სადღაც ხატობაშიწაბრძანებულიყვნენ საქეიფოდ, თავადს კონახმამაღალაშვილს, სიცილად არ ჰყოფნოდა გლეხთაგანთვისი მიწვევა. მას ეს მიწვევათვისითავადიშვილობისშეურაცხყოფად მიეღო და გაგზავნილი ბიჭი სულმათრახისცემითგამოეგდო.

- სახლი შეუკრათ კონას, სახლი... - დაიძახა სიბრაზითვანომ.

-დედა შეერთოს ცოლად, ვინც კონასთან სამეზობლოთგაიაროს! ან ის გაატაროს სამეზობლოთ, -დაიძახა ახლაგიგომ.

- ე წმინდის გიორგის მადლმა ამოიღოს ძირიან-ფესვიანათ, ვინც ეგრე არა ქნას, - სთქვა მოხუცებულმასოლომონამ.

-მაგაზედგველიდაბრიყვიკაცითავადიშვილობაშიაცკიარამინახავსჯერმე... -სთქვავანომ. -რაკიქალბატონისმუცლიდამგამომძვრალა,დიდირამჰგონიამაგასთავისითავი. ყოველ სასოფლო საქმეში ეგ ჩვენი მოღალატეახოლმე.

-სახლიშეუკრათ,სახლი-გაისმარამდენიმეხმა.

-სახლიკიარადაისარგინდათ,-დაიძახამამასახლისმა,- ე მანდ გვიჩივლებს და სულ აი, სატუსაღოშიამოგვართმევენსულსა.

-ნაცრიაშვილო,სულშენახარჩვენიმტერი,სულშენა. -დაუყვირა მამასახლისს მოხუცებულმა სოლომონამ დაწამოდგა წინა. - ხალხოდა ჯამაათნო, შეუკრათ სახლი,ვნახოთრაღასაცგვიზამსეგერთიკაციმთელსოფელს.

-შეუკრათ...-დაიგრიალაერთხმადხალხმა.

-დავარისხოთ,დავარისხოთ!-დაიძახესაქეთ-იქიდამ.

რამდენიმე ბიჭი გაქანდა საყდრის ზარისკენ და ცოტახანსუკანგაისმაზარისხმა...ხალხმასაჩქაროდმოიხადაქუდი... სულგაკმენდილი, წარბშეკრული, მრისხანეთიდგა ის, სანამზარისუკანასკნელი წკრიალი არ გაჰქრაჰაერში. ზარი დააყენეს; ხალხმა ქუდები დაიხურა დაასტეხალაპარაკი.

- ე რისთვინაც შევგროვდით ერთი ეს გავათავოთ-და, -დაიძახამამასახლისმა.

-აბა,თქვი,თქვი...-წასძახესაქეთ-იქიდამ...

მამასახლისმა თავი დაუქნია გიგოს; გიგო საჩქაროზედწამოდგაწინადახმამაღლადაიწყო:

- აგერერთიწელიწადია,რაცსულგვინდაშევგროვდეთ

და ე რუზე გადავწყვიტოთ რამე, და ვერ მოვახერხეთერთათ თავის შეყრა. ეხლა ყველანი აქა ვართ დაუსათუოდუნდაგადავწყვიტოთრამე.

- გადავწყვიტოთ, გადავწყვიტოთ... - გაისმა რამდენიმეხმა.

-ესიმინდ-ვენახებიდაგვიხმნენამოდენაგვალვისაგან,-განაგრძო გიგომ, - ე ჩვენ რუს სულ აღარ გვანებებენ...რათა, ძმაო, ეს რუ ჩვენ მამა-პაპას და ჩვენც ისეგვიხმარია, როგორც რიყელებს... გამოვიდეთ კომლზეკაცი, წავიღოთ ბარი, ნიჩაბი და ავიდეთ რიყეში. თუდაგვანებეს წყალი ხომ კარგი, თუ არა-და, ძალავიხმაროთ: თავები დავიხოცოთ და წყალი კიგამოვიყვანოთ; თორემ, ე წმინდა გიორგის მადლმა,შიმშილით დავიხოცებით წრეულ და ვენახებსსამუდამოდგამოვეთხოვებით;თავათკალიამმოგვიძოვადა აგვიოხრა პური,თუ სიმინდებსადა ვენახებსაც არა

უშველეთ რა, სულ დავნიავდებით... წავიდეთ,გამოუშვათრუ.

-წავიდეთ,წავიდეთ,-დაიგრიალახალხმა.

- ბარ-ნიჩბები აიღეთ ხელში, თითო ოროლა პურიგამოიხვიეთ კალთაში და ეხლავე წავიდეთ... - დაიძახამოხუცმასოლომონამ.

- ეხლადაღამდა, ბიძაჩემო, -უთხრა მას გიგომ, - ხვალდილაზეწავიდეთ.

- არა ერთი... - შეუტია სოლომონამ, - ე ხალხი ძლივშეგროვდა. ეხლავეუნდა მივატანოთ,თორემთუ ერთიდავიშალენით, ქრისტე ღმერთიც ვეღარ შეგვიყრის ასეერთადთავსა.

-მართალსანბობსსოლომონა,მართალს,-დაიძახავანომ,

-ეხლავეწავიდეთ.

-ეხლავეჯობიან,ეხლავე,-მიაძახავანოსხუმარანინიკამ,- ერთ ღამეს ნუ დავწვებით, შვილოსან, ე ჩვენდედაკაცებთან,რაარი.

-ანგრეიყვეს,ანგრე...-დაიძახაერთხმადხალხმა.

გიგოგადახტაწინა.

-აბა,მაშჩქარაბარ-ნიჩბები...-დაიყვირამან.

ხალხი უცბად დაიფანტა და საჩქაროზედ ბარ-ნიჩბებმხარზედგადებულიშეგროვდასაყდრისკარებზედვე.

-აბა,ვანო,გაგვიძეხწინ...-უთხრესაქეთ-იქიდამვანოს.

ვანოთავმომწონეთგადვიდაწინ,გაიდომხარზედერთი

უშველებელი კეტი და ნელის ნაბიჯით დაიძრა. მასმიჰყვა მოხუცებული სოლომონა, მამასახლისი, გიგოდასხვანი. გაჩუმებული,დაფიქრიანებულის სახით გავიდაესკრებასოფლიდამდადაადგარიყისგზას.

V

მოკრიალებულს ცაზედ თავისუფლად იძროდა სავსემთვარე. მისი მკრთალი შუქიუხვად მოჰფენოდა ჩვენსნაცნობს, მზისგან დამწვარს, არემარეს. ჰაერი იდგაგაშტერებული: აღარსად იყო ის ცოტაოდენი ნიავიც კი,რომელმაცწეღან,მზისჩასვლისას,დაჰბერაგახურებულსდედამიწას. მართალია ეხლა მზე აღარ იდგა, მაგრამ მისსხივთა მაგივრობას ეხლა მოტიტვლებული კლდიანიმთები ჰჩადიოდნენ. თონესავებ დახურებულნი ისინიყოველისმხრიდამმწუხარედგადმოიცქირებოდნენძირსდა მზეზედ არა ნაკლებ ახურებდნენ ჰაერს. ამ ჩუმსსიცხეს, თითქო, ყოველი სულდგმული დაებნიდა,

მოეკლა. გაჩუმებულს მინდორს ზემოდამ დასცქეროდაგაშტერებულიჰაერიდაირგვლივსუფევდაშეურყეველისიჩუმე...მაგრამ, აიმოისმარამდენიმე ადამიანისფეხისხმა, შემდეგ ლაპარაკიც. ჩვენი გორიძირელებიგამოიშალნენმინდორზედ.

- ეიპე, ეიპე, - წამოიძახა ერთმა მათგანმა, - ერთიშეხედეთ,როგორიმოწმენდილიაედალოცვილიცაი-და.

- ეჰ, შედალოცვილოღმერთო, - სთქვა მეორემ, - გვეყოამდენიტანჯვა,ჩამოგვიგდეორიოდეწვეთინამი.

- ღმერთო, წვიმა, ღმერთო, შენი მადლისა და შენისახელისჭირიმე...-გაისმარამდენიმეხმა.

-გაათაველეწვა?-დაეკითხაერთიგლეხიმეორეს.

-რაჯანაბამქონდა,როაქამდინარგამეთავებინა,-მიუგო

უკანასკნელმა, ერთი ათიოდ დღის ყანა მქონდა: ჯერკალიამ გამინადგურა; რაც იმას გადურჩა, ძმაო, ამგვალვამსუამიოხრა.სამიკალოძლივგამომივიდა;ცხრაკოდიპურიიყოჩემიწრევანდელიპურისმოსავალი...

-ჰო,ჰო,ჰო!რაარი-და, -სთქვამესამემ, -მერაღაგულსუნდადამაკლდეს მაშა! სამიოდდღის ნახნავი მქონდა;გვალვამ ამომიგდო სულა: კოდ-ნახევარი ძლივ-ძლივობისას გამოვიდა. ვარ დაღონებული დადაძმარებული. არ ვიცი: ან ხემწიფეს საიდგან გავცეპასუხი,ანღვდელსადაანერსა.

-ხალხო,ევინმოაჭენებსცხენსა,-უკანცქერითდაიძახაერთმა გლეხთაგანმა. ხალხმა მიიხედა უკან, მაგრამ ამდროს უკან მიხედვა საჭიროც აღარ იყო: ცხენოსანმაჭენებით ამოურბინა ამხალხსგვერდზედდაცოტახანსუკანდაიმალარიყისორღობეში.

-კაცო,ეგკონასცხენიარიყო!-დაიძახაერთმა.

- ის იყო, ისა! - სთქვა გიგომ. - ცხენიც კონასი იყო დაბიჭიცა. მაგ მოუსვენარს სწორეთ რიყელებისშესატყობრათგამოუგზავნიაეგბიჭი.

-დაე,შეატყობინოს, -წარმოსთქვა ვანომ, -გამოვიდნენთავიანთ ბატონებითა და ჩვენც აქ დავხვდებითრიყელებს! თქვენ მაგრა იყავით, ეგენი ჩვენ როგორმოგვერევიან.

- თუ ძალაზე მიდგენ, ერთი იქამდინ კი უცადოთ, როიმათდაგვარტყანდა მერედაუშინოთ ჩვენცადა სულკუდით ქვა ვასროლინოთ... - სთქვა მოხუცებულმასოლომონამ.

ხალხმაიწყოხმამაღლივლაპარაკი;გასცხარდა,მოუმატაფეხსა და პატარა ხანს უკან წყევლა-გინებით წაადგა

გადმოსაგდებრუსა.

- ერთი შეხედე, ამ უღმერთოებს, როგორ მოუმსიათ ეჩვენირუმიწითადაქვითა,-სიბრაზითდაიძახაგიგომ.

- ბიჭოს! ე ჩვენი რუ სარიყო რუზე კი არ ყოფილაგადაგდებული,სათავადაზნაურორუზეა...მაშ,აბა,მაგრაუნდავიყვეთ.კონასძმებიდაყლაპიაანიამოგვიცვივიანსწორეთ.

- ვინც უნდა იყვნენ! - დაიძახა გიგომ, - ჩვენ რომშიმშილითდავიხოცოთ,მაგათიდიდკაცობარასგვარგებსჩვენა. მობრძანდნენ და ვნახოთ. სანამ ისინიმოვიდოდნენ, ერთი ჩვენდავასწროთ საქმის გაკეთება;მერევეღარასწაიღებენჩვენგან.

- რაღასა დგეხართ, ხალხო! - დაიძახა მამასახლისმა, -ზოგმა ე ჩვენი რუდამ ამოყარეთ ქვა და მიწა, ზოგმაციმათრუშიჩაყარეთქვადაბელტი...

ხალხი გაიყო ორათ. თვითეული ამ ორთანი საჩქაროდდაადგადანიშნულსსაქმესდამუყაითადიწყომუშაობა,ვანოთავისიბერკეტითჩამოჯდაერთსდიდსქვაზედდაგლეხთ უწყო წაქეზება. მაგრამ მალე დაინახა, რომ,,ბარაქალის” თქმა გლეხობისთვის საჭირო არ იყო:დააგდოთავისიკეტი;ეცაიმქვას,რომელზედაციჯდადაგადაგორებით წაიღო ის სათავადაზნაურო რუსაკენ...საათიც არიქნებოდაჯერგასული,რომსაქმებოლოზედმიაყენეს. სათავადაზნაურო რუ გაჰყვეს შუაზედ;ნახევარიისევძველგზაზედგაუშვეს,მეორენახევარიკითავიანთ სარუეზედ გადმოუგდეს. ამგვარად,თავდებოდა საქმე, როდესაც ერთმა გლეხთაგანმადაიძახა:

-არიქა,მოდიან.

ხალხი,ცოტა არ იყო, შეკრთა:გლეხთ, შეშინებულსავითიწყესაქეთ-იქითცქერადანაპირისაკენგამოწევა.

-აბა,ბარებიდაკეტებიდაამზადეთ!-დაიძახაგიგომ.

- დაიცადეთ, ჯერა! - სთქვეს ერთხმად მოხუცებულმასოლომონამ და მამასახლისმა, - იქნება მშვიდობითდაგვანებონწყალი.

ამდროს ცხენ-და-ცხენ მოცვივდნენრუზედორნი ძმანიხმამაღალაშვილები, სამნი ძმანი, აზნაურნი,ყლაპიაშვილები. ამათ ყველას ეკრათ ხანჯლებიდაორსმათგანს მხარზედ თოფებიცა ჰქონდათ გადადებული.მათუკან მოჰყვათ ოცამდისინ გლეხკაცობა. ამათ ზოგსეჭირათკეტებიდაზოგსაცბარები.

- ე რა ამბავია! - დაიღრიალა ჭახმაკმა მოხუცებულმათონიკეხმამაღალაშვილმა. -ესეცშეიძელით,რომმეჩემსაკუთარრუსმიწყვეტამთ,თქვენმამაძ...თქვენა.სუისეამოგხოცამთ ექა, რო ერთი თქვენგანი ცოცხალი აღარდაბრუნდესშინა.

- არა! შენი ჭირიმე, - წარსდგა წინ სოლომონა დაკრძალვით მოახსენა, - ჩვენ ჩვენი წილირუ გამოუშვითაქეთკენ; თქვენი წილი თქვენვე მოგართვით, შენიჭირიმე.

-როგორთუ ,,ჩემიდაშენიწილიაო!”-დაიყვირამიხეილყლაპიაშვილმა;-მამაგიცხონდა,დიდიმონაწილეარახარხმამაღალაანთი.

- აშალეთ ეხლავე ერაღაცმიგიქარავთ! -დაიძახა არჩილყლაპიაშვილმა, -თორემ, ი მამა-ჩემის სულის მზემა, სუამოგხოცამთექა.

-ვერა,შენიჭირიმე,ვერავშლით, -მიუგოსოლომონამ. -სახნავ-სათესი ამოგვივარდა უწყლობით. ვენახები დასიმინდებიდაგვ...

-აშალეთ-მეთქი!აშალეთ,თქვე...-დაიღრიალათონიკემ.

- ვერ ავშლით, ვერა! - დაიძახა ვანომ. გორიძირელებმაგაიმეორესესსიტყვები.

-ექთავებდავიხოცამთდაწყალიკიუნდაგავიყვანოთ...-დაიძახაგიგომ.

-თავებდაიხოცამთ-და,აბა!დაჰკარითამმამაძ...,ბიჭებო!- დაიყვირა რევაზ ხმამაღალაშვილმა დახანჯალამოღებული ცხენდაცხენ გაჰქანდა ხალხისაკენ.მასმიჰყვნენსხვაცხენოსნებიც;მათთანმოსულიგლეხ-კაცებინელ-ნელადაუნდომრადწამოდგნენწინა.

- ხანჯალი რომ იშიშვლე, ბატონყმობის დრო ხომ არგგონია ეხლა! - უთხრა რევაზს ვანომ დაკეტმოღერებულიგადმოუხტამასწინ.

- ვანო! -დაიძახათონიკემ, - შენ რა გრჯის, ყმაწვილო,კეთილშობილი კაცი ხარ, შენ არც კი უნდა გაერიოემათთანაღორისტილებში.

- კეთილშობილი ის არის, ვისაც კეთილი სწავლა დასინდისი აქვს. ესენი ჩემი ძმები არიან და ეს საქმეცსასოფლოსაქმეა...მისთვისმეცაქუნდავიყვე...

-იყვედა,რამდენიშენცმოგხვდეს,იმდენიმემიშველოსღმერთმა! -დასძახამასრევაზმადამიაგდოცხენიზედა.ვანოგადახტაიქით.რევაზიდამისიმომხრენიჩაერივნენგორიძირელებში. უკანასკნელნი შეშინდნენ დაგაიფანტნენაქეთ-იქით.ცხენოსნებითავიანთგლეხებითშემოეხვივნენ ვანოს და მოხუცებულ სოლომონას;

შემოეხვივნენდადაუშინეს მათ მათრახებიდა კეტები.ვანომ დაატრიალა თავისი დიდი კეტი; შემოჰკრათონიკეს ცხენს თავში და ჩააჩოქა ის; დაჩოქებულსცხენზედ გადმოხტა და გაექანა გაფანტულიგორიძირელებისაკენ.

-კაციმოგვიკლეს,კაცი!-დაიყვირამან.

- არიქათ, ბიჭებო! სოლომონა მოგვიკლეს, სოლომონა! -დაიძახა გიგომ და ბარმოღერებული გაჰქანდარიყელებისაკენ;მასმიჰყვათორმეტიოდყმაწვილიბიჭი.გაჩნდა საშინელი კეტების ტრიალი. გორიძირელებიშეცვივდნენ შიგ შუა რიყელებში, სადაც სამ-ოთხგანთავპირდამტვრეული და სისხლში მოსვრილიმოხუცებული სოლომონადაცემულიყო მუხლებზედდაქანცმილეული იგერებდა მტერსა. გიგომ დასტაცა მასხელი და გამოიტანა თავიანთკენ; გაფანტულმაგორიძირელებმა, რა დაინახეს სისხლი, შემოიკრიფეს

გაბედულობადაწამსშეგროვდნენერთად.

- აბა, ბიჭებო! თქვენი ჭირიმეთ, მოგვყევით აქა! -დაიძახესგიგომდავანომდაგაექანნენრიყელებისაკენ.გლეხკაცობა გაბედვით მიჰყვა მათ და, სულგანაბული,დაერივნენ მოწინააღმდეგეთ. რამდენიმე წამისგანმავლობაში მოჩხუბართ საძრაობა ვერ უყვესერთმანეთს. ვანო ეცა თონიკეს და მსწრაფლადგადმოიღოისცხენიდამ.გიგომშემოჰკრაბარირევაზსდაშუბლგახეთქილი, გულშეწუხებული დასცა ძირსა. ამისშემდეგ დაიძრნენ უკან რიყელები:თავპირდამსხვრეულმა თავადაზნაურებმა აფრინესცხენები, მათ მიჰყვა გლეხკაცობაც. გორიძირელებიგამოუდგნენ უკან, მაგრამ რა დაინახეს, რომ მათ წინგლეხებისმეტიაღარავინიყო,უკანვემობრუნდნენ.მათწინ დახვდათ ტყვედ დარჩენილი თონიკე. ბრძოლისველზედ უგრძნობლად ეყარნენ აზნაური მიხეილ

ყლაპიაშვილიდათავადირევაზხმამაღალაშვილი.

- დავხოცოთ, დავხოცოთ ეს ურჯულო თათრები! -დაიძახა სიბრაზით გიგომა და გაექანა რევაზისაკენ,მივიდა და შესდგა ზედ წიხლით. როგორც მოიღერამუშტი,იმდროსეცამასვანოდაგადაიყვანაიქითკენ.

-ვაჟკაციდაცემულმტერსხელს აღარ ახლებს! -უთხრავანომგიგოსა,მაგრამ,როდესაცთვითგაუარაგვერდზედთონიკეს, ვეღარ მოითმინა და ერთი კარგი წაუდოკისერში.

-ესეცთქვენკეთილშობილებას!-დაატანაზედ.-ესდროისდრონუღარგგონია,როდესაცკაცებსაჰჭამდიდახმასვერავინგცემდა.

ამისშემდეგდაშოშმინდახალხი.გორიძირელებმაიწყესთავპირდამტვრეულების გაბანვა და მოსულიერება.

მოხუცებულსოლომონასსამგანაჰქონდათავიგატეხილიდა ბეჭებშიაც ხანჯლით იყო დაჭრილი. თუმცა ესგრძნობაზედ მოიყვანეს, მაგრამ საშინლად იყოდასუსტებულიდაამისათვისმისწასაყვანადურემიიყოსაჭირო. ამურმისთვის სოფელშიორი ბიჭი გაჰგზავნეს.ვანოსთავიჰქონდაერთგანგატეხილიდამათრახისაგანერთი ყურის ბიბილო მთლად მოგლეჯილი. გიგო სულერთიანადსისხლშიიყომოსვრილი.ხანჯლითორგანიყომსუბუქად დაჭრილი. თავი ჰქონდა გატეხილი ერთგან,მაგრამ ძრიელ ორიოდ-სამ სხვა გლეხ კაცსაცა ჰქონდათთავები დამტვრეულები. რიყელებიც ყველანიმოასულიერეს, მაგრამ რევაზს ვერაფერი ვერაუშველესრა. ამას შუბლი საშინლადა ჰქონდა გახეთქილი.მართალია მოჰბანესდა შეუკრეს შუბლი, მაგრამ სუსტისუნთქვის მეტი აღარაფერი არ აჩვენებდა,რომ ამ კაცშისიცოცხლისნიშანწყალიიდგაკიდევა.

- ვაიმე, ძმაო! ვაი ჩემ სიცოცხლესადა ვაგლახი! -თავშიხელების ცემითდაიღრიალათონიკემ, როდესაცთავისიუმცროსიძმაამყოფაშიდაინახა.

- ე მაგღრიალს შენ ის გირჩევნია, წახვიდე შინა,ურემიგამოგზავნო და წააღებინო ეგა, - უთხრა მას ვანომ.თონიკესიხარულითგაექანაშინისაკენ,პატარახანსუკანმოიყვანა ურემი, დააწვინა ზედ რევაზი და გაბრუნდაუკანვე.

VI

მზე კარგა ხნის ამოსული იყო, როდესაც გაგზავნილმაბიჭებმაგორიძირიდამურემიმოიტანეს.ვანომადაგიგომსიფრთხილით აიღეს და დაუდვეს მოხუცებულისოლომონა ურემზედ. სოლომონამ ერთი ღრმადამოიკვნესა, ვანო ავარდა ურემზედ, დაინახა, რომსოლომონას შეკრული თავიდამ სისხლი გამოსდიოდა

კიდევ. საჩქაროზედ მოიგლიჯა ყელიდამ თავისისაყვარელი ქალაღა და გულითადის მზრუნველობითშემოახვიაისიცთავზეუღმერთოდნაცემმოხუცებულსა.სოლომონამ გაახილა თვალები და, რა დაინახა ვანო,გააღოპირიდანელ-ნელაწარმოსთქვა:

- შენი ჭირიმე, ვანო, შენი! საწყალი კაცი გებრალება,ღმერთიიქნებაშენიშემწეცა.

-ღმერთიკიარა,ხატიარგინდა! -უთხრამასღიმილითვანომ, - მე ჩემს სინდისს ვაკმაყოფილებ.ღმერთთანრადავამაქვს.ღმერთსმღვდლები,ბერებიდამოლოზნებიცეყოფიან.

-ნულაპარაკობეგრე,ნუ!შენგენაცვალე,ვანო... -სთქვასოლომონამ. შემდეგდახუჭათვალებიდა ერთი კიდევგულიანად ამოიკვნესა. ვანო დააცქერდა მის სახეს. ესსახე მომაკვდავის სახესა ჰგავდა. ღრმად ჩაცვინული

თვალებიუძრავადიყვნენდახუჭულნი,გაყვითლებულსკანზედ აქა-იქა სჩანდნენ ცემისაგან აბურცული დაგალურჯებული ხორცები, თითქმის მთლადგათეთრებულს წვერ-ულვაშიდგან წითლადგამოსჭვიოდნენ სისხლში მოსვრილი თმები. მთლადსახეზედ ჰქონდა გადაშლილი საშინელის ტანჯვისა დავაების გამოხატულება. ყველა ამის დანახვამ აუჩუყავანოსგული,დიდითვალებიაევსოცრემლითდამოჰყვაგულამოსკვნითხმამაღალქვით-ქვითს.

- ვანო, რა დაგმართვია, კაცო! - დაუძახა მას გიგომ, -დედაკაცი ხომ არა ხარ, როტირი! გადმოდი აქეთა. - ამსიტყვებითავარდაგიგოურემზედდაგადმოიტაცავანოძირსა. შემდეგ აქეთდა იქით სოლომონას მოუსხა ორიგლეხკაციდაგამოისტუმრაურემიწინა.

- რამდენი მეგობრებიდა ნათესავებიდამხოცია, მაგრამერთიცრემლიარჩამომიგდიამათზე...-სთქვავანომ.-მაგ

მოხუცებულისსახემკიდამძლია...

- შეოჯახქორო,რადროსტირილია! კაცები გაგვპარვიანაქედგან,-უთხრამასგიგომ.

-ჰო,მართლა,კაცო!-დაიძახაერთმაგლეხმა.-ირევაზმარო შემოგვიტია ხანჯლითა, მაშინ მამასახლისი, ხუმარანინიკა და ერთი კიდევ ვიღაცა გაიქცნენ და აღარცმოსულანდააღარცა.

- მესამე სოსიკა ბიჭი ყოფილა, - სთქვა გიგომ. - აი ემეურმეებმათქვეს, რო იმ სამთავეს ე ჩვენი გაყვანილიწყალი გაუყვიათ და რწყამენ თურმე თავიანთსიმინდებს.

-ესსოფლისღალატია!-დაიძახასიბრაზითვანომ.

- აქ კინაღამდაგვხოცეს, შვილოსან,და იმათ კი ეხლავე

თავიანთსარწყავებშიგაუყვანიათწყალი, -სთქვაერთმაგლეხთაგანმა.

- ძროხები უნდა დაუკლათ იმათ, ძროხები! - დაიძახაგიგომ.

-ახიიქნებაიმათზე,დაუკლათ!-მისძახამასვანომ.

-დაუკლათ,დაუკლათ!-დაიგრიალასიბრაზითხალხმა.

-მაშ,სოფელშიროშევიდეთ,ნუდაიფანტებით! -სთქვაერთმა ჭაღარაშერთულმა გლეხმა. - ესე ერთიანად ჯერერთსმიუხტეთდადაუკლათძროხა,მერე-მეორეს,მერე-მესამეს.

-ანგრეიყვეს,ანგრე!-დაიძახესაქეთ-იქიდამ.

ამის შემდეგ დაიფიცა ყველამ, რომ როგორათაც

ჩადენილს ამბავში, ისე მომავალ საქმეში არ უნდაეღალატნათ ერთმანეთისათვის, უნდა ყოფილიყვნენყველანიერთადდაავისთუკარგისათვისყველასერთადმიეშვირაკისერი.

-ახლაკიწავიდეთშინისაკენ,-სთქვესაქეთ-იქიდამ.

ხალხი შეჯგუფდა ერთად და ნელის ნაბიჯით დაიძრასოფლისაკენ. ვანომ ამოიღო ჯიბიდან თავისგანუშორებელისალამური,დაუკრადანაღვლიანისხმითდასძახაზედ:

“ყველგან,სადაცგლეხიცხოვრობს,სუფევსტანჯვადავაება;ყველაგლეხისოფლშისცურავს,ყველამისისისხლითძღება.მუშაკაცისოფლმა,ცრემლმამთლადქვეყანადაალბესა,

ისაშრომობსდასხვაჰხარობს,დახექვეყნისსიმრუდესა.მაშ,ჩვენცხელიგავიქნიოთ,ხელიმუდამმოცარული:სიკვდილითათუსიცოცხლით,მტერთმიუწყოთსაწყაული.ლაჩარიაიგიკაცი,ვინცლოგინშიმუქთადკვდება...საყვარლისატანჯვასხედავს,მღვდლებისაგანიჯიჯგნება”.

-შენიჭირიმე,ვანო,შენი!-უთხრამასგიგომ,როდესაცესლექსი გაათავა, - შენისთანათ ჩვენი ტანჯვა და ვაებაარავინარიცის...აკიამისთვინაცგებრალებითშენა.

- ღმერთს ერწმუნე, რო ვინც კი ჩვენ ამბავს შეიტყობს,ყველასშევებრალებით,-სთქვაერთმაგლეხმა.

- შენმა მზემ, კონამ თუ იცის შენი ამბავი, აკი იმიტომებრალები,-უთხრამასგიგომ.

- ან კიდევ, ბიძაჩემმა ილიკომთუ კარგად იცისთქვენიცხოვრება, იმიტომ ტყავს ვერ გაძრობთ ხოლმე, თუკიშეგხვდათსადმე!-სთქვავანომ.

- რა ბრძანებაა, შენი ჭირიმე, ვანო, - დაურთო ჭაღარაშერთულმა გლეხმა, - ჩვენ დროში ათასში ერთი თუგამოერევა ღვთისნიერი კაცი და შეგვიბრალებს ჩვენა,თორემსხვანისულჩვენდაჩაგვრასადამტრობაშიარიან.

-ფიქრი არ არის, -სთქვა ვანომ, -დადგება ისეთიდრო,როდესაც თქვენ ერთი ორათ გადაუხდით თქვენსმტრებსა.ჯერერთიესსკოლაწავიყვანოთკარგად,მერმეშევაგროვოთ ფული და ბანკი გავხსნათ, ბანკისსარგებლით გავხსნათ დეპო. დეპოს მოგებით ჩვენისკოლიდან შეგირდები გავგზავნოთ ხოლმე სხვადასხვა

სკოლებში,მომეტებულადსამხედროსკოლებში,რომ იქთოფ-იარაღისხმარებათვითისწავლონკარგათდამერეგვასწავლონჩვენცა...მაშინ...

-უთაურებივართ,ჩემოვანო,უთაურები!-სთქვაგიგომ.-ესსამი-ოთხიწელიწადიასულმაგსკოლაზე,ბანკზედადეპოზეგვეჩიჩინებიდაჩვენვერაშევისმინეთრა.ეერთისკოლაძლივძლივობისასგავხსენითდაეგეცლამისისევჩაგვეფუშოს. ხო იცი რასაც აკეთებდა ჩვენი ოსტატი.დალოცვილიშვილი, თითქო ღვინის სასმელად იყო აქგამოგზავნილი,ისელოთობდადღედაღამე.ახლაჩვენცდაუდევრები ვართ, ერთმანეთის მტრები, მოღალატენი!აი დღეის არ იყოს, სამმა კაცმა გვიღალატა დაგამოგვეპარნენშინ.

- გვიღალატესდა ახლა ჩვენც მოგვიცადონ! - სიბრაზითდაიძახეს აქეთ-იქიდამ. გაჩნდა ხალხში ლაპარაკი;წყევლა,ლანძღვა,მუქარააირიაერთმანეთში.ამასთანავე

ხალხმა მოუმატა ფეხსა და საჩქაროზედ ჩაიარაგორიძირის ორღობე, გამგელებული შევარდა სოფელში,ჩაუარა რამდენსამე სახლს და შემოეხვია მამასახლისისკარებს.

-გამოიყვანეთ ძროხა,გამოიყვანეთ! -დაუყვირა ხალხმამამასახლისისცოლს.

- ძროხა გუშინ ჩარჩმა წაგვართვა ვალშია... - სთქვაშეშინებულმადედაკაცმა.

-მართლა,ხალხო?-დაიყვირაგიგომ.

-მართალია,მართალი!-გაისმარამდენიმეხმა.

-მაშ,ხარიდაუკლათ,ხარი!..-დაიყვირესაქეთ-იქიდამ.

საჩქაროზედ ორი ბიჭი გაგზავნეს მინდორში ხარის

მოსაგდებად,თვითხალხმაკიდაიგრიალადაეცახუმარანინიკასსახლსა...ნინიკაკარებზედდახვდათ.

- გამოიყვანე ძროხა, გამოიყვანე ჩქარა!.. - შეუტიესნინიკასერთხმადრამდენიმეგლეხმა.

- თქვენი ჭირიმე, მაპატიეთ! - წარმოსთქვა ნინიკამთითქმისტირილით, - ხო იცით მაგ ერთი ძროხის მეტიარა მაბადია რა. ნუ დამიკლამთ! მაპატიეთ, თქვენიჭირიმე.

-ერთიძროხისმეტიარაჰყამს-რა,-მოისმააქეთ-იქიდამ,-საწყალიკაცია.

- ოღონდ ძროხას კი ნუდამიკლამთ-და, ისეთ ბურვაკსმოგცემთ, რო კუდიდამ სუ ქონი გასდიოდეს, - სთქვაცოტაოდნათმომხიარულებულმანინიკამ.ხალხშიგაისმასიცილი.

- რას იღრიჭებით, თქვე ოჯახდაქცეულებო, თქვენა! -დაიყვირა გიგომ, - ეგ არი თქვენი ფიცი. ეს სოფლისმოღალატეა...ძროხაუნდადაუკლათ,ძროხა!

-ძროხა,ძროხა!-დაიგრიალახალხმა.

-თქვენიღვთისგულისათვინ,ნუდამიკლამთძროხას! -სთქვა კვალად ნინიკამა, - წვრილშვილი ვარ, ჩემდედაკაცს ძუძუ გამშრალი აქვს... აი, ჰკითხეთ, თუგინდათ. ერთ კაი ბურვაკდაგიკლამთ; ეს ერთი ქეციანიძაღლიმყავს,ემასაცთუგინდათზედდაგაკლამთ.

- შენ კვდარსადა ცოცხალდააკალ ეგა! - მოისმა აქეთ-იქიდამსიცილით,-ეს,ძმაო,თავისასარიშლის.საწყალიმარტოხელიკაცია,ვაპატიოთ!

- გიგო! - დაიძახა ვანომ, - ძროხა ვაპატიოთ, ღორიდაუკლათიმისმაგივრათ.

-არიქნება,ვანო,არა!-გაისმარამდენიმეხმა.

- წამოდით, გამოიყვანეთ ძროხა! - დაიყვირა გიგომ დაგასწიაკარებმოხურულბაკისაკენ,მასმიჰყვარამდენიმეგლეხი. ძროხა საჩქაროზედ გამოიყვანეს ბაკიდამ დადასცესძირსა.გიგომამოიღოხანჯალი.

-ნუდამღუპამთთქვენიჭირიმე,ნუდამისხამთცეცხლზეწყალსა,-მოისმანინიკასმომტირალიხმა.

-გიგო, არდაჰკლა,გიგო! -დაიყვირავანომ, - აიესსამიმანათი და ერთი აბაზი მაქვს და ესეც იმ ღორისთვისდამიდვია. ოღონდ ძროხას ნუ დაუკლამთ ამ საცოდავკაცსა.

გიგომერთიკიშეხედავანოსა,შემდეგდაუსვახანჯალიძროხის ყელს. ხალხმა სული განაბა. ცოტა ხანს უკანგაისმადაკლული ძროხის ხრიალიდაფეხებისფართხა-

ფურთხი. ხალხმა, თითქო, თავისუფლად ამოისუნთქა.გულხელდაკრეფილი ნინიკა წყევლითა და გინებითშევიდა სახლში; ხალხი კი აქედამ სოსიკა ბიჭისსახლისკენგაჰქანდა.

- გამოიყვანე ძროხა, გამოიყვანე! - დაუყვირეს აქეთ-იქიდამ სოსიკა ბიჭს, რომელმაც ის იყო, კონას კიბეჩამოირბინადა ერთიფაცაფუცითდაადო კლიტეთავისბოსლისკარებს.

- რათა! რისთვინა! - უპასუხა თამამად ხალხსალაზათიანადმოსულმაახალგაზრდასოსიკაბიჭმა.

-იმათა,რომგვიღალატე!გამოიპარერუდამადადაუწყეშენსიმინდსრწყვამაშინ,როცაჩვენთავებსვიხოცამდითიმწყლისთვინა...-მიუგოვანომ.

- მე თქვენი ლაპარაკისა არა ვიცი რა... - სთქვა ამაყათ

სოსიკაბიჭმა,-ჩემიძროხააიბოსელშიადა,აბა,ვინცკაციხართდაერთბუზაუფრენთიმასა.

ამ სიტყვებმა საშინლად ააღელვა ხალხი. იწყო მანხმაურობა, ჟღავი-ჟღუვი, მაგრამ ვინ რას ამბობდა,გარკვევითარაისმოდა-რა.

- გავტეხოთ კლიტე, გავტეხოთ! - დაიძახა ვანომ. გიგოგადახტა ბოსლის კარებისაკენ, ეცა კლიტეს, მოსწიადამოამტვრია ღერო. რამდენიმე გლეხი შევარდა კარღიაბოსელშიდაიქიდამგამოაგდოძროხა.წაქცევადაყელისგამოჭრა ამ ძროხისა ერთი იყო. სოსიკა ბიჭის ცოლ-შვილმაშეჰქმნაერთისაშინელიტირილიდათავშიცემა.თვითპატრონიკარგახანსგაშტერებულიიდგა.უნდოდაგაეღიმა, თითქო რაღაც ნიშნი მოეგო მოძალადეხალხისათვის, მაგრამ დიდხანს ვერ გასძლო ამ გვარმდგომარეობაში. ძირდაცემულმა, ყელგამოჭრილმაძროხის ხრიალმა გასტეხა მისი მოთმინება და მის

თვალებიდამზედი-ზედ გადმოვარდარამდენიმე წვეთიცრემლი.ისგაშმაგებულისახითგადახტაწინდაორთავხელებით ეცა ყელში გიგოს. უკანასკნელმა იწყო მისიმოგერება, მალე გააშვებინა ხელიდა მუცელში წიხლისკვრით გადააგდო იქით. სოსიკა ბიჭი დაეცა მიწაზე,შეიწუხა გულიდა მკვდარივითუძრავად გაიჭიმა. ახლაამაზედგაჩნდა მისცოლ-შვილსადანათესავებშითავშიცემა და ვაი-ვაგლახი. ხალხიც, ცოტა არ იყო, შეკრთაწინაპირველად, მაგრამ რა შენიშნა, რომ სოსიკა ბიჭიცუღლუტობდა, ანება მას თავი და მიბრუნდამამასახლისის კარებისაკენ. მინდვრიდამ მოგდებულიშვიდ-რვა თუმნიანი ხარი დასცეს ძირს და გამოსჭრესყელი. ამის შემდეგ სამთავ დაკლული საქონელიშეაგროვეს ერთგან, დაატყავეს, დასჭრეს და დაურიგესსოფელს.

-კონასარმიუგზავნოთ-რა,კონას!..-დაიძახავანომ.

- იმას სახლი შეუკარით, გაგზავნა როგორ იქნება... -მოისმააქეთ-იქიდამ.

ამისშემდეგხალხითავიანთსახლებშიწავიდ-წამოვიდა.ხუმარა ნინიკამ კი აიარა კონას აივნის კიბედა შევიდამისსახლში.

VII

ამ სახლში ნინიკას დახვდნენ თვით სახლის პატრონითავადი კონა ხმამაღალაშვილი, აზნაური ილიკომხიარულაძე და მამასახლისი ქრისტესია ნაცრიაშვილი.სამოც წლამდისინ მიღწეული, მომღიმარე, პატარაპლუტური თვალებით შემკული, გახუნებული ფარჩისახალუხისამარაიჯდაკონატახტზედდადაბალისხმითებაასებოდა იქა მყოფთ, რომელნიც მასზედ კარგამოშორებითისხდნენსკამებზედა.

- შენც მე მომძებნე? მოდი, შვილო, მოდი! - ალერსიანისხმითუთხრა კონამ ნინიკას,როდესაც ამუკანასკნელმაშეაღოპირველისკარები.

-ღმერთმა შენი ნუგეშიდა იმედი ნუ მომიშალოს, შენიჭირიმე! - სთქვა ნინიკამ, -დაგვაწიოკეს, შენი ჭირიმე!..ერთიძროხამყავდა,ისიცდღესდამიკლეს...

- დაგვღუპეს, დაგვღუპეს, შენი ჭირიმე! - დაიწყომამასახლისმა,-ათთუმნიანიხარიდამიკლეს.ესსულკისოსიაშვილისაგანმოხდა.

-სულ,სულიმისაგან!..-დაუმატანინიკამ.

- სოსიაშვილიც ხომ სათოკეა, მაგრამ ის ისე არ არისდამნაშავე, როგორც ვანო!.. - სთქვა კონამ, - სულ იმანარიაესსოფელი.ღმერთიმაგასარასწამს,საყდარშიეგარდადის, მღვდლებს, ბერებს, ჩინოვნიკებს

მუქთამჭამელებსეძახის,თავადაზნაურობადასაძრახისიხარისხისააო... ყველაფერში თანასწორობა დათავისუფლება უნდა იყოსო... ამისთანა ლაპარაკმაგააგიჟა ხალხი. ორიოდ-სამი კაცის მეტი სოფელშიძაღლადარავინმაგდებს.

- გაირყვნა, კნიაზო, ადამიანი გაირყვნა! - წარმოსთქვალაქუცით ილიკომ, - ვერა ქნეს კაი საქმე, გლეხები რომგაანთავისუფლეს!მასშემდეგწახდაქვეყანა,დაივიწყესუფროს-უნცროსობა და ვიღაც ბიჭ-ბუჭებმა გაბედვითიწყეს, ბატონო, სულ პირველსა და დიდ რამეებზელაპარაკი.ვაიდედასამტრისასა!

- ხემწიფე მრავალ მოწყალეა, - წარმოსთქვა კონამ, -მაგრამხალხიარვარგა,ხალხი.

- მართალი ბრძანებაა, შენი ჭირიმე, - სთქვეს ერთხმადმამასახლისმადანინიკამ.

- აუდევნებია სოსიაშვილი და ამ ქალაქ დღე სულიმასთანა გდია!... - სთქვა ვანოზედ აზნაურამ, - ეგოჯახდაქცეულიგვარსარცხვენს,გვარსა.

-მე, -იწყოკვალადკონამ, -მონდობილიმაქვსმთელიეჩვენი მხარე, აქ მეთვალყური უნდა ვადევნო - ვინ რაწინააღმდეგობას იტყვის, ანუ ჩაიდენს, მერე უნდადავასმინო... მე ეგ ვანო ბევრ რამეში მყავს დაჭერილი.აქამდინვითმინედა ახლაკიმოთმენა აღარშემიძლიან.ჩემგარდასხვებიცარიანდანიშნული,იმათრომგაიგონმაგის საქციელები და დაასმინონ, მე მაშინ საყვედურსმივიღებ და მოვაკლდები ჩემს ეხლანდელ ალაგსაც.ამასთანავე,საქმეგააჭირამაგშეჩვენებულმა.მედღესვექალაქწავალდა,მალემტერიმემომიკვდეს,მალემეეგმოგაშოროთთქვენა.

ხუმარა ნინიკა შეიშმუშნა, თავი მაღლა აიღო, თითქორაღაცუნდაეთქვა,მაგრამვეღარგაბედა,დაღონებულის

სახით გაშტერდა... შემდეგ თავი ჩაღუნა, გულიანადამოიოხრა.

-ეგებიესოსიაშვილიმოგვაშოროთროგორმე,ბატონო!..-წარმოსთქვამამასახლისმა.

-დიახ,დიახ!შენიჭირიმე,ბატონო!..-დაიძახანინიკამ,-სუგიგოსბრალია,სულა!..

- მაგას სხვანაირად მოევლება, - განაგრძო კონამ, - ჯერერთი:იქჩემიძმისთვისბარითთავიგაუტეხნია.დილასვნახე. ძიელ შეწუხებულია. ჩვენ, რასაკვირველია,ვიჩივლებთ. თქვენ ძალადობით ძროხები დაგიკლათ,სოსიკა ბიჭს ხომ კლიტეც გაუტეხა და კინაღამ კიდეცმოკლა... ამაზეთქვენ, სამთავენი, იჩივლებთ... მედა ესილიკომოწმეებათდაგვწერეთ...სხვამევიცი.

- ერთი კაი ქეიფი კი გამაწევინეთ-და, ვინ მამაძ... არ

გიმოწმებთ, თუ საჭირო იქნება, სუ ფიცილით ავამსებსუდსა...-სთქვაილიკომ.

-სოსიკაბიჭსაშეატყობინეთდახვალამოდითრიყეში,იქმიხეილ ყლაპიაშვილი დაგიწერთ ქაღალდსა დაგაგზავნითსუდისკენ.

-სოსიკაბიჭსროთქვენუბრძანოთ,უფროკარგიიქნება...-მოახსენამამასახლისმა.

-იმასბრძანებააღარუნდა.მეიმასკაიდარიგებამივეციწეღანდაკარგადაცაასრულა...-სთქვაკონამდაწამოდგაფეხზედ.

ყველანი წამოიშალნენ, დაუკრეს კონას თავი დამობრუნდნენკარებისაკენ. ამდროსაივანზედამოვარდაერთი რიყელი აზნაურიშვილი და, რა დაინახა კონა,შეღრიალამომტირალისხმით:

- ბატონო კონა! შენი ძმა, რევაზ, გამოგვეთხოვა! ასედაგვღუპადადაგვანელა.ვაიჩემთავსა,რომმეამდღესშევესწარი!..

კონა გაშეშდა ერთ ალაგას, მისი გაჭყეტილი თვალებიკარგახანსუძრავადიცქირებოდნენამბისმომტანისაკენ.შემდეგ გიჟივით ხელი გაიქნია და ერთი საშინელიდაიღრიალა:

- ვაიმე, ძმაო! ვაი, ჩვენ დაღუპვასა! - დავარდა ისევტახტზე და თავსა და პირში წაიშინა ხელები. მეორეოთახიდან გამოვარდა კონას მეუღლე, რიფსიმე, დამივარდა ქმარსა, კარზე მიმავალნიც ისევ მიბრუნდნენუკან. ამათ ჩვეულებრივჯერ მიუსამძიმრესდა შემდეგდაუწყესნუგეშისცემა.კონამკარგახანსიღრიალადაიცათავში. ბოლოს, როგორც იყო, დაჩუმდა, შეაკაზმინაცხენები, გაიყოლა თან აზნაურა ილიკო და თავისკნეინით გასწია რიყისაკენ. როდესაც ამ ცხენოსნებმა

გიგოს სახლს აუარეს გვერდზედ, კონამ გულში ხელიჩაიკრადახმამაღლადაიძახა:

-მაშამგულზემიწადამეყაროს,თუმეშენციმბირშიარგიკრათავი.

VIII

- მე ვიცი მაგათწვიმა მოუვათ... -უთხრა მგზავრებზედმამასახლისმანინიკას,როდესაცესენიორთავენიერთად,გამოვიდნენ კონას კარ-მიდამოდან. - ე ღრუბლებიროგორღაცაიშალა.

- ნეტა ერთი ღმერთმა ბრძანოს და წვიმა მოვიდეს, -ამოოხვრით სთქვა ნინიკამ, - მაგათ რა უშავთ, ძმაო.ეხლავეიქდაიბადებიან.

-ღმერთო,წვიმა,ღმერთო!-დაიძახესთითქმისორთავემ

ერთად.

უცებ ცამ დაიგრიალა და გაისმა ქუხილის ხმა. ამ ხმამმთელი სოფელი თითქო ღრმა ძილიდან გამოაღვიძაო.სოფელშიგაჩნდახმაურობა:ხალხიგამოიფინაბანებზედ.

-ღმერთო,წვიმა,ღმერთო!-ისმოდაყოველისმხრიდან...ქალი,კაცი,მოხუცი,ბავშვისულერთიანადშეღაღადებდაღმერთსა და შესთხოვდა წვიმას. თითქო მართლაღმერთმაშეისმინაესთხოვნა:ცადაიფარალურჯ-მოშავოღრუბლებით, გაჩნდა ჰაერში ჭექა-ქუხილი; შხაპუნაწვიმამ დაუშვა კოკისპირულად. უცებ ჰაერში გაისმარაღაც გრიალი, ზუზუნი, გავიდა ორიოდ წამიც დაუბედურმა გორიძირელებმა ცხადათ დაინახესგვალვაზედ არა ნაკლები თავიანთ ამომგდები მტერი -სეტყვა. ხალხი მიიმალ-მოიმალა. ცოტა ხანს უკანსაყდრის ზარებს აუყენეს რაკარუკი, მაგრამ სეტყვათავისას არ იშლიდა. ნახევარ საათის განმავლობაში

მსხვილ თხილის ტოლა სეტყვას გაჰქონდა შესაზარიგრიალი მთელს ამ არემარეზე. მიწა მოიფინა სეტყვით,გაჩნდანიაღვრები.დაქანებულიმთიდამმოეცასოფელსწყლისდიდრონინაკადულები.

-არიქათ,გვიშველეთ,თქვენიჭირიმე!ქრისტიანებივინახართ,გვიშველეთ,ვიხრჩობით!-გაისმაუცებდედაკაცისხმა.ამდაძახებამმთელსოფელშიასტეხახმაურობა.

- ხალხო! უშველეთ, უშველეთ!.. კაციაანი ნიაღვარმაწაიღო! - მოისმა ვანოს ხმა. პატარა ხანსუკან გამოჩნდათვით ვანოც. თავშიშველ-ფეხშიშველა ის ყვირილითგარბოდა კაციაანთ სახლისაკენ; აი, მივიდა კიდეც ამსახლთან. ნიაღვრის ვეებერთელა ნაკადული მისცემოდაღრმადჩათხრილმიწურს,ჩამოეგდოკარებიდაგრიალითშედიოდასახლში.ვანოსაჩქაროზედგადახტაწყალშიდაბარბაცით შეჰყვა მას სახლშია, სახლი ნახევრობამდისინწყლით იყო სავსე. ძაღლი, ქათამი, ინდაური, კასრი,

გოდორი და სხვა სულ ერთმანეთში იყვნენ არეულნი.ზოგი ამათგანი იხრჩობოდა, ზოგიც მოეტივტივებინააქაფებულს წყალს და გაჩქარებით მიჰქონდ-მოჰქონდააქეთ-იქით. სახლის პატრონთ ცოლ-ქმართ, ბავშვებიფქვილის გოდრებზედ შეესხათ, თვით კი, რაცმოხვდებოდათ,აყრიდნენკარებს.

- გვიშველე, შენი ჭირიმე, ვანო, გვიშველე! - დაიძახესცოლ-ქმართ,როდესაცვანომათწინგაჩნდა.

-ქვემოკედელიხევისაკენარის,აბამივაწვეთიმას,ეგებიგადავანგრიოთ, -სთქვავანომდაგაჰქანდაკედლისაკენ,მივიდა ამკედელთან,მიაბჯინაზურგიდარაცძალიდაღონეჰქონდამიაწვამას.ცოლ-ქმარნიმიეშველნენვანოს,ამდროსსახლშიშემოცვივდნენშვიდი-რვაგლეხკაცნიდაესენიც მიეხვივნენ ქვემოთა კედელს. კედლის ერთმანაწილმა დაიგრიალა და გადაწვა ხევში. დაგუბუბულსწყალს მიეცა გზა, ოჯახობა გადურჩა დაღუპვასა,

მშველელნი გამოცვივდნენ აქედამდა გაჰქანდნენ ახლამეორე გლეხის სახლისაკენ, საიდანაც ისმოდა საშინელიჟრიამული.

-არიქათ,ბიჭებო!ჩვენსოლომონასშევარდნიანიაღვარი,-დაიყვირავანომდამოუმატასირბილს.უცებგაუსხლტაფეხი, დაეცა ძირს და თავი დაჰკრა ქვასა... სისხლითქრიალით ჩამოედინა შუბლზედ, მაგრამ ვანომთითქოვერცკიიგრძნოესა:სწრაფადწამოხტაისევფეხზედდაერთს წამს თავის ამხანაგებით მიიჭრა მოხუცებულსოლომონას სახლთან. აქ უფრო დიდი ნაკადულიშედიოდა სახლში; მეორე უბედურებაც მასშიმდგომარეობდა,რომსახლიმთლადმიწაშიიჯდადაარაჰქონდაგასანგრევიკედელი.

-ნიაღვარიგადუგდეთიქით,ნიაღვარი! -დაიძახავანომ.რამდენიმე გლეხი ეცა ნაკადულს, ზოგნი შეცვივდნენსახლში. კარებთან ესენი შეეფეთნენ გიგოს, რომელსაც

ხელში ეჭირა სოლომონა და მოიწევდა კარებისაკენ,მაგრამაი,მიჰკრამასმძლავრმანაკადულმა,დასცაძირსდა გორაობით წაიღო ქვემოთკენ. ახლად შესულებიმიეშველნენ გიგოს და სოლომონა საჩქაროზედგამოიტაცეს კარზედ, მაგრამ ეს შველა გვიანღა იყო.დასუსტებულ ავადმყოფ მოხუცებულისთვის ლოგინშიმოესწრონიაღვარს,ეყლაპებინარამდენჯერმეწყალიდაგიგოს ხელში დამხრჩვალიყო საწყალი. ამის გამოტანისშემდეგ უვნებლად გამოასხეს სახლიდამ მისი ცოლ-შვილიც...კარებზედგაჩნდაერთისაშინელიტირილიდაწიოკობა. მთელი სოფელი თავს დაედო ამ უბედურთა.ასე გასინჯეთ ბავშვებიც კი დასტიროდნენ კეთილ,ჭკვიან მოხუცებულ სოლომონას. პატარა ხანს უკანჩვენმა ბებერმა ბაბალემ წაიყვანა თავის სახლშისოლომონას ცოლ-შვილი, თითონ გარდაცვალებული კისაყდარში წააღებინა მღვდელმა. რამდენსამე სხვაგლეხკაცთაც შეუვარდათ სახლში ნიაღვარი. ერთს

მათგანს დაუხრჩო ხბო, მეორეს ხარი... სხვანიმშვიდობით გადურჩნენ უბედურებას, მაგრამ ვენახები,ვენახები!..

IX

გავიდა სამი,თუოთხიდღე ამ ამბის შემდეგ. ამდროსგანმავლობაში არც კონა და არც მისი მომხრე გლეხნისოფელში არსად არა სჩანდნენ. გორიძირელებმა ვერშენიშნესესა.მათგულსსხვადიდიჯავრიდასევდააწვა,იგინი ჰგლოვობდნენ სეტყვისაგან განადგურებულსთავის ვენახებს. იყო კვირა დღე, გორიძირის ტაძარშიწირვა იდგა... ხალხი არაჩვეულებრივ ბლომადშეგროვილიყო ამ ტაძრის კარებწინ და სევდიანის,მწარეთ დაღრეჯილის სახით, იწერდა ხანდისხანპირჯვარს:,,ღმერთო,მოგვხედე,ღმერთო,შენმადლსადაშენ სახელსა”. გაისმოდა ხოლმე გლეხების მწუხარე ხმაყოველ ამდროს.რადამართვია ამ საცოდავ ხალხს,რას

დაუხოცნიაასეუწყალოდესუბედურებისშვილნი.ერთსმათგანს აღარ ედო თვისი ნამდვილი ფერი და სახე.ჩაცვივნული თვალები საცოდავათ გამოიცქირებოდნენთვის მორღვეულს ბუდეთაგან, გამხდარს,გაყვითლებულს სახეზედ ისეთი ღრმა სევდა და ვაებაჰქონდათგადაშლილი,თითქომასზედთავისდღეშიარცერთხელ არა ჰქონიყვეს ადგილი მხიარულებისგამოხატულებას.

-დავიღუპენით,ძმაო,დავიღუპენით!-წამოიძახაერთმაგლეხმა.

-იდიდოს,ღმერთო,შენისახელი!.. -დაუმატამეორემ, -თუ გაგვაჩინე, მოგვიმართე კიდეც ცოტა რამ ხელი,თუარა და, ბარემ სუ ერთ დღეს მიიბარე ჩვენი სული დამოგვარჩინეამწვადადაგვასა.

- ეხ, ძმაო! -დაიძახა მესამემთავის ქექით, - აღარც რა

ღმერთიყოფილასაწყალიკაცისათვინ.

- ე მაგ ლაპარაკსა, შვილოსან, - დაიძახა ერთმამოხუცებულმა გლეხმა, - ისა სჯობიან,რომ ე ჩვენთავსჩვენვერამეუწამლოთ.თუღმერთმაცაიღოჩვენზეხელიეჩვენმაინცნუვახდენთერთმანეთსა.ღმერთერწმუნე,რო კინაღამ მოვკალი გუშინ ჩემი დედაკაცი.გაბრაზებულმა სხვა ვეღარა მოვახერხე რა. ვენახიდგანგამოვედი... ე წმინდა წირვის მადლმა, რო ძლივმოვადგამდი ფეხებსა. შევხედოთ, კაცო და, ე დათუასუღელი კამეჩი გადასულა ჩემ სიმინდში და აოხრებსიქაურობას... გავიმაგროთ, ხალხო, საქონელი... ესიმინდები არ არი წამხდარი, თითქო კიდეც არგოსეტყვამა;ეგებიესიმინდიმაინცმოგვივიდესრამე.

- ე წმინდა გიორგის მადლმა, კინაღამ შემომაკვდა ჩემიბიჭი ეგ რო გავიგე, - უპასუხადათუამ, - მა რაა, ძმაო,საქონელიპირუტყვია,თუ ჩვენ არდავიჭირეთ,იმათრა

ჭკუააქვთ.

-დათუა!-დაიძახაერთმაგლეხმა,-იშენლომაკამეჩსრადამართვია,კაცო!ფეხი,თითქო,ამოვარდნილიაქვს.

- მა რა ჯანაბაა, ამოვარდნილი აქვს. ი ნიაღვარში გზავეღარ გაეგნოდა ცალი ფეხი ჩვენებიანთ პატარა ბანშიჩავარდნოდა...

-ჰეი,ჰეი,ჰეი! - ამოოხვრითსთქვა ახლასხვაგლეხმა, -დიდი ცოდო არდაატრიალა იოხერმა სეტყვამა.რიყეში,კაცო,მთელიყლაპიაანთუბანისუწაულეკნიანიაღვარსა.მოეცა,თურმე, მთიდანწყალიდა იმათიწივილ-კივილიცაშიადიოდა,ორი,თუსამიბავშვიდაეხრჩო.ყლაპიაანთთეიმურაზასთვინ მთვრალისათვინ მოესწრო სეტყვასა.გუშინ,თურმე,იპოვნესრიყეზელამქვეშა.

-ჩვენისოფლისთანაზარალიკიარასოფელსარმოსვლია,

ძმაო, - სთქვა მოხუცებულმა გლეხმა, - ერთი ჩვენისოლომონაერთქალაქათაღირდა...

- მოგვმადლე უფალო, უფალო შეგვიწყალე, უფალოშეგვიწყალე!.. - მთქნარებით მისძახა დიაკვანს ერთმაგლეხთაგანმა.

- ღმერთო, შენი მადლისა და შენი სახელის ჭირიმე! -ერთხმადდაიგრიალახალხმაპირჯვრისწერით.

ამის შემდეგ მობაასეთა შორის კარგა ხანს სიჩუმეჩამოვარდა,ამდროსუცებორღობიდამმოისმარამდენიმებავშვისტირილიდაჟღავი-ჟღუვი.ხალხმამიიხედაიქით.შვიდი-რვა პატარა ბავშვი გულებდახეთქილები,საშინელის წივილ-კივილით გამოცვივდნენ ორღობიდამდა,ქორისაგანშეშინებულჩიტებივით,შეიმალნენსადაცკი თავშესაფარი რამე დახვდათ. ბავშვები დაჩუმდნენ,ახლა ძაღლებმა ასტეხეს გაბმით ყეფა და ყმუილი ისე,

როგორათაციციანმათმგლისდანახვაზედ.

- ადე, კაცო, გავიქცეთ, - დაიძახა ერთმა გლეხმა, - მაბავშვებს სწორეთ მგელი გამოუდგათ. - რამდენიმეახალგაზრდაბიჭმასაჩქროთწამოავლესქუდებსხელიდაისიყო აპირებდნენორღობისკენგაქცევას,რომ ამდროსიქიდამგამოვიდაშვიდი-რვაცხენოსანიკაცი.ზოგიერთსამათგანს რუსული სამხედრო ტანისამოსი ეცვა დაშარვლებზედაც რაღაცა წითელი ზოლები უჩნდა. კონასსახლის წინ მათ ვიღაც დედაკაცი დააყენეს, ჰკითხესრაღაცდა,რამიიღესმისგანჯეროვანიპასუხი,შემოჰკრესქუსლი ცხენებს და, ჭენებით მიიჭრნენ ჩვენი ვანოსსახლთან... ამათგან სამნი გადმოხტნენ ცხენებიდამ დაგულდაგულ შევიდნენ ვანოს ოთახში. დანარჩენთამოიღეს ხმალი და შემოეხვივნენ სახლს გარშემო.საყდრის წინ მდგომი გლეხობა შეშინდა: ჯერ ვანოსსახლს მიაკერეს თვალები, შემდეგ გაოცებულის სახით

შეხედეს ერთმანეთს, მაგრამ რაკი ერთმანეთის სახეზეშიშის მეტი ვერა ამოიკითხეს რა, წამოავლეს ქუდებსხელი. ზოგი ტაძარში შევიდა, ზოგმაც ვენახებისკენმოუსვა. ორიოდ-სამმა გლეხმა კი შემოიკრიფესგაბედულობადაქუდმოხდილინელ-ნელაგასწიესვანოსსახლისკენ. მათ იქვე ახლო მიუერთდა ფერწასულიგიგოც.

-რაარის,გიგო,რაანბავიაესა!-დაეკითხნენმასგლეხნი.

- რაღაც ცუდი ანბავი-კიადა, რა არი, არ ვიცი, - მიუგოგიგომ.

ამგვარისლაპარაკითმივიდნენესენიდადადგნენვანოსოთახისფანჯრების პირდაპირ. ამდროს გაიღოფანჯარადაერთმამოსულთაგანმაგამოსძახაგლეხებს:

-აქმოდით,აქა!..მოწმეებათდაესწარით.

გლეხებმატორტმანითგასწიესვანოსსახლისკენ;აიარესპატარა კიბე და შევიდნენ ოთახში. ვანო, ცოტაფერშეცვლილი, ნიდაყვით დაბჯენოდა ფანჯრის ქვემოფიცარს და გაშტერებული შესცქეროდა ხელებში ერთსგაბერილუცხოკაცს,რომელიციდგამისმაგიდასთანდანელ-ნელასინჯავდადაათვალიერებდამისწიგნებსადაქაღალდებს. აიმორჩაგაბერილიკაციწიგნებისსინჯვას,შუბლი შეიკრა და უკმაყოფილოთ მიჰყარა ეს წიგნებიიქით.ახლაგამოსწიამაგიდისუჯრასდაიქიდამამოიღოერთი ბღუჯა ხელნაწერი ქაღალდები. ვანო უცებგასწორდა, მარჯვენა ხელი წაივლო თმაზე და ჩუმათწაიბუტბუტა:

-ვაი,ვაი!იგიგოცრომგააბან!-დადააჩერდაქაღალდებს.

გაბერილმა გასინჯა ერთი, ორი, სამი ქაღალდი, მეოთხექაღალდს მიჰკრა ხელი და გადააგდო გასინჯულქაღალდებში. ვანო თითქმის შეხტა სიხარულით.

ჩვეულებრივიფერი გადაეკრა მის სახესდა მომცინარისთვალებით შეიხედა კარებისაკენ. გიგო ამ წამს ციურმანანასავით ნატრობდა... მისი და ვანოს თვალებიშეხვდნენ ერთმანეთს, გიგომ მიიხედ-მოიხედა დაშემდეგთვალებითდაეკითხა ვანოს, ეს რა ამბავია შენთავსაო. ვანომ თავი გაუქნია და თვალებითვე მიუგო:არაფერი, რაღასაც ჩირთი-ფირთობენო. ამ დროსგაბერილმა კაცმა ხელში აიღო პატარა ხელნაწერირვეული,დაუძახადამისცამოწმეებისდამძახებელს.მანგადაათვალიერ-გადმოათვალიერა ეს რვეული და რაღაცდაბალილაპარაკისშემდეგდაუბრუნაისისევგაბერილსკაცსავე.ამანრვეულიდაიდოწინდამოუბრუნდავანოს.

-ესრვეულივისეკუთვნის?!

ვანომ აუჩქარებლივ გადახედა ამ რვეულს დაცოტაოდენისიჩუმისშემდეგ,გულდამშვიდებითმიუგო:

-ეგრვეულიჩემია.

-ვისინათარგმნია?..

-ჩემი!

-რამიზნითსთარგმნეშენესა?

-ფულიმომცასხვამდაგადავთარგმნე.

-ვინარისისსხვა?

-არვიცი!მანამდისინარვიცნობდიდაშემდეგმეისაღარმინახავს.

ესლაპარაკი სულ მართლადდასწერა გაბერილმა კაცმადა ბოლოს მოაწერინა ვანოს ხელი. მოწმეებისმაგივრათაც ,,მათის ხელის ჩამორთმევით” ხელი ერთმა

მოსულთაგანმა მოაწერა. ეს ქაღალდი და რვეულიგაბერილმა კაცმა ჩაიდო უბეში, შემდეგ ფშვენითწამოდგაფეხზედდაუთხრავანოს:

-თქვენდაჭერილიბრძანდებით!-სთქვაესდაგამოსწიაკარებისაკენ, გამოირეკა წინ მოწმეები და გამოვიდაკარზედ. ცოტა ხანს უკან გამოიყვანეს ვანოც, შესვესცხენზედდაგააქანესქალაქისაკენ.

-ვანო,სადმიჰყევხართ,სადა!..-დაუყვირავანოსგიგომა.

-ვირისაბანოში!-მოისმავანოსხმა.

იმავე დღეს, საღამო ჟამზედ, პოლიციის ბოქაულირამდენიმეიასაულითმობრძანდაგორიძირაში...მანუცებდაიჭირაგიგო,შეუკრახელებიდაწაიყვანასატუსაღოში.

X

საშინელი შიშის ზარიდასცა ამ ამბებმა ჩვენსტანჯულგორიძირელებს.ყოველმათგანსეგონა,რომ აი, ანეხლა,ან ეხლა მოვლენ და ყველას ქალაქს წაგვასხამენო.დედაკაცების და ბავშვების ბღავილ-თავშიცემას აღარაჰქონდა დასასრული. მამაკაცნი, მწარეთ სულითა დაგულით დაცემულნი, დარეტიანებულივითწელმოწყვეტილნი, იმალებოდნენ თავიანთ ქოხმახებშიდა წინათვე გულში ეთხოვებოდნენ თავის საცოდავმშობელთ და ცოლ-შვილთ. ამგვარს ყოფაში გაატარესგორიძირელებმა ხუთი, თუ ექვსი თვე. ამ დროსგანმავლობაში კონა და მისი მომხრე გლეხნი სწორეთთვითმპყრობელმეფეებადგადაიქცნენ.მათსსიტყვასდაბრძანებას ყურმოჭრილ ყმასავებ ასრულებდა მთელისოფელი. ამასთანავე, რაც კი რამ გააჩნდათ გლეხთ,მიწისა, თუ ხის მოსავალი, სულ ყველა კონასთანმიჰქონდათძღვნადდამუხლმოდრეკითევედრებოდნენმას, მოებრუნებინა მათზე გული და დაეხსნა იგინი

მომავალიტანჯვისაგან.პატიოსანი,ბრწყინვალეთავადიდა მისი უგუნური, წმინდა თავადიშვილური,ამპარტავნებით სავსე მეუღლე კნეინა რიფსიმემრისხანესსახითხვდებოდენგლეხთდამოჰყვებოდნენხარხარს,როდესაცმათგანმიტანილსოფლსადასისხლსგვერდსმოუსხდებოდნენხოლმე.ერთსდღესამგვარადუსხდნენცოლ-ქმარნიერთსკალათსმშვენიერსყურძენს,დასცინოდნენგლეხთაუგუნურებასდათანაცნელ-ნელაშეექცეოდნენ ამ უგუნურების ნაყოფს. ამ დროს გაიღომათიოთახის კარიდა შიგნით ქუდმოხდილი შემოვიდაქალაქიდამ მოსული მოჯამაგირე. ამან რამდენჯერმეგადასდგაფეხიდაბატონსმიართვადაბეჭდილიწერილი.ეს წერილი ბატონმა ფაცი-ფუცით გახსნა და წაიკითხა.კმაყოფილების და გულითადი სიხარულის ღიმილიგადაეკრამთლადმისსახეს.წაკითხულიწერილითავისმეუღლეს გარდასცა, თვით კი, ფრთებშესხმულივითწამოხტა ფეხზედ, გაჰქანდა, დაეცა ორთავ მუხლზედ

ოქრო-ვერცხლითმოჭედილხატისწინდახელგაპყრობითშეჰღაღადა მას: ,,დიდება შენს სიძლიერესა, ყოვლადშემძლებელო ღმერთო, მფარველო ყოვლის ჩემისთანაკაცისაო. აღგისრულებ,შენმამადლმადაშენმასახელმა,რაცაღთქმადაგიდე”.სთქვარაეს,წარმოდგაფეხზედდადაუყვირაბიჭს:

-ჩქარა,სოსიკაბიჭი,მამასახლისიდანინიკამომგვარეთაქა. - ბიჭი გაიქცა და ათიოდ წამის შემდეგ მოიყვანასამთავედასახელებულნიგლეხნი.

-აირაწიგნიმივიღედღესმექალაქიდამ... -უთხრამათკონამ აივანზედ და თვით წერილისათვის შებრუნდასახლში, გამოარბენინა იქიდამ წერილი და ხმამაღლაწაუკითხა:

“თქვენო ბრწყინვალებავ, კნიაზო კონა. პირველადუმდაბლესად თავს გიკრამ და მერე მოგახსენებთ მას,

რისაც გაგებაც გწადიანთ თქვენ. ვანო მხიარულაძე,მართალია, ძმებმა პირობით გამოაშვებინეს ციხიდამ,მაგრამ ჭლექი ისე გაძლიერებოდა მას ციხეში, რომ ორიკვირის მეტი ვეღარ იცოცხლა.დღეს ასაფლავებენ იმასა.გიგო სოსიაშვილის საქმე უფრო კარგად წავიდა.კაცისმკვლელობისთვინ,კლიტისგატეხისთვინდაკიდევრაღაებისთვინაცციმბირშიგაგზავნაგადაუწყვიტესდაამთვისგასულსჰგზავნიან.თქვენიმორჩილიმონააზნაურიმიხეილყლაპიაშვილი”.

-რახანეგრეა,-დაიძახასოსიკაბიჭმა,-წავიდეთეხლავედაახლაჩვენდავკლათგიგოსძროხა.

-ანგრეიყვეს,ანგრე!-დაუკრამასკვერიმამასახლისმა.

-წადით,წაიყვანეთეჩემიბიჭებიცადაეხლავედაკალით,-უბრძანამათკონამ.

-ეხლანახირშიეყოლებათ,შენიჭირიმე,იმათძროხაი... -სთქვანინიკამ.

- მაშ საღამოზე მიუცვინდით... - უთხრა მათ კონამ დაშევიდასახლში.

გლეხკაცნი წამოვიდნენ და მოჰფინეს მთელ სოფელსვანოსი და გიგოს ამბავი. ახლა ამ ამბებმა ასტეხესსოფელში ალიაქოთი. შეიტყო ეს ამბავი გიგოს პატარამოხუცებულმადედამ... მისმაუბედურმა ცოლ-შვილმა...ცოფიან ძროხასავებ, სრულიად არა ადამიანის ხმით,შეჰქმნა ბღავილი საცოდავმა ბებერმა. ამდენს ხანსშემაგრებული ცრემლი ეხლა წასკდა და საღამომდისინ,თითქო, სულ ცრემლად დაიცალა ის. ბუნებით პატარატანისა, მოხუცებულობისაგან დალეული ბაბალე დღეს,რამდენიმე საათის განმავლობაში, სწორედ მუშტისტოლა გახდა. ის იჯდა დერეფანში, მოსთქვამდაშესაზარის ხმით, იბდღვნიდა გათეთრებულს თმასა,

იკაწრავდაძვლებზედშავადმიმხმარსლოყებს,იგლეჯდაპაწაწკინა მიმჭკნარ ძუძუებს; ხანაც პირქვე დაცემულიჰგლეჯდადაჩაბღუოდამიწას.

“შვილო,მერო არწამექეზებინე,იქნება არწასულიყავი.მე, აყეფებული, რათ გაქეზებდი! რათა გჭრიდი, შვილო,ყელსა!დედის ხელით მოკლულო შვილო! ვისდაუყარეშენი პატარა შვილები!.. დაიქცეს და დაიღუპოს შენისამართალი...ოი,ერთიდამანახვაროგორმეშენითავი,შესისხლისმსმელო, შენა. სად დამიღუპე შვილი, სადა...”ბებერსმისძახოდარძალი,ამათ-გიგოსპატარაქალ-ვაჟიდა მთელს იმ არემარეზედტრიალებდა ერთი საშინელისაცოდაობა.ამსაცოდაობამკონასგულამდისინაცმიაწია:მან დაუძახა წეღანდელს გლეხებს და უბრძანა, რომძროხის დაკვლა მათ სამი დღით გადაედოთ. გლეხთაღასრულეს ეს ბრძანება. სამი დღის შემდეგ, საღამოჟამზედ, ეს გლეხნი და კონას ორი ბიჭი შეგროვდნენ

ერთადდა,როდესაცნახირიმოვიდა,მიუცვივდნენგიგოსდანიავებულ სახლობას, ეცნენ ძროხას და ბებერიბაბალეს წინ დასცეს მიწაზედ. მოხუცებული ჯერ ვერმიხვდა თუ რასა სჩადიოდნენ ესენი, მაგრამ როდესაცსოსიკაბიჭმახანჯალიამოიღო,ისწამოვარდაფეხზედდაგამწარებულიეცაძროხას.

- ბიჭო, რათ მიკლამთ ძროხაშა... რა დამიშავებიათქვენთვიშა...-დაიჩიფჩიფახმაწასულმაბებერმა.

- შენმა შვილმარო ძროხებიდაგვიხოცადა მეც კინაღამმომკლა, შენ ალა ალა ხო არა გგონია... -დაუყვირა მასსოსიკაბიჭმა.

- გენაცვალეთ, ნუ დამღუპამთ, ნუ დამანელებთ... ეობლებიშშარჩენადმინდაძროხაი...

- დაიკარქე იქითა, - შეუტია ბაბალეს მამასახლისმა და

წაავლო მას ხელი, რომ იქითკენ გადაეგდო. ბებერმამოხვია ორთავ ხელები ძროხის კისერს და აღარაშორდებოდამას.

- მედამკალით, მე!თქვენი ჭირიმე!.. -კვნესითდაიძახაბებერმა...

- გაგვეცალე, ბებერო, გაგვეცალე!.. - დაუყვირეს აქეთ-იქიდამ.

- ნუ დამღუპამთ, თქვენი ჭირიმე. ოღონდ ძროხაშ ნუდამიკლამთდა აჰა,მედამკალით... -სთქვაბაბალემდამართლაგადუღოკისერიხანჯალამოღებულსოსიკაბიჭს.

-შენთუდაგკალით,შენმამზემ,ასეთწვენკიგაიკეთებ,როიმისჭამითვეღარდავძღეთ...-სთქვახუმარანინიკამ.

ბებერი გადააგდეს იქითკენ და ძროხას საჩქაროზედ

მოსჭრეს თავი. ამ თავს ტირილით მოუსხდნენგვერდზედ გიგოს პატარა შვილები. ჯერ ისევ თბილმათავმა ყურები გაანძრია და პირი გააღო. ეს შენიშნესბავშვებმა, უცებ გაჩუმდნენ და სიხარულით შესცინესერთმანეთს.

-ჩვენიდედოცოცქალიასიდა,ალაა?

-ჰოდე,დილილმე,ცოცქალიაჩვენიდედოი.

-სიდა,პილილოაგალგააგო.

-ექლაგააგებც...დაიცა...

პატარებიგაშტერდნენდადაუწყესძროხისთავსცქერა...მაგრამძროხისთავმააღარცპირიდააღარცყურებიაღარგაანძრია… პატარები დაღონდნენ და ცოტა ხანს უკანიწყეს ისევ ტირილი. მოვიდა მათთან მათი დედა და

შეიყვანაისინისახლში.

- დაიცა, მოვიდეც მამაი... იცე მოგკლამს ლოო, - უკანმოხედვითდაემუქრავიღაცასგიგოსპატარაბიჭი.

ამ ამბავმა სულ ბოლო მოუღო საცოდავ ბებერს. იმღამესვეგააცივაიმასდამეორედღესისეშეწუხდა,რომაზიარებინესკიდეც.ბევრი აღარაუცოცხლიარამას ამისშემდეგ...ვახშმობისდროიქნებოდა,როდესაცდაიძახეს:ბაბალემოკვდაო.

დიახ, ჩემო ბატონო, ბაბალე მოშორდა ამ ,,ძაღლწუთისოფელს”, წამოიკიდა, მკითხველო, თქვენი ჭირითავის ბებრუხუნა ზურგზედ და გაუდგა იმ გზას,რომელზედაცგავლილიბევრიგვინახავსდაგამოვლილიკიაღარავინა.

ეს ხანა არის ამოღებული აკაკის ერთი ლექსიდამ.

ვსარგებლობ აქ ამით იმის გამოისობით, რომ ამლექსსხშირადა მღერის ხოლმე ჩვენი პროვინციალური, ცოტარისამეგაგებული,ახალგაზრდობა(ავტორი).

ალიI

ჩემსპატარაბიჭობაში,მაშინ,როდესაცშოლტისხმარებაკიარა,სახრისხეირიანადმოქნევაცარვიცოდი,როდესაცსაქონელს კი არა, ცალ გოჭსაც არავინ მომაბარებდამინდორში წასაყვანად, - მახსოვს - მქონდა ერთიგულითადი სურვილი, ნატვრა: მე მინდოდა,მენატრებოდა ტყის ნახვა! ვისაც კი ამ ჩემს სურვილსგამოუხატავდი,ყველანიხარხარსმოჰყვებოდნენხოლმედადაცინვითდაგაოცებითმეუბნებოდნენ:“ბიჭო-და,რახაზინები დაგიგულებია ტყეში, ან რა მარგალიტისთვლები დაგითესია შენ იქა, რო აგრე გენატრება მისინახვა?” ხაზინები!.. მარგალიტისთვლები!.. მაშინ არც კიმესმოდა, თუ რას ნიშნავდნენ ეს სიტყვები! ჩემი

სურვილი ამ გვარ მაღალ სიტყვებიდამ არმომდინარეობდა.ზამთარშითუზაფხულში,როდესაცკიჩემიმამა-ბიძებიტყიდამშინდაბრუნდებოდნენხოლმე,უსათუოდ რამე უნდა მოეტანათ ჩემთვის. ხანმომიტანდნენ გვრიტის ლამაზ კვერცხებს, ან გვრიტისბარტყებს;ხანმომიყვანდნენპაწაწკინაჩიტებს,მწყრებს,კურდღლის ბაჭიასდა სხვ. ხანაც მოჰქონდათლამაზადდაკროლილი გულსავსე თხილი, მოწითალო წვრილიწკეპლები,რომლებითაცმეპატარალასტებსვწნავდიდავუგებდი ფაცრებს ჩვენი მდინარის პაწაწკინტელატოტებში. ყოველ გაზაფხულზე ყველა ამას მშვენივრადგაკეთებული და მომართული ასკილის სტვირიცემატებოდა. ამდროს ჩემსთავს მე სრულ ბედნიერადავგრძნობდი. ყველა ესენი რომ ავიღოთ, შევაჯგუფოთერთად და მივაქციოთ ყურადღება მათ გავლენასიმისთანაპატარასიმონაზე,როგორიცმემაშინგახლდით,განა სასაცილო და გასაოცარი იქნებოდა რამე ჩემს

ნატვრაში?! მაშინ,რასაკვირველია, ამგვარ კითხვას ვერცმოვახერხებდი და ვერც გავბედავდი მის წარმოთქმას;მაგრამ იმას კი კარგად ვგრძნობდი, რომ ჩემიდარბაისელი დამცინავნი ვერ მექცეოდნენსამართლიანად და კარგად. ნაცვლად ჩემი უბრალოსურვილის დაკმაყოფილებისა, ისინი, როგორც ზემოთმოგახსენეთ,გაოცებითდამცინოდნენდაეგონათ,რომამგვარის მოქცევით გააქრობდნენ ჩემში ამ სურვილს!რასაკვირველია, სცდებოდნენ... გაქრობის მაგივრადმათმამოქმედებამესსურვილიგამიცხოველადაბოლოსნატვრად გადამიქცია. ამ ნატვრამ სულ მთლად მოიცვაჩემი არსება. ბევრჯელ თვით მხიარულ მდგომარეობისდროს მომაგონდებოდა ტყე, ჩემი ნატვრა, და ესმხიარულება წამს სულ მთლად ჩაიფუშებოდა ხოლმე.ერთხელგადამჯდარიჯოხისრაშზედ,შემოხვეულიჩემიტოლი ბიჭებით მედავქროლავდი ჩვენს მოედანზე... ამდროსუცებმომაგონდატყე;ვანებეჩემსამხანაგებსთავი

და, ვითომც აქ არაფერი ამბავი იყო, ჭენებით გამოვწიესოფლისაკენ. შიგ შუა სოფელში აქამომდე დგასღვთისმშობლისდანგრეული ეკლესია, ამ ნანგრევისაკენმივმართე ჩემი გზა. რამ მაფიქრებინა ესა, სწორედმოგახსენოთ, არ ვიცი, ის კი კარგად მახსოვს, რომ მეშევედი ამ ნანგრევში, მივედი ღვთისმშობლის ხატთან,დავიჩოქე და ვიწყე გულმხურვალედ ლოცვა:შევთხოვდი,რომმასმაინცაღესრულებინაჩემინატვრა...

- ბიჭო, სიმონა, შენა? რას მაიმუნობ, შე წუწკო შენა! -მომესმაუცებუკანიდამ.მემაშინვევიცანი ჩემიბებერიდიდიდედას ხმა. წამოვხტი ფეხზე და ფაცხა-ფუცხითდავეშვი ორღობეებისაკენ. ასე მეგონა, ერთი რამსაშინელი, სასაცილო საქმე ვქენი მეთქი... დამრცხვენოდა, მრცხვენოდა ისე, რომ გადავწყვიტევახშმობამდინ შინ არ შევსულიყავ. მართლაც-და, კარგახშირ-ბინდი იყო დაცემული, როდესაც მე ჩვენი ბაკის

კარები შევაჭრიალედა ჩუმი ნაბიჯით გავწიედარბაზისდერეფნისაკენ.მემინდოდაშემეტყო,იყოშინბებიაჩემითუ არა? ან თუ იყო, ლაპარაკობდა რასმე ჩემზე, თუკიდეც ელაპარაკნა. ამისათვის მივედი და ავიტუზეკარებთან. დავუგდე ყური, მომესმა ჩვენი აზნაურადიაკვნის,ზაქარიასხმა.

- მერწმუნე, გიორგი, - ეუბნებოდა ის მამაჩემს: -მერწმუნე,რომესესაყდრისახლოცხოვრებაშენთვისდაშენიოჯახისათვისარარისკარგი!მუდამღვთისკალთისქვეშა ხარ; მუდამ ყოველ შენს საქმეს ზედ დასცქერისდიდიმთავარ-მოწამეგიორგი.

- ვენაცვალე მაგის მადლსა და მაგის სახელსა! -გააწყვეტინამამაჩემმა, -დაგვცქიროს!ღმერთმახოიცის,რომ ჩემოჯახში კაცი არავის მოუკლავსდა ნაქურდალიარავისშემოუტანია!

- ჰეი, გიორგი, გიორგი, - დაიწყო კვალად დიაკვანმა. -ღვთისაწინაშე ვინ არის მართალ? შენ იქნება არ იცოდეშენი და შენი ოჯახის შეცოდებანი; ყოველივე ესე კიწინაშეღვთისაცხადარს!ამისათვისგირჩევ,რომაიყაროაქედამდააიშენსაბძელთანგადასახლდე...

მამაჩემმა ამაზე რაღაც უთხრა, მაგრამ ვერ გავიგონე;სჩანდა კია, რომ რაღაც გაჯავრებულად უთხრა ჩვენსეშმაკ და მაცდურ დიაკვანს. დიაკვანი ამის შემდეგწამოიბარგადაგამოსწიაგარეთ;გამომიარაგვერდზედაცუღლუტურისბუტბუტითგავიდაჩვენისახლიდამ.ამისგამოსვლის შემდეგ შევიცადე ცოტა ხანს კიდევ დაშემდეგ შევაღე კარიდა შევედი სახლში. აქ იყვნენ სულყველანი: ბებიაჩემი, მამაჩემი, დედა და სამი, ჯერახალგაზრდა,უცოლშვილო ბიძები. წინაპირველად ამათთითქო ვერ დამინახეს... თავისუფლად ჩავუარე კერასგვერდითდადედაჩემსამოვუჯექმუხლისძირას.

- ჩვენო ბერო, ჩვენო ბერო! აცხონე სული თუ არა? -დაიძახაუცებსიცილითუმცროსმაბიძამ...

- ბერო, ბერო! აბა ერთი გვითხარი,რასლოცულობდი! -დაიწყეს აქეთ-იქიდამ ყვირილი. ამას მოჰყვა საზოგადოსიცილი. მე ჩავუდე დედაჩემს კალთაში თავი დაგავინაბე.

- რას მიჰქარამთ ერთი!ლოცვა რა დასაცინია! - მოისმამამიჩემის ხმა. ამ ხმამ ცოტა არ იყოს გამათამამა:თავიავიღემაღლა.

-აბა,გენაცვალე,შვილო,მითხარი,რასეხვეწებოდიწეღანღვთიშობელსა?-მოვიდაჩემთანდადაყვავებითმითხრაბებიაჩემმა.

ამდაყვავებამუფროგამათამამა;მაგრამპასუხისგაცემასმაინცმაგრერიგადარავჩქარობდი.

- ვეხვეწებოდი: - ღმერთო და წმინდა გიორგი, ტყემაჩვენე მეთქი... - ვსთქვი დაბალის ხმით შემდეგცოტაოდენისსიჩუმისა.

ამ სიტყვებმა ხელმეორედ აღძრა მთელ ჩვენს დიდსდარბაზშიერთისაშინელისიცილიდახარხარი.

- ბიჭო-და, რა სანახავია ტყე, რო აგრე გენატრება იმისნახვა?-მითხრასიცილითუფროსმაბიძამ.

- შე რა გინდა! ოღონც-კი ერთი ტყეში წამიყვანეთ და,ღმერთმანი,სულმემოვუდგებიხარებს,-მივუგემე.

- კარგი, შვილო, კარგი! აი ამ ორ დღეში ფიჩხისთვისმოგვიხდებატყეშიწასვლადაშენცმაშინთანწაგიყვანთ,-დამპირდამამაჩემი.

-წაიყვანკიარადააისარუნდა!-წამოიძახადედაჩემმა.-

ეგებიაიქურმიდგანგადმოგივარდეთსადმე...ნუ,შვილონუ წაჰყვები... იქ ისეთი მგლებიდატურები არიან, რომაშინვეშეგჭამენ.

-სიმონა,-დაიძახაახლაბებიაჩემმა.-არწახვიდე,შვილო,თორეტყეშიალიდაგხვდება,წაგიჭერსყელშიხელსადადაგახრჩობს.

- ალი პატარა გოგო არ არი?.. იროგორ მომერევა მერე, -ვთქვიმე.

-ალი,ბიჭო,პატარაგოგოკიარარი, -დაურთოშუათანაბიძამ,- ალი ეშმაკების დედაკაცია... ისეთი ლამაზია,ისეთი,რომმზეთუნახავსაჰგავს.მშვენიერიწაბლისფერიდალალები აყრია ზურგზედა... ჩაჯდება ხოლმე ტყისწყლებში, გაიშლის თმასა, და ისველებს წყლითა დაოქროს სავარცხლითდაიწყებს ხოლმე ვარცხნასა.თუ ამდროს ადამიანს თვალი შეასწრო, მაშინვე წამოხტება,

ეცემადადაახრჩობს.

-იწყეულიძაანღონიერიათურმე, -დაუმატაუმცროსმაბიძამ.

ამისშემდეგგააბესალზელაპარაკიდათითორამეალისამბავი თითქმის ყველამა თქვა... სიცილი, ხუმრობა ამდროს სრულიად გაჰქრა. მათი ალაგი ხშირმა პირჯვრისწერამ და წმინდის გიორგის სახელის მოწოდებამდაიჭირა. ხალხი არა ხუმრობდა! ამან ძალიან, ძალიანშემაფიქრიანა. ვეღარც ვახშამი ვჭამე ხეირიანად დამთელი ღამეც მამლის ყივილამდე არ დამეძინა.ვფიქრობდი ალზე.თვალწინ მეხატებოდატყე. ამის შუაალაგას ვითომ მოჩანდა პატარა, ანკარა, მოჩქრიალემდინარე, რომელშიაც, ერთს მოფარებულ ალაგას,დიდთმაგაშლილიიჯდამშვენიერიმზეთუნახავიქალი -ალი. ალითავის ჟუჟუნა შავისთვალებით იცქირებოდააქეთ-იქით.უნდადაინახოსვინმეადამიანი,მივარდესდა

დაახრჩოს...ამგვარიწარმოდგენანიმეხვეოდნენგარშემომთელი ის ღამე. პირველ მამლის ყივილის შემდეგდამეძინა,მაგრამვაიამდაძინებას!სიზმარშივნახეალიდა გულგახეთქილმა გავაჭყიტე თვალები. ტყე და ალიახლა ერთმანეთთან მკვიდრად შეთვისებულ საგნათგარდიქცნენ ჩემთვის. ერთის ნახვა მენატრებოდა,მეორესიმეშინოდა...როგორ ავცდე ამუკანასკნელსისე,რომ მხოლოდ პირველი ვნახო, - აი ჩემი მაშინდელიფიქრების საგანი! თუმცა ბევრნაირად გავწიე დაგამოვწიე ეს საგანი, ბევრი ვიბუტბუტე ამის შესახებ,მაგრამ ერთმანეთზე მაგრა მიკრულიტყედა ალი მაინცვერ მოვაშორე ერთმანეთს. ბოლოს მაინც ისევ ტყემაჯობა ალსა! გადავწყვიტე, წავალ ტყეში, მაგრამ ჩემსმამა-ბიძათერთსნაბიჯზედაცარმოვშორდები-მეთქი.ამგარდაწყვეტილებითავდექიდილით.თუმცაცოტათავიცმტკიოდადაუხეიროდაცმაზმორებდა,მაგრამმაინცხმაარ ამომიღია ამაზედ. გაჩუმებული ვუცდიდი იმ დღეს,

როდესაც ჩემი მამა-ბიძანი ფიჩხისთვის ტყეში უნდაწასულიყვნენ.

II

ამ დღემაც დიდხანს არ მალოდინა. ორი დღის შემდეგ,საღამო ჟამზე, მამაჩემმა გამოიტანა შინიდამ ცული დასაძნეურემსდაუწყომართვა.ცოტახანსუკანჩემმაორმაბიძამ ბაკის კარებთან ერთი სხვა ურემიც მოაგორეს.უღლებს, აპეურებს და ტაბიკებს დაუწყეს ძებნა დაგამართვა.აქედამცხადადასჩანდარომესენიხვალტყეშიწასვლასაპირებდნენ.მამაჩემსღრეჯითმოვაგონეთვისიდაპირება...მანხელმეორედგანიმეორათავისაღთქმა.მემაინცმთლადარვენდეამდაპირებას:იმღამესუმცროსბიძასთან კარზე ძარ ქვეშ დავწექი, რომ უფრო კარგადმეყარაულებინატყეშიმიმავალთათვის.მეორედღეს,ჯერმზეც არ იყო ამოსული, რომ მე თვალებდაჭყეტილივიწექი ლოგინში და გავცქეროდი კონკილებზე

შეყენებულ ურმებს. აგერ მორეკეს საქონელიც დაურმებში დაუწყეს შებმა. მე მსწრაფლად წამოვხტი,გადავიცვი ჩოხა, ჩავიცვი ქალამნები და წინ მივეგებემამაჩემს, როდესაც ის კალთაში პურებგამოხვეულიგამოდიოდაშინიდამ.

- წამოდი, შვილო, წამოდი... - მითხრა მამაჩემმა... დაგასწიაშებმულურმებისაკენ.

მესიხარულითდახტუნაობითგამოუდექიუკან.ტყეშიმოდიოდნენ სამნი: ორი უფროსი ბიძა და მამაჩემი. ამუკანასკნელმა დამისვა თავის ურმის თავზე, თვითონმოუდგა ურემს გვერდზედა და დავძარით ნელ-ნელაურმები. მუშის სადილობის დრო იქნებოდა, როდესაცჩვენ ტყეში შევედით. მართალია, ტყე იმისთანა არმეჩვენა, როგორიც წარმოდგენილი მქონდა ისა, მაგრამაქაურმა სიგრილემ შემდეგ ტრიალი, გახურებულიმინდვრის სიცხისა, მრავალმა დიდმა ხეებმა, მათ

ფოთოლთა რაღაც საიდუმლო შრიალმა, ათასგვარფრინველთა სხვადასხვა ნაირმა ჭიკჭიკ-გალობამ დაკიდევ ბევრმა სხვა რაღაებმაც ისეთ ნაირად იმოქმედესჩემზე, რომ ცოტა ხნობით ალიც კი დამავიწყდა.გახარებული გადმოვხტი დაყენებული ურმიდამ დამხიარულად გავქანდი თხილის ბუჩქისაკენ,რომელზედაც კუნწულ-კუნწულად იყო დახუნძლულითხილი. ამ ბუჩქიდამ სხვა ამგვარივე ბუჩქი დავინახე;აქედამ ჩიტის ბუდიანი ბუჩქი; იქითკენლამაზი სწორესასახრე იფნის ყლორტი. ამგვარად, ჩემთვის სრულიადშეუნიშნავად,გადავდიოდიერთიალაგიდამმეორეზედაამასთანავე უფროდაუფრო ვშორდებოდი ჩემს მამა-ბიძათ.ამგვარიჩემიდაშორებავიგრძენმხოლოდმაშინ,როდესაცმეერთსპაწაწამოჩქრიალემდინარესწავადექ.ამის დანახვამ რაღაც თავზარი დამცა. კარგა ხანსგამოურკვეველი შიშის მეტს მე ვერაფერს ვერავგრძნობდი. შემდეგ ამ არეულმა მდგომარეობამ ნელ-

ნელა იწყო გამორკვევა. ჩემს თავში არეულ საგანთაწარმოდგენათ იწყეს ერთმანეთიდამ განცალკევება...ცალკევდებოდნენ თითქო მისთვის, რომ სამუდამოდმოშორებოდნენ ჩემს მოსაზრებას. სათითაოდ და ნელ-ნელაიწყესმათგაქრობადაჰქრებოდნენ,სანამესსაქმეჩემთვისსასიამოვნოდასაშიშარორსაგანზე არშესდგა.აქ მთლად გამოფხიზლებულ გონებას ცხადადწარმოუდგნენ ერთისმხრივტყედამეორესმხრივ ალი.,,ვაიმე, დედავ! ეს რა მომივიდა!” წავიბუტბუტეკანკალით და სულგაკმენდილმა მივიხედ-მოვიხედე...სამისმხრივმემეხვიათხილისადაძეძვისერთმანეთზეგადაბმული ბუჩქები... მაღლიდამ დამცქეროდნენუზარმაზარი მუხის ტოტები... ისეთი გაშტერებულნიმეჩვენნენესტოტები,რომმათიფოთლებისშრიალიც-კიარმესმოდა.ფრინველებსაცამდროსთითქოყველასენაჩავარდნოდა...მათიხმაკიარა,ფრენაცარისმოდა.რაღაცშესაზარავი მკვდარი სიჩუმე იდგა ჩემს გარშემო!

დავუგდე ყური ჩემს მამა-ბიძათ; ვერცა-რა იმათიხმაურობა გავიგონე; მხოლოდ ხანდისხან,თითქო, შორსსაიდგანღაც,ცულებისკაკა-კუკიგაისმოდახოლმე...სხვაარაფერი. ,,შშშრიიი”, მომესმა უცებ წყლიდამ. ცახცახითგავხედე მდინარეს და მომეკვეთა მუხლები: შიგ შუაწყალში მე დავინახე ალი, რომელსაც გაეწეწა თმა დადინჯად ივარცხნიდა მას ოქროს სავარცხლით... ამისშემდეგ მე აღარა მახსოვს-რა. როგორ გამოვტრიალდიუკან, როგორ შევძელი ურმებთან მირბენა და როგორდავიძახე: “მიშველეთ, ალი” - მე არა ვიცი რა, მახსოვსმხოლოდმამაჩემისსიტყვები...

- სიმონა, შვილო, სიმონა, - ჩამომძახოდა ის ყურში,როდესაც, თურმე ცოტა მოვსულიერდი; - მითხარი,შვილო,მითხარი:აბასადარიალი?..

- პატარა წყალში, აიქითა, - თავის გვერდზე მიღებითწამოვილუღლუღე.

-აბა,ბიჭებო,-დაუძახათავისძმებსმამაჩემმა,-ცულებიაიღეთ ხელში და ჩქარა გავიქცეთ... ეგებ მოვასწროთ იწყეულსადაჩავჩეხოთწყალში.

აქ ყველანი წამოცვივდნენ ფეხზე და მოღერებულიცულებით გაექანნენ იქით, საიდამაც მე მოვრბოდი. მემამაჩემსვეჭირეხელში.აგერ,ჩემიბიძებიყვირილითადაკიჟინითმისცვივდნენმდინარისნაპირას!აგერმივედითჩვენცა, მივედით და დავდექით სწორედ იმ ალაგას,საიდამაცმეალიდავინახე.

-აბა,სიმონა,სადიყოალი,სად?-დამიძახესბიძებმა.

მეგავიხედეალისაკენ,მაგრამიქალივეღარდავინახ;მისნაცვლად სწორედ მის ალაგას ეხლა წყლიდამ ამოჩანდაყვითელხავსმოკიდებულიმუხისდიდიკუნძი.

-ემაგკუნძზეიჯდამგონია,-ვსთქვიმეცოტაყოყმანით.

- ეე! შვილოსან, - სთქვა მამაჩემმა, - ჩუმათ უნდამოვსულიყავით...მოგვეჭრათმადამაშინრაცგვინდოდა,იმას ვუზამდით... მაგრამ, მაინც ეს კუნძი ცუდად არიამოყუნტული წყლიდამ... ეს სწორედ ალის თმისსავარცხნიალაგიიქნება!აბა,ცულებიმაგას.

აქ მამაჩემმა მე ძირსდამსვა;თვითონ წამოავლო ცულსხელი და გაექანა კუნძისკენ. მას მიყვნენ ბიძაჩემები...სამთავენი შემოუმწკრივდნენ კუნძს გარშემო დაგაცხარებითდაუშინესცულები...

- ე კუნძი ცეცხლისთვინაც გამოდგება! - მხიარულადდაიძახაერთმაბიძათაგანმა.

უცებ წაიქცა მამაჩემი. უფროსმა ბიძამ დახედა თავისცულს.ცულიტარზეაღარიყო...ქნევისდროსმისიცულიგასხლეტილიყო ტარიდამ და პირით შიგ შუბლშიმოხვედროდამამაჩემს.

-მიშველეთ,მიშველეთ!-დაიძახამამაჩემმა:ბიძაჩემებმაგაჰყარეს ხელიდამ ცულები, ეცნენ და საჩქაროზეთავგახეთქილი თავისი ძმა ნაპირზე გამოიტანეს.გატეხილი შუბლიდამ თქრიალით გადმოსდიოდასისხლი; ბიძაჩემები ცდილობდნენ, რომ როგორმეშეეყენებინათ ეს სისხლი, მაგრამ მათი ცდილობადიდხანს ფუჭად რჩებოდა. ბოლოს ახალუხის მთელმაკალთამძლივ-ძლივობისასშეაყენასისხლისდენა.

- ვაიმე, ცოლო და შვილო! - სუსტის ხმით დაიკვნესამამაჩემმა,-დამდეთჩქარაურემზედაწამიღეთშინა.

ტირილითდავაი-ვაგლახითშევაბითურმები,დავუდეთერთმათგანზემამაჩემიდასაღამოზე,ფიჩხისმაგივრად,შინ მკვდარი მამა მივიტანეთ: შუა გზაზე დალიასაწყალმასული.

ადვილი წარმოსადგენია, თუ რა წიოკობა გაჩნდებოდა

ჩვენსოჯახშიამუეცარისდასაშინელისამბისდანახვით!მთელი ჩვენი სოფელიფეხზედდადგა. საკვირველიც არარის! ეს სიკვდილი ასე უეცარიც რომ არ ყოფილიყო,მამაჩემი მაინც ისეთი გულკეთილი და საწყლისშემბრალებელიკაციიყო,რომმთელიჩვენისოფელიმასპატივისცემით და სიყვარულით უცქეროდა. მემაკვირვებდა მხოლოდ ხალხისლაპარაკი ამ სიკვდილისმიზეზზედ... ამბობდნენ, ვითომც მამაჩემი პირიანი ქვისსროლით ალს მოეკლას. ამ ხმამ ცოტა კი არ გვაწვალა!ჩვენი მღვდელი მამიჩემის ქრისტიანულად დამარხვასარა სჩადიოდა: ალისაგან არის მკვდარიო. სანამ ერთიწითელიქაღალდიარაგვკრა,გვერდზეცარმოგვიდგაისჩვენა. დამარხვის შემდეგ ამ ხმას ბლაღოჩინამდისაცმიეხწია... ახლა ის ჩამოგვიხტა სახლში და დაგვიწყომუქარა: სუყველას ციმბირში გაგაგზავნინებთო დაგვემუქრებოდა, სანამ ამასაც ერთითუმანი არ მივეცით.ამ პატივცემულ სულიერ მამათა ლაპარაკისა და

ჯავრობისა მე მაშინ სრულიად არა მესმოდა რა! ვერწარმომედგინა, თუ რას ჩემობდნენ იგინი. ამისათვისმიკვირდადა გაკვირვებული ვიყავი მხოლოდ ყველა ამზემოთნათქვამიხმებისდალაპარაკისმიზეზით.როგორ,მამაჩემიალმაროდისმოჰკლა?ვეკითხებოდიჩემგულშიჩემ თავს და ზედვე მივადევნებდი ხოლმე ნამდვილპასუხს:-ალმაკიარა,მამაჩემიბიძაჩემმამოჰკლა!..

III

დავმარხეთ მამაჩემი, მაგრამ ამის შემდეგაც არჩამოგვეხსნაისწყეულიალი.ჯერსასაფლაოზეენახათისვიღაცა მგზავრებს. შემდეგ გავარდა ხმა - ვითომცმამაჩემიალსამოეღოსსაფლავიდამდაწაეღოსტყეში.ესამბებიჩვენშეგვატყობინაზაქარიადიაკვანმადაგვირჩია,რომ მიცვალებულის სულისთვის გვეწირვინებინა,საფლავი გვეკურთხებინა და შემდეგ საზოგადო წირვაგადაგვეხადა. ყველა ესენი სრულიად აღასრულეს

ჩვენებმა; მაგრამ ვაი ამ აღსრულებას! ამან საშინელიდაღიდაასვა მთლად ჩვენს ოჯახობასდა მის მომავალბედს. აქამომდე უვალო ოჯახს ამ წირვებისა დაკურთხევისმეოხებითათთუმანზემეტივალიდაგვედო.ეს ვალი შემდეგ გადიდდა, გარდიქცა ორმოც, სამოცთუმნათ: გავხდით ჩვენდედაბუდიანად ერთის ჩარჩისმონებათ და ყმებათ. მაგრამ ყველა ეს შემდეგ მოხდა;აწმყო ჩვენიუბედურება კი იმაში მდგომარეობდა, რომთუმცა ეს ფული დავხარჯეთ და ყველა ნათქვამიაღვასრულეთ, მაგრამ ალი მაინც თავიდამ ვერმოვიშორეთ. სასაფლაოდამ შემდეგ თვით სახლშიგვეწვია ის. ერთ ღამეს ყველას ტკბილად გვეძინა.წარსული მწუხარებით და შრომით დაღლილ-დაქანცულთ, ჩვენ, ცოტა არ იყო, იმედიანათდავუწყეთმომავალს ცქერა. მაგრამ იმ ღამეს სხვა ვაი-ვაგლახიმოელოდა ჩვენ სახლსა. გათენება მოტანებულიიქნებოდა,როდესაცშუაბანიდანერთივეებერთელაქვა

ჩამოვარდადარბაზშიდარახა-რუხითდაეცა საკიდელასდაკერას.ჩვენყველანიწამოვცვივდითფეხზე.

- ვინა ხარ, ვინა, შე ოჯახ და სახლ-კარ დაქცეულო? -შესძახაქვემოდამერთმაჩემმაბიძათაგანმა.

- მე ვარ ალი, გამოგზავნილი წმინდის გიორგისაგან...აიყარენით. აიყარენით, თორემ სულ ერთიანადამოგმუსრავთ! - გარჩევით და ქალურის ხმით მოისმამაღლიდამ.

ამ სიტყვებმა ყველას შიშისზარიდასცა. ყველამფიცითაღიარა, რომ უსათუოდ და უსათუოდ ავიყრებითაქედამო. მეორედღეს, სანამრომელიმე ჩვენგანი კარზეგავიდოდა,ესშემთხვევათურმეთელმაჩვენმასოფელმაიცოდა კიდეც. გაჩნდა სოფელში ერთი საშინელიჭორიკანაობა.

- გენაცვალე, ქალო, - იძახოდა ერთი, - მაგ საწყალარაშენდაანთალიახლასახლშიმისჭრიათ,ბანიდამერთივეებერთელა ქვა ჩაუხლია და დაუძახია: სულ ყველასდაგახრჩობთ და ცეცხლს წაგიკიდებთ, თუ აქედან არაიყარენითო.

- ქაა და, ეგ კიდევ რა არის იმასთან, რასაც სხვანილაპარაკობენ, - მისძახოდა მას მეორე, - თურმეგენაცვალე,მისულაალიდაისულწაწყმენდილიბებერიმაიასთვის ჩაუძახნია: ჩემო დობილო მაიაო, როგორცაქამდისინ მეხმარებოდი, მამეხმარე ერთი ეხლაცაო:ამომაწყვეტინეეშენიშვილებიო!

-მერე,გენაცვალე,მერე!ისულაყეფებულსრაეთქვა?

- არაფერი, ქალო, იჯდა თურმე ენაჩავარდნილივით დაუკუღმაპირჯვარსიწერდა.

-უუუი,ჩვენჩაქოლვასა!ტყუილადკიარიძახოდაჩვენიმღვდელი:არაშენდაანთმაიაკუდიანიაო.

- გენაცვალე, და მეტი კუდიანობა გინდა: ჭიაკოკონობაღამესერთხელაცარაყოფილაისაშინა...

ბევრი ამ გვარი და ბევრიც ამაზე უარესები ისმოდა იმდღესვე ჩვენს სოფელში მთლად ჩვენს ოჯახზე დაკერძოდ - ჩემს საწყალ დიდიდედა მაიაზე. ამუკანასკნელს ახლო აღარავინ ეკარებოდა.მიმავალირომდაენახათ, გარბოდნენ იმისაგან, როგორც გიჟისა, ანსაოფლიანი ავადმყოფისაგან. ყველა ეს ამბები ჩვენსაღამოზე გავიგეთ. უნდა დაგენახათ, როგორიჭირისუფალივით ტიროდა ამ დროს საწყალი ჩვენიმოხუცებული.მთელიისპირველიღამემანსულ“ვაი”-სადა “მე ჩაქოლვილის” ძახილში გაატარა. მეორე დღეს,თუმცა ძველებურად ადრე ადგა ლოგინიდამ, მაგრამმალეუკანვემოუხდამიბრუნება.დაწვა,მისცასაშინელი

სიცხე და იწყო გიჟივით როტვა. მთელი დღე სულროტვაშიგაატარა.საღამოზეკი,ცოტაარიყო,შესწყვიტაესუაზროლაპარაკიდაცოტახანსკიდეცჩაეძინა.ვჭამეთვახშამი და დავწექით ჩვენც. შუაღამე იქნებოდა, რომუცებ ჩვენმა ავადმყოფმა იწყო ერთი გაბმული დაშესაზარი ხრიალი. წამოვცვივდით ფეხზედაშემოვეხვივენით გარშემო ავადმყოფს. ისთვალებდაჭყეტილი, გაყვითლებული და გაშტერებულიიწვა. შემდეგ ბევრის ყვირილისა, ცივის წყლის სხმისა,ცხვირისა და ყურების სრესისა, ის ცოტაოდნადმობრუნდა.

-რაიყო,დედა,რაი?-ჩასძახესაქეთ-იქიდამ.

- ალი, შვილო, ალი... კინაღამ დამახრჩო ი წყეულმა, -წამოიკვნესაბებიაჩემმა.

-სადიყოიწმინდაგიორგისაგანდაწყევლილი!..რაუნდა

იშეჩვენებულსჩვენგან!..-დაიძახაუფროსმაბიძამ.

ამის შემდეგ აანთეს სამი, თუ ოთხი მკვარი, დაუწყესძებნა ალსა: გოდორი, კასრი, თარო, თონე სულგადმოაბრუნესდაგაჩხრიკეს,მაგრამალიიქვერსადვერანახეს! თუმცა ალი არსა სჩანდა, მაგრამ მაინც ასეგადასწყვიტესჩვენებმა:

-ხვალვეუნდაგადავსახლდეთაქედამ,ხვალვე!.. -ისკიარ იცოდნენ, რომ ხვალ იმისთანა საქმეგამოუჩნდებოდათ, რომელიც ძალა-უნებურადშეაყენებდაამგანზრახვისაღსრულებას.

მეორედღეს, სადილობისას, წაიღოთქვენი ჭირი ჩვენმაბებია მაიამ. ამ სიკვდილის შემდეგ ხომ სულ მთლადგადაირია ჩვენი სოფელი: გარდაცვალებული ისედავმარხეთ, რომ სამიოდ კაცის მეტი ზედ არავინმოგვკარებია!..

- გადასახლდით, ხალხო, გადასახლდით აქედამ ... -გვეძახოდა ყველა, ვინც კი ჩვენთან მოვიდოდა, ანჩვენგანსვინმესდაინახავდა.

ჩვენც არა იმათზე ნაკლებ გვინდოდა აქედამგადასახლება,მაგრამსაქმეიმაშიიყო,რომსახლისათვისმასალა სრულიად არა გვქონდა-რა. ღმერთმა უშველოთჩვენებურებს! გაიგეს თუ არა ჩვენი გადასახლებისდამაბრკოლებელი მიზეზი, მაშინათვე შეგროვდნენკომლზე კაცი და თავიანთი ურმებით მოგვიზიდესბოძები, თავხეები და ჭერი... შემდეგ გვიშველეს მათსდათლასა და გასწორებაზე. ჩვენი საბძლის გვერდზე,ცოტა სოფლის განაპირას, სასაფლაოს გადმოსწვრივამოვთხარეთმიწა:ჩავსხითბოძები,დავუწყეთთავხეებიდა დავხურეთ ჭერი; ეს დახურული მიწური გავყავითშუაზელასტით: ერთინახევარიდავამზადეთ ჩვენთვის,მეორე - საქონლისათვის. შემდეგ ძველი დარბაზიდამ

გადავზიდეთიქ,რაცკირამგვებადა,დაგადავყევითმათჩვენცა.ღვთისმადლითგვეღირსაგადასახლება!..

IV

ნათქვამია: “კაცს თუ ბედის ჩარხი ერთხელ უკუღმადაუტრიალდა, სულ უკუღმა იტრიალებსო”. ჩვენცმართლაასემოგვივიდაგადავსახლდით,მაგრამახალდაახალუბედურებათმაინცკიდევერდავემალენით.ჩვენიგადასახლება მოხდა შემოდგომის დამდეგს. ამ დროსკარგალაზათიანად ციოდადარამდენიცდღე გადიოდა,იმდენი უფრო და უფრო ცივდებოდა; სჩანდა, რომ ამწელსზამთარიმალეგვეწვეოდა,იქნებოდასუსხიანიდა,ვინ იცის, ხანგრძლივიც. ჩვენი ახალი მიწური კისრულებით არ იყო ამისათვის მომზადებული. ჩვენ არგვქონდაარცალიზი,არცფიცრები,დაქვიტკირზევინღაიფიქრებდა, რომ ნოტიო, შიშველი მიწის კედლებიდაგვეფარა და ამგვარად აგვეშორებინა მათი ცუდი

გავლენაჩვენსჯანმრთელობაზე.ამისგამოჩვენსსახლშიმუდამ ცუდი შმორის სუნიც იდგადა საშინლად ციოდაკიდეც... მაგრამ ყველა ამას წინაპირველად ყურადღებაცარ მივაქციეთ: ორი თუ სამი კვირა მხიარულადგავატარეთ. ვგონებ, მეოთხე კვირის ერთ საღამოს ჩემუმცროს ბიძას გააცივა. იმ ღამეს საშინელს თავისტკივილსდა სიცხეს უჩიოდა. მეორედღესლოგინიდამვეღარ აახწია! გავიდა კიდევ ერთი დღე და ჩვენსავადმყოფს ცხადად გამოაჩნდა საოფლის ნიშნები.რასაკვირველია, ამ ამბავმა ავათ აგვირიათავზებალანი,მაგრამ სასოებას მაინც არ ვკარგავდით. “რა ვუყოთ!საოფლე, მართალია, ხორველაა ჩვენი სოფლებისათვის,მაგრამ რაც უნდა იყოს, ეს მაინც ადამიანური რამეა!ოღონდეშმაკეულობაკიმოგვშორდეს,თორემსაოფლესროგორ ვერ გავუძლებთ, “ასე ვფიქრობდით ჩვენა დავიმშვიდებდით გულსა. ავადმყოფი უფრო და უფროცუდად ხდებოდა... ერთხელ გულდამშვიდებით

ვისხედითყველანიცეცხლაპირასდაჩუმადვლოღნიდითვახშამს.

-მიშველეთ,მიშველეთ!..-შეჰყვირაერთიშესაზარიხმითავადმყოფმადაწამოვარდაზეზედ.ჩვენცწამოვცვივდითფეხზედა.მაგრამსინამჩვენავადმყოფთანმივიდოდით,იმან იშვირაფეხი,გადმოხტა კერაზე,გაექანადაშეძვრათაროსქვეშ.ჩვენშემოვეხვიენითგარშემო.

-ბიჭო,ძმაოალექსი,რაიყო,რაი?-დაუძახამასუფროსმაბიძამ.

ამ სიტყვებმა, თითქო გამოაფხიზლეს ავადმყოფი: ისწამოხტაუცებფეხზედადაიწყოდინჯად,ჭკვიანურად:

-მიშველეთ,თქვენიჭირიმე!..ალიმახრჩობს.ალი!

ალისხსენებადაჩვენიენისჩავარდნაერთიიყო!სიტყვა

ვეღარავინ ვერ მოახერხა... ისმოდა მხოლოდ რაღაცაშესაზარი ჩუმი კვნესა, ყველას სახეზე ცხადათიხატებოდა სიტყვები: აქაც გადმოგვყვა ის წყეული,დავიღუპენითსულერთიან!..

დიდხანსვიდექით ჩვენ ასეგაშტერებულნიდა,ვგონებ,კიდევ დიდხანს დავრჩებოდით ასე, თუ რომ ჩვენსავადმყოფსავე არ გამოვეყვანეთ ამ მდგომარეობიდამ.იმანერთიკიდევშეჰყვირა:“ალი,ალიო”;შემდეგდაიწყომუშტების ქნევა, გადახტა ცეცხლზედა გულგაღეღილიდაეცათავისლოგინზედა.

- ნუ გეშინიათ, ადამიანებო, - გვითხრადედაჩემმა, - ეგსიცხისაგანროტავს.

-დარაღა ალი წამოაროტვინა სიცხემ! - გულამოსკვნითსთქვაშუათანაბიძამ.

ეს კითზვაუპასუხოდდარჩა. ყველანი ჩუმად ვიყავით.ყველანი ამ ჩვენს ახლანდელ უბედურებაზედვფიქრობდით.“მართლაცდა,-ვამბობდიმეჩემსგულში,- რაღა ალი წამოროტა! ან კიდევ განა როტვასა ჰგავდამისიდინჯადდაჭკვიანურადწარმოთქმულისიტყვები?არა, არა, სწორედთან გადმოგვყვა ალი, სწორედ უნდაამოგვჟლიტოს ყველანი”. ამ ფიქრების შემდეგმომაგონდატყედა იქ ალის ნახვა, მომაგონდა მამაჩემიდაყველაისხმები,რომელნიცკარგახანსტრიალებდნენჩვენს სოფელში ალსა და ჩვენზედა... ბოლოს თვალწინჩვენი აწმყო მდგომარეობა წარმომიდგა. ყველა ამმოგონება-წარმოდგენის გამო მე საშინელმა ცახცახმაამიტანა!..

-მიშველეთ,მიიშველეთ!.. ალიმოდის, ალი! არიქა, აგერშემოაღო კარები! - დაიღრიალა. კვალად ლოგინზეწამომჯდარმაავადმყოფმა.

მე მივიხედე კარებისკენ. ყურებმა წივილი დამიწყეს,მუხლებიჩამეკეცა!კარებშიმართლაალიდავინახე.

-ალი,ალი!..-დავიძახემედამოვეხვიედედაჩემს.

რამოხდაამისშემდეგ,გარკვევითაღარამახსოვს-რა!..იმღამესვე მე მომცემოდა საშინელი სიცხე, დამკარგოდამაშინვე მოსაზრებადადამეწყოროტვა,რომლის საგანიმომეტებულად,თურმე, “ალი” იყო. მთელი ცამეტიდღემე ამ გვარ მდგომარეობაში ვყოფილიყავ... მეთოთხმეტედღეს მომსვლოდა ოფლი და საღამოზედვე პირიქითაქვეყნისკენ მიქცეული, პირაქეთისკენმოვბრუნებულიყავ.მეორედღესმოსაზრებაც,ცნობაცდაგაგებაც კვალად დამიბრუნდნენ. წინაპირველად რომმოსაზრებითგავახილეთვალებიდაჩვენსმიწურშიაქეთ-იქით მივიხედ-მოვიხედე, მე კარგა ხანს ვერ მოვიაზრე -სად და როგორ ვიყავი. შემდეგ მომაგონდა ჩვენიგადმოსახლება, მომაგონდა, რომ ამ

გადმოსახლებასთანავე ჩვენ საოფლე შეგვიდგა, რომ ამსაოფლით ყველაზედ უწინ გახდა ავად ჩემი უმცროსიბიძა, ალექსა. მომაგონდა, სადაც ის იწვა,და ნელ-ნელაგადავიხედე იქითკენ. ის ალაგი ეხლა ცარიელი იყო,მაგრამცოტააქეთკივიღაც,ალექსაზეუფროდიდი,იწვა.დედაჩემი ცეცხლაპირას იჯდა და ქვაბში რაღასაცხარშავდა... ხამუშ-ხამუშ მისგან ისმოდა დაბალხმიანიზუზუნი და ამ დროს მის ლოყებზე განუწყვეტლივმისდევდაცრემლიცრემლსა.

-დედა,დედა!..-დავიძახესუსტიხმით.

- რა გინდა, შენ თავშემოგევლე, რაი? - სიხარულითწამოიძახა მან ცეცხლთანვე და ბარბაცით გამოექანაჩემსკენ.

-ალექსასადარი,დედა?-დავეკითხე.

- ალექსა, შვილო, კარგა გახდა და ეს არი ეხლა კარზეწავიდა,-მომიგომან.

-ესვიღაწევსექა?-თვალებითვუჩვენემწოლარეზე.

-ეგა,შვილო,ბიძაშენინინიკაა!დღესცოტათიშეამცივნადაწამოწვა.

სამი-ოთხი დღის შემდეგ, როდესაც ცოტა უფრო კარგაგავხდი,თვითდედიჩემისაგანვეშევიტყე,რომყველაესსიტყვები ჩემსდასამშვიდებლად ყოფილიყო ნათქვამი...სინამდვილეკიმდგომარეობდაშემდეგში: ალექსაერთიკვირაწოლილიყოლოგინშიდამერემომკვდარიყო. ამისდამარხვის დღესვე გამხდარიყო ავად შუათანა ბიძა,ნინიკა. ამან,თურმე, ერთი პირველღამეს კიდაიყვირა:ალი,ალიო,დაშემდეგმისგანარავითარისიტყვაარავისარ გაეგონა. მხოლოდ დღისით ხანდისხან წამოჯდებათურმელოგინშიდარაღაზედაციღიმება,იცინის;ღამეკი

ბევრჯელ გაბმულად და გაურჩევლად ბუტბუტებს დახანწიხლებსაციქნევსხოლმეო.

-ნინიკა,ნინიკა!რასა იქ,როგორახარ ? -დავუძახემას,როდესაცყველაესშევიტყედედიჩემისაგან.

ამ დაძახებას წინაპირველად ნინიკამ თითქოყურადღებაც არ მიაქცია: ის კარგა ხანს ჩუმად იყო;შემდეგ ნელ-ნელა წამოიყელყელავა, გადმომხედადარაკარგაგამარჩია,დაიწყოჩუმათსიცილი.

- ნინიკა, გიამა, შვილო, რო შენი სიმონა კარგა გახდა? -დაუძახამასდედაჩემმა.

-ხა,ხა,ხა,მიამა,მიამა,ხა,ხა,ხა... -ხმამაღლივდაიწყომან სიცილი და ძახილი. ამის შემდეგ ისევ წაწვა დათუმცაბევრივუძახეთ,მაგრამერთხელაცაღარგამოგვცახმა.

- რათ არის, დედა, ნინიკა, ესრე? - ვკითხე ჩუმადდედაჩემს-ჩვენისცოდვისკითხვათარის,შვილო,ჩვენიცოდვისა, - მამიგო მან. - ავი სული დაეცა ერთ ღამესთავზე და მასუკან ეგრე გასულელდა. არაფერი არასტკივარა,სიცხე არა აქვსდაწევსკიეგე;თუვეტყვითადექიო,ადგება;თუარადაეგრეგაჩუმებულიწევს...მედღევანდლამდინ ასე მეგონა - დამუნჯდა-მეთქი ეგუბედურისშვილი.

-დათუასადღაარის,დედა?-ვკითხეუფროსსბიძაზედ.

- ის გაიხიზნა, შვილო, რო ვენახისთვის მოევლო დაჩვენთვისაც გარედამ ეპატრონებინა! - მომიგოდედაჩემმა.

ასე, ოთხი სული დავრჩენილიყავით მარტოკა... ერთმაამათგანმა თქვენი ჭირი წაიღო, მეორე გასულელდა,მესამემსაოფლეკარგადიხადა,მეოთხე,დედაჩემიკიისე

საღათ დარჩა, როგორც საოფლემდინ იყო. ასე და ამგვარად გავატარეთ მთელი ორი თვე. შემდეგ რაკიორმოციდღე გავიდადა ავად აღარავინ არ გაგვხდომია,მეზობლებმა იწყეს ნელ-ნელა ჩვენთან სიარული...დათუაც ისევ ჩვენთანვე დაბრუნდა. ძველებურადვეგავყავით თავი ჩვენს პირუტყვულ-ადამიანურიცხოვრებისუღელში.

V

გაიარა რავდენმამე წელიწადმა ამ საოფლის შემდეგ! ამდროს განმავლობაში ბევრმა კოკა წყალმა ჩაიარა ჩვენიმდინარისკიდეებსშუა:ბევრნაირადიცვალაფერიჩვენიოჯახის მდგომარეობამაც! ბიძაჩემი ნინიკა დარჩა ისესულელად.მასთითქოსამქვეყნისაარაფერიარესმოდა:დაგლეჯილ ყისინის ჩოხაში გამოხვეული ის მუდამტრიალებდათავის შინაგან ქვეყანაში. სხვას ათასჯერაცრომდაეძახნა, ის ერთხელაც არ გასცემდა ხმასა. მაგრამ

თავისთავს კი თითქმის ყოველ წამს ებაასებოდა...სხვასთან ერთს მცირეოდენად თუ გაიღიმებდა, თორემსიცილი და ხუმრობა მას სრულიად ეჯავრებოდა;მარტოკასათვისკირომგეცქირნათ,ანყურიდაგეგდოთ,თქვენ უსათუოდ არა ერთხელ დაინახავდით მისხელებისქნევას,არაერთხელგაიგონებდითმისსიცილს...ხალხში, ყელიც რომ გამოგეჭრათ, ის თითსაც არგაიქნევდა; მაგრამ შენი მტერი თუ შემდეგ სადმემარტოკა შეხვდებოდით! თვისი ღონიერი მკლავებითმაშინვე დაგცემდათ ძირს და სანამ ერთს კარგადათვურად არ დაგტოტნიდათ, ხელიდამ არგაგიშვებდათ.კაცი,ქალი,დიდი,პატარა,ერი,მღვდელი-მისთვის სულ ყველა ერთი იყო; ყველას ერთი საზომითზომავდა,როდესაცესსაქმემისთვისსაჭიროგახდებოდა.მაგრამ ყველა ამასთან ის იყო საშინელი ბეჯითი მუშა:ზამთართუზაფხულმისხელშისაქმე არგამოილეოდა.მომეტებულად მას უყვარდა ვენახი და იქ მუშაობა.

გაზაფხულდებოდა თუ არა, ის მთელ დღეს ვენახშიატარებდა. ჩვენი ოჯახი დღეს თითქმის სულ მთლადმასზეიდგა.უფროსმაბიძამ -დათუამ, -ცოლიშეირთო,დაწვრილშვილდა და ბოლოს დასნეულდა კიდეც. რაცშეეხება დედაჩემს, ეს სწორედ გასაკვირველი ადამიანიიყო. კარგი ოჯახის ქალი, ის გათხოვების შემდეგაცთავდაპირველად კარგ შემძლე გლეხურ ოჯახშიდატრიალდა; ამის გამო მან არ იცოდა, თუ რა იყოსისაწყლე;არგამოეცადაშიმშილი,სიტიტვლე,ძნელიდაგაბმული მუშაობა; მაგრამდღეს,როდესაც ყველა ესენითავზე დაატყდნენ, ის თითქო სრულიად შეჩვეულიდახვდაამამბავს.მთელიოჯახისუკუღმადატრიალებამდა სხვა ათას გვარმა ცუდმა გარემოებამ მასზეთითქოვერავითარიგავლენავერმოახდინეს.ისმოთმინებითდაშრომით უდგა წინ აწმყო გაჭირვებას და რაღაცაგაურკვეველის იმედით შესცქეროდა მომავალს. ესრეთიგახლდათ ჩვენი ოჯახის თვითეულ პირთა აწმყო

მდგომარეობა. რაც შეეხება საზოგადოდ მთელი ოჯახისმდგომარეობას ეს უფრო სამწუხარო იყო პირველზე.როგორც ზემოთაც მოგახსენეთ, ჩვენი დაძაბუნებულიოჯახი დღეს ერთი ხახამის ყმათ გარდაიქცა. ჩვენსმხარეში ყველამ კარგად იცის ხახამ გაბრიელას სახელი.აქამომდე მისი თამასუქები, რკინის ბადესავით არისგადაშლილი მთელი ჩვენი მხრისგლეხობის შრომასადაოფლზე. თვისის ეშმაკობით, უღმერთო სარგებლისართმევით. მოხელეების მოსყიდვით და მათისშემწეობით გლეხთა ტვინის წოვით, ის, უწინ ერთიღატაკი მეწვრიმალე, რავდენიმე წლის განმავლობაში,გამოჩენილ მდიდარ კაცად გადიქცა. ყველამ კარგადვიცოდითმისიუღმერთობა;ყველასგაგვეგონა,თუსამილიტრა მარილის ფასი ხუთ წელიწადს როგორგარდუქცია ოცდაათ თუმნად ერთ გლეხსა! შემდეგუჩივლა, წაართვა ვენახი, ნაფუძარი და ღვთის ამარაგაუშვამათისაცოდავიპატრონი.ვიცოდითყველაესენი

და კიდევ ბევრი სხვა რამე, მაგრამ რა გვექნა?..გაჭირვებისდროსმაინცისევმასმივმართავდითხოლმე,რადგანაც კარგათ ვხედავდით,რომ მის მეტი გზა ჩვენსბედობაზე სხვა არ იყო გაჩენილი. მივმართეთ კიდეც,როდესაცგაჭირვებადაგვადგა!ათითუმანითავნივალიხუთი წლის განმავლობაში სამოც თუმნად გაგვიხადა.დაგვაწერინასამოცითუმნისახალითამასუქიდაშემდეგწაგვიჭირა ყელში ხელი: - გინდათთუ არა, მალეუნდამამცეთ ეს ფულიო. საიდამ მივცემდით? ჩვენსდანიავებულს ოჯახს სად ჰქონდა ან ათი თუმნისგადახდის შეძლება?! მოვიდოდა, გვეჩხუბებოდა,გვლანძღავდა, გვემუქრებოდა და, რა დაიღლებოდა ამგვარის ყავყავით, მოგვშორდებოდა ხოლმე თავიდან.მაგრამ ამ გვარი მისვლამოსვლა მას ბევრჯერ არგაუმეორებია. სამიოდ ამ გვარი შემთხვევის შემდეგ ისროგორღაცგაგვიჩუმდა:ორითვემეტიგავიდა,მისისახეაღარ დაგვენახა. ეს, დედიჩემის მეტს ყველას

გვამხიარულებდა; დედიჩემის სახე კი სხვა გვარადიცქეროდა!რავდენიცდროგადიოდადახახამგაბრიელაგვიძვირებდა თავის ნახვას, იმდენად დედიჩემის სახესევდისადამწუხარებისნისლებითიფარებოდა.

- ის ურჯულო, უსათუოდ ჩივილს გვიპირებს, მამულსწაგვართმევს!..-კვნესითიტყოდახოლმედედაჩემი.

VI

იყო გრილი, მშვენიერი გაზაფხული. ამწვანებულ ველ-მინდორს გაჰქონდა მწვანეთ ღაღანი; ზამთრისგანგაყვლეფილი ხეები საამურად იმოსებოდნენ ნორჩი,ლამაზი ფოთლებით.ლურჯი, არა ხშირ ღრუბლიანი ცარაღაციმედიანადიცქირებოდაზემოდამ.ნოტიო,გრილიჰაერი თითქო კოკისპირულად გვასხავდა საიდგანღაცძალას, სიხარულს და შრომის სურვილს. ჩვენსშრომისმოყვარე გლეხს ამაზე მეტი რაღა უნდა?..

ჩვენებურმაგლეხებმა,დაინახესრაყველაეს,წამოავლესხელი ბარებს, წალდებს, სასხლავებს... ვენახებში გაჩნდასარის ჩეკვის კაკა-კუკი, გაისმა მხიარული სიმღერა...იწყო გაცხარებული მუშაობა. ჩემი ბიძებიც,რასაკვირველია,არიყვნენსხვებზეუკანჩამორჩენილნი,მათაც ვენახის შემუშავებას მიჰყვეს ხელი. დაბარეს,გასხლეს და შესარეს; ამოუთხარეს გვერდებზე სარუეთხრილები, გაასწორეს ღობე და სადაც საჭირო იყო,დაადგეს ჯალჯი. ერთი სიტყვით: ვენახი ახალიპატარძალივითმორთესგაიარესკვირეებმა,თვემ...ვაზიშეიმოსა ფოთლით... ყურძნის მტევნებმა იწყეს შევსებადა გადიდება. ეტყობოდა რომ წელს კარგი ღვინისმოსავალიიქნებოდა.

ერთ კვირა დღეს, წირვის დროს, ჩვენებურმამამასახლისმა შემოაჭრიალა ჩვენი კარებიდა შემოიძახასახლში.

-ბიჭო,დათუა!გამოდიესაყდრისკარებთან,შენზეცოტარამსაქმეა.

დათუა მაშინვე ადგა და წავიდა. მის გასვლის შემდეგნინიკამაც აიღო წალდი ხელში და გასწია ვენახისაკენ.კარგაშუადღეგადავიდადაჯერარცერთიდაარცმეორებიძა სახლში არ დაბრუნებულიყვნენ. დედაჩემმაამოზილა ლობიო, ამოიღო კიდობნიდამ მჭადისნახორხლებიდანელ-ნელაჯამებსაცალაგებდახონჩაზე,რომ უცებ დერეფნიდამ მოისმა რავდენიმე ადამიანისფეხისხმადალაპარაკი.ცოტახანსუკანგაიღოკარებიდადარბაზში შემოვიდა ბიძაჩემი დათუა; მას შემოჰყვნენმამასახლისი, ორნი მისნითანაშემწენი, ხახამ გაბრიელადა ერთი ვიღაც რუსულად ჩაცმული - სასამართლოსბოქაული-როგორცშემდეგშევიტყეთ.ათასიწელიწადიცრომვიცოცხლო,ვგონებმაინც არდამავიწყდესბიძაჩემიდათუას მაშინდელი სახის გამომეტყველება! სახისა კი

არა მარტო, მთლად მისი არსების მდგომარეობა. ამნახევარ დღეს ის, ოცდაათის წლის კაცი, სამოცი წლისმოხუცებულს დამსგავსებოდა. წელში საცოდავადმოკაკულს, გაყვითლებულს, თვალებმიცივებულს,დამპალ ხესავებ გაჰქონდა ძანძარი. წინაპირველად ისთითქო ვერაფერსა ხედავდა: იჩერჩეტა, იჩერჩეტა დაკინაღამ კერას გადააწყდა. დედაჩემმა მათ შემოსვლისდროს ერთი ღრმად ამოიკვნესა და მიჯდა თაროსთან.ჩვენ,სხვებს,დათუამთვრალიგვეგონა.

- კაცო, რადაგმართვია, შე ოჯახ-დაქცეულო? -დაუძახამასცოლმა,-ეკერაზეთავ-პირიარდაინტვრიო!..

ამხმამდათუათითქოღრმაძილიდამგამოაფხიზლა:ისშესდგა კერასთან, მწუხარედ აგვავლ-ჩაგვავლო თვალიდა, რა დაინახა დედაჩემი, ერთი საშინელის ხმითდაიძახა:

- ჩემო რძალო, ქეთევან... ვაი ოჯახის დაღუპვასა! ამურჯულომ, აკი მართლა დაგვღუპა!.. უჩივლია,უჩივლია!..ვაი,ცოლოდაშვილოდაღუპულო!..

დედაჩემი წამოვარდა ფეხზე, დარეტიანებულსავითბარბაცითდათავისცახცახითმოვიდაცეცხლაპირას...

-მერე,მერე?-ჰკითხამაზლს.

- ვენახი გაგვიყიდეს, ვენახი, ვენახი... ვაი, ცოლო დაშვილო!ნაფუძარიგაგვ...

- აკი წინათვე გული მიტყობდა! ეგ ურჯულო, ეგა!.. -ცრემლითთვალებსავსემწამოიკვნესადედაჩემმა.

ამის ცრემლებმა და მომტირალე ხმამ ბავშვებსა თუდიდებში აღძრა ერთი საშინელი ტირილიდა ჯღავილი.კაცს ეგონებოდა ამ ხალხს ცხედარი უძევთ წინაო.

ყველანი ვტიროდით, მაგრამ დათუა!.. დათუა!.. ესსაცოდავი კაცი სწორედ დაგლეჯილი დათვივითღრიალებდა.

- ე რა ამბავია ეე! ჩემი რჯულის მადლმა აქ კაცს არდაედგომება ეე!.. - სთქვა ხახამ გაბრიელამ და გასწიაკარებისაკენ.

დანარჩენთ მისმა მეგობრებმა დათუას დაუწყესბრძნულადდარიგება...

-ეგმაგტირილს,შვილოსან,ისასჯობია,რომედამშეულხალხსგვაჭამორამე!..-დააბოლავამამასახლისმასაერთოდარიგება.

- გაჭამოთ კი არა, შავი ქვა არ გინდათ!..თქვე სულთა-მხუთავებო,თქვე კაცის მკვლელებო,თქვენა! -დაიძახაგამწარებულმადათუამ...

-ეჩემიგასამრჯელომამეცითმალე!-ბრძანებისკილოთიწარმოსთქვასასამართლოსბოქაულმა.-მარტოთქვენთანხომარმოვსულვარ,სხვაგანაცმაქვსსაქმე.

-რამდენიმინანთულია,ბატონო,იოსებ?-ცუღლუტურისთვალებისჭყეტითჰკითხამასმამასახლისმა.

- თორმეტი მანეთი და ათშაურნახევარი! - ბრძანაბოქაულმა.

- თორმეტი გროშიც არ გვაბადია! რა უნდა მოგცეთ!..ვენახი, ნაფუძარი წაგვართვით და კიდევ ჩვენ უნდამოგცეთ? ღმერთი მოიგონეთ, თქვესახლკარდაქცეულებო,ღმერთი!-დაიძახადედაჩემმა.

-მეშენისთანადედაკაცებსპასუხს არვაძლევ! -ბრძანაბოქაულმა.

- აბა, ხეპერაანთ ბაბალესავით თურაშაულით სავსეგოდრები მოგართვა, თუ პასუხი არ გამცე მაშინვე! აბამედუქნე მიხაკასავით ცოცხალ-ცოცხალი კაპოეტებიმოგიტანო,თუ მაშინვე მოწყალესთვალით არდამიწყოცქერა?-სთქვაგაცხარებითდედაჩემმა.

-შენსიტყვებს,დედაკაცო,რაფასისძევს!..ყველამიცის,რომმექრთამსარვიღებდასაწყალიხალხიმებრალება...-ბრძანაამაყადბოქაულმაცოტაოდენისიჩუმისშემდეგ.

- ჰო, სიტყვითთურმე ეგრე ბრძანებ ყველგან: საწყალიხალხიმებრალებაო...აბაერთიბრძანე-რომელისაწყალიკაცისთვის ერთი ორად არ გამოგირთმევია ფული? -მიუგოდედაჩემმა.

ამდენ ცილის წამებას მე შენ არ შეგარჩენ! - ბრძანადაბღვერითბოქაულმა

და მიუახლოვდა მამასახლისს; წასჩურჩულა მას რაღაცყურში და დადგა დოინჯშემოყრილი. მამასახლისმაწამოიყელყელავადამრისხანეთბრძანა:

-როგორთუ არას მისცემთ? მა ე ჩინონიკი კაცითქვენიმოსამსახურე ყოფილა რაღა?.. ეი, სუდიებო! წადით დაბოსლიდამფურ-კამეჩიგამოიყვანეთ...

მამასახლისისთანაშემწენიდაიძრენკარებისაკენ.

- ფურ-კამეჩი ჩემია და ჩემი ცოცხალი თავით არავისდავანებებ... - დაიძახა დედაჩემმა და გაჰქანდაკარებისაკენ.

ამდროსბაკიდამშემოისმაჯერრაღაცხრიალიდაშემდეგნაწყვეტ-ნაწყვეტადყვირილი:

-მიშველეთეე.მამკლა...ე...მიშველე...

- არიქა, უშველეთ. - დაიძახა მამასახლისმა, - ალბათ იგიჟმა ნინიკამ ჩაიგდო ხელში ხახამ გაბრიელა! არიქა,უშველეთ!.. მაგ მამა-ცხონებულს ვენახში აკივეუბნებოდი,თავიდაანებემაგგიჟსამეთქი!..

ყეელანიგაცვივდნენბაკში.გაბრიელაზედბაკისკარებშიიყოგაჭიმული.მასგულზეაჯდანინიკა,რომელსაცცალიხელითდაებღუჯნამთლადყელიდაკისერიგაბრიელასიდა ახრჩობდა; მეორე ხელი წაევლო წვერში და ისეღონივრად ახლევინებდა თავს მიწაზე, რომ სამ-ოთხალაგიდამთქრიალითგადმოსდიოდასისხლი.

მამასახლისიდამისითანაშემწენიმისცვივდნენნინიკას,გადმოაგდესაქეთდაშეუბრალებლადდაუშინესჯოხები.ნინიკა იდგა ჩუმად და მხოლოდ საცოდავადიღრიჯებოდა; ხანაც, როდესაც ძრიელ ეტკინებოდა.რაღაცაპირუტყვსავითშეჰღმუვლებდახოლმე.სამიკაციუღმერთოდა სცემდა მასდა სცემეს, სანამდედაჩემი არ

ჩადგამათსადამათმსხვერპლსშუა.დედაჩემიდაინახათუ არა მამასახლისმა, შესდგა. მიიხედ-მოიხედა დადაიღრიალა:

-გამოიყვანეთ,ბიჭებო,ფურ-კამეჩი,გამოიყვანეთჩქარა!-სთქვა მამასახლისმა და თვით გასწია ბოსლისაკენ;თანაშემწენი გამოუდგნენ უკან. დედაჩემმა წამოავლოიქვე ახლო მიყუდებულ ნიჩბის ტარს ხელი და გაექანაბოსლისკარებისკენ.

- ექ თავს მოვიკლამ და კამეჩს კი არ დაგანებებთ -დაიძახამანდაჩადგაბოსლისკარებში.

-ჩამოდექ,ჩამოდექ,დედაკაცო,-დაიყვირამამასახლისმადაგაიშვირაწინხელები,რომდედაჩემიაქეთგამოეგდო;მაგრამდედაჩემიმაგრაიდგაკარებთან.

- რას უყურებთ! - შეუტია მომცინარ თანაშემწეთ

მამასახლისმა, - მოდით, გადააგდეთ იქით ეგაკაპასებულიდედაკაცი!

სამთავენი მიეხვივნენ დედაჩემს. გაჩნდა ლანძღვა,წყევლა, წივილ-კივილი. ამ ვაი-ვაგლახში უცებ აიმართაჰაერშიდედიჩემისნიჩბისტარიდამოსხლეტითდაეშვამამასახლისისთავს.მამასახლისმათავზეხელებისსმითიკადრა უკან დაწევა... ნიჩბის ტარმა წამდაუწუმ იწყოჰაერშიტრიალი.თანაშემწეთმოუსვესბაკისკარებისკენ:მამასახლისი, ბოქაული მიჰყვნენ მათ უკან.დედაჩემიცარ იდგა ერთ ალაგას: ის სრულიად სახეშეშლილი,გამგელებულიმისდევდამათუკანდაკარგივაჟკაცივითატრიალებდანიჩბისტარსმათთავებზემოთ.

- დედა-შვილობას მიშველე, ქეთევან, ეე... მიშველ... -მოისმაუცებძახილი.

დედაჩემი გაიქცა გაბრიელასაკენ. როდესაც ყველანი

დედაჩემს მიეხვივნენ ბოსლის კარებთან, ხახამგაბრიელას უცებ სცემოდა ნინიკა და საჩქაროზედამოედოქვეშა...წეღანდლისავითდასჯდომოდაზემოდამდაწაეჭირაყელშიხელი.

- აუშვი, აუშვი ეგთათარი, ეგა... აუშვი, ბიჭო; ექ ცოდვაარა შეგვენთხვეს რა! -დაუძახადედაჩემმა ნინიკასდაწაავლო მას ხელი. ნინიკა ,,ჰე, ჰე” -ს ძახილით ადგა.ხახამი საჩქაროზე წამოხტა ფეხზე და ფაცხა-ფუცხითგავარდა ბაკის კარებში...დედაჩემმა მაგრა ჩაკეტა ბაკისკარები.დაბეჟილიგაბრიელამიუერთდათავისპატიოსანამალას, რომელიც შეჯგუფებული იდგა ბაკის კარებისცოტა შორიახლო. ამ დარბაისელმა ხალხმა ერთმანეთსაავლ-ჩაავლესთვალი: გაბრიელასდა მამასახლისს პირისისხლითაჰქონდათშესვრილი.

- ვაი დედიჩემის ღმერთსა! - იძახოდა მამასახლისი, -ერთმა წუპაკმა დედაკაცმა ე რა გვიყო? ღმერთია შენი

თავდები,ხალხშითავიაღარგაგვეყოფება!..

- აი დასწყევლა ჩემმა გამჩენმა წმინდა გიორგიმ ეგდედაკაცი!.. - მისძახოდა მამასახლისს ერთითანაშემწეთაგანი... - ე რა გვიყო, შენი ჭირიმე!? რათგამოვიქეცით კაცო?! რატო, შვილოსან, ი კარებში არწავაქციეთდათავისლეჩაქითერთი...არშევაჭამეთ.

- ტყუილად კი არ არი, ძმაო, ნათქვამი:დედაკაცმათუგაიწია,ცხრაუღელიკამეჩიცვერშეიმაგრებსო!მაგრამმადედაკაცში,ძმაო,სწორედალიზის!..ე,წმინდიგიორგისმადლმა, ალი ზის!..თავი გამიტეხა მა ოჯახდაქცეულისგამოცემულმა!

- მოდი, ერთი ე თავი შემიხვიე ეე... - დაუძახამოლაპარაკეს გაბრიელამ: -უნდაუსათუოდ ვიჩივლოთეე...

-უნდავიჩივლოთ!-დაურთომამასახლისმა,-მაშარადაეგრეგაუშვებთ.

-აკიგითხარით:ფულებიგაბრიელამუნდამამცესდაარამაგათა-მეთქი...-სთქვაბოქაულმა.-აიჩემეთ:არა,იმათაცგამოვართვათო!.. კარგები გამოართვით! ექ, ღმერთი არგაგიწყრეთ, არ უჩივლოთ, თორემ ეს საქმე სულ მემამეხვევათავზე...ისევისასჯობიან: აქვეშინაურულადგადაახდევინოთ.

იყაყანეს კიდევ რაღაებზედაც და შემდეგ ამალაშემოეხვიათავისბატონს -ხახამგაბრიელასდადაუწყოგასამრჯელო ფულის თხოვნა. გაბრიელამ ბევრიიყოყმანა: უნდოდა თავიდამ აეცდინა ფულის გაცემა,მაგრამ ვერა გააწყო რა და ბოლოს ამოიღო ქისა: ხუთიმანეთი მამასახლისს მისცა, სამ-სამი მანეთი მისთანაშემწეთ... თხუთმეტი მანეთი სასამართლოსბოქაულმაჩაიდოჯიბეში...დაწავიდ-წამოვიდნენ.

VII

გაბრიელასა და მისი ამალის გაცლის შემდეგ დათუასგააცივა. მთელი ერთი კვირა ივახვახა. მეორე კვირასთუმცა წამოდგა ლოგინიდამ, მაგრამ იყო საშინლადდასუსტებულიდა გაყვითლებული მამაკვდავსავით. ამგვარმდგომარეობაშიმყოფიდათუაერთთბილსაღამოსიჯდა ჩვენი ბაკის კარებთან და ნაღვლიანადგაიცქირებოდა სასაფლაოსაკენ. დათუას სახე ღრმამწუხარებითიყოდაფარული.ყოველიგამოხატულებადამოძრაობა მისი სახისა ცხადად აჩვენებდა ამ კაცისსულისადა გულის სრულსდაცემას. მისი ჩაცვივნული,მიცივებული თვალები ისე დაღონებით და რაღაცსასოებით იცქირებოდნენ სასაფლაოსაკენ, თითქო მათიპატრონი იქ დამარხულ გვამთ შენატრისო. დიდხანსიჯდადათუა ესე გაჩუმებული; ბოლოს გაანძრიათავი,სამჯერ-ოთხჯერ გულიანად ამოიკვნესა; შემდეგ ისევ

სასაფლაოსაკენ მიიხედა, აავლ-ჩაავლო თვალიიქაურობას და მაღალის ხმით, თითქო უნდოდა ესსიტყვები გაეგონებინა მათთვის, ვისკენაც იყვნენმიმართულნი,დაიძახა: ,,ნეტავითქვენ, ნეტავითქვენ”.ამისშემდეგისევჩაღუნათავიდა,როგორცმისცრემლითსავსე თვალებს ეტყობოდა, გაება ისევ სამწუხაროფიქრებში.

მზემ კარგა ხანია რაც ჩაუშვა თვისი “შუბის ტარი”სხივები დასავლეთის მთების უკან; მისი ყვითელ-მოწითალო სხივები მხოლოდ აქა-იქაღა იყვნენგაწოლილნი დიდი მთების ჩრდილით დაფარულ,ათასფერად აჭრელებულველ-მინდორზე.საღამოჟამურიბინდ-ბუნდი ნელ-ნელა ეხვეოდა ბარ ალაგს, თოვლითმოსილიმაღალიმთისწვეროებიკიამდროსმხიარულადკაშკაშებდნენ; დამავალი მზის სხვადასხვა ფეროვანისხივებიუხვადმოჰფენოდნენმათდაჰბადავდნენრაღაც

საოცარს ელვარებას. ყნოსვის დამატკბობი მინდვრისჰაერი ნელ-ნელა ინძრეოდა და ამ მოძრაობით აჩენდამწვანე თავთავიან ყანებში ზღვის ტალღების მსგავსსამაღლებულ და დადაბლებულ ზოლებს. ფრინველთგალობა-ჭიკჭიკი, საქონლის ბღავილი, ადამიანისსიმღერა-ხმაურობა ერთიორად აცოცხლებდნენუამისოდაც გაცოცხლებული გაზაფხულის ბუნებას.მაგრამ... ჯანაბას ყველა ესენი!!. რას ნიშნავს ბუნებისსიმშვენიერე, თუკი ადამიანის გულსა და სულშიაღგზნებული ცეცხლი ანთია!თუ ნამდვილი მშრომელიადამიანის არსება, ცხოვრების უმსგავს გარემოებათაწყალობით, ისე დატანჯულა და იტანჯება, რომდამიწებული გვამის მდგომარეობა მისთვის სანატრელიგამხდარა!!ჩვენიდათუაბუნებისყველაამსიმშვენიერესთითქო ვერც კი ხედავდა. ის მწარედ დაღონებულითავჩაკიდული იჯდა და, ვგონებ, კიდევ დიდს ხანსიჯდებოდაასეგაუნძრევლად,თუმოსულიღორ-ხბოსდა

ნახირის ჭყვირილ-ბღავილს არ გამოეყვანა ამმდგომარეობიდამ. მან აიღო თავი მაღლა და გახედასოფლისკენ მომავალ შარაგზას. გზაზედ მოჩანდა ვიღაცკაცი.წინაპირველად ისდათუამ ვერ იცნო,მაგრამროცაცოტა ხანი გავიდადა მომავალი მოუახლოვდა,დათუამგაარჩია, იცნო, რომ ის იყო აზნაურა ზაქარია დიაკვანი.გავიდაკიდევრამდენიმეწამიდაზაქარიადაღვრემილისსახით, პლუტურის თვალებით და ცხვირისგანუწყვეტელის ფრუტუნით დაადგა თავსჯანგამოცლილდათუას.

- მობრძანდი, მობრძანდი, ზაქარია! - დაუძახა მასკვნესითდათუამ,-დაბრძანდი,შენიჭირიმე...

-რა ამბავია, კაცო,თქვენსთავს? -ფლიდურ-ჯავრიანისკილოთი დაუწყო კითხვა დათუას ახლად მოსულმა,როდესაც მანაც ჩამოსაჯდომი ქვა იშოვნა. - ღმერთიამოწმე, რომ თქვენი ესეთი ყოფა ყველასთვის

შესაწუხარია! ნათელ-მირონობაც რომ არ იყვეს,ქრისტიანები და მეზობლები ვართ, ვფიქრობ და ვერამომიფიქრიარა:რაარიდაროგორარიეთქვენისაქმე?

-რაროგორარი,ჩემოზაქარია,-იწყოკვნესითდათუამ,-ვიღუპებით და ეს არი! ვენახი, ნაფუძარი წაგვართვეს!რაღაოჯახიაჩვენიოჯახი...ღმერთმააიღოჩვენზეხელი!..ჩვენი უბედურება ალის გამოჩენიდამ იწყო. ი წყეულიახლაუჩინარადა გვდევნის!ღმერთო,ღმერთო, იდიდოსშენისახელი!..გვაპატიე,შენსმადლსადაშენსსახელსა!გვეყოამდენივაი-ვაგლახი.

დათუა გაჩუმდა... მისი ცრემლით სავსე თვალებიმიაჩერდა ზეცას... მაგრამ მისი სახის გამომეტყველებაცხადადაჩვენებდა,რომამსაცოდავიმედდაკარგულკაცსბევრი რამ ნუგეში აღარც იქიდამ, იმ მაღალი ლურჯიციდამ,ეძლეოდა.

როგორცმეძებარიძაღლიაიცქვეტსხოლმეყურებს,როცანადირისსუნსაიღებს,ანნადირსდაინახავს,ისეზაქარიადიაკვანმა ცქვიტა ყურები, როდესაც დათუამ სიტყვა“ალი” წარმოსთქვა, მის ჭყეტია თვალებში უცბადგაიელვა რაღაც სიხარულის და კმაყოფილების შუქმა,მაგრამ პატრონმა დიდხანს არ დასტოვა იგინი ამგვარსნეტარებაში.თვალებმაისევდაღვრემილობაგამოხატეს...მათმა პატრონმა ამოახრანტალა და გაუგრძელა ბაასიდათუას:

- გონიერი და გამოცდილი კაცი ხარ, დათუა! ჩემგანრისამემოგონებაშენთვისსაჭიროარარი.ეხლასწორედთქვი,რომჩვენიუბედურობაალისგამოჩენიდამიწყოვო!მეცეგრევფიქრობ,მაგრამედღესალიროაღარჩანსდამაინცთქვენი ოჯახი სულ უკუღმადა უკუღმა მიდის?ალი,წმინდაგიორგისმადლით,აღარსადასჩანს,მაგრამეთქვენრომაინცვერგაიმართეთწელი!ესრაარი?რისგან

არი? აი ეს მინდა გავიგო. - აქ დიაკვანი გაჩუმდა დათვალებდაჭყეტილი, ტუჩებმოკუმული შეაჩერდადათუასდაღვრემილსსახეს.

-აკიმოგახსენე,რო,იქნებაიწყეულიალიახლაუჩინრათგვდევნის-მეთქი!..

- ღმერთ ერწმუნე, დათუა, რო გონიერი კაცი ხარ შენა.შეიძლება,როგორარშეიძლება,როგორარშეიძლება!..მე,ცხონებულიბიძაჩემიშალვასაგანგამიგონია,როწყეულითუ ჩამოეკიდა ვისმე, უჩინრადაც დაუწყებს დევნასო.შენისიტყვამართალია.დათუა,მართალი.

დათუამ ამოიკვნესა!.. დიაკვანიც ცოტა ხანს გაჩერდა.შემდეგუცებფეხზე წამოხტ..დაუდგა წინდათუასდააღტაცებითუთხრა:

- იცი, დათუა, რას გეტყვი?.. აკითხვინე მკითხავს? ე

ეშმაკეული მკითხავი, ხო გაგიგონია, როგორ კარგამკითხაობს?აკითხვინეშენცა,ჰა!..

-განაარა,მეცავფიქრობდიმაგაზე...ძაანკარგიიქნება...ხვალვეგავგზავნიჩემრძალსმკითხავთან...

-დათუა, გამიგონე! ეს ჩვენ შუა კიდარჩესდა გირჩევ,შენი ცოლი გაჰგზავნო. რაც უნდა იყვეს, რძალს ისე არშესტკივმაზლისთვისგული,როგორცცოლსქმრისთვინა!

- მართალი ბრძანებაა, შენი ჭირიმე!.. ჩემი რძალიც ძაანდედაკაცია!.. მაგრამ ისა სჯობია, რომ ჩემი დედაკაციწავიდეს, - დათუა გაჩუმდა... მაგრამ ცოტა ხანს უკანსაჩქაროდმიიხედაზაქარიასაკენდადაეკითხა:

- მართლა,ზაქარია,რა ისმის ირაღაც ყარაიაა, იმაზე?.. იერთიდროს ძაანდაფაცურდა ჩვენი ხალხიდა ეხლა კითითქოაღარისმისრა!..

- რა ბრძანებაა! როგორ არა ისმის რა!.. - სიხარულითშესძახა დიაკვანმა. - ვენაცვალე ჩვენ რუს ხემწიფეს!..დიდ წყალობას უშვრება ჩვენ შევიწროვებულ ხალხსა...გაიგონებდიშენცა,როხემწიფემგასცაბრძანება:რაცრამყარაია არისო, სუ კარგად შეამზადეთო: გაიყვანეთწყლებიო, შეიმუშავეთ კარგადაო, დადგით ქვითკირისსახლები, მიიტანეთ ყველა სამუშაო იარაღებიო.მიიყვანეთ ბლომად მშვენიერი არჩეული საქონელიო,მერეშეატყობინეთქართველშეუძლებელგლეხებსაოდაუთხარითმათაო:ხემწიფემყველაესსულთავისხარჯითმოგიმზადათ თქვენაო და, ვისაც სურვილი გქონდეთწადით და დასახლდით იქაო... ხარჯისაგან და ყველადავიდარაბისაგანგანთავისუფლებულიიქნებითო. ახლაისიც უნდა გაიგო, რა მოსავლიანი ადგილია თურმე იდალოცვილი ყარაია!.. ცხენი რო გააჭენო და იმისგანაჩიჩქნილმიწაშიპური,ანსიმინდიჩათესო-სულზღვათგასკდება თურმე... სამიოდ კოდი რო დათესო თურმე,

რავდენიმეწლისმოსავალიმოგივა... ახლატყეთქვიდაისიც იქვე ზურგს უკან... ერთი რამ აკლია თურმეიქაურობას: მუშა კაცი არ არის... ღმერთს ერწმუნე, ეთქვენინინიკაროიქმოხვდეს,ყოველწლივორას-სამასკოდს წმინდათავთუხის პურს ჩაყრის ორმოებში... - აქმობაასე შესდგა და დააშტერდა სმენადგადაქცეულსდათუას.

- მედა ჩემმა ღმერთმა, კაი ღვთის წყალობაა ეგ! ერთისახემწიფო ხარჯისა და ბეგარისაგან განთავისუფლებაერთ რამეთა ღირს, ძმაო! თუ ეგრეა, მაშ ბევრი ხალხიგაიწევსიქით...

-ესსულესეა...ყველაესჩემმაძმაანდუყაფარმამითხრადახოიცი,როიმასთითონხემწიფისაგანმოსდისახალ-ახალი ამბები... მართალია ყველა ესა და ამისთვინაცდიდძალი ხალხი აპირობს იქ წასვლასა... მაგრამმომეტებული მათგანი მერმის გაზაფხულზე აპირებს

გამგზავრებას... ვინც წრეულსვე წავა, ვთქვათ,შემოდგომაზე, იმისთვის ძაან კარგი იქნება... სახლსაც,მამულსაც, სახნავ-სათეს იარაღსაც, საქონელსაც -სუყველასა ირჩევს და რომელიც მოეწონება, იმასთავისთვინ აიღებს; როცა სხვანი მერმის მივლენ, ისდასახლკარებულიდახვდებაიმათა...

დიაკვანიგაჩუმდა;დათუაცარიღებდახმას;ეტყობოდა,რომ ის რაღაც სასიამოვნო ოცნებაში იყო გაბმული. ესშენიშნადიაკვანმა, ჩაახველა,ულვაშებ ქვეშგაიღიმადაშემდეგწამოდგაფეხზე.

- მშვიდობით,დათუა!ღმერთსადა ე პატიოსან წმინდაგიორგის ვთხოვ,რომ ისევ კარგა გახდედა ვაჟკაცურადმოისვა ისევ თავზე ხელი... ფიქრი ნუ გაქვს, ღმერთიამოწყალე. ხემწიფე ცოცხალი გვყამდეს, თორე რაგაგვიჭირდება? -სთქვაყველაესზაქარიამდანელ-ნელაგაუდგაგზას.

- გადღეგრძელოს ღმერთმა, - მისძახა დათუამ... - შენიამაგიგადამახდევინოსუფალმაწმინდაგიორგიმა!..

- მკითხავი არდაივიწყო, მკითხავი... - მოისმადიაკვნისხმა.

დიაკვანიდაბრუნდაშინ...ფაცა-ფუცითშეკაზმაცხენიდაკარგახშირბინდისასდაადგასოფელეშმაკეულასგზას.დათუაკიისევგაუნძრევლადიჯდათავისალაგზედდაფიქრობდა, ფიქრობდა ყველა იმაზე, რაც ზაქარიადიაკვნისაგან გაიგონა ეხლა... სიამოვნება და სევდათითქოერთმანეთსეჩხუბებოდნენმისგულში:ხანერთისჩანდა დათუას სახეზედ, ხან მეორე. მას წარმოუდგათვალწინ თვისი სიყმაწვილე, ის ალაგები, ის ხალხი,სადაც და რომელთა შორის ეტარებინა დრო იმ ნეტარსიყმაწვილეში... წარმოუდგნენ ნათესავნი, ნაცნობნი,შემდეგ დედა, მამა, ძმები, მათი საფლავნი და მწარედამოიკვნესა დათუამ... ,,არა, არა ძმაო, სადაც

დაბადებულხარ,იქვეჩაყარეშენიძვლები”-სთქვამანდაწამოიწიაზეზე. მიიხედ-მოიხედადა ისევდაჯდათავისალაგას. გაება კვალად ფიქრებში... ახალი ფიქრებიდათუას თავში მამიჩემის სიკვდილიდამ გამოებნენ...წარმოუდგადათუას ალი, მისი გამოჩენა ჩვენს სახლშიდა ის მისი უნარები, რომელთა მეოხებით დაეცა ჩვენისავსეოჯახი.მოაგონდადედისადაძმებისსიკვდილიდაგაგიჟება, ვენახ-ნაფუძრის წართმევა... საქონლისდახოცვა, თვისი დასნეულება და სხვა წვრიმალიუბედური ოჯახური გარემოებანი. ყველა ამათაუჩქარებლივ და ცხადად გაუარეს დათუას გონებისთვალწინდაარაერთიმწარეწვეთიშხამისაჩააგდესმის,უამისოდაც,დატანჯულსგულში...შემდეგგადიშალამისწინყველაის,რაცზაქარიადიაკვანმადაუხატაყარაიაზე...,,ღმერთმანი, ძაან ღვთის წყალობაა ესა!” წაიბუტბუტათავისთვის დათუამ... ,,მაგრამ”, დაუმატა ცოტა ხნისშემდეგ, ,,ე ავათროვარ!..ღმერთო,შემიწყალე!ღმერთო

და წმინდა გიორგი, შენ წამიმართე გზა... მკითხავი არდაგავიწყდესო...მართლა:”აქდათუამგაწყვიტაფიქრი...მიიხედ-მოიხედა, თითქო ეძებს რასმესო: შემდეგდაებჯინა ჯოხზე, ნელ-ნელა წამოდგა და, საოფლემოხდილავადმყოფსავით,ლახლახითგასწიაშინისაკენ.

-დედაკაცო,-დაიძახადათუამსახლშიშესვლისუმალვე,- დედაკაცო, ეგები ხვალ ეშმაკეულში წახვიდე დააკითხვინო... ამბობენ - ძაან ტყობულობსო. ეგები ეჩვენიცშეიტყოსრამე.

-მეწავალ,ჩემომაზლო, -უთხრადედაჩემმა, -სალომესარ სცალიან: ძუძუ მწოვარი ჰყავსდა ე გოგო, მარუასაცგააცივა.

-არა-მეთქი,არა! -დაიყვირადათუამ, -დაეეჩემიცოლიწავიდეს.

დედაჩემი გაჩუმდა: დათუას ცოლმა, სალომემ,გამოაცხადასურვილიეშმაკეულშიწასვლისა.

-ხვალმზეამოვათუარა,-სთქვამან,-წავიყვანნინიკასადაწავალ.

ამისშემდეგილაპარაკესმასზე,თურისგაგებასურდათიმ მკითხაობით. დააწყეს, როგორ და რა უნდა ეკითხასალომეს მკითხავისთვის... რა გაათავეს ლაპარაკი,შევჭამეთვახშამიდამივწექ-მოვწექით.

VIII

მეორედღეს სამხრობამდინ ვუცადეთ სალომეს, მაგრამკარგა ხშირ ბინდამდის ამაო იყო ჩვენი მოლოდინი.საღამოზე ყველანი ერთად ვისხედით ბაკში ძარის ქვეშდა,ვგონებ,ყველანისალომეზევფიქრობდით...ნახირისმოსვლის შემდეგ ბევრს ხანს არ გაუვლია, როდესაც

გარედამ,ბაკისკარებისაკენ,მოისმაადამიანისფეხისხმა,ყველამ ყურები ვცქვიტეთ... “მოდიან მგონი”, სთქვავიღამაც.მართლაც-დაამდროსბაკისკარებმაგაიჭრიალადა შიგნით ნინიკა და სალომე შემოვიდნენ.წინაპირველად ყველა ჩვენგანსგაეხარდა მათიდანახვა,მაგრამ სალომეს მოწყენილმა სახემ მალე გაჰფანტა ესსიხარული.

-რაქენი,ადამიანო?სადიყავიაქამდინ?-გაისმადათუასხმასალომესგამოჩენისთანავე.

-უბედურებასადაჯანაბაში, -მოკლედდანაღვლიანადსთქვაჯერისევმომავალმასალომემ. ამსიტყვებმაჩვენცივი წყალი გადაგვასხეს თავზე. ცოტა ხანს შორისდაურღვეველისიჩუმედამყარდა.

- რა მილეთის ხალხი გინდა, რო დღეს მკითხავთან არყოფილიყო, -დაიწყოსალომემ, -ოსი, იმერელი,სომეხი,

ურია,ქართველიდავინიცის,კიდევვინა!..რომოვედით,მკითხავის სახლი სულ სავსე იყო ხალხითა... ბევრიწავიწიეთწინ,მაგრამარავინგვიშვებდა...დავსხედითდადავუწყეთ ცდა; სამხრობის დროს ძლივს გვეშველა...შევედით... ტახტზე იჯდა ჯერ ისევ ახალგაზრდადედაკაცი,ხელშიანთებულისანთლებიეჭირა...წინედოერთიდიდი ხარისთეთრი ბეჭი... ვინ შევიდოდა,უნდამივსულიყავით იმასთან, თავი დაგვეკრა, მიგვეცასანთელი და ფული და მერე გვეკითხა, რისი გაგებაგვინდოდა... მეც ესე ვქმენი... მაგრამ, გენაცვალე, რეებიმითხრა,რეები!..

-რეები,რეები?..მალეთქვი,ქალო,ერთიდა!.. -მიატანადედაჩემმა.

- რა რეები და ჩვენი უბედურებაები!.. - განაგრძოსალომემ. - ისე დაწვრილებით მითხრა ჩვენი ოჯახისთავგადასავალი, ისედაწვირილებითრო სულ გამაოცა!..

თქვენაო, მითხრა მკითხავმა, - ამ ათი-თორმეტი წლისწინათ კარგი შემძლე ოჯახიშვილები იყავითო, მაგრამმერეშემოგეჩვიათწყეულიალიო;მოგიკლათჯეროჯახისმეუფროსე კაციო, მერე დედაკაციო, მერე ახალგაზრდაბიჭიო, გაგისულელათ ერთიცაო. მაგრამ არც ამასდაგჯერდათისაო...შეუჯდაერთვიღაცურჯულოს,ვისიცთქვენ რაღაც ფულები გმართებოდათო, შეუჯდა იმასა,გაადიდებინა ათი თუმანი ორმოც-სამოც თუმნადაო,აჩივლინამერედაწაგართვათვენახ-ნაფუძარიო...

-დიდება შენ სიცხოვლესა,დიდო პატიოსანო წმინდაოგიორგი! - პირჯვრის წერით და ჭერებში თვალებისშეჩერებითგააწყვეტინადათუამლაპარაკისალომესა.

-მაგრამაო, -განაგრძოსალომემ, -თქვენმაინცყურს არიბერტყავდით... ასე გეგონათ, რაკი აღარ გვიყვირის დააღარ გვეჩვენება ალი, ეს არის და ეს, მოგვშორდაო;მოგშორდათ კი არა, იმან თქვენ სახლში დაიბუდაო...

დაგისნეულათოჯახისმეუფროსიკაციო!..-ეიპე,ეიპე,რათვალთმაქცი ყოფილა, შენი ჭირიმე, ი დედაკაცი!... -დაიძახააღელვებითდათუამ.

- ახლაუნდაო, -განაგრძო ისევსალომემ, -ბავშვებსდაქალებსმიყოსხელიო...თქვენიხსნაერთიიმაშიღაარისო,რო აიყარნეთდა სადმე შორს გადასახლდეთო.თუ ესეარა ქენით, ალი სულ დედა-ბუდიანად მუსრსგაგადენთო.

აქ სალომე გაჩუმდა. დედაჩემი მკვდარივითგაყვითლებულიიჯდა;დათუასსახესკიაგრერიგადარაეტყობოდარა.

- არაგვშორდებაიწყეული? -სთქვადინჯადდათუამ, -მაშავდგეთდაგადავსახლდეთ!

-რას ამბობ, ჩემო მაზლო, სადუნდა გადავსახლდეთ? -

დაიძახა გამწარებით დედაჩემმა, - ვიღაც წუპაკმა,ქვეყნის მატყუარა დედაკაცმა რო რაღაც სხვისგანგაგონილი ილაპარაკოს, განა იმიტომ ჩვენ უნდაავიყარნეთდაცხრამთასიქითგადავცვინდეთ?

-უი, ქალო, ღმერთი იწყენს! წუპაკს როგორ ეუბნები იღვთის ადამიანს! ხო გაიგონერადაწვრილებით მითხრაჩვენი ოჯახის თავგადასავალი? - უთხრა წუწუნითსალომემდედაჩემსა.

- ჩვენი თავგადასავალი, ჩემო სალომე, - მიუგოდედაჩემმა,ეშმაკეულელმამკითხავმაკიარა,მთელმაამმხარემ შეიტყო. ქალაქის პირიდამაც კი მოდიოდნენდაგვეკითხებოდნენ ხოლმე ალზედა! მკითხავიცგაიგონებდადაისეგეტყოდაყველაფერს!

-ჩემორძალო -დაიწყოდათუამ, -ერთიყურიდამიგდეაქეთ!..მკითხავსბევრიმართალიუთქვამს.თუმართლა

კიდევალიარიყვესჩვენზეშემომდგარი,მარაარისჩვენიოჯახის სულ ასე უკუღმართად წასვლა!.. მამულიწაგვართვეს, საქონელი თითქმის სულ გაგვიწყდა, მედავსნეულდი, ე ბავშვები სულ ავად არიან; მა რა არისესა? ახლაისიცუნდავთქვათ,რომმამული აღარგვაქვსჩვენა. ჩვენიოჯახითუ ერთხელოჯახი იყო, იყო იმითი,რო ოთხი ძმანი ვიყავით, ვიღებდით სხვის მამულსსაღალოდდა ამითისარჩოსვიძენდით!ჩვენრამამულიგვქონდა?-ერთივენახი,ორინაფუძარი,ერთიმინდვრისმიწადა ესახლ-კარის ალაგი...სხვახო არაფერი?ვენახიდა ერთი კაი ნაფუძარი წაგვართვეს! რაღა შავი ქვადაგვრჩა?ღმერთიაშენითავდები,ენინიკაროარიყვეს,სულ შიმშილით დავიხოცებოდით! ავდგეთ,გადავსახლდეთ სადმე; მოვშორდეთ ამ დაწყევლილალაგსაცდაეგებამამულ-დედულიცვიშოვნოთრამე.

- უნდა, უნდა გადავსახლდეთ სადმე, თორემ, წმინდა

გიორგისმადლმაებავშვებისულგაგვეჟლიტება!-სთქვასალომემ.

- სადა, ადამიანებო, სადა, სად უნდა გადავსახლდეთ?!ვინგიჟიგადმოგიყრისმამულს?!-დაიძახადედაჩემმა.

-სადადაყარაიაზე!-მოკლედმიუგოდათუამ.

-უი,გენაცვალე!დღევანდელიდღემკითხავისბაკშისუმაყარაიაზელაპარაკობდნენ.აქებდნენ,ისეთიაქებდნენ,როჰა!ცოტაცხელაო,მაგრამრაუშავს!მოსავალითურმეზღვათა სკდება. ზღვათა! თითონ მკითხავი ყოფილაროდისღაციქა...არცაგრერიგადშორსარისო...მკითხავმათქვა:ორიდღეკიდეცმიხვალდაკიდეცმოხვალო!-თქვასხაპა-სხუპითსალომემ.

- მოსავლიანი ადგილი ძაან არი, - დაიწყო დათუამ; -თუმცა ორიდღე კი არა - ოთხიდღე მოუნდება მარტო

იქამდინ მისვლასა!.. ხემწიფეს სულ მოუმზადებიაყველაფერი: სახლი, კარი - მიდიდადასახლდი. მაშინვეთურმე მშვენიერ მიწებს დაგიზომავენ და მოგცემენ...მაგრამ ყველაზე კარგი ის არის, რო ხარჯისა დაბეგარისაგან განთავისუფლებული იქნები... ამბობენ: იქარცსუდია-მამასახლისობაიქნებაო!..

-ვინგითხრაყველაეგა?ვინიცის,მართალიაეგათუარა?-უკმაყოფილოდდაეკითხადედაჩემი.

- ახირებული დედაკაცი ხარ, მე და ჩემმა ღმერთმა, -შესძახა გაჯავრებით დათუამ, - რა ვინ მითხრა,შვილოსან! ყურები არ მასხიათუ? ეს ერთი წელიწადია,რაცმთელიდუნიამაგაზელაპარაკობს.აიხეპრეთიდამ,ეგაზაფხულის დამდეგს, კიდეც წასულა იქ ორიოდ-სამისახლობა.

-გადავსახლდეთ,გენაცვალე,გადავსახლდეთჩვენციქა!-

მხიარულადდაიძახასალომემ.

-არა,გენაცვალე, -სთქვადედაჩემმა. -მეექედამფეხსაცარმოვიცვლი.

ამის შემდეგ კიდევ კარგა ხანს ილაპარაკეს ამავესაგანზე...დათუასუნდოდა,რომმედადედაჩემიცთანწავყოლოდით; დედაჩემი იდგა უარზედ. ბოლოსდაადგნენ შემდეგს გადაწყვეტილებას: დათუა თავისცოლ-შვილით და ნინიკათი შემოდგომაზე ზამთრისსაგძლით უნდა გაუდგეს ყარაიის გზას... ორი კამეჩისსაყიდლადდასამგზავროფულისსაშოვნელადგაჰყიდონნაფუძარი... მე და დედაჩემი უნდა დავრჩეთ ჩვენსოფელშივე...მინდვრისმიწადაკარ-მიდამოგვარგუნესჩვენ...

IX

შემოდგომაზეესგადაწყვეტილებამართლაცსისრულეშიმოიყვანა ჩვენმა უიმისოდაც დაძაბუნებულმა ოჯახმა.ზაქარია დიაკვანმა სწორედ ნახევარ ფასად დასტყუადათუას ნაფუძარი. ამ ფულით დათუამ ორი კამეჩიიყიდა; მიუერთა მათორი შინაური ხარიც, შეაბაურემი,ჩასხა შიგ ცოლი და შვილი თავიანთ რავდენსამე თვისსაგძლით და შემოდგომის ერთ გრილ დღეს დაადგაქალაქის გზას. მე და დედაჩემი დავრჩით მარტოკანი.აზნაურა დიაკვანი ბევრი ეცადა, რომ ჩვენც მათ თანგავეყოლებინეთ: ხან დაყვავება, ხანაც ჯავრობა, ერთდღეს მეზობლური, “ნათელ-მირონული” დარიგება,მეორე დღეს მტრული მუქარა; - ყველა ესენითვითოულად იხმარა აზნაურამ -ჯერთვითონდა მერეთვისი კუდების მოგზავნით, მაგრამ დედაჩემი მაინცერთსა და იმავეს ადგა და გაიძახოდა: ,,მე ჩემისცოცხალის თავით ამ არემარეს არ მოვშორდებიო!”მართლაც არ მოშორდა. დათუა წავიდა; დავრჩით ჩვენ,

დედა-შვილი. დედაჩემმა ხელთნაწერის წერა-კითხვაკარგადიცოდა;ამასთანავესაკერავითაცგანთქმულიიყოჩვენს სოფელში. შეაგროვა სოფელში გოგო-ბიჭები დაწელიწადში ოროლ კოდ პურად დაუწყო მათ თვისისსოფლურის სწავლის გარდაცემა... მეც მენახირეობასვაპირებდი; ვცხოვრობდით ტკბილად, ჩუმად დამოსვენებით. მაგრამ დიდხანს არ გაგრძელდა ჩვენიესეთიყოფა!..

ერთ ღამეს, გათენებისას, უცებ ვიღამაც ასტეხა ჩვენიკარების ერთი საშინელი კაკა-კუკი. წამოვცვივდითფეხზე.

-ვინახარ,ვინ?-დავუძახეთშინიდამ.

კაკუნიშეწყდა,მაგრამხმაარავინარგაგვცა.

ჩავწექით ისევ ლოგინში და როგორც ჩაგვთვლიმა,

ასტყდა ხელახლად ჩვენი კარების ბრახა-ბრუხი.წამოვცვივდით ისივ ფეხზე, დავუყვირეთ... ბრახუნიშეწყდა,პასუხიკიარავინმოგვცა.

-მოდიგავაღოთკარებიდაგავიდეთკარზე!.. -ვუთხარიდედაჩემს. ის დამთანხმდა. მე ცულს, დედაჩემმა კეტსწამოვავლეთ ხელი და გავწიეთ კარებისაკენ. როდესაცკარებს ღება დავუწყეთ, შემოგვესმა ადამიანის ჩქარიფეხის ხმა... გავაღეთ კარები;დავინახეთ - ვიღაც, კარგადიდი კაცი, ავარდა ბაკის ღობეზე, გადახტა იქით დადაეშვასოფლისაკენ.

- ნეტა ვინ არის, რა არის ეგა? - ვკითხე დედაჩემს,როდესაცისევლოგინშიჩავწექით.

-ეგთუარი,შვილო,-მითხრადედამ,-ისულაყეფებულიდიაკვანია.

ამ შემთხვევამ ცუდად აგვირია თავზე ბალანი. მეორედღეს მთელმა სოფელმა იცოდა ჩვენი ეს შემთხვევა.გავარდახმა,როარაშენდაანთალიკიდევმისჭრომიათო.გაჩნდა ჩვეულებრივი ჭორიკანაობა. უბედურება იმაშიმდგომარეობდა, რომ ამ ჭორებს ცოტაოდენ რამსაფუძველი ჰქონდა. მთელი ერთი კვირა ყოველშუაღამისასჩვენსკარებსდაშემდეგერდოსარაჰქონდამოსვენება. ეს კიდევ არაფერი! ზაქარიადიაკვანმა იწყოგამოაშკარავებითჩვენილანძღვა,მტრობადახანდისხანიქამდინ მიდიოდა მისი საძაგლობა, რომ ხმამაღლაიტყოდახოლმეხალხში:მივუგზავნიერთორიოდოსსდამაჯიუტიდედაკაცისთვალ-წინვედავაკვლევინებ იმისშვილსაო. ეს ჩუმად გადმოგვცეს მეზობლებმა დაგვირჩიესფრთხილად ყოფნა. სხვაც ბევრირამ გავიგეთ,მაგრამ რას ვიზამდით? თავის დღეში უბატონო ჩვენსსოფელსდღეს ეს აზნაურა გაუხდა ბატონად. სოფელშიკაციარიყო,რომმისწინააღმდეგგაებედნარამე:ყველანი

მასფეხქვეშუძვრებოდნენ.აბა,ერთსქვრივდედაკაცსრაუნდაექმნაამისთანათავგასულიკაცისათვის?დედაჩემიშეშინდა.

- უნდა რამე მოვახერხოთ, შვილო, - მითხრა მან ერთდღეს, თორემ ეგ თვალსისხლიანი კაცი ხიფათსშეგვამთხვევსრასმე.

- აბა რა მოვახერხოთ, ჩემო დედა, - მივუგე მე, -დათუასთანწავიდეთთუ?

-არა,შვილო!დათუასთანკიარა,ამსახლსმოვშორდეთ.შენ ბიძაჩემთან გაგგზავნი; მე ე ჩემ ნათლიმამათევდორესთანგადავალ...მეაქუნდადავრჩე,თორემეგბოროტი კაცი იზამს რასმე... დაიქცეს ეხლანდელიკანონები!..თუ სამიოდთვეთითონ იხმარა რამე ჩვენიმამული, მერე სულ დაიჩემებს და დაგვყრის სხვისაამარაზედ.

მე დედიჩემის ბიძები ძლიერ მიყვარდნენ; ამისათვისმათთან წასვლის იმედმა საშინლად გამახარა...გახარებულმა, წამოვედი და თითქმის ყველა ჩემ ტოლბიჭებსგარდავეცმიზეზიამსიხარულისა...მალემთელმასოფელმაშეიტყოთურასაპირებდადედაჩემი.მაგრამესგანზრახვა განზრახვათავე დარჩა... ჩვენდასასიხარულოდ, შეწყდა ჩვენი კარების ბრახა-ბრუხი...გავიდა კვირა,თვე... ღამე ხმა აღარავისი არ გვესმოდა...აზნაურაცთითქოდაგვიტკბა.დედაჩემი წინაპირველადგაკვირვებულიიყოამამბით:ამსიჩუმიდამისრაღაცვაი-ვაგლახს მოელოდა; მაგრამ რა კვირა, თვე გავიდა დაჩვენს მყუდროებას არავინ არღვევდა, დედაჩემიცდამშვიდდა, ძველებურად გამხიარულდა. ჩვენმაცხოვრებამგასწიაისევტკბილად,თანასწორად.

ამ დროს ერთი ქალაქელი დურგალი თავისი ცოლ-შვილით ჩვენ სოფელში სალოცავად მოვიდა. ერთ

საღამოს საყდრის კარებზე დამინახა ამ დურგალმა დასთქვა:“აფსუსიარარის,რომემისთანაბიჭიექსოფელშიტყუილადიჯდესდარამეხელობასარსწავლობდესო?..”ესსიტყვებიდედაჩემსგადავეცი...მასძლიერგაეხარდა.

- იქნება,შვილო,თითონ იმანვე აგიყვანოსშეგირდათ? -მითხრადედაჩემმა.

-იქნება!..აბაწავიდეთდავთხოვოთ!-მივუგემე.

მართლა წავედით. ახალი ლობიო, კიტრები და კიდევრაღაებიცმივართვითდავთხოვეთდურგალსჩემიაყვანათვისშეგირდად...დურგალსგაეხარდა,ამიყვანადაიმავდღიდამთავისშეგირდსმეძახოდა.ამისშემდეგორიდღეკიდევ დარჩა ის ჩვენ სოფელში... ამ დღეებისგანმავლობაში, როგორც შეეძლო, მომამზადადედაჩემმადა როდესაც დურგალი დაადგა ქალაქის გზას,გამოვეთხოვედედასდადურგლისურემს გავყევითან.

გავყევი, მაგრამ ცრემლით სავსე თვალები კი სულდედიჩემისაკენ მრჩებოდა. გულმა თითქო მაშინვემიგრძნო, რომ ჩემ საყვარელ, საცოდავ, დატანჯულდედასიმდღესსამუდამოდვეთხოვებოდი.

X

ორი წელიწადი ვიცხოვრე დურგალთან ისე, რომ ჩვენსოფელში არ მივბრუნებულვარ. ამდროსგანმავლობაშიდედიჩემისაგან მალ-მალე მომდიოდა წერილები. ისთვის-თავზე სულ ერთსადა იმავესა მწერდა: “აზნაურაჩამომეკიდა,აღარმისვენებსო,საცადამინახავს,უშვერისპირითა მლანძღავსო, იმის შიშით მეზობლები პურისსასესხებლად ვეღარ მოსულან ჩემთანაო და სხვ.”აუკანასკნელთავისწერილშიაც ამავესა მწერდა. გავიდაორითუსამითვე ამუკანასკნელიწერილისშემდეგდადედიჩემის წერილი აღარ მიმიღია. მეოთხე თვესდავეთხოვეოსტატსდაგავწიეჩვენისოფლისაკენ.კარგა

ხშირ-ბინდი იყოდედამიწაზედაცემული,როდესაც ჩემსთვალწინ და ფეხქვეშ გაიშალა ჩვენი სოფლის ველ-მინდორი, ჭალა, ადგილ-მამული; ის ალაგები, სადაც,ღვთისამარაზემიგდებულსოფლისბიჭს,იმავეთავითვედევნილსათასგვაროჯახურდასოფლურსამწუხაროდაუბედურ გარემოებათაგან, მე გამეტარებინა ჩემისიყმაწვილე! გულმა მიწყო სხვადასხვანაირად ცემა!სასიამოვნოდამწარეფიქრებიგროვ-გროვადდგებოდნენჩემ თავში და რაღაცა გაცხარებულის სისწრაფითმიერეკებოდნენერთი-ერთმანეთს.რამდენსამეწამსჩემსთვალწინმთელმაჩემმასიყმაწვილემგაირბინა.აიჩვენიმუდამ ტალახიანი, ვიწრო, მაგრამ ჩემი საყვარელიორღობე!.. გამარჯვება, გამარჯვება თქვენ, ჩემოდაუვიწყარო ტყემლებო, ქვებო, ღობეებო, ჩიტებო დაჩიტის ბუდეებო!! ვესალმებოდი ამ გვარად ჩვენსორღობეს და ნელ-ნელა მივდიოდი მის ჩრდილისაგანუფრო დაბნელებულ გზაზე!.. გავედი ორღობიდამ:

დავინახე ჩვენი ძველი ნასახლარი!.. ეხლა აქნასახლარობაც აღარ ეტყობოდა: ეს ალაგი ზაქარიადიაკვანს მიემატებინათავისი ბაკისათვისდა ამნაირადსამ კუნჭულიან უშნო ვენახისათვის გამოება მეოთხეკუნჭულიც. ავუარე ამას გვერდზედა გავწიე პირდაპირჩვენი სახლისაკენ... მივდიოდი და ვიდგენდიცეცხლაპირას მჯდომარე და ნელ-ნელა წინდის მქსოვდედაჩემს!.. აი , ის გაჩუმებული ზის კერასთან, ქსოვსწინდასდათან რაღაზედაც ჯავრიანად ზუზუნებს... აი,შევაღე კარები: დედაჩემმა გაიგონა კარების ჭრიალი,მაგრამსახლშიშესულსკიჯერვერხედავს... ,,ვინხარ!..გოგო, კატუა, შენა?” - იძახის დედაჩემი... მე ხმას არვიღებ, მივდივარ და უცებ თავზე კი წავადექი ჩემსტკბილს, ძვირფას დედიკოს... ,,უი, შენ შემოგევლე,შვილო!”იძახისდედაჩემიდაბარბაცითმორბისჩემთან.ვიდგენდიყველაამასდამივდიოდიშინისაკენ.აიჩვენიბაკიც!.. აგერ სახლის კარებიც... მაგრამ ეს რა არევ-

დარეულია აქაურობა...თითქოდედაჩემს სუფთაობადარიგი უყვარდა! კარები? კარები მაგრაა დაკეტილი. აქრაღაც იჭვნეულობამ გამირბინათავში... გულმა,თითქოსრულებით ჩემს უნებურად, მიწყო კვნესა და დროგამოშვებითი ფანცქალი. უცებ ცრემლები ამერიათვალებში...,,არა,რასვტირი?''-ვუთხარიდაცინვითჩემსთავს, - ალბათ დედაჩემი აქ მეზობლისას იქნებავისთანმე!.. “ვსთქვი ეს და გავწიე ახლო მეზობლისსახლისაკენ, შევედი ბაკში... ჩემს წინ გამოჩნდა ჯოხზედაბჯენილიდანელ-ნელაკარზემომავალიმოხუცებულითალია.მანსიბერისგამოვერმიცნოწინაპირველად.

-ვინხარ,შვილო,შენა?-დამეკითხაის.

- ვეღარ მიცან დიდიდედა? - ვუპასუხე მე, - მეარაშენდაანთსიმონავარ.

-ოი,შენკიგენაცვალე,შვილო, -დაიძახამწუხარეხმით

მოხუცებულმა, -დამიდგესმეთვალები!..მეკიქვეყნადუნდა დავწოწავდე და შენი კარგი დედა კი მიწაშიიდვეს!..დაიქცეს,სიკვდილო,შენისამართალი -თალიამგააბამოთქმა.ამხმაზეგამოცვივდნენსახლიდამთალიასშვილებიდარძლებიდაორთავენიშეგვიყვანესშინა.მექვასავით გავხდი, ვგრძნობდი, რომ ჩემს თავს რაღაცდიდი უბედურება იყო, მაგრამ რა? ამ დროს ვერწარმომედგინა. არც ტირილი, არც კვნესა!.. ვიდექსარივითგაშეშებულიდაგიჟივითვიცქირებოდითურმეაქეთ-იქით. გაიარა ღამემ. მეორე დღეს მოვისაზრე ჩემიაწმყო მდგომარეობადადავიწყე გამოკითხვათუ რითიმოკვდადედაჩემი.მომეტებულიიძახოდა - ალისაგანაო.ზოგიერთები კი მეუბნებოდნენ, დედაშენი ზაქარიადიაკვანმამოსწამლაო!..

-დათუასამბავიხომარაიცითრა?-ვკითხეერთსჩვენსმონათესავეს.

- როგორ არა, - მომიგო მან: - ლამის უბედურათგადაიაროსიმკაცმა!აქედანრომჩასულიყვნენ,არაფერიარა დახვედროდათ რა იქა... ედოს იმის ცოდო ჩვენზაქარია დიაკვანსა!.. რაღაც ქოხმახში გაეტარებინათმთელი ზამთარი... გაზაფხულზე გამხდარიყო ავადდათუა და ვეღარც აეხწია!.. ორი კვირის შემდეგმომკვდარიყო... ორი პატარა ბავშვი ისევ მამაზე უწინდახოცილიყვნენ...დასცადა ჰავამათურმე... ერთ კახელმადლიან თავადიშვილს ენახა ი საცოდავები,შებრალებოდადათავისთანწაესხა.ეხლათურმენინიკამოჯამაგირედ უდგია იმ თავადიშვილს, სალომეპურისმცხობლად... ორი უფროსი ბიჭი კი იქიდამგამოქცეულიყვნენ და ქალაქში ჩამოსულიყვნენ...ჩვენებიანთ გიგოლამ სთქვა: ქალაქში ჰყრიან და“რაზბონიკობით”ირჩენენთავსაო...

ყოველისმხრიდანI

კაიხანიაარგვენახაიმისთანამშვენიერი,ყოველნაირადშეზავებული, ამინდიანი გაზაფხული, როგორსაც შარშანვეღირსენით. იმ წელს გაზაფხული თითქმის შუათებერვლიდანვე დაიწყო; ზამთარი თოვლიანი იყო დაამის გამო მარტის განმავლობაში მიწას, თუ ჰაერსსასარგებლოსისველე არმოჰკლებია. აპრილისდამდეგსმოჰყვა საუცხოვო ჟუჟუნა წვიმები, რომელთაცერთგულად ხელს უწყობდა დასავლეთის წყნარი დაგრილინიავ-ქარი.ჩვენდასასიამოვნოდ,ესორიძვირფასისტუმარი ყოველი მხვნელ-მთესველისა თიბათვისგასვლამდეკვირაშიერთხელმაინცგვეწვეოდახოლმედაგანუზომელის სიხარულით ავსებდა ჩვენს სულსა და

გულსა. ვენახები და ბაღები, მინდორი და ველიმოსავლით ივსებოდნენ და მათთან ჩვენი გულიცათასნაირ იმედებით ცოცხლდებოდა და სიამოვნებისნეტარებასეძლეოდა.ასემიდიოდაჩვენიყოფა-ცხოვრებამკათათვის პირველამდე. გათენდა მკათათვის პირველიდღეცა.შავიდაუკუღმაიყვესისდამისიგათენებაცა!

ხომგინახავთ,ჩემობატონო,ისეთიადამიანი,რომელსაცსახე ანგელოზისა აქვს, გული კი ბოროტებით სავსეკუდიანისა?!გამოუცდელიკაციადვილადაჰყვებახოლმეამ გვარ შეხედულობას, ფარვანა პეპელასავით თავსევლება მის სიმშვენიერეს და ბოლოს, ფარვანასმსგავსადვე, კისერს იმტვრევს მის ცბიერებით სავსეგულზედა. ხედავს თავისი იმედების გაცრუებას დააღშფოთებული წყევლა-კრულვას უგზავნის იმ წამს,როდესაცმისგარეგნობასპირველადმოჰკრამანთვალი.სწორედამისთანაადამიანსაჰგავდაისწყეულიდილაც.

მტრედისფრად იყო ნანათი, როდესაც მე და ბიძაჩემიანდრიაშინიდანკარზეგამოვედით.ჩვენიდარბაზიიდგასოფლის განაპირას, რომლის შემდეგაც იწყებოდათვალგაუწვდენელი სახნავ-სათესი მინდორი. გავაღეთთუ არაკარები,მინდვრისწმინდა,გრილმა, ათასნაირადშეზავებულმა ჰაერმა დაგვიტკბო მთელი არსება.აღმოსავლეთის მთებიდან მზის შუქი ვარდისფრადამოჩანდა და მოკრიალებულ ლაჟვარდ ცას ღამის შავფარდას აცლიდა. ერთის მხრიდან მოჰქროდა მინდვრისნიავი და თან მოჰქონდა რაღაც საიდუმლო ჩურჩულ-შრიალი უკვე შეყვითლებულ ყანებისა. ხოლო მეორესმხრივ, იქვე, ჩვენ თვალწინ, პატარა, გიჟმაჟ მდინარესგაჰქონდა მხიარული ჩხრიალი და თანაც მარდის,ცელქურის ჩქაფა-ჩქუფით მიათამაშებდა ქვემოთ თავისანკარა ტალღებსა. ბიძაჩემმა პირი აღმოსავლეთისკენაჰქნა და ტუჩების ნელის მოძრაობით გულზერამდენჯერმე სასოებით გადაიწერა პირჯვარი, მერმე

ჩემსკენმოტრიალდადამხიარულადმითხრა:

- აბა,ძამიავ,მოდი ახლადა ეცივწყალზელაზათიანადდავიბანოთპირი.

ორივენიმივედითწყლისნაპირას;ბებერ,გამოფუღრულ,მაგრამ ჯერ კიდევ მწვანე ფოთლებით დაბურულ,ვერხვისქვეშჩავსხედითდასიამოვნებითვიწყეთპირისბანა.სანამჩვენამსაქმესმოვრჩებოდით,ანდრიასცოლ-შვილსაც გამოღვიძებოდა,ტანთ ჩაეცვათდა სათითაოდმოგროვდნენ ჩვენს გარშემო. ცოლი ანდრიასი -ელისაბედი, ამათიგასათხოვარი ქალი -მარო,დაოთხი-ხუთი წლის პატარა ვაჟი - მიხა, ცოტა ჩვენ ქვემოთ,მდინარის ნაპირას ჩამწკრივდნენ და ჟივილ-ხივილითმიჰყვესხელიპირისბანასა.ისიყოპირიშევიწმინდეთდასავარცხელს უპირობდით ხელის წავლებას, როდესაციქვე ახლო, სასოფლო გზიდან, შემოგვესმა ჩვენისმოხუცებულიმღვდლის,იოთამისხმა:

-დაგლოცოთ,შვილო!..გაკურთხოთუფალმა!..

- ღმერთმა გადღეგრძელოს, მამაო!.. შენი ლოცვა-კურთხევა ნუ მოგვიშალოს ე წმინდა გიორგიპატიოსანმა!.. - მოახსენა მღვდელს ანდრიამ დაფეხაჩქარებითგასწიამისკენა.

-შენდობა,მამაო!.. -უთხრამოძღვარსანდრიამ,ემთხვიახელზედაშემდეგმეზობლურადამბავიმოჰკითხაცოლ-შვილისა. მღვდელმა, მადლობის ნიშნად, თავი მძიმედდაუკრა და ცოტაოდენი სიჩუმის შემდეგ, პასუხისნაცვლად,უთხრა:

-აბა,შვილო,რასამბობ!..განადროარარის,რომიშენიშვილის სამკვდრო მომცე?.. აგერ წელიწადი სრულდება,ანდრია,დაშენკიჯერაცარამოგიციარა!..

-მოგართმევ,შენიმადლიარგამიწყრეს,მოგართმევ!..აი

მოსავალი კარს მოგვდგომია!დღეს,თუ ხვალ გაიჭრებაყანები... გავლეწავდა ან პურათ მოგართმევ, ან არადაგავყიდიდაისეგადვიხდიმაგვალსა.

- ერიჰაა!.. ახლა საკალოეთ გამისტუმრე?.. ე ბურვაკებივისია,ანდრია?

-ჩემებიგახლამთ,შენიჭირიმე!

-მაშ,ერთიბურვაკისარგებელშიმაინცმამეცი,შვილო!..

- მოგართმევ, შენი წირვის მადლმა, მოგართმევ! დღესსაღამოზედვედავიჭერდამოგგვრი.

ამის შემდეგ მამა იოთამმა გულიანად დაგვლოცაყველანი, ჯვარი გადმოგვწერა და ნელ-ნელა განაგრძოთავისიგზა.

-მამა,მამილო, -დაიძახა ამდროსპატარამიხამ, -შეხე,შეხე,ცხენებსროგორმოაჭენებენ!..

ჩვენ მივიხედეთ გზისკენ და მართლა დავინახეთ ორიცხენოსანი, რომელნიც უშნოთ გადალაჯულიყვნენთავიანთ შესაფერ ჯაგლაგებზე და პირდაპირ ჩვენსკენმოეშურებოდნენ. ანდრიამ მაშინათვე იცნო ისინი,გაიღიმადათმისვარცხნითგასწიამათკენ.

- დილა მშვიდობისა, არუთინ! დილა მშვიდობისა,შამუელ! - შესძახა მათ ბიძა ჩემმა, როდესაცდაუახლოვდა...-საითკენმიეშურებითამდილაადრიან?

ურიამ სალამი დაუბრუნა ბიძაჩემს; სომეხმა კი, მისნაცვლად, ყვირილი იწყო და ბრიყვულად გადმოსძახამაღლიდამ:

- საითკენ? შენი თავის ხეთქამ, სტამბოლისკენ

მივდივარ...იჩემითეთრიაბაზებიროემექენ,რატოაღარიძლევი,შემამაოხერო!

- რასა ჯავრობ, შე კაი კაცო!.. მოგართმევ, არუთინ,მოგართმევ, -უთხრადაბალის ხმით ბიძაჩემმა; - აი, ხოხედავ, რა მოსავალია წელსა, გავლეწამ, შვილოსან, დაჩემიფეხითმოგიტანფულსაცადაპურსაც.

- არა, ძმაოჯან, არა!.. - დაიღრიალა არუთინამ, - შენიარწყული და მოტანილი რა თავში ვიხლი? როცა კალოშააბა, შამატყობინე; მე მოვალ, ჩანახსა და ტომრებსმოვიტანდასულწმინდათკალოზეჩამაბარე.

- რას ამბობ, კაცო? მე შენი ჩანახით როდისა ვარგარიგებული? ექვს აბაზათ კოდი პური მოგცე და ისიცშენიუძიროჩანახითა!ღმერთიაღარარისშენში?

- შენი ნათელ-მირონობის მადლმა, ქაღალდში ეგრე

გვიწერია.

- კარგი, კარგი, არუთინ, მოდი, მოიტანე ი შენი ჩანახი...მაგაზედაც არ გაგექცევი, ღვთის მადლით, წელსმოსავალიდიდიმოდის.

-მერაღასმეუბნები,ანდრია,ეე!-დაიწყოახლაურიამ,-ჩემი რჯულის მადლმა, გიჩივლებ, თუ წელსაც არამომეცი-რაეე!..

-წელსკიუსათუოდმოგცემ,შამუელ!..რასგემართლები,შვილოსან!..ხილი,ღვინო,პურიდიდძალიმოდისწელსა,გავყიდიდათავნსაცჩაგაბარებ,სარგებელსაცა.

ამის შემდეგ ცხენოსნებმა ისევ ააჩაქჩაქეს თავიანთირაშებიდა გასწიეს ახლა სხვა გლეხებისაკენ. ანდრია კიგამობრუნდაჩვენსკენდათავისქნევითგვითხრა:

- წუხელის ბატონის მოურავიც ეგდო აქა. ძაანდაგვემუქრა. სულ ნაცარ-ტუტას აგადენთ, თუ ყველამოსავალი დროზე არ მოგირთმევიათ ბატონისათვისაო.სამიოდ-ოთხითუმანიფულიჯიბეში ჩაქისა:მოსავალშიგამოგიბრითო. ეგა მდიდრდება და ი ჩვენი დოღრიალაბატონი კი მიწასთანა სწორდება. ახლა, ამდილაადრაან,ესენი მოგვიხტნენ. ღვთის მადლით, ამ ორ იუდას კი,იმედია,სამუდამოთმოვიშორებწელს!

- მამა, ჰაი მამა! - დაიძახა პატარა მიხამ, - აბა, აქშემომხედე,როგორიდაგლეჯილიპერანგიმაცვია!..ახალიპერანგიმიყიდეე!

-გიყიდი,შვილო,გიყიდი!-ალერსიანადუთხრაანდრიამ;- მარტო შენ ხომ არა ხარ, შვილო, ეგრე! აი, დედაშენსშეხედე გელეთის გლახასა ჰგავს. მე ხომ, აგერ სრულიწელიწადი გადის, ამ ერთი ჩოხის მეტი არა მომკარებია-რა!.. სუყველას გვეყოფა, შვილო, სუყველას, იმოდენა

მოსავალიმოდისწელსა!

-მე,მამი,მე?-დაიძახაახლამარომ.

- შენრაღა გინდა, შელირფო, შენა? -მომღიმარის სახითშემოუტია ქალიშვილს ანდრიამ. - წუხელი რო იძახდი:დიდი ვარ, დედაჩემის სიმაღლე გავხდიო; ეხლა, რაგნებავსმერე?გათხოვება,განა? აი,შე არამზადავ,შენა...დამაცალე, თუ გიჟ მანასეს არ მიგცე და ეს ულვაშებინუღარმესხას!

ამ ხუმრობამ ჩვენ ყველანი გაგვაცინა;ლოყებშეწითლებული მარო კი თავჩაღუნული გაიქცაშინისკენ.

ანდრიამაიღოხელშისახრე,ორიოდჯერხუმრობითნელაწამოურტყათვისბიჭუნასდაშემდეგდაბალისღიღინითგასწია მინდვრისკენ. ცოტა ხანს შემდეგ მეც უკან

გამოვუდექი მას, მალე დავეწიე, მაშინათვე მხიარულისიმღერაგავაჩაღეთდამითქება-დიდებაშევასხითუკვეამობრწყინებულს ცისა და ქვეყნის დიდებულმანათობელსა.

II

გავიარეთ ცოტა რამ მანძილიდაუცებ მივადექით ერთპატარაგორაკს,რომელიცყოველისმხრიდანდაფარულიიყო მწვანე ბალახითა და კარგა მოზრდილი მაღალიბუჩქებით. ძირიდან მოკიდებული წვერობამდისინ ამგორაკს ასდევდა ლამაზად გატკეცილი ვიწრო ბილიკა,რომელიც გველივით მიიხლაკნებოდა ხშირ და მაღალბუჩქნარებში და თეთრ ხაზად გამოჩანდა გორაკისახავერდებულ ფერდოებზე. ამ ბილიკას დავადექითორივენი და დაბალის ღიღინით შევუდექით ალმაცრივდაქანებულს გვერდობსა. მივდიოდით ნელ-ნელა დათანაც სიამოვნებით ვუცქეროდით მრავალ პაწია

ფრინველს, რომელნიც გუნდ-გუნდად მოხვევოდნენაქაურ ბუჩქებსა, მარდად ხტოდნენ ერთი ადგილიდანმეორეზე და ისეთი მხიარული ჟივილ-ხივილიგაჰქონდათ, რომ ჩვენ საჩქაროზე შევწყვიტეთ ჩვენიღიღინი და ბურთი და მოედანი სიმღერისა იმათდავუთმეთ. სჩანდა, რომ ეს ცქრიალა სულდგმულებიზაფხულის მშვენიერ დილას აღტაცებაში მოეყვანა დაამობრწყინებულ მზის უთვალავ სხივებს ჭიკჭიკ-გალობით ეგებებოდნენ. ვტკბებოდით ამ საოცნებოუფასო კონცერტით და თანაც ფეხაუჩქარებლივ ზევითდაზევით მივდიოდით. გავიდაორიოდ-სამიოდე წამიცადა ჩვენმა ვიწრო ბილიკამ უცებ გაგვიყვანა გორაკისპატარა ბრტყელ თავზე. რომელზედაც ორი-სამის კაცისმეტი ვერ დაეტევოდა. როცა ამ ადგილზე დავდექი დადასავლეთისკენგადავიხედე,აღტაცებავეღარშევიმაგრედა სიამოვნებით წამოვიძახე: “ღმერთო ჩემო, ეს რასაკვირველებაა!..” ჩემ წინ იყო გადაშლილი

თვალგადუწვდენელი ტრიალი მინდორი, რომლისნაპირებიშორს,შორსლაჟვარდცისდასავალსდატყითშემოსილმაღალმთებისკალთებსუერთდებოდნენ.ზედშუა მინდორზე მარდად გარბოდა პატარა მდინარე,რომლისმოჩქრიალეანკარაწყალიმზისნათელსხივებზესარკესავით ელვარებდა. მის ზურმუხტის ფერნაპირებიდან მრავალი პატარ-პატარა ნაკადულებიმხიარულად მიწანწკარებდნენ აქეთ-იქით და უხვათარწყამდნენმთელიმინდვრისშავსადაღონიერნიადაგს.ამ გარემოებასდა გლეხკაცისდაუღალავს მარჯვენას ესამოდენაარემარეერთდიდ,რაღაცსაოცნებო,წალკოტადგადაექცია. ყველგან, საითკენაც კი უნდა გაგეხედათ,დაინახავდით ერთგულად შემუშავებულ სხვადასხვაგვარისმოსავლითსავსემინდორსა,რომელიცდაყოფილიიყოუთვალავსწორედამოგრძოოთხკუთხიანუჯრებად- სახნავ-სათეს მიწებად. ამ მიწებში ეთესა: პური, ქერი,სიმინდი,ლობიო,დიკა, ასლი, მუხუდო, შვრია, ფეტვი,

უგრეხელიდასხვ.რადგან ყველა ესჭირნახული ერთსადა იმავე დროს არ შემოდის და ამ ჟამადაც არ იყოერთნაირადგამხმარი,ამისგამოსხვადასხვანაირადიყოაჭრელებული, სხვადასხვა ფერად ტურფად ყვაოდამთელი მინდორი!.. იგი წარმოადგენდა ერთ დიდებულსურათსა ადამიანისა და ბუნების ძალთა შეერთებულმოქმედებისას.შემოსულიდასრულიადგამხმარიქერებიყვითლადგამოჩანდნენდა,სიცოცხლემოსწრაფებულნი,თითქო შურით გასცქეროდნენ მათ გვერდზე მწვანეთმოღაღანეტანდაბალფეტვსადაყელმოღერებულ,წითელქოჩოჩიან სიმინდებსა. კარგალაზათიან შემხმარ ყანებსმოწითალო ფერი დასცემდა და დილის გრილ ნიავზეზღვასავით ჰღელავდნენ. გაჭიკნილი, დიდრონითავთავები ღეროებს ვეღარ დაემაგრებინათ და, ღრმადმოხუცადამიანსავით,წელშიმოხრილიყვნენ,ერთმანეთსმძიმედ მისწოლ-მოსწოლოდნენ, თავები დაბლა,დედამიწისაკენ,დაეღუნათდაგაბმულინელიშრიალით,

თავთავების დინჯი რხევით, თითქო რაღაც საიდუმლოამბებსეჩურჩულებოდნენთავიანთმოამაგედედას,შავსმიწას. შეთეთრებული დიკა გვერდში კოხტადამოსდგომოდა სამერმისოდ დამზადებულ დიდრონხნულებს, რომელნიც გადაჭიმულიყვნენ შიგადაშიგჭირნახულებში და შავად აფერადებდნენ აყვავებულველ-მინდორს.ლამაზიღუღუნამტრედები,ჩასუქებულიგვრიტები,კაივარიისტოლაყელსახვევიანიქედნებიდასხვა მრავალიფრინველი გუნდ-გუნდათ მოსდებოდნენამ ხნულებს და, უკვე დასაუზმებულნი, ერთმანეთსმხიარულად ეთამაშებოდნენ. უზარმაზარი, ასწლოვანიმუხები მინდორს აქა-იქ ყარაულებივით ჩასდგომოდნენდათავიანთიომახიანიტოტებისდინჯისრხევითთითქო,,აქშა,აქშა”-სუძახოდნენყანებზემოსეულფრინველებისბრბოთა. მუხების გარშემო წიწილ-კრუხივითგაფანტულიყვნენ პატარ-პატარა მწვანე ბუჩქები,რომლებშიაცუთვალავპაწაწკინტელამწერებსმოეყარათ

თავიდაჰქონდათერთიგაცხარებულიბზუილ-ჭრიჭინი.წმინდა გაკრიალებულ ჰაერში ისარივით დაჰქროდამარად მხიარული მერცხალი ღა კოპწია მარდიტოროლაზარივით წკრიალა გალობით ლაჟვარდ სივრცეშიდაქანაობდა. ყოველის მხრიდან მოისმოდა გოგმანამწყერების ერთგვარი, ნაწყვეტ-ნაწყვეტი ყუტყუტი,რომლის ძახილით იგინი თითქო ერთმანეთსეჯიბრებოდნენ. მაღალ, დაუსრულებელ ცის სივრცეშირომელიღაცმტაცებელიფრინველიდინჯადდაცურავდადა ამპარტავნულად გადმოსცქეროდა მის ქვეშგადაშლილბუნებისუხვსადამდიდარსუფრას.ისნელ-ნელაუვლიდაჰაერშიწრესადათითქოყურადღებასაცარაქცევდაყველაიმას,რაციმდიდებულსუფრაზეყოვლადშემძლებელ მასპინძელს კაცთა სანუგეშოდ და თავისსადიდებლად გამოეფინა. ახ, ნეტავი შენ, ნეტავი შენ -წმინდა ჰაერის და უსაზღვრო ლაჟვარდის სივრცისთავისუფალო მფლობელო! რა კარგი იქნებოდა, რომ

ხანდისხან ადამიანსაც, აგრე შენსავით, შეეძლოსდედამიწისმოშორებადათავისნებაზეყოფნა-ცხოვრებაურიცხვბჟღვრიალავარსკვლავებისსიახლოვესა.

III

გრძნობა გაცოცხლებულიდა სიამოვნებით აღტაცებულიგავცქეროდი ამ ბუნების აღუწერელ დღესასწაულსა,რომლის მოშორება თვალს აღარ უნდოდა და სულიმასთან გაერთებას, მასში ჩანთქმას და დამკვიდრებასნატრობდა.

- ხედავ, ძამია, ამ სავსე, ქრისტეს მარჯვენისაგანნაკურთხმინდორსა?..გახედე,რაამბავიადა!.. -მომესმაბიძაჩემის ხმა. ამ ხმამ გამომარკვია ოცნებიდან,მივბრუნდიგვერდზედადავინახეანდრია,მხარ-თეძოზეწამოწოლილი პატარა მუხის ჩრდილ ქვეშა. მეც მივედიმასთან, წამოვწექ მის ახლო და სახე ახლა

ჩრდილოეთისაკენ მივიბრუნე. იქიდან გამოჩნდნენკავკასიონის მთის თოვლით შემოსილი ქედები,რომელნიც თითქო ფეხის თითებზე შემდგარიყვნენ,ბებერითავები წინ წამოეღოთ,თითქო იმ განზრახვით,რომუფროკარგად,უფროცხადათდაენახათსიტურფე-სიმშვენიერე ჩემ წინ გადაფურჩქვნილ ედემის ბაღისა!დიდხანს ვიყავით ორივენი ასე გაშტერებულნი, ასეჩანთქმულნი ზეციურ სიამოვნებაში. შემდეგ ისევ მეგამოვერკვიეოცნებიდან...ერთიკიდევგადავათვალიერეჩემ გარშემო მდებარე აყვავებული ველ-მინდორი დამერმემივუბრუნდიბიძაჩემს:

- ბიძია, ე მინდორი ხომ ვნახეთ; მოდი ახლა ვენახშიწავიდეთ,ვენახიცავნახოთ.

ბიძია დამეთანხმა და მაშინვე დავეშვით გორაკისდაღმართზე, ჩამოვედით ძირს და ნელის ბაასითდავადექით შუა ყანებშიდაქნილ ბილიკას. აქეთ-იქიდან

გვიდგნენ მაღალი ყანის კედლები. მძიმე, დაჭიკნილითავთავები თითქმის ფერდებამდისინ გვწვდებოდნენ,ნიავისა და ჩვენის სიარულისაგან ინძრეოდნენ დაისეთის ძალითა გვცემდნენ ხელებსა და გვერდებში,თითქო ჯოხებს გვიტყაპუნებდა ვინმე. უცებ ჩვენწინიდან კრუტუნით წამოფრინდა დედა-მწყერი,სისუქნისაგანშორსვერშესძლოგაფრენადაიქვე ახლოდინჯად ჩაეშვა ყანაში. ამავე წამს ჰაერში გაისმა კარგაშესამჩნევი გრიალი, რომელმაც ორივენი მსწრაფლადაგვახედა მაღლა. ვეებერთელა ძერა,ფრთებ შეკუმშულიდა ბრჭყალებდამზადებული, ისარივით მოჰქროდაზემოდან პირდაპირ იმ ადგილისაკენ, სადაც ასეუდარდელადჩაეშვადედა-მწყერი.

ანდრიამარდათგადახტაყანაში,დასჭყივლამტაცებელსდა ღონივრად შემოსტყორცნა სახრე. ფრინველმაგვერდზე მოიბრუნა თავი და სიბრაზით გადმოგვხედა;

მერმე მძლავრად შემოჰკრა ფრთა ფრთასა დაამპარტავნულის სიდინჯით გასწია ისევ მაღლა-მაღლა.ბიძაჩემმაწასდგაწინრამდენიმენაბიჯიდანაღვლიანისხმითდაიძახა:

-ერთი,მოდიაქა,ნახე,რაამბავია-და!

მესაჩქაროზემივედიმასთან,ჩავჯექყანაშიდადავინახემწყრისბუდე.ჯერისევგინგლიანბარტყებსსასაცილოთდაეჭყიტათ თავიანთი პაწია თვალები და გაშტერებითგამოიცქირებოდნენ ბუდიდან, რომელსაცგადაჰფარებოდა დედა-მწყერი: ფრთები განივრადგაეშალადაგადაეფარებინაბარტყებისათვის,თავიძირსდაეღუნადაისეიყოგარინდებული,თითქომკვდარიაო.ანდრიამსაჩქაროზემოარბენინაპირითწყალი,ნელ-ნელადაასხამწყერსადამითხრა:

- ადე, წავიდეთ აქედან, შიშისაგან არის საწყალი ასრე,

ეხლავე მოსულიერდება. - ორივენი წამოვდექით, ცოტამოვშორდით ბუდესდა იქვე ახლო ჩავსხედით ჩუმათა.დავუწყეთცქერამწყერსა.მართლაც-და,ცოტახანსუკანმწყერიშეინძრა,თავიმიიბრუნ-მოიბრუნადაგადმოხტაბუდიდან. დადგა ბუდის გვერდზე და დაუწყო თავისბარტყებს ცქერა, თითქო უნდოდა შეეტყო იმ წყეულმამტერმა ხომ არავინ მომტაცაო... მერე მხიარულადდაიკრუტუნადამოხდენილის ჩქარისგოგმანითბუდესრამდენჯერმეშემოურბინა.ამდროსიქვეახლოყანიდანმამალი მწყერიც გამოძვრა; ამანაც მზრუნველობითგადახედაბუდესდაშემდეგგოგმანითმიირბინადედა-მწყერთან; თავისი თავი იმის თავს მიადო და მარდათგაურბინა გვერდზე. მალე უკანვე შემოტრიალდა, აიღოთავი მაღლა და ამაყათ გასძახა: ქვიჰთ-ყვირო, ქვიჰთ-ყვირო,ქვიჰთ-ყვირო.

-ხა,ხა,ხა...-გულიანადგადიხარხარაანდრიამ.მეცვეღარ

შევიმაგრე თავი და მხიარულის გულით მივბანებიძაჩემს...

- აი დიდება შენთვის, ღმერთო, რა ამბავი აქვთ და! -წარმოსთქვა სიცილით ანდრიამ, როდესაც ხელახლადგავუდექითვენახებისაკენდაქნილბილიკას.მერეხელიწაავლო რამდენსამე გაჭიკნილ მსხვილ თავთავს დაგულმხურვალებით წარმოსთქვა: იკურთხოს შენიგამჩენი! დაილოცოს შენი მოსავალი! ვენაცვალე შენმადლსა!ამასობაშიგათავდაბილიკაცა;გავედითყანიდანდაწავადექითერთპატარამდინარეს,რომელიცმარდათმიჩქაფუნებდა ერთმანეთზე გადაბმულ ვენახებისჩრდილებ ქვეშ და ჰყოფდა ამ უკანასკნელთმინდვრისაგანა. აქეთა ნაპირი პაწია მდინარისა კარგამაღალიიყოიქითაზე.მეგავქანდი,გადავხტიწყალზედაბიძაჩემსდავუძახე:

-აგერახიდი,მოუარე,თორემშიგჩავარდები.

-ვაიდედიჩემისღმერთსა!ერასმეუბნევადა! -წყენითწამოიძახა ბიძიამ; საჩქაროზე ისკუპა და მარდათგადმოევლო მდინარეს თავსა, თუმცა ზურგზე ეკიდაორმოცდაათი მძიმე, მეტად მძიმე, ათასტანჯვა-ვაებაშიამოვლებული, გლეხკაცური წელიწადი. მე სიცილიდავიწყე, ხელი მხარზე გადავხვიე და აღტაცებითვუთხარი:

- ყოჩაღ, ბიძაჩემო, ყოჩაღ! მე ასე მეგონა - ბიძიადამიბერდა-მეთქი.

- დავბერდი, მაგრამ შენისთანა ბიჭებს კიდევაც არდაუვარდები, - მიპასუხა მან ღიმილით, - ღმერთსერწმუნე, ასე მგონია: აიმ კაკალს რომ დავეჯახო,ძირიანათ იქით გადავჩეხ-მეთქი. როცა ღვინითა დაპურით წელი გამაგრებული აქვს ჩვენს კაცსა, მაშინდევია, დევი, ისა! მაგრამ ჭირიანი ქათამივით ვხდებიხოლმე,როცარაც ძალიდაღონე მაქვს ვწევ, ვწევდა ე

ოხერიწელიკიუკანამრჩება:მუხლივეღარმომდევსდამკლავშიაც ღონე მაკლდება; ვეღარც შინაურს ვადგებირათიმე და ვეღარც გარეულსა; მოკეთეს პატივსვერაფრითვერავცემდამტერსაცბრჭყალებშიუვარდები.შენჯერ ყმაწვილი კაცი ხარ, ჩემო ძამიავ,და არ იცი,რაძნელიაიოხერიმტრისბრჭყალები!აიეხლა,იფრინველსრო უნდოდა მწყრის დაჭერა და შეჭმა... იღბალზე ჩვენგამოუჩნდით, გავაგდეთ ავი სული და გადავარჩინეთსაწყალი გოგმანა... აბა, ერთი მითხარი, სწავლული კაციხარ და გეცოდინება: ადამიანებშიაც არიან ემაგისთანამტაცებელიავისულები,თუარა?ჰა,რასიტყვი?

-არიან,და,საუბედუროდ,ბლომათაცარიან,თუმცამათიდროდა ჟამი ნელ-ნელა მიდისდა მის ნაცვლადუფროსამართლიანი, უფრო მადლიანი მომავალიგვიახლოვდება.

-აიგადღეგრძელაღმერთმა,-ღიმილითდაიძახაანდრიამ,

- შენს პირს შაქარი, თუ ეგ მართლა ეგრეა! მაგრამ არამგონია კი! აი, იმ მწყერს წეღან ჩვენ ვუშველეთ.სიკვდილს გადავარჩინეთ. ჩვენა? აი, მაღალ ღმერთსგეფიცები,აგერორმოცდაათიწლისკაცივარდაერთხელჩემსიცოცხლეშიეგრეთიმშველელიდამფარველიარავინარგამომჩენია,როცაეწეღანდელივით,ერთიკიარა,სამიდა ოთხი ავი სული ერთად დამხვევიან. შენ როგორაგგონია, ჩემო ძამიავ, ერთ წამს სიკვდილი სჯობიან,თუმთელი შენი სიცოცხლე რომ სულ კანკალებდე დაფიქრობდე: აი ან ეხლა მომივარდება მტაცებელი ავისული, ანეხლაო;მემიწაზეგამსრესავსდაჩემსაცოდავცოლ-შვილს დედაბუდიანად დამიწიოკებსო?! ვაჰიმე, -მუშტმოღერებითშეჰყვირაანდრიამ,-აიესეზურგმაგრაუნდა დახვდე იმ უღმერთო მტაცებლებს! მე ვუჩვენებმაშინ იმათთავიანთ სეირსა! წეღანდელივით სახრეს კიარ წამოუსვამ, სულ კბილებით დავღრღნი, ძვალსა დარბილს სულ ერთმანეთში ავუზელ! აი ესედავგლეჯდა

დავამსხვრევ მე იმათა, აი!.. აქ სტაცა ხელი ღობის ერთკარგა მომსხო მარგილს, მოსწია, და ზედ შუაზედგადაამსხვრია. მერმე თავი მაღლა აიღო, დამაცქერდა,მაგრამ იმავე წამს მისმა სახემ მრისხანების ღრუბელიგადაიყარა, მწარედ გაიღიმა და გულდამშვიდებითმითხრა:

- რას გაშტერებულხარ, ძამიავ, იქნება გგონია რომ,მართლაასემოვიქცევი?არა,არა,შვილო,ჩვენიკაციმაგასვერიზამს!განაარამქონიადრო!მაგრამ,ნწუ...მუშაკაციეგრეთიგულბოროტიარარის.ერთიტკბილისიტყვარომგააგონო, მაშინვე ყველაფერი სულ დაავიწყდება... არა,არა!ისევისესჯობიან,არა?

- ჰო, ხანდისხან ისე სჯობიან, - მივუგე მე, - მაგრამვგონებისეთიდროცკიმალემოვა,როცაიშენინათქვამიძვლისადარბილისაზელასაჭიროგახდება...

- ვითომ მალე? არა მგონია, - წარმოსთქვა დაღონებითანდრიამ;-ხალხიძაანდაიჩაგრა,ძაან,ჩემოძამიავ.გულიგაგვიტყდა,გული!იმდღესერთიგამაცხელადამეგონადადგა ჩემიუკანასკნელიჟამი-მეთქი, შევქენ კვნესადავახვახი... საწყალი ძალუაშენი ცხარე ცრემლით ვატირე.ორიოდდღისშემდეგკიისევფეხზეწამოვდექდადღესაღარცკიმახსოვსისავადმყოფობა,მაგრამიქნებამარტომე ვარ ეგრეთი?.. ღმერთმა ინებოს, შვილო, ღმერთმაინებოს!მაგრამთუნდაცროდადგესისდრო,მევეღარასმოვესწრები, ვეღარაფრით გავიხარებ. ჩემიდღევანდელისიხარული კი აი ესენი არიან, აი... - ხელი გაიშვირახეხილისა და ვაზებისაკენ და აღტაცებით განაგრძო: აიჩემი ანგელოზები, ჩემი მხსნელი, ჩემი მფარველიმეგობრები!ერთიშეხედედა?..

V

მართლაც-და, საუცხოვო, სასიამოვნო სანახავი იყო

ანდრიას ვენახი! გარშემო კარგი მაღალი და ეკლიანისძეძვით გამაგრებული ღობე ჰქონდა შემოვლებული;ღობესა და ვაზებს შუა სამი საჟენის სიგანე, მწვანებალახითდაფენილიველიიყოდარჩენილი.ამველზეიყოპირდაპირ გამწკრივებული მსხმოიარე, დახუნძლულიხეხილი: ყინვარე შაქარივითტკბილითურაშაული მჟავედა გამძლე კიტრა-ვაშლს გასცქეროდა და წითლადდატკრუცული გემრიელი აბილაური წვრილ, საბებროშეყვითლებულ ქაშა ვაშლს გადახვეოდა. მუშტისოდენაგულაბები ისეთის ეშხით გამოიჭვრიტებოდნენ მწვანეფოთლებიდან, თითქო ეუბნებიან ვისმეო: მოდი, ერთიჩამკბიჩე, როგორ თაფლივით ჩაგადნე პირშიო.დახუნძლულხეჭეჭურებს,მაგარ,საზამთროშავმსხალს,სეფნიაურს, საჩირე ბორბალას და საზაფხულო, უკვეშეთქვირებულ მსხლებს ისე ღონივრად დაეზნიქათტოტები, თითქო სანაძლეო დაედოთ ერთმანეთში: აბარომელი ჩვენგანი უფრო მალე ემთხვევა ჩვენ მოამაგე

დედამიწის გულსაო. ვენახების თავში,ჩრდილოეთისაკენ, იდგნენ რამდენიმე, ვინ იცის ვისგანდა ვის დროს დარგული, უზარმაზარი კაკლის ხეები,რომელთაქვეშშეუწყვეტლივმოსისინებდაგრილინიავიდა სასიამოვნოთ აბიბინებდა ხავერდივით მოლაპლაპეწმინდა პრასა ბალახსა. ვენახის ბოლოში, კაკლებისგასწვრივ, ბოსტანი იყო გამართული. სწორე კვლებადდაყოფილი, მუყაითის ხელით სუფთად გამარგლული,სავსე იყო ის ყოველგვარის მწვანილეულითა. ხახვსადაკართოფილს ყველაზე დიდი ადგილი ეჭირათ; შემდეგმათ მისდევდნენ კომბოსტო, კიტრი, ჭარხალი, ქინძი,წიწმატი და სხვა მრავალი, აქვე ღობის ძირას იყვნენჩამწკრივებულნი ათიოდ ახალი, კარგა მოზრდილი,ნამყენები; გამოცდილის ხელით შეკვეცილი ტოტებითამამად აეშვირათ მაღლა მზისაკენ,რომლის მეოხებითშიგადაშიგ მათ ქორფა ტოტებში ახლად მოსხმულინიშნებიგამოსჩანდა.

- თითო ეს ნამყენი თითო შვილად მიღირს! - სთქვაანდრიამდასათითაოდყველას ჩამოუარა,ყველასხელიფრთხილად მიუსვ-მოუსვა და თვითეულს მათგანსრამდენიმესაალერსოსიტყვაუთხრაისეთისაღტაცებით,ისეთის გრძნობით, თითქო იმათ ესმოდათ რამე დაყოველსმისსიტყვასსათითაოდაჰკრეფავდნენ.

- ოი, თქვენი ჭირიმე, თქვენი!.. - აღგზნებულისთვალებით შეჰხაროდა ანდრია, -თქვენი კვნესამე, ჩემობიჭებო, ჯერ უწვერულვაშო ახალგაზრდებო!გაიზარდენით,თქვენს ჯანს ვენაცვალე,და ერთი მალეამომიდექითძმურადმხარში,თორემგაჭირდასაქმე!..

ლამაზ,კოპწიანამყენებსსუფთა,ნორჩიყლორტებინელ-ნელა ენძრეოდნენ: ხან მაღლა-მაღლა ადიოდნენ, ხანაცგვერდზე,ანდრიასაკენიზნიქებოდნენ,ფოთლებსნაზადაშრიალებდნენდა ამსაიდუმლოენითთითქოპასუხადუგალობდნენ:გმადლობთ,გმადლობთ,ჩვენოძვირფასო

მამავ, ჩვენო კეთილო მფარველო, ჩვენო მოამაგემეგობარო!..ნუგეშინიან,გავიზრდებითჩვენცადაერთიათადგადაგიხდითშენსდიდსამაგსა!

მეოთხე გვერდზედაც აგრეთვე ხეხილი იყოჩამწკრივებული. ჩემს სიცოცხლეში ამაზე მსხმოიარეხეებიამისმეტადჯერარსადარმენახადაგანუზომელისაღტაცებით ვურბენდი გარეშემო ყოველს მათგანს. ამათირგვლივ ტოტები დედამიწამდისინა ჰქონდათდაშვებული, ასე რომ, თუ ხის ქვეშ შესვლასმოისურვებდით, დაზნექილი ტოტები ხელით უნდაგაგეწივ-გამოგეწიათდა,როდესაცშიგნითმოექცეოდით,თქვენსთვალს წინ წარმოუდგებოდა რაღაცა საოცნებო,ზღაპრული,მწვანეფოთლებისადამსხმოიარეტოტებისმშვენიერი კარავი. დაიხედავდით თუ არა ძირსა,ძალაუნებურად ჩაგეკეცებოდათ მუხლები დასიამოვნებით მოისურვებდით ერთ თავისუფლად

გადაგორებას, ნებივრად განსვენებას იმ რბილ კეწ-კეწხალიჩაზე, რომელიც ყოვლად ძლიერს შემოქმედსგადაეშალააქა.

ხეხილის დათვალიერების შემდეგ, მე და ბიძაჩემივაზებში შევედით. ზოგიერთ ვაჟბატონ-ქალბატონებსდიდსიბრძნეთმიაჩნიათშემდეგისიტყვებისწამოროშვა:ქართველიკაციზარმაციაო...ახ,ნეტავიროგორცშრომისადაგარჯისსურვილიარაკლიამას,ისეცოდნა-განათლებაარ აკლდესდა სხვა მრავალი მძლავრი გარემოებანი არუცარავდნენ ხელსა... და მაშინ დაინახავდით, როგორჯარასავითდაატრიალებდაიგითავისბედისადაიღბლისბორბალსა! მაღალი, სწორე სარები, როგორცა სჩანდა,ღონივრადიყვნენმიწაშიჩარჭობილნი;ამათ,გულწრფელსატრფოსავით, ძირიდან წვერამდისინ მაგრაშემოხვეოდნენ განიერდა მწვანე ხასხასა ფოთლებიანივაზები, რომელთა შორის ერთსაც ვერ დაინახავდით ან

გვერდზეწამოწოლილს,ანძირსდაცემულს,ისეკოხტადყელმოღერებულნი იდგნენ ერთმანეთის გვერდზე.ამასთანავე სრულიადთავისუფლად შეგეძლოთდავლა-დათვალიერება მთელი ვენახისა; ვერც ერთგან ვერშეხვდებოდით აქ თავის ნებაზე დარჩენილ გაშლილ-გაბარდღნულ ვაზსა, რომლის აქეთ-იქით გაბმულ-გამობმულირქებიასეაწუხებენ,ასეაბრკოლებენყოველნაბიჯზეუხეიროდშემუშავებულვენახშიმოსიარულესა.ცხადათასჩანდა,რომამვენახისპატრონსსამაგალითოდსცოდნოდა, როგორც გასხვლა, ისე შეყელვა დაშეფურჩქვნა ვაზისა! მაგრამ ყველაზე გასაოცარი აქყურძნის მსხმოიარება იყო. რომ იტყვიან, ფოთოლზეუმრავლესი ასხიაო, სწორედ ამ ვენახზე შეიძლებოდაამის თქმა. ასე გეგონებოდათ, ყურძნის ჯაგნებიმოუტანიათ და განგებ დაუკიდიათ აქაურ ვაზებზეო!შავკაპიტოს შეხედავდით, თუ წითელ კლერტოიანსაფერავსა; მსხვილ მარცვლებიან ხარითვალას, თუ

გამოსავლიან თეთრ ყურძენსა, ნაზ, თხელ კანიანბუდეშურს,თუმოგრძოდათაფლივითტკბილთითას,-ყველაზე ერთნაირად იყო გადაშლილი კალთა ღვთისა,ყველგან ერთგვარად ტრიალებდა მადლიანი თვალიუფლისა!

ანდრია სახეგაცოცხლებული იდგა და აღტაცებითშესცქეროდა მსხმოიარე ვენახსა; მერე დაიჩოქა, მოხვიახელებიერთვაზსადახმამაღლაშესძახა:

- ოი, ვენაცვალე ჩვენ მოწყალე ღმერთსა! ვეთაყვანეთქვენ მადლიან ძირსა! - შემდეგ წამოდგაფეხზე, ხელიგაიშვირადათამამადდაიწყო:

- აგერა, აიმ ვაშლით სახელმწიფო ხარჯს მოვიშორებ;მსხლებიღვდელსადადიაკვანს გაისტუმრებენ; ესორიხეურიასმომაშორებს;პურსმივცემ,ღვინოსგავყიდიდასომეხს იმითი გავუსწორდები; ეს პატარა ხეები ჩვენ

დედა-ბუდიანადშეგვმოსავენ.პურსა,ქერსადასიმინდსბევრს მოვინარჩუნებ გასაყიდათ; ამითი ი ჩემ გომბიოსმზითევსგავუკეთებდაშემოდგომაზეერთკაიქორწილსგავაჩაღებ.სხვარაცდამრჩება,შვილოსან,მოვუჯდებიამზამთარკერასადაქუდსსულჭერშივკრამ! - აქ ანდრიაუცებ შესდგა, პირჯვარი გადიწერადა შეშინებულსავითწარმოსთქვა:ღმერთო,ნუმიწყენ,ღმერთო,შენიმადლისჭირიმე!..

კარგახანსვიდექივაზებში.ვიცქირებოდიაქეთ-იქითდავსტკბებოდი იმ სურათით, რომელიც ჩემ გარშემო იყოგადაშლილი... ამ დროს, უცებ სწორედ საკვირველი,უცნაურისაქმედამემართა.რათა?რისგამო?..აქამომდეცარ ვიცი, ვერ მივმხვდარვარ! საიდანღაც მოვლენილმასევდა-ვარამმა მოიცვა მთლად ჩემი სული და ისეთისძალით ჩამკრა რაღამაც გულში, რომ ცოტას გასწყდაკინაღამ უგრძნობლად არ დავეცი დედამიწაზე.

მაშინათვე დავიძარ და ნელ-ნელა ვიწყე ვაზებიდანგამოსვლა... მოვდიოდი ჩრდილოეთისაკენ დაწამდაუწუმ ვიწმენდდი ჭირის ოფლს, რომელსაცთავიდან ფეხებამდისინ მასხამდა რაღაც უჩინარიბოროტი ძალა. კაკლებ ქვეშ ბალახზედავეციდა გრილსიოსმივუშვირეგულიდაშუბლი. ჩემდასასიამოვნოდ,ამგვარმამდგომარეობამდიდხანსარგასტანა!..როდესაც,ათიოდ წამის შემდეგ, ბიძაჩემი ანდრიაც ჩემ პირდაპირჩრდილში წამოწვა, მე უკვე წინანდებურ მხიარულგუნებაზევიყავმოსული.

V

ბიძაჩემმა თან ერთი კალთა ქორფა შუშა კიტრებიმოიტანა და ჩემ წინ წამოყარა მწვანე ბალახზე. მერეჩოხისსაქისედანამოიღოპატარამარილისთვლები:ერთიმეგადმომიგდო,მეორეთვითონდაიჭირახელშიდაამისშემდეგორივემ მადიანათ ვიწყეთ კიტრებისფცქვნადა

ჭამა.სანამჩვენამკიტრებსშევექცეოდითდათანაცნელ-ნელა ვბაასობდით, დასავლეთის მხარე ცისა, ჩვენდაშეუნიშნავად,საავდროშავიღრუბლებითდაფარულიყო.ამასთანავემოგვესმაკაკლისტოტებისშრიალიდაჭრაჭა-ჭრუჭი.სჩანდა,მაღლაჰაერშიქარიჰქროდა,თუმცაჯერჩვენამდისინ არ ჩამოეღწია. შევნიშნეთ აგრეთვე, რომფრინველებში რაღაცა, არაჩვეულებრივი, ფაცა-ფუციგაჩნდა.ჯერთითოოროლამდაცოტახანსუკანმრავალმასხვადასხვა გვარმა ფრინველებმა იწყეს მოფრენადასავლეთის მხრიდან და რაღაც შეშფოთებითადგილებისდაჭერადიდიხეებისშიგნი-შიგანდაბურულტოტებსქვეშ.

ანდრიამ ყურები ცქვიტა: წამოდგა ფეხზე, შუბლთანმიდებული გაშლილი ხელით თვალები დაიჩრდილა დადასავლეთისაკენგაიხედა.

- ერთი შეხედე, რამოდენა ღრუბელი მოსდებია ცასა? -

გაჯავრებით დაიძახა მან, - ე ქარიც რო ამოვარდა!..სწორედ დიდი ავდარი მოვა!.. - წამოვხტი მეც ფეხზე,გავიხედე ცის დასავალს და აჩქარებით ვუთხარიანდრიას:

- ბიძა ჩემო, ჩქარა წავიდეთ შინისაკენ,თორემ მე ვიცი“ლაზარეებს”დაგვამსგავსებსჩვენესწვიმა.-ჯერარცკიმქონდა გათავებული უკანასკნელი სიტყვა, რომ უცებსაშინელის ძალითდაგვბერა ქარმა, აურია ერთმანეთშიგამხმარი ფოთოლი, ბალახი, მიწა და ყველა ეს ერთადდაატრიალა ჩვენს გარშემო. ხის ტოტებმა მორთესკვნესის მსგავსი შრიალი; აქეთ-იქიდგან მოგვესმადედამიწაზე ჩამოყრილი, ჯერ კიდევ შემოუსვლელი,ხილის ხათქახუთქი. კვალად დაიგრიალა ქარმა,დაჰქროლა და საშინელ ქარიშხლად გარდაიქცა.დაუტრიალდაკუდიანქარადერთვაშლისხესდაძირიან-ფესვიანად კი გადასჩეხა იქითკენ. ანდრიამ დაიკვნესა,

თვალებზეხელიმიიფარადამწარეთამოიოხრა:

- ვაიმე, ჩემო თურაშაულო! ჩემო დიდო მოამაგე, ჩემივენახის მამა-მთავარო!.. ღმერთო! გვაშორე, ღმერთო!გვაშორეამაზეუარესი.

ქარიშხალმა უფრო მოუმატა; ჩვენს გარშემო მთელი ცაღრუბელმა დაჰფარა; ჰაერში გაჩნდა ჭექა-ქუხილი დამსხვილიშხაპუნაწვიმაწამოვიდაზემოდან.ჩვენკაკლისძირში შევიყუჟენით. ანდრიას ფერი წასვლოდა დაგაცხარებით, ჩუმის ბუტბუტით მალიმალ პირჯვარსიწერდა. უცებ ამ საშინელ ქარიშხალში ცხადადშემოგვესმარაღაცგაბმულიგრიალი,რომელიცნელ-ნელა,მაგრამპირდაპირჩვენსკენმოდიოდა.ჩვენსგარშემოისეჩამობნელდა, რომ კაი ხშირ-ბინდი ეგონებოდა ის ჟამიადამიანს. აგერ საშინელის ძალით გაიელვა, მასმაშინათვე მოჰყვა დამაყრუებელი გრგვინვა ქუხილისა,რომელმაცკარგაძალზეშეარყიამიწადაისუზარმაზარი

კაკლისხე,რომელზედაცჩვენვიყავითმიყუდებულნი.

- დავიღუპენით, დავიღუპენით! - კვნესით წამოიძახაანდრიამ და თანაც ხელი გაიშვირა დასავლეთისაკენ.გავიხედე იქით და ცხადად გავარჩიე სეტყვა, - ესსაზარელი და დაუძინებელი მტერი მოსავლისა. სწორემოგახსენოთ, გულმა კანკალიდამიწყო, როდესაც წეღანნახულიმინდორიდავენახებითვალწინწარმოვიდგინე.არგასულასულორიწამიც,რომჩვენმაკაკლისტოტებმადა ფოთლებმა შეჰქმნეს ტკაცატკუცი. ცხადად სჩანდა,რომ სეტყვამ ჩვენამდისინაც მოაღწია. მიყუჟულფრინველებს ალიაქოთი შეუდგათ: მალიმალ იქნევდნენფრთებსადამოუსვენრადკრუტუნებდნენ.

- სეტყვა, სეტყვა!... - აღელვებით დაიძახა ანდრიამ დაგაჰქანდა ღობისაკენ; ფაციფუცით აჰკრიფა რამდენიმემარცვალისეტყვა,მომირბენინადამუდარებითმითხრა:

- შენი ჭირიმე, შვილო, ე თორმეტი სეტყვა გადაყლაპე,სიყრმისშვილიხარ,ამბობენ-კარგიაო!

რასაკვირველია, მე მაშინათვე ავასრულე ბიძაჩემისწადილი. თითქო მართლა შეეძლო რამე ამგვარმოქმედებას, სეტყვა ერთ წამს შეჩერდა. ანდრიამშემომხედა და ღიმილით დამიქნია თავი. მაგრამ,ღმერთმათქვენ მტერსაც ნუ გაუქროს ისე მალე იმედი,როგორადაც საჩქაროზე მოეღო ბოლო ბიძაჩემის იმედსა.სამიოდ წამის შემდეგ სეტყვამ ხელახლად წამოუშინა,წამოუშინა და როგორ წამოუშინა?!. კვლავაც ბევრჯერმინახავსსეტყვა,მაგრამასეთიხშირი,ასეთიმსხვილიკიჯერარსადარმენახა.ისეწამოგვაყარა,თითქოსეტყვითსავსე უთვალავ ტომრებისთვის ზეცაში პირებიმოუხსნიათ და ჩვენი სოფლის გასწვრივმოუპირქვავებიათო, ხეხილის კლერტოებით დაფოთლებითმოფინამთლადგარეშემოადგილები;კაკალი

ხომისეცვიოდა,როგორცშემოდგომაზებერტყვისდროსჩამოდის ხოლმე. უცებ მაღლიდან ჩამოეშვა ფრთებისმოდუნებულის ქნევით გვრიტი და უძრავად დაეცადედამიწაზე. მას მოჰყვა თავდასისხლიანებულიმტრედი.სეტყვამუფროდაუფრომოუმატადაგრიალითწამოუშინა კაკლისოდენა მარცვლები.დარეტიანებულიდა მკვდარი ფრინველები პანტაპუნტით ცვიოდნენმაღლიდან. იქვე ახლოღობის ძირას კურდღელს ბუნაგიჰქონოდა.შიგწყალიშევარდნოდადათავზარდაცემული,გაზუნზლულიგამოხტაიქიდანდაგაექანავაზებისაკენ,მაგრამ სამიოდ გადახტომის შემდეგ საცოდავადდაიჭყივლა, დაპროწიალდა და უძრავად გაიჭიმაბალახებში. სეტყვა, ჭექა-ქუხილი, ელვა-ქარიშხალი დაყოველის მხრიდან მოვარდნილი ნიაღვრები, თითქოერთმანეთს აქეზებდნენ, ერთმანეთს უჯიბრდებოდნენ.ჩვენიპაწიამდინარეაღელდა,გადმოვარდანაპირებზედაზღვასავით მოედო მთელ ვენახსა. თუმცა მაღლობზე

ვიდექით, მაგრამ მალე საჭიროდ გაგვიხდა კაკალზეაცოცება. ჩამოვსხედით ერთ დაბალ ტოტზე და გულისცახცახითგადმოვცქეროდითამმეორეთმოსვლისმსგავსსაშინელებას.

VI

შევხედე ბიძაჩემს და, ღმერთო ჩემო, რა დავინახე!საცოდავიკაციამათიოდეწამისგანმავლობაშისრულიადგამოცვლილიყო. მის გაფითრებულ სახეს სიცოცხლისნიშანწყალი თითქო მთლად გაჰქრობოდა.თვალებდაჭყეტილი, გამოყეყეჩებული იჯდა ხისტოტზედაუაზროდ,უგნურად, ხან მინდვრისაკენ იცქირებოდადა ხან ვენახისაკენა.რამდენჯერმედავეხმაურე, მაგრამმანერთხელაც არგამცახმა:ვგონებიმჟამადსრულიადარაფერი არა ესმოდა-რა. ხელმეორედ დავუძახე დაღონივრადწავკარიხელი.ანდრიათითქოღრმაძილიდანგამოერკვია;ნაღვლიანადშემომხედადაგმინვა-კვნესით

წარმოსთქვა:

-დავიღუპენით,დავიღუპენით!.. -თავიმწუხარედძირსჩაჰკიდა,ცოტაუკანგადიხარა,თავი ვეღარშეიმაგრადანიაღვრისკარგადიდნაკადულშითავდაყირაგადავარდაუბედური. იმედი მქონდა, რომ თვითონვე მალეწამოდგებოდა ფეხზე და ისევ მაღლა ამოვიდოდა.მართლაც-და, საჩქაროზე წამოდგა, მაგრამ იმავე წამსნაკადულმა შემოჰკრა ტალღები და ისევ წააქცია.რამდენჯერმე წამოდგა კიდევ საწყალი, მაგრამ იმდენიღონე კი აღარა ჰქონდა, რომფეხზე მაგრადამდგარიყო.მაშინათვე ჩავხტი ძირს, დავუჭირე ხელი და რის ვაი-ვაგლახით გამოვიყვანე გაცოფებულ-გაონავრებულნიაღვრიდან. სეტყვამ იწყო ნელ-ნელა განელება დაბოლოს სრულებით გადაიღო; ამასთანავე ჩადგაქარიშხალიც. გამოიდარა, მაგრამ ვაი იმ გამოდარებას!მთელი არემარეთეთრად იყო სეტყვითდაფარული. არა

თუ იმ დღეს, მეორე დღესაც კი მოფარებულ,დაჩრდილულ ადგილში კიდევ პოულობდნენ გაუმდნარსეტყვისმარცვლებს.თითქმისნახევარისაათივისხედითკიდევკაკლისტოტზე,შემდეგნიაღვარმაციკლო;გავიდაცოტახანიდასრულებითაცშესწყდა.მხოლოდაქაიქაღა,დაბლობ ადგილებში, დასტოვა ვეებერთელა გუბეები.თუმცა მზე ჯერ კიდევ მაღლა იდგა, მაგრამ ამ ავდრისგამო ისე აცივდა, და ისეთნაირად დავიყინენით, რომჩვენი აქდარჩენაკიდევრამდენსამეხანსშეუძლებლადდავინახეთ.ამისგამოვიწყეთნელ-ნელაძირსჩამოსვლა.ჩამოვედითდადავხედეთვაზებსადახეხილს.ღმერთმათქვენდაუძინებელმტერსაცნუდაანახოსისამბავი,რაცჩვენს თვალებს მაშინ წინ გადაეშალა. იმ ოდენა, ჯერკიდევ შემოუსვლელი ხილი სულ ძირს იდო დაბეჟილ-დაჩეჩქვილი.ვაზებისათვისარამარტომტევნები,არამედტოტები და ფოთლებიც კი დაემტვრია, დაეგლიჯა დადედამიწაზე მოეფინა. ამ გვარადვე იყვნენ

დაყვლეფილნი ხეებიცა. ასე გეგონებოდათ, მკათათვისშუა რიცხვები კი არა, გასული შემოდგომააო. ბოსტანიხომ სრულიად გაეოხრებინა: მისი ნაადგილევიც კიაღარსად აღარ ეტყობოდა. ეს კუთხე ვენახისა ცოტადაბლობი იყო, ამიტომ მთელი ნიაღვრის ნაკადულებისულ ამ ადგილს შეერთებოდნენ ერთმანეთს. რაცსეტყვასდაეჩეჩქვადაძირსდაეცა,სულ ერთიანად ამასმოერეცხა, გაენგრია ღობედა სხვის ვენახში გადაეტანა.საცოდავი ანდრია ენაჩავარდნილივით დადიოდა,მხოლოდ ხანდისხან ღრმად ოხრავდა, თითქო სულსვეღარ იბრუნებს, სუნთქვა უჭირდებაო. აი, მივედითნამყენებთანაც. საბრალო ბერიკაცმა აქ ვეღარ მოითმინა:ორთავ ხელები თავში შემოიკრა და მოთქმით ტირილიდაიწყო.ქარიშხალსადასეტყვასისმშვენიერინამყენებისულ მიემტვრ-მოემტვრია. გაეოხრებინა. წავავლებიძაჩემს ხელი და თითქმის ძალათი გამოვიყვანევენახიდან. გამოვედით ბოგირზე და წეღანდელი

ბილიკით გავწიეთ შინისაკენ. ღმერთო ჩემო! რა ყოფითდაგვხვდნენეხლაყანები!რაცოდვისლულიტრიალებდამთელ იმ თვალგადუწვდენელს მინდორზე?!. სადღაიყვნენმშვენიერიგათამამებულიმღელვარეყანები?!.ისეიყო ყველაფერი მისრეს-მოსრესილი, დამტვრეული დამიწაზე დაგებული, თითქო ამ ადგილას ორს,ერთმანეთზე გაცოფებულ ლაშქარს საშინელი ბრძოლაგადაუხდიაო. ქერები სულ მოფშვნეტილი იყოდა მათიმარცვალი გაონავრებულ ნიაღვარს სადღაც ჯანაბაშიწაეღო. შემხმარი ყანები სეტყვას ერთიანად ჩაერეგვადამიწასთან გაესწორებინა; ბევრიც რომ გეცქირათ აქეთ-იქით, ფეხათ მდგომარე თავთავს სრულიად ვერდაინახავდით.ახალთესლებისეტყვასქვეშმოეტანა,რისგამოცისინითითქმისაღარსადარასჩანდნენ.მომაგონდაჩვენინაცნობიგოგმანა,მივედიიმადგილას,სადაცწეღანდავტოვეთ ისთავის ოჯახობით; მაგრამ სადღა რა იყო?აღარც ბუდე, აღარც ბარტყები!!. ცოტა ქვევით თვალი

მოვკარ დედა-მწყერს, რომელიც წაეღო ნიაღვარს დადამხრჩვალი ძირს დაგებულ ყანაში შეეჩხირა. ანდრიაშესდგა; თვალცრემლიანმა გახედა თავის გავერანებულყანებსადაუნუგეშო მწუხარებითთავი ჩაჰკიდა ძირსა.შემდეგ რაღაც წამოიძახა და უცებ, რაც ძალი და ღონეჰქონდა, მოჰკურცხლა სოფლისაკენ. მეც იმავე წამსგამოვუდექ უკან: მეგონა ეს საცოდავი ადამიანინამდვილად ჭკუაზე შეიშალა-მეთქი. ხან სადუცურდებოდამიწაზეფეხი,ხანსადა,მაგრამისმაინცარჩერდებოდა: მსწრაფლ იმართებოდა წელში დაწინანდებურად გარბოდა შინისაკენ. ასე ირბინა, სანამსახლისწინთავისიცოლიდაშვილებიარდაინახა.

- ნიაღვარმა ხომ არავინ დაგახრჩოთ, ნიაღვარმა!.. -დანახვისუმალვედაუძახამანცოლსა.

- არა, არა, ნუ გეშინიან, - უპასუხა ცოლმა, - მართალიასახლშიშემომივარდა,მაგრამკარებთანროორმოგვაქ,ის

ორმომოვხადედაიმაშიმიუშვიწყალი.

- კარგა გიქნია, კარგა! წელს მაინც აღარ მოგვინდებაორმო.

-რაამბავია,კაცო,შენთავსა, -უთხრაანდრიასცოლმა, -რაფერიგადევს?განასულმთლადდავიღუპენით?

- სულ, სულ მთლიანად! - სასოწარკვეთილებითწამოიკვნესაანდრიამ.

-ვაიჩვენჩაქოლვასა!ვაიჩვენბედსადაგაჩენისდღესა!-მიჰბანაქმარსსაცოდავმადედაკაცმა.

VII

მწარედ დაღონებულ-დაძმარებულნი შევედით სახლში.მთლად დარბაზის ჭერი და კედლები წვეთით იყო

ჩამორეცხილი, რის გამოც შინაც ისეთივე ტალახი დასინოტივე იდგა, როგორიც კარზედა. მთლადდასველებულნი, სიცივისაგან გათოშვილნიჩამოვსხედითსველტახტზედამუნჯებივითვისხედითესე საღამომდის. ჯავრისა და ვარამისაგან სიტყვისამოღებასაც კი ვერავინ ვერ ახერხებდა. მხოლოდხანდისხან პატარა მიხას ტიკტიკი გაისმოდა ხოლმედარბაზში, მაგრამ მას შემდეგუფრო გულის შემზარავისიჩუმე მყარდებოდა ჩვენს გარშემო. საწყალმა ბავშვმათითქო წინადვე იგრძნო, რომ წელს ახალიტანისამოსიაღარეღირსებოდა,მალიმალხელსივლებდადაფხრეწილპერანგზე და დაღონებულის ხმით ეუბნებოდა დედას:,,დედი, ეს დამიკერე! აი ესეცა, შენი ჭირიმე!” ყოველამგვარ დაძახებაზე ანდრიას თითქო რაღაც ჩაჰკრავდახოლმე თავში: მთელი ტანით წინ იხრებოდა, თითქოტახტიდან გადავარდნას აპირებსო; კანკალი აიტანდახოლმე და სახე მომაკვდავივით უხდებოდა: ღრმად

ამოიკვნესებდა და თავს უფრო დაბლა ჩაჰკიდებდახოლმე. საღამოს ჟამზე მეტისმეტად აცივდა: სწორედიანვრის დღესა ჰგავდა ის შავ ბნელი დღე. ღმერთმაუშველოს ძალუა ელისაბედს! ის გავიდა კარზე, ერთიდიდი იღლია შეშა შემოიტანადა ბევრის წვალებისადაბერვის შემდეგ დაჭოჭებულ კერაზე კარგი, სანაქებოცეცხლი გააჩაღა. სველმა შეშებმაჯერ იწყესუსიამოვნოგაბმულიწივილი,თითქორამდენიმემწერიერთმანეთსთავიანთმწუხარებასუცხადებსო;შემდეგგაისმაუფრომხიარულიტკაცატკუციდა ბოლოს გაძლიერდა ცეცხლი.ლაპლაპა ალმამარდადშემოურბინაშეშებსგარშემოდადააწყებინა სასიამოვნო გუგუნი. სპეტაკი, ნათელიმოწითალო ალი ცეცხლისა ხან ნაზისრხევით მიჰქროდამაღლა-მაღლა, ხანაც, უცებ კეკლუცად თავსა ღუნავდა,შეშებშიძვრებოდა,იყუჟებოდა,თითქოემალებავისმეო;მერმე ისევ დაიგუგუნებდა, ნაპერწკლების სროლითმარდად ზემოთ ამოვარდებოდა და ნელის ქანაობით,

მოხდენილის მიხვრა-მოხვრით ბანის გვირგვინამდეშეილაპლაპებდა ხოლმე. ავრცელებდა თავის გარშემოსულის ჩამდგმელ სითბო-სინათლეს და ჩვენსდაწყლულებულს გულს სწორედ მალამოდ ედებოდა.დიდება შენდა, ღმერთო! რამდენჯერ მინახავსანთებულიცეცხლი,ამაზეუფროდიდი,გაძლიერებული!მაგრამ ამნაირად კი არას დროს არა მჩვენებია... ესდალოცვილი სწორედ სულიერ არსებასა ჰგავდა! რომვუცქეროდი, ასე მეგონა: ეს ცეცხლის ალი სწორედ ჩვენგვეთამაშება-მეთქი; ხედავს ჩვენს დაღონებას, დარდსადავარამსდათავისცელქურისხტუნაობით, ალერსიანიმოძრაობით უნდა გაგვართოს, გულიდან სევდამოგვაშოროს-მეთქი. აკურთხოს ღმერთმა შენი გამჩენი,შენიპირველიმამგონი!!ოჰ,ოჰ,ოჰ!..რადათბა!!აიეხლაკი კარგათ მესმის ის სიტყვები, რომლებიც ერთხელროდისღაც ვიღაცა იმერელს წარმოუთქვამს: ,,ღმერთმანურცსააქაოსდანურცსაიქიოსნუმომაკლოსცეცხლიო”.

მე და ჩემმა ღმერთმა, კარგათ უთქვამს იმ სულითგანათლებულსა! ცეცხლის სითბო-სინათლეზე უკეთესიგანაკიდევიქნებარამეანსააქაოსდაანსაიქიოს!..

სამფეხა სკამები და კუნძის დიდი ნაჭრებიშემოვუმწკრივეთ გარშემო ცეცხლსა და ჩვენცსიამოვნებით შემოვუსხედით მას. ცოტა ხნის შემდეგგაყინულმა მუხლებმა, ძვალმა და რბილმა იგრძნესგამაცოცხლებელი ძალა სითბოსი. სველმა ტანისამოსმაიწყო გაშრობა; ყოველ ჩვენგანს უხვად ასდიოდაორთქლი, რის გამოც რაღაც, არა ამ ქვეყნიურსულდგმულებს ვემსგავსებოდით. პატარა მიხაც კი ამორთქლშიისეგამოჩანდა,თითქოძველიაღთქმისმეუფე,ღრუბლებსა და ბურუსში გახვეული, ამ ქვეყნადჩამობრძანებულაო. სითბომ მიატანა კედლებსა დაჭერამდისინაც და, რადგან მთელი სახლი და ყოველინივთეულ-ავეჯეულობა, რომელიც კი ამ სახლში ელაგა,

სველი იყო, ამიტომ ყოველ მათგანს უხვად ასდიოდაორთქლი.მთელიდარბაზიამნაირადორთქლითგაიბურა,ისე რომ ცეცხლის ალიც კი ისეთი მოლაპლაპე აღარასჩანდა, როგორიც წეღან იყო. როცა წინ შეგვაშრატანისამოსი, მოვბრუნდით მაშინ და ახლა ზურგიმივუშვირეთ გაძლიერებულ ცეცხლსა. ამნაირადდავიშრეთ ტანისამოსი, დავთბით, რის გამო გულისდარდიც ცოტათი ჩანელდა, შესუსტდა. მხოლოდ ეხლამოგვაგონდა, რომ დღეს დილიდან საღამომდისინპურუჭმელები ვიყავით. შიმშილმა გაიღვიძა და თავისერთგულ მოსამსახურეს, კუჭს, დიდის მრისხანებითშემოუტია. ძალუა ელისაბედმა მოიტანა ცეცხლა პირასპურებდალაგებული ხონჩა, თან მოაყოლა ამას ტაფა,ერბოდა ათიკვერცხი.ზედადგარზეგამოსჭიმატაფადაშიგ ორი კოვზი ერბო ჩასდო. საჩქაროზე გათქვიფაკვერცხები და ჩაუშვა ადუღებულ ერბოში. ერთ წამსერბოკვერცხი მზად იყო; ლამაზი, დაბრაწული, ურმის

თვალივითმრგვალიდაგაღვივებულცომივითმსუქნადაბურცული. ჩუმად, ხმის ამოუღებლივ, ვჭამეთ ვახშამიდა შემდეგ უგემურად მივეყარენით აქა-იქდასაძინებლად.

VIII

გათენდადილა,დილა საოცნებო, მშვენიერი! მთელი ცაძირისძირობამდე ისე იყომოწმენდილ-მოკრიალებული,რომ მცირეოდენი ღრუბლის ნაგლეჯიც კი არსად არასჩანდა. ამ ცის უსაზღვრო, დაუსრულებელ გუმბათს,ისეთი კამკამა ლაჟვარდი ფერი გადაჰკროდა, რომლისმსგავსი ჯერ ამის მეტად არსად არ მენახა.დიდებულიმანათობელი ცისა და ქვეყნისა ბრწყინვალებითგადმოიცქირებოდაამლურჯიციდანდათავისუთვალავნათელ სხივებსუხვადა ჰფენდა ჰაერსადადედამიწას.გრილი,გაზაფხულისებური,ჰაერიისეთისუბუქი,ისეთიკამკამაწმინდაიყო,რომიოტისტოლამტვრისნამცეცსაც

კივერსადვერშეამჩნევდით,ბევრიცრომგეცქირათაქეთ-იქითა. ამისგამოსივრცე-სიშორესთითქოთავისბუნებადაჰკარგოდა: დღის სავალზე ამართული კოშკი, ანუსადღაც მთის წვერობზე აშენებული ეკლესია ისელამაზათ, ცხადათ, გარკვევით გამოსჩანდა,გეგონებოდათ აი აქვე ათიოდ ნაბიჯის იქით არიანო.მაგრამყველაზეუმშვენიერესადამდილითკავკასიონისმთები გეჩვენებოდათ. თითქმის მუდამ ნისლითა დაბურუსით მოცული მათი ქედები ამდილით სრულიადგანთავისუფლებულიყვნენ მათგან; ლაჟვარდ სივრცეშიამაყად აეღოთ თავები მაღლა, მაგრამ ამ სიამაყეშიჩვეულებრივის მრისხანების ნაცვლად გამოჰკრთოდატკბილი, კეთილი ასწლოვანი მოხუცის სიმშვიდე დანაზი, მამაშვილური სიყვარული. ესე ბრწყინავდნენ,კაშკაშობდნენმთელიცა,ჰაერი,მთები.ხოლომათ ქვეშდაფენილი სოფლები, მინდორი და ვენახებიწარმოადგენდნენ ამ ჟამად სრულიად სხვა გვარ

სურათსა. რამდენადაც პირველნი აოცებდნენ ადამიანისთვალს თავიანთ სადღესასწაულო მორთულობით,იმდენათუკანასკნელთასრული აოხრებადაგავერანებაავსებდა სევდა-ვარამით მნახველის გულსა. მთელისხვადასხვაგვარიბუნებასოფლისა,ყველაფერი,რაცმასამშვენებსდაძალ-ღონესაძლევს,დღესუსულდგმულო,გასახრწნელად გამზადებულ ლეშს წააგავდა. ხოლოპატრონი ამისა, ბუნების მეუფედ წოდებული ადამიანი,სასოწარკვეთილებასწელშიოთხადმოეკაკვადაწყევლა-კრულვას უგზავნიდა ცასაცა და ქვეყანასაც, თავისგაჩენისდღესაცა.ესმომღიმარეკეკლუციცა,ბრწყინვალეცხოველმყოფელი მზე, სუფთა გაკრიალებული წმინდაჰაერი მას კი არ ახარებდნენ, არამედ სიბრაზითავსებდნენ, მწუხარებას უორკეცებდნენ. მათ იგიშესცქეროდა იმ გვარისავე ზიზღით, როგორც ვუცქერითხოლმე ურცხვს ადამიანს, რომელსაც რაიმე საძაგლობაჩაუდენია,მაგრამთავიმაინცამაყადუჭირავსდალირფ

სახეზე კმაყოფილების ღიმილი არა შორდება. ამიტომაციგი თითქო განზრახ თვალს არიდებდა ტურფადმოელვარე ბუნებასდა გაშტერებით ჩასცქეროდათავისარსებისშინაგანმდგომარეობას.აქმთელიმისისულიდაგულიშავადდაბურულსაავდროღრუბლებსმოეცვათ.ამღრუბლებშიც ხშირად, ხშირად ისმოდა ჭექა-ქუხილიკვნესისა და გოდებისა, რომელთაც საზარელ ბანსაძლევდა ქარიშხალი სასოწარკვეთილებისა, ნიაღვარიცრემლისადავაებისა.გუშინთუშრომადამისინაყოფიდაისეტყვა, დღეს იგვემებოდა შემოქმედი ამ შრომისა,წყარო და საფუძველი მისი. მთელი სოფელიდამსგავსებოდა ერთდიდსდარბაზს, რომელშიაც იდგაცხედარი ძვირფასის განსვენებულისა. გლეხები ჩუმადგამოდიოდნენ სახლებიდან და ფეხაკრეფით, ჩუმათვემიდიოდნენ საყდრის კარებისაკენ, სადაც იცოდა ხოლმეხალხმათავისმოყრა.მუშისსადილობისდროიქნებოდა,როდესაც სათითაოდ და ნელ-ნელა მთელი სოფლის

მცხოვრებელნი აქ მოგროვდნენ; მოგროვდნენ, მაგრამმუნჯებივითისხდნენჩუმად.გადიოდადროდახმასკიარავინ იღებდა. ვგონებ კიდევ დიდხანს ისხდებოდნენასე,თურომამხალხსთავსარწამოსდგომოდაოთხმოციწლის მოხუცი, სოფლის გულშემატკივარი,კეთილშობილი სულით, სინიდისით და არა მხოლოდშთამომავლობით,აქაურივემცხოვრებელიაზნაურიიასე.როდესაც ეს მოხუცი სახლიდან გამოვიდა, სახე ღრმამწუხარებითა ჰქონდა დაფარული; წელში ძალზემოხრილი, ჯოხს ებჯინა, მოდიოდა ნელ-ნელა, თითქომიწის ჩანგრევისა ეშინიაო, როდესაც ეკლესიასდაუახლოვდა, მან შენიშნა ხალხის ყოფნა იქ დამაშინათვე გადასხვაფერდა კაცი. მწუხარება გადიყარასახიდან, წელში გასწორდა, საიდანღაც მოეცა მუხლშიძალა და მარდად, მხნედ გასწია ხალხისაკენ. ორიოდეწამსშემდეგმივიდამათთანდამამაშვილურისკილოთიმიესალმა:

- გამარჯვებათ, გამარჯვებათ, ძმებო, შვილებო,მეზობლებო!.. რას გაჩუმებულხართ, რას ჩაგიქინდრიათუხეიროთ თავები? რა იყო. რა მოხდა ისეთი, რაცმრავალჯერ არ გვენახოს და არ გამოგვეცადოს? ,,ჭირსაშინაგამაგრებაისეუნდა,ვითქვიტკირსა”-ო...-უთქვამსჩვენს მამა-პაპას. ქვეყანა დიდია, ღმერთი მაღალია,ხემწიფე მრავალ-მოწყალე! მხნედ იყავით დაგანძლიერდებითო, გვეუბნება მაცხოვარი. წლის სარჩოდაგვეღუპა,მაგრამ,მერერაა?შიმშილითვინმომკვდარასაქრისტიანოში, რომ ჩვენ დავიხოცნეთ! შარშანდელიჭირნახულიმაქვსკიდევა,ზოგსაცსხვადასხვასოფლებშიშეგიგროვებთ. ახლათქვენცა გყავთ იმ სხვა სოფლებშინათესავები, ნათელ-მირონები... იმათგან ხელსმოინაცვლებთ. მაგრამ ეს გახსოვდეთ, შვილებო, რომეკლესიაზე, წირვა-ლოცვაზე ნუ აიღეთ ხელი. ლოცვა-ვედრებადიდირამარის..წეღანრომაქმოვედი,ყველანიდაღონებულ-დაძმარებულნი ისხედით. ამ ჩემმა

ლაპარაკმა, გატყობთ, თითქო ჯავრი და ნაღველიშეგიმსუბუქათ... მე, აბა, რა ვარ? -ერთი გადახრწნეულიმოხუცი,ცალიფეხისამარეშიმიდგიადა,თუჩემისთანასუსტიკაცისლაპარაკმა,ცოტა არა,მხნეობამოგიმატათ,მაშრაუნდამოხდესთქვენსსულსადაგულში,ყოვლადშემძლებელ, ცისა და ქვეყნის შემოქმედს რომელაპარაკოთ? ლოცვა, პირჯვრის წერა, ეკლესიაშისიარული - ღმერთთან ლაპარაკია... როცა ჯავრი რამშემაწუხებს ხოლმე, მაშინვე აი, აქ მოვდივარ, ემაგკარებიდან გულ-გახსნით დაველაპარაკები ხოლმეწმინდა გიორგის, და ისიც, ვენაცვალე იმის მადლსა,მაშინვე მაცლის მწუხარების ტვირთსა... ღმერთმა კიდაგვიფაროსდა, ვინ იცის, იქნება ეს სეტყვაღვთისაგანმოვლენილი სასჯელიც არის!.. გამხნევდით, შვილო, ნუგეშინიათ,იქონიეთმუდამღვთისადათქვენიმარჯვენისიმედი და მაშინ არა გაგიჭირდებათ-რა... - სთქვა ესმოხუცებულმა,სასოებითგადიწირაპირჯვარიდაშემდეგ

დაბრუნდასახლისაკენ.

ამ სასოებით სავსე გულის სიღრმიდან გადმოსულმასიტყვებმა გასაოცარი გავლენა მოახდინეს ხალხზე.წამოიშალნენ ფეხზე, იწყეს ბაასი, ლაპარაკი. ამლაპარაკის დროს გამოითქვა, რომ მათ ყველაზემომეტებულად აწუხებდათ სახელმწიფო ხარჯი. ამსაგანმა საზოგადოება ორად გაჰყო: რამდენიმე გლეხითხოულობდა არზის დაწერას მთავრობასთან;უმრავლესობაწინააღმდეგიიყოამის.

-რასაჭიროამაგაზელაპარაკი,-იძახოდაუმრავლესობა,-მოვლენდარომდაინახავენ,რომ არაგვაბადია-რა,თავსდაგვანებებენდაუკანვეწავლენ...

ამგვარის სასოწარკვეთილებით ლაპარაკობდამომეტებული ნაწილი გლეხობისა, მაგრამ ბოლოს მაინცამათმა მოწინააღმდეგეებმა გაიმარჯვეს: გადასწყვიტეს

არზის მირთმევა. იმავე დღეს დააწერინეს ქაღალდი,მოაწერეს ხელი და გაგზავნეს მაზრის უფროსთან.ამისთანავექაღალდიგაგზავნაჯეროვანსადგილსჩვენისმხრისთავადაზნაურობამაც.პოლიციისბოქაულმადაიარადასეტყვილი სოფლები, ნახა თავის თვალით მათიუბედურება და ამანაც შესაფერი მოხსენება მიართვათავის მეუფროსეს. ამ ამბებმა ჩვენებურ ურწმუნოთომებზედაცკიმოახდინესთავიანთიგავლენა.სოფელმაიწყო საიმედო მოლოდინით ცხოვრება. გავიდაორითვედამესამეთვისდამდეგსმოვიდაჩვენიარზისპასუხიცა.როდესაც ეს პასუხი ხალხს გამოეცხადა, ურწმუნოუმრავლესობამ თავის ქნევით და მწარის ღიმილითშეხედა არზის მომხრე მეზობლებს, რომელნიცთავჩაქინდრულნი იდგნენდა ისე იცქირებოდნენ აქეთ-იქით,თითქოვერმიმხვდარიყვნენამპასუხისშინაარსსა.მთავრობისგარდაწყვეტილებაშიკიძნელადმისახვედრისრულიად არა იყო-რა. სულოციოდე ადვილად გასაგები

სიტყვებით მთავრობა იწერებოდა შემდეგსა:,,გამოეცხადოს ამა და ამ დასეტყვილი სოფლისმცხოვრებელ გლეხებს, რომ მათ ეძლევათ ნებაწარმოადგინონ წელს სახელმწიფო ხარჯის მხოლოდნახევარი, ხოლო მეორე ნახევარი შემოიტანონ მერმის,მაშინდელხარჯთანერთად”.

ქაჯანაI

“პატარაქაჯანა”გახლავთმეტისახელიერთისოფლელიპატარა ბიჭისა, რადგანაც ამას ლაპარაკში ხშირადუყვარდასიტყვა“ქაჯანას”ხმარება,მაგალითებრ:,,ქაჯან,წავიდეთ მინდორში”, “ქაჯან, ვიმღეროთ,” ,,ქაჯან, ერთივაშლი მე მამეცი”, ამის გამო მას სოფლელმა პატარაამხანაგებმადაარქვეს ,,ქაჯანა”.წინაპირველადსიმონას,ცოტა არიყოს,სწყინდაესსახელი,მაგრამშემდეგნელ-ნელაშეაჩვიაყურიდაბოლოსისეშეეთვისა,რომსიმონარომ დაეძახნა ვისმე მისთვის, ის ყურადღებასაც არმიაქცევდა ხოლმე; ,,ქაჯანა” კი რომ დაგეძახნა,საჩქაროზედ ან ხმას გაგცემდა, ან არა და ერთსციბრუტივით შემოტრიალდებოდა და თვალის

დახამხამებაზედ შენ წინ დაიბადებოდა. გაუვარდასიმონასესსახელი!მთელისოფელი:დიდითუპატარა,შინაურები თუ მეზობლები სიმონას ეძახოდნენ“ქაჯანას”.-ქაჯან,გაიქე,დედაშენსუთხარი:ერთიპურიგვასესხეთქო! -ბიჭო,ქაჯანა,წამო,ეჩვენლომაკამეჩზეშეგსვა.. - ქაჯანა, წავიდეთ, ჩიტის ბუდე ვნახოთ...ეძახოდნენ ხოლმე სიმონას... სიმონა კარგად ხედავდა,რომ ამ სახელით მისი დაცინვა, ან გაჯავრება კი არუნდოდათ,არამედმასშიიხატებოდადაყვავება,ალერსი,სიყვარული მისდამი... სიმონა საჩქაროზედგაჰქანდებოდა შინისაკენდა,თუ სავსეთ არა ჰქონდათ,ხტუნაობით გამოურბენინებდა პურს... მერმე მეორესაუსრულებდათხოვნას,შემდეგმესამისაკენგაიქცეოდა...დახტოდა, დაცუნცულებდა, მღეროდა და ისეთისსიმარდით და მოხერხებით აკეთებდა საქმეს, რომგანცვიფრებაში მოჰყავდა თავისი მნახველები... უნდადაგენახათ, როგორის სიცქვიტით ავარდებოდა

მსხმოიარე, ან ფრინველის ბუდიან ხეებზედ, როგორდაჰქანდებოდა იქიდამდა სრიალით ჩამოვიდოდა ძირს;ან კიდევ იმისი მარდი სირბილი, სახრისა და ჯოხისხმარება, მისი წმინდა კილოიანი ხმა,როდესაც საყდრისკარებთან შეგროვილს თავის ტოლებში ჩაჯდებოდა დადაიძახებდა: ,,დელია, დელია, დელია და ბიჭებო”, ან,,კურდღელი მოცანცალებდა, ფეხმოტეხილი საწყალი”,მაგრამ ყველაზე კარგა სიმონამ სათამაშო “გოგონას”სიმღერა იცოდა... როდესაც ამას დაიწყებდა, დიდიკაცებიც კი მივიდოდნენ ხოლმე, დადგებოდნენ მათშორი-ახლოდადაუგდებდნენყურსა...მათდაღვრემილსსახეზედ ღიმილი ჩნდებოდა და კმაყოფილების შუქიგამოდიოდა მათი კეთილი თვალებიდგან... ყველანიმოიმხიარულებდნენ ხოლმე, მაგრამ ყველაზე მეტისიამოვნება იხატებოდა ერთს ჭაღარაშერთულ, ცოცხალსახიანდადაბალტანიანი გლეხის, კიკოლას, სახეზედ...,,ოი,შენიგამჩენისჭირიმე,შვილო,შენი!!” -დაიძახებდა

ხოლმეეს,როდესაცსიმონასზარივითხმაუკანასკნელადგაიწკრიალებდაჰაერში...

- რა ბიჭი გყავს, კიკოლა, რა ბიჭი!.. - მხიარულადმიაძახებდნენ ხოლმე კიკოლას იქ მდგომი გლეხებიდაშემდეგ მიუბრუნდებოდნენ მის შვილს: “ქაჯანა, ერთი,კიდევ ერთი!..” და ქაჯანას ხმა ხელ-მეორედ გაისმოდაჰაერში... მას მიჰბანებდნენ სხვები და ხელ-ახლადგაიმართებოდაბავშვებისსიმღერადათამაში...

II

ქაჯანას მამა, კიკოლა, იყო ერთი ჩვენი გონიერი დაგამოცდილიგლეხთაგანი...საქართველოსრომელკუთხესიტყვით, რომ კიკოლა არა ყოფილიყვეს იქ თავისსიყმაწვილეში;ჯეროციწლისაცარიყო,რომმასორჯელ-სამჯერაცაჰქონდამოვლილიკავკავისგზები.ოციწლისაკიკოლაგუმბრისგზაზედგახდა...ამისშემდეგთითქმის

ყოველ სამს წელიწადში ერთხელ მიდიოდა გუმბრშიმარილის მოსატანად... სამი-ოთხი პირობა ორპირშიაცწაიღო ქირა... შემდეგ შეირთო ცოლიდა, როდესაც მამამოუკვდადამარტოხელიგახდა,დაანებაქირაობასთავიდა მიჰყო ხვნა-თესვას ხელი. ამდროს კიკოლასდა მისცოლს, მართას, მიეცათ პირველი ვაჟი; შემდეგ მეორე,მესამე, ამათ მიჰყვნენ ორი ქალი და დაწვრილშვილდაკიკოლა.რაღაცსაცოდავისამიოდდღისმიწაჰქონდადაერთი პატარა ვენახი... წელებზედ ფეხს იდგამდა, ამცისმარედღედა ღამე სულ განუწყვეტლად მუშაობდა,მაგრამ წლის სარჩო მაინც არ მოსდიოდა. კიკოლა მაინციხტიბარს არ იტეხდა: ვალს არ იღებდა, კარზედ არავისადგებოდასათხოვნელადდახალხშიაცმუდამმხიარულიგამოდიოდა... მის მოსწრებულ სიტყვა-პასუხს, მისკვიმატლაპარაკს,მისმოშაირობასდახუმრობასასახელიჰქონდათ გავარდნილი მთელს იმ ახლომახლოსოფლებში.მაგრამუცებისეთიამბავიდაატყდაკიკოლას

თავსა, რომდროებით ყველა ესენი სრულიადდაავიწყადათვითმხიარულიკიკოლაგადააქციასახედაღვრემილ,სულით და გულით დაცემულ ადამიანად. ერთსზამთარშიშეუდგაკიკოლასსაოფლე,დაერიაიმისპატარაშვილებს და ორჯელ წყვილ-წყვილი კუბო გამოიტანესიმისისახლიდამ...სამივაჟიდა ერთი ქალისამუდამოდმოსწყდნენ კიკოლას გულიდან. დარჩა მხოლოდ ერთიუმცროსი ქალი, რომელიც ეხლა თერთმეტი წლისაა...ერთიწლისშემდეგმიეცაკიკოლასვაჟიდაამისშემდეგაღარავინ მიმატებია მისოჯახს. ეს ვაჟი გახლავთ ჩვენიუკვე გაცნობილი პატარა ქაჯანა. ამნაირად კიკოლასჰყავდაორიზედი-ზედმიმდევნოშვილი:ქალიდავაჟი.მთელითავისი მშობლიური სიყვარული კიკოლამ ამორბავშვს შემოახვია. მომეტებულად კი უფრო სიმონაუყვარდა და, როგორც კი შეეძლო, უვლიდა დაანებივრებდა მას. უნდა გენახათ, რა მშვენივრადგაკეთებულიპატარაგუთანი,პაწაწინასაძნედასაბარო

ურემი, ლამაზი პატარა კომბლები და ჯოხები ჰქონდასიმონას! მინდვრის სამუშაოსრომ მორჩებოდა, სიმონასსათამაშოებს მიჰყობდა ხოლმე კიკოლა ხელსა... ნელ-ნელა სთლიდა პატარა ჩხირებს და თანაც მხიარულადშესცქეროდათავისსაყვარელშვილს...ბევრჯელამდროსმოაგონდებოდა ხოლმე თავისი პატარა, დაჩიტულიშვილებიდამისისახემსწრაფლადიქცეოდადატანჯულისულის სარკედ. “რო ი წყეული საოფლე კიდევგამიტყვრეს საიდგანმე და ესეც მომტაცოს, რაღამეშველება მაშინ?!” იტყოდა ხოლმე კიკოლა დაწარბშეკრული გაჩოჩდებოდა შვილისაკენ. შემდეგაიღებდათავსმაღლა,მიიხედ-მოიხედავდასახლშიდა,რადაინახავდამას,ვისაცათვალიერებდა,დაიძახებდა:

-შვილო,კატო,მოდიშენცჩემთან,შენიჭირიმე!..

კატომარდადგაჰქანდებოდადაკოპწიადამოუჯდებოდახოლმეთავისმამასმუხლისძირას.

III

საშინელიეშმაკიდაკუდიანიგოგონაიყოესკატო!ერთირომ შეგეხედნათ იმის ცოცხალ, მუდამ აქეთ-იქითმაცქირალ, კუნაპეტივით შავი თვალებისთვის, იმისდაცქვეტილი ყურებისთვის და მაღლა აწეული პატარაწარბებისათვის,უსათუოდიტყოდით: ,,ამპატარაგოგოსსწორედ თავის ტოლა კუდი ებმისო”. კუდისა კი რამოგახსენოთდაეშმაკიკიძალიანიყო.იმისგანმოსვენებაარა ჰქონდათ მეზობლებს. ვთქვათ, დაინახა, სოფლისრამდენიმედედაკაცისხედანერთადკედელთან,ანბაკისგვერდზე და გულგახსნით რაღაზედაც ლაპარაკობენ...უცებგაჩნდებოდაიქკატო,მიეპარებოდადანამდვილისყვავის ხმით დასჩხავლებდა ზემოდამ... საწყალდედაკაცებს ენა ჩაუვარდებოდათ ხოლმე; ყოველმათგანს გული გაუქანდებოდა თავიანთ საყვარელქმრისა, შვილებისა, ანუ ძმებისაკენ, მაგრამ

საჩქაროზედვე მოაგონდებოდათ კატო დაწამოცვივდებოდნენ ფეხზე. კატო ხარხარით გარბოდაქვემოთკენ.

-უიშენდაშენთავსა!შეწყეულო,შენა!-მისძახებდნენხოლმეუკანიდამმომღიმარედედაკაცები.

მერმე მიეპარებოდა სხვებს და ახლა კაჭკაჭის ხმითდაიწყებდაჭიყჭიყსა...

- კაი ამბავი, კაჭკაჭო, კაი ამბავი...ოქროსნისკარტი,შენპირ შაქარი, - მოისმოდა ხმა; მაგრამ ამ ხმას მაშინვეკატოს ხარხარი მიჰყვებოდა და იმათშიაც გაჩნდებოდასიცილიდა,,უი,ქალოს”ძახილი.

შემდეგ მივიდოდა კატო და აიტუზებოდა რომელიმეგლეხის კარებთან... უცებ გააბამდა ბოხ ხმაზე ყეფას,შემდეგ აურევდა ერთმანეთში ქოფაკი ძაღლების და

ლეკვებისხმაზედყეფას.

- ე ვისი ოხერ-ტიალები შეგროვილან აქა! - მოისმოდასახლიდამგაჯავრებულიგლეხისხმადაცოტახანსუკანგაღებულის კარებიდგან გამოჩნდებოდა ისკეტმოღერებული...

-ერთიპურიგვასესხეთო!-წყნარადდადინჯადეტყოდამასკატო.

- აი შე გომბიო, შენა!.. შე წყეულო, შენა! - სიცილითწარმოსთქვამდა გლეხი და შებრუნდებოდა შინ პურისგამოსატანად.გამოიტანდადა,სადღააკატო!..

-აიდასწყევლაღმერთმაიგოგოი!..ერთწუთშიორჯელარმომატყუილაითითისტოლაგომბიომამხელაკაცი!-წაიბუტბუტებდაგლეხიდაშებრუნდებოდაუკანვე...

ერთბებერდედაკაცსკატომსულ ერთიანადდაახოცინარაც რომ მამლებიდა ყვინჩილები ჰყავდა... ბინდბუნდირომ შეიქმნებოდა, კატო მიიპარებოდა იმ ბებრისსაქათმმესთანდადაიძახებდა:,,ყიყლიყოოო”.

ბებერიგაიგონებდადაელდაეცემოდახოლმე.

- ეგ რომელი ყივის ასე უდროვოდ, ეგ ჩემი ცოდვითსავსეი, ეგა! - კვნესით იტყოდა ბებერი, აანთებდამკვარსა, დაათვალიერებდა მამლებს და, რომელმათგანსაცთავიმაღლაჰქონდა აღებული,სტაცებდამასხელს, გამოიყვანდა და საჩქაროზედ დააკვლევინებდა...მთელიერთიკვირაშეუჩნდაასეკატოამბებრუცუნასდასულგააჩანაგებინამამლისსახსენებელი.

რამდენსამე წამს ამნაირად მოირბენდა კატო მთელსთავიანთ პატარა სოფელს და, როდესაც მოიკლავდათავისკვიმატობისსურვილს,გატკრციალებულისსახით

გაიქცეოდა ხოლმე შინისაკენ. შევიდოდა, დაგვიდა,დააკრიალებდასახლსა;შემდეგანწინდასწამოავლებდახელსდათავისდედისჩვენებით,იწყებდამისნელ-ნელაქსოვას,ანაცმოიკეცავდა,დაიდებდამუხლზეხარისდიდთეთრ ბეჭს, დაიჭერდა ხელში ინდაურის, ანუ ბატისკანჭის კალამს და ყაყაჩოს მქრალი მელნით სწერდამასზედ: ,,უფალო ღმერთო, იესო ქრისტე, სწავლაკეთილადმოუვლინემხევალსაშენსაკატოსა”.

-ეგრაასოა,კატო,ჰაა?-გაისმოდახოლმედისგვერდზემჯდომიქაჯანასხმა...ამდროსკატოშეაყენებდაკალამსდა გულმოდგინებით აძლევდა პასუხსთავის საყვარელძმას.

IV

ერთსაღამოჟამსასეერთადისხდნენდა-ძმასახლშიდარაღაზედაც გაცხარებული ტიკტიკებდნენ. მათ

შორიახლო იდგნენ კიკოლა და ამის ცოლი და ესენიცნელ-ნელა ელაპარაკებოდნენ ერთმანეთს. ცოტა ხანსუკანკიკოლამოტრიალდაბავშვებისკენდადაიძახა:

- ბიჭო, ქაჯანა, ამაღამრომ ჭიაკოკონობაადა შენ კი არაგაქრა?

-როგორ არა მაქ, -დაიძახა ქაჯანამ, - გუშინდელიდღესულკაჭაჭივაგროვე.

- ი რას გეყოფა, ბიჭო, მერე! - სთქვა კიკოლამ, - ისეთიჭიაკოკონა უნდა დაანთო, რო ცამდინ ადიოდეს იმისიალი...

-მაშგავიქცევინაფუძრებშიდაკიდევავკრეფავკაჭაჭს,-წამოიძახაქაჯანამდაწამოხტაფეხზედ.

- არა, შვილო, ეხლა გვიანღაა. მე წავალ და საბძლიდან

ერთ კაი კონა ჩალასდა ცოტათივას მოგიტან, - სთქვაკიკოლამდაგასწიაკარებისაკენ.

-დილილმე,დილილმე, -სიხარულითდაიძახაქაჯანამდა, რაც ძალა და ღონე ჰქონდა, შეხტა მაღლა დაშეიკუნტრუშა.

-შარშანჭიაკოკონობასროჩვენებიანთსაბძელიდაიწვა?ეხლაცროკიდევდაიწვას,მერე?-წამოიძახაკატომ.

- მართლა, დედა, რო კიდევ დაიწვას? - განიმეორაქაჯანამ.

- უნდა ფრთხილათ ვიყვეთ, შვილო, და არაფერი არდაიწვება,-უპასუხამართამა.

- ახლა, რა არი დედა, რო ჭიაკოკონა არ დავანთოთ? -დაიძახაკვალადკატომ.

- ჭიაკოკონას რათ ვანთებთ ხოლმე, დედა? -მიაძახაქაჯანამ.

-ემღამეს,შვილო,უნდაუსათუოდდაინთოსჭიაკოკონაყველა სახლის კარებზედა... ეს იმიტომ რომა, ხოდაგინახავთ, აი ზემოდამ რო მაღალი მთა მოჩანს,იალბუზს რო ეძახიან - იქა, შვილო, ამაღამ ეშმაკები,ქაჯები, ჭინკები შეგროვდებიან ერთად და ქორწილებსგამართავენ ხოლმე. იქიდან გახარებულებიგამოფრინდებიან,შვილო,დაერევიანსოფლებსადა,თუცეცხლიარდაინახესვისმესახლისკარებზედ (ცეცხლისაძლიერ ეშინიათ იმათა), მაშინვე შევლენ იმ სახლში, ანდაახრჩობენვისმე, ანგააგიჟებენ,ხანდიხანმოიტაცებენხოლმე კიდეცა, მომეტებულად პატარა ბავშვებს,წაიყვანენიმიალბუზზედ,დაჰკლამენდაშესჭამენ...

-დედა,-დაიძახაქაჯანამ,-ეერდოდამრომჩამოვიდნენ?

-აგერა,შვილო. -უპასუხადედამ, -აიჯვარედინადროაერდოში გადებულ-გამოდებული ეკლიანი ასკილები,იმიტომგააკეთაწეღანმამაშენმა,რომვეღარჩამოვიდნენიქიდანა... ჯვარისა და ეკლისა ძრიელ ეშინიათკუდიანებსა...

მართა გაჩუმდა; ბავშვებიც სულგანაბულნი ისხდნენ...ასე დარჩნენ ესენი კარგა დიდ ხანსა. მათი სახისგამოხატულებადა მოძრაობა ამ სახის ასოებისა ცხადადაჩვენებდნენ, რომ ამ პატარაების პაწაწკინა გულებიმოსვენებით არ იყვნენ ეხლა. ორთავენი ფიქრობდნენ,მაგრამ, როგორცა სჩანდა, ერთნაირად კი არა... ქაჯანასფიქრში შიში იყო ჩარეული, ეს დაღვრემილი სახითთავჩაღუნული იდგა და გაშტერებით დაიცქირებოდამიწაზე. კატოც ფიქრობდა, მაგრამ მის თვალებსსიცოცხლე კი არ მოჰკლებოდა, თითქო ერთიორადმომატებოდა: თვალებს ხან აქით აცეცებდა, ხან იქით,

თითქოეძებსრასმეო...ბოლოსრაღაცკვიმატურიღიმილიგადაეფინა სახეზედ... და ამ დროს შემოჰკრა ტაში დაწამოხტაფეხზედ... ანება ძმასთავი, ისარივით გავარდაკარზე,ავიდაპატარაწნულზედდაგადახტასათონეში...მივიდა ვარცლთან და სტაცა ხელი პურის ცომის დიდტყავს და საჩქაროზედ გაეხვია მასში... შემდეგმოტრიალდა,აიღოერთიპირგანიერიქოთანიდაჩამოიცვათავზედ...დაიჭირახელშითონისსაჩხრეკიდაბურტყუნ-ტორტმანითდაიწყოსათონეშისიარული...უცებშესდგა,გაიკისკისა ერთი და საჩქაროზე გაიძრო ყველაფერიტანიდამ...

- ჯერ ადრეა, ჯერ ადრეა კიდევ... - წაიბუტბუტა დაგადმოხტაისევუკანვე...

ახ, ჩემო საწყალო ქაჯანავ! სად იყავ ამდროს, რომ ვერდაინახესათონეშიშენიკუდიანიდა!?

V

ჭიაკოკონობა გაჩაღებული იყო: მთელი ის პატარასოფელი სულ ცეცხლის ალში იჯდა; თითქმის ყოველისახლის წინ ენთო ჭიაკოკონა, რომელსაც გარშემოეხვივნენდიდითპატარამდეწევრნიიმოჯახისა.დიდებიმომეტებულად სეირს უყურებდნენ; ზოგიერთ მათგანსკი,უფროქალებს,სულიწასძლევდახოლმე,გაექანებოდადა ხტებოდა ანთებულ ცეცხლზედ. ამას მოჰყვებოდასაზოგადო კიჟინა და სიცილი. ახალგაზრდები დაპატარები დიდს სიხარულში იყვნენ: ერთიგანუწყვეტელი ჟღავიჟღუვით ურბენდნენ ჭიაკოკონასგარშემო, ხტუნაობდნენ მასზედ და ჰყვიროდნენ:,,ალულიკუდიანებსა,ჯვარიაქაურობასა”.

კიკოლასსახლისკარებზედაცენთოჭიაკოკონა...სახლისპატრონნი,ცოლ-ქმარი,ძარისქვეშქვებზედისხდნენდაჩუმათ გასცქეროდნენ თავიანთ ქაჯანას... ეს და ახლო

მეზობლების რამდენიმე გოგო-ბიჭები ჟივილ-ხივილითუხტოდნენ გარშემო ჭიაკოკონასა და თანაც ნელ-ნელაუმატებდნენ ჩალა-ბულას. კატო იქ არსად არა სჩანდა,მაგრამიმისიდარდივისექნებოდამაშინ?ქაჯანაგადგაშორს,გამოჰქანდაიქიდამ,დაჰკრაფეხიჭიაკოკონასწინდა მარდად გადაევლო ზედ გაძლიერებულ ცეცხლსა,მაგრამ იქითთავი ვეღარ შეიმაგრა,ტორტმანით წავიდაწინდაბაკისღობესთანწაჰყოთავი...წამოიწია,უნდოდამარდად წამომხტარიყო, მაგრამ იქვე თავის წინ, ბაკისღობის ჩრდილში,უცებდაინახა რაღაც ბანჯგვლიანიდაუთავო; დიდ კეტზე დაბჯენილი, შეინძრა ის დაბუტბუტით გამოსწია ქაჯანასაკენ. ქაჯანა წამოხტა,უნდოდადაეყვირა,პირიგააღო,მაგრამყელიდანსუსტიხავილისმეტი აღარა ამოუვიდა-რა.მაინცგამოტრიალდაუკან, გადმოსდგა რამდენიმე ნაბიჯი და უცებ,მოწყვეტილი ყვავილივით, უგრძნობლად დაეცადედამიწაზედ.კიკოლამდაინახაეს,წამოვარდაქვიდგან

დასტაცათავისშვილსხელი.მაგრამრასხედავსსაწყალიბერი-კაცი? გაფითრებული, პირდაღებული,თვალებდაჭყეტილი და უგრძნობელი შვილი კი შერჩახელში.

-ვაიმე,შვილოსიმონა! -დაიღრიალა ერთი კიკოლამდამუხლმოკვეთილიჩაჯდაიქვე.

მივარდადედაც.მიეხვივნენპატარაბავშვებიცდაგაჩნდაერთი საშინელი, სულისა და გულის შემაძრწუნებელიწიოკობა. ამ წიოკობაზედ მოსქდა მთელი სოფელი დაგრიალითმიაწყდაკიკოლასკარ-მიდამოს....

-რაამბავია,ქალო,რაამბავია?-იძახოდენაქეთ-იქიდან...

- საცოდაობა, გენაცვალეთ, საცოდაობა! - უპასუხებდარამდენიმეხმა.-ქაჯანასავისულიდასცემია!..

- ვაიმე, დედავ, ქაჯანაი, დედავ! - ისმოდა მომტირალიბავშვებისხმა.

-ოჰ,კაცორაუბედურებამოუვიდამასაწყალკიკოლას!!-ეუბნებოდნენერთმანეთსთვალცრემლიანიგლეხები.

- ბარბარე მოდის, ბარბარე, - დაიძახეს... ხალხი გაიყოორადდა შუაშიდარჩენილ გზაზედ გამოჩნდათითქმისმოხუცებული, კარგა ლაზათიანად ჩასუქებული,კეთილსახიანი დედაკაცი, მანდილოსანი ბარბარე,ექიმობითგანთქმულიმთელსიმმხარეში.სჩანდა,ძლიერერბინა: ოფლის ხვითქი წურწურით ჩამოსდიოდასახეზედ... ის მივიდა კიკოლასთან, რომელიც არავის არანებებდა თავის შვილს, გულდამშვიდებით გამოართვაბავშვი,მიიკრაძუძუებთანდანელ-ნელაგასწიაკიკოლასსახლისაკენ... დედა, მამა, ხალხი მიჰყვა მას უკან...ბარბარე დადგა კარებში. შეუშვა ბავშვის დედ-მამასახლში, შემდეგ რამდენიმე გამოცდილ დედაკაცს

დაუძახა,შეიყვანა ესენიცშიგდასხვებს ჩაუკეტამაგრაკარები... ბარბარე დაჯდა ჭილობზედ, გადასწერარამდენჯერმექაჯანასპირჯვარი,დაიწყორაღაცტუტუნიდა თანაც მაგრა უსვამდა ხელს ქაჯანას გულსა დათავზედ. გავიდა ცოტა რამ ხანი და ქაჯანამ პირიცმოკუმა, თვალებიც დახუჭა... დედ-მამამ და იქ მყოფმადედაკაცებმა ამოუშვეს ქვითქვითი... გარეთ მყოფმახალხმა ეს ქაჯანას სიკვდილით ახსნა. უცებ ბანიდამ,კარებიდამ, სანათურიდამ მოისმა ხალხის ტირილი...ბარბარემდინჯადაიღოთავიმაღლა,მიიხედ-მოიხედადაერთისსაშინელისჭექისხმითდაიძახა:

-რასდაგიჟებულხართ,ხალხო,ბავშვიკარგათახდებადათქვენკიღმერთიგიწყრებათ!..

ხალხმა, გარეთ, თუ შიგნით, ხმა გაკმინდა... მხოლოდერთი ვიღაც პატარა გოგო არ ჩუმდებოდა: მას,ფრჩხილებით დაკაწრული, სისხლიანი სახე ჩამოეყო

ბანშიდაგულამოსკვნითსაცოდავადტიროდა...

ნეტავინიყოისგოგო?

VI

თითქმისნახევარიწელიწადიგავიდა ამ ამბის შემდეგ...ვგონებ,რაღაცუქმედღეიყოდაამისგამოკარგაბლომათმოეყარახალხსთავიერთს ადგილასდაჰქონდათერთირაღაც ყაყანი... მათ შორიახლო ძირს დაყრილ დიდხეებზედ გადამსხდარიყვნენ ათი-თორმეტი პატარა ბიჭიდამხიარულათმღეროდნენ...ერთიამპატარაბიჭთაგანიამხანაგებზედ კარგა მოშორებით იჯდა... მისიდაღონებული სახე, მაგრა მოკუმული პირი ცხადათაჩვენებდნენ,რომისარავითარმონაწილეობასარიღებდაიმ სიმღერა-მხიარულებაში. პატარაებმა დაიწყეს“გოგონა”, დაჰკრეს ტაში და ერთი პატარა ბიჭიდატრიალდასათამაშოთ...დაღონებულიბიჭიმობრუნდა

მათკენ... თვალები გაუცოცხლდა და თითქო რაღაცკანკალმა აიტანა... უცებ გააღო პირი, ვგონებ სიმღერაუნდა ჩამოერთმია ერთი უხეირო მომღერლისთვის...მაგრამ პირიდამ რაღაცნაირი პირუტყვული ზმუილისმეტიარაამოუვიდარა...თითქოთავისიხმისათითონვეშეეშინდა... თავში დაკრულსავით დაბარბაცდა დამსწრაფლ მოკუმა ისევ მაგრა პირი... სახე უფრომომეტებულად დაუღონდა და თვალებიდგან ღაპა-ღუპითწამოუვიდნენცრემლები.

- რათატირი, შენ გენაცვალე?.. ნუტირი, შენი სახელისჭირიმე! - ალერსით უთხრა მომტირალს ერთმა გოგომ,რომელმაცუცებ საიდგანღაც მოირბინადა მოუჯდა მასგვერდზედ... ბავშვი მიტრიალდა, წაავლო ხელი მისნიკაპს და მიახედა ის მომღერალი ბიჭებისაკენ... მერეთავის პირზე მიიდო ხელი და თავი მწუხარედ გაიქნ-გამოიქნია...გოგოსთვალებიცრემლებითაევსო...მოეხვია

ბავშვსდაკვნესითდაიძახა:

-ვაიმედადიდიჭირი!..ოი,შენგენაცვალე,შენა!..

ესდაინახესიქვემსხდომმაკაცებმა.გაწყვიტესლაპარაკიდადაუწყესამორბავშვსცქერა...

-ოჰ,ოჰ,რაბავშვიწახდა,რაბავშვი!! -დაიძახაერთმა, -ახლა,ეგრემუნჯადუნდადარჩეს?!

-ღმერთიაშენითავდები,როეგოგოუფრომეცოდება, -სთქვა მეორემ. - ამ ქალაქ დღე სუ ეგრე უზის, კაცო,გვერდზედ და განუწყვეტლად დასტირის ზედა...საწყალი,როგორგახდა,ხედამთ?..

-კატებისნათრევსდაემსგავსასაწყალიგოგო,-დაურთომესამემ, - სადღაა, შვილოსან, მაგისი ხუმრობა დაეშმაკობა!..საწყალკიკოლასორიშვილიეღუპება,ორივე

ერთად.

-კიკოლადღესმკითხავთანწავიდა...ვნახოთ,ერთირასიტყვისიმკითხავი?-სთქვამეოთხემ...

ჯერ არცკიგაეთავებინა ამასუკანასკნელისიტყვა,რომუცებ უკანიდამ მოისმა ფეხის ხმა... ზოგიერთებმამიიხედესუკანდათითქმისერთხმადდაიძახეს:

-აგერა,კიკოლაცმოდის...

-რაჰქენი,კიკოლა?.. -დაეკითხარამდენიმეერთადჯერისევმომავალკიკოლას...

- ძაან იმედი კი მამცა და არ ვიცი! - სთქვა სრულიადგათეთრებულმა და წელში საცოდავად მოხრილმაკიკოლამ. - სათაურას წმინდა გიორგში წაიყვანეთ დაალოცეთო. იქ იმდენ ხანსუნდადარჩეთ, სანამთითონ

წმინდა გიორგი არ დაგითხოვთო... ვენაცვალე იმისმადლსა და სახელსა!! თუნდ ჩემ სიცოცხლეს სუ იქდავლევ, ოღონც კი ჩემ სიმონას ეშველოს რამე... ავისულიდასცემიათავზედაო...

-მაშმალეწადი,კაცო, -უთხრამასერთმაგლეხმა, - აი,ძმაო,როცაგინდა,კამეჩები,გინდახარებიწაიყვანე.

- კიკოლა, - დაიძახა მეორემ, - ჩემი ურემი სუ მზა-მზარეულიდგა...თუგინდა,წაიღე.

- ღმერთმა გადღეგრძელოთ,თქვენი ჭირიმე!.. მაშდღესშევემზადებიდახვალდილაადრიანგავუდგებიგზასა,-სთქვაკიკოლამდაგასწიათავისბავშვებისაკენ.

VII

კავკასიის მთის ერთს მაღალ ტოტზედ, მივარდნილ

ციცაბო ადგილას არის გაშენებული პატარა სოფელი,სათაურა. ხანგრძლივი ზამთრისა და სიცივისგამოისობით მინდვრისათუ ხეხილის მოსავალი ძალიანღარიბად იცის აქ. ვაზი ხომ სრულებით არა ხეირობსაქეთკენ. სიცივესა და ღვინის უქონლობას არყისხდისათვის წაუვლებინებია ხელი აქაურიმცხოვრებლებისათვის... თავიანთ დიდი, უზარმაზარიტყეებიდან ჩააქვთ ძირს სოფლებში წნელი,ფიჩხი, შეშა,ხე-ტყე, ყავარი... შოულობენ ამითი თითო-ოროლაგროშსა;ანკიდევ,სცვლიანყველაამასპურში,სიმინდშიდაღვინოში;მოაქვთშინ:ზოგსასჭამენდასმენ,ზოგსაცარყადხდიან...არაყს,მომეტებულადიქვეადგილობრივაჰყიდიან და კაი შემოსავალიც აქვთ აქედან... - თქვენ,იქნება, გაჰკვირდეთდა იკითხოთ: აქვე, იმ მივარდნილდა პატარა, საწყალ სოფელში ვისზედ ჰყიდიან არაყსაო?ამ სოფელს კვლავ, როდისმე, უფრო დაწვრილებითგაგაცნობთ, ჩემო კეთილო! ეხლა კი მხოლოდ თითს

მიგიშვერთ ა იმ საყდრისკენ... ხედავთ სოფლის ცოტაზემოთ მაღალ, კოშკის მსგავს გორაზედ, დიდიდაბურული ხეების ტოტებიდან რომ თეთრი კედელიგამოჩანს ?! ეგ გახლავთ წინა კედელი მთელსაქართველოში განთქმული სათაურას წმიდის გიორგისეკლესიისა,რომელშიაც,როგორცამბობენ,ასვენიათავისსარქველი მოხსენებულის წმინდანისა... გაზაფხულდებათუ არა, დაიძვრის ამის მლოცავი და საქართველოსყოველი კუთხიდან მოდის აქ შესაწირავი... რაკი თვითეკლესიასთან ურმით არ შეიძლება ასვლა, ამის გამოყოველი მლოცავი აყენებს ურემს სოფელში, ჰყრის აქსაქონელსდათვითბარგი-ბარხანითმიდისზემოთკენ...ამ დროს წინ უხვდებიან მათ აქაური მცხოვრებელნი,მომეტებულადგოგო-ბიჭები, აჩვენებენქათმებს,ყველს.უფრო კი არაყს და იმართება მათ შორის ნამდვილიქალაქურივაჭრობა...ამგარემოებას,ცოტაარარის,ცუდიგავლენა მოუხდენია სათაურელი გლეხის ზნეობაზედ;

მასში გახსნილა ვაჭრული სიცრუე, სხვის მოტყუებისსურვილიდაცოტაკრიჟანგობაც...ამას,სამწუხაროდ,ვერხედავენ სათაურელი გლეხები, ამის გამო მლოცავებისმოსვლა ძლიერ სასიამოვნორამ არის ხოლმე მათთვის...თურამდენმამედღემ გაიარადა მლოცავი არსაიდან არგამოჩნდა,სათაურელებმააღარიციანხოლმერაჰქმნან...მოცლილი გოგო-ბიჭები გადასხდებიან მაღალადგილებზედ და გულის ცემით ათვალიერებენ მათკენმიმავალგზებს...

ერთს დღეს ამგვარად ისხდნენ ორი აბრანძული, კარგამოზრდილი გოგოები და გადაიცქირებოდნენგზებისაკენ... ერთმა მათგანმა უცებ ყურები ცქვიტადაწამოხტაფეხზედ...

- მოდიან, მოდიან ურმითა, -დაიძახა მანდა გაჰქანდაშინისაკენ...მეორეცგამოუდგამასუკან.

მართლა და, საშინლად ამოღმართ გზაზედ გამოჩნდანელ-ნელა ზემოთ მომავალიუჩარდახოურემი... გავიდარამდენიმეხანიდაურემიშემოვიდასოფელში...ვგონებ,თქვენც მიხვდებოდით, ვინც იქნებოდნენ ამ ურემში...კიკოლაგადმოხტაურმისთავიდან,გამოუშვასაქონელიდა ძირ დაშვებული ურმიდგან გადმოვიდნენ მართა,კატო და ქაჯანა... ურემი და საქონელი ერთმა გლეხმამიიბარა. ბარგი კი, რაც რამა ჰქონდათ, აიღეს ხელში,გაიგდესწინგზაზედნაყიდი,კაიდიდიცხვარიდანელ-ნელა გასწიეს ეკლესიისკენ... ამათთანა ღარიბიმლოცავებივერაფრადიამათსათაურელებს.

VIII

ავიდნენ თუ არა ეკლესიასთან, მაშინვე ჩვენმამლოცავებმა დაიბარეს მღვდელი, პარაკლისიგადაახდევინეს,დაამწყალობლებინესთავიანთიქაჯანა...მუხლის თავებით რამდენჯერმე შემოუარეს გარშემო

საყდარს;შემდეგდაკლესცხვარიდალუკმაცარაუღიათთავიანთთვის,სულსხვებსდაურიგეს...საწყალიკიკოლასაყდრის კარებს აღარა შორდებოდა... უნთებდა ხატებსსანთელს და მაღალის ხმით ევედრებოდა მათ ქაჯანასგასაღებასა... აგრეთვე ცოლიც, მაგრამ კატო აკვირვებდაყველა თავის მნახველს! წმინდის გიორგის ხატის წინიდგა მუხლებზედ და თვალცრემლიანი ევედრებოდა:“წმინდაო გიორგი, შენ თეთრ ცხენ ვენაცვალე,ამოადგმევინე ენა ჩემ ქაჯანასა და, თუ გინდა, მედამამუნჯე”. თვითონ ქაჯანაც არ იყო მოცლილი: ესეცმამის გვერდზედ იდგა, იწერდა მალ-მალ პირჯვარსდათვალებგაშტერებულიშესცქეროდაბრჭყვიალადალამაზცხენიან წმინდა გიორგის... მაგრამ წმინდა გიორგი ხმასარავისარსცემდა.ქაჯანასუკეთობაარაფერშიარშეეტყო.მაინც ღვთის ვედრებას არავინ არა სწყვეტდა... გაიარესდღეებმა, გაიარა კვირამ, და ქაჯანა მაინც ისევ მუნჯიიყო...შემოაკლდათსაგზალიდაგაუჭირდათცხოვრება...

ითმინეს, და როდესაც შიმშილმა ძლიერ შეაწუხა,გაგზავნესკატოსოფელშიპურისსათხოვნელად.პირველდღესშვიდი-რვაპურიმოიტანაკატომ,მეორეს -ამაზედცოტა და მესამეს ერთი ხმიადი ძლივს ეშოვნა, თუმცამთელი სოფელი კი შემოევლო საწყალ კატოს...დაღონებულიმოვიდადაუთხრათავისმამას:“აღარავინარას იძლევა, ერთმა ბებერმა დედაკაცმა ჯოხითგამომაგდოთავიანთდერეფნიდამაო”.კიკოლადაღონდა;სახლი შორსა ჰქონდა. ესდალოცვილი წმინდა გიორგიცარცცხადივდაარცსიზმარშიარაფერსარეუბნებოდაშინდაბრუნებაზე..შესწუხდაკიკოლა...“ამასაცმოვესწარი?!”-სთქვამანდაგაჯავრებითგადააფურთხასოფლისაკენ...არცსოფელიიყომისიმადლიერი.

ერთს საღამოს სათაურელი ახალგაზრდა ბიჭები იდგნენსათივისქვეშდარაღაცასსიცილითლაპარაკობდნენ.

-ღმერთმანი, ეგრე კარგი იქნება, ძმაო, - სთქვა ერთმა, -

ეგენი იძახიან: სანამ წმიდა გიორგი არ გვეტყვის, არწავალთო... ერთი პატარა ბიჭი გადავაძვრინოთფანჯრიდამ საყდარშიდადავაძახებინოთ: წადით,დროარის ეხლა კიო... ისინი ხო სუ კარებში სხედან...გაიგონებენ, შვილოსან, წმიდა გიორგი ეგონებათ დაგაგვეცლებიანაქედგან...

- ანგრე იყვეს, ანგრე იყვეს! - დაიძახეს აქეთ-იქიდან.შემდეგ გადასწყვიტეს მაშინვე წასვლა... მართლა და,დაუძახესდიაკვნის პატარა ბიჭსა,დაარიგეს ის კარგად,წაიყვანესთანადაგასწიესეკლესიისაკენ...კარგაბინდიიყო დაცემული დედა-მიწაზედ, როდესაც ეს ბიჭებიმოფარვით ავიდნენ საყდართან და მიიპარნენფანჯარასთან... ერთმა მათგანმა აიყვანა ხელში პატარაბიჭი და საყდრის უმინო სარკმელში გადააყოფინაფეხები. პატარამ შეიხედა შიგ და მაგრა მოებღაუჭაფანჯრისრკინებს...

-ვერა,ვერა,თქვენიჭირიმე!..ბნელა,მეშინიან...-დაიძახამან.

- ბიჭო, ბიჭო, ნუ გეშინიან, ნუ... აქ არა ვართ ჩვენა, -დაუძახამასორმა,თუსამმაბიჭმა.

-დედა არმამიკვდება,ისეთკურდღლებსმოგიყვან,როშენოდენები იყვნენ, - უთხრა მას ერთმა... პატარადათანხმდადაშიშისკანკალითნელ-ნელაჩაეშვაძირსა...ამდროსგაიღოკარიდასაყდარშიშემოვიდამართა.მასუკან შემოჰყვა ანთებული წმინდა სანთლით ქაჯანა...პატარა ბიჭს შეეშინდადა რაღაც ნაირის ხმითდაიძახა:,,წადით, წადით” და მიიკუნჭა კედლის ბნელკუნჭულში... მართა გამოჰქანდაუკან... ,,ვაიმე, კიდევ!..”დაიყვირა უცებ ქაჯანამდა გაყვითლებული გამოვარდაკარზედ...

-რაიყო,შვილო,რაი,შენიჭირიმე...-დაიძახაკიკოლამდა

მივარდაშვილს.

- წმინდა გიორგი დადის საყდარშიიი! - კანკალითწამოიძახაქაჯანამ...ამსიტყვებისგაგონებადაკიკოლასწაქცევაერთიიყო...კატოსულმთლადგიჟსდაემსგავსა...მორთოერთისაშინელიხარხარიდაამასთანავეცრემლისღვრა... კუტივით იჯდა ერთს ალაგას და, რაც ძალი დაღონე ჰქონდა, იქნევდა აქეთ-იქით ხელებს... მართა ეცაკიკოლას,დაასხაცოტაოდენიწყალიდამოასულიერაის,შემდეგ ჩაისვა ქაჯანა კალთაში და მაგრა მიიკრაძუძუებთან...კიკოლაწამოჯდა,შეხედათავისშვილსდადაიძახა:

- შვილო, შვილო, ერთი სიტყვა კიდევ მითხარი, შენიჭირიმე!..

ქაჯანაგამოუძვრადედასხელიდამდამოეხვიამამას...

-ენაამამედგა,მამა,ენაი...-სიხარულითდაიძახამან...

კიკოლამოეხვიათავისშვილსდამორთოერთისაშინელიტირილი... სათაურელმა ბიჭებმა საჩქაროზედგადაიყვანესპატარაბიჭისაყდრიდგანდაფაცხა-ფუცხითდაეშვნენ სოფლისაკენ... კარგა მოშორებით იყვნენ,როდესაც კიკოლას ღრიალი გაიგონეს... დადგნენ დადაიწყესსაყდრისკენცქერა...

-ბიჭო,ბიჭო,შეხედეთ,რაამბავიაქვთ...-დაიძახაერთმა,იწმინდიგიორგისმადლმა,სუდაგიჟებულან...

- წავიდეთ, ძმაო, წავიდეთ, - სთქვა მეორემ, - ემანდხათაბალა არაგაჩნდესრა. -და მართლაც ისევ მოუსვესსოფლისკენ.

ჩვენმამლოცველებმაკიისღამე,როგორციყოგაატარესაქა და მეორე დღეს დილა ადრიან შეაბეს ურემი და

სიხარულითგამოსწიესშინისკენ...

IX

როდესაცგახარებულიკიკოლასურემიშემოდიოდაჩვენსსოფელში, იმ დროს ქვემო გზით მე გავდიოდი ამსოფლიდამ... წამოველ და მთელი ერთი წლისგანმავლობაშიაღარმიმიხედნიაიქითკენ...ჩემიყურიდათვალები ამხანებშიქალაქელქაჯანებშიიყოგართული,ჩემი სოფლელი საყვარელი ქაჯანა არათუ არ მინახავს,მისი ამბავიც კი არ გამიგონია. ამორი-სამიდღისწინათმარტოკავიჯექიჩემსოთახშიდავწერდიამამბისმერვეთავისუკანასკნელსტრიქონებს...ამდროსგაიღოკარებიდა ოთახში შემოვიდა ერთი ჩემი ძველი მეგობარი დაამხანაგი-სანდრო.

ეს ახალგაზრდა კაციჯერ ისევ ყმაწვილი იყო,როდესაცმას ჩაენერგა გულში გლეხკაცის სიბრალულიდა ძმური

სიყვარული. იტანჯებოდა და უნდოდა შეეტყო, გაეგო,რადარიანგლეხკაცნიმწუხარებაშიდარითშეიძლებოდაგაქრობა ამ მდგომარეობისა. მას ამ დროს ჩაუვარდახელში რამდენიმე, ამ საგანზედ დაწერილი წიგნი,გულმოდგინებით დაიწყო მათი კითხვა... მაგრამ, უცებერთხელ თავს წაადგა მას ჩვენი სკოლის უფროსი,რომელმაც მაშინათვე გამოარიცხვინა ის სკოლიდან.ობოლი,ღარიბიდა საწყალი გამოუცდელი სემინარიელიგაუყენეს შარა გზას. ამის გამო, მეორედღესვედაანებათბილისსთავიდაგასწიათავისისაწყალიმოხუცებულიდედისაკენ...ესიყოდაეს!მოგვეფარათვალიდანდამასაქეთაღარაფერიარგაგვიგონიამასზედ.წარმოიდგინეთ,როგორ გამეხარდებოდა,როდესაც ისუცებ ჩემსოთახშიდავინახე... წამოვარდი და, შემდეგ სალამ-მოკითხვისა,დავსხედითერთადა...

-როგორახარ,სანდრო?სადიყავიაქამდისინდაანეხლა

სადახარ?-უთხარიმას.

- ხომ გახსოვს, ჩემო ძმაო, მე ჩემთავზედლაპარაკი არმიყვარს... - მითხრა მან, - ამიტომ არაფერს არ გეტყვიეხლაჩემსწარსულზედ...ჩემიაწმყოკისამიოდსიტყვითგამოიხატება: მე დღეს ვარ თქვენებური სკოლისმასწავლებელი. მართალია, სიღარიბე ბევრნაირადმაწუხებს,მაგრამრაკიჩემსმიზანსვემსახურები,მასთანსიტკბოებასაც ბევრსა ვგრძნობ. შენის თვალით რომხედავდე შენი შრომის კეთილ ნაყოფს, განა ესბედნიერება არ არის?! უნდა შემოხვიდე როდესმე ჩემსსკოლაში და დაინახო, როგორის მოსაზრებით დასიცოცხლით იძენენ და ამბობენ ყველა მას, რასაც კიიგონებენჩემგან!იცი?ორმოცამდისშეგირდიმყავს,ორიგანყოფილებაარის:ერთივაჟებისადამეორექალებისა...ერთმანეთის მიხედვით ისეთნაირად არიანწახალისებულნი, რომ თქმა გაგიჭირდება: რომლები

სჯობიან,ბიჭებითუქალები!..

-დაიცა,დაიცა,შენიჭირიმე,-გავაწყვეტინემე,-კიკოლასქალ-ვაჟიარდადიანსკოლაში?

-ოჰ,რასამბობ,კაცო! -დაიძახასანდრომ, -კიდეცისინიარიანდა!..და ქალებშია პირველი, ძმა - ვაჟებში...უნდადაგანახვა ეს და-ძმა რომ გაუჯიბრდებიან ხოლმეერთმანეთსარითმეტიკაში...ღმერთმანი,სიხარულისაგანბევრჯერ ცრემლები მომივა ხოლმე თვალებში... მაგრამცრემლები ბევრჯერ უილაჯობისაგანაც კი მომსვლია!!..ერთი მითხარი:რაუნდა ჰქნან, სადუნდა წავიდნენ ესნიჭიერი ბავშვები, როდესაც ჩვენს სკოლაში გაათავებენსწავლას!! მე დარწმუნებული ვარ, იმათ რომ სწავლაგააგრძელონ, სახელოვანი შვილები გამოუვლენ ჩვენდაცემულქვეყანას...მაგრამრითი?ამერთიძველიჩოხისმეტი არა მაბადია რა! - სთქვა და მწუხარეთ დაჰკიდათავიძირსა.

-იცი,ძმაო,ჩამომგვარექაჯანააქა...

-კარგი, -სიხარულითწამოიძახასანდრომ. -ქაჯანაშენ,კატო მე... უკანასკნელ ტყავს გავიძრობ და კატოს კისწავლასგავაგრძელებინებ.

- ძალიან, ძალიან კარგი, მაგრამ ერთი ესეც მითხარი,სანდრო,-კიკოლაროგორარის,კიკოლა?

- კიკოლას რა უშავს, კაცო! რამდენიც დრო გადის ისუფრო ყმაწვილდება. სადაც კი ქორწილი გაჩნდება,კიკოლაუსათუოდიქმაყრად არისმიწვეული...წლეულმამასახლისადამოირჩიესის,მაგრამუარისთქვა;ვაითუან ჩემ სულს დაუმძიმო და ან მეზობელს ვაწყენინოვისმეო.მეცბევრივეხვეწე,მაგრამარდათანხმდა:ცუდიხელობააძიელაო.

-ქაჯანადაკატოხომკარგადიყვნენ,რომწამოხვედი?

-კარგად...ძლიერკარგად,მაგრამქაჯანაცოტამშიშარაა...მომეტებულად ტყავისა ეშინიან: ტყავიანი კაცი რომდაინახოს,სულელეთ-მელეთიმოსდისხოლმე. არვიცი,იციშენთუარა?..ერთხელ,ამერთიწლისწინათ,კატოსტყავიწამოესხადაიმითიისეშეეშინებინაქაჯანა,რომამუკანასკნელსენაცკიჩავარდნოდა...შემდეგეთქვაკატოსყველა ეს,მაგრამ ქაჯანასშიშიმაინც არ ამოფხვრილიყოამითი... კატოზედ ამბობენ,წინათ ძლიერ ეშმაკი იყოო...თუმცასიცოცხლედაკუდიანობაარცეხლააკლია,მაგრამუფროდინჯი,უფრომოფიქრებულიყოფა-ქცევააქვს.

ამის შემდეგ კარგა ხანს სიჩუმე ჩამოვარდა ჩვენ შუა.შემდეგ ლაპარაკის საგანი გამოიცვალა, გავებითხუმრობა-ლაზღანდარაობაში...სანდროგუშინდაბრუნდათავის საყვარელ სკოლაში და აღმითქვა ქაჯანას მალეგამოგზავნა.

დღე-დღეზედ ველი ჩემ სოფლელ, პატარა ქაჯანას;

მაგრამ,ვინ იცის,რამდენი ,,ქაჯანები”დარჩებიანკიდევჩვენსაცოდავსოფლებში?!