62. afxazetis sakatalikoso

8/12/2019 62. afxazetis sakatalikoso

1/31


2/31

3

afxazeTis sakaTalikoso

istoriawyaroTa cnobebiT, afxazeTis sakaTalikosos Camoyalibeb-

is istoria aseTia _ andria pirvelwodebulma iqadaga ara

erT romelime kuTxeSi, aramed , ,yovelsa qveyanasasaqarTveloisasa~ (,,didi sjuliskanoni~, 1975, gv. 545), asevewmida ninom moaqcia ara erTi romelime kuTxis mosaxleoba,

aramed yoveli savseba yovelTa qarTvelTa naTesavisa~ (iqve,gv, 546). maSasadame maT sruliad saqarTveloSi iqadages da

mTeli qarTveli eri gananaTles.Zveli qarTuli saeklesio wyaroebis am cnobebs mTlianad

eTanxmebian IV s. palestineli episkoposis gelasi kesari-

elisa da V s. bizantieli istorikosis gelasi kvizikelis

cnobebi,maTi sityviT wmida ninom moaqcia iberebica da la-

zebic, masasadame moaqcia rogorc aRmosavleT,ise dasavleT

saqarTvelos mosaxleoba.

IV s-Si Camoyalibda mTeli qveynis momcveli erTiani qarTuli

eklesia centriT mcxeTaSi. mis pirvelive meTaurs ruis-urb-

nisis saeklesio krebis ZeglisweriT- episkopos-kaTalikosi~

anu sayovelTao, zemdgom episkoposi ewodeboda (iqve, gv. 546).

qadagebaTa Semdgom dasavleT saqarTveloSi iseve, rogorc

saqarTvelos yovel nawilSi Camoyalibda aTeulobiT epar-

qia da saepiskoposo. maTi ricxvi gasakuTrebiT gaizarda VIII-


3/31

4

X ss-Si, amis gamo, warmoiqmna saWiroeba, raTa saqarTvelos

sapatriarqoSi eparqiaTa marTvis gaadvilebis mizniT Camoy-

alibuliyo ramdenime saekelsio administarciuli olqi anu

samitropolito olqi. mis mmarTvels ùmrwemesi kaTaliko-

sis~ tituli unda miniWeboda, radganac ùxucesi kaTaliko-

si~ mcxeTis pirvelierarqs erqva.

Zvel saqarTveloSi saeparqio administraciuli erTeulis

daarsebis ufleba ekuTvnoda mefes, amitomac afxazeTis sakaTa-

likosos daarsebas esaWiroeboda dasturi saxelmwifo xe-

lisuflebis mxridan da marTlac, saqarTvelos mefe bagrat

bagrationma gasca amis dasturi. amitomac wers mematiane

Semdegs: àman bagrat ganawesa kaTalikozi afxazeTs qristesaqeT 830 wels~(q.c. 1955, I, gv. 255).

SeniSvna: saqarTvelos eklesiaSi tituli `saqarTvelos

patriarqi~ ewodeboda sruliad saqarTvelos eklesiis me-

Taurs, xolo kaTalikozis~ tituli eniWeboda samitropolito

erTeulis meTaurs. k.keeliZis kvleviT `kaTalikozi~ igiveiyo, rac bizantiur eklesiaSi arqiepiskoposi an mitropoli-

ti. mag.,wyaros cnobiT,eqvTime mTawmideli miiwvies kvipro-

sis kaTalikozad~,anu kviprosis eklesiis arqiepiskoposad.

1. wyaroebis mimoxilvaa. berZnul-laTinuri wyaroebi _gelasi kesarieli wers_ ìmave xanaSi RmrTis cneba mi-

iRes pontos gaswvriv mdebare miwa-wyalze mcxovrebma iberebmada lazebma,romelTac manamde is ara swamdaT. am udidesisikeTis mizezi gaxda erTi dedakaci, romelic maTTan iyotyved~(georgika, I, 1961, gv. 186).

gelasi kvizikelic amasve wers _ àmave dros pontosgaswvriv mdebare qveynis mcxovrebma iberebma da lazebma


4/31

5

RmrTis sityva, romelic manamde ar swamdaT Seiwynares~(mi-momxilveli, I, 1926, gv. 55).

gelasi kesarielisa da gelasi kvizikelis cnobebs, rom

wmiad ninom moaqcia lazebic iberebTan erTad,eTanxmeba (mar-

Talia mogviano periodis, magram eklesiisaTvis Zalze kompe-

tenturi) lazikis mitropolit germanes cnoba,rom lazika-

Si mdebare ofis (hofis) saepiskoposo kaTedra daaarsa wmida

ninom IV s-Si, iqamde, sanam is (wmida nino) faravnis gziT

iberiis dedaqalaq mcxeTaSi gadavidoda da iq daaarsebda

saepiskoposos.

kerZod, `moxsenebaSi, romelic lazikis mitropolitmagermanem 1651 wels warudgina ruseTis mefes aleqsi mixeil-isZes aRniSnulia, rom taZari ofisa, hofis samitropolitokaTedra)- iTvleboda daarsebulad wmida ninos mier. misSesaxeb mitropoliti germane mravalgzis aRniSnavda _ iveri-is miwa man gananaTla~ (p. ingoroyva, giorgi merCule, gv. 227).mitropolit germanes cnobiT, lazikis saepiskoposo kaTe-dra daaarsa man vinc iveriis miwa gananaTla, e.i. wmida ninom,

radganac lazika da iberia mefe mirianis dros iyo erTi

qveyana da mitropoliti germane Tavis cnobaSi miuTiTebda:

`lazia _ saqarTvelos Zveli qveyanaa~, `Zveli qarTuli mi-waa~, iveriis miwaa~(iqve, gv. 263).

bizantiur da sxva Zvel wyaroebSi istoriul saqarTvelos

iverias uwodebdnen da miiCneoda, rom is Sedgeboda ori geografi-

uli nawilisagan qvemo iveriisagan (dasavleT saqarTvelosa-

gan) da zemo iveriisagan (aRmosavleT saqarTvelo).

zemoT aRniSnulma antioqia-ierusalimis patriarqebma _

dosiTeosma da xrisanfim XVII s-Si moiloces iveriis miwa-

wyali da aRweres is. maT epoqaSi aRmosavelT saqarTvelo

dapyobili iyo sparselebis mier (saqarTvelos patriarqi


5/31

6

evdemozi aRmosavleT saqarTvelos musulmanma mmarTvelma

sastiki wamebiT mokla), amis gamo aRmosavleT saqarTveloSi

eklesia daemcro, amitomac suverenuli dasavleT saqarTve-

los qristian mefeebs imJamad, sruliad saqarTvelos mefee-

bad warmoedginaT TavianTi Tavi, aseve afxazeTis kaTaliko-

sebi TavianT Tavs (musulmanTa batonobis epoqaSi) sruliad

saqarTvelos kaTalikos-patriarqebs uwodebdnen, rac iyo

droebiTi movlena aRmosavelT saqarTveloSi qristian xe-

lmwifeTa taxtis aRdgenamde. Semdgom mcxeTis kaTalikoss

kvlav ùxucess patriarqs~, xolo afxazeTisas ùmrwmess~

uwodebdnen. aRniSnuli garemoebis gamo antioqia ierusal-

imeli patriarqi wers: ìberiaSi ori avtokefaluri ar-qiepiskoposia, romelTac qarTvelebi uwodeben kaTaliko-sebs. qvemo iberias,romelsac Zvelad kolxeTs da lazikasuwodebdnen, aqvs eparqiebi imereTSi, guriaSi, samegreloSi,afxazeTSi, svaneTsa da mesxeTis nawilSi. zemo da qvemoiberias Soris sazRvari aris qedi, romelic kavkasiis mTeb-Si iwyeba, qarTulad qulfargi ewodeba, qvemo iberiis kaTa-likosi pativiT ufro metia zemo iberiis kaTalikosze,...iberebi qvemo iberiis kaTalikoss miiCneven ufros kaTaliko-sad, radganac mefe, e.i. imereTis Tavi, maTTan iwodeba mTeliiberiis mefeTa-mefed~(dosiTeosi, ierusalimeli patriarqebi,Tavi V, gv. 510, wignidan: sardeli mitropoliti maqsimi, qarTu-

li eklesia da misi avtokefalia. Teologia, aTeni, 1966 w.).

xolo meore patriaqi xrisanfi ambobs: `...saqarTveloSi,romelsac adre iberia erqva, iyo ori avtokefaluri ar-qiepiskoposi, romelTac Cveulebis Tanaxmad uwodeben kaTa-likosebs da ara arqiepiskoposebs. ase maT marto qarTvele-bi uwodeben. amaTgan erTi, e.i. arqiepiskoposi qvemo iberiisa,iwodeba imereTis, oseTis, guriis da sruliad qvemo iberiis


6/31

7

unetares kaTalikosad, anu martivad, sruliad iberiis une-tares kaTalikosad, rogorc ufrosi zemo iberiis kaTali-kosze. xolo meore, e.i. zemo iberiisa, iwodeba qarTlis, kax-eTis, alvaneTis da sruliad zemo iberiis unetares kaTali-kosad... romeli imperatoris dros, an romel krebaze gaxdais saarqiepiskoposo, Cven zustad ver davadgineT, magram 26ivnisis svinaqsarSi vpoulobT, rom ioane, goTeTis episkopo-si, xeldasxmuli iqna iberiis kaTalikosis mier, radganacromaul qveynebSi batonobda xatmebrZolTa eresi, ase rom,rogorc Cans, erekles Semdeg isavramde qvemo iberia saar-qiepiskoposo gaxda...~ (dosiTeosi, ierusalimeli patriarqebi,Tavi V, gv. 510, wignidan: sardeli mitropoliti maqsimi, qarTuli

eklesia da misi avtokefalia. Teologia, aTeni, 1966 w.).

berZnul-laTinuri da bizantiuri wyaroebis zemoT aRniS-

nuli miTiTebebidan naTlad Cans, rom wmida ninos epoqidan

lazika, dasavleT saqarTvelo aRmosavleT saqarTvelosTan

erTad qmnida erTian eklesias da ara or eklesias, rogorces warmoudgenia zogierT mecniers, romelTa Sexedulebasac

akritikebda iv. javaxiSvili.

b. qarTuli wyaroebi _sakiTxi, imis Sesaxeb, rom Zveli qarTuli wyaroebis Tanax-

mad, dasavleT saqarTvelo gaqristianebis Tanave Sedioda

zogadqarTuli eklesiis wiaRSi, mimoixila iv, javaxiSvilma,

is wers: giorgi mTawmideli da gansakuTrebiT efrem mcire,ruis-urbnisis 1103 wlis saeklesio krebis yvela sulis-Camdgmeli amtkiceben, rom andria mociqulma iqadaga `yov-elsa qveyanasa saqarTveloisasa~ xolo Semdeg qristianobakvlav aRadgina wmida ninom, romlis saswaulmoqmedebam daqadagebam miizida yoveli savseba yovlisa qarTvelTa naTesav-isa~. nikoloz kaTalikosic wmida ninos saerTo mociqulad


7/31

8

da ganmanaTeblad sTvlida `Cven qarTvelTaisa~, erTi si-tyviT, andria mociqulic da wmida ninoc saerTo qarTulieklesiis damaarseblad da mTeli eris ganmanaTleblad iyvnencnobilni, saqarTvelos sxvadasxva nawilebis calke mqad-ageblebis gamoZebnis survilic ar hqoniaT, radgan isinimTliani da ganuyofeli saqarTvelos gamntkicebisa daaRorZinebisaTvis iRwvodnen~ (iv. javaxiSvili, qarTveli erisistoria, t. III, gv. 47).

ivane javaxiSvilis daskvniT, saqarTvelos eklesiaSi er-

TaderTi Tvalsazrisi iyo daculi, rom CamoyalibebisTanave

saqarTvelos wmida eklesia Tavis iurisdiqcias avrcelebda

mTeli istoriuli saqarTvelos teritoriaze, maT Soris cxa-

dia afxazeTzec, viTarca mis ganuyofel da ZiriTad nawilze.

mas Semdeg rac ruseTis imperiam XIX s-Si gaauqma eklesiis

avtokefalia, farTo gasaqani mieca Teoriebs qarTuli ek-

lesiis kidev ufro dasaknineblad, gansakuTrebiT XX s-Si

aTeistebis batonobisas. am dros Camoyalibda mtkiceba, TiTqos-da dasavleT saqarTvelo IV saukunidan X saukunemde 500-600

wlis ganmavlobaSi imyofeboda konstantinopolis sapatri-

arqos iurisdiqciaSi da mxolod X s-is Semdgom is daeqvem-

debara saqarTvelos eklesiis iurisdicias. TiTqosda iqamde

dasavleT saqarTveloSi arsebobda konstantinopolis iuris-

diqciis qveS fazisis (foTis) samitropolitoSi Semavali

rodopolisis (varcixis), saisinis (caiSis), petras (cixisZiris),

ziganevis (gudayva) berZnulenovani saepiskoposoebi, aseve

afxazeTis (abazgiis) avtokefaluri eklesia da TiTqosda

isina gaauqma qarTulma eklesiam da maT nacvlad iq daarsa

Tavisi saepiskoposoebi. aseTia amJamindeli istoriografiis

zogierTi warmomadgenlis mtkiceba, rasac imeoreben afxazeTSi

mokalaTebuli saeklesio separtistebic.


8/31

9

ivane javaxiSvili aseTi Teoriis momxreebs Semdeg Sefase-

bas aZlevda - `es aris qarTvel saxelovan mecnierTa mierSeqmnilisa da mTeli qarTveli erisagan Sesisxlxorcebu-li Semecnebis mospoba~ (iqve, gv. 97). `saxelovan mecnierebs~ki is uwodebda zemoT aRniSnul giorgi mTawmidels, efrem

mcires, ruis-urbnisis krebis wmida mamebsa da nikoloz kaTa-

likoss sxva uZveles moRvaweebTan erTad.

mtkiceba imisa, rom dasavleT saqarTvelo 500-600 wlis

manZilze konstantinopolis iurisdiqciaSi imyofeboda ewi-

naaRmdegeba qarTul saeklesio istoriografiaSi miRebul

debulebebs, saeklesio krebaTa dadgenilebebs, saerTod ki

qarTvel wmida mamaTa, istorikosTa da mematianeTa tradici-

ul Tvalsazriss am sakiTxze.

afxazeTis sakaTalikoso aRmocenda qarTuli eklesiis

wiaRSi, qarTvel mefeTa da pirvelierarqTa nebiT eklesiis

administraciuli mmarTvelobis gasaadvileblad, da is

yovelTvis iyo erT-erTi administraciul - saeklesio olqizogadqarTuli eklesiisa.

g. somxuri wyaroebi _ioane somexTa kaTalikosis cnobis Taanxmad, kirion I

saqarTvelos eklesiis mamaTavari-kaTalikosi, amasTanave, iyo

egrisis arqiepiskoposi.

899 wlidan somxeTis kaTalikosad dadgenili ioane werda

qarTlis kaTalikos kirion I-is Sesaxeb, rom is iyo mamamTa-

vari `iberielTa, gugarelTa da egriselTa adrindeli we-sis Sesabamisad~(ioane kaTalikosis matiane, 1912, gv. 65, wignidanp. ingoroyva, g. merCule, gv. 243).

dasavleT saqarTvelos, rogorc cnobilia,kirion I kaTa-

likosis dros, e.i VI s-is bolosa da VII s-is dasawyisSi,

egrisi ewodeboda. am epoqaSi egrisi e.i. dasavleT saqarTve-


9/31

10

lo, ioane somexTa kaTalikosis am cnobiT, Sedioda mcxeTis

iurisdiqciaSi, radganac kirioni _ misi mamamTavari iyo da

Tanac `adrindeli wesis Sesabamisad~. kirionis wina `adrin-

deli~ xana, cxadia unda iyos V s. da VI s-is pirveli naxe-vari. maSasadame, V, VI da VII ss-Si ioane kaTalikosis cnobis

analizi aCvenebs, rom dasavleT saqarTvelo ara konstanti-

nopolis aramed mcxeTis iurisdiqciaSi Sedioda.

dasavleT saqarTvelosTan erTad samxreT-dasavleT

saqarTveloc (lazika) gaqristianebisTanave zogadqarTul

iurisdiqciaSi rom Sedioda miuTiTebs movses xorenaci (V s-

is avtori). is wers, rom klarjeTi (anu samxreT-dasavleT

saqarTvelo), moqcia wmida ninom, romelmac iqadaga aqedan

vidre kaspiis zRvipireTamde _ sanatreli nune wavida iqedan,raTa Tavisi advilgasagebi saubriT qarTvelTa qveynis sxvakuTxeebic daemoZRvra... gavbedav da vityvi, rom nune mociqu-li qali gaxda, man iqadaga saxareba klarjeTidan dawyebu-li vidre alanTa da kaspiis karebamde, masquTTa sazRvre-bamde, rogorc amas agaTangelozi gauwyebs Sen~ (movses xorena-ci, somxeTis istoria, 1984, gv. 172).

maSasadame, ara marto movses xorenacis, aramed agaTangeloz-

is cnobiTac wmida ninos uqadagnia Savi zRvidan (klarjeTidan),

vidre kaspiis zRavmde (masquTebamde).

aRniSnul ioane kaTalikosis, movses xorenacisa da aga-

Tangelozis cnobebs kidev ufro amtkicebs uxtanesi.am mxriv gansakuTrebiT mniSvnelovania cnobili somexi

istorikosis uxtanesis cnobebi, romelic aRwerda kavkasiis

eklesiis istorias VIII-X ss. uxtanesi Tanamedrove iyo mis

mier aRwerili ambebisa.

uxtanesi exeba da aRwers afxazeTis eTnikur saxes, amito-

mac mis cnobas kidev ufro meti mniSvneloba eniWeba dasav-

leT saqarTvelos istoriis kvlevas.


10/31

11

kerZod, uxtanesi wmida SuSanikis Rvawlis aRweris dros

ambobs _ msgavsi gaxda nune mociqulisa, roca moefina misiqadageba mTels qarTvelTa qveyanas~ (uxtanesi, istoria gamoy-ofisa qarTvelTa somexTagan, 1975, gv. 201).

uxtanesi qarTvelTa qveynis~ arealSi dasavleT saqarTve-

los, kerZod ki afxazeTs rom gulisxmobda, amis Sesaxeb Tvi-

Tonve wers. kerZod, misi TvalsazrisiT Savi zRvis sanapiroze

iberebi nabuqodonosorma daasaxla, sadac iberielebi gamrav-

ldnen, iqcnen did xalxad da maT qveyanas amJamad afxazeTi~

ewodebao _ wers uxtanesi. maSasadame, misi aRweriT _ afxaze-

Ti _ iverieli xalxiT iyo dasaxlebuli nabuqodonosorisepoqidan vidre uxtanesamde. kerZod, uxtanesi ase aRwers am

ambavs `Zveli istorikosebis~ cnobaze dayrdnobiT:

_ `iverileTa tomebis nawili nabuqodonosorma daasax-la pontos zRvis marjvena sanapiroze _ `tomi aRorZonda,gamravlda, zRvis piras aqeT-iqiT, moedo im mxares da gavr-celda somexTa da albanTa sazRvramde, Seiqmna friad mravalixalxi da im qveyanas afxazeTi ewodeba. uricxvia saxeliTviToeuli gavarisa, ... iTesles da gamravldnen da gaxdatomi, romelsac Tavis pirvel qveyanaSi iverias uwodebdnen,aq ki qarTvelni ewodebaT. tomiTac, eniTac, damwerlobiTac,mamamTavrobiTac da mefobiTac ganmtkicdnen, xolo gamohyo,gamoacalkeva da ganaSora Cvengan kirion skutrelma~(ux-tanesi, gamoyofisa qarTvelTa somexTagan, 1975, gv. 67).

maSasadame, uxtanesi, IX-X ss-Ta avtori, aRwerda Tu romelqveyanas ewodeboda afxazeTi, romeli xalxiTa iyo is dasax-

lebuli da Tu vin iyo maTi yvelaze gamorCeuli kaTalikosi,

romelmac es xalxi ganaSora somxur eklesias. kerZod, afx-

azeTi, misi TqmiT, qarTvelebiT iyo dasaxlebuli, da isini

kirionma ganaSora somxuri eklesiisagan. am pirvelxarisxo-

vani wyaros miTiTebiTac kirioni iyo dasavleT saqarTvelos

mamamTavari.


11/31

12

sainteresoa, ratom ar gamoiyenes uxtanesis es cnoba afx-

azeTis eTnikuri Semadgenlobis Sesaxeb sabWoTa epoqis is-

torikosebma XX s-is separatistebis mier aRZruli konfliqte-

bis dros.

2. cxum-afxazeTis eparqia saeklesio samarTalis mixedviTafxazeTis sakaTalikoso, istoriulad qarTuli eklesiis

erT nawils warmoadgenda, romlis meore nawili iyo qarT-

lis sakaTalikoso.

zogad qarTuli eklesiis mTlianoba miiRweoda saerTo

saeklesio samarTliT, saerTo sjuliskanoniT, saerTo qarTuli

saRvTismsaxuro eniT, saerTo tradiciebiTa da saqarTvelos

kaTalikos-patriarqis saerTo meTaurobiT.

afxazeTisa da qarTlis pirvelierarqTa Soris erTs uxu-

cesi, xolo meores umrwemesi ewodeboda.

erTian qarTul eklesiaSi wodeba kaTalikosi~ Seesabame-

boda berZnuli sapatriarqoebis `mitropolitis~ wodebas.

rogorc berZnuli sapatriarqos mitropolits uSualod eqvem-

debarebodnen Tavisi episkoposebi, aseve qarTlis kaTalikoss

eqvemdebarebodnen aRmosavleT saqarTvelos episkoposebi, xolo

afxazeTis kaTalikoss dasavleT saqarTvelos episkoposebi,

orive es sakaTalikoso erTiani qarTuli eklesiis mxolod

saeklesio administraciuli erTeulebi (samitropolito

olqebi) iyvnen. rogoc iTqva, maTi zemdgomi saeklesio insti-tuti iyo saerTo sjuliskanonis da saeklesio samarTlis

SemmuSavebeli adgilobrivi saeklesio krebebi. patriarqis

movaleoba iyo uzunveleyo sruliad saqarTvelos eklesiaSi

(e.i. qarTlisa da afxazeTis sakaTalikosoebSi) saerTo

sjuliskanonis dacva.

afxazeTisa da qarTlis kaTalikosTa monawileobiT saek-

lesio krebebis mier gamocemul kanonebs mTels saqarTvelo-


12/31

13

Si (cxadia afxazeTSic) savalddebulod aRsasrulebeli Zala

eniWeboda (maT Soris samoqalaqo samarTlis sferoSic).mag.,

XVI s-is saeklesio samarTlis ZeglSi, romelsac samarTali

kaTalikosTa~ ewodeba, naTqvamia: q. saxeliTa da RvTisaTa: -

me qristes mier kurTxeulman yovlisa saqarTveloisa kaTa-

likozman-patriarqman malaqia, me qristes mier kurTxeulman

afxazeTis kaTalikozman mamaTmTavarman evdemon, davsxediT

da SevkribeniT yovelni ebiskopozni afxazeTisani .....davide-

viT sjuliskanoni da Cvenca imisgan gamoviReviT.... da sjulis-

kanonica asre brZanebs~.... (qarTuli samarTlis Zeglebi, t. I.

1963, gv. 393-397).

afxazeTis sakaTalikosos am saeklesio krebam sruliad

saqarTvelos kaTalikos-patriarqis meTaurobiT gamosca 15

kanoni. am krebis kanonebi savaldebulod aRsasrulebeli

iyo mTeli saqarTvelos teritoriaze, Tumca is afxazeeTSi

iqna miRebuli da isini afxazeTis sakaTlikosos episkoposebma

daamtkices, eseni iyvnen quTaTeli, genaTeli, Wyondideli, be-dieli, moqveli, drandeli, cagereli, xoneli, nikorwmideli,

caiSeli (CiSeli) episkoposebi.

`uxuces~ pirvelierarqad anu `saqarTvelos patriarqad~,

rogorc wesi ,irCevdnen mcxeTel kaTalikoss, magram gan-

sakuTrebul SemTxvevebSi biWvinTel anu afxazTa kaTlikoss

gadaecemoda es tituli (`saqarTvelos partiarqi~).

3. aTeisturi epoqis Sexedulebani afxazeTis sakaTali-kosos Sesaxeb

aTeistur epoqaSi, gauqmebuli iyo saqarTvelos saxelmwi-

foebrioba da is Seadgenda erT-erT nawils jer ruseTis

Semdgom ki, sabWoTa imperiebisa. am dros ruseTis saimpera-

toro karma ukanonod gaauqma saqarTvelos eklesiis av-


13/31

14

tokefalia. qarTveli xalxi TiTqmis erTi saukene ibrZo-

da avtokefaliis dabrunebisaTvis, rac marTlac, mopovebu-

li iqna, magaram xalxze misi gavlenis Sesamcireblad mi-

zanmimarTulad ayalbebdnen eklesiis istorias, raTa iscalkeul nawilebad daeSalaT.

Sesabamisad sabWoTa epoqis istoriografia yovelmxriv

ukeTebda ignorirebas zemoT aRniSnul berZnul-laTinur,

qarTul-somxur da sxva wyaroebs, romlebidanac naTlad

Cans, rom dasavleT saqarTvelo gaqristianebisTanave er-

Tiani qarTuli eklesiis nawils warmoadgenda, Tumca ki,

sabWoTa epoqis istoriografiam warmoadgina dasavleT

saqarTveloSi eklesiis istoriis Taviseburi sqema.

v aRniSnuli istoriografiis mixedviT, TiTqosda, X s-

mde dasavelT saqarTvelo Sedioda konstantinopolis

sapatriarqos iurisdiqciaSi, TiTqosda, quTaisSi, foTsa da

dasavleT saqarTvelos sxva qalaqebSi arsebobda berZnu-

lenovani saeklesio kaTedrebi 500-600 wlis manZilze, IX-Xss-mde.

vsaqarTvelos eklesia `qarTuli sabWoTa enciklope-

diis Tanaxmad, arRvevda umTavres saeklesio kanonebs da

konstantinopolis iurisdiqciaSi iWreboda: -

enciklopedia wers - `dasavleT saqarTveloSi gaba-

tonda qarTuli eklesia da mRvdelmsaxurebac qarTul

enaze sruldeboda, ramac didad Seuwyo xeli dasavleT

saqarTveloSi `qarTizaciis process [10. qarTuli sab-

WoTa enciklopedia. `saq. ssr, 1981 w. gv. 61.].

v qarTuli eklesiis gabatonebamde dasavleT

saqarTveloSi, Cveni istorikosebis mtkicebiT, Turme ar-

sebobda egrisisa da afxazeTis eklesiebi, romlebic imy-

ofebodnen konstantinopolis iurisdiqciaSi, isini Semdgom


14/31

15

gaerTianebulan konstantinopolis iurisdiqciaSive, IX s-

Si mcxeTis sakaTalikosos gabatonebis Sedegad kon-

stantinopolis sapatriarqos daukargavs mTeli dasavleT

saqarTvelos momcveli es mniSvnelovani samitropolito-

ebi da saepiskoposoebi. sabWoTa istorikosi wers:

vTu rogori reaqciuli iyo qarTuli eklesiis es

prozelitizmi anu konstantinopolis sapatriarqos iuris-

diqciaSi SeWra amis Sesaxeb Cveni oficialuri istori-

ografia wers:

vqarTvelebi aqedan sdevnian berZnul enas, berZnulviwro erovnul kulturas, SemoaqvT da avrceleben saku-

Tar, qarTul enas, qarTul RvTismsaxurebas da qarTul

saeklesio-samonastro wesebs. qarTul kulturas Tan mo-

hqonda qarTuli politikuri Segneba da ideali, ase rom

mcxeTa jer enobrivad (eTnikur elementebze dayrdnobiT)

SeiWra lixT-imereTSi,xolo Semdeg,rogorc Cans,es sain-tereso formula wamoayena Tavisi organizaciuli gaba-

tonebis dasafuZneblad - qarTlia iq, sadac mRvdelmsax-

ureba qarTul enazea (mxolod kvirieleisoni SeiZleba

berZnulad). mironis kurTxeva qarTls ganeweseba. maSas-

adame, qarTls nakurTxi mironi savaldebuloa yvela im

eklesiisaTvis, sadac mRvdelmsaxureba qarTul enazea.

vcxadia, mcxeTis sakaTalikosos mxriv es aris kanoni-

kuri safuZvlebis dacviT konstantinopolis sapatriarqos

winaaRmdeg mimarTuli brZola lixT-imereTis eklesiaze

organizaciulad gabatonebis mizniT [T. papuaSvili.

adrefeodaluri xanis qarTuli literatura da saisto-

rio mwerloba. saqarTvelos istoriis narkvevebi. t. II,

Tbilisi, 1973, gv. 574-601.].


15/31

16

v`es saeklesio reforma, n. berZeniSvilis varaudiT,

sabolood X s-Si sruldeba [saqarTvelos istoriis

narkvevebi. t. II, gamomcemloba sabWoTa saqarTvelo, Tbilisi

1973, gv. 427.].saerTaSoriso konferenciaze, romelic saqarTveloSi

qristianobis oc saukunes eZRvneboda, istoriis institut-

is direqtori d. musxeliSvili wardga moxsenebiT, qarTu-

li eklesia da saxelmwifo teritoria Sua saukuneebSi~,

sadac brZana: `qarTuli eklesiis kulturul-ideologiuriprozelitizmi winaswar qmnida mkvidr niadags politikuriprocesebis warmatebiT ganviTarebisaTvis~. (d. musxeliS-vili, 2005, gv. 33).

sabWoTa epoqis istorikosebi dasavleT saqarTvelos

iurisdiqciasTan dakavSirebiT eyrdnobian mxolod e.w.

`noticiebs~ (konstantinopolis sapatriarqos saepiskopo-

soTa nusxebs). rac sakmarisi ar aris, radganac noticieb-

Si marTalia CamoTvlilia lazikis saepiskoposoebi,ma-gram ar aris miTiTebuli maTi adgilmdebareoba.

magaliTad, miTiTebulia fasidis samitropolitos ro-

dopolisis, saisinis, petrasa da ziganas kaTedrebis Sesax-

eb, magram ar aris miTiTebuli konkretulad sad mdebare-

obdnen es saepiskoposo qalaqebi.

es kaTedrebi sad mdebareobdnen trapezuntis regionSi

Tu sxvagan sadavoa bolo ori saukunis manZilze.

kerZod, saerTaSorisod aRiarebuli mecnieri profe-

sori n. adonci, Tavis mravalricxovan SromebSi erTmniS-

vnelovnad miuTiTebda,rom lazikis kaTedrebi mdebare-

obdnen trapezunt arzrum - ziganas regionSi, romelsac

lazika erqva. miuxedavad amisa, qarTul sabWoTa istori-

ografiaSi wyaros pirdapiri miTiTebis gareSe damkvidr-


16/31

17

da Tvalsazrisi, rom aRniSnuli kaTedrebi mdebareobdnen

dasavleT saqarTveloSi. es mosazreba amJamad kvebavs sx-

vadasxva separatistul dajgufebebs.

maSin, roca qarTuli, somxuri, berZnul-laTinuri dabizantiuri wyaroebi sxvas miuTiTeben iseve, rogorc mo-

nacemebi kulturis sferodan.

4. dasavleT saqarTvelos saeklesio kultura I aTaswleulSidasavleT saqarTvelos saeklesio kultura I aTaswleulSi

qarTulia da ara bizantiuri.

cnobili istorikosi n. lomouri darwmunebulia,rom dasav-

leT saqarTvelo `yvela arsebul wyaroTa mowmobiT, vidre

IX s.-mde rCeboda eklesiurad konstantinopolis patriarqze

daqvemdebarebulad~. (n. lomouri,saqarTvelosa da bizanti-

is kulturul urTierTobaTa zogierTi aspeqti, kavkasiur-

axloaRmosavluri krebuli, XIV, 2011, gv. 124).

miuxedavad aseTi Sexedulebisa, is ver gaeqca faqtebs daaRiarebs, rom dasavleT saqarTveloSi am periodis qristian-

uli kultura qarTulia da ara bizantiuri.

Tu dasavleT saqarTvelo IV saukunidan IX saukunemdeTiTqmis 500 wlis manZilze konstantinopolis iurisdiqcia-Si imyofeboda es faqti unda aesaxa saeklesio arqiteq-turasa da kulturas.

sabednierod, dasavleT saqarTvelos saeklesio arqiteqtu-

ra da qristianuli kultura miuTiTebs ara am regionis bi-

zantiuri eklesiis wiaRSi yofnis Sesaxeb aramed qarTulisa.

damaxasiaTebeli arqiteqturuli elementebiT dasavleT

saqarTvelos bazilikebi (biWvinTa, cixisZiri, noqalaqevi, se-fieTi) eTanadebian zogadqarTul saeklesio stils da arabizantiurs. kerZod n. lomouri amis Sesaxeb wers


17/31

18

1) samnaviani bazilikebi saqarTveloSi gansxvavdebian bi-

zantiurisagan, radganac maT arqiteqturul saxes aqvT bizan-

tiurisagan gansxvavebuli mkveTrad gamoxatuli Tavisebure-

ba da gansxvavdebian am tipis saydrebis klasikuri nimuSisa-

gan (mag. Sua navi SedarebiT moklea, ara aqvs svetebis rigi,

gverdiTi navebi viwroa da sxva). `niSandoblivia, rom CamoTv-

lili elementebi mJRavndeba dasavleT saqarTvelos bazil-

ikebzec (biWvinTa, cixisZiri, noqalaqevi, sefieTi)... ufro metic,samnaviani bazilikis aseTi Taviseburebebi axasiaTebs cixisZirSi

(anu Zvel petraSi) gamovlenil eklesiebsac~ (iqve, gv. 124)

2) samnaviani bazilikebis garda saqarTveloSi Camoyalib-

da ugumbaTo taZris sruliad gansxvavebuli saxeoba e.w. samek-

lesiani bazilikebi~ (erT bazilikaSi moqceulia sami navi,

romelic erTmaneTisagan gayofilia kedlebiT, samive navs aqvs

sakuTari sakurTxeveli da aqvs sxva originaluri niSnebi,

ucnobi bizantiuri arqiteqturisaTvis. `aseTi `sameklesiani

bazilikebi~ erTdroulad gamoCnda aRmosavleT saqarTveloSida Zveli afxazeTis teritoriazedac _ Zveli gagrisekle-sia~ (iqve, gv. 125).

3) TiTqmis srul damoukideblobas bizantiuri saeklesio

xuroTmoZRvrebisagan amJRavneben centralur-gumbaTovani

taZrebi, romelTac v. beriZis sityviT ganvles ganviTarebis

Taviseburi gza, martividan rTulisaken, Zveli gavazisa da

Tbilisis qvaSveTis ubralo tetrakonqidan mcxeTis jvrisa

da misi tipis rTuli aRnagobas Zeglebamde. es tipi aris

qarTuli xuroTmoZRvrebis originaluri qmnileba, romelic

Semdgom somxeTSic gavrcelda, magram bizantiis sxva provin-

ciebSi mas ar eZebneba paralelebi. maT winamorbeds

saqarTveloSi warmoadgens sacxovrebeli nagebobebis darba-

zuli forma. am tipis nagebobebia atenis sioni qarTlSi,


18/31

19

Zveli SuamTa kaxeTSi, martvilis RvTismSoblis taZari

odiSSi, Camusi taoSi~ (iqve, gv. 125) e.i. martvilis taZariqarTuli da ara bizantiuri stilisaa.

4) damoukidebeli arqiteqturuli mimarTuleba~ damaxasi-

aTebeli iseTi taZrebisTvis, rogoricaa sveticxoveli, bagra-ti, alaverdi, iSxani, bana, xaxuli da a.S. yvela amaTi safuZve-li iyo, agdilobrivi, saukuneTa ganmavlobaSi TandaTan SemuSave-

buli erovnuli warmomavlobis Taviseburebani. es daskvna vr-

celdeba afxazeTSi agebul iseT eklesiebze, rogoricaa bzi-fis,anakofiis,lixnis,moqvis,gagris eklesiebi~ (iqve,gv. 125).

e.i. bagratis, bzifis, anakofiis da sxva dasavleT saqarTve-

los taZrebi saukuneTa ganmavlobaSi SemuSavebuli erovnu-

li arqiteqturuli Taviseburebani~ yofila. amiT isini gan-

sxvavdebian bizaniurisagan.

arqiteqturulad dasavleT da aRmosavleT saqarTvelos

saeklesio xelovneba erT mTlianobas warmoadgenda, rac Sedegi

iyo erTiani qarTuli saeklesio iurisdiqciisa.maSasadame arqiteqturuli faqtebiT dasturdeba Zvel qarTv-

el mematianeTa cnobebi, rom dasavleT saqarTvelo ar yofila

bizantiur saeklesio iurisdiqciaSi. amas miuTiTebs biWvin-Tis, cixisZiris, noqalaqevis, sefieTis, gagris, martvilis, bagrat-is,bzifis,lixnis,moqvis da sxva saeklesio arqiteqtura.

biWvinTis mozaikis Sesaxeb igive SeiZleba iTqvas. is `ar

naxulobs arsad analogs garda saqarTvelosi, rac aZlevs

mkvlevarebs safuZvels es mozaika miakuTvnon am dargis adg-

ilobriv skolas.~ (iqve, gv. 123)

es saeklesio xelovneba ar adasturebs im Tvalsazriss

TiTqosda afxazeTis biWvinTaSi iyo bizantieli episkoposis

rezidencia. adgilobrivi kulturis elementebi dadasturda

biWvinTiseklesiis nangrevebSi~ (IV_VI ss.) mxedvelobaSia


19/31

20

mozaikebi, romelnic avlenen adgilobriv xelovnebasTan

mWidro kavSirs~ (iqve, gv. 123)

sinamdvileSi bizantiuri saepiskoposo kaTedra da romau-

li garnizonebi idga trapezuntis regionSi mdebare pitia-

pitiuntSi, xolo afxazeTis biWvinTa Tavidanve qarTulipolitikuri da kulturuli sivrcis nawili iyo.

maSasadame, dasavleT saqarTvelo berZnul-laTinuri, qarTu-

li da somxuri wyaroebis mixedviT saqarTvelos eklesiis

iurisdiqciaSi Semaval erT-erT olqs Seadgenda misi gaqris-

tianebis Tanave, rogorc iTqva,amas miuTiTebs:

berZnul-laTinuri da bizantiuri wyaroebidan_gelasi kesarielis, gelasi kvizikelis, lazikis mitro-

polit germanes, antioqia-ierusalimis patriarqebis dosiTe-

osisa (#&),.1)da qrisanTos (35)&67,)cnobebi da sxva. qarTu-li wyaroebidan _ruis-urbnisis saekelsio krebis dadge-nileba, qarTlis cxovreba, sxva qarTuli matianeebi, giorgi

mTawmidelis, efrem mciris, nikoloz kaTalikosisa da sxvaTacnobebi. somxuri wyaroebidan _

agaTangelozis, movses xorenacis, uxtanesisa da ioane kaTa-

likosis cnobebi. sabolood, kidev erTxel unda iTqvas, rom

aRniSnuli qarTuli, berZnul-romauli da somxuri wyaroebi

erTmniSvnelovnad miuTiTeben dasavleT saqarTveloSi qarTu-

li eklesiis iurisdiqciis Sesaxeb.

samwuxarod, arcerT am wyaros, zogierTi qarTveli istori-

kosi yuradRebas ar aqcevs da interesis sfero mxolod kon-

stantinopolis sapatriarqos saepiskoposoTa nusxebiT e.w.

noticiebiT amoiwureba,romelebSic dasaxelebuli lazeTis

eparqiis saepiskoposoebs ratomRac dasavleT saqarTveloSi

aTavseben. noticiebSi, cxadia, ar aris araviTari miTiTeba

maTi adgilmebareobis Sesaxeb. mag., sad mdebareobda rodopoli-


20/31

21

si? trapezuntis regionSi Tu varcixesTan? am sakiTxis Sesaxeb

saukunovani kvleva-Zieba grZeldeba. mag., rogorc iTqva, iseT

cnobili istorikosi rogoric iyo n. adonci am saepiskopo-

sosa (da aseve, fazisis samitropolitos sxva saepiskoposoebs)

aTavsebda tarpezuntis regionSi is miiCnevda, rom yovelTvis

aq mdebareobda istoriuli lazika. da is Sedioda konstan-

tinopolis sapatriarwos iurisdiqciaSi.

amasve, rom fiqrobdnen konstantinopolis sapatriarqoSi

es Cans, XX s-is pirveli naxevris aTenSi dabeWdili berZnuli

rukidan, roemlic Tan erTvis amas.

am rukaze naTlad Cans, rom magaliTad, rodopolisis cno-

bili eparqia mdebareobda trapezuntis regionSi da moicva-

da mTian regions rizes samxreTidan vidre ziganas (gumuSx-

anes) uReltexilamde.

samwuxarod, sabWoTa saistorio skolis gavleniT, bolo

wlebSi, Tavis bolo nakvlevebSi, iseT cnobil mkvlevars,

rogoric aris daruzesi, miuCnevia, rom TiTqosda, konstanti-nopoli Tavis iurisdiqcias dasavleT saqarTveloSi axor-

cielebda X s-is dasawyisamde (879-907 wlamde), magram es ase

rom ar iyo Tundac giorgi merCulis cnobidanac Cans, rom-

lis mixedviTac wmida grigol xanZTeli afxazeTSi daaxl.

826 wels Cavida da mas iq araviTari berZnuli kaTedra ar

daxvedria, piriqiT, es miwa-wyali iyo qarTuli eklesiis zrunvis

areali.

zemoT moyvanilidan gamomdinare unda davaskvnaT:

afxazeTis sakaTalikoso, istoriulad qarTuli eklesiis

erT nawils warmoadgenda, romlis meore nawili iyo qarT-

lis sakaTalikoso.


21/31

22

5. araswori Sexeduleba saqarTvelos eklesiidan afxaze-Tis sakaTalikosos gamoyofis Sesaxeb XVI s.-is Semdeg

sabWoTa epoqis samecniero wreebis gavleniT amJamadac

danergilia Tvalsazrisi, TiTqosda Sua saukuneebSi afxaze-

Tis sakaTalikoso gamoeyo saqarTvelos eklesias da amis

Sedegad moipova misma kaTalikosma sakuTari episkoposebis

kurTTxevisa da dadgenis ufleba, magaliTad mkvlevari

g.kalandia wers Tavisi naSromis rusul reziumeSi: - `abx-azskii katolikosat otdelilsia ot cerkvi gruzii~g.kalandia,odiSis saepiskoposoebi, 2004, gv. 272).

principulad araswori Sexedulebaa.saqme isaa, rom afxazeTis sakaTalikosos ar SeeZlo gamoy-

ofa saqarTvelos eklesiisagan, im mizezis gamo, rom TviTonvewarmoadgenda saqarTvelos eklesias, qarTul eklesias.

rogorc adamianis romelime organos ar SeuZlia adamian-

isagan gamoyofa da damoukidebeli arseboba, aseve ar SeeZlo

Sua saukuneebSi afxazeTis eklesias saqarTvelos eklesiis-agan gamoyofa, radganac TviTonve warmoadgenda saqarTvelos

eklesias - aRmosavleT saqarTvelos musulmanTagan dapyro-

bos Semdeg, XVII saukunedan, afxazeTis sakaTalikosom Tavis

Tavze aiRo saqarTvelos eklesiis xelmZRvanelobis funq-

cia. es iyo rTuli procesi, romelic aRwerilia qvemoT.rogorc iTqva, afxazeTis sakaTalikoso, istoriulad

qarTuli eklesiis erT nawils warmoadgenda, zogad qarTu-li eklesiis mTlianoba miiRweoda saerTo saeklesio sa-marTliT, saerTosjuliskanoniT, saerTo qarTuli saRvTism-saxuro eniT, saerTo tradiciebiTa da saqarTvelos kaTa-likos-patriarqis saerTo meTaurobiT.

afxazeTisa da qarTlis sakaTalikosoebis pirvelierar-qTa Soris erTs uxucesi, xolo meores umrwemesi ewodeboda.


22/31

23

erTian qarTul eklesiaSi wodeba kaTalikosi~ Seesabam-

eboda berZnuli sapatriarqoebis `mitropolitis~ wodebas.

rogorc berZnuli sapatriarqos mitropolits uSualod eqvem-

debarebodnen Tavisi episkoposebi, aseve qarTlis kaTalikoss

eqvemdebarebodnen aRmosavleT saqarTvelos episkoposebi, xolo

afxazeTis kaTalikoss dasavleT saqarTvelos episkoposebi,

orive es sakaTalikoso erTiani qarTuli eklesiis mxolodsaeklesio administraciuli erTeulebi samitropolitoolqebi) iyvnen. rogoc iTqva, maTi zemdgomi saeklesio in-stituti iyo saerTo sjuliskanonis da saeklesio samarT-lis SemmuSavebeli adgilobrivi saeklesio krebebi. patri-arqis movaleoba iyo uzunveleyo sruliad saqarTveloseklesiaSi e.i.qarTlisa da afxazeTis sakaTalikosoebSi)saerTo sjuliskanonis dacva.

afxazeTisa da qarTlis kaTalikosTa monawileobiT saek-lesio krebebis mier gamocemul kanonebs mTelssaqarTveloSi cxadia afxazeTSic) savalddebulod aRsas-rulebeli Zala eniWeboda maT Soris samoqalaqo samarT-lis sferoSic).

mag.XVI saukunis saeklesio samarTlis ZeglSi,romelsac

`samarTali kaTalikosTa~ewodeba, naTqvamia:`q.saxeliTa daRvTisaTa: -me qristes mier kurTxeulman yovlisasaqarTveloisa kaTalikozman-patriarqman malaqia,me qristesmier kurTxeulman afxazeTis kaTalikozman mamaTmTavarmanevdemon,-davsxediT da SevkribeniT yovelni ebiskopozniafxazeTisani .....davideviT sjuliskanoni da Cvenca imisgangamoviReviT....da sjuliskanonica asre brZanebs....~ qarTulisamarTlis Zeglebi,t.I.1963,gv.393-397).

afxazeTis sakaTalikosos am saeklesio krebam sruliad

saqarTvelos kaTalikos-patriarqis meTaurobiT gamosca 15


23/31

24

kanoni. am krebis kanonebi savaldebulod aRsasrulebeli

iyo mTeli saqarTvelos teritoriaze,Tumca is afxazeeTSi

iqna miRebuli da isini afxazeTis sakaTlikosos episkoposebma

daamtkices, eseni iyvnen quTaTeli, genaTeli, Wyondideli,bedieli, moqveli, drandeli, cagereli, xoneli, nikorwmideli,caiSeli CiSeli) episkoposebi.

`uxuces~ pirvelierarqad anu saqarTvelos patriarqad~,rogorc wesi ,irCevdnen mcxeTel kaTalikoss, magram gan-sakuTrebul SemTxvevebSi biWvinTel anu afxazTa kaTliko-ss gadaecemoda es tituli `saqarTvelos partiarqi~).

magaliTad Sah-abasis Semosevebis Semdeg (XVII saukunesa

da XVIII s. I naxevarSi) aRmosavleT saqarTvelos samefoebma

dakarges suvereniteti (musulmanuri mmarTvelobis qveS

moeqcnen),xolo dasavleT saqarTvelo Zveleburad marTlma-

didebel mefe-mTavarTa mier imarTeboda.

am faqtma gazarda dasavleT saqarTvelos mmarTvelTa (mefe-

Ta da kaTalikosTa) avtoriteti, rac maT titulaturazecaisaxa-afxazeTis kaTalokosTa titulaturaSi gamoCndatituli saqarTvelos patriarqi~, magaliTad, XVIII s-is afx-azeTis kaTalikosi grigoli Tavis mier gamocemuli doku-

mentebs xels awers ase_ `grigol mwyemsi qrites mier yov-lisa saqarTveloisa kaTalikosi~ `qarTuli samarTlis Ze-glebi~, III, gv. 675);

aseve zogierTi sxva afxazeTis kaTalikosic Tavis Tavs

saqarTvelos patriarqs uwodebda XVII s-is bolosa da XVIII

s-is dasawyisSi, anu is ara mxolod afxazeTis aramed saruliad

saqarTvelos uxucess pirvelierarqad Tvlida Tavis Tavs.

es faqti asaxulia ucxour wyaroebSic. ucxouri wyaroe-bis Tanaxmad am epoqaSi afxazeTis kaTalikosi sruliadsaqarTvelos iberiis) uxuces upirates) pirveliararqad


24/31

25

iTvleboda,magaliTad antioqia-ierusalimis patriarqidosiTeosi XVII s.) amis Sesaxeb werda _

_ iberiaSi ori avtokefaluri arqiepiskoposia, romelT-ac qarTvelebi uwodeben kaTalikosebs. qvemo iberia, romel-sac Zvelad kolxeTs da lazikas uwodebdnen,aqvs eparqiebiimereTSi, guriaSi, samegreloSi, afxazeTSi, svaneTsa da mesx-eTis nawilSi. zemo da qvemo iberias Soris sazRvari arisqedi, romelic kavkasiis mTebSi iwyeba, qarTulad qulfargiewodeba, qvemo iberiis kaTalikosi pativiT ufro metia zemoiberiis kaTalikosze, radganac is ukve isavrosis dros, 720wels, kaTalikosi iyo qvemo iberiisa ... iberebi qvemo iberiiskaTalikoss miiCneven ufros kaTalikosad, radganac mefe, e.i.imereTis Tavi, maTTan iwodeba mTeli iberiis mefeTa-mefed~dosiTeosi, ierusalimeli patriarqebi, Tavi V, gv. 510, wignidan:`sardeli mitropoliti maqsimi, qarTuli eklesia da misi

avtokefalia. Teologia, aTeni, 1966 w.).das. saqarTvelos eklesias ucxoelebi uwodebdnen qvemo

iberiis eklesias~. ix. sardeli mitropoliti maqsimi, saqarTve-

los eklesia da misi avtokefalia Teologia~, aTeni, 1966

saqarTvelos anu iberiis samefos mTlianoba daarRvia

Tavdapirvelad VI s.-Si sparsTa,xolo VII s.-Si arabTa Se-

moseveba, amis Sedegad VIII s-dan saqarTvelos kuTxeebSi Camoy-

alibda regionaluri qarTuli saxelmwifoebi. erTerTi ase-

Ti iyo afxazTa samefo.

VIII saukunis II naxevarSi Seqmnil `afxazTa samefoSi~

Sevida da misi ZiriTadi nawili gaxda iberiis samefos yo-

fili teritoriebi dasavleT saqarTveloSi _ egrisi, guria,

Takveri, argveTi, svaneTi,amitomac afxazTa samefos VIII-XsaukuneebSi qvemo iberias~ uwodebdnen.

arsebobda ori iberia: zemo iberia _ anu aRmosavleTisaqarTvelo da qvemo iberia~ _ anu dasavleTi saqarTvelo.


25/31

26

saerTod, IV s-danve dasavleT saqarTvelo (qvemo iberia)

mcxeTis anu erTiani iberiis eklesiis iurisdiqciaSi Sedio-

da IV s-danve. amis Sesaxeb wers ruis-urbnisis kreba: wmidaninom moaqcia yoveli savseba yovelTa qarTvelTa naTesavi-sa mcxovrebni rogorc aRmosavleTSi ise dasavleTSi, amavekrebis gansazRvrebiT andria mociqulma saxareba iqadagayovelsa qveyanasa saqarTveloisasa, somxuri saeklesio wyaroe-bic aRniSnaven, rom dasavleT saqarTvelo imyofeboda mcxe-

Tis saeklesio iurisdiqciaSi. magaliTad, am wyaroebSi aRin-

iSeneba romkirioni qarTlis kaTalikosi VI s-is bolosada VII s-is dasawyisSi marTavda dasavleT saqarTveloseparqiebsac. kirioni, `egrisis, gugarqisa da qarTlis ar-qiepiskoposad anu kaTalikosad iyo nakurTxi winandel wesTaTanaxmad~(ioane drasxanakerteli, somxeTis istoria~, gv. 10).

meore ierusalimeli patriarqi xrisanfi ambobs:`...saqarTveloSi, romelsac adre iberia erqva, iyo ori av-tokefaluri arqiepiskoposi, romelTac Cveulebis Tanaxmaduwodeben kaTalikosebs da ara arqiepiskoposebs. ase maTmarto qarTvelebi uwodeben. amaTgan erTi, e.i. arqiepiskopo-si qvemo iberiisa, iwodeba imereTis, oseTis, guriis da sruliadqvemo iberiis unetares kaTalikosad, anu martivad, sruliad

iberiis unetares kaTalikosad, rogorc ufrosi zemo iberiis

kaTalikosze. xolo meore, e.i. zemo iberiisa, iwodeba qarT-

lis, kaxeTis, alvaneTis da sruliad zemo iberiis unetares

kaTalikosad... romeli imperatoris dros, an romel krebaze

gaxda is saarqiepiskoposo, Cven zustad ver davadgineT, ma-

gram26 ivnisis svinaqsarSi vpoulobT, rom ioane, goTeTisepiskoposi, xeldasxmuli iqna iberiis kaTalikosis mier,radganac romaul qveynebSi batonobda xatmebrZolTa eresi,ase rom, rogorc Cans, erekles Semdeg isavramde qvemo iberia


26/31

27

saarqiepiskoposo gaxda...~ dosiTeosi, ierusalimeli patriarqebi,Tavi V, gv. 510, wignidan: sardeli mitropoliti maqsimi, qarTu-

li eklesia da misi avtokefalia. Teologia, aTeni, 1966 w.).es ierusalimeli patriarqebi XVII saukuneSi cxovrobdnen.XVIII saukunis II naxevarSi aRsdga aRmosavleT

saqarTveloSi saxelwifoebrivi suvereniteti da samefo taxtikvlav marTlmadidebelma xelmwifeebma daiWires,am faqtaZveli avtoriteti daubruna mcxeTel kaTalikoss,da is Zvele-burad `uxuces~,pirvelpatriarqad iqca qarTul saeklesiosamyaroSi.es faqti saeklesio samarTlis sferoSic aisaxa,magaliTadafxaz kaTalikosTa taxtze mjdomi wm. dosiTeos quTaTe-lis dros anton kaTalikosis dikasteriis saeklesio sasa-marTlos) samarTalis sferoSi Sedioda aRmosavleTTanerTad dasavleT saqarTveloc mitropoliti anania jafariZe,saqarTvelos saeklesio krebebi, 2003, t. III. gv. 7-9). samarT-lebrivad da admisistraciulad XVIII s-is bolos dosiT-eos quTaTelis dros iseve, rogorc yovelTvis IV s-dansaqarTvelos eklesia erTiani iyo.

XIX s.-Si mTeli es sistema moiSala,radganac saqarTve-los eklesiis avtokefalia gaauqma ruseTis saimperatoroxelisuflebam.

1917 wlis ruseTis Tebervlis revoluciis Semdeg ruse-Tis mTavrobam 1917 wlis 25 ivliss ministrTa Tavmjdomarea. kerenskisa da uwmidesi sinodis oberprokuroris a. kar-taSevis xelismoweriT) daubruna saqarTvelos eklesias av-tokefalia, romelic iqamde 1917 wlis 12) 25 martis aqtissafuZvelze aRdgenilad gamoacxades saqarTvelos eklesi-is mRvdelmTavrebma da mrevlma iqve, t. III, gv. 121).


27/31

28

avtokefaliis gamocxadebis Semdeg saeklesio krebam ek-lesiis pirvelierarqs aRudgina sruliad saqarTvelis kaTa-likos partiarqis tituli,maSasadame is aerTianebda sauku-nis manZilze ukve ar arsebuli gauqmebuli)qarTlisa daafxazeTis sakaTalikosoebs da mas ukve uSualod eqvemde-bareboda dasavleT da aRmosavleT saqarTvelos episko-posebi.

amis Semdeg tituli mitropoliti aRniSavda mxolod pa-tivs episkoposisa da ara ierarqiul Tanammdebobas. amJamades tituli mxolod saepiskoposo jildos warmoadgens. Se-sabamisad cxum-afxazeTis eparqiis mmarTvelis Tanamdebo-brivi tituli aris episkoposi da mas RvawlisaTvis Sesa-Zloa jildos saxiT eboZos mTavarepiskoposis anda mit-ropolitis wodeba.

1917 wlis saeklesio krebis mier saqarTvelos patriarqsmieniWa ufleba mudmivad an droebiT marTavdes romelimeeparqiasac.1917-18 wlebis krebebma mas samarTavad gadascamcxeTa-Tbilisis eparqia,xolo 2010 wlis krebam wm.sinodma)samarTavad gadasca cxum-afxazeTis eparqia amasTanave cxum-afxazeTis eparqias uwoda biWvinTisa da cxum-afxazeTiseparqia).

sxvadasxva wlebSi saqarTvelos patriarqebi sxva epar-qiebsac marTavdnen,mag.manglisisa,quTaisisa da sxva).

Sesabamisad amJamad saqarTvelos pqtriarqi ase iwodeba-`uwmidesi da unetaresi sruliad saqarTvelos kaTalikos-patriarqi,mcxeTa Tbilisis mTavarepiskoposi,biWvinTisa dacxum-afxazeTis mitropoliti,didi meufe mamai Cveni ilia~.


28/31

29

6. afxazeTis sakaTalikoso _ saqarTvelos sapatriarqoserT-erTi struqturuli nawili

wyaroTa cnobiT, saqarTvelos sapatriarqos iurisdiqcia-

Si Sedioda:

a. aRmosavleT saqarTvelo

b. dasavleT saqarTvelo;

g. samxreT saqarTvelo da marTlmadidebluri somxeTi;

d. Crdilo kavkasia da hereT-albaneTi;

a. aRmosavleT saqarTvelos eparqiebi imarTeboda qarT-lis kaTalikosis mier, romelsac rogorc wesi, eniWebodatituli sruliad saqarTvelos patriarqi~, is iyo sruliad

saqarTvelos eklesiis uzenaesi mmarTveli.

b. dasavleT saqarTvelos saepiskoposoebis samarTavad,rogorc iTqva, Camoyalibda afxazeTis sakaTalikoso, romel-

Sic Sedioda biWvinTis, moqvis, drandis, bediis, Wyondidis, quTai-

sisa da sxva saepiskoposoebi.

g. samxreT saqarTvelosa da somxeTSi saqarTvelos sapa-triarqos mravali eparqia da saepiskoposo gaaCnda - awyuris,

kumurdos, banas, iSxanis, arzrumis, anisis, yarsis, valaSkertisa

da sxva saepiskoposoebi. maT daemata da TandaTan Camoyali-

bda aseve `somxiTis samitropolito~.

d. Crdilo kavkasiisa da hereT-albaneTis eparqiebis mar-TvisaTvis saqarTveloSi Camoyalibda samitropolito erTeuli,

romelsac xunZeTis sakaTalikoso ewodeboda, xunZeTis kaTa-

likosis oqropiris saxeli Semogvinaxa sinas mTis qarTuli

monastris aRapebma (rogorc iTqva, wodeba kaTalikosi igivea,

rac arqiepiskoposi da mitropoliti bizantiuri eklesiisa.

amitomac ewodeboda qarTul wyaroebSi magaliTad,kvipro-

sis arqiepiskoposs- `kviprosis kaTalikosi~).


29/31

30

saqarTvelos sapatriarqos erT-erTi struqturuli nawi-

lis - xunZeTis sakaTalikosis iurisdiqcia moicavda Crdilo

kavkasias, daRestansa da aseve hereT-albaneTis erT nawils (ix.

saqarTvelos samociqulo eklesiis istoria, II, 1998, gv. 214).

masSi Sedioda anwuxis, waxuris, xunZeTisa da sxva saepisko-

posoebi.

maSasadame, saqarTvelos sapatriarqoSi Sedioda misi stru-

qturuli erTeulebi - qarTlis, afxazeTisa da xunZeTis sakaTa-

likososebi da aseve somxiTis samitropolito.

Sesabamisad, saqarTvelos sapatriarqoSi iurisdiqciaSiSedioda vrceli teritoria Crdilo kavkasia kafadan Teo-dosiopol yirimis naxevakunZulidan) _ albaneTamde, vanistbidan valaSkertidan) arzrumamde (iqve, gv. 215-228).

rogorc vTqviT, saqarTvelos patriarqi imave dros atareb-

da qarTlis kaTalikosis tituls, radganac is erdrulad ori

saeklesio taxtis mflobeli iyo, warmoadgenda sruliad

saqarTvelos eklesiis meTaursa da aseve misi erTerTi nawi-lis - qarTlis sakaTalikosos meTaurs, amis gamo mas uxucesi~,

xolo saqarTvelos sapatriarqos meore nawilis- afxazeTis

sakaTalikosos meTaurs `umrwemesi~ anu umcrosi ewodeboda.

saqarTvelos sapatriarqoSi, rogorc adre aRvniSneT, Se-

dioda agreTve somxiTis samitropolito. somxiTis mitro-

politi uSualod eqvemdebareboda qarTlis kaTalikoss. xolo

sapatriarqoSi aseve Semavali Crdilo kavkasiis qristianebi

da Crdilo kavkasiaSive mdebare xunZeTis kaTalikosi uSua-

lod saqarTvelos patriarqs eqvemdebareboda.147

aRniSnulTa

gamo saqarTvelos sapatriarqos struqturas grafikulad

aseTi saxe eqneba:


30/31

31


31/31

sar eviistoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 wyaroebis mimoxilva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 cxum-afxazeTis eparqia saeklesio samarTalis

mixedviT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 aTeisturi epoqis Sexedulebani afxazeTis

sakaTalikosos Sesaxeb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134. dasavleT saqarTvelos saeklesio kultura

I aTaswleulSi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175. araswori Sexeduleba saqarTvelos eklesiidanafxazeTis sakaTalikosos gamoyofis SesaxebXVI s-is Semdeg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

6. afxazeTis sakaTalikoso _ saqarTvelossapatriarqos erT-erTi struqturuli nawili . . . . . . 29

62. afxazetis sakatalikoso

Documents