บทปฏิบัติการทดลองที ่ 6 โครงสรางและหนาที่ของพืชดอก เร่ือง โครงสรางภายในของใบ

เร่ือง การศึกษาโครงสรางภายในของใบพืชดอก จุดประสงคการเรียนรู : นักเรียนมีความสามารถในการปฏิบัติกิจกรรมตาง ๆ ตอไปน้ีได 1. บอกสวนประกอบของโครงสรางภายในใบของพืชดอก 2. เปรียบเทียบโครงสรางภายในใบของพืชใบเล้ียงเดีย่วและพืชใบเล้ียงคูได 3. ทําการทดลองและสรุปผลการทดลองได หลักการ / ทฤษฎ ี

ใบ (leaf) เปนสวนของพืชท่ีเจริญเติบโตออกมาทางดานขางของลําตนหรือกิ่งตรงตําแหนงของขอ ใบสวนใหญจะมีสีเขียวของคลอโรฟลล มีรูปรางและขนาดแตกตางกันไปแลวแตชนดิของพืช หนาท่ีหลักของใบคือใชในการสังเคราะหแสง การหายใจและการคายน้าํ

ลักษณะโครงสรางภายในใบของพืชแตละชนิด จะประกอบดวยเนื้อเยื่อ 3 กลุม คือ เอพิเดอรมิส (epidermis) มีโซฟลล (mesophyll) และมัดทอลําเลียง (vascular bundle) ช้ันเอพิเดอรมิส (Epidermis)มี 2 ดาน คือเอพิเดอรมิสดานบน(Upper epidermis) กับเอพเิดอรมิสดานลาง (Lower epidermis) มักมีความหนาเพียงชั้นเดียว เอพิเดอรมิส ดานบนจะมีสารคลายข้ีผ้ึง เรียกวา คิวทิน (cutin) มาเคลือบเปนช้ันบางๆ เรียก คิวติเคิล (cuticle) เพื่อชวยปองกันการระเหยของน้ําออกจากใบ ช้ันมีโซฟลล (Mesophyll) แบงออกเปน 2 ช้ันยอย คือ พาลิเสดมีโซฟลล (Palisade mesophyll) และ สปนจีมีโซฟลล (Spongy mesophyll) มัดทอลําเลียง (Vascular bundle) ประกอบ ดวย Xylem กบัPhloem โดยไซเล็มจะอยูดานบน สวน Phloem จะอยูดานลางโดยมีบัลเดิลชีท(bundle sheath) ลอมรอบ ทําใหมัดทอลําเลียงแข็งแรง มัดทอลําเลียงสวนใหญจะอยูในช้ันสปนจีมีโซฟลล (spongy mesophyll) จึงทําใหเห็นเสนใบนูนข้ึนมาทางดานลางของใบ

อุปกรณ / เคร่ืองมือและสารเคมี 1. กลองจุลทรรศน 1 กลอง 2. สไลด และกระจกปดสไลด 2 ชุด 3. กระจกนาฬกิา 1 อัน 4. ใบมีดโกน 1 ใบ 5. พูกัน เล็ก ๆ หรือเข็มเข่ียเช้ือ 1 ดาม 6. จานเพาะเชือ้ 1 ชุด 7. หลอดหยด 1 อัน 8. แผนโฟมเล็กๆ 2 แผน 8. บีกเกอรขนาดตาง ๆ 1 – 2 ใบ 9. กระดาษเยื่อ 1 มวน 10. น้ําสะอาด 11. ใบพูระหง ใบผักบุง ฯลฯ 12. ใบขาว ใบขาวโพด ใบเตย ฯลฯ

วิธีการทดลอง 1. ใหนกัเรียนแตละกลุมนําใบไมท่ีเปนพืชใบเล้ียงคูมา 1 ชนิด เชน ใบพูระหง ใบผักบุง ฯลฯ และ พืชใบ เล้ียงเดี่ยว 1 ชนิด เชน ใบขาว ใบขาวโพด ใบเตย ฯลฯ 2. สังเกตลักษณะภายนอกของใบไมชนิดตาง ๆ จํานวนใบบนกานใบ บันทึกผลการสังเกต (วาดรูปประกอบ) 3. สําหรับพืชใบเล้ียงคู ใหมวนจากริมใบดานหนึ่งมายังริมใบอีกดานหนึง่ มวนใหแนนเปนหลอดกลม 4. จากปลายใบลงมาประมาณ 1/3 ของใบตัดท้ิงออกไป 5. ใชใบมีดโกนคมๆ ตัดใบตามขวาง โดยใหผานเสนกลางใบใหไดแผนบางท่ีสุด เทาท่ีจะบางได 6. นําสวนของใบท่ีตัดไดหลายๆ ช้ิน ใสลงในจานเพาะเช้ือท่ีมีน้ํา เลือกช้ินท่ีบางท่ีสุดประมาณ 1-2 ช้ิน วางลงบนแผนสไลดท่ีมีหยดน้ําอยู ปดดวยกระจกปดสไลด ระวังอยาใหมีฟองอากาศอยูภายใน 7. สําหรับพืชใบเดี่ยว ไมสามารถมวนริมใบได ใหใชแผนโฟมตัดเปนช้ินบางๆ 2 แผน วางประกบกนั โดยใบพืชใบเล้ียงเดีย่วอยูตรงกลาง

8. ใชใบมีดโกนคมๆ ตัดใบตามขวางใหเปนแผนบางๆ หลายๆ ช้ิน ลงในจานเพาะเช้ือท่ีมีน้ําอยู เลือก ช้ินสวนท่ียาวและสมบูรณท่ีสุด 1-2 ช้ิน วางบนแผนสไลด ทําเชนเดียวกับพืชใบเล้ียงคู 9. นําสไลดไปตรวจดดูวยกลองจุลทรรศน เลือกดูช้ินใบทีบ่างและสมบูรณท่ีสุด โดยใชเลนสใกลวัตถุ กําลังขยายตํ่า เม่ือเห็นโครงสรางท้ังหมดแลวเปล่ียนเปนเลนสใกลวัตถุกําลังขยายสูงข้ึนเพื่อตรวจดูเซลล แตละบริเวณ 10. บันทึกภาพและเปรียบเทียบลักษณะภายในของใบพืชแตละชนดิ และเปรียบเทียบกับนักเรียนกลุมอ่ืน

วิธีตัดใบพืชตามขวาง คําถามกอนการทดลอง 1. นักเรียนทราบหรือไมวาเน้ือเยื่อช้ันตางๆ ของใบประกอบดวยเนื้อเยื่อถาวรอะไรบาง .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. 2. นักเรียนคิดวาเนื้อเยื่อช้ันตางๆ ของใบพืชใบเล้ียงเดีย่วกับใบพืชใบเลี้ยงคู เหมือนกนัหรือตางกันอยางไร .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................

รายงานผลการทดลองบทปฏิบัติการท่ี 6 เร่ือง การศึกษาโครงสรางภายในของใบพืชดอก

วัน /เดือน / ป .............................................. กลุมท่ี ........................ เวลาท่ีใช .......................... ช่ัวโมง

ช่ือสมาชิกในกลุม 1. ............................................................................................................. 2. ............................................................................................................. 3. ............................................................................................................. 4. ............................................................................................................. 5. .............................................................................................................

วัตถุประสงค 1. ............................................................................................................. 2. ............................................................................................................. 3. ............................................................................................................. 4. ............................................................................................................

ผลการทดลอง ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ...............................................................................................................................................................

สรุปผลการทดลอง ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ...............................................................................................................................................................

อภิปรายผลการทดลอง ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ...............................................................................................................................................................

คําถามหลังการทดลอง 1. กลุมเซลลแตละบริเวณของใบ มีลักษณะเหมือนกนัหรือไม อยางไร ............................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................

2. แสดงแผนภาพโครงสรางภายในใบของพืชใบเล้ียงคูกบัใบ พืชใบเล้ียงเดีย่ว และตําแหนงเนื้อเยื่อ บริเวณตาง ๆ พรอมช้ีบง ในแต ละสวน ............................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................

3. หนาท่ีของใบพืช 1…………………………………………………………………… 2…………………………………………………………………… 3. ………………………………………………………………….

4. นักเรียนจะสรุปผลการทดลองนี้อยางไร ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................

สาระสําคัญ

ใบ( Leaf )

ใบ เปนสวนของพืชหรือรยางคท่ีเจริญออกไปบริเวณดานขาง โดยมีตําเหนงอยูท่ีขอปลองของตน

และก่ิง ใบสวนใหญจะมีสีเขียวของคลอโรฟลล รูปรางและขนาดของใบแตกตางกันไปตามชนิดของพืช หนาท่ีหลักของใบคือใชในการสังเคราะหแสง การหายใจและการคายน้าํ ลักษณะโครงสรางของใบ สวนประกอบของใบมี 3 สวนคือ แผนใบ ( blade หรือ lamina ) กานใบ ( petiole ) และหใูบ ( stipule ) 1.แผนใบ ( blade หรือ lamina ) มักแผเปนมีขนาดใบและรูปรางตางกนั

เสนใบ ( vein ) ใหสังเกตเสนกลางใบ ( midrib ) ซ่ึงตอเปนเนื้อเดียวกับกานใบ จากเสนกลางใบแยกออกเปนเสนใบ ซ่ึงจะแยกแขนงออกไปอีกเปนเสนแขนงใบ ( vientet ) การเรียงของใบ ( venation ) ในพืชใบเล้ียงเดีย่วสวนมาก เปนเสนใบขนาน ( parallel venation )เรียงตามยาวของใบ (plamately parallel venation) และเสนใบขนานกนัตามขวางของใบ ( pinately parallel venation ) สวนของใบเล้ียงคูเปนแบบตาขาย ( netted หรือ recticulated venation ) ซ่ึงมี 2 แบบคือ

ใบความรูที่ 1 โครงสรางและหนาที่ของพืชดอก เร่ือง โครงสรางภายในของใบ

1.1.1 รูปราง ( shape ) ของแผนใบ พิจารณาจากอัตราสวนตามความยาวและ ความกวางของแผนใบ 1.1.2 ปลายใบ ( apex ) ฐานใบ ( base ) และขอบใบ ( margin )รูปแบบและช่ือเรียกตางกัน 2. กานใบ ( petiole ) ติดกับแผนใบตรงฐานใบ ยกเวนบางชนิดกานใบติดตรงกลางหรือตรงดานในของแผนใบ กานใบส้ันบาง ยาวบาง หรือไมมีกานใบเลย เรียก sessile leaf กานใบโดยมากมีลักษณะกลม ใบพืชใบเล้ียงเดีย่วบางชนิด กานใบแผหุมลําตนเรียกกาบใบ ( leaf sheath ) 3. หูใบ ( stipule ) เปนระยางค อยูตรงโคนกานใบ ถาเปนหใูบของในยอย ( leaflet ) เรียกหูใบยอย ( stiple ) หูใบมีลักษณะเปนร้ิว หนามหรือตอมเล็ก ๆ สวนใหญมีสีเขียว หูใบมีรูปรางขนาดและสีตางกัน

การจัดเรียงของใบบนตน ( leaf arrangment ) ใบท่ีออกมาจากสวนของลําตน แบงออกไดกวาง ๆ 3 แบบคือ 1.แบบสลับ ( alternate หรือ spiral )

2.แบบตรงขาม ( opposite )

3. แบบวง ( whorled )

.1 ใบประกอบแบบขนนก ( pinnately compound leaf ) มีใบยอยออก 2 ขางของเกนกลาง ( rachis) ซ่ึง

ใบเดี่ยวและใบประกอบแบบตาง 1.ใบเดีย่ว ( simple leaf ) ใบท่ีมีแผนใบแผนเดียว 2.ใบประกอบ (compound leaf )คือใบท่ีมีแผนใบมากกวาหนึ่งเกดิบนกานใบอันเดียวกนัแตละใบ เรียกวาใบยอย ( leaflet ) กานชองใบยอยเรียกวา petiolule หรือ petiolet ใบเดีย่วหรือใบประกอบสังเกตไดโดยใบเดี่ยวมีตาขาง ( arillary bud ) หรือ ตายอด ( terminal bud ) อาศัยดูความออนแกของใบ ถาเปนใบประกอบจะแกพรอม ๆ กัน แตถาเปนกิ่งของใบเด่ียว ใบตอนโคนจะแกกวาใบตอนปลายก่ิง ใบประกอบแยกออกไดดังน้ี

2

เปนสวนท่ีตอกับกานใบ ใบประกอบมีใบยอยออกแกนกลาง 2 คร้ัง เรียกใบประกอบแบบขนนก 2 ช้ัน ( bipinnately compound leaf ) แกนของใบประกอบใบยอยแยกออกจากแกนกลาง นี้เรียก rachilla พืชบางชนิดมีใบประกอบแบบ tripinnately compound leaf คือมีการแตกแขนงของใบ ยอยเชนเดียวกับใบประกอแบบขนนกสองช้ันแตเพิ่มมาอีก หนึ่งช้ัน 2.2 ใบประกอบแบบรูปมือ ( palmately coเหนงเดียวกนัตรงปลายกานใบ ใบประกอบแบบน้ีถามี 3 ใบยอยเรียก trifoliolate ถามี 4 ใบเรียก quadrifoliolate และถามีใบยอยมากกวานีเ้รียก polyfoliolate trifoliolate อาจเปนใบประกอบแบบrachis

บ

mpound leaf ) คือใบประกอบท่ีมีใบยอยทุกใบออกมาจากตํา

ขนนกถามี

ภาพแสดงลักษณะใบประกอบแบบขนนก ( pinnately compound leaf )

ภาพแสดงลักษณะใบประกอบแบบรูปมือ ( palmately compound leaf )

โครงสรางภายในใบ 1 Epidermis ประกอบดวย epidermal cell อยูดานนอกท้ังสองขางของแผนใบ มี cuticle เคลือบ epidermal cell นี้มีช้ันเดยีว ยกเวนพืชบางชนิดมีหลายช้ันเรียก multiple epidermis ซ่ึงทําหนาท่ีเก็บสะสมนํ้า ( water storge tissue ) นอกจากนี้ยังมี epidermal cells ท่ีมีรูปรางตางกันคือ 1.1 guard cell หนึ่งคูทําใหเกดิ stoma หรือเรียกปากใบซ่ึงอยูระดับเดียวกับ epidermis เรียก typical stoma หรืออยูต่ํากวาเรียก sunken stoma หรืออยูสูงกวาเรียก raised stoma 1.2 bulliform cell, มีขนาดใหญกวา epidermal cell ธรรมดา อยูเปนกลุมประมาณ 3 – 5 เซลลท่ี epidermis ดานบน ทําหนาท่ีเกีย่วกับการมวนงอของกานใบ 2 Mesophyll เปนเนื้อเยื่ออยูระหวาง epidermis ท้ัง 2 ดานสวนใหญเปน parenchyma สองชนิดคือ palisade parenchyma รูปทรงกระบอกเรียงชิดกันในแนวดิ่งมีคลอโรพลาสตมากซ่ึงเปนส่ิงสําคัญในกระบวนการสังเคราะหแสง อีกชนิดคือ spongy parenchyma ขนาดและรูปรางของเซลลไมแนนอนอยูกันอยางหลวม ๆ มีคลอโรพลาสตและมีชองอากาศนอยกวาชนิดแรก 3 Vascular bundle กลุมทอลําเลียงของใบซ่ึงไดแก เสนกลางใบ เสนใบ และเสนแขนงใบซ่ึงมี xylem,phloem,cambium นอกจากนี้ยังมีเน้ือเยื่อcollenchyma, sclerenchyma, ท่ีเพิ่มความเหนียวและความแข็งแรงใหแก

ภาพแสดงลักษณะโครงสรางภายในของใบ

ภาพแสดงลักษณะของปากใบ (stomata)