55200069 ruzgar turbinleri ile enerji uretimi energy production with wind turbines
TRANSCRIPT
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
1/60
T.C.SAKARYA NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS
RZGAR TRBNLERLE ENERJ RETM
YKSEK LSANS TEZ
Elektrik Elektronik Mh. mer ERGR
Enstit Anabilim Dal : ELEKTRK. ELEKTR MH
Enstit Bilim Dal : ELEKTRONKTez Danman : Prof. Dr. Mehmet Ali YALIN
Eyll 2006
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
2/60
T.C.SAKARYA NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS
RZGAR TRBNLERLE ENERJ RETM
YKSEK LSANS TEZ
Elek-Elektronik Mh. MER ERGR
Enstit Anabilim Dal : ELEKTRK-ELEKTR MH.
Enstit Bilim Dal : ELEKTRONK
Bu tez 04/09/2006 tarihinde aadaki jri tarafndan Oybirlii ile kabuledilmitir.
Prof. Dr. M. Ali Yaln Y. Do. Dr. MehmetBayrak
Y. Do. Dr. mdatTaymaz
Jri Bakan ye ye
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
3/60
NSZ
Sakarya niversitesindeki renimim boyunca bana yardmc olan tm hocalarma
teekkr ederim.
zellikle danman hocam olarak bana hem lisans eitimimde hem de lisansst
eitimimde yardmc olan Prof. Dr. Mehmet Ali Yalna teekkr bir bor bilirim.
Sayn hocam dnda gerek dokuman salamamda gerek simlasyon uygulamamda
zamann benden esirgemeyen Ar. Gr. rfan Yazcya teekkrlerimi sunarm.
MER ERGR
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
4/60
NDEKLER
NSZ.. ii
NDEKLER.. iii
SMGELER VE KISALTMALAR LSTES. v
EKL LSTES.. vi
TABLOLAR LSTES viiZET..viii
SUMMARY ix
BLM 1.
GR.. 1
1.1. Tarihe...... 1
1.2. Rzgar Enerjisinin Kresel Durumu. 41.3. Trkiyede Rzgar Enerjisi Durumu 8
BLM 2.
RZGAR ENERJS.............. 13
2.1. Rzgarn Oluumu 13
2.2. Rzgar Trleri.. 14
2.2.1. Yerel rzgarlar. 14
2.2.2. Deniz meltemi.. 14
2.2.3. Kara meltemi 15
2.2.4. Geostrafik rzgar. 15
2.3. Weibull Dalm...... 15
2.4. Rzgardan Elde Edilebilecek Elektrik Gcnn Hesab...... 17
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
5/60
BLM 3.
RZGAR TRBNLER 22
3.1. Trbinin Yaps. 22
3.2. Elektrik Generatrleri... 24
3.2.1. Senkron generatr.. 26
3.2.2. Asenkron generatr............ 27
3.2.2.1. Kafes yapl rotorlar. 27
3.2.2.2. Endksiyon makinalarnn verimi ve soutmas.. 29
3.2.2.3. Uyarma kapasitesi. 30
3.3. Rzgar Trbin Sistemleri.30
3.3.1. Sabit Hzl Ve Asenkron Generatrl Rzgar Trbinleri .31
3.3.2. Deiken Hzl Direkt Dal Senkron Generatrler .32
3.3.3 ift Beslemeli Asenkron Generatr Sistemi..33
3.4. Rzgar Trbinlerinde G Kontrol...34
BLM 4.
BLGSAYAR SMLASYONU.. 37
4.1. Giri...... 37
4.2. Sabit Rzgar Hzl Simlasyon. 39
4.3. Deiken Rzgar Hzl Simlasyon...... 42
4.4. Simlasyon Sonular... 44
BLM 5.
SONULAR... 46
KAYNAKLAR... 48
ZGEM............................................ 50
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
6/60
SMGELER VE KISALTMALAR LSTES
B: Pitch As (0)
c : lek deikeni (m/s)
Cp : Verim katsays
ES: Harici Rzgar Hzn simgeleyen harici sinyal (m/s)
f : stator uyarma frekans
k: ekil deikeni
Ns: senkron hz
P: Trbin k gc (pu)
P: magnetik kutup iftlerinin says
T : moment
Tm: Trbin k torku (pu)
Vw: Rzgar hz (m/s)
W: Mekanik Hz (rad/s)
: stator aks
: generatr verimi
: Birim hacim iin havann younluu
BM : Birlemi Milletler
ETKB : Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl
IEA : Uluslararas enerji kurumu
OPEC : Petrol hra Eden lkeler Birlii
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
7/60
EKLLER LSTES
ekil 1.1. Juul tarafndan kullanlan ilk alternatif akm reten jeneratr 2
ekil 1.2. lk Gedser Trbini... 2
ekil 1.3. California Palm Springs Rzgar Park. 3
ekil 1.4. Dnya Enerji Kaynaklar. 5
ekil 1.5. Dnya Elektrik retimi... 5
ekil 2.1. Weibull dalm 16ekil 2.2. Bozcaada iin Rayleigh dalm 17
ekil 2.3. Havann Rotor evresindeki Ak. 18
ekil 2.4. Cpnin V3/V1in fonksiyonu olarak izilmi eri... 21
ekil 3.1. Rzgar Tribn Yaps... 22
ekil 3.2. Elektrik Generatr 24
ekil 3.3. Senkron Generatr. 26
ekil 3.4. Asenkron Genetarr..... 27ekil 3.5 Sabit Hzl Rzgar Trbini 31
ekil 3.6 Deiken Hzl Senkron Generatrl Trbin Sistemi 32
ekil 3.7 ift Beslemeli Asenkron Generatr Sistemi . 33
ekil 3.8 Rzgar hz g deiimi 34
ekil 4.1. Rzgar Trbini Eleman. 38
ekil 4.2. Rzgar Kayna Eleman 38
ekil 4.3. Rzgar Trbini Kontrolr Eleman.. 38
ekil 4.4. Trbinin PSCAD Simlasyonu.. 40
ekil 4.5. Sabit Rzgar Hzndaki Veriler. 41
ekil 4.6. Simlator Rzgar Kayna Mens.. 42
ekil 4.7. Deiken Rzgar Hzndaki Veriler43
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
8/60
TABLOLAR LSTES
Tablo 1.1. Dnyada Rzgar Enerjisi reten lkeler..... 7
Tablo 1.2. Trkiyede Blgesel Rzgar Verileri 8
Tablo 1.3. Trkiyede Rzgar Enerjisi retim Asndan Verimli Yerler. 10
Tablo 1.4. Trkiyede Mevcut Rzgar Santralleri ve Kapasiteleri. 10
Tablo 1.5. Trkiyede Kurulma Haz
rl
klar
Srdrlen Rzgar Santralleri...... 11Tablo 5.1. Rzgar Tribnnn 25m/sye kadar rettii g ve pitch as......... 44
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
9/60
ZET
Anahtar Kelimeler: Rzgar Enerjisi, Yenilenebilir Enerji Kaynaklar, Rzgar Trbini,Rzgar Generatrleri, Simlasyon.
Son yllardaki rzgar enerjisinin kullanm hzl bir art gstermesiyle birok lkederzgar enerjisinin kullanmn tevik etmek iin programlar balatlmtr. Trkiyede
birok zel sektr kuruluu verimli blgelerde fizibilite almalarna balamtr.
Trkiyede zellikle Marmara ve Ege blgesinde rzgar enerjisi ile ilgili lmleryaplmaktadr. Bu lmler hem Devlet Meteoroloji leri hem de zel kurululartarafndan yaplmaktadr. Bu lmlere gre en elverili blgeler Alaat, Gkeada,Data, Bozcada, ve ntepedir.
Trkiye dier bir alternatif enerji kayna olan gne enerjisi bakmndan da oldukaelverilidir. Ama, gne enerjisinin veriminin dk olmas ve ok geni alanlaraihtiya duymas nedeniyle u an iin ekonomik deildir. Bu bakmdan dolay rzgarenerjisi gnmz koullarnda ideal alternatif enerji kaynadr
Bu tezde birinci blmde rzgar trbinlerinin tarihesi, rzgar enerjisinin dnyada veTrkiyede ki kullanmlarndan bahsedilmitir. kinci blmde rzgar enerjisininoluumu,trleri,weibull dalm ve rzgar enerjisinden elde edilebilecek elektrikgcnn hesab incelenmitir. nc blmde ise rzgar trbinlerinin iyaplar,senkron ve asenkron generatrler zerinde durulmutur. Drdnc ve son
blmde ise PSCAD simlasyon programyla sabit ve deiken hzlar iin trbinsimlasyonu yaplmtr.
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
10/60
ENERGY PRODUCTION WITH WIND TURBINES
SUMMARY
Keywords: Wind Energy, Renewable Energy Sources, Wind Turbine, WindGenerators, Simulations.
Many countries have set programs to encourage the usage of wind energy since it hasbeen increasing in the last few years. Many private companies have started doingfeasibility studies.
Some measurement studies have been going on in Turkey, especially in Marmara andAegean regions. These measurements are taken both by State MeteorologyDepartment and some private organizations. According to these measurement studies,the most suitable regions for the wind energy plants can be built in Alaat ,Gkeada, Data, Bozcaada, and ntepe.
Turkey has also high potential for solar power, an alternative energy source.However, solar power has low efficiency and requires very large amount of land, it isnot economical. For these reasons, wind energy is the ideal alternative energyresource for Turkey nowadays.
The first section of this study explains the history of wind turbines and the usage ofthe wind power in Turkey and in the World. In the second section, the types of windenergy; the Weibull Distribution and the calculation of electric power obtained fromthe wind energy plants are explained. The information about the interior structure ofthe wind turbines, synchronous and asynchronous generators will be given in thethird section. The final section of this study is completed by a turbine simulation for
constant and variable speeds programmed by PSCAD.
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
11/60
BLM 1. GR
1.1. Tarihe
Dnyada temiz yenilenebilir enerji kaynaklarn kullanlmasnn nemi her geen gn
artmaktadr. zellikle rzgar enerjisi maliyetlerin dmesiyle daha da yaygnlamtr.
Rzgar enerjisi kayna bakmndan da Trkiye olduka elverili bir konumdadr. Enerji
sektr lke ekonomisinin temel src gcdr. Yer alt kaynaklar bakmndan da
baml olan lkemiz, ileride yapaca yatrmlarla, temiz rzgar enerjisi sayesinde bu
bamll azaltabilir.
.Rzgar enerjisi ilk defa M.. 5000li yllarda Nil Nehrinde ulamda kullanlmtr.
Ayn tarihlerde inde de tarmda su pompalamak iin kullanld bilinmektedir.Rzgar
gc kullanm Hal seferleriyle Avrupaya gemitir. 1105 ylnda Fransada
yayg
nlaan rzgar deirmenleri daha sonra ngiltere ve sonrada Hollandadakullanlmaya balanmtr.
Endstri devrimiyle birlikte 18.Yzylda buhar makinalarnn ortaya kmasyla,
enerjinin temini iin temodinamik ilemlere dayanan makinalardan faydalanlmaya
balanmtr. zellikle kmr, petrol ve gaz gibi fosil yaktlarn nemi artmtr.
Poul la Cour (1846-1908) modern rzgar generatrlerinin ncs olmutur. La Cour
rzgardan enerji reten ilk trbini 1891 ylnda kurmutur. Askov Folk Kollejinderzgar generatrleri ile ilgili eitli dersler vermitir[16].
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
12/60
2
Danimarkada 1918 ylnda rzgar enerjisinden elektrik reten 120 adet trbin
bulunmaktayd. Gleri 20 ile 35 kW arasndaki bu trbinlerin toplam gc 3 MW
buluyordu ve Danimarkann elektrik retiminin %3n karlamaktayd.
1951 ylna gelindiinde doru akm reten generatrler yerlerini yava yava alternatif
akm reten asenkron generatrlere brakmaya balamtr. AC generatr retimiyle
ilgili ilk almalar, Poul La Courun rencisi olan Johannes Juul tarafndan
balanmtr.
1956-1957 yllarnda SEAS elektrik irketi iin Gedser kylarnda 200 kwlk rzgar
trbini Johannes Juul tarafndan kurulmutur. Kurulan tesis modern rzgar trbinlerinin
dizayn iin nc olmutur.
ekil.1.1. Juul tarafndan kullanlan ilk ekil 1.2. lk Gedser Trbini [16]
Alternatif akm reten jeneratr [16]
1960l yllara gelindiinde ucuz olan fosil yaktlar kullanlarak retilen enerji revataolmu ve rzgar enerjisinden elektrik retimi azalma gstermitir. Ancak 1970li
yllardaki petrol krizinin boy gstermesiyle alternatif enerji kaynaklar araylar
hzlanmtr.
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
13/60
3
Gnmzde rzgar santralleri, enterkonnekte ebeke ile balantl ok sayda trbin
ieren rzgar iftlikleri biimindedir. Gelimi rzgar trbinleri yatay eksenli, iki ya da
kanatl olup tek makine gleri ounlukla 250 kWn zerindedir. Kule ykseklikleri
30 ile 70 m arasnda deimekte, rotor aplar 30-60m arasnda olmaktadr. California
Palm Springsdeki rzgar park, 55 kWlk 1000den fazla generatrn kullanld en
byk rzgar tarlasdr.
ekil 1.3 California Palm Springs Rzgar Park
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
14/60
4
1.2. Rzgar Enerjisinin Kresel Durumu
Modern enerji anda temel deiimler, 1970li yllarda OPEC lkeleri endstrilemi
lkelerin ekonomileri zerindeki glerini kavrad
klar
nda, ortaya
kt
. Bununsonucunda yakt fiyatlar bir gecede tavana vurdu ve srekli ucuz, srekli daha ok
enerji arz ani bir sona ular grnd. Ama 1980li yllarn ortalarnda yeni arz irketleri
OPECin pazar payn azaltnca petrol fiyatlar dt ve OPECin birlii paraland.
Yaplan hesaplamalara gre, tketim hz ayn devam ettiinde, petrol rezervleri 2040,
doalgaz 2060, kmr ise 2150 ylnda byk bir olaslkla tkenecektir[3].
Rzgar enerjisi kullanmnn avantajlarunlardr:- Sera gaz etkisi yaratmaz,
- Temiz bir enerji kaynadr,
- Gvenirlii ve ucuzluu gittike artmaktadr,
- Rzgar trbini kurulan bir arazi ikili kullanm imkanna sahiptir.
Modern enerji sahnesindeki bir dier aktr nkleer enerjidir. 40 yl nce varolmayan bir
sanayi bugn retiminin zirvesindedir. Ama,ayn zamanda, bu endstri snmektedir.
Yeni sipariler 20 yl nce son bulmutur, ve yalanan reaktrler mrlerinin sonuna
gelmi, birer birer kapatlmaktadr. 1970'li yllarda yksek fosil yakt fiyatlar ve uygun
devlet politikalar sonucunda yenilenebilir enerji kullanm da artmtr. Hidroelektrik
g en byk yenilenebilir enerjidir.
Nkleer ve yenilenebilir enerjilerin katklarna ramen dnya hala fosil enerji anda
bulunmaktadr. Fosil yaktlar kmr, petrol ve doal gaz birincil enerji kaynaklardr.
Elektrik retiminde kmr egemendir, petrol tama yaktlar zerinde neredeyse
tekeldir, ve doal gaz, gelimekte olan lkelerde kn stma iin kullanlan en yaygn
yakttr.
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
15/60
5
ekil 1.4. Dnya Enerji Kaynaklar [4] ekil 1.5. Dnya Elektrik retimi [4]
Rzgar enerjisinin bukadar popler olmasnn sebepleri, ucuz, bol ve tkenmez bir enerji
kayna olmasdr. 1980lerde rzgar enerjisinin kWh maliyeti 38 cent iken gnmzde
bu rakam 4 cent civarlarna dmtr. Yaplan tahminlerde bu rakam 2010 ylnda 2.6
cent, 2020de ise 2.1 cente kadar dmesi tahmin edilmektedir.
Enerji yatrmlarnda toplam proje maliyeti hesaplanrken toplumsal maliyetlerin gz
nne alnmyor olmas, gemiin sorunlu teknolojilerinin gelimekte olan lkelere
tanmasnn temel nedenidir. Her teknoloji yatrm iin toplumsal maliyetler, doal
evre ve insan salna yaplan tahribatnn ekonomik deeri olarak, toplam yatrm
maliyetine eklenmelidir. rnein bir kmrl termik santraldan elektrik retmenin
toplumsal maliyeti ABD dolar zerinden 4 sent /kWh (0.04$) mertebesindedir.
Her enerji projesi iin toplam maliyetler beikten mezara tm maliyetleri kapsamal
d
r.rnein, DECON senaryosuna gre, ABDde son zamanlarda kapatlan Maine Yankee
Nkleer G Santralnn sklmesinin maliyeti 2 Milyar Dolardr. Ayn santraln 1972
ylndaki yatrm maliyet 231 Milyon Dolardr (Tabiki bugn iin ayn Nkleer G
Santralinin kurulum maliyeti gz nne alnmaldr.)
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
16/60
6
Avrupa Birliine ye lkeler, yenilenebilir enerji kaynaklarnn faydalarn gz nnde
bulundurarak, enterkonnekte ebekeye bal yenilenebilir enerji kaynaklarnn nn
amak iin almalar yaptlar. Bu kararn uygulanmasyla yenilenebilir enerji
kaynaklarnn Avrupa Birlii enerji gvenilirliindeki artta stratejik rol olduu
grld. Ayrca yerel ve blgesel ekonomiye yarar salad grld.
Yenilenebilir enerji kaynaklarnn geliimi, eitli politikalarn ve almalarn
sonucunda baarlmtr. Avrupa Birliine ye lkeler arasnda bu politika ve
almalarda farkllk olsa da genelde uygulanan politika ve almalarunlardr:
- Yenilenebilir enerji kaynaklarnn teknolojik geliimi iin yaplan ARGE masraflarna
devlet yardmlar.
- Yenilenebilir enerji kaynaklarnn yaylmasn kolaylatrmak iin hkmet tevikleri.
- Kredilerde ve vergilerde indirim.
- Arazi salanmasnda kolaylklar.
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
17/60
7
Tablo 1.1. Dnyada Rzgar Enerjisi reten lkeler [12]
LKE 2005 ba Toplam
Kurulu G (MW)Almanya 16.628.8
spanya 8.263.0
Usa 6.740.0
Danimarka 3.117.0
Hindistan 2.985.0
talya 1.125.0
Hollanda 1.078.0Japonya 940
ngiltere 900
in 764.0
Avustralya 606.0
Yunanistan 468
sve 442
Belika 95.0
Ukrayna 68.6
Brezilya 23.8
Trkiye 20.1
Tunus 19
Rusya 10.8
Romanya 1.0
Bulgaristan 1.0
Toplam 47.864
Uluslararas enerji kurumu (IEA) istatistiine gre Avrupada lke, Almanya,
spanya ve Danimarka ne kmaktadr. Avrupa Birliinin 2010 ylndaki hedefi
75GWlk gcn rzgar yoluyla retilmesidir. 2020 ylndaki hedefse 175 GW gtr.
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
18/60
8
Rzgar trbinleri en az 20 yl mr iin dizayn edilmitir. Baz paralar (rn: fren
aksam,ak..) her iki senede, daha nemli ve pahal para olan dili sistemimrn
yarladnda deitirilmelidir.
1.3. Trkiyede Rzgar Enerjisi Durumu
Trkiyenin hzl nfus art ve sanayilemesine paralel olarak enerjiye olan ihtiyac
artmaktadr. lkemizde en byk pay da baml olduumuz fosil yaktlara aittir.
Trkiye, yenilenebilir enerji kaynaklar bakmndan olduka iyi durumdadr. Trkiyenin
toplam rzgar enerjisi potansiyeli 40.000 ile 80.000 MW dzeyindedir. Devlet
Meteoroloji leri istasyonlarnn verilerine gre, Trkiyenin yllk ortalama rzgar
hznn on metre ykseklikte 2.54 m/s ve rzgar gc younluunun 24W/m2 olduu
belirlenmitir. Trkiyenin rzgar enerjisi potansiyeli blgelere gre
deerlendirildiinde, Marmara ve Gneydou Anadolu Blgelerinin rzgar gc
younluu bakmndan dier blgelere gre daha zengin olduu grlmektedir (tablo
1.2).
Tablo 1.2. Trkiyede Blgesel Rzgar Verileri [12]
Blge Ad Ortalama Rzgar Gc
Younluu (W/m2)
Ortalama Rzgar Hz
(m/s)
Marmara 21.36 3.29
Gneydou Anadolu 29.33 2.69
Ege 23.47 2.65
Akdeniz 21.36 2.45
Karadeniz 21.31 2.38
Anadolu 20.14 2.46
Dou Anadolu 13.19 2.12
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
19/60
9
Trkiye fosil yaktlarn yaklmasndan kaynaklanan sera gaz emisyonlarn
snrlandrmak zere Birlemi Milletler tarafndan Cumhurbakanmzn katld Rio
Zirvesinde imzaya alan klim Deiiklii Konvansiyonu ereve Anlamasn bu gne
kadar imzalamamtr. Trkiyenin anlamaya taraf olmad iin aktif olarak
katlmad Rio, Kyoto, Buenos Aires ve Bonn toplantlarnda oluan kararlar, halen
fosil yaktlara olan bamllmz ile birleince, Trk ekonomisini olumsuz etkileyecek
kst ve yaptrmlar ortaya kabilecektir. Fosil yaktlarn (kmr, akaryakt ve doal gaz)
kullanmn ieren herhangi bir enerji yatrm BM klim Deiimi ereve Anlamas
taslaklarn bugn iin olmasa da gelecek yllar iin gz nnde bulundurmaldr.
Trkiyede Marmara, Ege, ve Akdeniz kylar, dnyada rzgar gc potansiyeli
bakmndan ilk %30luk alana girmektedir. Elektrikleri Ett daresi tarafndan yaplan
almalara gre, lke genelinde sreklilik ve younluk veren asndan mit veren
yreler Tablo 1.3de verilmitir.
Ticari amal ilk rzgar santrali olan emenin Germiyan Kynde kurulmu
otoprodktr statsndeki 1.5MW kurulu gcndeki santral, ylda yaklak
5.000.000kWh enerji reterek evre blgede yaayan be bin kiinin elektrik ihtiyacn
karlamaktadr.Dier kurulu santraller Tablo 1.4de verilmitir.
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
20/60
10
Tablo 1.3. Trkiyede Rzgar Enerjisi retim Asndan Verimli Yerler [12]
Yerleim Ortalama Rzgar Gc
Younluu (W/m2)
Ortalama Rzgar Hz
(m/s)
Bandrma 152.6 5.0
Antakya 108.9 4.4
Kumky 82 4.0
Mardin 81.4 4.0
Sinop 77.9 3.9
Gkeada 74.5 3.9
orlu 72.3 3.8
anakkale 71.2 3.8
Tablo 1.4. Trkiyede Mevcut Rzgar Santralleri ve Kapasiteleri [12]
Projenin
Ad
Yer Blge letmeye
Balangc
Trbin
Kapasitesi
Trbin
Says
Kurulu
G
Rotor
ap
eme
Germiyan
zmir
eme
Ege ubat
1998
500 3 1.5MW 40.3m
eme
Alaat
zmir
Alaat
Ege Kasm
1998
600 12 7.2MW 44m
Bozcaada anakkale
Bozcaada
Marmara Temmuz
2000
600 17 10.2mw 44m
stanbul Hadmky
stanbul
Marmara 2003 600 2 1.2mw 44m
Toplam: 34 20.1mw
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
21/60
11
Yaplan fizibilite almalar, Trkiyenin zellikle Marmara ve Ege Blgelerinin
rzgar enerji dnm sistemleri iin uygun olduunu gstermitir. Elektrik sarfiyatnnen yksek olduu blgelerin Marmara ve Ege olduu gz nne alnrsa buralarda
kurulacak olan rzgar trbinleriyle elektriin iletimi srasnda ortaya kacak
kayplarnda azalaca aktr.
eitli firmalar rzgar hznn yeterli olduu yerlerde, enterkonnekte sisteme bal
rzgar enerjisi projelerinin n fizibilite almalarna devam etmektedir.
Bugne kadar ETKB tarafndan deerlendirilen 39 adet Rzgar iftlii projesi
bulunmaktadr. Bu projelerin toplam kapasitesi 1370 ila 1440 MW dr. Bu 39 projenin,
215 MWlk kapasiteye sahip 8 tanesinin yatrmclarla yaplan grmeleri
sonulandrlmtr.
Tablo 1.5. Trkiyede Kurulma Hazrlklar Srdrlen Rzgar Santralleri [18]
Projenin Ad Bavuran Firma Yeri Gc
eme Alaat Rzgar Santral ARES A.. zmir-eme Alaat 7.2 MW
Kocada Rzgar Santral AS MAKNSAN zmir-eme Kocada 50.4 MW
anakkale Rzgar Santral AS MAKNSAN anakkale 30 MW
Bozcaada Rzgar Santral DEMRER HOLDING anakkale Bozcaada 10.2 MW
Mazda Rzgar Santral DEMRER HOLDING zmir-eme Alaat 39 MW
ntepe Rzgar Santral INTERWIND anakkale-ntepe 30 MW
Data Rzgar Santral DEMRER HOLDING Data-Mula 28.8 MW
Data Rzgar Santral ATLANTIS TCARET Mula-Data 12.54 MW
Yalkavak Rzgar Santral ATLANTS TCARET Mula-Bodrum Yalkavak 7.92 MW
Yeniakran Rzgar Santral YAPISAN NAAT LTD. Aliaa-Bahedere 54 MW
Ekinli Rzgar Santral DERYALAR LTD. Karacabey-Bandrma 39.6 MW
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
22/60
12
Tablo 1.5 Devam
Bandrma Rzgar Santral ATLANTS TCARET Balkesir-Bandrma 15 MW
eme Rzgar Santral PROKON zmir-eme 12 MW
Akhisar Rzgar Santral AK-EN (SASANAAT) Manisa-Akhisar 12 MW
Akhisar Rzgar Santral DEMRER HOLDNG Manisa-Akhisar 30 MW
Beyoba Rzgar Santral ATLANTS TCARET Manisa-Akhisar (Beyoba) 7.92 MW
Karaburun Rzgar Santral ATLANTS TCARET zmir-Karaburun 22.5 MW
Hacmerli Rzgar Santral DEMRER HOLDNG zmir-Hacmerli 45 MW
Kocada Rzgar Santral MAGE A.. zmir-eme (KOCADA) 26.25 MW
Gkeada Rzgar Santral SMELKO anakkale-Gkeada 5 MW
Yaylaky Rzgar Santral MAGE A.. zmir-Karaburun 15 MW
Lapseki Rzgar Santral ATLANTS TCARET anakkale-Lapseki 15 MW
enky Rzgar Santral AKFIRAT A.. Hatay-enky 12 MW
Belen Rzgar Santral TEKNK TCARET Belen-Hatay 20-30 MW
Kumkale Rzgar Santral DEMRER HOLDNG anakkale-Kumkale 12.6 MW
Mazda-2 Rzgar Santral DEMRER HOLDNG zmir-eme 90 MW
Mazda-3 Rzgar Santral YAPISAN LTD. zmir-eme 39.6 MW
Kapda Rzgar Santral AS MAKNSAN Erdek-Balkesir 20-35 MW
Karabiga Rzgar Santral AS MAKNSAN Karabiga-anakkale 15-50 MW
Yellice Belen Rzgar Santral AS MAKNSAN Yellice-Belen Karaburun 70-100 MW
Zeytinba Rzgar Santral Deryalar LTD. Bursa-Zeytinba 30-60 MW
ERES Rzgar Santral INTERWIND LTD. eme 18-25.5 MW
Tatepe Rzgar Santral FORA A.. Tatepe-Bandrma 37.8 MW
Kocaali Rzgar Santral
DERN LTD. Tekirda-arky 31.2 MW
Topda Rzgar Santral DERN LTD. Sinop 33 MW
Paaliman Rzgar Santral AS MAKNSAN Kapda-Marmara 9 MW
Seyitali Rzgar Santral DERN LTD. Aliaa 51 MW
Gzelyer Rzgar Santral ENDA Enerji retim A.. eme 50.4 MW
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
23/60
13
BLM 2. RZGAR ENERJS
2.1. Rzgarn Oluumu
Rzgar enerjisi, gne enerjisinin evrime urameklidir. Gne enerjisinin karalar,
denizleri ve atmosferi her yerde zde stmamas nedeniyle oluan scaklk ve basn
farklar, rzgarlar oluturmaktadr. Rzgar yksek basn alanndan, alak basn
alanna yer deitiren havann, dnya yzeyine gre bal olarak yapt hareketlerdir.
Ekvator blgesi Dnyann dier yerlerine gre daha fazla snr. Bu blgede snan hava
yaklak 10km.ye kadar ykselir, kuzeye ve gneye doru yaylr. Eer Dnya
dnmeseydi, snan hava Kuzey Kutbuna ve Gney Kutbuna vardktan sonra aaya
doru hareket eder ve ekvatora geri dnerdi. Dnya dnd iin, kuzey yarmkrede
her hareket saat ynne, gney yarmkrede ise saat ynnn ters istikametine doru
ynelir. Fransz matematiki Gustave Gaspard Coriolis (1792-1843) tarafndan bulunanbu kuvvete Coriolis Kuvveti denir.
Rzgar, ekvator blgesinde ykselir ve atmosferin yksek katmanlarnda kuzeye veya
gneye doru hareket eder. Her iki yarmkrede de 30 enlem civarnda Coriolis
Kuvveti havann daha uzaa gitmesini engeller. Havann aaya doru hareket ettii bu
enlemde yksek basn alan vardr. Havann ykselmeye balad ekvator blgesinde
ise alak basn alan vardr. Kutuplarda ise havann soumas nedeni ile yksek basn
alan vardr. Tablo 2.2de verilmi olan hakim rzgar ynleri Coriolis Kuvvetinin bir
sonucudur [3]. Bu rzgar ynleri rzgar trbinlerine yer seimi asndan nemlidir.
nk, rzgar trbinlerinin bu rzgar ynlerinde engeli az olan alanlara kurulmas
istenir.
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
24/60
14
Rzgar atmosferde bol ve serbest olarak bulunan, kararl, gvenilir ve srekli bir
kaynaktr. Doas gerei kinetik enerji tamaktadr. Havann zgl ktlesi az
olduundan, rzgardan salanacak enerjinin miktar rzgarn hzna baldr. Rzgarn
hz ykseklikle, gc ise hznn kp ile orantl olarak artar. Salayabilecei enerjigcne estii sreye baldr. zgl rzgar gc, hava debisine dik olarak birim yzeye
den gtr.
2.2. Rzgarn Trleri
Tm dinamik hava olaylar atmosferin yeryzne en yakn tabakas olan troposfer de
gereklemektedir. Yzey rzgarlar yeryznden yaklak 100mlik ykseklik
ierisinde tanmlanr. Bu nedenle yeryznden ok fazla etkilenir. Yere yakn
dzeylerde yzey rzgar ile geostrofik rzgar ynnn farkl olmasnn nedeni budur.
Rzgarlar drt balk altnda incelenebilir.
2.2.1. Yerel rzgarlar
Bu rzgarlar belli bir alanda baskn rzgar belirlemede nemlidir. Yerel rzgarlar
byk lekli rzgarlara katkda bulunurlar. Byk lekli rzgarlar zayf olduunda
yerel rzgarlar, bu rzgarn eklini belirlerler.
2.2.2. Deniz meltemi
Kara zerindeki hava ktlesi gne tarafndan gndz deniz zerindeki hava ktlesinden
daha abuk stlr. Hava ktlesi yukarya doru hareket etmeye balar. Bylece kara
zerinde alak basn oluur. Bu alana denizdeki hava ktlesi hareket ederek denizmeltemini oluturur.
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
25/60
15
2.2.3. Kara meltemi
Akam, kara ve deniz scaklklarnn eitlenmesi sreci olduundan hava sakindir. Gece
ise kara denizden daha souk olduu iin deniz meltemindeki olayn tersine hareketbalar. Yani hareket karadan denize doru olur. Buna kara meltemi denir. Bu rzgarlar
deniz meltemine gre daha az iddetlidir. nk geceleyin kara ve deniz scaklklar
birbirine daha yakndr.
2.2.4. Geostrofik rzgar
Geostrofik rzgar, scaklk farkllklar dolaysyla oluan basn farkllklarndan
meydana gelir. Geostrofik rzgarn, yerin yzey yapsndan etkilenmedii var saylr.
Doal olarak bu rzgarn olduu ykseklik yaklak olarak 1kmdir. Bu rzgar hava
balonlar kullanlarak llr.
2.3. Weibull Dalm
Rzgar enerjisinin frekans dalmna en uygun istatiksel dalmnn Weibull dalm
olduu bata Justus (1978) ve Lyons tarafndan ifade edilmitir. Rzgar hz deerlerinin
hakim yn ve iddetlerinin bulunmas, bu dalmn kullanlmasnn esas sebepleri
arasnda yer almaktadr. Rzgarn belli bir periyotta deiimi ve dalm, hem enerji
retimi deerlendirmelerinde hem de rzgar endstrisinde ok nemlidir. Trbin
tasarmclar, trbin iyiletirilmesinde ve maliyetleri en aza indirmede rzgar dalm ve
deiimi ile ilgili bilgilere gerek duyarlar. Eer bir yl boyunca rzgar llrse, genel
olarak ok iddetli rzgarlarn nadiren, lml ve iddetli rzgarlarn daha ok ortaya
kt grlr. Bir site iin rzgar dalm ya llerek, ya da lmlere dayal deiiknokta ve yksekliklerde Weibull dalm ile belirlenir[16]. Weibull dalm erisi
simetrik deil arpktr. Bu eriyi oluturan her bir hz frekanslar, ortalama hzn
bulunmasn da salar. Buna gre Weibull dalm;
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
26/60
16
)V(P =
c
k1k
c
V
k
c
V
e
eklinde ifade edilir.
V: rzgar hz (m/s)
c : lek deikeni (m/s)
k: ekil deikeni
ekil 2.1. Weibull dalm [16]
ekil 2.7de ana hz 7 m/s, ekil deikeni 2 ve lek deikeni 7,9 alnarak izilmi bir
Weibull dalm verilmitir. Eer ekil deikeni 2 ise, ekildeki gibi, bu dalma
Rayleigh dalm denir. Rzgar trbini reticileri, makinelerinin standart performans
diyagramn Rayleigh dalmn kullanarak verirler. Bunun nedeni, deiik yerlerdekirzgar dalmlarnn bilinememesidir. ekil 2.2de Bozcaada iin Rayleigh dalm
verilmitir.
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
27/60
17
ekil 2.2. Bozcaada iin Rayleigh dalm
2.4. Rzgardan Elde Edilebilecek Elektrik Gcnn Hesab
Rzgar trbinin rotoru hava akmndaki enerjiyi absorbe eder ve bu da rzgarn hzna
bir etkide bulunur. Bir rzgar trbini tesis etmeden nce seilen yrenin rzgar enerjisipotansiyelinin ve buna ait teorik hesaplarn yaplmas gerekir. ekil 2.3de havann rotor
evresindeki ak verilmitir. Rotoru terk eden havann hz azalr ve teetsel olarak da
ynnde bir sapma olur.
Rzgar gcnn hesabnda kinetik enerji forml temel alnr. Trbine giren rzgarn
enerjisi ile kan rzgarn enerjisi arasndaki fark elde edilen enerjiyi verir.
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
28/60
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
29/60
19
dt
dVa = ARV2
eklinde ifade edilir.
Yar kararl halde g:
PW = AR2
( )2321 VV V2
G absorpsiyonu ve trbinin iletme koullarn efektif alan AR, rzgar hz ve bu
deerlerde oluan deiiklikler belirler. Rzgar trbininden elde edilecek maksimum g
Betz tarafndan aada verildii gibi ifade edilmitir.
MAXWP =
27
16AR
2
31V
Rotordan geen havann ortalama hznn, trbine giren rzgarn hz ile trbinden kan
rzgarn hznn ortalamas olduunu varsayalm. Bu durumda rotordan geen havann
ktlesi;
m=A( )
2
VV 31 +
olarak elde edilir.
Newtonun ikinci kanununa gre rotor tarafndan elde edilen g
P= ( )2321 VVm2
1
P=4
( )2321 VV ( )31 VV + A
Rotorun rzgar engellemedii varsayarak ayn alandan geen havann gc;
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
30/60
20
P0=2
31V A
P ile P0 arasndaki oranna verim katsays denir.
Cp=0P
P=
( )( )
AV2
AVVVV4
31
3123
21
+
Cp=
2
1
2
1
3
V
V1
+
1
3
V
V1
Cpnin1
3
V
Vin fonksiyonu olarak izilmi erisi ekil 2.4de verilmitir. Eriden de
grlebilecei gibi fonksiyon maksimuma1
3
V
V=
3
1deerinde ulamaktadr. Elde
edilecek maksimum g ise toplam rzgar gcnn 0.593 veya
27
16sidir. Yani bir
rzgar trbininde verim katsaysnn alabilecei maksimum deer 0.593tr. Verim
katsaysnn pratikte alabilecei deerler ise 0.10 ile 0.45 arasnda deiir.
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
31/60
21
ekil 2.4. Cpnin V3/V1in fonksiyonu olarak izilmi eri [16]
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
32/60
22
BLM 3. RZGAR TRBNLER
3.1. Trbinin Yaps
ekil 3.1. Rzgar Trbini Yaps [8]
1- Kanat Yata
2- Kanat
3- Rotor Kilidi
4- Sapma Yata
5- Kule
6- Ana Gvde7- Sapma Srcs
8- Transmitter
9- Ak
10- Ses Yaltm
11- Havalandrma
12- Rotor Gbei
13- Kanat As (pitch) Srcs
14- Yatak Engelleyicisi
15- Rotoraft
16- Ya Soutucusu
17- Dili Sistemi18- Fren
19- Kuplaj Sistemi
20- Kontrol Panel
21- Generator
22- D Yzey
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
33/60
23
Rzgar trbinleri dikey ve yatay olmak zere ikiye ayrlr. Diket rzgar trbinleri daha
ok deneysel olup, ticari amal uygulamalar azdr. Gnmzde enerji retiminde
byk oranda kullanlan sistemler yatay trbin sistemlerdir. Byle bir trbin sistemi
ekil 3.1de grlmektedir. ekil 3.1deki sistemler.
Kanatlar: Kanatlar, esen rzgarn uak kanatlarnda yaratt kaldrma kuvveti
prensibine gre alrlar. Bu ekilde dnen sistemler rzgar enerjisini rotora aktarrlar.
Modern megawatt boyutlu sistemlerde bu kanat boyutlar 35 metreden byk olabilir.
Rotor: Kanatlar ve kanatlar birletiren merkez, rotor olarak adlandrlr. Gemite farkl
say
da kanatl
sistemler denenmise de gnmzde 2 kanatl
veya 3 kanatl
sistemlerkullanlmaktadr. Sistemin merkezi rotoraftna baldr.
Kanat as srcs: Rzgar hznn elektrik retmek iin ok dk veya ok yksek
olduu zamanlarda veya rzgar hz deitiinde, rotorun dnmesini engellemek iin,
rotor kanatlarnn rzgara kar gelen alar deitirilerek rzgarn oluturduu kaldrma
kuvvetinin deitirilmesiyle bir hz kontrol yaplm olur.
Sapma srcs: Sapma srcs, rzgarn yn deitike rotoru dndrerek, sistemin
rzgara kar durmasn salar. Sapma motoru tarafndan hareket ettirilir. Dn yn ve
miktar, rzgar kanatndan alnan bilgiler ile kontrol sistemi tarafndan hesaplanr.
Rotoraft: Bu aft rotoru dili sisteme veya dorudan tahrikli sistemlerde generatre
balar.
Fren: Acil durumlarda rotoru durdurmaya yarar.
Dili Sistemi: Dn hz yksek generatrler iin geerlidir. Pahal ve ar bir sistemdir.
Generatr: Asenkron ve senkron generatr olabilir.
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
34/60
24
3.2. Elektrik Generatrleri
Rzgar trbini generatrleri mekanik enerjiyi elektrik enerjisine evirirler. Rzgar
trbini generatrleri dier tip generatrler gre biraz farkldr. Bunun ilk sebebi,
generatrn salnml g reten rzgar trbini rotoruyla birlikte almasdr[7].
100 veya 150 Kw stndeki byk rzgar trbinlerinde retilen gerilim fazl
alternatif olup, genellikle 690 V deerindedir. Daha sonra akm rzgar trbinin yanna
ve kulenin iine monte edilmi transformatrlere yollan
r ve mahalli ebekeye bal
olarak bu transformatr yardmyla voltaj 10.000V veya 30.000 V arasnda bir deere
ykseltilir. Byk reticiler hem 50 hz hem de 60 hz ebekeler iin trbinler
retmektedir.
ekil 3.2. Elektrik Generatr
Rzgar trbinleri ya senkron ve ya asenkron generatrle alabilecek ekilde dizaynedilirler. Bu yaplrken generatrebekeye direk veya endirek olarak balanabilir. Direk
balanmas demek; Generatr elektrik ebekesine arada hibir arac olmadan balanr.
Endirek ballanmas demek ise; Trbinden aknm ebekeye uyarlayacak olan elektrik
cihazlar boyunca akp ebekeye ulamasdr
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
35/60
25
Aada belirtilen tip generatr rzgar trbinlerinde yaygn olarak kullanlmaktadr.
Bunlar;
- Doru Akm Generatrleri- Senkron Generatrleri
- Asenkron Generatrler
Kk g sistemlerinde eskiden daha fazla kullanlan doru akm generatrleri imdi
senkron veya asenkron generatrlerle deitirilmektedirler Bu generatrler, ok pahal
olmayan dorultmalar yardmyla kolayca doru akma dntrlebilen alternatif akm
retirler.
Gnmzde kullanlan doru akm makineleri ise kalc magnetler ierirler. Rotor kalc
magnetik kutuplar ierir ve stator de alternatif akm retir Alternatif akm daha sonra
dorultucular yardmyla dorultulur. Bu tip makineler komutatr ve fralar
kullanmazlar bylece makinalarn gvenilirlii arttrlm olur.
Kalc magnetli DC makineler kk trbinlerle kullanlrlar. Bunum sebebi magnet
kapasitesindeki snrlamalardr. Frasz DC makinalarnn100 kW altnda anma gcnde
retilebildii bilinmelidir.
3.2.1. Senkron generatrler
Dnya zerinde tketilen elektrik enerjisinin byk ounluu senkron
generatrler yardmyla retilir.[7]
Bunlara senkron generatr elenmesinin sebebi ortadaki magnetin (ekil 3.2) magnetik
alann dn ile senkronize olup sabit hzla dnmesidir
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
36/60
26
ekil 3.3. Senkron Generatr
Bu tip makineler sabit frekansa bal olarak sabit hzda alrlar. Bu sebepten tr
rzgar santrallerinde deiken h
zl
iletimler iin pek uygun deildirler. Buna ilaveten,senkron makine rotor alann uyarabilmek iin doru akma gereksinim duyar. Bu da
karbon fralarna ihtiya duyulmas demektir. Doru akm ve fra gereksinimi
reluktans motorunun kullanm ile elimine edilebilir ve bylece gvenilirlilik de
arttrlrken maliyet de azaltlr. Fakat bu tip makineler sadece onlu kWl glere
sahiptirler.
Senkron makinalarn sabit hzl rnek olarak solar g santrallerinde kullanlmas daha
dorudur.
ndksiyon makinelerinin aksine, senkron makineler elektrik ebekelerinde kullanld
zaman baz avantalara sahiptirler.
ebekeden reaktif g ihtiyac duymazlar. Bu daha kaliteli g salanmasn salar. Bu
avantajn nemi, rzgar santrali kk kapasiteli birebekeye uzun ve dk gerilimli
hatlarla baland zaman daha da n plana kar.
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
37/60
27
3.2.2. Asenkron (Endksiyon) generatrler
Yeryzndeki rzgar trbinlerinin ounluu alternatif akm retebilmek iin 3 fazl
asenkron ya da bilmen adyla indksiyon generatrleri kullanrlar. [7]
ekil 3.4. Asenkron Genetarr
Bu tip generatrler, rzgar teknolojisi dnda pek kullanlmazlar. Bu tip generatrlerle
ilgili ilgin olan nokta bunlarn elektrik motoru olarak dizayn edilmeleridir. Dnya
elektrik enerjisi tketiminin yaklak 1/3' fabrikalarda, pompa istasyonlarnda,
asansrlerde ve kompresrlerde elektrik enerjisini mekanik enerjiye evirmek
maksadyla indksiyon makinalarnn iletiminde kullanlr.
Bu tip generatrleri semenin sebebi bunlarn olduka gvenli ve maliyet bakmndan
uygun olmalardr.
3.2.2.1. Kafes yapl rotorlar
Asenkron generatrleri senkron generatrlerden farkl klan rotordur. Rotor elektriksel
olarak birbirine balanm alminyum veya bakr barlar ierir. Rotor statorun orta
ksmna yerletirilmitir. Ve statorda 3 fazl olarak elektrikebekesine balanr [7].
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
38/60
28
Bu tip makinalarn alma prensibi dnen magnetik alan retilmesidir. Bu dnen
magnetik alann hzna senkron hz ad verilir.
Ns = 60.f/pf = stator uyarma frekans
P= magnetik kutup iftlerinin says
Senkron hzla dnen stator magnetik alan aadaki belirlenir. Endklenen gerilim
Faraday elektromagnetik indksiyon kanununa gre:
e = -d/dt
Bu gerilim rotordaki sirklasyon akmn retir. Rotor akmnn ve stator aksnn
elektromagnetik kesiimi momenti retir. Bu momentin genlii aadaki eitlikle
verilir.
T = KI2cos2
K = sabit
= stator aks
I2 = rotor barlarnda indklenen akm
2 rotor akm ile gerilimi arasndaki faz as
Rotor bu momentin etkisi altnda ivmelenecektir.
Eer rotor srtnmesiz bir ortamda ve hibir mekanik yke bal deilse, rotor sfr
direnle dner. Bu koullar altnda, rotor, statorla ayn hza, senkron hza ulaacaktr. Buhzda, rotor hznda indklenen akm sfr deerine sahiptir ve hibir moment deerine
sahip deildir.
Eer rotor bir mekanik yke balanrsa, rotor yavalayacaktr. Sabit ve senkron hzla
dnen stator aks rotor hzna uygun hza sahip olacaktr Sonu olarak, elektromagnetik
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
39/60
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
40/60
30
Verim = 1- 2.(0.02+0.02) = 0.92 , veya %92.
Makinadaki kayplar yeterli soutma salanarak dar atlabilir. Kk makinalargenellikle hava soutmaldr. Nakel iine yerletirilmi generatrleri hava ile soutmak
olduka zordur Su soutmas, hava ile soutmadan daha etkili olarak, ekilde
avantajl olabilir:
- Ayn gteki makinalar iin su soutmal olan hava soutmalya gre daha hafiftir.
- Su soutma ses ve vibrasyonlar azaltr.
- Bak
m gereksinimini de azalt
r bu zellikle uzun kulelerin zerine yerletirilmimakinalar da avantajldr.
3.2.2.3 Uyarma kapasitesi
Generatr olarak endksiyon makinalarnn bir dezavantaj uyarlma iin reaktif gce
ihtiya duymalardr. Uyarma gc generatr terminallerine balann harici bir kapasite
ile salanabilir. Generatrn ebekeye balanmas durumunda reaktif g, ebekenin
dier ucuna balanm senkron generatrler yardmyla salanr [7].
ebekenin reaktif g kapasitesi yeterli olmad zaman, gerekli reaktif gcn bir
ksmn salamak iin lokal kapasiteler kullanlabilir
3.3. Rzgar Trbin Sistemleri
Rzgar trbinlerinde kullanlan generatrler ksmda toplanmaktadr. Bunlardan ilkiolan ve Danimarka tasarm (Danish Concept) olarak ta adlandrlan sabit hzl rzgar
trbinleridir [5]. Bunun yan sra Senkron generatrler ve bilezikli asenkron motorlarn
kullanld rzgar trbinleri de uygulanmaktadr. Ayrca ok az sayda olmakla beraber,
kk gler iinde doru akm generatrleri ile doru akm ve gerilim elde edildii
rzgar trbinleri de olabilmektedir. Bu trbinler zel bir ama iin retilmektedir.
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
41/60
31
stenilen g seviyesi, kurulmas planlanan rzgar iftliinin konumu ve rzgarn
sreklilii ile hz bu konsept ierisinde en uygun olann seilmesinde nemli rol
oynamaktadr.
3.3.1. Sabit Hzl Ve Asenkron Generatrl Rzgar Trbinleri (Danimarka
Konsepti)
ekil 3.5den grld gibi sincap kafesli (ksa devre rotorlu) bir asenkron generatr
ile bu generatr dndren bir rzgar trbininden olumaktadr. Bu sistemde asenkron
generatr, aebekeye dorudan baldr[5].
ekil 3.5 Sabit H
zl
Rzgar Trbini [11]
Sabit hzl danimarka konsepti kk gler iin baaryla uygulanmaktadr. Trbin ile
generatr arasnda bir dili kutusu bulunmakta ve devir says dntrlmektedir.
Sincap kafesli asenkron makinalarn rotorunda sarg olmamas yani bir uyarma
devresinin olmamas gerekli reaktif enerjinin dardan salanmas anlamna gerekir.
Generatr alma durumunda ebekeye reaktif veremedii gibi ihtiyac olan bu enerjiyi
dardan almak zorundadr. Bu ise terminallerine balanan bir paralel kondansatr
grubu ile salanabilir. Eer bu yaplmazsa generatr alma annda ebekeye aktif g
verirken, ebekeden ters ynde reaktif ak sz konusu olabilmektedir. Rzgarn
deiken hzl bir kuvvete sahip olduu dnlrse deiken rzgar olan yerlerde sabit
hzl Danimarka konsepti ile retilen elektrik enerjisinin frekans da deiebilir. Bunu
nlemek iin mekanik devrenin performans n plana kmaktadr. Mekanik devrenin
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
42/60
32
cevap verme sresi 10 milisaniye ve katlar mertebesindedir. Sonu olarak sabit hzl
sincap kafesli trbin-generatr sistemlerinde rzgardaki her deime k gcne de
hzl ve kuvvetli deiimler yapabilmektedir. Bu amala yksek g seviyelerinde bu
konseptin sakncalar olabilir. Ayrca rzgarn ani deiebildii alanlar iinde pek uygundeildir. Ancak deikenlii az rzgarlarda ve kk g aralklarnda tasarm kolayl,
kontrol ve ucuzluu ynyle tercih edilmektedir.
3.3.2. Deiken Hzl Direkt Dal Senkron Generatrler
Deiken hzl trbin generatr sistemleri senkron ve asenkron makinalarn kullanld
sistemlerdir. Senkron generatrl deiken hzl generatr sistemlerine ait prensipbalama emasekil 3.6da gsterilmektedir [5].
ekil 3.6 Deiken Hzl Senkron Generatrl Trbin Sistemi [11].
ekilden grld gibi generatrebekeye bir g konvertr zerinden balanmtr.
Deiken hzn sonucunda k gc ve frekansn deiken olmas sonucu bir dorultu
inverterden oluan dntrc ile frekans ve gerilim ebeke deerlerine uygun halde
tutulmaktadr. Bu dntrme ilemi pek kolay deildir. Harmonikler iin uygun filtretasarm ve tetikleme alarnn uygun ve uyumlu olmas gerekmektedir. Ayrca
kullanlan eviricinin generatr anma gcne gre dizayn edilmesi maliyet asnda
sakncaldr. Benzerekilde filtrelerde anma gcnde gerekletirileceinden ek maliyet
getirebilir.
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
43/60
33
3.3.3 ift Beslemeli Asenkron Generatr Sistemi
Rotoru sargl olan bilezikli asenkron makinann generatr olarak kullanld bu
uygulama da ise gerek uygun bir denetim salanmas ve gerekse enerji kalitesininyksek olmas nedeniyle dierlerinden avantajldr. ebekeye direkt baldr. Rotor
sarglarna aktarlan enerji bir dntrc ile kontrol edilmekte ve uyarma gereksinimi
de buradan salanmaktadr[5].
ekil 3.7 ift Beslemeli Asenkron Generatr Sistemi [11]
Senkron generatr bal sistemdeki baz sakncalar bu ekilde giderilmitir. rnein
burada kullanlan evirici yap sadece rotor sarglar iin gerektiinden anma gcnn
4te 1i orannda dizayn edilmektedir. Buna ek olarak filtrelerde daha kk g iin
gerekletirileceinden maliyet nemli oranda azalacaktr. Deiken hzlarda dk
maliyetli ve dk kaypl trbin gerektirmektedir.
ift Beslemeli Asenkron Generatr Sistemli Trbin reticilerinden bazlar unlardr:
DeWind, GEWind Energy, Nordex, and Vestas. [11]
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
44/60
34
3.4. Rzgar Trbinlerinde G Kontrol
Rzgar Trbinleri elektrik enerjisini en ucuza mal edebilecek ekilde dizaynedilmilerdir. Bu sebepten dolay rzgar trbinleri yaklak 15m/s rzgar hznda
maksimum k verebilecekekilde tasarlanrlar. Daha yksek hzlarda maksimum k
retebilecekekilde rzgar tribnleri dizayn etmek mantkl deildir nk daha yksek
hzlar pek sk meydana gelmez. Eer daha kuvvetli rzgarlar meydana gelirse rzgar
trbinlerine zarar vermesini nlemek maksadyla ar rzgarn bir ksmndan mahrum
olmak gerekmektedir. Bu sebepten dolay hemen hemen tm rzgar trbinleri g
kontrol ierirler [7].
ekil 3.8 Rzgar hz g deiimi. [11]
Gnmzde rzgar trbinleri pitch deitirme veya g elektronik sistemleri
kullanlarak deiken hzla alabilecek ekilde dizayn edilirler. Buna karn, kk
trbinler ise basit ve dk maliyetli g ve hz kontrol sistemlerini kullanrlar. Hz
kontrol aadaki ekilde olabilir.
Yaw (ynerge) kontrol: Bu metotla, rzgar hz dizayn snrlarn at zaman, rotor aksi
rzgar ynnden ayrltlr.
Pitch (deitirme) kontrol: Rotor hzn dzenlemek iin deien rzgar hzyla birlikte
pervanenin yn deitirilir.
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
45/60
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
46/60
36
sinyal gndererek durum bildirir. Gelen bu sinyalden sonr pervane kanatlar da ynn
rzgarn estii ynden hafife evirerek g kontrol yapar. Tersi durumda ise, rzgar
hz azaldnda hz kontrol sinyal gndererek, pervane bu kez rzgarn estii yne
doru eilir. Bu sistemin avantajlar;btn rzgarl durumlarda aktif g kontrol olanasalanr, daha yksek enerji retimi, ar rzgarlarda pervane kanatlarna den
ykleme iin pozisyon deiimine olanak salamas, kanatlarn hafif olmasndan dolay
daha hafif bit yapya sahip olmas [7].
Tm bu avantajlarna karn bu sistemlerde pervanenin acil durumlarda durabilmesi iin
gl fren sistemi gerekmektedir.
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
47/60
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
48/60
38
Benzetimdeki elemanlarn giri ve k aklamalar:
ekil 4.1. Rzgar Trbini Eleman
Vw: Rzgar hz (m/s)
W: Mekanik Hz (rad/s)
Beta: Pitch As (0)
Tm: Trbin k torku (pu)
P: Trbin k gc (pu)
ekil 4.2. Rzgar Kayna Eleman
ES: Harici Rzgar Hzn simgeleyen harici sinyal (m/s)
ekil 4.3. Rzgar Trbini Kontrolr Eleman
Pg: makinann k gc
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
49/60
39
4.2. Sabit Rzgar Hzl Simlasyon.
Rzgar trbinini tahrik eden sistem normal olarak 15m/s sabit hzla esen bir rzgar
olarak benzetilmitir. Sistemin balang pitch as 16.35 derece olarak verilmitir.Simlasyon sistemin gereken pitch asnn 15m/sdeki deerini vererek, o adaki
glerin, torklarn anlk deerlerini hesaplamaktadr.
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
50/60
40
ekil 4.4. Trbinin PSCAD Simlasyonu
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
51/60
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
52/60
42
4.3. Deiken Rzgar Hzl Simlasyon
Rzgar trbinini tahrik eden sistem normal olarak 15m/s sabit hzla eserken rzgar hz
15. saniyede artmaya balam ve 22.5. saniyede 17m/sye ykseltilmitir. Daha sonra30. saniyede tekrar 15 m/sye ekilmi ve 37.5. saniyede yine 17 m/sye artrlmtr. En
son olarak 45. saniyede ilk hz olan 15 m/s hzna geri dndrlmtr.
Bu rzgar hz deiiklikleri rzgar kaynann i yaps deitirilerek yaplmtr. Bu da
rzgar kaynann ana mensnden ani rzgar deeri mensne girilerek yaplmtr.
ekil 4.6. Simlator Rzgar Kayna Mens
Deiken rzgar hzlar iin gerekli olan pitch as rzgar trbini kontrolr tarafndan
hesaplanarak trbin as deimi ve anlk rettii glerekil 4.7de verilmitir.
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
53/60
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
54/60
44
4.4. Simlasyon Sonular
PSCAD simlasyon programyla, rzgar trbininin deiken rzgar hzlarnda vermi
olduu tepkiler incelenmitir. PSCAD programnn en byk avantaj zellikleri ve
deiik konfigrasyonlar rahatlkla uygulanabilmesiydi. Bu programda kullanc
kolaylkla rzgarn hzn deitirebilmekte ve lmler yapabilmektedir.
Tablo 5.1. Rzgar Trbininin 25m/sye kadar rettii g ve pitch as.
Rzgar Hz G (kW) Pitch As(0)
1 m/s 0 0
2 m/s 0 03 m/s 0 0
4 m/s 0 0
5 m/s 43 0
6 m/s 167 0
7 m/s 365 0
8 m/s 635 0
9 m/s 970 0
10 m/s 1360 0
11 m/s 1440 7.90
12 m/s 1441 11.52
13 m/s 1442 14.01
14 m/s 1440 15.9815 m/s 1440 17.63
16 m/s 1439 19.07
17 m/s 1440 20.29
18 m/s 1440 21.40
19 m/s 1440 22.38
20 m/s 1440 23.27
21 m/s 1440 24.06
22 m/s 1438 24.76
23 m/s 1438 25.00
24 m/s 1441 25.39
25 m/s 1441 26.34
ncelikle yaplan benzetimde, rzgar tribnnn 1m/s ile 25 m/s arasnda rettii
gler incelenmitir Rzgar tribnnden deiik rzgar hzlarnda elde edilecek gler
tablo 5.1de verilmitir. Rzgar hz 11m/sden sonra 1440 kW deerine ular. Rzgar
hz 11 m/syeden arttka pitch as kontrolyle retilen g 1440 kW deerinde
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
55/60
45
tutulmaya allmaktadr. Pitch as arttrlarak rzgar alma alan azaltlr ve g
istenilen deerde tutulur. Tribnn g retmesi iin gereken minimum rzgar hz
yaklak olarak 5m/sdir.
Sabit Rzgar Hzl Simlasyonda 15m/s rzgar hz iin balang asnn yava yava
17.6 dereceye oturduu ekil 4.5de gzkmektedir. Grafiklerden 17.6lk pitch asnda
1.42MW lk g retecei aikardr. Yaplan benzetimin grafiksel sonularekil 4.5de
sunulmutur.
Deiken Rzgar Hzl Simlasyonda rzgar tribnn tahrik eden sistem normal olarak
15m/s sabit h
zla eserken rzgar h
z
15. saniyede artmaya balam
ve 22.5. saniyede17m/sye ykseltilmitir. Rzgar hz 17m/se ulatnda pitch as da artarak 19.1
derece deerini almakta ve bu anda retilen g 1741 kWdr.
Daha sonra 30. saniyede rzgar hz tekrar 15 m/sye ekilmi ve bu andaki pitch as
19.81dir. lk andaki pitch as 17.62 dir. lk anda ve 30. saniyede rzgar hz 15m/s ye
olmasna ramen pitch alarnn farkllndan dolay; 17.62 derece de 1440 kW, 19.81
derecede ise 925 kW g retmektedir.
37.5. saniyede yine rzgar hz 17 m/sye artrlmtr ve en son olarak 45. saniyede ilk
hz olan 15 m/s hzna geri dndrlmtr. Pitch asnn deiimine gre retilen
anlk gler deiik deerler almtr. 76. saniyede pitch as 15m/slik rzgar hz iin
gerekli olan 17.6 dereceye oturmaya balam ve sabit g retmeye balamtr.
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
56/60
46
BLM 5. SONULAR
Giderek artan enerji ihtiyacyla orantl olarak, yenilenebilir enerji kaynaklarnn
kullanlmasnda da art sz konusudur. lkemizde de rzgar enerjisinin kullanm
ynnde projeler hazrlanmakta ve hayata geirilmeye allmaktadr. Rzgar
enerjisinin bu neminden yola klarak, rzgarn oluumundan, elektrik enerjisine
dnmne kadar geirdii btn evreler simlasyonla da desteklenerek bu almada
incelenmitir.
nmzdeki 20 yl iinde elektrik enerjisi talebinin 19 trilyon kWh olmas
beklenmektedir, Bu da Yllk % 2,6 byme hzna denk gelmektedir.
Amerika Birleik devletleri dnyann en byk elektrik enerjisi tketici olmasna karn,
enerji art bakmnda sadece %1,6 lk bir bymeye tekabl eder ki, bu da ortalama
byme hz olan %2,6 nn olduka gerisindedir [17]. Dier yandan, gelien Asya
lkelerinin en h
zl
byyen kullan
c
lar olmas
beklenmektedir. Elektrik enerjisi talebiarttka, kmr zellikle in ve Hindistan'da birinci dereceden enerji kayna olarak
kalmaya devan edecektir. Nkleer enerji pay ise tepe noktasna ulam olup, nkleer
enerji paynn dmesi beklenmektedir. Kmr, doal gaz, ve yenilebilir kaynaklarn
nkleer enerjinin yerini almas beklenmektedir, Oysa yenilebilir kaynaklarn bu
bymede en byk pay almas beklenmektedir. rnein, sve hkmeti lkenin
elektrik enerjisi ihtiyacnn %50sini karlayan nkleer enerji santrallerini kapatacan
aklad. Bu a telafi etmek iin, hkmet fosil olmayan enerji kaynaklar kullanmm
desteklemeye balad. Dier endstrilemi lkelerde evre kirliliini azaltmak iin
nlemler almaya balamlardr. Amerika evre koruma derneine gre, elektrik enerjisi
endstrisi en byk evre kirleticidir[13]. Ve bu endstri lkedeki kirlenmeye yol aan
S02nin %66, NOxin %29, C02 nin %36, ve civann %21inden sorumludur[17].
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
57/60
47
Amerika enerji bakanl raporuna gre rzgar enerjisi den retim maliyetleri
sebebiyle, enerji kaynaklar iinde en hzl byyen enerji kayna olmaktadr. Rzgar
enerjisinin maliyeti kW bana 3 sent e dm olup, tahminlere gre maliyetinin 2010
ylnda 2 cente dmesi beklenmektedir. Rzgar enerjisi bakmndan en byk bepazarn, Amerika, Hindistan, in, Almanya ve spanya olmas beklenmektedir.
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
58/60
48
KAYNAKLAR
[1] SORENSEN P, HANSEN A, CHRSTENSEN P, MERTZ M, BECH J,JENSEN B, NELSEN H, Simulation and Verification of Transient Events inLarge Wind Power Installations, Roskilde Danmark, 2003
[2] DUBOIS M.R., BAUER P. , DE HAAN S.W.H, Wind Energy AND OffshoreWindparks: State Of The Arts And Trends, Delft University Of Technology.Delft Netherland, 2002
[3] UYAR, T.S., Dnya Rzgar Enerjisinin Geliimi ve Trkiyede lk Admlar,Kaynak Elektrik Dergisi, Say 99, 1997
[4] MEDICI, D. Experimental Studies of Wind Turbine Wakes Power Optimisationand Meandering, Technical Reports from KTH Mechanics , Stockholm, 2005
[5] GELBER, H., Rzgar Trbinlerinin Datm ebekelerine Balanmas VeDinamik Simlasyonu, Yksek Lisans Tezi, S.A.. Fen Bilimleri Enstits,Sakarya, Mays 2003.
[6] HEIER, S., Grid Integratin of Wind Energy Conversion Systems, John Wiley&Sons, 1997
[7] KIRIM, S., Rzgar Enerjisi ve Uygulamalar, Yksek Lisans Tezi, .T. Fenbilimleri Enstits, stanbul 2002
[8] AHLSROM, A., Simulating Dynamical Behaviour of Wind Power Structures,Royal Institute of Technology Department of Mechanics, Technical Reports,Stockholm Sweeden, 2002
-
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
59/60
49
[9] BORAN, D., Dorudan Tahrikli Rzgar Trbinlerinin Elektrik ebekelerineEtkileri, Yksek Lisans Tezi, .T. Fen bilimleri Enstits, stanbul 2005
[10] POLAT, U., Rzgar Santralleri Ve Enerji Sistemlerine Balant
lar
n
nncelenmesi, Yksek Lisans Tezi, .T. Fen bilimleri Enstits, stanbul 2000
[11] Peterson A.,Analysis, Modeling and Control of Doubly-Fed Induction Generatorsfor Wind Turbines, Thess For The Degree Of Doctor Of Phlosophy, ChalmersUniversity Of Technology, Goteborg, Sweden 2005
[12] www.gyte.edu.tr/enerji/Ruzgarenerji/
[13] European wind energy association, www.ewea.or
[14] PSCAD/EMTDC, www.pscad.com
[15] National Renewable Energy Laboratory, info.nrel.gov
[16] Danish Wind Industry Assocation, www.windpower.org, 2003.
[17] American Wind Energy Association, www.awea.org
[18] Turk Corafya Kurumu, www.tck.org.tr
[19] World Wind Energy Association, www.wwindea.org
[20] Elektrikleri Etd Dairesi (www.eie.gov.tr)
http://www.gyte.edu.tr/enerji/Ruzgarenerji/http://www.ewea.or/http://www.pscad.com/http://www.tck.org.tr/http://www.wwindea.org/http://www.eie.gov.tr/http://www.eie.gov.tr/http://www.wwindea.org/http://www.tck.org.tr/http://www.pscad.com/http://www.ewea.or/http://www.gyte.edu.tr/enerji/Ruzgarenerji/ -
7/31/2019 55200069 Ruzgar Turbinleri Ile Enerji Uretimi Energy Production With Wind Turbines
60/60
50
ZGEM
1977 ylnda stanbulda doan MER ERGR, ilkokulu stanbulda bitirmitir.1995
ylnda zel ener Lisesini bitirmi ve Sakarya niversitesi Elektrik Elektronik
Mhendislii blmn kazanmtr. 1999 ylnda Sakarya niversitesi Elektrik
Elektronik Mhendisliinden mezun olmutur. 2000 ylnda Sakarya niversitesi Fen
Blmleri Enstits Elektronik Mhendislii Yksek Lisans Programna kaydolmutur.
2003 ylnda Yeditepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits MBA (Master of Business
Administration) programna balamtr.