m

§7

V88

39

90

TÜRKİYE TEMEL NİRENGİ AĞININ ABD'DE DENGELENMESİ

SIRASINDA ULUSAL DATUMUN AVRUPA DATUMU 19S0 YE

DÖNÜŞTÜRÜLMESİ

Dr. Feyza AKYÜZİstanbul Üniversitesi

Temel nirengi ağındaki 786 noktanın 570'nin oluşturduğu zincir-lerin semt ve baz koşullu dengelemesi Türkiye'de yapılmıştır. Gerikalan 216 noktanın sadece gözlem değerleri ABD'ye gönderilmiş ge-çici koordinatları AMS tarafından Gigas'ın önerdiği poligonasyonyöntemine göre Hayford elipsoidi üzerinde hesaplanmıştır. Türkiye'dezincir dengelemesi sonunda kesin coğrafi koordinatı hesaplanmışolan 570 noktanın koordinatları AMS tarafından «geçici coğrafi koor-dinat» olarak değerlendirilmiştir. (AMS Raporu 1854, s. 11 UĞUR1979, s. 13). AMS'ye sadece gözlem değerleri gönderilen noktalarıngeçici coğrafi koordinatları ile birlikte tüm 786 noktanın geçici düz-lem koordinatı Lambert projeksiyonu yüzeyinde hesaplanmıştır. Te-mel nirengi ağının yöneltilmesi Laplace noktaları yardımıyla ön den-geleme ile gerçekleştirilmiştir. Geçici Lambert koordinatları hesap-lanmış olduğundan ön dengeleme yine bu koordinatlarla düzlemdeyapılmıştır. Laplace ön dengelemesinden sonra ana dengeleme, ağıntümü için tek aşamada «dolaylı ölçülerin koşullu dengelemesi» yön-temi ile yapılmıştır. Ana dengeleme sonunda tüm noktalar için he-saplanan kesin Lambert koordinatlarına ters dönüşüm uygulanarakkesin coğrafi koordinatlar hesaplanmış, daha sonra da UTM koordi-natlarına geçilmiştir. Bu aşamaya kadar işlemler Meşedağ UlusalDatumunda yapılmıştır (AKYÜZ 1983, s. 5).

91

Avrupa ile koordinat birliğini sağlamak için eldeki koordinatla-rın Avrupa Datumuna dönüşümleri yapılmıştır. Ülke ölçeğindeki biryatay kontrol ağının hesaplarına esas olan dönel elipsoidin büyük-lük ve biçiminin (büyük yarı eksen ve geometrik basıklık) ElipsoidProblemini, yeryuvarına göre uzaydaki konumunun Datum Probleminioluşturduğu bilinmektedir. Türkiye temel nirengi ağı için ElipsoidProblemi Hayford elipsoidinin boyutları seçilerek çözümlenmiştir.Ankara yakınlarındaki Meşedağ noktasında astronomik koordinatlarile jeödejik koordinatlar eşit kabul edildiğinden çekül sapması sıfırolmuştur,:(Aksoy 19?6, s. 7). Dönüşümün yapılabilmesi, için Türkiye'-nin batı komşusu Yunanistan ve Bulgaristan'ın ulusal ağlarındakinoktalardan yararlanılmıştır! 1838-1939 yıllarında Trakya bölgesindeYunan ve Bulgar sınırlarında, nirengi ölçüleri yapılmış, 1949 yılındaaynı amaçla sakız adasındaki bir dörtgenle bağlantı yapılmış, astro-nomik semt ölçüleri ile ilişki sağlamlaştırılmıştır. (SEVGÖR 1951,s. 10). Bu ülkelerin nirengi noktalarının Hayford elipsoidind-e ve AD50'ye göre hesaplanmış coğrafi koordinatları ve bunlardan elde edi-len Lambert koordinatları bilinmektedir. (AMS Raporu 1954, s. 80).Toplam 8 ortak noktanın, her iki datumda, coğrafi (dolayısıyla Lam-bert) köordinatlan elde edilmiştir. Bu veriler kullanılarak anılan ikidatumda bir dönüşüm yöntemi.uygulamaya konularak tüm noktala-rın AD 5Ö'ye göre coğrafi koordinatları hesaplanmıştır. Eldeki coğ-rafi koordinatlardan anılan bu 8 noktanın herbiri için;

nı,% : AD 50 Lambert koordinatları

Nı, Ej : TÜD Lambert koordinatlarıp

hesaplanmıştır. Bunlar yardımıyla ilk

A N . • = n . ~ N .

ve sonra

. M =.i SAN.8]+ı ı

(2)

■ÖE=8 lifi

92

eşjtlikleriyle .aritmetik ortalamalar. bulunmuştur. Bu, değerler kulla-?nılarak da. projeksiyon orijini olarak seçilen 39° kuzey enlemi, 35°doğu, boylamına eklenecek miktarlar

■ ■ - " ' : ' % " - * * ' ■ • ■ • ' • - ■ : ■ ■

Y o M ■ • > ■ ■ ■

o(3)

o N .Cosdı oYo

eşitlikleriyle elde edilmiştir. Projeksiyon başlangıç noktası (orijini)için hesaplanan S00. 8XO büyüklükleri AD 50 ile TUD'daki coğrafi ko-ordinatlar arasındaki fark olarak düşünülebilir. Böylece dengeleme-deki Lamlace açı koşulu

a)= 6Ao.Sin<i>o (4)

miktarı kadar bozulur, kadar bozulur. Bu nedenle n,, 3! projeksiyonkoordinatları ile eğik konform konik projeksiyon koordinatları oJarakdüşünülür. Böylece sözkonusu 8 noktanın AD 50'deki jeodezik koor-dinatları ve

■ i : . : - . " r : ; ; ■ x ° = 3 5ö . S A O - ( 5 )

uı - <SXp. Sin<|.o

ile nı, e.i eğik konform konik projeksiyon koordinatları yeniden hesap-lanır ve (1), (2), (3) işfemleri yinelenerek 8<&'o. SX'<, değerleri bulunur.Bunlar (5) eşitliklerine eklenir. Sözkonusu 8 noktayla üç iterasyöndapratik anlamda sıfır elde edildiğinden işleme son verilmiştir. Eğikkonform konik projeksiyon parametreleri olarak :

o p To vo roX = 35 * 6X + 6Af * <SA" + 6A'; 1

w »(6X + 6A»■+ ĞA" +:6A'").Sİn4.o o o o o

bulunmuştur. (AMS Raporu 1954, s. 83). Böyleoe noktaların TUD'dakiLambert koordinatları Nİ, Er, yukarıda parametreleri verilen eğik kon-

93

form konik projeksiyonun nı, e. koordinatlarına özdeş kabu! edilerekters işlemle AD 50'deki coğrafi koordinatları hesaplanmıştır. AMSvdeyapılan bu dönüşüm, benzerlik dönüşümü ile karşılaştırıldığında buyöntemin ağa distorsiyonlar ekliyeceğini göstermiştir (PİRSELİM-OĞLU 1978, s. 23).

Kısaltmalar ,

AD50 : Avrupa Datumu 1950 AMS

: Army Map Service TUD :

Türkiye Ulusal Datumu

KAYNAKLAR

AKSOY, A. 1976 : Jeodezi I Ders Notuİ.T.Ü. Jeodezi Kürsüsü Yayrrn No : 3

AKYÜZ, F, 1983 : Türkiye Temel Nirengi Ağının DengelemesindeLambert Projeksiyonunun Sonuç Değerlerine EtkileriK.Ü, (Doktora Tezi)

AMS Raporu, 1954 : The Adjustment o ftJıe First Order Triangulation ofTurkey. Harita Genel Komutanlığı.(Yayınlanmamıştır)

PİRSELİMOGLU, F. 1978 : Türkiye Ulusal Datumu ile Avrupa Datumu 1950(AKYÜZ) Arasındaki Dönüşümün iki Parametreyle Gerçekleş-

tirilmesi. K.T.Ü.Seminer

SEVGÖR, S. 1951 : Türkiye I. Derece Nirengi İşine ve Şebekesine Ge-nel Bakış, Harita Dergisi,No : 43 s. 10

UĞUR, E. 1979 : Türkiye Temel Nirengi Ağının SıklaştırılmasındaUzun Kenarlı Poligonasyon.K.T.Ü. (Doçentlik Tezi)

94

TÜRK HİDROGRAF! TARİHÇESİ

Doç. Dr. Emirhan ALGÖLİstanbul Teknik Üniversitesi

XII. Yüzyılda Arapların puslayı icad etmeleri, insanoğlunun de-nizlere açılmasına ve bu alandaki bilgilerin çoğalmasına olanak sağ-lamıştır. Türklerin, Selçuk devletinin kuruluşu ile denizlere açıldık-ları bilinmesine karşın, XV. yüzyıla kadar Türk hidrografi çalışmala-rına ilişkin henüz hiç bir doküman bulunamamıştır. Eldeki doküman-lara göre ilk deniz haritaları XIII. yüzyılda İtalya kıyılarında yapılmışPortolon'lar (*) olmasına karşın, ilk Türk eseri Mürsiyeli İbrahim'in1461 tarihli haritasıdır. Ceylan derisi üzerine çizilmiş 90x53 cm2 bo-yutundaki bu harita, Ege, Akdeniz ve Karadeniz ite batı Avrupa kı-yılarını ve İngiliz adalarını içermektedir. Daha sonraki yıllarda PiriReisin (xx) haritalarına ve birer nesih el yazması olan kitaplarınarastlanmaktadır. Bunlardan 1505 ve 1582 tarihlerini taşıyan «Kitab-ıBahriye» adlı eserlerinde Akdeniz ve Marmara denizindeki limanla-rm haritaları (portolonları) ile bölgenin özellikleri ve denizciler içinbilgiler bulunmaktadır. 1513 tarihi taşıyan meşhur Atlas Okyanusuharitası ise ceylan derisi üzerine çizilmiştir. Bu haritada İspanya veAfrika kıyıları gerçeğe uygun görünmesine karşın, Amerika kıyılarıaynı doğrulukta çizilmemiştir. Pirî Reis'in Amerika kıyılarını, Chris-topher Colombus ile Amerika seferine katılmış İspanyol denizeiler-

(■■') : Doğrultu ve uzunluk ölçme ilkesine göre yapılmış ve bazı sığlıklardışında derinliklerin gösterilmediği ilk deniz haritalarıdır.

('•'"■■) : XVI. yüzyılda yaşamış Türk denizcisidir. Günümüze kadar ulaşaneserleri ile Türk deniz haritacılığının Firî olarak kabul edilir.

95

den edindiği bilgilere göre çizdiği, harita üzerindeki notunda belir-tilmiştir. Orijinali Topkapı müzesinde bulunan bu harita, 1933 yılın-dan sonra değişik zamanlarda incelenmiş ve renkli olarak basıl-mıştır.

Pirî Reis'in denizde harita yapımına ilişkin bilgileri içeren "Eş-kalname" adlı bir kitabı ile "Nadikatül Bahriye", "Netayicül EfkârFi Cezayirül Bilhar" ve "Bilâdül Animat" adlı kitapları (*) ve Hinddenizi komutanlığı sırasında yaptığı Hind Okyanusu haritası müz'ele-rimizde bulunmaktadır. Gerek Mürsiyefİ İbrahim'in gerekse Pirî Re-is'in haritalarında kullandıkları sığlık, kumluk ve kayalık gösterimineilişkin özel işaretlerin günümüzde de aynen kullanılması oldukçaönemlidir.

Pirî Reis'ten sonra XVI. yüzyılda gene donanma komutanların-dan Şeydi Alj Reis'in (**) "Mir'at-ı Kâinat", "Muhit" ve "Mir'atül Me-mâlik" adlı kitapları tarihi değer taşımaktadır.

■ Mir'at-ı Kâinat adlı kitapta; astrolobun yapısı ve kullanılması,yıldızların ve güneşin yüksekliğinin ölçülmesi, zaman ve yort tayinigibi konular işlenmiştir. Muhit'de ise Hind okyanusunda nasıl seyiryapılacağı anlatılmakta, ayrıca adalar, limanlar ve seyir yolları iteyıldızların görünme zamanlarına ilişkin bilgiler verilmektedir. ŞeydiAli Reis'in bu eseri 1835 yılında T. von Hammer tarafından İngilizce-ye, 1887 yılında M. Bitner tarafından Almancaya çevrilerek yayınlan-mıştır. Mir'atül Memâlik adlı eseri ise bir deniz seyahatnamesi şek-lindedir. Orijinali Toronto kütüphanesinde bulunan bu -eser önceAhmet Cevdet Paşa tarafından, 1935 yılında da, Hayrullah Örs ve M.Nihat Özön tarafından kısaltılarak yayınlanmıştır.

Daha sonraki yıllara ilişkin olarak müzelerimizde Maea.r AliReis'in bir atlasına rastlanmaktadır. Bu atlas, 30 x 44 cm2 boyutun-da bir dünya haritası ile Ege, Marmara, Akdeniz ve Karadeniz'e ilişkin6 adet renkli deniz haritasını içeımektedir. 1567 tarihini taşıyan dün-ya haritasında enlem ve boylam daireleri ile güneşin yüksekliğineilişkin çizgiler çizilmiş ve alt kenarına ölçeği yazılmıştır. Bu haritada

(*) : Pirî Reis'in bu eserleri çeşitli ülkelerde yayınlanmıştır. (**) : ŞeydiAli Reis, matematik, fizik, astronomi ve seyir bilimleri ile de :

meşgul olmuş, ayrıca Arapça, Farsça, Çağatay ve Azeri lehçelerindeşiirler de yazmıştır,

96

bugün bilinen büyük adaların tamamı ile kutuplar ve iç denizler gös-terilmiştir.

Bu eserlerden sonra yaklaşık 200 yıllık bir devreye ilişkin henüzhiçbir bilgi mevcut değildir. Kanımızca bugüne kadar yeterli araştır-manın yapılmamış olması, ayrıca yazı ve dil değişiminin oluşturduğugüçlükler, ya da eserlerin muhafazasında gereken itinanın gösteril-memiş olması, bu karanlık devrenin nedenleri olarak sıralanabilir.

IvlühendîshaııeH Bajıri'nin kuruluşuna ilişkin olarak 1867 yılındayapılan bir araştırmada ele geçen «Suret-î Nizam-ı Mühendishane-îHarta ve İnşaiye» ("■•) adlı bir belgeden, deniz harita ve gemi inşabölümlerinin Mühendishane-î Bahri'den ayrılarak Hasköyde (istan-bul) yeni yapılan bir binada öğretime devam etmesi teklif edilmiştir.Gene aynı belgede, kendisinden değişik hizmetlerde yararlanılanFransız Basale'yo hoca olarak görev verilmesi ve diğer Türk hocalarhakkında görüşler belirtilmektedir. Bu belgeden o yıllarda ülkemiz-de deniz haritacılığına gereken önemin verildiğini ve bu konuda doğ-rudan öğretim yapıldığını öğreniyoruz.

XVIII. yüzyıla kadar yapılan Hidrografik haritaların, özellikle deniz haritalarının ana amacı, kıyıya yakın denizlerde gemi ulaştırmasının güvencesini sağlamak olmuştur. XIX. yüzyıldan itibaren denizticareti ve hidrografik, osinografik araştırmalar önem kazanmayabaşlamış ve artan gereksinimleri karşılayabilmek için bir çok ülkedeHidrografi büroları kurulmuştur. . . . . . . . .

XVIII. yüzyıldan itibaren özellikle İngilizler ve Ruslar, Osmanlıimparatorluğundan değişik şekillerde izinler alarak imparatorluk ha-kimiyetindeki denizlerde bazen tamamen kendi olanakları ile, bazende Türk hidrografları ve gemileri ile haritalar yapmışlardır. Örneğin;Marmara denizi 1784-88 yıllan arasında amiral Teüge, 1820 yılındaalbay Cotye ve 1830-32 yılları arasında albay Layons ve Grey tarafın-dan ölçülmüştür. Son yapılan ölçme Marmara denizinin İngiliz hari-talarında gösterilen ilk ölçmesidir.

Karadeniz kıyılarımız Rus subayı mühendis Manganari tarafın-dan 1823-36 yılları arasında ölçülmüştür. Türk hidrograflar* bu kişiile birlikte 1852 yılında Marmara denizini yeniden ölçmüşlerdir.

(*} : Bu belge 1791 yılında padişah II. Seiim'e verilen bir tahrirdir. Orijinaliİstanbul Deniz Müzesîndedir.

97

Projeksiyona göre ilk deniz haritası 1659 yılında Gerhard Kre-mer (takma adı Merkator) tarafından çizilmiştir. Ülkemizde ilk hari-ta basımı ise 1830 yılında Karadeniz haritası ile gerçekleşmiştir.

1833 yılından itibaren İngiliz hidrograflarından VVorton başta ol-mak üzere Philip, Sprat, Woods ve Mansel ile Karadenizde, İstanbulboğazında, Marmara, Ege ve Akdenizde hidrografik ölçmeler ve ha-ritalar yapılmıştır. İngiliz haritalarında bugün dahi görülen "Worto-noz kayası", "Mansel sığlığı" gibi isimler bu ölçmelere göre veril-miştir.

Türk hidrograflarının bağımsız olarak yaptıkları bilinen ilk hari-ta çalışması, 1841 yılında Ahmet Hoca Komutasında Gülsefit korve-tinin hidrografi gemisi olarak kullanılması ile Çuhadarzade MehmetEfendi ve Kaptanzade Ali Efendi isimli iki deniz subayı ve on öğren-cisinin üç yılda bitirdikleri Marmara denizi haritasıdır. Karadenizinikinci kez ölçülmesi, binbaşı Ethem Efendi komutasındaki Ather bri-kinin kullanılması ile Ruslarla ortaklaşa yapılmıştır.

1853 yılında İstanbul boğazından Varna Limanına kadar olan kı-yı bölgesi, Ahmet Hoca ve İngiliz Woods tarafından ölçülmüştür. Buyıllarda Türk hidrografları Gülsefit ve Ahter'den sonra Neyyir-i Zaferkorvetini hidrografi gemisi olarak kullanmışlardır. '1890-99 yılları ara-sında Mehmet Selim firkateyni, Heybetnüma korveti ve Hüveyd-Î Fu-tüh briki okul gemilerindeki subay ve öğrenciler zaman zaman hid-rografik çalışmalar yapmışlardır.

Deniz haritalarına duyulan gereksinmenin ülkemizde de hızlaartması üzerine 1881 yılında Kasımpaşa'da Deniz Matbaası kurula-rak düzenli baskı işlerine başlanmıştır. Bakır üzerine grave işlerindeyetiştirilmek üzere 1900 ve 1901 yıllarında İngiltereye personel gün-derilmiştir. Bunların ülkeye dönüşlerinden sonra, özellikle İngiliz de-niz haritaları Türkçe'ye çevrilerek bakır graveleri hazırlanmış vebaskıya geçilmiştir.

1900 yılında İsmet Kaptan komutasındaki Heybetnüma korvetiile Aliağa ve İzmir limanlarının hidrografik haritaları ve İzmirin 1/500ölçekli şehir plânı yapılmıştır. 1903 yılında deniz subaylarımızdanRahmi beyin yönetiminde Basra körfezinin hidrografik haritası ya-pılmıştır.

98

Türk hidrografi çalışmaları bu yıllarda Bahriye Nezareti ErkânıHarbiye Dairesine bağlı 5. ŞubB tarafından yürütülmüştür. Meşruti-yetin ilânından sonra 5. Şube yeniden düzenlenmiş ve 1909 yılında«Mesahai Bahriye ve Seyrisefain» adı verilmiştir. Bu sırada donan-manın seyir aletleri ve harita depoları da bu şubeye bağlanmıştır.İki yı| içinde Karadenizdeki tüm Çekek bölgelerinin hidrografik hari-taları ve Kağıthanenin plânı yapılmıştır. 1911 yılında deniz matbaasıve yayımevi idaresi ile zaman tayini görevlerini de üstlenen Türkhidrografi teşkilatı, görevini Erkanı Harbiye 8. Şubesi olarak sürdür-müştür. 1911-14 yılları arasında Zonguldak, İzmit, Seymen, Gölcük,Rumeli Karaburun ve Gideros limanlarının hidrografik haritaları ileİstanbul boğazında oşinograf Alfred Merts ve Ahmet Rasim Barkı-nay tarafından akıntı ölçmeleri yapılmıştır.

1914 yılında İngiliz Arsor Traskot yönetiminde Kızıldenizde hid-rografik ölçmeler yapılmıştır. Bu çalışmada donanmamıza ait Beyrutyatı hidrografi gemisi olarak kullanılmıştır.

1915-25 yılları arasında Zühaf korveti ile Yeşilköy ve Çekmecekıyıları ile İstanbul, Trabzon ve Samsun liman haritaları, Meriç neh-rinde sınır belirleme, Halicin plânı, Büyükdere ve İzmir Yenikale ge-çitlerinde hidrografik haıitaJar yapılmıştır.

Türk hidrografi teşkilatı 1928 yılında Deniz Şubesi (7.şube) adıile Harita Genel Müdürlüğüne bağlanmış, 1943 yılında adı «Hidrografi Şubesi» olarak değiştirilmiştir. Bu dönemde daha çok askeriamaçlı olmak üzere, değişik ölçekte 29 adet hidrografik harita yapılmıştır. . ; : , ' j

XX. yüzyılda dünya deniz ticaretinin hızla gelişmesi, sualtı zen-ginliklerinin araştırılması, işletilmesi ve diğer teknik hizmetler içinhidrografik haritalara duyulan gereksinme ülkemizde de büyük ölçü-de hissedildiğinden, Hidrografi Şubesi 1949 yılında Deniz KuvvetleriKomutanlığına bağlı «Hidrografi Dairesi» olara,k yeniden düzenlen-miştir. Bu dönemde personel yetiştirilmesi, araç gereç sağlanmasıve hidrografi gemilerinin gereksinimlerinin karşılanması için plânlar

99

yapılmıştır. Ülkemizde XVIII. yüzyılda hidrografi (deniz harita) öğre-timi yapıldığı öğrenilmesine karşın, bu öğretime nezaman ve niçinson verildiği bilinmemektedir. 1950 yılından itibaren Amerika'ya hid-rografi konusunda yetiştirilmek üzere subaylar gönderilmiş ve ay-rıca yurt içinde kurslar düzenlenmiştir. Aynı yıl, ülkemizin tek hidrog-rafi kuruluşu olan Hidrografi Dairesinin görev alanı yeniden genişle-tilerek «Seyir ve Hidrografi Dairesi Başkanlığı» adını almıştır. Dahasonra Oşinografi şubesi de bu kuruluşa eklenmiş ve 1955 yılındanitibaren modern yöntemlerle planlı biçimde hidrografik harita yapı-mına ve basımına, geçilmiştir. Bu yıllarda sivil kamu kuruluşlarındada hidrografik çalışmalar başlamıştır. Özellikle Devlet Su İşleri (DSİ)Genel Müdürlüğünde 1960 yılından itibaren doğal ve yapay (baraj)göllerde ve büyük akarsularda düzenli ve peryodik biçimde hidrog-rafik haritalar yapılmaktadır. 1977 yılı sonuna kadar sadece DSİ ta-rafından 113 adet hidrografik göl haritası yapılmıştır. .

1973 yılında çıkarılan 1738 sayılı «Seyir ve Hidrografi Hizmetle-ri» yasası ile denizlerde, kıyılarda ve gemi ulaştırmasına uygun göl-ler ve akarsularda seyir ve hidrografi hizmetlerinin yürütülmesi vekoordinasyonu görevi Seyir, Hidrografi ve Oşinografi Dairesi Baş-kanlığına verilmiştir.

Üç tarafı denizlerle çevrili ülkemizde, ulaştırma ve teknik hiz-metler için, hidrografik haritalara ve eğitilmiş elemana olan gerek-sinmeler hızla, artmasına karşın, hal-en hidrografi ya da sualtı harita-cılığı konusunda doğrudan öğretim yapılmamaktadır. Ancak son yıl-larda başta İ.T.Ü. Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği bölümündeolmak üzere bazı Akademik kuruluşlarda Hidrografik Ölçmeler ko-nusunda dersler okutulmakta, ayrıca Deniz Bilimleri Enstitüleri ku-rulmuş bulunmaktadır.

100

KAYNAKLAR

1) A.R. BARKINAY : Türkiye Hidrografi Tarihçesi(Harita Genel Müdürlüğü, Ankara, 1932)

2) I. EROKAN : Türkiye Deniz Haritacılığı

(Harita Dergisi Nato Özel Sayısı, 1958)

3)Sey. Hidr. Dai. Bşk. : Piri Reis Haritası (İstanbul, 1966)

4)Sey. Hidr. Dai. Bşk. : History of the Turkish Department of Navigation,Hydrography and Oceonagraphy. İstanbul, 1973)

5) M.G. ÖZGEN E. ALGÜL : Mühendislik Ölçmeleri, I. Hidrografik Ölçmeler.(İ.T.Ü. Kütüphanesi, Sayı 1086, İstanbul, 1977)

6) E. ALGÜL : Türkiyede Hidrografjk Göl Harita Çalışmaları. Ana-liz ve Öneriler (doktora tezi) (İ.T.Ü. İnş. Fak.İstanbul, 1978)

7) : Seyir ve Hidrografi Hizmetleri yasası. (Sayı 1738,Kabul tarihi 30/5/1973)

8) Piri Reis : Kitab-ı Bahriye, Cilt l,ll(Tercüman Gazetesi 1001 temel eser, Sayı 19, 1974)

9) D. UÇAR : Mürsiyeli İbrahim'in 1461 tarihli haritası hakkındabir araştırma bildiri (I. Uluslararası Türk-İslam Bi-lim ve Teknoloji Tarihi Kongresi, İstanbul, 1981)

ıoı

KARADENİZ ÜNİVERSİTESİ JEODEZİ VE

FOTOGRAMETRİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

TARİHÇE :

Trabzon'da Karadeniz Teknik Üniversitesi adıyla bir üniversitekurulmasına ilişkin yasa 20 Mayıs 1855 tarihinde TBBM'nde kabuledilmiştir. KTÜ kısa adıyla anılan üniversite, yasanın yürürlüğe gir-mesinden sekiz yıl sonra, 1963-1964 döneminde öğretime başlamıştır.

Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü (JFMB) ise 1968-1869 döneminde, üniversite ilk mezunlarını verdiği sırada, İnşaat veMimarlık Fakültesi içinde Jeodezi Bölümü adıyla öğretime başlamış-tır. JFMB, 1973 yılında Jeoloji ve Jeofizik Bölümleri ite birlikte YerBilimleri Fakültesi'ni oluşturmuş, bu arada Jeodezi ve FotogrametriBölümü adını almıştır.

1981 yılında yürürlüğe giren Yüksek Öğretim Yasası uyarıncaKTÜ'nün adı Karadeniz Üniversitesi (KÜ), Bölümün adı da, diğer üni-versitelerdeki ilgili bölümler gibi. Jeodezi ve Fotogrametri Mühen-disliği Bölümü olmuştur. JFMB günümüzde Makina, Elektrik, İnşaat,Mimarlık, Jeoloji ve Jeofizik Bölümleriyle birlikte Mühendislik ve Mi-marlık Fakültesi içinde yer almıştır.

102

JEODEZİ VE FOTOGRAMETRİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜJFMB'ne ilk iki dönem giren öğrenciler, 1968-1969 ve 1960-1970

dönemi öğrencileri yüksek mühendislik öğrenimi görmüş; 1970-1971öğretim yılından başlayarak mühendislik öğretimi için öğrenci alın-mıştır. İlk mezunlarını 22 Ağustos 1973 tarihinde veren JFMB, ilk ikidönem öğrencilerinden 78'ini yüksek mühendis olarak mezun etmiş-tir. 1984 yılı itibariyle 402 öğrenci de mühendis diploması almıştır.

Mühendislik öğrenimini JFMB'nde veya başka üniversitelerin il-gili bölümlerinde yapan 23 öğrenci ise Bölüm'de lisans üstü öğreni-mi görerek yüksek mühendis olmuşlardır. Toplam yüksek mühendismezun sayısı 101'dir.

Mühendislik öğrencilerinin 367'si erkek (34'ü yabancı uyruklu),35'i kız (2'si yabancı uyruklu)dır. Yabancı uyruklu öğrencilerin çoğuİran, diğerleri ise Ürdün, Suriye, Irak ve Kıbrıs uyrukludur. Bunlar ara-sında Filistinli öğrenciler de bulunmaktadır.

YÖK'ün aldığı bir karar nedeniyle, 1982 yılından sonra yabancıuyruklu öğrenci alınmamaktadır.

JFMB'ne başlangıçta her yıl ortalama 40 öğrenci alınmıştır. Uy-gulamalı çalışma, laboratuvar ve derslik sınırlamaları düşünülerekbelirlenen bu sayı, 1982 yılında YÖK kararı île artırılmıştır. 1982'denbu yana her yıl 80 öğrenci alınmaktadır. Henüz uygulamalı çalışma,laboratuvar ve derslik durumunda bir gelişme görülmemektedir.

17. öğretim dönemi içinde bulunan JFMB öğretim kadrosu ilkyıllarda diğer üniversitelerden ders vermek üzere görevlendirilen öğ-retim üye ve yardımcılarıyla desteklenmiştir. JFMB'nde görevli öğre-tim üye ve yardımcısı sayısı bugün 23'dür. Öğretim üye ve yardımcı-larının 11'i KTÜ mezunudur. JFMB öğretim kadrosu 2 profesör (Mu-zaffer Şerbetçi, Erdoğan Özbenli), 8 doçent (Ahmet Yaşayan, TürkayTüdeş, Erdal Koçak, Onur Gürkan, Şerif Hekimoğlu, Ergün Öztürk,Ertuğrul Doğan, Salih Zeki Uzuner), 1 yardımcı doçent (Dr. Attila Gü-ler), 4 araştırma görevlisi [Dr. Tahir Özdil, Dr. Davut Koyuncu, Dr.Nihat Akyol, Dr. Ahmet Kaya) ve 8 araştırma görevlisi (Feriha Ko-yuncu, Kemal Şen, Arslan Dilaver, Cemal Bıyık, Celalettin Karaali,Hüseyin İnce, Talat Arık, Veysel Atasoy) olarak 1984-1985 öğretimyılına girmiştir. JFMB'nden bir öğretim üyesi ile üç öğretim yardım-cısı (Doç. Dr. Mehmet Kara, Dr. Gürol Banger, Dr. Akif Akkuş, EnginKocaman) diğer öğretim kurumlarında görev almıştır. Bir öğretim

103