5. бюллетень верховного суда 2010

АЛҚА

ҮЗІНДІЛЕР

ҮЗІНДІЛЕР

МАЗМҰНЫ

СОТ АКТІЛЕРІ

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының азаматтық жəне əкімшілік істер жөніндегі қадағалау сот алқасының қаулылары............4

СОТ АКТІЛЕРІ

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қылмыстық істер жөніндегі қадағалау сот алқасының қаулылары............................10

Атырау облысының соттары 2010 жылғы 1 тоқсандағы сот төрелігін жүзеге асыру

нəтижесін қорытындылады...........................19

Озық технологияларды игеруде Атырау облыстық соты соты алда келеді

.........................................................................21

СОТ ПРАКТИКАСЫНА СІЛТЕМЕ

СОДЕРЖАНИЕ

СУДЕБНЫЕ АКТЫ Постановления надзорной судебной коллегии по гражданским и административным делам Верховного Суда Республики Казахстан......22

СУДЕБНЫЕ АКТЫ

Постановления надзорной судебной коллегии по уголовным делам Верховного Суда Республики Казахстан....................................11

Применение некоторых норм уголовно- процессуального кодекса Республики Казахстан об обеспечении прав и свобод граждан в уголовном процессе......................50

Суды Атырауской области подвели итоги отправления правосудия за 1 квартал 2010 года.........................................................90

Электронная система правосудия

.........................................................................93

АНАЛИЗ.ТОЛКОВАНИЕ.ВЫВОДЫ.

ИЗВЛЕЧЕНИЯ

УКАЗАТЕЛЬ СУДЕБНОЙ ПРАКТИКИ


В МЕСТНЫХ СУДАХ

4ҚАЗАҚСТАН

РЕСПУБЛИКАСЫ

ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010

ҮЗІНДІЛЕР

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ

АЗАМАТТЫҚ ЖƏНЕ ƏКІМШІЛІК ІСТЕР ЖӨНІНДЕГІ ҚАДАҒАЛАУ СОТ АЛҚАСЫНАН

Тараптардың бірі сот мəжілісінің өтетін уақыты мен орны

туралы хабардар болмай, іс оның қатысуынсыз қаралған жағдайдасот шешімі бұзылуға жатады

қаулы №4гп-86-10

(үзінді)

Жеке көлік тұрақтары иелерінің қоғамдық бірлестігі (бұдан əрі-Қоғамдық бірлестік) Е.-ден 140 000 теңге алдын ала төлемнің (аванс), 88 917 теңге келтірілген шығынның, 22 800 теңге сот шығынының, 6 868 теңге мемлекеттік баж сомасын өндіру туралы сотқа талап арыз берген.

Алдын ала жасалған сатып алу-сату шартына сəйкес, жауапкер Е. Қостанай қаласының Герцен көшесінде орналасқан кеңсені жер учаскесімен қоса талапкердің меншігіне беруге міндеттенген. Талапкер сатып алатын мүлік үшін 140 000 теңге ал-дын ала төлем жасап, мүлікті иемдену құқығына ие болған жəне 88 917 теңгеге жөндеу жұмыстарын жүргізген. Алайда кейіннен жауапкер негізгі сатып алу-сату шар-тын жасаудан бас тартқанымен қоймай, осы мүлікті үшінші тұлғаның иелігіне бер-ген. Сондықтан талапкер АК-нің 9 жəне 440-баптарының негізінде талаптарын толық көлемде қанағаттандыруды сұрайды.

Қостанай қаласы № 2 сотының шешімімен Қоғамдық бірлестіктің талабы қанағаттандырылған, Қостанай облыстық соты азаматтық істер жөніндегі алқасының қаулысымен сот шешімі өзгеріссіз қалдырылған. Е.-ден Қоғамдық бірлестіктің пайдасы-на 140 000 теңге алдын ала төлем, 88 917 теңге шығын, 6 868 теңге мемлекеттік баж сомасы өндірілген.

Е. дау қаралған кезде өз мүддесін қорғау үшін тең іс жүргізу қүұқығын пайдалану мүмкіндігі болмағанын көрсетіп, аталған сот актілерін бұзу туралы сотқа өтініш бер-ген.

Жоғарғы Соттың қадағалау сот алқасы өтініштің уəждерін талқылап, іс материал-дарын зерттеп, Е.-нің өтініші төмендегі негіздерге орай қанағаттандырылуға жатады деген тұжырым жасады.

АІЖК-нің 387-бабына сəйкес, қадағалау тəртібімен заңды күшіне енген сот актілерін қайта қарауға материалдық немесе іс жүргізу құқығының елеулі түрде бұзылуы негіз бо-лып табылады.

АІЖК-нің 387-бабы 1-бөлігінің 2)тармақшасына сəйкес, сот мəжілісінің өтетін уақыты мен орны туралы хабардар болмаған тараптардың бірінің қатысуынсыз іс қаралған жағдайда, шағымның, қарсылықтың уəждеріне қарамастан сот шешімі бұзылуға жатады.

АІЖК-нің 129, 130, 132-баптарына сəйкес, іске қатысушы тұлғаларға сот мəжілісінің өтетін уақыты мен орны туралы хабарланады жəне сотқа шақырту қағазы жіберіледі.

5

БЮЛЛЕТЕН

Ь ВЕРХОВНОГО

СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010

ҮЗІНДІЛЕР

Шақырту қағазы шақырылушы азаматқа қолхат арқылы тапсырылып, шақыру қағазының түбіртегі сотқа қайтарылады.

Сот жауапкерге тиісті түрде хабарланғаны туралы көрсетіп, істі оның қатысуынсыз қараған. Іс материалдарына жауапкердің атына жазылған екі шақырту қағазы тіркел-ген, алайда аталған шақырту қағаздарын жауапкердің алғаны жөнінде қандайда бір белгі жоқ. Керісінше, шақырту қағаздарының жиегінде Е.-нің Ресей Федерациясына, Мəскеуге кеткені туралы оның туысы мен танысының сөздері жазылған.

Е. өтінішінде іс қаралған кезде Мəскеу қаласында көзіне операция жасатқанын, сотқа шақыртылғаны туралы туысынан естігенін, туысының шақырту қағазын бұның пəтерінің есігінің жапсарынан тауып алғанын, туысымен сөйлескеннен кейін дереу судьяның хатшысына телефон шалып, жағдайын айтқанын, судьяның хатшысы бұл келгенше іс қаралмайды деп сендіргенін көрсеткен. Алайда, емделуден кейін сотқа барған кезде оған сот шешімінің көшірмесі тапсырылған. Яғни сот мəжілісі оның қатысуынсыз өткен.

Бірінші сатыдағы сот шешіміне берген апелляциялық шағымында жауапкер өзінің орынды себеппен тұрғылықты жерінде болмағанының дəлелі ретінде көз аурулары ауруханасының анықтамасын, жол билеттерін тіркеген. Бұдан басқа, бұдан өндірілуі талап етілген 140 000 теңге тұрғын емес үй-жайды жалға беру есебінен алынған ақша екенін көрсетіп, жалға беру туралы шартты қоса тіркеген. Сондай-ақ, үй-жайды жөндеуді өз есебінен жасатқанын көрсеткен.

Аталған мəн-жайларды апелляциялық алқа тексермеген жəне қаулыда оған тиісті баға бермеген.

Осы айтылғандарға орай, жауапкерге істің болатын уақыты мен орны жөнінде тиісінше хабарламау, оған талап арыздың көшірмесін тапсырмау жауапкердің сот мəжілісіне қатыспауына жəне оның уəждеріне дұрыс баға бермеуге əкеліп соққан. Іс жауапкердің уəждері ескерілмей, біржақты қаралған, яғни тараптардың іс қарауға тең қатысу принципі бұзылған.

Жоғарғы Соттың қадағалау сот алқасы азаматтық сот ісін жүргізудің осы принципінің сипатын жəне маңыздылығын ескеріп, АІЖК-нің 23-бабына сəйкес, іс бойынша шығарылған сот актілері бұзылып, іс жаңадан сот қарауына жіберілуге жа-тады.

Істі жаңадан қараған кезде сот тиісінше сотқа дейінгі дайындық жүргізуі , яғни жау-апкерге талап арыздың көшірмесін тапсырып, талап арыз туралы пікірін беру туралы ұсыныс жасауы керек. Содан кейін талапкер мен жауапкердің уəждерін тексеріп, іс жүргізу жəне материалдық құқық нормаларына сəйкес заңды шешім шығаруы тиіс.

Осы айтылғандардың негізінде жəне АІЖК-нің 368-бабы 4-бөлігінің 2) тармақшасын басшылыққа алып, Жоғарғы Соттың қадағалау сот алқасы Қостанай қаласы №2 сотының шешімін бұзып, істі осы соттың қайтадан қарауына жолдауға, Е.-нің өтінішін қанағаттандыруға қаулы етті.

6ҚАЗАҚСТАН


ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010

ҮЗІНДІЛЕР

Таратылған заңды тұлғада мүліктің болмауы немесе жеткіліксіз болуы салдарынан төлемдер капиталдандырылмаған жағдайда өмір мен денсаулыққа келтірілген зиянды мемлекет өтейді

қаулы №4гп-190-10(үзінді)

Талапкер А. 1985-1995 жылдар аралығында Қарқаралы ауданы «Казсельхозтехни-ка» ондірістік қоғамында, кейіннен «Агропромтехника» АҚ-да жанар-жағармай аппара-тында реттеуші жұмысын атқарып жүріп, өкпе-тыныс жолдарыньң ауруына шалдығып, кəсіптік ауруға ұшырауына байланысты жауапкер Қазақстан Республикасыньң Еңбек жəне халықты əлеуметтік қорғау министрлігінен денсаулығына келген зиянды өндіру туралы сотқа талап арыз берген.

Іс соттың қарауында бірнеше рет болған.Істің соңғы қарауында Қарқаралы аудандық сотының шешімімен А.-ның талап

арызы қанағаттандырусыз қалдырылған.Қараганды облыстык сотыньң азаматтық істер жөніндегі сот алқасының

қаулысымен сот шешімі өзгеріссіз қалдырылған.Іc бойынша прокурор наразылық келтіріп, сот актілері заң талаптарына қайшы

қабылданғандықтан, оларды бұзып, icтi сотқа қайта қарауға жолдауды сұраған.Жоғарғы Соттың қадағалау сот алқасы іс материалдарын зерттеп, сот актілері

төмендеп негіздерге байланысты бұзылуға жатады деген қорытынды жасады.А. күнделікті жұмысын атқарып жүріп енбек жарақатын алған. Оньң денсаулығына

келген зақым туралы Н-1 нысандагы акт толтырылып, 1996 жылға дейін еңбек қабілеті төмендегені үшін оған «Казсельхозтехника» ендірістік қоғамы, кейіннен «Агропро-мтехника» АҚ-нан өтемақы төлеп келген. Алайда, 1996 жылдан бастап өтемақы те-лену тоқтатылған. «Агропромтехника» АҚ банкроттыққа ұшырап, талапкер мемле-кеттік органдарға өтемақы төлеу туралы бойынша бірнеше рет шағымданған, 6ipaқ шағымынан еш нəтиже болмағандыктан, жауапкерден денсаулыгына келген зиянның өтемақысын өндіруді сұрап сотқа жүгінген.

Алайда, сот сатылары А. конкурстық баскарушыға бірінші кезектегі кредиторлар тізіміне кіргізуді талап етпеген, сол себепті конкурстық басқарушы оған тиісті төлемақыны қорландыру (капиталдандыру) жасамаған деп, сонымен катар, талапкердің eкі ай мер-зім ішінде кредиторлардың тізіміне кіруге мүмкіндігі болуына карамастан, өз тарапы-нан конкурстық баскарушыға шағымданбай, тізімге кіру құқығын пайдаланбаган деген уəжбен сот оның талап арызын қанағаттандырусыз қалдырған.

АК-нің 945-бабыньң 2 жəне 3-тармақтарыньң талаптары бойынша, өмір мен денсаулыққа келтірілген зиян үшін белгіленген тəртіппен жауапты болып танылған заңды тұлға таратылған жағдайда тиісті төлемдер заң немесе өзге де нормативтік құқықтық актілермен белгіленген ережелер бойынша оларды жəбірленушіге төлеу үшін каптиалдандырылуы тиіс.

Таратылған заңды тұлғада мүліктің болмауы немесе жеткіліксіз болуы себепті төлемдерді капиталдандыруды жүргізу мүмкін болмаған жағдайларда тағайындалған сомаларды жəбірленушіге заң актілерінде белгіленген тəртіппен мемлекет төлейді.

Аталған жағдай, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотыньң 2005 жылғы 28 қазандағы «Банкроттық салдарынан занды тұлғаны тарату кезінде азаматтардың өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды өтеу заңнамасын қолдану тəжірибесі туралы» № 4 нормативтік каулысыньң 8-тармағында да қарастырылған.

7

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010

ҮЗІНДІЛЕР

Осыған байланысты, А.-ның талап арызбен мемлекеттікк орган -Қазақстан Рес-публикасы Еңбек жəне халықты əлеуметт1к қоргау министрлігіне шағымдануы негізді.

Сонымен қатар, сот сатылары тарапынан А.-ға «Агропромтехника» АҚ-нан, атал-мыш өнеркəсіп орталығы банкрот болып табылғанға дей1н, яғни 1985 жылдан 1996 жылға дейін денсаулыққа келген зиянньң өтемақысы теленіп отырылғандығы ескеріл-меген. Ол туралы онеркəсіптің бухгалтерік ic қағаздарында құжаттар бар болғандығы ескерілмеген.

Сондай-ақ А.-ның кредиторлар тізіміне кірмеуі -«Агропромтехника» АҚ конкурстық басқарушысынын, тікелей кінəсінен болып отыр.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотыньң «Банкроттық салдарынан занды тұлғаны тарату кезінде азаматтардың өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды өтеу заңнамасын қолдану тəжірибесі туралы» № 4 нормативтік каулысыньң 8-тармағына сəйкес, мерзімдік төлемдерді капиталға айналдыру конкурстық баскарушының кінəсінан жүргізілмесе жəне бұл қателікті сот конкурстық ic жүргізуді аяқтау тура-лы ұйғарым шығарған кезде түземесе немесе кəсіби ауруға шалдығуы салдарынан азаматтың еңбек ету қабілетін жоғалтқандығы заңды тұлға банкроттық негіз бойынша таратылғаннан кейін анықталса, азамат заңмен белгіленген тəртіпте зиянды етеу тура-лы талаппен сотқа жүгінуге құқылы деп көрсетілген.

Бірақ істі қарау барысында аталған заң талаптары сот назарынан тыс калған. Бұл жағдайда осы ic бойынша қабылданған сот актілерін заңды жəне орынды деп тануга болмайды, сондықтан олар бұзылуға, ал ic 6ірінші сатыдағы соттьщң жаңадан қарауына жіберуге жатады.

Азаматтық істі қайта қарау барысында жоғарыда аталған кемшіліктерді жойып, «Банкроттық салдарынан занды тұлғаны тарату кезінде азаматтардың өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды өтеу заңнамасын қолдану тəжірибесі туралы» Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотыньң 2005 жылғы 28 қазандағы № 4 нормативтік каулысыньң 3-тармағы мен «Банкроттық туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 77-бабының 1-тармағына сəйкес, Қазақстан Республикасы Еңбек жəне халықты əлеуметтік қорғау министрлігі мамандарыньң қатысуымен А.-ның пайдасына аталған өтемақыны өндіру, оның тиісті есептеулерін жүргізу тəртіптерін тексеріп, заң талаптарына сай шешім қабылдау қажет.

А1ЖК-нің 388-бабыньң 3-тармағына сəйкес, қадағалау наразылығын келтіру ту-ралы өтініш прокурорға белгіленген мерзім сақтала отырып берілсе, бipaқ ол бойынша шешім қабылданбаса, сот наразылык келтіру мерзімін ұзартады.

А.-ның 2008 жылғы 4 маусымда занды күшіне енген сот шешіміне қадағалау наразылығын келтіру туралы өтініші Бас прокуратураға 2009 жылғы 18 наурызда, ягни 6ip жылдық мерзім ішінде тускен. Қарағанды облысының прокуроры Қарағанды облыстьқ сотыньң қадағалау алқасына наразылық келтіріп, сот наразылықты қанағаттандырусыз қалдырған.

2009 жылғы 15 желтоксанда аталған ic бойынша Бас прокуратура Қарағанды облыстық сотының қадағалау алқасына наразылық келтіріп, Қазақстан Республикасының Қылмыстық, Қылмыстық ic жүргізу жəне Азаматтық ic жүргізу кодекстеріне өзгерістер енгізілуіне байланысты наразылық кері қайтарылған.

Бұл тұрғыда наразылық келтіру мерзімі ұзартылуға жатады.Осы айтылғандардың негізінде жəне АІЖК-нің 398-бабы 4-бөлігінің 2) тармағының

талаптарын басшылыққа алып, Жоғарғы Соттың қадағалау сот алқасы наразылық келтіру мерзімін ұзартуға, аудандьқ соттың шешімін, облыстық соттың азаматтық істер жөніндегі алкасының қаулысын бұзып, icтi бірінші сатыдағы соттьң жаңадан қарауына жолдауға, наразылықты қанағаттандыруға қаулы етті.

8ҚАЗАҚСТАН


ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010

ҮЗІНДІЛЕР

Ұжымдық шарттың тарабы болып табылмайтын талапкероған енгізілген өзгерістерді даулауға құқылы емес

қаулы №4гп-119-10

(үзінді)

2007 жылғы 15 қазанда «Жылуэнерго» МҚК-нің электр қуаты орталығында оқыс оқиғаның нəтижесінде И,.М. қайтыс болған.

«Еңбек қауіпсіздігі жəне оны қорғау» туралы Заңға сəйкес, өндірістегі оқыс оқиға немесе кəсіби ауру нəтижесінде қызметкер қайтыс болған жағдайда он жылдық жалақы мөлшерінде төлем төленуі тиіс. МҚК-нің 2004-2006 жылғы ұжымдық шартының 12.4.1-тармағында заңда қарастырылған жеңілдіктер мен өтемақылар белгіленген. Қайтыс болған жұмысшылардың балалары Б., Н. шарттың осы ережелеріне сүйеніп, өздеріне тиесілі өтемақыны төлеуді сұраған. Жауапкер ұжымдық шартқа қосымша келісімге сіл-теме жасап, олардың талабын орындаудан бас тартқан.

Б.. мен Н. 2004 жылғы 22 желтоқсандағы ұжымдық шартқа қосымша келісімді жа-рамсыз жəне заңсыз деп тану туралы «Жылуэнерго» МҚК-на қарсы сотқа талап арыз берген. Олар шартқа қосымша келісім заңды рəсімдері бұзылып қабылданған, соны-мен қатар, оларға он жалақы мөлшерінде төлемақы төлеу жауапкершілігінен құтылу үшін қосымша келісім əдейі 2008 жылғы сəуірде, яғни оқыс оқиға болғаннан кейін қабылданған деп санайды.

Семей қалалық сотының шешімімен Б. мен Н.-нің талап арыздарын қанағаттандырудан бас тартылған. Шығыс Қазақстан облыстық соты азаматтық істер жөніндегі алқасының қаулысымен сот шешімі өзгеріссіз қалдырылған.

Шығыс Қазақстан облыстық соты қадағалау алқасының қаулысымен бірінші сатыдағы сот шешімі мен апелляциялық алқаның қаулысы бұзылып, Б. ме. Н.-ның талап арыздары қанағаттандырылып, «Жылуэнерго» МҚК-нің еңбек ұжымының жалпы жина-лысында қабылданған ұжымдық шартқа қосымша келісім жарамсыз деп танылған.

«Жылуэнерго» МҚК-нің заңды өкілі Г. қадағалау сатысының қаулысымен келіспей, оны заңсыз жəне негізсіз деп тану туралы өтініш берген. Ол өтінішінде ұжымдық шарт қолданыстағы еңбек заңнамасына сəйкес қабылданғанын, сондай-ақ «Қызметкер еңбек (қызмет) міндеттерін атқарған кезде оның өмірі мен денсаулығына зиян келтіргені үшін жұмыс берушінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру туралы» Қазақстан Республикасы Заңында жұмыс берушінің сақтандыру бойынша белгіленген жауапкершілігіне орай талапкерлерге асыраушысының қайтыс болуына байланысты төлемақы төленгенін, онымен қоса, жерлеуді ұйымдастыруға ерікті көмек көрсетілгенін, сот шешімі бойынша моральдық зиян төленгенін көрсеткен.

Жауапкерлердің өкілі Ж. өтініш уəждерімен келіспей, 2007 жылғы 1 мау-сымда қолданысқа енген Еңбек кодексінде бұрын қабылданған ұжымдық шарт-та қарастырылған əлеуметтік кепілдіктер , жеңілдіктер жəне өтемақыларды шектеу жөніндегі императивтік нормалар жоқ, аталған ұжымдық шартқа енгізілген өзгерістер еңбек ұжымымен келісілмеген жəне ол өзгерістер Шығыс Қазақстан облысы бойынша Мемлекеттік еңбек инспекциясына жіберілмеген деп көрсетеді.

Жоғарғы Соттың қадағалау сот алқасы өтініштің, өтінішке қарсы пікірдің уəждерін талқылап, іс материалдарын зерттеп, облыстық соттың қадағалау алқасының қаулысы төмендегі негіздерге орай бұзылуға жатады деп санайды.

9

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010

ҮЗІНДІЛЕР

2-269

Облыстық соттың қадағалау алқасы іс бойынша сот актілерін бұзып, талапты қанағаттандыру туралы шешім қабылдаған кезде, ұжымдық шарт еңбек ұжымының конференциясында қабылданғандықтан, оған енгізілген өзгерістер де сол деңгейде, яғни конференцияда қабылдануы тиіс деп санаған.

Бұл ретте қадағалау алқасы іс материалдарын жəне қолданыстағы заңнаманы тиісінше бағаламай тұжырым жасаған. Алқа аталған ұжымдық шарттың «Коллектив-тік шарттар туралы» Заңы қолданыста болған кезде қабылданып, оған өзгерістер Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі қолданысқа болғанда енгізілгенін назарға алмаған.

Ұжымдық келіссөздер жүргізу, ұжымдық шарттар дайындау жəне қабылдау тəртіптері Еңбек кодексінің 282-бабымен реттелген. Осы баптың 6-тармағына сəйкес, ұжымдық шартқа өзгерістер мен толықтырулар енгізу тек тараптардың өзара келісімі-мен, шарт жасау үшін белгіленген тəртіпте жүзеге асырылады.

Ұжымдық шарттың 1.6.-тармағына сəйкес, ұжымдық шартта қарастырылған мəселелер бойынша Қазақстан Республикасының заңдары өзгерген жағдайда, шартқа қол қойған тараптар тиісті өзгерістер мен толықтырулар енгізеді.

«Жылуэнерго» МҚК-нің «Жылуэнерго» МҚК-нің кəсіподағының төрағасы К. сот мəжілісінде ұжымдық шартқа өзгерістер енгізу туралы мəселе 2007 жылғы маусымда кəсіподақ отырысында талқыланып, келісім алынғаннан кейін қосымша келісімге қол қойылғанын көрсеткен.

Еңбек кодексінің 285-бабының 3-тармағына сəйкес, ұжымдық шарт жұмыс беруші мен қызметкерлердің атынан жасалатындықтан оның ережелері екі тарап үшін бірдей міндетті.

АК-нің 9-бабына сəйкес, тараптардың бұзылған құқығы заңмен қорғалуға жатады. Ал талапкерлер ұжымдық шарт пен оған қосымша келісімнің тараптары болып табыл-майды, сондықтан рəсімдік мəселелер бойынша шарт пен қосымша келісімді даулауға құқылы емес. Талапкерлердің мүдделері асыраушысын жоғалтуына байланысты бел-гілі бір төлемдерді алуға байланысты. Сондықтан сот шартқа қосымша келісімді даулау құқығы марқұм болған И. мен Ж.-ның жеке өздеріне тиесілі, ол мұрагерлеріне ауыспай-ды деп дұрыс тұжырым жасаған. Облыстық соттың қадағалау алқасы соттың бұл уəжін жоққа шығармаған.

Бұнымен қоса, марқұм болғандардың он айлық жалақысы көлеміндегі соманы өндіру туралы заңды күшіне енген сот шешімі бар, шешім кредиторлардың талаптарының тізбесіне енгізілген.

Осы мəн жайлар облыстық соттың қадағалау алқасының материалдық құқық нор-маларын дұрыс қолданбағанын көрсетеді, яғни оның шешімін заңды жəне негізді деп санауға болмайды, сондықтан АІЖК-нің 364-бабы 1-бөлігінің 4)тармақшасына, 365-бабының 1)тармақшасына сəйкес, қадағалау алқасының қаулысы бұзылуға жатады.

АІЖК-нің 364-бабы 4-бөлігінің 4)тармақшасын басшылыққа алып, Жоғарғы Соттың қадағалау сот алқасы Шығыс Қазақстан облыстық соты қадағалау алқасының қаулысын бұзып, Семей қалалық сотының шешімі мен Шығыс Қазақстан облыстық соты азаматтық істер жөніндегі алқасыны қаулысын күшінде қалдыруға, өтінішті қанағаттандыруға қаулы етті.

1010ҚАЗАҚСТАН


ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010

ҮЗІНДІЛЕР

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢҚЫЛМЫСТЫҚ ІСТЕР ЖӨНІНДЕГІ ҚАДАҒАЛАУ СОТ АЛҚАСЫНАН

Қылмыс жасауға оқталғаны үшін жазаның мерзімі мен мөлшері жазаның неғүрлым қатаң түрінің ең жоғары мерзімі немесе

мөлшерінің төрттен үшінен аспауы керек

қаулы № 4у-87-10 (үзінді)

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қадағалау сот алқасы сотталған Б.-ның өтінішін қылмыстық істі алдырту арқылы ҚІЖК-нің 463 бабының негізінде алдын-ала қарады.

Алматы қалалық сотының қылмыстық істер жөніндегі алқасының қаулысымен өзгеріссіз қалдырылған Алматы қаласы № 2 Əуезов аудандық сотының үкімімен:

Б., бұрын 2001 жылы 10 тамызда ҚК-нің 120-бабының 2-бөлігінің «а» тармағымен 5 жылға бас бостандығынан айыруға сотталған, ҚК-нің 70-бабына сəйкес, 2 жылға шартты түрде босатылған;

- ҚК-нің 178-бабы 2 бөлігінің «в,г» тармағымен мүлкін тəркілеп, 5 жылға бас бостандығынан айыруға, жазаны түзеу колониясының қатаң режимінде өтеуге сотталған;

ҚК-нің 13-бабы 2-бөлігінің «б» тармағына сəйкес, Б.-ның іс-əрекетінде қылмыстың қауіпті қайталануы танылған.

Сот үкімімен Б. алдын ала сөз байласқан адамдар тобы болып, қоймаға (автокөлікке) заңсыз кірумен жасалған тонау үшін айыпты деп танылған.

Алматы қалалық сотының қадағалау алқасының қаулысымен үкім мен қаулы өзгертілген., Б.-ның əрекеті ҚК-нің 178-бабы 2-бөлігі «в,г» тармағынан ҚК-нің 24-бабының 3 бөлігі, 175-бабы 2 бөлігінің «а,в» тармақтарына қайта сараланып, оған 4 жыл бас бостандығынан айыру жазасы белгіленген.

Сотталған Б. өтінішінде кінəсін мойындап, қылмыс аяқталмағандықтан келтірілген залал жоқтығын, қылмыс дəрежесінің жеңілдігін көрсетіп, ҚК-нің 68-бабының 1 бөлігі негізінде қылмыстық істі қысқартуды немесе жаза мөлшерін төмендетуді сүраған.

Қылмыстық істің материалдарын зерттеп, сотталғанның өтініштегі уəждерін тал-дап, Жоғарғы Соттың қадағалау сот алқасы төмендегідей тұжырым жасады.

Б.-ның қылмысы жан-жақты дəлелденген, оның ҚК-нің 24-бабының 3 бөлігі, 175-бабы 2 бөлігінің «а,в» тармақтарымен 4 жылға бас бостандығынан айыруға сотталғаны заңды. Сотталған қылмыстың дəлелденіп, дəрежеленуі бойынша талас тудырмайды.

ҚК-нің 56-бабының 3-бөлігіне сəйкес, қылмыс жасауға оқталғаны үшін жазаның мерзімі мен мөлшері ҚК-нің ерекше бөліміндегі тиісті бапта қарастырылған жазаның неғүрлым қатаң түрінің ең жоғары мерзімі немесе мөлшерінің төрттен үшінен аспауы керек.

Сондықтан сотталған Б.-ның өтініші қадағалау тəртібімен қайта қаралуға, қалалық соттың қадағалау алқасының 4 жыл бас бостандығынан айыру жазасын тағайындау туралы қаулысы өзгертілуге жатады. Б.-ға қылмыс жасауға оқталғаны үшін 3 жыл 9 айдан аспайтын бас бостандығынан айыру жазасы тағайындалуы тиіс

1111

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010

ҮЗІНДІЛЕР

Осының негізінде, ҚІЖК-нің 459-бабы 1-бөлігінің 4-тармағын басшылыққа алып, жоғарғы соттың қадағалау сот алқасы Алматы қаласы

№ 2 Əуезов аудандық сотының үкіміне, Алматы қалалық соты қылмыстық істер жөніндегі алқасының жəне Алматы қалалық соты қадағалау алқасының қаулыларына сотталған Б.-ның келтірген өтініші бойынша қадағалау іс жүргізуін қозғауға қаулы етті.

Қаулы Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қадағалау сот алқасына қарау үшін берілді.

Соттылығы алынып тасталған адамның əрекетінде қылмыстың қауіпті қайталануы бар деп сот қате тұжырым

жасағанқаулы № 4у-319-10

(үзінді)

Қызылорда қалалық сотының үкімімен: А., бұрын сотталған, 2003 жылы 13 нау-рызда ҚК-нің 24-бабының 3-бөлігі, ҚК-нің 175-бабы 2-бөлігінің «б» тармағымен 2 жылға бас бостандығынан айыруға сотталып, ҚК-нің 63-бабы негізінде жаза шарты деп сана-лып, 2 жыл сынақ мерзімі белгіленген;

2004 жылы 12 қазанда шарты түрде сотталудың күші жойылып, 2 жылға бас бостандығынан айыруға;

2006 жылы 21 желтоқсанда ҚК-нің 175-бабы 2-бөлігінің «б» тармағымен 1 жыл 8 айға бас бостандығынан айыруға, ҚК-нің 60-бабы негізінде тупкілікті 2 жылға бас бостандығынан айыруға, сотталған, əрекетінде қылмыстың қайталануы бар деп танылған, 2008 жылы 5 мамырда 3 ай 5 күн мерзімінен бұрын шартты түрде босатылған;

ҚК-нің 175-бабы 3-бөлігінің «в» тармағымен мүлкін тəркілеп, 3 жылға бас бостандығынан айыруға, ҚК-нің 259-бабының 1-бөлігімен 6 айға бас бостандығынан айыруға, ҚК-нің 58-бабының 3-бөлігі негізінде 3 жылға бас бостандығынынан айыруға, ҚК-нің 60-бабына сəйкес, түпкілікті жаза 3 жыл 4 айға бас бостандығынын айыруға тағайындалып, жазаны түзеу колониясының қатаң режимінде өтеуге сотталған.

ҚК-нің 13-бабының 2-бөлігінің «б» тармағына сəйкес, А. -ның əрекетінде қылмыстың қауіпті қайталануы бар деп танылған.

Сот үкімімен А. бұрын екі рет сотталған бола түра бірнеше рет ұрлық жасағаны жəне сату мақсатынсыз көп мөлшерде, салмағы 0,19 грамм «героин» есірткі затын заңсыз иемденіп сақтағаны үшін кінəлі деп танылған.

Іс апелляциялық тəртіпте қаралмаған.Сотталған А. мен оның қорғаушысы өтініштерінде тағылған айып пен жасалған

қылмысты теріске шығармай, ҚК-нің 60-бабы дұрыс қолданылмаған деп санап, үкімді өзгертуді сұраған.

Жоғарғы Соттың қадағалау сот алқасы қылмыстық істі зерттеп, өтініштің уəждерін талдап, төмендегідей тұжырым жасады.

Қылмыстын дəлелденуі мен дəрежеленуі талас тудырмайды.ҚК-нің 60-бабының 1-бөлігіне сəйкес, егер сотталған адам үкім шығарылғаннан

кейін, бірақ жазаны толық өтегенге дейін жаңадан қылмыс жасаса, сот соңғы үкім



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010

ҮЗІНДІЛЕР

бойынша тағайындалған жазаға алдыңғы үкім бойынша жазаның өтелмеген бөлігін толық немесе ішінара қосуы керек.

«Бас бостандығынан айыру жазасын тағайындаудың кейбір мəселелері туралы» Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2001 жылғы 19 қазандағы № 15 норма-тивтік қаулысының 20-тармақшасына сəйкес, ҚК-нің 70-бабында көрсетілген негіздер бойынша мерзімнен бұрын шартты түрде босатылған кезде сотталған оны өтеуден мерзімнен бұрын шартты түрде босатылған жазаның бөлігі есептеледі. Сотталған А. мерзімінен 3 ай 5 күн бұрын босатылған.

Сондықтан сотталған А.-ға жасаған қылмысы үшін 3 жыл 3 ай 5 күннен аспайтын бас бостандығынан айыру жазасы тағайындалуы тиіс, ал оған сот үкімімен 3 жыл 4 ай бас бостандығынан айыру жазасы тағайындалған.

Сонымен қатар, 2006 жылғы 9 қаңтардағы «Қазақстан Республикасының Тəуелсіздік күнін мерекелеуге байланысты рақымшылық жасау туралы» Заңының 15 -бабына сəйкес, А.-ның 2003 жылғы 13 наурыздағы с ҚК-нің 24-бабының 3-бөлігі, ҚК-нің 175-бабының 2-бөлігінің «б» тармағымен тағайындалған соттылығы орта дəрежедегі қылмысқа жатқандықтан алынып тасталады.

Осыған орай, А.-ны бұрын екі рет ұрлық үшін сотталған адам жəне оның əрекетінде қылмыстың қауіпті қайталануы бар деген сот тұжырымы қате. Сол себепті А. мен оның қорғаушысының өтініштері бойынша қылмыстық іс қадағалау тəртібінде қаралуға жатады.

ҚІЖК-нің 459-бабы 1-бөлігінің 4-тармағын басшылыққа альп, Жоғарғы Соттың қадағалау сот алқасы сотталған А.-ның мен қорғаушысының Қызылорда қалалық сотының үкіміне келтірген өтініштері бойынша қадағалау іс жүргізуін қозғау, қаулыны Жоғарғы Соттың қылмыстық істер жөніндегі қадағалау сот алқасына қарау үшін жіберу туралы қаулы етті.

Сотталған жəбірленушіні қасақана өлтіру мақсатында оқ атқан деген сот тұжырымы тек болжамға негізделген

қаулы № 2а- 103 - 10 (үзінді)

Оңтүстік Қазақстан облыстық сотының 2010 жылғы 19 қантардағы үкімімен: У., бұрын сотталмаған, ҚК-нің 257-бабының 3-бөлігімен кінəсіз деп танылып, əрекетінде бұл қылмыс

құрамының болмауына байланысты ақталған;ҚК-нің 24-бабының 3-бөлігімен, 96-бабы 2-бөлігінің «и» тармағымен 9 жылға бас

бостандығынан айыруға, жазаны жалпы режимдегі тəрбиелеу колониясында өтеуге сотталған.

Үкім бойынша кəмелетке толмаған У. атыс қаруын қолданып, бұзақылық ниет-пен жəбірленуші Т.-ны қасақана өлтіру мақсатында оған оқ атқаны үшін айыпты деп танылған.

Апелляциялық шағымдарында сотталған У.-дың занды өкілі мен қорғаушысы үкіммен келіспей, сотталғанның адам өлтіруге оқталғаны туралы айып дəлелденбеген деп санайды, сондықтан үкімді бұзып, сотталған У.-ды ҚК-нің 24- бабының 3 бөлігі,

1313

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010

ҮЗІНДІЛЕР

96- бабы 2 бөлігінің «и» тармағы бойынша ақтап, оны ҚК-нің 257 -бабының 3 бөлігімен айыпты деп тануды сұраған.

Сотталғанның жағдайын ауырлататын наразылық немесе шағым келтірілмеген-діктен, оның апелляциялық сатыдағы соттың отырысына қатысу жөніндегі өтініші қанағаттандырусыз қалдырылды.

Жəбірленуші Т. сотқа берген арызында сотталғанды кешіргенін көрсеткен.Сотталғанның қорғаушысының, қоғамдық корғаушысының, заңды өкілінің

апелляциялық шағымды қолдаған сөздерін, Бас прокурордың көмекшісінің үкімді өзгертіп, У.-дың қылмыстық əрекеттерін ҚК-нің 24-бабының 3-бөлігі, 96-бабы 2-бөлігінің «и» тармағынан ҚК-нің 257-бабының 3-бөлігіне ауыстырып қайта дəрежелеп, осы бап бойынша оған 4 жыл бас бостандығынан айыру жазасын тағайындау туралы пікірін тыңдап, іс материалдарын тексеріп жəне шағымды талқылап, Жоғарғы Соттың қадағалау сот алқасы төмендегідей тұжырым жасады.

Сотталған У.-дың бұзақылық ниетпен атыс қарудан оқ атып, жəбірленуші Т.-ның оң қолын жарақаттап, денсаулығына жеңіл зиян келтіргені іс бойынша зерттелген объек-тивті дəлелдемелер жиынтығымен жан-жақты бекітілген.

Сонымен қатар, бірінші сатыдағы соттың сотталған У. жəбірленушіні қасақана өлтіру мақсатында оған оқ атқан деген тұжырымы тек қана болжамға негізделген.

Сотталған У. жауаптарында жəбірленушіні қасақана өлтіру ниеті болмағанын, Т.-ны корқытпақшы болып бір рет жерге қаратып оқ атқанын көрсеткен.

Оның жауаптары іс материалдарымен теріске шығарылмайды, керісінше, кейбір деректермен қуатталады.

Жəбірленуші Т. мылтық дауысын естіп, қорыққанынан үйлердің артына қашып кеткенін, кім мылтық атқанын көрмегенін айтқан.

Сот-дəрігерлік сарапшы жəбірленуші Т.-ның оң қолының білек тұсында төрт үстірт жарақат іздері бар екенін, ол жарақаттар жеңіл дене жарақаттары қатарына жататы-нын көрсеткен.

Жоғарыдағы келтірілген мəн-жайлардың негізінде У. жөніндегі сот үкімі өзгертілуге, яғни оның қылмыстық əрекеттері ҚК-нің 24-бабының 3-бөлігі, 96-бабы 2-бөлігінің «и» тармағынан ҚК-нің 257-бабының 3-бөлігіне қайта дəрежеленуге жатады.

У.-ға жаза мөлшерін белгілегенде жасаған қылмысының сипаты мен қауіптілік дəрежесі, оның жастығы, бұрын сотталмағаны ескерілуі керек.

ҚІЖК-нің 411-423 баптарын басшылыққа алып, Жоғарғы Соттың қадағалау сот алқасы Оңтүстік Қазақстан облыстық сотының У.-ға қатысты үкімін өзгерту,

Оның қылмыстық əрекеттерін ҚК-нің 24-бабының 3-бөлігі, 96-бабы 2-бөлігінің «и» тармағынан ҚК-нің 257-бабының 3-бөлігіне қайта дəрежелеп, осы бап бойынша оған 4 жыл бас бостандығынан айыру жазасын тағайындау, үкімнің басқа бөлігін өзгеріссіз қалдыру туралы қаулы етті.



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010

АЛҚАБИЛЕРДІҢ ҚАТЫСУЫМЕН ҚАРАЛҒАН ІСТЕР

Сот алқа билердің қатысумен іс қарағанда ҚК-нің 370-бабының, 560- бабының 3-бөлігінің, 568-бабының

1-бөлігінің талаптарының бұзылуына жол берген

қаулы № 2а-128-10

(үзінді)

Маңғыстау облыстық соты алқа билердің қатысуымен С.-ға қатысты қылмыстық істі қараған. Ол:

- 21.07.2005 жылы облыстық соттың апелляциялық, қадағалау алқалары өзгерткен соттың үкімімен ҚК 24-бабының 3 -бөлігі, 120- бабының 1-бөлігімен 1 жыл 6 ай бас бостандығынан айыруға шартты түрде сотталған;

- ҚК 96-бабы 2- бөлігінің «ж,и» тармақтарымен, 24- бабының 3- бөлігі, 96-бабы 2- бөлігінің «а,ж,и» тармақтарымен кінəсіз деп танылып, ақталған.

С. мас күйінде, бұзақылық ниетпен, алдын-ала тергеуде анықталмаған адамдар-мен сөз байласып, қасақана қаза келтіру мақсатында жəбірленушілер Р. мен А.-ны еш себепсіз тепкілеп, ұрып-соққан. Ауыр дене жарақаты салдарынан жəбірленуші Р. оқиға болған жерде қайтыс болған, ал жəбірленуші А. облыстық ауыруханаға жеткізіліп, дəрігерлік көмек көрсетілуінің арқасында тірі қалған.

Апелляциялық наразылығында прокурор соттың үкімімен келіспей, сот алқа билердің қатысумен іс қарағанда ҚК-нің 370-бабының, 560- бабының 3- бөлігінің, 568-бабының 1-бөлігінің талаптарының бұзылуына жол беріп, басқа алқа билерге ықпал ету мақсатында жарамсыз деп танылуы тиіс дəлелдер жөніндегі қорғаушының өтінішін судья алқа билердің қатысуымен қарағанын, дəлелдерді жарамсыз деп тану туралы қаулыны жариялағанда ғана алқа билерді залдан шығарғанын, кеңесу бөлмесіне алқа билердің де бірге кіргенін, сот мəжілісінде алқа би Ж. басқа алқа билерге ықпал ету мақсатында құқық қорғау орындарына деген теріс пікірін білдіріп, өз ойын ашық айтып отырғанын, алайда, төрағалық етуші судья оған ескерту жасамай, мəжіліс соңында заңды түсіндірумен ғана шектелгенін, сонымен қатар алқа билер К., Ж., Б., жəне Е.-нің əкімшілік жауапкершілікке тартылғандары анықталғанын көрсетіп, ақтау үкімін бұзып, істі қайта қарауға жіберуді сұрайды.

Жоғарғы Соттың қадағалау сот алқасы қылмыстық істің материалдарын зерттеп, ақталған С. жөніндегі сот үкімі қылмыстық іс жүргізу заңдары талаптарының сот терге-уінде елеулі түрде бұзылуына байланысты бұзылып, қылмыстық іс сотқа қайта қарауға жіберілуге жатады деген тұжырым жасады.

Алқа билердің қатысуымен қылмыстық іс қараған кезде төрағалық етуші судья іс қараудың ерекшеліктеріне баса назар аударып, қылмыстық іс жүргізу заңдарының талаптарын бұлжытпай орындауы тиіс.

Алайда, С. жөніндегі қылмыстық істі алқа билердің қатысуымен қараған кезде төрағалық етуші судья қылмыстық іс жүргізу заңдарының елеулі түрде бұзылуына жол берген.

ҚІЖК 551-бабының 5-бөлігіне сəйкес, істі қарауға қатысу үшін іріктеу кезінде алқабиге кандидат өзіне қойылған сұрақтарға шын жауап беруі, сондай-ақ оның тала-бы бойынша өзі туралы жəне іске қатысушы басқа адамдармен қатынастары туралы қажетті өзге де ақпараттар беруге тиіс екенін төрағалық етуші оған түсіндіруі қажет.

1515

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010


Басты сот талқылауының хаттамасына қарағанда төрағалық етуші осы заң тала-бын алқа биге кандидаттарға түсіндірмеген жəне оларға жеке бастарының тазалығына күмəн туғызатын жағдайларды анықтау мақсатында сұрақтар қоймаған.

Осының салдарынан іріктелініп алынған алқа билер құрамына бұрын əкімшілік жауапқа тартылған адамдар кірген. Іске алқа би К.-ның əкімшілік жауапқа тартылғаны туралы сот қаулысы, Ж.-ның мас күйінде көшеде ұсталғаны туралы полиция қызметкерінің рапорты тіркелген.

Бұл жағдайлар төрағалық етушінің сот құрамына кірген алқа билердің тек заң талабына сай болуымен қатар (бұрын сотталмағандығы, қылмыстық жауапқа тартылмағандығы), моральдық жəне этикалық жағынан кіршіксіз тазалылығын да анықтау үшін əрекеттер жасамағанын көрсетеді.

Осы келтірілген мəн-жайлар алқа билер сотының құрамында бұрын əкімшілік жауапқа тартылғаны немесе қоғамдық орындарда мас болып жүргені жəне басқа жат қылықтары үшін полиция бөліміне жеткізілген немесе əдепке жат басқа да жағымсыз əрекеттерімен көзге түскен адамның алқа биге кандидат болуы алқа билер қатысып отырған сот құрамының объективті жəне негізді шешім қабылдауға қабілетті екеніне күмəн туғызады.

ҚК 560-бабының 3-бөлігінің талаптарына сəйкес, алқа билердің қатысуымен өтетін сот мəжілісіне төрағалық етушінің рұқсатынсыз, тараптар істің талқылауынан алы-ныпп тасталған дəлелдемелердің бар екені туралы еске салуға, өздерінің дəлелдеріне негіздеме үшін оларға сілтеме жасауға құқылы емес. Судьялар дəлелдемелер ретінде пайдалануға жол берілмейтін іс жүзіндегі деректермен алқа билерді таныстыруы тиіс емес.

Демек, сотқа қатысушы тараптардан қылмыстық іске тіркелген қандай да болсын дəлелдерді заң бұзушылыққа байланысты жарамсыз деп тану туралы өтініштер түскен жағдайда, өтініштер сот тергеуінде алқа билерінің қатысуынсыз қаралып, келтірілген уəждер жан-жақты тексерілу арқылы сот шешім шығарады.

Төрағалық етуші судья заңның бұл талабының сот мəжілісінде елеулі түрде бұзылуына жол берген.

Сот тергеуі басталған күні сотталушы С.-ның қорғаушысы Б. Сотталушы С.-ны куəлармен беттестірген кезде өзінің қатыспағанын, сотталушының істің барлық кезеңінде қорғаушы талап ету құқығы бұзылғанын көрсетіп, осы беттестіру нəтижелерін іс жүргізуге жарамсыз дəлелдемелер ретінде істен шығарып тастауды сұрап өтініш берген.

Басты сот талқылауының хаттамасына қарағанда қорғаушының бұл өтінішін төрағалық етуші дер кезінде қарап шешім қабылдамаған. Ал сот тергеуінде С.-ны аталған куəлармен беттестіру қорғаушысының қатысуынсыз жүргізлгені анықталған.

Төрағалық етуші сот тергеуі кезінде алқа билердің қатысуымен қорғаушы Б.-ның беттестіру кезінде қатыспағаны туралы көрсетуін тыңдап, оның куəларға сұрақтар қойып, өзінің қатыспағанын бекітетін жауаптар алуына жол берген. Ол қорғаушының бұл əрекеттерін тоқтатпаған жəне оның сұрақтарына куəлардың берген жауаптарын кеңесу бөлмесінде назарларына алмау қажеттігі туралы алқа билерді ескертпеген.

Сот аталған беттестіру хаттамаларын іс жүргізуге жарамсыз деп тану туралы қаулы шығарған.

Содан кейін қорғаушы Қ. жəбірленуші Ж.-ның оқиға болған жердегі жауабын тек-серу кезінде қатысқан айғақтың бірі қазақ тілін білмейтіндіктен, осы тергеу əрекетін бекіткен хаттаманы дəлел ретінде жарамсыз деп тануды сұрап тағы да өтініш берген.



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010


Өтініш уəждерін тексеру мақсатында сот тергеуіне айғақ ретінде қатысқан В. шақырылып, одан жауап алынған. Ол қазақ тілін түсінетінін, бірақ сөйлей алмайты-нын көрсеткен. Төрағалық етуші мемлекеттік айыптаушының В.-ның жауабын тек-серу кезінде «Ж.-ға қысым көрсетілді ме?»- деген сұрақты қойып, оған жауап алған кезде ғана алқа билерді сот залынан шығарған. Мемлекеттік айыптаушының сұрағына жауап алынғаннан кейін алқа билер сот залына қайта шақырылған. Қорғаушының өтініші қанағаттандырылып, аталған хаттаманы жарамсыз деп тану туралы сот қаулы шығарған.

Осы мəн-жайлар төрағалық етуші судьяның алқа билерді тергеу орындарының алдын-ала тергеу жүргізгенде заң бұзушылыққа жол бергендерінен хабардар еткенін жəне сотта дəлелдемелер ретінде пайдалануға жол берілмейтін іс жүзіндегі деректер-мен таныстырғанын көрсетеді.

Төрағалық етушінің алқа билерге жүгіну сөзі де ҚІЖК 567- бабының талаптары-на сай емес. Төрағалық етуші сотталушы С.-ға тағылған айыптаудың жəне айыпталып отырған əрекеті үшін жауапкершілік қарастырылған қылмыстық заңның мазмұнын баяндамастан, бірден алқа билерді мемлекеттік айыптаушының ұстанымдарымен таныстырған. Жүгіну сөз негізінен мемлекеттік айыпталушының ұстанымдарын баян-даудан тұрады. Қорғаушының ұстанымы өте қысқа көрсетілген.

Сонымен қоса, жүгіну сөз белгілі ретке, логикага бағынатын жүйемен жазылмағандықтан, «... сотталушы қылмыстық жауапкершіліктен құтылу мақсатында қылмысын мойындамайды», «сотталушы С.-ның жəбірленуші Р.-ны ұрып-соғып ауыр жарақаттар салып құқыққа қарсы қаза келтіргені, Ж.-ны ұрып-соғып ауыр дене жарақатын салып, құқыққа қарсы қаза келтіргені дəлелденген»- деген мазмұндағы сөйлемдер кімнің атынан айтылғанын алқа билердің ажыра алуы қиынға түскені байқалады.

Осы көрсетілген мəн-жайлар алқа билердің қатысуымен өткен сот тергеуінде төрағалық етушінің қылмыстық істі жүргізу заңдарын өрескел бұзғанын көрсетеді.

Осыған орай, прокурордың сот үкіміне келтірген наразылығы қанағаттандырылып, С. жөніндегі соттың ақтау үкімі бұзылуға жатады.

ҚІЖК 290-2- бабына сəйкес, С. жөніндегі қылмыстық іс қайта қарау үшін қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотқа жіберілуге жатады.

Жоғарғы Соттың қадағалау сот алқасы ҚІЖК 574- бабының 3-бөлігін басшылыққа алып, Маңғыстау облыстық сотының алқа билердің қатысуымен қаралған қылмыстық іс бойынша, С. жөніндегі ақтау үкімін бұзып, қылмыстық істі қайта қарау үшін қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотқа жіберуге, прокурордың наразылығын қанағаттандыруға қаулы етті.

1717

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010

ТАЛДАУ . ТҮСІНДІРУ . ТҰЖЫРЫМ .

3-269

Республика соттарының адамдарды негізсіз соттауға байланысты заңдылықты бұзу фактілерін талдау

Статистикалық деректерге сəйкес, барлығы оқиғаның, қылмыс құрамының

болмауына байланысты 15 адамға қатысты істі қысқартыла отырып, 2009 жылы апелляциялық жəне қадағалау тəртіптерімен аудандық соттардың үкімдерінің күші жойылды, бұл сотталғандардың (40 609) жалпы санының 0,04%-ын құрайды. 2008 жылмен салыстырғанда негізсіз сотталған адамдардың саны 12-ге немесе 45%-ға қысқарды, ал тұтастай алғанда, осындай адамдардың үлес салмағы 0,03%-ға азай-ды істер қысқартыла отырып, (27 адамға қатысты үкімдердің күші жойылды, бұл (сотталғандардың жалпы санының (37 875) 0,07% құрайды).

Аудандық соттардың апелляциялық жəне қадағалау тəртіптерімен күші жойылған үкімдерінің саны 2008 жылмен салыстырғанда мынадай):

16(0,04%)

11(0,03%)

9(0,02%) 6

(0,01%)

0

2

4

6

8

10

12

14

16

2008 ж. 2009 ж.

апеляциялық тəртіпте бұзылдықадағалау тəртібінде бұзылды

Апелляциялық тəртіппен аудандық соттардың 9 адамға немесе 0,02% істер аталған негіздер бойынша қысқартылды, ал 2008 жылы 16 адамға қатысты немесе 0,04% үкімдердің күші жойылды, мұның өзі аудандық соттардың қылмыстық істерді қарау сапасының 0,02%-ға жақсарғанын көрсетеді.

Өңірлер бойынша аудандық соттардың апелляциялық тəртіппен күші жойылған үкімдерінің саны 2008 жылмен салыстырғанда мынадай:



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010


Қадағалау тəртібімен аудандық соттардың 6 адамға немесе сотталғандардың жалпы санының 0,01%-ына қатысты үкімдерінің күші жойылды, бұл аталған негіздер бойынша күші жойылған үкімдердің үлес салмағының 2008 жылмен салыстырғанда 0,02%-ға азайғанын көрсетеді (11 адамға қатысты немесе 0,03% үкімнің күші жойыл-ды).

Өңірлер бойынша қадағалау тəртібі мен күші жойылған аудандық соттардың үкімдерінің саны 2008 жылмен салыстырғанда мынадай:

4

2

2

3

3

1

1

1

1

0

0

1

0

2

1

1

1

0

0

1

0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5

Қарағанды

Ақтөбе

Алматы қ.

ШҚО

Жамбыл

Қостанай

Павлодар

Əскери сот

БҚО

ОҚО

2009 ж.

2008 ж.

3

0

0

0

1

1

3

1

1

1

2

1

1

1

1

0

0

0

0

0

0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5

ШҚО

Ақмола

Астана қ.

Ақтөбе

БҚО

Алматы

Алматы қ.

Қостанай

Қызылорда

Павлодар

2009 ж.

2008 ж.

1919

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010


Қылмыстық істерді апелляциялық жəне қадағалау тəртібімен бұзудың жəне қысқартудың негіздемелері:

- 13 адамға қатысты (заңсыз сотталғандар санының 86,6 %-ы) - қылмыс құрамының болмауы;

- 1 адамға қатысты (6,6 %) – қылмыс құрамының болмауы;- 1 адамға қатысты (6,6 %) – қылмыс құрамының жəне оқиғасының болмауы.Тұтастай алғанда, заңсыз сотталған адамдарға қатысты мынадай шаралар

қолданылған:- нақты бас бостандығынан айыруға – 1 адам сотталған (2008 жылы – 11 адам);- шартты түрде сотталғандар – 5 адам (2008 жылы – 3 адам);- айыппұл салынғандар - 6 адам (2008 жылы – 10 адам);- белгілі бір қызметті атқару құқығынан айырылғандар -1 адам;- қоғамдық жұмыстарға тартылғандар – 1 адам (2008 жылы – 1 адам);- бас бостандығы шектелгендер – 1 адам;Осылайша, 2009 жылы нақты бас бостандығынан айыруға заңсыз сотталған

адамдардың саны 10 адамға немесе 91%-ға қысқарды, жаза ретінде айыппұл салу қолданылған адамдардың саны 4 адамға немесе 40% -ға қысқартылды.

Аталып көрсетілгендей, өткен жылы нақты бас бостандығынан айыруға 1 адам заңсыз сотталған көрсетілген.

Мəселен, Ақтау гарнизоны əскери сотының үкімімен азамат Ш. ҚК-нің 380-бабының 2-бөлігі бойынша жазасын жалпы режимдегі түзеу колониясында өтеуге 6 (алты) жылға бас бостандығынан айыруға сотталған.

Сот Ш-ны билікті асыра пайдаланғаны жəне мұның салдары азаматтар Т. мен С-ға өліміне əкеп соққаны жəне жəбірленуші С-ның жеке меншік құқығымен тиесілі, құны 1 200 000 теңге тұратын «Байда» шағын суда жүзу құралын бүлдіргені үшін кінəлі деп таныды.

Сот актілерінен көрініп отырғанын, құрамында Ш. жəне басқалар бар шекара на-ряды теңізден жүзіп жүрген «Байда» жүзу құралын тапқан, оның ішінде азаматтар Т, С., М жəне С. болған. Командир Ш. дабыл ракетасы арқылы ауаға бір рет оқ атып, дауысты күшейткіш құрал арқылы қайықтағы азаматтарға орындарында қалып, тек-серуге əзірленуі туралы бұйрық берген, алайда олар шекара нарядынан жасырыну əрекеттерін жасауға тырысқан.

Ш-ның бұйрығы бойынша шекара нарядының əскери қызметшілері «Байда» жүзу құралына АКС-74 автоматтары жəне НСВП-12.7 мм пулеметі арқылы оқ жаудырған, соның нəтижесінде азаматтар С. жəне Т. оқтың тию салдарынан алған жарақаттарынан қайтыс болған.

Апелляциялық алқа іс материалдарын зерттей отырып, соттың үкімде жазылған тұжырымдарының істің нақты мəн-жайларымен сəйкес келмеуіне байланысты бірінші сатыдағы соттың үкімі бұзылуға жатады деп есептеді.

Соттың тұжырымдамасы үшін маңызы елеулі қарама-қайшы дəлелдемелер бар екенін біле тұра бірінші сатыдағы сот ҚІЖК-нің 414-бабының 3-тармағының талапта-рын бұза отырып, үкімде дəлелдемелердің бірін қабылдап, басқаларын қандай негіз-дер бойынша қабылдамағанын көрсетпеген.

Мəселен, алдын-ала тергеуде де, басты сот талқылауы барысында да Ш. өзіне тағылған айыпты мойындамай, болған оқиға барысындағы өзінің əрекетін мемле-кеттік шекараның бұзылуына байланысты жəне Каспий теңізі айдынында заңсыз балық аулаудың жолын кесу мақсатында жасағанын жəне қандай да бір жеке мақсат көздемегенін айтқан.



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010


Ш-ның шекара нарядына қарулы қарсылық көрсетіп, оқиға орнынан қашып кетпек (болған браконьер қайығындағы адамдарға қатысты қару қолдануының мəн-жайлары туралы айғақтары куəлардың-шекара наряды мүшелерінің айғақтарымен, сараптама қорытындыларымен жəне басты сот талқылауы барысында зерттелген басқа да іс ма-териалдарымен нақты расталып отыр.

Алқаның пікірі бойынша, Ш-ның Мемлекеттік шекараны қорғау жөніндегі тапсыр-маны орындау кезіндегі əрекеті «Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекарасы туралы» жəне «Қазақстан Республикасы Ұлттық қауiпсiздiк комитетiнiң Шекара қызметi туралы» ҚР заңдарының талаптарына сəйкес жүзеге асырылған.

Ш. қаруды қолдану туралы бұйрық бере отырып, «Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк шекарасы туралы» Заңның 31-бабына сəйкес əрекет еткен, яғни, ескерту оғын (дүркiн-дүркiн) атқаннан кейiн қару суда жүзу көлік құралын бұзу жолымен тоқтату үшін қолданылған, осы баптың 9-тармағына сəйкес, қарулы қарсылық көрсетілген жағдайда олардың қаруды ескертпестен қолдануына болатын еді.

Балықтың бағалы тұқымдарын заңсыз аулаумен əдейі айналысып жүрген, өз қызметтерінің заңсыз сипатын түсінген, нормативтік құқықтық актілердің талаптарын бұза отырып өз туы жəне нөмірі жоқ тіркелмеген жүзу құралымен, рұқсаттамасыз не-месе лицензиясыз, тəуліктің түнгі уақытында ашық теңізде балық аулаға шыққан екі жəбірленушінің қарама-қайшы айғақтарын сот қандай да болмасын жеткілікті негіз-дерсіз айыптау негізіне алған.

Апелляциялық сатының қаулысымен сот үкімінің күші жойылды, іс бойынша іс жүргізу Ш-ның əрекетінде қылмыс құрамының болмауына байланысты қысқартылды. Жоғарғы Соттың қадағалау алқасының қаулысымен прокурордың қадағалау наразылығы қабалданбай тасталды, облыстық сот алқасының қаулысы күшінде қалдырылды.

Осылайша, құқық қорғау органдары мен бірінші сатыдағы соттың заңсыз əрекеті Ш-ның екі айдан астам негізсіз қамауда болуына əкеп соққан, яғни оның конституциялық құқықтары мен бостандығы бұзылған.

Соттардың қаулыларын зерделеу бірінші сатыдағы соттардың адам-дарды мынадай санаттағы қылмыстарды жасағаны үшін негізсіз соттап отырғанын көрсетті:

- жеке айыптау істері бойынша - 4 адам;- қызметтік теріс пайдаланғаны үшін – 2 адам;- озбырлық жасағаны үшін – 2 адам;- 1 адамнан - қорқытып алушылық жасағаны үшін (ҚК-нің 181-бабы), салақтық

үшін (ҚК-нің 316-бабы), билiктi терiс пайдаланғаны, билiктiң асыра қолданылуы немесе əрекетсiздiгi үшін (ҚК-нің 380-бабы), денсаулыққа қасақана жеңiл зиян келтiргені үшін (ҚК-нің 105-бап), заңсыз кəсіпкерлік үшін (ҚК-нің 190-бабы), балаларын немесе еңбекке жарамсыз ата-анасын асырауға арналған қаражатты төлеуден əдейi жалтарғаны үшін (ҚК-нің 136-бабы), алдау немесе сенiмге қиянат жасау жолымен мүлiктiк залал келтiр-гені үшін (ҚК-нің 182-бабы).

Осы жазылған мəліметтер жеке айыптау қылмыстық істерін қараған кезде соттардың неғұрлым көп заң бұзушылыққа жол беретіндігін көрсетті. (ҚК 129, 130-бап-тары).

Апелляциялық жəне қадағалау сатыларының қаулыларын зерделеу айып-тау үкімдерінің негізінен сотталғандардың əрекеттерінде қылмыс құрамының жоқ болуына байланысты күші жойылғанын көрсетті (13 адамға қатысты не-месе заңсыз сотталғандар санының 86,6 %-ы).

2121

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010


Бұл ретте, соттардың үкімдері заңсыз деп танылып, сотталғандар əрекеттерінің құқықтық тұрғыдан дұрыс бағаланбауына, соттардың материалдық жəне іс жүргізу құқығын қолдануда күшін жойды.

Мысалы, Қостанай қалалық сотының үкімімен азамат Б. ҚК-нің 105-бабы бойын-ша 63 650 теңге сомасындағы 50 айлық есептік көрсеткіш түрінде айыппұл салуға сотталған.

Б. мен Р. арасындағы бірін бірі жеккөрушілік олардың бір біріне қол жұмсауына ұласқан. Осының салдарынан Р-дың құлағына қасақана соққы тиіп, оның беті жараланғандықтан, ол денсаулығының жеңіл жарақат алуына байланысты 21 күннен астам бойы еңбекке жарамсыз болып қалған. Сот Р-ға қасақана дене жарақатын түсіргені үшін Б-ны соттаған.

ҚК-нің 105-бабымен соттау үшін, кінəлі құқыққа қарсы əрекет жасай отырып, жеңіл дене жарақатын келтіруге ниеттенуге немесе осындай əрекетті саналы түрде жасауға жол беруге не əрекетінің нəтижесіне немқұрайды қарауға тиіс. Сонымен қатар, Б-ның əрекеттері Р-ға жеңіл дене жарақатын келтіруге бағытталмаған.

Сот талқылауы барысында, ең алдымен жəбірленуші Р-дың ұрғаны, ал Б. оның соққысына жауап ретінде қарсы əрекет етіп, құлақ шекесінен бір рет соққаны анықталды. Мұның өзі Б-ның Р-ға қасақана жеңіл дене жарақатын келтіру ниетін білдірмейді.

Бұдан басқа, сотталғанның жəбірленушіге жеңіл дене жарақатын келтіруге ниеті жоқ екендігі Р-дың Б-ға ҚК-нің 104-бабы бойынша орта дəрежедегі дене жарақатын келтіру фактісі бойынша сотталғаны туралы растайтын заңды күшіне енген үкіммен расталады.

Осындай мəн-жайлар кезінде, апелляциялық алқа Б-ның əрекетінде ҚК-нің 105-ба-бында көзделген қылмыс құрамы жоқ деп есептеді оның əрекетінде қылмыс құрамының болмауына байланысты сот үкімінің күші жойылды.

Сонымен қатар, апелляциялық жəне қадағалау шағымдарындағы дəлелдерді жоғары тұрған соттардың толық жəне жан-жақты зерттемеу фактілері орын алған, соның салдарынан бірінші сатыдағы сот жол берген қателер дер кезінде жойылмаған.

Мəселен, сот тұжырымдарының істің нақты мəн-жайларымен сəйкес келмеуіне байланысты азамат О-ға қатысты шығарылған сот актісі Жоғарғы Соттың Қадағалау алқасының қаулысымен күшін жойды.

Батыс Қазақстан облыстық сотының қылмыстық істер жөніндегі алқасының қаулысымен өзгеріссіз қалдырылған, Орал қалалық сотының үкімімен О. жəне Т. ҚК-нің 182-бабы 3-бөлігінің «б» тармағы бойынша шартты түрде 1 жылға сынақ мерзімімен ҚК-нің 65-бабы қолданыла отырып, 2 жылға бас бостандығынан айыруға сотталған.

Батыс Қазақстан облыстық соты қадағалау алқасының қаулысымен қадағалау іс жүргізуін қозғаудан бас тартылды.

Сот О-ны жəне Т.-ны ұрлық белгісін қалдырмай, «VITA» ААҚ-қа алдау арқылы ірі мөлшерде мүліктік залал келтіргені үшін кінəлі деп таныды. Үкімге сəйкес Т. күйеуі О-дан жасырып, пəтерін Д. мен «VITA» ААҚ арасында жасалған консигнация шарты мін-деттемесін орындауды қамтамасыз ету үшін кепілге қойған.

Бұл ретте Т. аталған пəтердің ортақ меншікте екендігіне қарамастан О.-дан пəтерді кепілге қоюға келісім алмаған. Т. кепіл шартын жасасқан кезде нотариустан өзінің О.-мен некесінің тіркелу фактісін жасырған. Кейін аталған негіздер бойынша кепіл шарты сот шешімімен жарамсыз деп танылды.

Осылайша, кінəлінің алдау əрекеттері «VITA» ААҚ жəне Д. арасында жасалған шартты орындау борышкердің тарапынан қамтамасыз етілмеуіне əкеп соқты, соның



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010


салдарынан тауардың меншік иесіне 1 000 160 теңге мөлшерінде ірі көлемде мүліктік зиян келтірілген.

Сонымен бірге, О-ның ұрлық белгісін қалдырмай, алдау жолымен «VITA» ААҚ-қа ірі мөлшерде келтірген мүліктік залал үшін кінəлі екендігі туралы соттың тұжырымдамы іс материалдарына негізделмеген.

Осылайша, «VITA» ААҚ жəне Д. арасында ақша төлемін кейінге қалдыра отырып, тауарларды сатуға қою туралы шарт жасалған, соңғысы тауарды алған əрі Т. пəтерді кепілге қою шартын О.-ның келісімінсіз жасаған.

Бұл ретте О-ның ҚК-нің 182-бабының диспозициясымен көзделген қандай əрекеттер жасағанын сот ашып көрсетпеген.

Сонымен бірге, сот «VITA» ААҚ-қа ірі мөлшерде залал келтіруге əкеп соққан əрекеттерді Т. жасағанын дұрыс анықтаған жəне осы мəн-жайлар пəтерді кепілге қою шартын жарамсыз деп тану туралы Орал қалалық сотының шешімімен расталған. Д-ның консигнация шартын жасасу кезеңінде О.-ның Д.-мен бірге «VITA» ААҚ кеңсесінде болу фактісі олардың арасында қылмыстық заң нормаларында көзделген əрекеттерді жасау жөнінде алдын-ала сөз байласу болмағандықтан, қылмыс құрамын құрамайды.

Іс материалдарында О-ның «VITA» ААҚ-қа мүліктік зиян келтіруге əрекеттенгені жəне осындай мақсатпен əрекет жасау ниетінің болғаны туралы деректер жоқ, сот оларды да анықтамаған.

Осындай мəн-жайларға орай Жоғарғы Соттың қадағалау алқасы О.-ның əрекеті ҚК-нің 182-бабында көзделген қылмыс құрамын құрамайды деп есептеді, оның əрекетінде қылмыс құрамының болмауына байланысты сот актісінің күші жойылды.

Облыстық жəне оған теңестірілген соттар талдау жасалып отырған кезеңде кінəсіз адамды соттау фактісіне жол берген жоқ, осының өзі осы соттардағы жұмыс сапасының жақсарғанын көрсетеді.

Мəселен, егер 2008 жылы Алматы қалалық жəне Батыс Қазақстан облыстық сотта-ры іс бойынша іс жүргізуді қысқарта отырып, апелляциялық тəртіпте 5 адамға қатысты үкімнің күшін жойса, (сотталғандардың жалпы санының 0,01%-ы), 2009 жылы облыс соттары үкімдерінің күшін жоюға жол берілмеді.

Жүргізілген талдау 2009 жылы негізсіз сотталған адамдардың саны өткен жылмен салыстырғанда 12 адамға немесе 45%-ға қысқарғанын көрсетті (2009 жылы 15, алдыңғы жылдарда 27). Нақты бас бостандығынан айыруға заңсыз сотталған адамдардың саны едəуір қысқарды (10 адамға немесе 91%), жаза ретінде айыппұл қолданылған адамдардың саны 4 адамға немесе 40%-ға қысқарды.

Соттар жала жабу жəне қорлау (ҚК-нің 129, 130-баптары) сияқты жеке айыптау қылмыстық істерін қараған кезде көптеген заң бұзушылыққа жол береді. Осы істерді қараған кездегі кемшіліктер істердің ерекшеліктеріне (соттың дəлелдемелерді тіке-лей жинауы), сотқа дейін тиісінше əзірленбеуіне, азаматтық-құқықтық жауапкершілікпен ұштасуына байланысты. Сонымен қатар, 2006 жылы осы мəселе бойынша Жоғарғы Соттың тиісті қаулысы қабылданды, жеке айыптау істерін қараудың ерекшеліктері ту-ралы оқу құралы да бар.

Қылмыстық саясатты ізгілендіру жəне қылмыстың кейбір құрамдарын қылмыстан арылту шегінде қылмыстың аталған құрамдарын əкімшілік құқық бұзушылық жазықтығына аудару жөнінде ұсыныстар келіп түсіп жатқандықтан қылмыстық істердің осы санаттары бойынша біркелкі практиканы түзу өзекті міндет болып табылады.

Жоғарғы Сот Аппаратының

Сот мониторингі бөлімі

2323

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010

ҚОРЫТУ

«Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің қылмыстық процесте азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету туралы кейбір нормаларын қолдану» (адамның жеке басына тиіспеушілік, жеке өмірге,

тұрғын үйге қол сұқпаушылық; хат жазысудың, телефон арқылы сөйлесудің, почта, телеграф жəне өзге де хабарлардың құпиясы)

мəселесі бойынша сот практикасынҚОРЫТУ

Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясының 3 жəне 9-баптарында, «Азаматтық жəне саяси құқықтар туралы» 1966 жылғы 16 желтоқсандағы халықаралық пактінің 9-бабында əр адамның өмір сүруге, бас бостандығына, жеке басына ешкімнің тиіспеушілігіне құқылы екендігі айтылған. Ешкім де өз бетімен қамауға алынуға, ұсталуға, немесе қуылуға тиіс емес.

Осы негізгі қағидалар Қазақстан Республикасының Конституциясында көрініс тапқан, онда мемлекеттің басты міндеті – жеке адамның құқықтары мен бостандықтарын қорғаудың жария етілгені белгілі. Конституциялық қағида бойынша оның ең қымбат қазынасы - адам жəне адамның өмiрi, құқықтары мен бостандықтары біздің еліміздің мемлекеттік органдарының бүкіл құқықшығармашылығын жəне құқық қолдану қызметін айқындайды.

Құқықтар мен бостандықтарды қорғауды, жеке адамды құрметтеу жəне оған ешкімнің тиіспеушілігін қамтамасыз етудің конституциялық қағидаттары ҚР ҚІЖК-нің 2-тарауында көрініс тапқан, онда атап айтқанда адамның жеке басына тиіспеушілік (ҚІЖК-нің 14-бабы), тұрғын үйге қол сұқпаушылық ((ҚІЖК-нің 17-бабы), жеке өмiрге қол сұқпаушылық, хат жазысудың, телефон арқылы сөйлесудің, почта, телеграф жəне өзге де хабарлардың құпиясы (ҚІЖК-нің 16-бабы) бекітілген.

Республиканың облыстық соттары ұсынған анықтамаларды талдау қылмыстық іс-терді қарау барысында ҚІЖК-нің 14, 16, 17-баптарын қолдану кезінде қандай да бір еле-улі қиндықтардың кездеспегенін көрсетті. Адамның жеке басына тиіспеушілік – бұл жеке адамның бостандығын, оны заңсыз жəне негізсіз ұстаудан, қамауға алудан, адамның жеке басына тиіспеушілікті шектейтін өзге де мəжбүрлеу шараларынан қорғауды рет-тейтін заң нормаларының жиынтығы.

Бостандық пен адамның жеке басына тиіспеушілік кепілі адамның адам құқықтары туралы халықаралық-құқықтық актілермен, атап айтқанда, Қазақстан Республикасының Парламенті ратификациялаған Азаматтық жəне саяси құқықтар туралы 1966 жылғы халықаралық пактімен жəне Қазақстан Республикасының Конституциясымен кепілден-дірілген негізгі құқықтарының бірі болып табылады.

Конституцияның 16-бабына сəйкес, əркімнің өзінің жеке басының бостандығына құқығы бар. Заңда көзделген реттерде ғана жəне тек соттың санкциясымен тұтқындауға жəне қамауда ұстауға болады, тұтқындалған адамға сотқа шағымдану құқығы беріледі.

ҚІЖК-нің 14-бабымен реттелген адамның жеке басына тиіспеушіліктің қылмыстық іс жүргізу қағидатына əркімнің өзінің жеке басының бостандығы мен жеке басына тиіс-пеушілік құқығын белгілейтін конституциялық қағида негіз етіліп алынған.



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010

ҚОРЫТУ

Адамның жеке басына тиіспеушілік қағидатының мазмұны қылмыстық сот ісін жүргізуге, лайықтап айтқанда, əркімнің өзінің жеке басының бостандығы мына төмендегі белгілі бір негіздемелер болған кезде ғана шектеледі, яғни :

- Қылмыстық іс жүргізу кодексімен қарастырылған негіздерде ғана қылмыс жасады деген сезікпен ұстау немесе қамауға алу (қамауда ұстау) мүмкін болады;

- адамның жеке басына тиіспеушілікті тек сот қана шектей алады, бұл ретте осы үшін заңмен белгіленген рəсімдердің сақталуы қамтамасыз етіледі. Сот шешімі шыққанға дейін адамды жетпіс екі сағаттан акспайтын мерзімге ғана ұстауға болады.

Қамауға алуға санкция берудің Қазақстан Республикасында 2008 жылғы 5 шілде-дегі № 65 Заңмен енгізілгенін атап көрсету қажет. Бұған дейін қамауға алу мен қамауда ұстау үшін санкцияны прокурор берген болатын;

- адамның жеке басына тиіспеушілік қылмыстық іс жүргізу заңымен белгіленген қатаң мерзіммен шектеледі;

- ұсталған адамның əрқайсысына ұсталу себебі дереу хабарлануға тиіс;- сот, прокурор, тергеуші, анықтаушы заңсыз ұсталған немесе заңсыз бас

бостандығынан айырылған немесе медициналық немесе психиатриялық стационарға заңсыз орналастырылған немесе қылмыстық іс жүргізу кодексімен көзделген мерзімнен артық уақытта қамауда ұсталып отырған кез келген адамды дереу босатуға міндетті;

- қылмыстық процеске қатысушы адамдардың ешқайсысы олардың өмірі мен денсаулығына қауіп тудыратын іс жүргізу əрекеттеріне қатыстырылуға тиіс емес. Адамның жеке басына тиіспеушілікті бұзатын іс жүргізу əрекеттері тек қылмыстық іс жүргізу кодексімен көзделген жағдайлар мен тəртіпте ғана адамның жеке басының ер-кіне қарсы жүргізілуі мүмкін;

- өзіне қатысты бұлтартпау шарасы ретінде қамауға алу таңдалып алынған адам, сондай-ақ қылмыс жасады деген сезікпен ұсталған адам оның өмірі мен денсаулығына қауіп тудырылмайтын жағдайларда ұсталуға тиіс;

- заңсыз бас бостандығынан айырудың, оның өмірі мен денсаулығына қауіп туды-ратын жағдайларда ұстаудың, өзіне қатігездікпен қараудың нəтижесінде адамға кел-тірілген зиян өтелуге тиіс.

Адамның жеке басына тиіспеушіліктің конституциялық қағидаты сотқа дейін қарау барысында көп жағдайда бұзылатынын сот практикасын зерделеу көрсетіп берді.

Ұстау

Қылмыс жасады деп сезiк келтiрiлген адамды ұстау - оның қылмысқа қатыстылығын анықтау жəне оған қамауға алу түрiндегi бұлтартпау шарасын қолдану туралы мəселенi шешу мақсатында қолданылатын iс жүргiзулiк мəжбүрлеу шарасы болып табылады.

Ұстау ҚІЖК-нің 132-бабымен қарастырылған негіздер болған кезде жəне ҚІЖК-нің 134-бабымен реттелген тəртіппен жүргізіледі.

Алайда қылмыстық іс жүргізу заңының жоғарыда аталған талаптары практикада əрдайым орындалмайды.

Мəселен, Жоғарғы Сот О.-ны өлтіргені, сондай-ақ П.-мен бірлесіп оның мүлкін ұрлағаны үшін Алматы қалалық соты соттаған В.-ға қатысты істі апелляциялық тəртіппен қарау кезінде аталған қылмыстарды жасау кезінде А.-ның қатысқанын анықтады. Соңғы ұсталып, Алматы қаласының Медеу аудандық ішкі істер бөліміне əкелінген кезде кінəсін мойындағаны туралы жазған, бұдан кейін одан сезікті ретінде бірнеше рет жауап алынған

2525

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010

ҚОРЫТУ

4-269

жəне В. мен П. арасында беттестіру өткізілген. Алайда, ҚІЖК-нің 134, 68-баптарының талаптары бұзылып, А.-ны ұстау туралы хаттама жасалмаған, оған іс жүргізу құқықтары түсіндірілмеген, аса ауыр қылмыс жасады деген сезікпен ұсталса да ол қорғаушымен қамтамасыз етілмеген. А.-нің тұрғылықты жері жоқ адам болғанына қарамастан одан ешқайда кетпеу туралы бұлтартпау шарасы түрінде қолхат алынған. Оның үстіне оның мекен-жайының орнына «қаңғыбас» деген сөз жазылған. Кейіннен А. бой тасалап кет-кен, тек жарты жыл өткеннен кейін ғана оған қатысты іс жеке өндіріске шығарылған. Алайда В.-ға қатысты қылмыстық істі Жоғарғы Сотта қарау сəтінде анықталғанындай, бөлініп шығарылған іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұру туралы қаулы шығарылмаған жəне А.-ға іздеу жарияланбаған, сондай-ақ оған қатысты бұлтартпау шарасын қатайту туралы мəселе де шешілмеген болып шықты.

Азаматтар заңды негіздер болмаса да ұсталып, осының нəтижесінде ҚІЖК-нің 132-бабының 2-бөлігінің талаптарының бұзылу фактілері де орын алды. Олар алдау арқылы полиция бөлімдеріне жеткізіледі, оларға сезікті ретінде іс жүргізу құқықтары түсіндірілмейді, олардан рұқсат етілмеген жолмен «мойындайтын» айғақтар алынады.

С.-ны зорлап, өлтіргені үшін айыпталған Т. Атырау облыстық сотының 2008 жылғы 1 тамыздағы үкімімен ақталған. Оны Атырау қалалық ішкі істер бөлімінің қызметкерлері айықтырғышқа апарамыз деп алдап, шын мəнісінде аудандық ішкі істер бөліміне əкелген. ҚІЖК-нің 134-бабы бұзылып, оған сезіктінің ҚІЖК-нің 68-бабымен көзделген құқықтары түсіндірілмегені былай тұрсын, бір тəулік бойы психикалық тұрғыдан жəне күш қолданылып, зорлық-зомбылық жасалған. Осының нəтижесінде одан қылмысқа ешқандай қатысы болмаса да қылмысты жасадым деген айғақ алынған. Т.-ны ұстау туралы, сезікті ретінде жауап алу туралы, оның айғақтарын тексеру туралы хаттама-лар 2007 жылғы 15 сəуірде ресімделген, ал шын мəнісінде барлық осы əрекеттер 2007 жылғы 14 сəуірде жүргізілген. Полиция кызметкерлерінің осындай заңсыз əрекеттеріне наразылық ретінде Т. өзіне көптеген дене жарақаттарын салған.

ҚІЖК-нің 134-бабының 1-бөлігіне сəйкес, ұстау туралы хаттама адам нақтылы ұсталған сəттен бастап үш сағаттан аспайтын мерзімде, оның үстіне адамның ұсталған сағаты мен минуты көрсетіліп жасалуға тиіс.

Осы талаптарға қарамастан хаттамалардың көпшілігінде нақтылы ұстау уақыты дəл көрсетілмейді, осы уақыт хаттаманың жасалу уақытына қарай көрсетіледі, ал хаттамалардың өзі адам ұсталғаннан кейін барып толтырылады.

Мысалы:- есірткі заттарымен ұсталған К.-ге қатысты хаттаманы Т. Рысқұлов атындағы

аудан ішкі істер бөлімінің тергеушісі нақтылы ұстау мерзімінен кейін тек 16 сағат өткен соң жасаған;

- Жуалы ауданы ішкі істер бөлімінің тергеушісі А. Т.-ға қатысты хаттаманы кешік-тіріп нақтылы ұстау уақытынан кейін 5 тəулік өткен соң жасаған;

ҚК-нің 259-бабының 3-бөлігімен, 250-бабының 2-бөлігімен (Ақтөбе) көзделген қылмыстарды жасағаны үшін айыпталған П. 2008 жылғы 20 маусымды 19 сағат 10 ми-нутта ұсталған, ал бұл туралы хаттама тек 2008 жылғы 25 маусымда жасалған;

- Петропавл қалалық соты ҚК-нің 250-бабының 1-бөлігі, 259-бабының 2-бөлігі бойынша соттаған К.-ге қатысты ұстау хаттамасы да нақтылы ұстау мерзімінен кейін тек үш тəулік өткен соң барып жасалған.

Осының салдарынан ұстау туралы хаттама жасалғаннан кейін прокурорға он екі сағаттың ішінде хабарлау туралы ҚІЖК-нің 134-бабының 1-бөлігінің талабы сақталмаған.



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010

ҚОРЫТУ

Ішкі істер органдары қызметкерлерінің ұсталған адамдарды өздерінің қызметтік бөлмелеріне не полиция бөлімдерінің өзге де үй-жайларына заңсыз орналастырып, бұл орайда ешқандай іс жүргізу құжаттарын толтырмай, оларды бірнеше тəулік бойы ұстаған жағдайдар да кездесті.

Байзақ аудандық ішкі істер бөлімі криминалдық полициясы бөлімшесінің жедел уəкілі А. азамат Д.-ны АІІБ-нің рəсімдер залына заңсыз орналастырған. Ал Д. сол жер-де 2008 жылғы 7 тамыздағы 22 сағат 30 минуттан бастап 2008 жылғы 8 тамыздағы 15 сағатқа дейін заңсыз ұсталған. Осы АІІБ қызметкері Т. азамат М.-ны хаттама жазбастан кезекші бөлімде ұстаған.

Екібастұз қалалық ішкі істер бөлімінің қызметкерлері Р.-ды ұстап, одан мари-хуананы алғаннан кейін, оны пəтерін тексеру кезінде үйіне апармаған, оны полиция бөлімшесіне жеткізбей, қолына кісен салып түні бойы полиция автомашинасының ішін-де ұстаған.

Сот практикасы көрсетіп отырғанындай, ұстау хаттамаларын əзірлеу кезіндегі заң бұзушылықтардың қылмыстық ізге түсу органдары қызметкерлерінің тек өздерінің қызметтік өкілеттіктерін асыра пайдалануының салдарынан ғана емес, сонымен қатар ҚІЖК-нің 134-бабының 1-бөлігінде көрсетілген «нақты ұстау» терминін əркелкі түсінуі салдарынан да орын алатынын көрсетті. Олардың кейбіреулері нақтылы ұстау сəті - бұл ұсталған адамның анықтау не алдын ала тергеу органына жеткізілген уақыты деп түсінеді.

ҚІЖК-нің 136-бабының 1-бөлігінің талабы бойынша, қылмыс жасады деген сезiк бойынша ұсталған адам, егер:

- қылмыс жасады деген сезiк расталмаса;- ұсталған адамға қамауға алу түрiндегi бұлтартпау шарасын қолдануға негiз бол-

маса;- ұстау осы Кодекстiң 134-бабының талаптарын бұзу арқылы жүргiзiлсе,

анықтаушының, тергеушiнiң, прокурордың қаулысы бойынша босатылуға жатады. Адам нақтылы ұсталған сəттен бастап сот шешімі қабылданғанға дейін 72 сағаттан

артық мерзімге ұсталуға тиіс емес. Егер осы уақыттың ішінде адам ұсталып отырған орынның бастығына сезіктінің қамауға алынғаны санкцияланғаны туралы сот қаулысы келіп түспесе, онда ол ұсталып отырған адамды ҚІЖК-нің 136-бабының негізінде дереу босатуға тиіс жəне іс өндірісінде тұрған адамды жəне прокурорды бұл туралы хабардар етуі керек.

Жоғарыда атап көрсетілгеніндей, 2008 жылғы 5 шілдедегі № 65 Заңмен Қылмыстық іс жүргізу кодексіне өзгерістер енгізілгенге дейін анықтаушының, тергеушінің қаулысы талап етілетін. Ұсталған адамға бұлтартпау шарасы ретінде қамауға алуды қолдану туралы осы қаулыны прокурор сакциялауға тиіс болатын.

Алайда іс жүзінде заңның осы ережелері көп жағдайларда елене бермейді. Алдын ала тергеу кезінде іс бойынша іс жүргізуді жүзеге асыру кезінде кінəсіз

адамның заңсыз тұтқындалуына жəне қамауда ұсталуына əкеп соққан өрескел заң бұзушылық фактісі орын алды. А. деген осы адам Т.-ны өлтіргені үшін Астана қалалық сотының 2007 жылғы 19 наурыздағы қаулысымен ҚК-нің 96-бабының 1-бөлігі бойынша 10 жылға бас бостандығынан айырылған еді.

Істен азаматша А.-ның кісі өлтіру оқиғасына куə болғаны байқалады. Астана қаласы Сарыарқа ауданы ішкі істер басқармасының қызметкерлері оған Ш.-ны алдын ала көрсетіп, оны бұл адам жəбірленушіге дене жарақатын түсірген деп нандырған. А. 2006 жылғы 20 маусымда оны таныған, бірақ Ш. қылмысты жасаған адамға ұқсас

2727

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010

ҚОРЫТУ

болмағандықтан анық танымадым ба деп күмəнданған. Келесі күні А. тергеушінің каби-нетінен азамат У.-ды көріп, жəбірленушіге пышақпен дене жарақатын салған осы адам деп оны жазбай таныған əрі бұл туралы дереу тергеушіге мəлімдеген. Алайда, тергеуші Б. А.-ның мəліметін хаттамаға түсірмегенімен қоймай, егер айғағын өзгертсе оның өзін қылмыстық жауапқа тартамын деп қорқытқан. Т.-ға дене жарақатын Ш. емес У. салды деген мəлімет бола тұра тергеуші бұл жағдайды тиісінше тексеру жөнінде ешқандай шара қолданбай, Ш.-ны заңсыз ұстап, бұлтартпау шарасы ретінде оны қамауға алған.

Куə А. өзінің алғашқы айғағының қате болғанын нақтылап айтса да жəне 2006 жылғы 6 қазанда У. Ш.-ға жала жапқанын, Т.-ға пышақпен дене жарақатын өзі салғанын мойын-даса да Ш. одан əрі қамауда ұсталып, тек 2006 жылғы 11 қазанда ғана босатылған.

Кейде ұстау кезінде ұсталғандардың ғаға емес, сонымен қатар олардың от-басы мүшелерінің де құқықтары бұзылады.

Ақмола облысының Бұланды аудандық соты ҚК-нің 181-бабының 2-бөлігі бойын-ша айыпталған М.-ға қатысты қылмысты істі қарау кезінде оның ҚІЖК-нің 132-бабының тəртібімен 2008 жылғы 20 желтоқсанда ұсталғаны анықталған. Бұл ретте оның асыра-уында 4-тен 9 жасқа дейінгі аралықтағы үш жас бала қараусыз қалған. Олардың анасы аналық құқықтарынан айырылған.

Мұндай жағдайда, ҚІЖК-нің 155-бабының талабына сəйкес, қылмыстық ізге түсуші орган қамқоршы жəне қорғаншы органға ұсталған адамның балаларына қарауды жəне оларға күтуді ұйымдастыруды жəне оларды мемлекеттік əлеуметтік көмек органдарына орналастыру туралы мəселені шешуді тапсыруға тиіс еді, алайда, бұл жүзеге асырыл-мады.

М. ұсталғаннан кейін жарты ай өткен соң ғана аудандық əкімдіктің қаулысымен балаларға қамқоршы тағайындалды. Осы олқылық айыпталушы М.-нің де, сондай-ақ оның қараусыз қалған үш жас баласының да заңды құқықтарының кемсітілгенін көрсетеді.

ҚІЖК-нің 138-бабының жəне ҚІЖК-нің 491-бабының 5-бөлігінің ұсталған адамның ұсталғаны жəне оның тұрған жері туралы ата-аналарын 24 сағаттың ішінде, ал кəмелетке толмағандарға қатысты – дереу хабарлау туралы талабы көбінесе орындалмайды. Ұстау хаттамаларындағы істердің көпшілігінде жекелеп жіберілген құлақтандырудың да, сондай-ақ осындай хабарландырулардың да жіберілгені туралы белгілер жоқ.

ҚІЖК-нің 138-бабының 2-бөлігіне сəйкес, егер ұсталған адам басқа мемлекеттің азаматы болса, онда 24 сағат уақыттың ішінде осы мемлекеттің елшілігі, консулдығы немесе өзге де өкілдігі хабардар етілуге тиіс.

Жамбыл облысының ішкі істер басқармасының қызметкерлері Өзбекстан Республикасының азаматы Х.-ны ҚК-нің 103-бабының 1-бөлігімен көзделген қылмысты жасады деген сезікпен ұстаған, алайда заңды бұзып, оның ұсталғаны туралы тиісті ведомствоға хабар бермеген.

Қылмыстық сот ісін жүргізуге қатысушылардың ешқейсысын ҚІЖК-нің 14-бабының күші бойынша қылмыс жасады деген сезiк бойынша ұстауға, қамауға алуға немесе өзгеше түрде бас бостандығынан айыруға болмайды.

Сотттардан түскен анықтамаларда жəне нақтылы қылмыстық істерде қылмыс жасады деген сезікпен ұсталған адамдардың қандай жағдайларда ұсталып отырғаны туралы ақпарат жоқ. Сондай-ақ ұсталған адамдардың жеке бастарының қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөнінде қабылданған шаралар туралы фактілер де анықталмады. Ұсталған адамдардың осындай сипатта жазған арыздары іс материалдарында болған жоқ.



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010

ҚОРЫТУ

Сонымен қатар, нақтылы қылмыстық істерді зерделеу істі сотқа дейін қарау саты-сында, əдетте, көбінесе қамауға алу үшін санкция алынғанға дейін ұстау кезінде, тіке-лей аудандық полиция бөлімдерінде не уақытша оқшаулау бөлмелелерінде ұсталып отырған адамдарға қатысты олардың қадір-қасиетін қорлауға, оларды күш көрсету, қорлау, қинау, алдау арқылы айғақтар беруге мəжбүрлеу əрекеттеріне жол берілетінін көрсетті.

Қостанай қаласындағы № 2 сот сотта істі қарау барысында Қостанай қаласы ішкі істер басқармасының Солтүстік полиция бөлімінің тергеу бөлімі қызметкерлері К. де-ген азаматты 2009 жылғы 12 қаңтарда ұстап, тура көшеде, қыс ішінде аязды күнде сырт киімі былай тұрсын, іш киіміне, аяқ киіміне дейін шешкізіп, оны жалаңаш қалпында тексерген. Есірткі ұсталған адамның курткасының қалтасынан тексере бастаған кезде табылса да олар осындай əрекетке барған. Сот осы əрекеттерді ұсталған адамның іс жүргізу құқықтарының бұзылуы əрі бұл сонымен қатар оның азаматтық құқықтарын өрескел бұзу фактісі болып табылады деп тауып, бұл туралы Қостанай қаласы мен об-лысы ішкі істер департаменттері бастықтарының атына жеке қаулы шығарып, мəлімет ретінде əрі шара қолдану үшін жіберді.

Щучье аудандық соты ҚК-нің 103-бабының 3-бөлігі бойынша соттаған З.-ға қатысты қылмыстық істі қарау кезінде осы іс бойынша бастапқыда сезікті ретінде азамат Л.-дың ұсталып, уақытша оқшаулау бөлмесіне орналастырылғаны анықталды. Ұсталған Л. қылмысты жасаған адам осы деп бірден З.-ны көрсеткен. Осы арызды тексерудің ор-нына Щучье аудандық ішкі істер бөлімінің оперативті қызметкерлері Л.-ға қарсы күш қолданып, оның өзі қатысы болмаған қылмысты жасадым деген айғақ беруіне қол жеткізген. Олар Л.-дың бұзылған құқықтарының ізін жабу мақсатымен оның ұсталуын əкімшілік құқық бұзғаны үшін ұсталған адам ретінде ресімдеген.

Аталған қылмыстық істердің материалдарында азаматтардың ұзақ уақыт бойы бас бостандығынан айырылып, қылмыстық жауапқа тартылуына кінəлі, сөйтіп заң талаптарының өрескел бұзылуына жол берген лауазымды адамдардың жазаланғаны туралы мəліметтер жоқ болып шықты.

Қостанай облысы Ұзынкөл аудандық сотының 2009 жылғы 22 маусымдағы үкімімен К. ҚК-нің 209-бабының 1-бөлігімен көзделген қылмысты жасағаны үшін кінəлі деп танылған жəне содан кейін қылмыс құрамының болмауына байланысты ақталған.

Сот осы іс бойынша ҚІЖК-нің 116-бабын басшылыққа ала отырып, сезіктіден қосымша жауап алу хаттамасында көрсетілген нақтылы мəліметтерді алдын ала тер-геу органдары күш қолдану, қорқыту, алдау жəне өзге де заңсыз əрекеттер арқылы процеске қатысушыларды заңмен кепілдендірілген құқықтарынан айыру əрі олардың құқықтарына қысым жасау арқылы алғандықтан осы қосымша жауап алу хаттамасын дəлелдемелер қатарынан алып тастаған.

Қорыту көрсетіп отырғанындай, осындай заңсыз тəсілдерді қолданатын қылмыстық ізге түсу органдарының қызметкерлері жауапкершілікке өте сирек тарты-лады. Азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарының бұзылуына кінəлі адамдардың лайықты жазаға тартылу жағдайлары аз ұшырасады. Оның үстіне, олар əдетте жазаланды дегеннің өзінде лауазымдық өкілеттіктерін асыра пайдаланғаны үшін (ҚК-нің 307-бабы) не билігін немесе қызметтік өкілеттіктерін асырғаны үшін (ҚК-нің 308-бабы) қылмыстық жауапқа тартылады.

Ақтөбе облысы ішкі істер департаменті криминалдық полиция басқармасының оперативті уəкілі, подполковник К. 2008 жылғы 1-2 ақпанда 8 азаматты: М.-ны, Т.-ны, ағайынды Х-х, Д.-ны, М.-ны, Ж.-ны, И.-ді полицияның екі қызметкерін өлтірді деген

2929

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010

ҚОРЫТУ

сезікпен ұстаған. Подполковник К. Ақтөбе қаласы ішкі істер бөлімінің Сазды поли-ция бөлімінде кім екені анықталмаған полиция қызметкерлерімен бірге противогаз-ды пайдаланып, сондай-ақ қолдарымен де аяқтарымен де бірнеше рет əр жерлері-нен ұрып, барлық жəбірленушілерге дене жарақатын салған. Осының салдарынан жəбірленушілердің бəрі жеңіл дене жарақатын алған. Олардың бастарынан қан ағып, денелеріне сызаттар түскен. Осылай қорлаудың, ұрып-соғудың нəтижесінде А. мен Д. өздерін кінəліміз деп мойындап, осы қылмысқа ешқандай қатыстары болмаса екі адам-ды өлтірді деп достарына жала жапқан. Оның үстіне М., М. жəне Х. қамауға алынып, бір ай бойы қамауда ұсталған.

Бұған қоса, подполковник К. 2008 жылғы 14 ақпанда Мұғалжар АІІБ-інде куə Г.-дан жауап алу кезінде оның қорғаушысы – адвокат Б.-ға күш қолданып, оны жотасынан жұдырықпен ұрған.

Осы аталған əрекеттері үшін К. соттың 2008 жылғы 11 қарашадағы үкімімен ҚК-нің 308-бабының 4-бөлігінің «а,в» тармақтары бойынша үш жылға бас бостандығынан айырылған.

Тек үшінші əрекеттен кейін барып Ескелді аудандық сотының 2007 жылғы 14 желтоқсандағы үкімімен Е. ҚК-нің 63-бабы қолданылып, бір жыл мерзімге сынақ мерзімі-мен ҚК-нің 308-бабының 4-бөлігінің «а» тармағы бойынша үш жылға бас бостандығынан айырылған.

Алматы облыстық соты Е.-ге қатысты бұған дейінгі екі ақтау үкімінің де заңсыз ретінде күшін жойып, істі соттың жаңадан қарауына жіберді.

Соңғы сотта істі қарау барысында анықталғанындай, Ескелді аудандық ішкі істер бөлімінің криминалдық полициясының аға оперативті уəкілі Е. белгісіз əйелдің сөмкесін ұрлады деген сезікпен кəмелетке толмаған А.-ны ұстаған, ал белгісіз əйелдің арызы тір-келмеген. Е. АІІБ-інде заңды өкіл мен адвокаттың қатысуынсыз кəмелетке толмағаннан жауап алып, бұл ретте ешқандай іс жүргізу құжатын толтырмаған, содан кейін оны ұрып-соғып, тісін сындырып, ернін жыртқан.

Сот отырысында Е. өзін кінəлімін деп мойындамады, тіпті істе бұлтартпас дəлелдер болса да А.-ны ұстау фактісін үзілді-кесілді теріске шығарды. Аудандық ішкі істер бөліміне жеткізілген кезде криминалист кəмелетке толмаған А.-ны «Образ+» фо-тосуретіне түсірген. Бұл суреттен ұсталған адамның ешқандай дене жарақатының жоқ екені жəне оның шынында да ішкі істер бөліміне əкелінгені көрініп тұр. Жүргізілген сот-медициналық куəландыру жасөспірімнің бойында полицияда болған кезде алған дене жарақатының бар екенін растады.

Азаматтарды өзінің кінəсінен заңсыз ұстаған, ұзақ уақыт бойы бас бостандығынан айырған, күш қолданған лауазымды адамдардың шын мəнісінде жазасыз қалып отырғанын зерделеніп отырған кезеңдегі статистикалық мəліметтер анық көрсетіп берді.

Республика бойынша сотталған адамдардың барлық саны мынадай:ҚК-нің 344-бабы бойынша (көрiнеу кiнəсiз адамды қылмыстық жауаптылыққа тар-

ту) – 2007 ж. – 0, 2008 ж. – 0, 2009 жылдың бірінші жарты жылында – 0;ҚК-нің 346-бабы бойынша (көрiнеу заңсыз ұстау, қамауға алу немесе қамауда

ұстау) – 2007 ж. – 0, 2008 ж. – 0, 2009 жылдың бірінші жарты жылында – 0;ҚК-нің 347-бабы бойынша (жауап беруге мəжбүр ету) – 2007 ж. – 1 (1-бөлігі бойын-

ша), 2008 ж. – 0, 2009 жылдың бірінші жарты жылында – 0;ҚК-нің 347-1-бабы бойынша (қинау) – 2007 ж. – 1 (оның ішінде 1-бөлігі бойынша

– 2, 2-бөлігі бойынша – 5, 3-бөлігі бойынша - 1), 2008 ж. – 1 (1-бөлігі бойынша), 2009 жылдың бірінші жарты жылында – 0.



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010

ҚОРЫТУ

Бас бостандығынан заңсыз айыру үшін жауаптылық көздейтін ҚК-нің 126-бабының диспозициясында «өзінің қызмет бабын пайдалана отырып» деген мұндай саралаушы белгі жоқ, сондықтан полиция қызметкерлерінің, анықтаушылардың, тергеушілердің осы қылмыс үшін қылмыстық жауаптылыққа тартылған тартылмағанын анықтау мүмкін болмады.

Адамды ұстау кезінде оның жеке басы тексеріледі, мұның өзі көп жағдайда заң бұзылып, жеке адамды қарау (қайта қарау) хаттамасымен не оқиға болған жерді қарау хаттамасымен ресімделеді.

Мысалы, Л. мен А. ҚК-нің 259-бабымен көзделген қылмысты жасады деген сезік бойынша ұсталып, 2007 жылдың 7 ақпанынан 8 ақпанына қараған түнде Қостанай қаласының Южный ішкі істер бөліміне жеткізілген. Олардың жеке бастары қайта тек-серіліп, осы іс жүргізу əрекеттері оқиға болған жерді қарау ретінде ресімделген. Ұстау хаттамасы 2007 жылғы 9 ақпанда жасалған.

Сот Э.-ні айыптау бойынша қылмыстық істі қарау кезінде Ақтөбе қаласы ішкі істер бөлімінің оперативті уəкілінің 2008 жылғы 17 тамыздағы хаттамада тірі адамды тексе-ру ретінде ресімдеген іс жүргізу əрекеттері сотталушының бас бостандығын шектеуге, яғни оның киімін мəжбүрлеп тексеруге ұласқандықтан осы əрекеттерді жүзеге асыру тəсілі мен əдісі бойынша адамның жеке басын тінту болып табылатынын анықтады. Э.-нің жеке басын тінту ҚІЖК-нің 232-234-баптарының талаптары бұзыла отырып жүзеге асырылған. Прокурор санкциялаған дəлелді қаулы тінту кезінде болмаған.

Кейбір соттардың пікірінше, қылмыстық іс жүргізу кодексінде берілген «тірі адамды қарау» мен «жеке өзін тінту» сияқты іс жүргізу əрекеттерінің анықтамасы соншалықты дəл емес, оларды жүзеге асыру тəртібі бір бірінен анағұрлым бөлек, мұның өзі қылмыстық ізге түсу органдарының қызметкерлеріне заң талаптарын орындаудан тар-тынып, азаматтардың адамның жеке басына тиіспеушілік құқығын бұзуға мүмкіндік бе-реді.

ҚІЖК-нің 140-бабымен көзделген бұлтартпау шаралары (қамауға алудан басқа) тұтастай алғанда ҚІЖК-нің 18-тарауымен көзделген негіздер мен тəртіп бойынша жүргізіледі.

Сонымен қатар, ҚІЖК-нің 149-бабының талаптарына қарамастан сезіктіге, айыпталушыға қатысты бұлтартпау шарасы ретінде үй қамауына алу таңдалынып алынған кезде қаулыларда бас бостандығының нақтылы қалай шектелетіні, сондай-ақ белгіленген шектеулердің сақталуын қадағалау міндеті жүктелген орган немесе лауа-зымды адам əрдайым көрсетілмейді.

Жамбыл, Алматы, Солтүстік Қазақстан облыстарының соттары қараған істерде осындай заң бұзушылықтарға жол берілген.

Басқа да бұлтартпау шараларын заңсыз таңдаудың жекелеген фактілері де кез-десті.

Маңғыстау облысының прокуратурасы ҚК-нің 96-бабының 2-бөлігі, 120-бабының 2-бөлігі, 179-бабының 2-бөлігі бойынша айыпталған М.-ге, Х.-ға, Б.-ға қатысты бұлтартпау шарасы ретінде «кепілді» таңдап алған. Ал ҚІЖК-нің 148-бабының 1-бөлігі аса ауыр қылмыс жасағаны үшін айыпталған адамдарға қатысты осы бұлтартпау шарасын қолдануға тыйым салады.

Жол берілген осы заң бұзушылық туралы Мұнайлы аудандық соты 2009 жылғы 25 наурызда Маңғыстау облыстық прокуратурасының атына жеке ұйғарым шығарған. Осы іс алдын ала тыңдау үшін енгізілген жағдайда осы мəн-жай бұдан бұрын анықталған болар еді.

3131

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010

ҚОРЫТУ

Көкшетау қаласы ішкі істер басқармасының тергеу бөлімі тергеушісінің қаулысымен ҚК-нің 175-бабы 3-бөлігінің «в» тармағы бойынша айыпталған Т.-ға қатысты бұлтартпау шарасы ретінде ешқайда кетпеу жəне өзін тиісінше ұстау туралы қолхат алу таңдап алынған. Осы бұлтартпау шарасы Т.-нің тұрақты тұратын жері болмауына байланысты қабылданған.

Алайда іс материалдарын зерделеу Т.-нің ауыр қылмысты жасағаны үшін айып-талып отырғанын, бірнеше рет сотталғанын, маскүнемдік дертке шалдыққанын, еш жерде жұмыс істемейтінін, қоғамға жат тірлік кешетінін көрсетіп берді.

Осы айтылғандарды ескере отырып, Көкшетау қалалық соты Т.-ға қатысты бұлтартпау шарасы ҚІЖК-нің 139, 141-баптарының талаптары ескерілмей қабылданған деген қорытындыға келіп, оған қатысты бұлтартпау шарасын «қамауға алуға» өзгертті.

ҚІЖК-нің 14-бабында бекітілген адамның жеке басына тиіспеушілік қағидатын негізге ала отырып, қылмыстық процеске қатысушылардың қай-қайсысы болмасын адамның өмірі мен денсаулығына қауіп тудыратын іс жүргізу əрекеттеріне қатысуға тартылуға тиіс емес. Заңның осы ережесін бұзу, соның ішінде сараптамалық зерттеу-лер жүргізу үшін сезіктіден, айыпталушыдан, жəбірленушіден, куəден үлгілер алу кезін-де бұзу қорыту жүргізу барысында анықталған жоқ.

Адамдарды негізсіз айыптаудан қорғау, баршаның заң алдындағы теңдік қағидатын қамтамасыз ету мақсатында кейбір соттар Қылмыстық іс жүргізу кодексіне мазмұны бойынша Азаматтық жəне саяси құқықтар туралы 1966 жылғы халықаралық пактінің 14-бабы 3-тармағының «е» тармақшасының мазмұнымен ұқсас норма енгізу қажет деп есептейді. Осы норма адамның оған қарсы айғақ берген куəлерден де оған тағылған кез келген айыпты қарау кезінде жауап алынуына құқылы болуын немесе осы куəлерден жа-уап алынуына жəне оған қарсы айғақ берген куəлерден жауап алынғанындай жағдайда оның куəлерінен де жауап алынуына құқылы болуын айқындайды.

Осы мəселені істі алдын ала тыңдау барысында шешкен жөн.Қазіргі қылмыстық сот ісін жүргізуде аталған санаттағы адамдардан жауап алу

тергеушінің, прокурордың, соттың қалауы бойынша жүргізіледі.

Тұрғын үйге қол сұқпаушылық

Қазақстан Республикасы Конституциясы 25-бабының 1-тармағына сəйкес, тұрғын үйге қол сұғылмайды. Тұрғын үйге басып кiруге, оны тексеруге жəне тiнтуге заңмен бел-гiленген реттер мен тəртiп бойынша ғана жол берiледi.

Конституцияның осы нормасы ҚІЖК-нің 17-бабында қайтадан бекітілген, осы баптың ережесі Азаматтық жəне саяси құқықтар туралы халықаралық пактінің (17-бап) ешкімнің де тұрғын үйіне емін-еркін немесе заңсыз қол сұғылмайды деген қағидасына сай келеді.

Тұрғын үйге қол сұқпаушылық түсінігі осы үй-жайда тұратын адамдар үшін бөтен адамдардың тұрғын үйге басып кіруімен байланысты. Бөтен адамдар тұрғын үйге онда тұратын азаматтардың анық білдірген келісімімен ғана кіре алады.

ҚР ҚІЖК-нің 7-бабының 42-тармағына сəйкес, бiр немесе бiрнеше адамның уақытша немесе тұрақты тұруына арналған үй-жай немесе құрылыс, оның iшiнде: меншiктi немесе жалға алынған пəтер, үй, саяжай үйi, мейманхана нөмiрi, каюта; көп пəтерлi үйлердi қоспағанда, оларға тiкелей жалғасатын тұрғын үйлердiң верандалары, террасалары, галереялары, балкондары, жертөлесi жəне шатыры, сондай-ақ өзен не-месе теңiз кемесi баспана деп түсініледі.



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010

ҚОРЫТУ

Алайда соттардың бəрі осы «баспана» ұғымымен келісе бермейді.Павлодар облыстық сотының пікірі бойынша каютаны, өзен немесе теңiз кемесiн

баспана деп түсінуге болмайды, өйткені олар поезд сияқты көлік құралдарына жата-ды.

Солай бола тұра, Ақтөбе облыстық соты көлік құралдарын, яғни поезд купесін, кеме каютасын, сондай-ақ жеке меншік гараждарды, шаруашылық қора-қопсыларын, үйге жап-сарлас жер учаскелерін олар уақыттың əрбір сəтінде азаматтың өмір сүретін (тұратын) жері ретінде ұғынылатындықтан баспанаға теңестіруге болады деп есептейді.

Ақтөбе жəне Қостанай облыстық соттары баспана деп тек тұратын жерді (ол адамдардың тұруымен немесе көбінесе тұруымен сипатталады) ғана емес, сонымен бірге ол болатын ресми орындарды жəне уақытша болатын орындарды (аурухана, қонақ үйі, санаторий, демалыс үйі, кемпинг, пансионат жəне соған ұқсас мекемелер) да баспана деп түсіну керек санайды.

Сот практикасында кейбір істер бойынша «баспана» терминінің анықтамасы бойынша да мəселелер туындауда.

Еуропа Сотының түсіндіруі бойынша «баспана» термині дегеніміз бұл азаматтың тұрақты немесе уақытша тұратын тек тұрғын үйі, тұрғын үй-жайы ғана емес, сонымен бірге сырттан араласудан қорғану тұрғысынан алғанда қызметтік үй-жайлар да баспа-на деп ұғынылады.

Ресей Федерациясында осы терминге қалай түсіндірме берілгеніне назар аударған жөн болар. РФ ҚІЖК-нің 5-бабының 10-тармағына жəне РФ ҚК-нің 139-бабына беріл-ген ескертпеде баспана дегеніміз бұл «тұрғын жəне тұрғын емес үй-жайлары бар жеке тұрғын үй, меншік нысанына қарамастан тұрғын үй қорына кіретін жəне тұрақты немесе уақытша тұру үшін пайдаланылатын (жарамды) тұрғын үй-жай, сол сияқты тұрғын үй қорына кірмейтін, бірақ уақытша тұру үшін пайдаланылатын (арналған) өзге үй-жай немесе құрылыс».

Заңның күші бойынша (ҚІЖК-нің 222-бабы) тұрғын үйдi тексеру тек онда тұратын кəмелетке толған адамдардың келiсiмiмен немесе прокурордың санкциясымен ғана жүргiзiледi. Мұндай келісім болмаған жағдайда тергеуші үйді мəжбүрлеп тексеру тура-лы қаулы шығарады, оны прокурор санкциялауға тиіс.

Тұрғын үйді онда тұратын адамдардың еркі мен тілегіне қарамастан тінту мен ондағы заттарды алудың тұрғын үйді тексеруден айырмашылығы бұл жағдай тергеушінің дəлелді қаулысы бойынша жүргізіледі, ал қаулыны прокурор санкциялауға тиіс.

Егер оқиға тұрғын үйде болса жəне оны тексерудi кейiнге қалдыруға болма-са, онда тұрғын үйдi тексеру тергеушiнiң қаулысы бойынша жүргiзiлуi мүмкiн, бiрақ кейiн оның заңды екенiн тексеру үшiн жүргiзiлген тексеру туралы бiр тəулiк мерзiмде прокурорға хабарланады. Прокурор осы əрекеттердің заңдылығын тексереді. Егер про-курор аталған əрекеттердің заңсыздығы туралы шешім шығарса, онда олар іс бойынша дəлелдемелер ретінде жіберілмейді.

ҚІЖК-нің 201-203, 221-222, 227, 230-232, 234-баптары бойынша тұрғын үйді тексеру, тұрғын үйде тінтуді жəне алуды жүргізудің іс жүргізу тəртібі тұрғын үйге қол сұқпаушылықты кепілдендіреді. Өз кезегінде тұрғын үйге қол сұқпау қағидаты адамдардың өмірін, жеке жəне отбасылық құпияны қорғауға бағытталған.

Қылмыстық іс жүргізу заңының келтірілген ережелері негізінен орындалған, алай-да, осы ержелерден ауытқушылықтар да кездеседі.

Тінту жүргізілетін үйге басып кіру шын мəнісінде орын алса да оқиға болған жер-ді қарап, тиісті хаттама жасау барлық жерде жүзеге асырылады. Осы ретте тұрғын

3333

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010

ҚОРЫТУ

5-269

үйдің тексерілгені (тінтілгені) туралы көп жағдайда прокурорлар құлақтандырылмайды, ал құлақтандырылғанның өзінде іс материалдарында прокурорлардың іс жүргізу əрекеттерінің заңдылығы туралы қорытындысы болмайды жəне бола қалғанның өзінді мұндай қорытындылар қысқа əрі нанымды жазылмайды.

Қорыту жүргізу барысында прокурорлардың өздерінің санкциясынсыз тұрғын үйге тексеру жəне тінту жүргізуді заңсыз деп танығаны туралы фактілер кездескен жоқ.

Тағылған айып дəлелденбегендіктен Өскемен қаласының № 2 соты ақтаған Л.-ге қатысты қылмыстық істі қарау барысында тұрғын үйді тексерудің оқиға болған жерді тексеру ретінде ресімделгені, осы тексерудің прокурордың санкциясынсыз жүргізілгені жəне жүргізілген тінту туралы оған хабарланбағаны анықталды. Істе анықтау органының жедел-іздестіру шараларын кейінге қалдырмай, жедел əрі осы шараларды жүргізудің қажеттілігі туралы қаулысы жəне жүргізілген тінтудің заңдылығы туралы прокурордың қаулысы болмады. Оқиға болған жерді қарау хаттамасында тергеуші Д. үйді тексеруді Л.-дің жазбаша келісімі бойынша жүргізді, соның барысында Д. есірткі тауып, оны алды деп көрсетілген. Шын мəнісінде Л.-дің үйді тексеруге берген келісімі болған жоқ, ал тер-геуші Д. тіпті тінту кезінде болмаған жəне ештеңе таппаған əрі алмаған.

Шын мəнісінде тінту жүргізілген, алайда іс жүргізу əрекеті баспананы тексеру ретінде ресімделген. ҚК-нің 259-бабының 1-бөлігі, 251-бабының 1-бөлігі бойынша К.-ні айыптау жөніндегі қылмыстық іс нақ осыған мысал бола алады.

Осы іс бойынша тұрғын үй-жайды ҚІЖК-нің 221, 222-баптарының талаптарын бұзып, мəжбүрлеп тексеру туралы қаулыны мұндай шешімді шығаруға құқығы жоқ Ақтөбе облысы ІІБ ұйымдасқан қылмыспен күрес басқармасының оперативті уəкілі И. шығарған. Қаулыда ұйымдасқан қылмыспен күрес басқармасына К. өзінің тұрған жерін-де есірткі заттарды сатумен айналысады декген хабар келіп түсті деп жазылған. Соны-мен қатар, іс материалдарында ҚІЖК-нің 183-бабы талап ететіндей аталған арыздың тіркелгені туралы мəлімет болмай шықты.

Пəтерді мəжбүрлеп тексеруге онда тұрған адамдардың пəтерді тексеруге қарсы болуы себеп болған. Қаулы шығарылып, оны прокурор 2009 жылғы 18 қаңтарда санкциялаған. Ал шын мəнісінде ұстау мен К. тұратын пəтерді тексеру 2009 жылғы 20 қаңтарда жүргізілген. Демек, тергеуші И.-де баспанада тұратындардың осы іс жүргізу əрекетін жүргізуге қарсы болғаны немесе қарсы болуы мүмкін екені туралы мəліметтің болуы мүмкін емес еді.

Міне, осылайша, қылмыстық ізге түсу органдары К.-нің өзінің тұрған жерінде есір-ткі заттарды сатумен айналысатыны туралы белгіленген тəртіппен тіркелмеген ха-бар бойынша іс үшін маңызы бар заттарды табу жəне алу мақсатымен шын мəнісінде пəтерге санкцияланбаған тінту жүргізген. Бұған тексеру хаттамасы жəне куəлер С. мен К.-нің пəтерде тұратын адамдардың тарапынан пəтерді тексеруге қарсылықтарының болмағаны туралы берген айғақтары дəлел.

Кейбір қылмыстық істер бойынша анықтау органдарының оперативті қызметкерлері алдымен баспанаға басып кіреді де онда тұратын кəмелетке толған адамдардан баспа-наны тексеруге қарсылықтары жоқ екендігі туралы келісімін содан кейін алады.

Алматы қаласы Əуезов аудандық ІІБ жанындағы құрылымның оперативтік қызметкерлері Ч. мен Ж. Б.-нің пəтеріне терезе арқылы басып кіріп, пəтерді тінтіп, ештеңе таппаған, сөйтіп героин салынған пакетті диванның астына қойып, Б.-ны пəтерді тексеруге келісім беруге мəжбүрлеп, содан кейін тергеу тобын шақырған. Келіп жеткен тергеу тобы куəгерлердің қатысуымен пəтерді тінтіп, героинді «тапқан». Пəтерді тінту прокурордың санкциясынсыз жүргізілген, аталған тергеу əрекеттерін кейінге қалдырмау



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010

ҚОРЫТУ

əрі жүргізудің қажеттігі жөнінде анықтау органының қаулысы да болмаған. Сот полиция қызметкерлерінің осы заңсыз əрекеттері туралы ІІБ бастығы мен қала прокурорының атына жеке қаулы шығарды.

Статистикалық мəліметтер бойынша тұрғын үйге қол сұқпаушылықты (ҚІЖК-нің 145-бабы) бұзғаны үшін сотталған адамдардың саны төмендегідей: 2007 жылы – 62, 2008 жылы – 46, 2009 жылдың 6 айында 39.

Алайда сотталған адамдардың жалпы санының ішінде өзінің қызмет бабын пай-даланып, баспанаға заңсыз басып кірген, яғни ҚК-нің 145-бабының 3-бөлігі бойынша сотталған бірде бір адам жоқ.

Міне, осылайша, зерделеніп отырған кезеңде қылмыстық заңның аталған норма-сы бойынша құқық қорғау немесе өзге де мемлекеттік органдардың қызметкерлерінің жауапқа тартылу фактілері болған жоқ.

Жеке өмiрге қол сұқпаушылық. Хат жазысудың, телефон арқылы сөйлесудiң, почта,

телеграф жəне өзге де хабарлардың құпиясы

Азаматтық жəне саяси құқықтардың негізгі қағидаттарында (Азаматтық жəне саяси құқықтар туралы халықаралық пактінің 17-бабы) бекітілген жеке өмiрге қол сұқпаушылық құқығы адамның жеке жəне отбасылық өміріне емін-еркін араласуға жол бермейді.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 18-бабы əркiмнiң жеке өмiрiне қол сұғылмауына, өзiнiң жəне отбасының құпиясы болуын, ар-намысы мен абыройлы атының қорғалу құқығын жария етеді

Осы конституциялық қағида ҚІЖК-нің 16-бабымен көзделген қылмыстық сот ісін жүргізу қағидатына негіз етіліп алынған.

Аталған құқықтарды қылмыстық процесс барасында шектеуге тек заңмен тікелей белгіленген жағдайлар мен тəртіпте ғана жол беріледі.

Қылмыстық іс бойынша іс жүргізу кезінде адамның жеке өмірі туралы мəліметтерді, сондай-ақ адамның іс жүргізу қызметінің міндеттерімен көзделмеген мақсаттар үшін құпия сақтауды қажет деп тапқан жеке өзіне қатысты мəліметтерді жинауға, пайдалануға жəне таратуға жол берілмейді.

Қылмыстық сот ісін жүргізу барысында алынған, адамның жеке басының құпиясын құрайтын мəліметтерді қорғау жөнінде шаралар қабылданады. Мұндай мəліметтер жа-рия етуге жатпайды, мұндай жағдайларда сот ісі жабық сот отырысында қаралады.

Сот практикасында жекелеген істер (мысалы, зорлау, нəпсіқұмарлық сипат-та зорлау əрекеттерін жасау, кəмелетке толмағандарға қатысты қылмыстық істер), əдетте, жабық сот отырыстарында қаралып, оларда мұндай мəліметтердің тарап ке-туін болдырмау мақсатында, сондай-ақ кəмелетке толмағандардың істері бойынша жариялылықты шектеу мақсатында процеске қатысушылардың жеке өмірі мен өмірінің жеке жақтарының құпиялылығы қамтамасыз етіледі.

Істерді зерделеу адам өмірі мен өмірінің жеке жақтарының құпиясын құрайтын мəліметтерді қорғау жөнінде қылмыстық ізге түсу органдарының қандай да болмасын іс жүргізу құжаттарын қабылдамағанын көрсетті.

Тінту мен алуды жүргізу кезінде тергеуші аталған тергеу əрекеттерін жүргізу кезінде адамның жеке өміріне қатысты анықталған мəліметтердің жария болмауын қамтамасыз етулері қажет.

3535

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010

ҚОРЫТУ

Заңның осы айтылған талаптары сотқа дейін іс жүргізу барысында негізінен сақталуда. Қылмыстық ізге түсу органдары қызметкерлерінің қызмет бабында оларға мəлім болған мəліметтерді жариялау фактілері анықталған жоқ.

Осы зерделеніп отырған кезеңде статистикалық мəліметтерге сəйкес ҚК-нің 142-бабы бойынша, яғни жеке өмірге қол сұғушылық жөнінде сотталу туралы бірде бір адам болған жоқ.

ҚК-нің 144-бабы, яғни дəрігерлік құпияны жария еткені үшін сотталғандар да болған жоқ.

Сонымен қатар, қорыту барысында жəбірленуші əйелдің жеке өміріне қол сұғушылық жағдайы анықталды.

Талдықорған қалалық сотының 2008 жылғы 22 қазандағы үкімімен Б. аса үлкен мөлшердегі героинді сатып алғаны жəне өткізу мақсатынсыз сақтағаны, атылатын қаруды жəне оқ-дəрілерді заңсыз сатып алғаны, сақтағаны жəне тасымалдағаны, сондай-ақ басқа адамға АИТВ инфекциясын жəне ЖҚТБ ауруын əдейі жұқтырғаны үшін кінəлі деп танылып, аталған қылмыстарды жинақтап алғанда 5 жылға бас бостандығынан айыруға сотталған.

Адамның иммунитет тапшылығының вирусы оның əйелі К.-ге жұққан. К. осы үкімге жазған апеллцяилық шағымында күйеуінің осы аурумен ауыратынын білгенін, бірақ оны сүйетіндіктен онымен бірге тұрғанын жазған. Жəбірленуші үкіммен келіспей, тиісті дəлелдер келтіре отырып Б.-ны ақтауды сұраған. Сонымен бірге ол шағымында проку-ратура органдарының оның жеке өмірінің құпиялылығына құқығын бұзып, оның ЖҚТБ ауруын жұқтырғаны туралы мəліметті оның жұмыс орнына жібергеніне назар аударған. Нəтижесінде жұмыс орны оны жұмыстан шығарып жіберген, оның ауруы туралы ба-лалары, достары, таныстары, көршілері біліп, мұның соңы К.-ге үлкен қолайсыздық тудырған.

Алматы облыстық сотының қылмыстық істер жөніндегі алқасы осы істі апелляциялық тəртіппен қарап, осы мəн-жайға ден қоймаған.

Қорыту барысында Конституциямен жəне «Қазақстан Республикасындағы банк-тер жəне банк қызметі туралы» 1995 жылғы 31 тамыздағы Қазақстан Республикасының Заңымен қорғалатын жеке салымдар мен жинаған қаражаттың құпиясын бұзу фактілері кездескен жоқ.

Эксгумация

Облыстық соттардың анықтамасынан сотпен жəне тергеу органдарымен өндірісі тағайындалған эксгумацияның бірлі-жарым фактілерінің болғандығы көрінеді. Барлық өндірістер ҚІЖК-нің 225,227-баптарының талаптарын сақтай отырып жүргізілді, ешқандай құқық бұзушылық болған жоқ делінген.

Сонымен қатар, кейбір кезде эксгумация туралы қаулыны орындау процесінде қиыншылықтар туындайды.

ҚІЖК-нің 225-бабының 3-бөлігіне сəйкес, эксгумация туралы қаулы мəйіт жерлен-ген жердiң əкiмшiлiгi жəне қайтыс болған адамның туыстары үшiн мiндеттi болып табы-лады.

Алайда, барлық уақытта қайтыс болған адамның туыстары мұндай қаулымен келі-се бермейді.

Маңғыстау облыстық соты Д-ға жəне басқаларға қатысты қылмыстық істер-ді қарастыру барысында жəбірленуші С-ны эксгумациялау өндірісі туралы қаулы



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010

ҚОРЫТУ

қабылдаған. Мəйіт Алматы облысында жерленген, соған байланысты аталған қаулыны Алматы жəне Маңғыстау облыстарының ІІБ-на, Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау министрлігінің соттық медицина Орталығына бірігіп орындау тапсырылған. Алайда, эксгумацияның жүргізілуіне қайтыс болған адамның туыстары белсенді түрде қарсылық көрсеткен (құрамында сарапшылар, полиция қызметкерлері, прокурор бар топ екі рет эксгумация жүргізу орнына барған).

Мұндай жағдайларда қайтыс болған адамның туыстарын сот актiсiнің орын-далуына кедергi жасағандықтары үшін (Қылмыстық Кодекстің 362-бабы) қылмыстық жауапкершілікке тарту орынсыз жəне біздің қоғамның моральдық-психологиялық көзқарастарына қайшы келеді. Сонымен қатар, сот актісінің орындалмауы іс бойынша ақиқаттың анықталуына кедергі жасап, ол өз кезегінде сотталушының да, жəбірленушінің де құқықтарының бұзылуына əкеліп соғады.

Осыған байланысты Маңғыстау облыстық сотының пікірі бойынша қайтыс болған адамның туыстарына қатысты ҚІЖК-нің 225-бабы 3-бөлігінің нормаларының талапта-ры жұмыс істемейді.

Істі сотта қарау кезінде де эксгумация өндірісін жүргізу қажеттігі туындайтындықтан ҚІЖК-нің 225-бабының 2-бөлігіне толықтырулар енгізіп, мынадай редакцияда: «Эксгу-мация прокурор санкцияланған тергеушінің дəлелді қаулысы, немесе соттың қаулысы бойынша жүргізіледі» деп жазу ұсынылады.

Ресей заңнамасында эксгумация өндірісінің тəртібін Ресей Федерациясының ҚІЖК-нің 187-бабы реттейді, соған сəйкес, эксгумация тек тергеушінің қаулысы бойын-ша, қайтыс болған адамның жақын туыстарына шығарылған шешім туралы хабарла-на отырып, жүргізіледі. Туыстары эксгумацияға қарсы болған жағдайда тергеуші сотқа аталған əрекетті жүргізуге рұқсат беру туралы ұсынымды жолдайды.

Ессіз күйдегі адамдарға медициналық сипаттағы мəжбүрлеу шараларын қолдану туралы

Медициналық сипаттағы мəжбүрлеу шараларын қолдану жөнінде іс жүргізудің айрықшалығы мұндай іс жүргізу қолданылатын субъектілердің: есi кiресiлi-шығасылы күйде қылмыстық заңмен тыйым салынған əрекет жасаған немесе қылмыс жасаған соң жаза тағайындау немесе оны орындау мүмкiн болмайтын дəрежеде психикасы бұзылып ауырған адамдардың жеке басының ерекшеліктерімен анықталады.

Аталған психикалық ауытқушылықтардың болуы адамды жəрдемсіз, айыптаудан қорғануға дəрменсіз етіп қана қоймай, кейде өзіне не болғанында сезіне алмайтын жағдайға келтіреді. Сондықтан мұндай тұлғаларға медициналық сипаттағы мəжбүрлеу шараларын қолдану жөніндегі қылмыстық істер бойынша іс жүргізуде қылмыстық іс-жүргізу заңының жалпы талаптары ғана сақталып қоймауы керек, жоғарыда көрсетілген тұлғалардың заңды мүдделері мен құқықтарын қосымша қорғайтын арнайы нормалар қажет.

Медициналық сипаттағы мəжбүрлеу шараларын ұзарту, өзгерту жəне тоқтату мəселелері осындай дəрежедегі істер бойынша сот өндірісінің ерекшеліктерін қарастыратын Қылмыстық кодекстің 88-95- баптарымен жəне ҚІЖК-нің 54-тарауының баптарымен реттеледі.

Бұдан басқа, осы санаттағы істерді қараған кезде соттар Жоғарғы Соттың 1999 жылғы 9 шілдедегі № 8 нормативтік қаулысындағы (2002 жылғы 15 тамыздағы жəне

3737

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010

ҚОРЫТУ

2008 жылғы 22 желтоқсандағы өзгерістерімен жəне толықтыруларымен) түсініктерді басшылыққа алуы керек.

ҚІЖК-нің 14-бабының 2-бөлігінде бекітілген жеке басқа қол сұқпаушылық қағидасын ескере отырып, сот-психиатриялық сараптама жүргiзу үшiн адамды медициналық ме-кемеге мəжбүрлеп орналастыруға соттың шешiмi бойынша ғана жол берiледi.

Заңның осы талабының бұзылу фактісі анықталмады, сондай-ақ зерделеніп отырған кезеңде адамдарды ҚК-нің 127-бабы бойынша қылмыстық жауапкершілікке тарту яғни, психиатриялық стационарға заңсыз орналастыру жағдайы орын алмаған.

Сонымен бірге, зерделеу осы санаттағы істерді тергеген жəне қараған кезде заң ережесінің əрдайым орындала бермейтінін көрсетті.

Қоғамдық-қауіпті əрекетті есі дұрыс емес күйінде жасаған немесе қылмысты жасағаннан кейін жүйке ауруына шалдыққан адамдарға ҚІЖК-нің 140-бабында қарастырылған бұлтартпау шарасын қолдануға заңмен тыйым салынады.

Осындай адамдарға ҚІЖК-нің 507-бабының 2-бөлігінде қарастырылған қауiпсiздiк шаралары: денсаулық сақтау органдарын хабарландыра отырып, ауруды туыстарының, қамқоршыларының, қорғаншыларының қарауына беру немесе психиатриялық көмек көрсететiн арнаулы медициналық ұйымға орналастыру қолданылады.

Егер алдын ала тергеу барысында қылмыстық заңмен тыйым салынған əрекетті есі дұрыс емес күйінде жасаған адамға жүйке ауруы фактісін белгілегенге дейін бұлтартпау шарасы қолданылып, тергеу аяқталған соң ол жойылмаса, онда прокурордың қаулысы немесе соттың қаулысы бойынша олар істі өз іс жүргізуіне қабылдаған кезде дереу күшін жоюы керек, қауіпсіздік шарасын таңдаған кезде ол психиатриялық көмек көрсететiн тиісті медициналық мекемеге немесе оның қарауына ауыстырылуы керек.

ҚК-нің 103-бабы 1-бөлігінің белгілері бойынша қоғамға қауіпті əрекетті есі дұрыс емес күйінде жасаған Б-ның қылмыстық ісі бойынша жоғарыда жазылғандарға қарамастан қылмыстық тергеу органдары оған қатысты қамауға алу - бұлтартпау ша-расын таңдаған.

Бұланды аудандық соты заңның осылайша бұзылуын жоймағанымен қоймай, бұлтартпау шарасын бұзбаған, қауіпсіздік шарасын таңдамаған, бірақ 2008 жылғы 14 тамыздағы өзінің қаулысымен қоғамға қауіпті əрекетті есі дұрыс емес күйінде жасағаны үшін Б-ны қылмыстық жауапкершіліктен босатып, қаулы заңды күшіне енгенге дейін қамауға алу түріндегі бұлтартпау шарасын күшінде қалдырған.

Алматы қаласы Түрксіб АІІБ ТБ тергеушісінің 2008 жылғы 9 қаңтардағы қаулысымен ҚК-нің 259-бабының 2-бөлігінде қарастырылған қоғамға қауіпті əрекетті есі дұрыс емес күйінде жасаған Б-ға психиатриялық көмек көрсететiн арнаулы медициналық ұйымға орналастыру түріндегі қауіпсіздік шарасы таңдалған – ҚР ДМ РКПА.

2008 жылғы 1 ақпанда Түрксіб аудандық соты істі қарауға тағайындау тура-лы қаулы шығарады, қаулыда істі тоқтату үшін негіз жоқ, айыптау қорытындысының көшірмесі айыпталушыға табыс етілді деп көрсетеді, алайда, істе ондай құжат жоқ, істі медициналық сипаттағы мəжбүрлеу шарасын қолдану үшін сотқа жіберу туралы қаулы бар, ең бастысы, Б-ға қатысты бұлтартпау шарасын бұрынғыдай «қамауға алу» күйінде қалдырып отыр.

Осы құжаттың мазмұны судьяның осы санаттағы істі қараудың тəртібін реттей-тін қылмыстық іс жүргізу заңының нормаларын білмейтінін жəне судьяның қылмыстық істі тіпті зерделемегенін растайды. Жоғарғы Соттың аталған нормативтік қаулысының 9-тармағындағы түсініктерге сəйкес қауiпсiздiк шараларын қамтамасыз ету қажет жағдайларда адамдарды орналастыратын арнаулы медициналық мекемелерге: жал-



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010

ҚОРЫТУ

пы түрдегi психиатриялық стационар, арнайы психиатриялық стационар, күшейтiлген бақылау түрiндегi арнайы психиатриялық стационарлар жатады.

Заң шығарушы қауіпсіздік шаралары ретінде психиатриялық стационарға ор-наластыруды көздей отырып, қылмыстық сот ісін жүргізу барысында жеке тұлғаның құқықтарын тиісінше қамтамасыз етуді жүзеге асыруды ұсынады. Психикасының бұзылумен ауыратын адамның қамауда болуы, оның бұзылу үрдісіне қолайсыз əсер етіп, оның денсаулық жағдайын одан əрі нашарлатуы мүмкін. Осындай адамның науқасқа қажетті ем көрсетіле отырып, медициналық бақылауда болуы оның психикалық жай-күйін тұрақтандыруға немесе тіпті жақсартуға, оның өршуінің дер кезінде алдын алуға мүмкіндік береді. Бұдан басқа, психикасының бұзылумен ауыратын адам өзіне-өзі қауіп келтіруі мүмкін, тиісті арнаулы медициналық бақылаудың болмауы өзіне-өзі ауыр зиян немесе өлім келтірудің себебі болуы мүмкін. Сонымен қатар, психикасының бұзылумен ауыратын адамдар психикалық жай-күйінде тиісті бақылау немесе емдеу болмаған жағдайда оның жанында қамауда отырғандарға, олардың тəртіптерін бақылауды жүзеге асыратын (бақылаушылар, күзетшілер жəне т.б.) адамдарға да қауіп төндіруі мүмкін.

ҚІЖК-нің 215, 126-баптарының талаптарына жəне Жоғарғы Соттың жоғарыда аталған нормативтік қаулысының 20-22-тармақтарында берілген түсініктерге қарамастан жекелеген істер бойынша сот тергеуі атүсті жүргізіліп отыр.

ҚК-нің 24-бабының 3-бөлігінде, 178-бабы 2-бөлігінің «г» тармағында қарастырылған қоғамдық-қауіпті əрекеттерді ақыл-есі кіресілі-шығасылы жағдайда жасаған Д-ға қатысты қылмыстық істі қараған кезде Алматы қаласы Медеу аудандық соты тізімде көрсетілген жəбірленуші мен куəларды сот отырысына шақырмаған жəне олардан жауап алмаған. Солай дегенмен де, өзінің параноид-шизофрениялық психикалық ауруымен ауыруына байланысты сот-психиатриялық сараптаманың қорытындысы бойынша тергеу-сот про-цесіне қатыса алмайтын ақыл-есі дұрыс емес Д-ны күзетпен сот отырысына жеткізген. Д-ның сотқа қандай мақсатпен жеткізілгені түсініксіз, өйткені, оған іс жүргізу құқықтары түсіндірілмеген жəне одан жауап алынбаған. Сот отырысының хаттамасы бойынша төрағалық етуші іс материалдарын жариялаған, бірақ қандай екені көрсетілмеген.

Алматы қаласы Түрксіб аудандық соты ҚК-нің 103-бабының 3-бөлігімен қарастырылған қоғамдық-қауіпті əрекетті ақыл-есі кіресілі-шығасылы жағдайда жасаған Н-ға қатысты қылмыстық істі де осылайша қараған.

Осы іс бойынша заңды өкілі де сарапшы-психиатр да қатыспаған.

Жедел-iздестiру қызметiн жүзеге асыру кезiнде жеке адамның құқықтары мен бостандықтарын сақтау

Заңмен қорғалатын адамның жеке өміріне араласпаушылықты, хат жазысу, те-лефонмен сөйлесу, телеграф хабарламалары мен почта жөнелтілімдері құпиясын, сондай-ақ тұрғын үйге қол сұқпаушылық құқығына тікелей қатысты жедел-іздестіру іс-шарасы Қазақстан Республикасының 1994 жылғы 15 қыркүйектегі «Жедел-iздестi-ру қызметi туралы» Заңымен (бұдан əрі – ЖІҚ туралы заң) (1-баптың 3) тармақшасы) тізбесі осы Заңның 11-бабының 3-тармағымен берілген арнаулы жедел-іздестіру іс-ша-расына жатқызылған жəне кеңейтіп түсінік беруге жатпайды.

Қылмыстық іс жүргізу заңнамаларына жəне ЖІҚ туралы заңның 12-бабының 4-тармағына сəйкес арнаулы жедел-іздестіру іс-шаралары тек қана прокурордың сан-кциясымен жүргізіледі, ауыр жəне аса ауыр қылмыстарды, сондай-ақ ұйымдасқан

3939

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010

ҚОРЫТУ

қылмыстық топтар мен ұйымдар əзірлеп жəне жасап жатқан қылмыстарды анықтау, олардың алдын алу, жолын кесу жəне ашу үшін жүзеге асырылуы мүмкін.

ЖІҚ туралы заңға 2009 жылғы 17 шілдедегі № 187 Заңмен өзгерістер енгізілгенін атап өту қажет, соған сəйкес сөздерді жасырын тыңдау жəне жазып алу, телефондар жəне басқа да сөйлесу құрылғылары арқылы жүргізілетін сөйлесулерді тыңдау жəне жазып алу сияқты арнаулы жедел-іздестіру іс-шараларын ҚІЖК-нің 237-бабының 1-бөлігінде көрсетілген орташа ауырлықтағы қылмыстар туралы қылмыстық істер бойын-ша да жүргізуге болады.

ЖІҚ туралы заңның 12-бабының 7-бөлігіне сəйкес кейінге қалдыруға болмай-тын əрі ауыр жəне аса ауыр қылмыстар жасауға əкеп соғуы мүмкін жағдайларда же-дел-іздестіру қызметін жүзеге асырушы тиісті орган басшыларының біреуінің дəлелді қаулысы негізінде прокурорды хабардар ете отырып жəне қаулы шығарылған кезден бастап жиырма төрт сағат ішінде кейіннен санкция ала отырып, арнаулы жедел-іздесті-ру іс-шараларын жүргізуге жол беріледі.

Зерделеу заңның жоғарыда аталған ережелері негізінен арнаулы жедел-іздесті-ру іс-шарасын жүзеге асырған кезде сақталатынын көрсетті. Сонымен бірге, көптеген бұзушылықтар бар, олардың кейбіреуі осы анықтамада келтірілген.

Атап айтқанда, ҚІЖК-нің 221, 222-баптарындағы тəртіпте тірі адамды тексер-ген кезде Прокурордың санкциясы талап етілмейді, сондықтан, жедел іздестіру қызметкерлері көбіне адамға нақты жеке тінту жүргізеді, оның заттары мен құжаттарын алып қояды жəне өз əрекеттерін тірі адамды тексеру (тінту) хаттамасын жасай отырып, өз əрекеттерін ресімдейді.

Тұрғын үйге тінту жүргізген кезде де өз əрекеттерін тұрғын үйге тінту жүргізу хат-тамасымен не оқиға орнын тексеру хаттамасымен ресімдейді. Бұл ретте, прокурор-дан санкция алмауды есептемегенде, тіртудің жүргізілгені туралы прокурорға хабар да берілмейді.

Осылайша, адамның жеке басы мен жеке өміріне араласпаушылыққа, тұрғын үйге қол сұқпаушылыққа азаматтардың конституциялық құқығына қатысты аталған іс-шара-ларды жүзеге асырудың заңдылығы прокурорлық қадағалаудан тыс қалып отыр.

Ағайынды Б жəне Н. Н-дарға қатысты қылмыстық істі қараған кезде Ақтөбе қаласы Алабян көшесі «Н» үйінде операцияның алдын ала жоспарланғанына қарамастан, тін-ту жұмыстары прокурордың санкциясынсыз жүргізілген. Кірер есікке қарсы бөлмедегі сөреден апиын сұйықтығы бар үш құты табылған.

Ағайынды Н-лар өз кінəларын мойындамастан сот отырысында полиция қызметкерлерінің тінтуді өздерінің қатысуынсыз жүргізгенін айтты, алайда, олар-ды Ақтөбе облыстық ІІД отырған жерінен сол жерге жеткізуге болатын еді. Поли-ция қызметкерлері олардың жоқ екендігін пайдаланып, есірткі заттарын кірер есіктің жанындағы бөлменің қол жетімді жеріне тастай салған.

Сотталғандардың осы дəйектері мəні бойынша теріске шығарылмады, өйткені, ағайынды Н-лардың осы құтыларға қатысы бар екендігіне оның табылу фактісінен басқа дəлелдемелер қылмыстық тергеу органдарында болмаған. Керісінше, сотта Н-лар отба-сымен осы үйдегі пəтерде тұрып жатқанына небəрі бір ай болғаны анықталды. Оларға дейін бұл үйде есірткі заттарын тұтынған басқа адамдар тұрған. Алайда, қылмыстық тергеу органы есірткінің аталған тұлғаға тиесілі болу мүмкіндігін зерттемеген.

Осындай мəн-жайларда, мемлекеттік айыптаушы осы эпизод бойынша айыпта-удан бас тартып, оны сот қабылдаған.



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010

ҚОРЫТУ

Атырау қалалық сотының 2007 жылғы 2 қарашадағы үкімімен Ш. ҚК-нің 259-бабы 2-бөлігінде қарастырылған қылмысты жасағаны үшін кінəсіз деп танылып, қылмыс оқиғасының болмауына байланысты ақталған.

Сот Атырау облысы ІІД ЕҚК жедел іздестіру қызметкерлері С. жəне М. 2006 жылғы 12 мамырда шамамен сағат 19.20-да көшеде Ш-ны ұстап, куəлардың қатысуынсыз тін-тіп, ештеңе таппаған соң Д-мен бірге облыстық

ІІБ-не жеткізгенін анықтады. Ұсталғандардан қорқытып ақша талап еткен, олар ақша беруден бас тартқан кезде 23.30-да оларды ұсталған жерлеріне əкеліп, куəлар мен бейнекамераны пайдаланып, қайтадан тінту жүргізген. Ш-ның қалтасынан ештеңе табылмаған, алайда, полиция қызметкері С. ұсталғанның сол жақ қалтасынан алынды деген желеумен апиыны бар екі орам көрсеткен. Бұл ретте, С. есірткінің анықталуы жəне күдіктінің қалтасынан алынуы фактісі камераға тіркелмейтіндей əрекет жасаған, ол Ш-ны тінтудің осы бейнежазбасымен расталады, яғни С. есірткі затының алынуын іс жүзінде қолдан жасаған.

Бұдан басқа, сот тергеуге дейінгі тексерудің барлық материалдарын, атап айтқанда, жеке басты тінту, жеке басты тінту кезінде табылған заттарды тексеру хатта-масын, полиция қызметкері баянатын, Ш-ның куəлардың түсініктемелеріне қол қоюдан бас тартуы туралы актіні полиция қызметкері М. алдын ала Ш-ның жеке басын тін-ту басталғанға дейін, атап айтқанда, Ш-ны бастапқы ұстаған жерге шықпастан бұрын, Атырау облыстық ІІД қызметтік бөлмесінде əзірлеп қойғанын анықтады.

Қарағанды облысы Жезқазған қаласының ІІБ ҚҚБ қызметкерлері А. жəне Е. ҚК-нің 259-бабы бойынша айыпталушы Н-дан есірткі затын алған кезде ҚІЖК-нің 222, 227-баптарының талаптарына қарамастан, куəлар болмаса да куəлар ретінде Б-ны жəне С-ны көрсетіп, «жеке басын тінтудің жəне заттарын тексерудің, сондай-ақ есірткі затын алып қоюдың» жалған хаттамасын жасаған.

Ақмола облысы Ақкөл АІІБ жедел іздестіру қызметкерлері күдікті А-ның пəтерін тін-туді жүзеге асыра отырып, алдымен өздері жарықты өшіріп, куəларсыз жатын бөлмеге кірген. Қараңғы бөлмеде біраз уақыт болған соң, куəлардың қатысуымен осы бөлмеге тінту жүргізіп, бөлмеден есірткі заттарын тапқан.

Сот осындай іс жүргізу əрекеті нəтижесінде алынған нақты деректерді дəлелдеме ретінде алуға болмайды деп есептеді.

Ақмола əскери гарнизоны 2008 жылы сотталған С-ның ісі бойынша Қарағанды облысы ІІД ІҚҚК бастығы 2006 жылғы 17 наурызда прокурордың санкция беруі үшін ұсынылып, жүргізілген телефон арқылы сөйлесулер туралы мəліметті алуға қаулы шығарды.

Алайда, прокурордың санкциясы қолдан жасалған (жалған), өйткені оған Қарағанды облысы прокурорының орнына белгісіз адам қол қойған жəне Алматы қаласы прокурорының мөрі қойылған, осылайша, ЖІҚ туралы заңның 12-бабы 4-тармағының талаптары бұзылған.

Қылмыстық iс бойынша алдын ала анықтау жүргiзушi адамға, тергеушiге, прокурорға, iс жүргiзу əрекеттерiне қатысушы маманға немесе қорғаушыға айғақтарды бұрмалағаны үшін ҚК-нің 348-бабының 2 жəне 3-бөліктерімен қылмыстық жауапкер-шілік қарастырылған.

Дегенмен, іс жүзінде, дəлелдемелерді бұрмалағаны анықталған қылмыстық тергеу органы қызметкерлері қылмыстық жауапкершілікке өте сирек тартылады, оған статистикалық деректер куə.

Заңды күшіне енген үкімдер бойынша ҚК-нің 348-бабы бойынша:

4141

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010

ҚОРЫТУ

2007 жылы - 6 адам (олардың 2-і, 1-бөлік бойынша, 1-і, 2-ші бөлік бойынша); 2008 жылы – 7 адам (олардың 1-і, 1-бөлік бойынша, 2-і, 2-ші бөлік бойынша, 4-і, 3-бөлік бойынша); 2009 жылдың 6 айында – 1 адам (1-бөлік бойынша) сотталды.

Осылайша, екі жыл алты ай ішінде дəлелдемелерді бұрмалағаны үшін қылмыстық іс бойынша (ҚК-нің 348-бабының 2 жəне 3-бөліктері бойынша) барлығы жеті адам сотталған.

Жедел-iздестiру қызметiн жүргiзу кезiнде азаматтарды құқық бұзушылыққа итермелеуге жəне арандатуға, азаматтар мен лауазымды адамдардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерiн шектейтiн зорлық-зомбылық жасауға, қатер төндiруге, бопсалауға жəне өзге де заңсыз əрекеттер жасауға тыйым салынады (ЖІҚ туралы заңның 15-бабы).

Заңның осы талаптары əрдайым сақтала бермейді.Мəселен, Көкшетау қаласы ІІБ ЕҚКБ қызметкерлері бірлесіп 5 000 теңге жинап,

оны есірткіден зардап шегуші Ж-ға беріп, осы ақшаға өзімен бірге наркологиялық дис-пансерде емделген Р-дан апиын сатып алуға мəжбүрлеген. Ж. сатып алған апиынды Р-мен тамырға ине арқылы жіберу жолымен тұтынған.

Сот Р-ға қатысты қылмыстық істі қарап, Көкшетау қаласы ІІБ қызметкерлерінің «шартты түрдегі сатып алушының» нашақор екенін біле тұра оны пайдаланып, оны қылмыс жасауға арандатқан деген тұжырымға келді.

Полицияның есебінде жезөкшелікпен айналысатын адамдар ретінде тірке-уде тұрған куəлар М. жəне П. сот отырысында 2008 жылғы 4 ақпанда полиция қызметкерлері өздерін көшеде ұстап алып, Өскемен қалалық ІІБ əкелгенін, ол жерде күш қолдана отырып қорқытып, Г. деген таныстарына апиын беруді талап еткенін ай-тады. Олар өздерінің өмірі мен денсаулығына келетін қауіпті ойлап, келісуге мəжбүр болған. Полиция қызметкерлері Г-нің үйіне ертіп əкеліп, ұялы телефон арқылы оны далаға шақыртып алған. Г. далаға шыққан бетте полиция қызметкері П-ның қолына апиыны бар пакет берген, ол оны ешқандай түсіндірусіз Г-нің қолына ұстата салған, сол кезде оны полиция қызметкері ұстап алған.

Мемлекеттік айыптаушының өтініші бойынша Өскемен қаласы № 2 соты 2008 жылғы 1 шілдеде Г-ге қатысты істі қосымша тергеуге жіберген, ал қала прокуроры мен ІІБ бастығының атына жеке қаулы шығарған. Осы іс сотқа қайта келіп түспеген.

ҚІЖК-нің 86-бабының 2-бөлігіне сəйкес өздерiнiң қатысуымен болып жатқан iс-əрекеттердi толық жəне дұрыс қабылдауға қабiлеттi, iске мүдделi емес жəне қылмыстық iзге түсу органдарына тəуелсiз кəмелеттiк жастағы азаматтар ғана куəгерлер бола ала-ды.

Жедел-іздестіру шараларын жүргізген кезде заңның осы талабы көбінесе бұзылып жатады.

ҚК-нің 103-бабының 1-бөлігі бойынша сотталған М-ны ұстаған жəне тінту кезінде сот шешімімен Қостанай облысы Ұзынкөл АІІБ əкімшілік қамауға алу түрінде тағайындалған əкімшілік жазасын өтеп жүрген К. жəне Н. куəгерлер ретінде тартылған.

Аталған азаматтарды куəгерлер ретінде қатысуға тартудың заңсыз екеніне қарамастан қылмыстық ізге түсу органдары ҚІЖК-нің 93-бабы негізінде оларға қарсылық білдіру туралы мəселені де шешпеген.

Əкімшілік жаза қолданылған, сондай-ақ бұрын сотталып ішкі істер органдарында есепте тұрған адамдарды куəгерлер ретінде тарту орынсыз сипатта болады. ҚК-нің 259-бабында қарастырылған қылмыстар туралы көптеген істерде куəгер ретінде өздері есірткі тұтынушы адамдар шақырылады. 6-269



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010

ҚОРЫТУ

Осыған байланысты, сондай-ақ куəгерлер айғақтарының іс бойынша елеулі мəні болатынын біле тұра, кейбір соттарда қылмыстық ізге түсу органдарына бағынысты емес деп қайсысын (куəгерлерге қатысты) ұғуға болады деген сұрақ туындайды.

Мысалы, соттылығы жойылған немесе егер адам басқа облыста сотталса, бірақ соттылығы өтелмесе олар куəгерлер ретінте тартыла алар ма еді?

Жекелеген жағдайларда куəгерлер ретінде қылмыстық ізге түсу органдарын-да практикадан немесе тағылымдамадан өтіп жүрген адамдар тартылады, оларды қылмыстық ізге түсу органдарына бағынысты адамдар деп айтуға бола ма?

ҚК-нің 259-бабы 1-1-бөлігі бойынша ақталған Б-ға қатысты қылмыстық істі Алматы қаласы Əуезов АІІБ ПБ тергеген кезде бірқатар тергеу амалдарына осы АІІБ аталған істі жүргізген тергеуші Т-да өндірістік практикадан өтіп жүрген А. куəгер ретінде тартылған. Сот отырысында тергеуші де, куəгер де «Əділет» колледжінен студент екендігі туралы ресми құжаттарды талап ету жолымен өтіріктерін шығарғанға дейін осы мəн-жайларды теріске шығарған.

Павлодар қаласы № 2 соты ҚК-нің 259-бабының 1-бөлігі бойынша соттаған С-ға қатысты қылмыстық істі қараған кезде оны ұстап, есірткі заттарын алған кезде кездейсоқ өтіп бара жатқан екі жүргізуші куəгерлер ретінде тартылғаны белгілі бол-ды. Жүргізушілердің айтуы бойынша, оларды ұстап жəне жүргізуші куəліктерін тартып алып, куəгер ретінде қатысуға мəжбүрлеген. Осы мəн-жай, соттың пікірі бойынша олар-ды куəгерлер ретінде тартқан кезде полиция қызметкерлерінде азаматтарға олардың құқықтары мен азаматтық борыштарын орындау бойынша міндеттерін түсіндіру тəжірибесінің болмауы салдарынан азаматтардың құқықтарын бұзғанын растайды.

ЖІҚ туралы заңның 14-бабының 1-тармағына сəйкес жедел-іздестіру қызметі процесінде алынған материалдар тергеу жұмыстарын əзірлеу мен жүзеге асыру жəне қылмыстардың алдын алу, жолын кесу жəне ашу жөніндегі жедел-іздестіру іс-шарала-рын жүргізу үшін, сондай-ақ олар Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу заңнамасының айғақтарды жинауды, зерттеуді жəне бағалауды регламенттейтін ере-желеріне сəйкес тексерілген жағдайда қылмыстық істер бойынша дəлелдеу процесінде пайдаланылуы мүмкін.

ЖІҚ туралы заңның 14-бабының 2-тармағына байланысты жедел-іздестіру іс-шара-ларын жүргізу нəтижесінде алынған материалдар оларға Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу заңнамасында қарастырылған сипат берілгенге дейін не олар-ды қылмыстық процеске енгізуге мүмкіндік болмағанда жеке жəне заңды тұлғалардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін шектеуге негіз болып табылмай-ды.

Қорыту іс жүргізу нысанына дəлелдемелер ретінде жедел-іздестіру қызметі про-цесінде алынған материалдарды тиісінше ресімдемеу жəне заңдастыру фактілерінің орын алғанын көрсетті.

ЖІҚ туралы заңның 5-бабының 4-тармағына байланысты шағымды толық жəне жан-жақты қарауды қамтамасыз ету мақсатында прокурордың немесе судьяның талап етуі бойынша құпия көмекшілердің жəне штаттық жасырын қызметкерлердің жеке басы туралы мағлұматтардан басқа барлық жедел-қызметтiк құжаттар берiледi.

Қарағанды облысын есептемегенде, барлық облыстық соттардың ақпараттары бойынша соттардың іс бойынша дұрыс шешім қабылдау үшін зерттеуді талап ететін жедел-іздестіру қызметінен материалдарды талап ету туралы сауалы (қаулысы) іс жүзінде əрдайым орындалып отырады.

4343

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010

ҚОРЫТУ

Процеске қатысушылардың мемлекеттік құпияларды құрайтын мəліметтерге қол жеткізуі ҚІЖК-нің 53-бабына жəне «Мемлекеттік құпиялар туралы» 1999 жылғы 15 наурыздағы № 349-1 ҚР Заңының 29-бабына сəйкес жүзеге асырылады.

Мемлекеттік жəне өзге де құпияларды құрайтын мəліметтері бар дəлелдемелер сот талқылауы барысында ҚІЖК-нің құпиялылықты сақтау туралы 53-бабының талап-тарын ескере отырып жəне ҚІЖК-нің 205-бабында қарастырылған тəртіпте зерттеледі. Мемлекеттік құпиясы бар қылмыстық істерді тиісті рұқсаты бар судьялар қарайды.

Сонымен бірге, Қостанай облыстық сотының хабарламасы бойынша мемлекеттік құпияларға қажетті рұқсат облыс судьяларының барлығына берілмеген. Кейбір судья-ларда рұқсаттың 2 нысанының болмауы қылмыстық іс шегінде заңдастырылмаған (же-дел тексеру, пысықтау жəне т.б. туралы істерді) жедел-іздестіру қызметінің материал-дарымен танысу мүмкіндігінен айырады.

Қылмыстық істерді зерттеген кезде жедел-іздестіру қызметін жүзеге асырушы органның қызметкерлері өздеріне қатысты жедел-іздестіру шаралары жүргізіліп жатқан адамдардың жеке өмірі туралы мəліметтерді жария ету жағдайы орын алған жоқ.

Қарағанды облыстық сотының хабарламасы бойынша жедел-іздестіру қызметінің құпия материалдарын, егер олар қылмыстық іс материалына қоса берілген болса, дəлелдемелер ретінде сот ескереді. Қалған жағдайларда қылмыстық іздеу жүргізу ор-гандары құпиялылыққа жəне ішкі нұсқаулыққа сілтеме жасай отырып, соттарға осын-дай материалдар беруден бас тартады. Алайда, бұл ретте, осындай актілер орын алған нақты қылмыстық істер аталмаған.

ЖІҚ туралы заңның 5-бабының 5-тармағына сəйкес жедел-іздестіру қызметі нəтижесінде алынған, адамның жеке өміріне, ар-ожданы мен қадір-қасиетіне қатысты мəліметтер, егер оларда заңмен тыйым салынған іс-əрекеттер жасағаны туралы ақпарат болмаса, сақталуға жатпайды жəне жойылады.

Қылмыс жасағаны үшін кінəсі заңда белгіленген тəртіппен дəлелденбеген, сон-дай-ақ оларға қатысты қылмыстық іс қозғалмаған адамдарға қатысты жедел-іздестіру іс-шараларын жүргізу нəтижесінде алынған материалдар тиісті жедел есепке алу ісі тоқтатылған кезден бастап бір жыл сақталып, содан соң жойылады.

Заңның жоғарыда айтылған талаптарының орындалатыны не орындалмайты-ны белгісіз, өйткені, соттарға келіп түскен қылмыстық істерде осы мəселе бойынша ақпарат жоқ.

Жедел-іздестіру қызметі барысында алынған дəлелдемелерді республика соттары ҚІЖК-нің 128-бабының талаптарына сəйкес қатыстылығы, жол берiлушiлiгi, дұрыстығы, ал барлық жиналған дəлелдемелер жиынтығында қылмыстық iстi шешу үшiн жеткiлiк-тiлiгi тұрғысынан бағалануда. Бұл ретте, сот Жоғарғы Соттың 2006 жылғы 20 сəуірдегі № 4 «Қылмыстық істер бойынша дəлелдемелерді бағалаудың кейбір мəселелері тура-лы» нормативтік қаулысында мазмұндалған түсініктерді ескереді.

Облыстық соттардың хабарларына қарағанда, жедел-іздестіру қызметінің нəтижелерін бағалау көптеген судьяларға қандай да болмасын қиындық туғызбайды.

Жоғарыда аталғандардың барлығы бойынша анықтамада қылмыстық істер бойын-ша мысалдар ретінде қылмыстық іс жүргізу заңнамалары мен ЖІҚ туралы заңның нормаларын бұза отырып алынған жедел-іздестіру шараларының нəтижелері, соттар оларды дəлелдемелер ретінде жарамсыз деп таныған.

Есірткінің заңсыз айналымына байланысты қылмыстар туралы істерді зерде-леу, есірткі заттарын берген жəне жедел сатып алуға келіскен адамдардың бастапқы өтініштерінің көбінесе тіркелмейтінін көрсетті. Əдетте, полиция қызметкерлерінің өз



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010

ҚОРЫТУ

еркімен беру туралы баянаты ғана тіркеледі, бұл ретте, шараның кімге қатысты екен-дігі жəне қабылданған қауіпсіздік шаралары көрсетілмейді. Нағыз аты-жөні көрсетілген өтініш болғанның өзінде ол жерде ешкімнің қолтаңбасы жоқ, яғни, ол шешу үшін ешкім-ге бағытталмаған.

Осыған байланысты, осы өтініштер ҚІЖК-нің 184-бабына сəйкес арыздарды тіркеу кітабына тіркеуге жата ма, арызданған адамның өтінішін қабылдағаны туралы анықтама бере отырып, олар бойынша статистикалық карточкалар қою қажет пе деген сұрақтар туындайды.

Бұдан басқа, судьялардың пікірлері бойынша арызданушының деректерін құпиялау тəртібі жəне оларды іс материалдарының тізіміне енгізу, əдейі жалған ха-бар бергені үшін қылмыстық жауапкершілікке тартылатыны туралы ескерту, сондай-ақ оның қатысуымен жасалған іс жүргізу құжаттарын іс материалдарының тізіміне енгізу түсіндірме беруді талап етеді.

Қорыту процесінде дəлелдемелерді жарамсыз деп тану туралы өтінімнің əдетте, қорғаушы тарапынан берілетіні анықталды. Жекелеген жағдайларда, соттар өз баста-малары бойынша жедел-іздестіру қызметі нəтижелерін дəлелдемелерден алып тастау туралы шешім қабылдайды. Іске мемлекеттік айыптаушы ретінде қатысатын прокурор-дан осыған ұқсас өтінімдердің келіп түсу фактісі анықталмады.

Жедел-іздестіру қызметінің қандай да болмасын материалын дəлелдеме ретін-де жарамсыз деп тану туралы өтінім қылмыстық процестің түрлі сатыларында, соның ішінде істі бірінші сатыдағы соттарда қараған кезде жиі беріледі.

Процеске қатысушылардың алдын ала тыңдауға дейін жəне істі алдын ала тыңдау сатысында берген өтінімдері мезгілінен бұрын берілген өтінім ретінде қанағаттандырусыз қалдырылады немесе қараусыз қалдырылады. Істердің көпшілігі бойынша шешім бас-ты сот талқылауында қабылданады. Бұл дауланатын материалдардың қылмыстық іс материалдарын зерделеу жолымен ғана емес, куəлардан, сарапшылардан, мамандар-дан жауап алу, қосымша құжаттар талап ету жəне тіпті сараптама жүргізу жолымен тексеруге жататынымен түсіндіріледі.

Дəлелдемелерді жарамсыз деп тану туралы өтінім бойынша сот шешімі жеке қаулымен қабылданады немесе үкімде баяндалады. Оларды жасау бойынша елеулі ескертулер жоқ. Олар əдетте, дəлелденген, ҚІЖК-нің тиісті нормаларына жəне осы мəселе бойынша Жоғарғы Соттың нормативтік қаулысына жасалған сілтемелері бар.

Соттардың дəлелдемелер қатарынан жедел-іздестіру қызметінің айыптаудың не-гізі болған материалдарын алып тастауы, сондай-ақ тергеу (анықтау) жүргізудің заңсыз тəсілдерімен алынған дəлелдемелерді жарамсыз деп тануы кінəлігінің басқа да жет-кілікті жəне сенімді дəлелдемелері болмаған кезде ақтау үкімдерінің бірқатар істері бойынша қаулы қабылдауға немесе ақтау негіздері жөніндегі іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұрып, айыптау үкімін бұзуға себеп болып табылады.

Статистикалық мəліметтерге сəйкес (№ 10 нысан бойынша) заңды күшіне енген үкімдер бойынша ақталған адамдардың саны мынандай:

2007 жылы - 545, оның ішінде анықтау істері бойынша - 7, жеке айыптау істері бойынша - 225;

2008 жылы - 589, оның ішінде анықтау істері бойынша - 7, жеке айыптау істері бойынша - 266;

2009 жылғы 6 айда - 316, оның ішінде анықтау істері бойынша - 3, жеке айыптау істері бойынша - 145.

Облыстық соттардың анықтамаларында аталған мəселе бойынша ақпараттар тіп-ті жоқ немесе ақтау үкімдерінің көпшілігі жеке айыптау істері бойынша шығарылған деп

4545

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010

ҚОРЫТУ

көрсетіледі де, тиісті мысалдар келтіріледі. Жоғарғы Соттың тікелей өзіне қорыту үшін 34 томнан тұратын 31 қылмыстық іс келіп түсті, олардың барлығы дерлік ақтау үкімдері шығарылған жеке айыптау істері бойынша болып отыр.

Қазақстан Республикасы Президентінің 2009 жылғы 24 тамыздағы Жарлығымен бекітілген республиканың 2010 – 2020 жылдар аралығындағы кезеңге арналған құқықтық саясат тұжырымдамасында жедел-іздестіру қызметін жүзеге асырған кез-де заңдылықтың бұлжымай сақталуы, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау маңызды міндет болып табылады деп атап көрсетілген. Осыған байланысты, азаматтардың құқықтары мен бостандықтары кепілі жүйесін күшейтуді, жеке өмірге араласпаушылықты, жедел-іздестіру қызметінің құралдары мен əдістерін заңсыз пайдаланғаны үшін жауапкершілікті қамтамасыз ету ұсынылады, ол оның шектерін айқындай отырып, тергеуге дейінгі тексеруді заңды тұрғыдан реттеуді талап етеді.

Сот жүйесінің дамуының келешегі сондай-ақ сотқа дейінгі іс жүргізудегі сот бақылауы шектерін кезең-кезеңмен дамыту мүмкіндігіне байланысты.

Қазақстан Республикасының Конституциясымен қорғалатын адамның жеке өміріне араласпаушылықты, хат жазысу, телефонмен сөйлесу, телеграф хабарламалары мен пошта жөнелтілімдері құпиясын, сондай-ақ тұрғын үйге қол сұқпаушылық құқығына тіке-лей қатысты арнайы жедел-іздестіру іс-шараларын прокурордың санкциясымен емес, сот шешімі негізінде ғана жүзеге асыру мүмкін екендігіне қатысты судьялардың пікір-лерін анықтау мыналарды көрсетті.

Облыстық соттардың көпшілігі, атап айтқанда: Қызылорда, Батыс Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Алматы, Солтүстік Қазақстан, Маңғыстау, Оңтүстік Қазақстан, сон-дай-ақ Астана жəне Алматы қалаларының соттары өз ұстанымдарын білдірмеді неме-се осы мəселе бойынша қандай да болмасын проблеманың жоқ екенін хабарлады.

Павлодар облысының судьяларының пайымдауынша, азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарына қатысты арнайы жедел-іздестіру ша-раларына прокурордың санкция беруі, олардың қамтамасыз етілуінің жеткілікті кепілі болып табылады, сондықтан, оларды өткізу үшін сот шешімі талап етілмейді.

Қостанай, Ақмола, Жамбыл, Қарағанды, Ақтөбе, Атырау облыстары, сондай-ақ Əскери сот судьяларының едəуір бөлігі (бірақ барлығы емес) соттың санкция беруін енгізу қажет деп есептейді.

Прокуратура органы Қазақстан Республикасының Конституциясымен (83-бап) жəне Қылмыстық іс жүргізу заңымен (ҚІЖК-нің 7-бабының 14-тармағы, 62-бабы) қылмыстық ізге түсу органына жатқызылғандықтан қылмыстық ізге түсу органдарының өзіне жүктелген тиісті функциясын іске асыруды жүзеге асыратындықтан осындай пікірдің қалыптасуына негіз болып табылады.

Прокуратура органдары қылмыстық сот ісін жүргізу процесінде айыптау тарабы болғандықтан айыпталушыны сотқа беріп тұрып, істің аяқталуына, атап айтқанда, айып-тау үкімін шығаруға мүдделі. Бұдан басқа, прокурор тергеуді, анықтауды жəне жедел-іздестіру қызметін қадағалауды жүзеге асыра отырып, қылмыстың ашылуына жауап-кершілікте болады, сондықтан алдын ала тергеу органдарына аз да болса бағынысты болып келеді.

Жазылғандарды ескере отырып, арнаулы жедел-іздестіру шараларын санкция-лаған кезде немесе жедел-іздестіру қызметі жүргізіп қойған шараларды тексерген кезде прокурор объективті бола алмайды.

Аталған мəн-жайлар, арнаулы жедел-іздестіру шараларын жүргізген кезде, ҚІЖК-нің нормаларын көрінеу бұзған кезде тергеушінің (анықтаушының) ешқандай іс жүргізу



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010

ҚОРЫТУ

əрекеті алдын ала тергеу сатысында зерттелген істердің ешқайсысынан қадағалаушы прокурормен дəлелдемелер қатарынан алып тастамағанымен расталады. Жол беріл-ген заң бұзушылықтар сот актісін шығару жолымен жойылады.

Арнаулы жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыруға соттың санкция беруін енгізу соттардың объективті тəуелсіздігіне жəне олардың Конституцияға ғана бағынатындығына байланысты заңның көптеген бұзушылықтарын болғызбауға жəне жедел-іздестіру қызметін жүзеге асырған кезде жеке бастың құқығы мен бостандығын пəрменді түрде қорғауға мүмкіндік берер еді.

Бұдан басқа, осы жаңалықтар негізсіз арнаулы жедел-іздестіру қызметі шараларының белгілі бір санын, сондай-ақ қылмыстық істер бойынша дəлелдемелерді бұрмалауды мүмкіндігінше болдырмау жағдайларын қысқартуға əсер еткен болар еді.

Кейбір соттар қазіргі уақытта «Жедел іздестіру қызметі туралы» Заңға сəйкес жүзеге асырылып жатқан, қылмыстық істер бойынша жедел-іздестіру қызметі іс жүргізуін регламенттейтін жаңа тарауды Қылмыстық іс жүргізу кодексіне енгізу туралы мəселені заңды тұрғыдан шешуді ұсынады.

Алдын ала тергеу жəне анықтау іс жүргізуі кезінде іс жүргізу əрекеттеріне жəне шешімдерге шағымдану

Адамның жеке өміріне араласпаушылық, хат жазысу, телефонмен сөйлесу, те-леграф хабарламалары мен почта жөнелтілімдеріне азаматтардың конституциялық құқықтарын бұзуға əкеп соққан анықтаушының, анықтау органының, тергеушінің, прокурордың əрекеттеріне жəне шешімдеріне шағымдану ҚІЖК-нің 13-тарауы 103-109-баптарында қарастырылған тəртіпте шешіледі.

ҚІЖК-нің 108-бабындағы тəртіпте шағымдарды қарау бойынша статистика жүргізілмейді жəне қарастырылмаған.

Зерделеу көрсеткендей, сотқа дейінгі іс жүргізу барысында келіп түскен шағымдарда күдіктілер, айыпталушылар көбінесе дəлелдемелерді жинаған жəне бекіткен кезде тер-геу (анықтау) жүргізудің заңсыз əдістерін қолданғаны туралы, атап айтқанда, айғақ бе-руге мəжбүрлегені туралы, кінəні мойындауына қол жеткізу мақсатында психикалық немесе күш қолданғаны, қинағаны туралы шағымданады.

Алайда, осындай шағымдар іс материалдарына сирек тіркеледі. Олар бойынша қызметтік тексеру жүргізілген жағдайларда əдетте, шағымдағы уəждер өз растауын таппаған деп танылады. Бұл ретте, тексеру материалдарының өзі іске тігілмейді, тек əрекетіне шағым жасалған адамнан жауап алумен шектеліп, тексерудің жүргізілгені ту-ралы қорытынды ғана тігіледі.

Қылмыстық ізге түсу органының жауап алынған қызметкері болса, анықтау немесе алдын ала тергеу жүргізгенде заңсыз əдістер қолданғанын сөзсіз теріске шығарады, өйткені, олай болмаған жағдайда, олар өздері тəртіптік немесе қылмыстық жауапкер-шілікке тартылуы мүмкін.

Қорыту процесінде осындай сипаттағы шағымды негізді деп танып, кінəлі адам-дар өз жазасын алғаны туралы бірде бір факті анықталмаған.

Жамбыл облысы Жуалы аудандық соты С-ға қатысты қылмыстық істі қараған кезде ІІД жəне АІІБ қызметкерлерінің ұсталғанды ұрып-соғып қинағаны анықталды, оны кейін сот-медициналық сараптама оның денесіндегі жарақаттарын, басының айналасындағы көптеген ісіктер мен миының шайқалуын анықтап растады.

4747

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010

ҚОРЫТУ

Сот жазылғандар туралы жеке қаулы шығарып, тиісті шаралар қолдану үшін Жамбыл облысының ІІД жəне прокуратура органдары басшыларының назарына жет-кізді. Алайда, ІІД тергеу басқармасының жауабында аталған фактіге ІІД жəне АІІБ қызметкерлерінің қатысы жоқ екендігі туралы хабарланған.

Осындай шағымдарды шешуге қылмыстық ізге түсу органдары лауазымды тұлғаларының, соның ішінде, прокурордың жауапсыз қарауы осы анықтамада келтіріл-ген басқа да мысалдармен расталады.

Сотталғандар көбінесе басты сот талқылауы барысында өздерінен қажетті айғақтар алу мақсатында өздеріне қатысты күш немесе психикалық əсер қолданылғанын айтады. Бұл ретте, олар сол туралы алдын ала тергеу барысында өз адвокаттары-на айтқандарын көрсетеді. Дегенмен, тергеудегілер де (күдіктілер, айыпталушылар) олардың қорғаушылары да алдын ала тергеу органдарының (лауазымды тұлғалардың) заңсыз əрекеттеріне шағымдарымен жəне өтініштерімен ҚІЖК-нің 103-109-баптары тəртібінде жүгінбеген.

Осыған байланысты, қылмыстық процесте азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз етудің өзекті мəселелерінің бірі адвокатура институтының беделін арттыру болып табылады, өйткені, алдын ала тергеу барысында тергеудегі адамның құқықтары мен бостандығын тиімді, дер кезінде құқықтық қорғауды адво-кат қана жүзеге асыра алады (шағымдармен лауазымды адамдардың атына жүгіну, сотталушының денесінен дене жарақатын анықтаған кезде медициналық қызмет көрсетуді дер кезінде қамтамасыз ету жəне т.б.).

Сот тергеудің заңсыз əдістерін қолданғаны туралы жазбаша жəне ауыз-ша шағымдарды қараусыз қалдырмайды, оларды тексереді, ішкі істер органдары қызметкерлерінен, олардың басшыларынан, ҚАЖК-нің мекемелерінің жəне медициналық-санитарлық бөлім қызметкерлерінен, сотталғанның қапаста бірге отырған адамдарынан, туысқандарынан куə ретінде жауап алады, кейде медициналық құжаттарды талап етеді. Павлодар облысында, күдікті, айыпталушы ретінде жауап алу бейнежазбаны қолдану арқылы жүргізілетін істер бойынша соттар аталған адамдар мойындау айғақтарын бе-руден бас тартқан жағдайда сот-психологиялық сараптама тағайындауды жолға қойып отыр. Сарапшылардың шешуіне сотталушылардан айғақ алу мақсатында күш немесе психологиялық əсер етудің орын алғандығын анықтау туралы мəселе қойылады.

Тексеру нəтижесі бойынша алынған мəліметтер іс бойынша басқа дəлелдемелерге қатыстылығымен бағаланып, сот соның негізінде белгілі бір тұжырымға келеді.

Дегенмен, соттардың өздері атап өткендей, мұндай тексерулер тиімсіз. Бірін-шіден, ішкі істер органдарының барлық қызметкерлері қандай да болмасын заңсыз əрекеттер жасағанын үзілді-кесілді теріске шығарады. Сотталғандардың өздері көбіне психикалық немесе күш көрсеткен адамның аты-жөні мен қызметін айта алмайды. Олардың айтуы бойынша, тергеу барысында өздеріне медициналық тексеру жүргізуге жазған өтініштері орындалмайды, ал өтінімдер ресми түрде еш жерде тіркелмейді. Шағымдағы дəйектердің жарамсыздығын дəлелдейтін немесе оларды растайтын жет-кілікті материалдардың болмауы сотты дəлелдеме ретінде жинаған материалдарын дұрыс бағалау мүмкіндігінен айырады.

Жоғарғы Сот «Қылмыстық істер бойынша дəлелдемелерді бағалаудың кей-бір мəселелері туралы» 2006 жылғы 20 сəуірдегі № 4 нормативтік қаулысының 24-тармағында соттарға сотталғандардың, іске қатысушы басқа адамдардың өтініштерін тексерудің нəтижелері бойынша, анықтау немесе алдын ала тергеу барысында олардың құқықтарының бұзылғаны (қорғаушының ұсынылмауы, айғақтар беруге мəжбүрлеу, ша-



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010

ҚОРЫТУ

тастыру, қинау, дəрігерлік көмек көрсетпеу жəне т.б.) туралы мəліметтер іс материал-дарында болмаған кезде жəне сот отырысында толық көлемде оларды тексеру мүмкін болмаған жағдайда, сот шағым уəждерін тексеру материалдарымен тиісті қорытынды ұсыну туралы прокурордың атына қаулы шығаруға құқылы деп ұсыныс жасаған.

Алайда, іс жүзінде аталған ұсыным талап етілмейді. Зерттелген істер жəне облыстық соттардың хабарлары бойынша соттардың өз қаулысымен іске қатысушы прокурорды осындай тексеру жүргізуге міндеттеу фактілері анықталмаған.

Осындай тексеру тағайындау, судьялардың пайымдауынша істі қарауды кейінге қалдыруды немесе тіпті оны тоқтатуды талап етеді. Бірақ, заңда (ҚІЖК-нің 50, 304, 321-баптары) іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұру үшін мұндай негіз көзделмеген.

Осыған байланысты, жекелеген облыстық соттар ҚІЖК-нің 50-бабының 1-бөлігін мынадай мазмұндағы «дəлелдемелерді жинаған жəне бекіткен кезде тергеудің (анықтаудың) заңсыз əдістерін қолданғаны туралы тараптардың өтініштерін тексеру қажеттігі» деген 10-тармақпен (істі тоқтата тұрудың жаңа негіздемесі) толықтыруды ұсынады.

Кейбір соттардың пікірлері бойынша, басты сот отырысын кейінге қалдыру істерді қарау мерзімін бұзуға əкеп соғады. Бұдан басқа, прокурорлық тексеру дұрыс нəтижелер бермейді, себебі, прокуратура тергеу жəне анықтау органын қадағалаушы қылмыстық ізге түсу органы ретінде заңның бұзылуын анықтауға мүдделі емес жəне объективті бола алмайды.

Қазақстан Республикасының Конституциясында (13-бабының 2-тармағында) жариялаған əркiмнiң өз құқықтары мен бостандықтарының сот арқылы қорғалуына құқығы, өзіне адам мен азаматтың құқықтары мен бостандығына нұқсан келтіруге əкеп соққан немесе əкеп соғуы мүмкін əрекеттер мен шешімдерге сотта шағымдану құқығын да енгізеді.

Əркімнің қылмыстық процестегі қағидаттарда сот арқылы қорғалу құқығын бекітуі (ҚІЖК-нің 12-бабының 1-тармағы, 31-бабының 1-тармағы), сондай-ақ қылмыстық іс жүргізу заңында қылмыстық процестің түрлі сатыларында іс жүргізудің əрекеттері мен шешімдеріне шағымдануды реттейтін, соның ішінде қылмыстық іс əлі алдын ала тергеу сатысында болған кезде қылмыстық ізге түсу органының іс жүргізу əрекеттері мен шешімдеріне сот арқылы шағымдану мүмкіндігін көздейтін ҚІЖК-нің 109-бабының нормаларының қылмыстық іс жүргізу заңында болуы осыны көрсетеді.

Статистикалық мəліметтерге сəйкес, ҚІЖК-нің 109-бабында қарастырылған тəртіпте:

2007 жылы - 274 шағым, соның ішінде: қылмыстық іс қозғаудан бас тартуға - 106, қылмыстық істі тоқтата тұруға - 0, қылмыстық істі қысқартуға - 18, өзге де іс жүргізу əрекеттеріне - 150;

2008 жылы - 488 шағым, соның ішінде: қылмыстық іс қозғаудан бас тартуға - 178; қылмыстық істі тоқтата тұруға - 2, қылмыстық істі қысқартуға - 35, өзге де іс жүргізу əрекеттеріне - 273;

2009 жылғы 6 айда - 352 шағым, соның ішінде: қылмыстық іс қозғаудан бас тартуға – 81, қылмыстық істі қысқарта тұруға - 3, қылмыстық істі қысқартуға - 21; өзге де іс жүргізу əрекеттеріне - 248 іс қаралған.

Облыстық соттардың хабарламасы бойынша осы уақыт аралығында республика соттарымен адамның жеке өміріне араласпаушылық, хат жазысу, телефонмен сөйлесу, телеграф хабарламалары мен пошта жөнелтілімдері құпиясы, сондай-ақ тұрғын үйге қол сұқпаушылық құқықтарының бұзылуына қатысты органдар мен лауазымды

4949

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010

ҚОРЫТУ

7-269

тұлғалардың шешімдері мен əрекеттеріне ҚІЖК-нің 109-бабы тəртібінде келіп түскен шағымдар қарастырылмаған.

Жоғарғы Сот 2008 жылғы желтоқсан – 2009 жылғы қаңтар аралығында ҚІЖК-нің 109-бабында қарастырылған тəртіпте (2007 жыл, 2008 жылдың 9 айындағы) шағымдарды, соның ішінде, азаматтар мен ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделеріне қатысты іс жүргізу əрекеттері кезінде қылмыстық іс жүргізу барысында заңның бұзылғанына келіп түскен шағымдарды қарау жөніндегі сот практикасын зерделегенін атап өткен жөн. Қорыту нəтижелері бойынша шолулар, нормативтік қаулы жобалары, қолданыстағы заңнамаларға өзгерістер енгізу бойынша ұсыныстар əзірленді.

Қылмыстық процесті жүргізуші органның заңсыз əрекеттерімен келтірілген зиянды өтеу

Мемлекет, қылмыстық процестің қағидаттарының бірі адамды жəне азаматты негiз-сiз айыптау мен соттаудан, олардың құқықтары мен бостандықтарын заңсыз шектеуден қорғау (ҚІЖК-нің 8-бабының 2-бөлігі) деп жариялай отырып, заңда негізсіз қылмыстық қудалануға ұшыраған адамдарды ақтаудың құқығы мен тəртібін бекітті.

Заңсыз немесе негізсіз қылмыстық қудалануға ұшыраған адамдардың құқықтары мен бостандықтарын қалпына келтіру жəне оған келтірілген зиянды өтеу (ақтау) тəртібі ҚІЖК-нің 4-тарауымен регламенттеледі.

Осы тараудың мазмұны 1966 жылғы Азаматтық жəне саяси құқықтар туралы халықаралық пактінің 9-бабының талаптарына сəйкес келеді.

ҚІЖК-нің 39-47-баптарының əрекеттері қылмыстық процесті жүргізуші органның заңсыз іс-əрекеті қылмыс жасағаны үшін күдік бойынша ұсталған адамдарға немесе күдіктіге, айыпталушыға, сотталғанға, ақталғанға зиян келтірген жағдайларда тараты-лады.

Қылмыстық процесті жүргізуші органның заңсыз іс-əрекетімен келтірілген зиянның өтелуіне құқығы бар адамдардың ҚІЖК-нің 40-бабында көрсетілген тізбесі түбегейлі бо-лып табылады. Іс бойынша сот ісін жүргізуге басқа да қатысушы адамдарға (куəгерлерге, куəларға, аудармашыларға жəне т.б.) келтірілген зиянды өтеу туралы мəселе азаматтық сот ісін жүргізу тəртібінде шешімін табады.

Облыстық соттардың қылмыстық істері мен хабарламаларын зерделеу адамды ақтау туралы шешім қабылдаған, оның келтiрiлген зиянның өтелуiне құқығын танып, оған зиянның өтелу тəртiбi түсiндiрiлген хабарлама жолдаған қылмыстық процестi жүргiзушi орган міндеттейтін ҚІЖК-нің 42-бабының талаптары көптеген істер бойынша орындалып отырғанын растайды.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының «Қылмыстық процесті жүргізген органдардың заңсыз əрекеттері салдарынан келтірілген зиянды өтеу жөніндегі заңнаманы қолдану тəжірибесі туралы» 1999 жылғы 9 шілдедегі № 7 қаулысының 6-тармағындағы түсініктерге сəйкес ақтау үкiмiнде немесе ақтау негіздері бойын-ша iстi қысқарту туралы қаулыда адамның осы зиянды өтеуге құқығын тану туралы көрсетіледі.

Алайда, мүдделі адамдарға сот құжаттары мен зиянды өтеудің тəртібі түсіндірілген хабарламаның көшірмелері жіберілгендігі туралы мəлімет барлық істерде жоқ. Хабарламаның мазмұны Жоғарғы Соттың аталған қаулысында берілген ұсыныстарға əрдайым сəйкес келе бермейді.



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010

ҚОРЫТУ

ҚІЖК-нің 42-бабын жəне Жоғарғы Соттың аталған қаулысының 7-тармағын бұза отырып, мүдделі тұлғаларға келтірілген зиян үшін жазбаша нысандағы ресми кешірім сұрау жіберілмей отыр.

Ресми кешірім сұрауды кейбір соттар үкімнің мəтінінде немесе оның қарар бөлігінде келтіреді.

Істерді зерттеген кезде қылмыстық ізге түсу органы сотқа дейінгі талқылау са-тысында ақтау туралы шешім қабылдай отырып, адамға келтірілген зиянды өтеуге арналған құқығын түсіндірмеу фактілері анықталды.

Мəселен, Қарағанды қаласы жəне Қарағанды облысы бойынша ішкі істер ор-гандары азамат П-ны заңсыз ұстап жəне қылмыстық жауапкершілікке тартып, үш ай мерзім бойы прокурордың санкциясымен қамауда ұстаған. Тергеушінің 2006 жылғы 23 желтоқсандағы қаулысымен П-ның əрекетінде қылмыс құрамының болмауына байланысты оған қатысты қылмыстық іс қысқартылды. Сол күні ол жəбірленуші жəне азаматтық талапкер ретінде танылды. Бірақ, ҚІЖК-нің 42, 44-баптарының талаптарына қарамастан оған қылмыстық ізге түсу органдарының заңсыз əрекеттерімен келтірілген материалдық залал мен моральдық зиянды өтеуге құқығы түсіндірілмеген.

ҚІЖК-нің 4-тарауында қарастырылған тəртіпте қылмыстық процесті жүргізуші органның заңсыз іс-əрекетімен келтірілген зиянды өтеу туралы азаматтардың арызда-рын қарау туралы статистика жоқ.

Жоғарғы Сотқа келіп түскен ақтау үкімдері шығарылған қылмыстық істерде ақталған азаматтың өзіне келтірілген зиянды өтеу бойынша құқығын пайдаланғандығы туралы мəлімет жоқ.

Облыстық соттардың хабарлары бойынша зерттеліп отырған кезеңде бір жағдайды қоспағанда, ҚІЖК-нің 4-тарауында қарастырылған тəртіпте келтірілген зиянды өтеу ту-ралы талаптар келіп түспеген.

Ақтөбе гарнизоны Əскери сотының 2007 жылғы 7 тамыздағы үкімімен подполков-ник Б. ҚК-нің 380-бабының 1-бөлігінде қарастырылған қылмысты жасағаны үшін кінəсіз деп танылып, əрекетінде қылмыс құрамының болмауына байланысты ақталған.

2007 жылғы 29 қазанда ақталған Б. қылмыстық процесті жүргізуші органның заңсыз іс-əрекетімен келтірілген мүліктік зиянды өтеу туралы ҚІЖК-нің 43-бабындағы тəртіпте талап арыз берген.

Ақтөбе гарнизоны Əскери сотының 2007 жылғы 28 қарашадағы қаулысымен шағым Б-ның пайдасына республикалық бюджеттен 370 807 теңге төлеу бөлігінде қанағаттандырылды. Сот шешімі дəлелденген, Жоғарғы Соттың 1999 жылғы 9 шілде-дегі № 7 нормативтік қаулысына сілтеме жасалынған.

Əркімнің сотпен қорғалуына конституциялық құқығы бар екендігінен туындай оты-рып, ақталғандар басқа органдарға алдын ала жүгінбестен тікелей азаматтық сот ісін жүргізу тəртібінде сотқа келтірілген зиянды өтеу жəне өз құқығын қалпына келтіру тура-лы шағымдармен жүгінуге құқығы бар.

Статистикалық мəліметтерге сəйкес азаматтық іс жүргізу тəртібінде мынадай өтініштер келіп түсті жəне қаралды:

2007 жылы - 79 өтініш, олардың ішінде шешім шығарыла отырып - 42 іс қаралды, соның ішінде – 34 өтініш қанағаттандырылды, 8 өтінішті қанағаттандырудан бас тар-тылды;

2008 жылы - 65 өтініш, олардың ішінде 34 іс шешім шығарыла отырып қаралды, соның ішінде – 27 өтініш қанағаттандырылды, - 7 өтінішті қанағаттандырудан бас тар-тылды;

5151

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010

ҚОРЫТУ

2009 жылғы 6 ай ішінде - 47 өтініш, олардың ішінде - 23 іс шешім шығарыла отырып қаралды, соның ішінде – 21 өтініш қанағаттандырылды, 2 өтінішті қанағаттандырудан бас тартылды.

Облыстық соттардың хабарларында осы санаттағы азаматтық істерді қарау тура-лы ақпарат тіпті келтірілмейді немесе іс бойынша қабылдаған шешім туралы заңдылық талданбастан олардың қаралғаны туралы айтылады да қояды. Сонымен қатар, аталған санаттағы азаматтық істерді қараған кезде қандай да болмасын қиындықтың туындамағаны көрсетіледі.

Жеке қаулылар

Республика соттары қылмыстық істерді қарастыру барысында ҚІЖК-нің 387-бабы 2-тармағын жəне Жоғарғы Соттың 2003 жылғы 19 желтоқсандағы № 11 «Қылмыстық іс-тер бойынша жеке қаулылар шығару тəжірибесі туралы» жəне 2006 жылғы 20 сəуірдегі № 4 «Қылмыстық істер бойынша дəлелдемелерді бағалаудың кейбір мəселелері ту-ралы» нормативтік қаулыларында берілген түсіндірмелерді басшылыққа ала отырып, азаматтардың конституциялық құқықтарын кемсітуге əкеліп соққан, анықтама, тергеу органдарымен, прокурорлармен жіберілген қылмыстық іс-жүргізу заңының нормала-рын бұзу жағдайларын анықтағанда, əдетте жеке қаулы шығарады.

Статистикалық мəліметтерге сəйкес республика соттарымен жеке қаулылар шығарылған:

2007 жылы – 2798, оның ішінде анықтама немесе алдын-ала тергеу өндірісінде жол берілген заң бұзушылықтар – 1533;

2008 жылы – 3307, оның ішінде анықтама немесе алдын-ала тергеу өндірісінде жол берілген заң бұзушылықтар – 1794;

2009 жылғы 6 айда – 1868, оның ішінде анықтама немесе алдын-ала тергеу өндірісінде жол берілген заң бұзушылықтар – 902.

Азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарының бұзылуына əкеліп соққан заң бұзушылық фактілері бойынша осы анықтамада үлгі ретінде көрсетілген барлық қылмыстық істер бойынша соттар жеке қаулылар шығарып, олар-ды тиісінше ведомство басшылары жəне прокурорларға кінəлі лауазымды тұлғаларға қажетті шаралар қолдану үшін мəлімет ретінде жолдаған.

Жеке қаулыларды талдау, олардың басым бөлігінің көбінесе есірткі заттарының заңсыз айналымына байланысты қылмыстық істер бойынша қылмыстық іс жүргізу заңының жəне «Жедел іздестіру қызметі туралы» Заңның талаптарын сақтамаған анықтау жəне тергеу органдарының əрекеттері мен шешімдеріне шығарылғандығын көрсетеді. Мұндай жағдай, соттардың пікірі бойынша толық ақпарат алмаудың, көрсетілген нормативтік құқықтық актілерді өрескел білмеудің немесе назардан тыс қалдырудың жəне прокуратура органдары тарапынан тиісті қадағалаудың болмауы нəтижесінде туындап отыр.

ҚІЖК-нің 387-бабының 6-тармағына сəйкес жеке қаулы бойынша бір ай мерзімнен кешіктірілмей қажетті шаралар қолданылуы жəне оның нəтижелері туралы жеке қаулы шығарған сотқа хабарлануы тиіс.

Облыстық соттардың хабарламаларына сəйкес, кейбір жағдайларда заңның бұл талаптары орындалмайды, жеке қаулыларда көрсетілген заң бұзушылықтарды жоюға байланысты ұйымдар мен лауазымды тұлғалардың барлығы бірдей шаралар қолданбайды. Соттар қайталама хабарламаларды жиі жолдайды.



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010

ҚОРЫТУ

Статистикалық мəліметтерге сəйкес республика соттары ƏҚБК-нің 520-бабы бойын-ша, яғни жеке ұйғарым, сот қаулысы, прокурордың, тергеушінің немесе анықтаушының ұсынысы бойынша тиісті шаралар қолданбағандығы үшін əкімшілік шаралар қолдану туралы мысалы: 2007 жылғы 12 айда – 14, 2008 жылғы 12 айда – 15, 2009 жылғы 6 айда – 11 қаулы шығарған.

Алайда, қылмыстық істер жөнінде шығарылған соттардың жеке қаулылары бойын-ша шаралар қолданбағандығы үшін əкімшілік шаралар қолданылған тұлғалар туралы статистика жүргізілмеген жəне ол қарастырылмаған.

Қорытынды жасау барысында соттың жеке қаулысын орындамағандығы үшін кінəлі лауазымды тұлғалардың қандай-да бір жауапкершілікке тартылған, оның ішінде əкімшілік жауапкершілікке тартылған оқиғалары анықталған жоқ.

Облыстық соттар жеке қаулыларға берілетін жауаптардың көпшілігі тек формалды жауаптар екендігін көрсетеді, олар тек бірнеше сөз тіркестерінен құралады, мысалы: «жеке қаулы талқыланды, кінəлі тұлғаларға заң бұзушылыққа жол беруге болмайтындығы туралы ескертілді», «кінəлілер ескертілді», кейде – «жазаланды», бірақ тұлғалардың нақты аты-жөндері мен олардың қандай жазаға тартылғандығы туралы көрсетілмейді.

Қылмыстық ізге түсу органдарының басшылығы кейбір жағдайларда жеке қаулыларды қарастыруды əркез объективті түрде жүргізбейді.

Риддер қалалық соты 2007 жылғы 23 ақпанда ҚК-нің 259-бабы 3-тармағының «б, в» тармақшалары бойынша А – ның айыптауы бойынша полиция қызметкерлерінің оны ұрып-соққандығы туралы нақты деректерді анықтау жəне кінəлі тұлғаларды жауапкер-шілікке тарту туралы Риддер қалалық ІІБ-нің бастығының атына жеке қаулы шығарды.

Сот отырысында сотталушы А., оны жеделуəкілдер К.,С. жəне Риддер қалалық ІІБ-ның басқа да қызметкерлері бірнеше мəрте ұрып-соққандығын мəлімдеді. Оның бұл мəлімдемесі ШҚО бойынша ҚАЖК-нің ОВ 156/1 УК мекемесінің медициналық санитарлық бөлімі жіберген жазбасымен расталды. Онда тергеу шараларынан келген-нен кейін А-ның денесінің барлық жерлері ауыратындығы туралы шағымданып, оны же-дел уəкілдердің ұрғандығымен түсіндірді. А-ны медициналық тексерістен өткізгеннен кейін оның бетінде, мойнының алдыңғы жағында, оң жақ қолында, сол жақ иығы мен білек сүйектерінде, құйымшағында, екі балтырында көк-қызғылт түстегі сызықша дақтар мен қанталау түріндегі көптеген дене жарақаттары анықталды. Рентгенограммада екін-ші алақан сүйегі эпифизінің жарылғандығы анықталып, оған гипстік орама салынды.

Алайда, Риддер қалалық ІІБ басшылығының соттың жеке қаулысына берген жауа-бына сəйкес, А.-ның шағымында жазылған деректер жүргізілген қызметтік тексеріспен расталмаған. Полиция қызметкерлері С., К., О., жəне И. А.-ға қатысты ешқандай заңға қайшы əрекет жасамаған.

Басқа мысал.Осы соттың үкімімен С. ҚК-нің 178-бабы 2 – тармағының «б» тармақшасы бойын-

ша кінəсіз деп танылып, оның əрекетінде қылмыс құрамының жоқтығына байланысты ақталған. Соттың анықтауы бойынша С-ны айыптаудың негізі болып, Риддер қалалық ІІБ-нің жедел уəкілі О-ның тарапынан күш көрсету нəтижесінде алынған, оның кінəсін мойнына алып өзі келуі болып табылған. Аталған дерек бойынша 2007 жылы 15 маусым-да Риддер қалалық соты жеке қаулы шығарып, оны ШҚО ІІД ішкі қауіпсіздік басшысының атына жіберген. Ал ол жақтан тергеуге дейінгі тексерулер О-ның əрекетінде ешқандай заңға қайшылық таппағандығын, ҚІЖК-нің 37-бабы 1 – тармағының 2 – тармақшасы не-гізінде қылмыстық істі қозғаудан бас тарту туралы қаулы шығарылғандығы туралы жауап алынған.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қылмыстық істер жөніндегі қадағалау сот алқасы

5353

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010

СІЛТЕМЕ

СОТ ПРАКТИКАСЫНА СІЛТЕМЕ(мамыр, 2010 жыл)

030.000.000.030.001.000030.002.000060.000.000. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының азаматтық жəне əкімшілік істер жөніндегі қадағалау сот алқасынан -бет

Тараптардың бірі сот мəжілісінің өтетін уақыты мен орны туралы хабардар болмай, іс оның қатысуынсыз қаралған жағдайда сот шешімі бұзылуға жатады (үзінді)

030.000.000.030.001.000030.002.000060.000.000.Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының азаматтық жəне əкімшілік істер жөніндегі қадағалау сот алқасынан -бет

Таратылған заңды тұлғада мүліктің болмауы не-месе жеткіліксіз болуы салдарынан төлемдер капиталдандырылмаған жағдайда өмір мен денсаулыққа келтірілген зиянды мемлекет өтейді (үзінді)

030.000.000.030.001.000030.002.000060.000.000. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының азаматтық жəне əкімшілік істер жөніндегі қадағалау сот алқасынан - бет

Ұжымдық шарттың тарабы болып табылмайтын та-лапкер оған енгізілген өзгерістерді даулауға құқылы емес(үзінді)

170.000.000180.000.000190.000.000Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қылмыстық істер жөніндегі қадағалау сот алқасынан - бет

Қылмыс жасауға оқталғаны үшін жазаның мерзімі мен мөлшері жазаның неғұрлым қатаң түрінің ең жоғары мерзімі немесе мөлшерінің төрттен үшінен аспауы керек(үзінді)



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010

СІЛТЕМЕ

170.000.000180.000.000190.000.000Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қылмыстық істер жөнін-дегі қадағалау сот алқасынан - бет

Соттылығы алынып тасталған адамның əрекетінде қылмыстың қауіпті қайталануы бар деп сот қате тұжырым жасаған(үзінді)


Сотталған жəбірленушіні қасақана өлтіру мақсатында оқ атқан деген сот тұжырымы тек болжамға негіз-делген(үзінді)


Сот алқа билердің қатысумен іс қарағанда ҚК-нің 370-бабының, 560-бабының 3-бөлігінің, 568-бабының 1-бөлігінің талаптарының бұзылуына жол берген (үзінді)

170.000.000180.000.000190.000.000Жоғарғы Сот Аппаратының Сот мо-ниторингі бөлімінен - бет

Республика соттарының адамдарды негізсіз соттауға байланысты заңдылықты бұзу фактілерін талдау

170.000.000180.000.000190.000.000Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қылмыстық істер жөнін-дегі қадағалау сот алқасынан -бет

Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу кодексінің қылмыстық процесте азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету тура-лы кейбір нормаларын қолдану мəселесі бойынша сот практикасын қорыту

ҚҰРМЕТТІ ЖАЗЫЛУШЫЛАР!

15 сəуірден бастап «Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының бюллетеніне» 2010 жылдың екінші жартыжылдығына жазылу жалғасты. Жазылым маусымның 15-не дейін созылады.

Егер əлдебір себептермен жартыжылдыққа жазылуға үлгірмесеңіздер кез келген айда жазылып, басылымды келесі айдан бастап алуға мүмкіндіктеріңіз бар.

Айлық жазылым бағасы - 760 теңге.

Басылым индексі - 75639

УВАЖАЕМЫЕ ПОДПИСЧИКИ!

С 15 апреля продолжается подписка на второе полугодие 2010 года на «Бюллетень Верховного Суда

Республики Казахстан», которая завершается 15 июня.

Если Вы по какой-либо причине не успели оформить подписку, то, подписавшись в любом текущем месяце, будете получать наше издание со следующего месяца.

Подписная цена на месяц - 760 тенге.

Индекс издания - 75639



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010


В НАДЗОРНОЙ СУДЕБНОЙ КОЛЛЕГИИ ПО ГРАЖДАНСКИМ И АДМИНИСТРАТИВНЫМ ДЕЛАМ ВЕРХОВНОГО СУДА

РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

В соответствии со статьей 291 ГПК суд устанавливает факты, от которых зависит возникновение, изменение или прекращение личных либо имущественных прав граждан или организаций

постановление №4гп-152-10 (извлечение)

М. обратился в суд с заявлением о признании сведений, направленных Ш. в госу-дарственные органы, не соответствующими действительности, указав, что решением суда г.Актобе был удовлетворен иск Ш. к ТОО «Рифма» о восстановлении ее в долж-ности директора Актауского филиала ТОО «Рифма», о взыскании заработной платы за январь 2008 года и за время вынужденного прогула, судебных расходов, компенсации морального вреда. Указанное решение суда было исполнено в части взыскания де-нежных сумм в полном объеме, в части восстановления Ш. исполнение решения суда оказалось невозможным, ввиду прекращения деятельности филиала.

Ш. в адрес ДВД Актюбинской области 11 ноября 2008 года направила заявле-ние о принятии мер в отношении М., которым совершено противоправное действие против нее, подпадающее под признаки части 1 статьи 148 УК (нарушение трудового законодательства). По результатам проверки вынесено постановление об отказе в воз-буждении уголовного дела против ответчика, однако, Ш. обратилась в прокуратуру с заявлением об отмене данного постановления. Свое заявление Ш. мотивировала тем, что с февраля 2008 года не работает, теряет квалификацию, отсутствуют средства к су-ществованию, ежемесячно погашает ипотечный кредит, на ее иждивении - малолетний ребенок и бабушка-инвалид, действиями работодателя ей причинен существенный вред, просила возбудить уголовное дело в отношении директора ТОО «Рифма» М.

Решением суда №2 г.Актау иск М. удовлетворен, постановлено признать изло-женные в объяснении Ш. в адрес ДВД Актюбинской области вышеуказанные сведения не соответствующими действительности.

В ходатайстве о пересмотре принятого по делу решения суда представитель Ш. указала на допущенные судом существенные нарушения норм материального и про-цессуального права, в связи с чем просила решение суда №2 г.Актау отменить и вы-нести новое решение об отказе в иске.

В соответствии со статьей 387 ГПК основанием к пересмотру в порядке надзора вступивших в законную силу судебных актов является существенное нарушение норм материального либо процессуального права.

Коллегия посчитала, что судом при рассмотрении данного дела допущены сущес-твенные нарушения норм материального и процессуального права, выразившиеся в том, что суд не применил закон, подлежащий применению.

Так, из материалов дела следует, что М. обратился в суд с иском к Ш., руководс-твуясь статьей 143 ГК о признании сведений, изложенных в ее заявлениях, не соот-

5757

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010


ветствующими действительности, указывая при этом, что тем самым он защищает свою честь и достоинство, как человек, и свою деловую репутацию, как руководитель.

Исходя из указанных требований истца, дело подлежало рассмотрению судом в исковом производстве.

Между тем, суд рассмотрел дело в порядке особого производства, руководству-ясь статьями 291-292 ГПК.

В соответствии со статьей 291 ГПК суд установил факты, от которых зависит воз-никновение, изменение или прекращение личных либо имущественных прав граждан или организаций. При этом судом установлены эти факты при невозможности получе-ния заявителем в ином порядке надлежащих документов, удостоверяющих их, либо при невозможности восстановления утраченных документов.

Ш. утверждает, что заявление в ДВД является субъективной оценкой, выражени-ем ее личного мнения, касающегося обстоятельств, возникших вследствие неисполне-ния М. судебного решения о восстановлении ее на работе, и не указывает на факты, имеющие юридическое значение, порождающие возникновение, изменение или пре-кращение каких-либо прав истца.

С учетом указанных обстоятельств, решение суда нельзя признать законным и обоснованным, в связи с чем коллегия пришла к выводу об отмене данного решения с направлением дела на новое рассмотрение.

При новом рассмотрении суду рекомендовано исследовать обстоятельства дела в соответствии с положениями статьи 143 ГК и нормативного постановления Верховно-го Суда «О применении в судебной практике законодательства о защите чести, досто-инства и деловой репутации физических и юридических лиц» от 18 декабря 1992 года №6 (с изменениями, внесенными 15 мая 1998 года, 18 июня 2004 года и 22 декабря 2008 года), выяснить были ли распространены сведения, об опровержении которых предъявлен иск, порочат ли они честь и достоинство истца, соответствуют ли они дейс-твительности, по какой причине ответчица обратилась с заявлением в ДВД.

На основании изложенного, надзорная судебная коллегия решение суда №2 г.Актау по данному делу отменила и дело направила на новое рассмотрение.

Сделка, совершенная вследствие заблуждения, имеющего существенное значение, может быть признана судом

недействительной по иску стороны, действовавшей под влиянием заблуждения

постановление №4гп-155-10

(извлечение)

А.обратилась в суд с иском к Г. о выселении, указывая, что в ее квартире в г.Астана, проживал брат Е. с супругой Г. и малолетней дочерью. Брат в 2007 году развелся и вы-селился, а супруга с ребенком продолжает проживать в ее квартире и отказывается добровольно выселяться.

Г. предъявила встречный иск о признании мнимым договора купли-продажи квар-



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010


тиры, а последнюю - общей совместной собственностью, указывая, что она была при-обретена в период брака с супругом на общие деньги. Квартиру формально оформили на сестру мужа, поскольку в то время они встали на учет как нуждающиеся в получе-нии государственного жилья. Истица в квартире никогда не проживала.

Решением Алматинского районного суда, оставленным без изменения апелляци-онным постановлением суда г.Астаны, первоначальный иск удовлетворен, постановле-но выселить Г. из спорной квартиры, во встречном иске ей отказано.

В протесте ставился вопрос об отмене состоявшихся по делу судебных актов с направлением дела на новое рассмотрение.

В соответствии с пунктом 8 статьи 159 ГК сделка, совершенная вследствие за-блуждения, имеющего существенное значение, может быть признана судом недейс-твительной по иску стороны, действовавшей под влиянием заблуждения. Существен-ное значение имеет заблуждение относительно природы сделки, тождества или таких качеств ее предмета, которые значительно снижают возможности его использования по назначению.

Из обстоятельств дела усматриваются основания для признания недействитель-ным оспариваемого встречным иском договора купли-продажи квартиры, поскольку он совершен вследствие существенного заблуждения относительно природы сделки, пре-пятствующего использованию спорного имущества по назначению.

29 августа 1992 года между супругами заключен брак, который по иску Е. растор-гнут судом 8 ноября 2006 года.

В период совместной жизни, в августе 1999 года супруги приобрели у Т. спорную квартиру, расчет производили частями, первоначальный взнос составил 1 300 долла-ров США, а оставшуюся сумму погашали в течение 3 лет до 2002 года.

После оплаты стоимости квартиры 23 апреля 2002 года между сторонами состо-ялся договор купли-продажи, при этом в качестве покупателя была указана сестра А., выдавшая для этого доверенность брату на представление ее интересов.

Оформление сделки на имя А. произведено по настоянию Е., который, ссыла-ясь на возможность приобретения жилья по месту работы, убедил Г. в необходимости оформления договора купли-продажи квартиры на свою сестру.

После расторжения брака А., воспользовавшись своим титульным правом собс-твенника, инициировала иск о выселении Г., продолжавшей проживать в спорной квар-тире с несовершеннолетней дочерью.

Таким образом, в результате заключения оспариваемой сделки под влиянием за-блуждения и обмана со стороны Е., его бывшая супруга утратила право на спорную квартиру и возможность получения жилья из государственного жилищного фонда.

Выводы суда об истечении срока исковой давности противоречат пункту 1 статьи 180 ГК, в силу которого течение срока исковой давности начинается со дня, когда лицо узнало или должно было узнать о нарушении права.

Г. узнала о нарушении своего права лишь при предъявлении к ней иска, т.е. 10 ав-густа 2009 года, поскольку до этого была убеждена, что спорная квартира фактически является совместной собственностью ее и Е. Следовательно, течение срока исковой давности следует исчислять с момента заявления притязаний на жилище.

Приобретение квартиры супругами подтверждается письменными пояснениями и показаниями продавца квартиры Т., согласно которому спорное жилье приобретали

5959

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010


супруги, А. она не знает, денег от нее не получала и договор с ней не заключала. Все это время в квартире проживали супруги, участие истца в ее покупке вызвано целью введения ответчика в заблуждение.

Факт приобретения спорного объекта недвижимости в 1999 году супругов Е. и Г. подтверждается и процедурой удочерения ими в 2001 году малолетнего ребенка, при оформлении которого органами опеки и попечительства установлено проживание суп-ругов в спорной квартире.

Мнимость сделки между Т. и А. подтверждается формальным участием истицы при заключении договора спустя три года после покупки квартиры, фактом приобрете-ния жилища в период брака супругов, а также тем, что А. с момента подписания дого-вора, на протяжении 7 лет, не пользовалась и не владела квартирой, и не предъявляла требований о выселении супругов.

Воля сторон в сделке действительно была направлена на установление граж-данских прав и обязанностей по приобретению квартиры, но не тех, что составляют видимость для окружающих-принадлежность квартиры А., а иных по реальному воз-никновению прав на жилище у супругов. То есть, договор является мнимым, что влечет его недействительность в соответствии с пунктом 1 статьи 160 ГК.

Поскольку спорная квартира приобретена в период брака, на нее распространя-ются положения пунктов 1 и 2 статьи 32 и пункта 2 статьи 33 Закона «О браке и семье», в соответствии с которыми владение, пользование и распоряжение общим имущест-вом супругов осуществляется по их обоюдному согласию. Сделка, совершенная одним из супругов по распоряжению их общим имуществом, может быть признана судом не-действительной по мотивам отсутствия согласия другого супруга только по его требо-ванию и в случаях, если доказано, что другая сторона в сделке знала или заведомо должна была знать о несогласии другого супруга на совершение данной сделки.

При заключении спорной сделки согласие супруги на оформление квартиры на имя третьего лица получено путем введения ее в заблуждение, однако, суд не принял это во внимание.

По существу встречный иск Г. направлен на защиту ее прав как фактического собственника спорного жилища.

Суд, не ограничиваясь поверхностным рассмотрением заявленных требований, приведенных в первоначальном и встречном исках, должен был проверить все доводы сторон и дать им оценку в совокупности со всеми установленными обстоятельствами.

В соответствии с частью 2 статьи 219 ГПК, суд с согласия Г. вправе был выйти за пределы заявленных ею требований и решить спор по существу, в целях защиты ее и малолетнего ребенка прав и охраняемых законом интересов.

При рассмотрении дела суд проигнорировал требования подпункта 1) части 2 ста-тьи 166 ГПК, которым на суд возложена обязанность уточнять обстоятельства, имею-щие значение для правильного разрешения дела.

Неисполнение указанных требований привело к ненадлежащему исследованию обстоятельств спора и принятию необоснованных судебных актов, не отвечающих тре-бованиям статей 6 и 218 ГПК об их законности и обоснованности, а также критериям справедливости и разумности.

Поскольку при рассмотрении дела судом неправильно определен и выяснен круг обстоятельств, имеющих значение для дела, а выводы, изложенные в решении, не



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010


соответствуют обстоятельствам дела, надзорная судебная коллегия отменила оспари-ваемые судебные акты и дело направила на новое рассмотрение.

Суд, разрешая спор по существу не выяснил, какие правоотношения возникли между сторонами -

договор купли-продажи, мены или залога

постановление №4гп-81-10


С. обратилась в суд с иском к И. о признании сделки состоявшейся, мотивируя тем, что весной 2006 года она договорилась с И. и его супругой У. о покупке у них поло-вины принадлежавшего им земельного участка. В качестве расчета за приобретаемый земельный участок она по требованию ответчиков приобрела и предоставила им авто-машину «КамАЗ», 1986 года выпуска. После этого И. написал расписку о продаже ей земельного участка площадью 0,7 га и полном расчете за земельный участок, указав также, что оформление сделки произведет после изготовления документов о разделе земельного участка, однако, ответчик до настоящего времени от оформления сделки уклоняется, при этом продолжая пользоваться автомашиной.

Решением Илийского районного суда, оставленным без изменения постановлени-ем коллегии по гражданским делам Алматинского областного суда, иск удовлетворен, сделка купли-продажи земельного участка между С. и И. признана состоявшейся.

В своем ходатайстве М., не соглашаясь с данными судебными актами, указывает, что спорный земельный участок получил в дар от сына, который приобрел его у И. по надлежаще оформленному договору купли-продажи, в установленном законодатель-ством порядке зарегистрировал свое право собственности на этот участок и распоря-дился им. В настоящее время на данном участке уже построен дом, в котором прожи-вает М. и несет бремя содержания, при этом никаких препятствий при строительстве и регистрации права на дом не возникало. Его сын , приобретая земельный участок, не знал о споре между С. и И. по поводу участка и является добросовестным приобрета-телем, однако, суд не привлек его к участию в деле.

Как усматривается из материалов дела, согласно письменной расписке, состав-ленной И. и С. 14 июня 2006 года, между ними состоялась договоренность, по условиям которой И. обязуется надлежаще оформить документы на этот участок и передать его С., которая в счет полного расчета за участок передает в залог автомашину КамАЗ.

Суд, удовлетворяя иск С. о признании сделки купли-продажи земельного участка между ней и И. состоявшейся, пришел к выводу, что все существенные условия дого-вора купли-продажи сторонами выполнены, покупатель С. произвела полный расчет за участок, предоставив продавцу И., оговоренную сторонами автомашину КамАЗ, кото-рой тот пользуется с 2006 года.

Данные выводы суда первой инстанции поддержаны апелляционной коллегией вышестоящего суда.

6161

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010


Между тем, заслуживают внимания доводы М. о том, что дело разрешено без привлечения участника нотариально удостоверенной сделки купли-продажи спорного земельного участка, добросовестного приобретателя.

Согласно статье 366 ГПК решение суда подлежит отмене, если суд разрешил вопрос о правах и обязанностях лиц, не привлеченных к участию в деле.

Из содержания расписки, видно,что И. получил автомашину КамАЗ, в порядке полного расчета за участок, в залог.

По пояснениям И. в суде, начав эксплуатацию автомашины, он выяснил, что тех-нические характеристики машины не соответствуют условиям договоренности, после чего потребовал от супругов С. произвести ремонт автомашины либо доплату по до-говору. Однако, последние на требования И. не реагировали, в связи с чем он неод-нократно предлагал С. забрать автомашину. Считая, что сделка купли-продажи между ними не состоялась, И. по нотариально удостоверенному договору купли-продажи от 12 июля 2007 года через поверенного У. продал спорный земельный участок А. за 3 751 000 тенге.

Как видно, приобретателем земельного участка по нотариально удостоверенному договору купли-продажи является сын М. Разрешая спор относительно правовой судь-бы этого участка, суд не привлек его к участию в деле, хотя он, надлежаще зарегистри-ровав право собственности на свое имущество, уже распорядился им, произведя его отчуждение М. по договору дарения от 06 июня 2008 года.

В момент разбирательства дела собственником данного объекта недвижимости являлся М., который по его утверждению, на указанном участке построил жилой дом, получил на него технический паспорт и оформил все правоустанавливающие докумен-ты.

Кроме того, удовлетворяя иск С. о признании сделки состоявшейся, суд надлежа-ще не исследовал обстоятельства приобретения С. спорного участка у И.

В соответствии с частью 1 статьи 406 ГК по договору купли-продажи одна сторона (продавец) обязуется передать имущество (товар) в собственность, хозяйственное ве-дение или оперативное управление другой стороне (покупателю), а покупатель обязу-ется принять это имущество (товар) и уплатить за него определенную денежную сумму (цену).

Из указанной нормы следует, что обязательным условием договора купли-прода-жи является возмездная передача продавцом имущества и уплата за него покупателем денежной суммы.

Между тем из расписки следует, что в счет приобретаемого земельного участка С. предоставляет И. автомашину, в связи с чем состоявшаяся договоренность содержит элементы договора мены, а не купли-продажи, как признал в решении суд.

Более того, судом не дана оценка тому обстоятельству, где в расписке И. написал, что принимает от истицы автомашину «Камаз 5511» в качестве залога.

Таким образом, суд, разрешая спор, по существу не выяснил, какие правоотноше-ния возникли между сторонами-договор купли-продажи, договор мены, договор залога или другое. Также судом не дана оценка утверждениям ответчика И. о том, что пере-данный автомобиль не отвечает оговоренным требованиям. Стороны оговаривали, что вал предоставляемого автомобиля должен быть не более 2-ой расточки, тогда как вал переданной автомашины оказался 6-ой расточки. К тому же после второго дня эксплу-



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010


атации машины она сломалась. В суде первой инстанции установлено, что истец С. не является собственником переданной ею И. в качестве залога автомашины Камаз 5511, а владеет автомашиной на основании доверенности, фактически собственником явля-ется Ж. Данным обстоятельствам, имеющим существенное значение для дела, судами первой и второй инстанции также не дана надлежащая оценка.

Как следует из изложенного, выводы суда первой инстанции не соответствуют обстоятельствам дела, судом неправильно определен и выяснен круг обстоятельств, имеющих значение, а также не применен закон, подлежащий применению, что в соот-ветствии со статьями 364 и 365 ГПК является основанием для отмены состоявшихся по делу судебных решений.

В связи с чем, надзорная судебная коллегия отменила принятые по делу судеб-ные акты и направила на новое рассмотрение.

Право собственности на предмет лизинга, переданного во временное владение и пользование лизингополучателю,

сохраняется за лизингодателем в течение всего срока действия договора лизинга

постановление № 4гп-77-10


Определением специализированного межрайонного экономического суда Коста-найской области утверждено мировое соглашение, заключенное между ТОО «ЦУМ» и ТОО «Сервис ЛТД», по условиям которого стороны пришли к соглашению:

расторгнуть договор строительного подряда от 27 июля 2007 года №87 (далее - договор);

ответчик признает задолженность перед истцом в связи с неисполнением догово-ра в размере 230 331 103,88 тенге;

в счет погашения части задолженности в размере 4 543 161 тенге ответчик пере-дает в собственность истца имущество, находящееся на объекте Бизнес-Центр «Кос-танай» в г. Костанай;

в счет оставшейся задолженности в размере 18 178 942,88 тенге ответчик пере-дает в собственность истца строительные материалы и оборудование;

с момента утверждения настоящего мирового соглашения стороны выражают по-нимание и признают, что обязательства сторон, указанные в настоящем мировом со-глашении, должны быть выполнены надлежащим образом;

после выполнения ответчиком обязательств, указанных в настоящем мировом соглашении, стороны не будут иметь друг к другу никаких претензий, касательно взаи-моотношений, вытекающих из договора.

Постановлением надзорной коллегии областного суда по результатам предвари-тельного рассмотрения надзорная жалоба заинтересованного лица АО «Темлизинг» (далее-АО) возвращена без рассмотрения.

6363

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010


В ходатайстве АО указывает, что мировым соглашением предмет лизинга пере-дан ответчиком в счет погашения задолженности в пользу ТОО «ЦУМ», тогда как, в соответствии со статьей 5 Закона «О финансовом лизинге» право собственности на предмет лизинга, переданного во временное владение и пользование лизингополуча-телю, сохраняется за лизингодателем в течение всего срока действия договора лизин-га. Поэтому, просило отменить определение суда об утверждении мирового соглаше-ния в части, которым нарушены его имущественные права.

Согласно статье 387 ГПК основанием к пересмотру в порядке надзора вступив-ших в законную силу судебных актов является существенное нарушение норм матери-ального либо процессуального права, допущенное судом.

В силу пункта 4 части 1 статье 366 ГПК судебный акт подлежит отмене независи-мо от доводов жалобы и протеста, если суд разрешил вопрос о правах и обязанностях лиц, не привлеченных к участию в деле.

Из материалов дела следует, что обжалуемым определением специализирован-ного межрайонного экономического суда от 4 мая 2009 года в связи с утверждением мирового соглашения прекращено производство по предъявленному ТОО «ЦУМ» иску к ТОО «Сервис ЛТД» о расторжении договора строительного подряда, заключенные между вышеуказанными ТОО, и взыскании задолженности в размере 10 000 000 тенге, со ссылкой на нарушение взятых указанным договором обязательств. Одним из усло-вий мирового соглашения наряду с другими является передача ответчиком ТОО «Сер-вис ЛТД» в счет погашения части задолженности в размере 4 543 161 тенге в собствен-ность ТОО «ЦУМ» имущества, находящегося на объекте Бизнес-центр «Костанай».

В ходатайстве заинтересованного лица АО «Темлизинг» указано, что имущество в виде башенного крана анкерного 2006 года выпуска, производства КНР, находящееся на территории строительного объекта Бизнес-центра «Костанай», является предметом лизинга и состоит на учете за №190 в Госинспекции по ЧС города Астана, а с 30 апре-ля 2008 года состоит на временном учете в Управлении по госконтролю за ЧС и про-мышленной безопасностью Костанайской области. Временный учет предмета лизинга был зарегистрирован за ТОО «Сервис ЛТД».

В качестве подтверждения данного обстоятельства приложен договор финансо-вого лизинга от 8 июня 2006 года, по условиям которого спорное имущество АО (Ли-зингодатель) передано ТОО «Сервис ЛТД» (Лизингополучатель) без права на отчуждение или распоряжения им иным образом, поскольку право собственности на имущество переходит от Лизингодателя Лизингополучателю после окончания срока ли-зинга после осуществления Лизингополучателем выкупа имущества в собственность, тогда как он имеет задолженность по договору лизинга, т.е. не является собственником спорного имущества.

При таких обстоятельствах, с учетом положения статьи 5 Закона «О фи-нансовом лизинге», что право собственности на предмет лизинга, переданного во вре-менное владение и пользование лизингополучателю, сохраняется за лизингодателем в течение всего срока действия договора лизинга, довод ходатайства, что мировым соглашением нарушены имущественные права АО, как собственника стационарного башенного крана со стрелой 52 метра, закрепленного на объекте Бизнес-центр «Кос-танай», является обоснованным.

Таким образом, мировым соглашением, утвержденным обжалуемым определени-ем суда, по сути, АО лишен права собственности на указанное имущество без привле-



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010


чения его к участию в деле, что нарушает требование части 2 статьи 49 ГПК, закрепив-шей, что суд не утверждает мировое соглашение сторон, если эти действия противоре-чат закону или нарушают чьи-либо права, свободы и законные интересы.

На основании изложенного, надзорная судебная коллегия определение специа-лизированного межрайонного экономического суда отменила полностью.

Дело направила в специализированный межрайонный экономический суд Коста-найской области для рассмотрения по существу.

Ходатайство заинтересованного лица АО удовлетворила частично.

Суд неправильно определив и выяснив круг обстоятельств, преждевременно признал требования истца неправомерными

постановление №4гп-92-10 (извлечение)

ТОО «ДЮК» обратилось в суд с иском, мотивируя свои требования тем, что 24 мая 2007 года с ТОО «ВЭН» заключили договор строительного подряда, согласно которому Подрядчик обязался выполнить работы по строительству объекта «Нацио-нальный центр метеорологии», а Заказчик обязан принять работы и оплатить их стои-мость. В соответствии с условиями договора истец выполнил работы за декабрь 2007 года согласно акту выполненных работ формы 2В и справки формы №КС-3 на общую сумму 18 570 998 тенге. В этой связи, 24 января 2008 года в адрес ТОО «ВЭН» истец направил письмо с вышеуказанными документами для их подписания и оплаты, одна-ко, ответчик документы не подписал и расчета по ним не произвел. Наряду с этим, в процессе выполнения работ с августа 2007 года стоимость бетона возросла, в связи с изложенным, просит признать действительными акт выполненных работ, взыскать с ТОО «ВЭН» в пользу ТОО «ДЮК» 18 570 998 тенге, как задолженность за выполнен-ную работу, 13 200 000 тенге за удорожание материалов, государственную пошлину в сумме 915 000 тенге.

Решением специализированного межрайонного экономического суда города Аста-ны в удовлетворении исковых требовании ТОО «Торговая компания «ДЮК» отказано.

В ходатайстве ТОО «ДЮК» просило отменить состоявшееся решение суда и направить дело на новое рассмотрение.

Судом установлено, что вышеуказанные ТОО заключили договор строительного подряда, согласно которому подрядчик обязался выполнить работы по строительству объекта «Национальный центр метеорологии», а заказчик - принять работы и опла-тить их стоимость. В соответствии с условиями договора истец выполнил работы за декабрь 2007 года, согласно акту выполненных работ. 24 января 2008 года истцом в адрес ТОО «ВЭН» было направлено сопроводительное письмо с вышеуказанными ак-том и справкой для их подписания и оплаты. Однако ответчик отказался подписать акт выполненных работ и справку об их стоимости.

Суд, отказывая в удовлетворении исковых требований ТОО «ДЮК», мотивировал свое решение тем, что ответчик обоснованно отказал истцу в подписании акта выпол-

6565

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010


8-269

ненных работ. По мнению суда помимо работ, относящихся к договору подряда, истцом в акт выполненных работ включены товары, правовое регулирование которых опреде-ляется нормами договора купли-продажи. Суд посчитал, что в акте выполненных работ имеет место дублирование видов работ. Сославшись на пункт 3.1 договора, которым определена фиксированная стоимость работ по устройству монолитного каркаса, суд указал, что возмещение стоимости удорожания материалов договором не предусмот-рено. Необоснованными суд нашел и доводы истца о существенном удорожании бе-тона, поскольку согласно заключенному договору, определена фиксированная цена бетона в размере 58 000 тенге за 1 кубический метр.

В соответствии со статьей 663 ГК сдача результатов работ подрядчиком и при-емка их заказчиком оформляются актом, подписанным обеими сторонами. При отказе одной из сторон от подписания акта в нем делается отметка об этом, и акт подписы-вается другой стороной. Из материалов дела следует, что в акте выполненных работ за декабрь 2007 года отсутствует отметка с изложением мотивов Заказчика об отказе от подписания акта. Более того, в суде не опровергнут довод истца о принятии по акту приемки выполненных работ за декабрь 2007 года объемов работ представителями Заказчика в лице прораба и начальника участка.

Доводы Заказчика, указанные в судебном заседании, о том, что в акте дублиру-ются виды работ, а также включено выполнение не предусмотренных договором работ, признаны судом обоснованными без подтверждения письменными и иными доказа-тельствами.

Суд, в нарушение требований статьи 364 ГПК, не определил и не выяснил обсто-ятельства, имеющие существенное значение для правильного разрешения спора.

Так, согласно пункту 18.8 Договора, указанные в тексте приложения являются его неотъемлемой частью. Договор предусматривает наличие приложений №№1-5, опре-деляющих объем договорных работ, сроки их выполнения, перечень объемов работ и их стоимостных показателей, форму акта приемки выполненных работ. Суд не иссле-довал ни одно из указанных приложений, они не приобщены к делу. В то же время, су-дом сделаны выводы о дублировании видов работ и выполнении не предусмотренных договором объемов работ, без сопоставления противоречивых утверждений сторон с условиями договора, приложениями к нему и актами фактического исполнения под-рядных работ.

По этому вопросу не проведена судебно-строительная экспертиза.Выводы суда о том, что в оспариваемый акт включены товары, правовое регули-

рование которых определяется нормами договора купли-продажи необоснованны, так как в самом договоре стоимость материалов включена в стоимость работ по Догово-ру.

Согласно пункту 5 статьи 621 ГК при существенном возрастании после заключе-ния договора стоимости материалов и оборудования, которые должны быть предо-ставлены подрядчиком, а также оказываемых ему третьими лицами услуг подрядчик имеет право требовать увеличения установленной цены (сметы).

Согласно пункту 4.2 Договора Подрядчик вправе заявлять какие-либо возражения в отношении трудностей, которые могут возникнуть во время выполнения указанных работ или в случае неожиданных обстоятельств, приостановить или замедлить выпол-нение работ или увеличить их стоимость.



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010


Вместе с тем, судом отказано ТОО «ДЮК» во взыскании суммы удорожания ис-пользованных при выполнении работ материалов и бетона без обоснования своей по-зиции, со ссылкой лишь на фиксированную стоимость товара.

Кроме того, решение суда содержит взаимоисключающие друг друга утвержде-ния. Констатировав в описательной части решения вывод о том, что подрядчик - ТОО «ДЮК» выполнил указанные в Договоре работы и между сторонами отсутствует спор об объемах выполненных работ, суд тут же указывает на дублирование некоторых ви-дов работ, без их конкретизации, на завышение объема работ, и выносит решение об отказе во взыскании денежных средств за выполненные работы, в полном объеме.

Изложенное в совокупности позволяет сделать вывод о том, что суд не обеспе-чил выполнение требований статьи 218 ГПК об обоснованности и законности решения, преждевременно признал требования истца неправомерными, неправильно опреде-лил и выяснил круг обстоятельств, имеющих значение для дела, установленные судом первой инстанции обстоятельства, не доказаны, судом неправильно истолкованы и применены нормы материального права.

Надзорная судебная коллегия, краткое решение специализированного межрайон-ного экономического суда города Астаны отменила и дело направила на новое рас-смотрение.

Льготы для военнослужащих, предусмотренные статьей 101 пунктом 3 Закона

«О жилищных отношениях», применяются только один раз

постановление № 4гп-154-10(извлечение)

Ф. обратился в суд с иском к ГУ «Департамент по делам обороны г.Астана» о по-нуждении ответчика компенсировать расходы по приобретению жилья на сумму 8 210 756 тенге.

В обоснование иска истец указал, что, являясь военнослужащим, он в августе 2006 года был уволен со службы по состоянию здоровья, а его личное дело направле-но ответчику для постановки на учет. Незадолго до увольнения, в конце 2005 года для проживания в г.Астане им приобретена квартира в ЖК «Премиум», площадью 111,44 кв. м., на общую сумму 14 133 378 тенге, в связи с чем получена ссуда в банке.

Поскольку ранее приватизированная им в 2000 году квартира составляла лишь 53, 44 кв.м., а состав его семьи на момент увольнения со службы увеличился из 3-х человек до 5-ти, истец просил компенсировать стоимость приобретенного жилья по нормам жилищного законодательства еще на двух человек (отца и младшую дочь).

Решением Сарыаркинского районного суда г.Астаны в удовлетворении иска от-казано.

Постановлением коллегии по гражданским делам суда г.Астаны решение измене-но, в части отказа к понуждению ответчика компенсировать расходы по приобретению жилья на сумму 5 777 701 тенге отменено и постановлено обязать ГУ «Департамент по

6767

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010


делам обороны г.Астана» принять меры по компенсации полковнику запаса Ф., расхо-дов по приобретению жилья на сумму 5 777 701 тенге.

В ходатайстве ответчик просил отменить постановление коллегии, как незакон-ное и оставить в силе решение суда первой инстанции.

В соответствии с частью 3 статьи 387 ГПК основанием к пересмотру в порядке су-дебного надзора вступивших в законную силу судебных актов является существенное нарушение норм материального либо процессуального права.

При разрешении данного спора такие нарушения допущены апелляционной инс-танцией.

Отказывая в удовлетворении иска по компенсации части стоимости расходов на приобретение жилья по договору долевого участия, суд первой инстанции исходил из того, что ранее по договору приватизации истцом реализовано право безвозмездного приобретения в собственность занимаемого жилого помещения. Эта льгота применя-ется один раз, а с увеличением состава семьи истец имел право на включение его в списки очередности по избранному месту жительства.

Апелляционная инстанция, по существу отменяя решение, сослалась на непра-вильное толкование судом Закона, в частности, пункта 3 статьи 101 «О жилищных отношениях». При этом коллегия указала, что льготой по бесплатной приватизации в конкретном случае воспользовались вместе с истцом только трое членов семьи, а двое других имеют право на компенсацию стоимости причитающейся им по закону доли жилой площади.

Однако, эти выводы коллегии не согласуются с требованиями закона. Названной нормой закона предусмотрено, что военнослужащие, которым жилище, приравненное к служебному, было предоставлено на период прохождения службы в данном населен-ном пункте, вправе приватизировать его (за исключением жилых помещений, располо-женных в военных городках, пограничных заставах и иных закрытых объектах) после десятилетнего стажа воинской службы, а при увольнении по выслуге лет, болезни или по сокращению штатов — независимо от срока службы.

В случаях невозможности приватизации такого жилища, вследствие его распо-ложения в закрытых и обособленных военных городках, пограничных заставах, право приватизации компенсируется стоимостью соответствующего жилища для его приоб-ретения (строительства) в другой местности.

Военнослужащие, уволенные с воинской службы по указанным основаниям и имеющие выслугу двадцать и более лет в календарном исчислении, име-ют право приватизировать жилое помещение безвозмездно. Льготы, предусмотренные настоящим пунктом, применяются один раз. Таким образом, в законе однозначно пре-дусмотрено о возможности применения перечисленных выше льгот только один раз. Иного толкования данной нормы в законе не содержится. Льготой по безвозмездной приватизации квартиры истец воспользовался еще в 2000 году, что никем не оспари-вается.

Поэтому, независимо от последующего увеличения его состава семьи, дальней-шее применение перечисленных льгот, в том числе денежной компенсации, законом не предусмотрено.

Подобное обстоятельство могло повлечь получение жилья лишь в порядке оче-редности с соблюдением действующего законодательства.



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010


При таких обстоятельствах, надзорная судебная коллегия постановление колле-гии по гражданским делам суда г.Астаны отменила и оставила в силе решение Сары-аркинского районного суда.

Суд, возвращая дело об административном правонарушении тому же уполномоченному органу, превысил полномочия,

предоставленные статьей 277 ГПК

постановление № 4 на-25


Постановлением Агентства Республики Казахстан по регулированию и над-зору финансового рынка и финансовых организаций (далее-Агентство) от 3 июля 2009 года Акционерное общество «Страховая компания» (далее-АО «СК») при-влечено к административной ответственности по части 4 статьи 173 КоАП с нало-жением взыскания в виде штрафа в размере 30% от суммы полученного дохода по операциям, что составляет 1 373 430 тенге.

Определением специализированного межрайонного административного суда города Алматы указанное постановление Агентства отменено и админист-ративное дело возвращено в уполномоченный орган.

В протесте заместитель Генерального прокурора просит отменить постанов-ление суда первой инстанции, оставив без изменения постановление Агентства в отношении АО «СК».

Как видно из материалов дела, АО «СК» привлечено Агентством к ответс-твенности по части 4 статьи 173 КоАП за осуществление сделок с нарушением требований законодательства о страховании и страховой деятельности.

Суд, признав несостоятельными доводы АО «СК» о необоснованности привле-чения его к административной ответственности, в то же время принял решение об отмене постановления Агентства, посчитав, что последним допущено существенное нарушение норм процессуального права, выразившееся в рассмотрении дела об ад-министративном правонарушении с участием лица, не уполномоченного представлять интересы АО «СК».

Решение об отмене постановления с возвращением дела об административном правонарушении тому же уполномоченному органу принято с превышением полномо-чий, предоставленных суду статьей 277 ГПК.

Согласно статьи 277 ГПК, по результатам рассмотрения жалобы по делу об адми-нистративном правонарушении суд вправе принять одно из следующих решений: об оставлении постановления без изменения, а заявления без удовлетворения; об отме-не постановления и о прекращении производства по делу; об изменении меры взыска-ния; о направлении дела на рассмотрение вышестоящему органу, должностному лицу, в случае, если решение было вынесено лицом с нарушением его компетенции.

Вывод суда о допущенном Агентством существенном нарушении требований про-цессуального закона при рассмотрении дела об административном правонарушении является несостоятельным.

6969

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010


Согласно части 2 статьи 584 КоАП дело об административном правонарушении рассматривается с участием привлекаемого к административной ответственности лица. В отсутствие указанного лица дело может быть рассмотрено лишь в случаях, когда имеются данные о надлежащем его извещении о месте и времени рассмотрения дела, и, если от него не поступало ходатайство об отложении рассмотрения дела.

Письмом Агентства от 23 июня 2009 года АО «СК» было уведомлено о назначе-нии дела рассмотрением на 30 июня 2009 года.

В свою очередь, письмом от 26 июня 2009 года заместитель председателя прав-ления АО «СК» Ш. ходатайствовал об отложении рассмотрения дела на 3 июля 2009 года, ссылаясь на то, что в связи с отсутствием первого руководителя АО «СК» не имеет возможности обеспечить участие своего представителя. В подтверждение к хо-датайству приобщена выписка из приказа от 25 июня 2009 года о командировании председателя правления АО «СК» Е. из Алматы в Астану сроком на 7 дней до 2 июля 2009 года.

Определением заместителя председателя Агентства Б. от 30 июня 2009 года хо-датайство АО «СК» было удовлетворено, рассмотрение дела отложено на 3 июля 2009 года, о чем АО «С» надлежащим образом было уведомлено в тот же день письмом № 06-02-10/1601.

Указанные обстоятельства свидетельствуют о принятии Агентством при рассмот-рении дела надлежащих мер, направленных на обеспечение соблюдения процессу-альных прав АО «СК».

Поэтому отсутствие при рассмотрении дела об административном правонаруше-нии уполномоченного представителя АО «СК», надлежащим образом извещенного о месте и времени рассмотрения дела, но не просившего вновь об его отложении, не яв-лялось препятствием для рассмотрения Агентством дела об административном пра-вонарушении 3 июля 2009 года.

Выявленное при рассмотрении дела в надзорном порядке несоответствие выво-дов суда первой инстанции о фактических обстоятельствах дела и существенное на-рушение им требований ГПК и КоАП, выразившееся в превышении предоставленных законом полномочий при рассмотрении жалобы на постановление органа, уполномо-ченного рассматривать дела об административных правонарушениях, в соответствии с частью 1 и частью 3 статьи 665 КоАП являются основаниями к отмене определения суда от 22 июля 2009 года и оставлению без изменения постановления Агентства от 3 июля 2009 года.

На основании изложенного, надзорная судебная коллегия определение специа-лизированного межрайонного административ ного суда города Алматы об отмене пос-тановления Агентства о привлечении АО «СК» к административной ответственности по части 4 статьи 173 КоАП – отменила.

Постановление Агентства о привлечении АО «СК» к административной ответс-твенности по части 4 статьи 173 КоАП - оставила без изменения.

Протест заместителя Генерального прокурора удовлетворила.



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010


Неправильное определение и выяснение круга обстоятельства, имеющих их значение для дела, послужило основанием для

отмены принятых по делу судебных актов

постановление №4гп-114-10(извлечение)

Ч. обратился в суд с иском к ДВД по Южно-Казахстанской области об отмене при-каза об увольнении, восстановлении на работе, взыскании заработной платы за время вынужденного прогула, о возмещении компенсации морального вреда и судебных рас-ходов, о зачете времени вынужденного прогула с момента незаконного увольнения по день восстановления на работе в стаж службы в органах внутренних дел, об обязании принять меры по представлению к присвоению очередного специального звания.

Решением Аль-Фарабийского районного суда города Шымкента, оставленным без изменения постановлением коллегии по гражданским делам Южно-Казахстанского об-ластного суда исковые требования Ч. удовлетворены частично. Постановлено: отме-нить приказ начальника ДВД от 31 июля 2007 года об увольнении Ч. с должности начальника Управления дорожной полиции (далее-УДП), восстановить его в прежней должности. Взысканы с ответчика в пользу истца 417 498 тенге - заработная плата за время вынужденного прогула и 30000 тенге-компенсация морального вреда. В удов-летворении остальной части исковых требований отказано.

В протесте Генеральный прокурор предлагает изменить состоявшиеся судебные акты: в части отмены приказа начальника ДВД об увольнении Ч., взыскания заработ-ной платы за время вынужденного прогула, компенсации морального вреда отменить, вынести в этой части новое решение об отказе в иске.

В ходатайстве заявитель ДВД, не соглашаясь с состоявшимися судебными акта-ми, просил отменить их с вынесением нового решения об отказе в иске Ч., ввиду их незаконности и необоснованности.

Судом установлено, что Ч. был назначен на должность начальника УДП ДВД пере-водом с такой же должности Восточно-Казахстанской области приказом от 5 февраля 2007 года. Сотрудниками Департамента собственной безопасности МВД 29 июня 2007 года в отношении Ч. возбуждено уголовное дело, предусмотренное частью 2 статьи 307 УК и пунктом «б» части 3 статьи 177 УК. Постановлением следователя Следственного комитета МВД от 4 июля 2007 года в отношении Ч. избрана мера пресечения в виде ареста. Основанием к возбуждению уголовного дела послужило обращение группы со-трудников дорожной полиции о злоупотреблениях Ч. своим служебным положением: поручении своему подчиненному, командиру отдельного батальона дорожной полиции А. найти для его знакомых Н. и С. жилище для временного проживания; оплате А. 375 000 тенге за проживание вышеуказанных лиц в номерах гостиницы «Шымкент» в те-чении 15 суток; выставление дополнительного круглосуточного стационарного поста дорожной полиции на 704 км. автодороги «Алматы-Тараз» в нарушение приказа МВД №576 от 15 декабря 2006 года. По данным фактам Департаментом собственной бе-зопасности МВД было проведено служебное расследование, по результатам которого 14 июля 2007 года вынесено заключение. Приказом начальника ДВД от 31 июля 2007 года Ч. уволен с занимаемой должности на основании подпункта л) пункта 91 «Поло-жения о прохождении службы лицами рядового и начальствующего состава органов внутренних дел Республики Казахстан» за совершение проступка, дискредитирующего звание сотрудника органов внутренних дел.

7171

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010


Впоследствии постановлением прокуратуры области от 29 августа 2008 года уго-ловное дело в отношении Ч. прекращено. В постановлении указано, что не добыто до-казательств, подтверждающих наличие в действиях Ч. таких признаков преступления, как безвозмездное извлечение выгод, преимуществ для себя или других лиц, а также использование служебного положения вопреки интересам службы.

По аналогичным основаниям, суд признал увольнение Ч. незаконным, с чем со-гласился суд апелляционной инстанции.

Однако, такие выводы суда являются преждевременными, поэтому состоявшие-ся судебные акты подлежат отмене, дело направлению на новое рассмотрение, пос-кольку судом ненадлежащим образом был определен круг обстоятельств, подлежащих установлению, имеющих значение для правильного разрешения дела.

В ходатайстве заявитель указывал, что ДВД является ненадлежащим ответчи-ком по делу, поскольку согласно приказу Министерства внутренних дел (далее-МВД) «О номенклатуре должностей Министерства внутренних дел Республики Казахстан» от 19 февраля 2007 года назначение начальника управления дорожной полиции осу-ществляется министром. Признавая увольнение незаконным и восстанавливая Ч. в прежней должности, суд не принял во внимание указанный приказ и то, что служебное расследование в отношении истца проведено МВД. Заявитель, со ссылкой на пункт 1 статьи 51 ГПК, указывает, что суду следовало обсудить вопрос о замене ответчика. Эти доводы заявителя судом не проверены.

Доводы ходатайства о том, что суд, восстанавливая Ч. в прежней должности, формально сослался на прекращение уголовного дела, являются состоятельными. На заседании коллегии ответчиком представлено постановление Генеральной прокурату-ры от 25 февраля 2010 года об отмене постановлений прокуратуры области о прекра-щении уголовного дела в отношении Ч. и об отказе в возбуждении уголовного дела в части незаконного создания им поста «Казыгурт». В связи с чем, выяснение фактичес-ких обстоятельств имело значение для правильного разрешения дела.

Согласно пункту 23 нормативного постановления Верховного Суда «О некоторых вопросах применения судами законодательства при разрешении трудовых споров» от 19 декабря 2003 года при рассмотрении споров лиц, уволенных со службы за совер-шение проступков, дискредитирующих авторитет органов, представителями которых они являются, суды должны исходить из того, что под дискредитацией понимается со-вершение действий, хотя бы и не связанных с исполнением служебных обязанностей, но явно подрывающих в глазах граждан достоинство и авторитет органов, представи-телями которых они являются. К таким проступкам, в частности, могут быть отнесе-ны, в числе других, использование служебного положения в личных корыстных целях, неуставные отношения между сотрудниками, вызвавшие негативный общественный резонанс.

Судом не проверены надлежащим образом доводы ответчика о фактах дискреди-тации, не допрошены знакомые истца Н., С. и подчиненный А. по фактам обеспечения временным жильем и передачи денег, не дана оценка тому, как согласуются действия Ч. с положениями указанного выше нормативного постановления.

С учетом изложенного, надзорная судебная коллегия решение районного суда и постановление коллегии по гражданским делам областного суда отменила. Дело направила на новое судебное рассмотрение. Протест Генерального прокурора и хода-тайство ответчика удовлетворила.



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010


Суд вправе по основаниям и в порядке, предусмотренным статьей 253 ГПК, вынести частное определение, единственным основанием

для вынесения частного определения является нарушение законности

постановление № 4гп-133-10(извлечение)

Х. обратился в Турксибский районный суд города Алматы, к Министерству труда и социальной защиты населения (далее-Минтрудсоцзащиты) с заявлением об оспа-ривании действий, нарушающих законодательство, указывая, что Минтрудсоцзащиты уклоняется от приведения Правил проведения медико-социальной экспертизы (далее-Правила) в соответствие со статьей 937 ГК.

Определением районного суда заявление Х. возвращено без рассмотрения. В моти-вировочной части определения указано, что в соответствии со статьей 28 ГПК областные иприравненные к ним суды рассматривают заявления об оспаривании нормативных правовых актов министерств и ведомств. Рекомендовано обратиться с заявлением в суд города Астаны либо Алматинский городской суд. Истец определение суда не обжа-ловал. 14 октября 2009 года Х. обратился с заявлением в Алматинский городской суд о признании нормативного правового акта, то есть Правил, противоречащим закону, указав при этом в качестве ответчика Минтрудсоцзащиты.

Определением судьи Алматинского городского суда заявление Х. возращено без рассмотрения и разъяснено, что ему следует обратиться в суд города Астаны по мес-ту нахождения юридического лица.

На данное определение истцом подана частная жалоба.Постановлением коллегии по гражданским делам Верховного Суда определение

Алматинского городского суда изменено, в части разъяснения Х. права обратиться в суд города Астаны отменено, истцу разъяснено право подачи заявления в соответствии с подпунктом 1) части 1 статьи 29 ГПК в Верховный Суд, как суд первой инстанции.

По результатам рассмотрения частной жалобы коллегией по гражданским делам Верховного Суда в адрес судей Д. и Н. вынесено частное определение о нарушении ими норм процессуального права.

Не соглашаясь с частным определением, судья Алматинского городского суда Н. обратилась с ходатайством, в котором просила отменить оспариваемый судебный акт по мотивам его незаконности и необоснованности.

Согласно статьи 387 ГПК пересмотр вступивших в законную силу судебных актов возможен лишь при существенном нарушении судами норм материального либо про-цессуального права. Такие нарушения при рассмотрении данного дела установлены.

В соответствии со статьей 346 ГПК (в редакции на момент рассмотрения дела), суд апелляционной инстанции по основаниям и в порядке, предусмотренным статьей 253 ГПК, может вынести частное определение, а согласно требованиям статьи 253 ГПК единственным основанием для вынесения частного определения является нару-шение законности. Определение законности дано в статье 6 ГПК.

Как видно из представленных материалов, определение Турксибского районного суда не было обжаловано Х., оно вступило в законную силу и считается постановлен-ным в строгом соответствии с действующим законодательством.

Частное определение в адрес судьи Д. было вынесено коллегией по гражданским делам Верховного Суда при рассмотрении частной жалобы Х. на совершенно иной

7373

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010


9-269

судебный акт, а именно на определение судьи Алматинского городского суда, следо-вательно, коллегией Верховного Суда частное определение в адрес Д. вынесено с нарушением законодательства.

В соответствии со статьей 15 ГПК стороны избирают свою позицию, способы и средства ее отстаивания самостоятельно и независимо от суда, других органов и лиц.

Х., обращаясь в суд с заявлением, указал, что он обжалует действия Минтрудсоц-защиты. Это его право, предусмотренное законом, и суд не вправе по своей инициа-тиве менять Х. способ защиты своих нарушенных прав. Осужденный считал Правила нормативно-правовым актом Минтрудсоцзащиты, однако, коллегия по гражданским делам Верховного Суда сделала необоснованный вывод, что он обжаловал норматив-но-правовой акт Правительства Республики Казахстан.

Судья Алматинского городского суда Н. правильно возвратила и разъяснила за-явление Х., что он может обратиться в суд города Астаны, исходя из того, что осужден-ный сам определил ответчика в лице Минтрудсоцзащиты.

Кроме того, рекомендации и разъяснения, изложенные в судебных актах, не могут расцениваться как нарушение законности при рассмотрении дела, поскольку, как было указано выше, истцы, заявители самостоятельно избирают способ и средства защиты нарушенных прав, независимо от суда. Если истец, заявитель настаивают на предъяв-лении иска к ненадлежащему ответчику, либо на обжаловании действий ненадлежа-щего органа власти, должностного лица, суд обязан рассмотреть дело по существу и вынести решение об отказе в иске либо отказе в удовлетворении заявления.

Частное определение в отношении указанных судей вынесено Верховным Судом в адрес председателя Алматинского городского суда для принятия соответствующих мер. Указанная формулировка не исключает мер дисциплинарной ответственности су-дей.

Между тем, согласно пункту 3 статье 39 Конституционного закона «О судебной системе и статусе судей Республики Казахстан», отмена или изменение судебного акта само по себе не влечет ответственности судьи, если при этом не были допущены гру-бые нарушения закона, о которых указано в судебном акте вышестоящей судебной инстанции.

Под грубыми нарушениями закона в силу пункта 11 нормативного постановления Верховного Суда «О некоторых вопросах применения законодательства о судебной власти в Республике Казахстан» от 14 мая 1998 №1 следует понимать очевидное и существенное его нарушение, которое было совершено судьей преднамеренно или вследствие недобросовестности, небрежности или незнания закона. Факт грубого на-рушения закона должен быть установлен судом, отменившим или изменившим судеб-ное решение по этому основанию, и отражен в постановлении этого суда.

Как видно из материалов дела, факт грубого нарушения закона коллегией Вер-ховного Суда не установлен и не отражен в тексте постановления.

Кроме того, копия определения судьи не направлена в адрес Верховного Суда, которое произошло в результате невнимательности работников канцелярии и не явля-ется нарушением законности со стороны судьи.

Надзорная судебная коллегия частное определение коллегии по гражданским де-лам Верховного Суда, вынесенное по гражданскому делу по заявлению Х. об оспари-вании «Правил проведения медико-социальной экспертизы» отменила.



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010


В НАДЗОРНОЙ СУДЕБНОЙ КОЛЛЕГИИ ПО УГОЛОВНЫМ ДЕЛАМ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

Основанием возобновления производства по уголовному делу по вновь открывшимся обстоятельствам явились установленные

расследованием в порядке, предусмотренном ст. 474 УПК, обстоятельства, неизвестные суду при вынесении приговора

постановление № 4 уп-44-10 (извлечение)

М. обвинялся в том, что будучи в состоянии алкогольного опьянения, в ходе дра-ки имеющимся при себе ножом умышленно нанес один удар Ж. в жизненно важный орган – брюшную полость, причинил проникающее колото-резаное ранение живота с повреждением кишечника, головки поджелудочной железы. Потерпевший был достав-лен в медицинское учреждение, но, несмотря на оказанную медицинскую помощь, на следующий день скончался.

В ходе этой же драки М. нанес ножом множество ударов в грудную и брюшную полости Н., который от полученных ранений по дороге в больницу скончался.

Приговором суда г.Астаны от 23 октября 2008 года на основании вердикта при-сяжных заседателей М., преданный суду по ч.3 ст.24, п.«н» ч.2 ст.96, п.«а» ч.2 ст.96 УК, признан невиновным в совершении преступления по п.«а» ч.2 ст.96 УК и оправдан за недоказанностью. В части обвинения по ч.3 ст.24, п.«н» ч.2 ст.96 УК уголовное дело прекращено ввиду отказа государственного обвинителя от обвинения.

Указанный приговор оставлен без изменения коллегией Верховного Суда и всту-пил в законную силу.

Постановлением Верховного Суда от 14 апреля 2010 года приговор суда города Астаны от 23 октября 2008 года и постановление коллегии по уголовным делам Вер-ховного Суда от 23 декабря 2008 года в отношении М. отменены и уголовное дело передано прокурору для производства нового расследования.

Основанием для принятия указанного решения послужили следующие обстоя-тельства.

Поводом к рассмотрению дела послужило заключение прокурора, вынесенное после возбуждения производства по настоящему делу по вновь открывшимся обстоя-тельствам и проведенной проверки, в котором содержалась просьба об отмене приго-вора и передаче дела на новое расследование.

В соответствии с. ч. ч. 1, п. 4) 2 ст.471 УПК, вступившие в законную силу пригово-ры, постановления суда могут быть отменены и производство по делу возобновлено ввиду вновь открывшихся обстоятельств. Основанием возобновления производства по уголовному делу ввиду вновь открывшихся обстоятельств являются установленный проверкой или расследованием иные обстоятельства, неизвестные суду при вынесе-нии приговора, которые сами по себе или вместе с ранее установленными обстоятель-ствами свидетельствуют о виновности оправданного лица.

Согласно ч.1 ст.476 УПК, пересмотр судебных решений по вновь открывшимся об-стоятельствам осуществляется судом первой инстанции, вынесшим приговор, поста-

7575

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010


новление. Если по делу выносилось постановление апелляционной или кассационной инстанцией, пересмотр судебных решений осуществляется соответственно указанны-ми инстанциями. На основании вышеуказанной нормы уголовно-процессуального за-кона рассмотрение заключения о возобновлении производства по делу ввиду вновь открывшихся обстоятельств по факту убийства Н. и Ж. осуществляется судебной ин-станцией, которой выносилось постановление по делу в апелляционном порядке. В данном случае такое постановление выносилось коллегией по уголовным делам Вер-ховного Суда, который вправе рассматривать указанное заключение прокурора.

Как указано в заключении прокурора, поводом к возбуждению производства по вновь открывшимся обстоятельствам послужило заявление свидетеля Б., где он ука-зал, что был в кафе, в котором произошло событие, видел как из банкетного зала выходил М. с ножом в руке, при этом его руки и одежда были испачканы кровью. М., уг-рожая ему убийством, потребовал никому не говорить об увиденном. Выйдя на улицу, он увидел также Д., Н. и Ж. с ножевыми ранениями. Будучи испуганным угрозами М., Б. при производстве предварительного следствия в отношении него эти показания не давал, а в судебном заседании он допрошен не был.

Коллегия, обсудив заключение прокурора и приложенные к нему документы, по-лученные в результате расследования при производстве по вновь открывшимся обсто-ятельствам, пришла к выводу о том, что заключение является обоснованным и подле-жит удовлетворению.

В ходе проведенного в соответствии со ст. 474 УПК расследования Б., допрошен-ный в качестве свидетеля, подтвердил факты, изложенные в его заявлении, сообщил следственным органам о том, что после происходившей в кафе драки он видел М. с ножом в руках. При этом на его руках и одежде была кровь, и он, угрожая убийством, потребовал, чтобы Б. никому не говорил об увиденном. Свидетель Б. также показал, что на улице он видел потерпевших Д., Н. и Ж. с ножевыми ранениями. Боясь распра-вы со стороны М., он при производстве предварительного следствия показания против него не давал.

При расследовании органом уголовного преследования был также установлен факт оказания на свидетеля Б. давления неизвестным лицом посредством отправле-ния на номер его сотового телефона СМС-сообщения.

Свидетель Б. в судебном заседании не был допрошен, поэтому суду при рассмот-рении дела не были известны вышеизложенные обстоятельства, которые не были ис-следованы судом и не учтены при вынесении приговора.

Кроме того, коллегия считает, что в связи с новыми показаниями свидетеля Б., послужившими основанием для возобновления производства по делу, необходимо объективное и всестороннее исследование и других доказательств, в частности, пока-заний свидетелей Ф., М., А., Р., К., Г., С. об обстоятельствах, при которых Б. видел М. с окровавленным ножом в руках.

Не дана также правовая оценка действиям других участников драки и самого сви-детеля Б. в связи с дачей им первоначально ложных показаний о том, что он ни у кого из участников драки ножа не видел.

Исходя из вышеизложенного, надзорная судебная коллегия Верховного Суда пришла к выводу о том, что приговор и последующие судебные акты, вынесенные по делу, подлежат отмене, а дело - передаче для производства нового расследования, при котором вновь открывшиеся обстоятельства подлежат исследованию совместно с другими материалами уголовного дела.



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010


Конфискация имущества может назначаться при установлении корыстных побуждений

постановление №4уп -58-10(извлечение)

Приговором суда №2 г.Усть-Каменогорска Восточно-Казахстанской области Е., ранее судимый, осужден по ч.1-1 ст.259 УК к 5 годам 6 месяцам лишения свободы с конфискацией имущества, с отбыванием наказания в исправительной колонии осо-бого режима. На основании п.«а» ч.3 ст. 13 УК в действиях Е. признан особо опасный рецидив преступлений.

Осужденный признан виновным в незаконном приобретении и хранении наркоти-ческого средства-героина без цели сбыта в особо крупном размере.

Постановлением коллегии по уголовным делам Восточно-Казахстанского област-ного суда приговор оставлен без изменения.

Надзорная судебная коллегия признала обоснованным вывод суда о виновности Е. в инкриминируемом ему деянии.

Факт незаконного приобретения и хранения наркотического средства без цели сбыта - героина, весом 1,6131 грамма, кроме признательных показаний самого осуж-денного, подтверждается протоколами осмотра живого лица, изъятия вещественного доказательства, показаниями свидетелей, заключением судебно-химической экспер-тизы.

Суд дал правильную юридическую оценку действиям Е.Как видно из материалов дела, Е., ранее в 1999, 2003 и 2005 годы, трижды суди-

мый за умышленные преступления, которые не сняты и не погашены, вновь совершил умышленное тяжкое преступление.

При таких обстоятельствах, в силу п.«а» ч.3 ст.13 УК в действиях осужденного усматривается особо опасный рецидив преступлений, и на основании п. «г» ч.5 ст.48 УК суд правильно назначил ему отбывание наказания в виде лишения свободы в ис-правительной колонии особого режима.

Доводы осужденного о применении к нему Закона «Об амнистии» от 9.01.2006 года по предыдущим судимостям также являются несостоятельными.

Приговором суда в действиях Е., согласно п. «а» ч.2 ст.13 УК, признан опасный рецидив преступлений. В соответствии с п.1 ст.10 Закона «Об амнистии в связи с праз-днованием Дня независимости Республики Казахстан» от 9 января 2006 года, действие настоящего Закона не распространяется на лиц, совершивших опасный либо особо опасный рецидив преступлений.

Вместе с тем, в соответствии с ч.2 ст.51 УК и п.27 нормативного постановления Верховного Суда «О соблюдении судами законности при назначении уголовного нака-зания» от 30 апреля 1999 года, дополнительное наказание в виде конфискации иму-щества может быть назначено за преступления только в том случае, когда в действиях осужденного установлены корыстные побуждения.

Е. осужден по ч.1-1 ст.259 УК за незаконное приобретение и хранение наркоти-ческого средства в особо крупном размере без цели сбыта, и в его действиях в этой части отсутствуют корыстные побуждения, при таких обстоятельствах назначение су-дом наказания в виде конфискации имущества не основано на законе.

Надзорная судебная коллегия внесла изменения в состоявшиеся судебные акты, отменив назначенное дополнительное наказание-конфискацию имущества.

7777

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010


Ошибка при установлении рецидива повлекла неправильное назначение вида исправительного учреждения и размер наказания

постановление №4уп-76-10


Приговором суда Октябрьского района г. Караганды К., ранее судим, осужден по ч.3 ст.24, п. «в» ч.3 ст.175 УК к 8 годам лишения свободы с конфискацией имущества, с отбыванием наказания в исправительной колонии особого режима.

В соответствии с п. «а» ч.3 ст.13 УК в действиях признан особо опасный рецидив преступлений.

Судом К. признан виновным в том, что, будучи лицом два и более раз судимым за хищение, совершил 17 февраля 2009 года покушение на кражу из сарая 8 куриц стоимостью по 1000 тенге и 1 петуха стоимостью 2 000 тенге, всего на общую сумму 10 000 тенге.

Постановлением коллегии по уголовным делам Карагандинского областного суда приговор суда изменен: наказание снижено до 3 лет лишения свободы с конфискацией имущества, исключено применение ч.2 ст.59 УК, на основании ст.60 УК по совокупнос-ти приговоров к отбытию назначено 3 года 3 месяца лишения свободы с конфискацией имущества, с отбыванием наказания в исправительной колонии особого режима.

Надзорная судебная коллегия признала, что судом при рассмотрении дела не учтены обстоятельства, повлекшие неправильную квалификацию действий виновного, установление рецидива в его действиях, назначение вида исправительного учрежде-ния и размер наказания.

В связи с принятием «Об амнистии в связи с празднованием Дня независимости Республики Казахстан» от 9 января 2006 года к осужденному К. надлежало применить ст. 15 вышеназванного акта об амнистии.

Согласно указанной норме с лиц, отбывших наказание или освобожденных от дальнейшего его отбывания до введения в действие настоящего Закона, снимается прежняя судимость за преступления небольшой и средней тяжести.

Следовательно, первая и вторая судимости К. по приговору от 17.09.2001 года за совершение преступления, предусмотренного ч.3 ст.24, п.п. «б,в» ч.2 ст.175 УК, и при-говору от 10.09.2003 года за совершение преступления, предусмотренного ч.1 ст.259 УК, отнесенных к категории средней тяжести, подлежали снятию.

Таким образом, на момент совершения последнего преступления у К. имелась одна судимость. В связи с этим в соответствии с п.«б» ч.2 ст.13 в действиях К. на момент рассмотрения дела должен был признаваться не особо опасный рецидив, а опасный рецидив, действия надлежало квалифицировать только по признаку неод-нократности по ч.3 ст.24, ч.2 ст.175 УК и для отбывания наказания надлежало назна-чить исправительную колонию строгого режима.

В настоящее время в связи с изменениями, внесенными Законом от 10 декабря 2009 года, квалифицирующий признак «лицом, ранее два и более раз судимым за хи-щение» исключен, внесены изменения в понятие «неоднократность». Согласно новой редакции ч.3 ст.11 УК «преступление не признается совершенным неоднократно, если за ранее совершенное преступление лицо было осуждено, либо освобождено от уго-ловной ответственности по основаниям, установленным законом».



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5 / 2

010


Следовательно, исходя из вышеуказанных положений закона и требований ст. 5 УК об обратной силе уголовного закона, в действиях К. не имеется квалифицирующего признака «неоднократность» и его действия подлежат квалификации по ч.3 ст.24, ч.1 ст.175 УК, с установлением в его действиях рецидива преступлений в соответствии с ч.1ст.13 УК.

При обсуждении вопроса о мере наказания надзорная коллегия, наряду с обще-ственной опасностью преступления, рецидивом в действиях К., приняла во внимание стадию осуществления преступного умысла виновного, отсутствие ущерба, признание вины и раскаяние, категорию совершенного преступления, сумму похищенного в 10 000 тенге.

В результате рассмотрения надзорная судебная коллегия по уголовным делам Верховного Суда приговор суда и постановление коллегии областного суда в отноше-нии К. изменила:

переквалифицировала действия К. с ч.3 ст.24, п. «в» ч.3 ст.175 УК на ч.3 ст.24, ч.1 ст.175 УК, по которой назначила 1 (один) год лишения свободы, по совокупности приго-воров на основании ч.1 ст.60 УК назначила 1 (один) год 3 месяца лишения свободы в исправительной колонии строгого режима.

В соответствии с ч.1 ст.13 УК в действиях К. установила рецидив преступлений.

Открытое завладение имуществом потерпевшего необоснованно расценено как совершенное с применением

насилия

постановление № 4уп-25-10(извлечение)

Приговором Ерейментауского районного суда Н., ранее судимый, осужден по п.п.«а,б» ч.2 ст.178 УК к 5 годам лишения свободы, по совокупности приговоров в соот-ветствии с ч.1 ст.60 УК и окончательно назначено 5 лет 6 месяцев лишения свободы, с отбыванием наказания в исправительной колонии строгого режима.

В соответствии с п.«б» ч.2 ст.13 УК в действиях Н. признан опасный рецидив пре-ступлений.

Судом Н. признан виновным в совершении 17 мая 2009 года открытого хищения у потерпевшей К. 775 тенге, с угрозой применения насилия не опасного для жизни и здоровья потерпевшей, неоднократно.

Постановлением коллегии по уголовным делам Акмолинского областного суда приговор суда оставлен без изменения.

Надзорная судебная коллегия Верховного Суда пришла к выводу о наличии по делу основании для изменений судебных актов, указав следующее.

Осужденный Н. как в ходе предварительного, так и судебного следствия катего-рически отрицал применение насилия и высказывание угрозы насилием в отношении потерпевшей.

По его пояснениям, после обеда около 15 часов дня он увидел потерпевшую К. с сумкой в руках, подошел к ней и молча пытался вырвать из ее рук сумку, но потерпев-шая сказала, что отдаст свои деньги и достала из кармана мелочь, взяв эту мелочь он ушел, никаких угроз в ее адрес он не высказывал, потерпевшая сама добровольно отдала ему мелочь.

7979

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010


Данные показания осужденного по делу не опровергнуты, а подтверждены мате-риалами дела.

Потерпевшая К. показала, что она занималась сбором денег – оплаты за воду у населения города, в этот день собрала около 30 000 тенге. Около 14 часов 50 минут, когда она вышла из одного домов, к ней подошел Н. и стал вырывать ее сумку, при этом он сказал, «жить хочешь, давай сюда сумку». Она испугалась, сказала, что отдаст деньги из кармана, чтобы он оставил сумку с «казенными» деньгами, вынула из карма-на мелочь и отдала Н., после чего он сразу же отпустил сумку и ушел.

Как усматривается из содержания показаний потерпевшей К., характер угроз, вы-сказанных осужденным Н., носил неопределенный характер, конкретных действий по осуществлению угрозы осужденный Н. не предпринимал, чем-либо вооружен не был, никаких предметов не использовал.

Последующие действия Н., выполнившего просьбу потерпевшей не забирать сумку с «казенными» деньгами и согласившегося с потерпевшей, предложившей ему мелочь из кармана, также свидетельствуют об отсутствии у Н. намерений применять действительное насилие при открытом хищении денег.

Данные обстоятельства позволили прийти к выводу, что достаточных оснований для признания реальности применения угрозы насилием с учетом светлого дня су-ток, отсутствия в руках осужденного каких- либо предметов и орудий, не имелось.

Субъективного восприятия потерпевшей, испугавшейся слов Н. и его намерений забрать сумку с деньгами, которые она собрала с граждан за оплату услуг за воду, не-достаточно для признания высказанной Н. угрозы как представляющей опасность для здоровья потерпевшей.

Таким образом, открытое хищение денег мелочью на сумму 770 тенге совершено осужденным Н. без применения насилия и без угрозы применения какого-либо насилия.

Следовательно, суд без достаточных оснований признал Н. виновным в совер-шении грабежа с угрозой применения насилия, поскольку он открыто похитил чужое имущество без применения насилия или угрозы.

Кроме того, в связи с изменениями, внесенными Законом «О внесении изменений и дополнений в Уголовный, Уголовно-процессуальный и Гражданский процессуальные кодексы Республики Казахстан по вопросам совершенствования судебной системы» от 10 декабря 2009 года № 227 – 1V в ст.11 Уголовного кодекса, квалифицирующий признак «неоднократность» подлежит исключению из обвинения осужденного Н.

Согласно ч.3 ст.11 УК преступление не признается совершенным неоднократно, если за ранее совершенное преступление лицо было осуждено, либо освобождено от уголовной ответственности по основаниям, установленным законом.

Принимая во внимание изложенные обстоятельства, надзорная судебная колле-гия считает необходимым действия осужденного Н. переквалифицировать с п.п.»а,б» ч.2 ст.178 УК на ч.1 ст.178 УК и с учетом того, что неправильное применение закона в данном случае повлекло за собой несоответствие назначенного наказания тяжести совершенного им преступления, исходя из признания вины осужденным, незначитель-ной суммы похищенного, снизить наказание.

В связи с изменением категории совершенного осужденным Н. преступления в соответствии со ст.13 УК подлежит изменению установленный судом рецидив с опас-ного рецидива на рецидив.

На основании изложенного, надзорная судебная коллегия Верховного Суда приго-вор районного суда и постановление коллегии областного суда в отношении осужден-ного Н. изменила: переквалифицировала действия Н. с п.п. «а,б» ч.2 ст.178 УК на ч.1 ст.178 УК, по которой назначила 2 года лишения свободы, по совокупности приговоров на основании ст.60 УК частично присоединила неотбытое наказание по предыдущему приговору и окончательно назначила 2 года 6 месяцев лишения свободы, с отбыва-нием наказания в исправительной колонии строгого режима. Признала в действиях Н. рецидив преступлений.



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5/ 2

010

АНАЛИЗ . ТОЛКОВАНИЕ . ВЫВОДЫ .

16 (0,04%)

11(0,03%)

9(0,02%) 6

(0,01%)

0

2

4

6

8

10

12

14

16

2008 г. 2009 г.

отменено в апеляционном порядкеотменено в надзорном порядке

Анализ

фактов нарушения законности судами республики, связанных с необоснованным осуждением лиц

Анализ проведен по данным базы «ЕАИАС» и постановлениям апелляционных и

надзорных инстанций Верховного, областных и приравненных к ним судов.Согласно статистическим данным в 2009 году всего в апелляционном и надзор-

ном порядках отменены приговоры районных судов с прекращением дела за отсутс-твием события, состава преступления в отношении 15 лиц, что составило 0,04% от общего числа осужденных (40 609). По сравнению с 2008 годом количество необосно-ванно осужденных лиц сократилось на 12 или 45%, а в целом удельный вес таких лиц уменьшился на 0,03% (приговоры с прекращением дела были отменены в отношении 27 лиц, что составило 0,07% от общего числа осужденных (37 875).

Количество отмененных приговоров районных судов (в лицах) в апелляционном и надзорном порядках в сравнении с 2008 годом выглядит следующим образом:

В апелляционном порядке отменены приговоры районных судов с прекраще-нием дела по указанным основаниям в отношении 9 лиц или 0,02%, тогда как в 2008 году в отношении 16 лиц или 0,04%, что свидетельствует о том, что качество рассмот-рения уголовных дел районными судами улучшилось на 0,02%.

В разрезе регионов в сравнении с 2008 годом количество отмененных приговоров районных судов (в лицах) в апелляционном порядке выглядит следующим образом:

8181

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010


10-269

В надзорном порядке отменены приговоры районных судов в отношении 6 лиц или 0,01% (от общего числа осужденных), что также свидетельствует о том, что удель-ный вес отмен по указанным основаниям уменьшился на 0,02% по сравнению с 2008 годом (отменены приговоры в отношении 11 лиц или 0,03%).

В разрезе регионов в сравнении с 2008 годом количество отмененных приговоров районных судов в надзорном порядке (в лицах) выглядит следующим образом:

4

2

2

3

3

1

1

1

1

0

0

1

0

2

1

1

1

0

0

1

0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5

Карагандинская

Актюбинская

г. Алматы

ВКО

Жамбылская

Костанайская

Павлодарская

Военный суд

ЗКО

ЮКО

2009 г.

2008 г.

3

0

0

0

1

1

3

1

1

1

2

1

1

1

1

0

0

0

0

0

0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5

ВКО

Акмолинская

г. Астана

Актюбинская

ЗКО

Алматинская

г. Алматы

Костанайская

Кызылординская

Павлодарская

2009 г.

2008 г.



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5/ 2

010


Основаниями для отмены и прекращения уголовных дел в апелляционном и над-зорном порядке послужили:

- отсутствие состава преступления – в отношении 13 лиц (86,6 % от числа неза-конно осужденных);

- отсутствие события преступления – в отношении 1 лица (6,6 %);- отсутствие состава и события преступления – в отношении 1 лица (6,6%).В целом, в отношении незаконно осужденных лиц применены следующие меры

наказания:- к реальному лишению свободы – было осуждено 1 лицо (в 2008 году – 11 лиц);- условно осуждено – 5 лиц (в 2008 году – 3 лица);- к штрафу - 6 лиц (в 2008 году – 10 лиц);- к лишению права занимать определенную должность -1 лицо;- к общественным работам – 1 лицо (в 2008 году – 1 лицо);- к ограничению свободы – 1 лицо;Таким образом, в 2009 году существенно сократилось (на 10 лиц или 91%) ко-

личество лиц, незаконно осужденных к реальному лишению свободы, на 4 лица или 40% сократилось число лиц, которым в качестве наказания применен штраф.

Как указывалось, в истекшем году к реальному лишению свободы незаконно было осуждено 1 лицо.

Так, приговором военного суда Актауского гарнизона гр. Ш осужден по части 2 статьи 380 УК к 6 (шести) годам лишения свободы с отбыванием наказания в исправи-тельной колонии общего режима.

Судом Ш. признан виновным в превышении власти, повлекшем тяжкие последс-твия в виде причинения смерти гражданам Т. и С., и повреждении маломерного плавс-редства типа «Байда» стоимостью 1 200 000 тенге, принадлежащего на правах част-ной собственности потерпевшему С.

Как следует из судебных актов, пограничный наряд в составе Ш. и других, обна-ружил в море дрейфующее плавательное средство типа «Байда», в которой находи-лись граждане Т., С., М. и С. Командир Ш., произведя один выстрел сигнальной ракет-ницей вверх, по громкоговорящей трансляции приказал гражданам в лодке оставаться на месте и приготовиться к осмотру, однако, последние предприняли попытку скрыться от пограничного наряда.

По приказу Ш. военнослужащие пограничного наряда открыли огонь по плава-тельному средству «Байда» из автоматов АКС-74 и пулемёта НСВП-12.7 мм, в резуль-тате чего граждане С. и Т. скончались от полученных огнестрельных ран.

Исследовав материалы дела, апелляционная коллегия посчитала, что приговор суда первой инстанции подлежит отмене в связи с несоответствием выводов суда, из-ложенных в приговоре, фактическим обстоятельствам дела.

Суд первой инстанции в нарушение требований пункта 3 статьи 414 УПК при на-личии противоречивых доказательств, имеющих существенное значение для выводов суда, в приговоре не указал, по каким основаниям принял одни доказательства и от-верг другие.

Так, на протяжении всего предварительного следствия и в ходе главного судебно-го разбирательства Ш., не признавая вину в предъявленном ему обвинении, показы-вал, что его действия во время произошедшего инцидента были совершены в целях пресечения действий лиц, нарушивших государственную границу и совершаемых не-законный лов рыбы в акватории Каспийского моря, никаких личных целей он не пре-следовал.

8383

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010


Показания Ш. об обстоятельствах применения оружия в отношении лиц в бра-коньерской лодке, которые оказав вооруженное сопротивление пограничному наряду, скрылись с места происшествия, объективно подтверждаются показаниями свидете-лей - членов пограничного наряда, заключениями экспертиз и другими материалами дела, исследованными в ходе главного судебного разбирательства.

По мнению коллегии, действия Ш. при выполнении задачи по охране Государс-твенной границы были осуществлены в строгом соответствии с требованиями Законов «О государственной границе Республики Казахстан» и «О пограничной службе Комите-та национальной безопасности Республики Казахстан».

Ш., отдавая приказ о применении оружия, действовал в соответствии со статьей 31 Закона «О Государственной границе Республики Казахстан», т.е. после предупре-дительных выстрелов оружие было применено для остановки транспортного плавс-редства путем его повреждения, хотя в соответствии с пунктом 9 этой статьи, в случаях оказания вооруженного сопротивления допускается применение оружия без предуп-реждения.

Суд без каких-либо достаточных оснований положил в основу обвинения проти-воречивые показания двух потерпевших, которые заведомо занимались незаконной ловлей ценных пород рыбы, осознавали незаконный характер своей деятельности, в нарушение требований нормативных правовых актов находились в открытом море в темное время суток без пропусков и лицензии на лов рыбы, на незарегистрированном плавсредстве, которое не имело своего флага и номера.

Постановлением апелляционной инстанции приговор суда отменен, производс-тво по делу прекращено в связи с отсутствием состава преступления в действиях Ш. Постановлением надзорной коллегии Военного суда надзорный протест прокурора от-клонен, постановление коллегии областного суда оставлено в силе.

Таким образом, неправомерные действия правоохранительных органов и суда первой инстанции привели к нарушению конституционных прав и свобод Ш., выразив-шихся в необоснованном содержании под стражей более двух месяцев.

Изучение постановлений судов показало, что судами первой инстанции в основном необоснованно осуждаются лица за совершение следующих катего-рий преступлений:

- по делам частного обвинения – 4 лица;- за злоупотребление должностными полномочиями – 2 лица;- за самоуправство – 2 лица;- по 1 лицу - за совершение вымогательства (ст. 181 УК), халатность (ст.

316 УК), злоупотребление властью, превышение или бездействие власти (ст. 380 УК), умышленное причинение легкого вреда здоровью (ст. 105 УК), незаконное предприни-мательство (ст. 190 УК), злостное уклонение от уплаты средств на содержание детей (ст. 136 УК), причинение имущественного ущерба путем обмана или злоупотреблением доверием (ст. 182 УК).

Изложенное свидетельствует, что наибольшее количество нарушений допускает-ся судами при рассмотрении уголовных дел частного обвинения (ст.ст. 129, 130 УК).

Изучение постановлений апелляционных и надзорных инстанций показа-ло, что обвинительные приговоры отменены в основном в связи с отсутс-твием в деяниях осужденных состава преступления (в отношении 13 лиц или 86,6 % от числа незаконно осужденных).

При этом приговоры судов признавались незаконными и отменялись вследствие ошибок, допускаемых судами в применении материального и процессуального права, из-за неверной правовой оценки действий осужденных.



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5/ 2

010


К примеру, приговором Костанайского городского суда Б. осужден по статье 105 УК к штрафу в виде 50 месячных расчетных показателей на сумму 63 650 тенге.

Судом Б. осужден за то, что в ходе возникшей ссоры с Р., на почве личных не-приязненных отношений, перешедшей в обоюдную драку, умышленно нанес послед-нему удар в область уха слева, причинив ему телесное повреждение в виде крово-подтека лица, которое вызвало легкий вред здоровью по признаку кратковременного расстройства сроком не более 21 дня.

Для осуждения по статье 105 УК необходимо, чтобы виновный, совершая про-тивоправные действия, желал либо сознательно допускал возможность причинения легких телесных повреждений или безразлично относился к наступлению такого ре-зультата. Между тем, действия Б. не были направлены на причинение легких телесных повреждений Р.

В ходе судебного разбирательства установлено, что первым нанес удар потер-певший Р., в ответ на его действия - Б. нанес ему один удар в область уха. Действия потерпевшего были первичными, а действия осужденного явились мгновенным отве-том на противоправные действия Р., что не может свидетельствовать об умысле Б. на причинение легкого телесного повреждения Р.

Кроме того, об отсутствии умысла на причинение легкого телесного повреждения осужденным потерпевшему свидетельствует и вступивший в законную силу приговор в отношении Р., которым он осужден по факту нанесения телесного повреждения сред-ней степени Б. по части 1 статьи 104 УК.

При таких обстоятельствах, апелляционная коллегия посчитала, что действия Б. не образуют состава преступления, предусмотренного статьей 105 УК, приговор суда отменен за отсутствием в его действиях состава преступления.

Наряду с этим имеются факты, когда доводы, приводимые в апелляци-онных и надзорных жалобах, не были полно и всесторонне изучены вышесто-ящими судами, вследствие чего ошибки, допущенные судами первой инстан-ции, своевременно не устранялись.

Так, постановлением надзорной коллегии Верховного Суда отменены судебные акты, вынесенные в отношении О. ввиду несоответствия выводов суда фактическим обстоятельствам дела.

Приговором Уральского городского суда, оставленным без изменения постанов-лением коллегии по уголовным делам Западно-Казахстанского областного суда, О. и Т. осуждены по пункту «б» части 3 статьи 182 УК к 2 годам лишения свободы с примене-нием статьи 63 УК условно с испытательным сроком на 1 год.

Постановлением надзорной коллегии Западно-Казахстанского областного суда отказано в возбуждении надзорного производства.

Судом О. и Т. признаны виновными в причинении имущественного ущерба ОАО «VITA» в крупном размере, путем обмана, без признаков хищения. Согласно

приговору Т., скрыв от супруга О., заложила квартиру, в обеспечение исполнения обя-зательств договора консигнации, заключенного между Д. и ОАО «VITA».

При этом, несмотря на то, что указанная квартира являлась общей совместной собственностью, Т. согласие О. на залог не было получено. При заключении договора залога Т. скрыла от нотариуса факт нахождения ее в зарегистрированном браке с О. В последующем по указанным основаниям договор залога по решению суда был при-знан недействительным.

Таким образом, обманные действия виновной привели к тому, что исполнение договора, заключенного между ОАО «VITA» и Д., осталось со стороны должника без обеспечения, чем был нанесен имущественный ущерб в размере 1 000 160 тенге собс-твеннику товара, в крупном размере.

8585

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010


Вместе с тем, выводы суда о виновности О. в причинении крупного имуществен-ного ущерба ОАО «VITA» путем обмана без признаков хищения, не основаны на мате-риалах дела.

Так, договор о передаче товаров под реализацию с отсрочкой выплаты денег, за-ключен между директором филиала ОАО «VITA» и Д., получен товар последним и до-говор залога квартиры заключен Т. без согласия О.

При этом какие действия были совершены О., предусмотренные диспозицией статьи 182 УК, судом не раскрыты.

Между тем судом достоверно установлено, что все действия, приведшие ОАО «VITA» к крупному ущербу, совершены Т. и данное обстоятельство подтверждено ре-шением Уральского городского суда о признании договора залога квартиры недейс-твительным. Факт нахождения О. вместе с Д. в офисе АО «VITA» в период заключения последним договора консигнации, не образует состава преступления без установле-ния сговора между ними на совершение действий, предусмотренных нормой уголов-ного закона.

Данных о наличии у О. умысла на причинение имущественного ущерба ОАО «VITA» и совершение им с названной целью объективных действий, содержащих эле-менты обмана, в материалах дела не имелись, судом они также не установлены.

При таких обстоятельствах, надзорная коллегия Верховного Суда посчитала, что действия О. не образуют состава преступления, предусмотренного статьей 182 УК, по результатам рассмотрения состоявшиеся судебные акты отменены за отсутствием в его действиях состава преступления.

Областными и приравненными к ним судами за анализируемый период не допу-щены факты невиновного осуждения лиц, что свидетельствует об улучшении качества работы данных судов.

Так, если в 2008 году в апелляционном порядке отменены приговоры с прекраще-нием производства по делу Алматинского городского и Западно-Казахстанского облас-тного судов в отношении 5 лиц (0,01% от общего числа осужденных), то в 2009 году отмен приговоров областными судами не допущено.

Поведенный анализ свидетельствует, что в сравнении с предыдущим годом в 2009 году количество необоснованно осужденных лиц сократилось на 12 или 45% (15 против 27). Значительно сократилось число лиц (на 10 лиц или 91%) незаконно осуж-денных к реальному лишению свободы, на 4 лица или 40% сократилось число лиц, которым в качестве наказания применен штраф.

Наибольшее количество нарушений допускается судами при рассмотрении уго-ловных дел частного обвинения, таких как клевета и оскорбление (ст.ст. 129, 130 УК). Полагаем, что недостатки при рассмотрении данных дел связаны как с их спецификой (непосредственное собирание судом доказательств), ненадлежащей досудебной под-готовкой, сопряженностью с гражданско-правовой ответственностью. Вместе с тем, по данному вопросу в 2006 году принято соответствующее нормативное постановление Верховного Суда, имеется пособие об особенностях рассмотрения дел частного об-винения.

Выработка единообразной практики по данной категории уголовных дел является актуальной, поскольку в рамках гуманизации уголовной политики и декриминализации некоторых составов преступлений поступают предложения перевести указанные со-ставы преступлений в плоскость административных правонарушений.

Отдел судебного мониторинга

Аппарата Верховного Суда



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5/ 2

010


Анализ судебной практики по вопросам квалификации кражи

и проблемы применения законодательства

Проблемы квалификации простого состава кражи ч. 1 ст. 175 УК

Прежде всего, для наглядности нами приведены некоторые сведения по изучен-ным делам о кражах чужого имущества

№п/п

Названиесуда

Изучае-мый

период

Количествоизученныхприговоров

Приме-нение ст.63

УК

Приме-нениест.67 УК

Кражасотовоготелефона

1. Горсуд г.Кокчетава

Первоеполугодие2009 года

108 20 – 18,5% 69 – 63,8% 23-21,2%

2. Горсудг.Петропавл.

Первоеполугодие2009 года

150 18 – 12.0% 69 - 46,0% 33 – 22.0%

3. Горсудг. Петропавл. 2008 год 151 28 – 18,5% 70 – 46,4% 37 – 24,5%

4. И т о г о 409 66 – 16,1% 208 - 50,8% 93 – 22,7%

Изучение судебно-следственной практики показало, что органы предварительно-го следствия и суды, в целом, правильно применяют нормы действующего законода-тельства по вопросам уголовной ответственности за кражу. Уголовная ответственность за кражу реализуется через юридическую оценку совершенного деяния, которая на-зывается квалификацией преступления и определяется как установление и юриди-ческое закрепление точного соответствия между признаками совершенного деяния и признаками состава преступления, предусмотренного уголовно-правовой нормой. При квалификации используется не вся уголовно-правовая норма, так же как и не вся со-вокупность признаков совершенного преступления. Та часть признаков, которая необ-ходима для квалификации содеянного, охватывается понятием состава преступления.

Согласно ст.3 УК единственным основанием уголовной ответственности является совершение преступления, то есть деяния, содержащего все признаки состава пре-ступления, предусмотренного Уголовным кодексом. Из этого следует, что состав пре-ступления является юридическим основанием уголовной ответственности.

При применении норм ст.175 УК важно правильно определить объект преступ-ления. Объектом кражи являются отношения собственности. Согласно Конституции Республики Казахстан признаются и равным образом защищаются государственная и частная собственность (статья 6). В зависимости от значимости для потерпевше-го похищенного имущества государство дифференцирует уголовную ответственность. Согласно п.5 примечания к ст.175 УК мелкое хищение чужого имущества, принадле-жащего на праве собственности организации или находящегося в её ведении, совер-шенное путем кражи, мошенничества, присвоения или растраты, не влечет уголовной ответственности. Лицо, виновное в его совершении, несет административную ответс-

8787

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010


твенность в соответствии с законом. Хищение признается мелким, если стоимость по-хищенного имущества не превышает десятикратного размера месячного расчетного показателя, установленного законодательством Республики Казахстан на момент со-вершения деяния.

Конституционный Совет признал такую дифференциацию ответственности не противоречащей нормам Основного закона. Поводом для рассмотрения этого вопроса было обращение суда города Балхаша в Конституционный Совет по конкретному уго-ловному делу. Суд свое представление мотивировал тем, что согласно ст.52 КоАП Каз. ССР и п.5 примечаний к ст.175 УК при стоимости похищенного имущества, не превы-шающего десятикратного размера месячного расчетного показателя, установленного законодательством Казахстана, в зависимости от принадлежности имущества в одних случаях наступает административная ответственность, в других-уголовная. По мнению суда, такое законодательное решение вопроса об ответственности за хищение ущем-ляет закрепленные Конституцией права и свободы человека и гражданина и противо-речит п.1 ст.6, п.2 ст.14. В связи с изложенным, суд производство по делу приостановил и обратился в Конституционный Совет с просьбой признать неконституционными ст.52 КоАП Каз.ССР и п.5 примечаний к ст.175 УК. По мнению Конституционного Совета из п.1 ст.6 Конституции следует, что государство гарантирует равную защиту собствен-ности путем установления одинаковой ответственности за совершение одинаковых противоправных действий против чужой собственности. Согласно п.2 ст.6 Конститу-ции объем и пределы осуществления собственниками своих прав, гарантия их защиты определяются законом. Законодатель, в соответствии с подп.1) п.3 ст.61 Конституции, вправе издавать законы, касающиеся ответственности физических лиц, исходя из об-щественной опасности правонарушений, реального вреда для охраняемых правом об-щественных отношений. Нормы законодательства Республики Казахстан, обеспечивая равную защиту права собственности, как организации, так и граждан, устанавливают различные меры ответственности за одинаковые правонарушения, учитывая значи-мость похищенного имущества для собственника.

В рассматриваемом случае, законодатель установил за противоправные деяния, направленные против собственности физических лиц, более жесткую уголовную от-ветственность, которая является дополнительной гарантией защиты права собствен-ности человека и гражданина. Следует также учитывать, что рассматриваемые нормы дифференцируют ответственность не по формам собственности (государственная или частная), а по собственникам (граждане или организации). Организации могут созда-ваться на базе государственной, так и частной собственности.

Следовательно, по мнению Конституционного Совета, законодатель не нарушил конституционный принцип равной защиты государственной и частной собственности.

По изученным нами уголовным делам вопросов по указанной проблеме не воз-никало. Представляется необходимым все же разъяснить, что в тех случаях, когда совершается хищение из крестьянского (фермерского) хозяйства действия виновно-го, если стоимость похищенного имущества не превышает десятикратного размера месячного расчетного показателя, деяние следует расценивать как мелкое хищение из организации и лицо должно нести административную ответственность. Такой вы-вод вытекает из содержания норм Закона «О крестьянском (фермерском) хозяйстве» от 31 марта 1998 года (далее-Закон). Так, согласно ст.1 этого Закона крестьянским (фермерским) хозяйством признается семейно-трудовое объединение лиц, в котором осуществление индивидуального предпринимательства неразрывно связано с исполь-



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5/ 2

010


зованием земель сельскохозяйственного назначения для производства сельскохозяйс-твенной продукции, а также с переработкой и сбытом этой продукции.

Субъектами крестьянского (фермерского) хозяйства являются физические лица, занимающиеся предпринимательской деятельностью без образования юридического лица и при отсутствии признаков юридического лица.

Членами крестьянского (фермерского) хозяйства являются супруги, дети, усы-новленные (удочеренные) дети, родители и другие близкие родственники, совместно ведущие общее хозяйство.

Крестьянское (фермерское) хозяйство может выступать в формах: крестьянского хозяйства, в котором предпринимательская деятельность осущест-

вляется в форме семейного предпринимательства, основанного на базе общей сов-местной собственности;

фермерского хозяйства, основанного на осуществлении личного предпринима-тельства;

фермерского хозяйства, организованного в форме простого товарищества на базе общей долевой собственности на основе договора о совместной хозяйственной деятельности.

Согласно ст.4 Закона, имущество крестьянского (фермерского) хозяйства прина-длежит его членам на праве общей совместной или общей долевой собственности.

Таким образом, сравнительный анализ примечания к ст.175 УК и приведенных норм рассматриваемого закона позволяет сделать вывод о том, что организацией в смысле примечания к ст.175 УК может быть не обязательно юридическое лицо. Тако-вой может быть признан коллектив, имеющий совместную собственность для опреде-ленной деятельности, который подпадает под понятие организация.

Предметом кражи, как и хищений в целом, может быть имущество, которое следу-ет отличать от объекта преступления–общественных отношений.

Прежде всего, предмет кражи обладает физическим признаком. Это означает, что предмет кражи материален, является частью материального мира, т.е. обладает при-знаком вещи.

Второй признак предмета кражи–экономический. Предметом кражи может быть только вещь, имеющая определенную экономическую ценность. Обычное выражение ценности вещи – её стоимость, денежная оценка. Поэтому деньги, валютные ценности, ценные бумаги (акции, государственные облигации, ваучеры, депозитные сертифика-ты и т.д.), являющиеся эквивалентом стоимости, также могут быть предметом кражи.

Ввиду отсутствия экономического признака не могут рассматриваться в качестве имущества документы неимущественного характера, а также документы, которые не являются носителями стоимости, но лишь предоставляют право на получение иму-щества (доверенность, накладная, квитанция и т.д). Кража такого документа с целью последующего незаконного получения по нему чужого имущества представляет собой приготовление к мошенничеству. Сказанное относится и к легитимационным знакам (жетонам, номеркам и т.п.). Ответственность за похищение официальных документов, а также штампов или печатей, не связанное с завладением имуществом, наступает по ст.324 УК.

Имущество как предмет кражи необходимо отличать от предмета экологических преступлений, поэтому естественные природные богатства не признаются как имущес-тво в рассматриваемом смысле. Чтобы стать таковым, соответствующие предметы должны быть выделены из естественной природной среды трудом человека. Таким об-

8989

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010


11-269

разом, не являются предметом кражи лес на корню, рыба и животные в естественном состоянии (реках, озерах, лесах), полезные ископаемые в недрах земли и т.д. Однако срубленный лес (деревья), выловленная рыба, отстрелянная дичь, добытые, т.е. из-влеченные из природного состояния, полезные ископаемые превращаются в предмет преступлений против собственности.

Третий признак предмета кражи – юридический. Таким предметом может выступать лишь чужое имущество, т.е. не находящееся в собственности или законном владении виновного. В связи с этим предметом кражи не может быть, например, имущество, при-надлежащее виновному на праве общей (долевой или совместной) собственности. Не является преступным посягательством против собственности и имущество, находяще-еся на умершем или при нем. В связи с тем, что после захоронения родственники или наследники добровольно исключили оставленные при усопшем вещи из состава свое-го имущества, похищение находящихся в захоронении предметов квалифицируется не как преступление против собственности, а как преступление против нравственности (ст.275 УК – Надругательство над телами умерших и местами их захоронения).

Объективная сторона хищений, предусмотренных статьями УК об ответственнос-ти за преступления против собственности, отличается друг от друга способом их со-вершения, за исключением хищения предметов, имеющих особую ценность (ст.180 УК), которое предполагает любой способ их хищения. Кража характеризуется с объектив-ной стороны тайным способом совершения. Судебная практика и уголовно-правовая теория считают хищение тайным, если оно совершено в отсутствие потерпевшего или посторонних (для преступника) лиц либо хотя и в их присутствии, но незаметно для них. Если же потерпевший или посторонние лица видели факт завладения преступни-ком чужого имущества, но сам виновный этого не осознавал и считал, что действует тайно, такое хищение следует также квалифицировать как кражу. В этом отношении характерным является уголовное дело, рассмотренное Петропавловским городским судом 11 сентября 2008 года по обвинению К., который подъехал с неустановленным следствием лицом по имени Ю. к дому потерпевшей, с тайным намерением-хищения. Убедившись в отсутствии хозяйки, К. выставил раму окна, и незаконно проникнув вов-нутрь квартиры, похитил телевизор «Самсунг» стоимостью 19 900 тенге. Факт выноса телевизора из квартиры был замечен его сестрой Р., которая поинтересовалась, что он делает. Виновный не отреагировал на вопрос сестры, а Ю. сообщил, что потерпев-шая, с которой К. сожительствовал, знает о том, что он забирает свой телевизор. В су-дебном заседании свидетель Р. сообщила о том, что думала К. распродает свои вещи из дома, и поэтому окликнула его. Таким образом, установлено, что свидетель Р. хотя и видела само событие завладения имуществом, но не осознавала его преступный характер. Сам К., совершая преступление, также субъективно желал скрыть истинный характер своих действий. Поэтому суд правильно указал в приговоре, что при указан-ных обстоятельствах действия К. необходимо переквалифицировать с п.п. «б», «г» ч.2 ст.178 УК на п.п. «б», «г» ч.2 ст. ст.175 УК, то есть признать его виновным в совершении кражи чужого имущества, совершенной неоднократно, с незаконным проникновением в жилище.

По другому уголовному делу, Кокшетауский городской суд в приговоре от 16 ап-реля 2009 года не согласился с квалификацией органами предварительного следс-твия действий М., как совершение грабежа и усмотрел по делу совершение кражи. Обстоятельства совершения данного деяния следующие. М. и Ш., будучи в нетрезвом состоянии, незаконно проникли на территорию ТОО «Стерх» и путем перекидывания



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5/ 2

010


через забор похитили запасные части и технические агрегаты на сумму 195 000 тенге. На месте преступления они были замечены их знакомым Д., к которому обратились с просьбой никому не говорить о происходящем. Д. молча покинул их и рассказал С., ко-торый направился к месту происшествия. М. и Ш., услышав оклик С., скрылись с мес-та происшествия, не доведя преступный умысел до конца. Органы предварительного расследования квалифицировали действия виновных как покушение на грабеж, совер-шенное группой лиц по предварительному сговору с проникновением в хранилище, по ч.3 ст.24, п.п.«в»,«г», ч.2 ст.178 УК. Суд не согласился с такой квалификацией и оценил действия виновных как покушение на совершение кражи, совершенное группой лиц по предварительному сговору с незаконным проникновением в хранилище. При этом суд основывал свой вывод на показаниях подсудимого М., который заявил, что они с Ш., решив совершить кражу, полагали, что Д. никому не скажет о краже. Суд в приговоре указал, что данное утверждение подсудимого не опровергнуто стороной обвинения, более того оно подтверждается показаниями свидетеля Д. о том, что он, видя, как М. и Ш. намерены совершить кражу, попросили его никому не говорить о совершаемой краже, и он молча ушел, не возразив на их просьбу.

Суд также сослался на п.4 нормативного постановления Верховного Суда «О су-дебной практике по делам о хищениях» от 19 декабря 2003 года, в котором указано: «Если хищение совершалось в присутствии лиц, с которыми виновный находится в родственных, дружественных и иных взаимоотношениях личного характера, в связи с чем, он рассчитывал, что они не будут доносить и пресекать его действия, деяние в таких случаях также следует квалифицировать как кража. Если вышеуказанные лица пресекли действия, направленные на хищение чужого имущества, то виновный дол-жен нести ответственность за покушение на кражу».

Следует отметить, что и в постановлении Пленума Верховного Суда Российской Федерации «О судебной практике по делам о краже, грабеже и разбое» от 27 декабря 2002 года по рассматриваемому вопросу изложено аналогичное разъяснение, но при этом указано, что совершение хищения только в присутствии близких родственников может быть квалифицировано как кража. По этой позиции Верховного Суда РФ в юри-дической литературе отмечается, что круг лиц, на молчание которых может рассчиты-вать виновный при совершении хищения в их присутствии, должен быть расширен. К данным лицам следует относить не только близких родственников, но и иных лиц, в силу сложившихся личных отношений с которыми у виновного возникает уверенность, что в ходе изъятия чужого имущества он не встретит противодействия с их стороны и что они не донесут на него. Такими лицами могут быть друзья, знакомые, лица, с кото-рыми они ранее отбывали наказание, употребляют спиртное или наркотики и т.п. Таким образом, более предпочтительной признается позиция Верховного Суда.

Аналогичную картину, связанную с квалификацией кражи можно проследить и по другому делу, рассмотренному Кокшетауским городским судом 20 мая 2009. Согласно приговору, Ш. и лицо неустановленное следствием, подъехали на такси к строящему-ся объекту, где ранее работал Ш. Обвиняемый, взял в вагончике ключи от гаража и, вместе с неустановленным следствием лицом, похитили принадлежавшие А. стройма-териалы и инструмент на сумму 29 200 тенге. Свидетелем всего происходящего был сторож, которого Ш. знал. Сторож, увидев, что Ш. завладел ключом и намеревается проникнуть в гараж, позвонил хозяйке объекта. Затем он обратился к похитителям и предупредил о том, что сейчас хозяйка приедет, она уже была. В ответ те заявили: «Да ладно, все нормально, успокойся». После такой реакции пришельцев сторож снова

9191

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010


позвонил хозяйке и попросил срочно приехать. И когда он опять попросил прекратить преступные действия, похитители ответили: «Ладно, завязывай!». После того, как так-си, груженный похищенным отъехала, прибыла хозяйка. Сторож указал направление, в котором скрылись виновные. Через некоторое время все они вернулись с хозяйкой и затем были задержаны. Органы предварительного следствия квалифицировали дейс-твия Ш. по п.п. «в», «г» ч.2 ст.178 УК как грабеж, совершенный группой лиц по пред-варительному сговору с проникновением в хранилище. Суд переквалифицировал его действия на ч.3 ст.24, п.п. «в», «г» ч.2 ст.175 УК, признав, что имело место покушение на совершение кражи, совершенное группой лиц по предварительному сговору с не-законным проникновением в хранилище. При этом суд мотивировал тем, что водитель такси был введен преступниками в заблуждение и не знал, что совершается хищение, а в отношении сторожа подсудимый рассчитывал на его молчание, полагая, что тот не сообщит о преступлении, так как сам в это время отбывал наказание в колонии-посе-лении. На основании этого суд счел важным обстоятельством и то, что даже по мнению водителя такси, сторож и похитители являлись друзьями.

Коллегия по уголовным делам Акмолинского областного суда по протесту про-курора данный приговор суда первой инстанции изменила. В постановлении колле-гии было указано, что по обстоятельствам дела, установленным самим судом, имел место грабеж, поскольку деяние было совершено в присутствии постороннего лица. При этом как виновное лицо, так и свидетель Я., осознавали характер совершаемого преступления. Кроме того, коллегия указала, что при указанных обстоятельствах пре-ступление следует считать оконченным, так как осужденный с похищенным покинул место преступления и был задержан только лишь в пути следования, когда уже имел возможность распорядиться похищенным имуществом по своему усмотрению. Окон-чательно действия Ш. были квалифицированы по п.п. «в», «г» ч.2 ст.178 УК.

Как видно из приведенного примера, для правильной оценки обстоятельств по делу и квалификации преступления важно правильно оценить, в каких взаимоотно-шениях были сторож и подсудимый. Несмотря на то, что подсудимый ранее работал на данном объекте и хорошо знал сторожа, по делу не установлено доказательств, которые указывали на то, что у подсудимого были реальные основания рассчитывать на его молчание, следовательно, отрицать факт наличия открытости хищения, харак-терного для грабежа, оснований не имелось.

Ошибка суда при принятии решения о не завершении хищения была связана с тем, что он ошибочно полагал, что задержание подсудимого с похищенным имущест-вом недалеко от места преступления, указывает на то, что он не имел реальной воз-можности распорядиться украденными ценностями.

Такое суждение трудно признать правильным. Ведь для решения вопроса об окон-ченности преступления не имеет значения, распорядился ли подсудимый похищенным имуществом, а принимаются во внимание обстоятельства, которые указывают на то, что он мог или не мог это сделать. Судя по описанным в приговоре обстоятельствам, подсудимый уже стал распоряжаться похищенным имуществом, он его вывез на такси, и только благодаря оперативности полиции был задержан, при этом уже находился вдали от объекта, откуда были похищены стройматериалы и инструмент. А это озна-чает, что подсудимый уже имел возможность распорядиться похищенным по своему усмотрению и совершенное преступление, как правильно определила коллегия облас-тного суда, следует считать оконченным.



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5/ 2

010


Суды иногда ошибочно квалифицируют как кража преступление, предусмотрен-ное ст.176 УК, – присвоение или растрата вверенного имущества. Петропавловским городским судом Б. была признана виновной, которая работая продавцом в контей-нере на рынке «Алатау», принадлежащем З., похитила ее деньги в сумме 78 000 тен-ге. В данном случае совершено хищение путем присвоения вверенного имущества, ответственность за которое предусмотрено ст.176 УК. Отличие присвоения и растра-ты от кражи и других форм хищения заключается в том, что преступник завладевает имуществом, которое ему вверено для хранения, реализации, ремонта, обработки, пе-ревозки, временного пользования и т.д., находящееся в его правомерном владении, либо виновный в силу служебного положения наделен правом отдавать распоряжения по поводу использования данного имущества, которое таким образом находится в его ведении.

По рассматриваемому делу, Б. имела правомочия по реализации вверенного ей имущества, и оно находилось в её ведении. Несмотря на то, что в этом хищении имеет-ся элемент тайности, действия виновной надо было квалифицировать как присвоение по ст. 176 УК.

Имеются случаи квалификации мошенничества как кража. Кызылжарским район-ным судом Северо-Казахстанской области был осужден ранее неоднократно судимый Б. за совершение двух преступлений по п. «в» ч.3 ст.175 УК, при следующих обстоя-тельствах. Он, находясь в комнате общежития в с. Бишкуль, увидев висящий на шее у П. сотовый телефон, попросил, чтобы позвонить, вышел из комнаты и скрылся. Эти действия осужденного были квалифицированы как кража. Фактически совершено мо-шенничество, ответственность за которое предусмотрена ст.177 УК.

Если виновный начал совершать хищение тайно, но, будучи застигнутым и со-знавая это, продолжает изъятие имущества открыто, его действия представляют гра-беж. Если он при этом применяет насилие с целью завладения имуществом или его удержания непосредственно после изъятия, эти действия должны квалифицироваться в зависимости от характера примененного насилия, как насильственный грабеж (ч.2 ст.178 УК) или разбой (ст.179 УК). Таким образом, хищение, начатое как кража, может перерасти в грабеж или разбой. Перерастание кражи возможно только до момента её окончания, т.е. до того, как у виновного появляется возможность распорядиться похи-щенным. Применение насилия после окончания кражи, для удержания похищенного необходимо квалифицировать, при наличии к тому оснований, как преступление про-тив личности или порядка управления (в зависимости от того, к кому применяется на-силие), но не как насильственное преступление против собственности.

Проблемы квалификации кражи при отягчающих обстоятельствах ч.2 ст.175 УК

Отягчающими кражу обстоятельствами согласно ч.2 ст.175 УК, являются: совер-шение кражи группой лиц по предварительному сговору, неоднократно, с незаконным проникновением в жилое, служебное или производственное помещение либо храни-лище.

Согласно, п.8 нормативного постановления Верховного Суда «О судебной практи-ке по делам о хищениях» от 19 декабря 2003 года №8 (далее-нормативное постанов-

9393

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010


ление) при квалификации по признаку совершения группой лиц по предварительному сговору необходимо выяснять, имелась ли выраженная в любой форме договоренность двух или более лиц на хищение, состоялся ли сговор этих лиц до начала совершения действий, непосредственно направленных на завладение чужим имуществом, то есть до выполнения объективной стороны состава преступления хотя бы одним исполни-телем.

Хищение квалифицируется по признаку «группой лиц по предварительному сго-вору» и в тех случаях, как указано в нормативном постановлении, когда для его со-вершения объединены общие усилия двух или более лиц и каждый из соучастников действовал согласно предварительному распределению ролей, и когда их действия находятся в причинной связи с общим, наступившим от деятельности всех соучастни-ков преступным результатом. В таких случаях необязательно участие в преступлении двух и более исполнителей, достаточно одного исполнителя при наличии других видов соучастников.

Эти рекомендации нормативного постановления Верховного Суда при квалифи-кации кражи выполняются.

Обращает на себя внимание требование закона при решении вопроса о квалифи-кации, действий каждого соучастника кражи.

Согласно ст.29 УК соисполнители отвечают по одной и той же статье (части ста-тьи) за совместно совершенное ими преступление без ссылки на ст.28 УК.

Ответственность организатора, подстрекателя и пособника наступает по соот-ветствующей части ст.175 УК, по которой квалифицированы их действия, со ссылкой на ст.28 УК. На практике суды действия соисполнителей квалифицируют непосредствен-но по соответствующей части ст.175 УК без ссылки на ст.28 УК. Но такая квалификация соответствует только лишь роли исполнителя, определенного в законе. Согласно ч.2 ст.28 УК исполнителем признается лицо, непосредственно совершившее преступление либо непосредственно участвовавшее в его совершении совместно с другими лицами (соисполнителями). В теории уголовного права принято считать, что исполнитель сам своими действиями (бездействием) или посредством использования других лиц (не достигших возраста уголовной ответственности и невменяемых) совершает объектив-ную сторону преступления.

Изучение судебной практики показало, что суды соисполнителями кражи ошибоч-но признают не только тех лиц, которые непосредственно выполняли действия, со-ставляющие объективную сторону кражи, но и лиц, которые этого не совершали, но оказывали непосредственное содействие исполнителю в момент совершения кражи. Действия таких лиц судами квалифицируются по п. «а» ч.2 ст.175 УК, как соисполни-телей. Например, действия Б. и Д., которые наблюдали за тем, чтобы не появились посторонние лица в момент совершения М. кражи запчастей из трактора, были ква-лифицированы по п. «а» ч.2 ст.175 УК. Между тем, по обстоятельствам дела они сами изъятие имущества не совершали, предварительного распределения ролей между этими лицами и исполнителем судом не установлено.

Суды исходят из того, что таких лиц, оказывающих непосредственное содействие исполнителю преступления, следует относить к лицам, непосредственно участвовав-шим в преступлении совместно с другими лицами, а потому признавать их соиспол-нителями. Представляется, что согласно закону более правильным будет признание соисполнителями преступления только тех участников, которые хотя бы частично вы-полняли объективную сторону преступления. Так, применительно к краже соисполни-



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5/ 2

010


телями должны признаваться лица, обеспечивающие тайность изъятия, поскольку тай-ность входит в объективную сторону кражи, осуществляющие взлом дверей, запоров и т.п. при незаконном проникновении в жилище, помещение или иное хранилище, пос-кольку и эти действия входят в объективную сторону квалифицированной кражи. В то же время вывоз имущества может быть признан соисполнительством в краже только в том случае, если он в реальности представляет собой само изъятие имущества. Такого же мнения придерживаются и российские ученые.

От исполнителя необходимо отличать пособника, который содействует совер-шению преступления, но при этом не выполняет объективной стороны преступления. Перечень способов пособничества предусмотрен в ч.5 ст.28 УК и является исчерпыва-ющим. Как уже отмечалось, если лицо устраняло препятствие к совершению преступ-ления, и данные действия входят в объективную сторону преступления, содеянное необходимо квалифицировать как соисполнительство без ссылки на ст.28 УК. Если указанные действия не входят в объективную сторону преступления, то такое устране-ние препятствий следует расценивать как пособничество.

Возвращаясь к приведенному примеру из судебной практики действия Б. и Д. можно оценить по-разному в зависимости от установленных обстоятельств: как обес-печение тайности изъятия имущества – тогда это соисполнительство, или как действия по устранению препятствий - тогда это пособничество. Судебная практика признает первый вариант и квалифицирует такие действия как соисполнительство по п. «а» ч.2 ст.175 УК, без ссылки на ч.5 ст.28 УК. При этом убедительных обоснований в приговоре, как того требует закон, судами в приговоре не приводится.

Интересным с точки зрения рассматриваемого квалифицирующего признака кра-жи - совершение по предварительному сговору группой лиц, является уголовное дело, рассмотренное Кокшетауским городским судом в отношении А. В ходе судебного засе-дания было установлено, что А., имея преступный умысел, вступив в предварительный сговор на совершение кражи, с неустановленными лицами по имени Р. и Д., пришли в магазин. По предварительной договоренности А. и два других соучастника стали от-влекать внимание продавца магазина. Воспользовавшись этим, один из неустановлен-ных следствием соучастников пытался тайно похитить сотовый телефон стоимостью 31 500 тенге. Однако его действия были замечены продавцом магазина К. и она оклик-нула его, с целью пресечь похищение телефона, но, несмотря на окрик потерпевшей, он положил в карман её сотовый телефон и вышел из магазина.

По мнению суда, органами предварительного следствия действия А. квалифици-рованы как грабеж, т.е. открытое хищение чужого имущества, неправильно, они подле-жат квалификации как кража, совершенная группой лиц по предварительному сговору, неоднократно по п.п. «а», «б» ч.2 ст.175 УК. Суд исходил из того, что у преступников был умысел на тайное хищение чужого имущества, но один из соучастников вышел за пределы их договоренности, т.е. наличествовал эксцесс исполнителя. С такими сужде-ниями суда можно согласиться. Если говорить о квалификации действий неустановлен-ного лица, то они были начаты как кража и затем переросли в грабеж, действительно в его действиях усматривается эксцесс, предусмотренный ст.30 УК. Как указано в этой статье, за эксцесс другие соучастники уголовной ответственности не несут. Поэтому действия А. нельзя квалифицировать как грабеж. А. и второе не установленное следс-твием лицо имели умысел на совершение кражи, но они не довели его до конца по не зависящим от них обстоятельствам. Их действия должны были быть квалифицирова-

9595

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010


ны по направленности умысла, т.е. за покушение на кражу. Таким образом, действия А. подлежали квалификации по ч.3 ст. 24 и п.п. «а», «б» ч.2 ст.175 УК.

В таких ситуациях необходимо действия каждого соучастника квалифицировать самостоятельно. Только так можно дать правильную уголовно-правовую оценку соде-янного и правильно определить роль и вину каждого соучастника.

Другим квалифицирующим признаком кражи является совершение её неоднократ-но. О неоднократности вкратце было уже сказано в предыдущем параграфе в связи с освещением новелл, связанных с принятием Закона «О внесении изменений и допол-нений в Уголовный, Уголовно-процессуальный и Гражданский процессуальный кодек-сы по вопросам совершенствования судебной системы» от 10 декабря 2009 года.

В ч.5 ст.11 УК в новой редакции указано, что в случаях, когда неоднократность преступлений предусмотрена в соответствующей норме Особенной части УК в качест-ве обстоятельства, влекущего за собой более строгое наказание, совершенные лицом преступления квалифицируются по той статье (части статьи) УК, которая предусматри-вает ответственность за неоднократность преступлений и в связи с этим более строгое наказание. Такое правило в данной норме закреплено с той целью, чтобы при совер-шении, например, нескольких краж при наличии наряду с неоднократностью и других квалифицирующих признаков исключить возможность квалифицировать эти преступ-ления отдельно, т.к. это привело бы к необходимости назначать наказание по сово-купности преступлений, и существенно ужесточить наказание. Наличие же признака неоднократности позволяет повторяющиеся квалифицирующие признаки учесть всего один раз. По изученным при подготовке данного пособия уголовным делам, рассмот-ренным судами нашей республики, характерных примеров подобной квалификации не обнаружено, поэтому для демонстрации применения уголовного закона приводится пример из судебной практики Российской Федерации, где признак неоднократности в нормах УК указывался до 2003 года.

Двое осужденных совершили две кражи автомашины. Судом их действия были квалифицированы по п.п. «а» и «г» ч.2 ст.158 и по п.п. «а», «б» и «г» ч.2 ст.158 УК РФ (применительно к УК – совершение кражи группой лиц по предварительному сговору и с причинением значительного ущерба гражданину и второе преступление - соверше-ние кражи группой лиц по предварительному сговору, неоднократно и с причинением значительного ущерба гражданину). Каждое преступление получило самостоятельную юридическую оценку, что привело к назначению наказания по совокупности преступ-лений. Президиум Верховного Суда РФ указал, что виновные совершили две кражи, подпадающие под признаки одной части статьи, но по разным пунктам. Содеянное в этом случае не образует совокупность преступлений, и должно быть квалифицировано только по п.п. «а», «б» и «г» ч.2 ст.158 УК. Осуждение за те же действия повторно по п.п. «а» и «г» ч.2 ст.158 УК Президиум Верховного Суда РФ посчитал излишним и эту статью из приговора исключил.

Таким образом, совершение кражи, предусмотренной ч.1 ст.175 УК, а затем еще несколько аналогичных хищений в силу ч.5 ст.11УК квалифицируются только по со-ответствующей части статьи УК, предусматривающей наказание за неоднократность преступлений, т.е. по ч.2 ст.175 УК. При этом подлежат указанию и другие квалифици-рующие признаки, предусмотренные ч.2 ст.175 УК.

Согласно ч.1 ст.12 УК совокупность преступлений будет иметь место, когда со-вершается два и более преступлений, предусмотренных различными статьями или частями статей УК, ни за одно из которых лицо не было осуждено или освобождено



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5/ 2

010


от уголовной ответственности по основаниям, установленным законом. Поэтому, если посягательство на собственность осуществляется в разных формах (кража, грабеж, разбой), то каждое из преступлений должно получать самостоятельную юридическую оценку.

Когда лицо в разное время совершает преступления, подпадающие под признаки ч.2 и ч.3 ст.175 УК, в таких случаях действия виновного в целом квалифицируются по ч.3 ст.175 УК, т.к. она предусматривает более строгое наказание (ч.1 ст.12 УК). Судам необходимо в этой связи обратить внимание на разъяснение по этому поводу в норма-тивном постановлении Верховного Суда, где указано, что при совершении нескольких преступлений, предусмотренных различными частями одной и той же статьи УК, пре-дусматривающими разные квалифицирующие признаки, эти деяния в целом подлежат квалификации лишь по той части статьи, которая устанавливает более строгое нака-зание и охватывает квалифицирующие признаки. В таких случаях квалифицирующие признаки преступления, установленные в отношении деяний, указанных в иных частях данной статьи уголовного закона, подлежат вменению и должны быть указаны в при-говоре.

Именно так и поступил суд по делу в отношении Ш., который, имея не снятые и не погашенные судимости, с целью совершения кражи похитил у своих знакомых ключи от квартиры, проник в жилище и совершил кражу имущества, т.е. он совершил деяние, подпадающее под п.п. «б», «в» ч.2 ст.175 УК. Он через 20 дней совершил кра-жу из офиса ТОО, которая попадает под признаки п.п.«а»,«б» и «в» ч.2 ст.175 УК. Оба деяния в целом Петропавловским городским судом были квалифицированы по п.«в» ч.3 ст.175 УК (в старой ред.), так как Ш. имел две судимости за кражу и разбой. Такая квалификация является верной, так как ч.3 предусматривает более строгое наказание, чем ч.2 ст.175 УК. Поэтому суд, перечислив нашедшие подтверждения в судебном за-седании все квалифицирующие признаки обеих краж, предумотренных как в ч.2, так и в ч.3 данной статьи, обе кражи квалифицировал только по ч.3 ст.175 УК. Вопрос о совокупности преступлений возникает и в случаях совершения нескольких хищений хотя и в одной форме (например, кража), но при этом одно из них было оконченным преступлением, а другое приготовлением или покушением на него, либо когда в одном из них лицо выступало в качестве исполнителя, а в другом - иным соучастником.

В подобных случаях каждое деяние должно быть квалифицировано самостоя-тельно, причем при входящем в совокупность неоконченном преступлении необходи-мо делать ссылку на ст.24 УК, а при указании вида соучастия в каждом из деяний ука-зывать соответствующую часть ст.28 УК.

От признака неоднократности следует отличать единое продолжаемое преступ-ление. Согласно ч.4 ст.11 УК не признается неоднократным продолжаемое преступ-ление, то есть преступление, состоящее из ряда одинаковых деяний, которые охва-тываются единым умыслом и целью и образуют в целом одно преступление. Более полно понятие продолжаемого преступления было дано в постановлении Пленума Верховного Суда СССР «О судебной практике по делам о хищениях государственного и общественного имущества» от 11 июля 1972 года принципиальное значение которого актуально и сейчас. Под продолжаемым хищением, говорится в этом постановлении, понимается неоднократное незаконное безвозмездное изъятие имущества, складыва-ющееся из ряда тождественных преступных действий, имеющих общую цель–неза-конное завладение имуществом, которые охватываются единым умыслом виновного и составляют в совокупности одно преступление. Решающее значение при отграничении

9797

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010


12-269

неоднократного преступления от продолжаемого имеет содержание умысла. При про-должаемом хищении виновный неоднократных изъятий чужого имущества реализует единый умысел на завладение имуществом.

Изучение материалов судебной практики показало, что не все суды правильно понимают приведенные признаки продолжаемой кражи и допускают ошибки в квали-фикации. Так, из-за непризнания наличия продолжаемого преступления неправиль-но был определен момент окончания преступления, совершенного ранее судимым за хищение М., который используя лом, вскрыл чужой гараж и похитил из машины, две алюминиевые фляги, запасные части от машины, две автомагнитолы и др. вещи. Все похищенное он отнес домой, вновь возвратился в гараж с намерением забрать ос-тальные вещи и в этот момент был застигнут на месте преступления. Суд, имея в виду первый эпизод, признал эту кражу оконченным хищением. Коллегия по уголовным де-лам Северо-Казахстанского областного суда по протесту прокурора и апелляционной жалобе осужденного внесла изменения в приговор, переквалифицировала действия М. с п.п.«б, в» ч.2 ст.175 на ч.3 ст.24 и п.п. «б, в» ч.2 ст.175 УК, как покушение на кражу, совершенную неоднократно с незаконным проникновением в хранилище. При этом коллегия указала, что М. было совершено продолжаемое преступление, которое учитывается как единое, состоящее из двух эпизодов, охваченных единым умыслом виновного. Указывая правильно на наличие продолжаемого преступления, коллегия по уголовным делам областного суда не сделала почему-то ссылку на ч.4 ст.11 УК, в кото-рой дается определение продолжаемого преступления. На наш взгляд, такая ссылка на закон в судебном акте необходима.

В другом уголовном деле о похищении подсудимым Е. с крыши дома составных частей 4-х спутниковых антенн наличие продолжаемого преступления никем не стави-лось под сомнение, но в судебных актах первой и апелляционной инстанций о наличии такого единого деяния вообще не было указано, хотя действия Е. правильно были ква-лифицированы как одно продолжаемое преступление по п. «б», ч .2 ст. 175 УК.

Следующим квалифицирующим признаком кражи является «незаконное проник-новение в жилое, служебное или производственное помещение либо хранилище». Не-смотря на разъяснения этого признака в п.13 нормативного постановления Верховного Суда, которое гласит, что незаконное проникновение – это тайное или открытое втор-жение либо вхождение в жилое, служебное, производственное помещение либо хра-нилище с целью совершения кражи, грабежа или разбоя, он понимается на практике неоднозначно.

Например, по делу в отношении Т. суд в приговоре указал, что он имея две суди-мости за хищение, «путем свободного доступа» проник в квартиру, завладел имущес-твом на сумму 131 200 тенге и скрылся, при этом суд не квалифицировал деяние по признаку совершения кражи «с незаконным проникновением в жилище», расценив, что данный квалифицирующий признак органами предварительного следствия не вменен. При этом суд невменение данного квалифицирующего признака обосновал дословно так: «В предъявленном обвинении указано, что Т. совершил кражу путем свободного доступа. В соответствии же с требованиями ст.320 УПК суд не может выйти за рам-ки предъявленного обвинения». Такую позицию признать правильной оснований не имеется. В соответствии с законом проникновение в жилое или иное помещение не предполагает какой-либо конкретный способ проникновения. Поэтому данный квали-фицирующий признак имеет место и тогда, когда у виновного возник умысел на со-вершение ценностей, находящихся в указанном помещении, и он проникает в него с



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5/ 2

010


целью реализации преступного намерения и совершает кражу. По анализируемому уголовному делу осужденный как раз и имел умысел на завладение чужим имущес-твом до незаконного вхождения в жилище и то, что он вошел в незапертую квартиру (а не взломал, например, замок на двери или окно), не имеет значения для вменения данного квалифицирующего признака кражи.

Неоднозначно понимается в судебной практике и понятие «хранилище». Соглас-но п.14 нормативного постановления под хранилищем понимаются «отведенные для постоянного или временного хранения материальных ценностей строения, особые ус-тройства, места или участки территории, которые специально оборудованы оградой или техническими средствами либо обеспечены охраной (например, предназначенные для хранения имущества или используемые в этих целях автомашины, передвижные автолавки, рефрижераторы, контейнеры, сейфы, кладовые, находящиеся под охраной железнодорожные платформы с грузом, огражденные или не огражденные охраняе-мые площадки и др.) Участки территории (акватории), емкости, не предназначенные для хранения, но используемые в этих целях (например, бункеры комбайнов, откры-тые кузова и салоны автомашин, платформы и полувагоны, которые не находятся под охраной либо не имеют приспособлений, препятствующих проникновению в них) к по-нятию «хранилище» не относятся. Действия виновного, похитившего составные части автомашины (автомагнитола и другие вмонтированные детали автомашины), квали-фицирующего признака хищения с незаконным проникновением в хранилище не об-разуют».

Изучение судебной практики показало, что диаметрально противоположно этому разъяснению квалифицируются случаи кражи из салонов автомобилей автомагнитол и других находящихся там вещей. Следует отметить, что такие преступления в горо-дах из-за отсутствия гаражей и платных стоянок стали обычным явлением. Интересно отметить, что даже в одном регионе в двух городах по разному сложилась судебная практика по пониманию «хранилища». Так, Кокшетауским городским судом салон ав-томашины признан хранилищем в уголовных делах по обвинению: Б., Ч., К., И., Т., К., Т. Другую позицию занял Петропавловский городской суд, который не признал наличия признака «проникновение в хранилища» при краже вещей из салонов автомашины в уголовных делах по обвинению Ч., Ц.

Очевидно, что решения Петропавловского городского суда по этому вопросу соот-ветствуют разъяснениям нормативного постановления Верховного Суда и их следует признать правильной.

Более сложными являются случаи установления признака «проникновение в хра-нилище» при краже имущества со дворов домов, которые в одних случаях бывают ограждены, в других-нет, из витрин магазина, подвального помещения, коммуникаци-онных люков.

Как показывает изучение судебной практики, суды в некоторых случаях расши-рительно толкуют понятие хранилища. При определении этого признака надо, на наш взгляд, придерживаться приведенного выше указания нормативного постановления, в котором обозначены очень важные ориентиры при определении рассматриваемого понятия: во-первых, это место, специально предназначенное для хранения товаров и других предметов, во-вторых, оно охраняется или оборудовано техническими средс-твами охраны. Поэтому вряд ли правильным будет признание «хранилищем» огоро-женный двор жилого дома или такой же двор строящегося дома, строения или места, где лежало похищенное имущество.

9999

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

5 / 2010


Правильно решил Петропавловский городской суд, не признав этот признак в действиях осужденных Х., Л., В. и Р. Х. совершил кражу овощей и фруктов, кото-рые были оставлены на хранение продавцами рынка во дворе дома М. Его действия были квалифицированы как кража с проникновением в хранилище. Суд не согласился с выводами государственного обвинителя о наличии в действиях подсудимого квали-фицирующего признака «незаконное проникновение в хранилище». При этом суд пра-вильно сослался на вышеприведенное разъяснение понятия «хранения» Верховным Судом в нормативном постановлении и, отметил, что двор дома М. не предназначен для временного или постоянного хранения материальных ценностей и не оборудован техническими средствами. Аналогичные мнения были выражены этим же судом при рассмотрении уголовных дел в отношении осужденных Л., В. и Р.

Противоположное решение принял этот же суд при рассмотрении уголовных дел в отношении виновных Щ., К. и А., которые совершили кражу различных металлических изделий с огражденной территории дома и СТО. По всем этим делам суд согласился с выводами органов предварительного следствия о наличие признака кражи «с проник-новением в хранилище». Возможно, что суд не придал должного значения правиль-ной квалификации преступлений, потому что эти уголовные дела были прекращены в связи с примирением с потерпевшим на основании ст. 67 УК. Тем не менее, позицию суда по рассматриваемому признаку нельзя признать правильной. Прежде, чем при-нять решение о прекращении дела по основаниям, предусмотренным УК, суд сначала должен убедиться, что преступление, совершенное подсудимым, подпадает под опре-деленную норму уголовного закона, ибо в ряде случаев от этого зависит возможность применения норм об освобождении виновного лица от уголовной ответственности.

Также нельзя согласиться с признанием хранилищем подвального помещения строящегося дома, кухонного шкафа, коммуникационного колодца.

Особо отягчающими обстоятельствами совершения кражи является кража, со-вершенная организованной группой, либо в крупном размере. Понятие организованной группы раскрывается в ч.3 ст.31 УК. Основной признак, отличающий организованную группу от группы лиц по предварительному сговору–это устойчивость. Разумеется, по-вышенная опасность хищения, совершенного организованной группой, определяется и другими обстоятельствами, но эти признаки либо не являются постоянными, либо их не удается формализовать.

В судебной практике вывод об устойчивом характере группы обычно обосновыва-ется длительностью и многоэпизодичностью преступной деятельности. Особенность организованной группы (в отличие от группы лиц с предварительным сговором) состо-ит в том, что некоторые её члены могут не только выполнять элементы объективной стороны кражи, но и создавать условия для совершения хищения, например, подыски-вать будущие жертвы, принимать и реализовывать похищенное, оказывать транспорт-ные услуги или осуществлять иное обеспечение преступной деятельности группы. При наличии устойчивых связей с другими членами организованной группы действия её участника квалифицируются по п. «а» ч.3 ст.175 УК без ссылки на ст.31 УК.

Признаки кражи в крупном размере определены в п.15 нормативного постанов-ления Верховного Суда. Здесь следует добавить, что на определение размера кражи не влияет полное или частичное возмещение вреда после совершения преступления. При совершении кражи группой лиц квалификация по размеру определяется общей стоимостью похищенного, а не долей того или иного участника, разумеется, если чле-ны группы осознавали, что совершают хищение в крупном размере.



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

5/ 2

010


Если по приведенным выше особо квалифицированным признакам в изученных нами уголовных делах не обнаружены какие-либо вопросы по квалификации, то в воп-росе квалификации краж по признаку совершения «лицом, ранее два и более раз су-димым за хищение либо вымогательство» судами были допущены многочисленные ошибки. Это видно из анализа судебной практики Верховного Суда по рассмотрению уголовных дел в надзорном порядке за первое полугодие 2009 года.

Как было уже отмечено ранее, Законом от 10 декабря 2009 года признак «лицом, ранее два или более раз судимым за хищение либо вымогательства» из всех статей Особенной части УК, предусматривающих ответственность за хищения и вымогатель-ство, исключен. Поэтому в действующей редакции ч.3 ст.175 УК, указанный признак отсутствует. Таким образом, наиболее часто встречавшиеся ошибки при квалификации по этому признаку судами теперь будут исключены.

Отдел стратегических разработок и анализа Аппарата Верховного Суда

101101

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

4 / 2010

УКАЗАТЕЛЬ

Указатель судебной практики (май, 2010 года)

030.000.000.030.001.000030.002.000060.000.000В надзорной судебной коллегии по гражданским и администра-тивным делам Верховного Суда Республики Казахстанстр.

В соответствии со статьей 291 ГПК суд устанавливает факты, от которых зависит возникновение, изменение или прекращение личных либо имущественных прав граждан или организаций (извлечение)

030.000.000030.001.000030.002.000060.000.000В надзорной судебной коллегии по гражданским и администра-тивным делам Верховного Суда Республики Казахстанстр.

В соответствии с пунктом 8 статьи 159 ГК сделка, совер-шенная вследствие заблуждения, имеющего существен-ное значение, может быть признана судом недействи-тельной по иску стороны, действовавшей под влиянием заблуждения (извлечение)

030.000.000030.001.000030.002.000В надзорной судебной коллегии по гражданским и администра-тивным делам Верховного Суда Республики Казахстанстр.

Суд, разрешая спор, по существу не выяснил, какие пра-воотношения возникли между сторонами -договор купли-продажи, мены или залога(извлечение)

030.000.000030.001.000 030.002.000030.004.000В надзорной судебной коллегии по гражданским и администра-тивным делам Верховного Суда Республики Казахстанстр.

Право собственности на предмет лизинга, переданного во временное владение и пользование лизингополучате-лю, сохраняется за лизингодателем в течение всего сро-ка действия договора лизинга (извлечение)

030.000.000030.001.000040.000.000В надзорной судебной коллегии по гражданским и администра-тивным делам Верховного Суда Республики Казахстан стр.

Суд не обеспечил выполнение требований статьи 218 ГПК об обоснованности и законности принятого им ре-шения и преждевременно признал требования истца не-правомерными (извлечение)



ЖОҒАРҒЫ

СОТЫНЫҢ

БЮЛЛЕТЕНІ

4 / 2

010

УКАЗАТЕЛЬ

030.000.000030.001.000150.000.000150.001.000В надзорной судебной коллегии по гражданским и администра-тивным делам Верховного Суда Республики Казахстанстр.

Льготы для военнослужащих, предусмотренные статьей 101 пунктом 3 Закона «О жилищных отношениях», при-меняются только один раз(извлечение)

030.000.000030.001.000160.000.000В надзорной судебной коллегии по гражданским и администра-тивным делам Верховного Суда Республики Казахстанстр.

Суд, возвращая дело об административном правонару-шении тому же уполномоченному органу, превысил пол-номочия, предоставленные статьей 277 ГПК(извлечение)

030.000.000030.001.000060.000.000В надзорной судебной коллегии по гражданским и администра-тивным делам Верховного Суда Республики Казахстан

Неправильное определение и выяснение круга обстоя-тельства, имеющих их значение для дела, послужило ос-нованием для отмены принятых по делу судебных актов(извлечение)стр.

030.000.000030.001.000В надзорной судебной коллегии по гражданским и администра-тивным делам Верховного Суда Республики Казахстан

Суд вправе по основаниям и в порядке, предусмотрен-ным статьей 253 ГПК, вынести частное определение, а единственным основанием для вынесения частного оп-ределения является нарушение законности (извлечени) стр.

170.000.000180.000.000190.000.000В надзорной судебной коллегии по уголовным делам Верховного Суда Республики Казахстан

Основанием возобновления производства по уголов-ному делу по вновь открывшимся обстоятельствам явились установленные расследованием в поряд-ке, предусмотренном статьей 474 УПК, обстоятель-ства, неизвестные суду при вынесении приговора (извлечение) стр.

170.000.000180.000.000190.000.000В надзорной судебной коллегии по уголовным делам Верховного Суда Республики Казахстанстр.

Конфискация имущества может назначаться при уста-новлении корыстных побуждений (извлечение)

103103

БЮЛЛЕТЕН


СУДА

РЕСПУБЛ

ИКИ

КАЗАХСТАН

4 / 2010

УКАЗАТЕЛЬ


Ошибка при установлении рецидива повлекла непра-вильное назначение вида исправительного учреждения и размер наказания(извлечение)


Открытое завладение имуществом потерпевшего не-обоснованно расценено как совершенное с применени-ем насилия (извлечение)

170.000.000180.000.000190.000.000 Отдел судебного мониторинга Аппарата Верховного Суда стр.

Анализ фактов нарушения законности судами республи-ки, связанных с необоснованным осуждением лиц(извлечение)

170.000.000180.000.000190.000.000Отдел стратегических разрабо-ток и анализа Аппарата Верхов-ного Суда стр.

Анализ судебной практики по вопросам квалификации кражи и проблемы применения законодательства (извлечение)

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНІресми басылым

БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

официальное издание

Беттеуші Абдина Н.Мұқабаның дизайнері Шекен Л.

Басуға 2010 ж. қoл қoйылды. Пішімі 60х84 1/8. Шартты баспа табағы 6,5. Қаріп түрі “Arial” Oфсeттік басылыс. Таралымы 5000 дана. Тапсырыс № .

Подписано в печать 2010 г.Формат 60х84 1/8. Усл.печ. л. 6,5. Шрифт “Arial”Печать офсетная. Тираж 5000 экз. Заказ № .

“Астана пoлиграфия” акциoнeрлік қoғамының баспаханасында басылды.010000, Астана қаласы, Брусилoвский көшeсі, 87. Тел.: 37-05-59.

5. бюллетень верховного суда 2010

Documents