47-104-1-pb

8/14/2019 47-104-1-PB

1/23

Spectrum: Journal of Global Studies Special Issue pp. 23-45

23

G almalarna Tersinden Bakmak:stanbuldaki Avrupa Vatandalarnn G

Sreleri ve Gmenlik Halleri

lknur Kurunlugil

ZET

Eer gmen; vasfsz, gen, erkek ve bekr deilse, eer g; fakir lkeden

zengin lkeye gereklemiyorsa bu olguyu nasl ele alacaz? G almalarnaTersinden Bakmak: stanbuldaki Avrupa Vatandalarnn G Sreleri veGmenlik Halleri balkl aratrmamzda ada g sosyolojisi alannda azilenen olan bu konuyu incelemeyi amalamaktayz. almamzda 1990larn sonu,2000li yllarn banda eitim, i ya da macera amal kresel bir kent olanstanbula gelerek burada yaamay tercih etmi Avrupallarn g srelerini veiinde bulunduklar toplumdan anavatanlarn nasl algladklarn aratrdk. XIX.yzyln sonundan itibaren kresel bir liman kenti olan stanbul, Cumhuriyetin ilnile birlikte Kemalist elitlerin ulus-devlet yaratma srecinde homojenlemepolitikalarnn bir sonucu olarak darya ksmen kaplarn kapam olan stanbul,1980li yllarda zal politikalarnn bir sonucu olarak liberalleme rzgrlarnnetkisiyle tekrar yabanc sermayeye ve yabanclara ev sahiplii yapmayabalamtr. Biz de bu srete, kresel kent ve ulusar toplumsal meknlarkavramlar balamnda, Osmanl Devletinin son dneminden gnmzestanbulda yaayan elit Avrupallarn toplumla btnleme srelerini incelemeyiamaladk.

Ancak bu almay yaparken ulusar g ve diaspora almalar gibi hl ulusmerkezli bir bak asndan olgular ve aratrma nesnelerini aklama abasndaolduklarndan basite indirgeyen bir tutumun tesine gemeyi hedefledik. Szkonusu yntemler, ulus devletin ge zlmesi gereken bir sorun olarak yaklamabiimini aamad gibi ksr bir dng iine de girmektedirler. Bu nedenlearatrmamz srasnda farkl bir tanmlama gelitirebilmek iin Avrupa'dan

Trkiye'ye g srecindeki aktrlerin yani stanbul'da yaayan Avrupavatandalarnn salt ulusal bir kimlik zerinden deerlendirmek yerine gmenlikdeneyimleri penceresinden bakmaytercih ettik.

Dier taraftan 1990'lyllarn banda dengeleri sarsan SSCB'nin zlmesi, BerlinDuvar'nn ve Dou Bloku'nun yklmas gibi nemli gelimeler, kresellemeninivme kazanmasna olanak tandgibi yeni g hareketlerinin ortaya kmasna vevar olan g hareketlerinin yn deitirmesine de yol amtr. Aratrmamzsrasnda ulatmz istatistikler, Trkiye'nin artk g veren lkeden g alan birlkeye evrildiini ispatlad gibi erkek egemen/nderliinde gerekletirilen ghareketlerinin yerini kadn gmen younluunun yaand g hareketlerininaldnda ortaya koymaktadr.

stanbul'da yaayan Avrupa vatanda gmenler olduka heterojen bir kitledir.Sadece Avrupal kimlii zerinden kesin ereve iinde snflandrma yapmayaalmak doru olmayaca iin l bir model oluturmay tercih ettik. Saha

8/14/2019 47-104-1-PB

2/23

GalmalarnaTersindenBakmak:stanbuldaki AvrupaVatandalarnnGSreleriveGmenlikHalleri

24

almamzgerekletirmeden nce uluslararasirketlerde almak iin geici birsreliine gelen gmenleri expatlar, aratrma yapmak iin veya uluslararasbirgazetede alanlar aratrmaclar-gazeteciler ve Erasmus deiim program ilegelip kalan rencileri, sanatlar, retmenleri ve u anda almayanlarmaceraperestler olarak belirlemitik. Ancak saha almamztamamladktan sonraTodorov'un ve Bourdieu'nn de rehberliinde makalemizin son blm olan

stanbulda Yaayan Avrupa Vatandalarna Dair Bir Tipoloji Denemesi balaltnda bulacanz yeni snflandrmalar ortaya kmtr.

Anahtar Kelimeler:stanbul, YaldzlG, Elit, AvrupalGmen, Kreselleme,Kresel Kent, UlusarToplumsal Mekn

Giri

Eer gmen vasfsz, gen, bekr ve erkek deilse; g hareketimerkezden evreye gerekleiyorsa g sosyoloji literatrnde bu olguyu naslele alacaz? Baka bir deyile kreselleen ve alarla birbirine balanankentlerin, deien ve eitlenen g hareketlerinin ve aklarn olduu birdnyada zengin lkeden fakir lkeye g eden, beyaz yakalkadn ve erkeklerinasl tanmlayacaz?

Yeni g biimlerinin ortaya kt kresel dnyada Trkiye, uzunzamandr g alan lkedir. Somut rneklerle ifade edecek olursak SSCB'nindalmas, Orta Dou'nun istikrarsz durumu, Avrupa Birlii srelerinin2005'ten gnmze hz kazanm olmas gibi pek ok etken Trkiye'yi g

veren lkeden ve transit g lkesinden g alan lke tanmlamasnayerlemesine neden olmutur.

te tm bu sorularla ve olgularla yola karak stanbulda yaayanAvrupal gmenlerin Trkiyeye g etme srelerini aratrmayabaladmzda ada g sosyolojisi literatrnde de bu alanda yakndnemde aratrmalar yapldn grdk. G almalarna TersindenBakmak: stanbulda Yaayan Avrupa Vatandalarnn G Sreleri veGmenlik Halleri balkl almamzda 1990l yllarn sonu, 2000li yllarn

ba

nda eitim, i, macera gibi etkenlerle kresel bir kent olan stanbula gelenAvrupalgmenlerin yerel toplumla ve kken lkeleri ile kurduklarilikileri vestanbul zelinde Trkiye'yi nasl algladklarnincelemeye alacaz.

Yntem

stanbulda yaayan Avrupalgmenlerin g srelerini ve gmenlikhallerini incelediimiz aratrmamzda saha almas olarak bu alandakieserlerin kaynak taramas ve Avrupal gmenlerle derinlemesine yz yzegrmeler gerekletirilmitir. Aratrmamz gerekletirirken tarihsel ve

sosyolojik aratrma yntemlerini kullandk. Tarihsel aratrma yntemi altndaliteratr taramas, istatistiki verilerin kullanlmas ve aratrma nesnesininsosyolojik olarak yeniden kurulmasyer almaktadr. Sosyolojik aratrma bal

8/14/2019 47-104-1-PB

3/23

lknurKurunlugil

25

altnda ise derinlemesine yz yze grme yntemi ile gerekletirilengrmelerimizin zelliklerini dile getireceiz.

1. Tarihsel Aratrma

Aratrmamzda g yklerinden balayarak stanbulda yaayanAvrupal gmenlerin yerel toplumla, kken lkeyle iliki biimlerini veTrkiye'yi nasl algladklarn bulmaya altk. Kreselleen dnyann birsonucu olan yaldzl g kavram zerine kaynaka taramas yaparken gliteratr taramasnn yansra kresel kent gibi sosyoloji yaznnda yeni olankavramlar zerine de odaklandk. Ulus-devletlerin snrlar giderek daha fazlakorunurken Thomas Faistn da belirttii gibi kresellemenin ve moderndnyann salad olanaklar sayesinde para, meta ve insan aklar temelli,devletler st ve devletleri kapsayan ulusartoplumsal meknlar kurulmu1,

dnya kentleri alarla birbirilerine balanmtr. Bu noktada Saskia Sassen,kresel kentlerin artk lkeleri de aan bir neme sahip olduklarn; kltrelalar, sivil toplum kurular, ekonomik rgtlenmeler ve benzeri alarsayesinde devletlerden ziyade bu kresel kentlerin asl nemli aktrlerolduunu2vurgulamaktadr.

stanbul ise bu kresel dnyada ok uzun zaman nce, XIX. yzylnsonlarna doru yerini almtr. alar Keyderin de altnizdii gibi 1850lerdestanbul oktan bir liman kenti olarak Dou ile Bat arasnda nemli mallarn

hem topland

hem de tketen bir kent olmutur.3

Kresel bir kent olanstanbulda yaayan Avrupa vatandalarsadece XX. yzyln sonlarnda deil,XIX. yzylda da ounluktayd. Kemalist elitler tarafndan stanbulundland ve milliyetiliin tm politikalarda youn bir ekilde hissedildii ikiDnya Sava arasnda geen yaklak otuz yllk srete her ne kadarstanbulun yabanc misafirleri asndan muhafazakr ve karamsar biratmosfer hkim olsa da DPnin iktidara gelii ile balatlan ve 1980 AskeriDarbesinin ardndan zal nderliinde hz kazanan liberalleme sreci,stanbulun dnyaya almasna olanak salamtr. Biz de bu balamdaOsmanl Devletinin son dneminden 2000li yllara kadar olan stanbulun

kresel kent olma yolundaki servenini takip etmek amacyla stanbuldayaayan Avrupallar ve Levantenler zerine yaplan almalarda inceledik.

Saha almasnda karmza kan en byk engel, stanbulda yaayanAvrupa vatandalarna dair dzenli bir kaydn tutulmamas ya da kamuyaaklanamaz olmas nedeniyle bu verilere ulaamamak olmutur. Trkiyestatistik Kurumu, stanbulda adrese dayalyaplan nfus saymnda byle bir

1 Thomas Faist, UluslararasG ve UlusarToplumsal Alanlar, ev. Azat Zana Gndoan ve

Can Nacar (stanbul: Balam Yay

nlar

, 2003).2 Saskia Sassen, The Global City: New York, London, Tokyo (New Jersey: Princeton UniversityPress, 2001).

3 alar Keyder ,Arka Plan iinde alar Keyder (der.), stanbul: Kresel ile Yerel Arasnda,ev.Sungur Savran (stanbul, Metis Yaynlar: 2000).

8/14/2019 47-104-1-PB

4/23


26

verinin ilenmediini ifade etmitir. Bu nedenle stanbulda bulunankonsolosluklarn ilgili birimlerine bavurular yaplm ancak FranszKonsolosluu dndan olumlu bir yant alnamamtr. Dolaysyla elimizdeki tekgncel veri, Fransz Konsolosluu bnyesindeki Vatandalk Hizmetleri Brosutarafndan verilmitir: stanbulda yaayan kaytlFransz vatandalarnn says4.776dr. Konsolosluk alanlar, Trkiyeye okumak ya da almak iin gelenFranszlarn konsoloslua kayt olma koulu olmadn yani bunun da gereksayy yanstmadn belirttiler. Ancak Fransz grmecilerimizden biri,stanbulda ortalama 6.000 Franszn yaadn tahmin ettiklerini sylemitir.Fransadaki yaldzl g zerine aratrma yapan Anne-Catherine Wagner dekaynaklarn sessizliinden bahseder: Nfus saymndaki teknik hata sadecedzensiz ya da kaak gmene mahsus deildir; ayn zamanda yabancynetici snfn da saklanmasna imkn vermektedir.4 Trkiye statistikKurumu'nun kendisinden yazl ve szl olarak stanbul'a g hakknda

herhangi bir veri almam olsak da resmi ngilizce web sitesinden Trkiye'yeolan uluslararas gn demografik istatistiklerine eriebildik. (Bkz. Tablo-1.)lkelere gre Avrupa'dan Trkiye'ye gelen g sralamasnda Almanya, birincisrada yer almaktadr. Hollanda ve Fransa ise Almanya'y takip etmektedir.Ancak bu tr istatistik verileri okurken 2. ve 3. nesil vatandalk almgmenlerin de bu veriler iine girebileceini hatta Osmanl dneminden buyana Trkiye'de yaayan Levantenlerin hala kken lkelerinin pasaportlarntadklarn da gz nnde bulundurmamz gerekmektedir. ehirlere greuluslararasg tablosunda ise stanbul en fazla yabancgmenin yaadilk

kenttir. 29.409 erkek ve 25.235 kad

n gmen olmak zere toplam 54.644yabancgmen stanbul'da kaytldr.5 Aynzamanda, gmenler iinde kadnnfusunun youn olmas da bata belirttiimiz erkek gmen nderliindekig hareketinin de biim deitirdiini gstermesi asndan deerlidir.

4 Anne Catherine Wagner, Les nouvelles elites de la mondialisation: Une immigration dore anFrance (Paris: PUF, 1998).

5 Eriim tarihi 09 Eyll 2010: http://www.turkstat.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=38&ust_id=11

8/14/2019 47-104-1-PB

5/23

lknurKurunlugil

27

Tablo-1 lkelere Gre Yurtdndan Gelen GTable 1:Immigration by countries

ToplamTotal

ErkekMale

KadnFemale

ToplamTotal

ErkekMale

KadnFemale

234

111

130

762

103

349LKECOUNTRY

LKECOUNTRY

AlmanyaGermany 73 736

40670 33 066

LibyaLibyan ArabJamahiriya 1 239 972 267

BulgaristanBulgaria 27 470

12994 14 476

talyaItalia 1 162 755 407

KKTCTurkishRepublic of

NorthernCyprus 13 844 8 805 5 039

Makedonya

Republlic ofMacedonia 1 154 589 565

AzerbaycanAzerbaijan 9 127 4 554 4 573

SuriyeSyrian ArabRepublic 1 132 569 563

RusyaRussia 8 626 5 606 3 020

DanimarkaDenmark 1 107 580 527

HollandaNetherlands 8 013 4 462 3 551

YugoslavyaFedralrepublic of

Yugoslavia 1 090 512 578FransaFrance 7 746 4 142 3 604

sveSweden 984 475 509

A.B.D.U.S.A. 7 561 4 451 3 110

srailIsrael 895 735 160

SuudiArabistanSaudi arabia 6 334 5 137 1 197

JaponyaJapan 865 511 354

ngiltereUnitedKingdom 5 708 2 920 2 788

MoldovaCumhuriyetiRepublic ofMoldova 721 109 612

Avusturya

Austria 5 557 3 250 2 307

Kanada

Canada 701 367 334svireSwitzerland 5 370 2 817 2 553

NorveNorway 678 353 325

ranIran 5 138 3 188 1 950

PakistanIslamicRepublic ofPakistan 552 373 179

IrakIraq 4 617 2 679 1 938

MsrEgypt 445 323 122

KazakistanKazakhstan 4 153 2 309 1 844

rdnJordan 390 250 140

BelikaBelgium 2 740 1 439 1 301 inChina 378 231 147RomanyaRomania 2 730 1 220 1 510

LbnanLebanon 352 210 142

8/14/2019 47-104-1-PB

6/23


28

zbekistanUzbekistan 2 104 1 146 958

spanyaSpain 291 183 108

YunanistanGreece 2 011 1 042 969

KuveytKuwait 275 215 60

GrcistanGeorgia 1 979 919 1 060

BangladeBangladesh 227 209 18

UkraynaUkraine 1 800 613 1 187

TacikistanTajikistan 216 173 43

AfganistanAfghanistan 1 779 1 204 575

Bosna HersekBosnia andHerzegovina 213 146 67

ArnavutlukAlbania 1 481 789 692

HindistanIndia 210 136 74

TrkmenistanTurkmenistan 1 477 1 121 356

FilistinPalastineNational

Administration 207 181 26

AvustralyaAustralia 1 369 670 699

DierDevletlerOthercountries 4 823 2 673 2 150

KrgzistanKyrgyzstan 1 334 785 549

Kaynak:http://www.turkstat.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=38&ust_id=11

Yukar

daki tablonun da gsterdii gibi Trkiye'de yaayan AB vatanda

kiilerin says olduka yksektir. Almanya, Hollanda, Fransa, ngiltere,Avusturya, svire, Belika, Yunanistan en fazla Trkiye'ye g veren lkelerarasnda yer almaktadr. Bulgaristan, AB yesi olmu olsa da rneklememiziinde yer verilmemitir nk Balkan lkesi olma zellii hem ar basmaktahem de Trk nfus paydasolduka youndur.

1. Sosyolojik Aratrma

Tm bu aratrma srecine paralel olarak niteliksel yntemin bir teknii

olan derinlemesine yz yze grme tercih edilmitir. Derinlemesine yz yzegrme, gz nnde bulundurulmas gereken dnceyi kefetmek veokumalar srasnda oluturulan aratrma sahasn geniletmek veyaaydnlatmak iin gerekletirilmektedir.6 Trkiye'ye olan yaldzl g,stanbul'da yaayan Avrupa vatandalar zelinde incelediimiz buaratrmamzda farklmilliyetlerden ve meslek dallarndan olan toplam on altkii ile kartopu tekniini kullanarak derinlemesine yz yze grmegerekletirdik. Grmeciler seilirken genel bir kota sistemi uygulanmayaallmtr. Farkl uyruklardan kiiler ( Fransz, bir Belikal, iki ngiliz, iki

Alman, iki talyan, bir spanyol, iki sveli, bir Finlandiyal, bir Yunan, bir

6 Raymond Quivy, Luc van Campenhoudt, Manuel de recherche en sciences sociales (Paris:Dunod, 1995).

8/14/2019 47-104-1-PB

7/23

lknurKurunlugil

29

Polonyal) ile yaplan grmelerde, grmecilerin farkl sosyo-ekonomikkategorilerden olmasna da dikkat edilmitir: Uluslararas firmalarda alanyneticilerden, aratrmac ve gazetecilere, yabanc kurumlarda retmenlikyapanlardan sanatlara kadar pek ok meslek grubundan kii ile grlmeyeallmtr. Aratrmaya balarken arkada evresinden yola karak kartoputekniinin uygulanmas ile on alt kiiye ulalmtr. Grmecilerin farklsosyo-ekonomik kategorilerden olmalar hem rneklemi eitlendirmektefaydal olmutur, hem de farkl alglarla ve btnleme/btnleememehallerine tanklk etmemizi salamtr.

Yukarda bahsedilen rneklem ile grmelerin sadece Trkeolarak gerekletirilmi, dierlerinde ngilizce ve Franszca iletiim kurulmutur.Derinlemesine yz yze grme iin hazrlanan soru cetvelinde ise Trkiyeyegelme kararnn alnmasndan brokratik ve yaamsal zorunluluklarn (i ve

konut bulma gibi) nasl aldna, stanbuldaki gndelik hayattan (oturulanmahalle, mahalle ile ilikiler, arkada evresi, vb.) politik srelerindeerlendirilmesine, kken lke ile kurulan ilikilerden stanbulda yaayancemaatleri ile srdrlen ilikilere ve gelecek planlarna kadar g srecinintm aamalarrenilmeye allmtr.

Saha almasnn sonunda bireylerin, toplumla btnlemesinin sadeceyabanc olma durumu zerinden deil; gelinen evre, eitim ve igemii,siyasi angajman, mensubu olunan ya da arzulanan sosyo-ekonomik stat gibi

ok katmanl

bir yap

zerinden kurulduu grlmtr. Genel birdeerlendirme yapacak olursak; uluslararas irketlerde almak iin kariyerodakl stanbula gelenlerin yani expatlarn; tm g srecindeki brokratikve yaamsal gereklilikleri kendi irketleri zerinden toplumla ve devletinkurumlar ile temasa gemeden hallettiini, kendi cemaati iinde kalaraktoplumla btnlemediini, yllarca stanbulda yaayp Trkerenmediklerini, stanbulda ifa edilen grev sayesinde kendi anavatanlarndauzun srete trmanacaklar kariyer basamaklarn daha hzl atlayabileceklerirenilmitir.

Dier taraftan, okumak iin Erasmus deiim program ile gelen veyerleen ya da sanat perspektiflerini zenginletirmek amacyla bir maceraolarak stanbulda yaamay tercih eden sanatlarn daha bohem bir yaamtarznbenimsediklerini, okul ve i bulma ya da yerleim gibi konularda tmaamalar kendi balarna hallettiklerini syleyebiliriz. Maceraperestlerin iinesadece stanbul deneyimine sahip olmak iin anavatanlarndaki beyaz yakalve yksek stat salayabilecek mesleklerinden vazgeerek sosyal sermayesinikullanan ve burada farklalanlarda alan kiileri de eklememiz gerekmektedir.Maceraperestler, Trke renmek iin abalamolsalar da tam olarak dile

hkim deillerdir. stanbuldaki yerleik cemaatleri ile grmeyi tercihetmezler nk onlar kurumsal iportfyn geniletmek ve kandklarlkepolitikalar ile ilikili kurumlardr. lkelerine dnme planlar ise ufuktagrnmemektedir.

8/14/2019 47-104-1-PB

8/23


30

Son grmeci grubumuz olan aratrmacve gazeteciler ise brokratiksrelerden ve yaamsal ihtiyalardan kendi abalar ile gemeleri asndanmaceraperestlerle benzerlik tamaktadr. Bu grup kapsamnda bir Fransz vebir Yunan aratrmac, bir Finlandiyalve bir ngiliz gazeteci ile grlmtr.ngiliz gazeteci dndaki grmeciler, grmeleri Trke gerekletirilecekkadar dile hkimdirler. stanbuldan ayrlmay dnmemekte olup, bir gnmesleklerini ifa edemeyecekleri noktada gitmek zorunda kalabileceklerinibelirtmilerdir. Toplumla btnlemeleri pek ok adan gereklemi olan bugrup, Trkiyenin gemekte olduu toplumsal ve siyasi sreleriayrntlandrarak anlatmakta ve kendi meslekleri ya da uzmanlama alanlarasndan stanbulda olmaybir nevi ans olarak grmektedirler.

2. stanbula Yaldzl G

Bianca Kaiser, Avrupa Birlii Uyum Srecinde Trkiye'nin YabanclarMevzuat ve AB Vatanda Gmenlerin Yaamlar zerine Etkileri balklmakalesinde Avrupa'dan Trkiye'ye g ele almaktadr. Daha nceden debelirttiimiz gibi evreden merkeze olan gn zellikle de Sovyetler Birlii'nindalmasnn ardndan merkezden evreye g olarak biim deitirdiini Kaiserde vurgulamaktadr. Kaiser, Trkiye genelinde inceledii Avrupa'dan Trkiye'yeg olgusunun temel etkene dayandrmaktadr: Trkiye'nin 1980'lerden buyana siyasi ve iktisadi olarak dyaya almas; 1980'lerin ortalarndan bu yanatatil blgesi olarak Trkiye'nin tercih edilmesi ve iyi izlenimlerle ayrlan

Avrupal

lar

n uzun vadede burada yaamak istemeleri ve Trkiye'nin zellikle2005 ylndan bu yana AB'ye tam yelik olaslnn artmolmasdr.7

Kaiser, aynzamanda Trkiye'de yaayan AB vatandalarn7 ana grupaltnda toplamaktadr: AB irket ya da kurumlar tarafndan gnderilen grevlikiiler, Trk vatandalarnn AB vatanda eleri, ift uluslu, AB-Trk ailelerinocuklar, emekli AB vatandalar, alternatif bir yaam arayndaki ABvatandalar, Trk kkenli AB gmenleri ve Boazii Almanlar. Bizim sahaalmamz kapsamnda ise 1990'l yllarn sonu 2000'lerin bandan itibarenTrkiye'ye olan yaldzl g incelememiz nedeniyle AB-Trk ailelerinin

ocuklar, Trk kkenli AB gmenleri ya da levantenler olan Boazii Almanlar(AB vatandalar) rneklem iine alnmamtr.

a. Yerel Toplumla likiler

Saha almas esnasnda grmecilerin ilk olarak stanbul'a dairhikyelerini anlatmalaristenmitir. stanbul'da yaama sresi, gelinedenleri,

7 Bianca Kaiser, Avrupa Birlii Uyum Srecinde Trkiye'nin Yabanclar Mevzuatve AB VatandaGmenlerin Yaamlar zerine Etkileri iinde Barbara Pusch, Thomas Wilkoszewski (der.),Trkiye'ye UluslararasG: Toplumsal Koullar Bireysel Yaamlar,(stanbul: Kitap Yaynevi,2010).

8/14/2019 47-104-1-PB

9/23

lknurKurunlugil

31

sosyo-ekonomik gemileri, gelecek planlarda dhil olmak zere profesyonelolarak izledii yol ve stanbul'a geli karar ile birlikte yolculuk, yerleme, ibulma gibi konular nasl zd sorulmutur. Ardndan yerel toplumlailikilerini ve btnleme durumlarn anlamay hedefleyen sorularyneltilmitir. Bu blmde ncelikle stanbul ve ncesindeki hikyelerindenbahsedeceiz. Daha sonra yerel toplumla ilikileri ele alnacaktr.

Grmecilerimizin stanbul ve ncesindeki hayat hikyelerine bakarkenbe ana konuyu eksen olarak aldk: stanbul'daki yaam sresi, stanbul'agelme nedenleri, stanbul'da konut ve i bulma konular iin bavurduklaryntemler; buradaki hikayelerinin nasl balad konusunda bir fikirvermektedir. Ancak bunun yeterli olmayacan dndmz iin sosyo-ekonomik gemilerinden (aile, eitim, vb.) ve mesleki yol haritalarndan (dahance altklar kurumlar, kentler, i yerindeki statleri) da bahsetmeleri

istendi. ncelikle bu hikyelerden geneli temsil edenleri ele alarakgruplandrmamzn bir emasn karacaz. Ardndan stanbul'da yaayan ABvatanda grmecilerimizin yerel toplumla olan ilikilerini ve btnlemedurumlarn inceleyeceiz. ncelikle btn grmecilerimizin niversitemezunu olduklarnbelirtmeliyiz. lk olarak expatgrubumuzu ele alacak olursakkendi alanlar ile ilgili blmlerde okurken ya da mezuniyetlerinin hemenardndan ihayatna girmilerdir.

kinci grubumuz olan aratrmaclar ve gazeteciler ise niversitede

okuduklar

blmler a

s

ndan farkl

l

klar gstermektedirler. Arat

rmac

lar

nsahip olduklar eitim sermayesini kullanarak ilerini yaptklarn dnrsekmezun olduklarblm ile yaptklariin aynolmasdoal bir sonu iliki olarakgrnmektedir. Ancak gazeteci grubumuzdaki grmecilerimiz niversitedefarkl blmler okumular ama sosyal sermayelerini kullanarak stanbul'dagazetecilik yapmaktadrlar.

Aratrmaclar, niversitede uzmanlaacaklar alanlar belirleyerek onagre eitimlerini ekillendirmiler; gazeteciler ise farkl eitim yollarndangeerek sahip olduklaralarve dili kullanarak u anda sahip olduklarnoktaya

gelmilerdir. Ksaca, aratrmaclar eitim sermayelerini kullanrken gazetecilersosyal sermayelerinden faydalanmlardr. nc grubumuz olanmaceraperestler ise ikinci grubumuzla benzer bir ekilde kendi ilerindeayrmaktadrlar. Birletikleri nokta ise st orta ya da varlklbir aileye mensupolmalarsayelerinde hem sosyal, hem eitim hem de ekonomik sermayelerinikullanma avantajlarna sahip olmalardr. st-orta ve st snftan gelen, meslekihayatlar ve seimleri konusunda daha fazla zgr iradeye sahip olmalarnnnedenlerini ve burada bulunmalarn stanbul ncesi ve geli hikyeleri ileortaya kmaktadr. ktisadi drtlerden te gerekten yapmak istediklerini

elde etme drts ile yola kmlardr. Ancak zaman iinde maceraperestlerinbazlarnn farklbir gruba geiyaptnda greceiz.

8/14/2019 47-104-1-PB

10/23


32

Grmecilerimizin gemi hikyelerinin ardndan bo zamanlarn nasldeerlendirdiklerine bakacaz. Bireyin sosyalleme meknlarnn banda i veokul gibi gnn byk bir ksmnn geirildii yerler gelse de grmecilerinzellikle alma sresinden kalan zamanlarnda neler yaptsorulmutur. almasaatlerine ait zaman dilimlerinde birey, bazkar ve bamllk koullarnedeniylezgr iradeye sahip olamasa da bozamanlarnda ya da elenmek iin kendineayrd vakitlerde zaman geirecei kiileri seme konusunda daha zgrdavranabilme hakkna sahip olabilir. Aratrmac ve gazetecilerden oluangrubumuz daha ok Trkiyeli arkadalar edinmeyi tercih etmilerdir. Genel olarakBatllar ile grmenin kendilerini rahatsz ettiini ifade etmilerdir.

Aratrmaclar ve gazeteciler, kesin bir dille stanbul'daki kendi cemaatmensuplarn expatlar olarak belirlemi ve onlarla grmektense Trkiyevatandaolan arkadalar edinmeyi ve onlarla vakit geirmeyi tercih ettiklerinin

de altn izmilerdir. Maceraperestler ise bu konuda kesin bir ayrmbelirtmemilerdir. Trk arkadalarnn yansra farklmilliyetlere mensup birokyabancarkadalara da sahiptirler.

Expatlarda ise aratrmac-gazeteciler gibi ama tam aksi yndebelirlenen hatlar ortaya kmaktadr. Arkada evresi daha ok i hayatlarzerinden kurulmaktadr. Expatlarn bo zaman yoktur ya da az vakitlerivardr. nk hem stanbul'dadrlar hem de stanbul dnda. Kken lke ileilikiler kapsamnda ift dillilik hallerine baktmz zaman da greceimiz gibi

expatlar, tam anlam

yla ulusa

r

meknda yaayanlard

r. Uluslararas

firmalarabalya da yatrm amalstanbul'a gelmiolmalarnedeniyle kresel sermayeiinde yaamlarn kurmular, birden fazla meknda olma hali nedeniyle dekendilerine ait bo zamanlar yoktur ya da var olan az bo zamanlarndahobilerine veya iarkadalarna vakit ayrmaktadrlar.

Grmecilere yerel toplumla kurduklar ilikileri anlayabilmek iin aynzamanda nerede yaadklarve oturduklarmahalledeki esnaf ve komular ilenasl bir ilikileri olduu da sorulmutur. Aratrmaclar ve gazeteciler Beyolusemtini tercih ederken expatlar kent eperinde kalan korunakl siteleri

semilerdir. Bu durum aynzamanda komuluk ve mahalledeki esnaf ile ilikibiimini de etkilemektedir. Komuluklar site ynetiminin belirledii etkinlererevesinde ve evli olan expatlar iin ev hanm olan elerin sosyallemedurumlarnn belirledii koullarda gerekleirken mahalledeki esnaf ile ilikikurulmamaktadr. Kent eperindeki korunaklsitelerde yaamak ocuklarn iyive kaliteli bir evrede bymesi asndan tercih edilen yerler olaraktanmlanmtr. Komuluk ilikileri ok sk ve yakn olmamakla birlikte esnaf ileiliki kurulmamtr. Gerek yaam alanlargerek vakit geirilen ya da alveriyaplan alanlarn steril ve kaliteli veya belli bir standarda sahip olmas

nemli referans noktalarolarak grmeler srasnda vurgulanmtr.

Maceraperestlerin oturduklarsemtler, aratrmaclar ve gazetecilerinkinebenzer bir ekilde merkezi ve trafie girmeyi en aza indiren merkezi semtlerdir.

8/14/2019 47-104-1-PB

11/23

lknurKurunlugil

33

Komuluk ilikileri ok skdeildir ama bu durum sadece kendilerinin yabancolmalarna deil; ayn zamanda artk yerel toplumda da komuluk bazayflamtr. Esnaf ile srekli etkileim halindedirler. Genellikle stanbul'dayaamak iin Ortaky, Beikta, Beyolu, Fndkl ve Kadky gibi merkezisemtleri semektedirler. stanbul'daki trafikten rahatsz olduklarn bu yzdende rahat ulam olan blgeleri tercih ettiklerinin de altn izmilerdir. Ayrcakomuluk ilikilerinin kendilerinden deil Trk komularndan kaynaklanansorunlar nedeniyle kurulamadnya da yanlanlaldklarnifade etmilerdir.Ama her durumda mahalledeki esnaf ile gndelik hayat iinde grtklerini vesohbet ettiklerini belirtmilerdir.

Son olarak ift dillilik durumunu ele alalm: Grmecilerimizin Trkerenme ya da renmeme motivasyonlar, dil bilme durumlar ve gndelikhayatta kullandklar dil, yerel toplumla btnleme konusunda bize nemli

ipularverecektir diye dnyoruz. Saha almasblmnde de belirttiimizzere grmelerimizin byk ounluu yabanc dillerde gerekletirilmitir.Grmecilerimizden sadece Trke'de kendilerini ifade etme konusundarahat olmalarnedeniyle Trke grme yaplmtr. Dil renme konusundanceden yapm olduumuz gruplandrmann belirleyicilii yoktur diyebiliriz.Trke konuan grmecilere dil renme motivasyonlar sorulduundayaadklar toplumla daha iyi iletiime geebilme ve Trkiye'yi daha iyianlayabilmek iin dili rendiklerini belirtmilerdir.

Maceraperestler dil renme arzular

n

gerek zaman gerekse disiplineksilii nedeniyle srekli ertelemilerdir. Trke basit kelime ve cmlelerianlasalar ve kullansalar dahi ilk hevesle balanan Trke kurslar zorluk vezamanszlk nedeniyle braklm, dolaysyla dil de unutulmutur.

Grmeciler iinde expatlar toplumla tam olarak btnlememiya dabtnleme kaygstamayanlar gibi grnmektedir. Trkeyi renmek ya darenmemek profesyonel yollar iinde nemli bir etken deildir. Aslndastanbul'da deil ulusar toplumsal meknda yaayanlar olduklar iinexpatlarn ngilizce bilmeleri bir zorunluluktur.

b. Kken lke ile likiler

Grmeler srasnda kken lke ile ilikileri ok katmanl olarakdeerlendirebilmek iin lkelerini ziyaret etme durumlarndan kken lkedekiaile, akraba ve arkadalar ile iletiim kurma yollar ve sklklarna kadar pekok soru sorulmutur. Ayn zamanda kken lkenin ulusal kurumlar(konsolosluklar, okullar, ibadet yerleri) da bu erevede grme cetvelineeklenmitir. Evlilik stratejileri de bu balk altnda ele alnmtr.

lk olarak AB vatanda gmenlerin anavatanlar ile iliki biimlerinebakacaz. Genel olarak, expatlar kken lkelerine daha bal ve gl alariinde grnmektedirler. Kken lkede ya da baka lkelerde yaayan aile

8/14/2019 47-104-1-PB

12/23


34

fertleri ile olduka sk iletiim aralar ve tatiller srasnda grmektedirler.Aratrmacve gazetecilerden oluan grubumuz ise aileleri ile daha az sklktagrtklerini ifade etmilerdir. Ziyaretler sadece stanbul'dan kken lkeyedeil ters ynde de gereklemektedir. Maceraperestlerden bahsedecekolursak, gerek maddi zorluklar gerekse kiisel tercihler asndan kken lke ilezellikle de aile ile baolduka zayftr.

Kken lke ve ailelerle ilikiler daha nceden de belirttiimiz gibi aitolunan sosyo-ekonomik gruba gre farkllklar arz etmektedir.Grmecilerimizin hayat tarzlarnn yan sra iktisadi olanaklar da kendilkelerine gidi sklklarn, tatil yapma biimlerini ve kullandklar iletiimaralarn belirlemektedir. Expatlar, lkeleri ile balarn en kuvvetli biimdekoruyan gruptur. Aratrmaclar-gazeteciler ve maceraperestler ise hemanavatan ile hem de aileleri ile daha az grmektedirler.

Grmecilere stanbul'daki kendi cemaatleri ile ilikileri de sorulmutur.Grmelerden ortaya kan sonuca gre cemaat ile kurulan ilikileri;konsolosluk, okul, kilise zerinden kurulanlar olarak belirleyebiliriz. lk olarakkonsolosluk ve okul zerinden kurulan cemaat ilikilerine bakacaz.Aratrmaclar ve gazeteciler, kendi cemaatlerinden baka kiiler olarakexpatlartanmlamlardr. Maceraperestler ise kendileri iin buradaki cemaatinnemli olmadnbelirtmilerdir. Daha nceden de belirttiimiz gibi stanbul'agelen AB vatandalarnn konsolosluklara kayt olma zorunluluu yoktur.

stanbul'da yaayan yabanc

lar, evlenme prosedrn gerekletireceklerizaman konsoloslua kayt yaptrmak zorunda kalmaktadrlar. Maceraperestleriindeki grmecilerimiz, stanbul'da bir cemaate bal olmann kendileriasndan bir fayda salamadn ifade etmilerdir. stanbul'da yaayan ABvatanda expatlar da aratrmac-gazeteci grubumuzla benzer bir ekildecemaat kavramndan expatlaranlamaktadr. zellikle konsolosluklar ve okullarvastasyla cemaatleriyle grmektedirler. Expatlar iin cemaatleri ile ilikilerinikorumak ve gl bir hale getirmek, hem iinde yaadklar toplumda daharahat bir yaamsunmakta hem de sahip olduklaribalantlarndaha glbir hale getirmekte nemli bir rol oynad iin nemlidir. Cemaati, cemaat

yelerinin ortaklaa paylatklar bir eye -genellikle ortak bir kimlikduygusuna- dayanan, zel olarak oluturulmu bir toplumsal ilikiler btnolarak tanmlayabiliriz. Talcott Parsons, hayatla ve karlarla ilgili olan ve pekbelirlenmemi bir alandaki kapsaml bir dayanma ilikisini anlatmak iincemaat kavramn kullanmtr.8 Cemaat kavram denilince akla ilk gelensosyolog olan Ferdinand Tnnies ise cemaatte statnn atfedilen bir konumolduunu; aile ile kilisenin inancn korunmasnda, duygusal ve ibirliineynelik davranlarn gelimesinde nemli bir rol oynadnsavunur. Ancak iblm giderek karmak bir hal aldnda bu balar zlp yerini szlemeye

dayal ve gayri ahsi ilikilere brakmakta, bylece byk aplrgtlenmeler

8 Talcott Parsons, Durkheim's Contribution to the Theory of Integration of Social Systems,Sociological Theory and Modern Society(New York: The Free Press, 1967).

8/14/2019 47-104-1-PB

13/23

lknurKurunlugil

35

ve ehirler toplumcu sosyal formlar yanstmaktadrlar.9 Expatlar iin moderndnyada iinde yaadklar toplum iinde kendilerini rahat ve gvendehissedebilmeleri iin sadece aile, kilise veya dier ulusal kurumlar deil aynzamanda yemek ve benzeri davetler, toplantlar da nemli bir roloynamaktadr.

Kken lke ile srdrlen ilikileri daha ayrntlandrmak iin grmesrasnda dini pratikleri gerekletirme biimi de sorulmutur. Dini pratiklerinyerine getirilmesine ilikin sorumuzun amac stanbul'daki cemaatleri vekurumlar ile ilikilerinin bir baka boyutunu ele almak iindir.Grmecilerimizin hepsi Hristiyan olduu iin kiliseye gitme sklklarsorulmutur. nceki blmden devam edebilmek iin ilk olarak expatlarabakacaz. Expatlar byk bir ounluu sadece dini inantan deilprofesyonel kayglar nedeniyle de kiliseye gitmektedirler. Baka bir deyile

kilise, sadece dini pratiklerin yerine getirildii yer deil, ayn zamandacemaatle balarn glenmesini salayan mekndr. Bu duruma benzerfrsatlaryaratan kilise dnda, yemek davetleri ve ortak etkinlikler de expatlariin nemlidir.

Michel Pinona gre yksek burjuvazinin yelerinin katlm ilegerekleen yemek davetleri, kokteyller, gala geceleri, allar, tiyatroprmiyerleri ve dier cemiyet aktiviteleri amasz birer etkinlik olmaktan tebir anlam tamaktadrlar.10Aile evresini aan bir ilikiler ann gelitirilmesine

ve muhafaza edilmesine olanak salayan bu etkinlikler, sosyal sermayenindevamll iin yaplmas zorunlu olan sosyal vazifelere rnek olarakgsterilebilir. Ancak tabi ki expatlar, kendi cemaat ilikileri ve ibalantlariindini pratiklerini mutlaka yerine getirirler, gibi kesin bir yargya varmamzmmkn deil. Baz expat grmeciler de kiliseye gitmediklerinibelirtmilerdir. Maceraperestler, kilise ya da sinagog evresinde kurulan iilikilerine kar olduklarn ifade etmilerdir. Byk bir ounluu ateistolduunu ya da tek tanrlbir dine inanmadklarneklemitir. Son grubumuzuoluturan aratrmaclar ve gazeteciler de dini pratiklerini yerinegetirmediklerini ama bunun Trkiye'de yaamaya has bir ey olmadn

sylemilerdir.

Grmelerimiz gstermektedir ki zellikle kilise evresinde bulunmak,var olan ulusal kurumlar vastasyla yerel toplum iinde yaamak byk birnem tamaktadr. Expatlar asndan kilisenin yan sra okul da nemli birtercih olarak ortaya kmaktadr. Fransz g sosyologlarnn Fransa'da yaayangmenlerin btnleme aralar olarak nem atfettikleri Fransz kurumlarvastasyla toplumla btnleme modeli, stanbul'da yaayan AB vatandalarasndan ilevsiz hale gelmitir. zellikle expatlar, kendi kurumlarzerinden

9 Ferdinand Tnnies, Community and Society (David & Charles: United Kingdom, 2002).10 Michel Pinon, Monique Pinon-Charlot, Sociologie de la bourgoisie (Paris: La Dcouverte,

2007).

8/14/2019 47-104-1-PB

14/23


36

sosyalleme imkan bulmakta, ocuklar iinse kendi okullar zerindenkontroll bir sosyalleme alan yaratmaktadrlar. Expatlarn bykounluunun erkek olmas ve elerinin almamalar durumunda isestanbul'da kurulmu olan AB vatanda eleri de kendi dernekleri zerindenyine kontroll bir sosyalleme sreci yaamaktadrlar (rnein, Alman elerininkurduu Die Brcke, Fransz elerin dernei La Passarelle).

Son olarak evlilik stratejileri zerinde duracaz. nceki blmlerdeocuklarn okul seimlerine ilikin expatlarmz, cevap vermiolduu iin dieriki grubumuzun ocuklar iin tercih edecekleri eitim sisteminden debahsedeceiz. Expatlar, her ne kadar belli bir tabiyeti iaret etmemiolsalar daevli olanlarn eleri kendi milletinden ya da Avrupa kkenlidir. Evli olmayanlarise Batl kltrne sahip eleri olduunu ya da olmasn arzu ettiklerinigstermilerdir. Aratrmaclar ve gazeteciler ile maceraperestler, evlilik

stratejisi asndan birlemektedirler. Milliyet nemli deildir. Byk birounluu hayatlarnda bir kere de olsa bir Trk vatanda ile ilikideneyimlemitir ve ilikinin yrmesini veya yrmemesini kltrden okkaraktere balamaktadrlar.

Grme cetvelimizi hazrlarken evlilik stratejileri ile birlikte sahipolduklar/olacaklarocuk(lar) iin hangi okulu tercih edeceklerini de eklemitik.Buradaki ama yerel toplumla ve kendi cemaatleri ile kurduklar iliki biiminive btnleme derecesini lmekti. Expatlar, ocuklarnkendi ulusal kurumlar

zerinden okuttuklar

n

a

klam

lard

r. Maceraperestler ise bu konuda fikirbeyan etmemilerdir diyebiliriz. Her biri bu konuyu dnmediklerini vegndemlerinde byle bir soru olmad iin bir cevap da veremeyeceklerinisylediler. Son grubumuz olan aratrmaclar-gazeteciler ise farkl grlerbildirdiler.

Grmecilerimiz genel olarak eitim sisteminin yetersizlikleri ve yaratc,tatmin edici bir eitim iin Trkiye'den ayrlmaybile dnebileceklerini ifadeetmilerdir. ocuklarn sosyalleme durumlarn grmemizi salayan okultercihi, rneklemimizin de btnlemesine dair iyi bir rnek olacan

dnmtk. Ancak aratrmac-gazeteci grubundan olan bir grmecimiz,bizim bile sahaya kmadan nce bilmediimiz bir eyi ortaya karmtr:Trkiye'deki devlet okullarnda okuyabilmek iin T.C. vatanda olmazorunluluu bulunmaktadr. Ancak grmecilerimiz iin de sadece birininocuunu stanbul'da bir devlet okulunda eitim almasn istemesi istisnai birdurum olarak kabul ediyoruz. Grmecilerin byk bir ounluu kendiocuklarnn ya kendi okullarnda ya da zel okullarda eitim almasnistemektedirler. nc bir alternatif ise Avrupa'da baka bir lkeye eitim iinyerleme plandr.

8/14/2019 47-104-1-PB

15/23

lknurKurunlugil

37

c. Trkiye'yi Alglama Biimleri

Grme cetvelinde Trkiye'yi alglama biimleri ile ilgili olarak ynetilensorular; kendi lkeleri ile Trkiye'yi politik adan karlatrmalarn, stanbul'unasl tanmladklarn ve sevdikleri/sevmedikleri ynlerini aklamalarnistemektedir. lk olarak grmecilerimizin politika ile ilgili grlerine yervereceiz: Expatlar, siyasi ve ekonomik istikrarszlktan ikyet etmektedirler.Aratrmaclar ve gazeteciler ise Trkiye'nin iinde bulunduu durumundinamizminin etkileyici olduunun altn izerken demokratikleme asndannemli gnlere tanklk etmenin heyecanl olduunu belirtmektedirler. teyandan, maceraperestler olarak adlandrdmz gruptaki gmenler,Trkiye'nin gndemi ve politikalarkonusunda ayrmaktadrlar: Tm dnyadaartan milliyetilikten etkilenme durumu rahatsz edici olmakta, politikaclarntutumu veya bireylerin sessiz kalma hali kabul edilemez olarak

aklanmaktadr.Toparlayacak olursak, grmecilerimiz altklaralana balolarak politik gndem farkl noktalardan ele almaktadrlar. Expatlar, iktisadiistikrar iin dzgn ileyen ve sarslmayan, kresel dnyayla btnlemipolitik uygulamalarn gerekliliin altn izerken aratrmaclar-gazeteciler,Trkiye'nin sahip olduu siyasi ajandann dinamikliinin ne kadar nemliolduunu vurgulamlardr. Maceraperestler ise kendi ilerinde farkllklargstermektedirler. Politika ile ilgilenmediklerini, Trkiye'de yaananlarn birAvrupalolarak baktklarnda anlalmaz olduunu ya da dnya zerinde etkiliolan rzgrlardan etkilendiini ifade etmilerdir.

Grmecilerimizin stanbul zelinde Trkiye'yi nasl algladklarnanlatmak iin birka kelime ile stanbul'u tanmlamalarn istedik. Expatlar,stanbul'u tanmlarken Boaz, Hali, tarihi yarmada, Kz Kulesi vb. corafizelliklerinden ve tarihi gzelliklerinden bahsetmilerdir, tpk bir turist gibi.Aynzamanda stanbul'dan ikyeti de olmulardr. Birka yllna stanbul'dayaamay dnen bu grmeci grubumuz, ayn zamanda stanbul ile tamanlamyla bir btnleme salamam grnmektedir. Maceraperestler vearatrmaclar-gazeteciler ise kendi ilerinde benzerlik gstermektedirler. Birksm stanbul'u ancak yaamak gerektiini, koca bir dnya olduunu dile

getirirken dierleri de gizemli, hareketli ve merak uyandrc olarakbetimlemilerdir. Grmecilere ayn zamanda stanbul'un sevdikleri vesevmedikleri ynleri de sorulmutur. stisnasz her grmeci stanbul'dakitrafikten ikyet etmektedir: Trafikten ikyeti olan grmeciler, kurallarauymama ve saygszlk kavramlar zerinde durmulardr. stanbul'unsevdiiniz ynleri sorusuna veren cevaplar ise daha fazla eitlilik ve farkllkortaya koymaktadr. Expatlar, stanbul'u nasl tanmlarsnz sorusunda zatencevaplarn vermilerdir: Boaz, tarihi yarmada, gzel yemekler stanbul'unen sevdikleri taraflardr. Maceraperestler ve aratrmaclar-gazeteciler

stanbul'da sevdikleri eyleri tanmlarken benzerlik gstermektedirler: Kltr,eitlilik, hayat tarz, dinamizm, yaayan bir ehir olmas.

8/14/2019 47-104-1-PB

16/23


38

Grmecilere son olarak gelecee dair planlarnsorduk. stanbul'da mkalmay planlyorlar yoksa lkelerine dnmeyi mi veya baka bir lkeye miyerlemeyi dnyorlar? Expatlar iinde kendi iini stanbul'da kurmuolanlarstanbul'dan ayrlmak gibi bir planlarolmadnbelirtmitir. stanbul ihacmive tad potansiyel asndan kendilerine iyi bir gelecek vaat etmektedir.Dier expatlar iinse stanbul, geici bir sre ikamet ettikleri bir yer olarakgrnmektedir. Buradaki geici grevlerini yerine getirdikten sonra kendilkelerindeki ofise dnerek almay hedeflemektedirler. Aratrmaclar vegazeteciler ise kalabildikleri kadar stanbul'da yaamay tercih edeceklerinibelirtmilerdir. Bazlar iin ise ocuklarnn eitimi ve gelecei ile durum dakarar vermelerinde etkili olacaktr. Maceraperestler iin ise daha belirsiz birdurum sz konusudur. Bazlargitmeyi, bazlarise kalmaydnr ama her ikidurumda da bunun ne zaman olacana dair kesin bir tarih belirlenmemitir.

Aslnda grmelerden ortaya kan sonuca gre, maceraperestlerinstanbul'da kalma durumlarsahip olduklariktisadi sermayeye de balolarakbelirsizlik halini beraberinde getirmektedir diyebiliriz. Somut bir rnek verecekolursak, st snf bir aileye mensup olan kii, ekonomik kayglar olmadan,deneyim iin yer deitirmeyi planlarken orta snf bir aileden gelen kiiler iinisizlik gibi belirsiz bir gelecek sunan durumlarda bu istikrarszln daha uzunsrmesi halinde i bulabilecei baka bir yere g etmesine ya da kendilkesine dnmesine yol aabilmektedir.

3. stanbulda Yaayan Avrupa Vatandalar

na Dair Bir TipolojiDenemesi

Todorov, Nous et les autres : la rflexion franaise sur la diversithumaine (Biz ve tekiler: nsan eitlilii zerine Fransz dnme gelenei)adleserinde egzotizmi; bir kltrn ya da bir lkenin gzlemci ile ilikilerinebal olarak ve milliyetiliin simetrik adan tersine yerletirerek aklar:Egzotizm, milliyetilik ile ayn grecelilie bal ancak simetrik olarak tamzttdr. Her iki durumda da stabil bir tanmlama yapmak mmkn deildirancak bir lke ya da bir kltr gzlemci ile olan ilikilerine bal olarak

tanmlanmaktadr, diyebiliriz.11Yazar, egzotizm kavram etrafnda toplananyazarlarn eserlerinden yola karak on farklseyyah portesi karr: Evrenselcibir bakasile tm insanlarn eit olduu fikrine inanan ancak kendi idealleriiin dnyay deitirmeye alan asimiletirici ler; yerlilerin yabancnesnelerini grmezden gelen, pahalya satan ama ve ucuza alan; tekilerievinde smrerek veya (genellikle kaak bir ekilde) anavatanna gtrerekucuz igc olarak kullanan kar salayc (profiteur)olanlar ilk iki grubuoluturur. Turistler ise bu iki gruptan ok farkldr. nsanlar antlara terciheden acelesi olan bir ziyaretidir. Sadece modern insann karakteri olduu iin

deil, mesleki bir neden yerine tatilini geirmek iin geldiinden acelecidir.

11 Tzvetan Todorov, Nous et les autres: la rflexion franaise sur la diversit humaine (Paris:Seuil, 1989).

8/14/2019 47-104-1-PB

17/23

lknurKurunlugil

39

Turistler, geldikleri lkede toplumun bireyleri ile ok da ilgilenmezler. Bakabir grup olan izlenimciler ise rafine turistlerdir: Ancak yine de turist ile benzerbir ekilde deneyimlemek iin sadece bir nesne zerine younlarlar. Peki,neden? nk Loti, gibi yaadklarlkede st snf yabancolarak sadece birtadkefetmelerine imkn vardr.

Asimile olmu olan grupta ise gmen ii ya da alannda uzmankiileri alabiliriz. ncelikle ve ounlukla sadece seyahat etme amaldeillerdir: Gmenlerdir. lerinde yaamak zorunda olduklar iin tekileritanmak isterler. Davranlar kesinlikle asimile edicilerin zdddr. Gmeniiler iin ise kar salayclarn aksine bir durum sz konusudur. Kstl birsre iin geldiklerinden ne kendi kltrlerinden vazgemeye ne de iindebulunduklar kltr tanmaya niyetleri vardr. inde bulunduklar toplumutanma ve kimlik asndan zdeim kurma (identification) sreci

tamamlandnda ise gmen ii de artk asimile olacaktr: Tpktekiler gibiolacaktr.

Altnc tip ise yabanclardr. Yabanclarn bizim alkanlklarmzpaylamak gibi bir derdi yoktur, onun yerine bunlara maruz kaldklarndnrler. Yabanciin bizler doal deilizdir, bu nedenle srekli olarak stkapalbir ekilde kendi lkesi ile bizimkini karlatrr ve eksiklerimizi bulmayancelik tanr. Srgnde olan [kii] tanmnda ise Todorov, iinde bulunduutopluma hibir ekilde karmayan, kendi evresi ve cemaati ile gren

kiilerden bahseder: Srgnde olan kimdir? Sadece kendi hayat

ile ilgilenen,kendi insanlarile gren; aynzamanda yabancbir lkede yaama deneyimibylece mmkn klan ve ait olmayan kiidir. Ayn fakat daha da gelitirilmiduygularla, tm btnleme srelerinin gerekletii ve kendi cemaatleritarafndan kabul edilebilecekleri byk kentlerde yaarlar.

Kinayeci karakter ise sylemek istediini dolayl yoldan anlatandr:Kendi toplumu ile ilgili yaad baka bir ey hakknda iinde bulunduu(yabanc) toplum ile tartarak iddiaya girer. Aslnda amackendisine ve kendikltrne dair yaadbir sorundur. nsanln iyiliine inanmayan birey ise

Todorovun snflandrd baka bir gruptur. Evini seven kii ne onu ne devatannterk etmez ve asla bundan pimanlk duymaz. Ancak aynzamandangezgin bir karaktere de sahip olan bu birey, dnya turuna kp bunu kendievinde sonlandrr. Todorov, son olarak filozof grubundan bahseder.Filozoflarn da asimile ediciler gibi olduunu belirtir ve ayrldklar noktannfilozoflarn farkllklar grmeye ynelik youn bir gzlemci olmalarna veevrenselliklerinin salt bir etnomerkezcilikten uzak durmasna balar.

Kaiser ve Todorov'un almalarnn yan sra Bourdieunn sermaye

kavramnn, tipoloji denemesi iinde nemli bir yeri bulunmaktadr. Bourdieusermayenin sadece ekonomik alan ile ilikilendirilemeyeceini ifade etmi vealmalaryla sermaye kavramnn sosyoloji literatrnn de nemli birparashaline gelmesini salamtr. Bourdieu, iktisadi sermayeye ek olarak

8/14/2019 47-104-1-PB

18/23


40

eit sermayenin varlndan bahseder: Kltrel sermaye, sosyal sermaye vesembolik sermaye. Kltrel sermaye kavramn gelitirirken ekonomikeitsizliklerin aklamakta yetersiz kald eitimsel performans ve kltrelpratik farkllamalarn gsterebilmeyi amalamtr. Bir mzede veya konsersalonunda sanat eseri olarak, okulda ise edebi bir metin veya felsefi birtartma olarak karlalabilen kltrel veya simgesel mallarn tketimisadece anlamlarnn kavranabilmesi ile mmkndr. Bireylerin bu mallarnanlamlarnkavrayabilmek iin nceden edinilmibirtakm deer bime ve zevkalma tutumlarna/eilimlerine ihtiyalar olacaktr. Bu eilim ve tutumlarnbireye ilenmesi, baka bir deyile kltrel sermayenin birikmesi ise, bilinliveya bilinsiz bir srecin rndr, ailede balamakta ve belli bir zamanyatrmngerektirmektedir. Bu yatrm bireye, annda olmamakla birlikte, okuldneminde, sosyal temaslarda, evliliklerde ve i piyasasnda kr veya zararolarak geri dnmektedir.12 Bourdieu kltrel sermayeyi iselletirilmi halde,

nesnelemihalde ve kurumsallamhalde olmak zere farklbiimde elealmaktadr. Kltrel sermaye sahip olunan kltrel mallarn btnndenoluur: bir dalda uzman olmak, dili iyi kullanmak, sosyal dnyay ve onunileyikodlarntanmak gibi edinilmibilgilerden oluabildii gibi nesnellemive kurumsallam haliyle de bireyin edinebilecei bir sermaye trdr.Nesnellemi haliyle kltrel sermaye, kiinin sahip olduu tablolar, kitaplar,aletler, makine ve bilgisayarlar maddi kltrel mallardan meydana gelir.Kurumsallamhaliyle ise bireyin zaman iinde edindii unvanlar, diplomalar,yarmalarda kazanddereceler, statlerden (retmen olmak, hkim olmak

vs.) oluur. Kltrel sermaye, kiisel aba olmaks

z

n edinilemez. Bireylerinuzun sreli abalarnn sonucudur, anlk olarak aktarlmas mmkn deildir.Bourdieu ayrca kltrel sermaye ile ekonomik sermaye arasnda bir bakurmaktadr. Bu iki tr sermaye biimi birbirlerine evrilebilir. Farkl sermayebiimlerine bireyler farkl llerde sahip olurlar. rnein, bir zel okulunpatronu grece daha ok iktisadi sermayeye daha az kltrel sermayeyesahipken ayn okuldaki bir retmen daha ok kltrel sermayeye daha aziktisadi sermayeye sahiptir. Bourdieu, kltrel sermaye kavramn zellikletoplumsal yeniden retim mekanizmalarnanlalr klmak iin kullanmtr.13

Sosyal sermaye ise devamll olan bir ilikiler ana sahip olmannsalad gncel ve potansiyel zenginliklerin, kaynaklarn tm olaraktanmlanr. Bourdieu, maddi veya sembolik kazan salamaya yarayan buyararl ve dayankl ilikilerin srdrlmesi iin zenli ve dzenli olarakallmas gerektiini nk bu ilikiler ann bir defaya mahsus kurulmudevaml bir a olmadn syler.14 Baka bir deyile, kiinin tanklklarsayesinde harekete geirebildii sermaye ve glerin tamam olan sosyal

12 Rogers Brubaker, Rethinking classical theory: the sociological visions of Pierre Bourdieu,

Theory and Society (Say

14, 1985), ss. 745-775.13 Pierre Bourdieu, Les trios tats du capital culturel,Actes de la recherche en sciences socials(Say30, 1979), ss. 3-6.

14 Pierre Bourdieu, Le capital social,Actes de la recherche en sciences sociales( Say31,1980)ss. 2-3.

8/14/2019 47-104-1-PB

19/23

lknurKurunlugil

41

sermaye kendiliinden verili bir durum deildir, dolaysyla ilikiler asrekliolarak gncellenmeli ve eitli frsatlar yaratlarak yeniden kurulmaldr.

Sermayenin ok boyutlu yapsna vurgu yapan Bourdieu, toplumsaleyleyicilerin toplumsal uzam ierisinde dallarnn da bu yapya uygun olarakiki boyutlu gerekletiini belirtir. Eyleyiciler toplumsal uzam ierisinde, birinciboyutta sahip olduklar sermayenin toplam hacmine, ikinci boyutta isesermayelerinin yapsna, baka bir deyile farkl sermaye trlerinin grecearlna/oranna gre dalmlardr. Baka bir deyile, toplumsal uzam aynanda hem dikey hem de yatay bir eksene sahiptir. Eyleyiciler sahip olduklarsermayenin toplam hacmine gre ncelikle dikey eksen zerinde, hiyerarik birekilde sralanrlar. Hem iktisadi hem de kltrel adan geni bir sermayehacmine sahip toplumsal gruplar (patronlar, serbest meslek sahipleri veniversite profesrleri) hiyerarinin en tepesinde, ekonomik ve kltrel

sermaye bak

m

ndan en yoksul olan toplumsal gruplar (vas

fs

z iiler, tar

miileri) ise hiyerarinin en alt noktasna yerleirler.15 Eyleyicilerin sahipolduklarsermayenin yaps, yani sermayelerinin toplam hacmi iinde kltrelve iktisadi sermayelerinin oranise yatay eksen zerindeki konumlarnbelirler.Kltrel sermayeleri iktisadi sermayelerine oranla daha baskn olan eyleyicilerile zt zelliklere sahip olanlar kart konumdadrlar. Bu yatay eksen, toplumsaluzamn dikey ekseninde aynpozisyonda bulunan gruplarn, rnein patronlarve niversite profesrlerinin veya ilkokul retmenleri ve kk esnafnarasnda da bir ayrm yaplmasna olanak salar.16

rneklemimiz iinde yer alan tm grmeciler kltrel sermayeyesahiptirler. Alm olduklar diplomalar, bildikleri yabanc diller gibi pek okkonuda -stanbul'da ibulma ve yaama gibi- avantajlbir duruma sahiptirler.Ancak ilerinden sadece expatlar, sosyal sermayeyi kullanabilendir. Sosyalsermaye, duraan bir ey deildir ya da duvara aslan bir diploma. Srekliolarak iliki kurma ve kurulan ilikileri canl tutma zorunluluunu beraberindegetirir. Kken lke ile ilikiler balaltnda dini pratiklerin gerekletirilmesinedair verilen cevaplardan da anlald zere, kilise ayn zamanda sosyalsermayenin kurulduu ve korunduu yerlerdir. Aynzamanda okul toplantlar,dernek almalar ye da verilen davetler de benzer ileve sahiptir.Aratrmaclar-gazeteciler ve maceraperestler ise sahip olduklar kltrelsermaye evresinde yaamlarnsrdrmektedir.

Bourdieu'nn sermaye kavram balamnda rneklemimizi ve elitkavramnbir kez daha inceledikten sonra saha almamz sonucunda ortayakan yeni tipolojimizden bahsetmek istiyoruz. Birinci grupta yer alanuluslararas irketlerde almak iin kariyer odakl stanbula gelenlerin yaniexpatlar, srgnde olan karcyabanc olarak adlandrabiliriz. Todorovuntipolojisi iinde kariyer odakl olarak g etmeleri nedeniyle kar salayc

gruba girmektedir. Bu

kar, ift ynl bir maddi kazant

r: Mesleki deneyim

15 Patrice Bonnewitz, Premires leons sur la sociologie de Pierre Bourdieu(Paris: PUF, 1998).16 Pierre Bourdieu, Pratik Nedenler, ev. Hlya Uur Tanrver (stanbul: Kesit Yaynevi, 1995).

8/14/2019 47-104-1-PB

20/23


42

olarak altn deerinde olan stanbulda yaama ve alma sreci hzlykselenbir kariyerin yansra stanbulda konforlu bir yaam demektir. Bunun yanndasteril bir ortamda yaamalar nedeniyle yabanc (exote) ve srgnde olan(exil) tiplemelerine de dhil olmaktadrlar.

kinci grubumuz olan maceraperestler ise bo-bo (bohem burjuva)turistlerdir. Sosyo-ekonomik gemilerine ilikin sorularmza verdikleri cevap,st-orta veya varlkl ailelerden geldiklerini, dolaysyla meslek ve hayat tarzseiminde grece daha zgr olduklarn anladk. Sahip olduklar kltrelsermaye, daha rahat dolamda olmalarn salamaktadr. Maceraperestlerbazen turist bazen de izlenimci snfna girmektedirler. Bohem bir hayat tarzetrafnda konumlanan maceraperestler kimi zaman sadece stanbula stanbulolduu iin geldiklerini belirtmiler, kimi zaman ise burada daha uzun srekalmaya karar vererek Trkiye toplumunu ve kltrne odaklanmay tercih

etmilerdir. Ayn

zamanda, stanbul'da kal

sresi uzad

ka maceraperestlerinaratrmaclar-gazeteciler grubuna gei yapabileceklerini de eklememizgerekmektedir.

Son grubumuz olan aratrmac ve gazeteciler ise Trkiye zerineuzmanlamalarnn bir sonucu olarak asimile olmu olanlardr yani iradigmenlerdir. inde yaadklar ve aslnda aratrma zneleri olan Trkiyetoplumunun bir bireyi haline gelmek iin aba sarf etmiler, Trkeyirenmiler ve burada mmkn olduunca kalmaya karar vermilerdir.Grmeler srasnda kendileri de yerel toplumla ile btnlemek iin

abaladklarn, dardan gelenlerin (expatlarn) kendilerini daha geriyegtrdn, bu yzden kalanlar olarak bu grevi istemediklerini dilegetirmilerdir.

Sonu

Zengin lkeden fakir lkeye, merkezden evreye olan g tanmlamakonusunda yaplan yeni aratrmalar, artk klasik g sosyolojisinin yetersizkaldngstermektedir. Kreselleme olduka eski bir olgu olmasna ramen,

stanbul zelinde evrede kalan kresel kentlerin ald g aklayabilmekiin yola ktk.

Ulusar g ve diaspora almalar, hala ulus merkezli bir bakasndan olgularnve aratrma nesnelerini aklama abasnda olduklarndanbasite indirgeyen bir tutumun tesine geememilerdir. Bylece ulus devletinge zlmesi gereken bir sorun olarak yaklama biimi alamadgibi ksrbir dng iine de girilmiolmaktadr. Bu nedenle aratrmamz srasnda farklbir tanmlama gelitirebilmek iin Avrupa'dan Trkiye'ye g srecindeki

aktrlerin yani stanbul'da yaayan Avrupa vatandalar

n

n salt ulusal bir kimlikzerinden deerlendirmek yerine gmenlik deneyimleri penceresindenbakmaytercih ettik.

8/14/2019 47-104-1-PB

21/23

lknurKurunlugil

43

Dier taraftan 1990'l yllarn banda dengeleri sarsan SSCB'ninzlmesi, Berlin Duvar'nn ve Dou Bloku'nun yklmas gibi nemligelimeler, kresellemenin ivme kazanmasna olanak tand gibi yeni ghareketlerinin ortaya kmasna ve var olan g hareketlerinin yndeitirmesine de yol amtr. Aratrmamz srasnda ulatmz istatistikler,Trkiye'nin artk g veren lkeden g alan bir lkeye evrildiini ispatladgibi erkek egemen/nderliinde gerekletirilen g hareketlerinin yerini kadngmen younluunun yaand g hareketlerinin aldn da ortayakoymaktadr.

stanbul'da yaayan Avrupa vatandagmenler olduka heterojen birkitledir. Sadece Avrupal kimlii zerinden kesin ereve iinde snflandrmayapmaya almak doru olmayaca iin l bir model oluturmay tercihettik. Saha almamz gerekletirmeden nce uluslararas irketlerde

al

mak iin geici bir sreliine gelen gmenleri expatlar, arat

rma yapmakiin veya uluslararas bir gazetede alanlar aratrmaclar-gazeteciler veErasmus deiim programile gelip kalan rencileri, sanatlar, retmenlerive u anda almayanlar maceraperestler olarak belirlemitik. Ancak sahaalmamztamamladktan sonra Todorov'un ve Bourdieu'nn de rehberliindeyeni snflandrmalar ortaya kmtr.

Kariyerleri iin g etmeleri, kapal bir evrede yaamalar ve kendicemaatlerinin dna kmadklar iin birinci grubumuz olan expatlar,srgnde olan karc yabanc olarak tanmlayabiliriz. kinci grubumuz olan

aratrmaclar-gazeteciler ise kendi iradeleri ile Trkiye'ye gelip yerlemeyikabul etmi, kk salmay dnen ve toplumla btnlemeye en yakn olangrup olmas nedeniyle iradi gmenlerdir. Maceraperestler ise bulunduklarmekn tketme biimleri ve sahip olduklar bohem hayat tarz asndanbohem burjuva turistler olarak konumlandrlmlardr. Aratrmamz srasndastanbul'da kalma sresi uzayan baz maceraperest grmecilerimizinaratrmac-gazeteci grubuna girebileceini de tespit etmiolduk.

Sonu olarak, ulus devlet perspektifi iinden sadece kimliklerlegmenlerin btnleme durumunu anlamaya almak ise 2000'li yllarda g

hareketlerini ve aklarnaklamamz iin yetersiz kalmasnn yan sra eskiyitekrar etmemize ve yol alamamamza yol aacakt. Gmenin geldii lke,vard lke ya da stats ne olursa olsun, uzakta kalma ve yabanc birtoplumda yaamn srdryor olmas uzaklama deneyimini ortayakarmaktadr. Bu nedenle saha almamz gmenlerin deneyimlerinianlatarak inceledik. Ksaca zetleyecek olursak, stanbul artk Dou'nun Bat'yaalan bir penceresi olma durumundan kp bir dnya kenti olmutur.Trkiye'ye gelen Avrupa vatandalarnn byk bir ounluunun yaamak iintercih ettikleri veya expatlar da olduu gibi almak iin yerlemek zorunda

olduklar

ehrin stanbul olmas

yeni bir g hareketini ve heterojen birAvrupalgmen nfusunu ortaya karmaktadr.

8/14/2019 47-104-1-PB

22/23


44

A Reversal Approach to Migration Studies: The Processof Migration and Migrant Status of European Citizens inIstanbul

How to tackle a case of immigration, where the migrant is not anunqualified, young and single man migrating from a poor country to a richone? The present research onA Reversal Approach to Migration Studies: TheProcess of Migration and Migrant Status of European Citizens in Istanbul aimsat studying this theme, which has been neglected in current scholarlyliterature on sociology of immigration. Within the framework of our research,we studied the process of immigration of Europeans who preferred to settle inIstanbul (a global city) for a reason related to work issues or to a search foradventure, and we also analyzed their perceptions of their own homelands in

their present expatriate condition. Istanbul, which has become a global portcity since late 19th century, went through a process of relative closing as aresult of Kemalist elites policy of homogenization in the framework of thecreation of a Turkish nation-State. However, from 1980s on, as a consequenceof Turgut zals policies, Istanbul became once again an eventual home forforeign capital and foreigners. Within a theoretical framework based on theconcepts of global city and transnational social spaces, the present thesisaims at analyzing the process of integration of elite Europeans living inIstanbul to the society they live in. However, we aim to take a step forward

from the simplistic attitude such as transnational migration and Diasporastudies that has a nation-centred perspective. These methods cannot exceedthe nation-state approach which assumes the migration as a problem to besolved in the way to get into a vicious circle. Therefore, during our fieldresearch we prefer to look at the window of experiences of migration insteadof the evaluation only by national identity of actors in the process of migrationfrom Europe to Turkey, i.e. European citizens who live in Istanbul, in order todevelop a different definition.

On the other hand, the globalization has gained momentum due tosignificant events which had shaken the balance of the global politics andeconomy, such as the collapse of USSR, the Berlin Wall and Eastern Bloc atthe beginning of 1990s. Also, the developments above mentioned caused theemergence of new migration flows as well as the changing of direction for thepresent ones. The statistics that we have found during our research showsthat Turkey has evolved from the country of emigration to the country ofimmigration. In addition to this, female migrants claim larger proportion thanmale migrants according to the statistics.

EU citizens who live in Istanbul compose a quiet heterogeneous mass.In this study, we have developed a tripartite model to describe the identity ofEU migrants in Istanbul because, we believe in that a determination by an

8/14/2019 47-104-1-PB

23/23

lknurKurunlugil

45

absolute European identity would be inadequate for migration studies as wellas for our sample. Before the field research, we have defined three differentsocio-economic groups for our sample: a) Expats who moved to Istanbul towork in an international company and for a temporary period, b) researchers-journalists who moved to Istanbul to study on Turkey or for theirspecialisation, c) adventurers who come to Istanbul for her mystical andchaotic ambiance and prefer to use their social capital such as foreignlanguage to gain their life and also, artists and exchange students under theErasmus LLP are the members of this group. But after the finalization of thefieldwork and the guideness of Bourdieus and Todorovs theories we havereached a new classification which you will find under the chapter of An Essayon typology of European citizens who live in Istanbul.

Keywords: Istanbul, Gilded Migration, Elite, European Migrant,Globalization, Global City, Transnational Social Spaces

lknur Kurunlugil

Yeni Yzyl niversitesi, Fen Edebiyat Fakltesi Antropoloji BlmAratrma Grevlisidir.

47-104-1-pb

Documents