2564 i nheritance of “rights of utilization” in land

120 วารสารวชาการ มหาวทยาลยหอการคาไทย มนษยศาสตรและสงคมศาสตร

การตกทอดทางมรดก “สทธการเขาท�าประโยชน” ทดนในเขตปฏรปทดน ส.ป.ก. 4-01 วารสารวชาการ มหาวทยาลยหอการคาไทย มนษยศาสตรและสงคมศาสตร

ปท 41 ฉบบท 3 เดอนกรกฎาคม - กนยายน 2564

nheritance of “Rights of Utilization”

in Land Reform Zones (Sor.Por.Gor. 4-01)

Laddawan Uthaina1,*

I

1 Faculty of Law, Siam University

* Corresponding author. E-mail: [email protected]

Received: December 2, 2020 Revised: February 1, 2021 Accepted: April 2, 2021

Abstract

Land allotment for agricultural purposes pursuant to the law on land reform for agricultural

purposes which include rights of utilization, rights of lease, and rights of hire purchase. Following

the decease of a land recipient, subsequent land allotment to an heir (inheritance), is subject to

Section 39 of the Land Reform for Agricultural Purposes Act B.E. 2518. The section provides

that a land acquired through land reform for agricultural purposes shall neither be divided nor

the rights thereto be assigned to another person, except in the case of inheritance to a statutory

heir or transfer to an agricultural institution. As such, rights received through land reform for

agricultural purposes refer to rights of lease, rights of hire purchase, or rights of utilization allotted

by the government. This research focuses specifically on right of utilization in government allotted

land received by way of inheritance. This research seeks to identify the legal effects of inheritance

of rights of utilization in a land reform zone and its similarities and differences in comparison to

inheritance pursuant to the Law. Furthermore, the research asks whether and in which manner

a plot of land in a land reform zone prior to receiving a certificate of rights of utilization can be

inherited as well as whether and how, after a certificate of rights of utilization has been issued,

certain acts of an authorized person can affect inheritance. A research study can be done to

describe the land reform zone that has not yet been issued a certificate shall have the right to

possession but cannot be inherited to the heir because a person shall acquire possessory right

by holding a property with the intention of holding it for himself and shall extinguished by the

121ปท 41 ฉบบท 3 เดอนกรกฎาคม - กนยายน 2564

ลดดาวลย อทยนา

death of the possession. In the case of land that has been issued a certificate shall extinguished

by the death of the authorized agriculturist. These rights are the exclusive and sole rights of the

authorized, not in the inheritance. This research recommendations are seeking to amend Section

39 of the Land Reform for Agricultural Purposes Act B.E. 2518, improve the board resolutions of

the Agricultural Land Reform Board and the other relevant regulations.

Keywords: inheritance, rights of utilization, the land reform zone


การตกทอดทางมรดก “สทธการเขาท�าประโยชน” ทดนในเขตปฏรปทดน ส.ป.ก. 4-01

ารตกทอดทางมรดก “สทธการเขาท�าประโยชน”

ทดนในเขตปฏรปทดน ส.ป.ก. 4-01

ลดดาวลย อทยนา1,*

ก

1 คณะนตศาสตร มหาวทยาลยสยาม

* Corresponding author. E-mail: [email protected]

วนรบบทความ: December 2, 2020 วนแกไขบทความ: February 1, 2021 วนตอบรบบทความ: April 2, 2021

บทคดยอ

การจดทดนเพอเกษตรกรรมตามกฎหมายวาดวยการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม เปนการใหสทธในทดน

อนไดแก การเขาท�าประโยชน สทธการเชา สทธการเชาซอ แตหลงจากทเกษตรกรรายใดทไดรบการจดทดนไป

แลวไดถงแกความตาย การน�าทดนดงกลาวไปจดใหแกทายาทของเกษตรกรผถงแกความตาย หรอทรจกกนทวไป

วา “การตกทอดทางมรดก” ตามมาตรา 39 แหงพระราชบญญตการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม พ.ศ. 2518

ทก�าหนดใหทดนทบคคลไดรบสทธโดยการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรมจะท�าการแบงแยก หรอโอนสทธในทดนนน

ไปยงผอนไมได เวนแตเปนการตกทอดทางมรดกแกทายาทโดยธรรม หรอโอนไปยงสถาบนเกษตรกร ดงนน

สทธทไดรบโดยการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม จงหมายถง สทธทเกดจากการเชา เชาซอ หรอเขาท�าประโยชนใน

ทดนทรฐจดให ซงจะน�าไปสประเดนในบทความวจยชนนทมงประสงคจะวเคราะหเฉพาะ สทธการเขาท�าประโยชน

วามการตกทอดทางมรดกสทธการเขาท�าประโยชนทดนในเขตปฏรปทดนนนจะมผลทางกฎหมายอยางไร เหมอน

หรอแตกตางจากการตกทอดทางมรดก ตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชยอยางไร และทดนในเขตปฏรปทดน

ทยงไมมการออกหนงสออนญาตใหเขาท�าประโยชนในทดนนนสามารถตกทอดทางมรดกไดหรอไม อยางไร

จากการศกษาวจย พบวา ทดนในเขตด�าเนนการปฏรปทดนทยงไมมการออกหนงสออนญาตใหเขาท�าประโยชน

ในเขตปฏรปทดน ยอมมสทธครอบครองได และสทธครอบครองในกรณนไมอาจตกทอดไปยงทายาทของเจามรดก

ได เพราะสทธครอบครองจะเกดขนดวยสาระส�าคญทวาโดยเจตนายดถอเพอตน เมอผครอบครองถงแกความตาย

เจตนายดถอเพอตนของผตายยอมระงบและสนสดไปดวย สวนทดนทไดมการออก ส.ป.ก. 4-01 ไปแลวนน

เมอเกษตรกรผไดรบอนญาตถงแกความตาย สทธดงกลาวเปนเพยงสทธเฉพาะตวของผไดรบอนญาต จงมใช

มรดก งานวจยชนนจงเสนอแนะใหแกไขความในมาตรา 39 แหงพระราชบญญตการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม

พ.ศ. 2518 และเสนอใหปรบปรงมตคณะกรรมการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรมตลอดจนระเบยบหลกเกณฑ

ทเกยวของใหสอดคลองกบหลกการทเสนอไว

ค�ำส�ำคญ: การตกทอดทางมรดก สทธการเขาท�าประโยชน เขตปฏรปทดน



บทน�า

การปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม เปนการใหสทธในทดนประเภทหนงซงปจจบน ไดแก การใหสทธการ

เขาท�าประโยชน การใหสทธการเชา การใหสทธการเชาซอ แตหลงจากทเกษตรกรรายใด ไดรบการจดทดนไป

แลวถงแกความตาย การจดทดนใหแกทายาทของเกษตรกรผถงแกความตาย หรอทรจกกนทวไปวา “การรบมรดก

สทธ” มหลกเกณฑก�าหนดไวในมาตรา 39 แหงพระราชบญญตการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม บญญตไววา

ทดนทบคคลไดรบสทธโดยการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรมจะท�าการแบงแยก หรอโอนสทธ

ในทดนนนไปยงผอนไมได เวนแตเปนการตกทอดทางมรดกแกทายาทโดยธรรม หรอโอนไปยง

สถาบนเกษตรกร หรอ ส.ป.ก. เพอประโยชนในการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม ทงน ใหเปน

ไปตามหลกเกณฑ วธการ และเงอนไขทก�าหนดในกฎกระทรวง (พระราชบญญตการปฏรป

ทดนเพอเกษตรกรรม พ.ศ. 2518., 2518, น. 14)

จงมปญหาในทางกฎหมายทตองพจารณาวามาตรา 39 มความหมายรวมถงสทธทไดจากการปฏรปทดน

ทงหมดหรอไม ซงเมอพจารณาจากบทนยาม ค�าวา “การปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม” มาตรา 4 แหงพระราช

บญญตดงกลาวแลว สทธทไดรบโดยการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม จงหมายถง สทธทเกดจากการเชา เชาซอ

หรอเขาท�าประโยชนในทดนทรฐจดให กลาวโดยเฉพาะสทธการเขาท�าประโยชนในทดนเขตปฏรปทดน (ส.ป.ก.

4-01) หลงจากเกษตรกรผไดรบอนญาตถงแกความตายจะมผลทางกฎหมายอยางไร การน�าทดนแปลงดงกลาว

ไปจด (รบมรดกสทธ) ใหแกเกษตรกรรายอนกระท�าไดหรอไมอยางไร และสถานะทดนกอนและหลงจากทได

ออกหนงสออนญาตใหเขาท�าประโยชนไปแลวจะมผลทางกฎหมายอยางไร

ทบทวนวรรณกรรมและทฤษฎทเกยวของ

การด�าเนนการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม ในกรณทเปนการจดทดนใหแกเกษตรกรเพอเกษตรกรรม

ไดก�าหนดใหมการจดทดนโดยใหสทธแกบคคลทเรยกวาเกษตรกร ไดแก สทธการเขาท�าประโยชน สทธการเชา

สทธการเชาซอ ซงทง 3 ประเภท ยงสามารถตกทอดทางมรดกไปยงทายาทไดอกดวย แตหลกเกณฑใน

การก�าหนดใหตกทอดดงกลาวมความแตกตางไปจากประมวลกฎหมายแพงและพาณชย ซงในระบบการปกครอง

ระบบประชาธปไตยและนตรฐ การตกทอดทางมรดกของบคคลทถงแกความตายนน จะตองก�าหนดในกฎหมาย

ระดบพระราชบญญตเทานน ดวยเหตนการก�าหนดใหมการตกทอดทางมรดกในสทธในทดน ส.ป.ก. ในกฎหมาย

ระดบทต�ากวาพระราชบญญตจงไมอาจกระท�าได แตอยางไรกตาม เมอพจารณาจากบทบญญตตลอดจน

หลกเกณฑของกฎหมายวาดวยการปฏรปทดนแลว มประเดนส�าคญทจะตองศกษาและท�าความเขาใจถง

ความหมายของค�าวา การตกทอดทางมรดกนน แทจรงแลวมความหมายอยางไร แคไหนเพยงใดแน จงสมควร

ท�าการศกษาวจยวเคราะหเปรยบเทยบเพอหาความหมายทแทจรงโดยอาศยแนวค�าพพากษาฎกา ค�าวนจฉย

ของศาลและงานวจยทเกยวของ ดงน



1. แนวคดทฤษฎเกยวกบเขตปฏรปทดนและการเขาท�าประโยชนในทดน ในการด�าเนนการปฏรปทดน

ขนตอนแรกจะตองท�าการก�าหนดเขตปฏรปทดนโดยเรมจากการศกษาพนททจะด�าเนนการปฏรปทดน เมอก�าหนด

ไดชดเจนพรอมรายละเอยดแลวจงจะเสนอพนทดงกลาวตอคณะกรรมการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม หาก

คณะกรรมการปฏรปทดนอนมตแลว ส.ป.ก. จะท�าการประกาศเขตปฏรปทดนโดยตราเปนพระราชกฤษฎกา

ซงการตราจะตองมแผนทแสดงเขตและระบทองททอยในเขตปฏรปทดนแนบทายพระราชกฤษฎกาดวย ในการ

ก�าหนดเขตใหเปนเขตปฏรปทดนใหก�าหนดเฉพาะทดนทจะด�าเนนการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม เวนแตใน

กรณจ�าเปนจะถอเขตของต�าบลหรออ�าเภอกได โดยใหด�าเนนการก�าหนดเขตปฏรปทดนในเขตทองทอ�าเภอ

ทมเกษตรกรผไมมทดนประกอบเกษตรกรรมเปนของตนเอง หรอมทดนเลกนอยไมเพยงพอแกการครองชพ หรอ

ตองเชาทดนของผอนประกอบเกษตรกรรมอยเปนจ�านวนมาก ตลอดจนทมผลผลตตอไรต�าเปนเกณฑในการจด

อนดบความส�าคญกอนหลง ในกรณทถอเขตของต�าบลหรออ�าเภอเปนเขตปฏรปทดนนน ใหหมายถงเฉพาะ

ทตงอยนอกเขตเทศบาลและสขาภบาล

2. แนวคดทฤษฎเกยวกบการตกทอดมรดกทดนและทรพยสน มรดกตามความเขาใจของคนทวไป

หมายถงทรพยสนของผตายทอาจตกทอดไปยงทายาทเมอบคคลถงแกความตาย ความเกยวพนระหวางบคคล

นนกบทรพยสนทมอยในระหวางชวตยอมขาดจากกน ถาไมมขอบงคบของหมคณะวาเมอสมาชกในหมคณะ

ตายลงจะใหทรพยสนของผนนตกไดแกใคร อยางไร ทรพยสนเหลานนกปราศจากเจาของ ใครมอ�านาจหรอก�าลง

กจะใชอ�านาจหรอก�าลงยอแยงเอาไป ความไมสงบกจะเกดขนในหมคณะจงจ�าเปนตองมขอบงคบในเรองนไว

จงเปนทมาของกฎหมายลกษณะมรดก ดงนน เมอบคคลใดถงแกความตายหากไมไดท�าพนยกรรมไว ทรพยมรดก

ยอมตกทอดสทายาทตามทกฎหมายก�าหนดไว หากไดท�าพนยกรรมไวทรพยมรดกยอมตกไปสผรบตามเจตนาของ

ผตาย ส�าหรบมรดกกองใดไมมทายาท ทรพยนนยอมตกทอดสแผนดน

วตถประสงค

บทความวจยชนนมวตถประสงคทจะศกษาวเคราะหถงสทธการเขาท�าประโยชนทดนในเขตปฏรปทดน

(ส.ป.ก. 4-01) สามประเดน ดงน

1. การตกทอดทางมรดกสทธการเขาท�าประโยชนทดนในเขตปฏรปทดน (ส.ป.ก. 4-01) เปนมรดกหรอ

ไม มผลทางกฎหมายอยางไร

2. ทดนในเขตปฏรปทดน ทยงไมมการออกหนงสออนญาตใหเขาท�าประโยชนทดนในเขตปฏรปทดน

(ส.ป.ก. 4-01) สามารถตกทอดทางมรดกไดหรอไม อยางไร

3. ภายหลงจากทไดออกหนงสออนญาตใหเขาท�าประโยชนทดนในเขตปฏรปทดน (ส.ป.ก. 4-01) ไป

แลว หากเกษตรกรผไดรบอนญาตไดกระท�าการบางประการกอนถงแกความตาย จะสงผลตอการรบมรดกสทธ

หรอไม อยางไร



นยามศพท

1. การปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม ความหมายวา การปรบปรง เปลยนแปลงโครงสรางทางการเกษตร

ทไมถกตองหรอไมด อยางไรกตาม การปฏรปการเกษตรมความหมายครอบคลมไปถงสงตาง ๆ ดงนดวย ไดแก

การปฏรปการถอครองทดน การปฏรปการผลต การปฏรปการบรการสนบสนน การปฏรปการถอครองทดนม

วตถประสงคเพอใหเกษตรกรทมปญหาเรองการขาดแคลน หรอไมมทท�ากนเปนของตนเองไดมการถอครองทดน

เพอใหเกดความเหมาะสมและเออตอการท�าการเกษตร

2. การตกทอดทางมรดก หมายความวา การจดทดนใหแกทายาทของเกษตรกรผไดรบอนญาตใหเขา

ท�าประโยชนในเขตปฏรปทดนทถงแกความตาย ซงเปนไปตามหลกเกณฑของกฎหมายวาดวยการปฏรปทดน

เพอเกษตรกรรม

3. เขตปฏรปทดน หมายความวา เขตทดนทไดมพระราชกฤษฎกาก�าหนดเปนเขตปฏรปทดนเพอ

เกษตรกรรม

ขอบเขตของการวจย

งานวจยนจ�ากดขอบเขตการศกษาเฉพาะในเรองการตกทอดทางมรดกของสทธในทดน ส.ป.ก. และ

ในกรณทเปนการจดทดนเพอเกษตรกรรมเทานน ไมรวมไปถงการจดทดนเพอกจการอนในเขตปฏรปทดน

โดยมงศกษาถงลกษณะของการตกทอดทางมรดกโดยการเปรยบเทยบขอเหมอนขอแตกตางกบการตกทอด

ทางมรดกตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย ตลอดจนผลทางกฎหมายและลกษณะของขอพพาทและ

แนวค�าพพากษาของศาล

วธด�าเนนการวจย

ศกษาโดยการวจยทางเอกสาร (Documentary Research) เปนหลก ทงจากตวบทกฎหมายทเกยวของ

วรรณกรรมทางกฎหมายทงทเปนหนงสอต�ารา บทความ ทเกยวของกบกฎหมายวาดวยการปฏรปทดน ตลอดจน

เอกสารอนและค�าวนจฉยหรอค�าพพากษาของศาล

ผลการวจย

จากการวจย พบวา สทธทเกษตรกรไดรบประเภทหนงสออนญาตใหเขาท�าประโยชนในเขตปฏรปทดน

เพอเกษตรกรรม (ส.ป.ก. 4-01) ไมใชมรดกทจะตกแกทายาทโดยธรรมตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย

หากแตเปนสทธเฉพาะตวและสนสดลงทนท เมอเกษตรกรผไดรบอนญาตใหเขาท�าประโยชนถงแกความตาย

กรณทดนในเขตด�าเนนการปฏรปทดนทยงไมมการออกหนงสออนญาตใหเขาท�าประโยชนในเขตปฏรป

ทดน (ส.ป.ก. 4-01) ยอมมสทธครอบครองเกดขนได เมอผครอบครองทดนดงกลาวถงแกความตาย สทธ

ครอบครองนนยอมไมอาจตกทอดไปยงทายาทของเจามรดกเนองจากการครอบครองทดนทบคคลใดบคคลหนง



ไดไปซงสทธครอบครองแลว มสาระส�าคญในประการทวา โดยเจตนาจะยดถอเพอตน และเมอผครอบครองเดม

ถงแกความตาย เจตนาทจะยดถอเพอตนของผตายยอมระงบและสนสดลงไปดวย การททายาทของผตายจะม

สทธครอบครองในทดนของผตายได กดวยเจตนายดถอทดนนนเพอตนเองดวยตวของทายาทเองเทานน มใช

สทธทตกทอดมาทางมรดก

หากผไดรบอนญาตใหเขาท�าประโยชนทดนในเขตปฏรปทดนไดกระท�าการใด อนเปนการตองหามตาม

ระเบยบคณะกรรมการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรมวาดวยการใหเกษตรกรและสถาบนเกษตรกรผไดรบทดน

จากการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรมปฏบตเกยวกบการเขาท�าประโยชนในทดน พ.ศ. 2535 และไดด�าเนนการให

เกษตรกรผไดรบอนญาตใหเขาท�าประโยชนในทดน สนสทธการเขาท�าประโยชนหรอยกเลกเพกถอนสทธ

การเขาท�าประโยชน อนเนองมาจากเหตทไดจดทดนไปโดยเกษตรกรขาดคณสมบตมาแตแรกเสรจสนไปแลว กอนท

ผไดรบอนญาตจะถงแกความตาย ทายาทของเกษตรกรผถงแกความตายยอมไมมสทธทจะขอรบการจดทดนได

แตหากการกระท�าดงกลาวจะเปนการตองหามตามระเบยบฯ ดงกลาว แตเมอยงไมมการด�าเนนการใหเกษตรกร

ผไดรบอนญาตนนสนสทธการเขาท�าประโยชน หรอยกเลกเพกถอนสทธการเขาท�าประโยชนทไดจดใหไปโดย

ผดพลาด เกษตรกรผไดรบอนญาตใหเขาท�าประโยชนทดนในเขตปฏรปทดนไดถงแกความตายเสยกอน กไม

ตองหามททายาทจะขอรบการจดทดน เวนแตจะเปนการสนสทธในบางกรณทอาจมผลท�าใหสนสทธทนททเกด

เหตการณดงกลาว ซงไดแก การสละสทธ กรณเชนนยอมไมอาจน�าทดนแปลงดงกลาวมาจดใหแกทายาทตอได

แตจะตองน�าทดนแปลงดงกลาวไปด�าเนนการตามระเบยบคณะกรรมการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรมวาดวย

หลกเกณฑ วธการ และเงอนไขในการคดเลอกเกษตรกร ซงจะมสทธไดรบทดนจากการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม

พ.ศ. 2535 ตอไป

ประโยชนทไดรบ

1. ใชเปนเอกสารทางวชาการเพอสรางใหเกดความรความเขาใจถงการตกทอดทางมรดกตามกฎหมาย

วาดวยการปฏรปทดน

2. ท�าใหทราบและสรางความเขาใจถงปญหาทเกยวกบการตกทอดทางมรดก ตามประมวลกฎหมาย

แพงและพาณชยและกฎหมายวาดวยการปฏรปทดน ตลอดจนเสนอแนะแนวทางการแกไข

3. ท�าใหเจาหนาทหรอผทเกยวของสามารถน�าไปปรบใชตลอดจนการตความกฎหมายทเกยวกบ

การตกทอดทางมรดก “สทธการเขาท�าประโยชน” ทดนในเขตปฏรปทดน ส.ป.ก. 4-01 ไดอยางถกตอง

สรปและอภปรายผล

สรป

กระบวนการด�าเนนการปฏรปทดนใหไดสทธการเขาท�าประโยชนการจดทดนเพอใชประกอบเกษตรกรรม

นน หมายถง การจดทดนเพอการท�านา ท�าไร ท�าสวน การเลยงสตว ตลอดจนกจการอน ๆ ตามทรฐมนตร



วาการกระทรวงเกษตรและสหกรณก�าหนดไวตามมาตรา 30 แหงพระราชบญญตการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม

พ.ศ. 2518 แกไขเพมเตม (ฉบบท 2) พ.ศ. 2519 และ (ฉบบท 3) พ.ศ. 2532 ไดแบงลกษณะของการประกอบ

เกษตรกรรมออกเปนสองกลม ไดแก การประกอบเกษตรกรรมเลยงสตวใหญและการประกอบเกษตรกรรม

อยางอนนอกจากการเลยงสตว โดยการจดทดนเพอประกอบเกษตรกรรมนน ส�านกงานการปฏรปทดนเพอ

เกษตรกรรม (ส.ป.ก.) มอ�านาจจดใหแกเกษตรกรและสถาบนเกษตรกรโดยเกษตรกรจะตองมคณสมบตเปน

ผทประกอบเกษตรกรรมเปนหลก โดยพจารณาจากการใชเวลาสวนใหญในรอบปประกอบอาชพเกษตรกรรมใน

ทองถนนน ๆ เปนหลก หรอเปนผทประสงคจะประกอบเกษตรกรรมเปนหลก ซงไดแก บคคลผยากจน ผจบการ

ศกษาทางเกษตรกรรม ผเปนบตรของเกษตรกร โดยบคคลดงกลาวจะตองไมมทดนเพอประกอบเกษตรกรรมเปน

ของตนเอง หรอมทดนแตเพยงเลกนอยไมพอเพยงตอการเลยงชพ โดยการจดทดนเพอใชประกอบเกษตรกรรม

ใหแกเกษตรกรดงกลาวน กฎหมายไดจ�ากดขนาดการถอครองทดนโดยแบงออกเปน 3 กรณ ไดแก (1) การจด

ทดนเพอประกอบเกษตรกรรมอยางอนนอกจากการเลยงสตวใหญจดใหครอบครวละไมเกน 50 ไร และ

(2) การจดทดนเพอประกอบเกษตรกรรมเลยงสตวใหญจดใหครอบครวละไมเกน 100 ไร โดยการจดทดนทงสอง

กรณดงกลาวยงหมายความรวมถงการจดทดนใหแกบคคลในครอบครวเดยวกน ซงไดแก คสมรสของเกษตรกร

และผสบสนดานของเกษตรกรทยงไมบรรลนตภาวะดวย (3) การจดทดนใหแกสถาบนเกษตรกร เชน สหกรณ

การเกษตร สามารถจดใหไดตามจ�านวนทคณะกรรมการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรมเหนสมควร โดยสทธทจะได

รบจากการปฏรปทดนได ไดแก สทธการเขาท�าประโยชน (ส.ป.ก. 4-01) สทธการเชา สทธเชาซอ โดยบทความ

นมงทจะศกษาวเคราะหเฉพาะกรณ สทธการเขาท�าประโยชนในทดนเขตปฏรปทดน (ส.ป.ก. 4-01) เทานน

โดยมกระบวนการการคดเลอกเกษตรกรใหเขาท�าประโยชนในเขตปฏรปทดน ดงน

1. ประกาศใหเกษตรกรยนค�ารองขอเขาท�าประโยชนในเขตปฏรปทดนตามทคณะกรรมการปฏรปทดน

จงหวด (คปจ.) ไดเหนชอบใหด�าเนนการปฏรปทดนใหเกษตรกรอยอาศยหรอเขาท�าประโยชนตามโครงการปฏรป

ทดน และตดประกาศใหเกษตรกรในทองทมายนค�ารองตอพนกงานเจาหนาทตามแบบท ส.ป.ก. ก�าหนดไวภายใน

ก�าหนดเวลาซงตองไมนอยกวา 15 วน ทงน หากมเหตผลอนสมควร คณะกรรมการปฏรปทดนจงหวดอาจประกาศ

ขยายเวลาไดตามความจ�าเปน แตเมอรวมระยะเวลาทงหมดแลวตองไมเกน 90 วน ซงประกาศดงกลาวจะตอง

ระบรายละเอยดซงประกอบดวยคณสมบตของเกษตรกรทมสทธยนค�ารอง และเงอนไขของผทเคยไดรบการจด

ทดนจาก ส.ป.ก. หรอหนวยงานอนของรฐมาแลวแตขาดสทธเพราะไมปฏบตตอกฎหมายและระเบยบทมผลใช

บงคบอย โดยตดประกาศหนาศาลากลางจงหวด ส�านกงานการปฏรปทดนจงหวด ทวาการอ�าเภอหรอกงอ�าเภอ

ทท�าการก�านนทองท และชมชนในทองทหรอจะประกาศทางสอมวลชนอนใดกได ตามขอ 5 ขอ 6 ของระเบยบ

คณะกรรมการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรมวาดวย หลกเกณฑ วธการ และเงอนไขในการคดเลอกเกษตรกร

ซงจะมสทธไดรบทดนจากการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม พ.ศ. 2535

2. การพจารณาคดเลอกเกษตรกรจะตองด�าเนนการโดยใหปฏรปทดนจงหวดตรวจสอบขอเทจจรงของ

เกษตรกรผยนค�ารองวาไมมทดนเพอประกอบเกษตรกรรมเปนของตนเองหรอของคสมรส หรอผสบสนดานท

ยงไมบรรลนตภาวะ หรอมทดนเลกนอยไมเพยงพอตอการเลยงชพ สวนการไดรบอนญาตใหเขาอยอาศยและ



ประกอบเกษตรกรรมในเขตปาสงวนแหงชาต หากมจะตองท�าเปนหนงสอยนยอมสละสทธเมอไดรบการคดเลอก

จาก ส.ป.ก. ตามขอ 10 ของระเบยบเดยวกน

3. ตามขอ 8 และขอ 12 ของระเบยบดงกลาวก�าหนดใหคณะกรรมการปฏรปทดนจงหวด (คปจ.) เปน

ผด�าเนนการคดเลอกและจดเกษตรกรเขาท�ากนในทดนตามแปลงทก�าหนด โดยผานการพจารณากลนกรองจาก

คณะอนกรรมการปฏรปทดนอ�าเภอ (คปอ.) แลว โดยการพจารณาดงกลาวมการจดล�าดบเกษตรกรทอยในหลก

เกณฑอยางใดอยางหนง ดงน

3.1 เปนเกษตรกรผถอครองทดนของรฐหรอเกษตรกรผเชาทดนและเปนผท�ากนในทดนนน

3.2 เปนเกษตรกรทขนทะเบยนขอเขาท�ากนจากการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม

3.3 เปนเกษตรกรอนตามทคณะกรรมการปฏรปทดนจงหวดก�าหนด

4. เมอพจารณาคดเลอกผทไดรบอนญาตใหเขาท�าประโยชนในเขตปฏรปแลว คปจ. จะประกาศผล

การคดเลอกซงในประกาศดงกลาว จะตองประกอบดวยแผนผงการจดแบงทดน ซง คปจ. ไดเหนชอบแลว (ถาม)

พรอมบญชรายชอเกษตรกรผไดรบการคดเลอกและไดรบทดนท�ากนโดยตดประกาศไว ณ ศาลากลางจงหวด

ส�านกงานการปฏรปทดนจงหวด ทวาการอ�าเภอ หรอกงอ�าเภอ ทท�าการก�านนทองท และทชมชนในทองทแหงละ

หนงฉบบ และเมอครบระยะเวลาประกาศผลการคดเลอกแลวไมปรากฏวามผใดคดคานผลการพจารณาคดเลอก

เกษตรกรใหเขาท�าประโยชนในเขตปฏรปทดน กใหปฏรปทดนออกหนงสออนญาตใหเขาท�าประโยชน (ส.ป.ก.

4-01) ใหแกเกษตรกรตอไป ตามขอ 11 ของระเบยบเดยวกน

ดงนน จงเหนไดวาสทธทเกษตรกรไดรบประเภทหนงสออนญาตใหเขาท�าประโยชนทดนในเขตปฏรป

ทดนเพอเกษตรกรรม (ส.ป.ก. 4-01) นนไมใชมรดกทจะตกแกทายาทโดยธรรมตามประมวลกฎหมายแพงและ

พาณชย หากแตเปนสทธเฉพาะตวและสนสดลงทนท เมอเกษตรกรผไดรบอนญาตใหเขาท�าประโยชนถงแก

ความตาย ดงนน ถอยค�าตามความทปรากฏในมาตรา 39 แหงพระราชบญญตการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม

(2518) ทวา “การตกทอดทางมรดกแกทายาทโดยธรรม” (น.14) และการทคณะกรรมการปฏรปทดนเพอ

เกษตรกรรม (คปก.) ไดมมตในการประชมครงท 7/2544 เมอวนท 8 พฤศจกายน 2544 ก�าหนดหลกเกณฑใน

การพจารณาการโอน และการตกทอดทางมรดกสทธการเขาท�าประโยชน จงเปนแตเพยงการก�าหนดหลกเกณฑ

และวธการในการจดทดนใหแกเกษตรกรเขาท�าประโยชน ในกรณทเกษตรกรผไดรบสทธการเขาท�าประโยชนทดน

ในเขตปฏรปทดนถงแกความตาย เพอใหเกดความเปนธรรมแกบคคลในครอบครวของเกษตรกรผถงแก

ความตายซงไดรวมพฒนาและเขาท�าประโยชนในทดน เพอใหเปนไปตามวตถประสงคของพระราชบญญต

การปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม พ.ศ. 2518 เทานน มใชการรบมรดกในทดนแตอยางใด

สวนทดนทอยในเขตปฏรปทดน ทยงไมมการออกหนงสออนญาตใหเขาท�าประโยชนทดนในเขตปฏรป

ทดน (ส.ป.ก. 4-01) จะสามารถตกทอดทางมรดกไดหรอไม อยางไร เมอพจารณาจากมาตรา 27 แหงพระราช

บญญตการปฏรปทดน พ.ศ. 2518 ก�าหนดวา เมอไดมพระราชกฤษฎกาก�าหนดเขตปฏรปทดนใชบงคบในทองท

ใดแลว ใหพนกงานเจาหนาทเขาไปท�าการส�ารวจรงวดโดยตองแจงใหเจาของหรอผครอบครองทดนทราบเสยกอน



หรอท�าเครองหมายขอบเขตสรางหมดหลกฐานลงในทดนแปลงนน ตลอดจนกระท�าการอนจ�าเปนแกสงกดขวาง

ในการส�ารวจรงวดได โดยก�าหนดใหเจาของทดน หรอผครอบครอง ตลอดจนผทเกยวของอ�านวยความสะดวก

ตามสมควร ซงเปนการบญญตถงผครอบครองไวอยางชดเจน และเมอพจารณาถงองคประกอบของสทธ

ครอบครองอนเปนสทธทเกดขนตามขอเทจจรงแลว กลาวคอ บคคลใดยดถอทรพยสนโดยเจตนายดถอเพอตน

ยอมไดไปซงสทธครอบครอง ดงนน ทดนในเขตด�าเนนการปฏรปทดนทยงไมมการออกหนงสออนญาตให

เขาท�าประโยชนในเขตปฏรปทดน (ส.ป.ก. 4-01) ยอมมสทธครอบครองเกดขนได เมอผครอบครองทดน

ดงกลาวถงแกความตาย สทธครอบครองนนยอมไมอาจตกทอดไปยงทายาทของเจามรดกได เนองจาก

การครอบครองทดนทบคคลใดบคคลหนงไดไปซงสทธครอบครองแลว มสาระส�าคญในประการทวา โดยเจตนาจะ

ยดถอเพอตน ดงนน เมอผครอบครองเดมถงแกความตาย เจตนาทจะยดถอเพอตนของผตายยอมระงบและ

สนสดลงไปดวย การททายาทของผตายจะมสทธครอบครองในทดนของผตายได กดวยเจตนายดถอทดนนนเพอ

ตนเองดวยตวของทายาทเองเทานน หาใชสทธทตกทอดมาทางมรดกไม จงอาจกลาวไดวาสทธครอบครองทดน

ในเขตด�าเนนการปฏรปทดน ทยงไมมการออกหนงสออนญาตใหเขาท�าประโยชนในเขตปฏรปทดน จงไมอาจ

ตกทอดทางมรดกแกทายาทได

ประการสดทาย การกระท�าการบางประการของผไดรบอนญาตใหเขาท�าประโยชนทดนในเขตปฏรป

ทดนกอนถงแกความตาย จะสงผลตอการจดทดนใหแกทายาทของเกษตรกรผถงแกความตายหรอไม กรณผได

รบอนญาตใหเขาท�าประโยชนในทดนในเขตปฏรปทดนไดกระท�าการใด อนจะสงผลตอการจดทดนใหแกทายาท

ของผไดรบอนญาตนน จะตองพจารณาวาการกระท�าดงกลาวเปนการกระท�าทขดตอระเบยบคณะกรรมการ

ปฏรปทดนเพอเกษตรกรรมวาดวยการใหเกษตรกรและสถาบนเกษตรกรผไดรบทดน จากการปฏรปทดนเพอ

เกษตรกรรมปฏบตเกยวกบการเขาท�าประโยชนในทดน พ.ศ. 2535 หรอไม หากการกระท�านนเปนการตองหาม

ตามระเบยบดงกลาว และไดด�าเนนการใหเกษตรกรผไดรบอนญาตใหเขาท�าประโยชนในทดน สนสทธการเขา

ท�าประโยชนหรอยกเลกเพกถอนสทธการเขาท�าประโยชน อนเนองมาจากเหตทไดจดทดนไปโดยเกษตรกรขาด

คณสมบตมาแตแรกเสรจสนไปแลว กอนทผไดรบอนญาตจะถงแกความตายเชนน ทายาทของเกษตรกรผถงแก

ความตายยอมไมมสทธทจะขอรบการจดทดนได และแมวาการกระท�าดงกลาวจะเปนการตองหามตามระเบยบ

ดงกลาว แตเมอยงไมมการด�าเนนการใหเกษตรกรผไดรบอนญาตนนสนสทธการเขาท�าประโยชน หรอยกเลกเพก

ถอนสทธการเขาท�าประโยชนทไดจดใหไปโดยผดพลาด หากเกษตรกรดงกลาวไดถงแกความตายเสยกอน กรณ

เชนนยอมไมตองหามททายาทจะขอรบการจดทดน เวนแตจะเปนการสนสทธในบางกรณทอาจมผลท�าใหสนสทธ

ทนททเกดเหตการณดงกลาว ไดแก การสละสทธ ยอมมผลท�าใหสทธการเขาท�าประโยชนในทดนสนสดลงทนท

ทเกดการสละสทธขน แมวาภายหลงเกษตรกรจะไดถงแกความตาย กรณเชนนยอมไมอาจน�าทดนแปลงดงกลาว

มาจดใหแกทายาทตอได แตจะตองน�าทดนแปลงดงกลาวไปด�าเนนการตามระเบยบคณะกรรมการปฏรปทดน

เพอเกษตรกรรมวาดวยหลกเกณฑ วธการ และเงอนไขในการคดเลอกเกษตรกร ซงจะมสทธไดรบทดนจาก

การปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม พ.ศ. 2535 ตอไป สวนทายาทของผไดรบการจดทดน หากประสงคทจะขอรบการจด

ทดนจะตองเปนผมคณสมบตเปนเกษตรกรและคณสมบตประการอน ๆ ตามทกฎหมายก�าหนดไวในระเบยบ



คณะกรรมการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรมวาดวย หลกเกณฑ วธการ และเงอนไขในการคดเลอกเกษตรกร

จงจะมสทธไดรบจากการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม พ.ศ. 2535

อภปรายผล

จากการวจยเรอง การตกทอดทางมรดก “สทธการเขาท�าประโยชน” ทดนในเขตปฏรปทดน ส.ป.ก. 4-01

สามารถอภปรายผลการวจยโดยมรายละเอยด ดงตอไปน

1. สทธในการเขาท�าประโยชนทดนในเขตปฏรปทดน (ส.ป.ก. 4-01) เปนมรดกหรอไม มผลทาง

กฎหมายอยางไร

เมอพจารณาสทธของบคคลซงไดรบอนญาตใหเขาท�าประโยชนทดนในเขตปฏรปทดน (ส.ป.ก. 4-01)

แลวนนจะเหนไดวา ผทมความประสงคจะไดสทธการเขาท�าประโยชนในเขตปฏรปทดนจะตองมคณสมบต และ

จะตองปฏบตตามหลกเกณฑทกฎหมายวาดวยการปฏรปทดนก�าหนดไว โดยจะมกระบวนการพจารณาใหสทธ

เขาท�าประโยชนในทดนใหแกเกษตรกรเปนราย ๆ ไป สทธการเขาท�าประโยชนดงกลาว จงเปนสทธเฉพาะตวและ

สนสดลงทนทเมอเกษตรกรรายนนถงแกความตาย สทธดงกลาวจงไมใชกองมรดกของผตายตามมาตรา 1600 แหง

ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย ทจะตกแกทายาทโดยธรรมเมอเจามรดกถงแกความตาย ตามมาตรา 1629

แหงประมวลกฎหมายแพงและพาณชย ดงนน เมอสทธดงกลาวไมใชมรดก การทพระราชบญญตการปฏรปทดน

เพอเกษตรกรรม (2518) และทแกไขเพมเตม มาตรา 39 ทก�าหนดวา

ทดนทบคคลไดรบสทธโดยการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรมจะท�าการแบงแยกหรอโอนสทธทดน

นนไปยงผอนมได เวนแตเปนการตกทอดทางมรดกแกทายาทโดยธรรม หรอโอนไปยงสถาบน

เกษตรกรหรอ ส.ป.ก. เพอประโยชนในการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม ทงนเพอใหเปนไปตาม

หลกเกณฑ วธการและเงอนไขทก�าหนดในกฎกระทรวง (น.14)

จากบทบญญตดงกลาวเหนไดวาถอยค�าทวา “เวนแตเปนการตกทอดทางมรดกแกทายาทโดยธรรม”

หาไดมความหมายวา สทธการเขาท�าประโยชนในเขตปฏรปทดน (ส.ป.ก.4-01) เปนมรดกทจะตกไดแกทายาท

ตามมาตรา 1629 แหงประมวลกฎหมายแพงและพาณชย ซงสอดคลองกบแนวค�าพพากษาศาลปกครองสงสด

ทใหเหตผลวา “ผถกฟองคดท 1 (ส.ป.ก.) จงอาจน�าทดนท ช.เคยมสทธการเขาท�าประโยชนในทดนไปจดใหแก

เกษตรกรตามหลกเกณฑ วธการและเงอนไขทคณะกรรมการก�าหนดไวตามมาตรา 30 แหงพระราชบญญต

การปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม พ.ศ. 2518 แกไขเพมเตมโดยพระราชบญญตการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม

(ฉบบท 3) พ.ศ. 2532 ทบญญตใหอ�านาจส�านกงานการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม (ส.ป.ก.) ในการจดทดนหรอ

อสงหารมทรพยท ส.ป.ก. ไดมาแกเกษตรกรหรอสถาบนเกษตรกรเชา เชาซอ ซอหรอเขาท�าประโยชนตาม

หลกเกณฑ วธการและเงอนไขในการคดเลอกเกษตรกรซงจะมสทธไดรบทดนจากการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม

พ.ศ. 2535 และหลกเกณฑการโอน และการตกทอดทางมรดก สทธการเขาท�าประโยชนในทดนเขตปฏรปทดน

ตามมต ค.ป.ก. ในการประชมครงท 7/2544 เมอวนท 8 พฤศจกายน 2544 แมหลกเกณฑตามมต ค.ป.ก.



ดงกลาวจะใชถอยค�าวา

“การรบมรดกสทธ การเขาท�าประโยชนในทดนกตาม แตโดยทสทธเขาท�าประโยชนในทดนเขต

ปฏรปทดน มใชกองมรดกของผตายทจะตกทอดแกทายาทโดยธรรมตามประมวลกฎหมายแพง

และพาณชย ดงทไดวนจฉยมาแลวขางตน หลกเกณฑตามมต คปก. ดงกลาวจงเปนเพยง

การก�าหนดหลกเกณฑในการจดทดนใหเกษตรกรเขาท�าประโยชน ในกรณทเกษตรกรผไดรบ

สทธการท�าประโยชนในเขตปฏรปทดนถงแกความตาย ทงนเพอใหเกดความเปนธรรมแกบคคล

ในครอบครวของเกษตรกรผถงแกความตายซงไดรวมพฒนา และเขาท�าประโยชนในทดนและ

เพอใหเปนไปตามวตถประสงคของพระราชบญญตปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม พ.ศ. 2518

ทตองการใหเกษตรกรแตละรายมทดนท�ากนอยางเพยงพอ” (ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด

ท อ.283-284/2554)

จากค�าพพากษาศาลปกครองสงสดฉบบดงกลาว จะเหนไดวาสทธการเขาท�าประโยชนทดนในเขตปฏรป

ทดน (ส.ป.ก.4-01) เปนสทธหนาทและความรบผดอนเพงเลงถงคณสมบตเฉพาะตวของเกษตรกรผไดรบอนญาต

ใหเขาท�าประโยชนในเขตปฏรปทดน จะโอนไปใหบคคลอน กระท�าการแทน หรอมอบหมายใหบคคลอนรบผดชอบ

แทนไมได ดงนน ตวบคคลทไดรบอนญาตจงเปนสาระส�าคญในการพจารณาเพอใหไดสทธดงกลาว เชน สทธตาม

สญญาเชา สทธในใบอนญาตพกพาอาวธปน สทธในใบอนญาตขบขรถยนต เปนตน จงอาจกลาวไดวาสทธ

การเขาท�าประโยชนทดนในเขตปฏรปทดน (ส.ป.ก. 4-01) เปนสทธเฉพาะตวและสนสดลงทนทเมอผไดรบอนญาต

ใหเขาท�าประโยชนในทดนถงแกความตาย สวนการทกฎหมายก�าหนดหลกเกณฑและวธการใหน�าทดนนนมาจด

ใหแกทายาทของเกษตรกรผถงแกความตาย กเพอใหเกดความเปนธรรมแกบคคลในครอบครวของผตายซงได

รวมพฒนา และเขาท�าประโยชนในทดน และเพอใหเปนไปตามวตถประสงคของพระราชบญญตปฏรปทดนเพอ

เกษตรกรรมเทานน มใชการรบมรดกในทดนแตอยางใด

2. ทดนในเขตปฏรปทดนทยงไมมการออกหนงสออนญาตใหเขาท�าประโยชนทดนในเขตปฏรป

ทดน (ส.ป.ก. 4-01) สามารถตกทอดทางมรดกไดหรอไม

พจารณาแลววาทดนทอยในเขตปฏรปทดน เฉพาะทอยในเขตด�าเนนการปฏรปทดน ผครอบครองทดน

ทยงไมมการออกหนงสออนญาตใหเขาท�าประโยชนทดนในเขตปฏรปทดน หากมเจตนายดถอทดนนนเพอตน

ตามมาตรา 1367 แหงประมวลกฎหมายแพงและพาณชย ยอมมสทธครอบครองในทดนแปลงนน และเปน

ผครอบครองทดนตามความในมาตรา 27 แหงพระราชบญญตการปฏรปทดน พ.ศ. 2518 ซงในทางวชาการ

มความเหนออกเปนสองฝาย โดย ฝายแรกเหนวา ทดนในเขตด�าเนนการปฏรปทดนนนไมอาจมสทธครอบครองได

คงมไดแตเพยงสทธการเขาท�าประโยชน สทธการเชา สทธการเชาซอ หากมการยดถอทดน การยดถอดงกลาว

เรยกกนโดยใชชอวา “ผถอครอง” สวนความเหนฝายทสอง เหนวา ทดนในเขตด�าเนนการปฏรปทดนสามารถ

มสทธครอบครองได หากการครอบครองนนเปนไปตามมาตรา 1367 แหงประมวลกฎหมายแพงและพาณชย

“สทธครอบครองเปนสทธทด�ารงอยไดตางหากโดยล�าพง และไมขนอยกบสทธอน ซงในขณะเดยวกนสทธ



ครอบครองกแทรกอยในสทธอนได” (ธสทธ พนธฤทธ, 2561, น. 9) และเมอผครอบครองทดนดงกลาวไดเขาส

กระบวนการปฏรปทดนแลว นอกจากสทธครอบครองทผครอบครองมอยแตเดมแลว ยงมสทธอนตามทกฎหมาย

ก�าหนดใหอกดวย เชน สทธการเขาท�าประโยชนในเขตปฏรปทดน (ส.ป.ก. 4-01) สทธการเชา สทธการเชาซอ

ซงผเขยนเหนดวยกบความเหนของฝายทสอง เนองจากมาตรา 27 แหงพระราชบญญตการปฏรปทดน พ.ศ. 2518

กลาวถงผครอบครองทดนในเขตด�าเนนการปฏรปทดนไวอยางชดแจงวา เมอไดมพระราชกฤษฎกาก�าหนดเขต

ปฏรปทดนใชบงคบในทองทใดแลว ใหพนกงานเจาหนาทเขาไปท�าการส�ารวจรงวด โดยตองแจงใหเจาของหรอ

ผครอบครองทดนทราบเสยกอน หรอท�าเครองหมายขอบเขตสรางหมดหลกฐานลงในทดนแปลงนน ตลอดจน

กระท�าการอนจ�าเปนแกสงกดขวางในการส�ารวจรงวดได โดยก�าหนดใหเจาของทดนหรอผครอบครองตลอดจน

ผทเกยวของอ�านวยความสะดวกตามสมควร ซงเปนการบญญตถงผครอบครองไวอยางชดเจน และเมอพจารณา

ถงองคประกอบของสทธครอบครองอนเปนสทธทเกดขนตามขอเทจจรงตามมาตรา 1367 แหงประมวลกฎหมาย

แพงและพาณชย ดงน (1) บคคลใด (2) ยดถอ (3) ทรพยสน (4) โดยเจตนาจะยดถอเพอตน

เมอปรากฏขอเทจจรงครบองคประกอบดงกลาวแลว บคคลนนยอมไดไปซงสทธครอบครอง ดงนน

ทดนในเขตด�าเนนการปฏรปทดนทยงไมมการออกหนงสออนญาตใหเขาท�าประโยชนในเขตปฏรปทดน (ส.ป.ก.

4-01) ยอมมสทธครอบครองเกดขนได และเมอผครอบครองทดนดงกลาวถงแกความตาย สทธครอบครอง

ดงกลาวนน จงไมอาจตกทอดไปยงทายาทของเจามรดกได “เนองจากการครอบครองทดนทบคคลใดบคคลหนง

ไดไปซงสทธครอบครองแลว มสาระส�าคญในประการทวา “โดยเจตนาจะยดถอเพอตน” เมอผครอบครองเดม

ถงแกความตาย เจตนาทจะยดถอเพอตนของผตายยอมระงบและสนสดลงไปดวย การททายาทของผตายจะม

สทธครอบครองในทดนของผตายได กดวยเจตนายดถอทดนนนเพอตนเองดวยตวของทายาทเองเทานน” (ไพจตร

ปญญพนธ, 2546, น. 71-72) ไมใชสทธทตกทอดมาทางมรดกจงอาจกลาวไดวาสทธครอบครองในเขตด�าเนน

การปฏรปทดน ทยงไมมการออกหนงสออนญาตใหเขาท�าประโยชนในทดนในเขตปฏรปทดน (ส.ป.ก. 4-01)

ไมอาจมการตกทอดทางมรดกใหแกทายาทได

3. ภายหลงจากทไดออกหนงสออนญาตใหเขาท�าประโยชนทดนในเขตปฏรปทดนไปแลว หาก

เกษตรกรผไดรบอนญาตไดกระท�าการบางประการกอนถงแกความตาย จะสงผลตอการรบมรดกสทธหรอไม

การกระท�าใดบางทจะสงผลตอการจดทดนใหแกทายาทของผไดรบอนญาตนน จะตองพจารณาวา

การกระท�าดงกลาวเปนการกระท�าทขดตอระเบยบคณะกรรมการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรมวาดวยการให

เกษตรกรและสถาบนเกษตรกรผไดรบทดนจากการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรมปฏบตเกยวกบการเขาท�าประโยชน

ในทดน พ.ศ. 2535 หรอไม โดยแยกพจารณา ดงน

3.1 หากการกระท�านนเปนการตองหามตามระเบยบดงกลาว เชน การขายทดน การใหบคคลอน

เขาท�าประโยชนในทดน การใหบคคลอนเชาทดน การท�าสญญาจะซอจะขายทดนโดยสงมอบทดนใหบคคลอน

ครอบครองแลว การละทงทดน ฯลฯ ซง คณะกรรมการปฏรปทดนจงหวดไดด�าเนนการพจารณาสงใหเกษตรกร

ผไดรบอนญาตใหเขาท�าประโยชนในทดนสนสทธการเขาท�าประโยชนเสรจสนกระบวนการไปแลว กอนทผไดรบ



อนญาตจะถงแกความตาย เชนน ทายาทของเกษตรกรผถงแกความตายยอมไมมสทธทจะขอรบการจดทดนได

และกรณยงหมายความรวมถงกรณทเกษตรกรผไดรบการจดทดนไดขาดคณสมบตในการไดรบการจดทดนมา

แตแรกไดถงแกความตายดวย หากยงไมไดมการยกเลกหรอเพกถอนสทธทไมชอบดวยกฎหมายกอนในขณะท

เกษตรกรยงมชวตอย ถาตอมาเกษตรกรไดถงแกความตายไปกอน ทายาทของเกษตรกรผถงแกความตายนน

ยอมมสทธทจะขอรบการจดทดนตอไปได

3.2 ในทางกลบกนแมวาการกระท�านนจะเปนการตองหามตามระเบยบดงกลาว ตามขอ 3.1 แตเมอ

ยงไมมการด�าเนนการใหเกษตรกรผไดรบอนญาตสนสทธการเขาท�าประโยชน หรอยกเลกเพกถอนสทธการเขา

ท�าประโยชน หากเกษตรกรดงกลาวไดถงแกความตายเสยกอน กรณเชนนยอมไมตองหามททายาทจะขอรบ

การจดทดน เพราะสทธการเขาท�าประโยชนไดสนสดลงไปดวยเหตแหงความตายของเกษตรกรผไดรบอนญาตไป

กอนแลว

3.3 การสนสทธในบางกรณอาจมผลทนททเกดเหตการณดงกลาวขน ไดแก การสละสทธ ยอมมผล

ท�าใหสทธการเขาท�าประโยชนในทดนนนสนสดลงทนททมการสละสทธ และสทธการเขาท�าประโยชนทไดสนสด

ลงเพราะการสละสทธนน หากภายหลงเกษตรกรทสละสทธไดถงแกความตาย ยอมไมสามารถน�าทดนแปลง

ดงกลาวมาจดใหแกทายาทของเกษตรกรตอไปได เพราะมใชการสนสดสทธการเขาท�าประโยชนทไดสนสด

ลงดวยเหตแหงความตาย ดงนน ส.ป.ก.จะตองน�าทดนแปลงดงกลาวไปด�าเนนการตามระเบยบของคณะกรรมการ

ปฏรปทดนเพอเกษตรกรรมวาดวยหลกเกณฑ วธการ และเงอนไขในการคดเลอกเกษตรกรซงจะมสทธไดรบทดน

จากการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม พ.ศ. 2535 ตอไป

ซงในทกกรณนนทายาทของผไดรบการจดทดน ทประสงคจะขอรบการจดทดนตอจากเกษตรกรผถงแก

ความตายได จะตองเปนผมคณสมบตเปนเกษตรกรและคณสมบตประการอน ๆ ตามทกฎหมายก�าหนดไวเทานน

จงจะมสทธไดรบการจดทดน เชน มสญชาตไทย บรรลนตภาวะ หรอเปนหวหนาครอบครว มความประพฤตด

และซอสตยสจรต มรางกายสมบรณขยนขนแขงและสามารถประกอบเกษตรกรรมได ไมเปนคนวกลจรตหรอ

จตฟนเฟอนไมสมประกอบ ไมมทดนเพอประกอบเกษตรกรรมเปนของตนเอง หรอมแตไมเพยงพอแกการประกอบ

เกษตรกรรมเพอเลยงชพ และเปนผยนยอมปฏบตตามระเบยบ ขอบงคบ และเงอนไขทคณะกรรมการปฏรป

ทดนเพอเกษตรกรรมและคณะกรรมการปฏรปทดนจงหวดก�าหนด ตลอดจนจะตองไมมทดนเกนกวาจ�านวนท

กฎหมายก�าหนดประกอบดวย ทงนตามระเบยบคณะกรรมการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรมวาดวย หลกเกณฑ

วธการ และเงอนไขในการคดเลอกเกษตรกร ซงจะมสทธไดรบจากการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม พ.ศ. 2535

ขอเสนอแนะ

ผเขยนขอเสนอแนะใหมการแกไขบทบญญตของกฎหมายและใหมกฎหมาย ดงน

1. ใหยกเลกความในมาตรา 39 แหงพระราชบญญตการปฏรปทเพอเกษตรกรรม พ.ศ. 2518 และ

ใหใชความดงตอไปนแทน



“มาตรา 39 ทดนทบคคลไดรบสทธโดยการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรมสามารถโอนหรอแบงแยกไปยง

บคคลอนได ตลอดจนการจดทดนใหแกทายาทของเกษตรกรผถงแกความตาย ภายใตหลกเกณฑ วธการ และ

เงอนไขทก�าหนดในกฎกระทรวง

ทงนการจดทดนใหแกทายาทของเกษตรกรผถงแกความตายตามความในวรรคหนงมใชมรดกและ

มใหน�าความในกฎหมายวาดวยการรบมรดกตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชยมาใชบงคบ”

2. ใหยกเลกค�าวา “ตกทอดทางมรดกสทธ” ตามทปรากฏในมตคณะกรรมการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม

ครงท 7/2544 เมอวนท 8 พฤศจกายน 2544 และใหใชค�าวา “การจดทดนใหแกทายาทของเกษตรกรผถง

แกความตาย” แทน ทงสมควรปรบปรงมต คปก. ดงกลาวและหนงสอเวยนทเกยวของ โดยออกเปนกฎกระทรวง

ตามความในมาตรา 39 แหงพระราชบญญตการปฏรปทเพอเกษตรกรรม พ.ศ. 2518 ทไดเสนอใหแกไขเพอใช

บงคบตอไป

กตตกรรมประกาศ

งานวจยนไดรบทนสนบสนนการวจยจากมหาวทยาลยสยาม

บรรณานกรม

ค�าพพากษาศาลปกครองสงสดท อ.283-284/2554.

ธสทธ พนธฤทธ. (2561). ค�าอธบายประมวลกฎหมายแพงและพาณชย บรรพ 4 ทรพยสน. กรงเทพฯ: นตธรรม.

พระราชบญญตการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม พ.ศ. 2518. (2518, มนาคม). ราชกจจานเบกษา. เลม 92/ตอนท

54/ฉบบพเศษ หนา 10/5. สบคนเมอ 10 พฤศจกายน 2563, จาก http://web.krisdika.go.th/

lawHeadPDF.jsp?formatFile=pdf&hID=0

พระราชบญญตการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม (ฉบบท 2) พ.ศ. 2519. (2519, พฤศจกายน). ราชกจจานเบกษา.

เลม 93/ตอนท 144/ฉบบพเศษ หนา 47/17. สบคนเมอ 10 พฤศจกายน 2563, จาก http://web.

krisdika.go.th/lawHeadPDF.jsp?formatFile=pdf&hID=4

พระราชบญญตการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม (ฉบบท 3) พ.ศ. 2532. (2532, กนยายน). ราชกจจานเบกษา.

เลม 106/ตอนท 149/ฉบบพเศษ หนา 12/8. สบคนเมอ 10 พฤศจกายน 2563, จาก http://web.

krisdika.go.th/lawHeadPDF.jsp?formatFile=pdf&hID=2

ไพจตร ปญญพนธ. (2546). การสรางความเขาใจเกยวกบการฟองใหจดทะเบยนและลกษณะสทธครอบครอง.

กรงเทพฯ: วญญชน.

2564 i nheritance of “rights of utilization” in land

Documents