~ };{ 12.ULUSLARARASI

::ı:f~~~C8~3~~ . T E B L İ G L E R

Sempozyum. Tarihi : 6 - 7 - 8 Kasım 2015

Eyüp BelediyesiKültür Yayınları No: 81

Eyüp Belediyesi Kültür Yayınlan Adına Sahibi : Remzi Aydın

Proje Sorumlusu : Ahmet Turan Koçer

Yaym Yönetmeni : Davut Akgül

Editör : Hüseyin Karaca

Yayma Hazırlık : Ümit Aksoy, Cemil Nazlı, Abdülbaki Başer

Tasanm ve İç Düzen : N uhun Gemisi Reklam ve İletişim Hizmetleri

ISBN : 978-975-6087-13-8

Baskı : Mavi Ofset

Basım Yayın Tic. San. Ltd. Şti.

İkitelli O.S.B. Mahallesi Heskoop Sanayi Sitesi

Sinpaş İş Modern ݧ Merkezi Blok Kat: 1

No: 22/23 Başakşehir /İSTANBUL

Tel: (0212) 549 25 28 (pbx) Fax : {0212) 549 26 84 www.maviofset.com c-mail: maviofsct@maviofset.com

istanbul, 2016

EYÜP BELEDİYESİ

KÜLTÜR İŞLERi MÜDÜRLÜGÜ

444 3000

www.eyup.bel.tr

12. Uluslararası Eyüp Sultan Sernpozyuınu, Siycr Vakfı işbirliğiyle düzenlenmiştir.

IV.Otururri: Anadolu'ya Yönelik Fetih Hareketleri

EM EViLER DÖNEMiNDıE ANADOLU'YA YÖNELiK

. · ..

~ Seferlerin Yapıldığı Yerler + Seferlerin Komutanlan +

Seferlerde GerçekleJtirilen Faaliyetler + Ordulann Anadolu'da Kışlaması +

VAZ SEFERLERi

~ Anadolu'ya Sefer Geleneği +

Anadolu'ya Gönderilen Birliklerin + Genel Özellikleri

S eferlerin Hedefieri +

Prof. Dr. Adnan Demircan •.

1964 yılında dünyaya geldi.

1987'de Atatürk Üniversitesi tlahiyat

Fakültesi'nden mezun oldu. Aynı

/yıl Selçuk Üniversitesi SosyaJ Bilimler ' Enstitüsü'ndeİslam Tarihi ve Uygarlığı

Bilim Dalı'nda yüksek lisans eğitimi

ne b~ladı. 1989 yılında yüksek li-sansısını, 1994 yılında aynı enstitü-

de doktorasını bitirdi. Çalışmalanın

İslam Tarihi'nin ilk dönem siyasi tari-

hi, özellikle de muhalif gruplar üzerine

yoğunlaştıran DemircanhaJen, İstanbul

Üniversitesi llahiyat Fakültesi İslam

Tarihi ve Sanatlan Bölümü İslam Tarihi

Anabilim Dalı Öğretim üyesidir. Hz.

Peygamber Devrinde Münafiklar (1996),

Harid/ik Mezhebinin Doğuşu Bağlammda

Din-Siyaset n;şkisi (2000), Hz. Ali Dönemi ve Ehl-i Beyt (2008), Kızların

Gömülerek Ö/Jürülmesi ve Çok Kadınla

Evlilik (2008) eserlerinden bazılarıdır.

1· Ava, Casinı, Islam Biznm Rif-ki/eri, Klasik, 1m.nbul2003, s. 67.

182 EYÜP SULTAN SEMPOZYUMU XII

A •• e

EM EVILER DONEMINDE •• •

ANADOLU'YA VONELIK

•

• VAZ SEFERLERI

Prof. Dr. Adnan Demircan

Giriş

Emevtler döneminde önemli fetihler gerç-ekleştiril

diği bilinmektedir. Bu dönemde uzak diyariara ka-

dar gidilmesi, Raşid Halifeler döneminde başlatılan

fetih hareketinin bir devamı olarak değerlendirile

bilir. Nitekim daha Hz. Peygamber'in (sas) vefatının

üzerinden birkaç yıl geçmişkeıı, Bizans toprakları

nın önemli bir bölümü Müslümanların hakimiyeti

altına girmiştir. Eş zamanlı olarak Müslümanların

Sasani topraklannda gerçekleştirdikleri fetihler, bu

devleti yıkılına noktasına getirmişti. Bizans'ın elin-

deki Şam bölgesi, el-Cezlre, Mısu ve Ifrikıyyc'nin

önemu bir kısmı Raşid Halifeler döneminde ger-

çekleştirilen fetihler sırasında Müslümanların eline

geçmiştir. Hz. Osman döneminde Müslümanların

yavaş yavaş denizde varlık göstermeye başlama-

sı, Akdeniz' i dinde bulunduran Bizans devletinin

buradaki hakimiyetini de sarsmıştır. Nitekim Hz.

Osman'ın halifeliği döneminde Şam valisi Muaviye'nin ısranyla Kıbrıs ada-

sının fetbedilmesi nden sonra Akdeniz'deki önemli bazı adalar, Emevtler dö-

neminde fethedilrniş; Bizans, hem denizden hem de karadan sıkıştmlmıştır.

Muaviyc'nin, Hz. Ali halife olunca Hz. Osman'ın katillerinin cezalan-dırılması talebiyle itaati reddetmesinden sonra meydana gelen Sıff'ın Savaşı,

Bizans sının nı emniyet altına almayı gerekli hale getirmişti. Muaviye, kuzey-

den gelebilecek saldınlarla zor duruma düşmernek amacıyla Fanak (Phanakis)

er-Ruml'yi barış yapmak üzere İstanbul'a göndermiş ve üç yıllık bir antlaş

ma yapılmıştır. Buna göre Muaviye, Bizans imparatoru ll. Konstans'a gün-

lük 1000 altın, bir at ve köle ödemeyi kabul etmiştir. 1

Sonraki yıllarda Bizans ile Em eviler

arasındaki ilişkiler, genellikle çatışma

şeklinde devam etmiş; yaz sefederi(sfu-

fe) ve kış seferleri (şevat1) aradaki çatış

ma sürecinin devamlı olmasının göster-

geleri olarak varlığını devarn ettirıniştir.

Taraflar zaman zaman barış antlaşma

ları imzalamışlarsa da bunu kalıcı hale ge-

tiremeınişlerdir. Bunun en önemli sebep-

lerinden biri, barışın taraflardan birisinin

çıkarına uygun olduğunda taviz verile-

rek sağlanmasıdır. Kalıcı bir barış için iki

taraf da samimi bir irade ortaya koyama-

rruşrır. Ernevi-Bizans diplomatik ilişkile

rinde Erneviierin daha aktif, Bizans' m ise

rcaksiyoner olduğu, Bizans'm uzun va-

deli stratejiler belideyip ona göre hare-

ket etmek yerine genelHkle Müslümanlar

tarafından oluşturulan şartlar karşısında

bir tutum belirlemeye çalıştığı ifade edi-

lir.2 İslam diyarında karışıklıkların oldu-

ğu dönemlerde Bizans devletinin hareke-

te geçtiği bilinmektedir.

Yezid'in ölümünden sonra ortaya Çl-

kan karışıklık sırasında Bizans imparatoru

lV. Konstantinos, yaptığı antlaşmayı boz-

du. Bizans kuvvetleri Malaeya'ya saldıra

rak şehri tahrip ettiler ve Maraş'a saldırdı

lar. Bu dönemde halife olan Abdülmelik b.

Mervan, Bizans imparatoru'na elçi gön-

dererek Muaviye döneminde yapılan ant-

laşmadan çok daha ağır şartlar la andaşma

yapmak durumunda kalınıştır (65/685).3

Ancak yapılan antlaşmanın üzerinden çok

geçmeden Bizans kuvvetleri, İslam devle-

tinin içi işlerindeki karışıklıkları fırsat bi-

lerek saldırıya geçmiş ve Antakya kısa sü-

reli de olsa Bizans kuvvetleri tarafından

işgal edilmiştir:

Emeviler döneminde Anadolu, İslam

kuvvetlerinin sık sık görüldüğü ve et-

kin olduğu bir bölgedir. Ancak bu böl-

gedeki askeri faaliyetlerin hepsi, kalı

cı bir fetih gerçekleştirmek amacıyla

yapılmamıştır. Bunun çeşitli sebepleri

olduğu muhakkakcır.

Emeviler, kalıcı olarak fethetmeyi

düşünmedikleri Anadolu'ya yönelik yaz

seferleri düzenlemeyi ihmal etmemiş

ler; buraya gönderilen ordu, bazı yıllar

da Anadolu'da karargah kurarak burada

kışlanuşnr. Yaz seferleri içeride kavgala-

rın olmadığı dönemlerde gerçekleştiril

meye çalışılmıştır.

•.

Anadolu'ya Sefer Geleneği

Anadolu'ya yöneHk seferlerinin Hz.

Peygamber döneminde başlayan İslam' ı

tebliğ çalışmalarıyla ilişkisi olduğunu söy-

lemek yanLş olmaz. İslam dinin tebliğ fa-

aliyetleri bağlarnın da

elçi gönderilmesinden

beklenen sonucun elde

edilmemesi ve İslarru

tebliğin tehlike altın

da bulunması, daha-

sı Müslümanlara karşı

düşmanlarıyla işbirliği

yapılması, onlann da

bazı tedbirler almala-

rını gerektirmiştir.

Hz. Peygamber'in

vefatından sonra baş-

layan fetih hareketlerini bunun devarnı

olarak görmek gerekir. Akabinde Raşid

Halifeler döneminde Irak ve Suriye'de eş

zamanlı başlayan fetillierin ardından fet-

hedilen toprakların korunması ve teb-

liğ seferlerinin devarn etmesi bir ihti-

yaç olmuştur.

Bıneviler döneminde s uğur (uç]

bölgesinin korunması, ileri noktala-

ra seferler düzenlenmesini gerekli kıl

mıştır. Bu seferlerle suğur bölgeleri-

nin güvenliği sağlanmıştır.

/

Avcı, s. 69-70.

Daha önce Muaviye'nin ak-derriği oruz yıllık bir antlar nıada yıllık 3000 dinar, 50 sa-vaş esiri ve 50 Arap au öde-meyi t:ıahlıütederkeıı (Avcı, ı. 72). Abdülruelik'in kabul ettiği yeni aııtlaşmada yılhi: 365000 dinar, 365 sav"4 ~siri ve 365 iyi cins Anp atı .,.,rilmesi raahbüt e

Anadolu'ya Gönderilen Birliklerin Genel Özellikleri

Anadolu'ya gönderilen birlikler, farklı özel-

liidere sahipti. Bunu belirleyen en önemli

etkenlerden biri seferin am.acıydı. Örneğin

İstanbul'u fethetmek amacıyla gönderilen

ordu, buna uygun olarak kalabalık ve muha-

sara yapahilecek teçhizata sahip olurdu. Ancak

bunun dışmda yazın gönderilen ordulann ha-

reket kahiliyetinin yüksek olması için küçük

birlikler olarak düzenlenmesi tercih edilirdi.

Orduların büyük olması, hem bare4t im-

kinını azaltıyordu, bem de büyük masraflar

ve h.:ızırlıklar gerektiriyordu. Bu sebeple kü-

çük birliklerle hareket etmek daha makuldü.

Dönemin koşullan dikkate alındığında

yüzlerce, hatta binlerce km. yol alacak asker-

lerin, seçkin askerler olması gerekir.

S eferlerin Hedefleri

Seferlerde birçok hedef güdülebilmckte-

dir. Bunların birkaçını şöyle sıralayabiliriz:

1. İslam devletinin topraklarının güven-

liğini sağlamak gelir. Bu seferlerle düşma

na gözdağı verilerek İslam topraklarına sal-

dırması engellenırllş olıır.

184 EYÜP SULTAN SEMPOZYUMU XII

2. Seferler sayesinde muhtemel çatışma

ve saldırıları düşman topraklanna taşıma

da hedeflenmiştir. Böylece çanşma alanı

İslam toprakları değil, Bizans toprakları

haline getirilmiştir.

3. Seferlerin önemli hedefierinden biri,

düşmanı yıpratma ve etkisiz hale getirme-

dir. Bizans kuvvetleri yıpratıldığı gibi, hal-

kın Anadolu'da devlete güven du~ası da ı

zedelenmiş olmaktadır.

4. Bir başka sebep de düşmana misilleme-

de bulunmaktır. Dönemin koşullan içinde

mütekabiliyet ilkesi çerçevesinde Bizans ile

karşılıklı benzer saldırılar olm~tur.

5. Askerin muhtemel büyük saldırıla

ra karşı hazırlıklı olmalan sağlanmış olur.

6. Bazı müstahkeın kalderin kontrol al-

tında tutulması ya da düşmanın bu kale-

Jerde istihkaro yapmasırun engellenmesi.

7. Bizans halkı , idarecileri ve askerle-

ri üzerinde psikolojik baskı oluşturmak.

8. Nihai hedef olarak Bizans'ın baş

kenti olan Konstantirıiyye'nin ferhidir.

İslam dünyasında Osmarılılarda.n önce

İstanbul'un fethiyle ilgili gerçekçi dene-

bUecek girişimleri Emevıler zamanında

gerçekleştirilmiştir. Devletin kurucusu

Muaviye'nin bu hususta heves sahibi ol-

duğunu, ilk fetih teşebbüslerini onun ger-çekleştirdiğini biJjyoruz. İktidar dönemin-

de birkaç kez İstanbul' u fethetmeye teşeb

büs eden Muaviye'nin faaliyetlerinden son-

ra Süleyman b. Abdülmelik de -hazırlık

lan Vclld döneminde başlayan- seferi kar-

de§iMcsleme b. Abdülmelikkomutasında

gerçekleşti rmiştir. Bu seferdensonra uzun

yıllar etkili bir teşebbüs ortaya çıkmamış

tır. Abbasller döneminde Harun Reşid'in

veliaht iken gerçekleştirdiği sefer, döne-

min Bizans kraliçesiyle yaptığı antlaşma

ile sonuçlanmıştır. Bundan sonraki başan

h seferler Osmanlı döneminde gerçekleş

tirilmiş ve nihayet bu dönemde fetih mü-

yesser olmuşrur.

Seferlerin Yapıldığı Yerler

Yaz ve kı ş seferleri,

Anadolu'nun muhtelif

bölgelerine yapılrruştır.

Bu bağlamda, İslam dev-

letine komşu yakın yer-

ler hedeflenebildiği gibi

uzak yerlere de sefer dü-

zenleıniştir. Bu dönemde

Anadolu'da bugün mev-

cut olan şehirlerin önemli

bir lasmı mevcut olmak-

la birlikte birçoğu bugü-

nün büyükçe bir kasaba-

sı mcsabesindeydi. Esas

dikkat çekilebilecek bir

konu, Anadolu'nun muh telif yerlerine

dağılmış olan kalelerdi. Bir kısmı olduk-

ça müstahkem olan bu kaleler, Bizans'ın

diğer bölgelerine hakim olınak için kul-

landığı üs vazifesi görüyordu. Bu sebep-

le kalderin Bizans kuvvetleri tarafından

kullanılmasını engeliemek için bazı mü-

dahaleler düşünülmüştür.

Genellikle İstanbul'un fetbini amaçla-

yan büyük seferler hakkında çeşitli biJgi-lcr mevcut olmakla birlikte, küçük sefer-

lerio birçoğu hakkında tarih kitaplarında

ki mal u mat birkaç cümleyi geçmemekte-dir. Bunun sebebi ise, seferler sonunda or-

dulann sefer düzenlenen ya da fetbedilen

yerlere ycrleşmemeleridir.

Seferlerin Komutanları

Seferlerde askerler kadar ve hatta daha

fazla olmak üzere komutanlarm önem-

li görevleri vardı. Seferlerde güzergalun

belirlenmesi, düzenlenen seferlerin başa

rılı olabilmesi için önemliydi. Bu sebeple

yaz ve laş seferlerini düzenleyen komu-

tanlar, özellikle bölgeyi iyi bilen kişiler

arasından seçili.rdi.

Komutanlarm bir kısmı özellikle bu

bölge ile ilgili uzmanlaşmış komutanlar-

dan seçilirken, bir kısmı da aile bireyleri

arasından seçilmiştir. Bu seferler, aynı za-

manda aileden olan bazı gençler başta ol-

mak üzere genç askerler için eğitim alla m

görevi de görüyordu. Ümeyyeoğııllannın

askeri seferlere iştirak hususunda geri dur-

madığmı, aileden birçok kişinin bu seferle-

re iştirak ettiklerini görfuüz. Muaviye'nin

kendisinden sonra iktidara gelen oğlu

Yezid, İstanbul'un fethi seferine iştirak

/

EM EViLER DÖNEMiNDE ANADOLU'YA YÖNELiK YAZ SEFERLERI 185

ettiği gibi sonraki dönemlerde de hanedan-

dan birçok kişi bu seferlerde bulunmuş

tur. Mesleme b. Abdül~eli.k Anadolu,

İrrniniyye, Azerbaycan ve Hazar bölge-

si alanında uzmanlaşmış komutanlardan

biridir. Birçok seferi yönetmiş tecrübe-

li bir komutaodır. Askeri faaliyetlerini

kardeşi Süleyman b. Abdülmelik döne-

ıninde İstanbul fethiyle taçlandırmak is-

ternişse de bunu gerçekleşti rememiştir.

Dikkat çeken bir diğer husus da ha-

nedan mensubu olan birçok komutanın

kara seferlerinde görev alınalanna rağ-., men, donanma komutanlarının başka

kabildere mensup insanlar arasından

seçilmesidir. Bunun temel sebeplerin-

den biri ise, deniz yolculuğunun özel bir

ihtisas alanı olması ve bu yolculukların

taşıdığı riskin daha yüksek olmasıdı r.

Seferlerde Gerçekleştirilen Faaliyetler

Seferler sonucunda Anadolu tamamen

Müslümanların eline geçmemişse de

Bizans'ın bilirniyeti oldukça zayıflamış;

Müslümanlara yönelik asker! harekat

186 EYÜP SULTAN SEMPOZYUMU XII

gerçekleştirme kabiliyeti oldukça za-

rar görmüştür. Bu faaliyetler, sonraki

asırlarda Müslümanların bu bölgeleri

yurt edinmelerinin öncü adımları ola-

rak önemli etkiler bırakm1ştır.

İsta~bul'un fethinin gerçekleştirilebilir bir hedef olması da bu seferler

sayesinde mümkün olabilmiştir. Öyle

l;i Emev1 ordusu ve donanması, pirkaç

kez İstanbul önlerine kadar gelmiş; an-

cak fetbin gerçekleştirilmesi mümkün

olmamıştır. Böylece Bizans adeta yarı

madaya sıkıştırılmış; Anadolu'daki ha-

kimiyetini rahat bir şekilde gerçekleş

tirme imH.m bulamamıştır.

Orduların

Anadolu' da Kışlaması '

Anadolu'ya sefere giden ordular çoğu za-

man seferlerini yaz aylanyla sınır h tutmuş

la.rdır. Zira kışın iklimi sert olan bölge-

lerde kışlamak askerler açısından oldukça

zordu. Çadırlarda kışlamak kolay değildi.

Bölgede yerleşik konut edinmek de diğer

bir zorluktu. Söz konusu bu sorunu gider-

mek için, Müslümanlar tarafından fethe-

dilen bazı kaleler, askerlerin ilerleyen za-

manlarında konaklamak için kullanılmlştır.

Kışlama sebeplerinden biri, başlatı

lan bir asker! seferin ya da kuşatmanın

devam ettir.ilmesine ihtiyaç duyulması

dır. Bu durumda önceden gıda stoğu ya-

pıJ.ır, askerlerin kışın zor duruma düş

memeleri için önlem alınırdı. Bununla

bjrlikte işler yolunda gitmediği için as-

kerin maruz kaldığı sıkıntılan göz ardı

etmemek gerekir.

Orduların kışladığı Süleyman b.

Abdülmelik dönemindeki İstanbul ku-

şatması sırasında askerler kışı burada ge-

çirmiş, bu da birçok askerin hayarını kay-

betmesine sebep olmuştur.

Sonuç

Bu dönemde gerçekleştirilen yaz se-

fcrleri ile ilgili şu tespitlerde bulunmak

mümkündür:

1. İç güvenlik sorunu yaşanmadığı dö-

nemlerde seferler devam etmiştir. İçeride

kargaşa olduğu dönemlerde ise seferlere

ara verilmiştir. Seferlerin etkisi ve ba~an

sı da iç istikrara bağh olmuştur.

2. Seferler esas itibariyle yazın yap ılma

sına rağmen ordu zaman zaman Anadolu

topraklarında kışlıyordu. Ordunun kışın

kalması, ciddi bir yük ve risk taşıyordu. Bununla birükce askerlerin askeri faaüyet-

lerini devarn ettirebilmek için kışın bura-

da kalmayı tercih ettiği oluyordu.

3. Anadolu'ya gönderilen askerlerin böl-

geyi kalıcı olarak fethetmek yerine bölge-

de askeri failiyederini devam ettirip geri

dönmeleri dikkat çekicidir. DizansWarın

başkentilli fethetme düşüncesi Ömer

b. Abdülaziz dönemine kadar kuvvet-

Jj bir ideal olarak var olmasına rağmen

Anadolu'nun tamamen fethi, bu hedefin

bir parçası olarak görülmemiştir. Bunun

sebeplerinden birinin, Anadolu'nun o dö-

nemde elde tutulmasmın devlet açısından

verimli görülmemiş olması dUşüneesi ol-

duğu söylenebilir.

4. Gönderilen ordular, genellikle ha-

reket kabiliyeri yüksek küçük birük-

ler halinde yapılandınlmıştır. Büyük

ordular ise İstanbul'u fethetmek için

görevlendirilmiştir.

S. Orduların kalıcı bir fetih hedefleri

olmayıp fethettik.leri yerleri çoğu zaman

kısa süre soru:a terk ettikleri görülmekte-

dir. Bunun sebebi Arapların buraları yer-

lcşimc uygun yerler olarak görmemele-

ri ve ziraat alanlarının daha az yer kap-

laması olabildiği gibi, Bizans kuvvetle-

rinin karşı saldırılara geçmeleri de etki-

li olabilmiştir.

6. Komutanların önemli bir kısmı aile-

den seçilen kişilerdir ya da Emev1lere bağ

lı ailelerden seçilmişlerdir.

7. Hanedan mensuplarından bu bölge-

de askeri faaliyet alanında uzmanlaşmış

olanlar vardı.

8. Yaz seferleri Suriye ve suğur bölge-

lerinin güvenliğinin sağlanması açısından

önemli görülmüştür.

9. Yaz seferlerinde ınütekabiliyet esası

da gözetil miştir. Benzer seferler ~izans

kuvvetleri tarafından da yürütülmeKtedir.

10. Anadolu'nun muhtelif yerlerine ya-

pılmış çok sayıda kale etrafında şekillen

miş bir yerleşim vardı. Bu kaleler, ciddi

bir askeri potansiyelc sahiptir. Seferler

bJ.l potansiyelin tehlikeli bir hale gelme-

sini de engellemiştir.

11. Bütün bunların karşısında

Müslümaniann da zaman zaman uğra

dıklan saldınlar sebebiyle benzer mağ

duriyetleri olduğu muhakkaktır.

12. Sonuç olarak Anadolu'ya yönelik

seferler, Bizans'ın gücünü brrnış ve bu

anlamda daha sonraki dönemlerde yü-

rütülen kahcı seferlere ve fetihlere ze-

min oluşturmuştur.

/

EMEViLER DÖNEMiNDE ANADOLU'YA YÖNELiK YAZ SEFERLERi 187

• Kaynakça

Avcı, Casim, ls/tim Bizaııs n;şkikri, Klasik, İstanbul

2003.

Kaegi, Walter E., Bizaııs ve nk İsiilm Fetih/eri, (ç.

Hi eri

1 42 662-663 Bizans'a yönelik seferler düzenlenınesi

2 43 663-664 Bizans'a yönelik seferler düzenlenmesi

3 44 664 Müslümaniann Abdurrahman b. Halid b. Velid'in kamutasında Bizans'a.

yönelik seferler düzenlemesi ve Bizans topraklarında kışlamaları

4 46 666 MüslümanlannBizans topraklarına yönelik seferleri ve orada kışlamalan

5 47 667-668 Malik b. Hübeyre'nin Bizans topraklart,nda ve EbuAbdurrahman el-Kayn!'nin Antakya'da ordulanyla birlikte kışlamaları

6 48 668 Bizans'a yöncUk seferler düzenlenmesi, Ebu Abdurrahman el-Kaynl'nin Antakya'da kışlaması, Abdurrahman b. Kays el-Fezrnnin yaz seferine çıkması

7 49 669 Malik b. Hübeyre es-Sek:Uru'nin Anadolu'da kışlaması, Abdullah b. Kürz el~ Beceil' nin yaz seferine çıkması ,/

8 49 669 1 İstanbul'un karadan ve denizden kuşatılması

9 49 669 Muaviye' nin, oğlu Yezid'i İstanbul mulıasarasına göndermesi

10 50 669 Yezid b. Şecere er-Reha-v1ve Ukbe b. Nm'in deniz seferine çıkması

11 50 670 Büsrb. Ebi Ertat ve Süfyan b. Avf el-Ezdl'nin Bizans toprakla.rırı~a gaza yapmalan

12 50 670 Kapıdağ (Kyzikos) yanmadasının ele geçirilmesi

13 51 671 Pudale b. Ubeyd'in Bizans topraklannda kışlaması ve Büsr b. Ebi Brtat'ın yaz seferi düzenlemesi

14 52 672 Süfyan b. Avf el-Ezdi ya da Büsr b. Ebi Erde'ın askerleriyle Bizans

topraklarında kışlamaları

15 53 673 Rodos adasının fethi

16 53 673 Abdurrahman b. Ümı:ı;ı.ü'l-Hakem es-Sekafi'nin Bizans topraklarında kışlaması

17 54 674 Muha.rrımed b. Malik'in ordusuyla Bizans topraklarında kışlaması ve Ma'n b. Yezid es-Sülemi'nin yaz seferi düzenlemesi

18 54 674 Dört yıl devam eden (54-58/674-678} İstanbul kuşatması ve fetih seferlerinirı başlaması

19 55 675 Süfyan b. Avf el-Ezdi veya Amr b. el-Mulıriz'irı veyahut Malik b. Abdullah'ın Bizans topraklarında kışlaması

20 56 676 Cünade b. Ebi Ümeyye veya Abdurrahman b. Mes'ud'un Bizans

topraklarında kışlaması

1• Bu Üsteağırlıklı obrak Taberi'nin Tt1r1/r'i esas alınafaklıazırlarunışw.

/

EM EViLER DÖNEMiNDE ANADOLU'YA YÖNELiK YAZ SEFERLERI 189

Hi eri Miladi Hadise

21 56 676 Denizde Yez!d b. Şecere er-Rehavl, karada İyad b. el-Hms'in gazaya çıkması

22 57 677 Abdullah b. Kays'ın Bizans topraklarındakışlaması

23 58 677-678 Malik b. Abdullah el-Has'aı:nl'nin Bizans topriliarına gazaya çıkması

24 58 678 Cünade b. Ebi Ümeyye komutasındaki donanmanın İstanbul önlerine gelmesi, Malik b. Abdullah' ın karadan destek vermesine rağmen şehrin fethedilememesi

25 59 678-679 Amr b. Mürre el-Cüherunin Bizans topraklannda kışlaması

26 60 680 Cünade b. Ebi Ümeyye'nin Rodos'a girerek şehri yıktırması

27 73 692-693 Cezire valisi Muhammed b. Mervan'ın Bizans üzerine sefere çıkması

• 28 73 692 Muhammed b. Mcrvan' ın Bizans topraklarında yaz seferine çıkması

29 73 692-693 Osman b. Velld ile Bizanslılar arasıpda Ermeniyye'de meydana gelen savaşta Bizanslıların kalabalık ordularına rağmen yenilmeleri

30 75 695 Muhammed b. Merv"an'ın Bizans topraklarında yaz seferine çıkması, Ermeniyye'nio güney bölgeleri ile Maraş'ın tekrar Müslümanların eline geçmesi

31 80 699 Abdülmellk'in oğlu Veüd'i Bizans'a karşı sefere göndermesi

32 81 700 İki yıl önce Bizanslılarıo eline geçen Erzurum'un tekrar geri alınması

33 84 703 Halife Abdülı:nelik'in oğlu Abdullah'ın Biz.ans topraklanna gaza yapması ve Misis' i fethetnıesi

34 86 705 Mesleme b. Abdülmelik'in Bizans topraklarında gazayaçıkması

35 87 706 Mesleme b. Abdülmelik'in Bizans topraklanna gazaya çıkması

36 Cemaziyelahir 88 Mayıs707 Bizans topraklarından Tuvana kalesinin fetbedilmesi

37 88 707 Mesleme b. Abdülmelik'in Bizans topraklarında gazaya çıkması ve Kostantine, Gaza.le ve Ahrem kalelerinin fetbedilmesi

Mesleme b. Abdülmelik'in Bizans topraklannda gazaya çıkması ve bazı

38 89 708 kalelerio fethedilmesi; Abbas b. el-Velld'iıı el-Büdendfın taraflannda yaz seferine çıkması

39 90 709 Mesleme b. Abdiilmelik'in Bizans topraklannda gaza yaparak beş'kaleyifethetmesi, Abbas b. Velid'in Bizans topraklarında gaza yapması

40 90 709 . Bizanslılarıo donanma komutanı Hal.id b. Keysan'ı esir etmeleri ve Bizans imparatonınun onu Velid' e göndermesi

41 92 710-711 Mesleme b. Abdülı:nelik ve Ömer b. Velid'in Bizans topra)darıodagazaya çıkmaları, Mesleme'nin üç kaleyi fethetmesi

Abbas b. el-Velid' in Bizans topraklarında gazaya çıkması ve Samsat' ı fethetmesi;

42 93 711-712 Mervan b. Velld'in Bizans topraklannda gazaya çıkarak Haneere'ye kadar ulaşması; Mesleme b. Abdülmelik'iıı gazaya çıkarak Malatya tarafiannda Mase, Hısnü'l-badld [Deınirkale], Gaza.le ve Bereerne'yi fethetnıesi

190 EYÜP SULTAN SEMPOZYUMU XII

Hi eri Miladi Hadise

Abbas b. Velid'in Bizans topraklanna gazası ve bu yılda Antakya'yı fethi; 43 94 713 Alıdülaziz b. Vetld'in Gazale'ye ula§ıncaya kadar Bizans topraklannda gaza

yapması; Velld b. Hi.şam Burcü'l-ham.mam'a (Hamam burcu J kadar ulaşması

44 94 713 Antakya ve Tarsus'un tekrar ele geçirilmesi

Abbas b. Velld b. Abdülmelik'in Bizans torpaklarında gaza yapması ve 45 95 713-714 Tı1les, Merzübaneyn ve Hirakla kalelerini fethetm.esi, Abbas b. Velid'in

Kınnesrlıı' i fethetmesi

46 95 714 Amasya ve Ereğli' ni~ ele geçirilmesi •

47 96 715 Bişr b. Velid'in Bizarıs topraklanna kış seferine gitmesi

48 96 715 Mesleme b. Abdülmelik'in Bizans topraklanna yaz seferi düzenlemesi ve Avf Kalesi denen bir kaleyi fethetmesi

49 97 715-716 Süleyman'ın İstanbul' u kuşatmak üzere Mesleme b. Abdülmelik koroutasında b~/ordu hazırlaması

so 97 715-716 ' Bizans topraklarına yaz seferi düzenleyen Süleyman b. Abdültnelik'in oğlu Davud'un Mer'e [Kadın] Kalesini fethetmesi

sı 97 715-716 Ömer b. Hübeyre el-Fezari'nin deniz yoluyla Bizarıs topraklarına gazaya gitmesi ve orada kışlaması

S2 Muharrem98 Ağustos 716 Mesleme b . .t\bdülmelik'in İstarıbul kuşatması

53 98 716-717 Davud b. Süleymarı'ın Rum topraklarına gazaya çıkması ve Malatya yakınlarındaki Kadın Kalesi' ni fe thetmesi

54 98 716-717 Velid b. Hişam ve Amr b. Kays'ın Bizarıs topraklarında gaza yapmaları

ss 99 717 Süleyman b. Abdülmelik döneminde Mesleme b. Abdülmelik koroutasında başlayan İstanbul kuşatmasıııın kaldınlması

56 102 720-721 Ömer b. Hübeyre' nin Ermeniyye'de Bizanshlan hezimete uğrarması ve onlardarı birçok kişiyi öldürerek 700 kadar esir alması

57 103 721-722 Abbas b. Velld'in Bizarıs topraklarında gazaya çıkması ve Resle adındaki bir şehri fethetmesi

58 105 723 Said b. Abdülmelik'in Bizans topraklarında gazaya çıkması ve gönderdiği 1000 kişilik askeri birliğin öldürülmesi

59 106 725 Said b. Abdülmelik'in Bizans topraklarında yaz seferine çıkması

60 107 725-726 Muaviye b. Hişamın Bizans topraklarında yazın gazaya çıkması; Mesleme b. Abdülmelik'in karadan gaza yapması

61 108 726 Mesleme b. Abdülmelik'in Kayseri'yi fethetmesi

62 108 726 İbrahim b. Hi.şam' ın Bizans topraklannda gazaya çıkması ve bir kale fethetmesi

/

EMEViLER DÖNEMiNDE ANADOLU'YA YÖNELiK YAZ SEFERLERi 191

ı

Hi eri Hadise

63 109 727 Abdullah b. Ukbe b. Naf'i el-Fihrl'nıin deniz seferine çıkması, Muaviye b. Hişam'ın Bizans topraklannda gazaya çıkarak Tibe denen bir kaleyi fethetınesi

Hişam b. Abdülmeli.k'in oğlu Muaviye komutasındaki birliklerin Amasya'yı ele . 64 109 727 geçinnesi

65 110 728-729 Muaviye b. Hişamın Bizans topraklarında gazayaçıkması Samale'yi fethetınesi, Abdullah b. Ukbe el-Fihıi'nin yaz sefer!_ne çıkınası ..

1

Muaviye b. Hişamın Bizans topraklarının sağ cenahında, Said b. Hişam'ın sol 66 111 729-730 cenahında yaz seferine çıkmaları ve Said'in Kayseri'yekadar gitmesi, Abdullah b.

Ebi Meryem'in donanmanın başında gazaya çıkınası

67 112 730-731 Muaviye b. Hişam'ın Biz.ns topraklannda yaz seferine çıkması, Haqene'yi fet b etmesi ve Malatya' ya bağlı Ferendiyye'yi yakması

68 113 731 Battal Abdullah'la (Battal Gazi) birlil:te Bizannopraklarında gaza yapw Abdullah b. Buht'un hayatını kaybetmesi

69 114 732 Muaviye b. Hişam' ın Bizans topraklarının sol cenahın da, Süleyınan b. Hişam' ın ise sağ cenahın da gazaya çıkması ve Kayseri'ye kadar ulaşması

70 115 733 Muaviye b. Hişam' ın Bizans topraklanna gazaya çıkması

71 116 734 Muaviye b. Bişam' ın Bizans topraldarına yaz seferine çıkması

72 117 735 Bizans topraklarında Muaviye b. Hi.şam'ın sağ cenahta, Süleyman b. Hişamın sol-ceııahta Cezire taraflarında yaz seferlerine gazaya çıkmalan

73 118 736 Hişam b. Abdülroelik' in çocukları Muaviye ve Süleyınan' ın Bizans topraklannda gazaya çıkmalan

74 119 737 Velid b. Ka'ka el-Absl'nin Bizans topraklannda gazaya çıkınası

Süleyman b. Hişam'ın Bizans topraklannda yaz seferine çıkması ve Sendere'yi

75 120 738 fethetmesi, İshak b. Müslirn el-Ukayllnin gazaya çıkıp Tomanşah'ın kalelerini fetbederek bölgede tahribat yapması, Mervin b. Muhammed'in Hazar topraklarifia gazaya çıkınası

Mesleme b. Hişam b. Abdülroelik'in Bizans topraklannda gazaya çıkarak Metanur'i 76 121 739 fethetmesi, Mervin b. Muharnmed'·i:n Altın Tahtın Sahibinin memleketinde fetihler

yapması

Afyon yakınlarındaBizans imparatoru IIT. Leon ve oğlu Konstantinos'un ordusuyla 77 122 740 savaşan Müslümaniann ağır bir yeniilgiye uğrarnaları ve Bizans topraklarına yönelik

seferlerde gösterdiği k.ah.raınanlıklarla bilinen Abdullah el-Battal'ın öldürülmesi

78 124 742 Süleyman b. Hişam' ın Bizans topraklannda yaz seferine çıkınası ve Bizans krah Leon ile kaqılaşnıası, ganirnetler elde etmesi

79 125 743 Nurnan b. Yezid b. Abdülnıeli.k'in Bizans topraklanna yaz seferine çıkması

192 EYÜP SULTAN SEMPOZYUMU XII

Bizansa Yonelik Seferlerde Görev Alan Komutanlar•

1. Abbas b. Velid b. Abdülmelik

2. Abdullah b. Abdülmelik

3. Abdullah b. Ebi Meryem 4. Abdullah b. Kays

S. Abdullah b. Kürz ci-.Beccll

6. Abdullah b. Ukbe b. Nan d-Fihri 7. Abdurrahman b. Ha}jd b. Velld

8. Abdurrahman b. Kays el-Fezan

9. Abdurrahman b. Mes'ud

10. Abdurrahman b. Üırunü' l-Hakem

es-Sekan

11. Amr b. el-Muhriz

12. Amr b. Kays

13.Amr b. Mürre el-CüheıU

14. Battal Abdullah

lS.Bişr b. Velid

16. Büsr b. Eb! Ertat

17. Cünade b. Ebi Ümcyyc

18. Davud b. Süleyman b. Abdiilmelik

19. Ebu Abdurrahman el-Kaynl'

20. Fuda!e b. Ubeyd

21. Halid b. Keysan

22. İbrahim b. Hişam

23. İshak b. Müsüm el-Ukayli

24. İyad b. el-H3ris

2S.Malik b. Abdullah el-Has'amt.

26. Malik b. Hübeyre es-Sekı1ıU

27.Ma'n b. Yez1d es-Süleı:nl

28. Mervan b. Muhammed

29. Mervan b. Velid

,_30. Meslemc b. Abdülmelik

31. Mesleme b. Hişam b. Abdiilmelik

32. Muaviye b. Hişam b. Abdülmelik

33. Muhammed b. Malik

34. Muhammed b. Mervan

35. Nuınan b. Yezid b. Abdülmelik

36. Osman b. Velid

37. Ömer b. Hübeyre el-Fezm

38. Ömer b. Velid

39. Said b. Abdülmclik

40. Said b. Hişam

41. Süfyan b. Avf el-EzdJ

42. Süleyman b. Hişam b. Abdülmelik

43. ukbe b. Nan 44. Velid b. Abdülmelik

45. Velid b. Hişam

46. Velld b. Ka'ka el-Abs!

47. Yezid b. Muaviye

48. Yezl'd b. Şeccrc cr-Rehavi

/

' İsimleri koyu yazılanlar, Bınevi hanedanın~ meosuptur.

EM EViLER DÖNEMiNDE ANADOLU'YA YÖNELiK YAZ SEFERLERi 193