7/31/2019 22. kitap k.r

1/221

1

7/31/2019 22. kitap k.r

2/221

2

BZMKLERAnadolu Merkezli Dnya Tarihi

22. KTAP

1711 - 1755

Kmr Ve Demir

YazarlarEvin Esmen Ksakrek

Arda KsakrekBizimkiler adl kitaplarn tm aadaki sitelerde mevcuttur:

http://www.dunya-tarihi.com/

http://sites.google.com/site/ekitapdunyatarihi/

http:/sites.google.com/site/ekitdunyatarihidevam2/

http:/sites.google.com/site/ekitdunyatarihidevam3/

http://www.dunya-tarihi.com/http://www.dunya-tarihi.com/http://sites.google.com/site/ekitapdunyatarihi/http://sites.google.com/site/ekitapdunyatarihi/http://sites.google.com/site/ekitdunyatarihidevam2/http://sites.google.com/site/ekitdunyatarihidevam2/http://sites.google.com/site/ekitdunyatarihidevam2/http://sites.google.com/site/ekitdunyatarihidevam2/http://sites.google.com/site/ekitdunyatarihidevam2/http://sites.google.com/site/ekitdunyatarihidevam2/http://sites.google.com/site/ekitapdunyatarihi/http://www.dunya-tarihi.com/

7/31/2019 22. kitap k.r

3/221

3

BZMKLER............................................................................................................................. 222. KTAP .................................................................................................................................. 2

I. Katerina, 1712 ..................................................................................................................... 6

Utrech Anlamas, 1713 ......................................................................................................... 9Amerikadaki spanyol Smrgeleri .................................................................................... 12

TorylerWhigler, 1714 ....................................................................................................... 14Rastatt Anlamas, 1714 ....................................................................................................... 17Aile Politikas ....................................................................................................................... 19Tfek, 1715 .......................................................................................................................... 21Romanyada Yunan Etkisi, 1715 ......................................................................................... 23spanya nie Devam Ediyor, 1715 ...................................................................................... 25Piyade gleniyor................................................................................................................. 27ngiliz stnl .................................................................................................................. 29iek As, 1716 ................................................................................................................. 31zel Banka, 1716 ................................................................................................................. 34Kantemir ............................................................................................................................... 36

Ermeni kltr enternasyonalleiyor, 1717.......................................................................... 37Masonluk Yaygnlayor, 1717 ............................................................................................ 39Kuzey Amerika Yerlileri ...................................................................................................... 41

Kuzey Amerika Kolonileri ................................................................................................... 43

Pasarofa Antlamas, 1718 ................................................................................................. 45Nevehirli Damat brahim Paa............................................................................................ 48Lale Devri ............................................................................................................................. 50

Mora Tekrar Osmanl Ynetiminde, 1719 ........................................................................... 51John Law, 1719 .................................................................................................................... 53

Ekonomik Kriz, 1720 ........................................................................................................... 55

Britanya Babakan, 1721 .................................................................................................... 58Avusturya modernlemeye alyor, 1722 ......................................................................... 61rana ullanma, 1722 .......................................................................................................... 63Kadnlara El Koyma, 1722 ................................................................................................... 65in, 1722 .............................................................................................................................. 67Japonyada tccarlar............................................................................................................. 69Mason Anayasas, 1723........................................................................................................ 71Msrda Gayri Resmi Ynetim, 1724 .................................................................................. 73arie Catherina, 1725 ......................................................................................................... 75Alessandro Scarlatti .............................................................................................................. 78

Kardinal Fleury ynetimde, 1726......................................................................................... 80

Isaac Newton ........................................................................................................................ 82Newtona Kar abalar....................................................................................................... 85XVIII. Yzyl, XVII. Yzyl Dncesini szyor............................................................. 86Osmanllarda lk Mslman Matbaas, 1727 ....................................................................... 88Rus- in anlamas, 1727..................................................................................................... 90Osmanllar Batda Deiiklikler Olduunu Fark Ettiler, 1728 ............................................ 92Batda Basn Mcadele iinde, 1728 .................................................................................... 94Dini Sorgulama, 1729 .......................................................................................................... 96

Nadir ahn Ykselii, 1730................................................................................................. 98Patrona Halil syan, 1730 .................................................................................................. 100Hasidizm ............................................................................................................................. 102

Nedim ................................................................................................................................. 104Prusya Ordusu .................................................................................................................... 106

7/31/2019 22. kitap k.r

4/221

4

syanclar bir bir yok ediliyor, 1731 ................................................................................... 108Ha Yolunda Asayi, 1732 ................................................................................................. 110Polonya Veraset Sava, 1733 ............................................................................................ 112Dinsel lgnlk, 1734 ........................................................................................................ 115Halkn lgisi ........................................................................................................................ 117

Kok kmr ile Demir Eritme, 1735 ................................................................................. 119Osmanl-Rus Sava, 1736 ................................................................................................. 122Osmanl Batda Savayor, 1737 ....................................................................................... 124Fransa Masonlar, 1737 ...................................................................................................... 126Fransa Burjuvaziyi kuvvetlendirmeye alyor, 1738 ....................................................... 128Tarihte Doruya yaklamak, 1738 ..................................................................................... 129Belgrad Bar, 1739........................................................................................................... 131stanbul Anlamas, 1739 ................................................................................................... 134Avusturya Veraset Sava, 1740......................................................................................... 136Fransa-ngiltere Rekabeti ................................................................................................... 138

Newtonu Dorulamak ....................................................................................................... 140

Osmanl kompartmanlar................................................................................................... 141Osmanl da Snni Glenmesi ........................................................................................... 144Osmanl retimi ................................................................................................................. 147Maria Theresia, 1741 .......................................................................................................... 150

Britanya spanya Savayor................................................................................................ 152Haley, 1742 ........................................................................................................................ 154

Avusturya Veraset Sava, 1743......................................................................................... 156Avrupada Eitim ............................................................................................................... 159Paralayp, Birletirme, 1744 ............................................................................................. 161Dzensiz ate ama, 1745 .................................................................................................. 163Osmanl ran Anlamas, 1746 ........................................................................................... 165Gemi Mhendislii Geliiyor, 1747 ................................................................................... 167Aix-la-Chapelle Antlamas, 1748 ..................................................................................... 171Montesquieu, 1748 ............................................................................................................. 173

Din Korkudan Domutur, 1749 ........................................................................................ 175Bat Avrupa rejimi.............................................................................................................. 177Osmanl Toprak ve Grevler Irs Hale Geliyor.................................................................. 179Osmanl Ailesi.................................................................................................................... 180Dkme elik ve Trk Krmzs, 1750 ............................................................................... 182Jean-Jacques Rousseau ....................................................................................................... 185

Cenevre ............................................................................................................................... 187

Johann Sebastian Bach ....................................................................................................... 188Osmanl mparatorluunda birliki Ticaret Geliiyor..................................................... 191Fransz Ansiklopedisi, 1751 ............................................................................................... 193DAlembertin nsz, 1751 ............................................................................................. 196XVIII. Yzyln Ortas ....................................................................................................... 197Burjuvann Felsefesi........................................................................................................... 201Aydn Despotluu .............................................................................................................. 203Bilim Geliiyor, 1752 ......................................................................................................... 205Cerrahlk Eitimi, 1753 ...................................................................................................... 207Para Hibir eydir, 1753 .................................................................................................... 209George Berkeley ................................................................................................................. 211

Hindistanda ngiliz Fransz Mcadelesi, 1754.................................................................. 212nsanlar Arasnda Eitsizliin Kkeni zerine, 1754 ........................................................ 214

7/31/2019 22. kitap k.r

5/221

5

Kkn Kazma, 1755........................................................................................................ 21621. Kitap, Faydalanlan eser ve kaynaklar ......................................................................... 220

7/31/2019 22. kitap k.r

6/221

6

I. Katerina, 1712

Catherine I

1712 ylnda XVII. yzyln son Osmanl airi Nabi ld. Nabi Sadrazam Kara MustafaPaann dostuydu. air olarak ran geleneine ok balyd. Osmanl iirinde tlkonunla balamtr.

Hindistan mparatoru Bahadr 1712 ylnda ld. Drt olu arasnda taht kavgas balad.TahtChandaralacak, dier lecekti. Chandar ahn iktidar da ancak 1 yl srecekti.

http://tr.wikipedia.org/wiki/N%C3%A2bihttp://tr.wikipedia.org/wiki/N%C3%A2bihttp://en.wikipedia.org/wiki/Bahadur_Shah_Ihttp://en.wikipedia.org/wiki/Bahadur_Shah_Ihttp://en.wikipedia.org/wiki/Jahandar_Shahhttp://en.wikipedia.org/wiki/Jahandar_Shahhttp://en.wikipedia.org/wiki/Jahandar_Shahhttp://en.wikipedia.org/wiki/Jahandar_Shahhttp://en.wikipedia.org/wiki/Bahadur_Shah_Ihttp://tr.wikipedia.org/wiki/N%C3%A2bi

7/31/2019 22. kitap k.r

7/221

7

Evrengzibin ezdiiSihler, Bahadr zamannda durumlarn dzelttiler. Bahadr eski hogrpolitikasna geri dnmt. Sih gurusunu hizmetine ald. Sihler ndusta yerlemilerdi. Halkarasnda ve ynetimde saygnlk kazanabilmek iin 1/2 yzyl uramalar gerekecekti. Ortayaktktan sonra her kkenden Hinduyu bir araya getirmilerdi. Tek tanrya, savaniteliklere, kiisel abann zorunluluuna, iyi eylemlere, Tanr ve hem cinslerine sevgi

gstermeye inanyorlard.

Sihler arap ve dier keyif vericilerden uzak duruyorlard. Et yiyorlard. Et yemeyen dierHindulara nazaran ok daha gl kuvvetli hale gelmilerdi. Tabii kast yoktu. Ortaya ok iyiaskerler, savalar kmt.

Bu srada Japonyada ogun parann deerini yine drd. Fiyatlar yine bir misli artt. Japonya pahallktan ve Japon halk sefaletten kurtulamyordu.

Japonyada ogun topraklarn terk eden kyllerin topraklarna dnmesine ilikin fermanyaynlad. iftlik kiraclar tarlalarn terk edemeyeceklerdi. Kyllerin pirin yiyebilecekleri

gn says bile belirlenmeye balamt. Japonyada i zlmeye kar ogunlarn buyrukyaynlayarak almaya altklar nlemler, pek bir ey deitirmiyordu. Bu fermanlar gittikedaha fazla yasak getirmeye balad. Ama Japonyada zlme de devam ediyordu.

1712 ylnda ar Petro, arieI. Katerina(Catherina) ile resmen evlendi. I. Petronun ei olanI. Catherinann asl ad Martadr. Protestan olarak domu, sonradan Ortodoks olarak vaftizedilmitir.

Rusya oktan beri Dou Romann mirass olmay benimsemiti. Rusyaya Yunan ve Slavaydnlar, din adamlar geliyorlard. Bu gelenler Sovinceden Yunancadan evirileryapyorlard. Bu gelenler ktphanelerde, saray matbaasnda alyor, zel derslerveriyorlard. Bunlar Balkanlara dnerken de, yanlarnda, satn aldklar kitaplar tayorlard.Kiev matbaas ise Dou Roma varisine yakr bir tarzda davranp, Yunancann yeni yorum vealmalarn basp, yaynlyordu.

XVIII. yzyln ortalarna kadar, Bat Avrupa halk, Balkanlardaki Slavlarn pek arkndadeildi. Hatta normal halk Yunanllarla Trkleri birbirine kartryordu. BalkanlarYunanllarla Trklerin paylatklar byk bir blge gibi dnlyordu. Bunda Yunanllarnticaret nedeniyle Akdenize yaylm olmasnn ve g etmeye yetenekli ve istekli olmalarnnnemli bir rol vard.

Ruslar Prut anlamas koullarn yerine getirmemek iin ellerinden geleni yapyorlard.Sonunda Osmanl Divan dayanamad, sava ilan etti. Osmanllar sava hazrlklarnabaladlar. ar Petro korktu. Azak Osmanllara teslim edildi ve snrdaki Rus kaleleriyktrld. Ancak, ar XII. Charlesn lkesine dnmesine msaade etmiyordu. UkraynaRusyann elindeydi.

Osmanl padiah III. Ahmet, sadrazam Aa Yusuf Paay azlederek yerineNianc SilahtarSleyman Paay veziriazam yapt. Veziriazam Yusuf Paa, Osmanl padiahn Rusyayakar yeni bir seferden alkoymaya alyordu. Sava yanllarnn etkisi ile grevden alnarak,ldrld.

Reaumur, stakozun kesilen ayann yeniden olutuunu tespit etti.

http://tr.wikipedia.org/wiki/Sihizmhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Sihizmhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Sihizmhttp://tr.wikipedia.org/wiki/I._Katerinahttp://tr.wikipedia.org/wiki/I._Katerinahttp://tr.wikipedia.org/wiki/I._Katerinahttp://tr.wikipedia.org/wiki/Silahdar_S%C3%BCleyman_Pa%C5%9Fahttp://tr.wikipedia.org/wiki/Silahdar_S%C3%BCleyman_Pa%C5%9Fahttp://tr.wikipedia.org/wiki/Silahdar_S%C3%BCleyman_Pa%C5%9Fahttp://tr.wikipedia.org/wiki/Silahdar_S%C3%BCleyman_Pa%C5%9Fahttp://tr.wikipedia.org/wiki/I._Katerinahttp://tr.wikipedia.org/wiki/Sihizm

7/31/2019 22. kitap k.r

8/221

8

Makinelere hareket vermek iin akarsular yetersiz kalyordu. Sarn yapmak ise okpahalyd. Su gcnden faydalanabilmek iinNew Comen atmosfere ak buhar makinesiniyapt. Bu buharl makine suyu ykseltiyor, ykselen suda yksekten derek arkntekerleklerini dndryordu. Bu bulu ayn zamanda madenlerde biriken suyu tahliye iin dekullanld.Buhar gc yola km, geliyordu.

ngilterede pul vergisi kondu ve bu vergi gittike arlaarak yoksullar yerle bir edecekti.

Pek ok kent devletinden olumu olan talya snmt. Okyanus ticareti ve koloniler, yeniticari gelimelere ayak uyduramayan talyan ticari kentlerini sndrmt. talyadaToskanadaki Livourne dnda tm limanlar kyordu. O da bir Fransz limanyd. talyadangiltere, Fransa ve Avusturyann ticari rekabetinin ve sanayilemede geri kalmann aclaryaanyordu.

Hem cumhuriyetle ynetilen ve hem de ticaret kenti olan Genova ve Venedik de iyicegerilemiti. Venedik aristokrasisi oktan burjuvalamt ama ticarette gereken esneklii

gsteremiyordu. Venedikin kala kala bir karnaval kalmt. Bu karnaval da tm Avrupannen mehur karnavalyd.

talyadaki ticaret kenti olmayan ehirler tarm yapyorlard. Ynetimleri monariydi. Burjuvasays azd ve yeteri kadar organize deildi. Kyl sefalet iindeydi. En kt ve en sefiltalyan devleti isepapalk tarafndan ynetilendi.

Kuzey Amerikada Kuzey Carolinada 1711den 1715e kadar Britanya, Birleik Eyaletler(Dat) ve Almanya yerleimciler ile Amerikan yerlileri arasndaTuscarora Savayapld.

Denain muhaberesinde Franszlar Dat-Avusturya birleik kuvvetlerini yendiler. Aralkaynda ise Fransa sve, Danimarka ve Saksonya mterek kuvvetlerini Gadebuschmuharebesinde yendi.

ngiliz fiziki ve doa bilimciMartin Lister(d. 1638), ngiliz doa bilimci Nehemiah Grew(d. 1641), ngiliz airWilliam King(d. 1663), ngiliz bilginJoshua Barnes(d. 1654),Da ressamJan van der Heyden(d. 1637), talyan ve Fransz astronom ve mhendisGiovanniDomenico Cassini(d. 1625) 1712 ylnda ldler.

http://en.wikipedia.org/wiki/Newcomen_steam_enginehttp://en.wikipedia.org/wiki/Newcomen_steam_enginehttp://en.wikipedia.org/wiki/North_Carolinahttp://en.wikipedia.org/wiki/North_Carolinahttp://en.wikipedia.org/wiki/Tuscarora_Warhttp://en.wikipedia.org/wiki/Tuscarora_Warhttp://en.wikipedia.org/wiki/Tuscarora_Warhttp://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Denainhttp://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Gadebuschhttp://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Gadebuschhttp://en.wikipedia.org/wiki/Martin_Listehttp://en.wikipedia.org/wiki/Martin_Listehttp://en.wikipedia.org/wiki/Martin_Listehttp://en.wikipedia.org/wiki/Nehemiah_Grewhttp://en.wikipedia.org/wiki/Nehemiah_Grewhttp://en.wikipedia.org/wiki/William_King_%28poet%29http://en.wikipedia.org/wiki/William_King_%28poet%29http://en.wikipedia.org/wiki/William_King_%28poet%29http://en.wikipedia.org/wiki/Joshua_Barneshttp://en.wikipedia.org/wiki/Joshua_Barneshttp://en.wikipedia.org/wiki/Joshua_Barneshttp://en.wikipedia.org/wiki/Jan_van_der_Heydenhttp://en.wikipedia.org/wiki/Jan_van_der_Heydenhttp://en.wikipedia.org/wiki/Jan_van_der_Heydenhttp://en.wikipedia.org/wiki/Giovanni_Domenico_Cassinihttp://en.wikipedia.org/wiki/Giovanni_Domenico_Cassinihttp://en.wikipedia.org/wiki/Giovanni_Domenico_Cassinihttp://en.wikipedia.org/wiki/Giovanni_Domenico_Cassinihttp://en.wikipedia.org/wiki/Giovanni_Domenico_Cassinihttp://en.wikipedia.org/wiki/Giovanni_Domenico_Cassinihttp://en.wikipedia.org/wiki/Jan_van_der_Heydenhttp://en.wikipedia.org/wiki/Joshua_Barneshttp://en.wikipedia.org/wiki/William_King_%28poet%29http://en.wikipedia.org/wiki/Nehemiah_Grewhttp://en.wikipedia.org/wiki/Martin_Listehttp://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Gadebuschhttp://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Gadebuschhttp://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Denainhttp://en.wikipedia.org/wiki/Tuscarora_Warhttp://en.wikipedia.org/wiki/North_Carolinahttp://en.wikipedia.org/wiki/Newcomen_steam_engine

7/31/2019 22. kitap k.r

9/221

9

Utrech Anlamas, 1713

Utrecht anlamas ile Bat Avrupa snrlar

OsmanllardaDamat Ali Paasadrazam oldu.

Sava bulutlar dalmadan Haziran 1713de Edirnede Rus Osmanl anlamas imzaland. Buanlama XII. Charlesa svee dnme yolunu ayordu.

Demirba Charles, bir Rus Osmanl savana yol amak iin Osmanl topraklarndan ayrlmakistemiyordu. ngrl bir krald. Rusya geri itilip, bastrlmadka, ne svein ne de

Osmanlnn onu durdurmaya gcnn yetmeyeceini gryordu. Karl (Charles) son tarihifrsat karmak istemiyordu. Osmanllar ise Rusyay hala yeteri kadar nemsemiyorlard.

Veziriazam Damat Ali Paa, III. Ahmetin henz ocuk olan byk kz Fatma Sultan ile suri tarzda nikahlyd. znikli Hac Hseyin adl bir kylnn ocuuydu. Zeka ve kabiliyetiile ksa srede ykselmiti. Veziriazam XII. Karl ve Rusya iini sonlandrmak, VenediktenMoray almak ve sonra Almanlarla hesaplaarak, Karlofa ncesi snrlara varmak istiyordu.

spanya Veraset Savanda Fransa yenilmiti. 1713de yaplan Utrech anlamas, Fransa,spanya, Byk Britanya, Savoya Dkal, ve Hollanda arasnda Hollanda'nn Utrechtkentinde imzalanm vespanya Veraset Sava'n son erdirmiti.

http://tr.wikipedia.org/wiki/Silahdar_Damat_Ali_Pa%C5%9Fahttp://tr.wikipedia.org/wiki/Silahdar_Damat_Ali_Pa%C5%9Fahttp://tr.wikipedia.org/wiki/Silahdar_Damat_Ali_Pa%C5%9Fahttp://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Utrechthttp://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Utrechthttp://tr.wikipedia.org/wiki/Utrechthttp://tr.wikipedia.org/wiki/Utrechthttp://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0spanya_Veraset_Sava%C5%9F%C4%B1http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0spanya_Veraset_Sava%C5%9F%C4%B1http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0spanya_Veraset_Sava%C5%9F%C4%B1http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0spanya_Veraset_Sava%C5%9F%C4%B1http://tr.wikipedia.org/wiki/Utrechthttp://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Utrechthttp://tr.wikipedia.org/wiki/Silahdar_Damat_Ali_Pa%C5%9Fa

7/31/2019 22. kitap k.r

10/221

10

Bu savata, Byk Britanya'nn yannda normal artlarda bir araya gelemeyecek Avrupadevletleri, Fransa'nn Avrupa'daki ykseliini engellemek iin ittifak kurmulard. Savasonunda Utrecht anlamasyla Fransa'nn ykseliine son verildi ve Fransa dizginlenmeye

baland.

ngiltere bu sonula byk iktisadi yararlar elde etmiti. ngiliz denizcilii gelimesinihzlandrd. Fransann ngiltereye kar yapt rekabet nemsizleti. Savatan sonraFransann tek bir ticaret gemisi kalmamt.

Avusturya mparatoru VI. Karl (Charles) 1713de Avusturya tahtna Kznn kabileceinedair Pragmatic Sanction deklare etti.

Prusya kral I. Friedrich (dk iken III. Friedrichti), 1713 ylnda 56 yanda ld. Yerine I.Friedrich-Guillaume(Frederick William) tahta kt (1713 1740). Bunun zamannda Prusyaordusunda nemli deiiklik ve gelime yaanacaktr. Heybetli bir adamd. Ttn, alkol,azotlu yiyecekler nedeni ile sinirleri pek salam deildi. Ailesi de dahil tm uyruklar

zerinde terr estirdi. Friedrich Guillaume, edebiyat ve felsefeyi bo eyler olarak niteliyordu.Grevlilerine yksek maalar dyordu. Karlnda alma ve disiplin bekliyordu.Yabanclar lkesine ekerek, kolonilemeyi zendirerek, lke nfusunu 2,4 milyona ulatrd.

1713de Fransa kral XIV. Louis, d ileri temsilcilerine u politikay emrediyordu. Avrupadevletlerinin Fransa karsnda duyduklar gvensizlik datlmalyd. Fransann hibirhegemonya niyeti tamad gsterilmeliydi. Fransa bir danman, bir arabulucuydu.Devletler Fransadan korkmaya devam ederlerse ngilterenin kucana derlerdi. Karlkluygun dnler verilerek devletler aralarndaki ihtilaflar zebilirlerdi. Avrupa ktas kendiarasnda dayanrsa, ngilterenin eline dmekten kurtulabilirdi.

Fransa Merkantilist yolla sanayilemeye alyordu. Yn ihracn yasaklad. Herkese askerlikhizmeti koydu ve orduyu gelitirmeye balad.

1713den itibaren Avrupada eker retimi artmaya balad. Bylece ekerkam Antillerdebata gelen ekin oldu.

1713 ve 1714 yllarnda Avrupa Bilim Dnyasnda Dekartlar ile Newtoncular arasndakikavga btn iddeti ile devam ediyordu. Bilim Dnyas bunalmdayd.

Fransz cerrah Petit (1674 1750) damar kskacn kulland. Bylece kan durdurarak

cerrahlara ameliyatlarda gven verdi. Petit ayn zamanda safra kesesinden ta ameliyat ilealan ilk batl cerraht.

XVII. yzyln balarnda domu olan srekli Basn, zgrlklerin genilemesi ve siyasiyaamdaki etkinlii sayesinde, XVIII. Yzylda Hollanda ve zellikle ngilterede ok geliti.Hollanda gazeteleri Gazete dUtrecht, Gazete de Leyde yaynlarn srdrdler. Bugazeteler Franszca yaynlanyordu. Dier lkeler, kendi tebaas iinde Franszca bilen ok azolduundan. Bu gazetelerin kendi lkelerine girmesine ses karmyorlard. Bu gazeteler,Hollandadaki hrriyet ortamnn verdii gle pervaszdlar. Yabanc devlet hkmdarlarzaman zaman bu gazetelerden Birleik Eyaletler hkmetine ikayette bulunuyorlard. HattaII. Friedrich bir keresinde sefareti aracl ile bir gazeteyi tehdit etmiti.

http://en.wikipedia.org/wiki/Pragmatic_Sanction_of_1713http://en.wikipedia.org/wiki/Pragmatic_Sanction_of_1713http://en.wikipedia.org/wiki/Pragmatic_Sanction_of_1713http://en.wikipedia.org/wiki/Frederick_William_I_of_Prussiahttp://en.wikipedia.org/wiki/Frederick_William_I_of_Prussiahttp://en.wikipedia.org/wiki/Frederick_William_I_of_Prussiahttp://en.wikipedia.org/wiki/Frederick_William_I_of_Prussiahttp://en.wikipedia.org/wiki/Frederick_William_I_of_Prussiahttp://en.wikipedia.org/wiki/Pragmatic_Sanction_of_1713

7/31/2019 22. kitap k.r

11/221

11

Gazeteler genel olarak byk devletler yerine daha zgr bir ortamn olduu Liege, Berne,Kln gibi devletiklerde yaynlanyordu. Bunlar ou zaman Franszca yayn yapangazetelerdi.

ngilterede basn epey zgrd. Gazete karma izni yoktu. Sansr yoktu. 1702 1735 yllar

arasnda Daily Courant yaynland. Bundan nce 3 gnde bir kan gazeteler vard. Gazeteler,siyasi, haber ve magazin olarak cinsti. Bu gazeteler ilan ile yaayabiliyorlard. ngilterebyk bir ticaret lkesi olduundan yeterli ilan veriliyordu.

ngiliz basn hali vakti yerinde olanlarn basnyd. 1712 tarihinde ngilterede konan pulvergisi, ynla kk gazeteyi kapatt. Halbuki bu kk gazeteler yoksul halka ktutuyordu. mdada kahveler yetimiti. Buralarda halk gazetelere bakabiliyordu.

1713 ylnda ngiliz dnrShaftesburyld (1671 1713). Ona gre insanda iyi ve ktahlak dengede olmaldr. stenen, hi birinin fazlal deildir. nsan kendini dnrken,

bakalarn da dnmelidir. Bu bencillik ile toplumculuun uyumas insana has bir

zelliktir. Evren nasl uyumlu bir btnse insan da yle uyumlu bir btn olmaldr. nsankendi bana ne iyidir, ne de ktdr. nsan ancak toplum iinde iyi veya kt olabilir. yiveya kt huylar da toplum iinde geliir.

Shaftesburynin yolundan giden pek ok ngiliz dnr vard. Akla uygunluk hepsindeortakt.

Hindistanda Babr mparatorluunun banaFerruhir(17131719) geti. ki karde, Patnasubatar Hseyin Ali ve Allahabat subatar Abdullah Han, uzun zamandr Hindistanda

bulunan bir ii aileden geliyorlard. Bu iki kardein yardm ile Ferruhir hasmlarn yenerekiktidara gemiti. Hseyin Ali ba vezir, Abdullah Han ordu kumandan oldular.

talyan besteci Arcangelo Corelli (d. 1653), ngiliz politikac ve filozof Anthony Ashley-Cooper, 3rd Earl of Shaftesbury (d. 1671), Prusya kral Friedrich I (d. 1657), sko fizikiArchibald Pitcairne(d. 1652), ngiliz tarihiThomas Rymer(d. 1641) 1713 ylnda ldler.

http://en.wikipedia.org/wiki/Anthony_Ashley-Cooper,_3rd_Earl_of_Shaftesburyhttp://en.wikipedia.org/wiki/Anthony_Ashley-Cooper,_3rd_Earl_of_Shaftesburyhttp://en.wikipedia.org/wiki/Anthony_Ashley-Cooper,_3rd_Earl_of_Shaftesburyhttp://en.wikipedia.org/wiki/Furrukhsiyarhttp://en.wikipedia.org/wiki/Furrukhsiyarhttp://en.wikipedia.org/wiki/Furrukhsiyarhttp://en.wikipedia.org/wiki/Arcangelo_Corellihttp://en.wikipedia.org/wiki/Arcangelo_Corellihttp://en.wikipedia.org/wiki/Anthony_Ashley-Cooper,_3rd_Earl_of_Shaftesburyhttp://en.wikipedia.org/wiki/Anthony_Ashley-Cooper,_3rd_Earl_of_Shaftesburyhttp://en.wikipedia.org/wiki/Anthony_Ashley-Cooper,_3rd_Earl_of_Shaftesburyhttp://en.wikipedia.org/wiki/Friedrich_I_of_Prussiahttp://en.wikipedia.org/wiki/Friedrich_I_of_Prussiahttp://en.wikipedia.org/wiki/Archibald_Pitcairnehttp://en.wikipedia.org/wiki/Archibald_Pitcairnehttp://en.wikipedia.org/wiki/Thomas_Rymerhttp://en.wikipedia.org/wiki/Thomas_Rymerhttp://en.wikipedia.org/wiki/Thomas_Rymerhttp://en.wikipedia.org/wiki/Thomas_Rymerhttp://en.wikipedia.org/wiki/Archibald_Pitcairnehttp://en.wikipedia.org/wiki/Friedrich_I_of_Prussiahttp://en.wikipedia.org/wiki/Anthony_Ashley-Cooper,_3rd_Earl_of_Shaftesburyhttp://en.wikipedia.org/wiki/Anthony_Ashley-Cooper,_3rd_Earl_of_Shaftesburyhttp://en.wikipedia.org/wiki/Arcangelo_Corellihttp://en.wikipedia.org/wiki/Furrukhsiyarhttp://en.wikipedia.org/wiki/Anthony_Ashley-Cooper,_3rd_Earl_of_Shaftesbury

7/31/2019 22. kitap k.r

12/221

12

Amerikadaki spanyol Smrgeleri

Amerikadaki spanyol topraklarn ynetme ii spanyadan yaplyordu. spanyada kraladna Hint Konseyi bu ii slenmiti. Bu Konseyin kararlarn 2 genel vali yerine getiriyordu.Biri Yeni spanya denen Meksikann Meksiko kentinde oturuyordu. Dieri Peru iindi veLimada bulunuyordu. Genel valiler tm yetkiye sahiptiler. Altlarnda genel ynetici denenst kademe yneticileri vard. Bylece, st kademe yneticileri zerinden Guatemala, SaintDominik, Kba, Porto Rico ve Florida genel valilere balanm oluyordu. Kraln mutlakotoritesi her yerde kendini gsteriyordu.

Yerli halklar, Kilise ilkelerine aykr olmamak koulu ile rf ve adetlerini srdryorlard.

Yerliler cret karl ama zorla altrlabiliniyorlard.

Bu topraklar spanya merkezin rettii rnleri retemezlerdi, retileni de sadece spanyamerkez satn alabilirdi. Sevilla ticaret odas, batya yelken aacak gemilerin bykln,saysn belirliyordu. Gemiler kervan eklinde yola kp, spanya Amerikas limanlarnavarp, mallarn orada boaltrlard. Oradan koloni retimini yklenir ve spanyaya geridnerlerdi. spanyaya uramadan spanya Amerikas ile yaplan tek ticaret kle ticaretiydi.Ancak bu da 1713den sonra ngiliz tekeline gemiti.

spanya merkez ile Amerika arasndaki bu yasakl ve tekel ticaret spanya Amerikasnzorluyordu. spanya Amerikas pahalya alp, ucuza satmaya zorlanyordu. Bu retimi negatif

etkiliyordu. Ayrca deerli madenler hemen Amerika dna karld iin nakit sknts davard. El emei istenenden azd. Pek ok yerli halk da rahip veya rahibe olmu, etrafta

7/31/2019 22. kitap k.r

13/221

13

dolayordu. Bu topraklardaki eski medeniyetlerin etkisi ile Katolik dini deiip, kendine zgbir hal almt. Okullarn ou dini okullard. Kitap basmise tamamen spanyol hkmetininkontrol altndayd. Tehlikeli saylan kitaplarn basm ve Amerikaya sokulmasyasaklanmt. Engizisyon spanyollarn bayardmcsyd. Engizisyon listesine gre 5.420yazar yasaklyd.

Bu topraklarda rklk fena yer etmiti. Melezler, yerlileri horluyordu. Melezler iseAmerikada domu spanyollarca horlanyorlard. Onlarn da stnde spanyada domuspanyollar vard. Btn grevler spanyada domu spanyollara verilirdi. Yerlilerin altndaise kle zenciler geliyordu. Herkesin altnda zamboslar vard. Bir kle ile bir yerlidenolmaydlar. En zor, en ar iler onlara verilirdi.

Bu bir kast sistemiydi. Ve ksa sre nce hr olan insanlarn iine kapatldklar bircendereydi. Tabii ki kinleri biliyordu.

Topraklar ok geniti. Bu nedenle merkezi hkmetin yerliler lehine kard kanunlar,

kararlar doru drst uygulanamyordu. Bu geni topraklarda aslnda her yerde kendinemahsus bir ahsi ynetim vard. ou kez yerliler ar alma, az cret ve kt beslenmeyemahkumdular. Bunu sonucu yerliler efendilerinden nefret eder hale gelmilerdi.

spanya Amerikasnda gn getike bamszlk istei kuvvetleniyor ve bir bakaldrortamna doru gidiliyordu.

spanya Amerikasnda zellikle kuzeyde ticaret vard. Ama kaaklk da vard. ncengilizler kaaklk yapmlard. Sonra Fransz ve Hollandallar onlarn rakibi oldular.Kaaklarn depolar Antil adalarndayd. Kaaklk sadece yabanc devletlere deil,spanyol Amerikasnda yerleiklere de byk kazan brakyordu. Kaaklk sayesindeekonomik bir gelime balad ve gittike hzland.

spanya Amerikasnda meydana gelen deime, Avrupaya nakit para olarak yansyor veenflasyona neden oluyordu. Bu enflasyon da ekonomik, siyasi ve sosyal deiikliklerin temelnedeni olacakt.

And dalarnda msr, arpa, buday ekimi, zeytincilik ve baclk gelimeye balamt. Scaktopraklarda ise ekerkam, ttn, vanilya, kakao ve kahve retimi artyordu. Bu scaktopraklardaki emek, zenci kle emeiydi. Bir yandan hayvan yetitiricilii de ilerliyordu.Hayvan imdilik et ve derisi iin deil, tamaclk iin yetitiriliyordu.

Amerikan adalar spanya ana lkesinin yetitirmedii rnleri yetitiriyordu. Ttn, endigo,ekerkam ve kahve plantasyonlar adalarda gittike artyordu. ngiliz gemileriLiverpooldan Gambia ve Gineye incik boncuk gtrp, zenci kle alyor. Zenci kleleriAntilerde eker, ttn, pamuk ve rom ile deitiriyorlard. Bu ngilizlerin keli ticaretiydi.Buna benzer bir ticareti, ok baarl olamasalar da Franszlar da yapmaya alyorlard.

Fransa adalarnda ekip bime kleler aracl ile yaplyordu. Beyazlar plantasyon sahibiolarak bir st kast olarak yayorlard. Zencilerin okuma dahil hibir hakk yoktu. Kil ise bileonlar gya eitliki olan kendi dnda tutuyordu.

7/31/2019 22. kitap k.r

14/221

14

Toryler Whigler, 1714

George I.

Bernard de Mandeville, Arlar efsanesi veya genel zenginlii yapan kiisel ktlklerdir (The fable of the bees or privat vices made publik benefits) adl eserini 1714 ylndayaynlad. Yapt aydnlar arasnda frtnalar kopard. Sokratesten beri gelien olumlu erdemkuram kknden sarslyordu.

Mandeville insan toplumunu bir ar kovanna benzetmiti. Onlar rnek bir toplum halinekoyan neden erdem deil erdemsizlikti. Hrs, ekememezlik, kendini beenmilik,agzllk, zevk dknl, gelime ve refah douruyordu. Genel karlar, zel karlarn

toplamyd. Sokrat erdem olmaz ise toplum rr derken, Mandeville, erdemsizlik olmaz isetoplum gelimez diyordu.

7/31/2019 22. kitap k.r

15/221

15

1714de ngiltere kraliesi Anne ld. Geriye bir varis brakmamt. ngiltere tahtna I.Jamesin torunu Sophie de Hanovre (Sophia of Hanover) geti. Sophie tahtan olu adnaferagat edince, ngiliz tahtndaGeorge de Hanovre, I. George ad ile geti (1714 1727). TahtHanovre hanedanndayd.

Tory partisi kraln arln koymas ve bakanlar istedii gibi seip, azletmesinden yanayd.Tahta Stuartlardan gelen birini grmek istiyorlard.

Whigler ise Avam meclisinin stnln istiyorlard. Bakanlar seen ve azleden meclisolmalyd. Stuartlarn tahtan uzaklamalarnda Whigler nemli bir rol oynamtlar. Torylerise Katoliklie duyduklar kin nedeniyle zaman zaman Whigleri desteklemilerdi. I. GeorgeuWhigler destekliyordu.

Kral torylere gvenemeyip, bakanlarn whigler arasndan seti. Kral ngilizce bilmiyordu.Bakanlarn toplantsna katlmad. leri de bakanlar arasndan setii belli bal biri aracl

ile takip etmeye balad. Bylece parlamenterler arasndan seilmi bakanlardan ve birbabakandan oluan kabine ortaya kt. Bu bakanlar kral karsnda bamsz ve ona karkoyabilecek duruma olan gl kiilerdi. Ancak bu parlamento, kabine, babakan sistemi birrejim haline gelmemiti. Daha usulbile saylmazd.

Kral istese kabineyi veya bakanlar deitirebilirdi. Ancak, parlamentonun mali konulardakigc nedeniyle bunu yapmak o kadar kolay da deildi.

Bu srada ngilterede 140 Hisse senedi ortakl vard. Londrada John Freeke, ilk haftalktahmin bltenini kard.

ngilterede sanayi odun ile iliyordu. Odun her eyden nce yakt olarak ok nemliydi.Ancak ngiltere odun fakiriydi ve bu btn gelimelere gem vuruyordu. Bu sralar ngilteresanayi bitkisel ve hayvansal rnler zerine kurulu bir ekonomiden, kimyasal rnlerinilendii bir ekonomiye gemeye alyordu. rnein aartma ilemi iin st yerine sodyumageilmiti. Sodyum tuzdan elde edilmiti.

Tabii bu yllarda sanayi hala temel sektr deildi. Yaygn olarak kullanlan aile sanayisiydi.Aile sanayinde alanlar yar kylydler. Hammadde satn alp, evlerinde tm aile birlikte

bazen ii de tutarak, mamul madde retiyorlard. rnlerini pazarda bizzat satyorlard.Bunlar Sheffield baklarn, silahlar, hrdavat, Birmingham biblolarn; Bristol inelerini

retenlerdi. rnleri dnyann her yerinde satlyordu.

Ama rekabet vard ve kar hrs vard. Kuma tccarlar, hrdavatlar, biblocular daha kalitelimal, daha ucuza istiyorlard. Tacir hammaddeyi ve giderek retim aralarn salamaya

balad. Artk retici pazara gitmiyor, tacir mamul kapsndan alyordu. retimi fiilen yapanzanaatkar veya yar kylnn ellinde sadece emei kalmt. Bu gelime taciri retici,zanaatkar da ii yapmt.

Artk imalathane aamasna girilmiti. retilen yerin ad imalathaneydi.

Orta Asyada Tsewang Rabdan Rusyadan baz toprak taleplerinde bulundu. Bu dnemde

Rusya adna Sibiryay Gagarin adl bir general ynetiyordu.Gagarin Sibiryada ve Cungar(Zunghar) topraklarndaaltn, gm, bakr ve demirmadeni olduu bilgisine sahipti. Gagarin

http://en.wikipedia.org/wiki/Sophia_of_Hanoverhttp://en.wikipedia.org/wiki/George_I_of_Great_Britainhttp://en.wikipedia.org/wiki/George_I_of_Great_Britainhttp://en.wikipedia.org/wiki/George_I_of_Great_Britainhttp://en.wikipedia.org/wiki/House_of_Hanoverhttp://en.wikipedia.org/wiki/Tsewang_Rabtanhttp://en.wikipedia.org/wiki/Tsewang_Rabtanhttp://en.wikipedia.org/wiki/Tsewang_Rabtanhttp://en.wikipedia.org/wiki/House_of_Hanoverhttp://en.wikipedia.org/wiki/George_I_of_Great_Britainhttp://en.wikipedia.org/wiki/Sophia_of_Hanover

7/31/2019 22. kitap k.r

16/221

16

koruyucu kuvvet eliinde Cungar topraklarna bir tetkik heyeti yollad. Rus kuvvetlerinigren ve tetkik olayn bilmeyen Cungar kuvvetleri Ruslara saldrarak, pek ounu ldrdler.

Bu olay, Gney Sibiryada yeterli kuvveti olmadn dnen Ruslarn, Oyratlara karpolitikalarn deitirmelerine neden oldu. Cungarlara kar ok daha temkinli davranmaya

baladlar.

Manular Kalmuklara, Cungarlara kar, ortak hareket nermilerdi. Ancak KalmuklarRuslara baml olduklarn bildirerek, bu istei geri evirdiler.

Gangut deniz muharebesinde Rus donanmas ilk zaferini kazand. sve donamas yenilmiti.

Japon filozof Kaibara Ekiken (d. 1630), Fransz ekonomist Pierre Le Pesant, sieur deBoisguilbert(d. 1646), talyan fizikiBernardino Ramazzini(d. 1633) 1714 ylnda ldler.

http://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Ganguthttp://en.wikipedia.org/wiki/Kaibara_Ekikenhttp://en.wikipedia.org/wiki/Kaibara_Ekikenhttp://en.wikipedia.org/wiki/Pierre_Le_Pesant,_sieur_de_Boisguilberthttp://en.wikipedia.org/wiki/Pierre_Le_Pesant,_sieur_de_Boisguilberthttp://en.wikipedia.org/wiki/Pierre_Le_Pesant,_sieur_de_Boisguilberthttp://en.wikipedia.org/wiki/Bernardino_Ramazzinihttp://en.wikipedia.org/wiki/Bernardino_Ramazzinihttp://en.wikipedia.org/wiki/Bernardino_Ramazzinihttp://en.wikipedia.org/wiki/Bernardino_Ramazzinihttp://en.wikipedia.org/wiki/Pierre_Le_Pesant,_sieur_de_Boisguilberthttp://en.wikipedia.org/wiki/Pierre_Le_Pesant,_sieur_de_Boisguilberthttp://en.wikipedia.org/wiki/Kaibara_Ekikenhttp://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Gangut

7/31/2019 22. kitap k.r

17/221

17

Rastatt Anlamas, 1714

Mareal Villars(16531734, spanya Veraset Savann Mehur Fransz Generali

1714 ylnda Fransa ile Avusturya arasndaRastattanlamas imzaland. Bu anlama Utrechtanlamasyla birlikte spanya veraset savan bitirmiti. Rastatt anlamas ile AvusturyaHabsburglarna spanyol Flandrei ile talyada epey toprak kald. imdi Avusturya ynetimialtnda rfleri, dilleri ve ayinleri farkl uluslar vard. Habsburglar bu halklara saygldavrandlar. Bakent Viyanayd.

mparator ile Kral arasnda imzalanan anlama Franszca yazlmt. Bu Franszcanndiplomatik bir dil olup, Latincenin yerine geme srecini de balatyordu.

Hatrlanaca gibi Fransa ile ngiltere arasndaki kinci Yz Yl sava 1688de balamt.1714de gelindiinde ngiltere baar kazanmt. ngiltere hkmetinin tek gerei ve

politikasn ynlendiren tccarlarn ve gllerin karlarna hizmet etmekti. Avrupa denge

http://en.wikipedia.org/wiki/Marshal_Villarshttp://en.wikipedia.org/wiki/Marshal_Villarshttp://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Rastatthttp://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Rastatthttp://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Rastatthttp://en.wikipedia.org/wiki/Second_Hundred_Years%27_Warhttp://en.wikipedia.org/wiki/Second_Hundred_Years%27_Warhttp://en.wikipedia.org/wiki/Second_Hundred_Years%27_Warhttp://en.wikipedia.org/wiki/Second_Hundred_Years%27_Warhttp://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Rastatthttp://en.wikipedia.org/wiki/Marshal_Villars

7/31/2019 22. kitap k.r

18/221

18

dzeni de yine gllerin karlarna hizmet eden bir politikayd.Utrecht (1713) ve Rastatt(1714) anlamalar ngiltere yararna olan durum meydana getirmiti.

Osmanllar, Rusya ile savaa sokmaya alt gerekesi ile sve kral XII. Karl tutuklayp,bir konuk evine koymulard. Demirba arl nihayet 1714 ylnda serbest kald ve Eflaktaki

2.500 askeri ile birlikte Transilvanya zerinden lkesine dnd. Ayrca 600 Osmanl askerikrala refakat ediyordu. Osmanl lkesinde 5,5 yl kalm ve svei oradan ynetmiti. svebu srada drt bir yandan saldrlara uruyordu.

Rusya imdi byk bir gt. Osmanllara yenilmi bile olsa, Baltktaki yaylma politikasnadevam ediyordu. Rus birlikleri Almanya ilerine Elbe nehrine kadar ilerlediler. Oradakisvelileri kovdular. Prusya, Rusyaya Polonyay blelim diye teklif gtrd.

Damat Ali Paa (sonra ehit Ali Paa) Ruslar ile anlamt. imdi kafasnda MorayVenediklilerin elinden almak vard. Bu gayeye erimek iin denizcilikten iyi anlayan biriniKaptan Derya yapmak istedi. Sleyman Hoca Paa Kaptanderya oldu.

Karada isyann Venedik el altndan desteklemiti. Karada asileri yenilince Venedikesndlar. Bu Osmanl aleyhtar tutum, Damat Ali Paaya istedii frsat verdi. Asiler geriistendi. Venedikbunlar iade etmeyince de sava ald. Osmanl topraklarndaki Venedikkonsoloslar tutukland. Venedik sava Karlofadan yaklak 16 yl sonra balamt.

Eflak voyvodas Brncoveanunun Avusturyaya yazd gizli bir mektup aa kt.Brncoveanu grevden alnp, stanbula getirtildi. Korkun ikence grd. kence altndaservetini aklamak zorunda brakld. Drt olu ve ba danman ile birlikte, halkn nndeidam edildi.

Bosnann asilleri, Osmanl fethinden sonra Mslman olmulard. Aralarndan sancakbeyleri, vezirler kmt. Bosna beylerinin Osmanl merkezi ynetimi ile aralar iyiydi.Ancak II. Viyana kuatmasndan sonra gelien uzun savalar boyunca, anari trmanncaotoriteyi ele aldlar. Merkez de kyl hareketlerine ve etecilik olaylarna yetiemediinden,bu yeni durumu ehveni er sayd. Bylece buralarda stanbuldan gelen vali, byk sayggsterilen bir misafire dnt. Buna benzer bir durum da Arnavutlukun Epir blgesindegrld.

1714deFnlonld (1651 1714). Fnlon Tlmaquen Maceralar adl eserde topikbir ehirde halkn mutluluu iin uraan bir kral tasvir etmiti.

http://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Utrechthttp://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Utrechthttp://tr.wikipedia.org/wiki/Silahdar_Damat_Ali_Pa%C5%9Fahttp://tr.wikipedia.org/wiki/Silahdar_Damat_Ali_Pa%C5%9Fahttp://en.wikipedia.org/wiki/Constantin_Br%C3%A2ncoveanuhttp://en.wikipedia.org/wiki/Constantin_Br%C3%A2ncoveanuhttp://en.wikipedia.org/wiki/Fran%C3%A7ois_F%C3%A9nelonhttp://en.wikipedia.org/wiki/Fran%C3%A7ois_F%C3%A9nelonhttp://en.wikipedia.org/wiki/Fran%C3%A7ois_F%C3%A9nelonhttp://en.wikipedia.org/wiki/Fran%C3%A7ois_F%C3%A9nelonhttp://en.wikipedia.org/wiki/Fran%C3%A7ois_F%C3%A9nelonhttp://en.wikipedia.org/wiki/Constantin_Br%C3%A2ncoveanuhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Silahdar_Damat_Ali_Pa%C5%9Fahttp://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Utrecht

7/31/2019 22. kitap k.r

19/221

19

Aile Politikas

Avrupada devletler arasndaki savalar aslnda aile kavgasndan, miras kavgasndan farkldeildi. Milletler ve devletler hkmdarn kiiliinde somutlamlard. Feodal adetler,hsmlk, evlilik, miras ilikileri bir yn oluturuyordu. Bu da hkmdar ailelerine her yerdenerede ise pek ok toprakta hak sahibi olma ansn getiriyordu. Bu haklar zaman amna

uramyorlard. Bu haklardan vazgemek de mmkn deildi. Bir hkmdar bir topraa gzdikerse mutlaka kendini halk karacak bir hak buluyordu.

Hkmdarlar karlarn devletlerin kar ile btnletirmi grnmdeydiler. Bymek,insan ve kaynak olarak zenginlemek, kendine tehdit olan baka lkelerin gelimesininlemek devletin vazgeilemez kar olarak grlyordu.

Her ey devletin kar iin yaplabiliniyordu. Bu da bir ahlakszlk kabul edilmiyordu.Politika bilimselleiyordu. Sorunlar nce diplomasi yoluyla zlmeye allyordu.Diplomatlar her yolu deneyerek rakiplerinin dncesini etkilemeye alyorlard. Krala birmetres, mparatorie veya mparatora bir ak, para, ok kymetli hediyeler hepsi

diplomasinin hizmetindeydi. lkeler kendi menfaatlerine uygun ibirlikiler bulmak iin olukgibi para harcyorlard.

7/31/2019 22. kitap k.r

20/221

20

Diplomatlar her yolu, rvet, haydutluk, hrszlk gizli mektuplar ele geirmeyealyorlard. Mektuplar ele geerse anlalmasn diye ifreleniyordu. Bir yandan da ifrezme metotlar geliiyordu.

Her sava hakt. Gerekirse nleyici savalar uygulanyordu. ngilizler bar zamanndahabersiz rakip donanmalara saldryorlard. Ticaret gemileri soyulup, yok ediliyordu.Prusyada karadabyleydi. Rakiplerine aniden saldryordu. Sava masraflar karsndadevletler her eye el koyuyorlard. Halk haraca balanmt. demeyenin evi banageiriliyordu. Vergi vermeyen kentler, kyler yaklyordu.

Ordularn arkasnda bir satc, satn alc ve fahie kalabal yryordu. Bunlar askere yama,rza geme ve yakp, ykmada yardmc oluyorlard. Kylerden askere ate alrsa, o kyninsanlar ldrlyordu. Ordu 30 bin askerden meydana gelmi bir orduysa kadn veocuklardan meydana gelmi 70 -80 bin kii sr gibi orduyu takip ediyordu. Bu kalabalkgetii yerleri karnn doyurmak iin yerle bir ediyordu.

Sava bitirmek iin yaplan anlamalar ise hanedanlar aras anlamalard. Bu aslnda birinsan, blge dei tokuuydu. O efendiden, dier efendiye geen halklarda ona uyum iindeyaamlarna devam ediyorlard. Daha ulusallk gelimediinden kime ait olduunda oknemli deildi.

7/31/2019 22. kitap k.r

21/221

21

Tfek, 1715

Korent

Fransada, 18. yzyln ilk yarsnda, Huguenotlar btnyle ortadan kalkm gibiydi. XIV.Louis 1715'te Fransa'da Protestanl tmyle yasakladn ilan etti. Buna karlk ayn ylHuguenotlarNimes'de Protestan Kilisesi'ni yeniden oluturmak zere bir konferans topladlarve sayca ok azalmakla birlikte lkedeki varlklarn korudular.

1715 ylnda XV. Louis (1715 1774) Fransa kral oldu. 5 yandayd. lkeyi kral naibiolarakDk dOrleansynetmeye balad.

XV. Louisnin sal yerinde deildi. Kral lrse, vazgemi bile olsa amcas spanya kralV. Felipe (Philippe) ve byk amcas Orleans Dk taca talip olacaklard. Naip Orleans

Dk, V. Felipeye kar Fransz kamuoyunu yanna almak istiyordu.

Bu srada ngiltere spanyaya kar Fransaya yardm elini uzatt. Naip bu ele sarld. ngiltereeksikliini duyduu kara ordusunu Fransa sayesindesalamt. Fransa uzun zaman Utrechtanlamasna ve ngiltere mttefikliine sadk kald.

Dk dOrleans, XIV. Louisnin burjuva bakanlardan oluan kurulunun yerine byksoylulardan oluan bir kurul geirmiti. Ancak bu operasyon baarl olamayacakt. Parlmanlarbtn reform giriimlerine kar kyorlard. XIV. Louis parlmanlarn elindenkral uyarma hakkn almt. Ama Orleans dk, bu hakk parlmanlara geri vermek zorundakald. Paris parlman, kraln fermanlarn yine diledii kadar geciktiriyordu.

http://tr.wikipedia.org/wiki/Nimeshttp://tr.wikipedia.org/wiki/Nimeshttp://tr.wikipedia.org/wiki/Nimeshttp://en.wikipedia.org/wiki/Louis_XV_of_Francehttp://en.wikipedia.org/wiki/Louis_XV_of_Francehttp://en.wikipedia.org/wiki/Philippe_II,_Duke_of_Orl%C3%A9anshttp://en.wikipedia.org/wiki/Philippe_II,_Duke_of_Orl%C3%A9anshttp://en.wikipedia.org/wiki/Philippe_II,_Duke_of_Orl%C3%A9anshttp://en.wikipedia.org/wiki/Parlementhttp://en.wikipedia.org/wiki/Parlementhttp://en.wikipedia.org/wiki/Parlementhttp://en.wikipedia.org/wiki/Philippe_II,_Duke_of_Orl%C3%A9anshttp://en.wikipedia.org/wiki/Louis_XV_of_Francehttp://tr.wikipedia.org/wiki/Nimes

7/31/2019 22. kitap k.r

22/221

22

Parlmanlar muhalefetlerine yeniden balamlard. imdi asillerle mttefikken, eski yetki vetartmalar tekrar ele alyor ve gelitiriyorlard. Bundan doru bir tarzda faydalanmak varken,ksr bir muhalefetin iine dmlerdi. Kraldan gelen ferman, deme, ak mektup gibi nevarsa durdurdular, reddettiler ve deitirdiler. Parlmanlar yetkili tek heyet oluturduklarinancn tayorlard. Hkmet ise onlarn karsnda salnmlar yapyordu. Hkmet kararl

deildi. Kalabalk halk kitlesi de cahilliinden olsa gerek parlmanlarn peine taklmt.

1715 ylnda Versaya ran elisi Muhammed geldi. ran elisi Muhammed, Avrupauygarln tanmak ve anlamak iin kln bile kprdatmyordu. Otelinde oturmu, sabahtanakama kadar Kurann okuyordu. Parisliler hayret iindeydiler. O yl Fransa ile ran arasndaticaret ve dostluk anlamas imzaland. Bu srada bir Rus elisi de rana gelmiti. AslndaRuslar rana saldrmaya hazrlanyorlard. ran Safevi ah ah Sultan Hseyin uysal ve sofu

bir kiiydi. Ordusunu kuvvetlendirecei yerde, grevlere hadmaalarn ve hocalaryerletiriyordu.

1715 ylndan balayarak Fransa, 1689dan sonra verilmi tm soyluluk belgelerini geersiz

sayd. Onlar nce geersiz sayacak, sonra tekrar sata karacakt. Bu srada Fransannnfusu 16 milyondu ve hzla artyordu.

1715de Bat Avrupada tfek, fitilli alay bozan tahtndan indirmiti. Tfek ve sngbirleince mzrakl piyade de ortadan kalkmt. Aslnda tfein menzili fitilliden daha uzundeildi, en fazla 300 adm kadard. 180 adma kadar etkili oluyordu. Ama hafif vekullanlyd. Tfek akmakta ve horoz ile ateleniyordu. Yandaki askerler iin tehlike

bitmiti. Bu da tfeklilerin saf kurmalarn salad. Hzl doldurulabiliniyordu. Bu tarihlerdetfekle dakikada 1 at yaplabiliniyordu.

1715de ngilterenin ithalat 6 milyon, ihracat 7,5 milyon sterlindi. Ve gittike artyordu. Busrete kuma sanayinde de nemli gelimeler sre iinde oluuyordu. Tezgahtan kankuma, tccara teslim edilmeden nce temizlenip, boyanmalyd. Beyazlanmay salamak iinkuma nce odun kll suda (potasyum) kaynatlyor, kurutulup (gnlerce ak havada), stekonuyordu. Sonra slfrik asit ve sodyum bulundu. Bylece aartma kimyasal yollardanyaplabilinmeye baland.

1715 ylnda Oratoire rahip Malebranche (1638 1715) ld. Malebranchen fikirlerieserlerinden nce yaylmt. Etrafnda burjuvalar, gazeteciler, byk senyrler, gezginler ve

bilginler toplanmt. Malebranchea gre her ey insan Tanrya gtryordu. Her eyi Tanryapar. nsan Tanrda her eyi grr. Tanr ise genel iradede bulunur ve yaln yollardan

isteini gerekletirir. sann insan olarak dnyaya gelii, tm insanlar adna ac ekii gibimucizeler de genel kanunlar erevesinde evrenin dzeni iinde grlmeliydi. Hristiyanlkbunlar gerek derken Malebranche, bunlar genel kuraln paras diyordu. Tanr bile evrenseldzendi. Bu dnemde pek ok kii, Tanry bir kanunlar sistemi ya da bir ilke olarakalgladlar.

1715 ylndaNicolas Lemery(16451715) ld.

http://tr.wikipedia.org/wiki/Nicholas_Malebranchehttp://tr.wikipedia.org/wiki/Nicholas_Malebranchehttp://en.wikipedia.org/wiki/Nicolas_Lemeryhttp://en.wikipedia.org/wiki/Nicolas_Lemeryhttp://en.wikipedia.org/wiki/Nicolas_Lemeryhttp://en.wikipedia.org/wiki/Nicolas_Lemeryhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Nicholas_Malebranche

7/31/2019 22. kitap k.r

23/221

23

Romanyada Yunan Etkisi, 1715

Nikolaos Maurokordatos

Osmanl Venedik sava balamt. Osmanllar Karada ayaklanmasnda parma olduugerekesi ile sava atklarn Avusturyaya bildirmilerdi. Avusturyann Karlofa genel

barnn bozulduunu sanmasn istemiyorlard.

Artk bir takm Srplar Avusturyann egemenlii altnda yayorlard. Srplarn byk birksm da Osmanl hakimiyetindeki topraklarda yayorlard. Avusturya eklere, Hrvatlara veSlovenlere gstermedii bir ho gry Srplara gstererek onlarn ulusal gelimelerine gzyumuyordu. Srplara Hrvatlar mali olarak, Karada ise sava olarak destek verecekti.Avusturya Osmanl topraklarndan gelen Srplar da Macarlara kar bir denge unsuru olarak

yerletiriyor ve bu gleri tevik ediyordu.

Osmanl Srbistanndaki halk ekonomik ynden gelimemiti. Hayvanclkla geiniyordu.Her kyn bir knezi vard.

Veziriazam Trhalay, Osmanl donanmas stendil adasn almak zere yola ktlar. Osmanlordusu Moraya girmiti. Veziriazam Korenti ele geirdi. Bu srada Venedik Prevezeyikuatt ise de bir ey elde edemeden kuatmay kaldrmak zorunda kald.

Korentten sonraKoron, Anabolu, Anavarin veModonOsmanllarn eline geti. Ksa bir sresonunda Mora Osmanllarn eline tekrar gemiti. Zaten Morada Ortodoks halk

Venediklilerin dinsel tavrlarndan rahatszd. Venedikliler Moray ellerinde tuttuklar ksasre iinde Ortodoks piskoposlarn tayinini durdurmulard. Mora Katolik hiyerarinin etkisi

http://en.wikipedia.org/wiki/Corinthhttp://en.wikipedia.org/wiki/Corinthhttp://en.wikipedia.org/wiki/Koronihttp://en.wikipedia.org/wiki/Koronihttp://en.wikipedia.org/wiki/Koronihttp://en.wikipedia.org/wiki/Methoni,_Messeniahttp://en.wikipedia.org/wiki/Methoni,_Messeniahttp://en.wikipedia.org/wiki/Methoni,_Messeniahttp://en.wikipedia.org/wiki/Methoni,_Messeniahttp://en.wikipedia.org/wiki/Koronihttp://en.wikipedia.org/wiki/Corinth

7/31/2019 22. kitap k.r

24/221

24

altnda Katolikleiyordu. Venedik ayrca zerk ynetimlere de ho bakmyordu. YerliYunanllar Trkleri sevin ve tezahratla kurtarc olarak karladlar.

1715 Eyllnde Girit adasnda Venediklilerin elinde bulunan Suda liman Osmanldonanmas tarafndan geri alnd. sperlonga kalesini de Kandiye muhafz zmirli Ali Paa

ald. Girit tamamen Osmanllarn olmutu. Avusturya nce bir sre beklemi, sonra da savaakarmamt.

1715 Aralk aynda Nicolas Mavrocordato Bodandan alnarak Eflaka voyvoda atand.Bundan sonra Eflak tahtnda Fenerliler dnemi balam oldu. Bu dnem 1821 22 ylnakadar srecektir. Fenerli aileler Rum kltrnde idiler ama kken olarak hepsi Yunanldeildi. lerinde Arnavut, talyan ve eitli kkenliler vard. Ama Rumluk (Romallk)hepsini kapsamt. Bunlar ksa srede Romanyada Boyar aileleri ile kaynaarak btnletiler. Bunun sonucunda Fenerli aileler Romenleti, Boyarlar Rumlat. Bu artk arasndaetnik farkllk olmayan yeni bir soylu snft.

Romanyada, zamanla, Fenerli kavram, Osmanl st hakimiyetini destekleyenler anlamndakullanlmaya balanacakt. Romanyay oluturacak lkeler Fenerliler ynetiminde veOsmanl hakimiyeti altnda, Romanyay oluturacak ekilde birlemeye ve btnlemeye

baladlar.

Eskiden Eflak ve Bodanda prensi Boyarlar Meclisi seiyordu. imdi ise Osmanl Divanonu tayin ediyordu. Eskiden kalan tek husus, bu lkeleri yneten kiilerin Hristiyanolmasyd. Osmanllar bu yeni ynetimi, Rus ilerlemesine kar bir tedbir olarak dagryorlard.

Athos daRomen din adamlarn ok etkilemiti. Bu arada Yunanl din adamlar da Eflak veBodana ok miktarda gitmiti, gitmeye devam ediyordu. Bu Yunan etkisi, Romenkilisesinin Greklemesini getirdi. Kilisede Dualarda Slav dili yerini Yunancaya brakt.

Romanyada Fenerliler dnemi baladktan sonra, 1804 ylna kadar, 11 aileden 25 kii prensatand. Bunlar defalarca greve gelip, gittiler. Bylece 62 defa Fenerli Saltanat dodu.

1715'te eski Macar kral II. Ferenc Rkczi, Osmanl Devleti'nin davetini kabul ederekOsmanl topraklarna yerleti.

http://en.wikipedia.org/wiki/Nicholas_Mavrocordatoshttp://en.wikipedia.org/wiki/Nicholas_Mavrocordatoshttp://en.wikipedia.org/wiki/Mount_Athoshttp://en.wikipedia.org/wiki/Mount_Athoshttp://tr.wikipedia.org/wiki/II._Ferenc_R%C3%A1k%C3%B3czihttp://tr.wikipedia.org/wiki/II._Ferenc_R%C3%A1k%C3%B3czihttp://tr.wikipedia.org/wiki/II._Ferenc_R%C3%A1k%C3%B3czihttp://en.wikipedia.org/wiki/Mount_Athoshttp://en.wikipedia.org/wiki/Nicholas_Mavrocordatos

7/31/2019 22. kitap k.r

25/221

25

spanya nie Devam Ediyor, 1715

spanyol Kalyonu

1715 ylna gelindiinde spanyann k devam ediyordu. spanya krallar asilleriniktidarna son vermilerdi ama dnce asndan spanya daha evvelki karanlk andandar kamamt. spanyada retim gelimesi de olmamt. lke ngiltere ve Fransayayn, altn ve gm verip, kendinde olmayan mallar alyordu.

spanyada kraln ynetimine yardmc olan iki kurul vard. Biri Kastilya kurulu , dieri Hint kurulu (Amerika kurulu) idi. Bu kurullarda burjuvalar hakimdi. Bunlarn kararlarn

her eyalette maliye ve genel ynetimden sorumlu bir ynetici, silahl kuvvetler komutan birgeneral ve adalete bakan bir mahkeme yrtyordu. Bu l yap bir Fransz sistemiydi. Bul yap birbirini gzleyerek, denetleyerek ileri bir arada gtrmeye alyordu.

lkede engizisyon greve devam ediyordu. Ancak artk krallk engizisyon yetkisinisnrlamak istiyordu. Krallar, sre iinde piskopos seimini ellerinde tutmak isteyeceklerdi.nce sekiz ayiinsonra tm seneiinbu seim hakkn alacaklard.

inde Pekin, Nankin, Makaoda Portekiz asll piskoposlar vard. Bunlar Goadaki Portekizbapiskoposuna balydlar. Portekiz Papadan inde eitim hakkn almt. Papa kararlarnUzakdouya iletme hakk da Portekizindi. Bu durumda Portekiz kilisesi temsilcileri tm

dier Katolik temsilcilerden stn statdeydiler.

7/31/2019 22. kitap k.r

26/221

26

inde iki grup Cizvit misyoneri vard. Portekizliler ve Franszlar. Ayrca spanyolDominikken ve Fransisken misyonerleri de vard. Toplamda da 300.000 inliHristiyanlatrlmt. Byk bir varlk deildi, ama ok az sayda misyonerile baarlmt.

Cizvitler sayesinde inde belli haklar elde edilebilmiti. nk onlar sadece din adam

deildi. mparator iin onlar matematiki, astronom, haritac, mekanisyen, mhendis, mimar,hekim ve ressamdlar. Felsefe ve edebiyat bilgileri sayesinde kendilerini, o burnundan klaldrmayan Okumulara (Mandarinler) kabul ettirmilerdi. Sonuta her yerde dostlar olmutu.

Cizvitler, in inanlarn yorumlayarak, Hristiyan dinini inde uygulanabilir halegetirmilerdi. Cizvitler Gk tanr ile Hristiyanlarn Baba tanrsn ve mparator ile oul say

bir biimde birletirmilerdi. Atalar klt ise atalara sayg olarak ele alnd. Bu yorumlaraDominikken ve Franszkenler iddetle kar ktlar.

1715 ylnda Papa bir bildiri yaynlayarak, 1704 tarihli in trenleri hakkndaki kararndasrar etti. 1715de, Papann Ex illa die ferman yaynland. Tanr diye Tien ve ang-Ti

kelimelerinin kullanm yasakland. Konfysn ve atalarn kutlanmasna msaadeedilmedi. Cizvitler haksz bulunmulard. Bu yasa, in imparatorunun da uygulamasistendi. mparator bunu kabul etmedi. Ama bu gittike Hristiyanlara kar bir dmanla yolaacakt.

1715de Ruslar Orta AsyadaOmskkentini s yaptlar.

sve Norvei igal etti.

Fransz arkeolog Antoine Galland (d. 1646), rlandal air Nahum Tate (d. 1652), Franszheykeltra Franois Girardon (d. 1628), Fransz filozof Nicolas Malebranche (d. 1638),ngiliz matematiki Humphry Ditton(d. 1675), ngiliz bakan ve bilim adamGeorge Hickes(d. 1642) 1715 ylnda ldler.

http://en.wikipedia.org/wiki/Omskhttp://en.wikipedia.org/wiki/Omskhttp://en.wikipedia.org/wiki/Omskhttp://en.wikipedia.org/wiki/Antoine_Gallandhttp://en.wikipedia.org/wiki/Antoine_Gallandhttp://en.wikipedia.org/wiki/Nahum_Tatehttp://en.wikipedia.org/wiki/Nahum_Tatehttp://en.wikipedia.org/wiki/Fran%C3%A7ois_Girardonhttp://en.wikipedia.org/wiki/Fran%C3%A7ois_Girardonhttp://en.wikipedia.org/wiki/Nicolas_Malebranchehttp://en.wikipedia.org/wiki/Nicolas_Malebranchehttp://en.wikipedia.org/wiki/Humphry_Dittonhttp://en.wikipedia.org/wiki/Humphry_Dittonhttp://en.wikipedia.org/wiki/George_Hickeshttp://en.wikipedia.org/wiki/George_Hickeshttp://en.wikipedia.org/wiki/George_Hickeshttp://en.wikipedia.org/wiki/George_Hickeshttp://en.wikipedia.org/wiki/Humphry_Dittonhttp://en.wikipedia.org/wiki/Nicolas_Malebranchehttp://en.wikipedia.org/wiki/Fran%C3%A7ois_Girardonhttp://en.wikipedia.org/wiki/Nahum_Tatehttp://en.wikipedia.org/wiki/Antoine_Gallandhttp://en.wikipedia.org/wiki/Omsk

7/31/2019 22. kitap k.r

27/221

27

Piyade gleniyor

Toplar, dz, azdan dolma bronz dkm toplard. Topu, kendini emniyete alacak bir yeresiper alp, dz atlar yapyordu. Artma atlar iin havan topu kullanlyordu. Toplardakikada 1 veya 2 at yapabiliyorlard. Sadece 4 kalibrelik mermiler ile dakikada 3 atyaplabiliniyordu. Menzil gllenin arlna gre 600 ile 1800 metre arasnda deiiyordu.

4 kalibrelik bir glle 300 admda 4 8 insan ldryordu. Topular sektirerek at yaparaktopun etkisini arttryordu. Piyade saflarnda glle 5 6 kez sekince byk zayiatverdiriyordu.

Ancak topu at hedefe isabetten uzakt. Ayrca toplar ok ard. 4 kalibrelik bir top 650kiloydu. 33 kalibrelik olan 3 ton ekiyordu. Bylece bu toplarn hem intikali ve hem de yerdeitirmesi ok zordu. Toplar cephede bir yere yerletiriliyor, sonra yerinden okgerekmedike oynatlmyorlard. Ayrca harekat srasnda piyadeye ayak uyduramyorlard.En gerekli anlarda ate destei salayamyorlard.

7/31/2019 22. kitap k.r

28/221

28

Hareket kabiliyetine, ate gcne sahip piyade ise sava alanlarnn egemeni olmutu. Heletfek ile tehiz edilince, piyadenin gc daha da artmt. Ama piyade esas gcne bir asrsonra Napolyon ile varacakt.

1715 ylnda, ordu, ate ederek savarken saf halinde oluyordu. Sorun ate hzyd.

Saldran dmana kar nce savunma yaplyordu. Piyade atei ile bir kurun rtssalanyor, krlan dman durduruluyordu. Piyade emirle ve hep birden nian almadanyaylm ate ayordu. Piyade uzun saflar halinde yerletiriliyordu. Askerlerin aras, nceleri,fitilliler ( alay bozan) zamanndaki gibi, 4 5 admd. Silahlarn doldurulabilmesi iin 6 srayaplyordu. Dzgn ve gerektiinde dman safn gsleyebilecek saflar isteniyordu.

Btn bunlarn sonucunda savalar ok ar cereyan eder hale gelmiti. Dmandan uzaktasaflar dzenlemek, belli bir yryten sonra dmann karsna saflar muhafaza etmiekilde kmak gerekiyordu. Askeri safta tutabilmek iin ok ar yrmek ve zaman zamandurmak gerekiyordu. Bu durumda ekilen dman takip etme olana da kalmyordu.

Savaan ordularda kazanan taraf dierini yok edemiyordu.

Bu durumda harbi kesin bir sonuca ulatrma imkan kalmamt. Bunun zerine ikmalesaldrmak strateji haline geldi. Bylece dmann yeniden donanp, kendini toparlamasnnnne geilmeye allyordu. Depolara, tersanelere, mstahkem mevkilere ve kentleresaldr balad.

zerle asrn banda az manevra yeteneine sahip ordular vard.

7/31/2019 22. kitap k.r

29/221

29

ngiliz stnl

Avrupada herhangi bir devletin dier bir devletin bamszln tehdit edecek kadarkuvvetlenmesi istenmiyordu. Buna da Denge Politikas deniyordu. XVIII. Yzylageldiimizde, ticaret kapitalizmi ok ilerlemiti. Deniz ticareti artk glln temelioluyordu.

Eskiden gllk toprak ve insan demekti. Devletler birbiri ile ticaret yollar, koloniler, toprakkazanmak iin savayorlard. Fransa ve Avusturya aralarnda mthi bir mcadelevermilerdi. Bu mcadelenin son sava da spanya Veraset Sava olmutu. Ancak bu savangiltere ynlendirmiti. ngiltere XIV. Louis ile savarken bunu halklarn zgrlk veegemenlii iin yaptn sylyordu. Kendi asndan tehlike geince de mttefiklerini yalnz

brakarak, onlar anlamalar yapmaya mecbur etmiti. ngiltere ktada dengeyi kollarken,

okyanuslarda rakipsizdi. Ve denge ngilterenin ticari hegemonyasna hizmet etmiti.

Avrupa devletleri kamplara blnnce, ortaya birbirini yenemeyen ama iyice ypratan birdurum olumutu. ngiltere bu durumdan hakemlik yaparak faydalanmak istiyordu.Ryswickanlamas Fransann bir gn spanya ile birleme ihtimalini yok etmiti. spanya kral V.Felipe de Fransz tahtndan vazgemiti. Fransann vazgetii, usuz bucaksz bir kolonimparatorluuydu.

spanya miras V. Felipe ve VI. Karl arasnda bllmt. V. Felipe spanya ve kolonilerialmt, Avusturya mparatoru VI. Karl ise bugnk Belika olan Pays -Basy, Milanoyu,Toskanay, Napoli ve Sardunyay almt. Bylece Bat Roma veya arlken imparatorluu

geriye dnsz olarak blnmt.

http://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Ryswickhttp://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Ryswickhttp://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Ryswickhttp://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Ryswickhttp://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Ryswick

7/31/2019 22. kitap k.r

30/221

30

Bourbonlar ile Habsburglar arasnda tampon devlet veya kentler braklmt. Bu kkdevletlerin bir problem srasnda gl bir lkeye ihtiyalar vard. Bu gl lke ngiltere idi.Bylece ngiltere, zayflarn korunmas ad altnda srekli mdahale edebilir durumdaoluyordu.

Her yer ngiliz gzetimi altndayd. ngilizler Cebelitark igal etmilerdi, ngilizlerin gzAkdenize giri ve klardayd. Sicilyay ve Sicilya geiini gzetlemek iinMinorkadaydlar. Rusyaya ve kuzey denizinin Ruslarn olmasna kar Hannoverelektrl vard. Elektr ngiltere kralyd. Prusya kral Friedrich-Guillaume ile anlap, onuRusyaya badak olmaktan karmlard. Lizbon bir ngiliz ssne dnyordu.Amerikada Hudson koyu ngilizlerin denetimindeydi. Bylece krk ticareti denetleniyordu.Antillerde Saint-Christoph ile eker retimi kontrol altna alnmt.

ngiltere spanyaya da kaplarn aralatmt. Yn kumalardaki gmrkler indirilmiti.ngilizler plantasyonlar ve madenler iin kle salama tekelini almlard. Ayrca GneyAmerikadaki baz spanyol limanlarna, ylda bir kere, mamul dolu gemi yollama izinleri de

vard.

ngiltere ok usta bir siyaset izliyordu.

7/31/2019 22. kitap k.r

31/221

31

iek As, 1716

Lady Mary Wortley Montagu

1716 ylnda Bat Moolistanda yeni ayaklanmalar oldu.Tsewang Rabtaninliler tarafndanOirat hakan tayin edilmiti. 1716da ine kar ayakland. Savalar Trkistann ilerinekadar uzand. Bu mcadelelerden oradaki Trkler ileZungharlar da ok rahatsz oldular.

Leibniz'e baron payesi verilmiti. Drt yl sonra, 1716 ylnda Hannover'de ld zamanfakir bir adam gibi gmld. Onun arkasndan alayan tek adam olan, arkada J. G. vonErckhart, sonradan yazd hatralarnda bu cenazeyi, lkesinin erefini temsil eden buadam, bir dilenci gibi topraa verildi cmlesiyle anlatmtr.

http://en.wikipedia.org/wiki/Tsewang_Rabtanhttp://en.wikipedia.org/wiki/Tsewang_Rabtanhttp://en.wikipedia.org/wiki/Tsewang_Rabtanhttp://en.wikipedia.org/wiki/Oirathttp://en.wikipedia.org/wiki/Oirathttp://en.wikipedia.org/wiki/Zunghar_Khanatehttp://en.wikipedia.org/wiki/Zunghar_Khanatehttp://en.wikipedia.org/wiki/Zunghar_Khanatehttp://en.wikipedia.org/wiki/Gottfried_Leibnizhttp://en.wikipedia.org/wiki/Gottfried_Leibnizhttp://en.wikipedia.org/wiki/Johann_Georg_von_Eckharthttp://en.wikipedia.org/wiki/Johann_Georg_von_Eckharthttp://en.wikipedia.org/wiki/Johann_Georg_von_Eckharthttp://en.wikipedia.org/wiki/Johann_Georg_von_Eckharthttp://en.wikipedia.org/wiki/Johann_Georg_von_Eckharthttp://en.wikipedia.org/wiki/Gottfried_Leibnizhttp://en.wikipedia.org/wiki/Zunghar_Khanatehttp://en.wikipedia.org/wiki/Oirathttp://en.wikipedia.org/wiki/Tsewang_Rabtan

7/31/2019 22. kitap k.r

32/221

32

1716 ylnda en nemli Osmanl tarihisi olan Naima ld. XVII. yzyln ikinci yarsndavakanvis makam kurulmutu. Naima bu makama tayin edilen ilk kiiydi. Yazd tarihteolaylar ve kiileri tartmt. Vard sonuta da Osmanl mparatorluu iin bir reformgereklilii zerinde duruyordu.

XVII. yzyln dier Osmanl tarihileri iinde brahim Peevi, Selanik-i, Fndkl MehmetAa, Solakzade vardr.

1716 ylnda stanbula ngiltere elisi olarak. Edward Wontley Montagu vard. Ei LadyMary Wortley Montagu, iek hastal geirmiti ve yznde hastaln izleri kalmt.ngiltere'de henz bulunmayan iek asnn stanbul'da yaygn bir ekilde kullanldngrd. Kiiler iek yarasna srdkleri bir ineyi sonra kendilerine batryorlard. Bylecehafif bir iek geiriyor, hastala kar diren kazanyorlard. Hemen 2 ocuunu stanbul'daalatt. stanbul'dan yazd mektuplarla ve Londra'ya dndkten sonra bizzat kendisi iekasn ngilizlere tantt.

Cenevreli bir hekim olanTronchin(17091823) ay yaygnlatrd.

III. Ahmetin Sultanl srasnda, Enderun personelinin azaltlmas sz konusu olmutu. Silahdar orlulu Ali Paa, bu konuda baz deiiklikler yapmt. Odalarda kltre ve eitimenem verildi. Eskiden belli grevler iin belli bir hizmetleri yapmak gerekiyordu. Buna Ocak Yolu denirdi. Terfi iin Ocak Yolu mecburiyeti kaldrld. Galata Saray ve Yeni Sarayolan yetitiren okullar olarak tekrar ald. Bu okullar hazine ve kiler odasna dorudaneleman yetitiriyordu.

Kutsal Roma Germen imparatoru VI. Karl'n mirass olan tek olu Leopold Johann 1716ylnda prens olarak lmt. Karl 1713 ylnda bir ferman ( yaptrm ) yaynlad. Bununla,lm sonra, kznn Avusturya tacn elde etmesi hakkn garanti ediyordu. VI. Karl ( Charles) bundan sonraki yllarn, dikkatli bir ekilde davranarak, dier hkmdarlarla karlklgrmeler yapp, bir kadnn Habsburg mirass olmasna gsterilebilecek potansiyel politikitirazlar uzaklatrmak iin harcad. Hatta topraklarnn stratejik ban bile yapt.

Balangta, pek ok kuzey Avrupa Monarisi bu yaptrmla mutabktlar. Bunu imzalamayanbirka kiiden biri olan Prusya'l Byk Frederickti. Frederick, daha sonra, 1740 tarihindeKarl'n lm zerine tac elde eden Maria Theresia'ya kar Avusturya Veraset Sava'n

balatacakt.

Maria Theresia Walburga Amalia Christina Viyana'da Elisabeth Christine ( Brunswick-Wolfenbttel ) ve VI. Karl'n en byk kz olarak domutu. imdi Habsburg mirassyd.

Tibet in basksndan bunalmt. 1716 ylnda Tibetteki byk manastrnBarayvun,Serave Daoylinin yneticileri Cungar hakan Rabtandan yardm istediler. Cungar Tibeteyardm karar verdi. Ancak Tibete Hami zerinden giden yol Manular tarafndan kesilmiti.Rabtan Batdan dolaarak Tibete gitmeye karar verdi.

Kuzey Amerikada Kuzey Carolinada koloniciler ile Amerikan yerlileri arasnda Yamaseesavabalad.

At Avrupallarla beraberAmerika ktasna gelmiti. Kap serbest kalan atlar ok ksa sredebyk srler oluturdular. Kuzey yerlileri bu atlar hemen benimseyip, gebe kltrlerinin

http://www.izafet.com/biyografiler/12290-naima-1655-1716-a.htmlhttp://www.izafet.com/biyografiler/12290-naima-1655-1716-a.htmlhttp://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0brahim_Pe%C3%A7evihttp://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0brahim_Pe%C3%A7evihttp://tr.wikipedia.org/wiki/Osmanl%C4%B1_tarih%C3%A7ilerihttp://tr.wikipedia.org/wiki/Osmanl%C4%B1_tarih%C3%A7ilerihttp://tr.wikipedia.org/wiki/Osmanl%C4%B1_tarih%C3%A7ilerihttp://tr.wikipedia.org/wiki/Osmanl%C4%B1_tarih%C3%A7ilerihttp://tr.wikipedia.org/wiki/Osmanl%C4%B1_tarih%C3%A7ilerihttp://tr.wikipedia.org/wiki/Mary_Wortley_Montaguhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Mary_Wortley_Montaguhttp://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%87i%C3%A7ek_hastal%C4%B1%C4%9F%C4%B1http://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%87i%C3%A7ek_hastal%C4%B1%C4%9F%C4%B1http://en.wikipedia.org/wiki/Th%C3%A9odore_Tronchinhttp://en.wikipedia.org/wiki/Th%C3%A9odore_Tronchinhttp://en.wikipedia.org/wiki/Th%C3%A9odore_Tronchinhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Ali_pa%C5%9Fa_%28%C3%A7orlulu,_silahtar%29http://tr.wikipedia.org/wiki/Ali_pa%C5%9Fa_%28%C3%A7orlulu,_silahtar%29http://tr.wikipedia.org/wiki/VI._Karl_%28Kutsal_Roma_%C4%B0mparatoru%29http://tr.wikipedia.org/wiki/VI._Karl_%28Kutsal_Roma_%C4%B0mparatoru%29http://en.wikipedia.org/wiki/Maria_Theresahttp://en.wikipedia.org/wiki/Maria_Theresahttp://www.mongolianguidetours.com/mn/Destinations.aspx?DestinationID=3http://www.mongolianguidetours.com/mn/Destinations.aspx?DestinationID=3http://www.mongolianguidetours.com/mn/Destinations.aspx?DestinationID=3http://en.wikipedia.org/wiki/Sera_Monasteryhttp://en.wikipedia.org/wiki/Sera_Monasteryhttp://en.wikipedia.org/wiki/Sera_Monasteryhttp://www.flickr.com/photos/28909871@N03/4034578742/http://www.flickr.com/photos/28909871@N03/4034578742/http://en.wikipedia.org/wiki/Yamasee_Warhttp://en.wikipedia.org/wiki/Yamasee_Warhttp://en.wikipedia.org/wiki/Yamasee_Warhttp://en.wikipedia.org/wiki/Yamasee_Warhttp://en.wikipedia.org/wiki/Yamasee_Warhttp://www.flickr.com/photos/28909871@N03/4034578742/http://en.wikipedia.org/wiki/Sera_Monasteryhttp://www.mongolianguidetours.com/mn/Destinations.aspx?DestinationID=3http://en.wikipedia.org/wiki/Maria_Theresahttp://tr.wikipedia.org/wiki/VI._Karl_%28Kutsal_Roma_%C4%B0mparatoru%29http://tr.wikipedia.org/wiki/Ali_pa%C5%9Fa_%28%C3%A7orlulu,_silahtar%29http://en.wikipedia.org/wiki/Th%C3%A9odore_Tronchinhttp://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%87i%C3%A7ek_hastal%C4%B1%C4%9F%C4%B1http://tr.wikipedia.org/wiki/Mary_Wortley_Montaguhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Osmanl%C4%B1_tarih%C3%A7ilerihttp://tr.wikipedia.org/wiki/Osmanl%C4%B1_tarih%C3%A7ilerihttp://tr.wikipedia.org/wiki/Osmanl%C4%B1_tarih%C3%A7ilerihttp://tr.wikipedia.org/wiki/Osmanl%C4%B1_tarih%C3%A7ilerihttp://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0brahim_Pe%C3%A7evihttp://www.izafet.com/biyografiler/12290-naima-1655-1716-a.html

7/31/2019 22. kitap k.r

33/221

33

ok nemli bir paras haline getirdiler. Kzlderililer imdi atlara ok iyi biniyor, onlar ustalkla kullanyordu. Artk Kzlderili ve atn birbirinden ayr dnmek mmkn deildi.

Beyazlarla Amerikan Yerlileri arasnda yaplan ilk en nemli savalardan biri Kral Philip'sSavayd, ki bunaMetacomsava da denir, 1675 1676 yllar arasnda ngiliz kolonileri ile

Yerliler arasnda yaplmt. Kral Philip ldkten sonra da kuzeyde 1678 anlamasna kadardevam etti. Bu savata Beyazlarn 1/65i, Kzlderililerin 3/20si kaybedildi. Yeningilteredeki dokuz yerleimden yarsna yerliler saldrmlard. Savaa Yerli Lideringilizlerin Kral Philip olarak tandklar Metacomet, Metacom, or Pometacomun ismiverilmiti. Metacomet, Pokanoket kabilesi reisiydi.

Dynekilen muharebesinde sve filosu Danimarka-Norve filosunu yendi.

Britanya ile Jacobiteler arasndaJacobite kalknmasnn paras olanSheriffmuir muharebesiyapld. Britanya hkmeti stratejik bir zafer kazand. Savatan dnen Jacobiteler skoyadaCrieffkasabasn tamamen atee verip, yaktlar.

inde Kangxi Dictionary yaynland. Oradaki Han harfleri gnmz incelemelerindekullanlmaktadr.

ngiliz oyun yazarWilliam Wycherley(d.1640), Japon ressamOgata Korin (d.1657), ngilizmatematiki ve filozofRoger Cotes(d. 1682), Alman seyyah ve fizikiEngelbert Kaempfer(d. 1651), Fransz ressamCharles de La Fosse(d. 1640) 1716 ylnda ldler.

http://en.wikipedia.org/wiki/King_Philip%27s_Warhttp://en.wikipedia.org/wiki/King_Philip%27s_Warhttp://en.wikipedia.org/wiki/King_Philip%27s_Warhttp://en.wikipedia.org/wiki/Metacomethttp://en.wikipedia.org/wiki/Metacomethttp://en.wikipedia.org/wiki/Metacomethttp://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Dynekilenhttp://en.wikipedia.org/wiki/Jacobite_rebellionhttp://en.wikipedia.org/wiki/Jacobite_rebellionhttp://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Sheriffmuirhttp://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Sheriffmuirhttp://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Sheriffmuirhttp://en.wikipedia.org/wiki/Crieffhttp://en.wikipedia.org/wiki/Crieffhttp://en.wikipedia.org/wiki/Kangxi_Dictionaryhttp://en.wikipedia.org/wiki/Kangxi_Dictionaryhttp://en.wikipedia.org/wiki/Chinese_charactershttp://en.wikipedia.org/wiki/Chinese_charactershttp://en.wikipedia.org/wiki/William_Wycherleyhttp://en.wikipedia.org/wiki/William_Wycherleyhttp://en.wikipedia.org/wiki/William_Wycherleyhttp://en.wikipedia.org/wiki/1640http://en.wikipedia.org/wiki/1640http://en.wikipedia.org/wiki/1640http://en.wikipedia.org/wiki/Ogata_Korinhttp://en.wikipedia.org/wiki/Ogata_Korinhttp://en.wikipedia.org/wiki/Ogata_Korinhttp://en.wikipedia.org/wiki/Roger_Coteshttp://en.wikipedia.org/wiki/Roger_Coteshttp://en.wikipedia.org/wiki/Engelbert_Kaempferhttp://en.wikipedia.org/wiki/Engelbert_Kaempferhttp://en.wikipedia.org/wiki/Engelbert_Kaempferhttp://en.wikipedia.org/wiki/Charles_de_La_Fossehttp://en.wikipedia.org/wiki/Charles_de_La_Fossehttp://en.wikipedia.org/wiki/Charles_de_La_Fossehttp://en.wikipedia.org/wiki/Charles_de_La_Fossehttp://en.wikipedia.org/wiki/Engelbert_Kaempferhttp://en.wikipedia.org/wiki/Roger_Coteshttp://en.wikipedia.org/wiki/Ogata_Korinhttp://en.wikipedia.org/wiki/1640http://en.wikipedia.org/wiki/William_Wycherleyhttp://en.wikipedia.org/wiki/Chinese_charactershttp://en.wikipedia.org/wiki/Kangxi_Dictionaryhttp://en.wikipedia.org/wiki/Crieffhttp://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Sheriffmuirhttp://en.wikipedia.org/wiki/Jacobite_rebellionhttp://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Dynekilenhttp://en.wikipedia.org/wiki/Metacomethttp://en.wikipedia.org/wiki/King_Philip%27s_Warhttp://en.wikipedia.org/wiki/King_Philip%27s_War

7/31/2019 22. kitap k.r

34/221

34

zel Banka, 1716

Petrovaradin

1716 ylnda John Law (1671 1729) Fransada, zel banka olarak Banque Generale ikurdu. Bu banka kat para kullanmn gelitirmitir. Sermayesinin drtte devletparasndan olumaktayd ve devlete bunun karlnda senet verilmiti. XIV. Louisninsavalar yznden Fransa iflasn kapsna gelmiti. Bu Fransa devletini John Lawdinlemeye itti. Law tam bir kat para taraftaryd. Paray sadece dolam arac olarakgryordu. Alacakllara kar devletin yerine geerek borlar deyebilecei konusundadevleti ikna etti.

Osmanl Venedik sava Avusturyay rahatsz etmiti. Osmanl Venedikten Karlofadaverdii yerleri geri almaya balamt. Avusturyasrann kendine geleceini anlamt. Avrupadevletleri tek kalrlarsa Osmanl mparatorluu nnde fazla ansa sahip olamyorlard.

Nisan 1716da Avusturya Venedik ile bir dostluk anlamas imzalad. AvusturyaOsmanllardan Venedikten aldklar yerleri geri vermesini ve tazminat demesini istedi.Karlofa anlamasnda mteselsil kefalet olduundan ve mdahale hakkndan bahsediyordu.Divan Avusturyaya sava ilan etti. Osmanl ordusu Belgrada geldi. Osmanl ordusu aslndaAlmanya ile sava iin deil, Korfu adasn almak iin hazrlanp, yola kmt. Osmanl

ordusu hazr deildi, ama veziriazam sabrszd.

http://en.wikipedia.org/wiki/John_Law_%28economist%29http://en.wikipedia.org/wiki/John_Law_%28economist%29http://en.wikipedia.org/wiki/John_Law_%28economist%29http://en.wikipedia.org/wiki/John_Law_%28economist%29

7/31/2019 22. kitap k.r

35/221

35

Austos 1716da Varadinde (Petervaradin, Petrovaradin) yaplan Osmanl Avusturyasavan Avusturya ordusu kazand(Petrovaradin Sava). Bu savata Avusturya kuvvetlerinedevrinin en nemli kumandan olanPrens Eugenkumanda ediyordu. Veziriazam Damat AliPaa bandan vurularak, ld. Osmanl ordusu dank bir ekilde Belgrada ekildi. Busrada Bulgaristanda isyanlar kt.

Bu frsattan istifade Venedik de Preveze ve Vonieyi ele geirmiti.

ehit Ali Paann yerine lbasanl Halil Paa veziriazam oldu. Bu srada Varadin savankazanm olan Avusturya ordusu Tamvar (Temevar) zerine yrd. 44 gnlkkuatmadan sonra Tamvar teslim oldu. Macaristandaki son Osmanl eyaleti de Osmanlnnelinden gitmiti (15 Ekim 1716). Avusturya peinden Eflak ve Bodana saldrd. Eflakvoyvodas Avusturyaya esir dt. Bu srada Osmanl ordusu Edirneye dnmt.

Damat Ali Paann lm zerine kitaplarnn msadere edilmesi karar verildi. eyhlislamEbu shak smail Efendi, kitaplar arasnda bulunan felsefe, tarih ve astronomi kitaplarnn

kitaplklara vakfnn caiz olmayacana dair fetva verdi.

1716 ylnda bir dnce adamRichard Cumberlandld (1632 1716 veya 1718). Faziletasndan fikre bakldnda, bundan sonra fazilet zerine yorum yapacak dnrler yaCumberland veya Hobbes takip edeceklerdir.

Cumberlanda gre, Hobbesun dediinin aksine, fazilet bir gvenlik gereksinmesi deildir.nsan, toplum, devler ve evren ayn amaca doru yrmektedir. Bu ama en stn iyiye varmaamacdr. nsan topluma, devlete ve evrene kar deildir. Onlar ile uyumludur. Bir btn

parasdr. Fazilet korkudan deil btne katlma isteinden var olmutur. nsan igdsneuyarak btn evrenin iyiliini ister. nk kendi mutluluu da bu istektedir. nsan ancakevren ve toplum ile uyum iinde yaarsa mutlu olur.

Cumberland, Hobbesun aksine, fazileti, korkunun sonucu deil, sevginin sonucu olarakgrmekteydi. Bir gvenlik gereksinmesi deil, bir mutluluk gereksinmesidir. Bir devlet

buyruu deil, bir Tanrya ynelme eilimidir. Bir duygu ii deil, bir akl iidir.

http://tr.wikipedia.org/wiki/Petervaradin_Sava%C5%9F%C4%B1http://tr.wikipedia.org/wiki/Petervaradin_Sava%C5%9F%C4%B1http://tr.wikipedia.org/wiki/Petervaradin_Sava%C5%9F%C4%B1http://tr.wikipedia.org/wiki/Savoy_Prensi_Eugenhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Savoy_Prensi_Eugenhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Savoy_Prensi_Eugenhttp://en.wikipedia.org/wiki/Timi%C5%9Foarahttp://en.wikipedia.org/wiki/Timi%C5%9Foarahttp://en.wikipedia.org/wiki/Timi%C5%9Foarahttp://en.wikipedia.org/wiki/Richard_Cumberland_%28philosopher%29http://en.wikipedia.org/wiki/Richard_Cumberland_%28philosopher%29http://en.wikipedia.org/wiki/Richard_Cumberland_%28philosopher%29http://en.wikipedia.org/wiki/Richard_Cumberland_%28philosopher%29http://en.wikipedia.org/wiki/Timi%C5%9Foarahttp://tr.wikipedia.org/wiki/Savoy_Prensi_Eugenhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Petervaradin_Sava%C5%9F%C4%B1

7/31/2019 22. kitap k.r

36/221

36

Kantemir

Dimitri Kantemir'in stanbul Fener'deki evi.

1714 1716 arasnda Kantemir (Kantimir) Osmanl tarihini kaleme ald. Bodan BeyiKonstantin Kantemirin oluydu. Bu aile, Krm Hanlar ile elierek, Bodana snanNogay beylerinden Kantemir Mirzadan geliyordu.

Babas Bodan Beyi iken Kantemirin btn Bodan veya dier vassal asiller gibi,

Osmanllarda rehin olarak kalmas gerekiyordu. Kantemir, 1688 ylnda 15 yanda stanbulageldi. 20 yl kadar Fethiye semtinde yaad. Zaten Latin ve Yunan kltrn biliyordu,stanbulda Arap ve Fars kltrn rendi.

Kantemirin Trk Tarihi, sanat ve mzii zerinde derin bir bilgisi vardr. Bilgisi veyazdklar evrensel ansiklopedilere ve bilim tarihine gemitir.

Osmanllartarafndan Bodan yneticisi tayin edildikten sonra, Bamszln kazanabilmekiin Ruslar ile birlemitir. 1711 Prut savandan sonra Rusyaya snd. Burada nlOsmanl tarihini kaleme ald. Bu eserinde dou ve bat kaynaklarn kullanm, tarafsz birslupla eserini yazmtr. Tarihi Hammer Tarihinden 100 yl daha ncedir.

http://en.wikipedia.org/wiki/Dimitrie_Cantemirhttp://en.wikipedia.org/wiki/Dimitrie_Cantemirhttp://en.wikipedia.org/wiki/Dimitrie_Cantemir

7/31/2019 22. kitap k.r

37/221

37

Ermeni kltr enternasyonalleiyor,

1717

Gregoryen Ermenilerle Roma kilisesi atma iindeydi. Ermenilerin bir ksm Romaya tabiiayr bir Katolik kilisesi kurmulard. Katolik Ermenilerin iinden Mihitar adl bir rahibinkurduu Mihitarist tarikat mensuplar, Ermeni kltrn enternasyonalize ettiler. Mihitar1676 ylnda Sivasta domutu. 1717 ylnda Venedik'te Saint Lazar Adasnda ErmeniAkademisi kuruldu. Mihitaristler nce Venedikte, sonra Viyanada, giderek Avrupadakimhim merkezlerde seminer, ktphane ve matbaalar kurdular. Matbaalarda sadece Ermenice

ncil, Ermenice eserler baslmyordu. Arapa ve Trke eserler de baslyordu. Bir yerde Trkalfabesini ilk defa hayata geirenler de bunlar olmutu. Yaptklar sadece Roma papasnndorultusundaki dini yorumlard ama buKatolisizm deildi. Dorudan doruya Ermeni millitarihini, Ermeni dilini, Ermeni uyann temsil ettiler. Kilise, Ortodokslar arasnda olduugibi Katolik tebaa arasnda da roln oynamaya balamt. Mihitar ve rencileri almalarile Ermeniliin ideolojik ve kltrel temellerinin ekillendiriyorlard.

Streltsy'lerin idamnn sabah, Surikov

Byk Petro Strelist denen muhafz ordusunu yok etti. Bir asr sonra, Osmanlmparatorluunun yenierileri yok etmesi bu olaya benzemektedir.

Surikovun, Strelitslerin Sabah diye bir tablosu vardr. O tablo da Byk Petro strevileritfekileri yani Rusyann yenierilerini idam ediyor. Tarihi ressam, Byk Petroyu tutuyor,ama bir taraftan o adamlar ne kadar mazlum ve son mohikanlar gibi muhteem bir ekilderesmediyordu.

http://en.wikipedia.org/wiki/Mekhitarhttp://en.wikipedia.org/wiki/Mekhitarhttp://en.wikipedia.org/wiki/Mechitaristshttp://en.wikipedia.org/wiki/Mechitaristshttp://en.wikipedia.org/wiki/Streltsyhttp://en.wikipedia.org/wiki/Streltsyhttp://en.wikipedia.org/wiki/Vasily_Surikovhttp://en.wikipedia.org/wiki/Vasily_Surikovhttp://en.wikipedia.org/wiki/Vasily_Surikovhttp://en.wikipedia.org/wiki/Streltsyhttp://en.wikipedia.org/wiki/Mechitaristshttp://en.wikipedia.org/wiki/Mekhitar

7/31/2019 22. kitap k.r

38/221

38

Rusyada I. Petronun reformlar muhalefet ile karlayordu. Muhalefetin ban eski RusAristokrasisi ekiyordu. Halk ise ara deccal olarak bakyordu. Bu genel dmanlkduygusunu veliaht Alekseyde paylayordu. Aleksey, yeni dncelere ok kar olan birortamda yetimiti. ktidara geldiinde tm yaplanlar geri alacan ak ak ilan ediyordu.

Hatta sveten alnan lkeleri bile geri verecekti.

ar Petro, olu Aleksey'i reformlarna ve batllamasna kar kt ve bu yzden bazAvrupa hkmdarlaryla mektuplaarak i birliine girdii iin ldrtt. dam ikenceylegerekleti. Petro idam kararn imzalarken, " baban olarak zlyorum seni affedebilirimama imparator, ar olarak, devletin bandaki kii olarak affedemem" demiti. Karde katli,oul katli, hkmdarlar iin kanlmaz olabiliyordu.

Haziran 1717 tarihinde Osmanl ordusu Edirneden Belgrada hareket etti. Bu sradaAvusturya Belgrad kuatyordu. Belgrad nnde Osmanl ve Avusturya ordular bir keredaha kar karya geldiler. Osmanl ordusu yine yenildi (16 Austos 1717).Peinden Belgrad

Avusturyaya vire ile teslim oldu.

Veziriazam grevden alnd yerineNianc Mehmet Paasadrazam oldu.

Avusturya, Belgrad aldktan sonra 3 koldan Osmanl topraklarna girdi. Osmanl mevcutkuvvetleri ile Avusturya ile baa kamayacan anlamt. Osmanllar bar istediler.

http://en.wikipedia.org/wiki/Tsarevich_Alexei_Petrovich_of_Russiahttp://en.wikipedia.org/wiki/Tsarevich_Alexei_Petrovich_of_Russiahttp://tr.wikipedia.org/wiki/Tevkii_Ni%C5%9Fanc%C4%B1_Mehmed_Pa%C5%9Fahttp://tr.wikipedia.org/wiki/Tevkii_Ni%C5%9Fanc%C4%B1_Mehmed_Pa%C5%9Fahttp://tr.wikipedia.org/wiki/Tevkii_Ni%C5%9Fanc%C4%B1_Mehmed_Pa%C5%9Fahttp://tr.wikipedia.org/wiki/Tevkii_Ni%C5%9Fanc%C4%B1_Mehmed_Pa%C5%9Fahttp://en.wikipedia.org/wiki/Tsarevich_Alexei_Petrovich_of_Russia

7/31/2019 22. kitap k.r

39/221

39

Masonluk Yaygnlayor, 1717

Serbest Masonlar kabul treni XVIII. asr

Masonlar, duvarc loncalarndan geliyorlard. Mesleki srlar titizlikle saklanyordu. XVIII.Yzyln bana geldiimizde mimarlar, aydnlar ve soylulardan oluan bir karma toplulukolarak karmza kmaktaydlar. Hatrlanaca gibi Tapnak valyelerinin bir ksm da butopluluk iine girmi ve orada ok etken olmutu.

Daha nce anlatld gibi Masonluk skoya'ya kaan Tapnaklar tarafndan bugnkekliyle rgtlenmiti ve yaylma alan da ilk olarak skoya ve ngiltere olmutu. Yzyllar

boyunca yeraltnda faaliyet gsteren Masonluk, ngiltere'de, dini otoriteye kar giritiimcadeleden zaferle kt kesinleince, 1717 ylnda varln tm dnyaya duyurarak " yerst "ne kt. Bundan sonra Mason localar Kta Avrupasnda da hzla geliti.

24 Ocak 1717de Londrada 4 loca birleerek, bir byk loca oluturdu. imdi geerli olanartk Masonluun mesleki yan deil, felsefi yanyd.

1684 ylnda kurulmu olanMississippi irketi Bat irketi adn ald.John Law,Austos1717'de, Mississippi irketi'ni Louisiana'daki Fransz kolonisine yardm etmek amacyla satt.Ayn yl, Compagnie d'Occident (ya da The Mississippi Company) adl bir anonim irketkurdu. Fransz hkmeti, bu irkete, Karayipler ile Kuzey Amerika'da ticari monopol hakkvermiti. Law,bu yeni irketin genel mdr oldu.

Hindistanda (Babur mparatorluu) ynetimde Ferruhir vard. ngiliz Dou Hindistanirketi Bengalde gmrksz ticaret yapma hakkn satn ald. Sylendiine gre, irketin

http://en.wikipedia.org/wiki/Mississippi_Companyhttp://en.wikipedia.org/wiki/Mississippi_Companyhttp://en.wikipedia.org/wiki/Mississippi_Companyhttp://en.wikipedia.org/wiki/John_Law_%28economist%29http://en.wikipedia.org/wiki/John_Law_%28economist%29http://en.wikipedia.org/wiki/John_Law_%28economist%29http://tr.wikipedia.org/wiki/Bab%C3%BCr_%C4%B0mparatorlu%C4%9Fuhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Bab%C3%BCr_%C4%B0mparatorlu%C4%9Fuhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Bab%C3%BCr_%C4%B0mparatorlu%C4%9Fuhttp://en.wikipedia.org/wiki/Furrukhsiyarhttp://en.wikipedia.org/wiki/Furrukhsiyarhttp://en.wikipedia.org/wiki/British_East_India_Companyhttp://en.wikipedia.org/wiki/British_East_India_Companyhttp://en.wikipedia.org/wiki/British_East_India_Companyhttp://en.wikipedia.org/wiki/British_East_India_Companyhttp://en.wikipedia.org/wiki/British_East_India_Companyhttp://en.wikipedia.org/wiki/Furrukhsiyarhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Bab%C3%BCr_%C4%B0mparatorlu%C4%9Fuhttp://en.wikipedia.org/wiki/John_Law_%28economist%29http://en.wikipedia.org/wiki/Mississippi_Company

7/31/2019 22. kitap k.r

40/221

40

cerrah olanWilliam Hamilton, Ferruhiri basurd