20thoctober, 2014...3 mufakkir samiik: “daahiro bulsho weeye *social phenomenon* in gabooyaha lagu...
TRANSCRIPT
-
1
20thOctober, 2014
FURFURIDA MAQAALKA
“Maqaalkan: Qoraagu “Mr.Samiik” wuxuu si
qotodheer kaga faaloonayaa daahiro kudhisan aragti-
bulsho *Social Phenomenon* taasoo kutimid cilmibaadhis
uu sameeyay; qadiyadan, sinnaba xaqiiqadeeda iyo
ogaalkeeda lama dafiri Karo, indhaha lagama qarsan Karo,
aadna way u mudantahay wax ka dhihideeda, sixideeda iyo
weliba dejinta qorshaheeda. Waajib diineed iyo qaddiyad
ummadeed weeye in la tirtiro haybsooca qariban ee dad
badani ku dhaqmaan; sidaasoo kale, dhaqanxumada kuwa
la haybsooco waa waajib diineed iyo qaddiyad ummadeed
ka digideeda, baabi’inteeda iyo ka ilbaxnimadeeda.
-
2
HORDHAC
Mid lawada ogyahay weeye xaqiiqada jiritaanka haybsooca qaldan ee badi
dadyowga Soomaalida dhexdooda kajirta; markhaati ogaalkeeda cidi ka
qarsooneyn weeye; habayaraatee marnaba lama heli-karo macquulna meysan
ahaanin suuragalnimada dhiraan-dhirinta abtiirsiinyo gunnimo lagu sunto.
Soomaalidu, waa bulsho: dhaqan, dal iyo dad wadaaga, jiritaanka mabda’a
aadannimo iyo diintana ka simanyihiin (Soomaalida: Muslimiin 100%) kudarsoo, ku
hadla af-qudha kaasoo, Nasteexada joogta Zeylac, Nashaada joogta Hargeysa,
Naaleeye-ha jooga Laascaanood, nayruusta Gaalkacyo joogta, Naamirta Beydhabo
joogta, Nuur-ka jooga Kismaayo iyo Najmada Banaadir ku noolba wada fahmayaan,
“loo kala tarjumeynin”.
Lixdaas sifooyin cid laga helaa dunida maanta oon Soomaali ahayn majirto,
taariikhyahanadii hore/dambe siweyn ayey kutubada taariikhda iyo ilbaxnimada ugu
faah-faahiyeen. Su’aal taala madal-walboo axad Soomaaliya iyo mid kaloo ajnabiya
ku kulmaan, “Horta idinkoo hal qowmiyada, diintiinu mid keliya tahay _ Islaam _ ,
dhaqankiinu hal midab leeyahay, af-qudha ku hadla, dal Soomaaliya loogu yeedhana
degan, hal taariikhna leh, maxaad isku haysataan oo illaa hadda tihiin kuwo ku
dagaalamaya!!!???.
Maqaalkan oo noqon-doona mid inbadan si qotodheer, farshaxannimo iyo
cabqarinnimo saa’ida huwan, ka faaloonaya mid kamida qadaayaatka xasaasiga ah _
Sensitive Issues _ adagtahay in laga hadlo ama aragti lagu yeesho. Qabaa’il badan
oo Soomaaliyeed ayaa tirsada in Isir-sooc xoogbadan lagu hayo sida: Madhibaan,
Midgaan, Tumaal ama guud ahaan “Gabooye”, qaarkalena dhaqaale-caburin,
deegaan-balaadhsi iyo taariikh-sameys ayey ka cawdaan.
-
3
Mufakkir Samiik: “Daahiro bulsho weeye *Social Phenomenon* in Gabooyaha
lagu hayo haybsooc nooceedoo kale lagu tilmaami karo “Xasuuq Bulsho/Social
Genocide”; sidoo kale, iyagu dhaqanxumooyin badan … “Qolo kastaa
dhaqanxumo way leedahee laakiin, heerarkeedaa kala rogan” oy leeyihiin oo laga
hadlin ayaa jira, qaarkood lagayaabo in loogu qiil-bixin karo xanuunkay
dareemayaan”.
Bulshada Soomaaliyeed oo weli ku wareersan xaqiiqadan, (Qof-walboo dhalinyaro
ah maanta markaad weydiiso, maxaad ku yaseysaa Madhibaan Amase Maya u
leedahay inaad ka guursato? Jawaabta: Garanmaayo – Garanmaayo -
Garanmaayo!!!!) Mufakkir Samiik wuxuu dareemay baahida weyn ee laga
maarmaanka in walaalaha Soomaaliyeed aragtidan loo cadeeyo, cashar buuxa iyo
xal waarana laga siiyo; saasoo tahay, ma dareensani inaan ahaan-doono ama
qoraalkani noqon-doono xalkii ugu dambeeyay.
Gebagebada: Afar qaybood ayaan qoraalkan ku naqshadeeyay, gadaalna waxaa lagu
lifaaqiyey faalooyin, suugaan qadiyada la xidhiidha, Kaftan Cilmiyeysan iyo hees
qoraagu ka sameeyay qiso dhacday oo arintan xidhiidh la leh (3+1): (1) Sugitaanka
Xaqiiqadan “Yasitaanka iyo Isirsooca beelaha Gabooye” ka taarikhinteeda iyo
weliba soo gudbinta dacaayadaha loogu aaneeyo gunnimadooda “Sidey Soomaalidu
ku Andacoodaan Weeye”. (2) Qabaa’ilka Gabooye Maxaa Ka Khaldan (3)
Soomaalida Maxaa Ugu Wacan. (4) See Xal Loo Heli-karaa…
Doodda qoraaga “Samiik” inbadan waa suuragal inaad ku dhex-aragtaan qaybaha
qoraalku ka koobanyahay. Labo afeefa ayaan dhiganayaa: (1) Cilmibaadhe, qoraa
iyo mufakkir madaxbanaan ayaan ahay, qoraalkanna maahan mid cidkale dangaara
kaga doonayo, waxa ku qoran waa mid maskaxdeydiyo maanka ka timid, ka fog
eexasho, been, dacaayad iyo waxaan jirin buun-buuninteeda iyo caadifad (2) cid
walboo qoraalkan ka biyo-diida, dhibsata ama siyaalo kale u maleeya ama u fahma
dulucdiisa/ujeedadiisa, way u furantahay radintiisa iyo naqdintiisaba, labo siyaalood
muhiim weeye laakiin: (1) Hanoqdo radigu mid cilmiyeysan, run ku dheehan, kana
fog caadifad, jahli iyo xamaasad. (2) Qoraagu feker uusan aaminsaneyn, odhaah iyo
hadal uusan dhihin, yaan lagu iltizaaminin, halasoo xigto qoraalkan laftirkiisa,
fasiraaduna yeysan daahirka hadalka ka baxsaneyn”.
-
4
Sida la ogsoonyahay oo page-keyga aaladda Facebooga ee Warbaahinta Bulshada
ku leeyahay, sawirka Cover-ka ii saran waxaan ku xardhay tix aan curiyay oo aan
kaga waramayay falsafadeyda nolosha adduunyada iyo doorkayga xumaan-suulinta
iyo wanaag-ilaalinta. Waxaan si xoog badan u aaminsanahay inaanan ahayn nin fuley
ah oo ka gabanaya cardinta xaqiiqada iyo bandhigida sirta qarsoon, si lamida, ma
ahi mid moogan cabsida iyo dareen-celiska. Tixdiina waa tan: _
Linkiga-Page-keyga: https://www.facebook.com/pages/Mufakkir-
Mohamed-Samiik/543082142505150?ref=bookmarks
Mufakkir Ummadeedoo,
Maalin Iyo Habeen,
Maskaxdiisu Dareerayso,
Quwwad Muuqatiyo,
Muraayad Ayaan Ahay,
Madafiro Xaqaa’iqda,
Maqariyo Dulmiga,
Ma-Asturo Xumaha,
Maqaarsaar Ma Ahi,
Runtaan Muujiyaa,
Maxastaan U Hiiliyaa,
Garashadaan Mahadiyaa,
Bulshadaan Metalaa,
Manoole Intaan Noqon,
Manhajkeygu Waa Kaas.
https://www.facebook.com/pages/Mufakkir-Mohamed-Samiik/543082142505150?ref=bookmarkshttps://www.facebook.com/pages/Mufakkir-Mohamed-Samiik/543082142505150?ref=bookmarks
-
5
QAYBTA KOWAAD:
“XAQIIQADA YASITAANKA IYO ISIR-SOOCA BEELAHA GABOOYE”
Shaki iyo mugdi, sinnaba iyo marnaba, maahan in la geliyo sugnaanshaha
xaqiiqadan: “Yasitaanka & Isir-sooca Beelaha Gabooye”, saddex-daliiloo xoog
badan owgeed: (1) Iyaga *Gabooye* oo markasta qiraya, sheegaya in cudurkan
yahay mid jira, xanuun badan ku haya, ayna doonayaan in xal looga helo. (2)
Bulshada oo siweyn u sugeysa xaqiiqadan, cadeynaya in yasitaan iyo quursi isir iyo
hayb kudhisan jiro, Gabooyana u arkaan inay mudanyihiin sidaas walowba
aragtidaas yeysan isku raacinbee. (3) Shaqsi walboo cilmibaadhe ama suxufiya
amase indha-indhayn suubiya, way ii muuqataa aragtidaas inuu sugayo jiritaankeeda,
walibana ay u fududahay ogaalkeeda, kuna culustahay garashada raadinteeda,
innahaas doodayda way u tahay tiirar ay ku dhaqaaqi karto.
Doodayda aan sii xoojiyo, intaan cilmibaadhista qadiyadan ku sameynayey, 200 oo
ruux kabadan ayaan la kulmay _ Si toosa ama dadban/Social-Media _ kalana
sheekeystay arrintan, saddex kuwaas kamida, hadaladooda aan soo guuriyo:
saddex-degmoo kala duwan; saddex-qabiiloo kala duwan; iyo saddex da’ oo kala
duwan ayay kasoo kala jeedaan..
(1) Ahmed Abdi Omar, wuxuu ku noolyahay (Lagasoo bilaabo 1980)
yahayna haatan mid ka shaqeeya gobolka Ohio, USA. Aqoonyahan cilmiga
caafimaadka bartay, haystana shahaadada Masterka ee cilmigaas, ahna
cilmibaadhe inbadan ka shaqeynayey hey’adaha cilmibaadhista ee Ohio,
Su’aashan ayaan hordhigay, “Makuula muuqataa xaqiiqada jiritaanka
haybsooc lagu sameeyo beelaha Gabooye?” Jawaabtiisii: “Haa maxaa yeelay,
maahan mid hadda mudan is weydiinteeda, waayo! xaqiiqo cidna aysan ka
qarsooneyn weeye, adiga miyey kaa qarsoontahay? Ma u maleynayo iney
jirto axad aan ogeyn arintan”.
-
6
(2) Amina Abdillaahi Warsame, haweenay ka shaqeysa hey’adda AAPT,
xafiiskeeda Hargeysa, Somaliland. Ka qalin-jabisay Golis University, baratay
cilmiga xisaabaadka (Accounting), ka shaqeysa shirkadda Telesom. Su’aashan
ayaan hordhigay, “Amina, matahay oo ma rumeysantahay mase dhihi karnaa
in qabaa’ilka Gabooyaha isir-sooc lagu sameeyo amase la takooro?”
jawaabteeda, “Walaal Samiik, adigu matahay mid moogan amase dhacdadaas
ogayn, haa, si adag ayaan rumeysnahay, xattaa afka hadii inbadan laga war-
wareejiyo, qalbigay ku duugantahay:
(3) Professor Abdicator Abdi Dahie, barre wax ka dhigi-jiray “Simad
University” Mogadishu, Somalia. Haysta shahaadada Masterka, cilmiga
siyaasadda, qoraa sare iyo cilmibaadhe caana. Su’aashan ayaan hordhigay,
“Intee in la’eg ayaad Abdiqaadirow tahay mid si xoogbadan u sugaya
xaqiiqada Gabooye in la hayb-takooro?” Jawaabtiisa, “Haday iyagu sidaas
sheegaan amase bulshadu tahay mid ku sheekaysaneysa; xaqiiqadaa waxkasta
ka weyn, mudanna in la tixraaco, way jirtaa, haa si adag oon shaki kujirin
ayaan u aaminsahay daahiradaas jiritaankeeda, waase loo heli kara xal hadii
laga wada shaqeeyo”.
Maxaa Lagu Yasayaa:
Labo midba meysan sugnaanin: (1) In ummadda lasoo hordhigo taariikh abtiirsiinyo
taasoo, gunnimo iney u dhasheen iyo haybsoocan mudanyihiin lagu xaqiijinayo, la
heli waa, rag horaa waayo ku taamayoo, ka talaabsan waayey askari-jiifkaas. (2)
Khuraafaadka iyo khuzacbalaatka odayaashu akhriyaan, daliil cadoo lagu sugo ama
lagu yaqiinsado jiritaankeeda iyana la waa, wixii intaas kasoo hadha, ninba fekerkii
iyo meeshuu la maro, aragtida adeeradii iyo tolkii iyo falsafaday akhriyaan bay ku
caano-shubatay. Ninkii xujjo hayow, xagashu way qaloocantahee, xageed ka owdi,
mase xaal-ogtahay rag iyo xaajadii waayo-waayo!
-
7
Maadaamaynu sheegnay ineysan jirin abtirsiinyo la raaco oo “Gabooye” lagu sugo
iney gunnimada u dhasheen oo ilma-gumeyd yihiin, wixii kaloo la akhriyo saasaay
ila tahay iyo waa baan adeeraday oo ku sheekeysanaya sheekadaas ka maqlay ama
awoowgay ayaa iga faalooday oon ka dhageystay, gunaanadku saasuu kusoo
khatimay. Sheekooyinka khuraafiga ee la dal-dalo, ta ugu khariban uguna qaabka
daran, ta bakhtiga ka waranta ee dhahda beri ayuu bakhti cunay, iskamuusan
matajin kolkay gaajadu ka ba’day oo dhereg la ashqaraaray, waase been iyo rag
wuxuu dhoob-dhoobay, haku daalin kuwo maskax-faluuq qaba iyo sheekooyinka
murqaanka leysku dhaafiyo ikhtiraaceeda, jiritaankeedana aysan sugmin, ay tahay
mid habayaraatee beyd runa ku jirin.
Markaad dabagasho sheekooyinka khuraafiga iyo dadka raba iney doodooda
“Yasitaanka Gabooye” uga dhigaan markhaati iyo daliil weynoo cuskan xaqiiq
dhaba, weydiiyoo sidan kudheh, “Adiga sheekadan yaa kaaga sheekeeyay, seese ku
xaqiijin kartaa sugnaanshaheeda” kama jawaabi karaan, markay u badantahay waa
haduu kudhaho Aabaa beri igu yidhi ama adeeraan ka maqlay oo sidaas lahaa.
Dacaayadaha ugu waaweyn ee qadiyadan loo cuskado, siweyn ayaan filayaa inaad
ila aragteen baadilnimadeeda iyo falsafad aan habayaraatee cuskaneyn wax xattaa
xoogaa la dhihi karo waa shubho; sidaa daraadeed, haatan waxaad moodaa iney
kusii dhowaaneyso iney tirtiranto maxaa wacay, been aan jirin sameynteeda, intey
dhaqaaqdaba hadhow xaqiiqadeeda waa la gaadhaa, maanta waxaan qabaa halgan
ummadeed hadii howshan lageliyo, natiijo ii muuqata weeye in arrintaas gebi-
ahaanteedaba laga takhalusi karo, xalna loo heli-karo.
Sookoobid: akhriste, hadda iyo horeyba, si adag ayaa loo sugayaa xaqiiqadan
jiritaankeeda iyo dhaqangelinteeda; cilmibaadhista intaan wadeyna maanan arag
ruux yidhi, “Ma umaleynayo, ismalihi ama ma dareensani … sugitaanka daahiradan”
sidaas la ajligeed, cadeyn buuxda ayeynu u haynaa hayb-takooridan qaldan ee ku
dhisan falsafadan baadilka ah “Kor kusoo xusnay” tahay midaan jirin; siweyn loo
wada arkayo, hadii la doono yaan laga sinnaan habka loo camaliyeynayo, laakiin
waa leysku raacsanyahay ogaalnimadeeda.
-
8
QAYBTA LABAAD:
“QABAA’ILKA GABOOYE: MAXAA KA KHALDAN”
Qaybtan oo shaki kujirin xasaasiyadnimadeeda; “nin ku dhiiradaa aad geesi u
yahay”, waan ku dhiiran-karaa ka jawaabideeda, si cilmiyeysan kuna qoran
luuqadda xaqiiqada iyo soo bandhigista aragti caafimaad qabta, ka fayow cudurka
badi inbadan ay la tacaalayaan ka fayow-bidiisa; doodayda afartan qodob ayaan
saldhig uga dhigayaa:_
(1) Dhaqan-Xumo: Waxaan sinnaba loo qarin-karin ka hadalka qaar kamida
xumaantay caadeysteen Gabooyuhu; haday doonaan keli yey ku ahaanin
amase iyagu wada sameynin; way kala duwantahay markaad cudur ama
xanuun marmar kugu dhaco ama balwad joogto ah kuu noqoto, tusaale:
(A) Dhageysiga Heesaha: Ma dhaheyno iyagaa ku keliyoobay
dhageysiga heesaha ama kulligood way dhageystaan, bulshadoo
dhan ayaa dhageysata inyaroo Rabbi u naxriistay maahanee;
iskumana hayno heesuhu sharci ahaan xaaraantinimadooda;
mushkiladuse, hanaankiyo habkay iyagu u dhageystaan iyo sida
bulshadu u dhegaysato ayay furuuqi u dhaxeysaa.
Tusaale: Maqaaxi iyagu ku qayilayaan markaad timaado,
dhammaantood hal hees ayaa u wada shidan, midkastana rikoodh
sameecadiisa codbaahiye-weyn inuu ku rakibanyahay aad moodo buu
sitaa una shidan, gebigaaba madax-xanuun iyo jahwareer maskaxeed
oy u dheertahay daal iyo welwel badan baad ka qaadeysaa, keliya
wakhtigaad ku bixisay indha-indhaynta howsha madashaas ka socota.
Jareerta ayaa la wadaagta caadadaas jaahiliga ah, cid kaloo saddexaysa
weli maanan arag, baxthi baa igu laaban.
-
9
(B) Dhaqangelinta Zinnada: Ma dhaheyno dhaqankaas xun *Zinnada*
iyaga uun baa sameeya ama yaqaan, sidoo kale ma sheegayno dad
qabaa’ilka kale (Haybtaas Ku Abtirsan) katirsan ineysan dhileysan;
rabbi SWT inyaroo u naxriistay mooyaanee, inta maanta
nafahooda ka dahiri karta xumaantaas magaranayo, dooduse
waxay u lutineysaa, hab dhaqangelin ah ayaa caadadooda noqotay.
Tusaale: Guri dhismihiisu socdo lagana shaqeynayo ayaan booqday,
shaqaaluhu Gabooye iyo Jareer ayey u badanyihiin, marka laga reebo
labo wastaad iyo injineerka; siday shaqadu u socoto, mid shaqaalaha
kamida ayaa siibanaya/lawaayayaa, kuwii kale shaqada intey gacmaha
ka qaadaan ayaa midkasta gurigiisa qabanayaa, asagoo u maleynaya
kaas baxsaday inuu xaaskiisii u dabamaray. Xaasasku ineysan kala
lahayn, iyaguna qaabilaan kay doonaan ayaad bartaas ka fahmeysaa,
markaan weydiiyay-na saasay ii sheegeen oo ii xaqiijiyeen; jareerta
ayaa dhaqanxumadaas la wadaagta.
(2) Jahli Badan: Maahan kuwo ku tarbiyeeya dhallaankooda barashada
cilmigiyo raadinta aqoon sare; sababtaasi, shaki kuma jiro iney abuurtay soo
saarista jiilal badan oo dhammaantood kasiman jahliga iyo garasho la’aanta
taasoo, aysan axad insaana ka qarineynin iney yeelanayaan “Jiilashaasi”
dhaqanxumooyin badan maadaama, awoodii caqiido iyo tii dhaqanba lagu
tarbiyeyn, waxa keliya ee la barayna tahay farsamo gacan.
Dooda Samiik: “Ma ahi mid inkiraya ama sawir qaldan farsamada gacanta ka
bixinaya, waan ogahay aas-aaska ilbaxnimo ummadeed inay tahay iyo waxa
maanta dunidu ku kala hormareen; qaar dayaxa ku gaadheen; qaarna dawarsi
iyo qaliin aan joogsaneyn kujiraan. Muhiimaduse, shaqsiga muslimka waxbaa uga
horeeyaa farsamada gacanta inuu barto, diinka rabbi iyo dhaqanka bulshaduu ku
abtirsado ayaa laga maarmaana barashadeeda iyo ku dhaqankeeda in laga
caawiyo, farsamada gacanta inta markiiba lagu gardaadinayo”.
-
10
(3) Keli-ahaanshaha Mihnado Gaara: Sida inbadan ay ogtahay, shaqooyin
sinna xirfado u ah oo ayagu gaar kuyihiin ama kuwa ku shaqeysta u
badanyihin ayaa jira sida: Timajarida, Kabo-tolista Iyo IWM.
Dooda Samiik: “Shaqooyinkaas iyo kuwo kaloo badan ood sameysaan
uma arkayo shaqooyin xun-xun, inay wanaagsanyihiin oo mudanyihiin
qabashadeeda ayaan ictiqaadsanahay; suubanaheena SCW dardaaranadiisii
ayayba kamid aheyd shaqooyinka wanaagsan ee ruuxu gacantiisa ka qabto,
una dhidido, kuwa ugu xalaasha badan yihiin; mushkiladuse, qabiil dhan oo
kumanaan qofa, deegaamo dhanka masaafada ku kala fog degan,
dhammaantood shaqooyin gaara qabtaan, maahan wax lagu farxo amase
lasoo dhoweeye; nooc takoorid ah ayaaba kujirta, waaba loo arki karaa
shaqooyinka kale agtiina ineysan qiimaba ka lahayn; kuwan keliya ay muhiim
dhaqangelintooda idiin tahay. Maxaa shaqooyinka kale idiin diiday? Maxaase
u soo saari-waydeen aqoonyahano, culima-awdiin, jaamiciyiin, ganacsato
caana, siyaasiyiin siyaasadda magac kuleh iyo weliba mulkinta awoodda
dhanka saxaafadda, ganacsiga iyo waxbarashada”???
(4) Mooganaanta Awoodaha: Dunida maanta, fardi ama jamaaci, koox ama
gaashaanbuursi, awoodo mulkinteeda lyo ka shaqeynsiinteeda leysku hayo,
lagu dagaalamo, kii adkaadaana siyaasadiisa iyo barnaamijyadiisa ku fushado
ayaa jiree, idinkuse “Gabooyow”ma moogantihiin!!?
Dooda Samiik: “Soomaalidu habkay ku kala warqaadan jirtay, horeyba iyo
haddaba, warkay ahayd “Oral Society”. Awoodda saxaafadda, waa mid
haboon una nugul dantaada inaad kusoo gudbiso, adigoo luuqado iyo
midabyo kala duwan isticmaalaya; aaway kaalintiinii?? Awoodda dhanka
waxbarashada, jaamacadaha iyo soo saarista jiilalka cusub; kaalintiinii aaway??
Awoodda dhanka diinta; culimo waaweyn maxaad u yeelan-weydeen??
Awooda dhanka suugaanta; fanaaniin marka laga tago iyo dhowr odoy oo
qarniyo iyo sanawaad hore la duugay; haatan, maxaad u soo saari weydeen
Abwaano cabqariyayaal ah?
-
11
Soo Koobid:
Akhriste, kadib afar amuurood oo qoraagu *Mufakkir Samiik* sheegay, jawaabta
“QABAA’ILKA GABOOYE: MAXAA KA KHALDAN” aan soo koobo:
“Si fudud aan kuugu qodobeeyo, qaybtan labaad qodobooyinkii ugu
waaweynaa ee qoraagu qalinkiisa ku qoray, mudan inaad qadariso, fahamto,
dhadhan iyo macne gaara kusameyso fekradaada.
# Dhaqanxumo: Cunsurkani waa midka ugu weyn ee la dhihi karo
bulshada, saameyn weyn ayuu kuleeyahay sababta loo takoorayo _ Qaybta
Saddexaad ayaad ku arkeysaa doodan _ tusaalayaal labo ah ayuu qoraagu u keenay
dhiraan-dhirinta qodobkan _ sidoo kale wuxuu xusay Jareertu inay shuraako kula
yihiin qodobkan.
# Jahli Badan: Habayaraatee midaan shaki la gelin Karin weeye, badi
ubadkooda inaysan la jeclayn geynta iskoolada, barida culuumta sida: Diinta iyo
Maadiga; intaa waxaa dheer, sabab kale oo xoogbadan weeye taasoo, si muuqata u
sababaysa inay sameeyaan dhaqanxumo aan loo bogin, kadib aqoon yari iyo
xadaara-insaaniya oo maqan aanna jirin.
# Kali-ahaanshaha Mihnado Gaara: Timaha oo lajaro ama kabaha oo la
tolo ceeb iyo caado xun maahan; qoraagu si adag ayuu u tibaaxay markuu doodiisa
dhiibanayey; ceebtuse waxay imaaneysaa markaad iyaga uun gaar ku ahaato,
ilowdo ama iska jaahil tirto dhammaan shaqooyinkii kale; aragti keeni karta weeye
in qiil loogu helo in Gabooyuhu laftirkooda bulshada iska dhex-sooceen.
# Mooganaanta Awoodaha: Dunidu halgan badan baa kajira, qolo kastaa
waxbay tabanaysaa ama dalbeysaa, awoodo baa jira mudan in la fahmo, kaa
caawinkara gaadhitaanka yoolkaaga. Sida qoraagu cadeeyay/tibaaxay beeshani way
iska indha-tirtay awoodahaas, saameyn iyo falgelid badan xattaa kooban kuma leh,
waana sabab keentay in halgankoodu daciifo, codkooduna dhawaaq sare ku bixin.
FG: Xumaantan iyo Dhaqanxumooyinkan walaalaha aan u tiiriyey,
dhammaantood kama sinna, dad wanaagsan oo ka fayow way leeyihiin.
-
12
QAYBTA SADDEXAAD:
“SOOMAALIDA: MAXAA UGU WACAN”
Qaybtii labaad, akhriste waxaad kusoo dheehatay afar qodob oo qoraagu ku
sababeeyay inay yihiin waxa ka khaldamay Gabooyaha, si kale, Mufakkir Samiik,
“Carabaabid kooban ayuu ku sameeyay cunsurada la dhihi karo inay sabab u yihiin
qadiyadan falgalkeeda; gaar ahaan walaalaha waxa la dhihi karo inay ku
khaldanyihiin”. Qaybtan, iyada si urursan waxaan ku eegaynaa dadyowga
haybsoocan qaldan sameynaya, waxa la dhihi karo inay ku khaldanyihiin, doodan
intaan u amba-bixin labo muqaddima aan ka hormarsiiyo.
Muqaddimada Koowaad
Allaah SWT qur’aankiisa wuxuu noogu sheegay, suuratul-xujuraat, aayadda 13-aad
sidatan, “War dadow, anagu waxaan idin ka abuurnay lab iyo dhedig,
dabadeed idin ka yeelnay shucuub iyo qabaa’il, si aad isugu aqoonsataan,
ilaahey agtiisa waxaa idin ku karaamo badan, kiina idin kugu cabsida
badan”.
Saddex xikmadood oo waaweyn ayaaa kujira aayadan gudaheeda:
(1) Bani-aadamka ideylkiis, nooc makhluuqaatka Eebe SWT kamida weeye, laga
abuuray ciida, tarankiisuna kayimid Nebi Aadam CS iyo hooyo Xaawo
kulankooodii. Qofkasta oo maanta jiritaankaas ku abtirsada “Insaaniyadda”
shaki kuma jiro natiijadii aabihii iyo hooyadii kulankood inuu yahay marka
laga reebo Nebi Aadan CS iyo Nebi Ciise CS, amarka rabbi ayay la
keliyoobeen.
-
13
Faa’ido ayaan ogaanay muhiim inoo ah taasoo, si weyn inoo fahamsiinaysa in
qofkastoo bani-aadam ah kayimid hooyo iyo aabe natiijadood; hooye iyo aabena ka
yimaadeen Aadam CS iyo Xaawa kulankood; Xaawana katimid feedhii Nebi Aadan
CS, isaguna ciida ka yimid.
Hab-tarankaas bani-aadamku ku hanaqaaday “Human Development”, waxaynu
si cilmiyeysan u fahmi karnaa in asalku iskumid yahay oo gun iyo gunnimo loo kala
dhalan, dadkoo idilna ubadkii Nebi Aadam CS yihiin, asalkoodii horeyna ciid laga
abuuray. “Haday ilma-aadan dhaqankooda iyo midabadooda kala duwanyihiin,
waxay katimid ciida oo midabo iyo dhaqamo kala duwan leh”.
Hebel waa madow ama casyahay, ama hebel aabe Faarax ayaa dhalay aniga aabe
Cali ayaa i dhalay taasi, sinnaba maahan mid la dhahi-karo way mudantahay In lagu
faano, waayo? Adiga aabe haduu ku dhalay isagana aabe kalaa dhalay, hadaad
madowdahay isna waa casyahay, dhibaato majirto ciida ayaa sidaas u naqshadeysan,
rabbibaa sidaas gartay, maahan inaad isku mashquuliso...
Awlaadu waa nooc arzaaqada rabbi ku galadeysto adoomadiisa kamida, ciduu
doono ayuu siiyaa; ciduu doonana waa ka qadiyaa. Sidaa owgeed, labo walaalo oo
isku aabe iyo hooyo ah, waad arki midna tarankiisu inuu badanyahay oo 30 caruura
rabbi siiyay, Kan kalena madhaleys goblan ah yahay; rabbi baa sidaas gartay ee haku
daalin; hadaad awlaad badan isku aragtay, jaceyl lagu jecelyahay maahee, imtixaanka
arladiyo dareen laguugu eegayo jawaab-falkaaga weeyaan.
Ilma-aadan sinnaba iskuguma faani karaan aabayaasha “Haybta” ay kasoo kala
jeedaan, tiro ama midab, waayo asalkuba iskumid ayuu ahaa, waxa keliya ee lagu
faantami karo, qolo walbaa nafcigeeda, camalkeeda iyo dhaqankeeda weeyaan.
Mesalan, anigu hadaan nin wanaagsan ahay, martida waji farxadeed iyo sooryo
qiime-sare leh ku casuuma, waajibaadka iyo sunnaha ka adag, adiguna waraabe
dhaqankiis leedahay, matukade wajigiisa dhulka aan dhigin tahay, sidee igu qancin
kartaa inaad iga wanaagsantahay adoo i leh waan kaa tiro-badnahay ama kaa midab
wanaagsanahay? Haddaba, quruxdu tirada iyo midabka kuma jirtee, camalka iyo
qalbiyada kheyrarka ku duugan weeye.
-
14
(2) Danta keentay sameysadka qabiilka iyo shucuubta, rabbi ayaa si kooban
inagu fahamsiiyay, sheegayna inay muhiimaddu tahay in laysku garto. Sideynu
ognahay, shareecada islaamku nasabka axkaam farabadan ayay ku xidhay oo
la’aanteed shaqeyn-karin; wayna ilaalisay walibana ku dartay maqaasida
shareecadu xifdisay.
Mesalan, axkaamta guurka iyo dhaxalka, nasabka ayaa lagu xidhay, isagoo la
ilaaliyana waajib diineed weeye, sababta, khaladaad farabadan oo fasaad aan sinnaba
loo koobi Karin wata ayaa suuragala timaadadeeda. Sidaas la ajligeeed, shareecadu
way ilaalisay, si xoogbadanna u xifdisay.
Tusaale kooban, qabiilku haduu lumo, ruux walba eedadii, hooyadii iyo walaashii
ayuu guursan lahaa, sabab: “Maba garanayo ruuxan uu guursanayo haybtiisa”, taasi
khalad diineed, kharaab adduuniyo fasaad aakhiro sow maahan? Tusaale kale aan
kuugu daro, dhaxal ayuu aabihiin idin kaga tagay gaadhaya 100, 000 oo US dollars,
hagaag, see loo garan cidii dhaxalkaas xaq ahaan lahayd iyo cidii kale, kawaran
anigoo qoys kale ka socda hadaan dhaho anna intayda halay-siiyo, sow wareer
adduun iyo kadeed aakhiro maahan?
Dad badan qabiilka iyo qabyaaladda ayaa iskaga qaldan. Qabiilka: “Waa mid
kamida tilmaamooyinka waa-weyn ee rabbi addoomadiisa dhex-dhigay si ay u
fududaato inay isku aqoonsadaan, waa haybaha kala duwan ee ilma-aadan kasoo
kala jeedaan ee, ku dhisan nadaamka-usrada, hadhowna qaraabo iyo shucuub isku
bedela” Qabyaaladdu: “Isticmaalka qaldan ee qabiilka weeyee taasoo, keeneysa
gaashaan-buursi cunfi qabiileed iyo xasuuq shacbiyadeed, natiijadeeduna tahay
midaan loo bogin iyo qaraar adagtahay hadhow macaan in laga muunsado”
Dooda Samiik: “Muhiim ayaan u arkaa bani-aadamku inay fahmaan, qabaa’ilkan
iyo shucuubtan kala gedisan dhanka midabka iyo isirka, ujeedada loo unkay inay
ahayd kala soocista ilma-aadan iyo inaysan isku dhex-milmin, sidaa daraadeed,
halagu ekaado tilmaanta rabbi ina siiyay ee ahayd “Si leyskugu Aqoonsado”
taasi waa inoo muhiim, haday keento in laysku gaashaan-buureysto iyadoo la
doonayo cid in dulmi, dabargo’ iyo dekenooyin loo gaysto, isticmaalka qaldan ee
qabiilka weeye, diintu aad bay uga digtay calaamadaas aadka u ceebaysan”.
-
15
(3) Ilaahey agtiisa waxaa ugu karaamo badan, ka bani-aadamka alle agtiisa ugu
cabsida badan, xikmadan si balaadhan waxay u tibaaxaysaa in Alle SWT bani-
aadamkiisa kala jeclayn, adoomo makhluuqaatkiisa kamida yihiin, ku kala
sharfeyn jinsiga qabiileed ay yihiin, ku kala jeclayn laandheernimada iyo
baaxadda deegaan, keliya iimaanka iyo cabsida tixgelinta siiyo.
Inaad Alle u dhowaato, agtiisa karaamo ka yeelato, kuma xidhna nooca qabiileed
aad kasoo jeedo, camalka aad sameyso inta wanaagiisu dhanyahay ayey ku
lifaaqantahay rabbi agtiiisa karaamadaad ka qaadanayso. Qadiyadaas oo la fahmo,
aad bay bani-aadamka uga caawinaysaa qaladkan weyn ee jinsi-sooca ay
samaynayaaan.
Sikale oo waaqiciya, inaad kasoo jeedo Qabiilka Daarood macneheedu maahan
inaad kan kasoo jeeda Madhibaan aad Alle SWT uga dhowdahay, jannadana kahor
galeyso. Cagsigeeda, way dhici-kartaa adoo Daarood kasoo jeeda inaad Jahannama
ku waarto, kii aad dulmisay eed lahayd Madhibaan weeye jannada ku waaro; maxaa
dhacay? Bal adba! Anigoo akhriste/walaal Allaah SWT dartiisa kaaga jawaabaya
niyadaada ii fur, qalbigaaga ku weelee, maskaxdana ii salax. Sababta, “camalka aad
shaqaysato ayaa la eegi, jinsiga lama eegayo, lagumana badbaadayo maalinta
xisaabta, falsafadda runta ah walaal tan weeye”.
Soo koobid Fasiraada Aayadda: Aayadda oo fiqhiyaad iyo istinbaadooyin
badan kujiraan, hadda saddexdan xikmadood ayaan kasoo qaatey. Xikmadda
kowaad, waxay ina fahamsiisay in bani-aadamku asalkiisu iskumid yahay, wax uu ku
kala duwanyahayna sinnaba aysan u jirin, ceebna tahay asalkaas in laysku duro oo
siyaalo qaldan loo ta’wiilo. Xikmadda labaad, rabbi shucuubtan iyo qabaa’ilka
wuxuu u sameeyay in bani-aadamku isku jahwareerin ee kala soocmo, iskuna
garto, noqotana tilmaan siweyn uga caawisa ku noolaanshaha arligan. Xikmadda
saddexaad oo u dambeysay, karaamada rabbi ood heshaa iyo fardowza ood orod
ku-gashaa kuma xidhna qabiilkaaga, “camalka aad shaqaysato ayay ku xidhantahay
inaad rabbi ugu dhowaato ama kaga fogaato”.
-
16
Muqaddimada Labaad
“Intii laysku yasi lahaa shay asalkiisa ideylkeen ka simannahay, armay
wacnaan lahayd in acmaasha iyo dhaqamada laysku yaso; si loo qiimeeyo ka
camalkiisu iyo dhaqankiisu wanaagsanyahay ama xunyahay”
Muqaddimadan labaad, sidii tii koobaad kusoo aragnay oo runtii inoo noqotay
baxthi cilmiyeed oo qawaacid iyo aragtiyo badan ku fahamnay, tan labaad, waxaan
jeclaan lahaa inaan hordhigo bulshada, “Inaysan banaanayn marnaba walaalkaa inaad
ku yasto keliya haybta uu kasoo jeedo, adigoon haysanin habayaraatee wax
cadaymo ah oo arrinkaas aad ku doodayso xujjo u noqon kara”.
Qofkasta waa inuu yeeshaa hammi iyo hididiilo ku dhisan aragti dhow, dhexe iyo
fog iyo waliba istiraatiijiyad qorshaysan oo ahdaaf iyo ujeedooyin badan ku
xardhanyihiin. “Hadii qof walba camalkiisa iyo dhaqankiisa la qiimayn lahaa, kii
wanaagsanaadana dhiiregelin iyo ammaan loogu abaal-gudi lahaa, kii xumaadana
ceeb iyo takoorid loogu abaal-gudi lahaa, shaki iigagama jiro in bulshadoo dhan
noqon lahayd mid isjecel, midnimadeedu xoogantahay, nolosheedana rabbi raali
kanoqon lahaa *Theory Of Motivation*”.
“Haddii ka Diinta, Malaa’igta, Nebiyada iyo Eebe-weyne SWT caayaya la takoori
lahaa, ka dhaqanxumada zinnada, tuugada, kufsiga, kadeedka ummadda, barakaca
iyo dilka samaynaya la takoori lahaa, bulshadoo dhan caafimaad ayay heli lahayd,
nabadgelyay heli lahayd, degenaansho iyo xasilooni dhanwalba ayay heli lahayd,
nasiibdaraduse, kii wanaagsanaa ayaa la takoorayaa, kii xumaansanaa waa la
amaanayaa, ayadoo qabiilku meesha ka marnayn *Negative Tribalism
Interim*”!!!.
Soo koobid: Caado-dhaqameed ayay ahayd weligeed jirtay, ruuxii xishood badan,
edebtiisu iyo akhlaaqiyaatkiisu wanaagsanyihiin in la dhaho dhiig maleh, damqasho
maleh, miskiin weeye, inan-rageed geesiya maahan; halka ka waalan, qal-qaaliga ah,
bulshadu magaciisa markay maqasho ama muuqaalkiisa aragto ka naxdo in la dhaho
xiniinyaa gubaya, geesi-geesi dhalay weeye, inan rageed dirac ah weeye. Illaa intay
tolkay (Soomaalida) falsafadani shaqeenayso ma noqonayno kuwo ilbaxa, garta oo
fahma xumaanta iyo samaanta, ilbaxnimada iyo dib-u-dhaca.
-
17
Labadaas muqaddimo markaan kasoo talaabsaday, aynu kusoo noqono qaybteena
saddexaad iyo Soomaalida waxa ugu wacan samaynta hayb-takooridan qariban ee
qaldan taasoo, sinnaba loo heli Karin daliil diineed iyo mid dhaqan oo taageeraya.
Hase-ahaatee, cilmibaadhista intaan ku guda-jiray, su’aalahaygii waxaa kamid ahaa
“Research Questions”, “Hadaad kamid tahay kuwa sameeya dhaqankaas,
maxaad ku doorbiday oo ugu wacan eed isleedahay way tahay Gabooye in la
haybsooco”, jawaabihii su’aashaas laga bixiyey, saddex-qaybood ayaa loo
qaybsamay:
(1) Qoloda Kowaad: waxaanu maqalnay oo sheeko ahaan ku haynaa, laba
oday inay magaalo ka tageen, ayagoo meel kaymo iyo duur ah maraya, baad
iyo biyo toonna aan laheyn, gaajadii iyo oonkii ayaa ku dillaacay, wax ay
cabaan oo cunaan ayay waayeen; dantu waxay doorbiday inay bakhti-neef
isku aaminaan, noloshooda kaga horjoogsadaan dhimasho; soo noqodkii
magaalada, odaygii kale wuu iska matajiyey bakhtigii, odaygii Madhibaan isagu
calooshiisa ayay ku ciroobeen, yacni iskamuusan hunqaacin, maalinkaas kadib
takoori ayaa la saaray isaga iyo dhashiiisa. Aragtidaas 45% dadkii jawaabta
bixiyay ayaa aaminsan.
(2) Qoloda Labaad: saddex-dhaqan ayaan ku aragnay taasoo, si aada
qaluubtayada u dhaawacday, waxayna kala yihiin: (A) Waxaa ku badan
zinnada, hadaad gabadh ka guursato, naftaadu kuma siinayso kalsoonida
inaad aaminto inaysan gogol-dhaaf aqoonin, hadaadba mid wanaagsan hesho,
qoyskeeda ayaad ka dareemi kartaa dhaqankaas sida walaalaheed,
ilmaadeeradeed iyo eedooyinkeed. (B) Aqoonta diineed iyo maadi ayaa ku
yar. (C) Way is urursadaan, dhaqan lagu yaqaano weeye magaalo walbay
degaan, xaafado gaara ayay ku badanyihin tusaale, Hargeysa, xaafadda
Daami ayay ku badanyihiin. Aragtidaas 40% dadkii jawaabta bixiyay ayaa
aaminsan.
(3) Qoloda Saddexaad: Waanu yasnaa, laakiin ma garanayno waxaan ku
yasno, sheekooyin waan maqalnaa, magaranayno inay xaqiiq yihiin iyo inkale.
Aragtidaas 15% dadkii jawaabta bixiyay ayaa aaminsan.
-
18
Soo koobid: Saddexdaas nadariyadood waa kuwa ugu waaweyn uguna muhiimsan
ee la dhihi karo si cilmiyeysan, xaqiiqada iyo waaqicana ka tarjumeysa waa sababta
Soomaalidu Isir-takooridan haybeed ee qaldan u sameynayso.
# Qoloda kowaad: Waxay ku andacoodeen sababtay u takoorayaan inay tahay
falsafadii adeeradood iyo awoowayaashood ka maqleen, aniguna aan sheegay inaan
illaa iyo hadda cadaymo lagu sugayo oo taarikheed loo haynin, keliya kusoo
urursatay dacaayad iyo waxaan xaqiiqo ahayn oo xaqiiq laga dhigayo.
# Qoloda labaad: Waxay ku doodeen saddex-dhaqan inay jiraan taasoo, si weyn
ugu kalifaysa takoor inay saaraan Gabooyaha, sababta kowaad waxay ka dhigeen
Zinnada oo kubadan, sababta labaad, jahliga ayey cuskiyeen, sababta saddexaad,
waxay ku cadeeyeen inay jirto goonisooc ay iyagu magaalo walboo degaan dacal
kaga bataan, waxayna tusaale usoo qaateen magaaladda Hargeysa, xaafadda
Daami, waxaa ku badan oo xattaa la dhihi karaa 90% iyagaa degan, daahiradaas
anigu waan ku raacsanahay, labada qodob ee kale waa anagii kusoo marnay qaybtii
koowaad ee: “Qabaa’ilka Gabooye Maxaa Ka Khaldan” (FG: Dib Ugu Laabo)
# Qoloda saddexaad: Iyagu meel dhexe ayay ku go’doomeen, labadaas aragti
ayay u dhaxeeyaan, maba garanayaan sababtay takoorida u sameenayaan. Sida
daraasaddu cadeenayso qoloda aragtidan aaminsan, waxay dhasheen kadib 1996-
dii, waxaan qiyaasayaa qolodan saddexaad, 10 sanno kadib inay noqon-doonaan
aragtida ugu balaadhan ee aragtiyooyinka Soomaalida ee qadiyadan (Saadaasha
Qoraaga).
Dooda Samiiik: “Saddexdaas aragti: Aragtida koowaad waxaan u arkaa mid
baadil ah, taariikh la dhoob-dhoobay oo beyd run ah kujirin, una baahan sidii loo
tirtiri lahaa in laga wada shaqeeyo. Aragtida labaad, waxaan sugayaa si Akaadeemi
ahaan inay jirto weliba tahay mid xoogan daliilkeedu, arkaantii ay ku dhaqaaqi
lahayd doodaas ay dhameystirantahay, waaqicuna markhaati buuxa ka yahay.
Aragtida saddexaad, si Akaadeemiya way jirtaa, dhallaankii 1996-dii kadib dunida
yimid, mabayaqaaniin cudurkan iyo rag miisaankuu ku hayo, sheekooyinka baadilka
ee khuraafigana, waxba kama jiraan ayay iyagu kasoo qaadaan. Gunaanadka, sidee
loo xalin-karaa qadiyan, qaybteena 4aad ee qoraalka ayaynu inbadan kaga
hadlaynaa”.
-
19
QAYBTA AFRAAD:
“QADIYADAN: SEE XAL LOOGU HELI-KARAA”
Xuluusha ugu wanaagsan ee qadiyan lagu cilaajin karo intaanan soo gudbin, dhowr
qawaacid aaan qodobeeyo: _
I. Isir-sooc beelaha Gabooye lagu sameeyo, jiritaankiisa waa mid
muran iyo doodi ka taagneyn.
II. Iyagu dhaqan-xumooyin inay leeyihiin, shaki iyo dood kama
taagna.
III. Xanuunkan ummaddoo idil inuu dhibaato kuhayo, marag
madoonto cidna wax laga weydiineyn weeye.
IV. Si deg-dega xal in loogu helana, dadkoo idil waa miday
dareemayaan oo sugayaan.
V. Jahli diineed iyo taariikh beena oo la firdhiyey sababtay kutimid
inay tahay, waa lawada ogsoonyahay.
Xanuunka kuhayaa ood dareento amase garato inaad xanuunsantahay, bilowga
caafimaadka weeye; noocuu xanuunka yahay inaad garatana furihii caafimaadka
weeye. Sidaa owgeed, qadiyadan isir-sooca waa xanuun-bulsho (Social Disease),
waana mid faafaya (Common Disease), si deg-dega tahay in xal kumeelgaadha
iyo mid waara loo raadiyo.
Aragtida Samiik ee xalka qadiyadan: “Hayb-takoorida Gabooye labo ilood ayay ka
imaaneysaa: (1) Isha Kowaad: Iyagaa isku samaynaya, markaad shaqooyin gaara
ku ekaataan ama magaalo walba xaafado gaara ka degtaan, miyaysan xaqiiqadu
ahayn inaad bulshada ka dhex-baxdeen oo gooni-dhaqan sameyseen. (2) isha
Labaad: Soomaalidu, iyaguna waxay sameeyaan isir-takoorid taasoo aysan daliil
cad iyo xujjo lagu qanco u haysanin. Xalku wuxuu ka imaanayaa labada daraf oo
mid walbaa siweyn qadiyadan u lafagura, doorkiisa iyo kaalintuu xalka ka ciyaari
karo la baro. Si aan xalka u faah-faahiyo, hoos ayaan ku qodobaynayaa”
-
20
Aragtida Samiik Ee Xalka Qadiyadan
# Fariin Kusocota Gabooye
*An Open Message To Gabooye Community”
(1) Cidhiidhiga aad isgeliseen haday noqoto magaalooyinka aad doc kaga
nooshihiin iyo dhaqamada xun-xun, joojiya hawlahaas, magaalooyinka si
balaadhan u dega, bulshadana dhex-gala, wanaagana badiya.
(2) Shaqooyinka gaar-ahaaneed sida: Timajarida iyo Kabo-tolista ceeb maahan,
aas-aaska ilbaxnimada weeye; ceebtuse waxay imaanaysaa qabiil dhan oo
kumanaan qofa, deegaano dhanka masaafada kala fog degan inay xirfado
gaara gooni u yeesheen; joojiya dhaqankaas, barta xirfadaha kale
dhammaantood si iskumida.
(3) Ubadkiina ku tarbiyeeya wadaniyadda iyo barashada cimiga diiniga iyo
maadiga, geeya iskoolada, soo saara jiilal aqoon diineed oo funuun kala
duwan leh, aqoon maadi oo takhasusaad kala duwan leh, jiilal dhaqankii iyo
hidihii bulshadan xambaarsan.
(4) Awoodaha dalka, dhanka dhaqaalaha, warbaahinta, caafimaadka,
waxbarashada iyo siyaasadda gala. Muhiim weeye inaad soo saartaan
aqoonyahano siyaasiyiin ah oo siyaasadda magac kuleh, ganacsato
deegaamada Soomaalidu degto laga wada yaqaan, yeesha idaacado,
websitesyo iyo Tv-yo inbadan halgankiina idinka caawiya.
(5) Afartaas qadiyadood ee kor kusoo xusay dhaqan-gelintooda kadambow,
halgan dheer oo xoogbadan ayaa la idin kaga baahanyahay, dhan inaad
luuqad diineed ku hadashaan idinkoo culimadiina adeegsanaya, dhan luuqad
maadi idinkoo barreyaashiina adeegsanaya, dhan luuqad suugaaneed idinkoo
abwaanadiina adeegsanaya, kadib awoodii aad yeelateen ee dhanka iclaamka,
waxbarashada iyo ganacsiga ayaa idin ka caawinaysa halgankiinu deg-deg
miradhal inuu ku yeesho.
-
21
Aragtida Samiik Ee Xalka Qadiyadan
# Fariin Kusocota Soomaalida
*An Open Message To Somalis Performing*
(1) Dad walaalihiin ah dhanka aadannimada iyo Soomaalinnimada; diin iyo
dhaqan, dhul iyo dad, af iyo taariikh wadaagtaan, sheekooyin iyo falsafado
been-abuurad ah oo la cadayn Karin sugnaanshaheeda inaad ku yastaan waa
diin xumo, dhaqan xumo iyo damiir xumo. Waajibkiinu waa inaad ka
tanaazushaan dhaqankaas xun eed tadbiiqineysaan har iyo habeen.
(2) Halganka lagu cidhib-tirayo xanuunkan waa inaad kawada qayb-qaadataan,
saameyn weyn iyo kaalin weyn ka ciyaartaan, waajibkiinu, jinni ninkii keenaa
saaree, inaad dabargoysaan Viruskii aad dorraad abuurteen weeye.
(3) Waa in la bilaabaa barnaamijyo-wacyigelineed taasoo warbaahintu door
weyn ka ciyaarayso: lagu waraysanayo culima-awdiinka ugu caansan
ummaduna cilmigooda ictiraafsantahay; lagu waraysanayo abwaaniinta
cabqariyiinta ee caalamiga, waxgaradka bulshada, oday-dhaqameedyada iyo
dhalinyarada cudurkan ka fayow, waxaan sidaa u leeyahay oo qodobkan
xuluusha ugu daray, Soomaalidu (Oral Society) weeye, warka ayaa ahaa
haatanna ah habkay Soomaalidu fariimaha, macluumaadka iyo xogta ku kala
qaadan-jirtay, iclaamkuna waa dhegihii, dhaayihii iyo dhambaalkii bulshada.
-
22
FAAllO: WAAN DIIDANAHAY
Afar-waxyaalood oon diidanahay
Four things which I rejected
(1) Isir-takoorida: Waa caado qadiimiya oo boqolaal sanadood Soomaalidu ku
dhaqmaysay, haddii maanta ay noqoto in la xaliyo; xalku wuxuu ka
bilaabanayaa ayadoo mes’aladan cilmibaadhis lagu sameeyo, si weyn loo
darso ilaha (Sources) ay ka imaanayso jinsi-soocan; si lamida, daraasad lagu
sameeyo sababta iyo saamaynta; qadiyadu markan waxay ahaanaysaa mid si
fudud loo gaadhi-karo xalkeeda. Xalka haddii meel kale laga baadi-goobo,
waan diidanahay.
(2) Isir-takoorida: xadgudub mabda’a insaaniyadda ah weeye, sanadahaas oo
dhan inay jirto waxaa sababay wacyi-gelin la’aan iyo bulshada qaybaheeda
kala duwan sida: Culimada, Waxgaradka, Abwaaniinta, Qalinleyda iyo Bahda
Saxaafadda oo doorkoodii iyo kaalintoodii dayacay; si lamida, bulshada oon
u bislayn arrintas. Sidaa owgeed, sababtaas in la fahmo waa muhiim, waan
diidanahay hadii layska jaahil-tiro.
(3) Isir-takoorida: Kadib Baraarugii Islaamiga iyo biseylka duruufaha nololeed
iyo wacyiga adduun, waxaa jirta ifa-faalo weyn oo muujinaya in dhaqankan-
xumi saameyntiisu yaraanayso. Balse, si adag waxaan u aaminsanahay
haddaan la helin midnimo iyo wacyigelin dhamaystiran hadda, way fududaan
kartaa halkeedii inay kusoo laabato. Fekerkaas oo aan la qiimeyn, waad
diidanahay.
(4) Isir-takoorida: Ninkii haya dhiraan-dhirinta abtirsiinyo lagu sugayo in
qabaa’ilka la hayb-sooco ay xaq tahay oo mudan-yihiin, waxaan ku leeyahay:
“Fekerkaaga iyo aragtidaada waan soo dhoweynayaa walaal, waxa keliya een
kaa doonayo, ma igu qancin kartaa aragtidaada adigoo i soo hordhigaya
xujooyinkaaga iyo adilada aad u haysato doodaada”, Hadaadan ogolayn in
laguula doodo, arrintaa waan diidanahay.
-
23
FAAllO: IYAGU MIYAY WAALANYIHIIN?
Comment: Are They Mad?
SU’AAL KU SOCOTA SOOMAALIDA: Kadib burburkii iyo qaran-jabkii Soomaaliya,
waxay bulshadu la noolaatay wacyi, duruuf iyo xaalado aad iyo aad u jahwareersan,
kadeed iyo waali ka muuqato. Dad baa taajiray, qaar baa faqiiroobay, kuwaa
dhintay, kuwaa tarmay, qaar baa waxkasta oo dalku lahaa oo dhaxal taarikheed
ama cilmibaadhiseed mooday Aabe Siyaad AUN inuu lahaa. intaasoo xaalado ah
mid kadaran baa timid, dadkii shalay ka faanayay Midgaan, Tumaal, Madhibaan ama
Gabooye, shalay markuu dhoofayay oo Nairobi, Addis-ababa iyo meelo kale
joogay wuxuu ku dhoofay magaca Gabooye oo waliba abtirsiinyada caruurta la
xifdisiiyay, talow miyay waasheen mise anaa garanee way soo toobad-celiyeen?
Dadkan bal ha u jawaabeen Abwaan Maxamed Cismaan Guuleed maansadiisan!!!!
Dhalashii mudnaydee
Lagu kala dhaqaaqee
Dhudaheeda farabadan
Ninba laan dhufsadayee
Ana la igu dhaafee
Dhalad ma ihid la iyiri
Ruux dhiig is galiyoo
Xaqa dhab u haleeloo
Dhiidhiyaan sugaayoo
Dhawaaq iigu hiishee
Nabsi dhimasho diidyoo
Dhulka laguma aasee _________________
Waaryaa dhilowyahan
Dhirta Sare kunoolaa
Adigoo nin dheeroo
Ciida iska dhowraa
Taariikh dhigaysee
Yaa dhaadhac kugu yiri
Markaad dhoof u yaacdeen
Muuse dhariyihii iyo Yibir isugu dhiibteen?.
-
24
Gabay Uu Curiyay Abwaan: Abdirahman M. Ali
(Ubaxle)
1. Cir godladay gudgude soo onkoday dirir guyoo hooray
2. Mayay gaaxday gufaaciyo qayood gaydhe iyo foore
3. Fad galbeedka guurguurayoo galalac nuuraaya
4. Guulaamo roob soo kiciyo maayad garab joogta
5. Qorraxdoo shinkeedii galiyo godadka nawriishka
6. Danab guday gantaalaha sunta ah gabaygu weeyaane
7. Salaanbaa ku gaamuray murtida gacanna loo taagye
8. Ninka gabayo ciilkood tirshoow waad ilaab garane
9. Mar haddaan girgeydhkii tixdana galabta soo joojay
10. Galowga iyo fiintaa ka kici geed labkoo idile
11. Nin garaad lehbaa laga xushaa goob la dhiidhiyo e
12. Ragna geesibuu leeyihiyo hebed la gooyaaye
13. Sayidkii col guubaabiyee galiyay duulaanka
14. Raagihii gammaankiyo fardaha luuqda garansiiyey
15. Cal dhuuxii guba weerarkiyo gulufku heenseeyey
16. Ismaaciilkii guuguulihiyo guga la haasaaway
17. Godkii maxamed nuur fadal galaan cidina gaadhayne
18. Gabyaaye iyo cali jaamicii geesinimo sheegtay
19. Garba wayntii feedhoole iyo guutadii caynab
20. Gadh castii gammuutiyo qammaan guud caddiyo yawle
21. Guubaabshihii saahid iyo gabannadii raacay
22. Guddidii afmaalkiyo raggaan laga gayoonaynin
23. Godka lagu jannee iyo intii gobol ka sii muuqdo
24. Alloow yaa raggii gaasabaxay goob isugu keena
25. Alloow yaa wuxuu gocanayiyo gabay ka soo qaada
26. Qaasinbaan garoocdiyo aqoon geed isugu beege
27. Xalleefbaa ku guurayn jiriyo gun iyo baar eege
28. Faytibaa gartiisana yaqaan loo golayn jiraye
29. Ina nuurkii geed loo sudhuu guunyadiis yahaye
30. Gacma dheere goof iyo cilmiyo guulwadiyo muuse
31. Xaajigii guhaantiyo lahaa maxamed guuleedba
-
25
32. Geeraarshihii daalinbaan gooruun tebayaaye
33. Ina godane geydh iyo libaax garab salaaxayga
34. Gamuumaale guray faarax iyo geelle iyo qaaje
35. Garqaniinyo gaaggaale iyo kumankii geeryooday
36. Kuman gaannan kuman geesiyo ah Kuman gadaahiiba
37. Iyo kuman kaloo gabay xaddi leh iyo galaydh miidhan
38. Kumanaan gundhiddin miidhaniyo guure iyo huube
39. Gama’diid iyo dhoodaanba waa noocad gooniyahe
40. Guddidii afmaalkiyo raggaan laga gayoonaynin
41. Godka lagu jannee iyo intii gobol ka sii muuqdo
42. Alloow yaa raggii gaasabaxay goob isugu keena#
43. Alloow yaa wuxuu gocanayiyo gabay ka soo qaada
44. Garbo duubka wuu diidi jiraya geesi dhiiraniye
45. Gaashaanka wuu qaadan jirey goob la yuururo e
46. Gobonimadan iyo timacaddii libi ku geeraaray
47. Xaajigii guyaal iyo guyaal meel walba u gooshay
48. Xasan ganayo guurtida culculus gaarriyiyo aadan
49. Gadhle iyo hadraawi iyo qays gacalka suugaanta
50. Gaanniyo arbii caligeriyo geeddi iyo yuusuf
51. Gargaar iyo gadh yare iyo hurriyo gole ka fuulkoodhan
52. Gabyow iyo waraabiyo amiin goohyadii bacadle
53. Yamyam iyo garaad xaaji iyo galayaxoow soofe
54. Guddidii afmaalkiyo raggaan laga gayoonaynin
55. Godka lagu jannee iyo intii gobol ka sii muuqdo
56. Alloow yaa raggii gaasabaxay goob isugu keena
57. Alloow yaa wuxuu gocanayiyo gabay ka soo qaada
58. Garcadaawihii ina xuseen garanmawaayeene
59. Gabooyuhu raggiisii malaa waanu garanayne
60. Geel jire ushuu goostaybuu goobayaa waliye
61. Guri nabad ahbaa lagu gam’aa waa guduutaba e
62. Ummaddaad guhaad kula kacdeen way gabbanayaane
63. Inkastoo gumaystuhu ka kacay guushii may heline
64. Garawshiiyo looguma hanbayn garab la’aantiiye
65. Geed joog gartii waa yaqaan godob la’aaneede
-
26
66. Iyagaa ka gaabsaday halkay guban lahaayeene
67. Gardarrada yagaan kaba gilgilan gooru yaalayle
68. Imikayse geesiyo kaceen lagu gam’aayaaye
69. Gumaysiga haddaa laga bixiyo dhiisha gorofkaaye
70. Ayax iyo garnayl uur gubiyo gudiyo aw geeddi
71. Guddidii afmaalkiyo raggaan laga gayoonaynin
72. Godka lagu jannee iyo intii gobol ka sii muuqdo
73. Alloow yaa raggii gaasabaxay goob isugu keena
74. Alloow yaa wuxuu gocanayiyo gabay ka soo qaada
75. Godobtooda maqanbay maruun daba galaayaane
76. Gallad eebahay siiyayoo gaar ah bay heliye
77. Gurrac iyo bakhtina idinka dheer guullahay marage
78. Inta gaan lakala ootay baa goosan noqoteene
79. Gobol qudha yagaan kaga tageen gaajadaa darane
80. Hadday idinku gaar yeelayaan geeri loo simane
81. Godka aakhiraan buuxsamayn oo la galyaaye
82. Allaylehe gefkaa idin qabsaday gaaladaa naxaye
83. Gurigaan haween joogin waa ceelki soo gudhaye
84. Hablahaa gabooyuhu dhalaan gaadanahayaaye
85. Goonbaarta waa laga tagaa goobay joogtaba e
86. Naagtii gidaar taaganbaan guurba kuu qabane
87. Gabadh reer dhalaa lala sugaa gaaxda kugu taale
88. Gomosh lama xantoobsado haddaa gabow ku iimayne
89. Waxa gaari lagu diidan yahay waanan garanayne
90. Waxbase arartu yey ila gudbine waxan ku soo gooyay
91. Ninka gudinta ii jarahayee timaha ii gaabshey
92. Ee guriga ii oodayee ii gundhiyey jaanta
93. Bal maxaan gumaysiga u badi waa garaad xumo e
94. Oo maan ka guursado habluhu waaba gacalkaye
-
27
MAANSADA HAYB-SOOC IYO ABWAAN MAXAMED HIIRAD
Gabaygan Waxaa la curiyey: 18th April, 2012.
Waxaa Curiyey: Abwaan Maxamed Hiirad.
_____________________________
Caliyow ninkii subaxya badan, soo jiraye nooli
Wuxuu soo ogaan jiray hadduu , sabab u raadceeyo
Oo samada eegoo wax badan, sananiyoo reemo
Waxaan laba sugayn buu mar uun, sahal u sheegaaye
Marka hore salaan iyo walaal , duco san aamiinso
Sodcaal iyo negaanshiyo fadhiga, seexashiyo taagni
Midkii aad ku sugan tahay Ilaah, kugu salaameeye
Saxariirka aakhiro Rabbigeen sahalo, kuu yeelye
Kuu sakhir sareedada adduun saami waafiyahe
Saaxiibtaa Ilaah kaaga yeel, suubban baarriyahe
Ubadkana saciidiin ka yeel diinta saacida e
Dabadeedna sowdkayga weri, iyo su’aashayda
Siday tahay Calow inan rag waa inuu sinnaadaaye
Ilaahii sameeyee khalqaa siiyey, sharaf weyne
Sinjigoodu waa Aadan iyo, sawjadduu qabaye
Sagaal bay kusoo wada dhashaan, bila sid hooyaade
Sargooyada diyada qoonta iyo, siman qisaastiiye
Sad bursiiyo weyn iyo ammaan , saayid lagu yeesho
Waa saamax Eebbiyo cabsidii, ruux u saahidaye
Wixii kalee na kala saarayaa waa sir iyo beene
War Soomaali badankeed xaqii, seege oo naca e
Waa saancad dhaqankii xun aad, sii waddaa abide
Surma seegto qaar lagu hayaa, soo taxnaan jiraye
Surinkaad walaalkaa dhigtaa waa ku sugayaaye
Dulmigaa la saaciday xaqaa, sula la waydaartay
Waa waxa surkii ina jariyo, seedihii dhabare. Qaxootiga sunsumay waakan tuban siibadaha gale.
-
28
Dad sokeeye saafiya ahoo soo jireen nala ah
Oo aan sadcaal noogu iman, saafir iyo geeddi
Oo nooga socon meel kaloo ciidda nala saanya
Oo diinta saami u leh oo sugaya towxiidka
Sunne iyo salaad faral kuwaa nala sujuudaaya
Oo saalixiin wada ah oo suufi iyo shiikh leh
Iyo qaar saraakiil ah oo saajacnimo sheegtay
Sikhinimo kuwaa lagu yaqaan, soorta huriddeeda
Suugaan iyo abwaanimo kuwaa saatir ugu deeqay
Oo suurad iyo nagala mida, sawdka iyo caado
Midab suluba sanqaroorka iyo saynax timahoo ah
Sogsoyada sarraxa taaganlee siman dhammaantoodba
Kuwa aan nalaga soocahayn, sawrac iyo fiiro
Sumcad xumo maxaa loogu yidhi, waa sab iyo naaqus?
Maxaa loo sagsaagaa markuu sawjad naga doono?
Maxaa looga saahiday gabdho ah wada suleekhooyin? Waa su’aal dadweynaha jawaab laga sugaayaaye
Sax inaynu nahay iyo inaan saaruf nahay waalan
Kala saari waayoo anigu waan sahwiyayaaye
Haddii seere guur jiro hablaha sumalxad loo diiday
Maxaa gaal sarkhaaniyo kufrigu saami ugu yeeshay?
Yaa siiyey madaw saaqidiyo sal iyo hoy laawe? Waa su’aal dadweynaha jawaab, laga sugaayaaye
Afartaa salaan sharaf leh iyo saarid calankeen dheh
Suugaan aan sir iyo xeel lahayn soo bandhigiddeed dheh
Sayid Aadan Carab iyo sidii Samatar maw sheegay
Samadoon xaqoodii sugnaa siin ma ka higaadshey
Sadar kalana waa xaajo aan sabab u soo waayey
Dadka kale sancada kii yaqaan waw sad buriyaaye
Billadaa la siiyaa martabad saaran abidkoode Innagana midkii saar tumaa, soo dhoweyn mudane
-
29
Safan cidhibta saafiyo ragaad suulka jabinaaya
Sammad cagagub saydhiyo cagaag, dhiigu salaqleeyo
Sunta bahalka hoosiyo hurgumo saaqda bedenkoo dhan
Ka soo samata saaraha dadkii silic wixii haystey
Ee saanta xoolaha ka dhigay suuman kabo maasa
Ee socod ammaniyo xarrago soo dejay ee keenay
Iyo kii biraha ugu sakhiray, sida la doonaayo
Warmo samay leh soodh iyo amley seefta dananeysa
Gudin sawir leh yaambiyo masaar jidibo soofaysan
Mindi sikhil la marshiyo mudaa sabarad fiiq dheer leh
Mudac lagu sifsifo doobiyada saabley iyo dhiilo
Saaniciinta dhaqankeenna wacan soo wadaye haysey
Intii lagu sarraysiin lahaa saayaqnimadooda
Sinnaan iyo haddii laga dafiray saami saransooran
Waxa lagu saluugay dhimeen yaa na solan siiya?
Ma waa kuwii wax soo saaray baa sababta loo maagay?
Waa su’aal dad weynaha jawaab laga sugaayaaye
Afartaana saymaha gugiyo sagal aruuryaad dheh
Sool iyo Sanaag iyo Shaxdiyo sadaradii hawd dheh
Xaq la seegay qaar laga sir galay saani ma u sheegay
Ma seegaa la yidhi wiil abtigii suu ahaan jiraye
Saxaafaddii Ismaaciil Miriyo sawdkii Cali dhuux Dheh Sawd kalena waa xaajo aan sax u malayn waayay
Duulkii salleeliya murtidu waa ka sibiqdaaye
Been bay sad moodaan runtuna waw sun iyo hooge
Waxaan suura gelin bay waqood kuu sawirayaane
Sab haddii la yidhi sooma galo magaca Soomaali
Oo qaar salool ugu tagaan carabta reer suura
Qaar kalana saadiyo noqdaan nebi saxaabtiisa
Qaar soo hankaabsaday hadduu ina Sucuud sheegtay
Oo qaar sawaaxili noqdeen sananka waaweyn leh
Oo qaar yuhuud u suntanaa saaka la ogaaday
Singa singe qaar lagu xantana soo baxeen warar ah
Inta kalana sahankii u raray saylad lagu biiro
Soomaali yaa noqon dadyahow laysu wada seexshey Waa su’aal abwaanada jawaab laga sugaayaaye
-
30
Anigana siday ila tihiyo maan salkaba gaadho
Maan soo gunaanado murtida sii wad lagaroone
Kala soconayaa oo dad kale sidig ku raacnaaba
Kala soocannaa oo badhkeen sabo ku sheegnaaba
Suuraddaa Ilaah noo khalqiyo sawdka hadalkeenna
Iyo magacan uu sugay intuu soohdin nagu beeray
Cid uu siiyey may jirin horteen sugina maysaane
Innagaa wax kala saar wadniyo kala sarrayntaase
Innagaa midkii sebiyo badan kibir sarkhaamaaye
Innagaa midkii seben dhergaa talada seegaaye
Innagaa midkii sado helaa seef la kacayaaye
Innagaa midkuu seegay calaf samir darraadaaye
Innagaa sokeeyaha nacnoo waabna geed sare e
Siinleydan aan daabiciyo sadaradaan qeexay
Mar haddaan sadriga loo furayn samo ninkii doona
Soomaali weyntii haddii laga sabool haaday
Sugi maayo calan lay sudhiyo sidasha faankiise
Sugimaayo xeer loo sinmiyo diin la saacido e
Sida uu Dillaal yidhi ra’yigu waa sad qaaliya e
Bal inay saqiiradu xuquuq siman ku naalooto
Ubadkaad siddaan iyo kuwaa soo socda u meersha Anigana sawaab iyo ajraa Eebbe igu sine.
>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>
# Halkaasu Gabaygu Ku Dhammaaday.
-
31
# KAFTAN CILMIYEYSAN:
Qaybtan gaarka ah, waxaan damcay oo dareen aan doorbiday ila noqotay, qoraalka
maadamuu xasaasi ahaa, akhristuhuna ay macquul tahay ku daalida daalacashada,
inaan kusoo gunaanado kaftan aan kaga jawaabayo su’aal mudan oo miiska
marwalba taala, la weydiiyo cidkastoo sheegata cudurkaas inay ka fayowdahay una
taagantahay halganka loogu jiro cidhibtirka iyo baabi’inta dhaqankan ceebaysan, “
Hadaad run sheegaysaan oo aad ka fayowdihiin cudurkan, maxaad u guursan
weydeen inan Madhibaan ah si xalka idinku u bilowdaan, bulshaduna idin kaga
dayato”, su’aashaas cidwalba ayaa la weydiiyaa sida: Culimada, aqoonyahanada,
abwaaniinta iyo dhalinyarta. Walaaha “GABOOYE” ayaa na weydiiya..
Samaaxatul Mufti, Alcallaamah: Shiikh Maxamed Cabdi Umal oo rixlo-
dacwo mudo dheer qaadatay kumarayay deegaamooyin aad u kala fog-fog, lagasoo
bilaabo kiilka shanaad, Somaliland illaa uu kasoo gaadhay dowlad-goboleedka
Puntland. Mid kamida muxaadaraadkiisii aadka looga faa’iday ee Masjidka Al-Rowda
ee magaaladda Bosasso ka jeediyay, fataawida ayaa su’aashan lagu weydiiyay,
“Shiyuukhdu/wadaadadu maxay uga guursan waayeen qoyskaas si xalka ay iyagu u
bilaabaan, bulshaduna kaga dayato”, jawaabtiisa, “Adigu ma ii sheegi kartaa wadaad
Soomaaliyeed oo la siiyay inan reerkaasa, dabadeed diiday”. Kaftankaas Shiikh
Umal afeef ayaan ka dhiganayaa.
Mufakkir Samiik: “Qoraaga maqaalkan ayaa su’aashan la hordhigay, “War
Samiik, hadii gabadh Madhibaan ku abtirsata lagu siin lahaa ma guursan laheyd, si
dhalinyartu kaaga daydaan” Jawaabteyda, “ Buugga *My Background Profile* oon
nafteyda ka diyaariyey, qaybta shukaansiga iyo tilmaamooyinka gabadha xaaskeyga
noqonaysa ku dooran-lahaa oo 20 gaadhaya (Personal Partner Lists),
kumaanan darin haybta ay kasoo jeedo, hadaan helo gabadh 50% sifaadkaas aan
buugga ku qortay buuxisa, walowba Jareer, Madhibaan ama Daaroodba hanoqotee
waan guursanayaa, mana garanayo sabab iga hortaagan, aniguna cudurkan waan ka
caafimaad qabaa, mahadaasna Rabbigay ayaan u tiirinayaa” Alxamdulil-laah.
-
32
Qisada Heesta Xaalmarin
Heesta Xaalmarin oo kamida heesahaan curiyey kadib imaatinkeygii Bosasso,
waxay heestaasi ku taarikheysantahay qiso dhaba oo dhacday, waxaana curiyey
habeen Khamiis ay soo galeyso, taariikhduna tahay 10th September, 2014.
Aniga iyo saaxiibkay Asad oo ku caweenayna mid kamida kafateeriyooyinka ugu
weyn ee magaalada Bosasso “Jubba Caffeteria”, sidaan u sheekeysanaynay ayuu
ii sheegay inuu ii hayo qiso dhaba oo asaga ku dhacday xilli sanad iyo lixbilooda
Bosasso aan ka maqnaa, Hargeysa iyo meelo kale aan joogay.
Sookoobid hadaan qisada kusameeyo, “Saaxiibkay Asad wuxuu jeclaaday inan
magaceeda uu igu sheegay Farxiya, si nasiiba ayay isku barteen, kadib kaftan
dhalinyaro oo haasaawe fiican ku ladhantahay ayaa bilowday iyo inay sifiican isku
bartaan, nambarada kala qortaan, si qotodheer u sheekeystaan”.
Wuxuu intaas ku daray in labadoodu is jeclaadeen, mudo sanad gaareysana ay
sifiican u wada socdeen. “Jaceyl dhaba oo noociisoo kale la arag ayaan sameenay”
ayuu hadalka igu daray, intaas kadib, waxay isku afgarteen inay is guursadaan,
wayna ku heshiiyeen, warbaa ka dambeyn!!!.
Asad wuxuu ku abtirsadaa mid kamida qabaa’ilka ay Soomaalidu yasto kuna
sameyso hayb-takoorida “Madhibaan”, Farxiya way ogeyd inuu wiilku reerkaas
ku abtirsado, sidaasna way ku dooneysay kuna jeclayd kuna guursan laheyd, laakiin
balaayadu waxay ka timid in Asad jaceylkiisii saddexeeye saameeyay oo loogu
sheekeeyay, “Ma adigoo reerkan laandheeraha kasoo jeeda, qoyskiinu sharaf,
magac iyo meeqaam leeyahay ayaad dooneysaa wiil Madhibaan ah inaad nolol la
wadaagto, ninna ka dhigato”.
Farxiya aad bay u xumaysay Asad kagadaal markii la nacsiiyay, laguna diray.
Walaahow iyo wel-wel xanuun badan ayaa saaxiibkay soo food-saaray, karaankiisa
intuu awooday si uu jaceylkiisii usoo ceshto wuu sameeyay, waxkasta oo uu
sameeyo saddexeeyeyaashii ayaa burburiyay. kadib Heesta Xaalmarin ayaan
habeenkaas curiyay si saaxiibkay qalbiga aan ugu dajiyo.
-
33
_________________________________
Hadaad i xumeysay,
Waliba Farxiyaay,
Qalbigeyga xanuujisay,
Markaan ku xasuustaba,
Niyadaa I xawilantoo,
Xumaantaad igu sameysay,
Baan ka xanaaqaa.
>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>
Markastoon is- xantoo,
Xasilooni doorbidoo,
Xanuunkaa igu siyaadee,
Xanaanaan u baahnahay,
Xasadkiyo naceybka jinsigu,
Xaqiiqdii ma wacnee,
Xillimaad I xaalmarin.
-
34
>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>
Jaceylkaa I haleeloo,
Xorriyada iga qaadee,
Waase xaal adduuniyoo,
Xilkasnimo Garaad dumaroo,
Hubaashii xumaadee,
Xumaantaad igu sameysay,
Baan ka xanaaqaa.
>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>
Markastoon is- xantoo,
Xasilooni doorbidoo,
Xanuunkaa igu siyaadee,
Xanaanaan u baahnahay,
Xasadkiyo naceybka jinsigu,
Xaqiiqdii ma wacnee,
Xillimaad I xaalmarin.
-
35
------------------
Tixraac
FG: Maansada Hayb-sooc waxaan kasoo qaatay linkigan hoose:
http://wardheernews.com/Suugaan/June_17_Haybsooc_Khaliil.html
FG: Gabayga Abwaan Abdirahman Ubaxale linkigan ayaan kasoo qaatay:
http://dulmane.com/blog/?p=1820
FG: Tixda Abwaan Maxamed Cismaan Guuleed linkigan ayaan kasoo qaatay:
http://www.somalitalk.com/takoor/olole2.html
>>>>>>>>>>>>>>>>>>
Dhammaad
W/Q: Mufakir & Ustaad:
Mohamed Abdirizak Saeed Elmi “SAMIIK”
Independent Researcher
Former Chairman “Action Against Poverty & Tribalism”
http://wardheernews.com/Suugaan/June_17_Haybsooc_Khaliil.htmlhttp://dulmane.com/blog/?p=1820http://www.somalitalk.com/takoor/olole2.html