2019 12 31 - capitronbank.mn€¦ · Нягтлан бодох бүртгэлийн гол...

КАПИТРОН БАНК ХХК(Монгол Улсад бүртгэлтэй аж ахуйн нэгж)

Аудитлагдсан санхүүгийн тайлан2019 оны 12 дугаар сарын 31

Капитрон Банк ХХК

2019 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр дуусгавар болсон жилийн санхүүгийн тайлан

Агуулга Хуудас

Ерөнхий мэдээлэл 1

Төлөөлөн удирдах зөвлөлийн дарга ба гүйцэтгэх удирдлагын мэдэгдэл 2

Хараат бус аудиторын дүгнэлт 3 – 4

Ашиг, алдагдал ба бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайлан 5

Санхүүгийн байдлын тайлан 6

Өмчийн өөрчлөлтийн тайлан 7

Мөнгөн гүйлгээний тайлан 8 – 9

Санхүүгийн тайлангийн тодруулгууд 10 – 75

1


Ерөнхий мэдээлэл

Төлөөлөн удирдах зөвлөл (“ТУЗ”)-ийн гишүүд : Т.Ганболд (ТУЗ-ийн дарга) Д.Бат-Эрдэнэ Г.Ганчимэг Г.Мөнхбилэг Ц.Дарханбаатар

ТУЗ-ийн нарийн бичиг : Х.Идэрбулган

Албан хаяг Капитрон банкны байр2-р хороо,Сүхбаатар дүүрэг,Улаанбаатар хот,Монгол улс

Аудитор Эрнст энд Янг Монголия Аудит ХХКМэргэшсэн нягтлан бодогчид

5


2019 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр дуусгавар болсон жилийн

Ашиг, алдагдал ба бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайлан

2019 2018Тод. мян.төг мян.төг

Хүү болон түүнтэй адилтгах орлого 4 97,755,960 70,582,053Хүү болон түүнтэй адилтгах зардал 5 (67,319,392) (46,913,345)Хүүний цэвэр орлого 30,436,568 23,668,708

Шимтгэл, хураамжийн орлого 6 4,303,880 3,036,356Шимтгэл, хураамжийн зардал 6 (1,024,063) (835,071)Шимтгэл, хураамжийн цэвэр орлого 3,279,817 2,201,285

Арилжааны цэвэр орлого/(зардал) 7 (166,150) 2,380,773Үйл ажиллагааны бусад орлого 8 5,634,599 2,183,536Үйл ажиллагааны нийт орлого 39,184,834 30,434,302

Санхүүгийн хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралтынсангийн зардал 9 (12,112,827) (3,113,484)

Үйл ажиллагааны цэвэр орлого 27,072,007 27,320,818

Үйл ажиллагааны зардал 10 (19,197,023) (14,728,873)Татварын өмнөх ашиг 7,874,984 12,591,945

Орлогын албан татварын зардал 11.1 (2,531,300) (2,941,640)Тайлант жилийн ашиг 5,343,684 9,650,305

Дараагийн тайлант хугацаанд ашиг, алдагдлын тайлан руу дахинангилагдах бусад дэлгэрэнгүй орлого (татварын дараах):

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайланд бүртгэгдэх өрийн хэрэгслийн бодит үнэ цэнийнцэвэр өөрчлөлт 24 (80,303) 77,332

Дараагийн тайлант хугацаанд ашиг, алдагдлын тайлан руу дахинангилагдахгүй бусад дэлгэрэнгүй орлого:

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайланд бүртгэгдэхгүй өмчийн хэрэгслийн бодит үнэ цэнийнцэвэр өөрчлөлт 24 47,380 814,273Үндсэн хөрөнгийн дахин үнэлгээний нөөц 24 2,588,322 –Үйл ажиллагааны эрсдэлийн сан 24 23,018 19,200Бусад дэлгэрэнгүй орлого 2,578,417 910,805

Тайлант жилийн татварын дараах нийт дэлгэрэнгүй орлого 7,922,101 10,561,110

Хавсаргасан тодруулгууд нь энэхүү санхүүгийн тайлангийн салшгүй нэг хэсэг болно.

6


2019 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх

Санхүүгийн байдлын тайлан

2019 оны 12сарын 31



Тод. мян.төг мян.төг мян.төг

ХөрөнгөМөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө 12 360,489,715 364,336,509 284,252,872Үүсмэл санхүүгийн хэрэгсэл 13 2,326 – 136,177Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа 14 568,382,558 388,160,972 281,939,869Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг, алдагдлын

тайланд бүртгэгдэх санхүүгийн хөрөнгө 15 4,478,004 3,370,255 4,468,579Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусад

дэлгэрэнгүй орлогын тайланд бүртгэгдэхөрийн хэрэгсэл 15 2,695,731 21,071,684 4,885,755

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусаддэлгэрэнгүй орлогын тайланд бүртгэгдэхөмчийн хэрэгсэл 15 3,265,106 3,211,631 2,264,935

Хорогдуулсан өртгөөр бүртгэх өрийн хэрэгсэл 15 5,250,708 – –Бусад хөрөнгө 16 15,604,400 10,490,658 7,354,954Үндсэн хөрөнгө 17 45,904,828 27,726,639 26,649,715Биет бус хөрөнгө ба гүүдвил 18 4,021,575 4,113,785 4,133,590Ашиглах эрхтэй хөрөнгө 19 1,507,172 2,082,577 2,454,483Хойшлогдсон татварын хөрөнгө – – 166,014

1,011,602,123 824,564,710 618,706,943

Өр төлбөрБусад банк, санхүүгийн байгууллагын

харилцах, хадгаламж 20 164,817,046 87,240,370 60,943,834Үүсмэл санхүүгийн хэрэгсэл 13 – 499 –Харилцагчдын харилцах, хадгаламж 21 663,764,400 595,431,593 451,402,498Зээлээр авсан эх үүсвэр 22 73,531,104 50,017,695 46,046,805Бусад өр төлбөр 23 9,093,121 3,012,798 9,028,176Түрээсийн өглөг 19 1,726,797 2,229,354 2,454,483Орлогын албан татварын өр төлбөр 11.2 1,289,710 2,124,713 –Хойшлогдсон татварын өр төлбөр 11.3 65,587 115,431 –

914,287,765 740,172,453 569,875,796

Банкны хувьцаа эзэмшигчдэд ногдох өөрийнхөрөнгө

Энгийн хувьцаа 24 80,000,000 75,000,000 50,000,000Бусад нөөц 24 6,762,792 4,184,375 3,273,570Хуримтлагдсан ашиг/(алдагдал) 10,551,566 5,207,882 (4,442,423)

97,314,358 84,392,257 48,831,147

Нийт өр төлбөр ба өөрийн хөрөнгө 1,011,602,123 824,564,710 618,706,943


7



Өмчийн өөрчлөлтийн тайлан

Энгийнхувьцаа Бусад нөөц

Хуримтлагдсанашиг/(алдагдал)

Нийт өөрийнхөрөнгө

мян.төг мян.төг мян.төг мян.төг(Тод. 24) (Тод. 24)

2018 оны 1 сарын 1-ээр 50,000,000 3,273,570 (4,442,423) 48,831,147Нэмж гаргасан энгийн хувьцаа 25,000,000 – – 25,000,000Тайлант жилийн ашиг – – 9,650,305 9,650,305Бусад дэлгэрэнгүй орлого – 910,805 – 910,8052018 оны 12 сарын 31 болон

2019 оны 1 сарын 1-ээр 75,000,000 4,184,375 5,207,882 84,392,257

Нэмж гаргасан энгийн хувьцаа 5,000,000 – – 5,000,000Тайлант жилийн ашиг – – 5,343,684 5,343,684Бусад дэлгэрэнгүй орлого – 2,578,417 – 2,578,4172019 оны 12 сарын 31-ээр 80,000,000 6,762,792 10,551,566 97,314,358


8



Мөнгөн гүйлгээний тайлан

2019 2018Тод. мян.төг мян.төг

Үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээТатварын өмнөх ашиг 7,874,984 12,591,945Тохируулгууд:Үүсмэл санхүүгийн хэрэгслийн бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт (2,825) 136,677Санхүүгийн хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралтын сангийн зардал 9 12,112,827 3,113,484Үндсэн хөрөнгийн элэгдэл 10 1,766,413 1,003,189Биет бус хөрөнгийн хорогдуулга 10 147,210 158,972Үндсэн хөрөнгө данснаас хассаны гарз 10 26,489 10,035Газар ба барилгын үнэ цэнийн бууралтын гарз 10 124,941 –Ашиглах эрхтэй хөрөнгийн элэгдэл 10 734,071 648,414Зээлээр авсан эх үүсвэрийн хүүний зардал 5 2,036,095 2,539,570Үндсэн хөрөнгө борлуулсны зардал 10 718,813 –Түрээсийн өглөгийн хүүний зардал 5 321,174 372,394Ханшийн тэгшитгэлийн бодит бус олз, цэвэр 8 3,287,825 1,515,523Ажлын капиталын өөрчлөлтийн өмнөх үйл ажиллагааны ашиг 29,148,017 22,090,203Үйл ажиллагааны хөрөнгийн өөрчлөлтүүд:Монголбанк дахь заавал байлгах нөөц (19,017,911) (1,506,419)Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа (195,645,368) (110,761,923)Бусад хөрөнгө (5,132,542) (3,110,062)

Үйл ажиллагааны өр төлбөрийн өөрчлөлтүүд:Бусад банк, санхүүгийн байгууллагын харилцах, хадгаламж 77,576,678 26,296,535Харилцагчдын харилцах, хадгаламж 68,332,807 144,029,096Бусад өр төлбөр 6,080,320 (6,015,378)

Үйл ажиллагаанаас орсон/(-нд зарцуулсан) мөнгөн гүйлгээ (38,657,999) 71,022,052Түрээсийн өглөгийн хүүний хэсэгт хамаарах төлөлт (321,174) (372,394)Орлогын албан татварын төлөлт 11.2 (3,366,303) (816,927)Үйл ажиллагаанаас орсон/(-нд зарцуулсан) цэвэр мөнгөн гүйлгээ (42,345,476) 69,832,731

Хөрөнгө оруулалтын мөнгөн гүйлгээСанхүүгийн хөрөнгө оруулалт худалдан авалт (19,131,959) (32,678,115)Санхүүгийн хөрөнгө оруулалт борлуулсны орлого 46,054,780 14,215,771Нэмж гаргасан энгийн хувьцаа 5,000,000 25,000,000Үндсэн хөрөнгө худалдан авалт 17 (18,876,523) (2,090,148)Биет бус хөрөнгийн худалдан авалт 18 (55,000) (139,167)Үндсэн хөрөнгө борлуулсны орлого 17 650,000 –Өмчлөх бусад үл хөдлөх хөрөнгө борлуулсны орлого – (1,028,126)Хөрөнгө оруулалтаас орсон цэвэр мөнгөн гүйлгээ 13,641,298 4,308,341

Санхүүгийн үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээЗээлээр авсан эх үүсвэрийн эргэн төлөлт (13,642,552) (14,023,060)Зээлээр татсан эх үүсвэр 39,161,158 20,467,262Түрээсийн өглөгийн үндсэн хэсэгт хамаарах төлөлт (661,222) (501,637)Санхүүгийн үйл ажиллагааны цэвэр мөнгөн гүйлгээ 24,857,384 5,942,565

Мөнгө, түүнтэй адилтгах хөрөнгийн цэвэр өсөлт/(бууралт) (3,846,794) 80,083,637Мөнгө, түүнтэй адилтгах хөрөнгийн эхний үлдэгдэл 364,336,509 284,252,872Мөнгө, түүнтэй адилтгах хөрөнгийн эцсийн үлдэгдэл 12 360,489,715 364,336,509

Хүүний үйл ажиллагааны цэвэр мөнгөн гүйлгээХүлээн авсан хүүний орлого 94,700,954 69,486,027Хүүний төлөлт 59,067,747 43,028,264


9



Мөнгөн гүйлгээний тайлан (үргэлжлэл)

Доорх хүснэгтэд санхүүгийн үйл ажиллагааны өр төлбөрүүдийн тайлан дахь эхний болон эцсийн үлдэгдлийнтохируулгыг харуулав:

Зээлээр авсан эхүүсвэр Түрээсийн өглөг Нийтмян.төг мян.төг мян.төг

2019 оны 1 сарын 1-нээр 50,017,695 2,229,353 52,247,048

Шинээр авсан 39,161,158 – 39,161,158Санхүүгийн үйл ажиллагаанд ангилсан эргэн

төлөлт (13,642,552) (661,222) (14,303,774)Цэвэр эргэн төлөлт 25,518,606 (661,222) 24,857,384

Шинэ түрээс – 158,666 158,666– 158,666 158,666

Үндсэн үйл ажиллагаанд ангилсан хүүнийтөлөлт (2,036,095) (321,174) (2,357,269)

Хуримтлагдсан хүүний зардал 29,556 321,174 350,730Гадаад валютын ханшийн зөрүү 1,342 – 1,3422019 оны 12 сарын 31 73,531,104 1,726,797 75,257,901

2018 оны 1 сарын 1-нээр 46,046,805 2,454,483 48,501,288

Шинээр авсан 20,467,262 – 20,467,262Санхүүгийн үйл ажиллагаанд ангилсан эргэн

төлөлт (14,023,060) (501,638) (14,524,698)Цэвэр эргэн төлөлт 6,444,202 (501,638) 5,942,564

Шинэ түрээс – 276,508 276,508– 276,508 276,508

Үндсэн үйл ажиллагаанд ангилсан хүүнийтөлөлт (2,539,570) (372,394) (2,911,964)

Хуримтлагдсан хүүний зардал 18,306 372,394 390,700Гадаад валютын ханшийн зөрүү 47,952 – 47,9522018 оны 12 сарын 31 50,017,695 2,229,353 52,247,048


КАПИТРОН БАНК ХХК

Санхүүгийн тайлангийн тодруулга – 2019 оны 12 дугаар сарын 31

10

1. Банкны талаарх мэдээлэлБанк нь Монголбанкнаас (“МБ”) олгосон 9 тоот зөвшөөрлийн дагуу банк, санхүүгийн үндсэн үйлчилгээг 2001оноос хойш үзүүлж байна. 2019 онд банкны үйл ажиллагааны цар хүрээнд өөрчлөлт ороогүй болно.Банк нь Монгол улсад бүртгэлтэй, тус улсын нутаг дэвсгэр дээр үйл ажиллагаа явуулдаг хязгаарлагдмалхариуцлагатай компани юм. Банкны төв байрны албан ёсны хаяг нь Капитрон банк барилга, 2-р хороо, Сүхбаатардүүрэг, Улаанбаатар хот, Монгол Улс.

Банкны 34.4%-ийг Ажнай Корпораци ХХК, 21.0%-ийг Дорждэрэмийн Эрдэнэбаяр, 20.9%-ийг ДаваасүрэнгийнМөнхсайхан, 23.7%-ийг Дашдэмбэрэлийн Бат-Эрдэнэ нар тус тус эзэмшдэг.

Банкны 2019 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр тасалбар болсон санхүүгийн тайланг 2020 оны 3 дугаар сарын30-ны өдрийн ТУЗ-ийн тушаалаар гаргахыг зөвшөөрсөн.

2. Нягтлан бодох бүртгэлийн гол бодлого

2.1 Тайлан бэлтгэх үндэслэл ба нийцлийн мэдэгдэл

Банкны санхүүгийн тайлангууд нь Нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандартын зөвлөл (“НББОУСЗ”)-өөсбаталж гаргасан Санхүүгийн тайлагналын олон улсын стандартууд (“CТОУС”)-ын дагуу бэлтгэгдсэн болно.

Банк нь өмнө гаргасан буюу 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх санхүүгийн тайлангуудыг 2018 оны 1дүгээр сарын 1-ээс хэрэгжиж эхэлсэн CТОУС 9 Санхүүгийн хэрэгсэл-ийг хэрэгжүүлэхээс бусдаар НББОУСЗ-өөсбаталж гаргасан CТОУС-ын дагуу тайлан бэлтгэх үндэслэлээр бэлтгэсэн болно. CТОУС 9 Санхүүгийн хэрэгсэл-ийн хэрэгжилтийг Монголбанк 2020 оны 12 дугаар сарын 31 хүртэл хойшлуулсан ба тэр хүртэл хугацаандНББОУС 39 "Санхүүгийн хэрэгсэл: Хүлээн зөвшөөрөлт ба хэмжилт"-ийг үргэлжлүүлэн мөрдөхийг зөвшөөрсөн.

Банк нь 2019 оны 12 дугаар сарын 31-нээр CТОУС 9-г анх хэрэгжүүлж эхэлсэн. Иймээс Банкны 2019 оны 12дугаар сарын 31-ний өдрөөрх санхүүгийн тайлангууд нь CТОУС-ын дагуу бэлтгэгдсэн анхны тайлан болно.Дэлгэрэнгүйг Тодруулга 2.5-аас харна уу.

Санхүүгийн тайлангууд нь бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайланд бүртгэгдэх өрийнболон өмчийн хэрэгсэл, бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг, алдагдлын тайланд бүртгэгдэх cанхүүгийн хөрөнгө,бодит үнэ цэнийн аргаар бүртгэгдэх үүсмэл санхүүгийн хэрэгсэл болон газар, барилгаас бусад тохиолдолд түүхэнөртөгийн зарчимаар бэлтгэгдсэн болно.

Санхүүгийн тайлан дахь дүнгүүдийг тодруулгад өөрөөр зааснаас бусад тохиолдолд мянгачилан, Банкны үйлажиллагааг Монгол Улсын мөнгөн тэмдэгт болох Монгол төгрөгөөр тайлагнасан.

2.2 Санхүүгийн тайлангийн толилуулга

Банк нь санхүүгийн байдлын тайлангийн зүйлсийг хөрвөх чадварынх нь дарааллаар толилуулсан. Санхүүгийнбайдлын тайлангийн өдрийн дараах 12 сарын дотор (богино хугацаанд) ба 12 сараас хойшхи хугацаанд (уртхугацаанд) хүлээн авах эсвэл төлөх төлбөрийн талаарх шинжилгээг Тодруулга 29-т толилуулсан.

Ирээдүйн үйл явдлаас хамааралгүйгээр хүлээн зөвшөөрсөн дүнгүүдийг цэвэршүүлэх хуулиар олгогдсон эрхтэйба доорх бүх нөхцөлд цэвэр дүнгээр нь барагдуулах хандлагатай байгаа үед санхүүгийн хөрөнгө, санхүүгийн өртөлбөрүүдийг хооронд нь цэвэршүүлж, цэвэр дүнг санхүүгийн байдлын тайланд толилуулна. Үүнд:

· Бизнесийн хэвийн үйл ажиллагааны үед· Чанаргүйдэл гарсан үед· Банк эсвэл түүний хамтрагч талууд төлбөрийн чадваргүй болсон эсвэл дампуурсан үед.

Мастер цэвэршүүлэлтийн гэрээтэй үүсмэл хөрөнгө болон өр төлбөрийг зөвхөн чанаргүйдэл үүссэн үед биш дээрхбүх нөхцөлүүдэд цэвэршүүлэлтийн шаардлага хангаж байгаа үед зөвхөн цэвэр дүнгээр нь толилуулна.



11

2. Нягтлан бодох бүртгэлийн гол бодлого (үргэлжлэл)

2.3 Батлагдсан боловч хэрэгжиж эхлээгүй байгаа стандартууд

Банкны санхүүгийн тайлангуудыг бэлтгэж гаргах өдрийн байдлаар батлагдаж гарсан боловч хэрэгжиж эхлээгүйбайсан стандартуудын жагсаалтыг дор үзүүлэв. Банк энэхүү стандартуудыг хүчин төгөлдөр үйлчилж эхлэхөдрөөс мөрдөх хандлагатай байна.

• СТОУС 10 болон НББОУС 28 нэмэлтөөрчлөлт

Хөрөнгө оруулагч болон Хараат компани/Хамтарсанүйлдвэрийн хоорондын хөрөнгө борлуулалт болон хөрөнгөөрххөрөнгө оруулалт3

• СТОУС 17 Даатгалын гэрээ2

• НББОУС 1, НББОУС 8 нэмэлт өөрчлөлт “Материаллаг” тодорхойлолm1

• СТОУС 9, НББОУС 39 болон СТОУС17 нэмэлт өөрчлөлт

Жишиг хүүний түвшний шинэчлэл1

• СТОУС-ын Үзэл БаримтлалынХүрээний ойлголт нэмэлт өөрчлөлт

Үзэл баримтлалын хүрээ1

• СТОУС 3 нэмэлт өөрчлөлт Бизнесийн тодорхойлолт1

1 2020 оны 1 дүгээр сарын 1-ний өдрөөс эхлэн хүчин төгөлдөр болно2 2021 оны 1 дүгээр сарын 1-ний өдрөөс эхлэн хүчин төгөлдөр болно3 Уг өөрчлөлтийн хүчин төгөлдөр болох өдрийг НББОУСЗ тодорхойгүй хугацаагаар хойшлуулсан бөгөөд урьдчилан хэрэгжүүлэхтохиолдолд хэрэгжүүлж эхэлсэн өдрөөс эхлэн мөрдөнө.

СТОУС 17 Даатгалын гэрээ

2017 оны 5 дугаар сард НББОУСЗ нь даатгалын гэрээний хүлээн зөвшөөрөлт, хэмжилт, тайлагнал болонтолилуулгын зарчмуудыг тусгасан нягтлан бодох бүртгэлийн иж бүрэн шинэ стандарт болох СТОУС 17Даатгалын гэрээ-г гаргасан. СТОУС 17 хүчин төгөлдөр болох хугацаанаасаа эхлэн СТОУС 4 Даатгалын гэрээстандартыг орлоно. СТОУС 17 нь даатгалыг гаргаж буй аж ахуйн нэгжийн төрлөөс үл хамааран бүх төрлийндаатгалын гэрээнд (жишээлбэл, амь нас, шууд бус даатгал, дахин даатгал гэх мэт) мөн түүнчлэн тодорхой онцлогбүхий баталгаа болон санхүүгийн хэрэгслүүдийг хамаарна. СТОУС 17 нь 2021 оны 1 дүгээр сарын 1-ээс хойшбуюу түүнээс хойшхи тайлагналын хугацаанд хүчин төгөлдөр болох бөгөөд харьцуулсан тоон үзүүлэлтүүдшаардагдана. Банкны санхүүгийн тайланд СТОУС 17 нь материаллаг нөлөө үзүүлэхгүй гэж дүгнэж байна.

СТОУС 3 нэмэлт өөрчлөлт: Бизнесийн тодорхойлолт

2018 оны 10 дугаар сард НББОУСЗ-өөс Бизнесийн нэгдлийн стандартын дагуу бизнесийн тодорхойлолтонднэмэлт, өөрчлөлт оруулсан нь худалдаж авсан үйл ажиллагаа болон хөрөнгүүд нь бизнес мөн эсэхийгтодорхойлоход аж ахуйн нэгжүүдэд туслах зорилготой юм. Бизнес гэж тодорхойлох шаардлагуудыг тодорхойболгож, зах зээлд оролцогчид алга болсон элементийг орлох чадвартай эсэх гэсэн үнэлгээг хасаж, худалдаж авсанүйл явц нь бодитой эсэхийг үнэлэх заавар нэмж, бизнес болон гарцын тодорхойлолтуудыг илүү нарийвчилантодруулж, сонголтоор бодит үнэ цэнийн төвлөрлийн тестийг танилцуулсан. Нэмэлт өөрчлөлтүүдийн хамт шинэжишээ тайлбаруудыг оруулсан болно.

Энэхүү нэмэлт өөрчлөлтүүд нь анх хэрэгжүүлж эхэлсэн өдрөөс буюу түүнээс хойш хийгдсэн гүйлгээ болон бусадүйл явдлуудад хамааралтай тул шилжилтийн өдөр Банкинд эдгээр өөрчлөлт нь нөлөөлөхгүй.

НББОУС 1, НББОУС 8 нэмэлт өөрчлөлт: “Материаллаг” тодорхойлолт

2018 оны 10 дугаар сард НББОУСЗ нь НББОУС 1-ийн Санхүүгийн тайлангийн танилцуулга ба НББОУС 8-ийнНягтлан бодох бүртгэлийн бодлого, нягтлан бодох бүртгэлийн тооцооны өөрчлөлт, алдаа зэрэгт нэмэлт өөрчлөлторуулан, “материаллаг” гэсэн тодорхойлолтыг стандартуудад нийцүүлж, тодорхойлолтыг илүү тодруулж өгсөн.

Шинэ тодорхойлолтоор “тухайн мэдээлэлийг орхисон, буруу бичсэн эсвэл тодорхой бус орхисон тохиолдол ньсанхүүгийн тайлангийн үндсэн хэрэглэгчдийн санхүүгийн тайланг үндэслэн гаргасан шийдвэрт нөлөөлөх бол угмэдээлэл нь материаллаг гэж тусгажээ.

“Материаллаг” гэх тодорхойлолтонд оруулсан өөрчлөлт нь Банкны санхүүгийн тайланд материаллаг нөлөөүзүүлэхгүй гэж үзэж байна.



12


2.4 Нягтлан бодох бүртгэлийн гол бодлогуудын товчоо

Гадаад валютын хөрвүүлэг

Санхүүгийн тайлангууд нь Банкны үйл ажиллагааны мөнгөн тэмдэгт болох Монгол төгрөгөөр толилуулагдсан.Гадаад валютаар хийгдсэн ажил гүйлгээг тухайн ажил гүйлгээг хийсэн өдрийн спот ханшаар бүртгэдэг.

Гадаад валютаар илэрхийлэгдсэн мөнгөн хөрөнгө ба өр төлбөрийг тайлагналын өдрийн спот ханшаар дахинхөрвүүлдэг. Арилжааны бус үйл ажиллагаанаас үүссэн ханшийн бүх зөрүүг ашиг, алдагдлын тайланд үйлажиллагааны бусад орлого/зарлагаар хүлээн зөвшөөрнө.

Түүхэн өртгөөр илэрхийлэгдсэн мөнгөн бус зүйлийг хүлээн зөвшөөрөх өдрийн спот ханшаар хөрвүүлнэ.

Орлого хүлээн зөвшөөрөлт

Үр ашигт хүүний аргачлал

СТОУС 9-ийн дагуу хорогдуулсан өртгөөр бүртгэгдcэн санхүүгийн бүх хөрөнгүүдийн хүүний орлогыг үр ашигтхүүний аргыг ашиглан тодорхойлно. СТОУС 9-ийн дагуу бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусад дэлгэрэнгүйорлогын тайланд бүртгэгдэх санхүүгийн хөрөнгүүдийн хүүний орлогыг үр ашигт хүүний аргыг ашиглантодорхойлно. Үр ашигт хүү гэдэг нь санхүүгийн хөрөнгө эсвэл өр төлбөрийн ирээдүйд орж ирэх мөнгөнурсгалуудыг хугацааных нь туршид эсвэл тохиромжтой гэж үзсэн богино хугацаанд дансны үнэ хүртэл ньдискаунтчилсан хүү юм.

Үр ашигт хүүг (цаашлаад, санхүүгийн хөрөнгийн хорогдуулсан өртгийг) үр ашигт хүүний салшгүй хэсэг болоххудалдан авалтын хөнгөлөлт, урамшуулал, шимтгэл болон зардлыг оролцуулан тооцдог. Банк нь зээлийн нийтхугацааны турш тогтмол өгөөж хүртэнэ гэсэн хамгийн сайн тооцооллыг илэрхийлэх өгөөжийн хувиар хүүнийорлогыг бүртгэдэг. Тиймээс өөр шатлалуудад тооцогдсон хүүний түвшнүүдийн нөлөөлөл болон бүтээгдэхүүнийнийт хугацааны бусад шинж чанаруудыг (урьдчилж төлсөн төлбөр, нэмэгдүүлсэн хүү болон шимтгэлүүд)оролцуулан тооцдог.

Хэрэв санхүүгийн хөрөнгийн хүлээгдэж буй мөнгөн урсгал нь зээлийн эрсдэлээс бусад шалтгаанаар өөрчлөгдсөнбол ирээдүйд орж ирэх мөнгөн урсгалуудын өөрчлөлтийг анхны үр ашигт хүүгээр дискаунтчилан цаашлааддансны үнийг тохируулна. Уг өөрчлөлт нь эерэг эсвэл сөрөг залруулгаар санхүүгийн байдлын тайланд тухайнсанхүүгийн хөрөнгө эсвэл өр төлбөрийн дансны үнэд нөлөөлж үр ашигт хүүний аргаар тооцоолсон хүүнийорлого/зардлыг нэмэгдүүлж эсвэл бууруулж болно.

Хүү болон түүнтэй адилтгах орлого/зардал

Цэвэр хүүний орлого болон зардлыг үр ашигт хүүний арга болон бусад аргыг ашиглан тооцдог. Эдгээрийгхүүний орлого болон зардлын аль алины хувьд харьцуулагдахуйц мэдээллийг харуулахын тулд орлогын тайландтусад нь толилуулсан болно.

Банк нь зөвхөн дээр дурьсан санхүүгийн хэрэгслүүдийн хувьд үр ашигт хүүний аргаар хүүний орлого болонзардлыг тооцоолдог.

Бусад хүүний орлого болон зардалд үүсмэл санхүүгийн хэрэгслийн хедж хэлцлийн хүү болон бодит үнэ цэнийнөөрчлөлт нь ашиг, алдагдлын тайланд бүртгэгдэхээр хэмжигддэг бүх санхүүгийн хөрөнгө болон өртөлбөрүүдийн хүү (гэрээний хүүний хувь хэмжээгээр тооцдог худалдах зорилгоор эзэмшиж буй хөрөнгөөсбусад) орно.

Арилжааны зориулалттай санхүүгийн хөрөнгө болон өр төлбөрийн хүүний орлого болон зардал нь “Арилжааныцэвэр орлого”-д бодит үнэ цэнийн өөрчлөлтөөр хүлээн зөвшөөрөгдсөн болно.

Банк нь үнэ цэнэ буурсан гэж үзсэнээс бусад санхүүгийн хөрөнгийн хүүний орлогыг үр ашигт хүүний аргаар угсанхүүгийн хөрөнгийн дансны үнээс тооцдог.

Санхүүгийн хөрөнгийн үнэ цэнэ буурч (“Санхүүгийн хөрөнгийн үнэ цэнэ бууралт” тодруулгын дагуу), "3-ршатлал"-д орсон тохиолдолд Банк үр ашигт хүүний аргыг ашиглан санхүүгийн хөрөнгийн хорогдуулсан цэвэрөртгөөс хүүний орлогыг тооцно. Санхүүгийн хөрөнгө нь үнэ цэнийн бууралтад орохоо больсон (“Санхүүгийнхөрөнгийн үнэ цэнэ бууралт” тодруулгын дагуу) тохиолдолд хүүний орлогыг дансны үнээс тооцно.



13


2.4 Нягтлан бодох бүртгэлийн гол бодлогуудын товчоо (үргэлжлэл)

Хураамж ба шимтгэлийн орлого

Банк нь өөрийн харилцагч нарт үзүүлдэг төрөл бүрийн үйлчилгээнээс хураамж, шимтгэлийн орлого олдог.Хураамж, шимтгэлийн орлогыг Банк үзүүлсэн үйлчилгээний оронд хүлээн авах төлбөрийн дүнг тусгасанхэмжээгээр хүлээн зөвшөөрнө.

Гүйцэтгэлийн үүрэг, түүнчлэн тэдгээрийг биелүүлэх хугацааг гэрээ байгуулагдах үед тодорхойлно. Банкныорлого олох гэрээнд ихэвчлэн олон гүйцэтгэлийн үүрэг байдаггүй бөгөөд эдгээрийг доорх байдлаартайлбарласан.

Банк үйлчлүүлэгчдэд үйлчилгээ үзүүлсэн тохиолдолд хүлээн авах төлбөрийг нэн даруй нэхэмжилдэг. Аль эсвэлхугацааны туршид үзүүлэх үйлчилгээний гэрээний хугацааны төгсгөлд нэхэмжлэхийг гаргадаг (доор өөрөөрзаагаагүй бол).

Банк нь харилцагчид үйлчилгээ үзүүлэхээс өмнө үйлчилгээний хяналт нь Банкинд байдаг тул орлого хүлээнзөвшөөрлөлтөд үндсэн үүрэг гүйцэтгэгч гэж дүгнэсэн.

Тодорхой хугацааны туршид үзүүлж байгаа үйлчилгээнүүдээс олсон хураамжийн орлого

Тодорхой хугацааны туршид үйлчилгээг үзүүлж олох орлогыг тэр хугацааны туршид нь хуримтлуулна. Эдгээрхураамжинд шимтгэлийн орлого, хөрөнгийн зохицуулалт, хамгаалалт, бусад зохицуулалт болон зөвлөгөөнийхураамжууд орно.

Гүйлгээний үйл ажиллагаанаас олсон шимтгэлийн орлого

Хувьцаа эсвэл бусад үнэт цаас худалдан авах болон бизнес худалдан авах эсвэл зарах гэх мэт тодорхой хугацаанытуршид үйлчилгээг үзүүлж олох орлогыг үндсэн гүйлгээ хийгдэж дууссан үед хүлээн зөвшөөрнө. Шимтгэлийнбүрэлдэхүүн хэсгийн төлбөрийг гүйцэтгэлийн зохих шалгуурыг биелүүлсний дараа хүлээн зөвшөөрнө.

Холбогдох санхүүгийн хэрэгслийн салшгүй хэсэг болох хураамжийн орлого

Банкны холбогдох санхүүгийн хэрэгслийн салшгүй хэсэг болох хураамжийн орлого нь: зээл олголтын шимтгэл,татан авагдах магадлалтай зээлүүд дээр зээлийн үйлчилгээний шимтгэл болон зээлтэй холбоотой бусадшимтгэлүүд орно. Эдгээр шимтгэл нь (өсөн нэмэгдэх аливаа зардлын хамт) зээлийн үр ашигт хүүний залруулгагэж хүүний орлогоор хүлээн зөвшөөрөгдөнө. Харин татан авахгүй нь ерөнхийдөө тодорхой болсон зээлүүдийнзээлийн үйлчилгээний шимтгэл нь хугацааны эцэст орлогоор хүлээн зөвшөөрөгдөнө.

Арилжааны цэвэр орлого

Арилжааны цэвэр орлогод арилжаалахад зориулагдсан санхүүгийн хөрөнгийн бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт,түүнтэй холбоотой хүүний орлого/зардал, ногдол ашиг багтана.

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг, алдагдлын тайланд бүртгэгдэх cанхүүгийн хөрөнгө ба өр төлбөрийнцэвэр ашиг, алдагдал

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг, алдагдлын тайланд бүртгэгдэх санхүүгийн хэрэгслийн цэвэр ашиг эсвэлалдагдалд СТОУС 9-т шаардсан эсвэл заасны дагуу бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг, алдагдлын тайландбүртгэгдэх санхүүгийн хөрөнгө болон өр төлбөр мөн түүнчлэн бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг, алдагдлынтайланд бүртгэгдэх арилжааны бус хөрөнгүүдийн бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт, хүү болон гадаад валютынханшийн зөрүүнүүд орно.

Хорогдуулсан өртгөөр эсвэл бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайланд бүртгэгдэхсанхүүгийн хөрөнгүүдийн үл хүлээн зөвшөөрөлтөөс үүсэх цэвэр ашиг, алдагдал

Хорогдуулсан өртгөөр хэмжигдэх эсвэл бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайландбүртгэгдэх санхүүгийн хөрөнгүүдийг үл хүлээн зөвшөөрөхөд үүсэх цэвэр ашиг, алдагдал нь хорогдуулсанөртгөөр хэмжигдэх эсвэл бодит үнийн өөрчлөлтийг бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайланд бүртгэх санхүүгийнхөрөнгүүдийг борлуулах эсвэл үл хүлээн зөвшөөлөх үеийн хүлээн авсан орлого болон дансны үнэ (үнэ цэнэбууралт тооцсон) хоорондын зөрүүгээр тооцсон алдагдал (эсвэл ашиг)-аар хэмжигдэнэ.



14



Санхүүгийн хэрэгсэл - анхны хүлээн зөвшөөрөлт

Санхүүгийн хэрэгсэл нь нэг байгууллагад санхүүгийн хөрөнгө болж нөгөө байгууллагад санхүүгийн өр төлбөрэсвэл өмчийн хэрэгсэл болох гэрээг хэлнэ.

Хүлээн зөвшөөрөх өдөр

Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа, харилцагчдын харилцах болон хадгаламжаас бусад бүх санхүүгийнхөрөнгө, өр төлбөрийг анхлан хүлээн зөвшөөрөхдөө арилжаа хийсэн өдрөөр (Банк нь тухайн хэрэгслийнгэрээний нэг тал болсон өдөр) хүлээн зөвшөөрнө. Үүнд хэвийн нөхцөлтэй арилжаа буюу санхүүгийн хөрөнгөхудалдан авах, худалдахад холбогдох хөрөнгийг зах зээлийн журам, хэлцлээр тогтоосон хугацаанд зайлшгүйшилжүүлэхийг шаарддаг арилжаа орно. Харилцагчдад олгосон зээл болон урьдчилгаа нь хөрөнгийгхарилцагчдын дансанд шилжүүлсэн үед хүлээн зөвшөөрнө. Банк нь харилцагчдын харилцах, хадгаламжийгБанкинд шилжсэн үед хүлээн зөвшөөрнө.

Санхүүгийн хэрэгслийн анхны хэмжилт

Санхүүгийн хэрэгслийн анхны хүлээн зөвшөөрөлтийн үеийн ангилал нь гэрээний нөхцөл болон бизнес загвардээр үндэслэнэ. Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг, алдагдлын тайланд бүртгэгдэх санхүүгийн хөрөнгө болонөр төлбөрөөс бусад бүх санхүүгийн хэрэгслүүдийн анхны хэмжилт нь тэдгээрийн бодит үнэ цэнэ дээр гүйлгээнийзардлыг нэмсэн дүн байна. Худалдааны авлагын анхны хэмжилт нь гүйлгээний дүнгээр байна. Санхүүгийнхэрэгслийн анхны хүлээн зөвшөөрсөн бодит үнэ цэнэ нь ажил гүйлгээний үнээс ялгаатай үед Банк дор дурьдсан“Эхний өдөр”-ийн ашиг ба алдагдал гэх бүртгэлийн аргачлалыг баримталдаг.

“Эхний өдөр”-ийн ашиг ба алдагдал

Ажил гүйлгээний үнэ нь бодит үнэ цэнээсээ ялгаатай бөгөөд бодит үнэ цэнэ нь зах зээлийн ажил гүйлгээнээсажиглагдахуйц өгөгдөлд суурилсан үнэлгээний аргачлал ашигласан байвал Банк нь бодит үнэ цэнэ болон ажилгүйлгээний үнийн зөрүүг цэвэр арилжааны орлогоор хүлээн зөвшөөрнө. Зарим өгөгдөл нь ажиглагдахуйцмэдээлэлд суурилаагүй үнэлгээний загвараар тооцсон тохиолдолд ажил гүйлгээний үнэ болон бодит үнэ цэнийнзөрүүг зөвхөн орлого орж ирэх нь тодорхой болсон эсвэл санхүүгийн хэрэгслийг үл хүлээн зөвшөөрөхтохиолдолд л орлого зардалд хүлээн зөвшөөрнө.

Санхүүгийн хөрөнгө болон өр төлбөрийг хэмжих ангилал

Банк өөрийн бүх хөрөнгийг бизнесийн загвар болон гэрээний нөхцөл дээр үндэслэн дараахын аль нэгээр ангилна:

• Хорогдуулсан өртгөөр бүртгэх;• Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусад дэлгэрэнгүй орлогод бүртгэгдэх;• Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг, алдагдлын тайланд бүртгэгдэх

Банк нь үүсмэл санхүүгийн хэрэгсэл болон арилжааны үнэт цаасны багцыг бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг,алдагдлын тайланд бүртгэгдэх санхүүгийн хөрөнгөөр ангилж хэмжинэ. Хэмжилт болон хүлээн зөвшөөрөлт ньорлого үр дүнгийн тайлангийн хэлбэлзлийг бууруулж байгаа нөхцөлд Банк нь санхүүгийн хэрэгслийг бодит үнэцэнийн өөрчлөлт нь ашиг, алдагдлын тайланд бүртгэгдэх гэж тодорхойлж болно.

Зээлийн баталгаанаас бусад санхүүгийн өр төлбөрийг хорогдуулсан өртгөөр бүртгэх эсвэл арилжаалахсанхүүгийн үүсмэл хэрэгсэл эсвэл бодит үнэ цэнийн зорилгоор эзэмшиж байгаа бол бодит үнэ цэнийн өөрчлөлтнь ашиг, алдагдлын тайланд бүртгэгдэхээр ангилна.

Бодит үнэ цэнийн тодорхойлолт

Банк нь үнэлгээний аргачлалуудыг ашиглан санхүүгийн хэрэгслийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох,толилуулахдаа дараах түвшнийг хэрэглэдэг. Үүнд:

• Түвшин 1 санхүүгийн хэрэгслүүд - Үнэлгээнд ашиглагдсан өгөгдлүүд нь хэмжилтийн өдрөөрх бирж дээрбүртгэлтэй ижил төсөөтэй хөрөнгө болон өр төлбөрийн (залруулаагүй) идэвхитэй зах зээл дээрх үнэ. Банк ньхэмжээ болон төлбөрийн чадварын хувьд адил төсөөтэй хөрөнгө болон өр төлбөрийн санхүүгийн тайлангийнөдрөөр боломжтой, заавал болон хэрэгжих үнийн хангалттай арилжааны үйл ажиллагаатай байхыг идэвхтэйзах зээл гэж үзнэ.



15



Бодит үнэ цэнийн тодорхойлолт (үргэлжлэл)

• Түвшин 2 санхүүгийн хэрэгслүүд - Үнэлгээнд ашиглагдсан өгөгдлүүд нь санхүүгийн хэрэгслийн амьдралынмөчлөгийн туршид боломжтой байх зах зээлийн бүх өгөгдлүүдээс шууд болон шууд бусаар үнэлгээндашигласан өгөгдлүүд юм. Эдгээр өгөгдлүүдийн дотор идэвхтэй зах зээл дээрх ижил төстэй хөрөнгө болон өртөлбөрийн үнэ, идэвхгүй зах зээл дээрх ижил төстэй хэрэгслийн үнэ болон үнэнээс өөр хүүний түвшин,өгөөжийн муруй, харгалзах хэлбэлзэл болон зээлийн эрсдэлийн үнэ гэх зэрэг ажиглагдахуйц өгөгдлүүд орно.Мөн түүнчлэн, тухайн хөрөнгийн нөхцөл байдал болон байршил мөн харьцуулах зүйлсийн аль нь үнэлэгдсэнхэрэгсэлтэй холбогдох зэргээс залруулга шаардлагатай байж болно. Гэвч ажиглагдахуйц бус өгөгдөл дээрүндэслэн нийт хэмжилтэнд чухал ач холбогдолтой дээрх залруулгыг хийсэн бол Банк нь хэрэгслүүдийгТүвшин 3-аар ангилна.

• Түвшин 3 санхүүгийн хэрэгслүүд - Эдгээрт, хэмжилтийн бүхэлд нь чухал ач холбогдолтой, нэг болон түүнээсдээш ажиглагдахуйц бус өгөгдлүүд багтана.

Банк нь үнэлгээний техник болон хэрэгжүүлж буй аргачлалууд болон загварын тохируулгуудыг тогтмол шалгажүздэг. Гэвч суурь загвар нь Банкны санхүүгийн хэрэгслийг үнэлэхтэй холбоотой бүх хүчин зүйлүүд болохзээлийн эрсдэл, өөрийн зээлийн болон/эсвэл санхүүжилтийн зардал зэргийг бүрэн дүүрэн хамруулж чадахгүйбайх магадлалтай юм. Иймд Банк нь бодит үнэ цэнээр хэмжигдэх санхүүгийн хэрэгсэлтэй холбоотой зээлийнэрсдэлийг тооцоолоход төрөл бүрийн техник хэрэглэдэг ба үүнд хөрөнгө тус бүрийн хувьд ашиглалтынхугацааны туршид холбогдох талд хүлээгдэж буй зээлийн эрсдэлийг багцад суурилсан аргачлалаар тооцох ньбагтдаг бөгөөд энэ нь холбогдох талд хүлээгдэж буй барьцаагүй санхүүгийн хэрэгслийн зээлийн эрсдэлийгтусгахын тулд хийгддэг. Банк өөрийн зээлийн үнэ цэнийг зах зээлийн бодит өгөгдлүүдээс, тухайлбал,арилжаалагдсан өрийн хоёрдогч үнэ, анхдагч своп-т тархсан зээл болон арилжаалагдсан өр зэргээс тооцдог.

Тайлант хугацааны эцэс бүрт Банк нь санхүүгийн тайландаа тайлагнасан хөрөнгө, өр төлбөрийн хувьд түвшинхооронд хөдөлгөөн гарсан эсэхийг дахин нягталж үздэг.

Санхүүгийн хөрөнгө ба өр төлбөр

Бусад Банк, санхүүгийн байгууллагад байршуулсан харилцах хадгаламж, харилцагчдад олгосон зээл баурьдчилгаа болон хорогдуулсан өртгөөр бүртгэх санхүүгийн хэрэгслүүд

Банк нь доорх нөхцлүүд хангагдсан тохиолдолд бусад Банк, санхүүгийн байгууллагад байршуулсан харилцаххадгаламж, харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа болон бусад санхүүгийн хэрэгслүүдийг хорогдуулсанөртгөөр бүртгэхэд ангилна:

• Бизнесийн загварын зорилго нь гэрээнд заасан мөнгөн төлбөрийг цуглуулах зорилгоор санхүүгийнхөрөнгийг эзэмшиж байгаа;

• Санхүүгийн хөрөнгүүдийн гэрээний нөхцөл нь тодорхой үеүдэд үлдэгдлийн үндсэн төлбөр болон хүүнийтөлбөрийн мөнгөн гүйлгээг өсгөдөг.

Эдгээр нөхцлүүдийн дэлгэрэнгүйг дор үзүүлэв.

Бизнесийн загварын тест

Банкны бизнес загвар нь хэрэгслийн түвшинд биш нийлмэл багцын түвшинд хянагддаг ба дараах ажиглагдахуйцхүчин зүйлсээс хамаарна:

• Бизнес загварын (тухайн бизнес загварт хамаарагдах санхүүгийн хөрөнгө) гүйцэтгэлд нөлөөлж буй эрсдэл баэдгээр эрсдэлийг хэрхэн хянах аргачлал;

• Эдгээр хөрөнгүүдээс мөнгөн гүйлгээг өмнө нь хэрхэн хүлээн авч байсан туршлага;• Багцын гүйцэтгэлийг хэмжих болон тайлагнахад ашигласан хэмжигдэхүүнүүд;• Байгууллагын удирдлагуудад хэрхэн урамшуулал олгодог (санхүүгийн хөрөнгийн бодит үнэ цэнэ эсвэлгэрээний цуглуулсан мөнгөн урсгал дээр үндэслэдэг)

Борлуулалтын хүлээгдэж буй давтамж, үнэ цэнэ ба хугацаа нь үнэлгээ хийхэд чухал хүчин зүйл болно

Бизнес загварын тест нь хамгийн боломжит хувилбар дээр үндэслэдэг ба ‘хамгийн муу’ эсвэл ‘стресс’нөхцлүүдийг харгалзан үздэггүй. Хэрэв анхны хүлээн зөвшөөрөлтийн дараах мөнгөн урсгал нь анхнытаамагласан хүлээлтээс өөр байвал Банк тухайн бизнес загварт хамааралтай санхүүгийн хөрөнгийн ангиллыгсолихгүй бөгөөд харин уг мэдээллийг шинээр санхүүгийн хөрөнгө худалдаж авах үед үнэлгээндээ оруулан үздэг.



16



Санхүүгийн хөрөнгө ба өр төлбөр (үргэлжлэл)

Үндсэн төлбөр ба хүүний төлбөрийн шалгуур (ҮТХТ шалгуур)

Санхүүгийн хэрэгслийн ангилалын хоёр дахь шат бол Банк үндсэн төлбөр ба хүүний шалгуурын шаардлагыгхангаж буй эсэхийг тодорхойлохын тулд санхүүгийн хэрэгслийн гэрээний нөхцлийг дүгнэдэг.

Энэхүү шалгуурын хүрээнд ‘Үндсэн төлбөр’ гэдэг нь анхны хүлээн зөвшөөрөх үеийн санхүүгийн хөрөнгийн үнэцэнэ бөгөөд санхүүгийн хөрөнгийн ашиглах хугацааны туршид өөрчлөгдөж болно (жишээ нь үндсэн төлбөрийнэргэн төлөлт эсвэл урамшуулал/хөнгөлөлтийн хорогдуулалт).

Зээлийн гэрээн дэх хүүний хамгийн гол элемент нь мөнгөний өнөөгийн үнэ цэнэ болон зээлийн эрсдэл байдаг.Үндсэн төлбөр ба хүүний төлбөрийн шалгуурын үнэлгээг хийхийн тулд Банк нь хүүний түвшнийг тогтоосонхугацаа гэх мэт холбогдох хүчин зүйлс, үнэлэмжийг авч үздэг. Нөгөө талаас, эрсдэл үүрэх магадлал багатайгэрээний заалт эсхүл үндсэн зээлийн зохицуулалттай холбоогүй гэрээний мөнгөн гүйлгээний тогтворгүй байдалзэрэг нь зөвхөн үндсэн төлбөр болон хүүний төлбөрийн үлдэгдэл дүнгийн гэрээний мөнгөн гүйлгээнднөлөөлөхгүй. Ийм тохиолдолд санхүүгийн хөрөнгийн бодит үнэ цэнийн өөрчлөлтийг ашиг, алдагдлын тайландбүртгэнэ.Бодит үнэ цэнийн өөчлөлтийг ашиг, алдагдлын тайланд бүртгэх үүсмэл санхүүгийн хэрэгслүүд

Үүсмэл санхүүгийн хэрэгсэл нь санхүүгийн хэрэгсэл эсвэл бусад гэрээ байхын тулд доорх 3 шинж чанарыгбүгдийг агуулах шаардлагатай:

• Үнэ цэнэ нь тодорхой хүүний түвшин, санхүүгийн хэрэгслийн үнэ, өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүнийүнэ, валютын ханшийн өөрчлөлт, зээлжих зэрэглэл болон гэрээний холбогдох талын үүрэг хариуцлагадхамаарахгүй бусад хувьсагчийн өөрчлөлтөөс хамаардаг бол;

• Анхны цэвэр хөрөнгө оруулалт шаарддаггүй эсвэл зах зээлийн хүчин зүйлсийн өөрчлөлтөнд ижил байдлаархандахаар хүлээгдэж буй адил төсөөтэй гэрээнд шаардлагатайгаас бага анхны цэвэр хөрөнгө оруулалтшаарддаг бол;

• Ирээдүйд төлөгдөхөөр бол.

Банк нь төрөл бүрийн харилцагчидтай үүсмэл санхүүгийн хэрэгслийн хэлцлүүд хийдэг бөгөөд эдгээрт хүүнийсвоп, гадаад валютын болон хүүний форвард гэрээ хэлцлүүд зэрэг орно. Үүсмэл санхүүгийн хэрэгслүүдийг бодитүнэ цэнээр нь бүртгэдэг ба бодит үнэ цэнэ нь эерэг байгаа үед хөрөнгө, харин сөрөг байгаа үед өр төлбөр гэжбүртгэнэ. Үүсмэл санхүүгийн хэрэгслүүдийн бодит үнэ цэнийн өөрчлөлтийг хэджийн нягтлан бодох бүртгэлхэрэглэж байгаагаас бусад үед “Арилжааны цэвэр орлого”-д бүртгэдэг.

Арилжаалах зориулалттай санхүүгийн хөрөнгө

Банк нь санхүүгийн хөрөнгийг арилжааны үйл ажиллагаагаар дамжуулан богино хугацаанд ашиг олох зорилгоорхудалдаж авсан эсвэл багцаар нь удирдаж буй санхүүгийн хэрэгслийн багцын нэг хэсэг болгон арилжаалахзориулалттай гэж ангилдаг. Арилжаалах зориулалттай хөрөнгийг санхүүгийн байдлын тайланд бодит үнэ цэнээрнь хэмжин бүртгэдэг. Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлтийг цэвэр арилжааны орлогод хүлээн зөвшөөрнө. Хүү, ногдолашгийн орлого болон зардлыг гэрээний нөхцлийн дагуу, эсвэл төлбөр хийх эрх нь тогтоогдсон үед арилжааныцэвэр орлогод бүртгэнэ.

Энэ ангилалд зарах эсвэл богино хугацаанд эргүүлэн худалдаж авах зорилгоор өрийн болон өмчийн үнэтцааснууд болон МИК-д зарахаар төлөвлөж буй ипотекийн зээлийн багц багтсан болно.

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлтийг бусад дэлгэрэнгүй орлогод бүртгэх өрийн хэрэгсэл

Банк нь өрийн хэрэгслийг доорх нөхцөлүүдийг хангасан тохиолдолд Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусаддэлгэрэнгүй орлогод бүртгэгдэх өрийн хэрэгсэлд ангилна:• Бизнесийн загварын зорилгоор эзэмшиж байгаа санхүүгийн хэрэгсэл, гэрээний мөнгөн гүйлгээг цуглуулах

болон борлуулах зорилгоор эзэмших• Санхүүгийн хөрөнгийн гэрээний нөхцөл нь зөвхөн үндсэн төлбөр ба хүүний шалгуурыг хангах

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайланд бүртгэгдэх өрийн хэрэгсэл нь бодит үнэцэнээр хэмжигдэх бөгөөд бодит үнэ цэнийн өөрчлөлтийн олз, гарз нь бусад дэлгэрэнгүй орлогод бүртгэгдэнэ.

Хүүний орлого болон гадаад валютын ханшийн олз, гарзыг хорогдуулсан өртгөөр бүртгэх санхүүгийнхөрөнгүүдийн адил ашиг, алдагдалд хүлээн зөвшөөрнө. Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусад дэлгэрэнгүйорлогын тайланд бүртгэгдэх өрийн хэрэгслийн зээлийн үнэ цэнийн хүлээгдэж буй алдагдлын тооцооллыгтодруулга 26.2-т тайлбарласан.



17




Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлтийг бусад дэлгэрэнгүй орлогод бүртгэх өрийн хэрэгсэл (үргэлжлэл)

Банк нь нэг төрлийн үнэт цааснаас нэгээс олныг эзэмшдэг бол эхэлж авсанаа эхэлж зарлагадаж бүртгэнэ. Үлхүлээн зөвшөөрөх үед бусад орлогод хуримтлагдсан олз, гарз нь бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайлангаас ашиг,алдагдлын тайлан руу дахин ангилагдана.

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлтийг бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайланд бүртгэх өмчийн хэрэгсэл

Анх хүлээн зөвшөөрсөний дараа, Банк НББОУС 32 Санхүүгийн хэрэгсэл: Толилуулгад заасан Өмчийнтодорхойлолтонд нийцсэн болон арилжаалах зорилгоор эзэмшдэггүй өмчийн хэрэгслийг бодит үнэ цэнийнөөрчлөлт нь бусад дэлгэрэнгүй орлогод бүртгэгдэх өмчийн хэрэгсэл рүү буцаах боломжгүйгээр ангилна. Энэангилал нь хэрэгслийн түвшинд суурилан тодорхойлогддог.

Энэ өмчийн хэрэгслийн олз гарзыг хэзээ ч ашиг алдагдлын тайланд бүртгэхгүй. Банк хүлээн авах орлогынсанхүүгийн хэрэгсэлтэй холбоотой зардлыг нөхөн төлбөрт ашигласан тохиолдолд ашиг нь бусад дэлгэрэнгүйорлогод бүртгэгдэх бол бусад үед төлбөрийн эрх нь баталгаажсан тохиолдолд ногдол ашгийг бусад үйлажиллагааны орлого гэж ашиг алдагдлаар хүлээн зөвшөөрнө. Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлтийг бусад дэлгэрэнгүйорлогод бүртгэх өмчийн хэрэгсэл нь үнэ цэнийн бууралтын үнэлгээнд хамаарахгүй.

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг, алдагдлын тайланд бүртгэгдэх санхүүгийн хөрөнгө

Энэ ангилал дах санхүүгийн хөрөнгө нь арилжаалах зорилгоор эзэмшээгүй бөгөөд анх хүлээн зөвшөөрөхдөөудирдлагаас тодорхойлогдсон эсвэл СТОУС 9-н дагуу заавал бодит үнэ цэнээр хэмжих шаардлагатай гэжтодорхойлсон.

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг, алдагдлын тайланд бүртгэгдэх санхүүгийн хөрөнгө нь санхүүгийн байдлынтайланд бодит үнэ цэнээр бүртгэгдэх ба бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг, алдагдлын тайланд бүртгэгддэг.Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг, алдагдлын тайланд бүртгэгдэх санхүүгийн хэрэгсэлийн хүүнийорлого/зардалыг холбогдох хөнгөлөлт/урамшуулал, гүйлгээний зардалыг оролцуулан үр ашигт хүүг ашиглантооцдог. Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг, алдагдлын тайланд бүртгэгдэх санхүүгийн хөрөнгөөс олсон хүүнийхэмжээг гэрээний хүүг ашиглан бүртгэнэ. Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг, алдагдлын тайланд бүртгэгдэхөмчийн хэрэгслийн ногдол ашгийн орлогыг төлбөр хийх эрх тогтоогдсон үед үйл ажиллагааны бусад орлогодбүртгэнэ.

Гаргасан өрийн хэрэгсэл ба зээлээр авсан санхүүжилт

Анх хүлээн зөвшөөрсний дараа, зээллэгүүдийг дараагийн тайлант хугацаанд үр ашигт хүүний аргыг ашигланхорогдуулсан өртгөөр нь хэмжинэ. Хорогдуулсан өртгийг тооцохдоо зээл авах үеийн хөнгөлөлт, урамшуулал баүр ашигт хүүний салшгүй нэг хэсэг болж буй зардлуудыг авч үзнэ.

Өр төлбөр ба өөрийн хөрөнгийн аль алиных нь элементүүдийг агуулсан нийлмэл санхүүгийн хэрэгслүүдийнбүрэлдэхүүн хэсгүүдийг, хүлээн зөвшөөрөгдөх өдөр салгана.

Банк нь эдгээр үүсмэл бус санхүүгийн хэрэгслүүдийг бүртгэлд тусгахдаа, эхлээд тухайн хэрэгсэл нь нийлмэлэсэх талаар болон тухайн хэрэгслүүд болон бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг НББОУС 32-н дагуу санхүүгийн өр төлбөрболон хөрөнгө эсвэл өөрийн хөрөнгө гэж ангилна. Банк нь санхүүгийн хэрэгслийн бүрэлдэхүүн хэсгүүдийгдараах байдлаар хүлээн зөвшөөрнө: (а) Банкинд санхүүгийн өр төлбөр болж байвал, (б) Тухайн хэрэгслийгэзэмшигчид, хэрэгслийг Банкны өөрийн хөрөнгийн хэрэгсэлд хөрвөх бололцоо өгч байвал. Хөрвөх хэрэгслийнөр төлбөр болон өөрийн хөрөнгийн бүрэлдэхүүнүүдийн ангилал нь, тухайн хөрвөх нөхцөл нь зарим нэгэзэмшигчдийн хувьд эдийн засгийн давуу талтай байсан ч хөрвөх нөхцөл нь хэрэгжих эсэх болон түүнийөөрчлөгдөх магадлалаас шалтгаалан өөрчлөгддөггүй. Хөрвөх санхүүгийн хэрэгслийн өөрийн хөрөнгө болон өртөлбөрийн бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн бүртгэлийн дүнг хуваарилахдаа, өөрийн хөрөнгийн бүрэлдэхүүний дүн ньтухайн хэрэгслийн нийт бодит үнэ цэнээс өр төлбөрийн бүрэлдэхүүн гэж тусад нь тодорхойлсон дүнг хассанаасүлдсэн дүн байна. Нийлмэл санхүүгийн хэрэгсэлд агуулагдсан өөрийн хөрөнгийн бүрэлдэхүүнээс (өөрийнхөрөнгийн хөрвөх нөхцөл гэх мэт) бусад аливаа үүсмэл хэрэгслийн үнэ цэнэ нь (худалдан авах опцион гэх мэт)өр төлбөрийн бүрэлдэхүүнд багтана. Банк нь тухайн хэрэгслийн өөрийн хөрөнгө болон өр төлбөрийнбүрэлдэхүүнүүдийг салгах гэж буй бол тухайн өр төлбөрт салгах шаардлагатай агуулагдсан үүсмэл санхүүгийнхэрэгсэл байгаа эсэхийг үнэлнэ.



18




Гаргасан өрийн хэрэгсэл ба зээлээр авсан санхүүжилт (үргэлжлэл)

Банк нь агуулагч гэрээ болон дансдаас агуулагдсан үүсмэл санхүүгийн хэрэгслийг зөвхөн доорх нөхцөлд салгана:

• Агуулагдсан үүсмэл санхүүгийн хэрэгслийн эдийн засгийн болон эрсдэлийн шинж чанар нь агуулагчгэрээний эдийн засгийн болон эрсдэлийн шинж чанартай нягт холбоотой биш үед

• Агуулагдсан санхүүгийн үүсмэл хэрэгсэлтэй ижил нөхцөлтэй салангид хэрэгсэл нь санхүүгийн үүсмэлхэрэгслийн тодорхойлолтыг хангаж буй тохиолдолд

• Холимог (нэгтгэсэн) хэрэгсэл нь бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь орлого, зарлагын дансанд бүртгэгдсэнөөрчлөлттэйгээ бодит үнэ цэнээрээ бүртгэгддэггүй (жишээ нь, бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь орлогозарлагын дансанд бүртгэгдэх санхүүгийн хөрөнгө эсвэл өр төлбөрт агуулагдсан санхүүгийн үүсмэлхэрэгсэл)

Санхүүгийн баталгаа, аккредитив болон олгогдоогүй зээлийн амлалт

Банк нь санхүүгийн баталгаа, аккредитив болон зээлийн амлалт гаргадаг. Санхүүгийн баталгаа гаргаж өгсөнийулмаас хүлээн авсан урамшууллыг санхүүгийн тайлангуудад анхлан бүртгэхдээ бодит үнэ цэнээр нь бүртгэнэ.Ийнхүү анхлан хүлээн зөвшөөрсний дараагийн тайлант үед баталгаа бүрт Банкны хүлээх хариуцлагыг хэмжихдээанхлан хүлээн зөвшөөрсөн дүнгээс ашиг, алдагдлын тайланд бүртгэсэн хуримтлагдсан хорогдлыг хассан дүнхоёрын аль өндрөөр нь хэмжинэ.

Хүлээн авсан урамшууллыг баталгааны хугацааны туршид ашиг, алдагдлын тайланд “Хураамж ба шимтгэлийнорлого”-оор хүлээн зөвшөөрнө.

Олгогдоогүй зээлийн амлалт болон аккредитив нь амлалт бөгөөд энэхүү амлалтын хугацаанд Банк нь урьдчилантодорхойлсон нөхцөлтэй зээлийг харилцагчид олгох шаардлагатай. Санхүүгийн баталгааны гэрээнүүдийнадилаар тэдгээр гэрээнүүдэд “Зээлийн үнэ цэнийн хүлээгдэж буй алдагдал”-ын шаардлагуудын дагуу санбайгуулна.

Санхүүгийн баталгаа, аккредитив болон ашиглагдаагүй зээлийн гэрээний үнэ цэнэ нь зах зээлд олгогдох зээлийнгэрээний нөхцөлтэй ижил байхаас гадна санхүүгийн байдлын тайланд тусгагдахгүй. Энэхүү санхүүгийнхэрэгслүүдийн нэрлэсэн үнэ болон үнэ цэнийн бууралтын хүлээгдэж буй алдагдал нь Тодруулга 26.2-дтусгагдсан.

Харилцагчдын харилцах, хадгаламж

Үүнд харилцагчдаас авсан харилцах, хугацаагүй, хугацаатай хадгаламж болон Банкны баталгааны эх үүсвэрхамаарна. Анхны хэмжилтийн дараа үед харилцагчдад өгөх өр төлбөрүүдийг үр ашигт хүүний аргыг ашигланхорогдуулсан өртгөөр нь хэмжинэ.

Бусад санхүүгийн байгууллагын харилцах, хадгаламж

Бусад Банк, санхүүгийн байгууллагуудаас татсан төгрөгийн болон валютын хадгаламжууд болон дотоодгадаадын арилжааны Банкууд, Монголбанкны хугацаатай хадгаламжууд мөн хамаарна. Банк нь, харилцагчдийнхарилцах хадгаламжийг мөнгөн хөрөнгө нь Банкинд шилжсэн үед хүлээн зөвшөөрдөг. Анхны хэмжилтийн дараабусад Банкуудад өгөх өр төлбөрийг үр ашигт хүүний аргыг ашиглан хорогдуулсан өртгөөр нь хэмжинэ.

Санхүүгийн хөрөнгийн дахин ангилал

Банк санхүүгийн хөрөнгийг анх хүлээн зөвшөөрсөнөөс хойш бизнесийн шугам худалдан авах, дуусгах болонцуцлах онцгой нөхцөл байдлаас бусад нөхцөлд дахин ангилахгүй. Санхүүгийн өр төлбөр дахин ангилагддагүй.

Санхүүгийн хөрөнгө ба өр төлбөр үл хүлээн зөвшөөрөлт

Хугацаа болон нөхцөлд их хэмжээний өөрчлөлт орсоны улмаас үл хүлээн зөвшөөрөх

Харилцагчдад олгосон зээл гэх мэт санхүүгийн хөрөнгийг гэрээний нөхцөл нь шинэ зээл шиг болж өөрчлөгдөхөдүл хүлээн зөвшөөрнө. Үнэ цэнийн бууралт хүлээн зөвшөөрөөгүй тохиолдолд эдгээр хөрөнгийн хувьд зөрүүг ньүл хүлээн зөвшөөрөлтийн олз, гарзаар бүртгэнэ. Шинээр хүлээн зөвшөөрсөн зээл нь худалдаж авсан үүссэн үнэцэнэ буурсан зээл биш бол уг зээл нь зээлийн үнэ цэнийн хүлээгдэх буй алдагдал тооцооллох үүднээс 1-р шатлалдангилагдана.



19



Санхүүгийн хөрөнгө ба өр төлбөр үл хүлээн зөвшөөрөлт (үргэлжлэл)

Хугацаа болон нөхцөлд их хэмжээний өөрчлөлт орсоны улмаас үл хүлээн зөвшөөрөх (үргэлжлэл)

Банк харилцагчид олгосон зээлийг үл хүлээн зөвшөөрөх эсэхийг үнэлэхдээ доорх нөхцөлүүдийг авч үздэг:• зээлийн валют өөрчлөгдсөн• өмчийн шинж чанартай болсон• бизнесийн түнш өөрчлөгдсөн• өөрчлөлтийн улмаас ҮТХТ-ийн шалгуурыг хангахгүй болсон

Хэрвээ өөрчлөлт нь мөнгөн урсгалд мэдэгдэхүйц өөрчлөлт үзүүлээгүй бол энэ өөрчлөлтийг үл хүлээн зөвшөөрөхгэж авч үзэхгүй. Мөнгөн урсгалын өөрчлөлтийг анхны үр ашигт хүүгээр хорогдуулсан дүнд үндэслэн Банк үнэцэнийн бууралтын алдагдал бүртгээгүй бол өөрчлөлтийг нь ашиг, алдагдлын тайланд бүртгэнэ.

Их хэмжээний өөрчлөлтөөс бусад үед үл хүлээн зөвшөөрөх

Санхүүгийн хөрөнгө

Банк санхүүгийн хөрөнгийг (санхүүгийн хөрөнгийн хэсэг эсвэл хоорондоо төстэй нэг бүлэг санхүүгийнхөрөнгүүдийн хэсэг) тухайн хөрөнгөөс мөнгөн урсгал хүлээн авах эрх нь дууссан үед үл хүлээн зөвшөөрнө. МөнБанк нь хөрөнгийг шилжүүлсэн бөгөөд шилжүүлэлт нь үл хүлээн зөвшөөрөх шаардлагыг хангаж байгаа нөхцөлдхөрөнгийг үл хүлээн зөвшөөрнө.

Дараах тохиолдолд санхүүгийн хөрөнгийг (санхүүгийн хөрөнгийн хэсэг эсвэл хоорондоо төсөөтэй нэг бүлэгсанхүүгийн хөрөнгийн хэсэг) үл хүлээн зөвшөөрнө. Үүнд:• Банк тухайн хөрөнгөөс мөнгөн урсгал хүлээн авах эрхээ шилжүүлсэн, эсвэл• “Дамжуулан өнгөрөөх” хэлцлийн дагуу хүлээн авсан мөнгөө нийт дүнгээр нь удаан хугацаагаар

саатуулалгүйгээр гуравдагч талд төлөх үүрэг хүлээсэн

“Дамжуулан өнгөрөөх” хэлцэл нь Банк тухайн санхүүгийн хөрөнгөөс хүлээх гэрээний эрхээ хадгалж үлдэхбөгөөд (анхны хөрөнгө) доорх гурван нөхцөл биелж байх нөхцөлд гэрээний үүргийн дагуу тэдгээр хүлээн авсанмөнгөн урсгалыг нэг болон түүнээс дээш байгууллагад (эцсийн хүлээн авагчид) шилжүүлнэ:• Хэрэв тухайн нэг байгууллагын зээлдүүлсэн дүн дээр зах зээлийн хүүгээр хуримтлагдсан хүүтэй хамт бүрэн

авах эрхтэй богино хугацаат урьдчилгааг оруулалгүйгээр Банк нь эцсийн хүлээн авагчид анхны хөрөнгө ньдүйцэх хэмжээний мөнгөн урсгалыг цуглуулаагүй цагт ямар нэгэн төлбөр төлөх үүрэггүй болно;

• Банк нь эцсийн хүлээн авагчдаас үнэт цааснаас бусад нөхцөлөөр анхны хөрөнгийг зарах эсвэл барьцаалжболохгүй;

• Банк нь эцсийн хүлээн авагчдын өмнөөс цуглуулсан мөнгөн урсгалыг удаан хугацаагаар саатуулалгүйгээршилжүүлэх үүрэгтэй

Шилжүүлэхийг зөвхөн доорх нөхцөлүүдийг хангасан тохиолдолд үл хүлээн зөвшөөрнө:• Банк хөрөнгийн бараг бүх эрсдэл ба өгөөжийг шилжүүлсэн, эсвэл• Банк тухайн хөрөнгөтэй холбоотой эрсдэл ба өгөөжийг шилжүүлээгүй болон хадгалж үлдээгүй боловч

хөрөнгийн хяналтыг шилжүүлсэн.

Хэрвээ шилжүүлэгч холбогдолгүй гуравдагч этгээдэд хөрөнгийг бүхэлд нь зарах болон шилжүүлэхэд нэмэлтхязгаарлалтгүйгээр тухайн чадварыг эзэмшдэг гэж үзсэн үед Банк хяналтыг шилжүүлсэн гэж үзнэ.

Банк хөрөнгөөс мөнгө хүлээн авах эрхээ шилжүүлсэн эсвэл “дамжуулан өнгөрөөх” хэлцэл хийсэн боловчхөрөнгөтэй холбоотой ихэнхи эрсдэл, өгөөж болон хяналтыг шилжүүлээгүй тохиолдолд хөрөнгийг Банкны угхөрөнгөд үргэлжлүүлэн оролцсоор байх хэмжээгээр нь хүлээн зөвшөөрнө. Энэ тохиолдолд Банк холбогдох өртөлбөрийг мөн хүлээн зөвшөөрнө. Шилжүүлсэн хөрөнгө ба холбогдох өр төлбөр Банкны хадгалж үлдсэн эрх,үүргийг тусган харуулсан сууриар хэмжинэ.

Энэхүү үргэлжилсэн оролцоо нь шилжүүлсэн хөрөнгийн баталгаа хэлбэртэй байвал оролцоог тус хөрөнгийнанхны бүртгэлийн дүн ба Банкны төлөх шаардлагатай болох хамгийн их дүнгийн аль багаар хэмжинэ.

Хэрэв шилжүүлсэн хөрөнгөд үргэлжилсэн оролцоо бичгээр эсвэл худалдан авах опцион (эсвэл аль аль нь)хэлбэрээр байвал, Банкны үргэлжилсэн оролцоо нь эргүүлэн худалдан авахад төлөх шаардлагатай дүнгээрхэмжигдэнэ. Хөрөнгөд бичгээр худалдан авах опцион заасан байгууллагын үргэлжилсэн оролцоо нь шилжүүлсэнхөрөнгийн бодит үнэ цэнэ болон нөхцөлийн хэрэгжих үнийн аль багаар хязгаарлагдана.



20



Санхүүгийн хөрөнгө ба өр төлбөр үл хүлээн зөвшөөрөлт (үргэлжлэл)

Их хэмжээний өөрчлөлтөөс бусад үед үл хүлээн зөвшөөрөх (үргэлжлэл)

Санхүүгийн өр төлбөр

Санхүүгийн өр төлбөрийг төлөхөөс чөлөөлөгдсөн, өр төлбөр цуцлагдсан эсвэл хугацаа нь дууссан бол үл хүлээнзөвшөөрдөг. Хэрэв одоо байгаа санхүүгийн өр төлбөрийн зээлдүүлэгч нь хэвээрээ боловч ялгаатай нөхцөлтэйзээлийн гэрээгээр сольсон эсвэл одоо байгаа зээлийн нөхцөл эрс өөрчлөгдсөн бол эдгээр өөрчлөлт шинэчлэлтийганхны санхүүгийн өр төлбөрийн үл хүлээн зөвшөөрөлт ба шинэ өр төлбөрийн хүлээн зөвшөөрөлт гэж үзнэ.Анхны санхүүгийн өр төлбөрийн бүртгэлийн дүн ба төлсөн дүн хоёрын зөрүүг дэлгэрэнгүй орлогын тайландхүлээн зөвшөөрнө.

Санхүүгийн хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралт

“Зээлийн үнэ цэнийн хүлээгдэж буй алдагдал (ЗҮЦХА)” аргын ерөнхий ойлголт

Банк “санхүүгийн хэрэгсэл” ангилалд хамаарах бүх зээл, бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт ашиг, алдагдлын тайландбүртгэхгүй бусад өрийн хэрэгсэл мөн зээлийн үүрэг болон санхүүгийн баталгааны гэрээнүүдэд үнэ цэнийнхүлээгдэж буй алдагдлын сан бүртгэсэн. СТОУС 9-н дагуу өмчийн хэрэгсэл нь үнэ цэнийн бууралтанд орохгүй.

ЗҮЦХА нь хөрөнгийн ашиглалтын нийт хугацаанд үүсэх зээлийн үнэ цэнийн хүлээгдэж буй алдагдлаас хамаарна.Хэрэв анх бүртгэснээс хойш алдагдал нь мэдэгдэхүйц хэмжээгээр өсөөгүй бол алдагдал нь 12 сарын хүлээгдэжбуй алдагдлаас хамаарна. Зээлийн эрсдэл мэдэгдэхүйц өөрчлөгдсөн эсэхийг хэмжих Банкны бодлого журмыгтодруулга 26.2-д тайлбарлав.

Ирээдүйн 12 сарын ЗҮЦХА нь нийт хугацааны ЗҮЦХА аргын нэг хэсэг байх бөгөөд тайлагналын өдрийн дараах12 сард санхүүгийн хэрэгслийн чанаргүйдлийн магадлалын үр дүнгээр ЗҮЦХА-г илэрхийлнэ.

Санхүүгийн хэрэгслийн үндсэн багцаас шалтгаалан нийт хугацааны ЗҮЦХА болон ирээдүйн 12 сарын ЗҮЦХА-г тусгай болон бүлгийн үнэлгээгээр тооцоолно. Банк нь бүлэг санхүүгийн хөрөнгийг бүлгийн үнэлгээний аргаархэмжинэ.

Банк нь үнэлгээ хийх журмыг тодорхойлсон бөгөөд тайлант үеийн эцэс бүрт санхүүгийн хэрэгслийн үлдэххугацаанд үүсч болох эрсдэлийн өөрчлөлтийг харгалзан санхүүгийн хэрэгслийг анх бүртгэснээс хойш ЗҮЦХА-д мэдэгдэхүйц өссөн эсэхийг авч үзнэ.

Дээр дурьдсан процесс дээр тулгуурлан, доор дурдсанаар Банк зээлийг шатлал 1, шатлал 2, шатлал 3 гэжангилсан:

Шатлал 1: Зээлийг анх хүлээн зөвшөөрөх үед Банк нь 12 сарын ЗҮЦХА-г бүртгэнэ. Мөн шатлал 1-рүү үүсчболох эрсдэл нь буурсан шатлал 2-ын зээлүүд дахин ангилагдана.

Шатлал 2: Анх хүлээн зөвшөөрсөн үеэс зээлийн үүсч болох эрсдэл ихэссэн үед Банк нь нийт хугацааныЗҮЦХА-г бүртгэнэ. Мөн шатлал 2-руу үүсч болох эрсдэл нь буурсан шатлал 3-ын зээлүүд дахинангилагдана

Шатлал 3: Үнэ цэнийн бууралтад орсон зээлүүд багтана. Банк нь нийт хугацааны турш ЗҮЦХА-г бүртгэнэ.

Банк нь санхүүгийн хөрөнгийг төлөгдөх нийт дүн эсвэл зарим хэсгийг төлөгдөх боломжгүй гэж үзвэл санхүүгийнхөрөнгийн дансны үнийг бууруулна. Үүнийг санхүүгийн хөрөнгийн (хэсэгчилсэн) үл хүлээн зөвшөөрөлт гэнэ.

ЗҮЦХА тооцоолол

Банк нь магадлалаар-жигнэсэн гурван хувилбараар хүлээгдэж буй мөнгөний дутагдлыг үр ашигт хүүтэйойролцоо хувиар дискаунтлан ЗҮЦХА-г тооцоолдог. Мөнгөний дутагдал гэдэг нь гэрээний дагуу орж ирэхмөнгөний урсгал болон орж ирэхээр хүлээгдэж буй мөнгөний урсгалын хоорондын зөрүү юм.

ЗҮЦХА тооцооллын гол аргачлал болон тооцоололд ашиглагдах гол элементүүдийг дор үзүүлэв:

ЧМ Чанаргүйдлийн магадлал (ЧМ) гэдэг нь өгөгдсөн цаг хугацаанд төлбөрийн чадваргүй болохмагадлал юм. Хэрвээ хэрэглүүр нь өмнө нь үл хүлээн зөвшөөрөгдөж байгаагүй мөн харгалзахбагцад үргэлжлүүлэн байгаа бол үнэлсэн хугацаанд нэг удаа алдагдал үүсэх боломжтой.



21



Санхүүгийн хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралт (үргэлжлэл)

ЗҮЦХА тооцоолол (үргэлжлэл)

ЧӨД Чанаргүйдэлд өртөх дүн (ЧӨД) нь тайлагналын дараах зээлийн хүлээгдэж буй өөрчлөлт,гэрээний дагуух үндсэн төлбөр болон хүүний эргэн төлөлт, зээлийн үүргийн хүрээнд нэмжолгосон дүн болон төлбөр хоцорсноор үүсэх хуримтлагдсан хүүг харгалзсан тооцоолол.

АХЧ Алдагдалд хүргэх чанаргүйдэл (АХЧ) нь өгөгдсөн цаг хугацааны туршид чанаргүйдлийн үеийналдагдлын тооцоолол юм. Энэ нь гэрээний дагуу мөнгөн урсгал болон зээлдэгч хүлээн авахаартооцоолсон дүн, барьцаа хөрөнгө борлуулсан дүнгийн нийлбэрийн зөрүүнээс тооцно.

ЗҮЦХА-г ЧМ, ЧӨД, АХЧ-г ирээдүйн сар бүр болон тусгайлсан эсвэл бүлгийн сегмент бүрээр төсөвлөнтодорхойлдог. Эдгээр гурван үндсэн бүрэлдэхүүнийг хооронд нь үржүүлэн, цаашид эдгээр нь хэвээр үйлчлэхмагадлалаар мөн тохируулна (тухайлбал, чанаргүйдэлд өртөх дүн нь ойрын саруудад урьдчилан төлөгдөхгүйэсвэл чанаргүйдэхгүй). Үүгээр ирээдүйн сар бүрээрхи ЗҮЦХА-г тооцох ба тайлагналын өдрөөр үүнийг буцаандискаунтлан нийлбэрийг нь авдаг. ЗҮЦХА-ийн тооцоололд ашиглагдах дискаунтын хувь нь зээлийн анхны үрашигт хүүний хувь байх эсвэл түүний ойролцоо хувь байна.

Үнэ цэнийн бууралтын зардал болон буцаалт нь санхүүгийн хөрөнгийн дансны үнийн өөрчлөлтийн ашиг,алдагдлын тохируулгаас тусдаа бүртгэгдэх болон толилуулагдана. ЗҮЦХА-ын тооцооллын аргыг доорхураангуйлав:

Шатлал 1: Ирээдүйн 12 сарын ЗҮЦХА нь нийт хугацааны ЗҮЦХА загварын нэг хэсэг байх бөгөөдтайлагналын өдрийн дараах 12 сард санхүүгийн хэрэгслийн чанаргүйдлийн үр дүнгээр ЗҮЦХА-ыг илэрхийлнэ. Банк нь ирээдүйн 12 сарын ЗҮЦХА тайлагналын өдрөөс хойш 12 сарын доторЧМ-д үндэслэн тооцдог. ЧӨД-ийн урьдчилсан төсөөлөлд 12 сарын дотор хүлээгдэж буй ЧМ-ыгхэрэглэх бөгөөд хүлээгдэж буй АХЧ-аар үржүүлэгдэж анхны үр ашигт хүүтэй ойролцоо дүнгээрхорогдуулна.

Шатлал 2: Зээлийг анх олгосноос хойш тухайн зээлд зээлийн эрсдэлийн мэдэгдэхүйц өсөлттэй байгаа ньтогтоогдсон зээлүүдэд Банк нь нийт хугацааны ЗҮЦХА-ын сан байгуулан бүртгэнэ. Сангбайгуулахдаа хэд хэдэн хувилбарууд дээр үндэслэн тооцоолох боловч ЧМ болон АХЧ-ыг ньнийт хугацаанд тооцоолж гаргана. Хүлээгдэж буй мөнгөний дутагдалыг үр ашигт хүүтэйойролцоо хувиар хорогдуулна.

Шатлал 3: Үнэ цэнэ буурсан гэж үзсэн зээлийн хувьд, Банк нь нийт хугацааны ЗҮЦХА-ыг бүртгэнэ. Энэаргачлал нь Шатлал 2-т ашигласантай ижил аргачлалаар тооцогдох бөгөөд ЧМ-ыг 100% гэжүзнэ.

Худалдажавсан болонүүссэн үнэцэнийнбууралт(“ХАҮҮЦБ”)

ХАҮҮЦБ хөрөнгө анх хүлээн зөвшөөрөх үед үнэ цэнэ буурсан санхүүгийн хөрөнгө юм. Банк ньзөвхөн анх хүлээн зөвшөөрсөн үеэс хойших магадлалаар жигнэсэн гурван хувилбарыг зээлээртохируулсан үр ашигт хүүгээр хорогдуулсан хуримтлагдсан нийт хугацааны ЗҮЦХА-г хүлээнзөвшөөрнө.

Зээлийн үүрэгболонаккредитив

Зээлийн үүрэгт нийт хугацааны ЗҮЦХА тооцохдоо, Банк нь ирээдүйн олгогдох зээлийн үүргийндүнг тооцоолно. Зээл олгогдох тохиолдолд ЗҮЦХА нь магадлал жигнэсэн гурван хувилбараархүлээгдэж буй мөнгөний дутагдлын өнөөгийн үнэ цэнээр тооцогдоно. Хүлээгдэж буй мөнгөнийдутагдал нь хүлээгдэж буй үр ашигт хүүгээр хорогдуулсан байна.(Зээл болон үүргийг агуулсан зээлийн картны хувьд, ЗҮЦХА-г зээлтэй нь хамт тооцон,толилуулна.) Зээлийн үүрэг болон аккредитивийн хувьд, ЗҮЦХА нь бусад өглөгт хүлээнзөвшөөрөгдөнө.

Санхүүгийнбаталгааныгэрээнүүд

Банкны санхүүгийн баталгаа тус бүрийн үүрэг нь анх хүлээн зөвшөөрсөн дүнгээс ашиг,алдагдлын тайланд хүлээн зөвшөөрөгдсөн хуримтлагдсан хорогдол хассан дүн болон ЗҮЦХАсангийн аль ихээр нь хэмжигдэнэ. Банк нь ЗҮЦХА-г эзэмшигчид нөхөн олгох дүнгийн өнөөгийнүнэ цэнэ дээр үндэслэн тооцно. Эрсдлээр тохируулсан хүүгээр дутагдлыг хорогдуулна.Тооцоолол нь магадлaлын-жигнэсэн гурван хувилбар дээр хийгдэнэ. Санхүүгийн баталгааныЗҮЦХА нь бусад өглөгт хүлээн зөвшөөрөгдөнө.



22




Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлтийг бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайланд бүртгэх өрийн хэрэгсэл

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайланд бүртгэгдэх өрийн хэрэгслийн ЗҮЦХА ньсанхүүгийн байдлын тайланд санхүүгийн хөрөнгийн дансны үнийг бууруулахгүй бөгөөд бодит үнэ цэнээрээхэвээр байна. Үүний оронд, хэрвээ хөрөнгө нь хорогдуулсан өртгөөр бүртгэгдсэн байсан бол үүсэх үнэ цэнийнбууралтыг бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайланд хуримтлагдсан үнэ цэнийн бууралт гэж бүртгэх ба үр дүнг ашиг,алдагдлын тайланд бүртгэнэ. Бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайланд бүртгэгдсэн хуримтлагдсан алдагдлыгхөрөнгийг үл хүлээн зөвшөөрөх үед ашиг, алдагдлын тайланд шилжүүлэн бүртгэнэ.

Кредит карт ба бусад зээлийн шугамууд

Банк харилцагчиддаа төрөл бүрийн байгууллагын болон иргэдийн овердрафт, зээлийн картны бүтээгдэхүүнсанал болгодог ба Банк нэг өдрийн өмнө мэдэгдэл өгөн уг хэрэгслийг цуцлах, эсвэл зээлийн эрхийн хэмжээгбууруулах эрхтэй. Банк зээлийн алдагдлын эрсдэлийг гэрээний мэдэгдлийн хугацаагаар хязгаарладаггүй бөгөөдхарин үйлчлүүлэгчдийн зан төлөв, чанаргүй болох магадлал болон цаашдын эрсдэлийг бууруулах аргааргачлалууд болох зээлийг цуцлах, зээлийн хэмжээг бууруулах гэх мэт зүйлсүүдийг тусгасан байдаг.

Эдгээр бүтээгдэхүүнүүдийн зээлийн эрсдэл мэдэгдэхүйц ихэссэн эсэх талаархи үнэлгээ нь зээлийн бусадбүтээгдэхүүнүүдийн үнэлгээтэй адил юм. Үнэлгээ нь харилцагчдийн дотоод зээлжих зэрэглэлийн өөрчлөлтөдсуурилсан боловч тухайн хэрэгслийн хэрэглээний өөрчлөлт гэх мэт чанарын хүчин зүйлсд мөн гол ач холбогдлыгөгдөг.

Зээлийн карт болон овердрафтын ЗҮЦХА-г дискаунтлахад ашиглах хүүний хувь нь тухайн бүтээгдэхүүнүүдийннийт ашиглагдах хугацаанд тооцогдох жилийн дундаж үр ашигт хүү байна. Энэхүү тооцоо нь олон зээл сар бүрбүрэн төлөгдөж, дараа сараасаа хүү тооцохгүй байна гэж хийгдсэн.

Ирээдүйн мэдээлэл

ЗҮЦХА-ын загвартаа Банк нь доорхи эдийн засгийн өгөгдлүүдийг ирээдүйн мэдээлэл болгон ашигладаг. Үүнд:

• Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн• Өрхийн зардал• Эдийн засгийн өсөлт• Экспортын хувь• Инфляцын түвшин• Ажилгүйдлийн түвшин• Төсвийн орлогын өөрчлөлт• Төсвийн зардалын өөрчлөлт• Төсвийн алдагдалын өөрчлөлт• Нүүрсний үнийн өөрчлөлт• Зэсийн үнийн өөрчлөлт• Төв банкны бодлогын хүүний өөрчлөлт

ЗҮЦХА-ын тооцоололд ашиглаж буй энэхүү мэдээлэл нь санхүүгийн тайлангийн өдрөөрх зах зээлийн бүх шинжчанаруудыг агуулаагүй байх магадлалтай. Үүний нөлөөг тооцоололд тусгахын тулд зарим тохиолдолд, чанарынтохируулгууд болон давхацалуудыг зөрүү материаллаг үед түр тохируулгаар хийдэг.

Зээлийн сайжруулалт: Барьцаа хөрөнгийн үнэлгээ болон санхүүгийн баталгаа

Санхүүгийн хөрөнгийн эрсдэлийг бууруулах үүднээс, Банк барьцаа хөрөнгө авдаг. Барьцаа хөрөнгө нь төрөлбүрийн хэлбэрээр байдаг, жишээ нь: мөнгөн хөрөнгө, үнэт цаас, аккредитив болон баталгаа, үл хөдлөх хөрөнгө,авлага, бараа материал, бусад санхүүгийн бус хөрөнгө болон үр дүнгийн тооцооны гэрээ байна. Барьцаахөрөнгийг эзэмшээгүй тохиолдолд Банкны санхүүгийн байдлын тайланд бүртгэхгүй.

Зээлийн сайжруулалтаас хүлээгдэж буй мөнгөн гүйлгээг, СТОУС-ын дагуу тусад нь хүлээн зөвшөөрөхшаардлагагүй бөгөөд өр төлбөрийн хэрэгслийн гэрээний нөхцлүүдийн салшгүй хэсэг гэж тооцогддог ба зээлийнүнэ цэнийн хүлээгдэж буй алдагдлын хэмжилтэд оруулдаг. Үүний үндсэн дээр барьцаа хөрөнгийн бодит үнэ цэнэнь үнэ цэнийн хүлээгдэж буй алдагдлын тооцоонд нөлөөлдөг. Барьцаа хөрөнгийг ерөнхийд нь хамгийн багадааанх хүлээн зөвшөөрөхдөө болон хагас жилийн хугацаанд дахин үнэлдэг.



23




Зээлийн сайжруулалт: Барьцаа хөрөнгийн үнэлгээ болон санхүүгийн баталгаа (үргэлжлэл)

Боломжийг нэмэгдүүлэх зорилгоор, Банк нь барьцаа хөрөнгийн зорилгоор эзэмшиж буй санхүүгийн хөрөнгийгүнэлэхдээ идэвхтэй зах зээлийн мэдээллийг ашигладаг. Идэвхтэй зах зээл байхгүй бусад санхүүгийн хөрөнгийгүнэлгээний аргийг ашиглан үнэлдэг. Санхүүгийн бус барьцаа хөрөнгийг (жишээ нь: үл хөдлөх хөрөнгө)ипотекийн зуучлагч буюу 3 дагч этгээдээс ирсэн мэдээлэлд эсвэл орон сууцны үнийн индексүүдэд үндэслэнүнэлнэ.

Барьцаалагдсан зээл нь зээлийн гэрээний нөхцөлд тусгагдсан эсвэл зээлийн салшгүй хэсэг болох ба зээлийн үнэцэнийн хүлээгдэж буй алдагдлын тооцоонд хамрагдсан болно.

Зээлийн гэрээний нөхцөлтэй холбоогүй баталгааг балансын гадуурх зүйл ангид салангид үзүүлэх бөгөөд үнэцэнийн хүлээгдэж буй алдагдлын тооцооллыг хийдэг.

Хураан авсан барьцаа хөрөнгө

Хураан авсан барьцаа хөрөнгө нь уг хөрөнгийг бүртгэсэн өдрөөрх холбогдох зээлийн үлдэгдлийн хорогдуулсанөртөг болон бодит үнэ цэнээс борлуулах өртгийг хассан дүнгийн аль багаар анхлан хүлээн зөвшөөрдөг бахолбогдох зээл болон урьдчилгаа мөн тэдгээрийн үнэ цэнийн бууралтын санг балансын бүртгэлээс хасдаг.Дараагийн тайлант үеүдэд, хураан авсан барьцаа хөрөнгийг өртөг болон бодит үнэ цэнээс түүний борлуулахтайхолбоотой гарах зардлыг хассан дүнгийн аль багаар бүртгэдэг ба эдгээр хөрөнгүүд нь тайланд бусад хөрөнгөхэсэгт тайлагнагддаг.

Данснаас хасах

Банк нь хөрөнгийн эргэн төлөлтийг зогсоосон үед санхүүгийн хөрөнгийг бүхэлд нь эсвэл хэсэгчлэн данснаасхасна. Хэрвээ данснаас хасах үнэ хуримтлагдсан алдагдлаас их тохиолдолд, зөрүүгээр нь алдагдлыг нэмэгдүүлждараа нь дансны нийт үнийн дүнг бууруулна. Дараах үеийн эргэн төлөлтүүд нь зээлийн алдагдлын зардлыгбууруулна.

Гэрээний нөхцөлд өөрчлөлт орсон зээлүүд

Банк заримдаа барьцаа хөрөнгийг хураах гэхээсээ илүү зээлдэгчийн санхүүгийн хүндрэлийн улмаас зээлийнанхны нөхцөлд хөнгөлөлт, өөрчлөлт оруулдаг.

Зээлдэгчийн одоогийн эсвэл хүлээгдэж буй санхүүгийн хүндрэлээс үүдэн хөнгөлөлт, өөрчлөлтийг Банк хийжболно гэж үздэг бөгөөд зээлдэгч санхүүгийн хувьд хэвийн байсан бол Банк энэхүү хөнгөлөлт, өөрчлөлтийгзөвшөөрөхгүй болно. Санхүүгийн хүндрэлийг харуулсан үзүүлэлтүүд нь Гэрээг биелүүлээгүй байх эсвэл ЗээлийнЭрсдэлийн хэлтэсээс гаргасан үзүүлэлтүүдээр тодорхойлогдоно. Энэхүү өөрчлөлтүүдэд төлбөрийн хугацаагсунгах, зээлийн шинэ нөхцлийг зөвшөөрөх зэрэг орно. Гэрээний нөхцөл өөрчлөгдсөний дараа аливаа үнэцэнийн бууралтыг тооцохдоо өөрчлөлтөөс өмнө тооцоолсон анхны үр ашигт хүүг ашиглан хэмжинэ.Шинэчилсэн зээлийн ирээдүйн төлбөрийг үргэлжлэх боломжтой гэдгийг хянах нь Банкны бодлого юм.

Зээлийг дахин тохируулж, өөрчилсөн боловч хүлээн зөвшөөрөөгүй тохиолдолд зээлийн эрсдэл ихээхэнхэмжээгээр нэмэгдсэн гэж үздэг тул зээлийг 2-р шатлалд ангилдаг. Хөрөнгө нь 2-р шатлалд ангилагдсаны дараазөвхөн дараах шалгууруудыг хангаж байж төрөлд ангилагдах боломжтой:

• Бүх зээлүүд нь хэвийн байх ёстой• Шинэчлэсэн төлбөрийн эргэн төлөлтийн хуваарийн дагуу зургаан сарын хугацаанд тогтмол төлбөрийг хийж

байсан байх• Үйлчлүүлэгч хугацаа нь 30 хоногоос хэтэрсэн ямар ч гэрээ байгуулаагүй байх

Шинэчлэгдсэн буюу Өөрчлөлт орсон хөрөнгийн талаархи мэдээллийг 26.1-р тодруулгад тусгасан болно.

Бэлэн мөнгө, түүнтэй адилтгах хөрөнгө

Мөнгөн гүйлгээний тайланд зааснаар бэлэн мөнгө, түүнтэй адилтгах хөрөнгөд касс дахь мөнгө, Монголбанкиндахь хязгаарлалтгүй харилцах данс, Засгийн газрын үнэт цаас болон бусад Банкин дахь харилцах ба 3 сар түүнээсбага хугацаатай хадгаламжууд орно.



24



Бэлэн мөнгө, түүнтэй адилтгах хөрөнгө (үргэлжлэл)

Төв Банкинд байршуулсан, заавал байлгах нөөцийн үлдэгдэл

Монголбанкинд байршуулсан, заавал байлгах нөөцийн үлдэгдлийг хорогдуулсан өртгөөр бүртгэх бөгөөд Банкныөдөр тутмын үйл ажиллагааг санхүүжүүлэхэд ашиглах боломжгүй, заавал байлгах нөөцийн хүүгүй хадгаламжтул үүнийг мөнгөн гүйлгээний тайлан дахь мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгөд оруулахгүй.

Борлуулах зориулалттай эргэлтийн бус хөрөнгө

Банк нь эргэлтийн бус хөрөнгийг борлуулах зориулалттай гэж ангилж, тэдгээрийн дансны үнэ үндсэндээүргэлжлүүлэн ашиглах замаар бус харин борлуулалтын гүйлгээний үр дүнд эргэн төлөгдөх болно. Борлуулахзориулалттай гэж ангилсан эргэлтийн бус хөрөнгө нь борлуулах үнээс зардал хасагдсан дүн эсвэл бүртгэлийнүний аль багаар хэмжигддэг. Борлуулах зардал гэдэг нь санхүүгийн зардал, орлогын албан татварын зардлыгоруулалгүйгээр хөрөнгийг захиран зарцуулахтай шууд холбоотой нэмэлт зардал юм.

Борлуулалтын ангилалд хамаарах шалгуурыг зөвхөн зарах магадлал өндөртэй бөгөөд тухайн хөрөнгийгодоогийн нөхцөлд шууд зарах боломжтой тохиолдолд л тооцно. Борлуулалтыг хийхэд шаардагдах арга хэмжээнь цуцлагдахад мэдэгдэхүйц өөрчлөлт гарах эсвэл зарах шийдвэрийг буцаах магадлал багатай байх ёстой.Менежмент нь хөрөнгөө зарах төлөвлөгөөг, ангилал хийгдсэн өдрөөс хойш нэг жилийн дотор борлуулждуусахаар хийсэн байх юм.

Борлуулах зориулалттай гэж ангилсны дараа үндсэн хөрөнгийн элэгдэл тооцохгүй. Борлуулах зориулалттай гэжангилагдсан хөрөнгийг санхүүгийн байдлын тайланд эргэлтийн хөрөнгөд тусад нь харуулна.

Үндсэн хөрөнгө

Барилга болон газраас бусад үндсэн хөрөнгийг анхлан өртгөөр нь бүртгэнэ. Үндсэн хөрөнгөөр хүлээн зөвшөөрөхшаардлагууд хангагдсан тохиолдолд л тухайн үндсэн хөрөнгийн сольсон хэсгийн өртгийг тухай бүрт нь энэөртөгт оруулна. Үндсэн хөрөнгийн томоохон хэсгийг үе шаттайгаар солих шаардлагатай болсон үед Банк нь иймхэсгүүдийг тусдаа ашиглалтын хугацаа, элэгдэлтэй бие даасан хөрөнгөөр хүлээн зөвшөөрнө. Үүнтэй адил,үндсэн хөрөнгөөр хүлээн зөвшөөрөх шаардлагууд хангагдсан бол үндсэн хяналт хийх үед түүний өртгийг үндсэнхөрөнгийн бүртгэлийн дүнд оруулна. Бусад бүх засвар үйлчилгээний зардлыг гарсан үед нь ашиг, алдагдал бабусад дэлгэрэнгүй орлогын тайланд тусгана.

Хүлээн зөвшөөрсний дараах үед газар ба барилгаас бусад хөрөнгүүд нь хуримтлагдсан элэгдэл ба хуримтлагдсанүнэ цэнийн бууралтын алдагдлыг хассан өртгөөр илэрхийлдэг.Барилга ба газар нь дахин үнэлэгдсэн өдрөөсхойшхи цэвэр үнэ цэнээс хуримтлагдсан элэгдэл болон хүлээн зөвшөөрсөн үнэ цэнийн бууралтын алдагдлыгхассан дүнгээр хэмжигдэнэ. Үнэлгээг 3-5 жилийн давтамжтайгаар үйлдэнэ. Дахин үнэлгээний аливаа нэгилүүдлийг (өмнө нь ашиг, алдагдлын тайланд хүлээн зөвшөөрсөн, тухайн хөрөнгийн дахин үнэлгээнийбууралтыг буцааж буй илүүдлээс бусад энэ илүүдлийг ашиг, алдагдлын тайланд орлогоор хүлээн зөвшөөрнө)бусад дэлгэрэнгүй орлогоор хүлээн зөвшөөрч, "Үндсэн хөрөнгийн дахин үнэлгээний нөөц" нэртэйгээр өөрийнхөрөнгийн хэсэгт хуримтлуулна. Дахин үнэлгээний дутагдлыг (үндсэн хөрөнгийн дахин үнэлгээний нөөцөдбайгаа илүүдлээс суутгаж байгаа дутагдлаас бусад) ашиг, алдагдлын тайланд хүлээн зөвшөөрнө.

Хөрөнгийн дахин үнэлгээний дүн болон хөрөнгийн анхны өртөг дээр суурилсан элэгдлүүдээс үүссэн зөрүүг жилбүр хөрөнгийн дахин үнэлгээний нөөцөөс хуримтлагдсан ашиг руу шилжүүлнэ. Мөн дахин үнэлгээний өдрийнбайдлаарх хуримтлагдсан элэгдлийг хөрөнгийн бүртгэлийн нийт дүнтэй цэвэршүүлж, бүртгэлийн цэвэр дүнгдахин үнэлгээний дүнгээр дахин илэрхийлнэ. Борлуулах эсвэл данснаас хасах тохиолдолд борлуулж эсвэлданснаас хасаж байгаа хөрөнгөтэй холбоотой дахин үнэлгээний нөөцийг хуримтлагдсан ашиг руу шилжүүлнэ.

Дуусаагүй барилгыг барилгын тоног төхөөрөмжийн өртөг болон бусад зардлаас үнэ цэнийн бууралтыг хассандүнгээр илэрхийлнэ. Дуусаагүй барилгыг тухайн хөрөнгө баригдаж дууссан эсвэл үйл ажиллагаанд ашиглажэхэлтэл элэгдүүлдэггүй.

Бусад үндсэн хөрөнгийг дараах ойролцоолон тооцсон ашиглалтын хугацааны туршид, шулуун шугамын аргыгашиглан, үлдэх өртөг хүртэл нь хорогдуулна.

Хөрөнгийн төрөл Ашиглалтын хугацаа (жилээр)Газар ба барилгууд 40Машин, тоног төхөөрөмж 5 – 10Тавилга, эд хогшил 5 – 10Тээврийн хэрэгсэл 10Компьютер ба бусад хөрөнгө 2 – 10



25



Үндсэн хөрөнгө (үргэлжлэл)

Үндсэн хөрөнгө ба түүний томоохон хэсгүүдийг худалдан борлуулах үед эсвэл түүний ашиглалт, борлуулалтаасирээдүйд эдийн засгийн үр ашиг хүлээгдэхгүй болсон үед данснаас хасна. Үүнтэй холбоотойгоор үүссэн аливаанэг олз, гарзыг (хөрөнгийн борлуулалтын цэвэр орлого ба бүртгэлийн дүн хоёрын зөрүүгээр тооцно) тухайнтайлант жилийн ашиг, алдагдал ба бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайланд тусгана.Үндсэн хөрөнгийн үлдэх өртөг, ашиглалтын хугацаа, элэгдлийн арга нь өмнө хийгдсэн тооцоолол ба үндсэнхөрөнгөд агуулагдаж буй ирээдүйн эдийн засгийн үр ашгийн хүлээгдэж буй хэрэглээний хэв загварт нийцэжбайгаа гэдгийг баталгаажуулах үүднээс үндсэн хөрөнгийн үлдэх өртөг, ашиглалтын хугацаа, элэгдлийн аргыгсанхүүгийн жилийн эцэс бүрт хянаж үздэг.

Банк газар ашиглах зөвшөөрлүүдээ санхүүгийн түрээстэй ижил байдлаар авч үзэн анхлан хүлээн зөвшөөрөхдөөБанкны хөрөнгөд бодит үнэ цэнээр нь бүртгэдэг. 2003 оны 1 дүгээр сарын 1-ний өдрөөс хүчин төгөлдөрмөрдөгдөж буй Монгол Улсын Газрын Тухай хуулиар Монгол Улсад бүртгэлтэй аж ахуйн нэгжүүд газар ашиглахзөвшөөрөл эзэмших хууль ёсны эрхзүйн орчин үүссэн.

Хувь хүн болон албан байгууллагуудаас худалдан авсан газар ашиглах зөвшөөрлүүдийг анхлан бодит үнэ цэнээрнь хүлээн зөвшөөрдөг. Банк жил бүр Засгийн газарт, газар ашиглах зөвшөөрлийн төлбөр төлдөг бөгөөд тэр ньматериаллаг бус хэмжээтэй юм.Газар ашиглах зөвшөөрлийг дахин шинэчлэх үйл явц, дахин шинэчлэх төлбөрийндүн болон жил бүрийн төлбөрийн дүнгийн бага хэмжээтэй байдал зэрэг нь эдгээр газар ашиглах зөвшөөрлүүдэдхорогдол тооцохгүй гэсэн дүгнэлтэд хүргэж байгаа юм.

Түрээс

Банк нь гэрээ байгуулагдах үед түрээсийн шинж чанар агуулсан эсэхийг үнэлдэг. Өөрөөр хэлбэл гэрээндтодорхойлогдож байгаа хөрөнгийг хэсэг хугацааны турш ашиглан хянах эрхийг шилжүүлсэн болно.

Банк - түрээслэгч

Банк нь богино хугацаатай түрээс эсвэл бага өртөгтэй хөрөнгийг түрээслэхээс бусад тохиолдолд бүх түрээсийгхүлээн зөвшөөрөх, хэмжих нэг аргыг ашигладаг. Банк нь түрээсийг төлөх түрээсийн өр төлбөрийг болонхөрөнгийг ашиглах эрхийг хүлээн зөвшөөрдөг.

Ашиглах эрхтэй хөрөнгө

Банк нь ашиглах эрхтэй хөрөнгийг түрээсийн өдрөөс эхлэн хүлээн зөвшөөрдөг (жишээлбэл, үндсэн хөрөнгийгашиглах боломжтой болсон өдөр). Ашиглах эрхтэй хөрөнгийг хуримтлагдсан элэгдэл, үнэ цэнийн бууралтыналдагдлыг хасч өртгөөр нь хэмжиж, түрээсийн өр төлбөрийг дахин үнэлэхэд тохируулна. Ашиглах эрхтэйхөрөнгийн өртөгт түрээсийн өр төлбөр, хүлээн авсан түрээсийн эхний өртөг, түрээсийн урамшууллыгавалгүйгээр эхлэхээс өмнө хийсэн түрээсийн төлбөр орно. Ашиглах эрхтэй эд хөрөнгийг түрээсийн хугацаандшулуун шугамын дагуу элэгдэлд оруулдаг. Ашиглах эрх нь тодруулга 19-т тусгагдсан бөгөөд Банкны нягтланбодох бүртгэлийн бодлогын дагуу үнэ цэнийн бууралтын үнэлгээ хийгдэнэ.

Түрээсийн өр төлбөр

Түрээсийн эхлэх өдөр Банк нь түрээсийн хугацаанд хийгдэх түрээсийн төлбөрийн өнөөгийн үнэ цэнээр хэмжсэнтүрээсийн өр төлбөрийг хүлээн зөвшөөрнө. Түрээсийн төлбөрт тогтмол төлбөр (түрээсийн урамшууллыгаваагүй), индекс эсвэл хувь хэмжээнээс хамаарах хувьсах түрээсийн төлбөрүүд, үлдэгдэл үнийн баталгааныдагуу төлөх хүлээгдэж буй төлбөрүүд орно. Индекс эсвэл хувь хэмжээнээс хамааралгүй хувьсах түрээсийнтөлбөрийг төлбөрийг өдөөх үйл явдал, нөхцөл байдлын үеийн зардал гэж хүлээн зөвшөөрнө.

Банк - түрээслүүлэгч

Түрээсийн хөрөнгийн бүх эрсдэл ба өгөөжийн их хэмжээгээр шилжүүлээгүй түрээсийг үйл ажиллагааны түрээсгэж ангилдаг. Түрээсийн орлого нь түрээсийн хугацааны туршид шулуун шугамын аргаар ашиг алдагдлынтайлангийн бусад орлогод хүлээн зөвшөөрөгдөнө. Үйл ажиллагааны түрээсийг тохиролцох, зохицуулахтайхолбоотой анхны шууд зардлыг түрээсэлсэн хөрөнгийн дансанд нэмж, түрээсийн хугацаанд орлоготой адилзарчмаар бүртгэнэ. Болзошгүй түрээсийн орлогыг тухайн хугацаанд бусад орлогод хүлээн зөвшөөрнө.



26



Гүүдвилл

Анхлан хүлээн зөвшөөрсний дараа гүүдвиллийг, өртгөөс хуримтлагдсан үнэ цэнийн бууралтын алдагдлыг хассандүнгээр бүртгэнэ. Гүүдвиллийн үнэ цэнийн бууралтыг жил бүр шалгадаг ба хэрэв аливаа өөрчлөлт болон нөхцөлбайдал нь дансны үнэ цэнэ буурсан байх магадлалтай хэмээн илтгэж байвал үнэ цэнийн бууралтыг илүү ойрдавтамжтай шалгадаг.

Үнэ цэнийн бууралтын тооцоолох зорилгоор бизнесийн нэгдлийн үед олж авсан гүүдвил нь Банкны худалданавалтын үеийн хөрөнгө, өр төлбөрийг мөнгөн урсгал үүсгэгч нэгж (“МҮН”)-үүдэд хуваарилсан эсэх эсвэлнэгдлээс ашиг тус хүртсэнээс үл хамааран МҮН-үүд эсвэл мөнгөн урсгал үүсгэгч бүлэгт хуваарилана. Гүүдвилхуваарилагдах нэгж бүрийг дотоод удирдлагын зорилгоор хянах ба энэ нь хамгийн бага түвшин гэж тусгадагбөгөөд СТОУС 8 Үйл ажиллагааны сегментийн дагуу үйл ажиллагааны сегментээс ихгүй байна.

Биет бус хөрөнгө

Биет бус хөрөнгөд компьютерийн программ хангамж орно.

Зөвхөн биет бус хөрөнгийн өртгийг зохистойгоор хэмжиж болох ба хүлээгдэж буй эдийн засгийн ирээдүйн өгөөжнь Банкинд орж ирэх нь магадлалтай болсон үед л биет бус хөрөнгийг хүлээн зөвшөөрнө. Тусад нь авсан биетбус хөрөнгийг анх хүлээн зөвшөөрөхдөө өртгөөр нь бүртгэдэг. Анх хүлээн зөвшөөрсний дараа, биет бусхөрөнгийг хуримтлагдсан хорогдуулалт болон үнэ цэнэ бууралтын алдагдлыг хассан өртгөөр нь тайландтусгадаг.

Биет бус хөрөнгийн ашиглалтын хугацаа нь тодорхой эсвэл тодорхой бус эсэхийг үнэлнэ. Ашиглалтын тодорхойхугацаатай биет бус хөрөнгийг эдийн засгийн үр ашигтай хугацааны туршид нь хорогдуулна. Ашиглалтынтодорхой хугацаатай биет бус хөрөнгийн хорогдуулах хугацаа болон аргыг хамгийн багадаа санхүүгийн жилбүрийн эцэст хянаж үздэг. Хүлээгдэж буй ашиглалтын хугацаа эсвэл хүлээгдэж буй ирээдүйн үр өгөөжийн хэвзагварт орсон өөрчлөлтийг хорогдуулалтын хугацаа эсвэл аргын аль тохиромжтойг нь өөрчлөх замаар бүртгэлдтусгах ба уг өөрчлөлтийг нягтлан бодох бүртгэлийн тооцооллын өөрчлөлт гэж үзнэ.

Хязгаарлагдмал хугацаатай биет бус хөрөнгийн хорогдуулалтын зардлыг ашиг, алдагдал болон бусаддэлгэрэнгүй орлогын тайланд биет бус хөрөнгийн үүрэгтэй нь нийцсэн зардлын бүлэгт хүлээн зөвшөөрнө. Биетбус хөрөнгийн өртгийг 3 жилийн ашиглалтын хугацааны туршид, шулуун шугамын аргыг ашиглан, үлдэх өртөгхүртэл нь хорогдуулна.

Санхүүгийн бус хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралт

Хөрөнгө нь үнэ цэнийн бууралтад орсон байж болох шинж тэмдэг байгаа эсэхийг Банк тайлант хугацаа тутамдшалгаж үздэг. Хэрэв тийм шинж тэмдэг илэрсэн эсвэл жилд нэг удаа хийдэг хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралтынтестийг хийж гүйцэтгэх үед Банк нь хөрөнгөөс цуглуулан авах боломжтой дүнг тооцож үздэг. Цуглуулан авах дүннь хөрөнгийн эсвэл бэлэн мөнгө бий болгогч нэгжийн бодит үнэ цэнэ (борлуулалтын зардлыг хасаж тооцсон) баашиглалтын өртөг хоёрын аль өндөр нь байна. Хөрөнгийн эсвэл бэлэн мөнгө бий болгогч нэгжийн дансны дүн ньцуглуулан авах дүнгээс илүү байгаа үед хөрөнгийг үнэ цэнийн бууралтад орсон гэж үзэн цуглуулан авах дүн хүртэлнь бууруулж бүртгэнэ. Ашиглалтын үнийг үнэлэхдээ, тооцоолсон ирээдүйн мөнгөн урсгалыг мөнгөний цагхугацааны үнэ цэнэ ба хөрөнгөд харгалзах эрсдэлүүдийн талаарх өнөөгийн зах зээлийн үнэлгээнүүдийг тусгасантатварын өмнөх хөнгөлөлтийн хувь хэмжээгээр бууруулан өнөөгийн үнэ цэнийг олно. Борлуулалтын зардлыгхассаны дараах бодит үнэ цэнийг тодорхойлохдоо тохиромжтой үнэлгээний загварыг ашиглан тооцоолно.Үнэлгээний үржүүлэгч, нийтэд хувьцаагаа зардаг охин компанийн хөрөнгийн бирж дээрх хувьцааны үнэ эсвэл бодитүнэ цэнийн бусад үзүүлэлтүүдээр эдгээр тооцооллыг хэмжиж болно.

Гүүдвиллээс бусад хөрөнгүүд дээр, тайлагналын өдөр бүр өмнө хүлээн зөвшөөрсөн үнэ цэнийн бууралтын алдагдаларилсан эсвэл буурсан эсэх талаар ямар нэгэн шинж тэмдэг байгаа эсэх талаар үнэлгээг хийдэг. Хэрэв тийм шинжтэмдэг илэрвэл Банк нь тухайн хөрөнгийн эсвэл бэлэн мөнгө бий болгогч нэгжийн нөхөн төлөгдөх дүнгойролцоогоор тооцож үзнэ. Хамгийн сүүлд үнэ цэнийн бууралтыг хүлээн зөвшөөрснөөс хойш хөрөнгийн цуглууланавах дүнг тодорхойлоход ашигласан тооцооллуудад өөрчлөлт гарсан тохиолдолд л өмнө хүлээн зөвшөөрсөн үнэцэнийн бууралтыг буцаана. Буцаалт нь хязгаартай байх ба ингэснээр хөрөнгийн бүртгэлийн дүн нь цуглуулан авахдүн ба өмнөх жилүүдэд хөрөнгийн үнэ цэнийн алдагдлыг хүлээн зөвшөөрөөгүй байсан бол байх ёстой байсанбүртгэлийн цэвэр дүнгээс (элэгдлийг хассан цэвэр дүнгээс) хэтрэхгүй байна. Ийм буцаалтуудыг ашиг, алдагдал бабусад дэлгэрэнгүй орлогын тайланд хүлээн зөвшөөрнө.



27



Ажиллагсдын тэтгэмжБогино хугацаат тэтгэмж

Цалин ба түүнтэй холбогдох бусад зардлуудыг Банкны ажилчдаас холбогдох үйлчилгээг үзүүлсэн тухайн жилднь зардалд тусгана.

Ажилтнуудад ээлжийн амралт зэрэг богино хугацааны чөлөөтэй үед нөхөн олговрыг ажилласан жилийг ньхаргалзан олгодог бөгөөд өвчтэй байх хугацааны нөхөн олговрыг цаг тухайд нь олгодог.

Заавал төлөх даатгалын шимтгэлүүд

Монгол улсын холбогдох хууль, тогтоомжид заасны дагуу Монгол улсад үйл ажиллагаа явуулж байгаакомпаниуд нь Монгол улсын эрүүл мэнд, нийгмийн даатгалын санд шимтгэл төлнө. Эдгээр шимтгэлийг гарсанхугацаанд нь ашиг, алдагдлын тайланд зардлаар хүлээн зөвшөөрнө.

Нөөц

Банкинд өнгөрсөн үйл явдлын үр дүнд үүссэн өнөөгийн үүрэг (хуулийн эсвэл ёс зүйн) байгаа энэхүү үүргээбиелүүлэхэд эдийн засгийн өгөөж агуулсан баялгийг зарцуулах нь тодорхой болсон ба үүргийн дүнг бодитойгооройролцоолон тооцоолох боломжтой үед нөөцийг хүлээн зөвшөөрнө. Мөнгөний цаг хугацааны үнэ цэнэматериаллаг нөлөөтэй байх үед Банк нь тухайн өглөгтэй холбогдох хүүний түвшинг татварын өмнөх түвшиндтохируулж дискаунтлах замаар нөөцийн хэмжээг тодорхойлно. Аливаа нэг нөөцтэй холбоотой зардлыг ашиг,алдагдлаар аливаа нөхөн төлбөрийг хассан цэвэр дүнгээр нь бусад үйл ажиллагааны зардалд толилуулна.

Татвар

Тайлант хугацааны орлогын албан татвар

Одоогийн болон өмнөх тайлант хугацааны өнөөгийн албан татварын хөрөнгө ба өр төлбөрийг татварынбайгууллагаас буцаан авахаар хүлээж байгаа эсвэл татварын байгууллагад төлөх дүнгээр хэмжинэ. Энэ дүнгтооцоолоход хэрэглэсэн татварын хувь хэмжээ, татварын хуулиуд нь санхүүгийн байдлын тайлангийн өдрийнбайдлаар Банкны үйл ажиллагаагаа явуулж буй улсад хүчин төгөлдөр үйлчилж байсан.

Эздийн өмч ба бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайлангийн зүйлтэй холбоотой тайлант хугацааны орлогын албантатвар нь ашиг алдагдлын тайланд бус эздийн өмч эсвэл бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайланд тухайлан хүлээнзөвшөөрөгдөнө. Удирдлага нь татварын тайланд тусгасан өөрийн байр суурийг үе үе үнэлж, тайлбар тодруулгашаардлагатай холбогдох татварын зохицуулалтыг харгалзан үздэг.

Хойшлуулсан татвар

Хойшлуулсан орлогын албан татварыг тайлагналын өдрийн байдлаарх хөрөнгө, өр төлбөрийн татварын суурь,тэдгээрийн санхүүгийн бүртгэлийн дүн хоёрын хооронд түр зөрүүний дүнгээс тайлан тэнцлийн аргыг хэрэглэнтооцдог.

Дараахаас бусад бүх түр зөрүүнүүд дээр хойшлуулсан орлогын албан татварын өр төлбөрийг хүлээн зөвшөөрнө.Үүнд:

• Хэрэв хойшлуулсан орлогын албан татварын өр төлбөр нь гүүдвиллээс эсвэл бизнесийн нэгдлийн үеийн бусгүйлгээнээс үүссэн ба гүйлгээ хийх үед нягтлан бодох бүртгэлийн ашиг ба татвар ногдох ашгийн аль алинд нөлөөүзүүлэхгүй хөрөнгө, өр төлбөрийн анхны хүлээн зөвшөөрөлтөөс үүссэн бол.

Дараахаас бусад бүх хасагдах түр зөрүүнүүд, ашиглаагүй татварын хөнгөлөлт, ашиглаагүй татварын алдагдлууддээр, эдгээрийг ашиглаж болох татвар ногдох ашиг олох магадлал байгаа үед хойшлуулсан орлогын албантатварын хөрөнгийг хүлээн зөвшөөрнө. Үүнд:

• Хэрэв хойшлуулсан орлогын албан татварын хөрөнгө нь бизнесийн нэгдлийн үеийн бус гүйлгээнээс үүссэн багүйлгээ хийгдэх үед нягтлан бодох бүртгэлийн ашиг ба татвар ногдох ашгийн аль алинд нөлөө үзүүлэхгүй хөрөнгө,өр төлбөрүүдийн анхны хүлээн зөвшөөрөлтөөс үүссэн бол;

• Охин компанид оруулсан хөрөнгө оруулалт, хамтарсан компани дахь ашиг сонирхолтой холбоотой татвар ногдохтүр зөрүүнүүдийн хувьд, үүссэн түр зөрүү нь ойрын ирээдүйд арилах ба түр зөрүүг ашиглаж болох татвар ногдохашиг олох магадлал байгаа бол.



28



Татвар (үргэлжлэл)

Хойшлуулсан татвар (үргэлжлэл)

Хойшлуулсан орлогын албан татварын хөрөнгийн бүртгэлийн дүнг санхүүгийн байдлын тайлангийн өдөр бүрхянаж үздэг ба энэхүү хөрөнгийг бүхэлд нь эсвэл хэсэгчлэн ашиглахад хангалттай хэмжээний татвар ногдохорлого орж ирэх магадлал буурах үед уг бүртгэлийн дүнг бууруулна. Үл хүлээн зөвшөөрсөн хойшлуулсанорлогын албан татварын хөрөнгийг санхүүгийн байдлын тайлангийн өдөр бүр дахин үнэлж үздэг ба хойшлуулсанорлогын албан татварын хөрөнгийг ашиглахыг зөвшөөрсөн татвар ногдох орлого ирээдүйд орж ирэх магадлалтайболсон үед хүлээн зөвшөөрнө.

Хөрөнгийг олж авах эсвэл өр төлбөрийг барагдуулах тэр тайлант хугацаанд хэрэглэгдэнэ гэж хүлээж байгаа(тайлант жилийн эцсийн өдрийн байдлаар хүчин төгөлдөр үйлчилж байсан татварын хувь хэмжээ, татварынхуулиуд дээр үндэслэн) татварын хувь хэмжээгээр хойшлуулсан орлогын албан татварын хөрөнгө, өр төлбөрийгхэмжинэ.

Өөрийн хөрөнгөнд шууд хүлээн зөвшөөрсөн зүйлүүдтэй холбоотой тайлант жилийн болон хойшлуулсантатваруудыг мөн өөрийн хөрөнгөнд хүлээн зөвшөөрөх ба ашиг, алдагдал ба бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайландхүлээн зөвшөөрөхгүй.

Нэг татвар төлөгч, нэг татварын байгууллагад хамаарах хойшлуулсан орлогын албан татварын хөрөнгө ба өртөлбөрийг хооронд нь цэвэршүүлэн тайлагнах хуулиар олгогдсон эрхтэй бол хойшлуулсан орлогын албантатварын хөрөнгө ба өр төлбөрийг хооронд нь цэвэршүүлэн тайлагнаж болно.

Өөрийн хөрөнгө

Хувьцаат хөрөнгө

Энгийн хувьцааг өөрийн хөрөнгөөр ангилсан. Шинэ хувьцаа гаргахтай шууд холбоотой нэмэгдэл зардлыгхувьцаа гаргасан орлогоос татварыг хассаны дараах байдлаар өөрийн хөрөнгийг хорогдуулах байдлаартолилуулна.

Халаасны хувьцаа

Буцаан худалдан авсан (халаасны хувьцаа) өөрийн өмчийн хэрэгслийг өртгөөр хүлээн зөвшөөрч эздийн өмчөөсхасч бүртгэнэ. Банк нь өөрийн өмчийн хэрэгслийг худалдан авах, борлуулах, гаргах эсвэл хүчингүй болгоходашиг, алдагдалд ямар ч олз, гарзыг хүлээн зөвшөөрөхгүй. Халаасны хувьцааг дахин гаргах үед үүсэх дансны дүнболон хүлээн авсан төлбөрийн зөрүүг хувьцааны урамшууллаар бүртгэнэ.

Хуримтлагдсан ашиг

Хуримтлагдсан ашиг нь зарласан ногдол ашгаар буурдаг хуримтлагдсан ашиг, алдагдлыг илэрхийлнэ. Үүнд мөннягтлан бодох бүртгэлийн өөрчлөлтийн нөлөө, өмнөх тайлант үеийн залруулга багтана.

Хөрөнгийн дахин үнэлгээний нөөц

Банкны барилга болон газар дахин үнэлсэнээс үүссэн нэмэгдлийг хөрөнгийн дахин үнэлгээний нөөц дансандбүртгэдэг.

Бодит үнэ цэнийн нөөц

Бодит үнэ цэнийн нөөц нь орлогод ангилагдсан өрийн хэрэгслийн бодит үнийн хуримтлагдсан цэвэр өөрчлөлт,хүлээгдэж буй алдагдалыг хассан дүнгээр, хувьцааны хэрэгслийн бодит үнийн хуримтлагдсан цэвэр өөрчлөлтөөсбүрдэнэ.

Бусад нөөцийн сан

Банкны санхүүгийн байдлын тайлан дээрх өөрийн хөрөнгөд бүртгэгдсэн бусад нөөцөд нийгмийн хөгжлийн санорно. Банкны захирлуудын зөвлөлийн шийдвэр дээр үндэслэсэн хуримтлагдсан ашгийн хуваарилагдаагүйхэсгээс банкны ажилчдын нийгмийн болон эдийн засгийн хэрэгцээнд зориулж тус нөөцийн санд хуваарилдаг.Үйл ажиллагааны эрсдэлийн сан

Үйл ажиллагааны эрсдэлийн сан нь Банкны санхүүгийн байдлын тайлан дээрх өөрийн хөрөнгөд бүртгэгдсэн.Банкны захирлуудын зөвлөлийн шийдвэр дээр үндэслэсэн хуримтлагдсан ашгийн хуваарилагдаагүй хэсгээсирээдүйн үйл ажиллагааны алдагдалд зориулж тус нөөцийн санг хуваарилдаг.



29



Холбоотой талуудын ажил гүйлгээ

Холбоотой талууд гэдэгт Банктай дараах байдлаар холбогдсон аж ахуйн нэгж болон хувь хүн орно. Үүнд:(а) Банктай дараах байдлаар холбогдсон хувь хүн эсвэл тухайн хувь хүний ойрын төрөл садан:

(i) Банкинд дангаараа эсвэл хамтран хяналт тогтоосон;(ii) Банкинд томоохон нөлөөлөлтэй эсвэл;(iii) Банкны гол удирдах албан тушаалтнуудын нэг.

(б) Дараах нөхцлүүдийн аль нэг нь биелсэн тохиолдолд аж ахуйн нэгж нь Банкинд хамааралтай болно.Үүнд:

(i) Аж ахуйн нэгж болон Банкны нэг ижил Группийн гишүүд байх (толгой компани, охин компаниболон нөгөө охин компани тус бүр нь бусадтайгаа холбоотой).

(ii) Нэг аж ахуйн нэгж нь нөгөө аж ахуйн нэгжийн хараат компани эсвэл хамтын хэлэлцээрт компани(эсвэл нөгөө аж ахуйн нэгж нь гишүүн болох Банкны хараат компани эсвэл хамтарсан хэлэлцээрткомпани).

(iii) Аль аль аж ахуйн нэгж нь нэг ижил гуравдагч этгээдийн хамтарсан хэлэлцээрт компаниуд.(iv) Нэг аж ахуйн нэгж нь гуравдагч аж ахуйн нэгжийн хамтарсан хэлэлцээрт компани бөгөөд нөгөө

этгээд нь гуравдагч аж ахуйн нэгжийн хараат компани.(v) Аж ахуйн нэгж нь Банкны эсвэл Банктай холбоотой аж ахуйн нэгжийн ажиллагсдыг урамшуулах

зорилгоор ажил эрхлэлтийн дараах тэтгэмж олгодог. Хэрвээ Банк нь уг хөтөлбөрийг хэрэгжүүлдэгбол дэмжлэг хүртэж буй ажиллагсад нь мөн Банктай холбоотой тал болно.

(vi) Аж ахуйн нэгжийг (а)-д тодорхойлсон хувь хүн дангаараа эсвэл хамтран хяналт тогтоодог.(vii) (a)(i)-д тодорхойлсон хувь хүн нь аж ахуйн нэгжид томоохон нөлөөлөлтэй эсвэл уг аж ахуйн

нэгжийн (эсвэл аж ахуйн нэгжийн толгой компанийн) гол удирдах албан тушаалтнуудын нэг.(viii) Аж ахуйн нэгж нь эсвэл Банкны аль нэг гишүүн эсвэл Банкны толгой компанид гол удирдах албан

тушаалтай.

Холбоотой талуудын боломжит бүх хамаарлыг харгалзахдаа зөвхөн хуулийн хэлбэрийг биш хамаарлын мөн чанарыгчухалчлан анхаарсан болно. Холбоотой талуудтай хийсэн бүх материаллаг ажил гүйлгээ болон үлдэгдлийгсанхүүгийн тайлангийн холбогдох тодруулгуудад тодруулсан бөгөөд дэлгэрэнгүйг тодруулга 28-с харна уу.

2.5 СТОУС-н анхлан хэрэгжүүлэлт

2019 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр дуусгавар болсон жилийн энэхүү санхүүгийн тайлан нь Банкны СТОУС-ын дагуу бэлтгэгдсэн анхны тайлан юм. 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр дуусгавар болсон санхүүгийнтайлан нь Тодруулга 2.1-т бичсэнчлэн СТОУС 9-ийн хэрэгжилтээр бусдаар СТОУС-ын дагуу тайлан бэлтгэхүндэслэл дээр суурилан бэлтгэгдсэн.

Иймд Банк нь Нягтлан бодох бүртгэлийн гол бодлогуудад дурьдсанчлан 2019 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрСТОУС 1-ыг хэрэгжүүлэн, 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн харьцуулсан санхүүгийн тайланг мөн СТОУС-т нийцүүлэн бэлтгэв. Санхүүгийн тайланг бэлтгэхдээ Банк нь 2018 оны 1 дүгээр сарын 1-ээрхи буюу СТОУС-д анхшилжсэн өдрөөр санхүүгийн байдлын тайлангийн эхлэлтийн балансыг бэлтгэв. Энэхүү толилуулагат Банк нь тайланбэлтгэх үндэслэлийн дагуу бэлтгэгдсэн 2018 оны 1 дүгээр сарын 1-ний өдөр болон 2018 оны 12 дугаар сарын 31-нийөдрийн байдлаарх санхүүгийн тайлангуудад хийгдсэн залруулгуудыг тайлбарлав.

СТОУС-н чөлөөлөлтүүд

СТОУС 1 нь анхлан СТОУС-аар тайлагнаж байгаа байгууллагуудад СТОУС-ын зарим шаардлагуудыг буцаанмөрдөх журмаас чөлөөлөгдөх боломжийг олгодог.

Банк дараахь чөлөөлөлтүүдийг ашигласан:• Банк нь 2018 оны 1 дүгээр сарын 1-нээр хүчин төгөлдөр байсан бүх гэрээнүүдийг үнэлэн, тухайн өдрөөрхигэрээний нөхцөл нь түрээс агуулсан эсэхийг тодорхойлсон.

Түрээсийн өглөг нь 2018 оны 1 дүгээр сарын 1-нээрх түрээслэгчийн зээлийн өсөн нэмэгдэх хүүний түвшингөөрдискаунталсан ирээдүйн нийт түрээсийн төлбөрүүдийн өнөөгийн үнэ цэнэ байна. Ашиглах эрхтэй хөрөнгө нь 2018оны 1 дүгээр сарын 1-нээс өмнө тухайн түрээстэй холбоотой хүлээн зөвшөөрөгдсөн хуримтлагдсан түрээсийнөглөг эсвэл урьдчилгаа төлбөрөөр тохируулагдсан түрээсийн өглөгтэй тэнцүү байна. СТОУС-н хэрэгжилтийнөдрөөс хойш 12 сарын дотор цуцлагдах нөхцөлтэй болон түрээсийн хөрөнгө нь бага үнэ цэнэтэй түрээсүүдийнтөлбөрүүдийг түрээсийн хугацааны турш шулуун шугамын аргаар эсвэл өөр системтэй сууриар зардалд хүлээнзөвшөөрсөн.



30


2.5 СТОУС-н анхлан хэрэгжүүлэлт (үргэлжлэл)

СТОУС-н чөлөөлөлтүүд (үргэлжлэл)

• Банк нь 2018 оны 1 сарын 1-ны өдрөөрх нөхцөл байдал ба баримт дээр тулгуурлан өмчийн хэрэгсэлд оруулсанхөрөнгө оруулалтуудыг (хөрөнгийн бирж дээр бүртгэлгүй өмчийн хэрэгсэл мөн орно) бодит үнэ цэнийн өөрчлөлтнь бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайланд бүртгэгдэх өмчийн хэрэгсэл гэж үзсэн.

Санхүүгийн байдлын тайлангийн тохируулга - 2018 оны 1 сарын 1-ээр (СТОУС-т шилжсэн өдөр):

НББОУС 39-ээрхи дүн

Дахинангилал

Дахинхэмжилт -ЗҮЦХА

СТОУС 16-н нөлөө

СТОУС-аарх дүн

Тод. мян.төг мян.төг мян.төг мян.төг мян.төгХөрөнгөМөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө (a) 284,573,262 – (320,390) – 284,252,872Үүсмэл санхүүгийн хэрэгсэл 136,177 – – – 136,177Харилцагчдад олгосон зээл баурьдчилгаа 278,028,293 – 3,911,576 – 281,939,869

Санхүүгийн хөрөнгө оруулалт -борлуулахад бэлэн 9,681,416 (9,681,416) – – –

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг,алдагдлын тайланд бүртгэгдэхсанхүүгийн хөрөнгө-д (б) – (2,530,726) – – –

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусаддэлгэрэнгүй орлогын тайландбүртгэгдэх өрийн хэрэгсэл -д (в) – (4,885,755) – – –

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлтийг бусаддэлгэрэнгүй орлогод бүртгэхөмчийн хэрэгсэл -д (г) – (2,264,935) – – –

Санхүүгийн хөрөнгө оруулалт -дуусгавар хугацаа хүртэл эзэмших 1,937,853 (1,937,853) – – –

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг,алдагдлын тайланд бүртгэгдэхсанхүүгийн хөрөнгө-д (б) – (1,937,853) – – –

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг,алдагдлын тайланд бүртгэгдэхсанхүүгийн хөрөнгө (б) – 4,468,579 – – 4,468,579

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусаддэлгэрэнгүй орлогын тайландбүртгэгдэх өрийн хэрэгсэл (в) – 4,885,755 – – 4,885,755

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлтийг бусаддэлгэрэнгүй орлогод бүртгэхөмчийн хэрэгсэл (г) – 2,264,935 – – 2,264,935

Бусад хөрөнгө 7,566,746 – (211,792) – 7,354,954Үндсэн хөрөнгө 26,649,715 – – – 26,649,715Биет бус хөрөнгө ба гүүдвил 4,133,590 – – – 4,133,590Ашиглах эрхтэй хөрөнгө (д) – – – 2,454,483 2,454,483Хойшлогдсон татварын хөрөнгө 166,014 – – – 166,014

612,873,066 – 3,379,394 2,454,483 618,706,943Өр төлбөрБусад банк, санхүүгийн байгууллагын

харилцах, хадгаламж 60,943,834 – – – 60,943,834Харилцагчдын харилцах, хадгаламж 451,402,498 – – – 451,402,498Зээлээр авсан эх үүсвэр 46,046,805 – – – 46,046,805Бусад өр төлбөр 8,983,231 – 44,945 – 9,028,176Түрээсийн өглөг (д) – – – 2,454,483 2,454,483

567,376,368 – 44,945 2,454,483 569,875,796Банкны хувьцаа эзэмшигчидэд

ногдох өөрийн хөрөнгөЭнгийн хувьцаа 50,000,000 – – – 50,000,000Бусад нөөц 3,259,706 13,864 – – 3,273,570Хуримтлагдсан алдагдал (7,763,008) – 3,320,585 – (4,442,423)

45,496,698 13,864 3,320,585 – 48,831,147612,873,066 13,864 3,365,530 2,454,483 618,706,943



31



Санхүүгийн байдлын тайлангийн тохируулга - 2018 оны 12 сарын 31-ээр:

НББОУС 39-ээрхи дүн

Дахинангилал

Дахинхэмжилт -ЗҮЦХА

СТОУС 16-н нөлөө

СТОУС-аарх дүн

Тод. мян.төг мян.төг мян.төг мян.төг мян.төгХөрөнгөМөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө (а) 364,638,955 – (302,446) – 364,336,509Харилцагчдад олгосон зээл баурьдчилгаа 383,646,916 – 4,514,056 – 388,160,972

Санхүүгийн хөрөнгө оруулалт –борлуулахад бэлэн 25,073,179 (25,073,179) – – –

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг,алдагдлын тайланд бүртгэгдэхсанхүүгийн хөрөнгө-д (б) – (789,864) – – –

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусаддэлгэрэнгүй орлогын тайландбүртгэгдэх өрийн хэрэгсэл -д (в) – (21,071,684) – – –

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлтийг бусаддэлгэрэнгүй орлогод бүртгэх өмчийнхэрэгсэл -д (г) – (3,211,631) – – –

Санхүүгийн хөрөнгө оруулалт –дуусгавар хугацаа хүртэл эзэмших 2,580,391 (2,580,391) – – –

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг,алдагдлын тайланд бүртгэгдэхсанхүүгийн хөрөнгө-д (б) (2,580,391) – – –

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг,алдагдлын тайланд бүртгэгдэхсанхүүгийн хөрөнгө (б) – 3,370,255 – 3,370,255

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусаддэлгэрэнгүй орлогын тайландбүртгэгдэх өрийн хэрэгсэл (в) – 21,071,684 – – 21,071,684

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлтийг бусаддэлгэрэнгүй орлогод бүртгэх өмчийнхэрэгсэл (г) – 3,211,631 – – 3,211,631

Бусад хөрөнгө 9,670,816 – 819,842 – 10,490,658Үндсэн хөрөнгө 27,726,639 – – – 27,726,639Биет бус хөрөнгө ба гүүдвил 4,113,785 – – – 4,113,785Ашиглах эрхтэй хөрөнгө (д) – – – 2,082,577 2,082,577Хойшлогдсон татварын хөрөнгө – – – – –

817,450,681 – 5,031,452 2,082,577 824,564,710Өр төлбөрБусад банк, санхүүгийн байгууллагын

харилцах, хадгаламж 87,240,370 – – – 87,240,370Үүсмэл санхүүгийн хэрэгсэл 499 – – – 499Харилцагчдын харилцах, хадгаламж 595,431,593 – – – 595,431,593Зээлээр авсан эх үүсвэр 50,017,695 – – – 50,017,695Бусад өр төлбөр 2,961,366 – 51,432 – 3,012,798Түрээсийн өглөг (д) – – – 2,229,354 2,229,354Орлогын албан татварын өглөг 2,124,713 – – – 2,124,713Хойшлогдсон татварын өр төлбөр 53,616 – – 61,815 115,431

737,829,852 – 51,432 2,291,169 740,172,453Банкны хувьцаа эзэмшигчидэд ногдох

өөрийн хөрөнгөЭнгийн хувьцаа 75,000,000 – – – 75,000,000Бусад нөөц 4,093,179 91,196 – – 4,184,375Хуримтлагдсан алдагдал 527,650 4,680,232 – 5,207,882

79,620,829 91,196 4,680,232 – 84,392,257817,450,681 91,196 4,731,664 2,291,169 824,564,710



32



2018 оны 12 сарын 31-ээр ашиг алдагдал болон бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайлангийн тохируулга

Тод.НББОУС 39 -ээрх

дүнДахин

ангилалДахин хэмжилт -

ЗҮЦХАСТОУС 16-н

нөлөөмян.төг мян.төг мян.төг мян.төг

Хүүний орлого (a) 69,871,130 710,923 – 70,582,053Хүү болон түүнтэй адилтгах зардал (46,540,951) – (372,394) (46,913,345)Хүүний цэвэр орлого 23,330,179 710,923 (372,394) 23,668,708

Шимтгэл, хураамжийн орлого 3,036,356 – – 3,036,356 Шимтгэл, хураамжийн зардал (835,071) – – (835,071)Шимтгэл, хураамжийн цэвэр орлого 2,201,285 – – 2,201,285

Арилжааны цэвэр олз 2,380,773 – – 2,380,773Үйл ажиллагааны бусад (зардал)/орлого (б) 2,183,536 – – 2,183,536Үйл ажиллагааны нийт орлого 30,095,773 710,923 (372,394) 30,434,302

Санхүүгийн хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралтынсангийн зардал (в) (3,992,560) 879,076 – (3,113,484)Үйл ажиллагааны цэвэр орлого 26,103,213 1,651,951 (372,394) 27,320,818

Үйл ажиллагааны зардал (г) (14,932,730) (21,760) 225,617 (14,728,873)Татварын өмнөх ашиг 11,170,483 1,568,239 (146,777) 12,591,945

Орлогын албан татварын зардал (2,879,825) – (61,815) (2,941,640)Тайлант жилийн ашиг 8,290,658 1,568,239 (208,592) 9,650,305

Бусад дэлгэрэнгүй орлого (татварын дараах):Дараагийн тайлант хугацаанд ашиг, алдагдлын тайлан руу дахин ангилагдахбусад дэлгэрэнгүй орлого (татварын дараах):Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайланд бүртгэгдэх өмчийн хэрэгслийн бодит үнэ цэнийн цэвэр өөрчлөлт – 77,332 – 77,332Дараагийн тайлант хугацаанд ашиг, алдагдлын тайлан руу дахинангилагдахгүй бусад дэлгэрэнгүй орлого:Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайланд бүртгэгдэх өмчийн хэрэгслийн бодит үнэ цэнийн цэвэр өөрчлөлт 814,273 – – 814,273Үйл ажиллагааны эрсдэлийн сан 19,200 – – 19,200Бусад дэлгэрэнгүй орлого 833,473 77,332 – 910,805

Тайлант жилийн татварын дараах нийтдэлгэрэнгүй орлого, (татварын дараах) 9,124,131 1,645,571 (208,592) 10,561,110

2018 оны 1 сарын 1 болон 2018 оны 12 сарын 31-ээрхи санхүүгийн байдлын тайлан болон 2018 оны 12 сарын 31-ээрхи ашиг алдагдал ба бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайлангуудын тохируулгуудын тайлбарууд:

(а) Монголбанкинд байршуулсан харилцах дансанд заавал байлгах нөөцийн дүн багтдаг ба Банк үүнийг өдөртутмын үйл ажиллагаандаа ашиглах боломжгүй байдаг. Заавал байлгах нөөцийн ЗҮЦХА-г тооцохдоо заавалбайлгах нөөцийн шаардлагатай хэмжээнд суурилан тооцсон.

(б) Банк нь энгийн ипотекийн зээлээр баталгаажсан бонд (“ИЗББ”)-ын төлбөр нь ҮТХТ шалгуурыг хангаагүйтул бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг алдагдлын тайланд бүртгэгдэх санхүүгийн хөрөнгө гэж ангилсан. Давууэрхтэй ИЗББ-г мөн бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг, алдагдлын тайланд бүртгэгдэх санхүүгийн хөрөнгөөрангилах хувилбарыг сонгосон.



33



2018 оны 1 сарын 1 болон 2018 оны 12 сарын 31-ээрхи санхүүгийн байдлын тайлан болон 2018 оны 12 сарын 31-ээрхи ашиг алдагдал ба бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайлангуудын тохируулгуудын тайлбарууд (үргэлжлэл):

(в) СТОУС 9-ын дагуу бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусад дэлгэрэнгүй орлогод бүртгэгдэх өрийн хэрэгсэлдөмнө нь НББОУС 39-ын дагуу борлуулахад бэлэн ангилалд байсан хөрөнгийн бирж дээр бүртгэлгүй Төв банкныүнэт цаасууд, засгийн газрын үнэт цаасууд багтана. 2018 оны 1 сарын 1-ний өдрөөр хийсэн үнэлгээгээр эдгээрсанхүүгийн хэрэгслүүдийн бизнзесийн загвар нь гэрээний төлбөрүүдийг цуглуулах болон санхүүгийн хөрөнгийгборлуулах гэж үзсэн тул СТОУС 9-ийн дагуу бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайландбүртгэгдэх өрийн хэрэгслүүд гэж ангилсан.

(г) Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайланд бүртгэгдэх өмчийн хэрэгслүүдэд МИКХолдинг ХК (“МИК”), Зээлийн мэдээллийн сан, Эм Би Ай Хөрөнгийн менежмент, Монголын Банкны Холбооболон Эрдэнэс Таван Толгой ХК-ын өмчийн хэрэгсэл багтдаг. Банк эдгээрийг бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт ньбусад дэлгэрэнгүй орлогын тайланд бүртгэгдэх өмчийн хэрэгслүүд гэж ангилсан бөгөөд эдгээр нь тайлагналынөдрөөрх зах зээлийн үнээр (бодит үнэ цэнээр) хэмжигддэг ба бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусад дэлгэрэнгүйорлогын тайланд шууд бүртгэгддэг.

(д) Банк нь зарим салбарынхаа байрыг түрээслэдэг. СТОУС 16-г хэрэгжүүлэхээс өмнө бүх түрээсийг үйлажиллагааны түрээс гэж ангилдаг байсан ба СТОУС 16-г хэрэгжүүлснээр Банк нь богино хугацаат болон багаүнэ цэнэтэй хөрөнгүүдийн түрээсээс бусад бүх түрээсийг хүлээн зөвшөөрөх, хэмжихдээ ижил аргыг ашигласан.Мөн боломжит практикийн ач холбогдолтой аргуудыг авч ашигласан ба үүнд:

• Нэг ижил шинж чанар бүхий түрээсүүдэд ижил дискаунтын хувийг ашигласан;• Стандартын анхны хэрэгжилтийн өмнөх өдрөөс өмнө төлбөрийн үүрэгтэй байсан түрээсийг тооцоололд

оруулсан;• Стандартын анхны хэрэгжилтийн өдрөөс хойш 12 сарын хугацаанд цуцлагдах бол богино хугацаат түрээс

гэж үзэн тооцооллоос хассан;• Стандартын анхны хэрэгжилтийн өдрөөрх ашиглах эрхтэй хөрөнгийн өртгийн тооцооллоос шууд

хамаарах зардлын дүнг хассан;• Стандартын дагуу түрээс гэж ангилахдаа тухайн түрээсийн гэрээг ирээдүйд сунгах эсвэл цуцлагдах

төлөвлөгөө байгаа зэрэг мэдээллийг ашигласан.

Хэрэгжилтийн үр дүнд 2018 оны 1 сарын 1-нээр, ашиглах эрхтэй хөрөнгө болон түрээсийн өглөгийг тус бүр2,454,483 мян.төгрөгөөр хүлээн зөвшөөрч санхүүгийн байлын тайланд тусд нь толилуулсан ба 2018 оны 1 сарын1-нээрх хуримтлагдсан ашгийн дүн болон банкны өөрийн хөрөнгийн хүрэлцээний харьцаанд ямар нэгэн нөлөөүзүүлээгүй болно. Стандартын хэрэгжилт нь 2018 оны 12 сарын 31-нээрх элэгдэл болон хүүний зардлын дүнг146 сая. төгрөгөөр нэмэгдүүлсэн.

3. Нягтлан бодох бүртгэлийн гол үнэлэмж, тооцоолол болон төсөөллүүд

Банкны нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогыг хэрэглэх явцдаа удирдлага нь санхүүгийн тайлангуудад хүлээнзөвшөөрсөн дүнгүүдийг тодорхойлохдоо дараах үнэлэмж, ойролцоолсон тооцооллуудыг хэрэглэдэг. Хамгийн голүнэлэмж, тооцооллуудыг дор үзүүлэв:

Санхүүгийн хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралт

Бүх санхүүгийн хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралтыг тооцоход Банкны удирдлагын үнэлэмж шаардагддаг. Ялангуаирээдүйн мөнгөн урсгалын дүн болон хугацаа, барьцаа хөрөнгийн үнэлгээг тодорхойлох шаардлагатай байдаг.Эдгээр тооцоолол нь хэд хэдэн хүчин зүйлээс шалтгаалан өөрчлөгдөх бөгөөд эдгээрийн өөрчлөлт нь өөр өөртүвшний үнэ цэнийн бууралтын сан байгуулахад хүргэдэг.

Банкны зээлийн үнэ цэнийн хүлээгдэж буй алдагдлын (ЗҮЦХА) тооцоолол нь хувьсах өгөгдөл болон тэдгээрийнхарилцан хамаарлыг сонгоход ашигласан олон төсөөллүүдээс бүрдсэн цогц загварын үр дүн юм. ЗҮЦХАзагварын элементүүд нь доорх нягтлан бодох бүртгэлийн үнэлэмж болон тооцооллыг шингээсэн байна:

• Тус тусын үнэлгээ бүрт ашиглах чанаргүйдлийн магадлaлыг (ЧМ) тодорхойлдог Банкны дотоод зээлийнүнэлгээний загвар

• Банкны шатлалын үнэлгээ• Банкны санхүүгийн хөрөнгийн зээлийн эрсдэл мэдэгдэхүйц хэмжээгээр ихэссэн байна гэж үнэлэх шалгуурүзүүлэлтүүд болон санхүүгийн хөрөнгүүдийн нөөц санг нийт хугацааны ЗҮЦХА болон чанарын үнэлгээашиглан тооцно

• ЗҮЦХА нь бүлгийн үнэлгээгээр тооцоологддог бол санхүүгийн хөрөнгийн сегментчлэл• Өгөгдлүүдийн сонголт болон томъёонуудыг ашиглан ЗҮЦХА загварын хөгжүүлэлт



34

3. Нягтлан бодох бүртгэлийн гол үнэлэмж, тооцоолол болон төсөөллүүд (үргэлжлэл)


• Макро эдийн засгийн өгөгдлүүдийн харилцан холбоо хамаарлыг тодорхойлох болон эдгээрийн чанаргүйдлийнмагадал (ЧМ), чанаргүйдэлд өртөх дүн (ЧӨД), алдагдалд хүргэх чанаргүйдэлд (АХЧ) үзүүлэх нөлөө зэрэг

• ЗҮЦХА загварт ирээдүйг чиглэсэн макро эдийн засгийн хувилбаруудаас сонгох, тэдгээрийн жигнэсэн дундажмагадлалыг тодорхойлох, эдийн засгийн өгөгдлүүдийг гаргах

Хөрөнгийн дахин үнэлгээ

Банк нь газар болон барилгаа дахин үнэлгээний аргаар хэмжиж, бодит үнэ цэнийн өсөлтийг бусад дэлгэрэнгүйорлогын тайланд болон үнэ цэнийн бууралтыг ашиг алдагдалын тайланд бүртгэдэг. Банкны өөрийн үнэлгээчин2019 оны 12 дугаар сарын 31-ны байдлаар газар болон барилгуудыг зах зээлийн болон өртгийн аргуудаарүнэлсэн. Уг үнэлгээнд тухайн хөрөнгөтэй холбоотой удирдлагын үнэлэмж, туршлага болон төсөөллийг шаарддагба дэлгэрэнгүйг тодруулга 27-с харна уу.

Зээлийн өсөн нэмэгдэх хүүг тодорхойлох нь

Банкны зүгээс түрээсийн нуугдмал хүүний түвшинг шууд тодорхойлох боломжгүй тул түрээсийн өглөгийнтооцоололдоо зээлийн өсөн нэмэгдэх хүүний түвшинг ашигласан. Зээлийн өсөн нэмэгдэх хүүний түвшин гэдэгнь ижил төстэй эдийн засгийн орчинд ашиглах эрхтэй хөрөнгөтэй ижил төстэй үнэ цэнэ бүхий хөрөнгийгхудалдаж авахад шаардагдах эх үүсвэрийг ижил нөхцөлтэй, ижил барьцаатайгаар санхүүжүүлэхэд төлөх хүүнийтүвшин байна.

Тиймээс зээлийн өсөн нэмэгдэх хүүний түвшин нь банкны зүгээс ‘төлөх ёстой хүү’ гэж ойлгогдох ба хэрэвтооцоололд ашиглагдах ажиглагдахуйц хувь хэмжээ байхгүй бол түрээсийн нөхцөл ба хугацаанд тохирууланзалруулга хийх хэрэгтэй байдаг. Банк зээлийн өсөн нэмэгдэх хүүний түвшинг тодорхойлохдоо ашиглажболохуйц мэдээлэл (жишээ нь зах зээлийн хүү)-үүдийг оруулсан ба мөн аж ахуйн нэгжийн онцлогоос хамаарантохируулга хийх шаардлагатай болсон (жишээ нь зээлжих зэрэг эсвэл түрээсийн нөхцөл ба хугацаандтохируулах).

4. Хүү болон түүнтэй адилтгах орлого

2019 2018мян.төг мян.төг

Үр ашигт хүүний аргачлалаар бодсон хүүний орлогоХарилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа 73,592,542 52,852,757Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайланд

бүртгэгдэх өрийн хэрэгсэл 10,817,785 10,646,552Бусад банк ба санхүүгийн байгууллага дахь харилцах, хадгаламж 6,819,978 3,706,870Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг, алдагдлын тайланд бүртгэгдэх өрийн

хэрэгсэл 306,452 264,830Хорогдуулсан өртгөөр бүртгэх өрийн хэрэгсэл 498,906 –Урвуу репо хэлцэл – 72,629

92,035,663 67,543,638Бусад хүү болон түүнтэй адилтгах орлогоБодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг, алдагдлын тайланд бүртгэгдэх

харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа 5,413,845 2,773,585Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг, алдагдлын тайланд бүртгэгдэх өрийн

хэрэгсэл 306,452 264,8305,720,297 3,038,415

97,755,960 70,582,053

5. Хүү болон түүнтэй адилтгах зардал


Харилцагчдын харилцах, хадгаламж 58,447,962 42,247,532Бусад банк, санхүүгийн байгууллагын харилцах, хадгаламж 6,514,161 1,753,849Зээлээр авсан эх үүсвэр 2,036,095 2,539,570Түрээсийн өглөг (Тод.19) 321,174 372,394

67,319,392 46,913,345



35

6. Шимтгэл, хураамжийн цэвэр орлого


Шимтгэл, хураамжийн орлогоКартын үйлчилгээний шимтгэл, хураамж 1,678,599 1,303,732Мөнгөн гуйвуулга ба бусад үйлчилгээний хураамж 289,759 209,781Дансны үйлчилгээний шимтгэл, хураамж 145,226 135,443Зээлтэй холбоотой үйлчилгээний шимтгэл, хураамж 257,168 158,495Бусад шимтгэл, хураамжууд 1,933,128 1,228,905

4,303,880 3,036,356Шимтгэл, хураамжийн зардалКартын гүйлгээний хураамж (665,623) (509,024)Бусад шимтгэлийн зардал (358,440) (326,047)

(1,024,063) (835,071)Шимтгэл, хураамжийн цэвэр орлого 3,279,817 2,201,285

7. Арилжааны цэвэр орлого


Гадаад валютын арилжааны цэвэр орлого/(зардал) (166,150) 2,380,773

Гадаад валютын орлогод спот арилжаанаас бий болсон цэвэр ашиг алдагдлууд орно.

8. Үйл ажиллагааны бусад орлого


Гадаад валютын арилжааны бус олз, цэвэр 3,287,825 1,515,523Өмчлөх бусад хөрөнгө борлуулсны олз – 17,155Бусад 2,346,774 650,858

5,634,599 2,183,536

9. Санхүүгийн хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралтын сангийн зардал

Тайлант жилд ашиг алдагдлын тайланд бүртгэгдсэн санхүүгийн хэрэгслийн ЗҮЦХА-н нэмэгдэл болон буцаалт:


Тайлант хугацааны цэвэр үнэ цэнийн бууралтын зардал/(буцаалт):Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө (Тод.12) (210,911) (17,943)Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа (Тод.14) 12,137,298 3,073,247Хорогдуулсан өртгөөр бүртгэх өрийн хэрэгсэл (Тод.15) 199,292 –Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайландбүртгэгдэх өрийн хэрэгсэл (Тод.15) (80,303) 77,332

Бусад хөрөнгө (Тод.16) 18,800 (25,638)Балансын гадуурх үүрэг (Тод.25) 48,651 6,488

12,112,827 3,113,484



36

10. Үйл ажиллагааны зардал


Цалин, хөлс ба урамшуулал 8,465,758 7,253,164Үндсэн хөрөнгийн элэгдэл (Тод.17) 1,766,413 1,003,189Хадгаламжын даатгалын корпорацид төлсөн даатгалын хураамж 941,359 839,673Засварын зардал 902,202 661,531Ашиглах эрхтэй хөрөнгийн элэгдэл (Тод.19) 734,071 648,414Маркетинг, зар сурталчилгааны зардал 752,119 555,894Үндсэн хөрөнгө борлуулсаны гарз (Тод.17) 718,813 –Түрээсийн зардал 466,269 359,358Өмчлөх бусад хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралтын сан (Тод.16) 470,148 21,763Барилгын үнэ цэнийн бууралт (Тод.17) 124,941 –Биет бус хөрөнгийн хорогдуулга (Тод.18) 147,210 158,972Үндсэн хөрөнгө данснаас хассаны гарз (Тод.17) 26,489 10,035Бусад үйл ажиллагааны зардал 3,681,231 3,216,880

19,197,023 14,728,873

11. Орлогын албан татвар

11.1 Орлогын албан татварын зардал

2019 болон 2018 онуудын 12 дугаар сарын 31-нээр дуусгавар болсон орлогын албан татварын зардлынбүрэлдэхүүнд:


Тайлант жилийн орлогын албан татварын зардал 2,586,569 2,750,670Хойшлогдсон татвар (Тод 11.2) (55,269) 190,970

2,531,300 2,941,640Банк нь санхүүгийн тайланд орлогын дүнг орлогын албан татварын хуульд заасан чөлөөлөгдөх эсвэл үлчөлөөлөгдөх зүйлүүдээр залруулсан дүнг үндэслэн орлогын татварын зардлыг тооцдог. Банк 3 тэрбум (2018 онд3 тэрбум) төгрөг хүртэл ашгаас 10% (2018 онд 10%)-ийн, 3 тэрбумаас (2018 онд 3 тэрбум) дээш төгрөгийн ашгаас25% (2018 онд 25%)-ийн орлогын татвар төлдөг. Засгийн Газрын бондын хүүний орлогод татвар тооцохгүй.Татварын өмнөх ашгаас хуулиар тогтоосон хувь хэмжээгээр тооцож гаргасан орлогын татварын зардлыг Банкиндхүчин төгөлдөр үйлчлэх орлогын албан татварын хувь хэмжээгээр тооцож гаргасан орлогын албан татварынзардалд 2019 болон 2018 оны 12 дугаар сарын 31-нээр хэрхэн тохируулсныг дараах байдлаар үзүүлэв. Үүнд:


Татварын өмнөх ашиг 7,874,984 12,591,94525%-ийн орлогын албан татвар (2018 онд 25%) 1,968,746 3,147,986Бага хувиар татвар ногдох орлогын нөлөө (661,670) (1,044,598)Татвараас чөлөөлөгдөх орлогын нөлөө – (46,719)Татвар ногдох орлогоос хасагдахгүй зардалын нөлөө 1,201,743 1,014,126Хүлээн зөвшөөрсөн хойшлогдсон татварын хөрөнгийн ашиглалт – (129,155)Тусгай хувь хэмжээгээр татвар ногдох орлогын нөлөө 22,481 –Татварын зардал 2,531,300 2,941,640

2019 онд ногдох үр ашигт татварын хувь хэмжээ нь 32.1% (2018: 23.4%) байсан.

11.2 Орлогын албан татварын өглөг


1 сарын 1-ээрх орлогын албан татварын өглөг 2,124,713 –Тайлант жилийн орлогын албан татварын зардал 2,531,300 2,941,641Төлсөн орлогын албан татвар (3,366,303) (816,928)12 сарын 31-ээрх орлогын албан татварын өглөг 1,289,710 2,124,713



37

11. Орлогын албан татвар (үргэлжлэл)

11.3 Хойшлогдсон татвар


Хойшлогдсон татварын өр төлбөр/(хөрөнгө), цэвэр1-р сарын 1-нээр 115,431 (166,014) Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайланд

бүртгэгдэх өрийн хэрэгслийн бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт 5,425 90,475

СТОУС 16-н нөлөө (55,269) 61,815Хойшлогдсон татвар (Тод 11.1) – 129,155

65,587 115,431

Санхүүгийн байдлынтайлан

Бусад дэлгэрэнгүй орлогынтайлан

2019 2018 2019 2018мян.төг мян.төг мян.төг мян.төг

Хойшлогдсон татварын (хөрөнгө)/өртөлбөр, цэвэр

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусаддэлгэрэнгүй орлогын тайланд бүртгэгдэхөрийн хэрэгслийн өөрчлөлт 59,041 53,616 5,425 90,475

СТОУС 16-н нөлөө 6,546 61,815 (55,269) 61,815Хүлээн зөвшөөрсөн хойшлогдсонтатварын хөрөнгийн ашиглалт – – – 129,155

65,587 115,431 (49,844) 281,445

12. Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө

2019 20182018 оны 1

сарын 1мян.төг мян.төг мян.төг

Бэлэн мөнгө 28,193,257 9,069,960 9,469,559Монголбанкин дах харилцах 67,429,732 51,420,101 56,121,880Бусад дотоодын банкууд дахь харилцах данс –3 сараасбага хугацаатай 76,285,336 70,362,102 36,379,770

Гадаадын банкууд дахь харилцах данс –3 сараас багахугацаатай 21,247,269 26,874,358 15,207,010

Монголбанкны үнэт цаас 91,453,416 149,958,105 111,947,133284,609,010 307,684,626 229,125,352

Хасах нь: Монголбанкны үнэт цаасны үнэ цэнийнбууралтын сан (91,535) (302,446) (320,390)

284,517,475 307,382,180 228,804,962

Монголбанкинд заавал байлгах нөөц 75,972,240 56,954,329 55,447,910Хасах нь: Монголбанкинд байршуулах бэлэн мөнгөнийзаавал байлгах нөөцийн үнэ цэнийн бууралтын сан – – –

Мөнгөн гүйлгээний зориулалтаарх нийт мөнгө, түүнтэйадилтгах хөрөнгө 360,489,715 364,336,509 284,252,872

Монголбанкнаас тавигддаг шаардлагын дагуу Монголбанкинд харилцах данс байршуулдаг. Монголбанкиндбайршуулах бэлэн мөнгөний заавал байлгах нөөцийн үлдэгдэл нь татан төвлөрүүлсэн эх үүсвэрийн дундажүлдэгдлийн 12.0%-аас багагүй байдаг. 2019 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар Банкны заавал байлгахнөөцийн хэмжээ төгрөгөөр 54,246,367 мянган төгрөг (2018 онд 39,809,017 мянган төгрөг) ба гадаад валютаар21,725,873 мянган төгрөг (2018 онд 17,145,311 мянган төгрөг) байсан.

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралтын сан

Доорх хүснэгтэд жилийн эцсийн ангилал болон Банкны дотоод зээлийн үнэлгээний систем дээр үндэслэсэн зээлийнчанар, зээлийн эрсдэлийн хамгийн их хэмжээг харуулав. Доорх дүн нь үнэ цэнийн бууралтын нийт сан юм. Бүлгийнболон тусгай үнэлгээгээр ЗҮЦХА-н санг тооцоолох Банкны дотоод үнэлгээний систем болон журмын талаархидэлгэрэнгүй мэдээллийг Тодруулга 26.2-т тайлбарласан болно.



38

12. Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө (үргэлжлэл)

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралтын сан (үргэлжлэл)

2019 2018Шатлал 1 Шатлал 1мян.төг мян.төг

Дотоодын үнэлгээAA- аас AA+ зэрэгтэй – 3,867,053A- аас A+ зэрэгтэй 13,919,043 14,255,262BBB- ээс BBB+ зэрэгтэй 7,328,226 7,765,974BB- ээс BB+ зэрэгтэй – 193,192B- ээс B+ зэрэгтэй 311,140,724 329,487,514

332,387,993 355,568,995

2019 оны 12 сарын 31-ээрх дансны үнэ болон ЗҮЦХА-н сангийн тохируулгыг доорх хүснэгтээс харна уу:

2019 2018Шатлал 1 Шатлал 1мян.төг мян.төг

1 дүгээр сарын 1-ээр 364,641,296 284,577,697Нэмэгдсэн 25,631,161,385 20,947,231,581Хасагдсан (25,582,070,803) (20,885,650,804)Валютын ханшны тохируулга (53,150,628) 18,480,48112 дугаар сарын 31-ээр 360,581,250 364,638,955

1 дүгээр сарын 1-ээр 302,446 320,389Үнэ цэнийн бууралтын сангийн буцаалт (Тод.9) (210,911) (17,943)12 дугаар сарын 31-ээр 91,535 302,446

13. Үүсмэл санхүүгийн хэрэгслүүд

Доорх хүснэгтэнд хөрөнгө ба өр төлбөр хэмээн бүртгэгдсэн үүсмэл санхүүгийн хэрэгслийн бодит үнэ цэнийгнэрлэсэн үнийн хамт харууллаа. Нэрлэсэн үнэ нь нийт дүнгээрээ бүртгэгдэх ба үүсмэл санхүүгийн хэрэгслийнсуурь үнэ, суурь хүү эсвэл хүүний индексээс шалтгаалан үнэлгээ нь өөрчлөгддөг. Нэрлэсэн үнэ нь жилийн эцсийнбайдлаарх гүйлгээний дүнг харуулах боловч зах зээлийн эрсдэл эсвэл зээлийн эрсдэлийн алийг нь чилэрхийлэхгүй.

Нэрлэсэн Бодит үнэ Нэрлэсэн Бодит үнэүнэ Хөрөнгө Өр төлбөр үнэ Хөрөнгө Өр төлбөр

2019мян.төг

2019мян.төг

2019мян.төг

2018мян.төг

2018мян.төг

2018мян.төг

Форвард хэлцэл 9,582,498 2,326 – 150,646 – 499Своп хэлцэл – – – 2,195,847 – –

9,582,498 2,326 – 2,346,493 – 499

2019Хөрөнгө Өр төлбөрмян.төг мян.төг

Форвард свопын бодит үнэ цэнэ:- Ам.долларын авлага 7,457,043 –- Төгрөгийн авлага 2,125,455 –- Иенийн өглөг (7,431,172) –- Ам.долларын өглөг (1,366,760) –- Юаны өглөг (782,240) –Своп хэлцэлийн бодит үнэ цэнэ, цэвэр 2,326 –



39

13. Үүсмэл санхүүгийн хэрэгслүүд (үргэлжлэл)

Үүсмэл санхүүгийн хэрэгслийн хувьд анхны хөрөнгө оруулалт бага байх буюу эсвэл огт шаардагдахгүй. Хэдийтийм боловч эдгээр санхүүгийн хэрэгслүүд нь ихэвчлэн хөшүүргийн зэргийг өндөрсгөх бөгөөд нилээнтогтворгүй байдаг. Үүсмэл санхүүгийн хэрэгслүүдийн хэлцлийн хөрөнгө, түвшин, индексийн үнэлгээний багахэмжээний өөрчлөлт нь ч банкны ашиг, алдагдалд томоохон нөлөө үзүүлж болзошгүй.

14. Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа

2019 20182018 оны 1


Бизнесийн зээл 457,660,042 297,886,865 209,177,811Хэрэглээний зээл 63,472,003 51,416,356 30,677,317Орон сууцны зээл 28,951,364 35,532,833 37,420,292

550,083,409 384,836,054 277,275,420Үнэ цэнийн бууралтын сан (21,888,112) (16,617,688) (16,800,531)Хорогдуулсан өртгөөр бүртгэх харилцагчдад олгосонзээл ба урьдчилгаа - цэвэр 528,195,297 368,218,366 260,474,889

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг, алдагдлын тайландбүртгэгдэх харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа 40,187,261 19,942,606 21,464,980

Нийт харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа 568,382,558 388,160,972 281,939,869

Нийт дүнгээр нь үл хүлээн зөвшөөрч шилжүүлсэн хөрөнгүүд

Банк нь тайлант жилд (2019 оны 7 сарын 4, 8 сарын 1 болон 12 сарын 23) тогтмол хүүтэй орон сууцны барьцаатзээлийн багцаас орж ирэх мөнгөн урсгалыг авах 100% эрхийг МИК Холдинг ХК-ийн эзэмшлийн тусгай зориулалтынкомпаниудтай ИЗББ-оор сольсон. Банк нь санхүүгийн тайланд зээлийн багцыг үл хүлээн зөвшөөрсөн ба давуу эрхтэйболон энгийн ИЗББ-ыг санхүүгийн хөрөнгөөр хүлээн зөвшөөрсөн. Шилжүүлсэн өдрөөрх зээлийн багцын дансныдүн нь 4,873 сая төгрөг (2018 онд: 6,352 сая төгрөг) байв. Санхүүгийн тайланд давуу болон энгийн эрхтэй ИЗББ-ыг4,386 сая төгрөг болон 487 сая төгрөг (2018 онд: 5,717 сая төгрөг болон 635 сая төгрөг)-өөр тус бүр тусгасан. 2019оны 12 дугаар сарын 31-ний байдлаар 4,386 сая төгрөг (2018 онд: 4,930 сая төгрөг)-ийн давуу эрхтэй ИЗББ-ыгМонголбанкнаас авсан зээлийг төлөхөд зарцуулсан.

Нийт дүнгээр нь үл хүлээн зөвшөөрөөгдөхгүй шилжүүлсэн хөрөнгүүд

Мөн түүнчлэн Банк нь 2016 онд МИК-тэй ипотекийн зээлийг эх үүсвэрээр зарах зорилгоор эх үүсвэр авахгүйлгээнд оролцсон. Энэхүү гүйлгээний хүрээнд Банк нь МИК-д худалдсан багцын эрсдэл өгөөжийг бүрэнхүлээж байна. Тиймээс тухайн хөрөнгийг данснаас хасахгүй ба тухайн хөрөнгө нь 2019 оны 12 сарын 31-нийөдөр 6,181 сая төгрөг (2018: 471 сая төгрөг) байсан.

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг алдагдалын тайланд бүртгэх харилцагчдад олгосон зээл баурьдчилгаа

Банк нь хорогдуулсан өртөгийн ангилалын ҮТХТ шалгуурт тэнцээгүй харилцагчдад олгосон зээл баурьдчилгааны ипотекийн зээлийн багцыг эзэмшдэг. Үүний үр дүнд, харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаагбодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг алдагдалын тайланд бүртгэгдэх хөрөнгөд ангилсан.

Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгааны үнэ цэнийн бууралтын сан

Доорх хүснэгтэд жилийн эцсийн ангилал болон Банкны дотоод зээлийн үнэлгээний систем дээр үндэслэсэн зээлийнчанар болон ЗҮЦХА-г агуулсан зээлийн эрсдэлийн хамгийн их хэмжээг харуулав. Доорх дүн нь үнэ цэнийнбууралтын нийт сан юм. Бүлгийн болон тусгай үнэлгээгээр ЗҮЦХА-н санг тооцоолох Банкны дотоод үнэлгээнийсистем болон журмын талаархи дэлгэрэнгүй мэдээллийг Тодруулга 26-д тайлбарласан болно.



40

14. Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа (үргэлжлэл)

Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгааны үнэ цэнийн бууралтын сан (үргэлжлэл)

Бизнесийнзээл

Хэрэглээнийзээл

Орон сууцнызээл Нийт

мян.төг мян.төг мян.төг мян.төг

2019 оны 1 сарын 1-ээрх дансны дүн 297,886,865 51,416,356 35,532,833 384,836,054Нэмэгдсэн 312,876,165 35,767,311 9,454,600 358,098,076Хасагдсан (115,384,455) (20,071,902) (3,222,941) (138,679,298)Данснаас хассан (6,921,490) (14,109) – (6,935,599)Валютын ханш болон бусад тохируулга (30,797,043) (3,625,653) (12,813,128) (47,235,824)2019 оны 12 сарын 31 457,660,042 63,472,003 28,951,364 550,083,409

2019 оны 1 сарын 1-ээрх ЗҮЦХА-н сан 14,929,583 464,078 1,224,027 16,617,688Нэмэгдсэн 3,441,076 86,701 52,121 3,579,898Хасагдсан (3,869,486) (250,555) (426,161) (4,546,202)Валютын ханш болон бусад тохируулга 12,411,112 128,863 563,627 13,103,602Тайлант жилд байгуулсан (Тод.9) 11,982,702 (34,991) 189,587 12,137,298Данснаас хассан (6,857,833) (9,041) – (6,866,874)2019 оны 12 сарын 31 20,054,452 420,046 1,413,614 21,888,112

2018 оны 1 сарын 1-ээрх дансны дүн 209,177,811 30,677,317 37,420,292 277,275,420Нэмэгдсэн 177,663,382 35,828,093 8,946,639 222,438,114Хасагдсан (68,659,813) (16,852,324) (7,888,123) (93,400,260)Валютын ханш болон бусад тохируулга (15,680,774) 1,811,026 (2,945,975) (16,815,723)Данснаас хассан (4,613,741) (47,756) – (4,661,497)2018 оны 12 сарын 31 297,886,865 51,416,356 35,532,833 384,836,054

2018 оны 1 сарын 1-ээрх ЗҮЦХА-н сан 15,215,932 478,288 1,106,311 16,800,531Нэмэгдсэн 1,896,686 131,863 76,258 2,104,807Хасагдсан (1,689,180) (237,278) (382,851) (2,309,309)Валютын ханш болон бусад тохируулга 2,719,835 133,605 424,309 3,277,749Тайлант жилд байгуулсан (Тод.9) 2,927,341 28,190 117,716 3,073,247Данснаас хассан (3,213,690) (42,400) – (3,256,090)2018 оны 12 сарын 31 14,929,583 464,078 1,224,027 16,617,688



41



Бизнесийн зээлШатлал 1 Шатлал 2 Шатлал 3 Нийтмян.төг мян.төг мян.төг мян.төг

2019 оны 1 сарын 1-ээрх дансны дүн 235,152,018 23,508,321 39,226,526 297,886,865Нэмэгдсэн 312,876,165 – – 312,876,165Хасагдсан (100,203,829) (9,144,864) (6,035,762) (115,384,455)Шатлал 1-рүү/(ээс) шилжсэн 1,269,756 (667,097) (602,659) –Шатлал 2-рүү/(ээс) шилжсэн (21,384,745) 21,453,182 (68,437) –Шатлал 3-рүү/(ээс) шилжсэн (62,718,810) (13,157,377) 75,876,187 –Валютын ханш болон бусад тохируулга (21,237,796) (560,570) (8,998,677) (30,797,043)Данснаас хассан – – (6,921,490) (6,921,490)2019 оны 12 сарын 31 343,752,759 21,431,595 92,475,688 457,660,042

2019 оны 1 сарын 1-ээрх ЗҮЦХА-н сан 1,780,259 1,152,432 11,996,892 14,929,583Нэмэгдсэн 3,441,076 – – 3,441,076Хасагдсан (832,776) (489,705) (2,547,005) (3,869,486)Шатлал 1-рүү/(ээс) шилжсэн 256,373 (32,435) (223,938) –Шатлал 2-рүү/(ээс) шилжсэн (777,145) 801,499 (24,354) –Шатлал 3-рүү/(ээс) шилжсэн (1,057,983) (622,154) 1,680,137 –Валютын ханш болон бусад тохируулга (442,687) 194,266 12,659,533 12,411,112Тайлант жилд байгуулсан (Тод.9) 586,858 (148,529) 11,544,373 11,982,702Данснаас хассан – – (6,857,833) (6,857,833)2019 оны 12 сарын 31 2,367,117 1,003,903 16,683,432 20,054,452

2018 оны 1 сарын 1-ээрх дансны дүн 165,816,651 9,799,008 33,562,152 209,177,811Нэмэгдсэн 177,663,382 – – 177,663,382Хасагдсан (60,868,918) (2,064,901) (5,725,994) (68,659,813)Шатлал 1-рүү/(ээс) шилжсэн 531,918 (290,995) (240,923) –Шатлал 2-рүү/(ээс) шилжсэн (24,232,529) 24,738,403 (505,874) –Шатлал 3-рүү/(ээс) шилжсэн (11,105,057) (7,314,367) 18,419,424 –Валютын ханш болон бусад тохируулга (12,653,429) (1,358,827) (1,668,518) (15,680,774)Данснаас хассан – – (4,613,741) (4,613,741)2018 оны 12 сарын 31 235,152,018 23,508,321 39,226,526 297,886,865

2018 оны 1 сарын 1-ээрх ЗҮЦХА-н сан 744,632 345,002 14,126,298 15,215,932Нэмэгдсэн 1,896,686 – – 1,896,686Хасагдсан (253,829) (35,995) (1,399,356) (1,689,180)Шатлал 1-рүү/(ээс) шилжсэн 79,549 (10,369) (69,180) –Шатлал 2-рүү/(ээс) шилжсэн (281,881) 395,738 (113,857) –Шатлал 3-рүү/(ээс) шилжсэн (501,726) (295,801) 797,527 –Валютын ханш болон бусад тохируулга 96,828 753,857 1,869,150 2,719,835Тайлант жилд байгуулсан (Тод.9) 1,035,627 807,430 1,084,284 2,927,341Данснаас хассан – – (3,213,690) (3,213,690)2018 оны 12 сарын 31 1,780,259 1,152,432 11,996,892 14,929,583

Зээлийн багцын чанар, дансны үнээр2019 оны 12 сарын 31Маш сайн 309,086,636 265,721 505,165 309,857,522Сайн 34,666,123 1,821,667 2,714 36,490,504Хэвийн бус – 14,415,702 21,343 14,437,045Хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнэ буураагүй – 4,928,505 31,078 4,959,583Үнэ цэнэ буурсан – – 91,915,388 91,915,388

343,752,759 21,431,595 92,475,688 457,660,0422018 оны 12 сарын 31Маш сайн 221,888,938 1,063,436 817,264 223,769,638Сайн 13,263,080 4,925,030 1,351,274 19,539,384Хэвийн бус - 12,895,875 7,831,275 20,727,150Хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнэ буураагүй - 4,623,980 639,685 5,263,665Үнэ цэнэ буурсан - - 28,587,028 28,587,028

235,152,018 23,508,321 39,226,526 297,886,865



42



Хэрэглээний зээлШатлал 1 Шатлал 2 Шатлал 3 Нийтмян.төг мян.төг мян.төг мян.төг

2019 оны 1 сарын 1-ээрх дансны дүн 50,141,964 365,429 908,963 51,416,356Нэмэгдсэн 35,767,311 - - 35,767,311Хасагдсан (19,307,400) (198,375) (566,127) (20,071,902)Шатлал 1-рүү/(ээс) шилжсэн 47,876 (31,416) (16,460) –Шатлал 2-рүү/(ээс) шилжсэн (379,840) 379,840 - –Шатлал 3-рүү/(ээс) шилжсэн (593,589) (133,336) 726,925 –Валютын ханш болон бусад тохируулга (3,362,373) (85,284) (177,996) (3,625,653)Данснаас хассан - - (14,109) (14,109)2019 оны 12 сарын 31 62,313,949 296,858 861,196 63,472,003

2019 оны 1 сарын 1-ээрх ЗҮЦХА-н сан 104,302 27,035 332,741 464,078Нэмэгдсэн 86,701 - - 86,701Хасагдсан (58,408) (17,100) (175,047) (250,555)Шатлал 1-рүү/(ээс) шилжсэн 3,731 (1,552) (2,179) –Шатлал 2-рүү/(ээс) шилжсэн (3,872) 3,872 - –Шатлал 3-рүү/(ээс) шилжсэн (15,300) (8,222) 23,522 –Валютын ханш болон бусад тохируулга (17,497) 8,614 137,746 128,863Тайлант жилд байгуулсан (Тод.9) (4,645) (14,388) (15,958) (34,991)Данснаас хассан – – (9,041) (9,041)2019 оны 12 сарын 31 99,657 12,647 307,742 420,046

2018 оны 1 сарын 1-ээрх дансны дүн 29,486,132 513,033 678,152 30,677,317Нэмэгдсэн 35,828,093 - - 35,828,093Хасагдсан (16,415,721) (68,871) (367,732) (16,852,324)Шатлал 1-рүү/(ээс) шилжсэн 236,822 (233,986) (2,836) –Шатлал 2-рүү/(ээс) шилжсэн (401,844) 407,162 (5,318) –Шатлал 3-рүү/(ээс) шилжсэн (612,455) (169,136) 781,591 –Валютын ханш болон бусад тохируулга 2,020,937 (82,773) (127,138) 1,811,026Данснаас хассан - - (47,756) (47,756)2018 оны 12 сарын 31 50,141,964 365,429 908,963 51,416,356

2018 оны 1 сарын 1-ээрх ЗҮЦХА-н сан 32,208 11,770 434,310 478,288Нэмэгдсэн 131,863 - - 131,863Хасагдсан (16,420) (1,788) (219,070) (237,278)Шатлал 1-рүү/(ээс) шилжсэн 4,938 (4,441) (497) –Шатлал 2-рүү/(ээс) шилжсэн (9,729) 10,941 (1,212) –Шатлал 3-рүү/(ээс) шилжсэн (51,480) (4,369) 55,849 –Валютын ханш болон бусад тохируулга 12,922 14,922 105,761 133,605Тайлант жилд байгуулсан (Тод.9) 72,094 15,265 (59,169) 28,190Данснаас хассан – – (42,400) (42,400)2018 оны 12 сарын 31 104,302 27,035 332,741 464,078

Зээлийн багцын чанар, дансны үнээр2019 оны 12 сарын 31Маш сайн 57,367,296 55,218 23,817 57,446,331Сайн 4,946,653 45,205 498 4,992,356Хэвийн бус – 161,498 – 161,498Хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнэ буураагүй – 34,937 107,530 142,467Үнэ цэнэ буурсан – – 729,351 729,351

62,313,949 296,858 861,196 63,472,0032018 оны 12 сарын 31Маш сайн 48,899,920 28,882 101,291 49,030,093Сайн 1,242,044 40,980 6,744 1,289,768Хэвийн бус – 188,310 568 188,878Хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнэ буураагүй – 107,257 215,699 322,956Үнэ цэнэ буурсан – – 584,661 584,661

50,141,964 365,429 908,963 51,416,356



43



Орон сууцны зээлШатлал 1 Шатлал 2 Шатлал 3 Нийтмян.төг мян.төг мян.төг мян.төг

2019 оны 1 сарын 1-ээрх дансны дүн 32,350,338 1,232,511 1,964,498 35,547,347Нэмэгдсэн 9,454,599 - - 9,454,599Хасагдсан (2,639,359) (49,179) (534,403) (3,222,941)Шатлал 1-рүү/(ээс) шилжсэн 260,780 (109,098) (151,682) –Шатлал 2-рүү/(ээс) шилжсэн (454,264) 513,296 (59,032) –Шатлал 3-рүү/(ээс) шилжсэн (691,176) (980,404) 1,671,580 –Валютын ханш болон бусад тохируулга (12,947,226) (17,523) 106,116 (12,858,633)Данснаас хассан - - - –2019 оны 12 сарын 31 25,333,692 589,603 2,997,077 28,920,372

2019 оны 1 сарын 1-ээрх ЗҮЦХА-н сан 124,655 137,953 961,419 1,224,027Нэмэгдсэн 52,121 - - 52,121Хасагдсан (9,888) (4,318) (411,955) (426,161)Шатлал 1-рүү/(ээс) шилжсэн 52,353 (7,840) (44,513) –Шатлал 2-рүү/(ээс) шилжсэн (23,013) 32,009 (8,996) –Шатлал 3-рүү/(ээс) шилжсэн (11,467) (117,282) 128,749 –Валютын ханш болон бусад тохируулга (111,306) 5,962 668,971 563,627Тайлант жилд байгуулсан (Тод.9) (51,200) (91,469) 332,256 189,587Данснаас хассан – – – –2019 оны 12 сарын 31 73,455 46,484 1,293,675 1,413,614

2018 оны 1 сарын 1-ээрх дансны дүн 34,501,953 850,003 2,068,336 37,420,292Нэмэгдсэн 8,946,640 - - 8,946,640Хасагдсан (6,698,266) (288,914) (900,943) (7,888,123)Шатлал 1-рүү/(ээс) шилжсэн 476,000 (387,273) (88,727) –Шатлал 2-рүү/(ээс) шилжсэн (1,109,843) 1,193,319 (83,476) –Шатлал 3-рүү/(ээс) шилжсэн (900,064) (106,700) 1,006,764 –Валютын ханш болон бусад тохируулга (2,866,082) (27,924) (37,456) (2,931,462)Данснаас хассан - - - 02018 оны 12 сарын 31 32,350,338 1,232,511 1,964,498 35,547,347

2018 оны 1 сарын 1-ээрх ЗҮЦХА-н сан 128,251 32,790 945,270 1,106,311Нэмэгдсэн 76,258 - - 76,258Хасагдсан (24,122) (11,994) (346,735) (382,851)Шатлал 1-рүү/(ээс) шилжсэн 53,281 (14,749) (38,532) –Шатлал 2-рүү/(ээс) шилжсэн (22,994) 43,510 (20,516) –Шатлал 3-рүү/(ээс) шилжсэн (38,688) (4,176) 42,864 –Валютын ханш болон бусад тохируулга (47,331) 92,572 379,068 424,309Тайлант жилд байгуулсан (Тод.9) (3,596) 105,163 16,149 117,716Данснаас хассан – – – –2018 оны 12 сарын 31 124,655 137,953 961,419 1,224,027

Зээлийн багцын чанар, дансны үнээр2019 оны 12 сарын 31Маш сайн 24,334,120 147,182 233,324 24,714,626Сайн 999,053 6,617 167,183 1,172,853Хэвийн бус – 281,208 2,075 283,283Хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнэ буураагүй – 154,596 2,598 157,194Үнэ цэнэ буурсан – – 2,623,408 2,623,408

25,333,173 589,603 3,028,588 28,951,3642018 оны 12 сарын 31Маш сайн 30,503,452 809 47,635 30,551,896Сайн 1,846,885 256,935 37,544 2,141,364Хэвийн бус – 96,664 380,211 476,875Хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнэ буураагүй – 878,103 10,862 888,965Үнэ цэнэ буурсан – – 1,473,733 1,473,733

32,350,337 1,232,511 1,949,985 35,532,833



44

15. Санхүүгийн хөрөнгө оруулалт

2019 20182018 оны 1


Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг, алдагдлын тайланд бүртгэгдэх санхүүгийн хөрөнгөЭнгийн ИЗББ, бодит үнэ цэнээрээ 3,079,840 2,580,391 1,937,853Давуу эрхтэй ИЗББ, бодит үнэ цэнээрээ – 789,864 2,530,726Хөрөнгийн бирж дээр бүртгэлтэй бонд, бодит үнэ

цэнээрээ 1,398,164 – –4,478,004 3,370,255 4,468,579

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусад дэлгэрэнгүйорлогын тайланд бүртгэгдэх өрийн хэрэгсэл

Хөрөнгийн бирж дээр бүртгэлгүй Монголбанкныүнэт цаас 2,695,731 21,071,684 –

Хөрөнгийн бирж дээр бүртгэлгүй Засгийн газрынүнэт цаас – – 4,885,755

2,695,731 21,071,684 4,885,755Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусад дэлгэрэнгүй

орлогын тайланд бүртгэгдэх өмчийн хэрэгсэлХөрөнгийн бирж дээр бүртгэлтэй өмчийн хэрэгсэл,

бодит үнэ цэнээрээ 3,202,832 3,149,357 2,200,989Хөрөнгийн бирж дээр бүртгэлгүй өмчийн хэрэгсэл 62,274 62,274 63,946

3,265,106 3,211,631 2,264,935Хорогдуулсан өртгөөр бүртгэгдэх өрийн хэрэгсэлХөрөнгийн бирж дээр бүртгэлгүй бонд 5,250,708 – –

5,250,708 – –

Хөрөнгийн бирж дээр бүртгэлгүй Монголбанкны үнэт цаас нь Монголбанкнаас гаргасан богино хугацаат, хүүтэйүнэт цаас юм.

Хөрөнгийн бирж дээр бүртгэлтэй өмчийн хэрэгслүүд нь Монгол Улсын Хөрөнгийн Бирж дээр бүртгэлтэйбайгууллагад оруулсан, бодит үнэ цэнээрээ бүртгэгдэх хөрөнгө оруулалт юм.

Бодит үнэ цэнээрээ бүртгэгдэх хөрөнгийн бирж дээр бүртгэлтэй бонд нь гадаадын хөрөнгийн бирж дээрбүртгэлтэй байгууллагад оруулсан хөрөнгө оруулалт юм.

Хөрөнгийн бирж дээр бүртгэлгүй бонд нь Жи-Мобайл ХХК-аас гаргасан хүүтэй, урт хугацаат үнэт цаас юм.

Энгийн ИЗББ нь МИК-с гаргасан хүүтэй, урт хугацаат үнэт цаас ба Монгол улсын Үнэт цаасны тухай хуулийндагуу арилжааны банкууд хамгийн багадаа 3 жил эзэмших үүрэгтэй.

Давуу эрхтэй ИЗББ нь МИК-с гаргасан хүүтэй, урт хугацаат үнэт цаас ба орон сууцны ипотекийн зээлийгсанхүүжүүлэх зорилгоор Монголбанк болон Монгол улсын Сангийн Яамнаас авсан зээлийн төлбөрт шилжүүлэхүүрэгтэй.

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайланд бүртгэгдэх өрийн хэрэгсэл

Доорх хүснэгтэд Банкны дотоод зээлийн үнэлгээний систем болон жилийн эцсийн шатлалын ангилал дээрүндэслэсэн бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайланд бүртгэгдэх болон хорогдуулсанөртгөөр бүртгэгдэх өрийн хэрэгслийн бодит үнэ цэнийг зээлийн эрсдэл ба ЗҮЦХА-ын хамт харуулав. Доорх дүннь ЗҮЦХА-г хасахын өмнөх дүн болно. Банкны дотоод үнэлгээний систем, үнэ цэнийн бууралтын хэмжилтийнталаархи мэдээллийг Тодруулга 26.2 дээр тайлбарласан болно.



45

15. Санхүүгийн хөрөнгө оруулалт (үргэлжлэл)

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайланд бүртгэгдэх өрийн хэрэгсэл (үргэлжлэл)


Дансны дүн1 сарын 1-ээр 21,071,684 4,885,755 Худалдан авсан/нэмэгдсэн 2,667,000 22,000,000 Төлөгдсөн эсвэл үл хүлээн зөвшөөрсөн (21,042,953) (5,814,071)12 сарын 31-ээр 2,695,731 21,071,684

ЗҮЦХА-н сан1 сарын 1-ээр 91,196 13,864Тайлант жилд байгуулсан/(буцаалт) (Тод.9) (80,303) 77,33212 сарын 31-ээр 10,893 91,196

Цэвэр санхүүгийн хөрөнгө оруулалт 2,684,838 20,980,488

Хорогдуулсан өртгөөр бүртгэх өрийн хэрэгсэл


Дансны дүн1 сарын 1-ээр – –Худалдан авсан/нэмэгдсэн 7,000,000 –Төлөгдсөн эсвэл үл хүлээн зөвшөөрсөн (1,550,000) –12 сарын 31-ээр 5,450,000 –

ЗҮЦХА-н сан1 сарын 1-ээр – –Тайлант жилд байгуулсан/(буцаалт) (Тод.9) (199,292) –12 сарын 31-ээр (199,292) –

–Цэвэр санхүүгийн хөрөнгө оруулалт 5,250,708 –

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусад дэлгэрэнгүй орлогынтайланд бүртгэгдэх өрийн хэрэгсэл

B- -ээс B+ зэрэгтэй 2,695,731 21,071,684

Хорогдуулсан өртгөөр бүртгэгдэх өрийн хэрэгсэлC -ээс CCC+ зэрэгтэй 5,450,000 –

16. Бусад хөрөнгө

2019 2018 2018 оны 1сарын 1

Бусад санхүүгийн хөрөнгө мян.төг мян.төг мян.төг

Мөнгөн гүйлгээ, төлбөр тооцооны газраас авах авлага 9,333,656 633,670 1,410,177Байгууллагаас авах авлага 195,248 2,884,976 3,017,570Хувь хүнээс авах авлага 200,789 157,198 163,350Хасах нь: үнэ цэнийн бууралтын сан (323,391) (308,282) (399,269)

9,406,302 3,367,562 4,191,828



46

16. Бусад хөрөнгө (үргэлжлэл)

2019 2018 2018 оны 1сарын 1

Бусад санхүүгийн бус хөрөнгө мян.төг мян.төг мян.төг

Өмчлөх бусад хөрөнгө 4,612,562 4,007,764 3,141,196Урьдчилж төлсөн зардал 383,403 3,484,298 493,525Үнэт метал 1,344,118 – 100,084Хангамжийн материал 456,093 330,393 317,190Бусад хөрөнгө 629,098 379,306 297,867Хасах нь: Өмчлөх бусад хөрөнгийн сан (1,227,176) (1,078,665) (1,186,736)

6,198,098 7,123,096 3,163,126

Нийт бусад хөрөнгө 15,604,400 10,490,658 7,354,954

Бусад авлагын үнэ цэнийн бууралтын сан2019 2018

мян.төг мян.төг

1 сарын 1-нээр (308,282) (399,269)Тайлант жилд байгуулсан (18,800) (19,736)Буцаалт – 45,374

Тайлант жилд байгуулсан/(буцаалт)-цэвэр (Тод.9) (18,800) 25,638Данснаас хассан 3,691 65,34912 сарын 31-нээр (323,391) (308,282)

2019 оны 12 сарын 31-ний байдлаар үнэ цэнийн бууралтад орсон нийт бусад авлага нь 396 сая төгрөг (2018:1,189 сая төгрөг) байсан.

Өмчлөх бусад хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралтын сан2019 2018

мян.төг мян.төг1 сарын 1-нээр (1,078,665) (1,186,736)Тайлант жилд байгуулсан (478,513) (83,712)Буцаалт 8,365 61,949

Тайлант жилд байгуулсан сан -цэвэр (Тод.10) (470,148) (21,763)Данснаас хассан 321,637 129,83412 сарын 31-нээр (1,227,176) (1,078,665)



47

17. Үндсэн хөрөнгө

Газар бабарилга

Комьпютерба тоног

төхөөрөмж

Тавилга, эдхогшил батээврийнхэрэгсэл

Дуусаагүйбарилга Нийт

мян. төг мян. төг мян. төг мян. төг мян. төг2019 оны 12 сарын 31

Өртөг/дахин үнэлсэн2019 оны 1 сарын 1-нээр 19,206,103 5,110,516 2,576,550 3,951,126 30,844,295Нэмэгдсэн 10,250 2,503,322 606,395 15,756,556 18,876,523Борлуулсан – – – (1,368,813) (1,368,813)Данснаас хассан (Тод.10) – (173,917) (95,703) – (269,620)Үнэ цэнийн бууралт

(Тод.10) (124,941) – – – (124,941)Дахин үнэлсэн (Тод.24) 3,132,158 – – – 3,132,1582019 оны 12 сарын 31-нээр 22,223,570 7,439,921 3,087,242 18,338,869 51,089,602

Хуримтлагдсан элэгдэл2019 оны 1 сарын 1-нээр 483,346 1,791,452 842,858 – 3,117,656Тайлант жилд байгуулсан(Тод.10) 494,173 1,006,984 265,256 – 1,766,413Данснаас хассан (Тод.10) – (164,502) (78,629) – (243,131)Дахин үнэлсэн (Тод.24) 543,836 – – – 543,8362019 оны 12 сарын 31-нээр 1,521,355 2,633,934 1,029,485 – 5,184,774

Дансны цэвэр дүн 20,702,215 4,805,987 2,057,757 18,338,869 45,904,828

2018 оны 12 сарын 31

Өртөг/дахин үнэлсэн 5,890,353 3,451,833 2,472,954 17,266,876 29,082,0162018 оны 1 сарын 1-нээр – 1,808,672 281,476 – 2,090,148Нэмэгдсэн 13,315,750 – – (13,315,750) –Дахин ангилсан – (149,989) (177,880) – (327,869)Данснаас хассан (Тод.10) 19,206,103 5,110,516 2,576,550 3,951,126 30,844,2952018 оны 12 сарын 31-нээр

Хуримтлагдсан элэгдэл 322,323 1,315,148 794,830 – 2,432,3012018 оны 1 сарын 1-нээр 161,023 619,145 223,021 – 1,003,189Тайлант жилд байгуулсан(Тод.10) – (142,841) (174,993) – (317,834)Данснаас хассан (Тод.10) 483,346 1,791,452 842,858 – 3,117,6562018 оны 12 сарын 31-нээр

18,722,757 3,319,064 1,733,692 3,951,126 27,726,639Дансны цэвэр дүн

2019 болон 2018 оны 12 сарын 31-ний өдрийн байдлаарх дуусаагүй барилгын дансны үлдэглэл нь баригдаж буйбарилгад оруулсан санхүүжилтүүд ба зөвхөн баригдаж дууссан үед нь үл хөдлөх хөрөнгийн гэрчилгээг авна.

Газар ба барилгууд нь бодит үнэ цэнээрээ хэмжигдсэн ба бодит үнэ цэнийг зах зээлийн харьцуулах арга болонхорогдуулсан орлуулах өртгийн хандлагын аргуудаар тус тус тодорхойлсон. 2019 оны 12 сарын 31-ээр дахинүнэлгээг сүүлд хийлгэсэн.

Дахин үнэлэгдсэн хөрөнгийн түүхэн өртөг нь 2019 оны 12 сарын 31-ний өдрийн байдлаар 19,767 сая төгрөг (2018:18,150 сая төгрөг) байсан.



48

18. Гүүдвилл ба биет бус хөрөнгө

Программхангамж

Газарашиглах

эрх Гүүдвил Нийтмян. төг мян. төг мян. төг мян. төг


Өртгөөр2019 оны 1 сарын 1-нээр 1,458,342 105,161 3,020,077 4,583,580Нэмэгдсэн 55,000 – – 55,0002019 оны 12 сарын 31 1,513,342 105,161 3,020,077 4,638,580

Хорогдуулалт2019 оны 1 сарын 1-нээр 469,795 – – 469,795Тайлант жилд байгуулсан (Тод. 10) 147,210 147,2102019 оны 12 сарын 31-нээр 617,005 – – 617,005

Дансны цэвэр дүн 896,337 105,161 3,020,077 4,021,575


Өртгөөр2018 оны 1 сарын 1-нээр 1,319,175 105,161 3,020,077 4,444,413Нэмэгдсэн 139,167 – – 139,1672018 оны 12 сарын 31 1,458,342 105,161 3,020,077 4,583,580

Хорогдуулалт2018 оны 1 сарын 1-нээр 310,823 – – 310,823Тайлант жилд байгуулсан (Тод. 10) 158,972 – – 158,9722018 оны 12 сарын 31-нээр 469,795 – – 469,795

Дансны цэвэр дүн 988,547 105,161 3,020,077 4,113,785

Гүүдвиллийн үнэ цэнийн бууралтын тооцоолол

2018 болон 2019 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх гүүдвиллын дансны дүн нь 2006 онд хийгдсэн Интербанкны хөрөнгө, өр төлбөрийг худалдан авсан гүйлгээнээс үүссэн. Үнэ цэнийн бууралтын хяналттай холбоотойБанкинд гүүдвиллыг хувиарлах мөнгөн урсгал үүсгэгч зөвхөн ганц нэгж байдаг.

Мөнгөн урсгал үүсгэгч нэгжийн нөхөгдөх дүнг тооцохдоо Банк нь ирээдүйн 5 жилийн санхүүгийн төсөвтсуурилж хийсэн.

Мөнгөн урсгал үүсгэгч нэгжийн нөхөгдөх дүнг тооцохдоо дараах гол үзүүлэлтүүдийг ашигласан:

Орлого - Орлогын өсөлтийн хувь хэмжээ нь өнгөрсөн гүйцэтгэлийн чиг хандлага, салбарын тайланд орсонурьдчилсан тооцоог харгалзан тооцоолно.

Төсөвлөсөн нийт ашиг - Төсөвлөсөн нийт ашгийг тооцохдоо өнгөрсөн гүйцэтгэлийн чиг хандлага дээр үндэслэнтооцоолсон.

Хямдруулалтын хувь - Ашигласан хямдруулалтын хувь нь татварын өмнөх бөгөөд тухайн мөнгөн урсгал бийболгогч нэгжид хамаарах эрсдэлд тохируулсан капиталын жигнэсэн дундаж өртгийг тусгадаг. Мөнгөнгүйлгээний тооцоололд ашигласан хямдруулалтын хувь нь 20% (2018: 20%) байв.

Өсөлтийн хувь - Ашигласан өсөлтийн хувь нь Монгол улсын дотоодын нийт бүтээгдэхүүн, инфляцийнтаамаглалын хувиас хэтрэхгүй байна. Мөнгөн гүйлгээний тооцооллын өсөлтийн хувь нь 3% (2018: 3%) байсан.

Эцсийн үнэ цэнэ – Эцсийн үнэ цэнийг тооцоолохдоо 5 дахь жилийн мөнгөн гүйлгээг өсөлтийн хувьгүй цаашидтасралтгүй үйл ажиллагаа явуулна хэмээн үзэн, хямдруулж тооцдог.

Банк нь дээрх гол таамаглалуудад үндэслэл бүхий боломжит өөрчлөлт оруулахад нөхөгдөх дүн нь дансныүнийн дүнгээс материаллаг зөрүү гарахгүй гэж үзсэн.



49

19. Ашиглах эрхтэй хөрөнгө ба түрээсийн өглөг

Банк нь өөрийн үйл ажиллагаанд ашигладаг салбаруудын оффисын талбайг түрээслэх гэрээтэй. Эдгээр түрээсүүднь дунджаар дөрвөн жилийн түрээсийн хугацаатай байдаг. Банкны түрээсийн гэрэний дагуу хүлээсэн үүрэг ньтүрээслүүлэгчийн өмчлөх эрхээр баталгаажсан болно.

Банк нь 12 сар болон түүнээс бага хугацаатай АТМ-ийн талбай болон гаражуудыг түрээслэдэг бөгөөд бага үнэтэйтүрээсийн хувьд оффис төхөөрөмжүүд (жишээлбэл, компьютер)-ийг түрээслэдэг. Банкны хувьд “богинохугацаат түрээс” болон “бага үнэ цэнэтэй түрээс” гэсэн түрээсийн чөлөөлөлтүүдийг эдгээр хөрөнгийн хувьдашигласан.

Ашиглах эрхтэй хөрөнгө ба түрээсийн өр төлбөрийн дансны дүн ба тайлант жилийн хөдөлгөөнийг дор харуулав:

Ашиглах эрхтэйхөрөнгө

Түрээсийнөглөг

мян.төг мян.төг

2019 оны 1 сарын 1-нээр – СТОУС 16-н нөлөө (Тод. 2.5) 2,082,577 2,229,353Нэмэгдсэн 158,666 158,666Тайлант жилийн элэгдэл (Тод.10) (734,071) –Хүүний зардал (Тод.5) – 321,174Түрээсийн төлбөр – (982,396)2019 оны 12 сарын 31 1,507,172 1,726,797

2018 оны 1 сарын 1-нээр – СТОУС 16-н нөлөө (Тод. 2.5) 2,454,483 2,454,483Нэмэгдсэн 276,508 276,508Тайлант жилийн элэгдэл (Тод.10) (648,414) –Хүүний зардал (Тод.5) – 372,394Түрээсийн төлбөр – (874,031)2018 оны 12 сарын 31 2,082,577 2,229,354

20. Бусад банк, санхүүгийн байгууллагын харилцах, хадгаламж

2019 20182018 оны 1


Банк санхүүгийн байгууллагын харилцах 121,469,513 50,486,958 39,453,179Банк санхүүгийн байгууллагын хугацаатай хадгаламж 13,598,567 2,211,349 3,533,348Монголын Хадгаламжийн даатгалын корпорацийнхарилцах 29,748,966 34,542,063 17,957,307

164,817,046 87,240,370 60,943,834

2019 оны 12 сарын 31-ний байдлаар бусад банк санхүүгийн байгууллагын харилцах, хадгаламжид бусадарилжааны банкууд болон санхүүгийн байгууллагуудын харилцах данс, хугацаагүй болон хугацаатайхадгаламжийн дансууд багтсан. Хугацаатай хадгаламж нь жилийн 1%-15.0% (2018 онд 1.2% -15.0%)-ийн хүүтэй,2-оос 358 хүртэлх хоногийн (2018 онд 1-365 хоног) хугацаатай байна.



50

21. Харилцагчдын харилцах, хадгаламж

2019 20182018 оны 1


Засгийн газар- Харилцах данс 131,857,919 205,209,018 192,040,974- Хугацаагүй хадгаламж 1,079,377 666,255 2,040,152- Хугацаатай хадгаламж 67,506,482 86,201,455 1,237,281Хувийн сектор- Харилцах данс 64,422,160 33,641,591 32,744,489- Хугацаагүй хадгаламж 14,655,089 4,291,049 1,708,880- Хугацаатай хадгаламж 40,214,852 14,520,639 238,121- Баталгааны эх үүсвэр 18,668,948 13,993,762 1,139,099Иргэд- Харилцах данс 11,260,365 14,452,042 10,724,605- Хугацаагүй хадгаламж 35,167,302 22,911,578 23,474,477- Хугацаатай хадгаламж 278,931,906 199,544,204 186,054,420

663,764,400 595,431,593 451,402,498

22. Зээлээр авсан санхүүжилт

Хүү/жилийн /

Дуусахогноо

2019 20182018 оны1 сарын 1

мян.төг мян.төг мян.төг

Зээлээр авсан санхүүжилтgovernment organizationsМонголбанк 2%-4% 2020-12-15 23,001,183 22,699,489 26,142,75

9Өвөр Монголын банк 6.5% 2020-03-20 19,499,036 – –Сангийн яам /ЖАЙКА 3.5%-4% 2020-01-10 12,615,023 14,207,452 13,528,87

2Сангийн яам 4% 2020-04-13 9,956,973 2,628,644 –Жижиг дунд үйлдвэрлэлийгхөгжүүлэх сан 0%-1.2% 2021-05-01 8,250,651 184,783 294,625

Монгол улсын хөгжлийн банк 5%-10% 2020-11-01 136,950 10,252,938 5,614,326Боловсролын сан 2% 2026-03-28 71,288 44,389 466,223

73,531,104 50,017,695 46,046,805

Дээрх эх үүсвэрүүд нь барьцаагүй болно.

Ихэнх зээлийн гэрээнд Банкийг тодорхой шалгуур үзүүлэлтүүдийг хангахыг шаарддаг ба энэхүү шаардлагуудыгдараах төрлүүдэд ангилан үзүүлж болно:

• Өөрийн хөрөнгийн харьцаа (өөрийн хөрөнгө, эрсдэлээр жигнэсэн активын харьцаа, I зэрэглэлийн өөрийнхөрөнгө, эрсдэлээр жигнэсэн активын харьцаа)

• Санхүүгийн эрсдэлийн холбогдох харьцаа үзүүлэлтүүд (нийт гадаад валютын нээлттэй позиц, нэгж гадаадвалютын арилжааны эрсдэлийн харьцаа, төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадварын харьцаа)

• Зээлийн харьцаа (нэг зээлдэгч, өөрийн хөрөнгийн харьцаа, холбоотой талын зээлийн харьцаа болонтөвлөрлийн харьцаа)

• Бусад харьцаа (үндсэн хөрөнгө, нийт активын харьцаа, чанаргүй зээлнийт зээлд эзлэх хувь гэх мэт)

Харьцаа үзүүлэлтүүдийн шаардлагыг хангаагүй тохиолдолд зээлийн гэрээний үүрэг биелэгдээгүйд тооцогдожзээлдүүлэгч зээлийг нэхэмжлэх эрх үүсэх учир харьцаа үзүүлэлтүүдийн биелэлтэд Банкны холбогдох нэгжүүдбайнга хяналт тавин ажилладаг. Санхүүгийн удирдлага, хяналтын газар нь харьцаа үзүүлэлтүүдийн биелэлтийгсар бүр гарган Актив, пассивын удирдлагын хороонд тайлагнадаг.

2019 оны 12-р сарын 31 болон 2018 оны 12-р сарын 31-ний байдлаар Банк нь биелүүлэх шаардлагатай бүххарьцаануудыг хангасан.



51

23. Бусад өр төлбөр

2019 20182018 оны 1

сарын 1Бусад санхүүгийн өр төлбөр мян.төг мян.төг мян.төг

Клирингийн түр саатал 484,654 901,071 1,876,233Компаниудад өгөх өглөг 495,461 494,966 5,353,355МИК-д худалдсан буцаах нөхцөлтэй зээлийн өглөг 6,181,100 471,486 1,161,485

7,161,215 1,867,523 8,391,073Бусад санхүүгийн бус өр төлбөр

Орлогын албан татвараас бусад татварын өглөг 966,486 1,081,626 552,455Бусад 965,420 63,649 84,648

1,931,906 1,145,275 637,103

Нийт бусад өр төлбөр 9,093,121 3,012,798 9,028,176

24. Энгийн хувьцаа болон нөөцүүд

Энгийн хувьцаа

1 бүр нь 1,000,000 төгрөгийннэрлэсэн үнэтэй энгийн

хувьцааны тоо

Дүн

2019 20182019 2018 мян.төг мян.төг

12 сарын 31-ний өдрөөр 80,000 75,000 80,000,000 75,000,000

2019 оны 12 сарын 31 болон 2018 оны 12 сарын 31-ний өдрөөр хувьцааны тоо болон дүрмийн сангийнхөдөлгөөнийг дор харуулав:

2019 20182018 оны 1


1 сарын 1-ний өдрөөр 75,000,000 50,000,000 40,000,000Дүрмийн сангийн нэмэгдэл 5,000,000 25,000,000 10,000,00012 сарын 31-ний өдрөөр 80,000,000 75,000,000 50,000,000

Монголбанкны ерөнхийлөгчийн А-276 тоот тушаалаар арилжааны банкуудын дүрмийн санг 2021 оны 12 сарын31-ний өдөр хамгийн багадаа 100 тэрбум төгрөгт хүргэх шаардлага тавигдсан ба үүний дагуу Банк нь 2019 оны12 сарын 9-ний өдөр 5,000 ширхэг хувьцаа нэмж гаргасан.

Банк нь 2019, 2018 онд ногдол ашиг хуваарилаагүй болно.



52

24. Энгийн хувьцаа болон нөөцүүд (үргэлжлэл)

Бусад нөөц

Бодит үнэ цэнийнөөрчлөлт нь бусад

дэлгэрэнгүйорлогынтайланд

бүртгэгдэхгүйхэрэгслүүдийн сан

Бодит үнэцэнийн өөрчлөлт

нь бусаддэлгэрэнгүй

орлогынтайланд

бүртгэгдэххэрэгслүүдийн

сан

Үйлажиллагааныэрсдэлийн сан

Үндсэнхөрөнгийн

дахинүнэлгээний

нөөц Бусад нөөц Нийтмян.төг мян.төг мян.төг мян.төг мян.төг мян.төг

2019 оны 12 сарын 311 сарын 1-ний өдрөөр 482,545 91,196 19,200 3,590,707 727 4,184,375Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайланд бүртгэгдэх хөрөнгө оруулалтын хэрэгжээгүй гарз 52,805 (80,303) – – – (27,498)Хойшлогдсон татвар (5,425) – – – – (5,425)Үндсэн хөрөнгийн дахин үнэлгээний нөөц – – – 2,588,322 – 2,588,322Үйл ажиллагааны эрсдэлийн сан – – 23,018 – – 23,0182019 оны 12 сарын 31 529,925 10,893 42,218 6,179,029 727 6,762,792

2018 оны 12 сарын 311 сарын 1-ний өдрөөр (331,728) 13,864 – 3,590,707 727 3,273,570Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайланд бүртгэгдэх хөрөнгө оруулалтын хэрэгжээгүй гарз 814,273 77,332 19,200 – – 910,8052018 оны 12 сарын 31 482,545 91,196 19,200 3,590,707 727 4,184,375

Үндсэн хөрөнгийн дахин үнэлгээний нөөц нь газар болон барилгуудын дахин үнэлгээнээс үүссэн ба Тодруулга17-д дэлгэрэнгүй тайлбарласан.

Үйл ажиллагааны эрсдэлийн сан нь Банкны санхүүгийн байдлын тайлан дээрх өөрийн хөрөнгөд бүртгэгдсэн.Банкны захирлуудын зөвлөлийн шийдвэр дээр үндэслэсэн хуримтлагдсан ашгийн хуваарилагдаагүй хэсгээсирээдүйн үйл ажиллагааны алдагдалд зориулж тус нөөцийн санг хуваарилдаг. Банкны санхүүгийн байдлынтайлан дээрх өөрийн хөрөнгөд бүртгэгдсэн бусад нөөцөд нийгмийн хөгжлийн сан орно. Банкны захирлуудынзөвлөлийн шийдвэр дээр үндэслэсэн хуримтлагдсан ашгийн хуваарилагдаагүй хэсгээс банкны ажилчдыннийгмийн болон эдийн засгийн хэрэгцээнд зориулж тус нөөцийн санд хуваарилдаг.

25. Болзошгүй өр төлбөр ба үүрэг

Харилцагчдын санхүүгийн хэрэгцээ, шаардлагыг хангахын тулд, Банк нь янз бүрийн буцалтгүй үүрэг болонболзошгүй өр төлбөр хүлээж байдаг. Хэдийгээр эдгээр үүргийг санхүүгийн байдлын тайланд тусгаагүй байжболох ч, эдгээр нь зээлийн эрсдэлийг агуулдаг учраас Банкны нийт эрсдэлийн хэсэг юм.


Зээлтэй холбоотой үүргүүдБаталгаа 36,744,940 16,712,068Олгогдоогүй зээлийн шугам 8,437,094 3,832,490Олгогдоогүй кредит карт 2,688,263 571,050Аккредитив 539,663 –

48,409,960 21,115,608Капиталтай холбоотой үүргүүдҮндсэн хөрөнгө 1,909,434 174,000

50,319,394 21,289,608



53

25. Болзошгүй өр төлбөр ба үүрэг (үргэлжлэл)

Доорх хүснэгтэд зээлийн чанар, Банкны дотоод үнэлгээний систем дээр үндэслэсэн ЗҮЦХА-г агуулсан зээлийнэрсдэлийн хамгийн их хэмжээ болон жилийн эцсийн ангиллыг харуулав.

Тэнцлийн гадуурх өр төлбөр ба үүргийн үнэ цэнийн бууралтын сан

Баталгаа

Олгогдоогүйзээлийншугам

Олгогдоогүйкредиткарт Аккредитив Нийт

мян.төг мян.төг мян.төг мян.төг мян.төг2019 оны 1 сарын 1-ээрхЗҮЦХА-н сан 1,296 9,304 40,833 - 51,433Нэмэгдсэн 2,053 32,867 19,177 3,321 57,418Хасагдсан (1,011) (2,909) (29,759) - (33,679)Валютын ханш болон бусадтохируулга (77) 23,054 1,935 - 24,912Тайлант жилд байгуулсан (Тод.9) 965 53,012 (8,647) 3,321 48,6512019 оны 12 сарын 31 2,261 62,316 32,186 3,321 100,085

2018 оны 1 сарын 1-ээрхЗҮЦХА-н сан 66 4,248 39,343 1,288 44,945Нэмэгдсэн 1,282 8,458 9,140 – 18,880Хасагдсан (59) (4,238) (19,513) (1,288) (25,098)Валютын ханш болон бусадтохируулга 7 836 11,863 – 12,706Тайлант жилд байгуулсан (Тод.9) 1,230 5,056 1,490 (1,288) 6,4882018 оны 12 сарын 31 1,296 9,304 40,833 – 51,433



54


Олгогдоогүй зээлийн шугамШатлал 1 Шатлал 2 Шатлал 3 Нийтмян.төг мян.төг мян.төг мян.төг

2019 оны 1 сарын 1-ээрх дансны дүн 3,815,644 15,002 1,844 3,832,490Нэмэгдсэн 7,360,708 – – 7,360,708Хасагдсан (581,340) – (1,844) (583,184)Шатлал 1-рүү/(ээс) шилжсэн – – – –Шатлал 2-рүү/(ээс) шилжсэн (250,744) 250,744 – –Шатлал 3-рүү/(ээс) шилжсэн (1,436,614) (15,002) 1,451,616 –Валютын ханш болон бусад тохируулга (663,715) (210,739) (1,298,466) (2,172,920)Данснаас хассан – – – –2019 оны 12 сарын 31 8,243,939 40,005 153,150 8,437,094

2019 оны 1 сарын 1-ээрх ЗҮЦХА-н сан 8,544 – 760 9,304Нэмэгдсэн 32,867 – – 32,867Хасагдсан (2,149) – (760) (2,909)Шатлал 1-рүү/(ээс) шилжсэн – – – –Шатлал 2-рүү/(ээс) шилжсэн (966) 966 – –Шатлал 3-рүү/(ээс) шилжсэн (3,733) – 3,733 –Валютын ханш болон бусад тохируулга – (294) 23,348 23,054Тайлант жилд байгуулсан (Тод.9) 26,019 672 26,321 53,012Данснаас хассан – – – –2019 оны 12 сарын 31 34,563 672 27,081 62,316

2018 оны 1 сарын 1-ээрх дансны дүн 1,665,329 – 5 1,665,334Нэмэгдсэн 3,647,521 – – 3,647,521Хасагдсан (1,588,499) – – (1,588,499)Шатлал 1-рүү/(ээс) шилжсэн – – – –Шатлал 2-рүү/(ээс) шилжсэн (3) 3 – –Шатлал 3-рүү/(ээс) шилжсэн (91) – 91 –Валютын ханш болон бусад тохируулга 91,387 14,999 1,748 108,134Данснаас хассан – – – –2018 оны 12 сарын 31 3,815,644 15,002 1,844 3,832,490

2018 оны 1 сарын 1-ээрх ЗҮЦХА-н сан 4,248 – – 4,248Нэмэгдсэн 8,458 – – 8,458Хасагдсан (4,238) – – (4,238)Шатлал 1-рүү/(ээс) шилжсэн – – – –Шатлал 2-рүү/(ээс) шилжсэн – – – –Шатлал 3-рүү/(ээс) шилжсэн – – – –Валютын ханш болон бусад тохируулга 76 – 760 836Тайлант жилд байгуулсан (Тод.9) 4,296 – 760 5,056Данснаас хассан – – – –2018 оны 12 сарын 31 8,544 – 760 9,304

Зээлийн багцын чанар2019 оны 12 сарын 31Маш сайн 8,143,218 40,003 30,075 8,213,296Сайн 25,000 2 123,042 148,043Хэвийн бус – – 33 34Хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнэ буураагүй – – – –Үнэ цэнэ буурсан 75,721 – – 75,721Нийт 8,243,939 40,005 153,150 8,437,094

2018 оны 12 сарын 31Маш сайн 3,739,923 15,002 5,158 3,760,083Сайн – – (3,314) (3,314)Хэвийн бус – – – –Хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнэ буураагүй – – – –Үнэ цэнэ буурсан 75,721 – – 75,721Нийт 3,815,644 15,002 1,844 3,832,490



55


Олгогдоогүй кредит картШатлал 1 Шатлал 2 Шатлал 3 Нийтмян.төг мян.төг мян.төг мян.төг

2019 оны 1 сарын 1-ээрх дансны дүн 480,984 14,942 75,124 571,050Нэмэгдсэн 2,585,239 – – 2,585,239Хасагдсан (347,508) (14,942) (64,141) (426,591)Шатлал 1-рүү/(ээс) шилжсэн – – – –Шатлал 2-рүү/(ээс) шилжсэн (57) 57 – –Шатлал 3-рүү/(ээс) шилжсэн (342) – 342 –Валютын ханш болон бусад тохируулга (47,707) 4 6,268 (41,435)Данснаас хассан – – – –2019 оны 12 сарын 31 2,670,609 61 17,593 2,688,263

2019 оны 1 сарын 1-ээрх ЗҮЦХА-н сан 8,647 1,350 30,835 40,832Нэмэгдсэн 19,178 – – 19,178Хасагдсан (4,723) (1,350) (23,687) (29,760)Шатлал 1-рүү/(ээс) шилжсэн – – – –Шатлал 2-рүү/(ээс) шилжсэн – – – –Шатлал 3-рүү/(ээс) шилжсэн – – – –Валютын ханш болон бусад тохируулга (3,374) – 5,309 1,935Тайлант жилд байгуулсан (Тод.9) 11,081 – (18,378) (8,647)Данснаас хассан – – – –2019 оны 12 сарын 31 19,728 – 12,457 32,186

2018 оны 1 сарын 1-ээрх дансны дүн 520,068 5,466 83,017 608,551Нэмэгдсэн 414,608 – – 414,608Хасагдсан (411,682) (1,125) (50,965) (463,772)Шатлал 1-рүү/(ээс) шилжсэн 4,270 (4,270) – –Шатлал 2-рүү/(ээс) шилжсэн (12,493) 12,543 (50) –Шатлал 3-рүү/(ээс) шилжсэн (22,691) (72) 22,763 –Валютын ханш болон бусад тохируулга (11,096) 2,399 20,360 11,663Данснаас хассан – – – –2018 оны 12 сарын 31 480,984 14,941 75,125 571,050

2018 оны 1 сарын 1-ээрх ЗҮЦХА-н сан 1,949 115 37,279 39,343Нэмэгдсэн 9,140 – – 9,140Хасагдсан (1,286) – (18,227) (19,513)Шатлал 1-рүү/(ээс) шилжсэн 115 (115) – –Шатлал 2-рүү/(ээс) шилжсэн (66) 66 – –Шатлал 3-рүү/(ээс) шилжсэн (1,523) – 1,523 –Валютын ханш болон бусад тохируулга 319 1,284 10,260 11,863Тайлант жилд байгуулсан (Тод.9) 6,699 1,235 (6,444) 1,490Данснаас хассан – – – –2018 оны 12 сарын 31 8,648 1,350 30,835 40,833

Зээлийн багцын чанар2019 оны 12 сарын 31Маш сайн 2,670,609 61 17,593 2,688,263

2018 оны 12 сарын 31Маш сайн 480,984 14,942 75,124 571,050



56


Баталгаа


Шатлал 1 Шатлал 11 сарын 1-ээрх дүн 16,712,068 1,636,129Нэмэгдсэн 33,366,089 16,463,525Үл хүлээн зөвшөөрсөн эсвэл хугацаа нь дууссан (13,038,268) (1,459,586)Валютын ханшын тохируулга (294,949) 72,00012-р сарын 31-нээр 36,744,940 16,712,068

1 сарын 1-ээрх ЗҮЦХА-н сан 1,296 66Нэмэгдсэн 2,053 1,282Үл хүлээн зөвшөөрсөн эсвэл хугацаа нь дууссан (1,011) (59)Валютын ханшын тохируулга (77) 712-р сарын 31-нээр 2,261 1,296

Аккредитив

1 сарын 1-ээрх дүн – 318,766 Нэмэгдсэн 539,663 – Үл хүлээн зөвшөөрсөн эсвэл хугацаа нь дууссан – (318,766)Валютын ханшын тохируулга – – 12-р сарын 31-нээр 539,663 –

1 сарын 1-ээрх ЗҮЦХА-н сан – 1,288 Нэмэгдсэн 3,321 (1,288) Үл хүлээн зөвшөөрсөн эсвэл хугацаа нь дууссан – – Валютын ханшны тохируулга 3,321 –

Зээлийн багцын чанарГаргасан баталгааМаш сайн 36,744,940 16,712,068

АккредитивМаш сайн 539,663 –

Болзошгүй өр төлбөрБаталгаа нь тусгай үйл явдал тохиолдоход харилцагчийн өмнөөс энэ нь голдуу тендерийн үйл ажиллагаатайхолбоотойгоор төлбөр хийх үүргийг Банкинд ногдуулдаг. Баталгаа нь зээлийн эрсдэлтэй ижил эрсдэлийгагуулдаг. Эдгээр гүйлгээнүүдийн улмаас материаллаг алдагдал гарахгүй гэсэн хүлээлттэй байна.

ҮүрэгҮүрэг гэдэг нь Банкны зүгээс зээл олгох, зээлийн шугам нээх гэрээт үүргүүдийг хүлээснийг илэрхийлдэг. Иймүүргүүд нь тогтсон дуусах хугацаа эсвэл цуцлах бусад төрлийн заалтуудтай байдаг. Зээл олгох үүрэг ньхэрэгжээгүй байтал тус үүргийнх нь хугацаа нь дууссан байж болох тул гэрээнд заасан дүн нь ирээдүйн мөнгөнийшаардлагыг илэрхийлдэг гэсэн ойлголт биш юм.

Олгогдоогүй зээлийн шугамуудЭнэхүү хэрэгслийн гол зорилго нь харилцагчид шаардлагатай хэмжээний санхүүжилт бэлэн байгаагбаталгаажуулах юм. Батлагдсан зээлийн шугамын эрхээс ашиглагдаагүй байгаа хэсэг нь зээлийг нэмэгдүүлэхүүргийг тодорхойлно. Зээлийг нэмэгдүүлэх үүргийн эрсдэл нь, ашиглагдаагүй зээлийн эрхийн хэмжээгээр Банкалдагдал хүлээх эрсдэл юм. Гэсэн хэдий ч, зээлийн эрхийг хэвийн байлгах тодорхой шалгуур үзүүлэлтүүдээсхамааран алдагдлын дүн нь нийт ашиглагдаагүй зээлийн эрхийн хэмжээнээс бага байх талтай байдаг.

Шүүхийн нэхэмжлэлБизнесийн онцлог шинж чанарын улмаас Банкны салбарт шүүхээр асуудлыг шийдэх явдал энгийн үзэгдэлбайдаг. Банк нь шүүхийн нэхэмжлэлтэй хэрхэн ажиллах талаар тогтсон журамтай. Нэгэнт мэргэжлийн зөвлөгөөавсан, гарч болох хохирлын хэмжээг зохистойгоор тооцоолсон бол Банк нь тухайн нэхэмжлэлийг банкнысанхүүгийн байдалд үзүүлж болох сөрөг нөлөөллөөс хамгаалан дансандаа залруулах бичилт хийдэг.

Тайлант жилийн эцэст Банкинд томоохон үүрэг хүлээх шүүхийн нэхэмжлэл байхгүй байсан.



57

26. Эрсдэлийн удирдлага26.1 ОршилБанкны үйл ажиллагааны салшгүй гол эрсдэлүүд бол зээлийн эрсдэл, төлбөрийн чадварын эрсдэл, валютынханшийн эрсдэл, үйл ажиллагааны эрсдэлүүд байдаг ба эдгээр эрсдэлүүдийг Эрсдэлийн Удирдлагын Албаудирдаж байдаг. Эрсдэлийн Удирдлагын Алба нь Гүйцэтгэх Захиралд шууд тайлагнадаг бие даасан нэгж юм.Эрсдэлийн Удирдлагын үндсэн зорилго нь бизнесийн сегментэд эрсдэл өгөөжийн түвшинтэй нь уялдууланкапиталыг зөв хуваарилах болон Банкны хөрөнгийн эрсдэл тохируулсан өгөөжийг нэмэгдүүлэхийн тулд байнгынилрүүлэлт, хэмжилт, хяналтын үйл явцуудаар дамжуулан эрсдэлийг удирдах явдал юм. Энэ үйл явц нь Банкнытасралтгүй ашигт ажиллагаанд маш чухал үүрэгтэй ба Банкны ажилтан бүрийн оролцоо, тэдний ажил үүргийнхариуцлагын хүрээнд эрсдэлийг илрүүлэхтэй шууд холбоотой юм.

Дээр дурьдсан эрсдэлийн удирдлагын явцад бизнесийн эрсдэлийн удирдлага багтаагүй болно. Бизнесийн эрсдэлгэдэг нь бизнесийн хүрээлэн буй орчин, технологи, болон үйл ажиллагаа явуулж буй салбарт гарсанөөрчлөлтүүдээс үүссэн эрсдэлийг хэлнэ. Эдгээр бизнесийн эрсдэлүүд нь Банкны стратеги төлөвлөлтийн хүрээндхянагдаж байдаг.

Банк нь эрсдэлийг бүрмөсөн арилгахад чиглэхээс илүүтэйгээр эрсдэл, өгөөжийг хамгийн оновчтой хослуулахадчиглэсэн эрсдэлийн удирдлагын бодлоготой. Одоо мөрдөж буй эрсдэлийн удирдлагын систем нь дараахзарчмуудыг агуулсан байна. Үүнд:• Эрсдэлүүдийг удирдаж буй этгээд нь зохицуулалтын болон хэмжилтийн системийг сайн ойлгож байна;• Төлөөлөн Удирдах Зөвлөлөөс (“ТУЗ”) баталсан хязгаарын хүрээнд эрсдэлийг илрүүлж байна;• ТУЗ-өөс баталсан бизнесийн бодлогын дагуу эрсдэлийг хэмжиж байна;• Капиталын хуваарилалт нь эрсдэлийн түвшинтэйгээ уялдаж байна;• Банкны гүйцэтгэлийн зорилт нь эрсдэл даах байдалтай уялдаж байна.

Эрсдэлийн удирдлагын бүтэц, зохион байгуулалт

Банкны ТУЗ нь Банкны эрсдэлийн удирдлагын ерөнхий тогтолцоог хариуцах ба эрсдэлийн удирдлагын бодлогоболон эрсдэл хүлээх чадвар болон хүлээн зөвшөөрөх эрсдэлийг тусгасан зээлийн бодлогыг батлах үүрэгтэй. Мөнудирдлагын бүх түвшинд эрсдэлийн талаарх нэгдсэн ойлголттой байж дараах шатны хороод эрсдэлийнудирдлагыг хэрэгжүүлнэ.

Эрсдэлийн Удирдлагын Хороо (“ЭУХ”)

Эрсдэлийн Удирдлагын хороо нь Банкны бизнес нэгжүүдийн болон банкны үйл ажиллагаанд учирсан болонучирч болзошгүй эрсдэлүүдийг тодорхойлох, мөн үйл ажиллагааны эрсдэл, зах зээлийн эрсдэл болон бусадэрсдэлүүдийг багасгах зорилгоор тэдгээрийг үнэлэх, түүнийг хэрэгжүүлэх заавар удирдамж өгч ажилладаг.

ТУЗ-ийн дэргэдэх Аудитын Хороо

ТУЗ-ийн дэргэдэх аудитын хороо нь Банкны санхүүгийн тайлангууд болон тодруулгуудын үнэн зөв байдлыгхянах, хууль эрх зүйн болон зохицуулалтын хүрээнд зохистой байдал, дотоод хяналт болон аудитын хүрээндТУЗ-д дэмжлэг үзүүлж ажилладаг.Гүйцэтгэх удирдлагын хороо

Гүйцэтгэх удирдлагын хороо нь Банкны нийт гүйцэтгэх удирдлагуудаас бүрдэх бөгөөд Гүйцэтгэх захиралдаргалан сар болгон хуралддаг. Хурлаар Банкны стратегийн асуудлууд болон тогтвортой бизнесийн удирдлагыгхангахад шаардлагатай төлөвлөлтийн асуудлуудыг хэлэлцдэг.

Актив пассивын удирдлагын хороо (“АПУХ”)

АПУХ нь Банкны эх үүсвэр, төлбөрийн чадвар, гадаад валют, эх үүсвэрийн эргэн төлөгдөх хугацаа, хүүнийэрсдэлүүдийн ерөнхий актив пассивын удирдлагыг гүйцэтгэнэ. АПУХ-ны зорилго нь Банкны санхүүгийнтайлангийн актив пассивын бүтцийг Банкийн тогтвортой хөгжлийг хангах байдлаар тогтоох, актив пассивынерөнхий удирдлагаар ашигт ажиллагаа болон хөрвөх чадварыг хангах мөн валютын, хүүний болон зах зээлийнбусад эрсдэлийг удирдахад оршино. АПУХ-г Гүйцэтгэх захирлын тэргүүн орлогч даргалдаг.

Зээлийн хороод

Банкны Төв Банкны зээлийн эрсдэлийн хороо /цаашид ТБЗЭХ гэх/ болон Эрсдэлийн удирдлагын алба нь /цаашидЭУА гэх/ нь Банкны зээлийн эрсдэлийг удирддаг. Зээлийн хорооны бүтэц, зохион байгуулалт нь Банкны түвшинбүр дэхь зээлийн эрсдэлийг удирдахаар зохион байгуулагдсан.



58

26. Эрсдэлийн удирдлага (үргэлжлэл)26.1 Оршил (үргэлжлэл)Зээлийн хороод (үргэлжлэл)

Банк нь зээл батлах, хяналт тавих доорхи 3 шатны зээлийн хороодтой:1. ТБЗЭХ нь Банкны зээлийн үйл ажиллагааны заавар журмын өөрчлөлтийг батлахаас гадна мөн 600 сая

төгрөгөөс дээш дүнтэй зээлийн өргөдлийг хэлэлцэн баталдаг. Түүнчлэн, одоогийн мөрдөгдөж буй бодлогожурмын дагуу 600 сая төгрөгөөс дээш дүнтэй зээлийн өргөдлийг мөн ТУЗ-д танилцуулан батлуулдаг.

2. Төв банкны Зээлийн дэд хороо нь орон нутгийн салбар болон зээлийн нэгжүүдийн зээлийн хорооны зээлбатлах эрхээс давсан буюу 100 сая төгрөг хүртэлх зээлийн хүсэлтийг хэлэлцэн баталдаг.

3. Орон нутгийн салбарын Зээлийн хороо өөрийн эрхийн хүрээнд зээлийн өргөдлийг батална. Мөн өөрийнхарьяа тооцооны төвүүдийн зээлийн эрхийн хязгаарыг баталж, зээлийн багцыг удирдана.

Дотоод аудит

Банкны эрсдэлийн удирдлагын үйл явцад Дотоод аудитын газар жилд нэг удаа аудит хийх ба аудитын үед банкныжурмуудын зохистой байдал хийгээд Банк эдгээр журмуудыг хэр мөрдөж байгаад хяналт хийдэг. Дотоодаудитын газар нь хийсэн бүх үнэлгээнийхээ үр дүнг банкны удирдлагатай хэлэлцэж, илрүүлсэн алдаа, дутагдалболоод өгөх зөвлөмжүүдийн талаар ТУЗ-ын дэргэдэх аудитын хороонд тайлагнана.

Эрсдэлийг хэмжих болон тайлагнах систем

Банк нь статистик загваруудын тусламжтайгаар түүхэн алдагдлаас ойролцоолон тооцсон ердийн тохиолдолдхүлээж болзошгүй алдагдал болон гэнэтийн тохиолдолд учирч болзошгүй онцгой алдагдлыг давхар хэмжижчадах системийг ашиглан эрсдэлийг хэмждэг. Эдгээр статистик загваруудыг түүхэн өгөгдлөөр тооцсонмагадлалыг эдийн засгийн өнөөгийн орчинд нийцүүлэх байдлаар хэрэглэдэг. Эрсдэлийн удирдлага, хяналт ньгол төлөв Банкнаас тогтоосон хязгаарын биелэлтэд суурилна. Эдгээр хязгааруудад Банк өөрийн бизнесийнстратеги зорилт, тухайн зах зээлийн орчин, мөн цаашид хүлээх боломжтой эрсдэлийн түвшинг тусгаж өгсөнбайна. Үүнээс гадна Банк нь өөрийн эрсдэл даах чадварыг бүх үйл ажиллагаа болон эрсдэлийн төрлүүдээртодорхойлон хэмжиж, түүнд хяналт тавьж байдаг.

Эрсдэлийг цаг алдалгүй олж таних, шинжлэх, хянах үүднээс бизнесийн бүх нэгжүүдээс цуглуулсанмэдээллүүдийг шинжилж үздэг. Ингэж боловсруулсан мэдээллийг ТУЗ, АПУХ, ЭУХ, зээлийн хороод болон бүхгазар, хэлтсийн захирлуудад танилцуулж, тайлбарладаг. Тайланд зээлийн эрсдэлд өртөж болох нийт багцынхэмжээ, кредит метрикийн таамаглал, тогтоосон лимитийн гажилт, VаR, хөрвөх чадварын харьцаа болонэрсдэлийн утгуудын өөрчлөлтийг тусгана.

Улирал бүр Актив пассивын удирдлагын хороо болон Эрсдэлийн хороо нь Банкны эрсдэлд үнэлэлт, дүгнэлтөгөхөд бүх шаардлагатай мэдээллээр хангах зорилготой иж бүрэн эрсдэлийн тайланг хүлээн авдаг. Долоо хоногбүр Актив пассивын удирдлагын хороонд VаR, хөрвөх чадварын шинжилгээ, зах зээлийн эрсдэлийн лимитийнбиелэлт болон бусад аливаа эрсдэл үүсгэх хүчин зүйлийн талаар танилцуулна.

Эрсдэлийг бууруулах

Хүүний түвшний эрсдэл, гадаад валютын ханшийн өөрчлөлт, зээлийн эрсдэл болон ирээдүйн үйл ажиллагаанаасүүдэж болзошгүй эрсдэлийн хэмжээг мэдрэмжийн шинжилгээ болон VaR аргаар тооцон, хянаж ажилладаг. Банкзээлийн эрсдэлийг бууруулах зорилгоор барьцаа хөрөнгө болон хувь хүний батлан даалт авдаг.

Эрсдэлийн хэт төвлөрөл

Ижил төрлийн бизнесийн үйл ажиллагаа эрхэлдэг, эсвэл нэгэн ижил газар зүйн бүсэд болон эдийн засгийнтухайлсан нэг салбарт бизнес эрхэлдэг харилцагчдын үйл ажиллагаанд улс төр, эдийн засаг болон бусад аливааөөрчлөлт гарахад тэдгээрийн гэрээний үүргээ гүйцэтгэхэд ижил маягаар нөлөөлөхөөр байвал төвлөрөл нь бийболдог. ТУЗ-ийн дэргэдэх ЭУХ нь эдийн засгийн салбарын төвлөрөл, нэг зээлдэгчийн төвлөрөл, шинэбүтээгдэхүүний төвлөрөл болон хэвийн бус зээлийн харьцаа зэрэгт тавигдах хязгаарлалт, стандартуудыгтогтоодог. Төвлөрөл нь тухайн нэгж салбарт болон газар зүйн байрлалд нөлөөлж буй нөхцөл байдалд Банк хэрхэнгүйцэтгэлээ хангах мэдрэмжийг илтгэнэ. Банкны гүйцэтгэлийг өсөлттэй тодорхой нэг эдийн засгийн салбарболон газарзүйн бүсээс хэр хамааралтай байгааг төвлөрөл нь илэрхийлдэг.

Эрсдэлийн хэт төвлөрлөөс зайлсхийх үүднээс Банк өөрийн бодлого, журамдаа олон төрлийн багцтай байхтодорхой удирдамжийг тусгасан байдаг.



59

26. Эрсдэлийн удирдлага (үргэлжлэл)26.1 Оршил (үргэлжлэл)Эрсдэлийн хэт төвлөрөл (үргэлжлэл)

Тус зохицуулалтад дурдагдсанаар зээлийн төвлөрлийн эрсдэлийг Банк хянаж удирддаг.

Монголбанк нь дараах стандарт хязгаарлалтуудыг тогтоож, биелүүлэхийг шаарддаг. Үүнд:

· Нэг зээлдэгч болон түүний холбогдох этгээдэд олгох нийт зээлийн дүн болон зээлтэй адилтгах бусадхөрөнгийн нийлбэр дүн нь Банкны өөрийн хөрөнгийн 20%-иас хэтрэхгүй.

· Банк холбогдох этгээдэд олгосон зээлийн хэмжээ болон зээлтэй адилтгах бусад хөрөнгийн дүн нь Банкныөөрийн хөрөнгийн 5 хувиас, тэдгээрийн нийлбэр дvн нь өөрийн хөрөнгийн 20%-иас тус тус хэтрэхгүй.

Банкны журмаар хадгаламжийн төвлөрлийг төлбөрийн чадварын түвшинтэй уялдуулах үүднээс доорхихязгаарлалтыг тавьсан:· Банкны 10 том хадгаламж эзэмшигчидийн нийт хадгаламжын дүн нь нийт хөрөнгийн 25%-иас хэтрэхгүй.

Зээлтэй холбоотой болзошгүй үүргийн эрсдэл

Банк нь харилцагчийн өмнөөс үүрэг хүлээх төлбөрийн баталгаануудыг гаргах боломжийг харилцагч нарт бийболгодог. Ийм төлбөрийг аккредитивийн нөхцөлд тулгуурлан харилцагчдаас эргүүлэн татдаг. Эдгээр нь Банкиндзээлтэй нэгэн адил эрсдэлийг учруулах ба түүнийг мөн зээлийн үйл ажиллагааны бодлого, журмаар зохицуулдаг.

Эрсдэлийн төвлөрөлийн шинжилгээ

Дараах хүснэгтэд Банкны харилцагчдад олгосон зээл, урьдчилгааг (Тодруулга 14) эдийн засгийн салбараар ньангилан, нийт дүнгээр (зээлийн барьцаа хөрөнгийн бодит үнэ цэнэ эсвэл зээлийн чанарыг сайжруулах бусадзүйлүүдийг авч үзэхээс өмнөх нь) үзүүлэв.

Нийт багцын хэмжээ2019 2018

мян.төг % мян.төг %

Хувь хүмүүс 63,420,277 11% 51,710,668 13%Хөдөө аж ахуй 20,475,064 3% 7,430,339 2%Барилга 92,868,096 16% 60,446,058 15%Үйлдвэрлэл 50,886,398 9% 22,342,905 6%Боловсрол 1,342,056 0% 3,868,703 1%Бөөний болон жижиглэнгийн худалдаа 55,538,334 9% 35,987,722 9%Үл хөдлөх хөрөнгө 93,221,805 16% 66,272,631 16%Цахилгаан эрчим хүч ба шатахуун 4,897,159 1% 6,933,308 2%Эрүүл мэндийн үйлчилгээ 21,052,081 4% 10,097,393 2%Тээвэр, харилцаа холбоо 30,959,555 5% 32,636,918 8%Санхүүгийн үйлчилгээ 2,097,682 0% 9,736,946 2%Бусад 39,186,550 7% 12,549,404 3%Уул уурхай, олборлолт 85,584,366 14% 56,319,064 14%Нийтийн үйлчилгээ 28,741,247 5% 28,446,601 7%

590,270,670 100% 404,778,660 100%

Бүтцийн өөрчлөлт орсон зээлийн тойм

Эрсдэлийн удирдлагын үүднээс зээлд бүтцийн өөрчлөлт орсон, болон 180 хоногоос дээш зөрчилд орсонзээлүүдийн хувьд Банкны тусгай активын хэлтэс нь зээлийг эргэн төлөгдөх хүртэл хяналт тавьдаг.

Доорхи хүснэгтэд 2019 болон 2018 оны 12-р сарын 31-ээрх бүтэц өөрчлөгдсөн хөрөнгүүдийн нийт дүн болонЗҮЦХА харуулав.


Бүтцийн өөрчлөлт орсон зээл:Нийт дүн 39,498,055 2,113,999Холбогдох ЗҮЦХА 2,492,150 453,447



60

26. Эрсдэлийн удирдлага (үргэлжлэл)26.2 Зээлийн эрсдэл

Банкны харилцагч, үйлчлүүлэгч, зээлдэгчид нь зээлийн хүү, үндсэн төлбөрийг төлөх чадваргүй болох эсвэлтөлөхийг хүсэхгүй байх, зээлийн гэрээний болон бусад санхүүгийн хэрэгслүүдтэй холбоотой үүргээбиелүүлэхгүй байх эрсдэлийг зээлийн эрсдэл гэдэг. Банк нь зээлийн өргөдлүүдийг анхааралтай хянах, эрсдэлийнтүвшинд тохируулсан хүүний хувь хэмжээг тогтоох, харилцагч талуудыг газарзүйн байршил, аж үйлдвэрийнсалбараар ангилан зээлийн эрсдэлд өртөх түвшинд хязгаар тогтоох зэргээр зээлийн эрсдэлд хяналт тавьдаг.

Банк нь харилцагч талуудын зээлжих чадварт орж болзошгүй өөрчлөлт (барьцаа хөрөнгөө тогтмол шинэчлэх гэхмэт)-ийг эртнээс олж таних зорилгоор зээлийн чанарын хяналтын процессийг нэвтрүүлсэн. Зээлийн чанарынхяналтын процесс нь Банкинд болзошгүй алдагдлыг тодорхойлох, засах арга хэмжээнүүдийг эрт авах боломжийголгодог. Банк зээлийн үйл ажиллагааг сайжруулахын тулд зээлийн журам зааврыг олон улсын стандарт болонМонгол банкны хэрэгжүүлж буй эрх зүйн баримт бичгүүдэд нийцүүлэн тогтмол шинэчлэн сайжруулж байдаг.

Зээлийн барьцаа хөрөнгө ба бусад сайжруулалтууд

Шаардлагатай барьцаа хөрөнгийн үнэлгээний дүн болон төрөл нь зээлдэгч болон харилцагчийн зээлийнэрсдэлийн үнэлгээ ба олгох зээлийн төрлөөс хамаарна. Барьцаанд авсан хөрөнгийн гол төрлүүдийг дор үзүүлэв.Үүнд:• Байгууллагуудад олгосон зээлийн хувьд үл хөдлөх хөрөнгө, бараа материал, үйлдвэр ба тоног төхөөрөмж,

машин механизм;• Жижиг бизнесийн зээлийн хувьд үл хөдлөх хөрөнгө, бараа материал• Хэрэглээний зээлийн хувьд автомашин, санхүүжилтийн орлого, болон үл хөдлөх хөрөнгө, гэх мэт;• Орон сууц худалдан авах зээлийн хувьд орон сууц;

Банк нь барьцаа хөрөнгийн зах зээлийн үнэ цэнийг тогтмол хянаж байдаг ба тухайн гэрээний дагуу шаардлагатайүед нэмэлт барьцаа хөрөнгө гаргуулахаар хүсэлт тавьдаг.

Банкны журмаар өмчлөх бусад үл хөдлөх хөрөнгүүдийг Банк нь зохион байгуулалттайгаар борлуулдаг.Хөрөнгийг борлуулсанаас орж ирсэн орлогыг зээлийн үлдэгдэл төлбөрийг багасгах эсвэл төлж дуусгахадзориулна. Банк нь өмчлөх бусад үл хөдлөх хөрөнгийг өөрийн бизнесийн хэрэгцээнд ашигладаггүй.

Банк дотооддоо хэрэглэдэг зээлийн үнэлгээний систем ба жилийн эцсийн шатлалын ангилалыг ашиглан гаргасанзээлийн чанар болон зээлийн эрсдэлд өртөж болох хамгийн их дүнтэй холбоотой тодруулгуудыг 12,14 ба 15-ртодруулгаас харна уу.

Санхүүгийн хэрэгслүүд нь бодит үнэ цэнээрээ бүртгэгддэг санхүүгийн хэрэгсэлүүдийн хувьд тодруулга 15-д,ирээдүйн үнэлгээний өөрчлөлтөөс үүдэн гарах зээлийн эрсдэлд өртөж болох хамгийн их дүнг бус харин одоогийнбайгаа зээлийн эрсдэлийг харуулсан.

Банкны барьцаанд буй хөрөнгийн чанарыг харгалзан 16.2%-аар хямдруулсаны дараа бодит үнэ цэнэ нь 2019 оны12 дугаар сарын 31-ний байдлаар 8,716 сая төгрөг (2018 онд 6,085 сая төгрөг) байна. Удирдлага эдгээр үнэлгээгхамгийн сүүлийн үеийн боломжит мэдээлэлд үндэслэн гаргасан. Дэлгэрэнгүй мэдээллийг Тодруулга 26.2,“Зээлийн барьцаа хөрөнгө ба сайжруулалтууд” хэсгээс үзнэ үү.

Үнэ цэнийн бууралтын үнэлгээ

Чанаргүйтэл, үнэ цэнийн бууралт ба сайжруулалтын тодорхойлолт

Зээлдэгч гэрээгээр хүлээсэн төлбөрөө 90 болон түүнээс дээш хоногоор хугацаа хэтрүүлсэн эсвэл Банкзээлдэгчийн барьцаа хөрөнгийг борлуулах замаар эргэн төлөлтийг гүйцээх магадлалтай бүх тохиолдолд тухайнсанхүүгийн хэрэгслийг үл төлөгдөх магадлалтай гэж үзэн хүлээгдэж буй алдагдлыг тооцдог.

Харилцагчдын санхүүгийн хэрэгслийг чанарын үнэлгээгээр үнэлж зээлийг “үнэ цэнийн бууралттай” гэж үзэхболон эргэн төлөгдөхгүй байх магадлалуудыг Банк авч үздэг. Энэ тохиолдолд Банк харилцагчийн санхүүгийнхэрэгслийг үл төлөгдөх магадлалтай эсэхийг нарийвчлан шинжилж хүлээгдэж буй алдагдлыг 2-р шатлал эсвэл3-р шатлалын алинд нь тооцоологдохыг тодорхойлох замаар үнэлгээг хийнэ. Чанарын үнэлгээг хийхдээ дарааххүчин зүйлийг харгалзан үздэг. Үүнд:

• Зээлдэгч гэрээгээр хүлээсэн төлбөрөө 90 болон түүнээс дээш хоногоор хугацаа хэтрүүлсэн• Дараах нөхцөлөөр зээлдэгч нь санхүүгийн бэрхшээлтэйн улмаас зээлийн бүтцэд өөрчлөлт оруулсан:

- 90-ээс дээш хоногоор хүүний тооцооллыг зогсоосон- Зээлийн үндсэн төлбөрийн хувиарт өөрчлөлт оруулж ирэх 12 сарын нийт зээлийн үндсэн төлбөрийн эргэнтөлөлт нь анхны эргэн төлөлтийн хувиариас 50%-аар буурсан

- Зээлийн эргэн төлөгдөх хугацааг анхны хугацаатай харьцуулахад 12 сараас дээш хугацаагаар сунгасан



61

26. Эрсдэлийн удирдлага (үргэлжлэл)26.2 Зээлийн эрсдэл (үргэлжлэл)

Чанаргүйтэл, үнэ цэнийн бууралт ба сайжруулалтын тодорхойлолт (үргэлжлэл)-

- Зээлийн хүүгийн болон үндсэн төлөлтийн эргэн төлөлтийн хуваарь болон хүүгийн түвшинд өөрчлөлторуулсан нь анхны зээлийн гэрээгээр хүлээсэн төлбөрүүдийн өнөөгийн үнэ цэнийг 10%-иас дээш хувиарбууруулсан

• Зээлдэгч нь дампуурал зарласан эсвэл дампуурлын үйл ажиллагааг эхлүүлсэн.• Тайлагналын өдрөөр үнэ цэнийн бууралттай (үл төлөгдөх) гэж үзэх шинж тэмдэг байгаа үед зээлдэгчийн

бусад санхүүгийн хэрэгсэлүүдийг 3-р шатлалд ангилна. Үүний зэрэгцээ, нэг зээлдэгчид олгосно өөр өөрсалбарын зээлүүдийг (“байгууллагад олгосон бизнесийн зээл” болон “хуулийн этгээдэд олгосон төслийнзээл”) тусад нь авч үзэхгүй.

Тайлагналын өдрийн байдлаар зээлийн эргэн төлөлт нь дараалсан зургаан сарын хугацаанд 7 хоногоос илүүгээрхоцроогүй, өөрчлөлт оруулсан эргэн төлөлтийн хувиарын дагуу төлөгдсөн, дараалсан зургаан сарын хугацаандэргэн төлөлтийн хугацаа хэтрээгүй, хамгийн сүүлд эргэн төлөлтийн хувиарт өөрчлөлт орсоноос хойш хамгийнбагадаа 3 удаа зээлийн үндсэн төлөлт хийсэн бол санхүүгийн хэрэгслийг "үнэ цэнэ сайжирсан" гэж үзэн 3-ршатлалаас шилжүүлэх эсэхийг Банк өөрийн бодлогоор зохицуулна. 1-р шатлал болон 2-р шатлалд ангилах эсэхшийдвэр нь тайлагналын өдрийн байдлаар тухайн зээлийн эргэн төлөлт нь дараалсан гурван сарын хугацаанд 7хоногоос илүүгээр хоцроогүй, хамгийн сүүлд эргэн төлөлтийн хувиарт өөрчлөлт орсоноос хойш дараалсангурван сарын хугацаанд эргэн төлөлтийн хугацаа хэтрээгүй зэргээс хамаарна.

Банкны дотооддоо хэрэглэдэг үнэлгээний систем болон ЧМ-ын тооцоолол

Банкны эрсдэлийн удирдлагын хэлтэс нь дотоод үнэлгээний загварыг гаргадаг. Энэхүү загварууд нь чанарынболон тоон мэдээллийг агуулдаг бөгөөд зээлдэгчийн онцлог мэдээллээс гадна зээлдэгчийн зан төлөвт нөлөөлжболох гадны нэмэлт мэдээллийг ашигладаг. Практик боломжтой үед Банк нь олон улсын, тухайлбал Мүүдийс,Фитч үнэлгээний байгууллагуудын мэдээллийг ашигладаг. Эдгээр эх сурвалжууд нь хөрөнгийг аль шатлалдангилахад мөн ашиглагддаг.

Харилцагчдад олгосон зээл болон урьдчилгаа төлбөрийн чанаргүйдлийн магадлалыг тооцохдоо түүхэнмэдээллүүд дээр үндэслэн тооцох бөгөөд холбогдох макро эдийн засгийн хүчин зүйлсийг ашиглан урьдчилантаамаглалын тохируулгыг хийнэ. ЧМ нь нөхцөлт ЧМ гэж тодорхойлогддог бөгөөд энэ нь өмнөх хугацаанд тухайндансны хувьд хийгдсэн бүрэн ба хэсэгчилсэн төлөлтийг харгалзан үзэж ЧМ муруйг бий болгодог. Мөн түүнчлэн,Банк ЧМ муруйг янз бүрийн хугацааны хувьд тооцоолохын тулд банк “кохорт” дүн шинжилгээг ашигладаг.

Зээл болон урьдчилгаанаас бусад санхүүгийн хөрөнгийн хувьд ашигладаг ЧМ загвар нь үнэлгээний матриц дээрсуурилсан бөгөөд энэ нь холбоотой талуудын олон улсын зээлийн үнэлгээний мэдээлэлээс гардаг. Энэхүүзээлийн үнэлгээний мэдээллүүд нь ирээдүйн мэдээллүүдийг агуулсан байдаг.

Санхүүгийн хөрөнгийн зээлийн чанарыг Банк дотооддоо боловсруулсан зээлийн үнэлгээг ашиглан удирддаг.Эрсдэлийн түвшинг зээлийн багц даяар үнэн зөв, тууштай байлгах нь Банкны бодлого юм. Энэ нь холбогдохэрсдэлийн удирдлага, болон зээлийн эрсдэлийг зээлийн бүтээгдэхүүний төрөл бүрээр харьцуулах боломжийголгодог. Үнэлгээний систем нь санхүүгийн болон статистикийн олон төрлийн дүн шинжилгээнүүдээс бүрдэхбөгөөд үүнд багцын ба зах зээлийн мэдээллүүд нэгтгэгдэж, харилцагч талын эрсдэлийг хэмжих гол хүчин зүйлболдог. Эрсдэлийн бүх түвшинг олон төрлийн зээлд нийцүүлэн боловсруулсан бөгөөд чанаргүйтлийн эрсдэлүүд,боломжит барьцаа хөрөнгө эсвэл бусад зээлийн эрсдэлийг бууруулах Банкны үнэлгээний бодлогын дагууболовсруулдаг. Харилцагчдад олгосон зээл, урьдчилгааас бусад санхүүгийн хөрөнгийн зээлийн чанарыгМүүдисийн үнэлгээ, түүнтэй үнэлгээний хувьд эн тэнцүү Стандард & Поорсийн эсвэл Фитч үнэлгээний дагууангилдаг.

Банкны дотоод үнэлгээ

Дотоод үнэлгээ Дотоод үнэлгээний тайлбар Олон улсын үнэлгээ

A Маш сайн (A-)-аас AA+ зэрэгтэйB Сайн (BBB-)-ээс BBB+ зэрэгтэйC Хэвийн бус (B-)-ээс BB+ зэрэгтэй

D Хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнэбуураагүй Caa-ээс C зэрэгтэй

E Үнэ цэнэ буурсан –Үнэлэгдээгүй Үнэлэгдээгүй –Тусгай үнэлгээгээр үнэ цэнэ буурсан Тусгай үнэлгээгээр үнэ цэнэ буурсан –



62

26. Эрсдэлийн удирдлага (үргэлжлэл)26.2 Зээлийн эрсдэл (үргэлжлэл)

Чанаргүйдэлд өртөх дүн (“ЧӨД”)

Чанаргүйдэлд өртөх дүн нь харилцагчийн алдагдал хүлээх дүн болон эрт эргэн төлөлт хийх чадвар зэргийгхаргалзан үзэж санхүүгийн хэрэгслийн үнэ цэнэ буурах үед тооцсон бодит хэмжээг хэлнэ. Зээлийн карт болонбусад зээлийн шугамын чанаргүйдэлд өртөх дүнг тодруулга 2.4-өөс харна уу.

1-р шатлалд буй зээлийн ЧӨД-г тооцоолохдоо Банк нь 12 сар дотор үүсэж болох чанаргүйдэх үйл явдлыг 12сарын ЗҮЦХА-г тооцоход авч үзнэ. 2-р шатлал болон 3-р шатлалуудад ЧӨД-г тодорхойлохдоо нийт хугацаанытүүхэн чанаргүйдэх үйл явдлыг авч үзнэ.

12 сарын болон зээлийн хугацааны ЧӨД нь бүтээгдэхүүний төрлөөс хамааран хүлээгдэж буй төлбөрийг үндэслэнтодорхойлогддог:

• Хорогдуулсан болон нэг удаагийн эргэн төлөлттэй зээлийн, зээлдэгчийн 12 сарын хугацаанд эсвэл зээлийнхугацаанд нь төлөх гэрээний төлбөрт үндэслэнэ. Мөн түүнчлэн зээлдэгчийн хүлээгдэж буй илүү төлөлтийгтохируулж өгнө. Энэхүү тооцоололд эрт төлөлт/дахин санхүүжүүлэлтийн таамаглалыг мөн тусгаж өгнө.

• Зээлийн шугамын бүтээгдэхүүний хувьд, нийт лимитээс ашигласан хувиар ЧӨД-г тооцдог.

Алдагдалд хүргэх чанаргүйдэл

Алдагдалд хүргэх чанаргүйдэл (АХЧ) эрсдэлийн удирдлагын хэлтсийн зээлийн эрсдэлийн шинжээчид жил бүрүнэлдэг. АХЧ нь Банкны үл төлөгдөлтийн өртөлтийн алдагдлын хэмжээ, хүлээлтийг илэрхийлнэ. АХЧ ньхарилцан тохиролцсон хэлбэр, нэхэмжлэлийн төрөл болон зэрэглэл, барьцаа хөрөнгө эсвэл бусад зээлийндэмжлэг зэргээс шалтгаалан харилцан адилгүй байдаг. АХЧ нь үл төлөгдөлт болох үед өртөх алдагдлын нэгжхувиар илэрхийлэгдэнэ. АХЧ-ийг 12 сар эсвэл зээлийн хугацааны туршид тооцдог бөгөөд 12 сарын АХЧ ньдараагийн 12 сард үл төлөгдөлт болох тохиолдолд гарах алдагдлын хувийг тооцдог бөгөөд зээлийн хугацаанытуршид АХЧ нь үлдэгдэл зээлийн хугацаанд гарах алдагдлын хувийг тооцдог.

АХЧ нь барьцааны үнэ болон төлөлтөөс хамааран цаг хугацаа өнгөрөх тусам өөрчлөгдөж байдаг. АХЧ -ийнкоэффициентийн гол элементүүд нь:

• Цагийн хэмжээс (ЧӨД параметрийг баталгаатай, баталгаагүй хэсэгт хуваах) ба• Барьцаа хөрөнгийн үнэ цэнэ өөрчлөгдөхөд (үл хөдлөх хөрөнгө гэх мэт барьцааны тохиолдолд үнэ ньөөрчлөгдөхгүй хэвээр байх болно)

Санхүүгийн хэрэгсэлд барьцаа хөрөнгө байхгүй, үл төлөгдөлтийн түүхэн өгөгдөл хангалттай байгаа тохиолдолдБанк шинжээчдийн дүгнэлтийг гаргадаг. Тайлангийн өдрөөрх нөхцөл байдал, өгөгдлийн бүрэн гүйцэд байдлаасхамааран Банк АХЧ-ийн коэффициентийн үе шатыг тодорхойлохын тулд түүхэн мэдээллийн хандлага эсвэлгадаад эх сурвалжаас авсан түүхэн өгөгдлийг ашигладаг.

Зээлийн эрсдэлийн мэдэгдэхүйц өсөлт

Банк нь ЗҮЦХА-д хамаарах бүх хөрөнгийг тасралтгүй хянадаг. Тухайн нэг санхүүгийн хэрэгсэл эсвэл багцхэрэгсэл нь 12 сарын ЗҮЦХА эсвэл нийт хугацааны ЗҮЦХА-т хамаарах эсэхийг тодорхойлохын тулд Банк нь угхөрөнгүүдийг анх хүлээн зөвшөөрснөөс хойш зээлийн эрсдэлд мэдэгдэхүйц өсөлт гарсан эсэхийг үнэлдэг.

Банк нь гэрээний нөхцөлд өөрчлөлт орсон хөрөнгийн зээлийн эрсдэл мэдэгдэхүйц өссөн тохиолдолд чанарыншинжилгээ хийдэг. Зарим тохиолдолд зээлийн эрдслийн мэдэгдэхүйц өсөлтийн шалтгааныг чанаргүйдэл бус“Чанаргүйдлийн тодорхойлолт”-д дурьдагдсан үйл явдлуудтай холбож тайлбарладаг. Зээлийн ангилалынөөрчлөлтийг үл харгалзан 30 хоногоос дээш хугацаа хэтрэлттэй зээлийн эрсдэл мэдэгдэхүйц өссөн байна гэжүздэг.

Ижил төстэй бүлэг хөрөнгүүдийн ЗҮЦХА-г тооцохдоо, анх хүлээн зөвшөөрснөөс хойш зээлийн эрсдэлийнмэдэгдэхүйц өсөлт гарсан эсэхийг шинжлэхдээ ижил арга, аргачлалуудыг ашигладаг.

26.3 Төлбөрийн чадварын эрсдэл

Санхүүгийн хэвийн болон тогтворгүй нөхцөл байдалд харилцагчийн өмнө хүлээсэн төлбөр тооцооны үүргээгүйцэтгэж чадахгүй байвал Банк төлбөрийн чадварын эрсдэлд орно. Уг эрсдэлийг хязгаарлахын тулд удирдлагань өөрийн үндсэн харилцах, хадгаламжийн эх үүсвэрээс гадна олон төрлийн эх үүсвэрийг төвлөрүүлсэн ба өдөртутам ирээдүйн мөнгөн урсгал болон төлбөрийн чадвараа хянаж байдаг. Үүний тулд нэмэлт эх үүсвэршаардагдсан үед ашиглагдах өндөр үнэлгээтэй барьцаа хөрөнгийн бэлэн байдал болон хүлээгдэж буй мөнгөнурсгал зэргийн үнэлгээ хийхийг шаарддаг.



63

26. Эрсдэлийн удирдлага (үргэлжлэл)26.3 Төлбөрийн чадварын эрсдэл (үргэлжлэл)

Банк нь Монголбанкнаас тогтоосон Төлбөрийн чадварын шаардлагаас илүү хэмжээтэй түргэн борлогдох активыгбайнга барьж байдаг. Үүнээс гадна Банк нь харилцагчдын нийт харилцах, хадгаламжийн 12%-тай тэнцэх бэлэнмөнгийг Монголбанкинд заавал байршуулж байх ёстой.

Санхүүгийн өр төлбөрийг гэрээний үлдэж буй хугацаагаар шинжилсэн шинжилгээ

Дараах хүснэгтэд 2019 болон 2019 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаарх Банкны санхүүгийн өр төлбөрболон хөрөнгийн дуусгавар хугацааг тэдгээрийн аливаа нэг хөнгөлөлтгүйгээр, гэрээний дагуу эргэн төлөх үүрэгдээр үндэслэн харууллаа. Гэсэн хэдий ч, Банк харилцагчдын дийлэнх нь гэрээт хугацаанаасаа өмнө зарлагынгүйлгээ хийхгүй гэсэн хүлээлттэй байгаа ба хадгаламжийн татан авалтын түүхэн өгөгдөл дээр үндэслэн Банкныхүлээж буй мөнгөн урсгалыг хүснэгтэд тусгаагүй болно.

Хугацаагүймян.төг

3 сараасдоош

мян.төг

3-аас6 сар

мян.төг

6 сараас1 жил

мян.төг

1-ээс5 жил

мян.төг

5-аасдээш жилмян.төг

Нийтмян.төг

2019 оны 12 сарын 31-нээрӨр төлбөрБусад банкны харилцах,хадгаламж 1,531,522 139,218,070 21,035,858 4,854,357 216,540 – 166,856,347

Харилцагчдын харилцах,хадгаламж 260,813,110 167,748,364 69,433,760 145,022,500 93,870,487 1,015,330 737,903,551

Зээлээр авсан эх үүсвэр – 21,187,622 1,411,495 3,793,080 43,269,878 6,529,754 76,191,829Бусад өр төлбөр 789,735 180,408 256,417 – 6,565,665 – 7,792,225Нийт 263,134,367 328,334,464 92,137,530 153,669,937 143,922,570 7,545,084 988,743,952

2018 оны 12 сарын 31-нээрӨр төлбөрБусад банкны харилцах,хадгаламж 35,431,416 52,015,869 2,792,762 – – – 90,240,047

Харилцагчдын харилцах,хадгаламж 134,795,683 55,430,639 82,046,943 40,646,268 169,632,725 128,559,446 611,111,704

Үүсмэл санхүүгийнхэрэгсэл 2,346,493 – – – – – 2,346,493

Зээлээр авсан эх үүсвэр – 11,872,000 3,196,239 5,644,690 38,092,601 – 58,805,530Бусад өр төлбөр – 952,504 403,027 563,426 – – 1,918,957Нийт 172,573,592 120,271,012 88,438,971 46,854,384 207,725,326 128,559,446 764,422,731

26.4 Зах зээлийн эрсдэлЗах зээлийн эрсдэл гэдэг нь банкны балансын болон балансын гадуурх үр дүнд зах зээлийн өөрчлөлтийн улмаастухайлбал хүүний түвшин, гадаад валютын ханшийн өөрчлөлтөөс санхүүгийн хэрэгслүүдийн бодит үнэ цэнээсвэл ирээдүйн мөнгөн урсгал хэлбэлзэх эрсдэлийг хэлнэ. Зах зээлийн удирдлага нь Санхүүгийн байдлынтайлангийн хамгийн үр ашигтай бүтцийг бий болгож, түүгээрээ дамжуулан хамгийн өндөр хүүний үр ашигхүртэх зорилготой байдаг.

Хүүний түвшний эрсдэл

Хүүний түвшний өөрчлөлтөөс банкны санхүүгийн үзүүлэлтийн үнэ цэнэ болон ирээдүйн мөнгөн урсгалдөөрчлөлт орж хүүний эрсдэл бий болдог.

Банкинд зээлийн болон санхүүжилтийн, хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагаанууд нь хүүний эрсдэлийг бийболгодог. Хүүний хувь хэмжээний өөрчлөлт нь Банкны хүүний цэвэр орлогод тэр даруй нөлөөлдөг бол уртхугацаанд Банкны өөрийн хөрөнгөд нөлөөлдөг (Банкны хөрөнгө, өр төлбөр, тэнцлийн гадуурх зүйлсийн эдийнзасгийн үнэ цэнэд нөлөөлөх учраас). Тодорхой хугацаанд байж болох хүүний хувь хэмжээний өөрчлөлтийнхязгаарыг Банкны удирдлага тогтоож өгдөг. Позицуудыг өдөр бүр хянаж байдаг ба хеджинг стратегихэрэгжүүлэх замаар позицийг тогтоосон хязгаарын хүрээнд удирдаж ажилладаг.

Дараах хүснэгтэд Банкны орлогын тайлангийн зүйлүүдийн, бусад бүх хувьсагчууд тогтмол байх үед хүүний хувьхэмжээний зохистой, боломжит өөрчлөлтүүдэд үзүүлэх мэдрэмжийг харуулав. Орлогын тайлангийн мэдрэмжгэж нэг жилийн хүүний цэвэр орлогод хүүний өөрчлөлт (2019 оны 12 дугаар сарын 31 ба 2018 оны 12 дугаарсарын 31-ний өдрийн байдлаарх санхүүгийн хөрөнгө, өр төлбөрийн хөвөгч хүүний өөрчлөлт)-ийн үзүүлэхнөлөөллийг хэлнэ.



64

26. Эрсдэлийн удирдлага (үргэлжлэл)

26.4 Зах зээлийн эрсдэл (үргэлжлэл)

Хүүний түвшний эрсдэл (үргэлжлэл)

Цэвэр хүүний орлогын мэдрэмжӨсөлт/ 2019 2018

Валют Бууралт мян. төг мян. төг

Төгрөг +/-120 2,818,081 1,193,416Америк доллар +/-120 1,318,470 530,837Бусад +/-120 70,773 368

Гадаад валютын эрсдэл

АПУХ-ноос гадаад валютын ханшаас хүлээж болзошгүй алдагдалд лимит тогтоодог ба хэрэгжилтэд байнгийнхяналт тавьж ажилладаг. Банк нь Монголбанкнаас тогтоосон гадаад валютын нээлттэй позицийн зохистойхарьцааны шалгуур үзүүлэлтийг хангах болон гадаад валютын ханшийн хөдөлгөөн Банкны төлбөрийн чадвар,ашигт ажиллагаанд хэрхэн нөлөөлж буйг үнэлэх аргаар гадаад валютын эрсдэлийг удирддаг. Үүнээс гадна Банкнь гадаад валютын эрсдэлийг удирдахдаа VaR загварыг хэрэглэж байна. АПУХ улирал бүрийн валютийнпозицийн алдагдлын хязгаарыг тогтоодог. Зах зээлийн эрсдэлийн удирдлага батлагдсан лимитийн хэмжээндгадаад валютын үйл ажиллагаа явагдаж байгаа эсэхийг хянаж байдаг.

‘VaR’ аргачлалын зорилго, төсөөлөл, хязгаарлалтууд

VaR нь зах зээлийн үнэ ба үнийн ирээдүйн хөдөлгөөн нь статистик тархалттай байна гэж үздэг, мөн зах зээлийнүнийн түүхэн корреляц ба огцом өөрчлөлтүүд дээр суурилдаг учраас энэ аргыг хэрэглэхэд зарим нэгхязгаарлалтууд байдаг. VaR арга нь мэдээллийг гаргахдаа түүхэн өгөгдлүүд дээр их тулгуурладаг, эрсдэлийнхүчин зүйлүүдийн ирээдүйн өөрчлөлт ба хөдөлгөөнийг тодорхой харуулж чаддаггүй зэргийн улмаас хэрэвэрсдэлийн хүчин зүйлүүдийн өөрчлөлт нь хэвийн тархалттай байна гэсэн төсөөллөөс зөрвөл, зах зээлийн томхөдөлгөөний магадлалыг дутуу үнэлж болно. Эрсдэлийн хүчин зүйлүүд ба тодорхой нэг хэрэгслүүдийн хувьдтэдгээр хүчин зүйлүүдийн хоорондын хамаарлын талаар хийсэн төсөөллүүдийн улмаас VaR нь дутуу эсвэл илүүтооцоолж болно. Позицууд нь өдрийн туршид өөрчлөгдөөгүй байсан ч VaR нь зөвхөн ажлын өдөр дуусах үеийнбайдлаарх багцын эрсдэлийг илэрхийлдэг ба 99 хувийн итгэлцлийн түвшнээс давсан аливаа нэг алдагдлыгтооцож үздэггүй.

VaR-ын хязгаар ба алдагдлын хэмжээ нь удирдлагаас тогтоож өгсөн хязгаарт байгаа эсэхийг тогтмол шалгажүздэг. Гадаад валютаар илэрхийлэгдсэн санхүүгийн хэрэгсэл дээр нэг өдрийн хугацаанд гарч болох алдагдлынхэмжээг VAR аргаар тооцоолж гаргасныг дор үзүүлэв. Үүнд:

Түүхэн загвар Делта нормал2019 2018 2019 2018

мян. төг мян. төг мян. төг мян. төг

12 сарын 31-ний өдөр (44,353) (29,551) (47,333) (54,983)Өдрийн дундаж (62,211) (40,416) (69,389) (57,312)Дээд хэмжээ (200,270) (134,793) (198,842) (198,540)Доод хэмжээ (10,049) (6,617) (9,883) (10,144)



65



‘VaR’ аргачлалын зорилго, төсөөлөл, хязгаарлалтууд (үргэлжлэл)

Дараах хүснэгтэд Банкны гадаад валютын эрсдэлийг 2019 болон 2018 оны 12 сарын 31-ний өдрийн байдлаарүзүүлэв. Хүснэгтэд санхүүгийн хөрөнгө, өр төлбөрийн бүртгэлийн дүнг гадаад валют тус бүрээр бүлэглэнүзүүлэв.

Төгрөг Ам.доллар Евро Бусад Нийтмян. төг мян. төг мян. төг мян. төг мян. төг

2019 оны 12 сарын 31-ний өдрөөрХөрөнгөБэлэн мөнгө ба түүнтэй адилтгах

хөрөнгө 178,602,089 127,615,782 7,638,696 46,633,148 360,489,715Харилцагчдад олгосон зээл ба

урьдчилгаа 470,000,833 94,247,709 – 4,134,016 568,382,558Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг,

алдагдлын тайланд бүртгэгдэхсанхүүгийн хөрөнгө 4,478,004 – – – 4,478,004

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусаддэлгэрэнгүй орлогын тайландбүртгэгдэх өрийн хэрэгсэл 2,695,731 – – – 2,695,731

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусаддэлгэрэнгүй орлогын тайландбүртгэгдэх өмчийн хэрэгсэл 3,265,106 – – – 3,265,106

Хорогдуулсан өртгөөр бүртгэхөрийн хэрэгсэл 5,250,708 – – – 5,250,708

Үүсмэл санхүүгийн хэрэгсэл 2,125,455 6,090,283 – (8,213,412) 2,326Бусад санхүүгийн хөрөнгө 9,406,302 – – – 9,406,302

675,824,228 227,953,774 7,638,696 42,553,752 953,970,450Өр төлбөрБусад банк, санхүүгийн

байгууллагын харилцах,хадгаламж 96,315,827 61,949,065 5,378,467 1,173,687 164,817,046

Харилцагчдын харилцах, хадгаламж 488,897,434 153,400,743 1,945,618 19,520,605 663,764,400Зээлээр авсан эх үүсвэр 54,001,406 30,662 – 19,499,036 73,531,104Бусад санхүүгийн өр төлбөр 5,162,780 1,998,435 – – 7,161,215

644,377,447 217,378,905 7,324,085 40,193,328 909,273,765

Цэвэр дүн 31,446,781 10,574,869 314,611 2,360,424 44,696,685



66



'VaR аргачлалын зорилго, төсөөлөл, хязгаарлалтууд (үргэлжлэл)Төгрөг Ам.доллар Евро Бусад Нийт

мян. төг мян. төг мян. төг мян. төг мян. төг2018 оны 12 сарын 31-ний өдрөөрХөрөнгөБэлэн мөнгө ба түүнтэй адилтгах

хөрөнгө 270,992,315 74,833,078 1,091,766 17,419,350 364,336,509Харилцагчдад олгосон зээл ба

урьдчилгаа 309,130,109 79,030,060 – 803 388,160,972Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь

ашиг, алдагдлын тайландбүртгэгдэх санхүүгийнхөрөнгө 3,370,255

– – –

3,370,255Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь

бусад дэлгэрэнгүй орлогынтайланд бүртгэгдэх өрийнхэрэгсэл 21,071,684

– – –

21,071,684Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь

бусад дэлгэрэнгүй орлогынтайланд бүртгэгдэх өмчийнхэрэгсэл 3,211,631

– – –

3,211,631Бусад санхүүгийн хөрөнгө 3,359,965 7,597 – – 3,367,562

611,135,959 153,870,735 1,091,766 17,420,153 783,518,613Өр төлбөрБусад банк, санхүүгийн

байгууллагын харилцах,хадгаламж 67,938,465 16,605,820 150 2,695,935 87,240,370

Харилцагчдын харилцах,хадгаламж 450,210,970 129,128,555 1,139,105 14,952,963 595,431,593

Зээлээр авсан эх үүсвэр 49,641,041 376,654 – – 50,017,695Үүсмэл санхүүгийн хэрэгсэл – 2,346,493 – (2,345,994) 499Бусад санхүүгийн өр төлбөр 1,862,636 4,574 – 313 1,867,523

569,653,112 148,462,096 1,139,255 15,303,217 734,557,680

Цэвэр дүн 41,482,847 (2,720,124) (47,489) 2,116,936 48,960,933

Урьдчилсан төлөлтийн эрсдэлУрьдчилсан төлөлтийн эрсдэл гэдэг нь Банкны үйлчлүүлэгч ба харилцагч нь хүлээж байснаас өмнө эсвэл хойнотөлбөрөө хийх эсвэл төлбөр хийхийг хүссэний улмаас Банк санхүүгийн алдагдалд орох эрсдэл юм.

Банк нь төрөл бүрийн түвшний урьдчилсан төлөлтүүдийн хүүний цэвэр орлогод үзүүлэх нөлөөллийг урьдчилантооцоолохдоо хялбаршуулсан аргыг авч хэрэглэдэг. Хэрэв бусад бүх хувьсагчдыг тогтмол гэж үзэн эргэнтөлөгдөх санхүүгийн хэрэгслийн 20% нь жилийн эхэнд урьдчилан төлөгдсөн бол тайлант жилийн хүүний орлого19,551 сая төгрөгөөр буурахаар байсан байна. (2018: 14,116 сая төгрөг).

Үйл ажиллагааны эрсдэл

Банк үйл ажиллагааны эрсдэлийг дотоод хяналтын хангалтгүй, үр дүн муутай байдал, хүмүүсийн болон гадныхүчин зүйлийн нөлөөллөөр учирч болзошгүй эрсдэлүүд гэж тодорхойлдог. Үүнд дотоод залилан, гадаад залилан,ажилчдын ажлын дадал болон аюулгүй байдал, бүтээгдэхүүн болон үйлчилгээний доголдол, биет хөрөнгийнгэмтэл, бизнесийн тогтворгүй байдал, дотоод үйл ажиллагааны явцын доголдол зэргийг хамруулдаг. Хууль,комплайнс болон мэдээллийн технологийн эрсдэл нь тусдаа эрсдэлийн төрөл гэж зохицуулагддаг учраас үйлажиллагааны эрсдэлд хамаарахгүй болно. Эрсдэлийн удирдлагын хэлтэс нь үйл ажиллагааны эрсдэлийгУдидлагын зөвлөлд болон ТУЗ-ын дэргэдэх эрсдэлийн хороонд улирал дутам тайлагнадаг.

27. Бодит үнэ цэнийн тодруулгууд

Бодит үнэ цэнэ болон бодит үнэ цэнийн түвшинг тодорхойлох

Бодит үнэ цэнэ гэдэг нь дампуурсан болон албадан борлуулахад хүрсэн этгээдээс бусад аливаа сонирхож буйталуудын хооронд, санхүүгийн хэрэгслүүдийг зах зээл дээр арилжаалах дүн юм. Зах зээл дээр бүртгэлгүйсанхүүгийн хэрэгслийн хувьд бодит үнэ цэнийг нь тохиромжтой үнэлгээний аргуудыг ашиглан тодорхойлно.



67

27. Бодит үнэ цэнийн тодруулгууд (үргэлжлэл)

Бодит үнэ цэнэ болон бодит үнэ цэнийн түвшинг тодорхойлох (үргэлжлэл)

Дараах хүснэгтэд бодит үнэ цэнээрээ бүртгэгдсэн санхүүгийн хэрэгслүүдийг бодит үнэ цэнийн түвшнээр ньангилан үзүүлэв.

Түвшин 1 Түвшин 2 Түвшин 3 Нийтмян. төг мян. төг мян. төг мян. төг

2019 оны 12 сарын 31Санхүүгийн хөрөнгүүдБодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусад

дэлгэрэнгүй орлогын тайландбүртгэгдэх өрийн хэрэгсэл:

Хөрөнгийн бирж дээр бүртгэлгүйМонголбанкны үнэт цаас – 2,695,731 – 2,695,731

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусаддэлгэрэнгүй орлогын тайландбүртгэгдэх өмчийн хэрэгсэл:

Хөрөнгийн бирж дээр бүртгэлтэй өмчийн хэрэгсэл, бодит үнэ

цэнээрээ 3,202,832 – – 3,202,832 Хөрөнгийн бирж дээр бүртгэлгүй

өмчийн хэрэгсэл – – 62,274 62,274Хорогдуулсан өртгөөр бүртгэх өрийн

хэрэгсэл: Хөрөнгийн бирж дээр бүртгэлгүй бонд – 5,250,708 – 5,250,708Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг,

алдагдлын тайланд бүртгэгдэхсанхүүгийн хөрөнгө:Энгийн ИЗББ, бодит үнэ цэнээрээ – – 3,079,840 3,079,840

Хөрөнгийн бирж дээр бүртгэлтэйбонд, бодит үнэ цэнээрээ 1,398,164 – – 1,398,164

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг, алдагдлын тайланд бүртгэгдэх харилцагчдад

олгосон зээл ба урьдчилгаа – 40,187,261 – 40,187,261Үүсмэл санхүүгийн хэрэгсэл – 2,326 – 2,326Санхүүгийн бус хөрөнгөДахин үнэлсэн хөрөнгө – – 20,702,215 20,702,215

4,607,005 48,136,026 23,844,329 76,581,351



68


Бодит үнэ цэнэ болон бодит үнэ цэнийн түвшинг тодорхойлох (үргэлжлэл)

1, 2 болон 3 дугаар түвшний хоорондох хөдөлгөөн

Бодит үнэ цэнээрээ бүртгэгдсэн, санхүүгийн хөрөнгө болон өр төлбөрийн бодит үнэ цэнийн 1, 2 болон 3 дугаартүвшний хооронд хөдөлгөөн гараагүй болно.

Бодит үнэ цэнийн түвшин

Бодит үнэ цэнийн хэмжилтэнд нөлөөлөхүйц хамгийн бага түвшний өгөгдөлд үндэслэн санхүүгийнхэрэгслүүдийн бодит үнэ цэнийг дараах түвшингүүдээр ангилан толилуулдаг. Үүнд:Түвшин 1 - Ижил төрлийн хөрөнгө болон өр төлбөрийн идэвхтэй зах зээл дэх зарласан (тохируулаагүй) үнэ

Түвшин 2 - Хөрөнгө болон өр төлбөрийн хувьд боломжит өгөгдлийг ашиглан шууд (үнэ) болон шууд бусаар (үнээс гаралтай) бодит үнэ цэнийг тодорхойлох аргачлалТүвшин 3 - Зах зээлийн ашиглаж болох өгөгдөлд тулгуурлахгүйгээр (ажиглагдахуйц бус өгөгдөл) бодит үнэ цэнийг тодорхойлох аргачлал

2019 болон 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаарх 3 дугаар түвшний санхүүгийн хэрэгслүүдийнбодит үнэ цэнийг тооцсон аргачлал болон түүнд ашигласан мэдээлэл:

мян.төг Бодит үнэ Өөрчлөлт

Бодит үнэцэнийн

мэдрэмж Үнэлгээний аргачлал

Чухал ачхолбогдолтой,

ажиглагдахуйц бусөгөгдлүүд

2019 оны 12 сарын 31Санхүүгийн хөрөнгө

Энгийн ИЗББ, бодит үнэ цэнээрээ 3,079,840 10% +/-307,984 Зах зээлийн үнийн арга Зах зээлийн үнэ

Хөрөнгийн бирж дээр бүртгэлгүйхөрөнгө оруулалт 62,274 10% +/-6,227 Зах зээлийн үнийн арга Зах зээлийн үнэ

Санхүүгийн бус хөрөнгө

Дахин үнэлсэн барилга 20,702,215 10% +/-2,070,222Элэгдүүлсэн орлуулахөртгийн арга болон зах

зээлийн харьцуулалтын арга

Зохих залруулгуудорсон зах зээл дээрх

түрээсийн үнэ

Түвшин 1 Түвшин 2 Түвшин 3 Нийтмян. төг мян. төг мян. төг мян. төг

2018 оны 12 сарын 31Санхүүгийн хөрөнгүүдБодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусад

дэлгэрэнгүй орлогын тайландбүртгэгдэх өрийн хэрэгсэл:

Хөрөнгийн бирж дээр бүртгэлгүйМонголбанкны үнэт цаас

– 21,071,684 – 21,071,684

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусаддэлгэрэнгүй орлогын тайландбүртгэгдэх өмчийн хэрэгсэл:

Хөрөнгийн бирж дээр бүртгэлтэйөмчийн хэрэгсэл, өртөгөөрөө

3,149,357 – – 3,149,357

Хөрөнгийн бирж дээр бүртгэлгүй өмчийн хэрэгсэл

– – 62,274 62,274

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг,алдагдлын тайланд бүртгэгдэхсанхүүгийн хөрөнгө:Энгийн ИЗББ – – 2,580,391 2,580,391

Давуу эрхтэй ИЗББ – – 789,864 789,864Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь ашиг, алдагдлын тайланд бүртгэгдэх харилцагчдад

олгосон зээл ба урьдчилгаа – 19,942,606 – 19,942,606Дахин үнэлсэн хөрөнгө – – 18,722,757 18,772,757

3,149,357 41,014,290 22,198,173 66,368,933Санхүүгийн өр төлбөр, бодит үнэ цэнээрээҮүсмэл санхүүгийн хэрэгсэл – 499 – 499



69


Бодит үнэ цэнийн түвшин (үргэлжлэл)

мян.төг Бодит үнэ Өөрчлөлт

Бодит үнэцэнийн

мэдрэмж Үнэлгээний аргачлал

Чухал ачхолбогдолтой,

ажиглагдахуйц бусөгөгдлүүд

2018 оны 12 сарын 31Санхүүгийн хөрөнгөЭнгийн ИЗББ, бодит үнэ

цэнээрээ 789,864 10% +/-78,986 Зах зээлийн үнийн арга Зах зээлийн үнэ

Давуу эрхтэй ИЗББ, бодит үнэцэнээрээ 2,580,391 10% +/-258,039 Зах зээлийн үнийн арга Зах зээлийн үнэ

Хөрөнгийн бирж дээрбүртгэлгүй хөрөнгө оруулалт 62,274 10% +/-6,227 Зах зээлийн үнийн арга Зах зээлийн үнэ

Санхүүгийн бус хөрөнгө

Дахин үнэлсэн барилга 18,722,757 10% +/-1,872,276

Элэгдүүлсэн орлуулахөртгийн арга болон захзээлийн харьцуулалтын

арга

Зохих залруулгуудорсон зах зээл дээрх

түрээсийн үнэ

2018 болон 2019 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар бодит үнэ цэнийг тооцох аргачлалд өөрчлөлтороогүй. Удирдлага нь 2019 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаарх санхүүгийн хөрөнгүүдийн бодит үнэцэнэ нь дансны үнээсээ материаллаг зөрүү байхгүй гэж үзсэн.

3 дугаар түвшингийн санхүүгийн хэрэгслүүдэд орсон хөдөлгөөнийг доорх хүснэгтүүдэд харуулав:


Давуу эрхтэй ИЗББ, бодит үнэ цэнээрээ1 сарын 1-нээр 789,864 2,530,726Худалдан авсан 4,386,400 5,749,103Борлуулсан (5,176,264) (7,489,965)12 сарын 31-нээр – 789,864

Энгийн ИЗББ, бодит үнэ цэнээрээ1 сарын 1-нээр 2,580,391 1,937,853Худалдан авсан 774,477 862,859Хүүний авлага 12,149 7,138Хүүний авлагын төлөлт (287,177) (227,459)12 сарын 31-нээр 3,079,840 2,580,391

Хөрөнгийн бирж дээр бүртгэлгүй хөрөнгө оруулалт1 сарын 1-нээр 62,274 63,946Борлуулсан – (1,672)12 сарын 31-нээр 62,274 62,274


Дахин үнэлсэн барилга1 сарын 1-нээр 18,722,757 5,568,030Нэмэгдсэн 10,250 13,315,750Тайлант жилд байгуулсан элэгдэл (Тод.10) (494,173) (161,023)Дахин үнэлгээний нэмэгдэл 2,588,322 –Үнэ цэнийн бууралт (124,941) –12 сарын 31-нээр 20,702,215 18,722,757



70


Бодит үнэ цэнийн түвшин (үргэлжлэл)

Бодит үнэ цэнээрээ тусгагдаагүй санхүүгийн хөрөнгө, өр төлбөрийн бодит үнэ цэнэ

Санхүүгийн тайланд бодит үнэ цэнээрээ хараахан бүртгэгдээгүй байгаа санхүүгийн хэрэгслүүдийн бодит үнэцэнийг тодорхойлоход ашиглах аргачлал, таамаглалыг доор харуулав:

Бодит үнэ цэнэ нь дансны үнэтэйгээ ойролцоо хөрөнгө

Хөрвөх чадвар сайтай эсвэл эргэн төлөгдөх хугацаа богинотой (нэг жилээс богино хугацаатай) аливаасанхүүгийн хөрөнгө, өр төлбөрийн хувьд дансны үнийг бодит үнэ цэнэтэйгээ ойролцоо байна гэж үздэг.Удирдлагын гүйцэтгэсэн бодит үнэ цэнийн үнэлгээг харахад, нэг жилээс дээш хугацаатай банк, санхүүгийнбайгууллагаас татсан бодит үнэ цэнийг санхүүгийн тайланд түүний дансны үнэ цэнээр ойролцоолон тавьсанбайна. Энэ нь адил төстэй хадгаламжийн бүтээгдэхүүнд ногдож байгаа өнөөгийн зах зээлийн хүү нь зах зээлданх гаргасан хүүнээс огцом өөрчлөгдөхгүй гэсэн зарчим, баримтаас үүдэлтэй.

Тогтмол хүүтэй санхүүгийн хэрэгсэл

Хорогдуулсан өртгөөр илэрхийлэгдсэн тогтмол хүүтэй санхүүгийн хөрөнгө ба өр төлбөрийн бодит үнэ цэнийгМонгол улс дахь ижил төстэй санхүүгийн хэрэгслүүдийн одоогийн зах зээлийн хүү болон тэдгээр санхүүгийнхөрөнгө болон өр төлбөрийг хүлээн зөвшөөрсөн үеийн зах зээлийн хүүтэй харьцуулан тооцно.

Бодит үнэ цэнэ болон дансны үнийн хооронд ихээхэн зөрүүтэй үед Банкны санхүүгийн хэрэгслийг дансны болонбодит үнэ цэнээр нь харьцуулан дараах хүснэгтээр харууллаа.

Дансны үнэ Бодит үнэ2019 оны 12 сарын 31 мян.төг мян.төг

Санхүүгийн хөрөнгө, хорогдуулсан өртгөөрХарилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа 550,083,409 566,585,911

Санхүүгийн өр төлбөр, хорогдуулсан өртгөөрХарилцагчдын харилцах, хадгаламж 663,764,400 679,013,691


Санхүүгийн хөрөнгө, хорогдуулсан өртгөөрХарилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа 384,836,054 396,603,227

Санхүүгийн өр төлбөр, хорогдуулсан өртгөөрХарилцагчдын харилцах, хадгаламж 595,431,593 582,059,389

28. Холбоотой талуудын тодруулга

Банкны гол удирдах албан тушаалтнуудтай хийсэн ажил гүйлгээ

Тайлант жилийн турш Банкны захирлууд болон Төлөөлөн Удирдах Зөвлөлийн гишүүдэд олгосон нийт олговрындүнг дараах хүснэгтээс харна уу. Үүнд:


Богино хугацааны тэтгэмж:Цалин ба бусад тэтгэмж 476,769 454,810Нийгмийн даатгалын шимтгэл 56,079 28,290

532,848 483,100



71

28. Холбоотой талуудын тодруулга (үргэлжлэл)

Банкны захирлууд болон гол удирдах албан тушаалтнуудтай хийсэн ажил гүйлгээ (үргэлжлэл)


Гол удирдах албан тушаалтнуудад олгосон зээл 761,280 564,373Гол удирдах албан тушаалтнуудын байршуулсан харилцах,хадгаламж 472,463 1,119,169

Гол удирдах албан тушаалтнууд Банкны бизнесийн ердийн үйл ажиллагааны хүрээнд энгийн нөхцөлтэйгөөр(бусад харилцагчид болон ажилтнууд ижил үйлчилгээ авахад санал болгодогтой ижил хүү болон барьцаанынөхцөл) Банкнаас үйлчилгээгээ авдаг. Эдгээр ажил гүйлгээнүүдэд энгийн ажил гүйлгээнийхээс ялгарах онцлогэрсдэл байхгүй байна.

Гол удирдах албан тушаалтнуудад олгосон зээл болон урьдчилгаа нь барьцаатай бөгөөд жилийн 5.0%-иас 22.8%(2018: 5.0%-иас 24%) хувийн хүүтэй ба 1-ээс 30 хүртэл жилийн эргэн төлөгдөх хугацаатай байна. Уг санхүүгийнжилд эдгээр зээлээс олсон хүүний орлого нь 448,800 мян.төгрөг болно (2018 онд 112,426 мян.төгрөг).

Гол удирдах албан тушаалтнуудын харилцах, хадгаламж нь жилийн 0.0%-иас 16.2%-ийн хүүтэй байсан (2018 онд0.0%-иас 15.6% байсан). Тухайн санхүүгийн жилд эдгээр харилцах, хадгаламжид 31,803 мянган төгрөгийн(2018 онд 8,409 мянган төгрөг) хүү төлсөн.

Хувьцаа эзэмшигчдээс авах авлага нь 12 сарын дотор төлөгдөх ба хүүгүй болно.

Банкны хувьцаа эзэмшигчидтэй хийсэн ажил гүйлгээ

2018 ба 2019 онуудын 12 сарын 31-ээрх, Банкны хувьцаа эзэмшигчдийн гүйлгээний балансын үлдэгдэлийг дорхаруулав.

Банкны хувьцаа эзэмшигчдийн харилцах, хадгаламж нь жилийн 0.0%-аас 16.2%-ийн хүүтэй байсан (2018 онд2.4%-иас 6.6%) байсан. Тухайн санхүүгийн жилд эдгээр харилцах, хадгаламжид 751,407 мян.төгрөгийн (2018 онд3,330 мян. төгрөг) хүү төлсөн.

Холбоотой талуудтай хийсэн гүйлгээний нөхцлүүд

Дээр дурьдсан холбоотой талуудтай хийсэн ажил гүйлгээнүүд нь бизнесийн ердийн үйл ажиллагааны үр дүндүүссэн болно. Холбоотой талуудын төлсөн болон хүлээн авсан хүү нь ердийн арилжааны хүүгээр тооцогдсон.


Хувьцаа эзэмшигчид болон түүний холбоотой талуудадолгосон зээл ба урьдилгаа 3,091,558 258,647

Хувьцаа эзэмшигчид болон түүний холбоотой талуудаасбайршуулсан хадгаламж 74,927,965 91,836,281



72

29. Хөрөнгө болон өр төлбөрийн хугацааны шинжилгээ

Дараах хүснэгтэнд Банкны хөрөнгө, өр төлбөрийг эргэн төлөгдөх, барагдах хугацаагаарх шинжилгээг харуулсанбайна. Тодруулга 26.3 “Төлбөрийн чадварын эрсдэл ба эх үүсвэрийн удирдлага”-аас Банкны зүгээс барагдуулахбууруулж тооцоогүй гэрээт үүргүүдийг харна уу.

12 сар хүртэлх 12 сараас дээш Нийт2019 оны 12 сарын 31-ний өдрөөр мян. төг мян. төг мян. төгСанхүүгийн хөрөнгөБэлэн мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө 360,489,715 – 360,489,715Үүсмэл санхүүгийн хэрэгсэл 2,326 – 2,326Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа 188,713,815 379,668,743 568,382,558Санхүүгийн хөрөнгө оруулалт 15,689,549 – 15,689,549Бусад хөрөнгө 9,406,302 – 9,406,302

574,301,707 379,668,743 953,970,450Санхүүгийн бус хөрөнгөБусад хөрөнгө 6,198,098 – 6,198,098Үндсэн хөрөнгө – 45,904,828 45,904,828Биет бус хөрөнгө ба гүүдвил – 4,021,575 4,021,575Ашиглах эрхтэй хөрөнгө 753,586 753,586 1,507,172

7,705,270 49,926,403 57,631,673

Нийт хөрөнгө 582,006,977 429,595,146 1,011,602,123

Санхүүгийн өр төлбөрБусад банк, санхүүгийн байгууллагынхарилцах,Хадгаламж 164,817,046 – 164,817,046

Харилцагчдын харилцах, хадгаламж 613,220,085 50,544,315 663,764,400Зээлээр авсан эх үүсвэр 26,392,064 47,139,040 73,531,104Бусад өглөг 595,550 6,565,665 7,161,215Түрээсийн өглөг 794,250 932,547 1,726,797

805,818,995 105,181,567 911,000,562Санхүүгийн бус өр төлбөрБусад өглөг 1,931,906 – 1,931,906Орлогын татварын өглөг 1,289,710 – 1,289,710Хойшлогдсон татварын өглөг – 65,587 65,587

3,221,616 65,587 3,287,203

Нийт өр төлбөр 809,040,611 105,247,154 914,287,765

Цэвэр дүн (227,033,634) 324,347,992 97,314,358



73

29. Хөрөнгө болон өр төлбөрийн хугацааны шинжилгээ (үргэлжлэл)

12 сар хүртэлх 12 сараас дээш Нийт2018 оны 12 сарын 31-ний өдрөөр мян.төг мян.төг мян.төгСанхүүгийн хөрөнгөБэлэн мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө 364,336,509 – 364,336,509Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа 121,717,222 266,443,750 388,160,972Санхүүгийн хөрөнгө оруулалт 25,073,179 2,580,391 27,653,570Бусад хөрөнгө 3,367,562 – 3,367,562

514,494,472 269,024,141 783,518,613

Санхүүгийн бус хөрөнгөБусад хөрөнгө 7,123,096 – 7,123,096Үндсэн хөрөнгө – 27,726,639 27,726,639Биет бус хөрөнгө ба гүүдвил – 4,113,785 4,113,785

694,192 1,388,385 2,082,5777,817,288 33,228,809 41,046,097

Нийт хөрөнгө 522,311,760 302,252,950 824,564,710

Санхүүгийн өр төлбөрБусад банк, санхүүгийн байгууллагынхарилцах, хадгаламж 87,240,369 – 87,240,369

Харилцагчдын харилцах, хадгаламж 311,169,695 284,261,898 595,431,593Бусад өглөг 1,867,524 – 1,867,524Зээлээр авсан санхүүжилт 16,836,096 33,181,599 50,017,695Хойшлогдсон татварын өр төлбөр 627,512 1,601,842 2,229,354Үүсмэл санхүүгийн хэрэгсэл 499 – 499

417,741,695 319,045,339 736,787,034

Санхүүгийн бус өр төлбөрБусад өглөг 1,145,275 – 1,145,275Хойшлогдсон татварын өглөг 115,431 – 115,431Хүүний татварын өглөг 2,124,713 – 2,124,713

3,385,419 – 3,385,419

Нийт өр төлбөр 421,127,114 319,045,339 740,172,453

Цэвэр дүн 101,184,646 (16,792,389) 84,392,257

30. Өөрийн хөрөнгийн зохистой харьцааны шалгуур үзүүлэлт

Банкны Өөрийн хөрөнгийн зохистой харьцааны шалгуур үзүүлэлтийг Монголбанкнаас тогтоож хянадаг.Өнгөрсөн жилийн турш Банк нь өөрийн хөрөнгөд хөндлөнгөөс тавьдаг бүх шалгууруудыг бүрэн хангажажилласан.

Өөрийн хөрөнгийн удирдлага

Банкны өөрийн хөрөнгийн удирдлагын үндсэн зорилго нь хөндлөнгөөс тавигдсан зохистой харьцаанышаардлагуудыг биелүүлэх ба үүсч болзошгүй гэнэтийн цочролыг дааж чадах өөрийн хөрөнгийн зохистойхарьцааг хадгалахад оршдог.

Банк өөрийн хөрөнгийн бүтцийг удирдаж, эдийн засгийн нөхцөл байдал болон эрсдэлийн шинж чанарт орсонөөрчлөлтүүдийг харгалзан өөрийн хөрөнгийн бүтэцдээ залруулга хийдэг байна.

Өөрийн хөрөнгийн шаардлага

Монголбанкнаас арилжааны банкуудын нэгдүгээр зэрэглэлийн өөрийн хөрөнгө, эрсдэлээр жигнэсэн активынзохистой харьцааг хамгийн багадаа 9% (2018 онд 9%), нийт өөрийн хөрөнгө, эрсдэлээр жигнэсэн активынхарьцааг 12% (2018 онд 12%)-иас доошгүй байхаар тогтоосон бөгөөд эдгээр харьцаа нь эрсдэлийн шинжчанараар нь тохируулсан хөрөнгө болон өөрийн хөрөнгийн харьцаагаар тодорхойлогддог.



74

30. Өөрийн хөрөнгийн зохистой харьцааны шалгуур үзүүлэлт (үргэлжлэл)

Өөрийн хөрөнгийн шаардлага (үргэлжлэл)

Банкны 2019 болон 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаарх өөрийн хөрөнгийн зохистой харьцааныүзүүлэлтүүдийг дор үзүүлэв.

2019 2018

I зэрэглэлийн өөрийн хөрөнгө, Эрсдэлээр жигнэсэн активын харьцаа 12.80% 17.78%Нийт өөрийн хөрөнгө, Эрсдэлээр жигнэсэн активын харьцаа 13.67% 18.71%

Эрсдэлээр жигнэсэн актив, өөрийн хөрөнгийн харьцааг дор үзүүлэв.

2019 2018мян. төг мян. төг

I зэрэглэлийн хөрөнгөЭнгийн хувьцаа 80,000,000 75,000,000Хуримтлагдсан ашиг 10,551,566 5,207,882Нийт I зэрэглэлийн хөрөнгийн дүн 90,551,566 80,207,882

II зэрэглэлийн хөрөнгөҮндсэн хөрөнгийн дахин үнэлгээний нөөц 6,179,029 3,590,707Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусад дэлгэрэнгүй орлогынтайланд бүртгэгдэхгүй хэрэгслүүдийн сан – 482,545

Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусад дэлгэрэнгүй орлогынтайланд бүртгэгдэх хэрэгслүүдийн сан – 91,196

Үйл ажиллагааны эрсдэлийн сан 42,218 19,200Бусад нөөц – 727Нийт II зэрэглэлийн хөрөнгийн дүн 6,221,247 4,184,375

Нийт өөрийн хөрөнгө 96,772,813 84,392,257* 2019 оны 12 сарын 31-ний байдлаар Монголбанкны өөрийн хөрөнгийн зохистой харьцааны шаардлагадөөрчлөлт орсны дагуу Нийгмийн хөгжлийн сан болон бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бусад дэлгэрэнгүй орлогынтайланд бүртгэгдэх хөрөнгийн сан нь II зэрэглэлийн өөрийн хөрөнгийн бүрэлдэхүүнээс хасагдсан болно.

12-р сарын 31-ний байдлаар эрсдэлээр нь жигнэсэн активыг эрсдэлийн ангилал тус бүрээр үзүүлбэл:

Эрсдэлийн хувь

2019 2018Эрсдэлээр Эрсдэлээр

Хөрөнгө жигнэсэн Хөрөнгө жигнэсэнмян. төг мян. төг мян. төг мян. төг

0 262,240,179 – 265,336,550 –20 51,659,363 10,331,873 90,798,053 18,159,61150 70,657,677 35,328,839 54,081,698 27,040,84970 – 109,078,446 76,354,912

100 153,261,339 122,609,071 301,477,793 301,477,793120 457,088,944 457,088,944 11,077,777 13,293,332150 32,281,957 48,422,935Тохируулгууд:Үйл ажиллагааны эрсдэл 250,055,726 20,837,977 5,678,187 7,097,734Гадаад валютын ханшийн эрсдэл 12,795,126 12,795,126 7,679,357 7,679,357Нийт 1,290,040,311 707,414,765 845,207,861 451,103,588



75

31. Тайлангийн дараах үйл явдал

Тэтгэврийн зээлийг тэглэх тухай

Монгол Улсын Засгийн Газраас 2019 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр үлдэгдэлтэй байсан бүх тэтгэвэрийнзээлдэгчдийн 6.0 сая төгрөг хүртэлх зээлийн үлдэгдлийг төлөхөөр шийдвэр гаргаж баталсан. Зээлийн багцыг"Эрдэнэс Монгол" ХХК-ийн гаргасан, хөрөнгийн бирж дээр бүртгэлгүй "Эрдэнэс Бонд"-оор солино. Үүний дагуу2020 оны 2 сарын 21-ний өдөр Банк нь "Эрдэнэс Монгол" ХХК-тай гэрээ байгуулж, тэтгэврийн зээлийн багцаабонд болгон хөрвүүлсэн. 2019 оны 12 сарын 31-ний байдлаар Банкны тэтгэвэрийн зээлийн үлдэгдэл нь 6,124 саятөгрөг байсан.

Коронавирусын дэгдэлтээс үүдэн банк санхүүгийн салбарт гарч болзошгүй эдийн засгийн эрсдэл болон зээлийнэргэн төлөлтийн эрсдэлийг бууруулахын тулд Монголбанк “Банкны үйл ажиллагааны зохистой харьцаанышалгуур үзүүлэлтийг тогтоох, түүнд хяналт тавих журам” болон “Активыг ангилах, активын эрсдэлийн санбайгуулж, зарцуулах журам”-н зарим зохицуулалтуудыг 2020 оны 1 сарын 31-ээс 2020 оны 7 сарын 31-ныхооронд чөлөөлөхөөр зарласан. Мөн төв банкны бодлогын хүү болон заавал байршуулах нөөцийн хувь буурсан.Түүхэн мэдээллээс харахад, Банкны хөрвөх чадварын харьцаа нь төв банкны шаардлагаас тогтмол өндөр байсантул дээр дурьдсан хугацаанд ямарваа хөрвөх чадвартай холбоотой асуудал гарна гэж удирдлага үзэхгүй байгаа.

2019 оны 12 сарын 31-ны ЗЦҮХА-н тооцоолол нь тасалбар болгож буй тайлант өдрийн байдлаарх эдийн засгийншинжилгээ, магадлал дээр үндэслэсэн. 2020 оны 1-р сарын эхэн үеээс Коронавирусын дэгдэлт зэргэлдээ улсорнууд болон тэндээс хальсан ба үүний үр дүнд бизнес эдийн засагт гэнэтийн уналт үүсгээд байна. Үүнтэйхолбоотойгоор 2-р сарын дунд үеэс эхлэн Банк нь ажиллах цагийн хуваариа багасгах, зарим нэг тооцоонытөвүүдийг түр хаах зэрэг арга хэмжээнүүдийг аваад байна. Банк дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон бусад голэдийн засгийн үзүүлэлтүүдэд үзүүлэх нөлөө болон эдийн засгийн уналтын магадлал, түүний хүндрэлийн зэргийгСТОУС 9-н дагуу ЗЦҮХА-г 2020 онд тооцоолохдоо харгалзан үзнэ.

Удирдлага нь тайлангийн өдрөөс хойш санхүүгийн тайланд нөлөө үзүүлэх өөр бусад үйл явдал гараагүй гэж үзэжбайна.

32. Монгол хэл дээрх орчуулгаЭдгээр санхүүгийн тайлангуудыг Англи хэл дээр мөн бэлтгэсэн болно. Монгол, Англи хувиудын хооронд утга,агуулгын зөрүү гарах тохиолдолд Англи хувийг дагана.

2019 12 31 - capitronbank.mn€¦ · Нягтлан бодох бүртгэлийн гол...

Documents