www.PunjabiLibrary.comwww.PunjabiLibrary.com

i

Í ≥‹≈Ï¡Ωø◊˜∂Ï ÂØ∫ Ó≈¿»∫‡ÏÀ‡È º’ «¬«Â‘≈√

ii

iii

¡Ωø◊˜∂Ï ÂØ∫ Ó≈¿»∫‡ÏÀ‡È º’ «¬«Â‘≈√

≈‹ÓØ‘È ◊ªË∆

¡ÈπÚ≈Á’‘Í≈Ò «√øÿ Í≥È»

Í ≥‹≈Ï

UNiSTAR

iv

PunjabAurangzeb Ton Mountbatten Tak

by

Rajmohan GandhiTranslated by

Harpal Singh Pannu

2015Unistar Books Pvt. Ltd.

S.C.O. 26-27, Sector 34 A, Chandigarh-160022India

Ph. +91-172-5077427, 5077428Printed & bound at Unistar Books Pvt. Ltd.

301, Industrial Area, Phase-9,S.A.S. Nagar, Mohali-Chandigarh (India)

email : unistarbooks@gmail.comwebsite : www.unistarbooks.com

© 2015Produced and bound in India

All rights reserved This book is sold subject to the condition that it shall not, by way of trade or otherwise, be lent,resold, hired out, or otherwise circulated without the publisher's prior written consent in any form ofbinding or cover other than that in which it is published and without a similar condition including thiscondition being imposed on the subsequent purchaser and without limiting the rights under copyright

reserved above, no part of this publication may be reproduced, stored in or introduced into a retrievalsystem, or transmitted in any form or by any means(electronic, mechanical, photocopying, recording

or otherwise), without the prior written permission of both the copyright owner and the above-mentioned publisher of this book.

First published Aleph Book Company

ISBN : 978-93-5204-

v

«¬È√≈È∆¡Â Á∂ ÓÙ≈Ò⁄∆ ¡Â∂ «Í¡≈∂ «ÓºÂª ÷πÙÚ≥ «√≥ÿ («‹√ È∂√◊ØË∂ ¡Â∂ Ò≈‘Ω ÂØ∫ Ù∞»¡≈ ’∆Â∆ Â∂ Ï≈Á «Ú⁄ «ÁºÒ∆ Ú«√¡≈);

ÓπÏ≈«Ù ‘√È (Í≈‰∆Í ÂØ∫ Ù∞± ’’∂ Ò≈‘Ω Ú«√¡≈);«Í¡≈∂ Ò≈Ò ÈºÔ (AHII-AIHB), «‹√È∂ Í≥‹≈Ï Ï≥◊≈Ò Â∂ Ì≈Â

˘ Ú≥‚ ÂØ∫ Í«‘Òª ¡Â∂ Ú≥‚ ÂØ∫ Ï≈Á «Í¡≈ ’∆Â≈, Á∂ È≈Ó

vi

vii

ÂÂ’≈L ¡È ∞Ú≈Á’∆ viiL ¡≈«Á ’ÊÈ xvL Í≥‹≈Ï Á≈ «¬«Â‘≈√ «’™ : ‹≈‰ ͤ≈‰ A¡«Ë¡≈«¬ Í«‘Ò≈

¡Ωø◊˜∂Ï Á∆ ÓΩ ÂØ∫ Í«‘Òª Í≥‹≈Ï I¡«Ë¡≈«¬ Á»‹≈

AG@G-AGEG : ‘’»Ó Á≈ ÍÂÈ DC¡«Ë¡≈«¬ Â∆‹≈

AGEG-AGII : ¡Á∆È≈ Ï∂◊, ¡Î◊≈È ¡Â∂ «√º÷ GF¡«Ë¡≈«¬ ⁄ΩÊ≈

AGII-AHDI : ‰‹∆ «√øÿ ¡Â∂ ¿π√Á∂ Ú≈«√ A@F¡«Ë¡≈«¬ Í≥‹Úª

AHDI-AHEI : «Ïë‡Ù Í≥‹≈Ï ¡Â∂ AHEG Á≈ ◊Á AFC¡«Ë¡≈«¬ ¤∂Úª

AHEI-AIAI : √≈Ó≈‹ Á≈ «√÷ ÁπÍ«‘≈ BAC¡«Ë¡≈«¬ √ºÂÚª

AIAI-AIBB : ¡≈˜≈Á∆ Ò¬∆ ¬∂’≈ BEH¡«Ë¡≈«¬ ¡º·Úª

AIBB-AIDB : «ÓÒÚ‰ ¡Â∂ Úø‚ Á≈ ‘Ø’≈ BGI¡«Ë¡≈«¬ ÈΩÚª

AIDB-AIDG : ¡≈˜≈Á∆ ¡Â∂ √ÁÓ≈ C@G¡«Ë¡≈«¬ Á√

AIDG : ˛Ú≈È∆¡Â «Ú⁄ «¬È√≈È∆¡Â CEH¡«Ë¡≈«¬ «◊¡≈ª

¡◊Ò≈ Ò∂÷≈ ‹Ø÷≈:Úø«‚¡≈ Í≥‹≈Ï ¡Â∂ Í≥‹≈Ï∆¡Â Á≈ Ì«Úµ÷ CFH

Notes 383Bibliography

viii

¡ÈπÚ≈Á’∆Í≈·’ª ˘ ¡ÈπÚ≈Á’∆ ÒΘ Ù≈«¬Á ˙Í≈ Òº◊∂, Í«‘ÒØ∫ «Ò÷∂ È؇ ˘

‹ ∂ √ øÍ≈Á’∆ «’‘≈ ‹≈ √’Á≈ ˛ ª ¡È π πÚ≈Á’ Á∆ «Ò÷ ¡È πÚ≈Á’∆«’¿π∫ È‘ƒ ‘Ø √’Á∆? «‘øÁ∆ ¡Â∂ ¡ø◊∂˜∆ ‹◊ ÈÚ∂∫ ÒΘª Á∆¡ª ÒØÛ¡È π√≈  ∂˜∆ È≈Ò ÿ≈Ûª ÿÛÁ≈ ˛, Í ≥‹≈Ï∆ ÍÃÔØ◊ Óº·∆ ⁄≈Ò ⁄ºÒ«‘≈ ˛Õ

√≈Ò B@AC «Ú⁄ »Í≈ ÍÏ«ÒÙ˜ È ∂ ÍÃØ. ≈‹ÓØ‘È ◊ªË∆ Á∆ «’Â≈ÏPunjab : A History From Aurangjeb to Mountbettan ¤≈Í∆, «¬√Á∆«Ò∆˜ ‘؉ Á∆ ÷Ï ÍÛ∑∆Õ ◊ªË∆ ‹∆ Á∆ «Ò÷ ÂØ∫ Á∂ Í«‘Òª Á≈ ’∂ÚÒ‹≈‰» È‘ƒ, ÍÃÌ≈«Ú ‘ªÕ ¿ π‘ ÿ‡È≈Úª Á» ÂØ∫ Á ∂÷Á ∂ ‘È, ‹ØÛ ÿ‡≈’È Ú’Â, ÈÂ∆‹∂ ’º„‰ Ú’Â ’≈‘Ò È‘ƒ ’Á∂, Á≈¡Ú≈ È‘ƒ ’Á∂¿ πÈ ∑ª Á ∂ ÈÂ∆‹ ∂ ·∆’ ‘ÈÕ ºÏ È ∂ «√‹‰≈ ’ «ÁºÂ∆ ˛, ¿ π‘ ¡≈͉∆«√‹‰≈ Á ∂ ‘º’ «Ú⁄ Ú’≈Ò ȑƒ ’Á≈, «‹√ È ∂ ¿π√ Á∆ ’ πÁ «‹Ú ∂∫Á∂÷∆ √Ø ÌÒ≈Õ «’√∂ ˘ Óª‘ Ï≈Á∆ «’√∂ ˘ Óª‘ √π¡≈Á∆Õ

«’Â≈Ï Óø◊Ú≈¬∆ ¡Â∂ ÍÛ∑∆Õ Í≥‹≈Ï Á∂ «¬«Â‘≈√ Á≈ ⁄≈ Á‘≈«’¡ªÂØ∫ «Ú«Á¡≈Ê∆ ‘ªÕ Í»Ï∆ Í≥‹≈Ï Á∂ Ò∂÷’ª, «¬«Â‘≈√’≈ª È∂ AIDG ÂØ∫Ï≈¡Á Í ≥‹≈Ï∆ «Ú⁄ Úº‚∆ «◊‰Â∆ Í≥‹≈Ï Á≈ «¬«Â‘≈√ «Ò«÷¡≈, Í«Û∑¡≈«◊¡≈Õ «¬È ∑ª «¬«Â‘≈√’≈ª «Ú⁄ «‘øÁ» «√ º÷ ÁØÚ ∂∫ «ÁzÙ‡∆’؉ √≈‘Ó‰ ∂¡≈¬∂ Í «Í¤Ò∂ √≈„∂ ¤∂ Á‘≈«’¡ª ÂØ∫ ͺ¤Ó∆ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ Ú∆ Í≥‹≈Ï Á≈«¬«Â‘≈√ Í«Û∑¡≈ ¡Â∂ «Ò«÷¡≈ ‹≈ «‘≈ ˛, ¿π√ Á≈ «‘øÁπ√Â≈È∆ Í≥‹≈Ï∆¡ª˘ ÍÂ≈ È‘ƒÕ ¿π‘ «¬«Â‘≈√ «’√ ˜≈Ú∆¬∂ ÂØ∫ «Ò«÷¡≈ ‹≈ «‘≈ ˛, «¬ËÒ∂«¬«Â‘≈√ ÂØ∫ «’øÈ≈ Â∂ «’Ú∂∫ «ÌøÈ ‘À, ‹≈‰È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ ≈‹ÓØ‘È ◊ªË∆√≈‘Ó‰∂ ÁØÚ∂∫ Í≥‹≈Ϫ Á∂ √ÃØ ‘È, ¿πÈ∑ª √≈‘Ó‰∂ Òø‚È ¡≈’≈¬∆Ú˜ ˛ Â∂Ò≈‘Ω ¡≈’≈¬∆Ú˜ Ú∆Õ Òø‚È ¡≈’≈¬∆Ú˜ ¡Â∂ Ò≈‘Ω ¡≈’≈¬∆Ú˜√≈‘Ó‰ ∂ ≈‹ÓØ‘È ◊ªË∆ ˛ «‹√ È ∂ √Óº◊∆ Á∆ ⁄؉ ’«Á¡ª Á»-«ÁzÙ‡∆, ◊«‘≈¬∆ ¡Â∂ «Èͺ÷Â≈ ÂØ∫ ’øÓ «Ò¡≈Õ

«’Â≈Ï ÍÛ ∑’ ∂ ÓÀ∫ «¬√ ¿ πÍ ∆Ú∆¿» ¡≈‡∆’Ò «Ò«÷¡≈ ‹Ø ¡÷Ï≈ª√≈«Ò¡ª È ∂ Ê≈«Í¡≈Õ «Ú∆¿» ¤Í‰ √≈ ¡‰«◊‰Â ÎØÈ ¡Â ∂ ͺ«ÓÒ ∂Õ Óø◊ ’∆Â∆ ◊¬∆ «’ «¬√ ˘ ◊πÓ π÷∆ «ÒÍ∆, Í ≥‹≈Ï∆ Ì≈Ù≈ «Ú⁄¡È πÚ≈Á ’’ ∂ ¤ÍÚ≈¿ πÕ «ÁÒ Ó ∂≈ Ú∆ ’Á≈ √∆ Í √≈„ ∂ ⁄≈ √Ω

ix

Í ≥«È¡≈ Á∆ «’Â≈Ï Á≈ ¡È πÚ≈Á √Óª ¡Â ∂ «Ó‘È Óø◊∂◊≈Õ ÍÃØ. ◊ªË∆◊π‹≈Â Ó»Ò Á∂ ‘Ø ’∂ Í≥‹≈Ï Á≈ «¬«Â‘≈√ «Ò÷‰ Ò¬∆ √≈Òª Á≈ √Óª ’º„√’Á ∂ ‘È Âª ÓÀ∫ Í≥‹≈Ï∆ ‘Ø ’∂ «¬√ È≈Ô≈Ï ÂØ‘Î ∂ ˘ Í≥‹≈Ï∆¡ª ¡º◊∂ Í∂Ù’È Ú≈√Â∂ ’πºfi Ó‘∆È∂ È‘ƒ ’º„ √’Á≈?

¡Î√ Ø√ «’ Í ≥‹≈Ï∆¡ª Ú≈√ ∂ «Ò«÷¡≈ ¡ø◊∂˜∆ «Ú⁄ Í ≥‹≈Ï Á≈«¬«Â‘≈√ I@% Í≥‹≈Ï∆ Í≈·’ È‘ƒ ÍÛ∑Á∂Õ «‹È∑ª ˘ ÍÛ∑È Á∆ π⁄∆ ˛ ¿π‘¡ø◊∂˜∆ È‘ƒ ‹≈‰Á ∂, ¡ø◊∂˜∆ ‹≈‰È Ú≈«Ò¡ª Á∆ «¬Ë π⁄∆ È‘ƒÕ¡ÈπÚ≈Á Ú≈√Â∂ Ò∂÷’ Á∆ «¬‹≈˜Â ÒÀ‰∆ ˜»∆ √∆Õ ‘ÊÒ∆ «’Â≈Ï ¿πÍÈ≈ ÎØÈ ÈøÏ, È≈ ¬∆Ó∂Ò ¡≈¬∆. ‚∆., ’∆ ’∆¬∂?Õ √Ø«⁄¡≈ Ó∂∆ ÚÀµÏ√≈¬∆‡‘Ø √’Á∆ ˛ ª ◊ªË∆ ‹∆ Á∆ «’¿π∫ È‘ƒ ‘ØÚ∂◊∆? ÒºÌ ◊¬∆, √≈∂ Ú∂Ú∂ «ÓÒ◊¬∂, Ó∂Ò ≈‘ƒ ÍÃÚ≈È◊∆ Ò¬∆ Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆Õ ¡ºË∂ ÿø‡∂ Ï≈¡Á ¡Ó∆’≈ ÂØ∫¿πÈ∑ª Á∂ √À’‡∆ È∂ ‹Ú≈Ï «ÁºÂ≈ó Ó∂Ò Ò¬∆ ËøÈÚ≈ÁÕ ÍÃØÎÀ√ ◊ªË∆ ¡‹∂ÁΠȑƒ Íπº‹∂Õ ‹ÁØ∫ ¡≈¬∂, Âπ‘≈‚∆ Ó∂Ò «Á÷≈ ’∂ ¿πÈ∑ª È≈Ò «¬√ Ó√Ò∂”Â∂ ◊ºÒ ’ª◊≈, ‹Ø ÎÀ√Ò≈ ‘Ø«¬¡≈, Âπ‘≈˘ ‹≈‰» ’Ú≈Úª◊≈Õ «¬√ Ó∂ÒÂØ∫ ¡ºË ∂ ÿø‡ ∂ Ï≈¡Á ◊ªË∆ ‹∆ Á∆ Ó ∂Ò ¡≈ ◊¬∆, «Ò«÷¡≈ √∆ó¡√ »ÒÈÍÃØÎÀ√ Á∆ Ó∂Ò Á≈ ‹Ú≈Ï Á∂‰≈ Ó∂≈ Θ ωÁ≈ √∆ √’ºÂ Á≈ È‘ƒÕ Í√’ºÂ È ∂ Á ∂ ’È Á∆ ʪ ‹Ú≈Ï Á ∂‰≈Õ Ú≈‹Ï √Ó«fi¡≈Õ ÓÀ˘ ÷ πÙ∆‘ØÚ∂◊∆ ‹∂ Âπ‘≈‚∂ ≈‘ƒ «’Â≈Ï Í≥‹≈Ï∆ «Ú⁄ ¤Í∂Õ ·∆’ Òº◊∆ «’Â≈Ï ? ÓÀ∫‹Ú≈Ï «Ú⁄ «Ò«÷¡≈- ‹∂ ÓÀ˘ ’ج∆ ’‘∂∏ ◊π‹≈ Á≈ «¬«Â‘≈√ «Ò÷∂∫◊≈?ÓÀºø ¿π «Á¡ªó ◊π‹≈ Á≈ «¬«Â‘≈√ ª Á«’È≈, Ó∂∂ ÂØ∫ ª √‘∆Â∑ª Í≥‹≈Ï Á≈ «¬«Â‘≈√ È‘ƒ «Ò«÷¡≈ ‹ªÁ≈Õ

¡≈͉ ∂ ∆Ú∆¿» ¡≈‡∆’Ò Á∆ ’≈Í∆ ◊ªË∆ ‹∆ ˘ Ì ∂‹ «ÁºÂ∆ √∆իͤÒ∂ √≈Ò B@AC «Ú⁄ ÍÂ≈ Òº◊≈ ¿π‘ «ÁºÒ∆ ¡≈¬∂ ‘ج∂ ‘ÈÕ ÎØÈ ’’∂«ÓÒ‰ ⁄Ò≈ «◊¡≈Õ ¿πÈ∑ª È≈Ò «ÏÂ≈«¬¡≈ ÷πÙ◊Ú≈ √Óª Ô≈Á◊≈∆ ‘Ø«◊¡≈Õ ≈‹ÓØ‘È ◊ªË∆ È∂ «’Â≈Ï «Ú⁄ ’πfi ¡«‹‘∂ Í«‘¨ ¤»‘∂ ‘È «‹ÈŒ∑ªÏ≈∂ Í«‘ÒØ∫ «¬«Â‘≈√’≈ª Á≈ «Ë¡≈È È‘ƒ «◊¡≈Õ Ó‘≈ÂÓ≈ ◊ªË∆ Á≈ÍØÂ≈ ‘؉ Á∆ ˛√∆¡Â ’≈È ¡≈͉ ∂ Ï≈Ï ∂ È≈Ò È≈ «¡≈«¬Â ’∆Â∆, È≈¿πÈ∑ª Á∆ Ï∂Ú√∆ ¿πÍ ÍÁ≈ Í≈«¬¡≈Õ ¡≈˜≈Á∆ Á∂ √≈Ò AIDG «Ú⁄ ¡Â∂¿ π√ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ Ó‘≈ÂÓ≈ ‹∆ ¡Òº◊ ÊÒ◊, «¬’ºÒ∂ «‘ ◊¬∂ √È, √≈∂ ÎÀ√Ò ∂Í≥. ‹Ú≈‘ Ò≈Ò È«‘» ¡Â∂ √Á≈ ͇∂Ò ’Á∂Õ ¿πÁ≈√ ‘Ø ’∂ ¿πÈ∑ª È∂Ò≈‚ Ó≈¿»∫‡Ï∂‡È ˘ ͺ «Ú⁄ ¡≈÷ «Ò÷ «ÁºÂ≈ √∆- Ó∂∂ È≈Ò ¡ÏÁπÒˆÎ≈ ÷ª ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ ‘Ø ’ج∆ È‘ƒÕ ¡≈͉∂ √Ò≈‘’≈ª Á∆ «Ò√‡ «Ú⁄Ø∫‘π‰ Ó∂≈ È≈Ó ’º‡ «Á¿πÕ

x

√≈∆ «’Â≈Ï Á≈ ’∂∫Á∆ ÓπºÁ≈ ˛ó ‹ÁØ∫ ¡Ωø◊˜∂Ï ÂØ∫ Ï≈¡Á Óπ◊Ò‘’»Ó Á≈ √»‹ ‚πºÏ «◊¡≈ ¿πÁØ∫ Ï‘π«◊‰Â∆ ‘؉ Á∂ Ï≈Ú‹»Á Óπ√ÒÓ≈ÈªÈ ∂ Í ≥‹≈Ï Á ∂Ù ¿ πÍ Ì≈ ÂØ∫ √πÂø ‘’»Ó ’≈«¬Ó ’È Á≈ ÔÂÈ«’¿π∫ È≈ ’∆Â≈? ¡Ωø◊˜∂Ï ÂØ∫ «Í¤Ø∫ Ó‘≈≈‹≈ ‰‹∆ «√øÿ ÚºÒØ∫ ‘’»ÓÂ√ øÌ≈Ò‰ Á ∂ «Ú⁄’≈Ò ∂ √Ó ∂∫ ¿ πÍ Ì≈  ∂ Í≈«’√Â≈È «Ú⁄ ◊ øÌ∆ ’øÓÈ‘ƒ ‘Ø«¬¡≈, «Úʪ «‘ ◊¬∆¡ª ‘ÈÕ ¡Ωø◊˜∂Ï ÂØ∫ Ùπ» ’’∂ Á∂Ù Úø‚ º’ÓÀ∫ ¿π‘ «ÚºÊª ÌÈ Á≈ ÔÂÈ ’∆Â≈ ˛Õ

ÍÃØ. ◊ªË∆ «Ò÷Á ∂ ‘È- ¡ø◊∂˜∆ ‘’»Ó ’≈«¬Ó ‘؉ º’ Í ≥‹≈Ï∆Óπ√ÒÓ≈È ÿº‡ «◊‰Â∆ «√º÷ª Á∂ È≈Ò È≈Ò Íä≈Ú∂∫ Úª◊ ◊πÓÈ≈Ó∆ «Ú⁄«‘øÁ∂ ‘∂Õ ¿π‘ ’∆ ’Á∂ ‘∂? ¿πÈ∑ª Á∆¡ª ¿πÓ∆Áª, ‚, «¬≈Á∂ Â∂ ‹ºÁØ‹«‘Á«’‘Ø «‹‘∂ √È? «¬È∑ª √Ú≈Òª Á∂ ‹Ú≈Ï ⁄≈‘∆Á∂ ‘ÈÕ ¡≈÷ Í≥‹≈Ï Úø‚‰Á≈ ÎÀ√Ò≈ ’È Ú≈√Â∂ «ÂøÈ ÏøÁ∂ È’Ù≈ «Ú¤≈ ’∂ ÏÀ· ◊¬∂ó È«‘», ͇∂Ò¡Â∂ «‹È≈‘Õ «¬È∑ª «ÂøȪ «Ú⁄Ø∫ ’ج∆ Í≥‹≈Ï∆ È‘ƒÕ ¡≈͉∆ ‘؉∆ Á≈ ÎÀ√Ò≈Í≥‹≈Ï∆ ÷πÁ ’ÁØ∫ ’È Òº◊‰◊∂? Í≥‹≈Ï Úø‚ Ò¬∆ « ø̃Ó∂Ú≈ À̂ Í≥‹≈Ï∆È≈Úª ˘ ÍÛ∑ ’∂ Òº◊∂◊≈ «¬‘ Í≥‹≈Ï ¿πÍ ’ج∆ «Ú¡ø◊ ˛Õ «¬‘Ø «Ú¡ø◊ ªÍ≥‹≈Ï Á∆ Ùı√∆¡Â ‹≈‰È Ú≈√Â∂ √‘≈¬∆ ‘ØÚ∂◊≈Õ

Ó‘≈ÂÓ≈ ◊ªË∆ Á∆ ’ ΩÓ∆ ’ª◊√ È ∂ AIAI ÂØ∫ AIDG º’ Ì≈«Ú⁄ ‘È ∂∆ fi πÒ≈ «ÁºÂ∆ √∆ Í ≥‹≈Ï ¿ πÍ ¿ π√Á≈ ’ج∆ ¡√ «’¿ π ∫ È≈‘Ø«¬¡≈ ‘≈Òª«’ AIAI «Ú⁄ ‹«Ò∑¡≈Ú≈Ò∂ Ï≈◊ Á∆ ÿ‡È≈ ÿ‡ ¸º’∆ √∆?Í ≥‹≈Ï «Ú⁄ ’ª◊√ Á≈ È‘ƒ Ô»È∆¡«È√‡ Í≈‡∆ Á≈ ÏØÒÏ≈Ò≈ √∆ «‹√È ∂ Í≈«’√Â≈È Á∆ Óø◊ È‘ƒ ’∆Â∆, «Î Ï≈¡Á «Ú⁄ «‹È≈‘ Á ∂ «Íº¤ ∂ Òº◊’ ∂ Ó π√ÒÓ≈È «’¿ π∫ Í≈«’√Â≈È Óø◊‰ Òº◊∂ ‹ÁØ∫ «’ «‹È≈‘ È≈ Í ≥‹≈Ï∆ √∆È≈ ¿π√ Á∆ Óπ√«ÒÓ Ò∆◊ Á∆ Ùπ» «ÁȪ «Ú⁄ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ ’ج∆ √≈÷ √∆?

Í≈«’√Â≈È Ï«‰¡ª Á∂Ù Úø‚ ‘ج∆ Í «‘ø√≈ «’¿π∫ ‘Ø ◊¬∆, ¿π‘ Ú∆ÊØ’ «Ú⁄? Óπ√ÒÓ≈È √»Î∆ ¯’∆ Ï∂‘ºÁ √«Â’≈ÔØ◊ √È ÂÁ∂ ¿πÈ∑ª Á∆Ï≈‰∆ ◊π » ◊ ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ Ù≈«ÓÒ ‘ج∆, «Î «√º÷-Óπ√ÒÓ≈È «¬’ Á»‹∂ Á∂÷»È Á∂ «Í¡≈√∂ «’¿π∫ ‘Ø ◊¬∂? «¬‘ «’Â≈Ï «¬È∑ª √Ú≈Òª Á∂ ‹Ú≈Ï ÂÒ≈Ù∂◊∆Õ◊πÒ≈Ó Ïø√, ÒØË∆ Ïø√ ‹ª Ó π◊Òª Ú ∂Ò ∂ º’ «’√∂ ‘’»ÓÂ È ∂ Í ≥‹≈Ï∆,Ó π√ÒÓ≈Ȫ ¿ πÍ «¬ÂÏ≈ È‘ƒ ’∆Â≈, È≈ ¿ πÈ ∑ª ˘ ¬ ∂√ ’Á «√¡≈‰ ∂Óø«È¡≈ «’ ¿ πÈ ∑ª ˘ Í ≥‹≈Ï Á∆ √ »Ï ∂Á≈∆ «ÁºÂ∆ ‘ØÚ ∂Õ Í ≥‹≈Ï Á≈ √ »Ï ∂Á≈¬∆≈È,  π’∆ ‹ª ¡Î◊≈«È√Â≈È ÂØ∫ ¡≈¿ π∫Á≈ ‹ª ‘≈’Ó Á≈ ı≈ÈÁ≈È∆«Í¤Ø’Û «¬È ∑ª Á ∂Ùª Á≈ ‘ π øÁ≈Õ Ù≈‘∆ Î πÓ≈È √∆ «’ «‹‘Û ∂ «‘øÁ», Á∆ÈÏÁÒ ’∂ Óπ√ÒÓ≈È ‘ج∂ ‘È ¿πÈ∑ª ˘ ÎΩ‹ «Ú⁄ ÌÂ∆ È‘ƒ ’È≈Õ «¬¿π∫

xi

«¬È ∑ª ‘≈Ò≈ «Ú⁄ Í ≥‹≈Ï∆ Ó π√ÒÓ≈È «ÁÈ ’‡∆ ’ «‘≈ √∆ ’ ∂ÚÒ, Úº‚ ∂ÎÀ√«Ò¡ª «Ú⁄ ¿ π√ Á≈ ’ج∆ Á÷Ò È‘ƒ √∆Õ «¬‘∆ ’≈È ˛ «’ «ÁÒ∆Âı Ú≈√Â∂ ‹ÁØ∫ ÷≈È≈‹ø◊∆ ‘πøÁ∆ ¿πÁØ∫ Í≥‹≈Ï∆ Óπ√ÒÓ≈È «˜Ó∆Á≈ª È∂«’√∂ «Ë Á∆ ÓÁÁ, «’√∂ ËÛ∂ Á≈ «ÚØË È‘ƒ ’∆Â≈Õ

«¬√ ÷»È∆ Á Ω «Ú⁄ «’Ë∂ «¬’ªÂ «Ú⁄ ÏÀ·≈ Ú≈√ Ù≈‘ ‘∆ Á≈«’º√≈ ⁄ «‘≈ √∆, ◊≈ ’∂ √π‰≈ «‘≈ √∆Õ Ò‘»-´‘≈‰ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ ‘∂’ÏøÁ≈ ‘∆ ªfi∂ Úª◊ «ÚÔØ◊ «Ú⁄ ˜÷Ó∆ √∆, ‘ ؘ ÈÚ∂∫ «Ú¤Ø«Û¡ª Á∂√ ºÒ «Á√Á ∂; ’ÂÒØ◊≈ «Ú⁄ «’‘Û≈ ’ÁØ∫ «’Ê ∂ ÷Í ‹≈¬ ∂ ’∆ ÍÂ≈?Ú≈«√ Á ∂ «’º√∂ «’√ÓÂ È ∂ «Í¡≈ Á≈ ¡ø ’ «ÁºÂ≈, Ô π ºË È ∂ ¡È ∂’ª Á∆Ó π‘ºÏ ‚ø◊ «ÁºÂ∆ √∆Õ ‘∆ Á≈ «ÚÒ≈Í ¡·≈Úƒ, √Á∆ Á ∂ Í ≥‹≈Ï Á≈πÁÈ ˛Õ ÿ ÿ «Ú⁄ ÚÀ‰ ÍÀ ‘∂ √ÈÕ ≈‹ ’È≈ Â∂ ¿π‹≈Û≈ ÌØ◊‰≈Í ≥‹≈Ï∆ ¡È πÌÚ √∆, «Í¡≈ ’È≈  ∂ «Ú¤Û ‹≈‰≈ ‘∆ Á≈ ’ ∂∫Á∆ √π ˛,«¬‘ ÁØÚ ∂∫ ¡È πÌÚ «¬’Ø Ë≈◊∂ Á ∂ ÁØ «√∂ ‘ÈÕ Ú≈«√ È ∂ Í ≥‹≈Ï∆¡ª ˘πÁÈ, «ÚÒ≈Í Ú≈√ ∂ ÏØÒ Á ∂ «ÁºÂ ∂Õ ÓÈ Á ∂ ÍÁ ∂ ¿ πÍ ÿØ«Û¡ª Á∆‡≈ͪ, ÷»È È≈Ò ÒÊ ÍÊ ˜Ó∆È Â∂ «‚◊Á∆¡ª Ò≈Ùª «Í¤Ø∫ ‘∆ Á∂ √π ¿πÂ∂Õ

AHEG Á∂ ◊Á Ú’Â Í≥‹≈Ï∆¡ª È∂ ¡ø◊∂˜ª Á≈ √≈Ê «’¿π∫ «ÁºÂ≈,«¬√ Ï≈∂ ≈‹ÓØ‘È ’πfi Èπ’Â∂ √≈‚∂ √≈‘Ó‰∂ ÷Á∂ ‘ÈÕ «√º÷ª Á∂ ÓÈ «Ú⁄Óπ√ÒÓ≈Ȫ «ÚπºË ◊πº√≈ √∆Õ «’™«’ ¿πÈ∑ª ‘ºÊØ∫ Â√∆‘∂ «ÓÒ∂Õ Í «√º÷ª È∂‹ÁØ∫ Ú≈‘ Òº◊∆ ÏÁÒ∂ Ú∆ Ò¬∂Õ «’√∂ ËÓ, ‹≈ Á≈ ‘ØÚ∂, Í≥‹≈Ï∆ , ◊ÀÍ≥‹≈Ï∆¡ª ˘ ÏøÁ∂ È‘ƒ √ÓfiÁ≈Õ ’øÍÈ∆ Á∆ «È◊≈È∆ «Ú⁄ «ÁºÒ∆ ˘ ´º‡‰Á≈ ¡≈͉≈ ‘∆ Ó˜≈ ˛Õ «‹È∑ª ˘ ´º‡‰≈ ˛, ¿π‘ Íπ»Ï∆¬∂ ‘È; ¿π‘Ø Í»Ï∆¬∂«‹È ∑ª È ∂ ¡ø◊∂˜ª Á∆ «È◊≈È∆ «Ú⁄ ÊØÛ∑∂ √≈Ò Í«‘Òª Í≥‹≈Ï ´º«‡¡≈  ∂√’≈ ÷≈Ò√≈ Á≈ ÌØ◊ Í≈ «ÁºÂ≈ √∆Õ ¡ø◊∂˜ª È ∂ «√ º÷ª Ó π√ÒÓ≈Ȫ ˘«¬√ Í≈ÒË∆ È≈Ò ‘«Ê¡≈ÏøÁ ’ «ÁºÂ≈ «’ ‹∂ «¬‘ ‘«Ê¡≈ ’Á∆ ⁄ºÒ ∂Ú∆, «¬’ Á»‹∂ Á∂ «÷Ò≈¯ ⁄ºÒ‰◊∂, ¡ø◊∂˜ «÷Ò≈¯ È‘ƒÕ

¡ø◊∂˜ª È ∂ Ô’∆È∆ ω≈«¬¡≈ «’ «√ º÷ ͺ’ ∂ «√ º÷ ‘؉  ∂ Ó π√ÒÓ≈È,Á∆È Á∂ ͺ’∂ ÓØ«ÓÈ ‘Ø‰Õ «√º÷ Ò¬∆ √≈Ï √»Â «‘‰≈ ¡Â∂ ¡ø«ÓÃÂË≈∆‘؉≈ Ò≈˜Ó∆ √∆Õ «¬’ «Ë Ï◊≈Ú ’∂ ª Á»‹∆ «Ë ¿π√ ˘ Îπø‚‰ Ò¬∆«Â¡≈ Ï «Â¡≈ ‘∂Õ «¬’ «Ë Á≈ Á»‹∆ È≈Ò ’ج∆ √øÍ’ È‘ƒ ÍÁØÚ∂∫ «Ëª ◊Ø«¡ª Á∆¡ª Ú¯≈Á≈ «‘‰◊∆¡ªÕ

◊ À Í ≥‹≈Ï∆ Ó π√ÒÓ≈È ¡≈͉ ∂ È≈Úª È≈Ò ÍÀ◊ øÏ ‹ª ÷Ò∆«Î¡ª Á ∂÷≈ÈÁ≈Ȫ Á ∂ ‹≈ ◊ ØÂ, «ÚÙ ∂Ù‰ Ò≈ ’ ∂ Î÷ ’Á ∂ √È «’™«’ «¬√È≈Ò ¿ πÈ ∑ª Á≈ πÂÏ≈ ÚËÁ≈ «Á÷≈¬∆ «ÁøÁ≈ «‹Ú ∂∫ √ ºÔÁ, ’ π ÀÙ∆, ¡Ò∆,

xii

«√Á∆’∆, Î≈»÷∆ ‹ª Ù∂ı ¡≈«Á’Õ Í≥‹≈Ï∆¡ª È∂ ¡≈͉∂ È≈Úª È≈Ò √Ê≈È’◊ Ø Ò≈¬ ∂ «‹Ú ∂ ∫ È»È, «‡Ú≈‰≈, «ÓÈ‘≈√, Úº‡», ̺‡∆, ’øÏØ‹, øË≈Ú≈¡≈«Á’Õ ¿ πÈ ∑ª È ∂ ¡≈͉ ∂ ¡≈Í ˘ ÍÀ◊ øÏ Á ∂ ÷≈ÈÁ≈È «Ú⁄Ø∫ «’¿ π∫ È≈Óø«È¡≈? «’™«’ ¿π√ ÷≈ÈÁ≈È «Ú⁄Ø∫ ¿π‘ ˛ ¬∆ È‘ƒ √ÈÕ È≈Ò∂ ¿πÈ∑ª Á≈’«‘‰≈ √∆ √≈‚ ∂ ¡≈͉ ∂ ÷≈ÈÁ≈È «’‘Û≈ Ó≈Û ∂ ‘È ‹Ø ¡√ƒ ÷≈‘Ó÷≈‘fi»·∂ «ÚÙ∂Ù‰ Ò≈ ’∂ Îı ’Á∂ «Î«¬∂? ‹º‡ ¡Â∂ ≈‹Í»Â ¡÷Ú≈¿π‰ «Ú⁄’∆ ‘‹?

√Ó≈‹ √πË≈’ Ë≈«Ó’ Ò«‘ª AHEG Á ∂ ˆÁ «Í¤Ø∫ «’¿ π ∫ Ù π » π‘ج∆¡ª, ≈‹ÓØ‘È È ∂ «¬√ Á≈ ’≈È Áº«√¡≈ ˛ó«√ º÷ √ Ø⁄‰ Òº◊∂, √’≈÷≈Ò√≈ Á ∂ √Ó ∂∫ Á Ω≈È «√ º÷∆ ÚºÒ «’√∂ È ∂ «Ë¡≈È È‘ƒ «ÁºÂ≈Õ ‰‹∆«√øÿ Á∂ ≈‹ «Ú⁄ Ï‘π «‘øÁ» √Óª ∆ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ‰‹∆ «√øÿ ¡Â∂¿π√ Á∂ ¡«‘Ò’≈, ◊π» ¡≈Ù∂ ÓπÂ≈«Ï’ È‘ƒ ⁄ºÒ∂Õ Óπ√ÒÓ≈Ȫ ˘ Ú∆ «¬¿π∫Òº◊‰ Òº◊≈ «’ ¡ºË∆ √Á∆ Í«‘Òª Ó π◊Ò ‘’»Ó «¬√ ’’ ∂ ‡ π º‡∆ «’¿ π∫«’«¬√Ò≈Ó ÂØ∫ Á» ‘º‡ ◊¬∆ √∆Õ ◊Á È∂ Î∂Ò ‘؉≈ ‘∆ √∆ «’™«’ «¬√ Á≈Ò∆‚ Ï≈ÁÙ≈‘ Ï‘≈Á Ù≈‘ ˜Î ÷πÁ «ÌzÙ‡ √∆Õ Ì«Ú÷ √øÚ≈È Ò¬∆’∂ÚÒ «¬’ √Â≈ Ï⁄Á≈ ˛, ¡ø◊∂̃ ª Á∂ ÚÎ≈Á≈ «‘ ’∂ ⁄ø◊∂ Óπ√ÒÓ≈È Ï‰ØÕ

«√º÷ª ¡Â∂ Óπ√ÒÓ≈Ȫ È≈ÒØ∫ «‘øÁ», ¡ø◊∂˜∆ ≈‹ Á∂ ÚË∆’ ‘Ó≈«¬Â∆√È «’™«’ ¡ø◊∂˜ª È∂ Óπ◊Ò ≈‹ ÂØ∫ ÷«‘Û≈ ¤π‚Ú≈«¬¡≈Õ «‘øÁ» Ú◊˘ Òº◊≈ ‘ π‰ ÚÍ≈ «Ú⁄ Ú∆ ÚË∆’ ⁄ø◊∆¡ª √øÌ≈ÚÈ≈Úª ‘È Â ∂ √’»Ò∆«Úº«Á¡≈ ’øÓ ¡≈¬ ∂◊∆ «’™«’ √’≈∆ È Ω’∆¡ª «ÓÒ‰◊∆¡ª, √≈‚ ∂ Ϻ⁄ ∂‚≈’‡, Ú’∆Ò, «¬ø‹∆È∆¡ ω √’‰◊∂Õ

Í ≥‹≈Ï∆ «‘øÁ»¡ª, «√ º÷ª ¡Â ∂ Ó π√ÒÓ≈Ȫ «Ú⁄ ¡≈Í√∆ ¬ ∂’Â≈ È‘ƒ‘ π øÁ∆ È≈ ‘ØÚ ∂ Í √≈«¡ª È ∂ √ Ø«⁄¡≈∏ √≈‚ ∂ Ú≈√ ∂ Í«ÚºÂÂ≈ ÚË∆’˜»∆ ˛Õ «¬È∑ª «ÂøȪ ËÓª ¡º◊∂ «¬’ √ªfi∆ ¸‰ΩÂ∆ ¬∆√≈¬∆ ËÓ Á∆ Ú∆√∆, «’Â∂ √≈‚∂ Ϻ⁄∂ ¡≈͉≈ ËÓ ¤º‚ ’∂ ¬∆√≈¬∆ È≈ ‘Ø ‹≈‰Õ «‹øÈ≈ ‚√∆, ¬∆√≈¬∆ Ӻ ˙È≈ È‘ƒ Ú«Ë¡≈-Îπ«Ò¡≈ Í «‘øÁ» Óπ√«ÒÓ «√º÷ ¬∂’Â≈Ú∆ È‘ƒ ÚË∆ ÎπºÒ∆Õ «√º÷ «ÚÁÚ≈È Ì≈¬∆ ’≈È «√øÿ È≈Ì≈ Á∆ ¿πÈ∑ª «ÁȪ«Ú⁄ «Ò÷∆ «’Â≈Ï ‘Ó «‘øÁ» È‘ƒ, ¡º‹ º’ Úº÷∆ «√º÷ ÍÎ≈‰ Á∆ ’Ò≈«√’‡À’√‡ ˛Õ «√º÷ √πË≈’ª ˘ Òº◊≈, ¬∆√≈¬∆ Ӻ ‹ª «¬√Ò≈Ó ÂØ∫ ’ج∆ ÷Â≈È‘ƒ, ÷Â≈ Í≥Ê ˘ ¡≈∆¡≈ √Ó≈‹ ÂØ∫ ˛Õ

AIAI «Ú⁄ ØÒ‡ ¡À’‡ Ï«‰¡≈ ª Ï ∂⁄ÀÈ Ì≈Â È ∂ Ó‘≈ÂÓ≈ ◊ªË∆Á∆ ¡≈Ú≈˜ √π‰∆ «‹√È ∂ ¡ÀÒ≈È ’∆Â≈ «’ ¡√ƒ «¬√ ¡À’‡ «Úπ ºË√«Â¡≈◊ë‘ ’ª◊∂, √«Â¡≈◊ë‘ Á≈ ÓÂÒÏ √º⁄ Á≈ ÒÛ ÎÛ ’∂ ÙªÂÓ¬∆

xiii

«ÚØË ’ª◊∂Õ Í≥‹≈Ï∆¡ª Ú≈√Â∂ «¬‘ ÏÛ≈ ¡‹∆Ï ◊Ø÷ËøÁ≈ √∆Õ ¿πÈ∑ª È∂Í«‘Ò∆ Ú≈ √π«‰¡≈ «’ «’√∂ ’≈˘È Á≈ Ù∂¡≈Ó «Ú ØË Ú∆ ‘Ø √’Á≈ ˛;’ج∆ ÏøÁ≈ ‹ª ËÛ≈ ’«‘ √’Á≈ ˛ «’ ¡√ƒ È∆ «¬‘ ◊Ò ’≈˘È ÓøÈÁ∂ÕÍø‹≈Ï ˛≈È ‘Ø«¬¡≈Õ

Í«‘Ò∆ Ú≈ AIBD «Ú⁄ Ò≈Ò≈ Ò≈‹Í ≈«¬ È ∂ «’‘≈ «’ Í≥‹≈Ï Á≈Ï‘ π«◊‰Â∆ «Ú⁄ «‘øÁ≈ Óπ√ÒÓ≈È √Ó≈‹, «‘øÁ» «√º÷ «‘ª ˘ ȘÏøÁ’ «‘≈ ˛, Í≥‹≈Ï Á∂ «¬’ «‘º√∂ «Ú⁄ «‹Ë «‘øÁ» «√º÷ª Á∆ Ï‘π«◊‰Â∆ ˛,¿π√ ˘ Óπ√«ÒÓ Ï‘π«◊‰Â∆ Ú≈Ò∂ «‘º√∂ ÂØ∫ Úº÷ ’ Á∂‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ Ò≈Ò≈‹∆ È∂ «¬‘Ø ÁÒ∆Ò Ïø◊≈Ò Úø‚ Ï≈∂ «ÁºÂ∆Õ ≈‹≈ È«øÁ È≈Ê È∂ «’‘≈Í ≥‹≈Ï «Ú⁄ Ó π√ÒÓ≈Ȫ Á∆ ⁄ ΩË È≈ÒØ ∫ ª ⁄ø◊≈ ‘ØÚ ∂◊≈ ‹ ∂ √Ú≈‹ÍÃ≈ÍÂ∆ Á∆ Óø◊ ˘ «‘øÁ» Á» √’≈ Á∂‰Õ Ì≈¬∆ ÍÓ≈ÈøÁ È∂ AICB «Ú⁄«’‘≈ó √≈˘ Ó π√«ÒÓ Ï‘π«◊‰Â∆ Ú≈Ò∂ Í≥‹≈Ï∆ «¬Ò≈’ ∂  ∂ ’ج∆ «¬Â≈˜È‘ƒ ‹∂ «¬√ «Ú⁄Ø∫ «‘øÁ» Ï‘π«◊‰Â∆ Ú≈Ò∂ «¬Ò≈’∂ ’º„ ’∂ «ÁºÒ∆ ‹ª Ô». Í∆.È≈Ò «ÓÒ≈ «ÁºÂ ∂ ‹≈‰Õ ’À∫Ï«‹ Ô»È∆Ú«√‡∆ «Ú⁄ ÍÛ ∑Á ∂ ÏÒ≈⁄ Ω Á ∂◊π º‹ «‘ÓÂ∆ ¡Ò∆ È ∂ AICC «Ú⁄ È’Ù≈ ¤≈Í «ÁºÂ≈ «‹√ «Ú⁄ ͺ¤Ó∆Í ≥‹≈Ï, ’ÙÓ∆, «√ øË, ÏÒØ«⁄√Â≈È Â ∂ ¡Î◊≈«È√Â≈È È≈Ò Ò◊Á ∂ «¬Ò≈’ ∂«Á÷≈¬ ∂, «¬√ Á≈ È≈Ó Í≈«’√Â≈È º«÷¡≈Õ «‹È≈‘ Á∆ Ó π√«ÒÓ Ò∆◊,«‹√ Á ∂ Í ≥‹≈Ï «Ú⁄ ’Á∆ ÍÀ È‘ƒ Òº◊∂ √È, «¬√ ÿ‡È≈ ÂØ∫ Ï≈¡Á ‹Û∑ÎÛÈ Òº◊∆, Ô»È∆¡«È√‡ª Á∂ «ÁÈ Íπº◊‰ Òº◊ ͬ∂Õ

’È≈Ò ÂØ∫ Í ≥‹≈Ï Ó π√«ÒÓ Ò∆◊ Á ∂ √ À’‡∆ «Ò¡≈’ ¡Ò∆ ÷≈È È ∂«’‘≈∏ ‹ÁØ∫ ¡√ƒ Í≥‹≈Ï ’«‘øÁ∂ ‘ª «¬√ Á≈ ÓÂÒÏ ˛ «’ ¿π‘ √‡∂‡ «‹√Á∆ ‘ºÁ ◊πÛ◊≈¿π∫ ‘ØÚ∂◊∆; «ÁÒ∆ ¡Ò∆◊Û∑ «¬√ «Ú⁄ Ù≈«ÓÒ ‘؉◊∂ ‹Ø «’√≈‚∂ ’Ò⁄ Á∂ ’∂∫Á ‘ÈÕ «¬√ Â∑ª Á∂ «Ï¡≈Ȫ ÂØ∫ Ï≈¡Á «√º÷ Ò∆‚’«‘‰ Òº◊∂ √≈‚ ∂ Í»Ï∆ Í ≥‹≈Ï Á∆¡ª ‘ºÁª ͺ¤Ó ÚºÒ ÈÈ’≈‰≈ √≈«‘Ϻ’ ‘؉◊∆¡ª, Ò≈‘Ω «¬√ «Ú⁄ ‘ØÚ∂◊≈ ‘∆Õ «√º÷ª Á∆ «¬‘ Óø◊ ’∂ÚÒ «¬√Ò¬∆ √∆ «’ «’Â∂ ¡ø«ÓÃÂ√ Í≈«’√Â≈È «Ú⁄ È≈ ⁄Ò≈ ‹≈Ú∂Õ √πøÁ «√øÿÓ‹∆·∆¡≈ ª «¬‘ ’«‘‰ º’ ⁄Ò≈ «◊¡≈ «’ «‹Ê ∂ «‹Ê ∂ º’ Ó‘≈≈‹≈‰‹∆ «√øÿ Á≈ ≈‹ √∆, ¿πÊ∂ º’ «√º÷ª Á≈ ‘ØÓÒÀ∫‚ ‘ØÚ∂◊≈Õ

Ô»È∆¡«È√‡ Í ≥‹≈Ï∆ È ∂Â≈ ¿ πÓ ‘Ô≈ ÷≈È «‡Ú≈‰≈ È ∂ «‹È≈‘ ˘Ô≈Á ’≈«¬¡≈ «’ «√’øÁ-«‹È≈‘ ÍÀ’‡ ¡È π√≈ Ò∆◊ Í ≥‹≈Ï «Ú⁄«√¡≈√ ȑƒ ’ √’Á∆Õ «‹È≈‘ È ∂ ¿ πµÂ «ÁºÂ≈- Ò∆◊ Í≈«’√Â≈È’≈«¬Ó ’È Ò¬∆ ÒÛ ‘∆ ˛  ∂ Í≈«’√Â≈È ÏøÏ ∂ «Ú⁄ È‘ƒ, Í ≥‹≈Ï «Ú⁄ω∂◊≈Õ «‡Ú≈‰∂ ͺ’∂ Ù¬∆ Óπ√ÒÓ≈È, ’Á∆ ؘ≈ ÈÓ≈˜ È≈ ¤‚Á∂, «Îº’∂

xiv

ÍÀ∫Á ∂ ◊¬ ∂, Ó π√ÒÓ≈Ȫ ˘ Òº◊‰ Òº◊≈ «‹Ú ∂∫ «¬‘ Ó π√ÒÓ≈È È‘ƒ ‘ ∂ Í«‹È≈‘ «‹‘Û≈ È≈ ؘ≈ º÷Á≈ √∆ È≈ ÈÓ≈˜∆ √∆, Â≈’ ÎÛÈ Òº◊≈,Óπ√ÒÓ≈Ȫ Á≈ ‘∆Ø ‘Ø «◊¡≈Õ

¡ø◊∂˜ª ˘ ÍÂ≈ √∆ ¡≈¿ π‰ Ú≈Ò ∂ √Ó ∂ ∫ «Ú⁄ »√ È≈Ò ‡’≈¿ π‘ØÚ ∂◊≈, √ Ø ‹ ∂ Í≈«’√Â≈È Ï‰≈¿ π‰≈ ÍÀ «◊¡≈ «¬‘ «¬ø◊ÒÀ∫‚ ͺ÷∆ Á ∂√‘ØÚ∂, Ì»◊Ø«Ò’ ÂΩ ”Â∂ »√ Á∂ ÚºË ÂØ∫ ÚºË È∂Û∂Õ ‹ÁØ∫ ¡ø◊∂˜ª È∂ Ì≈¤º‚‰ Á≈ ÎÀ√Ò≈ ’ «Ò¡≈ ¿πÁØ∫ ¿πÈ∑ª ˘ ’∂ÚÒ «¬√ ◊ºÒ Á∆ «⁄øÂ≈ √∆ «’◊ Ø∂ √π º«÷¡Â Ú≈Í√ Í π º‹ ‹≈‰Õ Ì≈Â∆ Ò∆‚ª È ∂ ¿ πÈ ∑ª ˘ «’‘≈óÏ≈¡Á «Ú⁄ «‘ø√≈ ‘Ø √’Á∆ ˛, ‹≈‰ «Ú⁄ «¬øÈ∆ ’≈‘Ò «’¿π∫ ’ ‘∂ ‘Ø?¡ø◊∂˜ª È∂ «’‘≈- Âπ√ƒ ‘∆ ª «’‘≈ √∆∏ ÁÎ≈ ‘ØÚØ (Quit India) Ï√·∆’ ˛, ÁÎ≈ ‘؉ Òº◊∂ ‘ªÕ ≈‹ÓØ‘È Á≈ «¬Ê∂ Ó≈√»Ó √Ú≈Ò ˛óÌ≈Â∆¡ªÈ∂ «’‘≈ ⁄Ò∂ ‹≈˙, Âπ√ƒ ⁄Ò∂ ◊¬∂, ¡º◊∂ ª Ì≈Â∆¡ª Á∆¡ª Óø◊ª Âπ√ƒ¬∂È∆ ¡≈√≈È∆ È≈Ò ’Á∆ ÓøÈ∆¡ª È‘ƒ √ÈÕ

Ó π‘øÓÁ ¡Ò∆ «‹È≈‘ È∂ Á∂«÷¡≈ «’ «√º÷ Óπ√ÒÓ≈È «¬’ Á»‹∂ Á∂ ÷» πÈÁ ∂ «Í¡≈√∂ ‘Ø ‘ ∂ ‘È Âª ¿π√ È∂ BC ‹»È AIDG ˘ Ó≈¿»∫‡ÏÀ‡È Ú≈«¬√≈«¬¡◊∂ Ï ∂ÈÂ∆ ’∆Â∆∏ Í ≥‹≈Ï «Ú⁄ ◊ÛÏÛ Ø’‰ Ò¬∆ Ï ∂«‘Ó ‘Ø ‹≈¿ πÕÓ π√ÒÓ≈Ȫ ˘ ◊ ØÒ∆¡ª Ó≈ «Á˙ ‹ª È≈, ÓÀ˘ ÍÚ≈‘ È‘ƒ, ◊π ø‚≈◊Á∆π’‰∆ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ ¿ π√ √≈Ó≈‹ ¿ πÍ «¬È ∑ª Ï ∂ÈÂ∆¡ª Á≈ ’∆ ¡√«‹‘Û≈ ¡≈͉≈ ÏØ∆ «Ï√ ÏøÈ∑‰ «Ú⁄ πºfi≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆? «‹È≈‘ Á∆ «¬‘«¬º¤≈ «’Ú ∂∫ Í»∆ ‘Ø √’Á∆ √∆ «’ Ì≈ Úø«‚¡≈ ‹≈Ú ∂ Í Í ≥‹≈Ï È≈Úø«‚¡≈ ‹≈Ú∂Õ

’ª◊√ Í≈‡∆ Á∆¡ª Ó∆«‡ø◊ª «Ú⁄ ‘ ÓÂ≈ Í»∆ Ï«‘√ ¡Â ∂ ÙØÙ≈Ï∂ ÂØ∫ Ï≈¡Á Í≈√ ‘Ø«¬¡≈ ’Á≈ √∆, ’∂ÚÒ ÙØ’ ÓÂ≈ ÙªÂ∆ È≈Ò Í≈√‘Ø«¬¡≈ ’Á≈Õ Í≥‹≈Ï Á∆ Úø‚ Á≈ ÓÂ≈ ¸Í⁄≈Í ÙØ’ ÓÂ∂ Úª◊ Í≈√ ‘Ø«◊¡≈Õ ÍÏ«Ò’ ÁØ «Ëª «Ú⁄ Úø‚∆ ◊¬∆󫬑 Ï∂◊≈È∂ ‘È, Ó≈∂ ‹≈‰ Á∂‘º’Á≈, ¡Ωª ÏÒ≈Â’≈ Á∆¡ª ‘º’Á≈Õ √≈«¡ª ËÓª ˘ ¡ø◊∂˜ ÂØ∫È‘ƒ «¬’ Á»‹∂ ÂØ∫ ÷Â≈ «Á«√¡≈Õ ‘«Ê¡≈ÏøÁ √≈Ï’ ÎΩ‹∆ ÁØ‘ª «Ëª Á∂‹ÈÀÒ ‘Ø ◊¬∂Õ

¡≈÷∆ ¡«Ë¡≈«¬ «Ú⁄ ≈‹ÓØ‘È Á ∂ Ú≈’ ‘ÈóAG@G ÂØ∫ ÒÀ ’ ∂AIDG º’ Í ≥‹≈Ï ÒøÓ∆ ‘È∂∆ √πø◊ «Ú⁄ Á∆ ÒøÿÁ≈ «‘≈, «¬√ ˘ «¬√√πø◊ «Ú⁄Ø∫ Ï≈‘ ’º„‰≈ ˛Õ «‹√ ˘ Í≥‹≈Ï∆¡Â ¡≈÷Á∂ ‘È Á∂÷‰≈ ˛ ¿π√«Ú⁄ ’∆ ’∆ Â≈’ Â∂ «’‘Û∆ «’‘Û∆ ’Ó˜Ø∆ ˛Õ ÍÃØ. ≈‹ÓØ‘È ˘ Í≥‹≈Ï∆È‘ƒ ¡≈™Á∆, ÎÒ√»Í ¿πÈ∑ª ÚºÒØ∫ «ÁºÂ∂ √≈∂ ‘Ú≈Ò∂ ¡ø◊∂˜∆ Á∂ Áπ‹ÀÒ∂

xv

√ à ت «Ú⁄Ø∫ ‘ÈÕ «‹Ê ∂ «’ ∂ √ »¯∆¡ª, «’º√≈’≈ª ‹ª ◊πÏ≈‰∆ Á ∂ ‘Ú≈Ò ∂¡≈¬∂ ÓÀ∫ Ó»Ò ‡»’ª Á∂ «ÁºÂ∆¡ªÕ ’πfi √ت «Ú⁄ √π‰∂ √π‰≈¬∂ ‘Ú≈Ò∂ «Ò÷«ÁºÂ∂ ◊¬∂ ‹Ø Á¡√Ò √‘∆ È‘ƒ √È, ¿πÊ∂ ÓÀ∫ √øÍ≈Á’ Á∆ ‡»’ Á∂‰∆ Ú≈‹Ï‹≈‰∆Õ ¡«‹‘≈ ’È È≈Ò «Ò÷ «Ú⁄Ø∫ Ï∂◊≈È◊∆ Á≈ ÍÃÌ≈Ú ÷ÂÓ ‘Ø«¬¡≈Õ

BB, BD ÈÚøÏ B@AD ˘ ¿ πµÂ∆ Ì≈ Á ∂ √≈∂ ¡÷Ï≈ª «Ú⁄¡«‹‘∆¡ª ÷Ϫ ¤Í∆¡ª ‘È «’ ◊Ó«÷¡≈Ò∆ «√º÷ «√¡≈√∆ ‹Ê ∂ÏøÁ∆¡ªÈ ∂ «¬’ √ªfi≈ ÍÒ ∂‡Î≈Ó «Â¡≈ ’’ ∂ «¬√ Á≈ È≈Ó Ô»È≈¬∆«‡‚ ¡’≈Ò∆ÁÒ º«÷¡≈ ˛Õ Ó«‘√»√ ’∆Â≈ «◊¡≈ «’ «√º÷ ¡≈͉∂ «√˪ª, √º«Ì¡≈⁄≈,ËÓ ¡Â∂ Ì≈Ù≈ ÂØ∫ ‡π‡Á∂ ‹≈ ‘∂ ‘È, Í≥‹≈Ï È«Ù¡ª Á∆ Ó≈ ‘∂· ¡≈ ¸º’≈˛ Â∂ ≈‹ ¿πÍ «ÚºÂ∆ √ø’‡ Óø‚≈ «‘≈ ˛Õ ÷≈«Ò√Â≈È Á∆ Óø◊ ÓπÒÂÚ∆’«Á¡ª «¬√ ÈÚƒ ‹Ê∂ÏøÁ∆ È∂ Í≥‹≈Ï∆¡Â ˘ Әϻ ’È «‘ ¿π√≈»’ÁÓ ¸º’‰ Á≈ ‘º¬∆¡≈ ’∆Â≈ ˛Õ

«‹√ Ï≈∂ ÍÃØ. Í»È «√ øÿ È ∂ «’‘≈ √∆ó Í ≥‹≈Ï È≈ «‘øÁ», È≈ Ó π√ÒÓ≈È,Í ≥‹≈Ï √≈≈ ‹ƒÁ≈ ◊πª Á∂ È≈Ó ”Â∂, ¿π√ Í≥‹≈Ï Ï≈∂ ’ πÒÚø ◊∂Ú≈Ò Á∆Í≥’Â∆ ˛ó

Í≥‹≈Ï È≈ √∆Ó≈ È≈ ¡√∆ÓÕÍ≥‹≈Ï Â’√∆Ó Á Â’√∆Ó Á Â’√∆ÓÕÓÀ˘ ¿ πÓ∆Á ˛ ÁØ‘ª Í ≥‹≈Ϫ ˘ «¬√ «’Â≈Ï «Ú⁄Ø∫ ’ πfi ¡«‘Ó ‹≈‰’≈∆

«ÓÒ ∂◊∆, ¡«‹‘∆ ‹≈‰’≈∆ «‹√ «Ú⁄Ø∫ Ó∆˜ ¡≈͉∆ «ÏÓ≈∆ Á ∂ «¬Ò≈‹Ú≈√Â∂ Èπ√÷≈ ÒºÌ √’∂Õ ‹ÁØ∫ ÷πÁ ÷øÈ∆ È≈Ò ◊π˜≈≈ ’È≈ ÓøÈ ’∂ ◊Úª„∆˘ Í»∆ ؇∆ Á∂‰ Á≈ ÓÈ Ï«‰¡≈ ¿πÁØ∫ ºÏ Ú∆ «Ó‘Ï≈È ‘Ø ‹≈¬∂◊≈Õ

Í≈‰∆ ÊØÛ ∑≈ ÓØ‘ ÿ‰≈»ø Í∆ »ø Í∆ ‘Ø‘π®

ó‘Í≈Ò «√øÿ Í≥È» (‚≈.)A Á√øÏ, B@AD ÍÃØÎÀ√ ËÓ ¡«Ë¡ÀÈharpalsinghpannu.com √≈Ï’ ‚∆È «√⁄,

Í ≥‹≈Ï∆ Ô»È∆Ú«√‡∆ Í«‡¡≈Ò≈IDFDB-EADED

harpalsinghpannu@gmail.com

xvi

¡≈«Á ’ÊÈ«¬‘ ’Ê≈ «Ò÷‰ Á∂ ’≈È ÓÀ∫ ¡º◊∂ Ì»«Ó’≈ «Ú⁄ Áº√ª◊≈, «ÁÒ È∂ ÓÀ˘

«Èº‹∆  Ω  ∂ Ú∆ «¬‘ Ó≈‹≈ √Ófi‰ √Ófi≈¿ π‰ Ú≈√ ∂ Ó‹Ï» ’∆Â≈ÕAIDG «Ú⁄ Ú◊∆ ˜«‘∆Ò∆ ‘È∂∆ È∂ «‹È∑ª Òº÷ª ˘ ¿π÷≈Û √πº«‡¡≈ ¿πÈ∑ª«Ú⁄Ø∫ «¬’ ÓÀ∫ Ú∆ √ª «‹√È∂ «¬‘ √∂’ Ó«‘√»√ ’∆Â≈Õ ÓÀ∫ ¿πÁØ∫ «◊¡≈∑ª Á≈ ‘Ø’∂ Ï≈∑Ú∂∫ √≈Ò «Ú⁄ ⁄«Û∑¡≈ √ª, «ÁºÒ∆ «‘øÁ≈ √ª, «¬√ Ù«‘ «Ú⁄ Ú∆«‘ø√≈ È∂ ¡≈͉≈ ’» «⁄‘≈ «Á÷≈«¬¡≈ √∆Õ

¡≈˜≈Á∆ ÂØ∫ ÁØ √≈Ò Í«‘Òª ÈÚøÏ AIDE Á∆ «¬’ ËπøÁÒ∆ Ô≈Á Ó∂∂«˜‘È «Ú⁄ «ÂøÈ Í ≥‹≈Ï∆ Ïø«Á¡ª Á∆ ˛ : «¬’ «‘øÁ», «¬’ «√ º÷, «¬’Óπ√ÒÓ≈ÈÕ «¬‘ √È «„ºÒØ∫, Ù≈‘ ÈÚ≈˜ Â∂ √«‘◊ÒÕ √πÌ≈Ù ⁄øÁ Á∆ ÎΩ‹«¬ø‚∆¡È ÈÀÙÈÒ ¡≈Ó∆ Á ∂ «¬‘ ¡Î√ ÏÂ≈È∆¡≈ «Úπ ºË ◊ ºÁ≈∆ Á ∂ÁØÙª Á≈ Ó π’ºÁÓ≈ ÒÛ ‘ ∂ √È, «ÁºÒ∆ Á∆ «Î˜≈ «Ú⁄ «¬È ∑ª È≈Úª Á≈⁄⁄≈ √∆Õ

¡ºË∆ √Á∆ Ï∆‰ ¿πÍø ‹ÁØ∫ ÓÀ∫ Í«‘Ò∆ Ú≈ Ò≈‘Ω «◊¡≈, ‘ØȪڪ◊ ÓÀ˘ Ú∆ «¬™ Òº◊≈ «‹Ú∂∫ «ÁºÒ∆ ¡Â∂ Ò≈‘Ω «Ú⁄ Ï‘π √Ó≈ÈÂ≈¬∆¡ª‘È, Óπ◊Ò ¡Â∂ «Ïë‡Ù «¬Ó≈ª «¬’Ø «‹‘∆¡ªÕ «ÁÒ⁄√Í∆ ◊»Û∑∆ √ªfi«Ú⁄ ÏÁÒ ◊¬∆Õ ’¬∆ Ú≈ Í≈«’√Â≈È «◊¡≈, ‘ Ú≈ ÈÚª ’πfi ‘≈√Ò‘ π øÁ≈Õ B@@E «Ú⁄ ‹ÁØ∫ ÓÀ∫ ¡≈͉∆ ÍÂÈ∆ ¿»Ù≈ È≈Ò «◊¡≈ ÂÁ Á Ω≈Ô≈Á◊≈∆ ‘Ø «◊¡≈ ‹ÁØ∫ ¡√ƒ ÁØ ’π Á‹‰ Ïø«Á¡ª Á∆¡ª «¬ø‡«Ú¿»˜ÒÀ∫«Á¡ª ‹≈«‰¡ª «’ «’Ú∂∫ «‘øÁ»¡ª «√º÷ª È∂ Óπ√ÒÓ≈È Ï⁄≈¬∂ Â∂ Óπ√ÒÓ≈ȪÈ∂ «‘øÁ» «√º÷Õ ¿π√ Í≈◊Ò͉ Á∂ √≈Ò «Ú⁄ «¬È√≈È∆¡Â Á∂ ͪ‚∆ Ú∆ √È«‹È∑ª È∂ Á«øÁ◊∆ ˘ ‘≈«¬¡≈Õ ‘π‰ º’ Ò≈‘Ω «Ú⁄ ¡«‹‘∂ ÏøÁ∂ «ÓÒ‹ªÁ∂ ‘È «‹‘Û∂ «‘øÁ» «√º÷ª Á∂ ¿π‹≈Û∂ ÂØ∫ ¿πÁ≈√ ‘ÈÕ

«‹‘Û≈ Íπ≈‰≈ Í≥‹≈Ï ‘π‰ Á∂ ÁØ ÈÚ∂∫ Í≥‹≈Ϫ ÂØ∫ «ÏÒ’πÒ Úº÷≈ √∆,¿π√˘ ‹≈‰È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ √≈Ò AIH@ «Ú⁄ «¬‘ «ÁÒ⁄√Í∆ ‘Ø Ú∆ ÚºË◊¬∆ ‹ÁØ∫ Ì≈Â∆ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ ÷≈Û’» ÁΩ Á∆ Ùπ»¡≈ ‘ج∆, «Î ‘«ÓøÁ√≈«‘Ï ¿ ∞µÍ √ ÀÈ≈ ⁄Û ∑ ¡≈¬∆, «¬øÁ≈ ◊ªË∆ Á∆ ‘º«Â¡≈ ‘ج∆, ¿ πÍ ø«ÁºÒ∆ «Ú⁄ «√ º÷ª Á≈ «Ú¡≈Í’ ’«ҡ≈Ó, Ó ∂∂ «√ º÷ ÁØ√ª È ∂ ’∆ ’∆Óπ√∆Ϫ fiºÒ∆¡ª, «¬È∑ª √≈∆¡ª ÿ‡È≈Úª È∂ «ÁÒ ¿∞µÍ ¡√ Í≈«¬¡≈Õ

AIDH «Ú⁄ Ó’Â»Ò Ó ∂≈ Ï≈Ï≈ Ó‘≈ÂÓ≈ ◊ªË∆ Í ≥‹≈Ï ¡Â ∂ ‘Ø

xvii

¡‰«◊‰Â Í∆Û ÒØ’ª Á∂ ◊πº√∂ Á≈ «Ù’≈ ‘Ø«¬¡≈Õ Í≥‹≈Ï Ó∂∆ «˜øÁ◊∆Á≈ «‘º√≈ ‘Ø «◊¡≈, √Ú≈Ò ÷Û ∑ ∂ ’È Ú≈Ò≈ ’∆ÓÂ∆ «‘º√≈Õ √ º⁄∆ ◊ ºÒÍ«‘ÒØ∫ Áº√ «Á¡ª «’ «ÁºÒ∆ «Ú⁄ Í«Ò¡≈ √ª, Ó∂∂ ÓÈ ¿∞µÍ Í≥‹≈Ï∆¡ª Á≈√π‘‰≈ ¡’√ È‘ƒ √∆Õ ‹ÁØ∫ AICE «Ú⁄ ÓÀ∫ ‹ø«Ó¡ª √ª ¿πÁØ∫ «ÁºÒ∆ Í≥‹≈Ï∆Úº√Ø∫ Ú≈Ò≈ Ù«‘ È‘ƒ √∆ «‹Ú∂∫ «¬‘ AIDG ÂØ∫ Ï≈Á ω «◊¡≈Õ Ï∂Ù’AHEH ÂØ∫ AIAA º’ ¡≥◊∂˜ª È∂ «ÁºÒ∆ ˘ Í≥‹≈Ï Íê Á≈ «‘º√≈ ω≈ ’∂º«÷¡≈ Í «¬‘ Í≥‹≈Ï∆ √πÌ≈¡ ÂØ∫ «ÌøÈ √∆Õ ◊Á ÁÏ≈¿π‰ Ú≈√Â∂ Úº‚∆«◊‰Â∆ «Ú⁄ ¡≥◊∂˜ª È∂ Í≥‹≈Ï∆ «√º÷ª, Óπ√ÒÓ≈Ȫ, ‚Ø◊«¡ª ¡Â∂ ◊Ø«÷¡ªÁ∆ ÌÂ∆ ’∆Â∆Õ

AIDG ÂØ∫ Í«‘Òª «Á√Á≈ È‘ƒ √∆ «’ «ÁºÒ∆ Á≈ Í ≥‹≈Ï È≈Ò ’ج∆√ Ø’≈ ˛Õ Ó ∂∂ Ú◊∂ ÒØ’ª ˘ ¿ ∞µÊ ∂ Ï≈‰∆¬ ∂, Ïø◊≈Ò∆, ‹ÀÈ, Ó≈Ê ¡Â ∂Óπ√ÒÓ≈È «Á√Á∂ √È «‹‘Û∂ ‹∆ÚÈ ¿∞µÍ ¡√¡≥Á≈˜ √ÈÕ

AIAA «Ú⁄ ‹ÁØ∫ «ÁºÒ∆ Á∂√ Á∆ ≈‹Ë≈È∆ √∆, ͺ’≈, Ò∂÷≈’≈,’Ò’, ‡≈¬∆«Í√‡ ËÛ≈ËÛ «¬Ê ∂ ¡≈¿ π‰ Òº◊∂, Áº÷‰ ÂØ∫ Ú∆Õ Ó ∂∆ Óª«’™«’ «ÓÒ √∆ «¬√ ’’∂ Ï‘πÂ∂ Áº÷‰∆ Ì≈Â∆¡ª Á∂ ÿ √≈‚≈ ¡Ω‰‹≈‰ √∆Õ Ó∂∂ Á≈Á’∂ ◊π‹≈Â∆ √È Í «ÁºÒ∆ «Ú⁄ ◊π‹≈Â∆ Ï‘π ÊØÛ∑∂√È √Ø √≈‚∂ «¬’ ◊Úª„∆ ͪ‚∂ Í«Ú≈ È≈Ò √≈‚∆ Ú≈’Î∆ √∆ ’∂ÚÒÕ

AIDG ÂØ∫ Ï≈Á È√Ò∆, Ì≈Ù≈¬∆ ÂÏÁ∆Ò∆ ¡≈¬∆Õ ÷≈‰Í∆‰ √Ì ÏÁÒ‰Òº◊≈Õ Ó∂∂ √’»Ò «Ú⁄ ÊØÛ∑∂ ’π Óπ√ÒÓ≈È «Ú«Á¡≈Ê∆ √ÈÕ «¬’ «¬’ ’’∂ÒØÍ ‘Ø ◊¬ ∂Õ «¬’ Ó ∂≈ ‹Ó≈Â∆ ‹≈Ú ∂Á ¡ı √∆Õ ¿ π√Á≈ ¡ºÏ≈ ⁄ ΩË∆Óπ‘øÓÁ ¡Ò∆ «ÁºÒ∆ Á≈ Úº‚≈ ¡Î√ √∆ ‹Ø AIE@ «Ú⁄ Í≈«’√Â≈È Á≈ÍÃË≈È ÓøÂ∆ «ÈÔπ’ ‘Ø«¬¡≈Õ Ï≈Á «Ú⁄ ÓÀ̆ ÍÂ≈ Òº◊≈ ¿π‘ ¡≈¬ƒ √ÈÕ‹ÈÀÒ «˜¡≈ ¿πÒ ‘º’, ‹ÒøË √∂∫‡ √‡∆ÎÈ ’≈Ò‹ Á≈ «Ú«Á¡≈Ê∆ Ú∆¡≈¬ƒ √∆Õ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ ¡≈¬∆¡ª Á∆ ’≈Î∆ «◊‰Â∆ √∆Õ

Ó∂∂ √’»Ò «Ú⁄Ø∫ «‹™ «‹™ Óπ√ÒÓ≈È «Ú«Á¡≈Ê∆ «÷√’‰ Òº◊∂, ÈÚ∂∫«‘øÁ» «√º÷ «Ú«Á¡≈Ê∆ Á≈÷Ò ‘؉ Òº◊∂Õ ¡⁄≈È’ ’¬∆ Í≥‹≈Ï∆ Ó≈√‡ ¡≈◊¬ ∂Õ «¬‘ √’»Ò ÏÑÓØ √Ó≈‹∆ Ïø◊≈Ò∆ ÓÀ‚Ó «ÍÃø√∆ÍÒ, «¬’ Ú∆Ò ∑⁄ ∂¡¿∞µÍ ÏÀ·∂ ‹ÀÈ, «¬’ «√º÷ ÚÒØ∫ ⁄Ò≈«¬¡≈ ‹≈ «‘≈ √∆Õ «¬‘ «ÂøÈ∂ «Íº¤∂ «‘’∂ ’øÓ ’≈‹ ’Á∂ ‘∂Õ √’»Ò «Ú⁄ Í≥‹≈Ï∆ «ÍÃø√∆ÍÒ ¡≈ «◊¡≈Õ Ó≈‰ ¡Â∂¿πÁ≈√∆ È≈Ò ’Í» √≈«‘Ï ’Á∆ ’Á≈¬ƒ ¡≈͉∂ √’≈∆ ’≈Ò‹ Ò≈‘Ω Á≈«˜’ ’«¡≈ ’Á∂Õ

’Í» √≈«‘Ï ¡Â∂ ‘Ø «‹‘Û∂ Ú∆ Í≥‹≈Ï∆ √’»Ò «Ú⁄ ¡≈¬∂ ¿πÈ∑ª ˘ Á∂÷’∂ ÓÀ∫ ‹≈«‰¡ª «¬‘ «’øÈ∂ Ù≈ÈÁ≈ ÁØ√ ‘È, «‹‘Û∆¡ª Ê≈Úª ÂØ∫ ¡≈¬∂

xviii

¿πÈ∑ª ˘ Ï∂‘ºÁ «Í¡≈ ’Á∂ √ÈÕ «Í¤Ø∫ ÓÀ∫ ‹≈«‰¡ª «’ ¿π‘ ª «ÓÒª ˘Ú∆ «Í¡≈ ’Á∂ ‘È Â∂ ‚Ø√∂ Ú∆ ˜≈«¬’∂ È≈Ò ÷ªÁ∂ ‘ÈÕ Ó∂∂∂ Ó»÷ ÂΩ÷Ò∂Á» ‘Ø ◊¬∂Õ

‹ÁØ∫ Í≥‹≈Ï AIDG Á∂ ˜ıÓª ÂØ∫ Í∆Û √∆, «ÁºÒ∆ «Ú⁄ Í≥‹≈Ï∆¡Â¡Ω‰ Òº◊∆Õ «‘øÁπ√Â≈È∆ Â∂ Í≈«’√Â≈È∆ Í≥‹≈Ï Á∆¡ª ÁØ Í∆Û∑∆¡ª È∂ «¬‘ÁÁ fiº«Ò¡≈Õ ÁØÚª Í≥‹≈Ϫ Á∆ Â∆Ï ÷≈‘Ù ˛ «’ «¬√ √ÁÓ∂ ÂØ∫ Óπ’Â‘Ø‰Õ ⁄≈«‘¡≈, «¬√ «Ú⁄ ÊØÛ∑≈ Ï‘π ÓÀ∫ Ú∆ √‘≈¬∆ ‘ØÚªÕ √º⁄ Á∆ Í÷ ‘π‰«’Ú∂∫ ‘ØÚ∂ ‹ÁØ∫ «’ Ìππ◊‰ Ú≈Ò∂ √≈∂ ◊Ú≈‘ √Á≈ Ò¬∆ ‹≈ ¸º’∂ ‘ÈÕ ‘ªÒ ∂÷’ª Á∆¡ª ‚≈«¬∆¡ª ‘È, Ô≈Áª ‘È, Í πÒ√ Í؇ª ‘È, ¡ıÏ≈ªÁ∆¡ª ’‘≈‰∆¡ª ‘È, «È‹∆ ı ‘È, fi»·∆¡ª √º⁄∆¡ª ‹∆ÚÈ∆¡ª ‘È,«¬‘ ’º⁄≈ Ó≈Ò «¬√ ’Ê≈ Ú≈√Â∂ √‘≈¬∆ ‘ØÚ∂◊≈Õ

«√º÷, Óπ√ÒÓ≈È, «‘øÁ» ¡Â∂ «Ïë‡Ù √Ø ں÷-Úº÷ Ș∆¬∂ ÂØ∫ «Ò÷∂ ◊¬∂‘È Âª Ú∆ √Óπº⁄∂ ÂΩ Â∂ √øÂπÒÈ º÷«Á¡ª Í≥‹≈Ï Á∂√ Á≈ «Èͺ÷ ¡«Ë¡ÀÈ‘Ø √’Á≈ ˛Õ ̻’≈Ò Á≈ √øÍ»È √º⁄ Ï∂Ù’ È≈ ÎÛ √’∆¬∂ ª Ú∆ «¬√ ˘√Ófi‰ Á∂ ÔÂÈ √ÁÌ≈ÚÈ≈ ÍÀÁ≈ ’È◊∂Õ

‘ÊÒ∂ ¡«Ë¡ÀÈ Á≈ ¡«‹‘≈ ’ج∆ Á≈¡Ú≈ È‘ƒ «’ ¡√ƒ ¿π‘ √Ø ҺÌ∂‘È «‹È ∑ª Á≈ Í«‘Òª «’√∂ ˘ ÍÂ≈ È‘ƒ √∆Õ ˜Ó∆È Áؘ ◊ ØÁ≈Ó «Ú⁄Ø∫ÏØÂÒª Á∆ Úº‚∆ ÷∂Í È‘ƒ ÒºÌ∆, ‘ª ÍÃ≈Í Ú≈¬∆Ș ˘ «‚√«‡Ò ’∆Â≈ ˛,Ș¡øÁ≈˜ ºʪ ˘ ÍÃ◊‡ ’∆Â≈ ˛Õ ’ πfi ¿ π‘ √Ú≈Ò ’∆ ∂ ‘È «‹‘Û ∂Í«‘Òª È‘ƒ Íπº¤∂ ◊¬∂ ª «’ ¤≈‰ ’∂ √øÂπ«Ò «Ò÷ ω √’∂Õ

‹ÁØ∫ ÓÀ∫ «¬√ ’Ê≈ Á∆ ÷Ø‹ ’ «‘≈ √∆, «Ò÷ «‘≈ √∆, Ó∂∂ «˜‘È «Ú⁄Í π≈‰ ∂ Í≈ ¡≈ ’ ∂ ÓÀ˘ ‹˜Ï≈Â∆ ’ ‹ªÁ ∂ó«ÍÃø. Ó«‘øÁ È≈Ê ’Í»,Íπ≈‰∂ Í«Ú≈’ ÁØ√Â, «Ó«√˜ ¡Â∂ ‚≈. «’ÙÈ, ‘√Óπ÷, ◊ªË∆ ‹∆ Á≈ͺ’≈ ‘Ó≈«¬Â∆ «Í¡≈∂ Ò≈Ò ÈÀÔ, ‚≈. √πÙ∆Ò≈, «‹√ È∂ λ‹∆¡ª Á∂ Ú√∂Ï∂Ò¬∆ ¡‰Ê’ ’øÓ ’∆Â≈, Ì≈ ÓØ‘È Ò≈Ò, Óª Â≈≈ ‹∆  ∂ ≈‹Í π∂ ÂØ∫«È‚ ¡ÓÂπ√ √Ò≈Ó «‹√ Á∂ ¡È∂’ «ÙÂ∂Á≈ Á∂√ Úø‚ Á∆ Ì∂‡ ⁄Û∑ ◊¬∂Õ≈‹’πÓ≈∆ ¡≥«Óà’Ω «‹√È∂ ¡≈˜≈Á∆ ¡≥ÁØÒÈ «‘ ӫ‘Ò Á∂ √π÷ ¡≈≈ӫ¡≈◊∂, ¿π√Á∂ ÷≈ÈÁ≈È Á∂ Ïø«Á¡ª ˘ ÓÀ∫ ÷Ø‹ ÁΩ≈È «Ó«Ò¡≈Õ ◊πÒ˜≈∆Ò≈Ò ÈøÁ≈ ‹Ø ÊØÛ ∑ ∂ ÊØÛ ∑ ∂ √Ó ∂ ∫ Ò¬∆ ÁØ Ú≈ Ì≈ Á ∂ ÍÃË≈ÈÓøÂ∆ ‘ ∂,¡≈«Á’ ˘ Ú∆ «Ó«Ò¡≈Õ

¡º‹ «‹™Á∂ ‘πøÁ∂ «¬√ ¡«Ë¡ÀÈ «Ú⁄ Ó∂∆ ¡◊Ú≈¬∆ ’È «Ú⁄ ¿π‘ÏÛ ∂ √‘≈¬∆ ‘ π øÁ ∂Õ ÍëÂÌ≈Ú≈È «¬«Â‘≈√’≈, ‹∆ÚÈ∆ Ò ∂÷’  ∂ «Á¡≈¨«ÓºÂ ÏÒ≈Ó ÈøÁ≈ B@A@ º’ ‹∆Ú ‘∂Õ ¿π‘ Ú∆ Ó∂∂ Ú≈√Â∂ √≈Ò ÁØ

xix

√≈Ò ‘Ø Ó Ω ˘ È≈ ‡≈Ò √’ ∂Õ Ó ∂∂ √’»Ò Á ∂ ¡≈ÂÓ «ÚÙÚ≈√∆ ‹Ó≈Â∆ÓØ‘È‹∆ «√øÿ, ÏπºË∆Ú≈È Â∂ ÷≈ «Ú‹∂ ⁄ΩË∆ Ú∆ È‘ƒ ‘∂Õ

«¬È∑ª È∂ ¡Â∂ «‹‘Û∂ ÊØÛ∑∂ ’π ¡‹∂ ‹∆Ú ‘È È∂ ÓÀ˘ ¡·≈‘Úƒ Â∂¿ πÈ ∑∆Úƒ √Á∆ Á ∂ Í ≥‹≈Ï∆¡ª È≈Ò ‹ØÛ∆ º«÷¡≈ ‹Ø Ó ∂∆ ‘ÊÒ∆ ÷Ø‹ Á≈¡≈Ë≈ ˛Õ ‘Ø Ï‘ π √≈«¡ª È ∂ ÓÀ˘ √ »fi «ÁºÂ∆, √ »⁄È≈ «ÁºÂ∆, √Ú≈Ò«ÁºÂ∂, AIDG Á∆¡ª Ô≈Áª, Í«‘ÒØ∫ ‘Ø ¸º’∂ ’≈‹ª Ï≈∂ √‘≈«¬Â≈ «ÓÒ∆Õ

Ò≈‘ Ω ¡≈’≈¬∆Ú˜ È≈Ò ‹ πÛ∆ ‡∆Ó Á≈ Ù π’≈È≈ «‹√È ∂ Á πÒÌ«ÈÙ≈È∆¡ª √øÌ≈Ò∆¡ª ‘ج∆¡ª ‘È, ¡È≈’Ò∆ Á≈ Ó’Ï≈ Ú∆Õ «¬Ê∂ «Í¤Ò∂∂Óπ◊Òª, Ó‘≈≈‹≈ ‰‹∆ «√øÿ ¡Â∂ «Ïë‡Ù ’≈Ò Á∆ √Óº◊∆ ˛Õ Ò≈‘ΩÔ»È∆Ú«√‡∆ ¡≈Î ÓÀÈ ∂‹ÓÀ∫‡ Á ∂ √ ºÔÁ Ï≈Ï ¡Ò∆ ¡Â ∂ ¿ π√Á ∂ √‡≈Î È ∂B@AA «Ú⁄ Ó∂∆ Ï‘π ӺÁÁ ’∆Â∆Õ Ò≈‘Ω «Ó¿»˜∆¡Ó Ú∆ √‘≈¬∆ ‘Ø«¬¡≈,Ó∂∆ «’√Ó ⁄ø◊∆, «¬Ê∂ ’ª◊Û≈ ÙÀÒ∆ «Ú⁄ «⁄«¡≈ ¡·≈‘Úƒ √Á∆Í≥‹≈Ï Á∂ √»Ï∂Á≈ ¡Á∆È≈ Ï∂◊ Á≈ Í؇z∂‡ «Í¡≈ Á∂«÷¡≈Õ «Ó‘Ï≈È ‘Ø ’∂√‡≈Î È∂ ÓÀ˘ ¿π√Á∆ ÎØ‡Ø «÷º⁄‰ Á∆ ¡≈«◊¡≈ Á∂ «ÁºÂ∆ ‹Ø «¬√ «’Â≈Ï «Ú⁄˛Õ ÓÀ̆ È‘ƒ Òº◊Á≈ ¡º‹ º’ «¬‘ «⁄ºÂ Í«‘ÒØ∫ «’Ë∂ ¤«Í¡≈ ‘ØÚ∂Õ

Ó ∂∂ ¡«Ë¡ÀÈ Ú≈√ ∂ √Ì ÂØ ∫ ÚË∆’ √Óº◊∆ Ô»È∆Ú«√‡∆ ¡≈Ϋ¬ºÒ∆È≈«¬√ Á ∂ ¡Ó∆ √≈¿±Ê ¬ ∂Ù∆¡È √ ø◊ ë‘¡≈Ò ∂ «Ú⁄ «ÓÒ∆ «‹Ê ∂ ÓÀ∫AIIG ÂØ∫ B@AB º’ Í≥Áª √≈Ò ÁΩ≈È √ÀÓÀ√‡ «ÏÂ≈¬∂Õ

«‹√ √Óº◊∆ Á≈ ÓÀ∫ ¡«Ë¡ÀÈ ’∆Â≈, ¿ π√ Á ∂ Ò ∂÷’ª ÂØ∫ ◊˜Ï Á∆√»⁄È≈ ª «ÓÒ∆ ‘∆, Ó∂∂ √«‘’Ó∆¡ª È∂ Ò≈‘Ω ‹≈ ’∂ B@AA «Ú⁄ ÷Ø‹’È Ò¬∆ Ô»È∆Ú«√‡∆ ÂØ∫ Îø‚ «ÁÚ≈¬∂Õ ‹Ω◊Î∆ Á∂ ◊ÃÀ‹»¬∂‡ «Ú«Á¡≈Ê∆Úπ‰ ◊Ø«¬Ò È∂ È’Ù∂ √Ófi‰ «Ú⁄ Ó∂∆ ÓÁÁ ’∆Â∆Õ

⁄ø◊∂ Ì≈◊ª ˘ Ò≈‘Ω Á≈ ‹ÓÍÒ Íπ«Ò‡∆’Ò √≈«¬ø«‡√‡ «¬Ù«Â¡≈’¡«‘ÓÁ «ÓÒ «◊¡≈ ‹Ø ÒøÓ≈ √Óª √Ú∆‚È «Ú⁄ «‘≈, ¿π√È∂ Ó∂≈ ÷Û≈ÍÛ∑ ’∂ ÓπºÒÚ≈È √πfi≈¡ «ÁºÂ∂Õ Í≥‹≈Ï Á∂ AIDG Á∂ Áπ÷ªÂ ¿∞µÍ ¿π√ Á≈«ÚÙ≈Ò ¡«Ë¡ÀÈ B@AA «Ú⁄ ÍÃ’≈«Ù ‘Ø«¬¡≈, ÏÛ≈ Ò≈‘∂ÚøÁ «‘≈, ÓÀ∫¿π√Á≈ «‰∆ ‘ªÕ Ô»È∆Ú«√‡∆ ¡≈Î «¬ºÒ∆È≈«¬√ Á∆ ÍÃØÎÀ√ ¡«ÓÂ≈ «√È‘≈È∂ ’∆ÓÂ∆ √πfi≈¡ «ÁºÂ∂Õ «¬√ «Ò÷ Ï≈∂ Í≈·’ª Á∆ «‹‘Û∆ ¡≥«ÂÓ ≈«¬Ï‰∂◊∆ Â∂ ÷≈Ó∆¡ª Һ̉◊∆¡ª, ¿πÈ∑ª Á≈ «˜øÓ∂Ú≈ ÓÀ∫ ‘ªÕ

Á≈¿»Á ÁÚ∆Á≈ È∂ Í≥‹≈Ï ’Ê≈ ¤≈͉ Ú≈√Â∂ ¿πÂÙ≈‘ «Ú÷≈«¬¡≈Õ¿π√Á≈, ¿π√Á∆ ¡«ÒÎ ‡∆Ó Á≈, «Â» Ú≈‹Í∂¬∆ ÓØ‘È Á≈, ¡ÀÈÒ≈ ˙˜»’πÓÁ≈ ËøÈÚ≈Á∆ ‘ª «‹È∑ª È∂ ‡À’√‡ ÍÛ∑∆, «¬√ ˘ ‘Ø «È÷≈«¡≈, Ï∂È≈ Ù∆’È∂ ¡‰Úø‚∂ Í≥‹≈Ï Á≈ È’Ù≈ «Â¡≈ ’∆Â≈ ‹Ø ’Ú Á∆ Ù≈È Ï«‰¡≈Õ

xx

ÍÂÈ∆ ¿±Ù≈, Ë∆ √π«Íá≈, ‹Ú≈¬∆ Âz≈«Ú√ ¡Â∂ ÍπºÂ Á∂Ï» È∂ «Í¡≈¡Â∂ ¡≈ÒØ⁄È≈ ≈‘ƒ √‘≈«¬Â≈ ’∆Â∆, ¿πÈ∑ª Á≈ Ùπ’≈È≈Õ

ÓπÙ’Òª, ¡Ω’Ûª «Ú⁄Ø∫ Òøÿ ’∂ ¡≈÷ «¬‘ «’Â≈Ï «Â¡≈ ‘Ø ◊¬∆Õ ÓÀ∫«¬√ Ï≈∂ ¡˜ ’Á≈ ‘ª «’ «¬‘ «’Â≈Ï Ù≈«¬Á «’√∂ ‘Ø Ò¬∆ Í≥‹≈Ï Á≈«¬«Â‘≈√ «Ò÷‰ Ò¬∆ ÍÃ∂’ ω∂, ÈÚ∂∫ √Ú≈Ò ÷Û∑∂ ‘؉, ÍÛ∑«Á¡ª Í≈·’ª˘ Ù≈«¬Á Òº◊∂ «’ «‹øÈ≈ ¿πÈ∑ª È∂ √Ø«⁄¡≈ √∆, Í≥‹≈Ï Á∆ ’‘≈‰∆ ¿π√ ÂØ∫Úº‚∆ ˛, ◊πøfiÒÁ≈ ˛, ˜÷∂˜ ˛, Á»‹∂ Í≈√∂ ÓÈπº÷Â≈ ¡≥Á≈˜∂ È≈ÒØ∫ ÌÒ∆ ˛,Í≥‹≈Ï Á∂ «¬«Â‘≈√ È≈Ò ’∆ ’∆ Ú≈Í«¡≈, ◊πøfiÒÁ≈ ÌÓ Ù≈«¬Á √≈Î ‘Ø‹≈‰Õ

∏≈‹ÓØ‘È ◊ªË∆¿ πÏ≈È≈, «¬ºÒ∆È≈«¬√

BF ÈÚøÏ B@AB

1/ Í≥‹≈Ï Á≈ «¬«Â‘≈√ «’™ : ‹≈‰ ͤ≈‰

Í≥‹≈Ï Á≈ «¬«Â‘≈√ «’™ : ‹≈‰ ͤ≈‰¡º‹ ‹ÁØ∫ ¡√ƒ Í≥‹≈Ï ÙÏÁ ÏØÒÁ∂ ‘ª, «¬√Á≈ ¡’√ ÓÂÒÏ ‘πøÁ≈ ˛

Í≈«’√Â≈È «Ú⁄Ò≈ Úº‚≈ ’Ï≈ «‹√ «Ú⁄ B@AB «Ú⁄ ÈΩ∫ ’ØÛ ¡≈Ï≈Á∆√∆, ‹ª «Î «¬√Á∂ Í»Ï «Ú⁄ Ì≈Â∆ Í≥‹≈Ï ˛ «‹√Á∆ ¡≈Ï≈Á∆ „≈¬∆ ’ØÛ˛Õ Î≈√∆ Á∂ Í≥‹+¡≈Ï ÂØ∫ «¬‘ Ȫ «Ó«Ò¡≈, Í≥‹ Á«¡≈Úª Á≈ Á∂√Õ Í≥‹≈Ï∆ÙÏÁ Í»Ï∆ ‹ª ͺ¤Ó∆, ‹ª ÁØ‘ª Í≥‹≈Ϫ Á∂ ÒØ’ª Á∂ ÂΩ Â∆’∂ Á√≈™Á≈ÍÛÈ≈™ ˛Õ

‘ÊÒ∆ «Ò÷ «Ú⁄ Í≥‹≈Ï ¿π√ «÷ºÂ∂ ˘ «’‘≈ «◊¡≈ ˛ «‹Ê∂ ÒØ’ Í≥‹≈Ï∆ÏØÒÁ∂ ‘È, «¬√˘ ¡‰Úø«‚¡≈ Í≥‹≈Ï ‹ª «Ïë‡Ù Í≥‹≈Ï Ú∆ «’‘≈ ‹ªÁ≈ «‘≈˛Õ √Ω √≈Ò Í«‘Òª, AIAD «Ú⁄ «Ïë‡Ù Í≥‹≈Ï ¿∞µÂ «Ú⁄ ¡‡’ ÂØ∫ ÒÀ ’∂«ÁºÒ∆ Á∆ ‘ºÁ È≈Ò Òº◊Á≈ √∆, ¡≈Ê’ ͺ÷Ø∫ Á∂√ Á≈ √Ì ÂØ∫ ÚºË ¿πÍ‹≈¿»«÷ºÂ≈, Úº÷-Úº÷ «Î«’¡ª Á∂ Ú√È∆’ ‹Ø «¬’ Á»‹∂ ˘ √Ófi‰ Á≈ ÔÂÈ’Á∂Õ ≈‹ («‹ºÊ∂ ≈‹ ÙÏÁ ÍÛ∑Ø, ¿π√Á≈ ¡Ê ˛ «Ïë‡Ù √‡∂‡) È∂ ÈΩ Á‘≈’∂«¬Ê∂ √«ÊÂ≈ ’≈«¬Ó º÷∆Õ «ÌøÈ «ÌøÈ ËÓ, «Î’∂, ‹≈ª, ‹Ó≈ª Á∂ ‘πø«Á¡ªÚº‚∆ «◊‰Â∆ Á∆ Í‹≈ Í≥‹≈Ï∆ ‹ª Í≥‹≈Ï∆ È≈Ò ÒÁ∆ «ÓÒÁ∆ ÏØÒ∆ ÏØÒÁ∆ÕÚº‚∂ Á«¡≈Úª ¡Â∂ È«‘ª «Ú⁄ Ú◊Á∂ Í≈‰∆¡ª È∂ Í≥‹≈Ï ˘ ÷∂ª ≈‘ƒÓ≈Ò≈Ó≈Ò ’ «ÁºÂ≈Õ

AIAB º’ ÍÃÀ√ «Ú⁄ ‹ª √‡∂‹ª ÂØ∫ Óπ√ÒÓ≈Ȫ, «‘øÁ»¡ª ‹ª «√º÷ª Á∆ÁÙ≈ «Ï¡≈È ’«Á¡ª Í≥‹≈Ï∆ ÒÛ «Í¡≈ ’Á∂ √È Âª Ú∆ ’πºÒ «ÓÒ≈ ’∂¡ÓÈ ¡Ó≈È √∆Õ «Ïë‡Ù ≈‹ ÂØ∫ Í«‘Òª Ó‘≈≈‹≈ ‰‹∆ «√øÿ È∂ ӘϻÂÁ∂√∆ ‘’»Ó ’≈«¬Ó ’∆Â∆ ‹ÁØ∫ «’ Ï≈’∆ «‘øÁπ√Â≈È ¡√«Ê √∆ «‹√ ’’∂«‹ºÂ‰ «Ú⁄ ¡≥◊∂̃ ª ˘ √Ω÷ ‘∆Õ

«Î «¬√ ÷πÙ‘≈Ò Í≥‹≈Ï ˘ ’∆ ‘Ø «◊¡≈ «‹√˘ AIDG Á≈ ’π‘≈ÓÁ∂÷‰≈ «Í¡≈? ’≈‰ Һ̉ Ú≈√Â∂ Í«‘Ò∆ √ø√≈ ‹ø◊ ÂØ∫ AIDG º’ Á≈È‘ƒ, «¬√ ÂØ∫ Í«‘Òª Á≈ «¬«Â‘≈√ Á∂÷‰≈ ÍÚ ∂◊≈Õ Í≥‹≈Ï Á≈ ̻’≈Ò‹≈‰È Á∂ ◊ÒØÏÒ ’≈È Ú∆ ‘ÈÕ ¡◊√ B@AB, «¬’ ◊Ø∂ ÏøÁ»’Ë≈∆ È∂˙’ ’∆’ «Ú√’ª«√È ◊πÁπ¡≈∂ ¡≥Á ÿπ√ ’∂ ‹ÁØ∫ ¤∂ Ó≈√»Ó «√º÷ Îπø‚«ÁºÂ∂, ¡·≈ª √≈Ò Á∆ «√º÷ ’πÛ∆ ‘ÍÃ∆Â, «‹√È∂ ‡À’√≈√ Á∆ Ô»È∆Ú«√‡∆«Ú⁄ Á≈÷Ò ‘؉≈ √∆ È∂ «¬’ Úº‚≈ ÍØ√‡ «Â¡≈ ’∆Â≈ «‹√ Â∂ «Ò«÷¡≈óÓÀ∫ «√º÷ ‘ª, ÍÒ∆˜ ÓÀ˘ ÈΠÈ≈ ’ØÕ «¬‘ ÍØ√‡ Î∂√Ïπº’, ‡«Úº‡ ¿∞µÂ∂

2/ Í≥‹≈Ï : ¡Ωø◊ ∂̃Ï ÂØ∫ Ó≈¿±∫‡ÏÀ‡È º’ Á≈ «¬«Â‘≈√

Í≈«¬¡≈ Â∂ √∆.¡ÀÈ.¡ÀÈ. ˘ «¬ø‡«Ú¿» «Áø«Á¡ª «’‘≈ó‘ª, Ó∂∆ ⁄ÓÛ∆Ì»∆ ˛ Â∂ ’∂√ ’≈Ò∂ Í «¬√ Á≈ ÓÂÒÏ «¬‘ È‘ƒ «’ ¡√ƒ Óπ√ÒÓ≈È ‘ª‹ª ¡ºÂÚ≈Á∆ ‘ªÕ

Ï‘π √≈∂ ¡Ó∆’‰ «√º÷ª È∂ «¬√ ÍØ√‡ Á≈ Ïπ≈ ÓÈ≈«¬¡≈ «’™«’«¬√ ÂØ∫ «¬™ Òº◊Á≈ √∆ «‹Ú∂∫ Óπ√ÒÓ≈È ¡ºÂÚ≈Á∆ ‘ÈÕ ¡≈ͪ ÌÒ∆-̪‹≈‰Á∂ ‘ª «’ ‘ÍÃ∆ Á≈ ¡«‹‘≈ ’ج∆ «¬≈Á≈ È‘ƒ √∆Õ ¿π√È∂ ª ’∂ÚÒ«¬‘ ¡ÀÒ≈È ’∆Â≈ √∆ «’ ¿π‘ È≈ Óπ√ÒÓ≈È ˛ È≈ ¡ºÂÚ≈Á∆Õ ‘ÍÃ∆ Á∆«‡ºÍ‰∆ ÂØ∫ √ø’∂ «Ó«Ò¡≈ «’ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ «√º÷-Óπ√«ÒÓ √øÏø˪ ¿∞µÂ∂ √Ú≈Ò∆¡≈«⁄øÈ∑ √Á∆¡ª º’ Òº◊≈ «‘≈ √∆ Â∂ ‘π‰ √ø√≈ «Ú⁄ «Î «¬‘ ÓπºÁ≈ ¿πÌ«¡≈˛Õ

Í≈«’√Â≈È∆ Í≥‹≈Ï ‹Ø ‘π‰ Í»≈ Óπ√ÒÓ≈È «÷ºÂ≈ ˛, «¬√ Á∆ ¡≈Ï≈Á∆«Ó√, ¬∆≈È ¡Â∂ Âπ’∆ ÂØ∫ ÚË∆’ ˛ «¬√ ’’∂ ÁπÈ∆¡ª Á≈ «¬‘ √Ì ÂØ∫Úº‚≈ «¬√Ò≈Ó∆ «÷ºÂ≈ ˛Õ Í≥‹≈Ï, Í≈«’√Â≈È Á≈ ¡ºË ˛Õ «√øË, ÏÒØ«⁄√Â≈È¡Â∂ ÷ÀÏ Í÷»È÷Ú≈ √»«Ï¡ª È≈Ò Í≥‹≈Ï Á∂ √øÏøË ’Á∆ √π÷≈Ú∂∫ È‘ƒ ‘∂,«¬‘ ÂºÊ ¿∞√ Á∂√ Á∂ Ì«Úº÷ Ò¬∆ Èπ’√≈ÈÁ≈«¬’ ‘ØÚ∂◊≈Õ

Ì≈Â∆ Í≥‹≈Ï È∂ Á∂√ ˘ ÁØ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ «¬øÁ ’πÓ≈ ◊π‹≈Ò ¡Â∂ÓÈÓØ‘È «√øÿ «ÁºÂ∂ Â∂ ◊πÒ˜≈∆ Ò≈Ò ÈøÁ≈ ÁØ Ú≈ ¡≈˜∆ ÍÃË≈È ÓøÂ∆‘∂Õ «◊¡≈È∆ ‹ÀÒ «√øÿ ≈Ù‡ÍÂ∆ ÌÚÈ Âº’ Íπº‹∂Õ «¬øÁ≈ ◊ªË∆ Á∂ ’≈ÂÒÚ∆ Í≥‹≈Ï∆ √ÈÕ «‘øÁπ√Â≈È Ú≈√Â∂ «‹Ê∂ Í≥‹≈Ï È∂ ’¬∆ Ú≈ ÓπÙ’Òª ÷Û∑∆¡ª’∆Â∆¡ª ¿∞µÊ∂ «¬‘ Ì≈ Á≈ ◊ÃØÊ «¬ø‹È Ú∆ ˛, «¬√ È∂ Á∂√ Á≈ ¡≥È Ìø‚≈Ì«¡≈ ¡Â∂ ÌÂ∆ ‘Ø ’∂ «ÓÒ‡∆ ˘ Әϻ ’∆Â≈Õ Í≈«’√Â≈È∆ Í≥‹≈Ï È∂Ú∆ ¡≥È Ìø‚≈ ¡Â∂ «ÓÒ‡∆ ˘ Әϻ ’∆Â≈Õ

Ú∆‘Úƒ √Á∆ Á∂ ¡‰Úø‚∂ Í≥‹≈Ï È∂ ’ÀÈ∂‚≈ ¡Â∂ ’ÀÒ∆ÎØÈ∆¡≈ ‹≈ ’∂ ¿πÊØ∫Á∆ ’≈«¬¡≈ ’ÒÍ ’ «ÁºÂ∆Õ Í»ÏÒ∆¡ª √Á∆¡ª «Ú⁄ ‘ÓÒ≈Ú Í≥‹≈Ï«Ú⁄ ¡≈«¬¡≈ ’Á∂ √ÈÕ Ú∆‘Úƒ √Á∆ Á∂ ÓºË «Ú⁄ Í≥‹≈Ï ¡Â∂ Ïø◊≈Ò Á∂ ‡Ø‡∂‘ج∂ ª «¬‘ √»Ï∂ √ÁÓ≈◊Ã√ ‘Ø ◊¬∂ ‹ÁØ∫ «’ Ï≈’∆ «‘øÁπ√Â≈È «Ê «‘≈Õ

Ï‘π √≈∂ Èπ’«Â¡ª ÂØ∫ Í≥‹≈Ï Ó‘ºÂÚÍ»È Âª «‘≈ Í «¬√Á≈ «¬«Â‘≈√«Ò÷ «Ú⁄ ÿº‡ ˛Õ √Ú≈ √Ω √≈Ò Í«‘Òª AHHI «Ú⁄ Ò≈‘ΩØ∫ √ºÔÁ Óπ‘øÓÁÒÂ∆Î Á≈ Í≥‹≈Ï Á≈ «¬«Â‘≈√ ¤«Í¡≈Õ «¬√ «Íº¤Ø∫ ¡≥◊∂˜ ¡Î√ª È∂ «˜Ò∑≈◊˜‡∆¡ «Ò÷∂, «√º÷ «¬«Â‘≈√ ¿∞µÍ «ÚÁÚ≈Ȫ È∂ Úº‚ÓπºÒ∆¡ª «’Â≈Ϫ«Ò÷∆¡ª, √Ó’≈Ò∆¡ª È∂ Ó‘≈≈‹≈ ‰‹∆ «√øÿ Á∂ ≈‹ (AGII-AHCI)Á∆¡ª ÿ‡È≈Úª «’≈‚ ’∆Â∆¡ª «‹È∑ª Á≈ ¡≥◊∂˜ª È∂ «ÚÙÒ∂Ù‰ ’∆Â≈Õ«Ïë‡Ù Í≥‹≈Ï «Ú⁄ ÌÚÈ «ÈÓ≈‰ ’Ò≈ Á≈ «Ú’≈√ ‘Ø«¬¡≈, AIDG Á∂

3/ Í≥‹≈Ï Á≈ «¬«Â‘≈√ «’™ : ‹≈‰ ͤ≈‰

’π‘≈Ó ¿∞µÍ È≈ÚÒ «Ò÷∂ ◊¬∂ «‹È∑ª «Ú⁄ ¿π√ √≈Ò Á∂ √ÁÓ∂ ÂØ∫ ÍÃÌ≈«ÚÂÙÓÈ≈’ «ÁzÙ, ’ÂÒ, ÍÚ≈√ ’ÒÓÏøÁ ‘ج∂Õ

«¬«Â‘≈√’≈ª È∂ Í≥‹≈Ï ’Ê≈ ˘ «¬È∑ª ˜≈Ú∆¡ª ÂØ∫ Á∂«÷¡≈ :A. ¡·≈‘Úƒ √Á∆ Í≥‹≈Ï Á∂ Ù≈«¬ª ÏπÒ∑∂ Ù≈‘ ¡Â∂ Ú≈«√ Ù≈‘ Á≈

¡√B. AHEG Á≈ ◊Á ¡Â∂ Í≥‹≈ÏC. ¡≥◊∂˜∆ ≈‹ Á≈ Әϻ ÎΩ‹∆ «’Ò∑≈D. AIBI-CA √. Ì◊ «√øÿ Á≈ ¡√E. Óπ√«ÒÓ Ò∆◊ ÚÒØ∫ Ó≈⁄ AID@ «Ú⁄ Í≈√ ’∆Â≈ “Í≈«’√Â≈È” Á≈

ÓÂ≈ÕÒÂ∆Î Á∆ «ÚÚ≈Á‹È’ «‘√‡∆ Á≈ «˜’ ¡’√ ‘πøÁ≈ «‘≈ Í Óπ◊Ò

‘’»Ó Á∆ √Ó≈ÍÂ∆ ÂØ∫ ÒÀ’∂ ¡≥◊∂˜ª Á∂ ≈‹ Á∆ √Ó≈ÍÂ∆ º’ Í»≈ Í≥‹≈Ï«¬«Â‘≈√ «Ú√Ê≈ È≈Ò È‘ƒ «Ò«÷¡≈ «◊¡≈Õ «¬’≈Ó ¡Ò∆ Ó«Ò’ È∂AGII-AIDG º’ Á≈ «¬«Â‘≈√ «Ò«÷¡≈ Í ¿π√ «Ú⁄ ¡·≈Úƒ √Á∆ˆ≈«¬Ï ˛Õ Í≥‹≈Ï «Ú⁄Ò∆ «√º÷ ’Ê≈ ¡’√ «Ò÷∆ ÍÛ∑∆, ◊≈¬∆ ‹ªÁ∆ ‘∆Í Úº‚∂ Í≥‹≈Ï Á∆ «¬’ ¡≈͉∆ Ú∆ Ùı√∆¡Â √∆, ¿π‘ Í’Û «Ú⁄ È‘ƒ¡≈¬∆Õ

¡‰Úø‚∂ Í≥‹≈Ï Á∆ Ùı√∆¡Â ¡Â∂ «‘√‡∆ È≈ ‹≈‰∆ ◊¬∆ ª «¬√ Á∂Ú≈√ª Ì≈Â∆ Í≥‹≈Ï, ‘«¡≈‰≈, «‘Ó≈⁄Ò ¡Â∂ Í≈«’√Â≈È Á∂ Í≥‹≈Ï ˘È‘ƒ √Ófi √’ª◊∂, ¡≈Ëπ«È’ Ì≈ ¡Â∂ Í≈«’√Â≈È ˘ È‘ƒ ‹≈‰ √’ª◊∂Õ

¡º‹ «√º÷ «ÚÁÚ≈Ȫ ÚÒØ∫ Í≥‹≈Ï Á≈ Ù≈ÈÁ≈ «√º÷ «¬«Â‘≈√ «Ò«÷¡≈«ÓÒÁ≈ ˛, Í≥‹≈Ï Á∆ ËÂ∆, Í≥‹≈Ï∆ ÏØÒ∆ Ï≈∂ «√º÷ª È∂ √Ì ÂØ∫ ÚºË «Ò«÷¡≈˛ Í Í»∂ Úº‚∂ Í≥‹≈Ï Á∆ ¿π√ «Ú⁄Ø∫ ӻ ȑƒ «Á√Á∆Õ ¡º‹ Ú∆ «‘øÁ»¡ª «√º÷ªÈ≈ÒØ∫ Í≥‹≈Ï∆ ÏØÒ‰ Ú≈Ò∂ Óπ√ÒÓ≈Ȫ Á∆ «◊‰Â∆ «’Â∂ ÚË∆’ ˛Õ

√Ó’≈Ò∆ ÏπºË∆‹∆Ú∆¡ª È∂ «¬’ ¡«‘Ó √Ú≈Ò ÚºÒ ’Á∆ «Ë¡≈È È‘ƒ«ÁºÂ≈, ¿π‘ «¬‘- ‹ÁØ∫ Óπ◊Ò ‘’»Ó Á≈ √»‹ ‚πºÏ «◊¡≈ ¿πÁØ∫ Ï‘π«◊‰Â∆‘؉ Á∂ Ï≈Ú‹»Á Óπ√ÒÓ≈Ȫ È∂ Í≥‹≈Ï Á∂√ ¿∞µÍ Ì≈ ÂØ∫ √πÂø ‘’»ÓÂ’≈«¬Ó ’È Á≈ ÔÂÈ «’™ È≈ ’∆Â≈? ¡Ωø◊ ∂̃Ï ÂØ∫ «Í¤Ø∫ Ó‘≈≈‹≈ ‰‹∆«√øÿ ÚÒØ∫ ‘’»Ó √øÌ≈Ò‰ Á∂ «Ú⁄’≈Ò∂ √Ó∂∫ ¿∞µÍ Ì≈ Â∂ Í≈«’√Â≈È«Ú⁄ ◊øÌ∆ ’øÓ ‘Ø«¬¡≈ ‘∆ È‘ƒÕ ’¬∆ Ê≈Úª Â∂ «Úʪ «‘ ◊¬∆¡ª ‘È,¡Ωø◊˜∂Ï ÂØ∫ Ùπ» ’’∂ Á∂√ Úø‚ º’ ÓÀ∫ ¿π‘ «Úʪ ÌÈ Á≈ ÔÂÈ ’∆Â≈ ˛Õ

¡≈÷∆ Â≈’ÂÚ Óπ◊Ò Ï≈ÁÙ≈‘ ¡Ωø◊˜∂Ï Á∆ ÓΩ ¿πÍø Í≥‹≈Ï÷πÈ≈ Ùπ» ‘Ø «◊¡≈Õ ˆÀ Í≥‹≈Ï∆ Â≈’ª, ¡Î◊≈Ȫ Â∂ Ó≈«·¡ª È∂ Í≥‹≈Ï

4/ Í≥‹≈Ï : ¡Ωø◊ ∂̃Ï ÂØ∫ Ó≈¿±∫‡ÏÀ‡È º’ Á≈ «¬«Â‘≈√

¿∞µÍ ‘’»Óª ’≈«¬Ó ’È Á∂ ¿πÍ≈Ò∂ ’∆Â∂Õ Í≥‹≈Ï Á∂ Óπ◊Ò ◊ÚȪÈ∂ ’Á∆ ’Á≈¬ƒ ¡≈˜≈Á∆ Ú≈√Â∂ ÔÂÈ ’∆Â∂ Í ¿π‘ ¡Î◊≈«È√Â≈È Á∆¤Â∆ ‘∂· ‘ج∂, √πÂø ȑƒÕ «√º÷ Ï∂Ù’ Ï‘π ÿº‡ «◊‰Â∆ «Ú⁄ √È Í¿πÈ∑ª ‘øÌÒ≈ Ó≈«¡≈Õ

Í≥‹≈Ï Á∆ √Ê≈È’ Ï‘π«◊‰Â∆ Óπ√«ÒÓ Ú√Ø∫ «¬√ Óπ’≈ÏÒ∂ «Ú⁄ È‘ƒ¡≈¬∆ «‹√Á≈ «√º÷ª ˘ Ò≈Ì ‘Ø«¬¡≈Õ ÍÃ≈Í √ت ÂØ∫ ÍÂ≈ Òº◊Á≈ ˛ «’¡≥◊∂˜∆ ‘’»Ó ’≈«¬Ó ‘؉ º’ Í≥‹≈Ï∆ Óπ√ÒÓ≈È ÿº‡ «◊‰Â∆ «√º÷ª Á∂È≈Ò-È≈Ò Íä≈Ú∂∫ Úª◊ ◊πÓÈ≈Ó∆ «Ú⁄ «‘øÁ∂ ‘∂Õ ¿π‘ ’∆ ’Á∂ ‘∂? ¿πÈ∑ªÁ∆¡ª ¿πÓ∆Áª, ‚, «¬≈Á∂ Â∂ ‹ÁØ ‹«‘Á «’‘Ø «‹‘∂ √È? «¬È∑ª √Ú≈Òª Á∂‹Ú≈Ï ⁄≈‘∆Á∂ ‘ÈÕ

Í≈«’√Â≈È∆ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ ’¬∆ ’Ï∆Ò∂, ¿πÍ-Ì≈÷≈Úª Â∂ √Ê≈È’ ∆Â∆-«Ú≈‹ª «Ú⁄ Î’ ‘È Âª Ú∆ √≈«¡ª «Ú⁄ «¬’ √ªfi ˛, √Ì Óπ√ÒÓ≈È‘È, √Ì Í≥‹≈Ï∆ ‘È, Ï≈‘Ò≈ ÏøÁ≈ Ú∆ «¬‘Ø ÍÃÌ≈Ú ÒÀ∫Á≈ ̨ Õ ¡º‹ Í≈«’√Â≈ÈÁ∆ ÎΩ‹ «Ú⁄ ¿πÈ∑ª Á≈ ÏØÒÏ≈Ò≈ ˛Õ Í≈«’√Â≈È Á≈ ÚÍ≈, ¿πÁÔØ◊ ¡Â∂÷∂Â∆ Ú∆ ¿πÈ∑ª Á∂ ’Ϙ∂ «Ú⁄ ̨ Õ Ï‘π«◊‰Â∆ ‘Ø؉ ’≈È «√¡≈√ ¿∞µÍ ¿πÈ∑ªÁ≈ ÁÏÁÏ≈ ˛Õ ¤Ø‡∆¡ª √Ó≈‹’ «¬’≈¬∆¡ª «‹Ú∂∫ «√øË∆, Í÷»È, ÏÒØ⁄,Óπ‘≈‹ (¿πÁ» ÏØÒ‰ Ú≈Ò∂ Ì≈ ÂØ∫ «‘‹Â ’’∂ ◊¬∂ λ‹∆¡ª ˘ Óπ‘≈‹’«‘øÁ∂ ‘È) Ù∂¡≈Ó Í≥‹≈Ï∆ ËΩ∫√ Á∆ ¡≈ÒØ⁄È≈ ’Á∂ ‘ÈÕ

ª Ú∆ Í≈«’√Â≈È∆ Í≥‹≈Ï∆¡ª Á∆ ’‘≈‰∆ «¬«Â‘≈√’≈ª È∂ Í≈«’√Â≈È«Ú⁄ Ú∆ Ș¡≥Á≈˜ ’∆ º÷∆Õ «¬√ Ș¡≥Á≈˜∆ Á≈ «Òø’ ¿∞µÊ∂ Í≥‹≈Ï∆ÏØÒ∆ Á∆ ˛√∆¡Â È≈Ò Ú∆ ‹πÛÁ≈ ˛Õ Úø‚ ÂØ∫ Í«‘Òª ¿∞µÂ∆ Ì≈ «Ú⁄Óπ√ÒÓ≈È ¡Â∂ Ï‘π √≈∂ «‘øÁ» ¿πÁ» ÏØÒÁ∂ √È Í √Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ «¬‘Óπ√ÒÓ≈Ȫ Á∆ ÏØÒ∆ ̨ Õ Í≥‹≈Ï∆ È∂ ¿πÁ» Á∂ «Ú’≈√ «Ú⁄ Â’Û≈ «‘º√≈ Í≈«¬¡≈Õ‘π‰ Í≈«’√Â≈È Á∆ ’ΩÓ∆ ˜Ï≈È ¿πÁ» ˛ Í≥‹≈Ï∆ È‘ƒÕ «ÁÒ⁄√Í ÂºÊ «¬‘«’ ¿πÁ» Á∆ ÍÃÌ»√ºÂ≈ Í≥‹≈Ï∆¡ª È∂ ’≈«¬Ó ’∆Â∆Õ Í≈«’√Â≈È∆ Í≥‹≈Ï∆¡ª ̆Òº«◊¡≈ «¬√Ò≈Ó Ú≈√Â∂ ¿πÁ» ·∆’ ˛Õ Í Í≥‹≈Ï∆ Á∆ ʪ ¿πÁ» ˘ Í«‘ÒÁ∂‰ È≈Ò «¬√Ò≈Ó Á≈ ’∆ √øÏøË? ÿº‡ «◊‰Â∆¡ª «√øË∆, ÏÒØ⁄ Â∂ Í÷»Ȫ¿∞µÍ Í≥‹≈Ï∆ ·Ø√‰∆ ·∆’ È‘ƒ, ¿πÁ» Á∆ ⁄؉ «¬√ ’’∂ Ú∆ È‘ƒ ‘ج∆Õ¡≈Ó Óπ√ÒÓ≈È Á≈ «÷¡≈Ò ˛ «’ Í≥‹≈Ï∆ ÏØÒ∆ ÚÂØ∫ «Ú‘≈ Ú≈√Â∂ ·∆’ ˛,¡ÁÏ (√≈«‘Â’≈∆) Ú≈√Â∂ È‘ƒÕ «√º÷ª È≈Ò «√¡≈√∆ ‡º’ ‘؉ ’≈È Ú∆¿πÈ∑ª √Ó«fi¡≈, Í≥‹≈Ï∆ «√º÷ª Á∆ ÏØÒ∆ ˛, ¡≈͉∂ Ò¬∆ ¿πÁ» ·∆’ ˛Õ ‹ÁØ∫Í≈«’√Â≈È Á∂ Í≥‹≈Ï∆¡ª È∂ ¡ÀÒ≈È ’∆Â≈ «’ Í≥‹≈Ï∆ È‘ƒ, ¿πÈ∑ª Á∆ ÏØÒ∆¿πÁ» ˛, ¿πÁØ∫ Ì≈Â∆ Í≥‹≈Ï∆ «‘øÁ»¡ª È∂ ¡≈͉∆ ÏØÒ∆ «‘øÁ∆ Áº√∆ Â∂ Á‹

5/ Í≥‹≈Ï Á≈ «¬«Â‘≈√ «’™ : ‹≈‰ ͤ≈‰

’Ú≈¬∆Õ «¬™ Í≥‹≈Ï∆ «√º÷ª Á∆, ¿πÁ» Óπ√ÒÓ≈Ȫ Á∆ Â∂ «‘øÁ∆ «‘øÁ»¡ª Á∆˜Ï≈È ‘Ø ◊¬∆Õ Í≥‹≈Ï∆ ÏØÒ∆ ËÂ∆ «Ú⁄Ø∫ ¿π÷Û ’∂ ËÓ È≈Ò ‹πÛ ◊¬∆Õ ÂªÚ∆ ÁØÚª Í≥‹≈Ϫ Á∂ «‘øÁ» «√º÷ Óπ√ÒÓ≈È Í≥‹≈Ï∆ ÏØÒÁ∂ ‘È, Í≥‹≈Ï∆ ◊∆Â◊≈™Á∂ ‘ÈÕ Á∂√ Úø‚ ̆ ¤∂ Á‘≈’∂ Ï∆ ◊¬∂ ‘È, ÁØ‘ª Í≥‹≈Ϫ «Ú⁄ Í≥‹≈Ï∆¡Â’≈«¬Ó ˛ Ï∂Ù’ Í≥‹≈Ï∆¡Â Á∆ Í«Ì≈Ù≈ Á∂‰∆ √Ω÷≈ ’øÓ È‘ƒÕ

Í≥‹≈Ï∆¡Â Í«Ì≈«Ù ’È∆ Áπ◊Ó ’≈‹ ‘؉ Á∂ Ï≈Ú‹»Á «¬√ Á∆ͤ≈‰ ¡≥«ÓÃÂ≈ ÍÃ∆ÂÓ ¡Â∂ ÎÀ˜ ¡«‘ÓÁ ÎÀ˜ Á∆ Ù≈«¬∆ «Ú⁄Ø∫ fiÒ’Á∆ ˛,√≈¡Á ‘√È Óø‡Ø ¡Â∂ ÷πÙÚø «√øÿ Á∂ ’Ê≈ √≈◊ «Ú⁄Ø∫ «Á√Á∆ ˛Õ ‹øÓ»«Ú⁄ ‹øÓ∂ ’πøÁÈ Ò≈Ò √«‘◊Ò (ÓΩ AIDG), ’√» Á∆ È»‹‘≈È (ÓΩ B@@@),¡≥«ÓÃÂ√ Á∂ Óπ‘øÓÁ Î∆ (ÓΩ AIH@), ¡Â∂ Ò≈«¬ÒÍπ (‘π‰ ÎÀ√Ò≈Ï≈Á) Á∂Èπ√ Ϋ‘ ¡Ò∆ ÷≈È (ÓΩ AIIG) È∂ Í≥‹≈Ï∆, «‘øÁ∆, ¿πÁ» «Ú⁄ ◊∆Â◊≈ ’∂ Í≥‹≈Ï∆¡Â ̆ Ó≈Ò≈Ó≈Ò ’∆Â≈Õ Ï≈Ò∆Úπº‚ «Ú⁄ È«◊√ (ÓΩ AIHA),Á∂Ú≈ÈøÁ (‹ÈÓ AIBC ◊πÁ≈√Íπ Á∆ Ù’◊Û∑ «‘√∆Ò, ‘π‰ Í≈«’√Â≈È«Ú⁄, ÓΩ B@AA), ≈‹ ’Í» (‹ÈÓ Í∂Ù≈Ú AIBD ¡Â∂ ÓΩ AIHH),√πÈ∆Ò ÁºÂ (‹ÈÓ «‹‘ÒÓ AIBI, ÓΩ B@@E) ¡Â∂ ¡≥«ÓÃÂ√ Á∂ ≈‹∂Ù÷øÈ≈ (ÓΩ B@AB) È∂ Ì«Úº÷ Á∆¡ª Í∆Û∑∆¡ª Ú≈√Â∂ Í≥‹≈Ï∆¡Â ’≈«¬Ó º÷∆Õ

¡º‹ Í≈«’√Â≈È∆ ‹ π¡≈È∆ ˘ ıÏ È‘ƒ «’ Ò≈‘ Ω, ≈ÚÒ«Í ≥‚∆,ÎÀ√Ò≈Ï≈Á, ÓπÒÂ≈È ¡Â∂ Í≥‹≈Ï Á∂ ‘Ø Ï‘π √≈∂ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ ’Á∆Úº‚∆ «◊‰Â∆ «‘øÁ» ¡Â∂ «√÷ Ú∆ Ú«√¡≈ ’Á∂ √È Â∂ Ì≈Â∆ Í≥‹≈Ï Á∂¡≥«ÓÃÂ√, ‹ÒøË, ´«Ë¡≈‰≈, «ÎؘÍπ «˜«Ò∑¡ª «Ú⁄ Ï‘π Óπ√ÒÓ≈È‘Ø«¬¡≈ ’Á∂ √È, Ì≈Â∆ ‹π¡≈È∆ ̆ Ú∆ «¬√Á≈ ¡«‘√≈√ È‘ƒÕ ÁØÚ∂∫ Í≥‹≈ϪÁ∂ Í∂∫‚» ÷∂ª «Ú⁄ “Í≈¬∂” Ú∆ Ú√Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «‹‘Û∂ √Ø⁄Á∂ È∂ Í≥‹≈Ï Á≈«¬«Â‘≈√ AIDG ÂØ∫ Ï≈Á Ùπ» ‘πøÁ≈ ˛ ¿π‘ ÁØ‘ª Í≥‹≈Ϫ «Ú⁄’≈ ͺʪ Á∆√ı ’øË ¿π√≈ ‘∂ È∂ «‹√ È≈Ò ¡≈͉∂ Ú‚∂«¡ª Ï≈∂ ‹≈‰È≈ ÓπÙ«’Ò ‘Ø‹≈Ú ∂◊≈Õ

& & &¡‰Úø‚∂ Íπ≈‰∂ Í≥‹≈Ï Á∆ «Óº‡∆, Â≈ÍÓ≈È, ÈÓ∆, ÷πÙ’∆, Ú√Ø∫, ËÓ,

‹≈Â, «Î’∂ ¡È∂’ √ÈÕ ‹∂ «¬È∑ª «Ú⁄ √ªfi Á∆ ’ج∆ ˜ø‹∆ √∆ ¿π‘ √∆Í≥‹≈Ï∆ ˜Ï≈È, Ï∂Ù’ «¬‘ ˜Ï≈È Ú∆ ’¬∆ «ÒÍ∆¡ª «Ú⁄ «Ò÷∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ√≈∂ Í≥‹≈Ï Á∆ Í≥‹≈Ï∆ Á≈ √π Ú∆ «¬’ È‘ƒ √∆ ª Ú∆ Í≥‹≈Ï∆ Í≥‹≈Ï∆ √∆ Â∂Í≥‹≈Ï∆ ÏØÒ‰ Ú≈Ò∂ ÒØ’ Ï≈’∆ ‹‘≈È ÂØ∫ Úº÷∂ √ÈÕ

Í≥‹≈Ï Á∆ ¿∞µÂ ͺ¤Ó∆ √‘ºÁ «√øË ¡Â∂ ÏÒØ«⁄√Â≈È √∆ ‹Ø ‹øÓ» ’ÙÓ∆º’ ⁄ÒÁ∆ ‹ªÁ∆ «‹ºÊ∂ Í÷Â»È ‹ª Í·≈‰ ’Ï∆Ò≈ Ú√Á≈, Í»Ï «Ú⁄ ‹ÓÈ≈

6/ Í≥‹≈Ï : ¡Ωø◊ ∂̃Ï ÂØ∫ Ó≈¿±∫‡ÏÀ‡È º’ Á≈ «¬«Â‘≈√

ÈÁ∆, Áº÷‰ ¡Â∂ Áº÷‰ ͺ¤Ó «Ú⁄ ¡≈ÚÒ∆ Í‘≈Û Â∂ Ê≈ Ó≈»ÊÒ √ÈÕÁº÷‰∆ ͺ¤Ó∆ Í≥‹≈Ï Á∂ ’πfi «‘º√∂ Ïø‹ Í Ï≈’∆ Á«¡≈Úª È≈Ò «√ø‹∂ ‹ªÁ∂«¬Ò≈’∂ ¿πÍ‹≈¿» √ÈÕ Í≥‹≈Ï ˘ ’¬∆ ÒØ’ª È∂ Áπ¡≈«Ï¡ª «Ú⁄ Úøø‚ ’∂ Ú∆Á∂«÷¡≈ «’ ‘∂’ Áπ¡≈Ï∂ Á≈ ¡≈͉≈ ¡≈͉≈ √«Ì¡≈⁄≈, ÏØÒ∆, ∆Â∆ «Ú≈‹¡Â∂ Î√Òª ‘È, Úº÷ Úº÷ «√¡≈√ ˛Õ «¬™ Òº◊Á≈ ˛ «‹Ú∂∫ √Ì ÂØ∫ Í«‘Òª¡’Ï Á∂ √Ó∂∫ ÁØ¡≈«Ï¡ª Á≈ «˜’ ‘Ø«¬¡≈ÕB fiÈ≈ ¡Â∂ «‹‘ÒÓ «Ú⁄’≈Ò∆˜Ó∆È ˘ ⁄º‹ Áπ¡≈Ï, ≈Ú∆ ¡Â∂ fiÈ≈ «Ú⁄’≈Ò∂ «÷Â∂ ˘ ⁄È≈ Áπ¡≈Ï,«Ï¡≈√ ¡Â∂ ≈Ú∆ «Ú⁄’≈Ò∂ «¬Ò≈’∂ ˘ Ï≈∆ Áπ¡≈Ï, «Ï¡≈√ ¡Â∂ √´‹«Ú⁄’≈Ò∆ Ú√Ø∫ ̆ «Ï√ ‹ª Ï∂‡ Áπ¡≈Ï «’‘≈ «◊¡≈Õ Í≥‹≈Ï Á∂ Í≥‹∂ Á«¡≈«√øË «Ú⁄ «‚◊Á∂ √ÈÕ «√øË ¡Â∂ «‹‘ÒÓ «Ú⁄’≈ ˜Ó∆È ˘ «√øË √≈◊Áπ¡≈Ï «’‘≈ «◊¡≈Õ

ͺ¤Ó∆ «‘º√∂ ˘ «√øË √≈◊ Áπ¡≈Ï È≈Ó «Ó«Ò¡≈ ª «¬√Á∂ ¿πÒ‡ ËπÁº÷‰-Í»Ï Ú≈Ò∂ Í≈√∂ ˘ Ï∆»È Í≥⁄ÈÁ «’‘≈ «◊¡≈, Î≈√∆ Ï∆»È Ó≈«¬È∂Ï≈‘, Í≥⁄ÈÁ (√ø√«¥Â) Í≥‹≈Ï, Ô≈È∆ «’ Í≥‹≈Ï ÂØ∫ Ï≈‘Ò≈ ÷∂ÂÕ ÓπÒÂ≈ÈÈ∂Û∂ Áº÷‰ ÚºÒ ¿π√ ʪ ˘ Ú∆ Í≥⁄ÈÁ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆ «‹Ê∂ Í≥‹∂ Á«¡≈ «¬’‘Ø ’∂ «√øË «Ú⁄ Ú◊Á∂ √È Â∂ Ï∆»È Á∂ Í»Ï «Ú⁄ ‹ÓÈ≈ Ú◊Á∆ √∆Õ «’™«’‹ÓÈ≈ «ÁºÒ∆ È≈Ò ÷«‘ ’∂ Ú◊Á∆ √∆ «¬√ ’’∂ Ï∆»È ˘ «ÁºÒ∆ Áπ¡≈Ï Ú∆«’‘≈ ‹ªÁ≈Õ «Í¤Ø∫ «√º÷ª È∂ «¬√ «¬Ò≈’∂ ˘ Ó≈ÒÚ≈ «’‘≈ Â∂ ¡≥◊∂˜ª È∂«√√-√´‹ «Ò«÷¡≈ (¡≥◊∂˜∆ Cis Ó≈«¬È∂ ¿π≈, √´‹ ÂØ∫ Í«‘Òª)Õ

Áπ¡≈«Ï¡ª Á∂ È≈Úª ÂØ∫ ÏøÁ∂ ¡Â∂ Ê≈Úª ÂÒ≈Ù‰∆¡ª √Ω÷∆¡ª ‘Ø ‹ªÁ∆¡ª‘È Í ¡≥◊∂˜ª È∂ Ù«‘ª Á∂ È≈Úª ‘∂· Í≥‹≈Ï ˘ «‚Ú∆˜Èª «Ú⁄ Ú∆Úø«‚¡≈Õ ¿ ∞µÂ ͺ¤Ó∆ Í ≥‹≈Ï Á∆ ≈ÚÒ«Í ≥‚∆ «‚Ú∆˜È «Ú⁄ ◊π‹≈Â,Ù≈‘Íπ, «‹‘ÒÓ, ≈ÚÒ«Í≥‚∆, ¡‡’ ¡Â∂ Ó∆¡ªÚ≈Ò∆ «˜Ò∑∂ √ÈÕ Í≥‹≈Ï Á∂’∂∫Á «Ú⁄ Ò≈‘Ω «‚Ú∆˜È √∆ «‹√ «Ú⁄ Ò≈‘Ω, ¡≥«ÓÃÂ√, ◊πÁ≈√Íπ,«√¡≈Ғ؇, ◊π‹ªÚ≈Ò≈, Óπ‹Î◊Û∑ ¡Â∂ ‚∂≈ ◊≈˜∆ ÷ª «˜Ò∑∂ √ÈÕ Í»ÏÚ≈Ò∂ Í≈√∂ ‹ÒøË «‚Ú∆˜È «Ú⁄ ‹ÒøË, ’ª◊Û≈, ‘π«Ù¡≈Íπ, ´«Ë¡≈‰≈¡Â∂ «ÎؘÍπ «˜Ò∑∂ √ÈÕ Í≥‹Úƒ «ÁºÒ∆ «‚Ú∆˜È √∆ «‹√ ˘ Ï≈Á «Ú⁄¡≥Ï≈Ò≈, «‚Ú∆˜È «Ú⁄ ÏÁÒ «ÁºÂ≈, «¬√ «Ú⁄ «‘√≈, Ø‘Â’, ’È≈Ò,¡≥Ï≈Ò≈, «ÙÓÒ≈ ¡Â∂ «ÁºÒ∆ «˜Ò∑∂ √ÈÕ ¡≥◊∂˜ª È∂ EC √≈Ò «ÁºÒ∆ ˘ Í≥‹≈Ï÷∂ «Ú⁄ º«÷¡≈Õ

Í≥‹ª «Ú⁄Ø∫ Ò≈‘Ω ¡Â∂ ‹ÒøË «‚Ú∆˜Èª √Ì ÂØ∫ ÚË∆’ ¿πÍ‹≈¿» √ÈÕ≈ÚÒ«Í≥‚∆, ÓπÒÂ≈È Â∂ Ò≈‘Ω «‚Ú∆˜Èª «Ú⁄ Óπ√ÒÓ≈Ȫ Á∆ Ï‘π «◊‰Â∆Úº√Ø∫ √∆ Í ‹ÒøË ¡Â∂ ¡≥Ï≈Ò≈ «‚Ú∆˜Èª «Ú⁄ ¿π‘ ÿº‡ «◊‰Â∆ «Ú⁄

7/ Í≥‹≈Ï Á≈ «¬«Â‘≈√ «’™ : ‹≈‰ ͤ≈‰

√ÈÕ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ «¬’ ¤∂Úª «÷ºÂ≈ Ú∆ √∆ «‹√ ˘ «‚Ú∆˜È Á≈ È≈Ó È‘ƒ«ÁºÂ≈ «◊¡≈, ¿π‘ √È Í≥‹≈Ï∆ «¡≈√ª «‹È∑ª ¿∞µÍ ¡≥◊∂˜ª Á≈ «√ºË≈≈‹ ª È‘ƒ √∆ Í √È ¿π‘ «¬È∑ª Á∆ «È◊≈È∆ «Ú⁄, Â≈«Ï¡≈Á≈∆ «Ú⁄ÕÏ‘πÂ∆¡ª «¡≈√ª «‘Ó≈Ò≈ Í‘≈Û∆¡ª «Ú⁄ ≈ÚÒ«Í≥‚∆ Á∂ ¡≈√ Í≈√, Ò≈‘ΩÂ∂ ‹ÒøË Á∂ ¿∞µÂ Í»Ï ÚºÒ √È, «‹Ú∂∫ Ï‘≈ÚÒÍπ Á∂ ÓÀÁ≈È, Í«‡¡≈Ò≈,È≈Ì≈, ‹ƒÁ «¡≈√ª ¡≥Ï≈Ò≈ «‚Ú∆˜È «Ú⁄Õ Ï‘≈ÚÒÍπ ¡Â∂ ’ÙÓ∆«¡≈√ª «Ú⁄ Óπ√ÒÓ≈È Ú√Ø∫ Á∆ Ï‘π«◊‰Â∆ √∆, Ï≈’∆ ¿∞µÂ∆ Í≥‹≈Ï «Ú⁄«¬‘ ÿº‡ «◊‰Â∆ «Ú⁄ √ÈÕ ‘π‰ Á≈ Ì≈Â∆ Í≥‹≈Ï, ‘«¡≈‰≈, «‘Ó≈⁄Ò¡Â∂ Í≈«’√Â≈È∆ Í≥‹≈Ï È≈Ò «¡≈√ª «ÓÒ≈ ’∂ ¡≥◊∂˜∆ Í≥‹≈Ï Ï‰Á≈ ˛Õ

& & &Í≥‹≈Ï Á∂ «¬«Â‘≈√ Á≈ «Í¤Ø’Û Áº√ ’∂ ‘ÊÒ≈ ¡«Ë¡ÀÈ AG@G ¬∆√Ú∆

¡Ωø◊˜∂Ï Á∆ ÓΩ ÂØ∫ Ï≈Á Ùπ» ‘πøÁ≈ ˛ ‹ÁØ∫ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ ÷Ò≈¡ Í√È ’’∂Â≈’ ‘«Ê¡≈¿π‰ Á∆ ⁄ø«◊¡≈Û∆ Óÿ ͬ∆Õ «¬√ √≈∆ ¡·≈‘Úƒ √Á∆«Ú⁄ ¡√«ÊÂ≈, Ï∂⁄ÀÈ∆ ¤≈¬∆ ‘∆Õ ¡Î◊≈È ‘’»Óª, Óπ◊Ò √»Ï∂Á≈ ¡Â∂ËÂ∆ Á∂ ‹≈¬∂ «√º÷ Í≥‹≈Ï ¿∞µÍ ’≈Ϙ ‘؉ Ò¬∆ «ÌÛ ‘∂ √ÈÕ «¬È∑ª «ÂøÈÂ≈’ª Á∂ ‡’≈¿π «Ú⁄ ÁØ Ú≈ «ÚÿÈ «Í¡≈, Í«‘Òª AGCI «Ú⁄ ‹ÁØ∫¬∆≈È∆ Ï≈ÁÙ≈‘ È≈Á Ù≈‘ È∂ Í≥‹≈Ï ¡Â∂ «ÁºÒ∆ ¿∞µÍ ‘ÓÒ≈ ’∆Â≈, Á»‹≈AGEH «Ú⁄ ‹ÁØ∫ Ó≈«·¡ª È≈Ò ◊º·‹ØÛ ’’∂ ¡Á∆È≈ Ï∂◊ È∂ Í≥‹≈Ï ¿∞µÍ≈‹ ’∆Â≈Õ

¡·≈‘Úƒ √Á∆ Á∂ «Í¤Ò∂ «ÂøÈ Á‘≈’∂ Ò≈‘Ω ¿∞µÍ «√º÷ √Á≈ ’≈Ϙ‘∂Õ √≈Ò AGII «Ú⁄ Ò≈‘Ω «‹ºÂ ’∂ Ó‘≈≈‹≈ ‰‹∆ «√øÿ È∂ ‹Ø ‘’»ÓÂ’≈«¬Ó ’∆Â∆ ¿π‘ ¡ºË∆ √Á∆ º’ Í≥‹≈Ï Â∂ ’≈Ϙ ‘∆Õ AHDF ¡Â∂ «ÎAHDI ÁØ ‹ø◊ª Ï≈Á ¡≥◊∂˜ª È∂ √ºÂ≈ ‘«Ê¡≈ Ò¬∆ Â∂ AIDG º’ ’≈Ϙ‘∂Õ Ò≈‚ Ó≈¿»∫‡ÏÀ‡È È∂ Íπ≈‰≈ Í≥‹≈Ï Í≈Û ’∂ ÁØ ‡Ø«‡¡ª «Ú⁄ Úø‚ «ÁºÂ≈,«¬‘∆ «¬√ «’Â≈Ï Á∆ ’∂∫Á∆ √π ̨ Õ ¡Ωø◊˜∂Ï ÂØ∫ Ó≈¿»∫‡ÏÀ‡È º’ Á∆ Í≥‹≈Ï∆’‘≈‰∆ √π‰≈¿π‰ ÂØ∫ Í«‘Òª Í≥‹≈Ï Á≈ ÍÃ≈⁄∆È «Í¤Ø’Û Á∂‰≈ ωÁ≈ ‘∆ √∆ÕÍ≥‹≈Ï Úø‚ Ò¬∆ ‹πøÓ∂Ú≈ ˆÀ Í≥‹≈Ï∆ È≈Úª ˘ ÍÛ∑ ’∂ Òº◊∂◊≈ «¬‘ Í≥‹≈Ï¿∞µÍ ’ج∆ «Ú¡≥◊ ˛Õ «¬‘Ø «Ú¡≥◊ ª Í≥‹≈Ï Á∆ Ù÷√∆¡Â ‹≈‰È Ú≈√Â∂√‘≈¬∆ ‘ØÚ∂◊≈Õ

Í≥‹≈Ï Á≈ √Ó≈‹, ¡Ê⁄≈≈ «¬√ ¡«Ë¡ÀÈ «Ú⁄ Ù≈ÓÒ ̨ Í Óπ√ÒÓ≈È«√º÷, «‘øÁ» ¡Â∂ ¡≥◊∂̃ «ÁÒ⁄√Í Í≈ª Á≈ «√¡≈√∆ «¬«Â‘≈√ «√Ò«√Ò∂Ú≈«Ï¡≈È ’ª◊∂Õ ◊π»¡ª, √»Î∆¡ª, ÏÁÒ≈÷ت, ÙªÂ∆Á»Âª, «˜Ò∑≈ ¡Î√ª,«√¡≈√∆ Ò∆‚ª, ͺ’≈ª ¡≈«Á’ ˘ Ú∆ Á∂÷ª◊∂Õ «¬√ ÍÃ√ø◊ «Ú⁄ ’πfi

8/ Í≥‹≈Ï : ¡Ωø◊ ∂̃Ï ÂØ∫ Ó≈¿±∫‡ÏÀ‡È º’ Á≈ «¬«Â‘≈√

«√¡≈√∆ √Ú≈Òª Á∂ ‘ºÒ Һ̪◊∂ «’ AGF@ ÂØ∫ ÒÀ ’∂ AHDI º’ «√º÷ª Á∆⁄Û∑ Á≈ ≈˜ ’∆ √∆, ‹ÁØ∫ «√º÷, Ó≈·∂, ¡Î◊≈È, Í≥‹≈Ï ¿∞µÍ ’≈Ϙ ‘؉Ҭ∆ √øÿÙ ’ ‘∂ √È, Í≥‹≈Ï∆ Óπ√ÒÓ≈È Ï‘π«◊‰Â∆ ‘؉ Á∂ Ï≈Ú‹»Á÷≈ÓØÙ ÁÙ’ «’™ «‘≈, ¡≥◊∂˜ ≈‹ Á∂ ÈÎ∂ Èπ’√≈È Á∂÷ª◊∂, Í≥‹≈Ï ¿πÍ«˜¡≈ÁÂ∆¡ª Â∂ «˜¡≈ÁÂ∆¡ª Á≈ ÏÁÒ≈ ÒÀ‰ Á∂ «Ïª Á∂÷ª◊∂, Í≥‹≈Ï∆¡ªÁ∆ ¡≈Í√ «Ú⁄ ’ج∆ Ì≈¬∆⁄≈’ √ªfi √∆, Ó∂Ò «ÓÒ≈Í, «Í¡≈ √∆, «¬√ Í≈√∂ÿº‡ Ș Ó≈∆ ◊¬∆ ˛, «¬√ ÚºÒ fi≈ Ó≈ª◊∂Õ

«¬√ ¡«Ë¡ÀÈ «Ú⁄ Í≥‹≈Ï∆ ¡Ω Á∆ ÁÙ≈ Á∂÷ª◊∂, «‘øÁ» «√º÷ª Á∆ «√¡≈√ÂÁ∂÷ª◊∂, Í≥‹≈Ï∆ Óπ√ÒÓ≈Ȫ Á≈ ¡≥◊∂˜ª È≈Ò √øÏøË Á∂÷ª◊∂, Á» Áπ≈‚∂ Ú√∂,Ș¡≥Á≈˜ Í÷»Ȫ ÚºÒ «¬’ fi≈ Ó≈ª◊∂Õ

Ó‘≈ÂÓ≈ ◊ªË∆ Á∆ ’ΩÓ∆ ’ª◊√ È∂ ‹ÁØ∫ AIAI ÂØ∫ AIDG º’ Ì≈«Ú⁄ ‘È∂∆ fiπÒ≈ «ÁºÂ∆ √∆, Í≥‹≈Ï ¿∞µÍ ¿π√Á≈ ’ج∆ ¡√ «’™ È≈ ‘Ø«¬¡≈‘≈Òª«’ AIAI «Ú⁄ ‹«Ò∑¡ªÚ≈Ò∂ Ï≈◊ Á∆ ÿ‡È≈ ÿ‡ ̧ º’∆ √∆Õ «¬√ √Ú≈ÒÁ≈ ‹Ú≈Ï ÒºÌª◊∂; AIB@ ÂØ∫ ÒÀ ’∂ Í≥‹≈Ï Á∆ Ô»È∆¡«È√‡ Í≈‡∆ È∂ ÷≈ÓØÙ∆Ë≈∆ º÷∆ Â∂ «Î Óπ√ÒÓ≈Ȫ È∂ Í≈«’√Â≈È Á∆ Óø◊ «’™ ’ «ÁºÂ∆, Á∂÷ª◊∂Õ

¡÷∆ «Ú⁄ ¿π√ √Ú≈Ò Á≈ ¿∞µÂ Һ̪◊∂ «‹‘Û≈ Í≥‹≈Ï∆ ¡Â∂ ˆÀ-Í≥‹≈Ï∆ √≈∂ ’Á∂ ‘È-Í≥‹≈Ï Á∆ Úø‚ «’™ ‘ج∆? Úø‚ ‘Ø ◊¬∆ √Ø ‘Ø ◊¬∆,«‘ø√≈ «’™ ‘ج∆? AIDG Á∂ Í≈◊Ò ÁΩ «Ú⁄ «¬È√≈È∆¡Â «’Ë∂ «’Ë∂ ‘∆Ú∆, ¿π√ Ï≈∂ ‹≈‰≈◊∂Õ Úø‚∂ Í≥‹≈Ï È≈Ò AIDG ÂØ∫ Ï≈Á ’∆ Ú≈Í«¡≈,Ì«Úº÷ «Ú⁄ ’∆ √øÌ≈ÚÈ≈Úª ‘È, «¬‘ ¡÷∆Ò∂ ¡«Ë¡≈«¬ «Ú⁄ «Ò÷ª◊∂ÕÒ¿π ‹∆, ‘π‰ Ùπ» ’Á∂ ‘ª Í≥‹≈Ï Á∆ √≈÷∆Õ

¡«Ë¡≈«¬ Í«‘Ò≈¡Ωø◊˜∂Ï Á∆ ÓΩ ÂØ∫ Í«‘Òª Í≥‹≈Ï

«‹√ ÁΩ Ï≈∂ «¬√ «’Â≈Ï È∂ ’∂∫Á«Â ‘؉≈ ˛, ¿π√ ÂØ∫ Í«‘Òª Í≥‹≈Ï«’‘Ø «‹‘≈ ‘Ø«¬¡≈ ’Á≈ √∆, «¬‘ «Í¤Ø’Û ‹≈‰È≈ Ò≈‘ ∂ÚøÁ ‘ ∂◊≈ÕÍ≥‹≈Ï Á∂ Ú≈ÚØÒ∂ «ÂøÈ «‘º«√¡ª «Ú⁄ Úø‚ª◊∂, Í«‘Ò≈ Í»Ï Óπ◊Ò ’≈ÒÁ≈ Í≥‹≈Ï, «Î Óπ◊Ò Í≥‹≈Ï Â∂ Â∆‹≈ «√º÷ ◊π» √≈«‘Ï≈È Á≈ Í≥‹≈ÏÕ

Í ≥‹≈Ï ÍÃ≈⁄∆È ‘ÛºÍ≈ √ º«Ì¡Â≈ Á∆ ʪ √∆Õ ¤ ∂Úƒ √Á∆ Í»Ï ¬∆√≈«Ú⁄ «¬Ê ∂ ¬∆≈È Á∆ ‘’»Ó √∆ «‹√Á∆ √‘ºÁ «Ï¡≈√ Á«¡≈ √∆Õ«√’øÁ Á∂ ‘ºÒ∂ ÁØ √Á∆¡ª Ï≈Á ‘ج∂Õ Ó’Á»È∆¡ª «Í¤Ø∫ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ ⁄øÁ◊πÍÂÓΩ∆¡≈ Â∂ ¿π√Á∂ ÓπÙÁ ’Ω‡ÒÔ≈ È∂ ≈‹ ’∆Â≈, «Î ¡ÙØ’ Ú’Â Í≥‹≈Ï«Ú⁄ ÏØËӺ Á≈ ÍÃ’≈Ù ‘Ø«¬¡≈Õ «‹‘ÒÓ ¡Â ∂ «√ øË «Ú⁄’≈ ‡À’√Ò≈È◊ Ú«√¡≈ «‹‘Û≈ «Úº«Á¡≈ ¡Â ∂ ÚÍ≈ Á≈ ’ ∂∫Á Ï«‰¡≈Õ ¬∆√Ú∆√Á∆ Ùπ» ‘Ø‰ Ú∂Ò∂ Ó∆ȪÁ («Ó«ÒøÁ) È∂ ͺ¤Ó∆ Áπ¡≈«Ï¡ª Â∂ ≈‹ ’∆Â≈Õ√ ø√«¥Â Á ∂ Í«‘Ò ∂ «Ú¡≈’‰ ¡≈⁄≈∆¡≈ Í≈«‰È∆ È ∂ ⁄ ΩÊ∆ √Á∆ ͻϬ∆√≈ «Ú⁄ «√øË Á∂ Í»Ï ÚºÒ ¡‡’ «Ú÷∂ ‹ÈÓ «Ò¡≈Õ

Í«‘Ò∆¡ª «ÂøÈ ¬∆√Ú∆ √Á∆¡ª Á Ω≈È ’«ÈÙ’ ¡Â ∂ ¿ π√Á ∂ ’ πÙ≈‰‹≈ÈÙ∆Ȫ È ∂ Í ≥‹≈Ï Á ∂ Úº÷-Úº÷ «‘º«√¡ª ¿ ∞µÍ ’Ϙ ∂ ’∆ ∂Õ «¬‘ ÏØËÍ≥‹≈Ï Á≈ ÁΩ √∆Õ «Î ◊πÍ √ÒÂÈ ¡≈ ◊¬∆Õ ÏØË Á∂√ Á∂÷‰ Ú≈√Â∂⁄∆È∆ Ô≈ » Í ≥‹≈Ï «Ú⁄ ¡≈ ¿ πÂ∂Õ √ ºÂÚƒ √Á∆ «Ú⁄ ‘Ù ¡≈«¬¡≈Õ¡º·Úƒ √Á∆ Á∂ ¡≈øÌ «Ú⁄ √ÓπøÁ Òøÿ ’∂ ¡Ïª È∂ ‘ÓÒ∂ ’∆Â∂ Â∂ «‹ºÂª‘≈√Ò ’∆Â∆¡ªÕ ¿π‘ ÓπÒÂ≈È Âº’ Íπº‹ ◊¬∂ Í ¡‹∂ «Ê ≈‹ ’≈«¬ÓÈ‘ƒ ‘Ø«¬¡≈Õ

«‹‘ÒÓ È◊ Á∂ ͺ¤Ó ÚºÒ BE Ó∆Ò Á» CB@@ Îπº‡ ¿∞µ⁄≈ ◊Ø÷ È≈ÊÁ≈ «‡ºÒ≈ √∆, ‹Ø Íπ≈ÂÈ ‹Ø◊ Ӻ Á≈ ¡≈ÙÓ √∆Õ ◊Ø÷ È≈Ê Á√Úƒ √Á∆«Ú⁄ ‘Ø«¬¡≈Õ

«◊¡≈‘Úƒ √Á∆ Á∂ Ùπ» «Ú⁄ Âπ’∆ Ó»Ò Á∂ Ó«‘Ó»Á ◊˜ÈÚ∆ È∂ Í«‘ÒØ∫Í»Ú∆-’∂∫Á∆ ¡Î◊≈«È√Â≈È Î«Â‘ ’∆Â≈, «Î «‘øÁπ√Â≈È ÚºÒ π÷ ’∆Â≈ª Í≥‹≈Ï ¡Â∂ Ì≈ «Ú⁄ Úº‚∆¡ª ÂÏÁ∆Ò∆¡ª ‘ج∆¡ªÕ Í≈Ò ’Ï∆Ò∂ Á∂«‘øÁ»Ù≈‘∆ ≈«‹¡ª È∂ Óπ’≈ÏÒ≈ ’∆Â≈ Í ¿π÷Û ◊¬∂Õ ’πfi «ÚÁÚ≈È ¿πÈ∑ª˘ ‹ø‹»¬∂ Á√Á∂ ‘È ‹Ø «√øË ¡Â∂ «‹‘ÒÓ «Ú⁄’≈ Әϻ ËÛ≈ √ÈÕA

10/ Í≥‹≈Ï : ¡Ωø◊ ∂̃Ï ÂØ∫ Ó≈¿±∫‡ÏÀ‡È º’ Á≈ «¬«Â‘≈√

◊º÷Û, ÷Ø÷, «√¡≈Ò ¡Â∂ ̺‡∆ Ú∆ Ï‘≈Áª Úª◊ ÒÛ∂ Í Ó«‘Ó»Á¡º◊∂ Í∂Ù È≈ ◊¬∆ÕB √≈Ò A@@H-I «Ú⁄ Ï‘π √≈∂ ¿∞µÂ∆ Í≥‹≈Ï∆ ≈‹Í»Â≈«‹¡ª È ∂ «¬’ ¡‰«’¡≈«√¡≈ ◊ º·‹ØÛ Ú∆ ’ «Ò¡≈ ª Ú∆ ÷ÀÏÍ÷»ÈÚ≈ ¡Â ∂ Í ≥‹≈Ï È≈ Ï⁄ √’ ∂Õ Í≈Ò ’Ï∆Ò ∂ È ∂ ÈøÁÈ «’Ò ∑ ∂ «Ú⁄Ø∫«‹‘ÒÓ «’È≈∂ √ıÂ Ó π’≈ÏÒ≈ ’∆Â≈ Í ¡≈÷ A@AE ¬∆. «Ú⁄ ‘≈◊¬∂, Ò≈‘Ω A@BA «Ú⁄ ‘≈∂Õ Ò≈‘Ω Ï∂Ù’ Úº‚≈ Ù«‘ √∆ Í ÚÍ≈ «Ú⁄ÓπÒÂ≈È «¬√ ÂØ∫ ¡º◊∂ √∆Õ ÓπÒÂ≈È Ó«‘Ó»Á Á∂ ‘Ó«Ò¡ª Á≈ Í«‘ÒØ∫ «Ù’≈‘Ø«¬¡≈ «’™«’ ÷ÀÏ ÂØ∫ B@@ Ó∆Ò Áº÷‰ ÚºÒ ◊ØÓÒ Áº∂ ≈‘ƒ ◊˜È∆ ÂØ∫¡≈™Á≈ Ó«‘Ó»Á, ÓπÒÂ≈È ˘ ¡≈≈Ó◊≈‘ Ú‹Ø∫ ګ¡≈ ’Á≈ √∆Õ

ÓπÒÂ≈È Á∆ Ì»◊Ø«Ò’ √«ÊÂ∆ Ï‘π ÚË∆¡≈ √∆Õ ÓπÒÂ≈È Íπº‹‰ ÂØ∫Í«‘Òª ‘∆ «ÂøÈ Á«¡≈ ¡≈Í√ «Ú⁄ «ÓÒ ’∂ «√øË «Ú⁄ Ù≈ÓÒ ‘؉ Òº◊ÍÀ∫Á∂ ‘ÈÕ ÓπÒÂ≈È ÂØ∫ «√øË ÚºÒ, «Î ¡Ï √≈◊ º’ Í≈‰∆ ≈‘ƒ ÚÍ≈‘ π øÁ≈ √∆Õ «ÏȪ ÷⁄ «’ÙÂ∆¡ª ¿ πË ˘ ÂÀ∆ ‹ªÁ∆¡ªÕ √´‹ Ú∆ÓπÒÂ≈È ÂØ∫ Ï‘πÂ∆ Á» È‘ƒ √∆ Â∂ «◊¡≈Úƒ √Á∆ «Ú⁄ ÿº◊ Ú∆ È∂«Û˙∫Á∆ ÒøÿÁ≈ √∆ ‹Ø ‘π‰ ÒØÍ ‘Ø «◊¡≈ ˛Õ

ÍÙ∆¡≈, ’ ∂∫Á∆ ¬ ∂Ù∆¡≈ ¡Â ∂ ¡Ïª È≈Ò ˜Ó∆È∆ √«Â¡ª Ê≈‰ƒ¡≥Â≈Ù‡∆ ÚÍ≈ Á≈ ’∂∫Á Ú∆ ÓπÒÂ≈È √∆Õ ≈Ú∆ «’È≈∂ Ú√∂ Ò≈‘Ω ˘Ó«‘Ó»Á È∂ ¡≈͉∆ Á»‹∆ ≈‹Ë≈È∆ ω≈ ’∂ √π÷Í≈Ò (ÈÚ≈˜ Ù≈‘) ˘ «‹ºÂ∂‘ج∂ «¬Ò≈«’¡ª Á≈ ÍÃÏøË √øÌ≈Ò‰ Ò¬∆ «’‘≈Õ

’∂∫Á∆ ¬∂Ù∆¡≈ «Ú⁄Ø∫ ¡≈¬∂ ÊØÛ∑∂ ’π Ïø«Á¡ª Á∂ Ì≈◊ ‹≈◊∂Õ «¬’ √ºÔÁ¡Ò∆ ‘π‹Ú∆∆ √∆ «‹√ ˘ Á≈Â≈ ◊ø‹ ÏıÙ «’‘≈ ‹ªÁ≈ ˛, ’ÙÎπÒ Ó«‘‹»Ï(ÍÁ≈ÈÙƒ ˘ Ï∂ÍÁ ’È≈) ◊ÃøÊ ⁄ ’∂ A@G@ ¬∆. «Ú⁄ ‹‘≈ÈØ ’»⁄ ’«◊¡≈Õ Î≈√∆ «Ú⁄ «Ò÷∆ «¬‘ √»Î∆ Ӻ Á∂ «√˪ª Á∆ «’Â≈Ï ˛Õ ¿π√˘«¬ÊØ∫ Á≈ Ó≈‘ΩÒ Ì≈«¬¡≈ È‘ƒ, «Ò÷Á≈ ˛ó ÓπÒÂ≈È ¡Ë∆È «‘øÁπ√Â≈È Á∂Ò≈‘Ω Ù«‘ «Ú⁄ ÓÀ∫ ‹≈‘Ò ÒØ’ª «Ú⁄ ’ÀÁ∆ Úª◊ «‘≈Õ

¿π√ ÂØ∫ ÁØ √Á∆¡ª Ï≈Á ‘ج∂ √»Î∆ Î’∆ Óπ¬∆¿πÁ∆È «⁄ÙÂ∆, ’πÂÏπºÁ∆È’≈’∆, Ï≈Ï≈ Î∆Á, «È˜≈ÓπºÁ∆È ¡ΩÒ∆¡≈ È≈ÒØ∫ ‘π‹Ú∆∆ ’º‡Û Ó»ÒÚ≈Á∆Óπ√ÒÓ √∆Õ Ï≈Ï≈ Î∆Á ÓπÒÂ≈È «Ú⁄ ¡Â∂ «È˜≈ÓπºÁ∆È È∂ ÏÁ≈Ô»ø «Ú⁄‹ÈÓ «Ò¡≈Õ ÏÁ≈Ô»ø ‘π‰ Ô»Í∆ «Ú⁄ ◊ø◊≈ ȘÁ∆’ Ú«√¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ«¬È ∑ª ⁄≈ª Ú’Â «ÁºÒ∆ ¿ ∞µÍ √πÒÂ≈Ȫ Á≈ ≈‹ «‘≈Õ Ó«‘Ó»Á Á ∂‹≈ÈÙ∆È Óπ‘øÓÁ ◊Ω∆ È∂ «¬√ ‘’»Ó Á∆ ȃ‘ «ÁºÒ∆ «Ú⁄ º÷∆Õ ◊Ω∆ ˘Óπ‘øÓÁ, Óπ¬∆È∞ºÁ∆È ¡Â∂ Ù‘≈ÏπºÁ∆È Ú∆ «Ò«÷¡≈ «ÓÒÁ≈ ˛Õ Ó«‘Ó»Á Úª◊¿π‘ Ú∆ «Í¤Ø∫ Âπ’∆ Á≈ √∆Õ

11/ ¡Ωø◊˜∂Ï Á∆ ÓΩ ÂØ∫ Í«‘Òª Í≥‹≈Ï

AAIA «Ú⁄ ¡‹Ó ∂ Á≈ ≈«¬ «ÍÊ Ω≈ «‹√ Á≈ È≈Ó «ÍÃÊÚ∆ ≈‹⁄Ω‘≈È Ú∆ √∆, È∂ Í»Ï∆ Í≥‹≈Ï Á∂ Â≈¬∆ «¬Ò≈’∂ «Ú⁄ ◊Ω∆ ˘ ‘≈ «ÁºÂ≈Õ¡◊Ò∂ √≈Ò ¿π√∂ ʪ Â∂ ‘ÓÒ≈ ’’∂ ◊Ω∆ È∂ ⁄Ω‘≈È ˘ ‘≈ «ÁºÂ≈Õ «¬‘Ï‘π ں‚∆ «‹ºÂ √∆ «’™«’ «ÍÃÊÚ∆ ≈‹ Í≈√ Ï≈’∆ «¬Ò≈«’¡ª ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈«ÁºÒ∆ Ú∆ √∆ «‹‘Û∆ √Á∆¡ª º’ «‘øÁπ√Â≈È Á∆ ≈‹Ë≈È∆ ‘∆Õ «ÍÃÊÚ∆≈‹ È≈Ò ¿π√Á≈ ÁÏ≈∆ ’Ú∆ ⁄ªÁ ÏÁ≈¬∆ Ú∆ «◊ÃÎÂ≈ ’∆Â≈ «◊¡≈Õ⁄ªÁ Ò≈‘Ω «Ú⁄ Í«Ò¡≈ √∆, ¿π√È∂ «ÍÃÊÚ∆ ≈‹ ≈√Ø ◊ÃøÊ «⁄¡≈ «‹√«Ú⁄Ø∫ Í≥‹≈Ï∆ ˜Ï≈È Á∆ Ó«‘’ ¡≈™Á∆ ˛ÕE

Ó«‘Ó»Á ◊˜ÈÚ∆ ¡Â∂ Óπ‘øÓÁ ◊Ω∆ Á∂ ÿØÛ∂ ÏÛ∂ ÎπÂ∆Ò∂ √È, ‹Ú≈ȑث١≈ √È Â∂ ’Ó≈È «’Ú∂∫ √øÌ≈Ò‰∆ ˛, ‹ÈÀÒ ’πÙÒ √ÈÕ Âπ’ª Á∂Óπ’≈ÏÒ∂ ≈‹Í»Âª Á∆ «◊‰Â∆ ÚË∆’ √∆, ¿π‘ Ï‘≈Á∆ «Ú⁄ Ú∆ «’√∂ Â∑ª«Íº¤∂ È‘ƒ √È, Ò∆‚«ÙÍ ¡Â∂ ÔØ◊ ÍÃÏøË Á∆ ÿ≈‡ ’≈È ‘≈ ◊¬∂Õ ‘∂’≈‹Í»Â ’Óª‚ ¡≈͉∆ ¡≈͉∆ È∆Â∆ ÿÛÁ≈ ‹ÁØ∫ «’ √≈∂ Âπ’ ’Óª‚¡ÈπÙ≈√È ¡Â∂ ÚÎ≈Á≈∆ È≈Ò √πÒÂ≈È Á≈ ‘π’Ó ÓøÈÁ∂ÕF

Â≈¬∆ ÂØ∫ Ú≈Í√∆ Ú’Â ◊Ω∆ È ∂ Ò≈‘ Ω ¡Â ∂ Ó πÒÂ≈È Á ∂ ¿ π‘ √≈∂ÍÃÏøË’ ‘‡≈ «ÁºÂ∂ «‹‘Û∂ Ó«‘Ó»Á «ÈÔπ’ ’ «◊¡≈ √∆Õ ¿π√È∂ ÎÀ√Ò≈’∆Â≈ «’ ¿π‘ «‘øÁπ√Â≈È «Ú⁄ È‘ƒ ‘∂◊≈, Á»Ø∫ ¡≈͉∂ ÚÂÈØ∫ ‘’»ÓÂ⁄Ò≈¬ ∂◊≈Õ ¡≈͉ ∂ ◊πÒ≈Ó ¡ÀÏ’ ˘ ¿ π√È ∂ «‹ºÂ ∂ «¬Ò≈«’¡ª Á≈ ÍÃÏøË’Ê≈Í «ÁºÂ≈ Â∂ ¡≈Í Ú≈Í√ ¡≈ «◊¡≈Õ ÊØÛ∑∂ √Ó∂∫ Ï≈Á ¡ÀÏ’ È∂ «ÁºÒ∆ «Ú⁄¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ √πÒÂ≈È ÿث٠’ «ÁºÂ≈Õ ¿π√Á≈ Ú≈√ ¡ÒÂÓÙ, ≈«¬«ÍÊΩ≈ Á∂ «’Ò∑∂ «Ú⁄ «‘‰ Òº◊≈Õ «¬‘ ‘È Í«‘Ò∂ ÁØ Ï≈ÁÙ≈‘ «‹È∑ª È∂∂√πÒÂ≈È ‘’»Ó ’≈«¬Ó ’’ ∂ «ÂøÈ √Á∆¡ª ≈‹ ’∆Â≈Õ «¬È ∑ª Á ∂¿∞µÂ≈«Ë’≈∆¡ª «Ú⁄ ◊πÒ≈Ó, «÷Ò‹∆, Âπ◊Ò’ ¡Â∂ ÒØË∆ ‘ÈÕ Í«‘Ò∂√≈∂ Âπ’ ‘È Â∂ ÒØË∆ ¡Î◊≈È ‘ÈÕ ’πfi «¬«Â‘≈√’≈ª È∂ «÷Ò‹∆¡ª ˘Ú∆ ¡Î◊≈È «Ò«÷¡≈ ˛Õ «Í¤Ø’Û «’™«’ ÍÙ∆¡È ’Ò⁄ Á≈ √∆ «¬√’’∂ √’≈∆ ˜Ï≈È Î≈√∆ ω∆Õ

√πÒÂ≈Ȫ Á≈ Í≥‹≈Ï ¿∞µÍ ’ø‡ØÒ Áπ◊Ó ’≈‹ √∆ «’™«’ Â∂Úƒ⁄ΩËÚƒ √Á∆ «Ú⁄ ’∂∫Á∆ ¬∂Ù∆¡≈ Á∂ Óø◊ØÒ, Í≥‹≈Ï ¿∞µÍ ‘ºÒ∂ ÏØÒÁ∂ ‘∂Õ¿πÈ∑