กรอบและแนวคดกอนเรยน

วชาชางศลปไทยและภมปญญาทองถน ( CPD2301) Local Wisdom Design

ความหมายของศลปะ-หตถกรรมพนบาน

- ความเปนมาของศลปะ-หตถกรรมพนบาน

- มลเหตของการเกดศลปะ-หตถกรรมพนบาน

- ลกษณะ ประเภทของศลปะ-หตถกรรมพนบาน ๔ ภาค

- คณคาของศลปะ-หตถกรรมพนบาน

- วเคราะหขอมลการออกแบบศลปะ-หตถกรรมพนบาน

- การประยกต- การพฒนา (ความสวยงาม,คณคา ,รปแบบทรวมสมย)

ความหมายของศลปะ และหตถกรรมพนบาน

การศกษาหตถศลปหรอหตถกรรมพนบาน เปนสวนหนงของการศกษาดาน คตพนถน(Folklore and

Folklife)หรอคตชนวทยาในสายของมนษยวทยาและสงคมวทยาซงวาดวย เรองของการศกษาคตความเชออน

เปนกรอบของแนวความคดของกลมชนวถแหงการด ารงชวตในทองถนกอใหเกดผลผลตทางวฒนธรรมท

สบเนองกนมาเปนทอดๆ ทงทเกดขนในกลมเดยวกน หรอแพรกระจายไปสชมชนอนๆทใกลเคยกนคตชนหรอ

คตพนถนมพฒนาการเรมตนจากการศกษาทางดานขนบธรรมเนยมประเพณดงเดมทยงคงหลงเหลอและ

ปฏบตกนมาอยางตอเนองจนกลายเปนวฒนธรรมในชวงศตวรรษท19มแนวคดของการศกษาทเรยกวา

Popular Antiguities และ Popular Literature ซงในชวงของปลายครสตวรรษท 19 น

William Thomas (1846) ไดเสนอแนวคดของค าวา Folklore ขนเพอใชแทนดวยเหตผลทวา Folklore

มความหมายและค าจ ากดความทครอบคลมมากกวาเดมจงท าใหความหมายของFolkloreเรมเปนทยอมรบกน

โดยทวไปจงท าใหวชาคตชน หรอ การศกษาแนวคดพนถนในปจจบนมขอบเขตและจดมงหมายทพฒนาและม

ความลกซงกวาในชวงตนเปนอยางมาก (วรรณ วบลยสวสด แอพเดอรสน.2537 :4)

Alan Dundes (1965:2) ไดแยกความหมายของค าวา Folklore ออกเปน 2 ค า คอ Folk และ lore ใน

ความหมายของค าวา Folk อธบายถงกลมชนกลมใดๆ ทมเอกลกษณรวมกน เหตเพราะวามประเพณ และ

วฒนธรรมทยดถอ ประพฤต ปฏบตกนมาอยางตอเนอง

การรวมกนของกลมชนเกดขนเพราะมความรสกนกคดมความเชอความสนใจและอดมการณรวมกน

ปจจยทสงผลดงกลาวนอาจเกดจากเชอชาตสญชาตภาษาพดอาชพและการด ารงชวต(รวมทงคตความเชอทาง

ศาสนา)ซงความหมายของค าวาFolkไมไดหมายถงแคอาชพเทานนเพราะตามความเขาใจของคนโดยทวไปจะ

เขาใจวา Folk คอ ชาวนา ชาวชนบท เพราะฉะนน ไมวาจะเปนชาวนา ชาวชนบท ชาวกรง ชาวเขา ถาม

เอกลกษณของกลมอยางใดอยางหนงทแสดงออกรวมกน กหมายถง Folk (พนบาน,พนถน) เชน นกศกษา

ศลปกรรมมพธไหวคร ครอบคร บชาพระพฆเนศ บชาเคารพและศรทธาพระนางเจาสนนทาฯ มขนบของ

ศลปกรรมในแตละสาขา ดงนนศลปกรรมจงเปน Folk Group แบบหนง ชาวไทยเชอสายจนมความเชอเรอง

ของเทพเจา การกราบไหวบรรพบรษ การกนเจ หรอ งดเวนการกนเนอสตว จดประทดเอาฤกษเอาชย หรอ เพอ

ขบไลสงไมด กจดวาเปน Folk Group

สวนค าวา lore หมายถง เรองราว ดงนนเมอรวมความหมายกนเขาเปน Folk lore จงเปนการอธบาย

เรองราวของทองถน หรอ คตพนบาน และมจดประสงคในการศกษาเรยนร แนวคดอนเปนเอกลกษณของกลม

คตชาวบาน (Folklore) หมายถง แบบแผนการแสดงออกทางความคดความเชอของชาวบานในรปแบบตางๆ เชน ดนตร ต านาน ความเชอ สภาษต ค าพงเพย คตพจน นทาน เรองเลา เปนตน ค าวา Folklore เรมใชในป ค.ศ.1846 โดย วลเลยม โธมส หมายถง นยายของชาวบาน โดยทวไปคตชาวบานจะใชการแสดงออกทางภาษาซงแฝงดวยความเชอทางศาสนา มการเลาแบบปากตอปากจากคนรนหนงไปยงคนอกรนหนง

ชารด วส อธบายวา folk หมายถงทศนคต ความคด ส านกทางจตใจทเปนของสวนรวม และเปนไปตามจารตประเพณ อลน ดนเดส อธบายวา หมายถงกลมคนทมอะไรรวมกนบางอยาง สงทมรวมกนนนอาจเปนอาชพการท างาน ภาษา ถนทอยอาศย ส านกทางชาตพนธ และบคลกลกษณะอนๆ นกมานษยวทยาหลายคนนยามความหมายของคตชนแบบกวางๆ เชน จอรจ ฟอสเตอร อธบายวาคตชนหมายถงการแสดงออกโดยวาจาของผคน ซงอาจรหนงสอหรอไมกได วลเลยม บาสคอมกลาววา คตชนคอศลปะของการพด ประกอบดวยต านาน เรองเลา นทาน สภาษต ปรศนาค าทาย บทเพลง บทกลอน และอนๆ แตมใชงานศลปะ นาฏศลป ดนตร เครองแตงกาย ยารกษาโรค ขนบธรรมเนยมและความเชอ

การศกษาคตชนเรมมาตงแตครสตศตวรรษท 16 –17 โดยเปนการศกษาขนบธรรมเนยมและวตถทางวฒนธรรมทหายาก โดยเฉพาะในสงคมทหางไกล อยางไรกตาม การศกษาเกยวกบคตชนวทยา เปนศาสตรหนงในการศกษาทไดรบอทธพลมาจากแนวทฤษฎชาตนยมและโรแมนตกนยม การศกษาในแนวนตอกย าประสบการณของมนษยทมความแปลก อธบายสงคมในฐานะเปนหนวยตามธรรมชาตซงเปนบอเกดของขนบธรรมเนยมประเพณ และเชอวาวฒนธรรมเปนเบาหลอมทางการเมอง การศกษาแนวนน าไปสการคนหาบคลกของชวตแบบชาวบานซงถกท าใหหดสนลงเปนเพยงเรองเลาหรอขนบธรรมเนยม เจ จ วอน เฮอรเดอร เปนผมอทธพลตอการแยกประเภทคตชน และประเภทขนบธรรมเนยมตางๆ เขาอธบายวา ธรรมชาตของการเมองมกจะมคตความเชอชาวบานทท าใหเกดเอกลกษณเฉพาะของสงคมนน

ผเขยน: ดร.นฤพนธ ดวงวเศษ http://www.sac.or.th/databases/anthropology-concepts/glossary/53

ชนรวมถงท าใหเกดภาพลกษณของการศกษาทชดเจนมากขนกวาการมองเหน Folk lore เปนแคคตชาวบาน

ชาวนา ชาวชนบท

การศกษาคตพนถนหรอวถชวตพนถน(Folklore and Folklife)ถอก าเนดขนครงแรกในประเทศสวเดน

และแพรกระจายไปสประเทศตางๆ ในแถบสแกนดเนเวย ในยโรป และสหรฐอเมรกา สวน Folklore เรมม

การศกษาขนครงแรกในสวเดน โดย ศาสตราจารย Sven Lampa แหงมหาวทยาลย Lund โดยการเปดสอนวจย

ชวตสวเดนขน ในป คศ.1909 ซงค าวา Folklife มาจากค าวา Folklios ผลของการศกษาท าใหเกดพพธภณฑ

ประเภทพพธภณฑทองถน หรอ พนถน (Folk life Museum) ในกลมประเทศแถนสแกนดเนเวย ยโรป และ

อเมรกา

นอกจากนการศกษาในแนวทางของชวตพนถนยงเนนวฒนธรรมทางดานอนๆในประเภททเปนวตถ

เชน สถาปตยกรรมพนถน (Folk Architecture)

ขอบเขตของการศกษา

1. แนวคดในการท างานศลปะพนบานในประเทศไทย

2. ประวตและความเปนมาของงานศลปะพนบานในประเทศไทย 4 ภาค

3. รปแบบของศลปะพนบาน

4. วธวเคราะหรปแบบศลปะพนบาน

5. การออกแบบงานหตถกรรมพนบานเพอการพฒนา

ความเปนมาของศลปะ-หตถกรรมพนบาน

Men and Art มนษยสามารถแสดงความคดสรางสรรคไดโดยผานงานศลปะ แตความสามารถทางการสรางสรรคของมนษยในแตละทกไมสามารถก าหนดใหมรปแบบเดยวกนไดทงหมด เพราะพนทตงแผนดนทกวางใหญไพศาล และพนททมนษยนน ๆ ด ารงอยมสภาพแวดลอม ธรรมชาต และสงคมทหลากหลายแตกตางกนดวย

ศลปะ(Art) คออะไร เปนสงทสรปยากมาก แตหากจะแปลหรอใหความหมายกคอ ศลปะ เปนภาษาสนสกฤต หมายถง ฝมอการชาง, การท าใหวจตรพสดาร, การแสดงออกซงอารมณสะเทอนใจใหประจกษดวยสอตาง ๆ เชน ทศนศลป การละคร ดนตร เปนตน ลกษณะของประสบการณทางสนทรยะ

ประสบการณของคนเรานนมมากมายหลายอยางตาง ๆ กน แตวาประสบการณทางสนทรยะนนมลกษณะแตกตางออกไปจากประสบการณตาง ๆ เหลานน เราอาจจะกลาวไดวาประสบการณทางสนทรยะคอ ประสบการณเกยวกบความงาม อยางไรกด เราสามารถอธบายความหมายของประสบการณทางสนทรยะไดโดยยกเอาลกษณะอาการทเดน ๆ เปนพเศษของประสบการณประเภทนมาแสดงใหเหน มนษยไดศกษาคนควาเรองความงามกนมานานพอๆ กบวฒนธรรมของมนษยชาต และกไมเคยมยคใดทมนษยมชวตอยโดยไมพดถงเรองของความงามเลย

ประจกษพยานทแสดงใหเหนวามนษยไดพยายามศกษาคนควาเรองความงามกนมานกแลวนน กคอ ศลปวตถแบบตาง ๆ และการสรางสรรคเหลานกเปนผลมาจากประสบการณทางสนทรยะของมนษยนนเอง แตเนองจากศลปวตถทมนษยสรางขนมานนมลกษณะแตกตางกน อนทจรงประสบการณทางสนทรยะ กเปนเรองราวเกยวกบความเปนอยทว ๆ ไปของมนษย และแทรกซมอยในมนษยภาวะของทกๆ คน แมวาจะมลกษณะแตกตางกนมากมาย หลายอยางในทางการปลกฝงและการแสดงออกใหปรากฏกตาม ในความเปนมนษยของทกคนนนจะตองม สนทรยธาตรวมอยดวยไมมากกนอย อาจกลาวไดวา ไมมมนษยคนไหนทไมเคยเกยวของกบสนทรยะเลยในชวชวต เนองจากความงามทเปนสงหนงในชวตของมนษยดงกลาว มนษยจงได

พยายามศกษาคนควาเรองความงามกนมานานแลวและอยางจรงจงไมนอยไปกวาวชา อน ๆ ความงามเปนสงจ าเปนอยางหนงของชวต เปนสงทท าใหชวตรนรมยแจมใส ซงถาชวตมนษยขาดสงนไปเสยอยางหนงแลว กคงจะมความแหงแลงไรชวตชวา

เนองจากไมพอใจกบความงามทไดรบจากธรรมชาต มนษยจงไดคดสรางความงามขนเสยเองเพอสนองความตองการของตน โดยการน าเอาสงธรรมชาต เชน เสยง ส เสน เปนตน มาจดสรรเสยใหมใหเปนไปตามทตนตองการ สงธรรมชาตทมนษยจดสรรเสยใหมนเองคอศลปะ และผ ทมความช านาญรอบรในเรองน เรากเรยกวา ศลปน ตามความหมายอนแทจรงของค าวาศลปนน ทกคนมใชวาจะเปนศลปนกนไดทงหมด ทงน เพราะวาศลปะนนเปนสงทสรางขนมาจากอจฉรยภาพและแรงบนดาลใจอนลกซงของศลปน สวนความรสกพอใจหรอประทบใจในศลปะนน เปนสงทเกดจากสญชาตญาณทางสนทรยะอนมอยแลวตามธรรมชาตของมนษย เพยงแตมมากบาง นอยบางเทานน แตกมนกสนทรยศาสตรบางคนมความเหนวา แมความรสกสนใจหรอประทบใจในศลปะกตองอาศยอจฉรยภาพไมนอยไปกวาการสรางศลปะเหมอนกน

ทรรศนะดงกลาวนกนบวาจรง เพราะศลปะบางชนดทมลกษณะเปนพเศษเฉพาะตวนน ผดจะตองมความสามารถเปนพเศษดวยจงจะเกดความรสกประทบใจรสนยมในทางศลปะกเกยวของกบความรสกในทางสนทรยะดวย และเชอกนวาความรสกในทางสนทรยะนน เปนสงทมตามธรรมชาตของมนษยทกคน ฉะนน แตละคนกยอมจะเกดความรสกประทบใจ หรอสนใจในศลปะบางประการไดตามธรรมชาตของตนเอง และตามความเหมาะสมและสภาพแวดลอม

ถาวาตามหลกจตวทยาแลว ประสบการณทางสนทรยะนนจะมลกษณะคอ บางครงเรากอยากจะฟงเสยงบางเสยงเพอสนองความอยากฟงเทานน และบางทกอยากเหนสบางสเพอสนองความอยากเหนนน ความพอใจทเกดจากการรบรโดย “ไมสนใจเรองประโยชน” (disinterested) นนนนเองทท าใหประสบการณทางสนทรยะแตกตางจากประสบการณอน ๆซงมกจะมความรสกนกคดเรองประโยชน(ของสงนน ๆ)ตดเขามาดวยเสมอ ประสบการณทมงประโยชนนนกคอการมองดสงตาง ๆ โดยคดวามนมประโยชนหรอไม และใหความสนใจในเรองประโยชนมากกวาเรองรปทรง (form) ของสงนน

เพราะฉะนน ในการทเราจะเปลยนทรรศนะเชงปฏบตมาเปนทรรศนะเชงสนทรยะนน เราจะตองเปลยนความรสกสนใจทมตอสงนน ๆ ดวย คอแทนทจะมองดวามน “มประโยชน” อยางไร กเปลยนมาเปน มองดวามนม “รปทรง” อยางไร หรอวามนงามหรอไมงามอยางไรความรสกสองอยางดงกลาวน บางครงกอาจจะเกดขนพรอม ๆ กน เพราะวามบางสงเหมอนกนทเรามใชมองดดวยการคดถงประโยชนของมนแตเพยงอยางเดยวเทานน แตเราคดถงคณคาในดานสนทรยะไปพรอม ๆ กนดวย ตวอยางเชน สถาปตยกรรม ซงเปนศลปะประเภทค านงถงประโยชน (useful art)

ลกษณะทวไปของประสบการณทางสนทรยะกคอท าใหกจกรรมในชวตจรง (practical activity)หยดพกชวคราว ตวอยางเชน เมอเราดละคร เรากรสกวาเรองทเราก าลงดอยนน เปนเรองทแตงขน ไมมอะไรจรงจง ดวยเหตน เราจงรสกผอนคลายความตงเครยดลงไป แลวกเรมมความรสกนกคดไปตามเรองราวทเราก าลงดอยนน ความรสกหรออารมณทางสนทรยะนนจะตองมลกษณะเปนความเพลดเพลนเสมอ เพราะฉะนนแมเราจะดละครหรอภาพยนตรเศราๆ เรากมความสนกเพลดเพลนไปตามเรองราวของสงทเราด แตถาเรองราวในลกษณะดงกลาวนเกดขนในชวตจรงแลวละก เราจะไมรสกสนกเลย แตเรากลบพออกพอใจในเมอเปนเรองของศลปะ และอนนเองทเปนเครองแสดงใหเหนวา ท าไมคนเราจงสนกสนานกบเรองเศราๆ ประสบการณทางสนทรยะท าใหเราลมเรองราวในชวตประจ าวนไปไดชวคราวพรอมกนนนกท าใหเราเกดอารมณดมด าอยในความเพลดเพลน ทท าใหเราไดรบความผอนคลายอารมณและเนองจากไดรบความผอนคลายความตงเครยดทางอารมณนนเองสภาพแวดลอมทมผลตอพฤตกรรม และการสรางสรรคของมนษย

ภมศาสตร

สภาพแวดลอมทางภมศาสตรเปนปจจยส าคญประการหนงทมผลตอการสรางสรรคผลงานของมนษยเพอการด ารงชวต เพราะ เพราะสภาพแวดลอมทางภมศาสตรและภมประเทศมองคประกอบยอยทเปนสาเหตใหเกดทรพยากรธรรมชาตขนในสภาพแวดลอมของโลกในแตละพนทแตกตางกนไป ซงโดยหลกกวางๆ ตางกประกอบไปดวยดน แรธาต น า ทศทางลม พรรณพชและสตว ฯลฯ

การตงหลกแหลงอยในพนทซงมความอดมสมบรณเพราะประกอบไปดวยดนทมแมน า ล าธาร มภเขาและปาไมทสมบรณ พนทดงกลาวถอไดวามองคประกอบของสภาพแวดลอมทางภมศาสตรทด แตบางพนทตง เชน ทะเลทราย กจะมอากาศทรอนและแหงแลง กนดารน า ปาไมและสตวกมนอยประเภทตามไปดวย แตบาง

พนทอากาศเยนจด เตมไปดวยหมะทตกทบซอนกนหรอเปนภเขาน าแขง ซงยากทพชยนตนขนาดใหญและสตวปาทวไปจะเจรญเตบโตไดเหมอนอยางพนทซงมอากาศอบอน และพนทซงมแสงแดดเหมาะสม

ภมอากาศรอนชนแถบศนยสตร ( Tropical Rainy Climate ) มลกษณะส าคญ คอ สวนใหญเปนแบบปาฝน ( ปาดงดบ ) เชน แถบลมน าอเมซอนและแถบศนยสตรของทวปแอฟรกา รวมทงภาคใตของไทย มาเลเซย และฟลปปนส เปนตน

ภมอากาศแบบแหงแลง ( Dry Climate ) ภมอากาศแหงแลงจะพบในเขตทะเลทราย มลกษณะส าคญ คอ แหงแลงมากเพราะแทบไมมฝนเลย สองสามปจงจะมฝนสกครง ตอนกลางวนอณหภมสงเพราะไมมตนไม แผนดนจะรอนและเยนลงไดรวดเรวมาก อากาศอาจจะรอนจดแบบทะเลทรายซาฮารา ทะเลทรายอาทาคามา ประเทศชล หรอ กลางคนอาจจะหนาวเยนแบบทะเลทรายกลางทวปเอเชย พชพรรณธรรมชาตมนอยมาก หากจะมกจะเปนไมประเภทไมหนามเปนหยอมๆ อยางไรกตามทะเลทรายสวนใหญจะมพนท เลก ๆ ทตนไมขนไดเพราะมน าใตดน เรยกวา “โอเอซส ”

ภมอากาศแบบอบอนอากาศมความชน หนารอนไมรอนจด สวนหนาหนาวอากาศหนาว อณหภมลดลงประมาณ -3 องศาเซลเซยส แตหากทตงอยใกลทะเลและมกระแสน าอน จะชวยไมใหหนาวจด เชน ญป นตอนใต จนตะวนออก และทางตะวนออกเฉยงใตของอเมรกา มปาเปนแบบไมผลดใบ

ภมอากาศแบบน าแขง( Ice Climate ) เปนภมอากาศทมอณหภมต าตลอดป เฉลยไมสงเกน 10 องศาเซลเซยส แบงเปน 2 แบบ คอ

- แบบทนดรา ชวงรอนจะสนมาก ฤดหนาว หนาวมากและหนาวนาน มฝนตกในฤดรอนบาง - แบบเขตน าแขงหรอแบบขวโลก อากาศหนาวจดและมน าแขงปกคลมตลอดป เมอทราบสภาพโดยรวมทางภมศาสตรของโลกแลว เพอความเขาใจในพนท เฉพาะถน เพอใหเหน

สภาพภมประเทศ ทรพยากรธรรมชาต ประชากรและกลมชนทอาศยกระจายอยในพนท ตาง ๆ ของแตละภมภาคของโลกโดยรวม โดยจะเสนอดวยการแบงพนทกวางๆ ออกเปนทวปตาง ๆ คอ

ทวปเอเชย ประกอบไปดวยประชากรถง 60 % ของประชากรโลก สวนใหญเปนชนเผามองโกลอย ภม

ประเทศตอนเหนอเปนทราบต ากวางใหญมาก ตอนกลางเปนเนนสงและทราบสง ประกอบดวยภเขาสงใหญ ตอนใตบางแหงเปนทราบสงประกอบดวยภเขา บางแหงเปนทราบต า ภเขาทส าคญคอ ภเขาหมาลย ซงมยอดเขาเอเวอเรทสต สงประมาณ 29,002 ฟต เปนยอดเขาทสงทสดในโลก นอกจากนนยงมภเขาฮนดกช เปนตน สวนแมน าส าคญคอ แมน าแยงซ แมน าฮวงโห แมน าโขง แมน าสนธ แมน าคงคาทราบสงทส าคญคอ ทราบสงธเบต สงประมาณ 13,000 ฟต ซงเปนทราบสงทสงทสดในโลก

นอกจากนทวปเอชยยงมพนทเปนเกาะแกงมากมายหลายประเทศ อกทงมพนทแหงแลงหรอทะเลทรายอกดวยเชน ทะเลทรายโกบ ทะเลทรายซเรย เปนตน

ทวปแอฟรกา

พนททางตะวนออกและทางใตของทวปสวนใหญเปนทราบสงเชน เอธโอเปย เคนยา ซาอร และอกนดา ทางเหนอและทางตะวนตกเปนบรเวณทราบต าลมน าคองโก ลมน าไนเจอรและลมน าไนล แมน าส าคญคอ แมน าไนล แมน าคองโก ทะเลทรายทส าคญคอ ทะเลทรายกาลาฮาล และทะเลทรายสะฮาราซงอยทางเหนอขวางกลางทวป เปนทะเลทรายทใหญทสดในโลก ภมอากาศสวนใหญรอนและแหงแลง สวนภมภาคทมภมอากาศแบบเสนศนยสตรหรออากาศชมชน-รอน จะเปนบรเวณฝนตกชกทสดในแอฟรกา ภาคใตแถบแหลมกดโฮป จะมอากาศอบอนและบางครงมหมะตกในพนทสงเชนในเลโซโท เชอชาตและเผาพนธของแอฟรกามมากมายและซบซอนมาก แบงอยางกวางๆ ได 5 กลมคอ

1 ชนเผาบชแมน รปรางเตย ผวเหลองน าตาล เสนผมโต หยาบ สตรมกนใหญ ปจจบนคงเหลอเผาบชแมนในบรเวณปาของประเทศแทนซาเนย

2 ชนเผาปกม รปรางเตย ผวสน าตาลคลายเผาบชแมน ปจจบนเหลอนอยเพราะผสมกบเผานโกร

3 ชนเผานโกร มมากทสดในทวปแอฟรกา มรปรางแตกตางกนไปมากมาย มตงแตผวสด าในบรเวณแอฟรกาตะวนตก จนถงสน าตาลออนในบรเวณแอฟรกาตะวนออก ผ ทอยบรเวณตะวนตกจะมสวนสงนอย สวนทอยในซดานภาคใตมชาวไนลอตอาศยอย จะมความสงมาก

4 ชนเผาคอเคซอยด อยบรเวณแอฟรกาเหนอและตะวนออกเฉยงเหนอ ชนเผานเกยวของกบชนเผาคอเคซอยดในแถบชายฝงดานเมดเตอรเรเนยนซงไมใชชาวแอฟรกน คนเชอสายนมตงแต ผวสน าตาลออนในบรเวณแอฟรกาเหนอ จนผวสเกอบด าในโซมาเลย โดยปกตเสนผมจะหยก

5 ชนเผามองโกล อาศยอยบรเวณเกาะมาดากสกา เปนกลมทพงเดนทางมาอยบนเกาะนเมอไมนานมาน

ทวปยโรป

ประกอบไปดวยชนเผาชนเผาคอเคซอยด พนทตอนกลางเปนทราบกวางใหญ สวนตอนใตตะวนตกเฉยงเหนอและตะวนออกเฉยงเหนอเปนทราบสง พนทเปนภเขามาก ภเขาทส าคญ คอ ภเขาแอลป ภเขาคอเคซส แมน าส าคญเชน แมน าวอลกา แมน าดานบ แมน าไรนส เปนตน

ลกษณะทางสงคมและวฒนธรรม

มนษยกลมแรกของอเมรกาเหนอเปนชาวเอเชยทอพยพจากไซบเรยผานชองแคบแบรงเขาอลาสกาเมอ 30,000 ปมาแลว ขยายเผาพนธไปทวอเมรกาเหนอและอเมรกาใต มนษยกลมนไดชอวาเปนบรรพบรษของพวกอนเดยนและเอสกโมปจจบน ไดทงรองรอยของอารยธรรมไวในทวปอเมรกาเหนอหลายแหงเชน อารยธรรมของพวกแอสเตก ( Aztec ) ในเมกซโก อารยธรรมของพวก มายา(Maya ) ในกวเตมาลา อารยธรรมของพวกอนคา (Inca) ในเปร เปนตน

เมอประมาณ 200 ปหลงจากทโคลมบสคนพบทวปอเมรกาเหนอแลว ไดมชาวยโรปหรอพวกผวขาวจากหลายประเทศพากนอพยพเขามาอยอาศยในดนแดนนคอ องกฤษและฝรงเศส เขาครอบครองตอนเหนอของทวปอเมรกา สวนสเปน เขายดครองหมเกาะอนดสตะวนตก เมกซโก และอเมรกากลางท าใหมอทธพลทางดานสภาพสงคมและวฒนธรรมตอชวตและความเปนอยไปดวย พวกผวด าถกน ามาจากแอฟรกาเพอใชแรงงานในสหรฐอเมรกา ปจจบนมชาวผวด าไมต ากวา 30 ลานคนในสหรฐอเมรกา พวกเลอดผสม ไดแก พวกเมสซโต ( Mestizo ) หมายถงพวกเลอดผสมระหวางชาวผวขาวและอนเดยน ปจจบนกลายเปนประชากรสวนใหญของกลมประเทศละตนอเมรกา และอกกลมคอพวกมแลตโต ( Mulatto ) เปนเลอดผสมระหวางชาวผวด าและชาวผวขาว

ทวปอเมรกาใต

พนทฝงตะวนตกเปนทสง ประกอบไปดวยภเขาขนาดใหญเชน ภเขาแอนดส เปนเทอกเขาทยาวทสดในโลกสภาพสงคมและวฒนธรรม ทวปอเมรกาใตเปนแหลงอารยธรรมดงเดมของเผาอนคาเมอประมาณ 5,000 ปมาแลว มพนทครอบคลมประเทศเอกวาดอร โบลเวย เปร และตอนเหนอของประเทศชล พบหลกฐานวา มความสามารถในการท านาขนบนได ขดคลองเพอท าการเกษตร การเลยงสตวเพอน าขนมาท าเครองนงหม การสกดหนภเขามาสรางทอยอาศย และมการตงบานเรอนเปนหลกแหลงปจจบนประชากรประกอบไปดวยกลมตางๆ คอ

กลมอนเดยน เปนเผาดงเดม สวนใหญอาศยอยบนทสงของเทอกเขาแอนดส และบางสวนอาศยอยในทราบลมปากแมน าอเมซอนและชายฝงทะเลแครบเบยน ปจจบนกลมอนเดยนบรสทธเหลออยจ านวนนอยในบางประเทศเชน บราซล โบลเวย เอกวาดอรและเปร เปนตน นอกนนจะแตงงานกบชาวผวขาว กลายเปนเลอดผสมเมสซโต เปนสวนใหญ

กลมผวขาว ชาวยโรปไดแกชาวสเปน โปรตเกส อตาล เยอรมน และโปแลนด ไดอพยพเขามาตงหลกแหลงในทวปอเมรกาใตประมาณ ค.ศ.1850 เปนตนมา และหลงสงครามโลกครงท1 ชาวญป น

ซงเปนชาวผวเหลองจากเอเชย ไดอพยพเขาสทวปอเมรกาใตเปนจ านวนมากเชนกน กลมผวด า จากการขาดแคลนแรงงานในไรนาและเหมองแรของพวกผวขาวในประเทศบราซลและโคลมเบย เปนเหตใหมการน าคนผวด าเขามาจากทวปแอฟรกา ตอมามการแตงงานกบคนผวขาวและมลกเลอดผสมเรยกวา มแลตโต ปจจบนประเทศบราซลและโคลมเบย จงมอตราสวนของคนผวด าและมแลตโตมากกวาประเทศอน ๆ

ความตองการขนพนฐานของมนษย

ความตองการทางกายหรอทางชววทยา (Physical or Biological needs) เปนความตองการปจจยตาง ๆ ทจ าเปนส าหรบการบ ารงชวตใหอยได เปนความตองการปจจยพนฐานซงมทวไปในสงมชวต ทงในคน สตว และแมแตพชกตองการเชนกน ถาขาดปจจยเหลาน โดยเฉพาะอาหาร ชวตกไมสามารถด ารงอยได ถามอาหารแตขาดปจจยอยางอน ชวตอาจจะอยได แตจะอยอยางทกขทรมานและอาจจะมชวตอยไดไมนาน ความตองการขนพนฐานหรอความจ าเปนหลกส าหรบมนษย หรอปจจย 4 คอ

1. อาหาร เรมพบหลกฐานเกยวกบการหาอาหาร ของมนษยโฮโม แฮบลส Homo Habilis ซงพบในประเทศแทนซาเนย แอฟรกา เปนเครองมอหนอยางหยาบๆ ใชขดดน ตดไม ตดเนอ สบกระดก และเลาะหนงสตว ก าหนดอายประมาณ 2.5 ลานปมาแลว ตอมาราว 1.5 ลานป พบเครองมอทท าโดยมนษยโฮโม อเรคตส(Homo Erectus ) ในอาฟรกา เปนกลมทภายหลงไดกระจายเขาไปอยในทตาง ๆ เชน ในชะวา อนโดนเซย และปกกง ประเทศจน มวถชวตแบบ ”เกบลาหาของกน “hunting and gathering” เปนอาหารจ าพวกพชละสตว มการสรางทพกอาศยตามฤดกาล พบเครองมอขวานหนในขนาดและรปทรงตาง ๆ เพอชวยเปนเครองมอจบสตว รจกการใชไฟท าใหอาหารสก

เมอ 300,000 ป มนษยโฮโม ซาเปยน (Homo Sapiens ) เรมปรากฏขน และพบพฒนาการและความเปลยนแปลงจากมนษยโฮโม อเรคตส เมอประมาณ 100,000 ปทผานมา พบการประดษฐของใชทละเอยดขน เรมพบจนตนาการของมนษยกลมนทแสดงผานงานศลปะ สามารถสรางงานศลปะประเภทแกะสลกและจตรกรรมทสวยงาม ผลงานทประณตงดงามจะพบในชวงอายประมาณ 50,000 ปลงมา เชน งานจตรกรรม มกจะพบตามถ า จงเรยกจตรกรรมผนงถ า เปนรปสตวตาง ๆ รวมทงการลาสตว ซงนาจะเกยวกบการแสวงหาอาหาร เชน ทถ าลาสโก ประเทศฝรงเศส ถ าอลตามรา ประเทศสเปนอายราว 20,000-10,000 ป กอนค.ศ. นอกจากนยงพบงานประตมากรรม เชน รปววไบซนใชลนตวดแมลง แกะจากเขากวางเรนเดย และรปวนสแหงวลเลนดอรฟ แกะจากหน พบทประเทศออสเตรยนอกจากนยงพบงานแกะสลกจากกระดกสตว เปนตน

เมอมนษยมการตงหลกแหลงประจ าทเปนหมบาน มการท าเกษตรกรรมแบบธรรมชาตเชน ปลกขาวไร ท านาหวาน มการชลประทาน ท านาด าและนาขนบนได มการเลยงสตว ทงเรรอนไปตามแหลงน าทอดมสมบรณและอยประจ าท เกดการเกบและถนอมอาหารดวยวธการตาง ๆ ตามมามากมายหลากหลายรปแบบ เชน การท าใหสกและแหงดวยการยาง การใชเกลอรกษาสภาพอาหาร และการหมกดอง เปนตน โดยมวตถดบทแตกตางกน ขนอยกบสภาพแวดลอมทางภมศาสตรและสงคมของแตละถนท

การบรโภคอาหารกจะมลกษณะแตกตางกน เชน ผ บรโภคขาวเหนยวกจะใชมอปนขาว กบขาวมกจะมลกษณะแหงจากการปรงดวยการปงยาง สวนแกงอาจจะมน าไมมากนก สวนกลมผรบประทานขาวเจากจะมทงการใชมอ ใชชอนและสอม หรอบางกลมเชน ชาวจน ญป น กอาจจะใชตะเกยบ ซงสามารถใชไดสะดวก เหมาะกบอาหาร สวนกลมผ ทรบประทานอาหารจากแปงทแปรรปเปนขนมปงตาง ๆ มเนอสตวประเภทปง ยาง อบ เปนอาหาร กจะมการใชมด ซอม เขามารวมในการรบประทาน การท าภาชนะขนมาใชกตองสมพนธกบการบรโภคดวย คอ อาหารแหง กจะท าภาชนะตนแบน แตอาหารน า ภาชนะกมกจะมกนลก เปนตน

อาหารและวธการรบประทานอาหารจงเปนประเพณหรอวฒนธรรมการกนทสะทอนสภาพแวดลอมธรรมชาต พช สตว การปรง หรอแมแตประเพณ ความเชอ เพราะบางสงคมทนบถอบางศาสนาจะไมรบประทานเนอสตว หรอบางสงคม จะรบประทานเนอสตวบางประเภทและปฏเสธเนอสตวบางประเภท เปนตน ปจจบนกจะมการสงถายวฒนธรรมการบรโภคใหแกกนและกนอยางกวางขวาง ท าใหการบรโภคมลกษณะผสมผสานกนระหวางชนชาตตาง ๆ ประกอบกบมวธการบรรจหบหอทด ซงสามารถสงไปจ าหนายยงดนแดนทไกลออกไปจากแหลงก าเนดดงเดมไดทวโลก

2. เครองนงหม มนษยเปนสตวโลกทออนแอในทางฟสกส มผวหนงทบอบบาง ซงตางจากสตวทบางชนดมผวหนงทหนา และบางชนดกมขนชวยปกปองรางกายจากความรอนหนาวตามธรรมชาต อกทงท าใหเพมความสวยงามและชวยดงดดเพศตรงกนขามดวย ความตองการเครองนงหมจงเปน 1 ในปจจยหลกของมนษย ดวยเหตผลตาง ๆ ตามความจ าเปนและความตองการหรอความปรารถนา คอ

- เพอปกปดรางกาย ปองกนความรอนหนาวจากสภาพดนฟาอากาศ - เพอปองกนสตวและแมลง และตอมาจงมพฒนาการเกยวกบการแตงกายขนโดยม

จดประสงคอน ๆ รวมดวย คอ - แตงกายเพอความสวยงาม

- แตงกายตามประเพณและวฒนธรรม เสอผาและเครองนงหม เรมจากความตองการปองกนรางกายจากความรอน ความหนาวตาม

สภาพแวดลอมทางภมศาสตร หรอปองกนสตวหรอแมลง โดยใชวสดทไดจากธรรมชาต เชน ใชเปลอกไมมาตากแหง แชน าใหออนตว แลวคลใหยดเปนแผนผน หรอเปนเสน น ามาท าเปนผานงหม ตอมาจงคอยๆ ปรบเสนใยใหเลก ยาว เชน น าปยฝายมาปนใหเปนเสนแลวน ามาถกใหเขารปตามทตองการ เชน เสอ กางเกง ถงมอ ถงเทา วธการถกเพอท าเปนเสอผาและของใช มกจะเหมาะกบการท าเสอผาทแนบตวเพอสวมใสในพนทเขตหนาว เพราะท าใหเกดความอบอนไดด นอกจากการถกแลว ยงนยมน าเสนใยมาขงใหเปนเสนพง แลวใชเสนพงมาสอดขดเปนเสนยน ทอใหเปนผน น ามาป นง หม คลม หรอ ตดใหเขารปทรงตามทตองการ สวนเสนใยทไดจากสตว กมทงจากขนสตวขนาดใหญบางประเภททน าเนอมาท าอาหาร เชน แพะ แกะ สวนหนงและขนสตวน ามาหมคลมและปรองนอน ซงหากใชนานไปขนจะตดกนแนน กลายเปนผนตดกนเปนแผน เปนทมาของวธการท าผาสกหลาด หรอตดขนสตวมาปนเปนเสน แลวน ามาถกทอ สวนเสนใยทมขนาดเลกเชน เสนไหม จะไดจากตวหนอนไหมทขบสารออกมาจากรางกายพนรอบตว ใหเปนเสนตอเนองกน น ามาสาวเสนไหม ดวยการน ารงไหมใสลงไปตมในหมอน ารอนใหเสนใยกระจายตว น าเสนไหมมาทอผาไดงดงาม ราคาคอนขางสง นยมใชในโอกาสพเศษตาง ๆ

เครองแตงกายเปนอกสงหนงทบอกสภาพแวดลอม ประเพณ วฒนธรรม เพศและวยรวมทงบอกโอกาสของการใชงานทดดวยเชน ชาวไทย ชาวมาเลย ชาวพมา น าผาเปนผนมานง เชน ผาขาวมา ผาโสรง หรอบางกลมชนน ามาหมคลม เชน ผาสาหรของชาวอนเดย สวนชาวอาหรบ เชน คเวต อรก อหราน จอรแดน ซเรย เยเมนและซาอดอาระเบย ทอยในทแหงแลง อยใกลหรออยกลางทะเลทราย อากาศรอนจดในเวลากลางวน สวนกลางคนหนาว อกทงมฝ นทรายทพดปลว จงมรปแบบเสอผาเครองนงหม โดยการน าผามาตดเปนเสอ กระโปรง หรอผานงทรงยาว หลวม มผาคลมปดหนาตามดชด เหมาะกบการกนฝ นทราย กนความรอนและความหนาว ซงเปลยนแปลงระหวางกลางวนและกลางคนสงมาก

เครองนงหมถกปรบใหงดงาม ตามความเชอและความนยมทางดานความงามตามยคสมยและโอกาสตาง ๆ เชน งานศพ ใชสด า งานแตงงาน ใชสขาวหรอสออนหวาน งานพระพธกรรม ใชแบบและสตามแตละกลมชนและสงคม ปจจบนรปแบบเครองแตงกายเปลยนไปตามแฟชนของสงคมยคโลกาภวตน เชน ฝายหญงในยคหนงอาจจะนยมสวมกระโปรงสน แตเวลาผานไปอาจจะนยมสวมกระโปรงยาว ฝายชายกอาจจะมความเคลอนไหวทางการแตงกายเชนกน เชน กางเกงขาบาน ขาตรง

หรอลบเลก เปนตน นอกจากรปทรงของเสอผาแลว เรองของสเครองแตงกายกเปนสวนหนงของเครองนงหมในปจจบน โดยเฉพาะในสงคมเมองในทกๆ ทของโลก

3 ทอยอาศย เรมจากการทมนษย อาศยอยตามเพงผาหรอตามถ า แลวคอยๆ อพยพมารวมกนเปนหมบานขนาดตาง ๆ ความเหมาะสมของภมประเทศ เชน ตามล าน า เชงเขา หรอแมแตตามความจ าเปนเชน บรเวณทะเลทราย หรอ บรเวณทหนาวเชน บรเวณขวโลกซงพนทปกคลมไปดวยน าแขงเกอบตลอดปวสดทจ าเปนตอการสรางทอยอาศยกจะใชวสดทมในสภาพแวดลอมเชน ไม , หน ไมมไมไมมหน กใชดนโคลน และอฐเผา หรอ ในทหนาวจด ไมมไม ไมมดนหรอหน มแตภเขาน าแขงกใชกอนน าแขงมาสรางกระทอมเปนทพกอาศยหลบลมหนาว เพอท าใหรางกายอบอนและตอส กบธรรมชาตทหนาวเยนได เปนตน สภาพภมศาสตรทตางกน วสดทตางกน ท าใหเกดเปนโครงสรางและรปแบบบานเรอนทอยอาศยตาง ๆ กนออกไปดวย ซงบงบอกเอกลกษณ เชน บานดนในแอฟรกา บานใตถนสง หลงคาจวทรงสงแบบไทยโบราณ บานน าแขงอคล ของชาวเอสกโม เปนตน

ตอมามพฒนาการปรบวสด โครงสราง และขนาดของอาคารใหเปนไปตามความตองการเชน ใชเหลก ใชคอนกรต ใชกระจก เขามาเสรมวสดพนถน กลายเปนสถาปตยกรรมสากลซงยากทจะแยกทมาหรอตนก าเนดได เพราะมนษยสามารถปรบสภาพแวดลอมทางธรรมชาตซงอาจจะมผลตออาคารได เชน การสรางบานแบบยโรปซงตองปดผนงใหทบในประเทศไทย ปจจบนสามารถท าได เพราะมเครองปรบอากาศเขาชวยไมใหรอน เปนตน

4 ยารกษาโรค เปนอก1 ในปจจย 4 ทเปนความจ าเปนตอมนษย ทตองการรกษาคนเจบให

หายจากโรคและท าใหมชวตยนยาวทสดเทาทจะท าได ยาทมนษยใชจะเรมจากการน าสงทเปนธรรมชาตรอบตวทงพช เชน ราก ใบ เปลอก ผล ดอกและเมลดของพชตาง ๆ หรอทไดจากสตว นอกจากนยงพบวธการรกษาแบบไสยศาสตร :- ฟอนไลผ, ลงยนต, รดน ามนต หรอ การโรยทรายของอนเดยนแดง ซงบางประเภท บางสถานทอาจมการใชเครองดนตรบรรเลงประกอบ รวมทงการขบรองเพอประกอบพธกรรมเพอรกษาดวย

ยาและวธการรกษาโรคจะถกปรบและพฒนามาตามยคสมยของแตละสงคม ปจจบนจะมการใชยาและเครองมอทางการแพทยสมยใหมเขามาชวยเปนหลกสภาพแวดลอมทางสงคม

สงคมบรรพกาล

- เปนสงคมทหางไกล ขาดการตดตอสอสารกบสงคมอน เชน อยตามเกาะ หรอ ตามภเขา มวถชวตอยกบธรรมชาต ขาดการบนทกความร ใชวธการบอกเลาและปฏบตตามๆ กนมา

- เนนการท ามาหากนเปนหลก และบางกลมนยมยายทอยอาศยไปตามแหลงอาหารทมในธรรมชาต

- ใชวสดธรรมชาตสรางทอยอาศย ไมคอยคงทนถาวร - ขาดพฒนาการการสรางเครองมอ เครองใชและเครองนงหม งานหตถกรรมทท าไดจะเปน

งานพนฐานเชน การน าเปลอกไมมาถกเปนยาม - เมอเจบปวยใชยาพนบานและพธกรรมในการรกษา

สงคมกสกรรมและประมง

- รวมกนอยเปนสงคมใหญ ตามสภาพพนท เชน ชาวนา ชาวสวน ชาวประมง - บานเรอนถกสรางเพอใหสอดคลองกบสภาพธรรมชาต - มการท าเครองมอเครองใชท างานเพอประกอบอาชพใหมอาหารตลอดป มการปลกพช เลยง

สตว เพอใชงานและบรโภค - มประเพณและ วฒนธรรมเปนของตนเอง มการแบงการปกครองออกเปนผ ปกครอง , ม

ชางฝมอประเภทตาง ๆ มชาวนา ชาวไร หรอมคนงาน เปนตน - ทอยอาศยกระจายไปในแนวราบ - พฒนาความคดและฝมอทก ดาน โดยเฉพาะงานฝมอเชน ทอผา แกะสลก จกสานมการ

จดแบงงานตามความถนด - มการละเลนพนบาน มการแตงเพลง ขบรอง เลนดนตร ตามลกษณะสภาพวถชวตเฉพาะ

กลม เชน ชาวทะเล ชาวนา - อาหาร, เครองนงหม และทอยอาศย จะถกท าใหสวยงาม และถาวร, บางสงคมมการจดแบง

งานท าตามเพศ - ยงคงมพธกรรม ความเชอ และยาพนบาน ตลอดจนคดหาเหตผลเกยวกบความเจบปวย

และยอมรบการรกษาแผนใหม

สงคมอตสาหกรรม - เรมศว. 18 เกดการปฏวตอตสาหกรรม :- เครองจกรถกน ามาใชในการเกษตร เพอเพม

ผลผลตใหมากขน และเรวขน

- เกดการเคลอนตวเขาสพนทอตสาหกรรม - ใชแรงงานคนคมเครองจกร, จดแบงหนาทกนท างาน, เกดการเรยนรทกษะเฉพาะทาง - ทอยอาศยคบแคบ ขยายตวแนวตง :- คอนโดมเนยม - อาหาร, เสอผา, เครองนงหม, ยารกษาโรค ของใชตาง ๆ ถกผลตจากโรงงานอตสาหกรรม

อาหารกระปอง, อาหารส าเรจรป -งานศลปะถกสรางขนมาเพอสนองความตองการทางอารมณ และความตองการทหาง

หายไปจากธรรมชาตทชาวชนบทคนเคย :- ภาพเขยนประเภทภาพววธรรมชาต และผลตภณฑจากธรรมชาต ประเภทผาทอมอ, งานไมแกะ

- กจกรรมผอนคลายอารมณ เชน เพลง, ภาพยนตร, ละคร ฯลฯ ถกผลตออกมาเพอให ความบนเทงกบผคนผานสอตาง ๆ มากขน

- นยมเดนทางพกผอนในวนหยด เพอผอนคลายจากงานประจ าทซ าซากจ าเจ

สงคมเทคโนโลยและขาวสาร - การสอสารเรวขน - ขาวสารถกสงถงกนทวโลก แบบไรพรมแดน - ศลปะถกน ามาใชเพอโฆษณา, ประชาสมพนธเชญชวน ทงในรปแบบตราสญลกษณ,

เพลง, ภาพยนตร และการแสดงตาง ๆ - ใชสอทางหนงสอพมพ, วทย, โทรทศน และโทรศพทเขามามอทธพลตอวถชวตสงขน - ศลปะมความเปนสากล, ขาดลกษณะเฉพาะถน - การเสพงานศลปะ สามารถผานเครองมอสอสารหลายรปแบบและรวดเรวมากขน

สภาพแวดลอมทางจตใจ จากหนงสอ ศาสนศาสตร โดย ศ.แสง จนทรงามนอกจากมนษย มความตองการปจจย 4 ซงถอเปน

สงจ าเปนขนพนฐานส าหรบรางกายตอการด ารงชวตแลว ทางดานจตใจกเปนสงส าคญ เพราะมนษยมความรสก มความคด มจนตนาการ มอารมณ ซงเปนสงภายในทจะก าหนดรปแบบ ความหมาย ใหกบการกระท าของตนเองหรอสงคม ใหมวถชวตทเปนสขในแตละสงคม อาจจะออกมาในรปแบบของสญชาตญาณ ความเชอ ความกลว ฯลฯ ท าใหเกดรปแบบของพธกรรม การกระท าตาง ๆ เกดขนในแตละสงคม

ความเชอ มนษยแตละพวกแตละเผาพนธจะมวฒนธรรม ( culture ) หรอแบบแหงการด ารงชวตของกลมชนแตละกลมสรางขนแลวปฏบตสบตอกนมาเปนของตนเองในแทบทกแงทกมมของชวต เชน การทคนไทยเอาศพไปเผา คนจนเอาศพไปฝง สวนชาวปารซเอาศพไปโยนใหแรงกากนวฒนธรรมและบางสวนของอารย

ธรรมเกดจากการกระตนของจตส านกทางศาสนา และความเชอ เพราะเปนเรองทวาดวยศรทธา ความเลอมใสและความหวงในสงศกดสทธตาง ๆ แรงบนดาลใจจากศรทธาจงท าใหเกดการสรางสรรคทางวฒนธรรมหลากหลายรปแบบ และทนาสนใจกคอ งานทางดานวฒนธรรมมกจะปรากฏผานงานดานศลปะแขนงตาง ๆ ซงเกดจากแรงบนดาลใจทางศาสนาและความเชอ และมกจะพบในกลมสงคมทยงคงมความเชอและมการปฏบตสบตอกนมาอยางตอเนองและเหนยวแนนไมขาดตอน โดยเฉพาะในสงคมชนบทหรอสงคมเกษตรและสงคมบรรพกาล( Primitive )เปนสวนใหญ โดยมการแสดงความเชอผานสอหรอวสดทหางายในทองถนนน ๆ ใชสรางผลงานตวอยาง เชน การแกะสลกตามความเชอเพอใชประกอบพธกรรมตงแตอดต มนษยเรามความเชอและเลอมใสในเทพเจาและเจาทเจาทางตาง ๆ จงเกดแรงบนดาลใจและจนตนาการเกยวกบเทพเจา มการสรางเทพนยาย ( myths )ขนและเลาสบๆ ตอกนมา

การรบฟงเรองเลาของเทพเจาไมเปนทพอใจของคนโบราณ จงเกดความตองการเหนเทพเจาและเจาทตาง ๆ ดวยเกดการคดสรางเทพเจาขน โดยอนมานเอาวา นาจะมหนาตาคลายๆ มนษย ตามแนวคดแบบ "มนษยรปนยม" ( anthropomorphism ) จงเกดการสรางงานแกะสลกจากไม หน งาชาง รวมทงปนดนตามมาดวย แตเทพเจาทคนเคารพมกจะตกแตงแบบทรงเครองเกนมนษยธรรมดาหรออาจจะแปลกออกไปจากมนษยทวไป เพอใหคนเกรงกลวและย าเกรงเทพเจา เชน ชาวฮนดจะสรางพระพรหมใหม 4 หนา พระวษณม 4 แขน พระศวะม 3 ตา พระคเณศมศรษะเปนชาง เปนตน หรอเทพแพน ( Pan )เทพแหงฝงแพะและแกะ มรปรางเปนคนครงแกะ หรอกอรกอน ( Gorgon )เปนหญง รปรางหนาตานากลว มปกและมผมเปนง หรอหนากากชาวแอฟรกนทมลกษณะแปลกๆ เปน

ความกลว (fear) ความกลวเปนอารมณทมบทบาทส าคญทสดในการกอใหเกดความเชอและศาสนา นกปราชญตงแตสมยโบราณมาจนกระทงบดนตางกเหนและยอมรบความจรงขอน นกปราชญกรกส านกเอปควเรยน (Epicurean) กด กวชาวโรมนชอลเครเชยส (Lucretius) กด นกปราชญสกอตชอฮม (Hume) กด นกจตวทยาสมยใหม เชน รโบต (Ribot) กด ลวนเชอวาศาสนาเกดจากความกลวทงสน คนสมยโบราณยอมจะด ารงชวตอยดวยความกลวมากกวาคนสมยน เพราะวามความรเกยวกบปรากฏการณธรรมชาตตางๆ นอยมาก ทกสงดเปนสงลกลบ มอนตรายและนากลว มนษยมความร ความสามารถทจะตอสกบพลงธรรมชาตนอยมากหรอเกอบไมมเลย ไมวาเหตการณรายแรงใดๆ เกดขนมนษยจะตกเปนเบยลางเสมอ ยงกวานนโลกในสมยโบราณคงจะนากลวยงกวาในปจจบนนมาก เพราะมนษยยงมจ านวนนอย ธรรมชาตจงแสดงพลงไดอยางเตมทโดยมไดถกท าลายหรอรบกวนจากเครองมอสมยใหมของมนษย พนภมของโลกยงเตมไปดวยปาทบ บอ บง สตวทงหลายมดาษดนทวไปมนษยรสกวาตนไมมทางจะสรบปรบมอกบภยธรรมชาตใดๆ ไดเลย จงอยดวยความหวาดกลว

มนษยกลวอะไรบาง? มนษยในสมยโบราณคงจะกลวสงตางๆ ดงตอไปน คอ

1. กลวปรากฏการณธรรมชาตทรายแรงซงตนควบคมไมได เชน แผนดนไหว ภเขาไฟระเบดพายใหญ น าทวม ฝนแลง แผนดนถลม เปนตน

2. กลวโรคภยไขเจบ 3. กลวสตวราย 4. กลวภยจากมนษยกลมอนเผาอน 5. กลวความอดอยากขาดแคลน 6. กลวการสญเสยทรพย บตร ภรรยา สาม ญาต มตร 7. กลวความตาย 8. กลวสงทตนไมร (fear of the unknown) เชน กลวปรากฏการณธรรมชาตบางอยางทตน อธบายไมได กลวอ านาจลกลบของเวทมนตร คาถาอาคมและของบคคลบางประเภท เชนพอ

มด หมอผ กลวภตผปศาจ ตลอดถงกลวความมด เพราะไมทราบวาในความมดนนมอะไรแอบแฝงอยบางปฏกรยาทเกดจากความกลวคนเราเมอเกดความกลวขนมาแลว มกจะแสดงปฏกรยาตางๆ ออกมา ดงตอไปน

1. หนเอาตวรอด (fight) การหลบหนสงทตนกลวเปนปฏกรยาอนแรกทสดทเกดขนโดยอตโนมตในสตวทงปวง เพราะความกลวกบสญชาตญาณการหนภยมกจะเกดดวยกนเสมอ แมแตนกรบผกลาหาญทสด เมอตนตกใจกลว กยงมการผงะ นนกเปนปฏกรยาแหงการหลบหนชนดหนงปฏกรยาแหงการหลบหนจะเหนไดชดในสตวเดยรจฉานทกชนด ธรรมชาตไดสรางอปกรณการหลบหนไวใหสตวชนดตางๆ อยางเหมาะสม สตวสวนใหญมกจะมฝเทาเรว สตวมฝเทาชาแบบเตา ธรรมชาตกใหเกราะประจ ากายส าหรบหลบเขาไปอยขางใน เมอตกใจกลว สตวบางชนดกมความสามารถพเศษในการกระโดดไกลๆ ในการด าน านานๆ ในการขดดนฝงตวเองอยางรวดเรว และในการพรางตาศตรดวยการเปลยนสของตนเองใหดกลมกลนกบสงแวดลอม

2. การตอส (fight) เปนปฏกรยาทเกดขน เมอหนไมพน ส าหรบมนษยทมสตปญญาสงการตอสจะมทกรปแบบ ตงแตการใชก าลงกายโดยตรงไปจนถงการใชอปกรณและกรรมวธทละเอยดออนสลบซบซอนตางๆ การตอส ในสตวเดยรจฉานมกจะเปนการใชก าลงกายโดยตรง ธรรมชาตไดใหอปกรณการตอสประจ าสตวตางๆ ไว เชน ใหเขา งา เขยว เลบ เงยง เหลกใน ขนแหลมคม เปนตน

สตวเลกๆ บางชนดกมพษรายแรง สามารถท าใหศตรทใหญกวาถงตายหรอหมดก าลงได สตวทออนแอบางชนด เชน พวกตวบง ตวหนอนและผเสอ ธรรมชาตจะใหสสนและรปรางหลอกๆ ทนากลวไว เชน ตวบงบางชนดจะมตาหลอกขนาดใหญตดอยทหว ดนาเกรงขามคลายกบมงกรตวใหญๆ ผเสอบางชนดเวลากางปกจบอยนงๆ จะเหนลวดลายบนปกดคลายกบหนายกษหนามารทนากลวความคด

ทจะตอสกบธรรมชาตนเองเปนตนก าเนดของวทยาศาสตร เพราะมนษยเปนสตวมปญญา เมอจะตอสกบสงใดกมกจะท าการศกษาคนควาสงนนเสยกอน การศกษาท าใหรความจรงตางๆ เกยวกบสงนน ในทสดวทยาศาสตรและเทคโนโลยตางๆ กเกดขน

3. การยอมแพ (surrender) เปนปฏกรยาสดทายทเกดขน เมอตอสถงทสดแลวกไมสามารถจะเอาชนะได แมแตมนษยซงมสตปญญา ความสามารถและความหยงในศกดศรสง เมอตอส ไปไมไหวในทสดกยอมแพเหมอนกน ทงๆ ทกอนตอสหรอขณะก าลงตอส มการประกาศอยางแขงกราววาจะสจนกระทงคนสดทาย จะไมยอมแพอยางเดดขาด การหลบหนเปนปฏกรยาธรรมดาสามญของสตวทงปวง การตอส เปนเหตใหเกดวทยาศาสตรและเทคโนโลย แตการยอมแพเปนเหตใหเกดศาสนาเมอมนษยสมยโบราณเผชญหนากบภยธรรมชาตอนยงใหญ เชน พายใหญซงตนไมมทางทจะส ได เกดความกลวขนมา จะหนไปไหนกไมได จะตอส กไมได ในทสดกยอมแพ โดยการกมหวลงไหววงวอนขอใหเมตตากรณา ในระยะแรกกคงจะเปนการเคารพบชาหรอกราบไหววงวอนตอภยธรรมชาตนนโดยตรง แตตอมาภายหลง เมอสตปญญาเจรญขน กรจกคดเปรยบเทยบ คอเมอเหนพายใหญพดมากรจกน ามาเปรยบเทยบกบการเปาลมออกจากปากของคน เมอเหนน าหลากมา กรจกเปรยบเทยบกบการทคนเทน าไหลนองไปบนพน การเปรยบเทยบแบบน น าไปสการสมมตหรอการเขาใจวา ตองมอ านาจอะไรบางอยางอยเบองหลงปรากฏการณนนๆ จะตองมผ เปาลมท าใหเกดพาย จะตองมผปลอยฝนและสายฟาลงมา จะตองมผพนไฟออกมาจากใตภเขา และเนองจากปรากฏการณธรรมชาตเหลาน เปนปรากฏการณอนยงใหญ เพราะฉะนนอ านาจทอยเบองหลงกจะตองยงใหญดวย ในทสดแนวคดเรองผเรองเทพและเรองพระเจากเกดขน มการกราบไหววงวอนบวงสรวงสงเวยตออ านาจเหลานน ในทสดศาสนากเกดขน

4. ความกลวกบจตส านกทางศาสนา คนเราไมวายคใดสมยใด เมอตกในหวงอนตรายเกด

ความกลวขนมา และรสกวาตนเองจะชวยตนเองไมได และคนอนกชวยไมได มกจะหนเขาหาสงศกดสทธทางศาสนาเสมอศาสนาตางๆ มกจะสอนเรองเทพเจาผ สงสดผ ทรงไวซงอ านาจสงสด(Almighty) มความสามารถสารพด (Omnipotent) สามารถกระท าไดทกสงทกอยาง รวมทงการท าลายลางผลาญมนษยและโลก ดวยในคมภรทางศาสนามกจะมการพรรณนาถงความโกรธอนรนแรงของเทพเจา และการจดการอยางทารณเดดขาดตอศตรของพระองคเสมอ ท าใหศาสนกเกดความเคารพย าเกรงตอเทพเจา และยงถอวาความกลวตอเทพเจาเปนคณธรรมความดอนหนงอกดวย ดงนน คนดในศาสนาจงเปนคนมความกลวตอเทพเจา (God-fearing man)

นอกจากอ านาจอนเดดขาดของเทพเจาแลว ศาสนายงมค าสอนเกยวกบนรกอกดวย ในคมภรทางศาสนามกจะพรรณนาถงวธการลงโทษอยางโหดรายทารณในนรกไวอยางนากลวยง ในการฟนฟจตใจของคนใหหนเขาหาพระเจา นกสอนศาสนามกจะหนไปบรรยายความนากลวของนรกไวอยางละเอยด จนสามารถเราใหคนฟงเกดความหวาดกลวขนมาไดอยางนาอศจรรย

5.สญชาตญาณ (Instinct)สญชาตญาณ หมายถงแนวโนม (tendency) ทไดมาโดยก าเนด

โดยมไดรบการเสยมสอนมากอน แนวโนมนจะท าใหคนแสดงปฏกรยาตอบางสงบางอยางโดยวธเฉพาะอยางใดอยางหนง และการแสดงปฏกรยานนกมไดเคยมประสบการณมากอน ปฏกรยาสญชาตญาณมปรากฏชดในสตวเดยรจฉานและในทารก ซงยงไมไดใชสตปญญาในการด ารงชวต ตวอยางเชน นกกระจาบเมอถงเวลามนกท ารงไดอยางวจตรสวยงาม แมงมมกสามารถชกใยไดอยางประณต ถาเราโยนหนลงไปในน า มนกสามารถวายเขาฝงไดโดยไมตองมการสอนมากอน เปนตน

สญชาตญาณในมนษยมปรากฏชดในตอนเปนทารก ซงยงมความเจรญทางสมองระดบเดยวกบสตวเดยรจฉาน เชน เดกๆ ถามอะไรไปกระทบปากกจะดดทนท ถาเราท าทาจะปลอยใหตกจากทสงกจะท ามอไขวควา ทนท แตพอโตขนกจะใชสญชาตญาณรวมกบอารมณในการด ารงชวต เชนเดยวกบสตวชนสง พอเจรญเตบโตขนเปนผ ใหญกใชสตปญญาในการด ารงชวต แตสญชาตญาณและอารมณกยงคงใชอยเปนครงคราวเหมอนกนสญชาตญาณของมนษยทนกปราชญบางทานเชอวามสวนเปนเหตใหเกดศาสนาเทานน ม 2 อยาง คอ สญชาตญาณเพอความคงอยของตนเอง (self-preservation) และสญชาตญาณเพอความคงอยของเผาพนธ (herd-instinct)

สญชาตญาณเพอความคงอยของตนเอง ชวตเปนสง ทมคาสงสดส าหรบเจาของชวต เพราะฉะนนความรกและความหวงแหนชวตจงมาเปนอนดบหนง ธรรมชาตไดใหสญชาตญาณเพอความอยรอดแกมนษยไว เพอวามนษยจะไดแสดงออกโดยอตโนมตในโอกาสอนเหมาะสมหรอจ าเปน ปฏกรยาสญชาตญาณเพอความอยรอดแสดงออกมาในการแสวงหาหรอผลตหรอกนอาหาร การรกษาโรคภยไขเจบ

6. การหลบหนหรอตอสกบภยอนตรายตางๆ ตลอดถงการพยายามทจะใหชวตด ารงอยตลอดเวลาเราไมสามารถจะยนยนไดวา ปฏกรยาสญชาตญาณดงกลาวมาเปนเหตใหเกดศาสนาโดยตรง แตเรากปฏเสธไมไดเชนเดยวกนวาพฤตกรรมทางศาสนาบางอยางไมเกยวกบปฏกรยาสญชาตญาณ ปฏกรยาสญชาตญาณในการแสวงหาอาหารมสวนเกยวของกบศาสนา เพราะในหลายๆ ศาสนามเทพเจาแหงความอดมสมบรณของพชพนธธญญาหาร (goddess of fertility) มการกราบไหวบชาและพธกรรมตางๆ ในการท าใหเกดความอดมสมบรณในสงคมทมการเกษตรเปนหลก ก

จะมเทพเจาและผประจ าไรนาสวน และมพธกรรมตางๆ เกยวกบการไถหวานและการเกบเกยว ในสงคมทเลยงสตวเปนหลกกจะมการถนอมพนธสตวเลยง โดยถอวาเปนสตวศกดสทธ เชน ววในอนเดย และในระหวางชาวปารซผ นบถอศาสนาโซโรอสเตอร ในคมภรศกดสทธของศาสนาน ซงชอวาคมภร เซนด อเวสตา (ZendAvesta) มขอความกลาวไววา “ในตวววมอตถะ (ความตองการทจ าเปน) ของเรา ในตวววมวาจาของเรา ในตวววมชยชนะของเรา ในตวววมอาหารของเรา ในตวววมแรงไถคราดซงท าใหอาหารเจรญงอกงามเพอเรา”

ชาวพนเมองออสเตรเลยไดอาหารสวนใหญมาจากสตวทเขาลา ความสมพนธระหวางคนกบสตวลกซงมากจนชาวออสเตรเลยเชอวาบรรพบรษของสตวเหลานนเปนบรรพบรษของเขาเอง จงมพธทางไสยศาสตรและศาสนาหลายอยางทท าขนเพอถนอมรกษาและเผยแพรพนธสตว แตในแอฟรกาซงมอาหารสมบรณเหลอเฟอ การลาสตวกลบไมมความหมายทางศาสนาเลยแมแตปรากฏการณธรรมชาตทมคณหรอโทษตอการประกอบอาชพกมความเกยวพนกบศาสนาดวย ลมตะวนออกไดรบการเคารพบชาในฐานะเปนเทพเจาในอเมรกาใต เพราะลมนน าเอาฝนมาตกตามชายฝง แตลมเดยวกนนในอนเดยภาคกลางกลบถอกนวาเปนปศาจ เพราะน าเอาฝ นแหงความแหงแลงมาสพนทนน

ในศาสนาตางๆ มกจะมบทบญญตเกยวกบการอดอาหารเปนประจ า หรอในบางวนบางเวลาไวดวย ตวอยางเชน ในอนเดย ในระหวาง 4 เดอนแหงฤดฝน (จตรมาส) ผ เครงศาสนาบางคนจะอดอาหารในบางวนและจะกนอาหารไดกตอเมอเหนแสงอาทตย ถาทองฟามเมฆครมตดตอกน 2-3 วน กจะตองอดอาหารถง 2-3 วนตดตอกน มหาตมะคานธเคยเลาเรองมารดาของทานอดอาหารไวอยางนาฟง และเขาใจวา ความประทบใจนนเปนแรงดลใจใหทานใชวธอดอาหารเปนเครองมอตอสทางการเมอง ในเวลาตอมาในศาสนาอสลามและศาสนายวกมชวงหนงในรอบปทศาสนกชนจะตองอดอาหารทกชนดตงแตพระอาทตยขนถงพระอาทตยตก จดมงหมายของการอดอาหารคงเพอถนอมอาหารและเพอฝกใหมความอดทนในการอดอาหาร ซงเปนคณสมบตทจ าเปนส าหรบคนทอยในทะเลทรายทกนดาร

สญชาตญาณในการเอาชวตรอดเมอเผชญกบภยอนตรายแสดงปฏกรยาออกมาเปนการหลบหนบาง การตอส บาง การยอมแพบาง เปนธรรมดาของมนษยเมอเผชญกบภยอนตรายโดยปจจบนทนดวน ยอมจะหลบหนไวกอน การกราบโดยการกมศรษะลงจดพนหรอแมการนอนราบลงกบพน มลกษณะคลายกบการหลบหนสงมอนตราย เมอเผชญหนากบพลงธรรมชาตทเหลอวสยทตนจะสรบปรบมอได สญชาตญาณการเอาตวรอดอาจกระตนใหคนแสวงหาอ านาจอะไรบางอยาง เพอเอามาเปนทพงหรอเปนเครองมอชวยใหตนพนภย อ านาจนนอาจจะเรมตนดวยอ านาจทางไสยศาสตรอ านาจวญญาณตางๆ ตลอดถงอ านาจเทพเจาเมอการตอส ไมใหผล คนอาจจะหนไปใชวธสดทายคอการยอม

แพอยางราบคาบ เพอใหอ านาจอนยงใหญทอยเบองหลงภยอนตรายนนเหนอกเหนใจเกดความสงสาร เขาใจวาการกราบไหวโดยวธกมศรษะให อาจจะเปนเครองหมายแสดงการยอมแพดวย เปนการยกศรษะซงเปนอวยวะทส าคญทสดให แมการยกมอกระพมไวทหนาอกแลวกมลงกราบ กอาจจะเปนสญลกษณแสดงการมอบหวใจหรอมอบชวตใหกได เราจะเหนไดวามใชมนษยเทานนทใชการยอมแพอยางราบคาบเปนวธการเอาตวรอด แมแตสตวบางชนด เฉพาะอยางยงแมลงเลกๆ บางชนด ถาเราไปจบมนจะหงายทองนอนนงอยเปนเวลานานคลายกบการยอมแพ สนขทกลวสนขตวใหญกวากดจะยอมแพโดยการสอดหางเขาไปใตทอง ถายงจะถกกดอก กถงกบนอนหงายแบบเชอเชญใหศตรเลอกท ารายไดตามความตองการทเดยว และถาถงขนนน แมแตศตรทรายแสนรายกท าอนตรายไมลงเหมอนกน

มขอทนาสงเกตวา แมแตชอของศาสนาททานนบมฮ ามดตงขน คอ อสลาม นอกจากจะแปลวา “สนต” แลว ยงแปลวา “การยอมแพอยางราบคาบ” (ตอเจตนจ านงของพระผ เปนเจา) กไดอกดวยสญชาตญาณเพอความอยรอดอาจจะเปนแรงกระตนอยเบองหลงเงยบๆ ใหคนแสวงหา “อมตภาพ (immortality) คอความไมรจกตาย ความมชวตอยชวนรนดร” ชาวอยปตโบราณท ามมมศพเกบไวอยางด เพราะเชอวาศพจะฟนขนมาแลวกมชวตชวนรนดร เชนเดยวกบเมลดธญญาหารซงดตายไปแลว แตเมอตกถกพนทอดมสมบรณกกลบแตกงอกขนมาอก การตายฟนแบบนเปนหลก “การตายแลวเกดอก” แบบหนงทเรยกวา resurrection ซงมอทธพลเหนอครสตศาสนาดวย ชาวจนโบราณทนบถอศาสนาเตา พยายามทกวถทางทจะใหชวตนอยไดตลอดกาล โดยการหนไปใชวธทางกายภาพ เชน การกนยาบางชนด การขนไปบนยอดเขาแลวกนหมอกเหมยบรสทธบนนน และการออกก าลงกายโดยวธตางๆ

สญชาตญาณเพอความอยรอดของเผาพนธ (Survival of the species)

นอกจากมนษยจะพยายามเพอความคงอยของตนเองแลว ยงมความพยายามเพอความคงอยของเผาพนธอก บางทความคงอยของเผาพนธดเหมอนจะมความส าคญยงกวาความคงอยของตนเสยอก เราจะเหนไดวาในสงคราม เมอความคงอยของเผาพนธถกคกคาม คนสามารถจะสละชวตสวนตน เพอความคงอยของชาตหรอเผาพนธไดอยางสบาย ในอนเดยแมจะเกดทพภกขภยอยางรายแรง กมพวกพราหมณเปนอนมากทจะยอมตายโดยไมยอมรบอาหารจากมอทไมสะอาดของคนวรรณะต า ทงนกเพอรกษาความบรสทธผดผองแหงเผาพนธหรอวรรณะของตนไว สตวเดยรจฉานชนต าอยางมดหรอปลวก ถาเราไปท าลายรงของมน โดยเปดกระบดนออกมาเผยใหเหนขางใน พวกปลวกงานจะรบชวยกนปดทนทโดยไมค านงถงพรรคพวกทยงตกคางอยขางนอกคลายกบจะบอกวา ใหผอยขางนอกยอมรบชะตากรรมดวยด เพอความอย รอดของเผาพนธสวนมากทอยขางใน ฝงมาลายในทงหญาแอฟรกา ถาสมาชกตวใดตวหนงถกสงโตจบได ตวอนๆ กจะรบวงหนสดชวตโดยไมคดชวยเหลอกนแตอยางใด ทงๆ ทมจ านวนเปนพนๆ สญชาตญาณเพอความคงอยของเผาพนธแสดงออกมาในการเอาใจใสเปนพเศษในการคมครองปองปกลก เพราะวาลกเปนผจะสบเผาพนธออกไป ในสงคมฮนดของอนเดย การเกดและการแตงงานถอเปนพธส าคญมาก ตองมการเฉลมฉลองและประกอบพธกรรมกนเปนการใหญ แตการตายไมถอเปนเรองส าคญ เพราะถอวาไปสวรรคพนทกขไปแลว สวนการเกดและแตงงานมความหมายมากส าหรบความคงอยของเผาพนธ

การบชาธรรมชาต (Simple Nature Worship)

ถาเราศกษารปแบบของศาสนาตางๆ เทาทมอยในกลมชนตางๆ ในโลกปจจบนน เราจะเหนไดทนทวา ศาสนาดงเดมของมนษยชาตนาจะเปนศาสนาทมลกษณะเปนรปธรรม (concrete) ยงไมมแนวคดทางปรชญาอนลกซง เปนศาสนาแบบงายๆ (simple) ไมมกรรมวธใดๆ ทสลบซบซอน เปนศาสนาเกยวกบธรรมชาต (nature) และเกดจากเหตคออารมณ (emotion) ศาสนาประเภทนเรยกชอวาศาสนาบชาธรรมชาตโดยตรงแบบงายๆสาเหตทท าใหคดวาศาสนาบชาธรรมชาตโดยตรง นาจะเปนศาสนาเบองตนของมนษยกเพราะวา มนษยในระยะเรมแรกยงไมเจรญดวยสตปญญา ไมสามารถจะคดอะไรไดลกซง ดงนนศาสนาของเขาจงตองมลกษณะงายๆ

เหตเกดศาสนาแบบนกนาจะเปนเหตทางอารมณลวนๆ เพราะมนษยสมยนนอยทามกลางธรรมชาตตางๆ ทสามารถเราอารมณตางๆ ไดเปนอยางด เพราะอยอยางงายๆ ตามปา ตามเขา ทงหญาหรอทะเลทราย ไมไดอยในบานเมองทเตมไปดวยสงกอสรางของมนษย โอกาสทจะตองเผชญหนากบธรรมชาตโดยตรงจงมมากกวา ดงท เอส. เอน. ฉตรช กลาวไววา “คาดวา ศาสนาดงเดมทสดของมนษยคงเกดจากความกลวตอภยพบตตางๆ ทเกดจากธาตตางๆ ในธรรมชาต เชน พายใหญ ฟาค าราม และไฟ และเกดจากความตองการทจะ

ของความชวยเหลอจากพลงอ านาจลกลบบางอยางใหคมครองตนจากอนตรายเหลานน นอาจจะเปนตนก าเนดของการบชาธรรมชาต”

เมอเกดอารมณอยางใดอยางหนงขนมา เชน ความกลว ความรก ความอศจรรยใจ ความวตกกงวล มนษยกไหวปรากฏการณนนๆ โดยตรง เพราะสมองยงไมเจรญพอทจะคดถงพลงอ านาจอนเปนนามธรรมทอยเบองหลงปรากฏการณธรรมชาตเหลานนไดมนษยกราบไหวปรากฏการณธรรมชาตอะไรบางตอปญหาขางบนน อ. วอชเบน ฮอปกนส ดเหมอนจะไดใหค าตอบไวดทสด เขากลาววา“คนเราเคารพบชาทกสงทกอยางบนแผนดน รวมทงตวเอง กอนหน ภเขา ดอกไม ตนไม ล าธาร บอน ามหาสมทรและสตวทกชนด มนษยบชาทกสงทกอยางทอยระหวางแผนดนกบทองฟา และทกสงทกอยางทอยในทองฟาเบองบน เชน หมอก ลม เมฆ รง พระจนทร พระอาทตย และตวทองฟาเอง” เราอาจกลาวไดวา มนษยสมยดกด าบรรพบชาปรากฏการณส าคญ 2 อยางคอ

1. ทองฟาและปรากฏการณทงปวงในทองฟา 2. แผนดนและปรากฏการณทงปวงทเกยวของกบแผนดน

การบชาทองฟาและแผนดน

คนสมยดกด าบรรพกคงเหมอนกบคนสมยน คอ เมอออกไปยนในทโลงแจง เชน ทงนา ทงหญา หรอทะเลทราย จะเกดความรสกวาตนอยทามกลางปรากฏการณอนยงใหญ 2 อยาง คอ ทองฟาทอยเบองบน และแผนดนทอยเบองลาง ดงนน คนโบราณจงบชาฟาและดน

ชาวอารยนโบราณสมยพระเวทเรยกทองฟาวา ดยาอส (Dyaus) และตอมาภายหลงคงจะไดสงเกตเหนความสมพนธระหวางทองฟากบดนในลกษณะอาศยกนและกน คอ เหนสายฝนหลงจากฟาสดน แลวแผนดนกเกดความอดมสมบรณ ผลตพชพนธธญญาหารออกมา เหมอนหญงไดรบการผสมพนธจากชายแลวกตงครรภ จงสมมตใหทองฟาเปนเพศชายหรอเปนบดา เรยกวา ดยาอช ปตาร(Dyaush Pitar) และสมมตใหแผนดนเปนแม เรยกวา แมธรณหรอปฤถวชาวจนโบราณบชาฟาและดนเปนของคกน เพงจะมาแยกกนในตอนหลง ชาวจนเรยกสวรรควา“เทยน” ซงในความหมายเดมแปลวา “ทองฟา” ในค าสาบานตางๆ มกจะอาง “ฟาและดน” เปนพยานเสมอ

ในอาณาจกรบาบโลเนยโบราณกมการบชาฟาและดนเหมอนกน แตบชาในนามเทพเจา คออนชาร (An-Shar) เปนเทพแหงเบองบนทงหมด และกชาร (Ki-Shar) เปนเทพธดาแหงเบองลางทงหมดชาวอยปตโบราณกมนต (Nut) เปนเทพแหงทองฟา และมเซบ (Seb) เปนเทพแหงแผนดนเปนคกน

การบชาปรากฏการณในทองฟา

เมอบชาทองฟาเปนสวนรวมแลว ตอมากบชาปรากฏการณตางๆ ปรากฏการณทเดนทสดในทองฟากคอ พระอาทตย เพราะฉะนนพระอาทตยจงเปนทเคารพบชาของคนหลายเผาหลายถนชาวฮนดตางกราบไหวบชาพระอาทตยอทยกนเปนประจ าวน และถอวาเวลารงอรณ เมออาทตยเรมขนกเปนเทพธดาองคหนงดวยนามวา อษา (Usha) มนตทศกดสทธและเกาแกทสดทชาวฮนดตองทองบนสาธยายกนเปนประจ า คอ มนตคายตรกเปนบทบชาพระอาทตย กษตรยอนเดยสมยโบราณถอวาสบเชอสายมาจากพระอาทตย แมแตกษตรยวงศศากยะของพระพทธเจากเปน “อาทจจพนธ” คอเปนเผาพนธของพระอาทตย

กษตรยอยปตโบราณกเชอวาตนสบเชอสายมาจากเทพเจา เร (Re) หรอ เร-โฮรส (Re-horus) ซงหมายถงพระอาทตยนนเอง พระเจาจกรพรรดแหงญป นกอางวาสบเชอสายมาจากเทพธดาพระอาทตยนามวาอมเตรส ชาวอนเดยนแดงแถบลมน าอะเมซอนภาคตะวนตกเฉยงเหนอ เคารพบชาพระอาทตยวาเปนวญญาณอนยงใหญผ เตมไปดวยความกรณา และถอวาพระจนทรเปนภรรยาของพระอาทตย ชาวอนเดยนแดงในเมกซโกและเปรถอวาพระอาทตยกบพระจนทรเปนคสามภรรยาและเชอวาตนเปนลกหลานของทงสอง จงเรยกพระอาทตยวาป และเรยกพระจนทรวายา สงทเดนชดในทองฟารองจากพระอาทตยกคอพระจนทร ซงสองแสงในเวลากลางคน พระจนทรไดรบการเคารพบชาอยในหลายๆ เผาชน เฉพาะอยางยงในเผาชนพเนจรแหงอาหรบและดนแดนใกลเคยง ในดนแดนแถบนนพระจนทรอยในฐานะสงเดนกวาพระอาทตย เพราะพระอาทตยในทะเลทรายนนรอนแรงเกนไป จนเดนทางในเวลากลางวนไมได แตพระจนทรมแสงนวลเยนสวยงาม น ามาซงความสขส าราญใจในตอนกลางคน ดงนน พระอาทตยจงไดรบการนบถอวาเปนบตรของพระจนทร

การบชาพระจนทรมปรากฏอยในวรรณคดทางศาสนาทเกาแกทสดของอยปต บาบโลน และอนเดย และมรองรอยใหเหนอยบางในศาสนาเดมของชาวแอฟรกนบางเผา นกปราชญสนนษฐานกนวา บางทการไหวพระจนทรอาจจะเกาแกกวาการไหวพระอาทตยเสยอก เพราะการไหวพระจนทรเปนกจทางศาสนาในยคลาสตว สวนการไหวพระอาทตยเปนศาสนกจของยคเกษตรกรรมซงมาทหลง แตในอนเดยพระจนทรไดรบการนบถอวาเปน “เจาแหงพช” เพราะพระจนทรเปนอนหนงอนเดยวกบตนโสมอนศกดสทธ ในวรรณกรรมเกยวกบเกษตรกรรมยคดกด าบรรพทวๆ ไป จะมเรองราวแสดงใหเหนวาพระจนทรมอทธพลอยางมากมายตอการเจรญเตบโตของพช เกษตรกรหวเกาในยโรปยงมความเชอถอเกยวกบการปลกพชตามดวงจนทรกนอย ถาพชทมการลงหวเชนมน ตองปลกตอนขางแรม พชทออกผลขางบนตองปลกตอนพระจนทรขางขน เปนตน

สตรสนใจและเอาใจใสในพระจนทรเปนพเศษ เมอตองการมบตร หญงในอนเดยจะสวดมนตวงวอนตอพระจนทรในวนพระจนทรเตมดวง มกจะบวงสรวงตอพระจนทรขอใหลกปราศจากโรคภยและถอศล ปจจบนนก

ยงไดรบการท าพธบชาอยบางในฤดใบไมรวง และถอกนวาเปนเทพเจาแหงภาคตะวนตก ซงเปนคกบเทพเจาภาคตะวนออกคอพระอาทตย

คนโบราณบชาดาวฤกษและกลมดาวฤกษดวย โดยถอวาดาวทงหลายคอวญญาณของบรรพบรษอยในสวรรค และยงคอยดแลสขทกขของลกหลานอยอยางใกลชด ชาวอนเดยถอวามนทง 7 ซงเปนบรรพบรษของตน เมอตายแลววญญาณขนไปสถตในสวรรคประกอบกนเปนกลมดาวหมอนสกใส 7 ดวงทเหนกนอย ในปจจบนน บางพวกกถอวากลมดาวเปนสตวศกดสทธปรากฏการณในทองฟาอกอยางหนงทคนชอบกราบไหวกนกคอ รงกนน าหรอสายรง คนสมยดกด าบรรพมองสายรงดวยความคดตางๆ กน คนกรกสมยโฮเมอรเหนวาสายรงเปนคนสงขาวสารของสวรรค แตชาวอนเดยโบราณเหนวาเปนคนศรของเทพเจานามวาพระอนทร บางทกวาเปนชงชาพระอนทร ชาวโปลเนเชยนในหมเกาะทะเลใตเหนวาเปนคนศรของเทพเจาแบบเดยวชาวฮนด ในคมภรฤคเวทมเรองเลาถงการทพระอนทรขนโลชงชาสวรรค (สายรง) ลมเปนปรากฏการณในทองฟาทคนโบราณกราบไวกนไมนอย เฉพาะอยางยงลมพายใหญทมาพรอมกบสายฝน ไดรบการเคารพบชาเปนพเศษ พายใหญผสมสายฝนและสายฟาทเรยกกนวา เฮอรเคน (Hurricane) นน ถอกนวาเปนสงมชวตทนากลวและมลกษณะเปนบคคล ค าวา วาตะ (พายใหญ)

ในอนเดยกหมายถงพายฝนโดยตรง ไมไดหมายถงเทพเจาในพายฝนแตอยางใด แตตอมากยกใหเปนเทพเจานามวาพระอนทร ดงมค ากลาววา “ยงจะมใครสงสยพระอนทรอยอกหรอ ในเมอไดยนทานรองครนๆ อยในเมฆ” การบชาปรากฏการณบนดนและในดนเชนเดยวกบปรากฏการณในทองฟา ปรากฏการณบนดน และแมกระทงใตดนทกชนด มนษยกไหวเหมอนกน จะกลาวถงเฉพาะทส าคญดงตอไปนชาวแอฟรกนบางเผาเคารพบชาน าตามแมน าล าธาร เพราะถอวาน าสามารถช าระลางความชวโรคภยและชราภาพได ดงนนจงเกดมความเชอวามน าพแหงความหนมแนนหรอแหงอมตภาพอย ณ ทใดทหนงในโลก ซงคนโบราณเสาะแสวงหากนยงนก แตทตรงกนขามกม “นทแหงความตาย” ทชาวฮนดเชอกนอย ในทางไสยศาสตรเชอกนวาวญญาณรายจะไมขามน า เชนเดยวกบไมขามไฟ และน า สามารถช าระจตใจได ดงนน ในเยอรมนจงมล าธารมมรแหงปญญา ในบาบโลนมเอย (Ea) คอเทพเจาแหงน าและปญญาดวยในเวลาเดยวกน ในอนเดยกมพระวรณซงเปนเทพเจาแหงน าผชาญฉลาด

น าสามารถจะช าระคนใหสะอาดบรสทธทางศลธรรมได ดงนน จงเกดมพธลางบาปดวยน าหรอรบศลช าระ (Baptism) ในบาบโลน ในระหวางชาวอเมรกนอนเดยนกมการช าระบาปดวยน าเหมอนกนพวกอนเดยเผาครก (Creeks) มการท าพธอาบน าประจ าปหลงจากช าระวญญาณดวยการอดอาหารแลวเพอช าระลางบาปทสะสมมาตลอดปใหหมดไป ศาสนายดากมพธลางบาปดวยน า ซงเปนตนแบบของพธรบศลจมในครสตศาสนา ส าหรบชาวฮนดนนถอวาการลงอาบน าในแมน าคงคา สามารถช าระลางบาปใหหมดสนไปได แมแตศพทจะเผากตองน าไปจมน าคงคากอน เพยงเทานนกถอวาบรสทธแลววญญาณของผตายสามารถไปสวรรคหรอ

บรรลถงความหลดพน (โมกษะ) ไดในอนเดยเชนเดยวกน คนจะท าพธสจจปฏญาณดวยน า เสรจแลวกดมน านน (แบบการดมน าพระพพฒนสตยาของไทย)

การบชาไฟมอยทวไปในชนชาตตางๆ และมกจะถอวาไฟกบพระอาทตยเปนอนหนงอนเดยวกนในอนเดยถอวาพระอาทตยเปนไฟในสวรรค สายฟาหรอฟาแลบเปนไฟในอากาศ ตอจากนนกเปนไฟบนแผนดน ในวฒนธรรมตางๆ มกจะถอวาไฟมความสามารถในการช าระเชนเดยวกบน า ดงนน จงใชกนมากทงในวงการศาสนาและไสยศาสตร ไฟเปนสงทมทงคณทงโทษ คนโบราณจงมองไฟคลายมองดสตวรายทจะตองดแลรกษาเปนพเศษ ในสงคมชาวโรมนโบราณ ชาวเปรและชาวเคลท มการจดใหมหญงพรหมจารไวคอยดแลไฟศกดสทธไวมใหดบ ชาวปาเผาดามารส (Damaras) จดใหลกสาวหวหนาเผาดแลไฟศกดสทธและจะตองจดเครองสงเวยเปนประจ าเชนเดยวกบทถวายแกฝน ถาไฟเกดดบลงเพราะความเผอเรอจะถอวาเปนลางความพนาศ และผดแลไฟจะตองถกลงโทษถงตาย

การบชาสตวสตวใหญๆ ทมพลงมความวองไวหรอความดราย มกจะไดรบการเคารพบชาทวไป ในแอฟรกาคนเคารพนบถอสงโต ในอนเดยเคารพเสอโครง ชาวอเมรกนอนเดยนบชาเหยยวและหม ววตวผ ไดรบการเคารพบชาในกรซและอยปตโบราณ ชาวอนเดยนแดงบชาตวบเวอร เพราะความเฉลยวฉลาดของมนและเชอวาตวบเวอรเคยเปนคนมากอน สตวทมคณแกมนษยไดรบการเคารพบชาทวไป เชน ววในอนเดย แอฟรกาและสแกนดเนเวย ควายในอนเดยภาคใต แกงการในออสเตรเลย แมวไดรบการบชาในอนเดย เพราะแมวเปนพาหนะแหงเทพผดแลการเกด สนขไดรบการบชาเพราะเปนพาหนะของเทพเจาตนหนง และเปนผ เฝาบานมใหขโมยและวญญาณรายเขาบานเรอน ในทเบตเชอกนวาสนข เปนผพทกษวญญาณทก าลงจะจากไป ดงนนจงมการทงศพคนตายใหสนขกน

ในระหวางสตวปก หานเปนสตวตองหามส าหรบชาวองกฤษโบราณ แตชาวโรมนกลบเคารพบชา นกพราบเปนสตวศกดสทธส าหรบชาวเมกซกนและชาวเสไมต นกอนทรไดรบการบชาจากชาวอาหรบและชาวอเมรกนอนเดยน นกเคาแมวเปนสตวศกดสทธส าหรบชาวเยอรมน และเปนทเคารพบชาของชาวแอฟรกน ชาวอนเดยนแดงนยมเอายาสบบชานกอนทร ชาวซเรยโบราณนบถอปลาบางชนด ชาวเกาะในมหาสมทรแปซฟกบชาปลาฉลามกนทวไป

อาจเนองมาจากความกลว เนองจากปลาอยในน าซงมคณสมบตในทางช าระลาง ชาวอนเดยจงนยม เขยนภาพปลาไวบนก าแพงหรอฝาบานเรอนเพอเปนเครองปองกนภตผปศาจ สตวน า ทชาวอนเดยถอวาศกดสทธจรงๆ กคอจระเข อาจจะเนองมาจากมนเปนสตวทนากลว งใหญไดรบการบชาอยางกวางขวาง อาจจะเนองมาจากเปนสตวทสวยงามแตกนากลว มนสยและการเคลอนไหวอยางลบๆ ชอบอยตามหลมฝงศพและใตตนไม คนจงเชอวางมพลงลกลบบางอยางมสตปญญาเปนเลศ และเนองจากงอยในรจงเกดความเชอวางเปนผ เฝาขมทรพยในดน บางทกเชอวาเปนชวตใหมของคนตายออกจากหลมฝงศพมากนอาหาร ชาวฮนดให

นมเปนอาหารประจ าวนแกงในบาน เพราะเชอวาอาจเปนบรรพบรษของตนในรางงกได ชาวลธวเนยบชาและใหของสงเวยงตามบานเรอน เพราะถอวาเปนญาตและเปนผดแลบาน

การบชากอนหนและภเขาคนในสมยโบราณและแมคนในปจจบนบางทองทนยมไหวหน ไมวาจะเปนแบบกอนกรวดกอนหนขนาดใหญทอยโดดเดยวหรออยเปนกลม หนมรปรางแปลกๆ หนทเอามาท าเปนอาวธ หรอกอนหนตกจากฟา ชนชาตตางๆ ทบชากอนหนมพวกฟนน พวกแลป ชาวเกาะทะเลใต ชาวแอฟรกน ชาวอนเดยนแดง ชาวเปร ชาวกรก ชาวโรมน และชนเผาอารยนอนๆ ชาวซเรย ชนเผาดราวเดยน ชาวอยปต และชาวจน ชาวเมองคาเตรในอนเดยภาคใตเคารพบชาหนกอนหนงซงเชอกนวา ถาไมไดรบการดแลจะกลายเปนววกระทง ในอนเดยภาคเหนอ ชาวพนเมองและแมกระทงคนวรรณะสงกยงไหวกอนหนโดยถอวาเปนสงมชวตจตใจ ในไนจเรย ชาวพนเมองใหอาหารและเครองดมแกกอนหน เพอใหชวยรกษาโรคภย คนหลายชาตเชอวากอนหนเคลอนทได ถามกอนหนใหมๆ ปรากฏขนตามไรนาในสหรฐอเมรกา ซงตามปกตกปรากฏขนเสมอ ชาวนาหวเกาจะอธบายวากอนหนเหลานนเคลอนขนมาจากใตดนโดยตวของมนเอง ชาวไรชาวนาในสมยกลางของยโรปกเชอแบบเดยวกน แตเชอยงขนไปอกวากอนหนสามารถเคลอนไหวไปมาไดโดยตวของมนเอง และมการท าการสบถสาบานตอกอนหนคนโบราณเชอวาหนเปนลกของแผนดนบาง เปนกระดกของแผนดนบาง

สวนแผนดนนนเปนแมพระธรณ เปนสงมชวตเปรยบเสมอนรางกายทงหมดหนทตกลงมาจากฟาไดรบการเคารพบชาเปนสงศกดสทธในดนแดนตางๆ ทวไป หนสด าอนศกดสทธส าหรบชาวมสลมทเมองเมกกะ (Kaaba) กเชอกนวาเปนลกอกาบาตทตกลงมาจากทองฟาหนศกดสทธของพวกมายาในอเมรกากลางกเปนหนอกาบาต แมในปจจบนน คนกยงมทาททจะกราบไหวหนตกลงจากฟา ชาวเบงกอลยงคงเคารพบชาหนกอนหนงซงตกลงมาในป 2423

ในเปรมกอนหนทเชอกนวาเคยเปนมนษยมากอน แตเพราะเขามความชวรายบางอยางจงถกสาปเปนหนไป แตคนกยงถอวาเปนมนษยอยนนเอง

ในอนเดยมหนกอนหนง ซงเดมทเดยวเปนนางไมชอรมภา ตอมานางไมรมภาไดไปท าการยวยฤๅษตนหนงเขาเลยถกฤๅษสาปใหเปนหนไป ชาวอนเดยมกจะเอาสแดงไปทากอนหน โดยสมมตใหเปนเลอดเพอสงเวยกอนหนคนมกจะถอวาภเขาเปนผพทกษชมชนใหญๆ หรอบานเมอง เชนเดยวกบถอวาหนแตละกอนเปนผพทกษสวนบคคล ภเขาไดรบการเคารพนบถอในฐานะเปนสงมชวต มพลงในการใหคณใหโทษแกชมชนได

ชาวจนมการบวงสรวงสงเวยภเขา เดมทเดยวคงเปนการสงเวยภเขาโดยตรง ตอมาภายหลงจงเปนการสงเวยเจาแหงภเขา ชาวไรชาวนาแถบภเขาอราลเชอวาภเขาเปนสงมชวตอนศกดสทธแบบเดยวกบเทพเจา เมอประมาณ 2000 ปมาแลว

ชาวอนเดยเชอวาภเขาแตงงานกบแมน าและมลกมเตาได นางปารวตชายาของพระศวะกเปนธดาของภเขาหมาลย ชาวอนเดยถอวาภเขาเปนสวนหนงของสวรรค หาใชสวนหนงของแผนดนไม เมอผจารกแสวงบญลงมาจากภเขา จะกลาววาลงมาสพภพ

การบชาตนไมและปา การบชาตนไมเปนกจกรรมทางศาสนาทเกาแกทสดอยางหนง เพราะวาตนไมเปนสงทมทงคณทงโทษแกมนษย มคณเพราะใหรมเงา ใหดอกผลและเนอไม มโทษเพราะไมบางชนดมพษมหนามรกรงรง ใชท าประโยชนอะไรกไมได ดงนนคนจงทงรกทงเกลยดกลวตนไม แลวความรกและความเกลยดนกน าไปสการเคารพบชา

ตนไมใหญตนเดยวภายในหมบานหรอใกลๆ หมบานมกจะไดรบการเคารพบชาเสมอ อาจจะเปนเพราะความใหญโตเดนเปนสงานาเกรงขามของตนไมนนเอง แตในบางแหงกถอวาเสยงสนของใบไมเมอตองลมพด เปนเสยงของเทพเจาทตองการจะแจงขาวสารบางอยางแกมนษย ถามนษยรจกตความหมายของเสยงนน มนษยจะไดเรยนรอะไรดๆ เปนอนมาก ชาวอนเดยเคารพบชาตนโพธเพราะเชอวาเปนทอยของพระวษณ ทกๆ ใบของตนโพธเปนทสงสถตของเทพเจา ชาวพทธบชาตนโพธเพราะเปนตนไมทพระพทธเจาไดอาศยรมเงาตรสร และบชามาเปนเวลานานกอนจะเกดแนวคดเรองพระวษณเขาใจวาชาวฮนดจะเอาแนวคดเรองพระวษณไปสมพนธกบตนโพธในยคหลง อาจจะเปนยคเดยวกบการผนวชเอาพระพทธเจาเปนอวตารปางท 9 ของพระวษณกได พชบางอยางอาจจะมคณคาทางเปนยา ชาวฮนดจงเคารพบชา เชน ตนตลส (ตนกระเพรา) เปนตน

ชาวอนเดยและเปอรเซยโบราณบชาตนโสม (เปอรเซยเรยกวาโหมะ) เพราะวาเมอคนบรโภคเขาไปจะท าใหเกดอาการมนเมา ตอมาภายหลงโสมหรอโหมะกลายเปนหนงกบพระจนทร เพราะมสและรปรางลกษณะคลายคลงพระจนทร ในศาสนาโซโรอสเตอร พชโหมะกลายเปนพชแหงชวต สามารถใหอมตภาพและสงอนๆ แกมนษยได เชน ทรพยสมบต ก าลงและปญญาส าหรบชาย และใหสามแกหญงการบชาปามอยทวไปในชนชาตตางๆ และบางทอาจจะเกดการบชาตนไปแตละตนเสยอกเพราะปามบรรยากาศทนากลวส าหรบคนโบราณมากกวาตนไม

ชาวอนเดยนแดงกลมลมแมน าอเมซอนเผาหนงเชอวา ปามวญญาณปา ซงเกดจากปาเอง (แบบเดยวกบนางเงอกเกดจากทะเล) ทชอบน าคนเดนวนไปเวยนมาอยในปา เมอคนเกดหลงปา คมภรฤคเวทอนเกาแกของศาสนาฮนดเขยนไววา ถาไดยนเสยงเหมอนเสยงลอเกวยนหรอเสยงตนไมเสยดสกนดงอยในปา กพงทราบเถดวา นนคอเสยงนางไมก าลงเลนอยทนน เธอจะไมท าอนตรายใคร นอกจากจะถกตาม ควรใหของสงเวยแกเธอ เพราะเธอเปนมารดาแหงสตวปาทงหลาย

ชาวอสซเรยน ชาวโรมน ชาวกรกและชาวฮนด มกจะจดปาไวแหงหนงเพอเปนทศกดสทธหรอเปน “สวนแหง เทพเจา” เชอกนวาในปานนมพลงลกลบตางๆ หรอมวญญาณตางๆ อาศยอยมพธบวงสรวงสงเวยประจ าป

ปจจบนนชาวอสานของไทยกยงมปาทบขนาดยอมอยใกลๆ หมบาน ซงถอวาเปนทอยของผบรรพบรษ ทเรยกวา “ป ตา” ปานนจงเรยกวา “ดอนป ตา” ซงถอกนวาเปนทศกดสทธ ใครจะไปแตะตองไมได จะตดตนไมแมแตตนเดยวกไมได ปานนจงกลายเปนปารกทบมบรรยากาศนาเกรงกลวมาก ทกๆ ปจะมการท าพธเลยงผปตาโดยการน าไกตมและสราไปสงเวย

ทเกาะเฟส (Fais) ซงเปนเกาะหนงแหงหมเกาะแคโรลนในทะเลใต เทพรองโกลา (Rongola) ของชาวโปลนเซยนไมมเทวสถานอยแตในปหนงจะมาอยในปาแหงหนงเปนครงคราว ระหวางทเทพรองโกลาอาศยอยในปานน ชาวบานจะตองปดปากเงยบจะพดไมไดเปนอนขาด

ค าวา “ศลปะ” นนไมไดมอยในทกวฒนธรรม แตมนษยกรจกความมสนทรยภาพ ความพงพอใจและ

ความงาม ในสงคมของชาวบามานาในประเทศมาล มค าเรยกทแสดงถงสงสะดดตา หรอ สงทนามอง ในเผายร

บาในประเทศไนจเรยมค าเรยกศลปะวา “ona” หมายถงการออกแบบวตถใหงดงาม

ศลปะคออะไร

ค าวา ศลปะ ในภาษาองกฤษ คอ Art หมายถงคณลกษณะ การแสดงออก หรอ สภาพสงทสวยงาม

ตางไปจากสงของปกตธรรมดา ซงจดอยในจ าพวกวตถทแสดงออกถงสนทรยะ ค าวาศลปะในภาษาไทย

หมายถงฝมอทางการชาง การแสดงออกซงอารมณสะเทอนใจ สวนค าวา “สนทรยะ” ในภาษาองกฤษคอค าวา

aesthetic หมายถง คณลกษณะของงานศลปะ อารมณ ความรสกทมตอความงามทงหลาย ในภาษาไทย

หมายถงความงามในธรรมชาต หรองานศลปะทแตละบคคลสามารถเขาใจและรสกได หรอหมายถงความ

เขาใจและรสกของแตละบคคลทมตอความงามในธรรมชาตหรองานศลปะ

นยามของค าวา “ศลปะ” จงมหลากหลายขนอยกบผนยามวาคอใคร เชน นกปราชญ นกการเมอง และ

ศลปน อยางไรกตาม สงทเรยกวา “ศลปะ” อาจประกอบดวยคณลกษณตอไปนคอ

ศลปะเปนกระบวนการของความคดสรางสรรค การเลน การแสดงความพงพอใจซงอาจไมใชสงทท า

ขนมาเพอสนองตอบสงใดโดยเฉพาะ

ศลปะเปนสงทสรางผลลพธทางอารมณและความรสกตอผ ทครอบครอง และผสรางมนขนมา

ศลปะเปนเรองของการถายทอดความคด โดยมนษยใชธรรมชาตเปนแรงบนดาลใจ เชน การวาดภาพ

เลยนแบบธรรมชาต

ศลปะเปนการสอสาร การใหขอมล มนษยทสรางงานศลปะจะซอนความหมายหรอสญลกษณลงไปใน

งานศลปะดวยเสมอ

ศลปะบงบอกถงความช านาญ และความสามารถของผสรางมนขนมาวาคนๆนนเชยวชาญ และสราง

มนขนมาไดอยางไร ซงท าใหผนนเปนศลปนตางจากคนทวไป

งานศลปะจงเปนงานทดงดดความสนใจของมนษย เปนสงทท าใหมนษยรสกถงความงดงาม ซงใน

สงคมไทยและสงคมตะวนตกลวนมสงเหลาน แตในหลายวฒนธรรม ความรสกหลงใหลในงานศลปะไมปรากฏ

เนองจาก งานศลปะมใชเรองทแยกจากการใชชวตหรอกจกรรมทางสงคม ในสงคมตะวนตกนนมความคด

เกยวกบงานศลปะ ศลปน และผสรางงานศลปะ ศลปะเปนอาชพหนงทมโลกสวนตวแยกจากกจกรรมอนๆ

ดงนนการชนชมงานศลปะจงเปนสงพเศษ เปนกจกรรม และเปนเรองเฉพาะของบคคล

ศลปะจงครอบคลมกวางขวางในกจกรรมทางดานสรางสรรคทมนษยสรางขน ไมวาจะเปน การวาด

การปน การแตง การสลก การทอผา การเตนร า การเลนดนตร การแสดง และการเขยน เปนตน สงเหลานอาจ

เรยกวาเปน “วฒนธรรมของการแสดงออก” (Expressive Culture) ในทกๆสงคมลวนมเครองบงชวาอยางไรคอ

ศลปะทด อยางไรมใชศลปะ ทงนขนอยกบประสบการณและความพงพอใจของบคคล

ในทางมานษยวทยา การศกษาศลปะของมนษยเปนเรองของการท าความเขาใจกจกรรมการ

สรางสรรคและจนตนาการทมนษยมตอสงตางๆรอบตว ในแตละวฒนธรรมมนษยจะใหความหมายตอสงน

แตกตางกน วตถทเปนงานศลปะในบางวฒนธรรมอาจเปนสงของศกดสทธ ซงผสรางไดอทศใหกบศาสนา เปน

สงทสรางขนดวยศรทธา และเชอมน วตถประเภทนอาจใชในพธกรรมทางศาสนา หรอลทธความเชอ เชน การ

เตนร าสวมหนากากประกอบพธกรรมบวงสรวงวญญาณบรรพบรษ หรอขบไลสงชวราย การเตนร าเพอเลา

ต านานของเผาพนธ เนองจากการเลานทาน หรอต านานเปนศลปะอยางหนง ในวฒนธรรมชนเผาหลายแหง

ลวนมการเลาเรองต านานใหลกหลานฟง

อกตวอยางหนง ในสมยโบราณ มนษยรจกการสรางสรรคศลปะ เชน การวาดภาพบนผนงถ า การสลก

ลวดลายบนหน เชนภาพเขยนรปววในถ าLascaux ประเทศฝรงเศส มอายประมาณ 19,000 ป นอกจากนน

มนษยในยคนยงรจกการแกะสลกลวดลายบนกระดก หรองาชาง

เทาทผานมาการศกษาศลปะในเชงวฒนธรรมกระท าดวย 2 แนวคด แนวคดแรกเปนความเชอวาศลปะ

คอการแสดงอารมณความรสก และเปนสนทรยภาพ แนวคดทสองเชอวาศลปะคอการสอสารทางสงคม

การศกษาในแนวแรก เชน การศกษาของ Haselberger(1961) เรอง Methods of Studying Ethnological Art

เขาไดนยามวาศลปะคอวตถทผลตขนดวยความตงใจ และเปนสงทสรางความพงพอใจทางสนทรยะ นยามน

เกดขนในสงคมตะวนตกทเชอในความลงตว ความกลมกลน แนวคดทสองทเชอวาศลปะคอการสอสาร

เกดขนเพอชใหเหนความหมายทซอนอยในงานศลปะ ศลปะจงเปนเรองของสญลกษณ

ในสงคมขนาดเลก หรอสงคมชนเผา เชน สงคมเผา Lega ในประเทศซาอร ทวปแอฟรกา ชนกลมนอย

ในเขตปาฝนทอดมสมบรณ ยงชพดวยการลาสตว เกบของปา จบปลา และปลกพชผกเลกๆนอยๆ ความ

ผกพนธกบธรรมชาตท าใหพวกเขามเรองเลาเกยวกบสตวปา และการลาสตว ซงเมอมพธกรรมเปลยนวยจาก

เดกเปนผใหญ พวกเขาจะเลานทานเหลานใหลกหลานฟง พรอมกบการเตนร าสนกสนาน วตถสงของทใชในพธ

มหลายชนด แตละชนดจะมความหมายตางกน ศลปะของเผา Lega จงมความหมายเฉพาะเจาะจงตอ

วฒนธรรมของพวกเขา

ความหมายของสนทรยภาพในแตละวฒนธรรมจงแตกตางกน ศลปะในสงคมตางๆจงม

เงอนไขเฉพาะทงนขนอยกบความคด ความเชอ วตถดบ อปกรณ และเทคโนโลย นกมานษยวทยาท

เขาไปศกษาสงคมชนเผาตางพบวา คนพนเมองสรางสรรคงานศลปะจากวตถดบธรรมชาต เชน กงไม

ใบไม หนงสตว กอนหน ดน เปนตน สภาพแวดลอมทางธรรมชาตจงมสวนส าคญในการสรางงาน

ศลปะ เชนชาวเผาตางๆในมหาสมทรแปซฟก นยมใชเปลอกหอยในการสรางวตถสงของตางๆ

ธรรมชาตยงเปนแรงบนดาลใหเกดการสรางงานศลปะ เชนจงโจ ในทวปออสเตรเลย หมขาวในขว

โลกเหนอ ปลาฉลามในหมเกาะแปซฟก เปนตน

วตถดบทน ามาใชในการสรางงานศลปะ ไดแก ดนเหนยว หนงสตว และ เสนใยจากพช วตถดบเหลาน

มนษยจะมเทคนคประดษฐสงของเครองใชตามความช านาญ เชน การแกะสลก การถก การสาน การทอ การ

ฉะล การปน การหลอ การวาด การระบาย เปนตน

การสรางงานศลปะจงท าไดหลายวธ และมรปแบบทหลากหลาย อยางไรกตามในการศกษาทาง

ประวตศาสตรพบวา มนษยไดสรางงานศลปะขนตามชวงสมยตางๆ ตามพนทตางๆ เชนในอารยธรรมอยปต

กรก โรมน เปอรเซย อสลาม อารยธรรมในอนเดย จน ญป น ในเอเชยตะวนออกเฉยงใต อารยธรรมชาวมายา

อนคา ในอเมรกาใต แตเมอชาวตะวนตกเรมลาเมองขนในดนแดนตางๆ ชาวพนเมองลวนไดรบผลกระทบและ

เกดการเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรม รวมถงงานศลปะดวย ชวงเวลานเปนชวงทวฒนธรรมจากสวน

ตางๆเขามาปะทะกน บางอยางถกปรบใหเขากบของเดม บางอยางน าของใหมจากทอนเขามาแทน

ศลปนชาวยโรปตางใหความสนใจงานศลปะทองถนจากดนแดนอาณานคมและรบเอารปแบบ วธการ

และเทคนคตางๆมาใช เชน เทคนคการระบายสฟา และขาวจากประเทศจน ขณะเดยวกนการพฒนา

วทยาศาสตรและเทคโนโลยกมผลตอการสรางงานทางศลปะ เทคนคใหมๆถกน ามาใช วงการศลปะของยโรป

ตงแตศตวรรษท 19 เปนตนมาจงมการพฒนาไปอยางรวดเรว ขณะเดยวกนกเกดการตงค าถามวา “ศลปะนน

เพออะไร” ศลปนตะวนตกตางหนมาสนใจความหมายของศลปะพนบาน และชนเผาซงเปรยบเสมอนงานท

ถายทอดความบรสทธของมนษย ความนยมชมชอบในศลปะพนเมอง หรอ ทองถนในแพรหลายในยค

สมยใหม เชน งานแกะสลกไมของชาวแอฟรกาเปนสนคาทมราคาของนกสะสม

ในยคโลกาภวฒน ความหมายของศลปะ และหนาทของศลปะเปนสงทซบซอนและคลมเคลอมากขน

เนองจากผสรางงานศลปะพยายามทจะเลอกใชวธการ เทคนค และรปแบบทหลากหลายผสมกน กอใหเกดงาน

ทรวมเอาสวนทดหลายๆแบบเขาไวดวยกน ศลปนในชวงปลายศตวรรษท 20 เรมสรางงานศลปะแนว “ทดลอง”

มากขน ซงไดสรางเทคนค วธการ รปแบบ สไตล ของตวเองขนมา ศลปะในชวงนจงมลกษณะเปน “การ

เปดเผย”ตวตนของศลปน (Self Expression) ขณะเดยวกนกไดน าแนวทางศลปะแบบอนๆมาปะปน

วชาศลปะในปลายศตวรรษท 20 เรมแพรหลายและมผ เรยนมากขน สถาบนทสอนศลปะกลายเปน

องคกรทมความส าคญในชมชน ศลปะพนบานจะไดรบฟนฟ อนรกษ และผลตซ าเพอตอกย าความเปนชาต

และเผาพนธ ศลปะพนบานกลายเปนวชาทมการเรยนการสอนในสถาบนศลปะ และโรงเรยนศลปะ ศลปะ

พนบานกบศลปะสมยใหมจงมาพบเจอกน และเกดรปแบบศลปะทหลากหลาย เชน ศลปะแอฟรกา เอเชย ผสม

กบแนวตะวนตก นอกจากนนเทคโนโลยคอมพวเตอรยงท าใหเกดการสรางงานศลปะแนวใหม เชน ภาพสาม

มต ภาพแนวเสมอนจรง สงเหลาน เกดขนมาเพอทาทายความหมายของ “ศลปะ” “ความงาม” และ

“สนทรยภาพ” มนษยอาจตงค าถามวาตอจากนไป อะไรคอศลปะ ? และมนษยจะเขาถง “ศลปะ” ไดอยางไร ?

ความหมายของงานศลป-หตถกรรมพนบาน

ค าวา "ศลปกรรม" นน พจนานกรมราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๒๕ ใหความหมายวา "สงทเปนศลปะ

หรอสงทผลตสรางขนเปนศลปะ" แตค า "งานศลปกรรม" ยงมความหมายกวางและตความแบงไดหลายประเภท

เชน งานศลปกรรมทางดานสถาปตยกรรม ประตมากรรม จตรกรรม จลศลป

การทจะอธบายค าหรอใหความหมายของงานศลปกรรมแตละชนด แตละประเภท ใหผอานไดเขาใจ

อยางถองแทนนเปนเรองทท าไดไมงายนก ทงนเพราะการรวบรวมขอมล หาหลกฐานประกอบการเขยนอธบาย

ศพทตาง ๆ นน จะตองมความเปนมาตรฐานเดยวกนไมวาจะสถาบนใด เพอไมใหเกดความเขาใจลกลนอนจะ

ท าใหเกดความเสยหายกระทบกระเทอนตอความรทางศลปกรรมทมมาแตโบราณ

หตถกรรม (Handicraft) หมายถงการท าดวยมอ เปนงานทเกดจากการสรางสรรคของชาวบาน

ชางฝมอ ชางในทองถนใดทองถนหนง โดยมงประโยชนใชสอยทเกยวของกบวถชวตและความเปนอยใน

ปจจบน หตถกรรม (Crafts) เครองมอเครองใชทสรางขนดวยมอเปนหลก

หตถกรรม (crafts) หมายถง เครองมอเครองใชทสรางขนดวยมอเปนหลก เชน การปน การแกะสลก การจกสาน ซงเกดจากฝมอชางเพยงคนเดยวหรอมากกวาหนงคน

ศลปะพนบาน หมายถง การแสดงออกซงฝมอทางการชางทใหทางดานตาง ๆ เฉพาะถน

ศลปะพนบาน หมายถง ศลปะทมความงาม ความเรยบงายจากฝมอของชาวบานทวๆไปสรางสรรค

ผลงานอนมคณคาทางดานความงามและประโยชนใชสอยตามสภาพทองถน

พนบาน (folk) นกคตชนวทยาไดใหความหมายไววา หมายถง กลมชนใดคนหนง ทมเอกลกษณหรอลกษณะรวมกนอยางใดอยางหนง อาจจะเปนลกษณะของการเลยงชพทคลายคลงกน พดภาษาเดยวกน นบถอศาสนาเดยวกน มขนบประเพณเดยวกน

พนเมอง หมายถง หมายถง เฉพาะถน (พจนานกรม ฉบบเฉลมพระเกยรต พทธศกราช 2530 หนา

383)

พนบาน (Folk) กลมชนทมเอกลกษณรวมกน การเลยงชพ ภาษา การนบถอศาสนา ขนบประเพณ

เฉพาะถน การถายทอดอารมณ ความรสก วญญาณของชางโบราณสะทอนวฒนธรรม ประเพณ ความ

เปนอยจากอดตสปจจบน

พนบาน หมายถง เฉพาะถน มกใชเขาคกบพนเมอง เปนพนบานพนเมอง พนบาน(FolK) บางครงเรยก

(Folklore)ซงหมายถงกลมชนกลมใดกลมหนงอนมเอกลกษณของตน เชน การด ารงชพ ภาษาพด ศาสนา ท

เปนประเพณรวมกน

หตถกรรมพนบานท าขนเพอประโยชนใชสอยเปนส าคญ แตหตถกรรมพนบานบางอยาง ม

ความงามรวมอยดวย อาจเปนในดานรปทรง ลวดลาย สสน ความละเอยด ประณตของวสดการท า ดงนน

หตถกรรม พนบานบางอยางจงจดเปนงานศลปะซงเรยกวา ศลปหตถกรรมพนบาน ไดมผ ใหขอสงเกตไววา ถา

วตถนน ผสรางใหความส าคญดานความงามมากกวา ประโยชนใชสอยกถอวา วตถนนเปนศลปหตถกรรม แต

ถาวตถนนมประโยชนใชสอยมากกวากถอวาเปนงานหตถกรรม

จากหลกฐานทางประวตศาสตรและโบราณคด รปแบบตาง ๆ ของงานสถาปตยกรรม ตลอดจน

งานศลปะพนบานทกสาขา ท าใหมองเหนไดวาการถายทอดงานศลปะจากบรรพบรษสลกหลานมใช

เปนแตเพยงการถายทอดโดยการสอนสงเทานน หากแตยงเปนการถายทอดถงอารมณ ความรสก

และทงวญญาณของผสรรคสรางงานนน ๆ ไดเปนอยางด และสงเหลานกคอ ภาพสะทอนใหเหนงาน

ศลปวฒนธรรม ขนบธรรมเนยมประเพณ และความเปนอยของชาวไทยจากอดต...จนถงปจจบน

สาเหตของการสรางหตถกรรมพนบาน

1. ความจ าเปนในการด ารงชวต ท านา : ไถ, ไมขอฉาย (คนฉาย), กะพอม ดกจบสตวน า : ไซ,

ตม, ของ, อจ เครองใชในครวเรอน : กระบง, กระจาด, ตมน า, หมอ

2. สภาพภมศาสตรและสงแวดลอม บานเรอนรมคลอง

3. วฒนธรรม ความเชอ และศาสนา การท าตง หรอธง เพอถวายเปนพทธบชา

หตถกรรมพนบาน หมายถง งานชางหรองานฝมอของชาวบาน ทประดษฐเปนเครองใชไมสอบภายใน

บาน ใชเปนสงของสนองความเชอถอทางดานประเพณ ศาสนา เชน เปนเครองบชา ใชเพอความสวยงามสนอง

ความสขทางจตใจและเปนเครองมอในการประกอบอาชพ

หตถกรรม หมายถง ผลงานอนเกดจากการกระท าดวยฝมอมนษย โดยน าวตถดบทมอยตามธรรมชาตมา

ประดษฐเปนเครองมอเครองใชเพอประโยชนใชสอยในชวตประจ าวน งานหตถกรรมจะมการพฒนารปแบบไป

ตามการพฒนาฝมอของชาง ทสงสมประสบการณ และสบทอดความร ความช านาญ จากรนหนงไปสอกรน

หนง ซงตองใชระยะเวลาและทกษะ สงผลใหงานหตถกรรมมความงามและมคณคาทางศลปะ งานหตถกรรม

จงกลายเปนงานศลปหตถกรรม ซงมความสมพนธเกยวเนองกนจนไมอาจแยกออกจากกนไดศลปหตถกรรม ม

ความสมพนธ

หตถกรรมพนบานท าขนเพอประโยชนใชสอยเปนส าคญ แตหตถกรรมพนบานบางอยาง มความงามรวมอยดวย อาจเปนในดานรปทรง ลวดลาย สสน ความละเอยด ประณตของวสดการท า ดงนนหตถกรรม

พนบานบางอยางจงจดเปนงานศลปะซงเรยกวา ศลปหตถกรรมพนบาน ไดมผ ใหขอสงเกตไววา ถาวตถนน ผสรางใหความส าคญดานความงามมากกวา ประโยชนใชสอยกถอวา วตถนนเปนศลปหตถกรรม แตถาวตถนนมประโยชนใชสอยมากกวากถอวาเปนงานหตถกรรม