__________

ÌßÙßÌÌßÄ ÔÖÇÓËÈ

ßÑßÐËßÐÈÀËÒÛ ÚÈËÄÄß

I ÚÈËÄ

“ØßÐÃ-ÃßÐÁ”ÁÀÊÛ—2005

__________

Áó êèòàá “Ìÿùÿììÿä Ôöçóëè. ßñÿðëÿðè. Àëòû úèëääÿ. I úèëä” (Áàêû,“Àçÿðáàéúàí” íÿøðèééàòû, 1996) íÿøðè ÿñàñûíäà òÿêðàð íÿøðÿ ùàçûðëàíìûøäûð

Òÿðòèá åäÿíè: Ùÿìèä Àðàñëû

Ðåäàêòîðó: Òåéìóð Êÿðèìëè

894.3611 - dc 21AZEÌÿùÿììÿä Ôöçóëè. ßñÿðëÿðè. Àëòû úèëääÿ. I úèëä. Áàêû, “Øÿðã-Ãÿðá”,

2005, 400 ñÿù.

Àçÿðáàéúàí-òöðê øåðèíèí òàúèäàðû Ìÿùÿììÿä Ôöçóëè Øÿðã õàëãëàðûíûíÿäÿáèééàòûíà ãöââÿòëè òÿñèð ýþñòÿðÿí äàùè áèð ñÿíÿòêàðäûð. Õàãàíè, Íèçàìè,Ðóìè, Íÿñèìè, Éóíóñ ßìðÿ, Íÿâàè êèìè þëìÿç øàèðëÿð ñûðàñûíäà ÿçÿìÿòëÿäàéàíàí Ôöçóëèíèí øåðèìèçäÿ éåðè óúàëàðäàí óúàäûð. Éàõûí âÿ Îðòà Øÿðã þëêÿ -ëÿðèíèí ùå÷ áèðèíäÿ îíäàí ñîíðà îíóí ñÿâèééÿñèíäÿ øàèð éåòèøìÿìèøäèð.

Áó ýöí äÿ øåðèí äàí éåðèíäÿ Ôöçóëè àùûíäàí ÿáÿäè øàì éàíûð!.. ßñèë øàèðëÿðùÿëÿ äÿ èëùàì ÷ûðàüûíû áó àùûí, áó øàìûí îäóíäàí éàíäûðûðëàð.

Ôöçóëèíèí àäû äà èëàùè ùàëÿéÿ áöðöíÿí âÿ Èñëàìäà ìöãÿääÿñ ñàéûëàí èìçà -äàí ýþòöðöëöáäöð — Ìÿùÿììÿä; ùÿòòà äîüóëäóüó éåð äöíéàäà ÿí áþéöê çèéà -ðÿò öíâàíëàðûíäàí áèðèäèð — Êÿðáÿëà. Ãÿáðè äÿ Èìàì Ùöñåéí òöðáÿñèíäÿäè...

Åøã áåøèéèíäÿ ïàêëûãëà òÿðáèéÿëÿíÿí, ñþçöí ôÿëñÿôè ìÿíàñûíäà ìÿùÿááÿòâÿ äèíèí, äöíéà ìèãéàñûíäà áÿíçÿðñèç áèð åøã òÿëèìèíèí áàíèñè — ôèëîñîôó âÿøàèðè îëàí Ôöçóëè áöòöí äþâðëÿðèí ÿí áþéöê “àøèã”èäèð...

“ßñÿðëÿðè”íèí òÿãäèì îëóíàí áèðèíúè úèëäè XVI ÿñðèí áöòöí Éàõûí âÿ ÎðòàØÿðãèíäÿ áÿäèè ÿíÿíÿäÿ òÿøÿêêöë òàïàí öìóìè, âàùèä òöðê äèëè ìÿêàíûíûí áóáþéöê ìöÿëëèôèíèí àçÿðáàéúàíúà îëàí ëèðèê èðñèíè ÿùàòÿ åäèð. Ôöçóëè àíà äèëèíäÿéàðàòìûø îëäóüó áó “Äèâàí” áîéó øàèðëèéèíäÿí éîõ, àøèãëèéèíäÿí áÿùñ à÷ûð,áþéöê ñÿëÿôëÿðèíè øàèðëÿðèí äåéèë, àøèãëÿðèí àðàñûíäà òàïûð...

ISBN 9952-418-50-4© “ØßÐÃ-ÃßÐÁ”, 2005

__________

Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ïðåçèäåíòè

ÈËÙÀÌ ßËÈÉÅÂÈÍ

“Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ëàòûí ãðàôèêàñû

èëÿ êöòëÿâè íÿøðëÿðèí ùÿéàòà

êå÷èðèëìÿñè ùàããûíäà”

12 éàíâàð 2004-úö èë òàðèõëè ñÿðÿíúàìû

èëÿ íÿøð îëóíóð âÿ þëêÿ êèòàáõàíàëàðûíà

ùÿäèééÿ åäèëèð

__________

ÔÖÇÓËÈ “ÄÈÂÀÍ”ÛÍÛÍ ßËÉÀÇÌÀËÀÐÛ ÂßÍßØÐÈ ÙÀÃÃÛÍÄÀ

Ôöçóëè “ßñÿðëÿðè”íèí îõóúóëàðà òÿãäèì îëóíàí áèðèíúè úèëäè øàèðèíÀçÿðáàéúàí äèëèíäÿ îëàí ëèðèê èðñèíè ÿùàòÿ åäèð.

Äàùè øàèðèí ÷îõúÿùÿòëè çÿíýèí éàðàäûúûëûüûíäà ëèðèêà ìöùöì éåð òóòóð.Ôöçóëè êëàññèê øåðèí, äåìÿê îëàð êè, áöòöí íþâëÿðèíäÿ ÿñÿðëÿð éàçìûø, ôÿëñÿôè-èúòè ìàè òóòóìóéëà éàíàøû ïîåòèê äÿéÿðè èëÿ äÿ þëìÿç ñÿíÿò íöìóíÿëÿðèíèíìöÿë ëèôè êèìè òàíûíìûøäûð. Øàèðèí õöñóñÿí àíà äèëèíäÿ éàðàòìûø îëäóüó “Äèâàí”òöðê äèëè àíëàøûëàí þëêÿëÿðäÿ éàéûëìûø, ìÿùÿááÿòëÿ îõóíàðàã òöðê õàëã ëàðûíûíÿäÿáèééàòëàðûíà ãöââÿòëè òÿñèð ýþñòÿðìèøäèð.

Ôöçóëè þçöíöí ãÿëá àëÿìèíäÿí õÿáÿð âåðÿí ëèðèê øåèðëÿðè, õöñóñèëÿãÿçÿëëÿðèíäÿ ñàô, òÿìèç áèð ãÿëáèí èíúÿ, êþâðÿê äóéüóëàðû, öëâè áèð ìÿùÿááÿòèíùÿéÿúàíëàðûíû èôàäÿ åäèð, îõóúóñóíó áÿäèè ñþçöí ãöäðÿòèëÿ ñåùèðëÿéèá äö øöí -ìÿéÿ, þç ìÿíëèéèíè, êàèíàòû, ùÿéàò ýþçÿëëèêëÿðèíè äÿðê åòìÿéÿ ÷àüûðûð, äîñòëóüà,ìÿùÿááÿòÿ ñÿñëÿéèð. Ôöçóëè áöòöí äöíéàéà àøèã íÿçÿðè èëÿ áàõûð, ìÿùÿááÿòèêàèíàòûí éàðàíìàñûíûí ÿñàñû ñàíûð. Ñÿùÿðèí à÷ûëìàñûíäà, ýöíÿøèí äîüìàñûíäà,áà ùàðûí ýÿëèøèíäÿ, áöëáöëöí íàëÿñèíäÿ áèð ìÿùÿááÿò äóéóð, áöòöí áóíëàðû ìÿ -ùÿá áÿò äèëè èëÿ èçàù åäèð.

Ôöçóëè ãÿçÿëëÿðè ùÿì äÿ ôÿëñÿôè-èðôàíè ñÿúèééÿ äàøûéûð. Èëàùè áèð ÿíýèíëèêäóéóëàí áó ãÿçÿëëÿðäÿ ÿùëè-ùÿããèí Òàíðûéà ìÿùÿááÿòè äÿ çàìàí-çàìàí þçÿêñèíè òàïûð. Áöòþâëöêäÿ èñÿ öìóìè ðóùó èëÿ Ôöçóëè øåðèíäÿ ìÿùÿááÿò èíñàí -ëàðû áèð-áèðèíÿ éàõûíëàøäûðàí, äîñòëóã, ìåùðèáàíëûã, ôÿäàêàðëûã, ñÿ ìè ìèééÿòéàðàäàí ìöãÿääÿñ áèð ãöââÿäèð. Î, èíñàíà ýþçÿëëèéè äóéìàüû, äÿðê åòìÿéèþé ðÿäèð, äàõèëÿí òÿìèçëèéÿ, øÿõñè âàðëûüûíäàí áåëÿ êå÷ìÿéÿ, ãîðõ ìàçëûüà ñþâãåäèð. Áó úÿùÿò Ôöçóëè ãÿçÿëëÿðèíäÿ î ãÿäÿð áÿäèè, ñÿìèìè âÿ àéäûí èôàäÿ îëóí -ìóøäóð êè, õàëã ùèêìÿòè âÿ õàëã çÿêàñûíûí ãöäðÿòè èëÿ àøû ëàí ìûø áó êþíöëíÿüìÿëÿðèíè îõóéàí âÿ éà äèíëÿéÿí ùÿð êÿñ ãÿëáèíäÿ áèð ñàôëûã, õåéèðõàùëûã,ùÿéàòà ìÿùÿááÿò, èíñàíà âÿ îíóí ìàääè âÿ ìÿíÿâè ýþçÿëëèéèíÿ ùþðìÿò äóé -üóëàðûíûí ãöââÿòëÿíäèéèíè ùèññ åäèð…

Òÿãäèì îëóíàí úèëä øàèðèí åëì àëÿìèíÿ ìÿëóì îëàí òöðêúÿ “Äèâàí”ûíûíÿí ãÿäèì íöñõÿñè ÿñàñûíäà ùàçûðëàíûá, ñîíðàêû “Äèâàí”ëàð âÿ íÿøðëÿðëÿ ìö -ãàéèñÿ åäèëìèøäèð.

Ìÿëóìäóð êè, Ôöçóëèíèí þç ÿëéàçìàëàðû áèçÿ ýÿëèá ÷àòìàìûøäûð. Ùÿòòà øàèðòÿðòèá÷èñè îëäóüó “Äèâàí”äà áåëÿ áöòöí ãÿ çÿë ëÿðèíè òîïëàéà áèëìÿìèøäèð. Áóíóøàèðèí þç “Äèâàí”ûíà éàçäûüû äèáà÷ÿäÿí àé äûí ýþðìÿê ìöìêöíäöð.

Ôöçóëè ÿñÿðèíèí äèáà÷ÿñèíäÿ éàçäûüû ãÿçÿëëÿðè áèð “Äèâàí” øÿêëèíÿ ñàëìàãèñò ÿäèéèíè ãåéä åòäèêäÿí ñîíðà, ìöõòÿñÿð “Äèâàí” òÿðòèá åòäèéèíè ýþñòÿðèð:“Íà÷àð ìÿùìèëè-å’òèáàðèìäÿ áó èáàðÿ ëàçûìäûð äåéö, çÿìàíè-òöôóëèééÿòèìäÿñàäèð îëóá, ìöòÿôÿððèã îëàí ãÿçÿëëÿðäÿí áèð ìöõòÿñÿð “Äèâàí” úÿì’ åòìÿê

4

ñÿëàùèí ýþðäöì. Âÿ îë âÿãòäÿ ìÿíäÿí èëòèìàñëà àëàíëàðäàí èëòèìàñëà àëûá ñó -ðÿòè-úÿì’è èõòèñàð öçðÿ èòìàìÿ éåòèðäèì”.

Øàèðèí øþùðÿòè, ÿñÿðëÿðèíèí ÿñðëÿð áîéó ñåâèëÿ-ñåâèëÿ îõóíìàñû õöñóñèëÿ,ãÿçÿëëÿð ìÿúìóÿñè îëàí “Äèâàí”ûíûí ñàéñûç-ùåñàáñûç àäàìëàð òÿðÿôèíäÿí êþ -÷ö ðöëìöø íöñõÿëÿðëÿ éàéûëìàñûíà ñÿáÿá îëìóøäóð. Îäóð êè, Øÿðã ÿëéàç ìà ëà -ðû íûí ñàõëàíäûüû äöíéà ìóçåé âÿ êèòàáõàíàëàðûíûí ùàìûñûíäà Ôöçóëè ÿñÿð ëÿ ðè -íèí ìöõòÿëèô ÿëéàçìàëàðû âàðäûð. Ëàêèí Ôöçóëèíèí þç õÿòòè èëÿ éàçûëìûø ÿñÿ ðè íÿùÿëÿëèê òÿñàäöô åäèëìÿìèøäèð.

Ôöçóëèíèí þç õÿòòè èëÿ éàçûëìûø êöëëèééàòû XVII ÿñðèí ÿââÿëëÿðèíäÿÑÿôÿâèëÿðèí ñàðàé êèòàáõàíàñûíäà âàðìûø. Áóíó Øàù Àááàñûí (1587-1629)êèòàáäàðû Ñàäûã áÿé ßôøàðûí (Ñàäèãèíèí) “Ìÿúìÿ’öë-õÿâàñ” ÿñÿðèíäÿ âåðäèéèìÿ ëóìàòà ÿñàñÿí òÿõìèí åòìÿê îëóð.

Ñàäèãè Ôöçóëèäÿí áÿùñ åäÿðêÿí: “Òÿõìèíÿí îòóç áèí áåéò ÿø’àðû áàð êèì,áó ùÿãèð þç õÿòòè áèëÿ ìöòàëèÿ ãûëäûì”1 äåéèð êè, áó äà Ôöçóëè ÿñÿðëÿðèíèí ñàðàéêèòàáõàíàñûíäà îëäóüóíó òÿõìèí åòìÿéÿ èìêàí âåðèð.

Äöíéà ìóçåéëÿðèíäÿ îëàí Ôöçóëè “Äèâàí”ëàðû è÷ÿðèñèíäÿ ãÿäèì òàðèõè îëàíáèòêèí íöñõÿëÿð ÷îõ àçäûð. Ôöçóëè ÿëéàçìàëàðû ùàããûíäà ìÿëóìàò âåðÿí ïðîô.É.Å.Áåðòåëñ ìÿøùóð ìóçåéëÿðäÿ îëàí ÿëéàçìàëàðûíû áåëÿ òÿñâèð åäèð:

“Ôöçóëè ÿñÿðëÿðèíèí ÿëéàçìàëàðû îëäóãúà ÷îõäóð. Äåìÿê îëàð ùÿð áèð áþéöêêèòàáõàíàäà îíóí ÿñÿðëÿðèíäÿí áèð íå÷ÿ íöñõÿ âàðäûð. Ìÿñÿëÿ éàëíûç áó ÿë éàç -ìàëàðûíûí êåéôèééÿòèíäÿäèð. Ìÿí, äåìÿê îëàð êè, áöòöí Àâðîïà êè òàá õà íà ëàðûíûíêàòàëîãëàðûíû ýþçäÿí êå÷èðìèø âÿ àøàüûäàêûëàðû ìöøàùèäÿ åòìèøÿì. Àâ ðî ïà äàøàèðèìèçèí éåääè ÿñÿðèíèí 41 ÿëéàçìàñû âàðäûð: çàùèðÿí áó ñàé ÷îõäóð, ëàêèíáóíëàðäàí 13-ö íþãñàíëû âÿ éàëíûç 9-ó òàðèõëèäèð; áåëÿ êè, ùÿìèí ÿëéàçìàëàðûíäàíö÷ö XVII ÿñðÿ, áèðè XVIII ÿñðÿ âÿ èêèñè XIX ÿñðÿ àèääèð”.

Ñîíðà Áåðòåëñ Ñàíêò-Ïåòåðáóðã Øÿðãøöíàñëûã Èíñòèòóòóíäà îëàí éåíè Ôöçóëèêöëëèééàòûíûí òÿñâèðèíè âåðèð âÿ ùèúðè 997-úè (ìèëàäè 1589-90) èëäÿ éàçûëäûüûòÿñ äèã îëóíàí áó êöëëèééàòûí äöíéà ìóçåéëÿðèíäÿ îëàí Ôöçóëè ÿëéàçìàëàðûíûíÿí ãÿäèìè âÿ ÿí ìöêÿììÿëè îëäóüóíó ñþéëÿéèð.

Áó ìÿëóìàòäàí àéäûí îëóð êè, ìÿøùóð ìóçåéëÿðäÿ ñàõëàíûëàí Ôöçóëè ÿëéàç -ìàëàðû è÷ÿðèñèíäÿ ÿí ãÿäèìè Ñàíêò-Ïåòåðáóðã íöñõÿñèäèð. Áó íöñõÿíè òÿñâèðåäÿí Áåðòåëñ åéíè çàìàíäà êàòèáèí ÿðÿá âÿ Àçÿðáàéúàí ìÿòíëÿðèíè ôàðñúàéàíèñáÿòÿí éàíëûø êþ÷öðäöéöíö äÿ ãåéä åäèð. Áóíà ýþðÿ äÿ åëì àëÿ ìè íÿ ìÿëóìîëàí Ôöçóëè “Äèâàí”ëàðûíûí ÿí åòèáàðëûñû ùåñàá åäèëÿúÿê áó íöñõÿíè äÿ òÿíãèäèìÿòí ùàçûðëàìàã ö÷öí ÿñàñ ýþòöðìÿê ìöìêöí äåéèëäèð.

Ëàêèí Àçÿðáàéúàí Åëìëÿð Àêàäåìèéàñûíûí ßëéàçìàëàðû Èíñòèòóòóíäàñàõëàíûëàí áèð Ôöçóëè “Äèâàí”û åëì àëÿìèíÿ ìÿëóì Ôöçóëè ÿë éàç ìà ëàðû è÷ÿ ðè -

__________1 Ñàäèãè. “Ìÿúìÿöë-õÿâàñ”, ñÿù.21. Ñàíêò-Ïåòåðáóðã Øÿðãøöíàñëûã Èíñòèòóòóíäà îëàí

ÿëéàçìàñûíûí ôîòîñóðÿòè.

5

__________

ñèíäÿ ÿí ãÿäèì íöñõÿäèð. Ùÿìèí íöñõÿ ôîíäà ìÿðùóì Ñàë ìàí Ìöìòàç òÿðÿ -ôèíäÿí áàüûøëàíìûøäûð.

2062 ¹-ëè áó ÿëéàçìàñû 65 âÿðÿãäÿí èáàðÿòäèð; ùÿúìè 26,2õ15,2 ñì-äèð.Ùÿð ñÿùèôÿäÿ 20 ìèñðà âàðäûð. Ãàëûí, ñàðûìòûë êàüûçäà éàçûëìûøäûð. Ìÿòí çÿðùàøèéÿ è÷ÿðèñèíÿ àëûíìûøäûð. Íÿñòÿëèã õÿòòèëÿäèð. Äèáà÷ÿ âÿ ãÿçÿëëÿð áèð-áèðèíäÿí àéðûëûð. Ùÿð èêèñè êè÷èê, çÿðèô íàõûøëû áÿçÿêëÿ áàøëàíûð.

×îõ ìöêÿììÿë îëàí áó íöñõÿ éàõøû ñàõëàíìûøäûð. Ëàêèí áèð ñûðà ñÿ ùè ôÿ -ëÿð äÿ áÿçè éåðëÿð ÷ÿòèí îõóíóð. Èêè éåðäÿ òàðèõ âàðäûð. Áèðèíúè òàðèõ äèáà÷ÿíèí,èêèíúè òàðèõ èñÿ “Äèâàí”ûí ñîíóíäàäûð. Äèáà÷ÿíèí ñîíóíäàêû òàðèõ áåëÿäèð:

“Òÿìàì øîä äèáà÷åéè-äèâàíè-Ôöçóëè ôè éîâìèñ-ñàëèñè øÿùðè ìÿùÿððÿìöë-ùÿðàì ìèí øöùóðè ñÿíÿéè ñÿá’è òèñèíè òèñ’ÿìèÿ (òÿðúöìÿñè: Ôöçóëè “Äèâàí”íûíäèáà÷ÿñè äîã ãóç éöç éåòìèø éåääèíúè èëèí ìÿùÿððÿìöë-ùÿðàì àéûíûí ö÷öíúöýöíö òàìàì îëäó).

Áó, êàòèáèí “Äèâàí”û 1569-úó èë èéóí àéûíäà áàøëàäûüûíû àéäûíëàøäûðûð. Ñîíòàðèõäÿ êàòèáèí àäû äà ìÿëóì îëóð: “Òÿììÿò ùÿçÿë-êèòàá áèþâíè èíàéÿòè ìÿëèêèëâÿùùàá ÿëà éÿäè Ìÿùìóä èáíè Äàâóä-ÿë-Óëóéÿâè, ÿøøÿùèð áèñ-Ñÿèäè ãÿ ôÿðÿ-ë-ëàùö âÿ ëè-âàëèäåéíèùè âÿ ÿùñÿíÿ èëåéùèìà âÿ àëèùè ôè ÿâàõèðè ðÿ úÿáèë-ìöðÿúúÿá, ñÿíÿòè ñÿìàíèíÿ âÿ òèñ’è ìèÿ-980” (òÿðúöìÿñè: Áó êèòàá Àë ëà ùûíìÿð ùÿìÿòèíäÿí ðÿúÿáöë-ìöðÿúúÿá àéûíûí àõûðûíäà, äîããóç éöç ñÿê êè çèíúèèäÿ Ñÿèäè ëÿãÿáèëÿ ìÿøùóð Ìàùìóä èáí-Äàâóä Öëóíéÿâè ÿëè èëÿ ãóð òàð äû.Àëëàù îíó âÿ îíóí âàëèäåéíèíè áàüûøëàñûí âÿ îíëàðà ÿúð âåðñèí). Áó ñÿ òèðëÿðùÿì äÿ ÿëéàçìàñûíûí 1572-úè èëèí íîéàáðûíäà áèòäèéèíè ýþñòÿðèð.

Äåìÿëè, ùÿìèí íöñõÿ åëì àëÿìèíÿ ìÿëóì îëàí Ôöçóëè “Äèâàí”ëàðûíûí ÿíãÿ äèìè îëóá, øàèðèí âÿôàòûíäàí 16 èë ñîíðà éàçûëìûøäûð.

Ëàêèí áó íöñõÿ òÿêúÿ ãÿäèìëèéè èëÿ äåéèë, þç ìöêÿììÿëëèéè âÿ äöç ýöí -ëöéö èëÿ äÿ äöíéàäà ÿí íàäèð íöñõÿäèð. Áó íöñõÿíèí ÿùÿìèééÿòèíè äàùà àéäûíòÿñÿââöð åòìÿê ö÷öí îíó Ôöçóëèíèí ÷àï îëóíìóø “Äèâàí”ëàðû âÿ ôîòî ñóðÿòèÿëèìèçäÿ îëàí Ñàíêò-Ïåòåðáóðã íöñõÿñè èëÿ ìöãàéèñÿ åäÿê.

Ôöçóëè ÿñÿðëÿðè Èñòàíáóë, Òÿáðèç, Äàøêÿíä âÿ Ìèñèðäÿ äÿôÿëÿðëÿ ÷àïîëóíìóøäóð. Áó êèòàáëàðûí ÷îõó “Êöëëèééàòè-äèâàíè-Ôöçóëè”, áÿçèëÿðè“Äèâàíè-Ôöçóëè”, “Äèâàíè-Ôöçóëè ìÿ’ÿ Ëåéëè âÿ Ìÿúíóí” àäëàðû, áÿçÿí äÿòÿêúÿ “Ëåéëè âÿ Ìÿúíóí” àäû èëÿ íÿøð åäèëìèøäèð. Ëàêèí áèç áóíëàðûí ùàìûñûíûäåéèë, ÿí ñîí âÿ òàíûíìûø áèð íöñõÿíè íÿçÿðäÿí êå÷èðÿúÿéèê.

Áó íöñõÿ 1924-úö èëäÿ Ì.Ô.Êþïðöëöçàäÿíèí ìöãÿääèìÿñè èëÿ ÷àïîëóíìóø “Ìöñÿùùÿùè-êöëëèééàòè-äèâàíè-Ôöçóëè”äèð. Ìöãàéèñÿäÿí ÿââÿë áåëÿáèð úÿùÿòè äÿ ãåéä åòìÿê ëàçûìäûð êè, 1328-úè (1910-úó) èëäÿ ×ÿëÿáèçàäÿÌÿùÿììÿä Ìöíèð Äàüûñòàíèíèí íÿøð åòäèéè êöë ëèé éàòûí ìÿòíè ÿñëà äÿéèø äèðèë -ìÿäÿí áó ÷àïäà òÿêðàð îëóíìóøäóð. Îíà ýþðÿ äÿ ÷àï ö÷öí ýþñòÿðÿúÿéèìèçíþãñàíëàð åéíèëÿ ×ÿëÿáèçàäÿ íÿøðèíÿ äÿ àèääèð. Áàøãà íöñõÿëÿðè èñÿ éåðèýÿëäèêúÿ õàòûðëàòìàã ëàçûì ýÿëÿúÿêäèð.

6

__________

Áèçèì íöñõÿäÿ îëàí ãÿçÿëëÿðäÿí 30-ó Ñàíêò-Ïåòåðáóðã íöñõÿñèíäÿ, 11-èÈñòàíáóë ÷àïûíäà, 5-è Òÿáðèç âÿ 32-ñè Äàøêÿíä ÷àïûíäà éîõäóð.

Ýþñòÿðäèéèìèç òÿêúÿ áó õöñóñèééÿòëÿð ÿëèìèçäÿêè íöñõÿíèí åëì àëÿìèíÿìÿ ëóì Ôöçóëè “Äèâàí”ëàðû è÷ÿðèñèíäÿ ìöêÿììÿëû íöñõÿ îëäóüóíó òÿñäèã åäèð.

Áèç ìöãàéèñÿäÿ ÷àï âÿ ÿëéàçìà íöñõÿëÿðèíäÿêè òÿùðèôëÿðèí ùàìûñûíû íÿ -çÿð äÿí êå÷èðÿ áèëìÿðèê. Áó ùàëäà Ôöçóëè “Äèâàí”û áîéäà áàøãà áèð ÿñÿð éàðàíàáèëÿðäè. Îäóð êè, éàëíûç áèð íå÷ÿ ÿñàñ òÿù ðè ôè ýþñòÿðìÿêëÿ, ýåíèø éàéûë ìûø ÷àïíöñõÿëÿðèíèí äÿéÿðèíè ìöÿé éÿíëÿøäèðèá, îí ëàð ùàããûíäà éöðöòäö éö ìöç ôèêðèÿñàñëàíäûðìàüà ÷àëûøàúàüûã.

Èñòàíáóë íÿøðèíäÿêè òÿùðèôëÿðèí ìöÿééÿí ùèññÿñè øàèðèí èøëÿòäèéè ãÿäèìÀçÿðáàéúàí ñþçëÿðèíè éåíè ñþçëÿðëÿ ÿâÿç åòìÿê ìåéëèíäÿí èðÿëè ýÿëìèøäèð.Áå ëÿ òÿùðèôëÿð áÿçÿí ìÿíàéà òÿñèð åòìÿñÿ äÿ, øàèðèí ùÿãèãè äèë åùòèéàòûíûìöÿé éÿíëÿøäèðìÿéÿ èìêàí âåðìèð; òàðèõè ýåð÷ÿêëèéè ïîçóð, äèë òàðèõèìèç ö÷öíÿùÿ ìèééÿòëè îëàí õöñóñèééÿòëÿðèí èòèðèëìÿñèíÿ ýÿòèðèá ÷ûõàðûð. Ìÿñÿëÿí, 140-úûñÿùèôÿíèí 14-úö ñÿòðèíäÿ îõóéóðóã:

Äèë ÷ÿêñÿ íîëà úàíö òÿíè õàêè-êóéèíÿ,Õàðö õÿñ àðòàð îíäà êè, ãóø àøèéàí òóòàð.

Áó áåéòèí èêèíúè ìèñðàñûíäàêû “àðòàð” êÿëìÿñè áèçèì íöñõÿäÿ “èëòÿð”äèð.“Èëòÿð” àïàðàð äåìÿêäèð. Áó ùàëäà áåéòèí ìÿíàñû àéäûí îëóð: öðÿê úàí âÿ áÿ -äÿ íè ñÿíèí êóéèíÿ ÷ÿêèð, íåúÿ êè ãóø éóâàñûíà ÷þð-÷þï àïàðûð. Äåìÿê, ãÿäèìÀçÿð áàéúàí ñþçö “èëòÿð”èí “àðòàð”ëà ÿâÿç îëóíìàñû áåéòèí ìÿíàñûíû èòèðèð.

Éàõóä 151-úè ñÿùèôÿíèí 11-úè ñÿòðèíäÿ îõóéóðóã:

Ìöãèìè-êóéè-äÿðä åéëÿð ìÿíè àùè-úèýÿðñóçèì,Áó àùÿíýè-ìÿëàëÿôçàéÿ áóíäàí õîø ìÿãàì îëìàç.

Èêèíúè ìèñðàäà èøëÿíÿí “õîø” êÿëìÿñè áèçèì íöñõÿäÿ “éåé”äèð. “Éàõøû”ìÿ íàñûíäà îëàí “éåé” áóðàäà äàùà ìöíàñèáäèð.

Éåíÿ Èñòàíáóë íöñõÿñèíäÿ îõóéóðóã:

Ìÿýÿð ãàí è÷ìÿê àäÿò åéëÿìèøäèð íÿðýèñè-ìÿñòèí,Áÿñè ìåé íóø åäÿíëÿð ýþðäöì, îëìàç áþéëÿ ãàí ñÿðõîø.

Áåéòäÿ ìèñðàëàð àðàñûíäà ìÿíòèãè ìöíàñèáÿò éîõäóð.Áèçèì íöñõÿäÿ èñÿ èëê ìèñðà áåëÿäèð:

Ìÿýÿð ãàí è÷ìÿê èëÿ ÿñðöìöø íÿðýèñëÿðèí, âÿð íÿ,

Áóðàäà ìÿíà àéäûíäûð. Èñòàíáóë íöñõÿñèíäÿ ãÿäèì Àçÿðáàéúàí ñþçö îëàí“ÿñðöê” êÿëìÿñè “ìÿñò” èëÿ ÿâÿç îëóíäóüó ö÷öí áåéò ÿñë ìÿíàñûíû èòèðìèøäèð.

7

__________

Èñòàíáóë íöñõÿñèíäÿêè òÿùðèôëÿðèí ìöÿééÿí ùèññÿñè ìÿòíÿ øàèðèí äèëèíÿ éà -áàí÷û îëàí áÿçè êÿëìÿëÿðèí àðòûðûëìàñûíäàí èáàðÿòäèð. Áó òÿùðèôëÿð ìÿíàéà òÿñèðåò äèéè êèìè, øàèðèí äèë õöñóñèééÿòëÿðèíè äÿ ïîçìóøäóð. Ìÿñÿëÿí, Èñòàíáóë íöñ -õÿñèíäÿ îõóéóðóã:

Ðÿùì åò èøòÿ äèëè-äÿðâèø ÷ÿêÿí àùëÿðÿÊè, ýÿäà àùè ÿñÿð åéëÿð îëóð øàùëÿðÿ.

Áèçèì íöñõÿäÿ áåëÿäèð:

Ðÿùì åò, åé øÿù, ìÿíè-äÿðâèø ÷ÿêÿí àùëÿðÿÊè, ýÿäà àùè ÿñÿð åéëÿð îëóð øàùëÿðÿ.

Éåíÿ äÿ Ôöçóëèíèí Èñòàíáóë ÷àïûíäà áåëÿ áèð áåéò âàðäûð:

Äåìÿ Ôÿðùàä ãàíûí òþêìöø àíúàã åøã øÿìøèðè,Áÿíèì ýþð ãàíëó éàøûì ùÿì êè, ùÿï îë ìàúÿðàäÿíäèð.

Áóðàäà “ùÿï” êÿëìÿñè íÿçÿðè úÿëá åäèð. Ôöçóëè, “èøòÿ” êèìè, áó êÿëìÿíèäÿ ùå÷ áèð éåðäÿ èøëÿòìÿìèøäèð. Ùÿì äÿ áó ñþç ôèêðè éàõøû èôàäÿ åòìèð. “Ùÿìêè, ùÿï” èôàäÿñè ãóëàüà éàõøû ýÿëìÿäèéè êèìè, òàðèõè ùÿãèãÿòè äÿ ïîçìóø îëóð.Áè çèì íöñõÿäÿ èñÿ áåéò áåëÿäèð:

Äåìÿ Ôÿðùàä ãàíûí òþêìöø àíúàã åøã øÿìøèðè,Ìÿíèì ýþð ãàíëó éàøûì êèì, áó ùÿì îë ìàúÿðàäÿíäèð.

Éàõóä Èñòàíáóë íöñõÿñèíäÿ ÷îõ éåðäÿ øàèðèí “áèëìÿí”, “ýÿëìÿí”,“ýþðìÿí”, “àëìàí”, “äåìÿí” âÿ ñ. èôàäÿëÿðè “áèëìÿì”, “ýÿëìÿì”,“ýþðìÿì”, “àëìàì”, “äåìÿì” âÿ ñ. øÿêëèíäÿ éàçûëìûøäûð (ìÿñ.: 142-6;145-13; 151-10; 154-13 âÿ ñ.)

×àï íöñõÿëÿðèíäÿêè òÿùðèôëÿðèí ÷îõó Ôöçóëè øåðèíèí áÿäèè ìÿíòèãèíèíìÿíàñûíû ïîçóð, îíó àíëàøûëìàç áèð øÿêëÿ ñàëûð.

Ìÿñÿëÿí, Èñòàíáóë íöñõÿñèíäÿ îõóéóðóã:

Äèëè-çàðèìäÿ äÿðäè-åøã ýöí-ýöíäÿí ôöçóí îëìàãÉåòÿí áèäÿðäÿ òÿäáèð èëÿ äÿðìàí åòäèýèìäÿíäèð.

Äåìÿëè, øàèðèí öðÿéèíäÿ åøã äÿðäè îíóí ö÷öí ýöí-ýöíäÿí àðòûð êè, î ùÿðéåòÿí äÿðäñèçÿ äÿðìàí åäèð. Àéäûíäûð êè, áóðàäà ìÿíòèãè ÿëàãÿ ïîçóëìóøäóð.ßââÿëà, äÿðäñèçèí äÿðìàíà åùòèéàúû îëìàç, ùÿì äÿ þçýÿñèíÿ äÿðìàí åòìÿêàäàìûí þç äÿðäèíè àðòûðìàç.

8

__________

Áèçèì íöñõÿäÿ èñÿ áåéò áåëÿäèð:

Òÿíè-çàðèìäÿ äÿðäè-åøã ýöí-ýöíäÿí ôöçóí îëìàãÉåòÿí áèäÿðä òÿäáèðèëÿ äÿðìàí åòäèýèìäÿíäèð.

Áóðàäà ìÿíà àéäûíäûð. Äÿðäñèç àäàìëàðûí òÿäáèðèëÿ äÿðìàí åòäèéèíäÿíøàèðèí äÿðäè äàùà äà àðòûð.

Éåíÿ äÿ Èñòàíáóë íöñõÿñèíäÿ îõóéóðóã:

Ôÿãèùè-ìÿäðÿñÿ ìÿ’çóð òóò àíûíëà åøã åòñÿ,Éîõ þçýÿ åëìèíÿ èíêàðûìûç, áó åëìÿ úàùèëäèð.

Àéäûíäûð êè, áèðèíúè ìèñðà ìÿíòèãñèçäèð, èêèíúè ìèñðà èëÿ äÿ ùå÷ áèð ÿëàãÿñèéîõäóð. Áèçèì íöñõÿäÿ áåéòèí èëê ìèñðàñû áåëÿäèð:

Ôÿãèùè-ìÿäðÿñÿ ìÿ’çóðäóð èíêàðè-åøã åòñÿ…

Áó çàìàí áåéòèí ìÿíàñû àéäûí îëóð. Ôÿãèù åøãè èíêàð åòñÿ öçöðëöäöð,÷öíêè î, åøãäÿ úàùèëäèð.

Èñòàíáóë íöñõÿñèíäÿ îõóéóðóã:

Ùÿð òÿðÿô ÿøêëÿðèìäèð ýþðöíÿí, éà éûüûëûáÝÿëäè ñó õÿëãè ñèðèøêèì ñóéó íÿççàðÿñèíÿ.

Áóðàäà ýþç éàøëàðû èëÿ “ñó õÿëãè” àðàñûíäà ìöíàñèáÿòèí íÿäÿí èðÿëè ýÿëäèéèàéäûí äåéèëäèð. Ëàêèí Ôöçóëè áåëÿ éàçìàìûøäûð.

Áèçèì íöñõÿäÿ áåéò áåëÿäèð:

Ùÿð òÿðÿô ÿêñëÿðèìäèð ýþðöíÿí, éà éûüûëûáÝÿëäè ñó õÿëãè ñèðèøêèì ñóéó íÿççàðÿñèíÿ.

Èíäè ìÿíà àéäûíäûð. Øàèð áóðàäà áÿäèè áèð ëþâùÿ éàðàäûð; î, î ãÿäÿð ýþçéàøû òþêìöøäöð êè, ÿòðàôûíû ñó àëìûøäûð, îäóð êè, ùÿð éàíà áàõàíäà þç ÿêñèíèýþ ðöð, îíóí øÿêëè ñóéà äöøöð. Î ñîðóøóð: ÿòðàôûìäà ýþðöíÿí ìÿíèì ÿêñëÿ ðèì -äèð, éà ýþç éàøûìûí òàìàøàñûíà éûüûëìûø ñó àäàìëàðûäûð?

Èñòàíáóë íöñõÿëÿðèíäÿ éàçûëûð:

Çàùèäà, ýþð ñèíÿ ÷àêèí øþ’ëÿñèí, áèçäÿí ñàãûí,Áèð îúàüûç áèç êè, ñóäàíäûð äÿðö äèâàðûìûç.

Áóðàäà ñèíÿ ÷àêèíèí øþëÿñèëÿ äÿðö äèâàðûí ñó îëìàñû àðàñûíäà ùå÷ áèðìöíàñèáÿò éîõäóð, ÷öíêè áåéò òÿùðèô îëóíìóøäóð. Áèçèì íöñõÿäÿ èñÿ áåëÿäèð:

Áèð îúàüûç áèç êè, ñóçàíäûð äÿðö äèâàðûìûç…

9

__________

Èñòàíáóë íöñõÿñèíäÿ éàçûëûð:

Ñàõëàìàçäûì íàâÿêèí ýþçäÿí, áÿëàñûí ÷ÿêìèøÿì,Áÿñëÿìÿçäèì ñó âåðèá îë íÿõëè-êàìè áàðñûç.

Áåéòäÿ ìÿíà éîõäóð. Áèçèì íöñõÿäÿ èñÿ áåëÿäèð:

Ñàõëàìàçäûì íàâÿêèí ýþçäÿ, áÿëàñûí ÷ÿêìÿñÿì,Ñó âåðèá îë íÿõëè áÿñëÿðäèììè îëñà áàðñûç?

Áåéòèí ÿñë ïîåòèê ìÿíàñû äà áóäóð.Èñòàíáóë íöñõÿñèíäÿ îõóéóðóã:

Áèëèðìè äþâëÿòè-âÿñëèí áóëàí ìÿüðóð îëàí àøèã,Âÿôà ðÿñìèí ñàíûð äöøâàð, àñàí îëäóüóí áèëìÿç.

Áåéòäÿí ìÿíà ÷ûõìûð, ÷öíêè èëê ìèñðà áóíäàí ñîíðà ýÿëÿí áåéòèí èëêìèñðàñû èëÿ ãàðûøìûøäûð. Áèçèì íöñõÿäÿ èñÿ áåëÿäèð:

Ãûëûð òÿãñèð, åäöá áèð ëöòô ùÿð äÿì êþíëöì àëìàãäàí,Âÿôà ðÿñìèí ñàíûð äöøâàð, àñàí îëäóüóí áèëìÿç.

Áóðàäà ùÿð øåé àéäûíäûð.Áèç áåëÿ ìèñðàëàðûí ñàéûíû õåéëè àðòûðà áèëÿðäèê. Ëàêèí ýþñòÿðäèêëÿðèìèç äÿ

êèôàéÿòäèð.Áåëÿëèêëÿ, Ôöçóëè “Äèâàí”ûíûí 1924-úö èë íÿøðèíèí íÿ ãÿäÿð íþãñàíëû

îëäóüó àéäûíëàøûð. Áó íþãñàíëàð Äàøêÿíä ÷àïûíäà äà âàðäûð. Äàøêÿíä íàøèð ëÿðèÔöçóëèíèí ÿñÿðëÿðèíè äÿéèøèá Íÿâàè äèëèíÿ éàõûí áèð øÿêèëäÿ ÷àï åò ìèø ëÿð. Òÿá -ðèç ÷àïëàðûíäà èñÿ ãÿëÿò äàùà ÷îõäóð. Àçÿðáàéúàí ñþçëÿðè äöç îëñà äà, ñîí ÿñ -ðèí äèë õöñóñèééÿòëÿðèíÿ óéüóíëàøäûðûëäûüûíäàí, èôàäÿëÿðèí áèð ÷îõó äÿéèø äè ðèë -ìèøäèð. Ñàíêò-Ïåòåðáóðã íöñõÿñèíäÿ äÿ ñÿùâ ÷îõäóð. Áóðàäà ÿí àäè èôàäÿëÿðáåëÿ òÿùðèô åäèëìèøäèð êè, áó äà êàòèáèí Àçÿðáàéúàí äèëèíè áèëìÿ ìÿñ èíäÿí èðÿëèýÿëèð.

Áöòöí áóíëàð Àçÿðáàéúàí Åëìëÿð Àêàäåìèéàñûíûí ßëéàçìàëàð Èíñòèòó òóí -äàêû Ôöçóëè “Äèâàí”ûíûí åëìè ÿùÿìèééÿòèíè àéäûíëàøäûðûð. Îäóð êè, Ôöçóëèÿñÿðëÿðèíèí åëìè íÿøðèíäÿ âÿ áèðèíúè úèëäèí òÿðòèáèíäÿ, ÿñàñ íöñõÿ îëàðàã, ùÿ -ìèí ÿëéàçìàñûíäàí èñòèôàäÿ åäèëìèøäèð.

Ùÿìèä Àðàñëû

10

__________

ÔÖÇÓËÈ ÑÞÇÖÍÖÍ ÑÅÙÐÈ

ßäÿáèééàò âÿ ìÿäÿíèééÿò òàðèõèìèçèí èôòèõàðû îëàí Ôöçóëè äöíéà ÿäÿáèé -éàòû òàðèõèíäÿ äÿ áþéöê ùàäèñÿäèð. Ùþêì êèìè ñÿñëÿíÿí áó ôèêðè àøà üûäàêûäàíûëìàç ôàêòëàð äîüðóëäóð: ùÿëÿ ùå÷ êèì Øÿðãèí ö÷ ìþùòÿøÿì äèëèíäÿ (òöðê,ôàðñ âÿ ÿðÿá) äèâàíëàð áàüëàéàðàã Ôöçóëè êèìè ìöêÿììÿë ÿñÿðëÿð éàðàäàáèëìÿìèøäèð; ùå÷ êèìèí ãÿëÿìè ìÿíñóá îëäóüó äþâðöí ÿäÿáè àëÿìèíäÿêèáöòöí ÿëâàí ôîðìà âÿ æàíðëàðûí ñûíàüûíà ìÿðóç ãàëàðêÿí Ôöçóëè ãÿëÿìè êèìèýþçÿë âÿ úèëàëû íöìóíÿëÿð éàðàòìàìûøäûð; “ãÿëá øàèðè” êèìè òàíûíàí øàèðèìèçãÿ äÿð ùå÷ êèì îõóúó öðÿéèíÿ ùàêèì êÿñèëìÿìèøäèð; èêèíúè åëÿ áèð øàèð òàïìàã÷ÿòèíäèð êè, îíóí éàðàòäûüû ÿäÿáè ìÿêòÿá ãÿäÿð ñèðàéÿòåäèúè îëñóí âÿ þçäàâàì÷ûëàðûíû ÷ûõûëìàç òÿñèð äàèðÿñèíäÿ ñàõëàìàã èãòèäàðûíäà îëñóí; îðèæèíàë âÿòÿêðàðñûç öñëóá ñàùèáè îëàí Ôöçóëè êèìè ùå÷ êÿñ ÿäÿáè éàðàäûúûëûã ãàðøûñûíäàìöõòÿëèô äþâðëÿðèí (èúòèìàè ãóðóëóøëàðûí) âÿ çàìàíëàðûí ñûíàüûíäàí óüóðëà ÷ûõàáèëìÿê êåéôèééÿòèíè åëìè-òàðèõè âÿ ìÿíÿâè äÿéÿð øÿðòè êèìè èðÿëè ñöðìÿìèø âÿþç éàðàòäûüû ÿñÿðëÿðëÿ áó øÿðòè äîëüóí øÿêèëäÿ äîüðóëòìàã ìöìêöí îëäóüóíóñöáóòà éåòèðìÿìèøäèð: ôàðñ âÿ ÿðÿá äèëëÿðèíäÿ äÿ éàçìàãëà âÿ áó äèëëÿðäÿíáÿùðÿëÿíìÿêëÿ éàíàøû, ÿäÿáè äèëèìèçè òàðèõÿí ùå÷ êÿñ Ôöçóëè êèìè ùÿìèí äèë -ëÿ ðèí ùåýåìîíëóüóíäàí õèëàñ åäÿ áèëìÿìèøäèð; íÿùàéÿò, ÷îõ àç øàèðÿ ìöéÿñ -ñÿð îëàð êè, ìÿíÿâèééàòû, ãÿëáè âÿ ðóùó ùÿð ìèñðàñûíäàí ýþðöíñöí âÿ ÿçÿëèìÿùÿááÿòäÿí, ñÿìèìèëèêäÿí éîüðóëìóø ÿäÿáè øÿõñèééÿòè éàðàäû úû ëû üûíäà âÿöñëóáóíäà Ôöçóëèäÿêè ãÿäÿð áöòöí ÿçÿìÿòè âÿ àéäûíëûüû èëÿ ùÿêê îëóíñóí!..

* * *

Ôöçóëè òÿêúÿ Àçÿðáàéúàí ÿäÿáèééàòûíäà äåéèë, áöòöí Øÿðã ÿäÿáèééàòûíäàÿñÿðëÿðè äþíÿ-äþíÿ êþ÷öðöëÿí, éàõóä íÿøð îëóíàí, ÷îõ ñåâèëÿí âÿ ÷îõ îõóíàíÿí òàíûíìûø ñÿíÿòêàðëàðäàíäûð. ÕÕ éöçèëëèêäÿ Òöðêèéÿäÿ, Àçÿðáàéúàíäà,åëÿúÿ äÿ áàøãà þëêÿëÿðäÿ Ôöçóëèíèí ùÿéàò âÿ éàðàäûúûëûüû, äèëè âÿ öñëóáó ùàã -ãûíäà îíëàðúà òÿäãèãàò ÿñÿðè éàçûëìûøäûð. Ì.Ô.Êþïðöëö, ß.Ãàðàõàí, ß.Òÿðëàí,Ù.Àðàñëû, É.Áåðòåëñ, ß.Ýþëïûíàðëû, Ìèð Úÿëàë, Ì.Ãóëóçàäÿ, Ì.Ú.Úÿôÿðîâ,ß.Úÿôÿð, Â.Ì.Ãîúàòöðê, Ù.Ìàçûîüëó, ß.Äÿìèð÷èçàäÿ, Ù.Ìèðçÿçàäÿ, ß.Ìèðÿù -ìÿäîâ, Ô.Ãàñûìçàäÿ, Ì.Àäèëîâ, Ò.Ùàúûéåâ, À.Âÿôàëû, ß.Ñÿôÿðëè, Ñ.ßëèéåâ,À.Ðöñòÿìîâà, Â.Ôåéçóëëàéåâà âÿ áàøãàëàðûíûí êèòàáëàðû, ìÿãàëÿëÿðè áó ýöí äÿåëìè äÿéÿðèíè ñàõëàìàãäàäûð.

Àçÿðáàéúàí ÿäÿáè äèëèíèí òàðèõèíäÿí ìÿëóìäóð êè, Ôöçóëè êëàññèê øåèðäèëèíäÿ ôèêèð àðäûúûëëûüûíû ãöââÿòëè ïðèíñèïÿ ÷åâèðÿí, îíëàðúà ãÿçÿë, ãÿñèäÿ, ãèòÿâÿ ðöáàèñèíäÿ ìöõòÿëèô ìîòèâëÿðèí áàüëàíìàñûíà èíúÿ òÿðçäÿ äèããÿò éåòèðÿíáþéöê ñÿêÿòêàðäûð. Áóíóíëà áåëÿ, î þçöíäÿí ÿââÿëêè ÿäÿáè èðñÿ, Øÿðã ïîåòè -êà ñûíûí çÿíýèí âÿ ìöðÿêêÿá ãàéäà-ãàíóíëàðûíà ñàäèã ãàëìàüû ôàðñúà äèâà íû -

11

__________

íûí ìöãÿääèìÿñèíäÿ þçöíöí äåäèéè êèìè, “ÿñëèíèí ñÿëèãÿñèíÿ (éÿíè òöðê øåðèÿíÿíÿëÿðèíÿ) óéüóí” éàçìàüû áàúàðàí, ñÿíÿòäÿ ñÿëÿôëÿðèíèí êå÷ìÿäèéè, õÿëÿô -ëÿðèíèí êå÷ÿ áèëìÿäèéè àøûðûìëàðäàí àääàéàí áèð öñòàääûð. Îíóí çÿðèô öñëóáóòÿêðàðîëóíìàçäûð. Ïîåçèéàñûíäàêû õàðèãöëàäÿ ãöäðÿò âÿ ÿçÿìÿòè áÿäèè ñþçãàðøûñûíäà ãîéäóüó ìèñèëñèç òÿëÿáêàðëûã äîüóðìóøäóð.

Øå’ð çþâãöíäÿí îëìàéàí àýàù,ßùëè-íÿçìè ìÿçÿììÿò åéëÿìÿñèíÊÿíäè úÿùëèíÿ å’òèðàô åòñèí,Ùÿð êÿðàìÿòÿ ñåùð ñþéëÿìÿñèí.

(Éÿíè: øåèð çþâãöíäÿí àýàù îëìàéàí àäàì øàèðëÿðè ìÿçÿììÿò åéëÿ -ìÿñèí; ùÿð êÿðàìÿòÿ — éåíè ñþçÿ (áÿäèè èõòèðàéà) ñåùð ñþéëÿìÿêäÿíñÿ, þçúàùèëëèéèíè åòèðàô åòñèí). Áåëÿ áèð èçàùàòäàí ñîíðà ñàíêè áó êè÷èê ãèòÿíèíìÿçìóíó áöòöíëöêëÿ àéäûíäûð. Ëàêèí áó äþðä ìèñðàäàêû “úÿùë”, “êÿðàìÿò” âÿ“ñåùð” ñþçëÿðèíèí ÿëàâÿ åêñïðåññèâ ìÿíà ÷àëàðû îõóúóéà ÷àòûðìû? Éÿãèí êè,éîõ. ×öíêè øàèð ùÿìèí ìèñðàëàðû îõóúóñóíóí ìöñÿëìàí çåùíèééÿòëè îëäóüóíààðõàéûí îëóá ñþéëÿìèøäèð; éÿíè äöøöíìöøäöð êè, îõóúó Ãóðàíûí “Ãÿìÿðñóðÿñèíäÿí 1-úè âÿ 2-úè àéÿíè, ùÿì÷èíèí Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿðèí ùÿéà òûí -äàí áåëÿ áèð åïèçîäó áèëìÿìèø äåéèëäèð: “ßáó Úÿùë Ìÿêêÿ ÿùàëè ñèíäÿí áèðíå÷ÿ íÿôÿðè áàøûíà éûüûá, ùÿçðÿò ïåéüÿìáÿðäÿí ìþúöçÿ ýþñ òÿðìÿéè òÿëÿáåäèð. Ïåéüÿìáÿð àäàìëàðà àíè íÿçÿð ñàëûá, øÿùàäÿò áàðìàüûíû áÿäðëÿíìèø àéàäîüðó óçàäûð âÿ áèð àí ñîíðà àé èêè éåðÿ áþëöíöá, ùèññÿëÿðè ìöõòÿëèôìþâãåëÿðäÿ ýþðöíöð. Ïåéüÿìáÿð ÿòðàôûíäàêûëàðà ö÷ äÿôÿ: “Øàùèä îëóí!” äåéèð.Øàøãûí âÿçèééÿòäÿ ãàëàí ßáó Úÿùë áó “êÿðàìÿò”è ãÿáóë åòìÿê èñòÿìèð. “Áó,ñåùðäèð, øåéòàí ÿìÿëèäèð!” — äåéèð. Áåëÿëèêëÿ, òàðèõè ðÿìçëÿðè, äèíè-ôÿëñÿôè àíëà -éûø ëàðû áèëìÿéÿí, áåéòäÿ áó âÿ éà äèýÿð ñþçöí “òþâðèééÿëè” (ìÿíÿâè úèíàñëû,èêèáàøëû) îëäóüóíó äóéìàéàí îõóúóéà Ôöçóëèíèí ÿñÿðëÿðè áÿäèè ìÿçìóíñàðûäàí éàðûáàéàðû àç ÷àòûð.

Ôöçóëè ñåùðêàð äåéèëäè âÿ þç öðÿéèíèí ãàíû, äÿðèí çÿêàñû, íóðó, ôèòðè èñòå -äàäû ùåñàáûíà éàðàòäûüû ñÿíÿò èíúèëÿðèíè ëàéèãèíúÿ, ÿäàëÿòëÿ ãèéìÿòëÿíäèðÿ áèëìÿ -éÿí, ÷àðÿñèçëèêäÿí “ñåùð” àäëàíäûðàí, îíóí þçöíö èñÿ “ÿúàèá öñëóáëó” òÿáèðèèëÿ ñÿúèééÿëÿíäèðÿí ìöàñèðëÿðèíäÿí, — àäè îõóúóëàðäàí òóòìóø òÿçêèðÿ÷èëÿðÿãÿäÿð áèð ÷îõëàðûíäàí íàðàçû èäè. Ëàêèí ãÿðèáÿäèð, áó ýöíöí ãÿäèðáèëÿí îõó úó -ëàðû äà áÿçÿí îíà ñåùðêàð êèìè áàõûð, îíóí óúàëòäûüû ìþùòÿøÿì ñþç áèíàñûíäàùÿð áèð äàøûí öëâè ìöêÿììÿëëèêëÿ úèëàëàíäûüûíû ýþðöá ùåéðàí ãàëûðëàð.

Ôöçóëè ìèñðà-ìèñðà, áåéò-áåéò áþéöêäöð. Îíóí áåéòëÿðèíäÿ ãÿôèë áèðøèìøÿéèí ïàðûëòûñû, ÿë÷àòìàç çèðâÿëÿðèí ãöäñèééÿòè âàð. Îíóí áåéòëÿðè õÿééà -ìà íÿ ðöáàèëÿð êèìè ñÿíÿòäÿ ùÿãèãè ýþçÿëëèéèí, ìÿíà äîëüóíëóüóíóí ìÿùÿêèñàéûëà áèëÿð: ùÿð áåéòèí þç ìóñèãè äèëè, — ùÿìúèíñ ñÿñëÿðäÿí, ýþçëÿíèëìÿç ãàôè -

12

__________

éÿ ëÿðäÿí áÿñòÿëÿíìèø ìåëîäèéàñû, þçöíÿìÿõñóñ îáðàçëàðû, àéäûí ôèêèð èñòèãà -ìÿòè âÿ àôîðèñòèê ìÿçìóíó âàðûäûð! Áÿçÿí ùÿð øåèð ìöñòÿãèë âÿ îðèæèíàë ôèêèðëÿðñþéëÿéÿí èêè ìèñðàëûã êè÷èê øåèðëÿðèí, ðÿíýàðÿíý ÷àëàðëàðû îëàí îáðàçëàðûíùþðýöñöíÿ, ÷ÿëÿíýèíÿ áÿíçÿéèð. Ùÿð øåðèí çàùèðè âÿ áàòèíè áèð-áèðèíäÿí þòêöíâÿ ýþçÿëäèð, — ùåéðÿòàìèç úÿùÿò äÿ áóäóð!

Äèýÿð êëàññèêëÿðäÿ îëäóüó êèìè, Ôöçóëèäÿ äÿ ùÿì øåðèí ÿñàñ ãàéÿñèíäÿí,èäåéà ìÿçìóíóíäàí òÿúðèä åäèëìÿéÿí áåéòëÿðÿ, ùÿì äÿ øåèðäÿêè öìóìèìÿçìóíëà áàüëàíìàéàí ñÿðáÿñò áåéòëÿðÿ òÿñàäöô åäèëèð. Áó, îðòà ÿñðëÿð ïîåòè -êàñûíûí ÿäÿáè øÿêèë îëìàã åòèáàðèëÿ áåéòÿ âåðäèéè ñÿðáÿñòëèêäÿí, ìöñòÿ ãèë -ëèêäÿí èðÿëè ýÿëèð. Ìöõòÿëèô øåèðëÿðäÿ øÿêèë âÿ ìÿçìóíúà áèð-áèðèíÿ îõøàéàíáåéòëÿðëÿ ðàñòëàøûðûã. Àììà îíëàðûí þçöíäÿ äÿ ôÿðãëè ïîåòèê ÷àëàðëàð éîõ äåéèë.Áÿíçÿéèøè òþðÿäÿí ñÿáÿáëÿð èñÿ ÷îõäóð: ìÿòáóàòûí îëìàäûüû øÿðàèòäÿ ñîíðàêûäþâðëÿðäÿ íöñõÿ ôÿðãëÿðèíèí ìåéäàíà ÷ûõìàñû; åéíè áåéòèí éàíëûø êþ÷öðöëìÿíÿòèúÿñèíäÿ òÿùðèôëÿðÿ óüðàìàñû, éàõóä ñÿùâÿí, úöçè ôÿðãëÿ áàøãà øåðÿñàëûíìàñû, ìöõòÿëèô øàèðëÿðèí ÿñÿðëÿðèíèí ãàðûøäûðûëìàñû, îõóúó éàääàøûíûí äèð÷ÿë -äèëìÿñè, ñÿôÿðáÿð åäèëìÿñè ìÿãñÿäè èëÿ (ïîåòèê àññîñèàñèéà çÿìèíèíäÿ) ñþéëÿí -ìèø ôèêèðëÿðèí, ìÿëóì îáðàçëû èôàäÿëÿðèí, òÿðêèáëÿðèí áÿçÿí øàèðèí þçö òÿðÿôèíäÿíãÿñäÿí òÿêðàð îëóíìàñû âÿ ñ.

Ôöçóëè øåðèíè øÿðùëÿðëÿ áèðëèêäÿ ãàâðàìàã èñòÿðêÿí îõóúó øàèðèí ìÿøùóðêÿëàìûíû áèð ìÿðàì êèìè éàääà ñàõëàìàëûäûð: “Åëìñèç øå’ð ÿñàñû éîõ äèâàð îëóðâÿ ÿñàññûç äèâàð üàéÿòäÿ áèå’òèáàð îëóð”. Áåëÿëèêëÿ, åëì øåðèí ÿñàñû, þçöëö êèìèãèéìÿòëÿíäèðèëèð. Ëàêèí áóðàäà “åëì” ñþçöíö äöçýöí âÿ ýåíèø ìÿíàäààíëàìàã ëàçûìäûð. “Åëìñèç øåèð” èôàäÿñè èëÿ äàùà ÷îõ ãÿçÿë æàíðûíäàí îëàí øåðèäöøöíÿí øàèð ÿí àçû àøàüûäàêûëàðû íÿçÿðäÿ òóòìóøäóð: 1. Áÿäèè ôèêèð ìÿíòèãèìöùàêèìÿ, òåçèñ — àíòèòåçèñ öñóëó èëÿ èôàäÿ åäèëìÿëè. 2. Ùÿéàò ùÿãèãÿòè íÿãÿäÿð îáðàçëû øÿêèëäÿ îëñà äà, èíàíäûðûúû, àüëàáàòàí òÿðçäÿ ÿêñ îëóíìàëû. 3.Åëìè (äèíè âÿ äöíéÿâè) áèëèêëÿðÿ, òÿñáèò îëóíìóø ÿãëè íÿòèúÿëÿðÿ èñòèíàäåäèëìÿëè. 4. Õàëã òÿôÿêêöðö âÿ õÿéàëûíûí èíúèëÿðè îëàí ìöäðèê èôàäÿëÿðÿ, ãà -íàäëû ñþçëÿðÿ, àòàëàð ñþçö âÿ çÿðáè-ìÿñÿëëÿðÿ ÿñàñëàíìàëû. Áó øÿðòëÿðèí ùå÷îëìàçñà áèðèíè ýþçëÿìÿéÿí øåèð “åòèáàðñûçäûð”, áàøãà ñþçëÿ, çÿðèôëèê âÿ êàìèë -ëèêäÿí, èìàíäàí óçàãäûð, — ìöõòÿëèô çþâãëÿðèí âÿ èäðàêè þë÷öëÿðèí ñûíà üûíàäþçìÿê ýöúöíäÿ äåéèëäèð. Ôöçóëè èñÿ äåéèëÿíëÿðèí íÿèíêè áèðèíè, ÿêñÿð ùàëëàðäàùàìûñûíû ãàáàðûã øöøÿäÿ òîïëàíàí èøûã êèìè þç øåðèíäÿ úÿìëÿøäèðÿ áèëèð.

Ôöçóëèíèí áèð ÷îõ áåéòëÿðè Ãóðàí àéÿëÿðè, ïåéüÿìáÿðèí ùÿäèñëÿðè âÿ êëàñ -ñèê øåèðäÿ ýåíèø éàéûëìûø ñóôèëèê àíëàéûøëàðûíûí êþìÿéèëÿ èçàù åäèëÿ áèëÿð. Ëàêèíáó, øàèðèí ùÿð áåéòèíÿ äèíè-ìèñòèê äîí ýåéäèðìÿéÿ, éàõóä ùÿð ñþçöíäÿ ñóôèçììÿòëÿáè àõòàðìàüà ÿñàñ âåðìèð. ßëáÿòòÿ, Ôöçóëèíè ìöõòÿëèô éîõóìäà äÿðê âÿèçàù åòìÿê ìöìêöíäöð; áó, òÿÿúúöáëö äåéèë, øàèðèí þçö äåìèøêÿí: “ùÿð êèìèíàëÿìäÿ ìèãäàðûíúàäûð òÿ’áèíäÿ ìåéë...” Áóíóíëà áåëÿ, Ôöçóëè ñþçöíäÿí äîüàíìÿíòèãè, ðåàë ùÿéàò åøãèíè ñàüà-ñîëà ÷ÿêìÿéÿ åùòèéàú éîõäóð. Ôöçóëèíè êþêëö

13

__________

øÿêèëäÿ ãàâðàéà áèëìÿìÿêäÿí íàÿëàú ãàëûá, ñóáéåêòèâ âÿ “ìÿãñÿäÿóéüóí”éîçìàã áàøãà, îíóí ñþçöíÿ-ôèêðèíÿ ñàäèã ãàëûá, ôÿðäè äèë öñëóáóíóí âÿ éàðà -äû úûëûüûíûí ÿñàñ ìåéëëÿðè âÿ ìîòèâëÿðè âàñèòÿñèëÿ åëìè øÿðù åòìÿê áàìáàøãàäûð!Ôöçóëèíè äèí øàèðè ñàéìàã, ñÿíÿòèíäÿêè ÿçÿìÿòè, äÿðèí áÿäèè òÿñèðè àíúàã“ìöáùÿì” âÿ “çÿðèô” äèíè-ìþâùóìè àíëàéûøëàðäà ýþðìÿê îíó áàøà äöøìÿ -ìÿ éÿ áÿðàáÿðäèð.

“Ôöçóëèíè øÿðù åòìÿê?!” Áó ñþçëÿð ÷îõ ãÿðèáÿ ñÿñëÿíèð. Áó îíà áÿíçÿéèðêè, êèìÿñÿ ýöíÿø áàüûøëàìàã èñòÿéèðñÿí, àíúàã ÿëèáîø ýåäèðñÿí: ùÿðàðÿòè þçãÿëáèíäÿ ãàëûð, íóðó ýþçëÿðèíäÿ...

Ôöçóëè äÿðéàäûð!

* * *Ôöçóëèíèí Àçÿðáàéúàí êëàññèê øåðèíè éöêñÿê çèðâÿéÿ ãàëäûðìàñû îðòà ÿñð -

ëÿðäÿ òÿêúÿ áÿäèè ôèêðèìèçèí äåéèë, ùÿì äÿ ÿäÿáè äèëèìèçèí áþéöê íàèëèééÿòèñàéûëìàëûäûð. Áó, ÿäÿáè-ìÿäÿíè âÿ èúòèìàè-ôÿëñÿôè àñïåêòäÿ î ìÿðùÿëÿíèíáàø ëàíüûúûäûð êè, ùàçûðäà äèëèìèç ÷àòìûø âÿ þç âÿçèôÿñèíè éöêñÿê ñÿâèééÿäÿ éå -ðè íÿ éåòèðÿí öñëóáëàðà øàõÿëÿíìèøäèð.

Ôöçóëèíèí øåèð äèëèíè âÿ éàðàäûúûëûã öñëóáóíó éàõøû ìÿíèìñÿéÿí ùÿð êÿñîíäà ôèêðèí âÿ õÿéàëûí ÿëàãÿëè äÿðèíëèéèíÿ, ýåíèø ìÿíàäà, áÿäèè ìÿçìóíóíäîëüóíëóüóíà âÿ åñòåòèê ôöñóíêàðëûüûíà ùåéðàí îëìàéà áèëìÿç.

Ôöçóëèíèí ôÿðäè öñëóáóíóí áöíþâðÿñèíäÿ ìåòàôîðèê òÿôÿêêöð äóðóð. Ìÿúàçèäöøöíúÿ òÿðçè þçëöéöíäÿ òÿçÿ ùàäèñÿ äåéèëäè. Áó úÿùÿò Ôöçóëèéÿ ãÿäÿðêè èñëàìØÿðãèíèí ö÷ äèëëè ïîåçèéàñûíûí áöòöí ðóùóíó ñàðìûøäû. Ëàêèí îíóí êþêö, ðèøÿëÿðèúàíëû äàíûøûã äèëèíäÿ èäè. Ôöçóëè áó öñóëà îíà ýþðÿ ñûüûíìûøäû êè, îíäà áèòèá-òöêÿíìÿéÿí èøûã âÿ åíåðæè ýþðöðäö; éÿíè ýþðöðäö êè, ìÿúàçèëèê ñåìàíòèê-öñëóáè áèð ïðîñåñ îëìàãëà ùÿãèãÿòè àøêàð åòìÿê, äàùà ýþçÿë òÿñâèð âÿ òÿðÿííöìåòìÿê ö÷öí íåúÿ ýåíèø, ýþðöíìÿìèø èìêàíëàð à÷ûð (äèëäÿêè áó õöñóñèééÿòè ðèéà -çèééàòäà ÿäÿä àðäûúûëëûüûíûí ùÿíäÿñè ñèëñèëÿ èëÿ ñîíñóçëóüà äîüðó ýåòìÿñè, éàõóäàñòðîôèçèêàäà ýöíÿøèí ïàð÷àëàíìà ðåàêñèéàëàðû èëÿ ìöãàéèñÿ åòìÿê îëàð).

Ãÿòèééÿòëÿ äåìÿê îëàð êè, áÿäèè äèëèí ìÿúàçèëèê ìÿñÿëÿñèíäÿ Ôöçóëè àíúàãÿíÿíÿ àðäûíúà ýåòìÿìèøäèð. Î äöøöíöá-àðàìûø, íÿùàéÿò òàïìûøäûð: éàøàäûüûäþâðöí, ôåîäàë-ðóùàíè ãóðóëóøóíóí ìÿùäóä äöíéàýþðöøöíäÿí, ãåéçëè-ãÿðÿçëèìöíàñèáÿòèíäÿí õèëàñ îëìàã ö÷öí ìÿúàçèëèéè þçö ö÷öí òÿçÿäÿí êÿøô åòìèøäèð.Ôöçóëè “ìÿúàç” ñþçöíÿ äÿ ìÿúàçè éàíàøìûø, ìÿúàçè ôèêèðëÿøìÿê, äóéìàã éîëóèëÿ (áóíà ùèññè-èíòóèòèâ èäðàê éîëó äåéÿíëÿð äÿ âàðäûð) áèð-áèðèíäÿí éåíè,òÿðàâÿòëè èôàäÿëÿðëÿ ìàääè âÿ ìÿíÿâè àëÿìèí ùÿéàòè âÿ ïàðëàã îáðàçëàðûíû éàðàò -ìûøäûð. ßáÿñ äåéèë êè, øàèð ìÿúàçû “ùÿãèãÿò ýöíÿøèíèí øþëÿñè, íóðó” àäëàíäûðûð(“Ïÿðòþâè-ÿíâàðè-õóðøèäè-ùÿãèãÿòäèð ìÿúàç”).

Ùàìû áèëèð êè, Ôöçóëè ýþçÿë èñòèàðÿëÿð éàðàòìàã óñòàñûäûð. Áÿñ ùÿìèíèñòèàðÿëÿðèí òÿñèð ýöúö íÿäÿäèð? Èñòèàðÿëÿð éàðàäûúûñû êèìè øàèð íÿ ÷öí îðèæèíàë

14

__________

âÿ òÿêðàðîëóíìàç ýþðöíöð? Éÿãèí êè, ñóàëëàðà úàâàá âåðÿðêÿí ôîðìàë ìÿí -òèãèí ñèëëîýèçìëÿð ñõåìèíÿ óéüóí îëàðàã áÿíçÿéÿí âÿ áÿíçÿäèëÿíè ìöÿééÿíåäèá òÿøáåù öíñöðöíöí èõòèñàð åäèëäèéèíè ñþéëÿìÿê êèôàéÿò äåéèëäèð. Ôöçóëèáÿí çÿòìÿëÿðè, èñòèàðÿëÿðè îíà ýþðÿ ìöêÿììÿëäèð êè, ñþçöí àáñòðàêòëàøäûðìàâÿ öìóìèëÿøäèðìÿ õàðàêòåðèíè ìàêñèìóì äÿðÿúÿäÿ ÿêñ åòäèðèð.

Éûüúàì âÿ öìóìèëÿøäèðèëìèø èäðàê ôÿàëèééÿòèíäÿ áÿíçÿòìÿ ìöùöì ðîëîéíàéûð. Áÿíçÿòìÿ ìöãàéèñÿ òÿëÿá åäèð. Ìöãàéèñÿ, ãàðøûëàøäûðûëàí òÿðÿôëÿðèí(ÿøéà, ùàäèñÿ, ïðîñåñ) ÿëàìÿò âÿ õöñóñèééÿòëÿðèíèí éà ãèñìÿí, éà äà òàìàìèëÿáèðèíäÿí äèýÿðèíÿ þòöðöëìÿñè, êþ÷öðöëìÿñè äåìÿêäèð. Ëàêèí áó “êþ÷öðöëìÿ”þç-þçöíÿ áàø âåðìèð. Ìöãàéèñÿ îëóíóá áÿíçÿäèëÿí òÿðÿôëÿð àðàñûíäà èëêèí ìÿð -ùÿëÿäÿ ìöòëÿã ÿëàãÿëÿíäèðèúè ñþçëÿð èøòèðàê åäèð, òÿäðèúÿí ùÿìèí ñþçëÿð èõòèñàðàäöøöð. Äåìÿëè, áÿíçÿòìÿ ÿââÿëúÿ áöòþâ ôèêèð êèìè úöìëÿ øÿêëèíäÿ èôàäÿ îëóíóð,äàùà ñîíðà èñÿ èõòèñàðëàðà óüðàéàðàã îáðàçà ÷åâðèëèð. Ìöôÿññÿë òÿøáåù ëÿð äÿí ìö -êÿììÿë òÿøáåùëÿðÿ äîüðó èíêèøàôûí ìÿíçÿðÿñè áóíó àéäûí ýþñòÿðèð. Ìÿñÿëÿí,àøûã øåðèíäÿí “Ýþçëÿðèí úåéðàíäû ñÿíèí...” ìèñðàñû ìÿëóì äóð. Áóðàäà “úåéðàí”îáðàçû, èäðàê áàõûìûíäàí óüóðñóç îëñà äà (àéðûëûãäà ýþçëÿ úåéðàí àðàñûíäà áÿí -çÿéèø éîõäóð), ëöüÿâè-ñåìàíòèê âÿ ãðàììàòèê úÿùÿòäÿí åéíè ìîäåë, åéíè ãóðóëóøçÿìèíèíäÿ ìåéäàíà ÷ûõìûø, ýåò-ýåäÿ áÿçè ñþçëÿðèí èõòèñàðû þç èøèíè ýþðìöøäöð(“Ñÿíèí ýþçëÿðèí úåéðàí ýþçö êèìèäèð...”). Åëÿ áóðàäàúà àáñòðàêñèéà äîüóëóð, —èõòèñàð îëóíàí ùÿð äèë öíñöðö êîí êðåò ëèêäÿí, ìöÿééÿíëèê äÿí, “þç ïàéûíû” àïàðûð.Áåëÿ îëìàñàéäû, ñþçëÿðäÿí øÿêèë÷èëÿð éàðàíìàçäû, áèð íèòã ùèññÿñè äèýÿðèíÿêå÷ìÿçäè, áöòþâëöêëÿ ñàáèò ãðàììàòèê ãóðóëóø òÿøÿêêöë òàïìàçäû.

Éàçû÷ûëàð áèð-áèðèíäÿí, ùÿð øåéäÿí ÿââÿë, ìÿùç áó úÿùÿòÿ — àéðû-àéðûñþç-îáðàçëàðûí àáñòðàêñèéà âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ äÿðÿúÿñèíÿ, áÿäèè òÿõÿééöëöíñÿâèééÿñèíÿ ýþðÿ ôÿðãëÿíèðëÿð. ßáÿñ äåéèë êè, ÕÕ ÿñðèí äàùè ôèçèêà àëèìèÀ.Åéíøòåéí ö÷öí ñÿíÿòêàðëàðäà âÿ îíëàðûí ÿñÿðëÿðèíäÿ áÿäèè òÿõÿééöëöí èíêè -øàô ñÿâèééÿñè áþéöêëöéöí éåýàíÿ ìåéàðû èäè.

Ôöçóëè äöíéàéà ôèëîñîô-ðÿññàì ýþçö èëÿ áàõûð. Äöíéàäàêû øåéëÿðèí, ùàäèñÿ,ïðîñåñ âÿ ìöíàñèáÿòëÿðèí öçâè ÿëàãÿñèíè äÿ, îíëàðûí îõøàð ÿëàìÿòëÿðèíè äÿ ýþðöð.Àììà “éöç þë÷, áèð áè÷” ïðèíñèïèíÿ ñàäèã ãàëûá, áþéöê ùÿññàñëûã, äÿãèãëèê ýþñ -òÿðèð. Àäÿòÿí, îíóí îáðàçëàðû ùÿð ùàíñû ÿëàìÿòÿ (õöñóñèééÿòÿ) éîõ, ÿí ãàáà ðûã, ÿíñïåñèôèê âÿ ùÿëëåäèúè ÿëàìÿòÿ, éàõóä ÿëàìÿòëÿð òîïëóñóíà èñòèíàä åäèð; ùÿì äÿøàèð áó çàìàí õàëãûí éàääàø âÿ òÿñÿââöðöíöí òÿúðöáÿñèíè ìöòëÿã íÿçÿðÿ àëûð.Ùèññ îëóíóð êè, î ùÿð ùàíñû îáðàçûí äèëäÿ íåúÿ èç áóðàõàúàüûíû, òÿôÿêêöðäÿ íåúÿðåçîíàíñ âåðÿúÿéèíè ÿòðàôëû äöøöíöð. Ôöçóëèíèí îðèæèíàëëûüû äà áóíäàäûð.

Ôöçóëè îáðàçëàðû ÿêñÿð ùàëëàðäà ùÿéàòûí èúòèìàè-ôÿëñÿôè ìÿíà âÿìÿãñÿäèíÿ, èíñàíûí ìÿíÿâèééàòûíà éþíÿëìèø îëóð. Îíà ýþðÿ äÿ îíëàðû äöçýöíãàâðàìàã ùàçûðëûã òÿëÿá åäèð.

Ìÿñÿëÿí, “îúàã” ñþçöíö ýþòöðÿê. Áó ñþç-îáðàç àëòûíäà øàèð äöøöíÿí,ìö áàðèçÿ åäÿí, àììà øèðèí àðçóëàðûíà éåòìÿéèá ÿçàá-ÿçèééÿòÿ äö÷àð îëàí

15

__________

èíñàíû íÿçÿðäÿ òóòàðêÿí íÿ ãÿäÿð äöøöíöá-äàøûíìàëû èäè êè, îõóúóëàð îíó(îíóí áÿäèè ãàéÿñèíè) äöçýöí àíëàñûíëàð! Àõû, “èíñàí” âÿ “îúàã” ñþçëÿðè òàìàìàéðû-àéðû ìÿôùóìëàðû ÿêñ åòäèðèð. Äåìÿê, îõøàð ÿëàìÿòëÿð òàïìàã âàúèáäèð.Ùÿìèí ìÿãñÿäëÿ øàèð îáðàçû èáàðÿëè ôîðìàéà ñàëûð; “èíñàí — éàíàð îëàúàãäûð”ôèêðèíè èôàäÿ åòìÿê ö÷öí òàáåëè ìöðÿêêÿá úöìëÿ ãóðóá, “îúàã” ñþçöíö áàøúöìëÿíèí õÿáÿðè éåðèíäÿ èøëÿäèð âÿ îíó áóäàã úöìëÿñèíäÿêè ñþçëÿð âàñèòÿñèëÿàéäûí øÿðù åäèð: “Áèð îúàüûç áèç êè, ñóçàíäûð äÿðö äèâàðûìûç”. Éÿíè, áèç åëÿîúàüûã êè, ãàïû âÿ äèâàðûìûç äàèì îä è÷èíäÿäèð (èíñàí úèñìÿí îíà ýþðÿ áèðîúàüà áÿíçÿéèð êè, ìÿñÿëÿí, äþø ãÿôÿñèíèí äèâàðëàðû è÷ öçäÿí ãàí âÿ éà îäêèìè ãûðìûçûäûð; áÿäÿíèí ÿñàñ ãàïûñû àüûçäûðñà, äîäàãëàð äà îä ðÿíýèíè àíäûðûð).

Îáðàç éàðàäûúûëûüûíäà ÿðÿá âÿ ôàðñ ñþçëÿðèíäÿí èñòèôàäÿ åòìÿê çÿðóðÿò îëñàäà, òöðê ñþçëÿðè ùåñàáûíà øàèðèí éàðàòäûüû îáðàçëàð î äþâðöí ÿäÿáè äèëèíäÿéåíèëèéè, òÿðàâÿòè âÿ äÿðèíëèéè èëÿ ìèñèëñèçäèð.

“Ëåéëè âÿ Ìÿúíóí” ùÿçÿúèíèí äàð ãÿëèáëÿðèíÿ ýåíèø, ñèãëÿòëè ôèêèðëÿð éåðëÿø -äèðìÿê ö÷öí ñþçö áÿäèè ìöúÿððÿäëÿøäèðìÿ éîëó èëÿ îáðàçà ÷åâèðìÿê èñòåäàäûÔöçóëèéÿ ÷îõ êþìÿê åòìèøäèð. Ìÿñÿëÿí, Ëåéëèíèí þçö ùàããûíäà äåäèéè ñþçëÿðÿäèããÿò åäÿê: “Ìÿí áèð ãóøàì, ó÷äóì àøèéàíäàí...” éàõóä: “Ãþí÷ÿ êèìèéÿììÿíè-ïÿðèøàí, Àüçûì äóòóëó, è÷èì äîëó ãàí”. Çàùèðÿí ùÿð øåéè Ëåéëè þçöäåéèð: þçöíö ãóøà, ãþí÷ÿéÿ áÿíçÿäèð. Àììà áóðàäà îõóúóíó þç áÿäèè ãöäðÿòèèëÿ ñàðñûäàí èíàíäûðûúûëûãäûð, áÿäèè ùÿãèãÿòëÿ ùÿéàò ùÿãèãÿòèíèí äÿìèð éîëëàðûêèìè àõûðàäÿê ãîøà ýÿëìÿñèäèð.

Éåðè ýÿëìèøêÿí, îáðàçûí îáðàçëàðëà (îáðàçëû ñþçëÿðëÿ, èôàäÿëÿðëÿ) øÿðùè,éÿíè òàìàìëàíìàñû, äàùà äà ãöââÿòëÿíäèðèëìÿñè áÿäèè äèëäÿ Ôöçóëèíèí áþéöêíàèëèééÿòèäèð, îíóí øåèð äèëèíèí “àëè ðèéàçèééàò”ûäûð. Áó ìÿñÿëÿäÿ Ôöçóëè áèð ÷îõñÿëÿôëÿðèíäÿí âÿ õÿëÿôëÿðèíäÿí öñòöíäöð.

Ìÿúàçèëèêëÿ ÿëàãÿäàð îëàðàã, Ôöçóëè äèëèíäÿ ìöúÿððÿäëÿøäèðìÿ âÿ öìó -ìè ëÿøäèðìÿ ñèñòåì ùàëûíäàäûð. Ùÿìèí õöñóñèééÿòëÿð àéðû-àéðû ñþçëÿðäÿí áàø -ëàéûá, ñþç áèðëÿøìÿëÿðèíÿ âÿ úöìëÿëÿðÿ (ìèñðà âÿ áåéòëÿðÿ) ñèðàéÿò åäèð. Îíàýþðÿ äÿ áÿçÿí àéðû-àéðû ñþçëÿðäÿí áÿùñ îëóíñà äà, îáðàçûí ìÿçìóíóíó, îáðàç -ëûëûüûí òÿáèÿòèíè ìèñðà, éàõóä áåéòè áöòöíëöêëÿ òÿùëèë åòìÿê íÿòèúÿñèíäÿ à÷ìàãìöìêöíäöð. ×öíêè áÿäèè òÿõÿééöëöí ùÿðàðÿòè áöòöí òÿñâèð âÿ èôàäÿ âàñèòÿ -ëÿðèíÿ åéíè äÿðÿúÿäÿ ùîïìóøäóð.

Õàêè-ðàùèíäÿí ìÿíè ãàëäûðà áèëìÿç ñàéÿ òÿê,Ãûëñà äÿðäóí àôèòàáûí ùÿð øöàûí áèð êÿìÿíä.

Áåéò áöòþâëöêäÿ “âÿôà”, “ñÿäàãÿò” àíëàéûøëàðûíû îáðàçëû øÿêèëäÿ èôàäÿåäèð. Âÿ éà:

“Ñóðÿòèí ÿêñèí àëûá, áàüà ýèðÿð ùÿðäÿì ñó, Ðÿøêäÿí ãàí è÷èðèð áÿðýè-ýöëè-ðÿ’íàéÿ”.

16

__________

Ôöçóëèíèí ôÿðäè öñëóáóíäà ÿøéà âÿ ùàäèñÿëÿðÿ ïîåòèê ìÿíà âåðèëìÿñèíäÿêèþçöíÿìÿõñóñëóüó àõûðàäÿê ìÿíèìñÿìÿéÿí îõóúó ùÿìèí áåéòèí øÿêèë âÿìÿç ìóí ýþçÿëëèéèíè ãèéìÿòëÿíäèðÿ áèëìÿç. ×öíêè Ôöçóëè, îõóúóäàí çÿíýèíìöøàùèäÿ ãàáèëèééÿòè, èíúÿ õÿéàë òÿëÿá åäèð. Áóðàäà äà áåëÿäèð. Øàèðèí áÿäèèìÿòëÿáè, áèð íþâ, “ãàïàëû” èôàäÿ îëóíìóø, îíó ëàéèãèíúÿ äÿðê åòìÿê îõóúóíóíþç èõòèéàðûíà áóðàõûëìûøäûð. Ùàëáóêè ãðàììàòèê ïëàíäà éàíàøäûãäà áåéòäÿàíîìàëèéà éîõäóð, — ìöðÿêêÿá áèð ôèêèð áèòìèø øÿêèëäÿ âÿ “ìàääè” îëàðàãèôàäÿ îëóíìóøäóð: ñó ùÿð àí ñÿíèí ñóðÿòèíèí ÿêñèíè àëûá áàüà ýèðèð, ãûñ ãàíú -ëûãäàí ýþçÿë ýöë éàðïàüûíà ãàí è÷èðèð. Çàùèðÿí ôèêèð àéäûíäûð, àììà ñÿáÿáèééÿòÿëàãÿñè èëÿ áàüëû îëàðàã, ìÿíòèãè íÿòèúÿ — îõóúóéà îáðàçëûëûã éöêöíö äàøûéàíÿñàñ èôàäÿëÿð (“ñóðÿòèí ÿêñèí àëûá...” âÿ “ðÿøêäÿí ãàí è÷èðèð”) àéäûí îëìàëûäûð:“àë éàíàãëû áèð ýþçÿë òåç-òåç ýÿëèá, ãûçûëýöëëÿð à÷ûëìûø áàüûí êÿíàðûíäàêû àõàðñóéà áàõûð...” Ìÿùç áó òÿñÿââöðÿ ÿñàñÿí áåéòäÿêè îáðàçëàðû “äîüðóëòìàã”îëàð. Áåëÿ êè, ñó ýþçÿëèí öçöíöí ÿêñèíè äîüðóäàí äà “àëûá” áàüà àïàðûð. Öçöíðÿíýè áèð àíëûüà ñóéó äà àëëàøäûðûð. Áèð àçäàí ñîíðà ýöëëÿð ùÿìèí ñóéó è÷èð âÿýóéà îíëàðûí ëÿ÷ÿêëÿðè ñóäàêû “àëëûüû” þçëÿðèíÿ ÷ÿêèá ãûðìûçû ðÿíýÿ áîéàíûðëàð.Øàèð åëÿ áó âÿçèééÿòäÿ îíëàðûí ðÿíýèíÿ ìÿíà âåðèð: ñó ñàíêè ãûñãàíúëûãäàí ýöëéàðïàüûíà ãàí è÷èðèð. Íÿ ö÷öí? ×öíêè “àëûá-àïàðäûüû ÿêñ”äÿí àéðûëìàã èñòÿ -ìèð. Áåëÿëèêëÿ, öëâè ùåýåìîíëóã ýþçÿëèí öçöíöí ÿêñèíÿ ìÿõñóñ îëàðàã ãàëûð(Ôöçóëèäÿ áó òèïëè îáðàçëàðà ÷îõ òÿñàäöô åäèëèð. Ìöãàéèñÿ åäÿê:

Àéèíÿ ñåâÿð úàíäàí ðöõñàðåéè-úàíàíû, Áèð üàéÿòÿ éåòìèø êè, àéðûëñà, ÷ûõàð úàíû”

Éÿíè: ýöçýö úàíàíûí öçöíö öðÿêäÿí ñåâèð, íÿ ãÿäÿð êè, îíó ÿêñ åòäèðèð, úàíëûêèìè ýþðöíöð; ùÿìèí ýþçÿë êÿíàðà ÷ÿêèëÿí êèìè ýöçýö äÿ úàíñûç áèð ÿøéà îëóð.

Ìèñàë ýþñòÿðäèéèìèç áåéòëÿð, øöáùÿñèç, “îáðàçëû òÿôÿêêöð”öí ãöäðÿòè èëÿéàðàíìûøäûð. Ëàêèí îáðàçëû òÿôÿêêöðöí ýöúö þçöíö äèëäÿ ñþçöí (ìÿíàúà), òÿôÿê -êöðäÿ ìÿôùóìóí (ìàùèééÿòúÿ) ìöúÿððÿäëÿøìÿñè ïðîñåñèíäÿ ýþñòÿðèð. Éÿíèùÿð ùàíñû ñþç áÿäèè îáðàç ïèëëÿñèíÿ î çàìàí éöêñÿëèð êè, àáñòðàêòëàøäûðìàìÿðùÿëÿñèíäÿí ìöâÿôôÿãèééÿòëÿ êå÷èð.

Àðèñòîòåë éàçûð êè, “Éàëàíû íåúÿ ìÿùàðÿòëÿ èøëÿòìÿê öñóëóíó áàøãàøàèðëÿðÿ ÿí ÷îõ þéðÿäÿí Ùîìåðäèð”. “Àëäàíìà êè, øàèð ñþçö ÿëáÿòòÿ éàëàíäûð”ñþéëÿéÿí Ôöçóëè äÿ Àçÿðáàéúàí ïîåçèéàñûíäà øàèðëÿðÿ áÿäèè éàëàíû ÿí ÷îõþéðÿäÿí ñÿíÿòêàðäûð. Èëê áàõûøäà äèë âÿ öñëóáúà éåêðÿíý âÿ éåêúèíñ òÿñèð áà -üûø ëàéàí äèâàí ÿäÿáèééàòûíäà Ôöçóëèíè áöòöí ÿñðäàøëàðûíäàí, ñîíðàäàí îíóíìÿêòÿáèíÿ äàõèë îëàí ñÿíÿòêàðëàðäàí éöêñÿéÿ ãàëäûðàí ÿñàñ òÿãëèäåäèëìÿçúÿùÿòëÿðäÿí áèðè áóäóð. Áó ìÿíàäà, øàèðèí éàðàäûúûëûüûíû ëàéèãèíúÿ òÿäãèãåòìèø Ù.Ìàçûîüëóíóí: “Ôöçóëèíèí øåèðëÿðèíäÿ õÿéàë úÿáùÿñèíèí çÿèô îëäóüóíóýþðöðöê” ôèêðè èëÿ ðàçûëàøìàã ìöìêöí äåéèë.

17

__________

Òÿçêèðÿ÷èëÿð Ôöçóëèíè äèë âÿ öñëóáóíà ýþðÿ äàùà ÷îõ ß.Íÿâàè èëÿ ìöãà -éèñÿ åòìèøëÿð êè, îíó Íÿâàèéÿ éàõûíëàøäûðñûíëàð. Áó ñÿáÿáäÿí èêè áþéöêñÿíÿòêàðûí øåèð äèëèíäÿí áÿçè ïàðàëåë íöìóíÿëÿðÿ íÿçÿð ñàëìàã ÿùÿìèé -éÿòëèäèð. Ãÿòèééÿí Ôöçóëèíèí áþéöêëöéöíö ñöáóò åòìÿê ìÿãñÿäèëÿ éîõ, ùÿòòàíÿçèðÿëÿðèíäÿ äÿ îðèæèíàë îëäóüóíó áèð äàùà ýþñòÿðìÿê ö÷öí. ×öíêè äþâðöíöíýþðêÿìëè èúòèìàè õàäèìè îëàí Íÿâàè ùÿãèãÿòÿí äàùè øàèðäèð, ÿñë åëì âÿ ñÿíÿòúÿíýàâÿðèäèð. Îíà ýþðÿ äÿ Ôöçóëè Íÿâàèíè ñåâìèøäèð; îíóí äèëèíäÿ (öñëóáóíäà)Íÿâàèéÿ áÿíçÿðëèê äÿ âàðäûð. Àììà áó ñåâýè âÿ áÿíçÿéèø Íÿâàèíèí Íÿñèìèéÿñåâýèñèíäÿí, áÿíçÿéèøèíäÿí àðòûã äåéèëäèð.

Ôöçóëèíèí áÿçè ëèðèê øåèðëÿðè ôîðìà åòèáàðèëÿ äîüðóäàí äà Íÿâàèíè õàòûð -ëàòìàãäàäûð.

Ôöçóëè äÿ ãÿçÿëëÿðèíè Íÿâàè êèìè ÿñàñÿí éåääè áåéòäÿ ãóðìàüû õîøëàìûø,îíóí áèð ñûðà ðÿäèôëÿðèíè áÿéÿíèá òÿêðàð åòìèøäèð: åéëÿðÿì, åéëÿìèø, åéëÿýÿú,àéðó, àðà, ÿðç, áàð (âàð), êöñòàõ, éà ðÿá, êþíëöì, ëÿôç ñþç, òÿìÿ, òóò, ôÿäà, èìÿñ,ùÿíóç, üÿðÿç âÿ ñ. Ëàêèí ÷îõ ìàðàãëûäûð êè, ÿðóç âÿçíèíèí íþâëÿðèíÿ ýþðÿ ÔöçóëèÍÿâàèäÿí òàìàìèëÿ ôÿðãëÿíèð. Íÿâàèíèí ÿí ÷îõ òÿòáèã åòäèéè áÿùð ùÿçÿú,Ôöçóëèíèíêè èñÿ ðÿìÿëäèð...

Ùÿð èêè øàèðèí “Ñöáù” ðÿäèôëè ãÿçÿëèíäÿ ýöíÿø, óëäóçëàð âÿ îíëàðûí øöàëà -ðûíûí ìÿíàëàíäûðûëìàñû èëÿ ÿëàãÿäàð îëàí îáðàçëàðà äèããÿò åäÿê.

“Ýöíÿø” âÿ “óëäóç” àíëàéûøëàðûíûí îáðàçëû èôàäÿñè Íÿâàèäÿ áåëÿäèð: “Ãàìòöíè îõèì øàðîðèäèí òóòàøòè êóêêà óò Êèì àíèíã îòèí êóéóáòóð ãóíáàçè äàââîðñóáõ” (òÿðúöìÿñè: ãÿì ýåúÿñèíäÿ àùûìûí ãûüûëúûìûíäàí ýþéäÿ îä ãàëàíäû êè,îíóí àäûíû äþâð åäÿí ýöíáÿç ñöáù ãîéóáäóð). Øàèðèí äàùèéàíÿ òÿõÿééöëö ýþ -çÿë ñÿìÿðÿñèíè âåðìèøäèð: àøèãÿ åëÿ ýÿëèð êè, ýþéäÿêè óëäóçëàð îíóí àùûíûíãûüûëúûìëàðûäûð, “äþâð åäÿí ýöíáÿç” (ôÿëÿê) ñöáùö ùÿìèí îääàí éàðàòìûøäûð.

ßëáÿòòÿ, áåéòèí áÿäèè òÿñèðè ýöúëöäöð. Àììà, ùÿð ùàëäà, îáðàçëà ùÿéàòùÿãè ãÿòè àðàñûíäàêû ÿëàãÿíè åëìèí îáéåêòèâ ýþçö èëÿ éîõëàäûãäà äèë âÿ ìÿí -òèãúÿ èêèíúè ìèñðàäàêû “àäûí ãîéóáäóð ýöíáÿçè-äÿââàð” èôàäÿñè ãèñìÿí çÿèôâÿ óéüóíñóç ýþðöíöð. Áåëÿ êè, “ýöíáÿçè-äÿââàð” èñòèàðÿ êèìè íÿçÿðäÿ òóòóë -ìóøñà, “àäûíû ãîéóáäóð... ñöáù” èôàäÿñè î ãÿäÿð äÿ úèëàëû äåéèë, ìöêÿììÿëèñòèàðÿ ùöãóãóíäà áÿäèè åôôåêòè ãàëäûðìûð (áàøãà ñþçëÿ, “àäûí ãîéóáäóð” èôà -äÿñè “ñöáù” ñþçöíöí ïîåòèê ìÿçìóíóíó íàñèðàíÿ èçàù åäèð). Ýþðöíöð, ìÿùçáó úÿùÿò Ôöçóëèíè òÿìèí åòìÿìèøäèð. Îíóí “Äèâàí”ûíäà îõóéóðóã:

Áàòäû ÿíúöì, ÷ûõäû ýöí, éà áèð ÿñèðè-åøãäèð, Òþêäö äöððè-ÿøêè, ÷ÿêäè àùè-àòÿøáàð ñöáù?

Áèçúÿ, òÿõìèíÿí åéíè ôèêèð ãðàììàòèê âÿ ìÿíòèãè áàõûìäàí Ôöçóëèäÿäàùà àéäûí èôàäÿ îëóíìóøäóð. Åéíè ïðåäìåòè ìÿíàëàíäûðìàã, åéíè ôîðìàäàéàçìàã ëàçûì ýÿëäèéè ùàëäà, Íÿâàè òÿêðàð îëóíìàìûøäûð. ßêñèíÿ, Ôöçóëèäèëèíèí îáðàçëûëûüû ïèëëÿ-ïèëëÿ, èíàíäûðûúû øÿêèëäÿ éöêñÿëèð; “óëäóçëàð áàòäû, ýö -

18

__________

íÿø ÷ûõäû” ôèêðè îíóí öñëóáóíà õàñ îëàí øÿðòëÿðäÿí áèðè êèìè ïàðàëåëèçìëÿ âÿýöìàíëû áÿäèè ñóàë òÿðçèíäÿ èôàäÿ åäèëèð. Éÿíè óëäóçëàðûí éîõà ÷ûõìàñû ãÿçÿëáîéóíúà “ñàäèã àøèã” êèìè òÿñâèð âÿ òÿðÿííöì åäèëÿí “ñöáù”öí éåíè ÿëàìÿò -ëÿðè êèìè âåðèëèð: 1. Áàòàí óëäóçëàðäûð, éîõñà åøã ÿñèðè îëàí ñöáùöí òþêäöéö èíúèýþç éàøëàðû?! 2. ×ûõàí ýöíÿøäèð, éîõñà ñöáùöí ÷ÿêäèéè àùäàí òîïëàíàí àòÿø?!

“Ýöíÿø øöàëàðû”íûí îáðàçëû øÿêèëäÿ ìÿíàëàíäûðûëìàñû. Íÿâàèäÿ: “Êóíøóîèé õàòëàðè åðìàñêè òóòìóø ìîòàìèì, Éóçèè àíæóì òèðíîüè áèðëà êèëèá àôãîðñóáõ” (Òÿðúöìÿñè: (ýþðöíÿí) ýöíÿø øöàñûíûí õÿòëÿðè äåéèëäèð: ñöáù ìÿíÿìàòÿì òóòóá, óëäóçëàðûí äûðíàüû èëÿ öçöíö úûðìûøäûð). Ýþçÿëäèð, îáðàçëàð éöê -ñÿê äÿðÿúÿäÿ èíêèøàô åòìèø ïîåòèê àáñòðàêñèéàíûí ìÿùñóëóäóð: óëäóçëàðûí èòèýþðöíÿí óúëóãëàðû äûðíàãëàðà, ýöíÿø øöàëàðû èñÿ (îíëàð ñöáù âàõòû ãûïãûðìûçûîëóðëàð!) ñöáùöí öçöíäÿí àõàí ãàíà áÿíçÿäèëèð. Àäàìà åëÿ ýÿëèð êè, “ýöíÿøøöàëàðû”íû éåíèäÿí ìÿíàëàíäûðûá îðèæèíàë îáðàçëàð éàðàòìàã èìêàíû òöêÿí -ìèøäèð. Ôöçóëèíè îõóéàíäà èñÿ áó ãÿíàÿòäÿí ÿë ÷ÿêìÿëè îëóðñàí; ÷öíêè î òàìà -ìèëÿ òÿçÿ, èíàíäûðûúû òÿñÿââöð éàðàòìàã õöñóñèééÿòèíÿ ýþðÿ Íÿâàèíèí êèíäÿíýåðè ãàëìàéàí ìàðàãëû áèð îáðàç éàðàòìûøäûð:

Áèð ìöñÿââèðäèð êè, çÿððèí êèëê èëÿ ùÿð ýöí ÷ÿêÿð Ñÿôùåéè-ýÿðäóíÿ íÿãøè-àðèçè-äèëäàð ñöáù.

Éÿíè: Ñöáù åëÿ áèð ðÿññàìäûð êè, ùÿð ýöí ãûçûëû ãÿëÿìëÿ ñåâýèëèíèí öçöíöíøÿêëèíè ôÿëÿéèí ñÿôùÿñèíÿ (ñÿìàéà) ÷ÿêèð.

Ýþðöíäöéö êèìè, ìÿðêÿçè àíëàéûøëàð ùÿð èêè øàèð òÿðÿôèíäÿí áàøãà-áàøãàîáðàçëàðëà èôàäÿ åäèëìèøäèð. Íÿâàè áåéòèíäÿ ñöáù àøèãèí äÿðäèíÿ øÿðèê îëàí, îíàìàòÿì òóòàí øÿõñ, Ôöçóëèäÿ èñÿ ðÿññàì êèìè òÿãäèì îëóíóð; “øöàëàð” Íÿâàèäÿãàíà, Ôöçóëèäÿ ãûçûëû ðÿíýëè ãÿëÿìëÿðÿ áÿíçÿäèëèð. Ùÿð èêè øàèðèí îáðàçëàðûíäàïðåäìåòëÿðÿ áþéöê ðÿññàì áàõûøû, ðÿññàì çþâãö, ìöøàùèäÿñè èëÿ éàíàøûëäûüûäóéóëìàãäàäûð.

Íÿâàè âÿ Ôöçóëè øåèðëÿðèíäÿ ìöãàéèñÿéÿ ýÿëÿí, ìöãàéèñÿñè, ùàããûíäàäàíûøäûüûìûç ìÿñÿëÿ áàõûìûíäàí äöøöíäöðöúö íÿòèúÿëÿð äîüóðàí õàðàêòåðèêíöìóíÿëÿð ÷îõäóð. Áóðàäà äèëèí îáðàçëûëûã ñÿâèééÿñèíè øÿðù åòìÿê ìÿãñÿäèëÿàïàðäûüûìûç êè÷èê ìöãàéèñÿëÿð áèð äàùà áåëÿ áèð ôèêðè ÿñàñëàíäûðìàüà õèäìÿòåäèð êè, äèë âÿ öñëóáóíóí çÿíýèíëèéè, ñÿíÿòêàðëûüûíûí ìöêÿììÿëëèéè õöñóñèëÿáÿäèè àáñòðàêñèéàíûí èíêèøàô ñÿâèééÿñè úÿùÿòèíäÿí Ôöçóëèíè êèìèíñÿ ìÿêòÿ -áèíÿ àèä åòìÿê, êèìèíñÿ òÿñèðè àëòûíà ñàëìàã äîüðó äåéèëäèð.

* * *Èúòèìàè èíêèøàôûí éöêñÿê ïèëëÿñèíäÿ îëàí äèëëÿð ìöúÿððÿä ìÿôùóìëàðû áèë -

äèðÿí ñþçëÿðëÿ çÿíýèí îëóð. Àçÿðáàéúàí äèëè áó úÿùÿòäÿí ÿðÿá âÿ ôàðñ äèëëÿ -ðèíäÿí ýåðè ãàëìûð. Àììà ÕÂÛ ÿñðäÿ áåëÿ ñþçëÿðèí ÿêñÿðèééÿòè ùÿëÿ ÿäÿáè

19

äèëèí ìàëû îëìàìûøäû. ßñëèíäÿ, Ôöçóëèíèí äåìÿäèéè, ëàêèí “òöðê ëÿôçèëÿ èêÿííÿçìè-íàçèê”è “äöøâàð” åäÿí ñÿáÿáëÿðäÿí áèðè áó èäè. Äåìÿëè, àíà äèëèíäÿýþçÿë âÿ ìÿíàëû éàçìàã èñòÿéÿí øàèðèí ãàðøûñûíà îáéåêòèâ ÷ÿòèíëèêëÿð ÷ûõìàéàáèëìÿçäè. Áó ñÿáÿáäÿí äÿ, Ôöçóëè, îáðàç éàðàäûúûëûüûíäà ö÷ äèëèí ìàòåðèàëûíàèñíàä åòñÿ äÿ, òöðê ñþçöíö îáðàç ñÿâèééÿñèíÿ ãàëäûðàðêÿí þç òÿõÿééöëöíÿ õö -ñó ñè ýöú âåðìÿëè îëìóøäóð.

Ôöçóëè äèëèíäÿ îáðàçëûëûüûí õöñóñèééÿòëÿðèíäÿí áÿùñ åäÿðêÿí áåëÿ áèð úÿùÿòäèããÿòè úÿëá åòìÿëèäèð: êîíêðåò ïðåäìåò (úàíëû âÿ úàíñûç) ìÿôùóìóíó áèëäèðÿíñþçëÿðëÿ äèýÿð êîíêðåò ÿøéàëàðûí (õöñóñÿí, èíñàíûí) îáðàçû éàðàäûëûð. Éÿíèîúàã, ãþí÷ÿ, ãóø, àòÿø, ñàéÿ, ñöáù âÿ ñ. ñþçëÿðëÿ “èíñàí” àíëàéûøû íÿçÿðäÿ òóòóëóð.Ùÿìèí úÿùÿòè ýåíèø ìèãéàñäà èçëÿäèêäÿ ìÿëóì îëóð êè, Ôöçóëè äèëè ìöúÿððÿäâÿ êîíêðåò ìÿôùóì áèëäèðÿí ñþçëÿðèí îáðàçëûëûã ìÿãàìûíäà áèð-áèðèíÿ“÷åâðèëìÿñè”, áèð-áèðèíèí âÿçèôÿñèíè äàøûìàñû áàõûìûíäàí ìÿùäóäèééÿò áèëìèð,— íÿèíêè úàíñûç ïðåäìåòëÿð øÿõñëÿíäèðèëèð, úàíëû ÿøéà ìÿôùóìóíó èôàäÿ åäèð;ùÿòòà ñûðô ìöúÿððÿä îëàí ìÿôùóìëàð äà ðåàëëàøäûðûëûá êîíêðåòëÿøäèðèëèð, êîíêðåòÿøéà ìÿôùóìëàðû èëÿ ÿëàãÿëÿíäèðèëèð. Ôöçóëè äèëèíäÿ ÷ûõûø íþãòÿñè áóðàäàíáàøëàíàí ñàéñûç-ùåñàáñûç ñþç áèðëÿøìÿëÿðè âàðäûð êè, îíëàð éóõàðûäàêû øÿðòëÿðçÿìèíèíäÿ ìåéäàíà ÷ûõìûø âÿ òÿêúÿ øàèðèí áÿäèè èôàäÿ éàðàäûúûëûüûíäà äåéèë,áöòöí ÿñðèí ÿäÿáè äèëèíäÿ óëäóçëàð êèìè ñàéðûøìàãäàäûð.

Ôöçóëèíèí ôÿðäè äèë öñëóáóíó ùÿìèí èôàäÿëÿðñèç òÿñÿââöð åòìÿê ìöìêöíäåéèë. ×öíêè îíëàð ùÿì ÿäÿáè, ùÿì äÿ áÿäèè úÿùÿòäÿí äèëèí úþâùÿðèäèð, êåé -ôèé éÿò íèøàíÿñèäèð, äÿðèí çÿêàíûí, èíúÿ ùèññèééàòûí ìÿùñóëóäóð; ñûñãà òÿôÿê -êöðÿ åïèãîí÷óëóüà, èñòåäàäñûçëûüà ãàðøû ðåàë “ÿøéàéè-äÿëèë”äèð. Áÿçè ôàêòëàðàìöðàúèÿò åäÿê.

Øàèð “Ìÿí ñÿíýè-ìÿëàìÿòÿì, ñÿí — àòÿø” ìèñðàñûíäà Ìÿúíóíóí àòàñûíû(ùÿìèí ñþçëÿð îíóí íèòãèíäÿíäèð) “áÿëà äàøû”, Ìÿúíóíó èñÿ “îä” àäëàí -äûðûðñà1, áèç ùåéðàí îëóðóã, àììà òÿÿúúöáëÿíìèðèê. Îíà ýþðÿ êè, ùÿìèí îáðàç(“ñÿíýè-ìÿëàìÿò”) ÿââÿëêè íöìóíÿëÿðäÿêèëÿðè õàòûðëàäûð; Áÿëêÿ äÿ õàëã äè -ëèí äÿ “äàø” ñþçöíöí èøòèðàêû èëÿ ôîðìàëàøìûø áèðëÿøìÿëÿð (åë÷è äàøû, ÷àõìàãäàøû, ÷ÿêè äàøû âÿ ñ.) áåéíèìèçäÿ ìöÿééÿí àññîñèàñèéà äîüóðóð âÿ îáðàçûíãàâðàíûëìàñûíà êþìÿê åäèð. Ùàëáóêè áóíó øàèðèí èøëÿòäèéè “ðÿõòè-åéø” (ùÿðôÿí:ñåâèíú ïàëòàðû) òÿðêèáè ùàããûíäà ñþéëÿìÿê îëìàç. ×öíêè áó òÿðêèá êëàññèê Øÿðãøåðè ôîíóíäà î áèðèñèíäÿí ôÿðäè ýþðöíöð, Ôöçóëèíèí òÿõÿééöëöíöí íÿòèúÿñèäèð.Ùÿðôè ìÿíàäà òÿðêèáèí ìÿçìóíóíó ãàâðàìàã ÷ÿòèíäèð: “ñåâèíú”èí äÿ“ïàëòàð”û îëàðìû? Èíäè èñÿ êîíòåêñòäÿ áàõàã:

Äàüûäûð ùÿð ëÿùçÿ ðÿõòè-åéøèìè àùèì éåëè, Ãàíüû íàùÿã çöëìäöð êèì, ðóçýàð åòìÿç ìàíà.

20

__________1 Ëàêîíèê îáðàçäûð, ìÿíòèãè ýöúëöäöð. Ìöãàéèñÿ åò: äÿðäëè àòà âÿ áÿäáÿõò îüóë

éàõóä öìóìèééÿòëÿ, àòà-þâëàä ìöíàñèáÿòè âÿ ÷àõìàã äàøûíäàí òþðÿéÿí îä (ãûüûëúûì).

__________

Éöçëÿðúÿ Ôöçóëè áåéòè êèìè ìöñòÿãèë âÿ êàìèë áèð øåðÿ áÿðàáÿð îëàí áóáåéòèí òÿùëèëè ýþñòÿðèð êè, øàèðèí ìÿãñÿäè î òÿáèè, àäè ôàêòû íÿçÿðÿ ÷àðïäûðìàãäåéèë êè, éåë ÿñÿíäÿ ïàëòàð “äàüûëàð”, éàõóä àù ÷ÿêÿíäÿ ÿìÿëÿ ýÿëÿí êöëÿê -äÿí, êþêñöí ýåíèøëÿíìÿñèíäÿí ïàëòàðûí éàõàñû à÷ûëàð âÿ ñ. Îáðàçûí à÷àðû èêèíúèìèñðàíûí ìÿçìóíóíäà, õöñóñèëÿ “ðóçýàð” ñþçöíäÿäèð. Øàèð “ðóçýàð”ûí (ìÿúàçèìÿíàñû “äþâð”, ìöñòÿãèì ìÿíàñû “éåë”äèð) èíñàí ñåâèíúèíè, øÿíëèê ÿùâàëè-ðóùèé -éÿñèíè ùÿð àíäà éîõ åòìÿñè èëÿ àäè ôàêò àðàñûíäà áÿíçÿéèø, ùÿòòà åéíèééÿò ýþðöð.Àéäûíäûð êè, êÿäÿðëÿíèá àù ÷ÿêäèêäÿ èíñàíûí öçöíöí ýþðöíöøö, øÿêëè òàìàìèëÿäÿéèøèð, “ñåâèíú ïàëòàðû” äàüûëûð. Áåëÿëèêëÿ, øàèðèí ÿñë ìÿòëÿáè àéäûíëàøûð.

Èçàôÿò òÿðêèáè, éàõóä òÿéèíè ñþç áèðëÿøìÿëÿðè øÿêëèíäÿ òÿøêèë îëóíàí èôàäÿ -ëÿðäÿ ìöúÿððÿä èñèìëÿðèí òÿéèíëèê ìþâãåéèíäÿ ÷ûõûø åòìÿñè àç òÿñàäöô îëóíàíùàëëàðäàíäûð. Ôöçóëèéÿ ãÿäÿð áóíóí, äåìÿê îëàð êè, àíúàã Íÿñèìè äèëèíäÿ èëêíöìóíÿëÿðèíÿ (ìÿñ.: ùÿñðÿò èïè, ãÿì ìÿòáÿõè) ðàñò ýÿëèðèê. Ôöçóëè èñÿ áåëÿèôàäÿëÿð ùåñàáûíà ÿäÿáè äèëèí éàðàäûúûëûã ãöââÿñèíè àðòûðäû, áÿäèè äèë ö÷öí éåíèöôöãëÿð à÷äû âÿ íÿòèúÿ åòèáàðèëÿ, ëåêñèê-ñåìàíòèê, ñåìàíòèê-öñëóáè èìêàíëàðûíýÿëÿúÿê èíêèøàôû ö÷öí òàì øÿðàèò éàðàòäû.

Äîüðóäàí äà þç òÿõÿééöëöíÿ àðõàëàíûá, êîíêðåò áèð èñìè ìöúÿððÿä èñìèíñåìàíòèê òàáåëèéèíäÿ ñàõëàéàí øàèð áèð-áèðèíäÿí òÿðàâÿòëè èôàäÿëÿð ãóðóðñà,íÿèíêè øåèð äèëèíèí áÿäèè òÿñèðèíè ãàò-ãàò éöêñÿëäèð, ùÿì äÿ ïðàêòèê îëàðàã,ñþçöí (ìÿôùóìóí) ìÿíà ñÿðùÿäèíè ýåíèøëÿíäèðèð. Ìÿñÿëÿí, “öìèä” ñþçöíöýþ òöðÿê. Øàèðèí äèëèíäÿ (òÿêëèêäÿ äÿ äþíÿ-äþíÿ èøëÿíìèø) áó ñþçöí ôÿàëëûüû èëÿéàðàíìûø èôàäÿëÿðëÿ ãàðøûëàøûðûã: öìèäèì íÿõëè, áàüè-öìèä, äÿðè-öìèä, ñöáùè-öìèä, öìèä ýþçö, ýöëçàðè-öìèä.

Ùÿìèí èôàäÿëÿðèí éåðëÿøäèéè êîíòåêñòëÿðè äèããÿòëÿ íÿçÿðäÿí êå÷èðäèêäÿàéäûí îëóð êè, øàèðèí äèëèíèí öìóìè áÿäèè-åñòåòèê ñÿâèééÿñè ìöãàáèëèíäÿ “öìèä”ñþçöíö ùÿð éåðäÿ òÿêëèêäÿ âÿ ìöñòÿãèì ìÿíàñûíäà èøëÿòìÿê ìÿôùóìóí þçöíö÷ûëïàãëàøäûðàð, àäè ñþç òÿêðàðûíà ñÿáÿá îëàðäû.

Áóíà áàõìàéàðàã, îõóúó ùÿìèøÿ áÿäèè òÿñèðÿ ãàïûëìàéà äà áèëÿð âÿ ùÿìèíáèðëÿøìÿëÿðäÿ ñþçöí àðõàñûíäàêû ìÿôùóìóí ìàùèééÿòè èëÿ äÿ ìàðàãëàíûáñîðóøàð: î íÿäèð êè, ùÿì çàìàí, ùÿì äÿ ìàòåðèéà õàññÿñèíÿ ìàëèêäèð: ùÿìúàíëûäûð, ùÿì úàíñûç; îíóí ñöáùö, ýþçö, ãàïûñû, áàüû, ýöëçàðû âàðäûð? Áÿëêÿ áó,äèëèí âÿ òÿôÿêêöðöí ãåéðè-åëìè, ãåéðè-ùÿéàòè ìöúÿððÿäëèéèíäÿí, ìÿíòèãñèç ëè -éèíäÿí áàøãà áèð øåé äåéèëäèð?! Éîõ. Áó ùÿìèí î “éàëàí”äûð, ùàããûíäà Àðèñòî -òå ëèí äàíûøäûüû, áÿäèè äèëäÿ ÷ûëïàã ùÿãèãÿòäÿí ýöúëö âÿ ôàéäàëû îëàí ðàñèîíàëéàëàíäûð êè, ùå÷ äÿ ùÿìèøÿ áöòöí øàèðëÿðäÿ ÷àòìûð.

ßýÿð øàèð “öìèä” ñþçöíö ùÿð äÿôÿ áèð îáðàçëû èôàäÿ òÿðêèáèíäÿ òÿãäèìåòìÿñÿéäè, çÿíýèí àáñòðàêñèéà ÿñàñûíäà îíóí ñåìàíòèê âÿ åìîñèîíàë ðàäèóñ -ëàðûíû áþéöòìÿñÿéäè, ùÿìèí àíëàéûø îõóúóíóí øöóðóíäà èøûãëû ôèêèðëÿðèí, àðçó -ëàðûí ìöòëÿã ðåàëëàøàúàüûíûí úàíëû ðÿìçè êèìè ãàëìàçäû.

Ôöçóëè äèëèíäÿ òÿðÿôëÿðè êîíêðåò âÿ ìöúÿððÿä èñèìëÿðäÿí èáàðÿò îëàíîðèæèíàë, ÿëâàí èôàäÿëÿð ÷îõäóð. Áåëÿ áèð úÿùÿòè ãåéä åòìÿê ëàçûìäûð êè, øàèð

21

__________

ìÿúàçè îáðàç-èôàäÿëÿð éàðàäûúûëûüûíäà ÿðÿá, ôàðñ âÿ òöðê ëöüÿò âàùèäëÿðèíÿåéíè äÿðÿúÿäÿ åòèáàð åäèð. Ìÿñÿëÿí, òÿðêèá ùèññÿëÿðè àëûíìà ñþç îëàíèôàäÿëÿðäÿí àøàüûäàêûëàðû ýþñòÿðìÿê îëàð: ãÿôëÿò øÿðàáû, ëþâùè-õàòèð, òèøåéè-àù,ôÿçàéè-åøã, ðèøòåéè-úàí, äèäåéè-áÿõò, êöíúè-ìþùíÿò, çöëìÿòè-ùåéðÿò, ãþí÷åéè-áÿõò, ÿúÿë ïåéêè, àéèíåéè-èäðàê, úàì ýöëö, òöüéàíè-üÿì, êèòàáè-þìð, ýöëè-ìóðàä, íÿõëè-ÿìÿë, áÿðýè-å’òèáàð, âàäèéè-üöðáÿò, ôÿíà íèãàáû, áàùàðè-þìð,øÿì’è-ÿìÿë, ìþùíÿò ÷ÿìÿíè âÿ ñ.

Áèð, éàõóä ùÿð èêè òÿðêèá ùèññÿñè òöðê ìÿíøÿëè ñþçëÿðäÿí èáàðÿò îëàíëàð: òÿíîõó, äÿðä ãóøëàðû, ãÿôëÿò éóõóñó, êþíöë øÿùðè, äöíéà ãàïûñû, üåéðÿò îäó, ìþù -íÿò îõó, üÿì éàéû, ýþç åâè, çþâã áàüû, êþíöë ìöëêö, êþíëöì ãóøó, ýþçëÿð÷ÿìÿíè, üåéðÿò ãûëûíúû, ýöí ýöçýöñö, äÿðä äÿíèçè, ùÿñðÿò ÿëè âÿ ñ.

Áó ìèñàëëàð áåëÿ áèð ôèêðè ÿéàíèëÿøäèðèð êè, ìöõòÿëèô àíëàéûøëàðû ÿêñ åòäèðÿíìöúÿððÿä, éàõóä êîíêðåò èñèìëÿð áèð-áèðèëÿ ãðàììàòèê ÿëàãÿéÿ ýèðèá íåúÿðÿíýàðÿíý èôàäÿëÿðÿ ÷åâðèëèð; åéíè çàìàíäà î äà äöøöíäöðöúöäöð êè, ëöüÿâè-ãðàììàòèê ðàáèòÿ ìÿùç ùàíñû ñþçëÿð (ìÿôùóìà ìöíàñèáÿò áàõûìûíäàí) àðà -ñûíäà ÿìÿëÿ ýÿëèð: ùÿìèí ìöðÿêêÿá âÿ èíúÿ ïðîñåñäÿ ùÿð øåéè ñÿíÿòêàðûíèíòóèñèéàñûìû ùÿëë åäèð, áó âÿ éà äèýÿð óüóðëó èôàäÿíèí òÿøÿêêöëö éàðàäûúûëûüûíèëùàìëû àíëàðû èëÿìè áàüëûäûð, éîõñà áóðàäà äà ìöÿééÿí ñèñòåì, ãàíóíà -óéüóíëóã âàðäûð? Éÿãèí êè, âàðäûð. Áóðàäà äà ýþçÿýþðöíìÿç ñþç ñå÷èìè áàøâåðèð.

Åòèðàô åäèëìÿëèäèð êè, áó òèïëè èôàäÿëÿðèí áÿäèè äèëäÿ ùÿð úÿùÿòäÿí óüóðëó÷ûõìàñû þçöíäÿí ÿââÿëêè äþâðëÿðèí ìÿíÿâè ìèðàñûíà ñàùèá îëìàüû, àüûë èëÿùèññèééàòûí, ìöøàùèäÿ èëÿ èñòåäàäûí àùÿíýäàð âÿùäÿòèíè òÿëÿá åäèð. Ôöçóëè áóêåéôèééÿòëÿðÿ ìàëèê èäè.

ÕÂÛ ÿñð ÿäÿáè äèëèíäÿ áåëÿ èôàäÿëÿðèí èíòåíñèâ ñóðÿòäÿ ìåéäàíà ÷ûõìà -ñûíûí íÿçÿðè âÿ ÿìÿëè ÿùÿìèééÿòèíè ýþñòÿðÿí êîíêðåò ìèãéàñ òàïìàã ÷ÿòèíäèð.Ùÿð ùàëäà, ùÿìèí èôàäÿëÿð ëöüÿò-ìÿíà ñèñòåìèíèí éåòêèíëèê òÿçàùöðö èäè âÿìàùèééÿòúÿ èäðàê ïðîñåñèíäÿ àáñòðàêòëàøäûðìà âÿ öìóìèëÿøäèðìÿíè òÿìñèëåòäèéè ö÷öí ïåðñïåêòèâëè èäè: ñÿíÿòäÿ àüëûí âÿ çþâãöí èòèëÿøìÿñèíÿ, äèëäÿîáðàç ëàðûí úèëàëàíìàñûíà òÿêàí âåðèð, ùÿòòà åëìè òÿôÿêêöðöí èíêèøàôûíà êþìÿêåäèðäè.

Áöòöí áó äåéèëÿíëÿð ýþñòÿðèð êè, ÿäÿáè äèëäÿ ñþç éàðàäûúûëûüûíà àç ãàëàáèýàíÿ ãàëìàüû öñòöí òóòàí Ôöçóëè èôàäÿ éàðàäûúûëûüû ñàùÿñèíäÿ úèääè ôÿàëèééÿòýþñòÿðìèø, Àçÿðáàéúàí øåèð äèëèíèí ìöäðèê, ãàíàäëû âÿ èáàðÿëè ïîåçèéà äèëèïèëëÿñèíÿ éöêñÿëìÿñè ö÷öí ÷îõ áþéöê òàðèõè èø ýþðìöøäöð. Ôöçóëèíèí ìåòàôîðèêòÿôÿêêöðö ñþç óñòàëàðûíûí èäðàêûíà âÿ òÿõÿééöëöíÿ èøûã ñåëè êèìè àõìûø, ãèé -ìÿòëè áÿùðÿëÿð âåðìèøäèð. Îíà ýþðÿ äÿ ÷àüäàø ÿäÿáè äèëèìèçäÿ Ú.Úàááàðëû âÿÑ.Âóðüóí êèìè íÿùÿíý ñÿíÿòêàðëàðûí äèëèíäÿ ðîìàíòèê öñëóáëà ÿëàãÿ ëÿí äèðèëÿíîíëàðúà ýþçÿë îáðàçëû èôàäÿíèí ìÿíøÿéè òàðèõÿí Íÿñèìèäÿí, ìþùêÿì âÿìþòÿáÿð þçöëö èñÿ Ôöçóëèíèí øåèð äèëèíäÿí áàøëàíûð.

22

* * *Áÿëëèäèð êè, Ôöçóëèíèí éàðàäûúûëûüû ðÿíýàðÿíý áÿäèè òÿñâèð âÿ èôàäÿ âàñè òÿ -

ëÿðè èëÿ çÿíýèíäèð. Øåèðäÿ ôöñóíêàð àùÿíýäàðëûã éàðàòìàã, øÿêèë âÿ éà ìÿíàúàéàõûí, ùÿì÷èíèí ÿêñìÿíàëû ñþçëÿðäÿí ìÿùàðÿòëÿ èñòèôàäÿ åäÿ áèëìÿê áàõûìûí -äàí Ôöçóëè òÿêðàðñûçäûð.

Äèëèìèçäÿ ÷îõìÿíàëû ñþçëÿð àç äåéèë. Ëàêèí øàèð ùÿìèí ñþçëÿðè ùàçûð øÿêèë -äÿ àëûá èëëöñòðàòèâ ìàòåðèàë êèìè õàëãà ãàéòàðìàãëà êèôàéÿòëÿíìèð. Ñþç îíóíäèëèíäÿ ùÿãèãè âÿ ìÿúàçè ìÿíàëàðû èëÿ ãîøà ãàíàä ÷àëûá ïÿðâàçëàíûð, î ãèéìÿòëèêðèñòàë äàøà áÿíçÿéèð êè, çàùèðÿí áèð ðÿíýÿ ÷àëûð, àíúàã ýþðìÿ áóúà üûíû äÿéè -øÿí êèìè èøûã ñïåêòðèíäÿêè éåääè ðÿíýëÿ àëûøûá-éàíûð. Øàèðèí àíà äèëèíäÿ éàçäûüûÿñÿðëÿðäÿ “éåòìÿê” ñþçöíöí 20 ìÿíàñû, “÷ÿêìÿê” ñþçöíöí 40 âÿ “òóòìàã”ñþçöíöí 50-äÿí àðòûã ìÿíàñû âàðäûð. Ôöçóëèíèí ãÿëÿìè ñþçöí ìÿíà íÿáçèíèùÿññàñëûãëà òóòóð. Øàèð, ñþçöí ìÿíà ïîòåíñèàëûíà ãûçûë áèð ñöòóí êèìè àðõàëà -íàðàã, ëöüÿâè âÿ ïîåòèê-öñëóáè ÷àëàðëàðû “áåíãàë îäó”íóí ãûüûëúûìëàðû êèìè ùÿðòÿðÿôÿ ñÿïÿëÿéèð.

Ôöçóëèíèí “Äèâàí”ûíäà “éåòÿð”, “éåòìÿçìè?”, “÷ÿêÿð” âÿ “òóòàð” ðÿäèôëèãÿçÿëëÿð âàðäûð. Ùÿìèí ãÿçÿëëÿðäÿ ðÿäèô êèìè ñå÷èëÿí ñþçëÿð áþéöê ôÿàëëûãýþñòÿðèð, òÿêúÿ ïîåòèê àùÿíýè ñàõëàéàí “þëö ãÿëèá” ìÿúðàñûíà ñûüûøìàéûá “ýåðèãàéûäûð”, éåíè êîíòåêñòëÿð éàðàäûëìàñûíà õèäìÿò åäèð âÿ áåëÿëèêëÿ, àùÿíðöáàêèìè äèýÿð ñþçëÿðèí, èôàäÿëÿðèí ìîíîëèò áèðëèéèíè éàðàäûð. Ìÿñÿëÿí, áèð áåéòÿíÿçÿð ñàëàã:

Ýöí ÷ÿêÿð ùÿð äÿì ýþéÿ éåðäÿí üöáàðè-ðàùèíè,Òóòèéà ö÷öí, áÿëè, éåðäÿí-ýþéÿ ìèííÿò ÷ÿêÿð1.

Èëê áàõûøäàí áèðèíúè ìèñðàäàêû “÷ÿêÿð” ñþçö, åëÿúÿ äÿ äèýÿð ñþçëÿð þç àäèìÿíàñûíäàäûð; ëàêèí ìÿùç áó ñþçöí òÿçéèãè âÿ òÿñèðèëÿ ìèñðà-úöìëÿ îáðàçëûäÿðê åäèëèð: “ýöíÿøèí àðäûúûë àõàí èøûã çÿððÿëÿðè ýþçÿëèí ùÿð àí ýþéÿ éåðäÿí÷ÿêèëÿí àéàã òîçó êèìè òÿãäèì îëóíóð”. Èêèíúè ìèñðàíûí ÿââÿëèíäÿí îáðàçäàùà äà “ÿñàñëàíäûðûëûð”: “òóòèéà ö÷öí” èôàäÿñè “÷ÿêÿð” ñþçöíöí èëê ìÿíàñûíû(“äàðòìàã”) àðõà ïëàíà êå÷èðèð, “ñöðòìÿê” àíëàéûøûíû éàäà ñàëûð (òóòèéà ýþçÿñöðòöëÿí ìàääÿäèð), îõóúó áÿäèè òÿôÿêêöðöí çèðâÿñèíÿ ãàëäûðûëûð — “ìèííÿò÷ÿêìÿê” èôàäÿñèíäÿ ñþçöí ìÿíàñû ýþçëÿíèëìÿäÿí, ëàêèí óñòàëûãëà ïñèõîëîæèìÿçìóíà éþíÿëäèëèð: ñÿí äåìÿ, ýöíÿø þç ýþçöíÿ èøûã âåðìÿê (ýþçöèøûãëûîëìàã) ö÷öí ùÿð àí ýþçÿëèí êå÷äèéè éîëóí òîçóíóí òÿëÿáèíäÿ, — ùÿñðÿòèíäÿäèðâÿ òóòèéà êèìè ýþéÿ ÷ÿêäèéè ùÿìèí òîçúóãëàðà ýþðÿ éåðäÿí ýþéÿ ãÿäÿð ìèííÿò÷ÿêìÿêäÿäèð! Èñòåäàäëû ãÿëÿì àëòûíäà ñþçäÿêè ìÿíàíûí ãàíàä à÷ûá ó÷ìàñû,éåðäÿí ýþéÿ óúàëìàñû áåëÿ îëóð.

23

__________1 Ìèñàë ÕÂÛÛ ÿñð Èñòàíáóë ÿëéàçìà íöñõÿñèíäÿí ýþòöðöëìöøäöð.

__________

Äèããÿòè ÷ÿêÿí ìöùöì ÿëàìÿòëÿðäÿí áèðè äÿ Ôöçóëè ÿñÿðëÿðèíäÿ õàëãèôàäÿëÿðèíèí — ñàáèò ñþç áèðëÿøìÿëÿðèíèí (ôðàçåìëÿðèí) ñûõëûüûäûð. Ãÿòèééÿòëÿäåìÿê îëàð êè, ÿäÿáè äèëèìèçÿ èëê äÿôÿ ÿí ÷îõ ñàáèò ñþç áèðëÿøìÿñè ýÿòèðÿí âÿáÿäèè äèëäÿ õàëã èôàäÿëÿðèíäÿí àðäûúûë, ùÿì äÿ éàðàäûúû èñòèôàäÿ åäÿí, îíëàðûíåêñïðåññèâëèê èìêàíëàðûíû ýåíèøëèéè èëÿ à÷ûá ýþñòÿðÿí, îíëàðà ñþç óñòàëàðûíûíèíàìûíû àðòûðàí âÿ íÿùàéÿò, ùÿìèí êàòåãîðèéàíû þç ôÿðäè äèë öñëóáóíóí ãöä -ðÿòëè, ÷åâèê àìèëèíÿ ÷åâèðÿí éàçû÷û Ôöçóëèäèð. Øàèð ñàáèò ñþç áèðëÿøìÿëÿðè ñèñòåìèíÿöìóìõàëã äèëèíèí ëöüÿò òÿðêèáè âÿ ãðàììàòèê ãóðóëóøó ìÿùâÿðèíäÿ íèòã âÿòÿôÿêêöð âÿðäèøëÿðè, ñûíàãëàðû íÿòèúÿñèíäÿ ôîðìàëàøàí ÿí íîðìàë, íöìóíÿâèòÿáÿãÿ êèìè áàõûð.

Ôöçóëè ôðàçåîëîæè âàùèäëÿðè öìóìõàëã äèëèíèí äÿðèíëèéèíäÿí, áöíþâðÿ ñèí -äÿí ÿäÿáè äèëèí çèðâÿñèíÿ óúàëäàðàã, áó úàíëû òÿáÿãÿíèí áöòöí ïåðñïåêòèâëÿðèíèà÷ìûø, îíó áÿäèè äèëäÿ îáðàçëàð ñèñòåìèíèí þðíÿéèíÿ ÷åâèðìèøäèð. Éåðè ýÿëìèø -êÿí, øàèðèí äèëèíäÿêè áèð ÷îõ ìåòàôîðèê èôàäÿëÿð (èáàðÿëÿð) äÿ èñòÿð ëöüÿâè-ñåìàíòèê, èñòÿðñÿ äÿ áÿäèè-åñòåòèê ãèäàñûíû ôðàçåîëîýèéàäàí àëìûøäûð.

Ùèññ îëóíóð êè, Ôöçóëè áÿçè ôðàçåìëÿðè äèë âàùèäëÿðèíèí äîíóã, ÷ûëïàã âÿúàíñûç ñõåìè êèìè àëìàãäàí åùòèéàò åäèð, îíëàðû ñòàòèê âÿçèééÿòäÿí ÷ûõàðìà -ìàüû éàíëûø ùåñàá åäèð âÿ áóíó õàëã äèëèíèí åíåðæèñèíäÿí ñóè-èñòèôàäÿ åòìÿêêèìè áàøà äöøöð.

Õàëã èôàäÿëÿðè Ôöçóëè ö÷öí áÿäèè äèëäÿ ÿâÿçñèç åìîñèîíàëëûã âÿ îáðàçëûëûãìÿíáÿéèäèð. Øàèð áåëÿ èôàäÿëÿðèí áÿòíèíäÿ õàëãûí ùÿññàñ ìöøàùèäÿñèíè, ñÿìè -ìèé éÿòèíè âÿ äàâðàíûøûíû ýþðöð.

Äèëèí ôðàçåîëîæè åùòèéàòûíà èñíàäÿí ôèêðè ìàääè øÿêèëäÿ, — ñþç âàñèòÿñèëÿäåéèë, èäåàë øÿêèëäÿ, — äîëàéû îëàðàã (áÿäèè ìÿíòèãëÿ) èôàäÿ åòìÿê áþéöê ìÿùà -ðÿòäèð âÿ Ôöçóëè áó úÿùÿòäÿí äÿ äöíéà ÿäÿáèééàòûíûí íàäèð øÿõñèééÿòëÿðèíäÿíäèð.

Ôöçóëèíè Àçÿðáàéúàí ÿäÿáè äèëè òàðèõèíäÿ êëàññèê øåèð öñëóáóíäà éàçàíéåýàíÿ øàèð ùåñàá åòìÿê îëàð êè, àíà äèëèíèí ëåêñèê-ãðàììàòèê âÿ öñëóáè ñèñòå -ìèí äÿêè õÿëãè èñòèãàìÿòè, äàõèëè ãàíóíàóéüóíëóãëàðëà ñàáèòëÿøÿí úÿùÿòëÿðè ÿñàñýþòöðöá, éàðàäûúûëûüû áîéó ìöùàôèçÿ âÿ èíêèøàô åòäèðìèø, ÿäÿáè-áÿäèè äèë ñàùÿ -ñèí äÿêè ìÿðàìûíû àõûðàäÿê ÿìÿëè îëàðàã ùÿéàòà êå÷èðìèøäèð. Øàèðèí áåëÿ áèðéîë ñå÷ìÿñè þç øåèð äèëèíè ÿí ÿñàñ ïðîôèëëÿðäÿ õàëã äèëèíÿ éàõûíëàøäûðìàãäàíèðÿëè ýÿëìèøäèð. Áàøãà úöð îëà äà áèëìÿçäè, ÷öíêè Ôöçóëè ö÷öí “äèëèí äöùàñû...éàçû÷ûëàðäàí äàùà àüûëëûäûð”.

* * *Éöç èëëÿð, ìèí èëëÿð êå÷ÿúÿê, äöíéàéà ýÿëÿí éåíè íÿñèëëÿð Ôöçóëè øåèðëÿðèíè

òÿêðàð-òÿêðàð îõóéóá øÿðù åäÿúÿê, ëàêèí øÿðùëÿð áèòèá-òöêÿíìÿê áèëìÿéÿúÿê.Øàèðèí ãÿäèì äöíéàéà âÿ ýÿëÿúÿéÿ äîüðó ýÿðèëìèø õÿéàë øÿùïÿðè ñÿíÿò ýþé -ëÿðèíäÿ èíàìëà ñöçÿúÿê. Îíóí þëìÿç ÿñÿðëÿðè ÿáÿäè îëàðàã èíñàíëûüûí õèä -ìÿòèíäÿäèð.

24

Íÿ éàõøû êè, òàðèõëÿð éàøàìûø áó êåøìÿêåøëè äöíéàéà àðà-ñûðà Ôöçóëè êèìèèíñàíëàð ýÿëèð: ìöäðèê âÿ ùÿññàñ, ùÿð úöð òàìàùäàí, òÿêÿááöðäÿí óçàã, ìÿüðóðîëäóüó ãÿäÿð äÿ ñàäÿ âÿ òÿâàçþêàð, ëÿéàãÿòñèç áèð ìöùèòäÿ ëÿéàãÿò âÿ øÿðÿôèíèãîðóìàüû áàúàðàí, òöêö òöêäÿí ñå÷ÿí, ñþçäÿí ñþç ÷ÿêÿí, éåð öçöíäÿ öëâèñåâýèíè, ñÿäàãÿòè, ýþçÿëëèéè âÿ ýþçÿëëèê äóéüóñóíó, ùàããû, ÿäàëÿòè, àçàäëûã âÿÿìÿêñåâÿðëèéè, ñÿáèð âÿ òÿìêèíè, éàõøûëûüû, äîñòëóã âÿ ìÿðäëèéè, íå÷ÿ-íå÷ÿáÿøÿðè ìÿçèééÿò âÿ ôÿçèëÿòè òÿáëèü âÿ òÿëãèí åäÿí çÿðèô ðóùëó øàèð-èíñàíëàð!

Òàðèõäÿ Ôöçóëè êèìè øÿõñèééÿòëÿð éàøàìàñàéäû, òÿáèè êè, áÿøÿðèééÿò ìÿ íÿ -âè èôëàñà óüðàéàð, ãÿáàùÿòëÿð äîëó ùÿéàò ö÷öí àíúàã õÿúàëÿò ÷ÿêÿðäè.

Ôöçóëè ïàêëûã ìöúÿññÿìÿñèäèð, — áó ýöí äÿ þç áÿäèè ñþçö èëÿ öðÿêëÿðÿìÿùÿááÿò âÿ õåéèðõàùëûã êþðïöñö ñàëìàãäàäûð.

Ôöçóëè ñÿíÿòè õàëãûí äèëèíäÿí âÿ çÿêàñûíäàí îä àëûá øþëÿ ñà÷àí, èíñàíãÿëáèíäÿ ìèí èëëÿð áîé àòàí àëè âÿ ìöãÿääÿñ äóéüóëàðûí ùÿðàðÿòè èëÿ çàìàí-çàìàí äàùà ýóð éàíàí áèð îúàãäûð. Áó îúàüûí îäóíäà éàíìàã ñÿàäÿòäèð...

Ôöçóëè “Äèâàí”ûíäàí, — áó äÿðèí çÿêà âÿ ïàðëàã èñòåäàä ìöúðöñöíäÿíùÿëÿ îõóúóëàð ÷îõ øåé þéðÿíÿúÿê, ÷îõ ãÿëáëÿð ðèããÿòÿ âÿ åùòèçàçà ýÿëÿúÿêäèð.Áó äèðèëèê ñóéóíäàí è÷ÿí ùÿð áèð àäàì úàíëàíàúàã, ùÿéàòûí ìÿíàñû ùàããûíäàñîíñóç äöøöíúÿëÿðÿ — õÿéàëëàðà äàëàúàã, áó äöíéàéà ýÿëäèéèíÿ ñåâèíÿúÿê.

Íÿ ãÿäÿð êè, äöíéà âÿ ìÿùÿááÿò âàð, Ôöçóëè äÿ îëàúàã. Áèð ìèëëÿòèí âÿäèëèí íÿéÿ ãàäèð îëäóüóíó ýþñòÿðìÿê ö÷öí Ôöçóëè êèìè áèð øàèðèí âàðëûüû êèôà -éÿòäèð... Òöðê õàëãëàðû âÿ òöðê äèëè äóðäóãúà Ôöçóëè éàøàéàúàã.

Ôöçóëè òàðèõ è÷èíäÿ ìÿíÿâè ìÿíëèéèìèçäèð, — äèëèìèçèí, ìÿíÿâèééàòûìûçûíÿáÿäè âÿ úàíëû ùåéêÿëèäèð!

Ñàìÿò ßëèçàäÿ1995

25

� � ˙� ¸¨ ˜¨´� ˝� ˝� ˝ ˜¨`� � � � ¨

Ùÿìäè-áèùÿää, îë ìöòÿêÿëëèìè-íèòãàôÿðèíÿ êè, ñÿôèíåéè-öììèä ñöêêàíè-áèùàðè-áöùóðè-íÿçìè òÿìÿââöúè-èñòèüðàãè — “âÿøøöÿðàö éÿòòÿáèöùöìöë-üàâóí”1

ìöñòÿüðÿãè-ýèðäàáè-ùèðìàí åòìèøêÿí, ñèëñèëåéè-èñòèñíàè- “èëëÿë-ëÿçèíÿ àìÿíó”2,áóðàãóá, øöÿðàéè-èñëàìè ñÿùèùö ñàëèì ñàùèëè-íÿúàòÿ ÷ÿêìèø âÿ ñèïàñè-áèãèéàñ îëíàçèìè-àñèìàíö çÿìèíÿ êè, áèñìèëåéè-íÿçìèí ÿôñÿðè-ôÿðãè-ôöðãàí åäèá,ìÿçðÿÿéè-ãöëóáè-ÿùëè-èðôàíÿ íèùàëè-ìÿâÿääÿòè-êÿëàìè-ìþâçóí äèêìèø.

à è ò ’ ÿ

Çÿùè ñàíå’ êè, ëþâùè-úàíÿ ýèëýè-ùöñíè-òîâôèãè,ßçÿëäÿí èãòèçàéè-íÿçìè-úàíïÿðâÿð ðÿüÿì ãûëìûø.Êÿìàëè-øå’ ð êÿñáè ìöìêèí îëìàç áèìÿäÿä îíäàí,Îíà ìèííÿò êè, òÿá’ è-íÿçì ëöòô åòìèø, êÿðÿì ãûëìûø.

Ô à ð ñ è

Ìîáäå’ è êÿç õàìàéå-òîâôèãå-ó äàðÿä ðÿãÿì,Ñÿôùåéå-èäðàêè-ÿðáàáå-ñîõÿí íÿãøå-õÿéàë.Òÿá’ å-ìîâçóí ÿç ÿëàìÿòùàéå-ëîòôå-õàñå-óñò,Íèñò ÷óí åëìå-äèýÿð ìÿãäóðå-êÿñáå-èí êÿìàë3.

ß ð ÿ á è

Íóñÿááèùó ìÿí åùäèéÿí-íöôóñÿ èëÿë-ìÿíàÂÿ ãÿääÿðÿ ÿøêàëÿë-öìóðè âÿ ùÿëëóùà.Íóãÿääèñó ìÿí ëîâëà è’ àíÿòÿ ôÿçëèùè,Ëèìà ÿëëÿìÿë-ÿñìàÿ Àäÿìÿ êöëëÿùà4.

Âÿ äöðóäè-íàìÿ’ äóä îë ìöõàòÿáè-êÿëàìè-ìþúèçíèçàìÿ êè, ôöíóíè-øå’ ðèìÿçìóíè — “âÿ ìà ÿëëÿìíàùóø-øå’ ðÿ”5 ìÿðäóäè-òÿáàéå ãûëìûø èêÿí ëèñàíè-

26

__________1 Òÿðúöìÿñè : Øàèðëÿðèí äàëûíúà ýåäÿíëÿð éîëäàí àçàíëàðäûð.2 Òÿðúöìÿñè : Èìàí ýÿòèðÿíëÿðäÿí áàøãà.3 Òÿðúöìÿñè : Áèð éàðàäûúû êè, ñþç ñàùèáëÿðèíèí èäðàê ñàùÿñèíäÿ õÿéàë îíóí òîâôèã

ãÿëÿìèëÿ íÿãø åäèëèð, ìþâçóí òÿá îíóí õöñóñè ëöòôöíöí ÿëàìÿòëÿðèíäÿíäèð. Áó êÿìàëûáàøãà åëìëÿð òÿê ÿëäÿ åòìÿê îëìàç.

4 Òÿðúöìÿñè : Èíñàíëàðû àðçóñóíà ÷àòäûðàíà, ÷ÿòèí èøëÿðè éàðàäàíà âÿ îíëàðû ùÿëëåäÿíÿ ùþðìÿò áÿñëÿéèðèê. Î êèìñÿíè ìöãÿääÿñ ñàéûðûã êè, îíóí ìÿðùÿìÿòëÿ éàðäûìûîëìàñàéäû, Àäÿìÿ áöòöí àäëàðû (ñþçëÿðè) þéðÿòìÿçäè.

5 Òÿðúöìÿñè : Áèç îíà øàèðëèê þéðÿòìÿäèê. (Ãóðàí, ñóðÿ 36, àéÿ 69)

V

V

ùèêìÿòáÿéàíè “èííÿ ìèíÿø-øå’ ðè ëÿùèêìÿòöí”1 òÿãðèðè-äèëïÿçèðèëÿ ìÿãáóëè-ãöëóáè-ÿùëè-ùàë åòìèø. Âÿ ñÿíàéè-áèðèéà îë ãàôèéåéè-íÿçìè-ÿíáèéàéÿ êè,ÿäÿìè-èëòèôàòëÿðèëÿ ðöòáåéè-øå’ð ïàéåéè-èùàíÿòäÿ ãàëìûøêÿí, ñèëñèëåéè-ñÿàäÿ òè í - òèñàáè-øÿðèôëÿðèëÿ ôèëúöìëÿ äÿðÿúåéè-å’ òèáàðÿ éåòìèø.

Í ÿ ç ì

Îë äöðè-äöðúè-“ÿíÿ ÿôñÿù” êè, ùèêìÿò äàéÿñè,Øå’ ð øÿùäèëÿ ëÿáè-úàíïÿðâÿðèí òÿð ãûëìàìûø.Øå’ ð áèð çèðâÿäèð, ÿììà áèç êèìè íàãèñëÿðÿ,Îë êè, êàìèëäèð, îíó ìþùòàúè-çèâÿð ãûëìàìûø.

Ô à ð ñ è

ßùìÿäå-ìöðñÿë, îí êè, äÿð àëÿìÙÿð÷å áàøÿä òöôåéëå-õèëãÿòå-óñò,Ðöòáåéå-øå’ ð ùÿì ÿç óñò áîëÿíä,Ìÿùÿêå-úîâùÿðå-íöáöââÿòå-óñò2

ß ð ÿ á è

ßñíà ÿëà õåéðèë-ÿíàìè Ìöùÿììÿäèí,Êóøèôÿä-äóúà áèçèéàè-áÿäðè-úÿìàëèùè.Áèñÿíàèùè ðóôèÿò ìÿäàðèúó ãÿäðèíàÕöññÿò òÿùèééÿòóíà ÿëåéùè âÿ àëèùè3

ßììà áÿ’ ä ðàãèìè-òÿñâèäàòè-ñÿùàéèôè-öñéàí, Ôöçóëèéè-íàòÿâàí áó òÿðçèëÿ áÿéàíè-ùàë âÿ áó íÿùú èëÿ øÿðùè-ìàôèëáàë åäÿð êè, ÷öí çþâðÿãè-âöúóäèìáàä áàíè-òÿáèÿò áèðëÿ äÿðéàéè-ãÿôëÿòè-òöôóëèééÿòäÿí ñàùèëè-èäðàêö åùñàñÿ éåòäèâÿ òÿùðèêè-ùÿâàâö ùÿâÿñ áèðëÿ àòÿøè-ñÿáàâÿò èøòè’ àë áóëóá, ùÿðàðÿòè úàíöúàíàíÿ òÿ’ ñèð åòäè âÿ ðàéèçè-èãòèçàéè-êÿìàëè-ìÿ’ íÿâè èíàíè-òþâñÿíè-èãáàëèìèúàíèáè-èê òè ñàáè-àäàáÿ ìöí’ ÿòèô ãûëûá âÿ àôèòàáè-ùèêìÿò úþâùÿðè-òÿá’ èìÿÿñÿðè-òÿùñèëè-ìÿ’ àðèô ñàëûá, ðÿüáÿòè-êÿñáè-ÿäÿá ãûëäûãäà âÿ ýöëè-áÿõòèìêÿñáè-ùöíÿð ùÿâàñèëÿ à÷ûëäûãäà, ìÿ’ äÿíè-úÿâàùèðè-èêòèñàáè-êÿìàëèì áèð__________

1 Òÿðúöìÿñè : Øåèðäÿ ÿëáÿòòÿ ùèêìÿò âàðäûð.2 Òÿðúöìÿñè : Î ýþíäÿðèëìèø ßùìÿä êè, äöíéàäà ùÿð íÿ âàðñà îíóí éàðàí ìà -

ñûí äàí òþðÿíìèøäèð, øåðèí äÿðÿúÿñè äÿ îíäàí éöêñÿëäè âÿ îíóí ïåéüÿìáÿðëèê èíúèñèíèíìÿùÿê äàøû îëäó.

3 Òÿðúöìÿñè : Èíñàíëàðûí ÿí õåéèðëèñè îëàí Ìÿùÿììÿäÿ äóà åäèðÿì. Îíóí ýþ -çÿë ëèê àéûíûí èøûüû èëÿ ýåúÿíèí ãàðàíëûã ïÿðäÿñè à÷ûëäû. Îíó òÿðèôëÿìÿêëÿ áèçèì ùþð ìÿòâÿ åòèáàð äÿðÿúÿìèç àðòäû. Îíà âÿ îíóí þâëàäûíà áèçèì ñàëàìûìûç îëñóí.

27

äÿáèñòàíè-úÿííÿòíèøàí èäè êè, ñÿùíè-ëÿòèôè ñöôóôè-üèëìàí èëÿ õöëäè-áÿðèíäÿíõÿáÿð âåðèðäè âÿ ìÿòàëå’ è-ÿõòÿðè-ùöñóëè-èãáàëèì áèð ìÿêòÿáè-ìöùÿççÿá èäèêè, ôÿçàéè-øÿðèôè ñÿðâãÿä ñÿíÿìëÿð áèðëÿ úàíÿ úèíàí ìöæäÿñè éåòèðèðäè.

à è ò ’ ÿ

Ñÿùíå-ëÿòèôî äÿð âåé õóáàí íåøÿñòå ñÿô-ñÿô,Äèäàðåøàí ìîáàðÿê ùÿì÷óí ñöòóðå-ìîñùÿô.Õîðøèäëîâù ÷óí ìÿù ùÿð éåê íåùàäÿ äÿð ïèø,Áÿðýå-êåòàá ÷óí ãîë ùÿð éåê ýåðåôòå äÿð êÿô.1

ßììà ùÿíóç îë íþâðÿñëÿðÿ íÿçàêÿòè-òÿá’äÿí òàáè-èêòèñàáè-äÿãàéèãè-öëóìâÿ òàãÿòè-ìÿøÿããÿòè-òÿ’ëèìè-ùÿãàéèãè-ùöäóäö ðöñóì îëìàìàüûí ìÿùôèëè-áåùèøòàñàëÿðèíäÿ ùÿìèøÿ ÿø’àðè-àøèãàíÿäÿí ãåéðè íÿñíÿ îõóíìàçäû âÿ ìöòàëè’ÿåòäöêëÿðè îâðàãäà úèýÿðñóç ãÿçÿëëÿðäÿí ãåéðè áèð õÿòò áóëóíìàçäû.

Á å é ò

Øå’ ð áèð ìÿ’ øóãäóð, ùöñíè-èáàðÿò çèâÿðè,Úàíö äèëäÿí íàçÿíèí ìÿùáóáëÿð àøèãëÿðè.

Îë òàèôåéè-ýèðàìè ìöäàâèìÿòè-ñÿíàéå’ è -ÿø’ àð âÿ ìöâàçèáÿòè-ëÿòàèôè-ýþôòàð èëÿ ùÿì ùöñí ùàëàòûíäàí âöãóô áóëìóøëàðäû âÿ ùÿì åøã êÿìàëàòûíäàíõÿ áÿð äàð îëìóøëàðäû.

à è ò ’ ÿ

Åé õîø îë êèì òÿá’ è-ìþâçóíèëÿ áÿùñè-øå’ ð åäèá,Õóáðóëÿð âàãèôè-ìÿçìóíè-ÿø’ àð îëàëàð.Äåìÿäÿí ôÿùì åäÿëÿð êåéôèééÿòè-ÿñðàðè-åøã,Àøèãè-áè÷àðÿ ùàëèíäÿí õÿáÿðäàð îëàëàð.

Ìÿíèì êè, ñÿùèôåéè-úèáèëëÿòèìäÿ áèäàéÿòè-ðóçè-ÿçÿëäÿí êèëêè-ãÿçà ùÿðôè-ìÿ ùÿááÿòè-íÿçì ðÿãÿì ãûëìûøäû âÿ ùÿäèãåéè-õèëãÿòèìäÿ áèäàéÿòè-ôèòðÿòäÿíòöõìè-ìÿâÿääÿò âÿ ìîâçóíèééÿò ÿêèëìèøäè, îë ìÿúìÿèí ñèùàáè-èìòèçàúèíäÿííèùàëè-òÿá’èÿòèì íÿì ÷ÿêèá, èçùàðè-ÿçùàðè-èñòå’äàäè-íÿçì åòäè. Âÿ îë ìÿùôèëèíùÿâàéè-èõòèëàòèíäÿí ýöëáöíè-úèáèëëÿòèì ñÿðñÿáç îëóá, ìÿçðÿÿéè-ìèçàúûìäàýöëè-ìÿçàãè-øå’ð áèòäè.

28

__________1 Òÿðúöìÿñè : Ëÿòèô áèð ñÿùí, îðàäà ýþçÿëëÿð ñÿô-ñÿô îòóðìóøëàð. Îíëàðûí ýþ ðö -

íöøö Ãóðàí ñÿòèðëÿðè êèìè óüóðëóäóð. Ùÿð áèðèñè àé êèìè ýöíÿø ëþâùÿñèíè ãàðøûñûíà ãîé -ìóø äóð, ùÿð áèðèñè êèòàá âÿðÿãèíè ýöë êèìè ÿëèíäÿ òóòìóøäóð.

à è ò ’ ÿ

Øàùèäè-íÿçì ñÿðàïÿðäåéè-ãöââÿòäÿ èêÿí,Ãûëäû îë áÿçìè ýþðöá, ôå’ ë ôÿçàñèíÿ õóðàì.Ãþí÷ÿëÿð êþíëöíö à÷ìàüà ëÿòàéèô áèðëÿ,Áöëáöëÿ âåðäè ñÿáà ðöõñÿòè-òÿãðèðè-êÿëàì.

Ëàúÿðÿì, ÿíäÿëèáè-øåéäà êèìè ñÿðìÿñò îëäóì âÿ îë ýöëëÿðÿ ãàðøûòÿðÿííöì åòìÿéÿ èñòå’ äàäè-ôèòðÿòäÿí ðöõñÿò áóëäóì. Öôöãè-òÿá’ èìäÿ ùèëàëè-ìþâ çóíèééÿò òöëó’ åäèá, îë õóðøèäâÿøëÿðäÿí èãòèáàñè-íóðè-øþâã åòìÿýèì ýöí-ýöí äÿí áèð üàéÿòäÿ ìöòÿçàèä îëäó êè, àç ìöääÿòäÿ ÿøè’ åéè-ÿíâàðè-íÿçìèìëÿ÷îõ øÿùÿðëÿð âÿ âèëàéÿòëÿð äîëäó.

à è ò ’ ÿ

Ñåéòè-ôÿñàùÿò èëÿ ñþçöì äóòäó àëÿìè,Ìÿí ìÿùäè-åòèáàðäÿ òèôëè-çÿáóí ùÿíóç,Áóéè-õîøóìëà îëäó ìöÿòòÿð äèìàüëÿð,Ìÿí íàôåéè-âöúóääÿ áèð ãÿòðÿ õóí ùÿíóç.

Çàìàí-çàìàí ñåâäàéè-øå’ð ñàèð ÿô’àëèìÿ ãàëèá äöøöá âÿ ýöðóù-ýöðóù ëåé - ëè âÿøëÿð Ìÿúíóí êèìè èñòèìàè-øå’ð ö÷öí áàøûìà öéöøöá, øàèðëèýèì ìöãÿððÿðîëäó. Âÿ àâàçåéè-íÿçìèì èëÿ àëÿìëÿð äîëäó âÿ øþùðÿòè-òàì áóëäó.

Á å é ò

Òÿáèÿò øþùðåéè-øÿùð îëìàüà ìåéëè-òÿìàì åòäè,Íÿ ïöíùàí åéëÿéèì, ñåâäà ìÿíè ðöñâàéè-àì åòäè.

Áó ùàëÿ ìöãàðèí, ìÿøøàòåéè-ùèììÿò ðÿâà ýþðìÿäè êè, ìöõÿääÿðåéè-ùöñíè-íÿçìèì ïèðàéåéè-ìÿàðèôäÿí õàëè, ìèíÿññÿéè-äÿùðäÿ úèëâÿ ãûëà âÿ ñÿð -ðàôè-èñòå’ äàäè-öëöââè-ðèô’ ÿò ðèçà âåðìÿäè êè, ðèøòåéè-ñèëêè-øå’ ðèì úÿâàùèðè-åëì äÿí àðè ýÿðäÿíáÿíäè-àëÿì îëà. Çèðà êè, åëìñèç øå’ ð ÿñàñû éîõ äèâàð îëóð âÿÿñàñ ñûç äèâàð ãàéÿòäÿ áèå’ òèáàð îëóð. Ïàéåéè-øå’ ðèìè ùèëéåéè-åëìäÿí ìöÿððàîë ìàüû ìóúèáè-èùàíÿò áèëèá, åëìñèç øå’ ðäÿí ãàëèáè-áèðóù êèìè òÿíÿôôöð ãûëûá,áèð ìöä äÿò íÿãäè-ùÿéàòèì ñÿðôè-èêòèñàáè-ôöíóíè-öëóìè-ÿãëè âÿ íÿãëè âÿùàñèëè-þìðöì áÿçëè-èãòèáàñè-ôÿâàèäè-ùèêÿìè âÿ ùÿíäÿñè ãûëìàüûí1 ìöðöð èëÿëÿàëèéè-ÿñíàôè-ùöíÿðäÿí øàùèäè-íÿçìèìÿ ïèðàéÿëÿð ìöðÿòòÿá ãûëäûì âÿ òÿäðèúèëÿ òÿòÿá áö’ è-òÿôàñèð âÿ ÿùàäèñ åäöá ôÿçèëÿòè-øå’ ðÿ ìÿçÿììÿò èñíàäè-òþùìÿòîë äó üóíóí ùÿãèãÿòèí áèëäèì.

__________1 Ãûëìàãëà

29

à è ò ’ ÿ

Øåèð çþâãèíäÿí îëìàéàí àýàùßùëè-íÿçìè ìÿçÿììÿò åéëÿìÿñèí.Êÿíäè úÿùëèíÿ åòèðàô åòñèí,Ùÿð êÿðàìàòÿ ñåù’ð ñþéëÿìÿñèí.

ßëãèññÿ, ÿñáàáè-èõòèðàè-ôöíóíè-íÿçì úÿì’ îëóá ìöãòÿçàéè-çöùóðè-àñàðîëäóüó çàìàíëàðäà êè, ùÿð äÿì äÿñòè-ãöäðÿòèì, ìöõòÿðÿàòè-ìÿñíóÿäÿí ýÿð -äÿíè-êàèíàòÿ áèð ùÿìàéèë àñàðäû âÿ ùÿð ñàÿò ñÿééàùè-òÿáèÿòèì ùÿäàèãè-ìöÿë -ëÿôàòè-áÿäèÿäÿí áèð ýöëöñòàíÿ ãÿäÿì áàñàðäû; áèð ýöí áèð íèýàðè-ìèøêèíõÿòòÿêè, äàíåéè-õàëèíÿ ìèøêè-Õöòÿí äåìÿê õÿòà èäè âÿ çöëôè ðÿøýèíäÿí íàôåéè-òàòàðûí ðóçèýàðû ãàðà èäè, ñÿðâè-íàç êèìè õóðàìàí-õóðàìàí ìÿí öôòàäÿñèíÿñàéåéè-ìÿðùÿìÿò ñàëäû âÿ øèðèí-øèðèí êÿëèìàò èëÿ õàòèðèì ñîðóá, êþíëöì àëäû.ßñíàéè-ìöùàâèðÿò âÿ ùèéíè-ìöñàùèáÿòäÿ äåäè êè:

— Åé øöêóôåéè-áóñòàíè-ôÿñàùÿò âÿ åé ñÿáçåéè-íîâáÿùàðè-ùöñíè-èáàðÿò,ëèëëàùèë-ùÿìä èðàäåéè-òîâôèãè-ñöáùàíè âÿ ìÿøèééÿòè-òÿ’éèäè-ðÿááàíè ìÿìàëèêè-ôöíóíè-íÿçìö íÿñð òÿñõèðèí ñÿíÿ ìöéÿññÿð åòìèøäèð âÿ íþâáÿòè-ðèéàñÿòè-ÿãàëèìè-ñöõÿí òÿäðèúëÿ ñÿíÿ éåòìèøäèð. ßýÿð÷è ÿðÿáäÿ âÿ ÿúÿìäÿ âÿ òöðêäÿéåýàíÿ êàìèëëÿð ÷îõäóð, ÿììà ñÿí êèìè úÿìèè-ëèñàíÿ ãàäèð, úàìå’è-ôöíóíè-íÿçìö íÿñð éîõäóð. Ùàëà êè, ìèôòàùè-çÿáàíèí ðóéè-ðóçèýàðÿ ÿáâàáè-ôåéç à÷ -ìàã äà âÿ ãÿââàñè-òÿá’èí õàñö àìÿ äÿðéàéè-ôÿñàùÿòäÿí úÿâàùèðè-áÿëàüÿò÷ûõàðûá ñà÷ìàãäàäûð. ßùàëèéè-àëÿìäÿí áÿ’çè ëÿàëèéè-ìöíøÿàò âÿ ìöÿì ìÿ éà -òèí äÿí áÿùðåéè-ôåéç àëìûøëàð âÿ áÿ’çè ìÿñíÿâè âÿ ãÿñàèäèíäÿí òÿìÿòòþ áóë -ìóø ëàð âÿ áÿ’çè ôàðñè ãÿçÿëëÿðèí íÿãøè-çÿìèð åòìèøëÿð âÿ áÿ’çè ÿðÿáèðÿúÿçëÿðèí çþâãèíÿ éåòìèøëÿð, ùàøà êè, òöðêçàäÿ ìÿùáóáëÿð ôåéçè-íÿçìèíäÿíáÿùðÿìÿíä îë ìàéàëàð âÿ òàèôåéè-ÿòðàê ñàùèáìÿçàãëàðû áóñòàíè-êÿëàìèíäÿíøöêóôåéè-äèâàíè-ãÿçÿëèí áóëìàéàëàð. Áó ñÿáÿáäÿí òÿðùè-áèíàéè-òÿáèÿòèíãàáèëè-ãöñóð îëà âÿ áó âàñèòÿäÿí áöíéåéè-èñòåä’àéè-êÿìàëèí ðÿõíÿ áóëà.

à è ò ’ÿ

Ãÿçÿëäöð ñÿôàáÿõøè-ÿùëè-íÿçÿð,Ãÿçÿëäöð ýöëè-áóñòàíè-ùöíÿð.Üÿçàëè-ãÿçÿë ñåéäè àñàí äåýèë,Ãÿçÿë ìöíêèðè ÿùëè-èðôàí äåýèë.Ãÿçÿë áèëäèðèð øàèðèí ãöäðÿòèí,Ãÿçÿë àðòûðûð íàçèìèí øþùðÿòèí.Êþíöë, ýÿð÷è ÿø’àðÿ ÷îõ ðÿñì âàð,Ãÿçÿë ðÿñìèí åò úöìëÿäÿí èõòèéàðÊè, ùÿð ìÿùôèëèí çèíÿòäèð ãÿçÿë,Õèðÿäìÿíäëÿð ñÿí’ÿòèäèð ãÿçÿë.Ãÿçÿë äå êè, ìÿøùóðè-äþâðàí îëà,Îõóìàã äà, éàçìàã äà àñàí îëà.

30

ßëùÿã áó êÿëèìàòè-äèëïÿçèðè êè, îë áèíÿçèðäÿí åøèòäèì, ìÿçìóíè-êÿëàìèíìÿùç íÿñèùÿò ýþðöá, èúàáè-èëòèìàñûíà èãäàì åòäèì. ßììà èãòèçàéè-çÿìàí êÿ -ìàëè-èñòèüíàéÿ ðöõñÿò âåðìÿäè êè, ñÿððàôè-õèðÿä, íÿãäè-îâãàòû ñÿðôè-òÿñàíèôè-ìþ’òÿáÿðÿ åòìÿêäÿ èêÿí, áó úöçâèééàòÿ çàéå’ åäÿ. Âÿ øÿùáàçè-òÿáèÿò ìöÿç -çÿì ñåéäëÿð ýþçÿäèðêÿí, áèð ìöõòÿñÿð øèêàð àðäûíúà ýåäÿ. Íà÷àð ìÿùìèëè-å’òèáàðèìäÿ áó èáàðÿ ëàçûìäûð äåéèá, çÿìàíè-òöôóëèééÿòèìäÿ ñàäèð îëóá, ìö -òÿ ôÿð ðèã îëàí ãÿçÿëëÿðäÿí áèð ìöõòÿñÿð äèâàí úÿì’ åòìÿê ñÿëàùèí ýþðäöì. Âÿîë âÿãòäÿ ìÿíäÿí èëòèìàñëà àëàíëàðäàí èëòèìàñëà àëûá ñóðÿòè-úÿì’è èõòèñàð öçðÿèòìàìÿ éåòèðäèì. Öììèääèð êè, ÿðáàáè-ôÿñàùÿò âÿ ÿñùàáè-áÿëàüÿò ìöøàùèäÿâÿ ìöòàëèÿ ãûëäûãäà, ìÿíøÿ’ âÿ ìþâëèäèì Èðàãè-ßðÿá îëóá, òÿìàìèéè-þìðäÿüåéð ìÿìëÿêÿòëÿðÿ ñÿéàùÿò ãûëìàäûüûìäàí âàãèô îëäóãäà, áó èëëÿòè ìóúèáè-ñöãóòè-å’òèáàð áèëìÿéÿëÿð. Âÿ ìÿùÿëëö ìÿãàìèìÿ ýþðÿ, ðöòáåéè-èñòå’äàäèìÿùÿ ãàðÿò èëÿ íÿçÿð ãûëìàéàëàð. Çèðà å’òèáàðè-âÿòÿí èñòå’äàäè-çàòÿ òÿ’ñèð åòìÿçâÿ òîïðàãäà éàòìàã èëÿ òèëàäÿí úèëà ýåòìÿç. Íÿ ÿùëè-áèëàä îëìàãëà íàäàíñàùèáè-ãÿáóë îëóð âÿ íÿ áèéàáàíëàðäà äóðìàãëà äàíà ãÿáóëè-âÿùøÿò ãûëûð.

Í ÿ ç ì

ßýÿð îìðùà ìÿðäîìå-áÿäñèðèøò,Áîâÿä ùÿìäÿìå-ùóðèéàíå-áåùèøò.Äÿð îí ìÿùôåëå-ïîðñÿôà ðóçî øÿá,Çè Úèáðèë õàíÿä ôöíóíå-ÿäÿá,Áÿð îí å’òèãàäÿì êå, ÿíúàìå-êàð,Íÿýÿðäÿä ÿçó úîç áÿäè àøêàð.Âÿýÿð ñàëùà ýîâùÿðå-òàáíàê,Ôèòÿä õàðî áèãÿäð áÿð ðóéè-õàê,Áÿð àíÿì êå, êÿìòÿð íåøèíÿä üöáàð,Çå õàêÿø áÿð àéèíåéè-å’òèáàð.×î ÿç õàê õèçÿä, ùÿìàí ýîâùÿðÿñò,Øÿùàíðà áÿðàçÿíäåéå-ÿôñÿðÿñò1.

__________1 Ïèñ òÿáèÿòëè àäàì áöòöí þìðöíö.

Áåùèøò ùóðèëÿðèëÿ ùÿìäÿì îëñà,Î ñÿôàëû éåðäÿ ýåúÿ-ýöíäöçÚÿáðàèëäÿí ÿäÿá åëìè þéðÿíÿðñÿ,Áó åòèãàääàéàì êè, èøèí ñîíóíäàÎíäàí ïèñëèêäÿí áàøãà øåé àøêàð îëìàç.ßýÿð ïàðëàã ýþâùÿð èëëÿðúÿÃèéìÿòñèç îëóá òîðïàã öçÿðèíÿ äöøÿðñÿ,Èíàíûðàì êè, îíóí åòèáàð àéèíÿñèíÿÒîðïàãäàí òîç ãîíàð.ßýÿð òîðïàãäàí ýþòöðöëñÿ, éåíÿ ùÿìèí ýþâùÿðäèðØàùëàðûí òàúûíûí çèíÿòèíÿ ëàéèãäèð.

31

Òÿâÿããþ’ áóäóð öìóìÿí ÿùàëèéè-è’ççö å’òèáàðäÿí, õöñóñÿí áóëÿüàéè-Ðóì âÿ ôöñÿùàéè-òàòàðäÿí êè, ÿýÿð øàùèäè-ùöñíè-èáàðÿòèìäÿ îë äèéàðûí ÿëôàçöèáà ðÿò ëÿðèíäÿí çèâÿð îëìàñà âÿ ìöõÿääÿðåéè-íÿçìèì îë ìöëêëÿðèí ëÿòàèôöçÿð áöë ìÿñÿëëÿðèíäÿí çèíÿò áóëìàñà, áó äàèíè ìÿ’çóð áóéóðàëàð. Çèðà ùÿð ìöë -êöí ÿùëèíÿ àðèéÿòäÿí àð ýÿëèð âÿ ùÿð òàèôÿäÿí ùÿð íÿ êèì âàð èñÿ òÿòÿááþ’è-ÿü -éàðè ìóúèáè-üåéðÿò áèëöá áó äèéàðûí èñòèëàùàòû ãåéðÿ ìÿã äóð îëìàìàã öçðõàùû -ìûç éåòÿð. Áèùóäÿ òÿÿððöçäÿí íÿ áèòÿð. Ëèëëàùèë-ùÿìä âÿë-ìèííÿ êè, õàêè-Êÿð áÿëà ñàèð ìÿìàëèê úÿâàùèðèíäÿí ÿøðÿô îëäóüó ìÿ’ ëóìäóð âÿ ðöòáåéè-øå’ðèìè ùÿð éåð äÿ áöëÿíä åäÿí ùÿãèãÿò äÿ áó ìÿôùóì äóð.

Èëàùè! Áó ìÿùÿááÿòíàìåéè-íàìè âÿ áó ôÿðçÿíäè-äèëáÿíäè-ýèðàìè êè,çàäåéè-òÿá’è-ôöñóíñàç âÿ íÿòèúåéè-èäðàêè-ñåùðïÿðäàçûìäûð, ÿìòèÿéè-ÿúçö íè -éàç âÿ áÿäðèãåéè-ñóçö ýöäàç áèðëÿ ÿçèìÿòè-ãöðáÿò åòäè. Âÿ úÿâàùèðè-ìÿ’íèâå ðèá, ÿãìèøåéè-òÿùñèí àëìàüà ôÿçàéè-àëÿìÿ ìÿùìèëè-òèúàðÿò éöðèòäè. Íÿ -òÿêèì, òîâôèãè-èíàéÿò ùÿìðàù åäöá ìÿçèãè-ÿäÿìäÿí íöçùÿòýàùè-âöúóäÿ ýÿ -òèð äèí âÿ òÿ’éèäè-ìÿðùÿìÿò ìöàâèíÿò åäöá, âàäèéè-ãåéáäÿí áàäèéåéè-øöùóäÿéåòèðäèí, íÿ äèéàðÿ ýåòñÿ âÿ íÿ âèëàéÿòÿ éåòñÿ, ìÿãäÿìè-øÿðèôèí ìöáàðÿê âÿìÿé ìóí âÿ ìÿòëÿè-ëÿòèôèí õöúÿñòÿ âÿ ùóìàéóí åäÿñÿí. Èëàùè! Áó ìÿùáóáè-çèáàíû âÿ øà ùèäè-ðÿ’íàíû êè, ìÿøøàòåéè-ëöòôöí ðöõñàðèíÿ çèíÿò âåðìèøäèð âÿ ùèë -éåéè-òîâ ôèãèí ïèðàéåéè-ùöñíöí ðöòáåéè-êÿìàëÿ éåòèðìèøäèð, öìóìÿí úÿì’è-ÿùëè-ôÿ ñàä äÿí, õöñóñÿí ö÷ òàèôåéè-áÿäíèùàääÿí ùèñíè-ùèìàéÿòèíäÿ ìÿùðóñöìÿ ñóí åäÿ ñÿí. Áèðè îë êàòèáè-íàãàáèë âÿ ìöìëèéè-úàùèë êè, õàìåéè-ìöõàëèôòÿùðèðè òèøåéè-áöíéàíè-ìÿàðèôäèð âÿ êèëêè-êöäóðÿòòÿ’ñèðè ìå’ìàðè-áèíàéè-çÿõàðèôäèð. Ýàù áèð íþãòÿ èëÿ ìÿùÿááÿòè ìåùíÿò1 ýþñòÿðÿð âÿ ýàù áèðùÿðô èëÿ íå’ìÿòè íèãìÿò2 îõóäàð.

à è ò ’ÿ

Òÿááÿò éÿäà êàòèáèí ëîâ ëàùö ìà õÿðèáÿò,Ìÿ’ìóðÿòöí óññèñÿò áèë-ãÿëÿìè âÿë-ÿäÿáè.ßðäÿò ìèíÿë-õÿìðè ôèë-èôñàäè íöñõÿòóùóÒÿñòÿçùèðöë-åéáÿ òÿüéèðÿí ìèíÿë-’èíÿáè3

Ãÿëÿì îëñóí ÿëè îë êàòèáè-áÿäòÿùðèðèí,Êè, ôÿñàäè-ðÿãÿìè ñóçóìóçó øóð åéëÿð4

32

__________1 ßðÿá ÿëèôáàñûíäà: ìÿùÿááÿò — ìþùíÿò — 2 ßðÿá ÿëèôáàñûíäà: íå’ìÿò — íèãìÿò —3 Òÿðúöìÿñè: Øèë îëñóí î êàòèáèí ÿëëÿðè êè, î îëìàñàéäû ãÿëÿì âÿ ÿäÿáèééàò èëÿ ãó -

ðóë ìóø îëàí àáàäàíëûãëàð äàüûëìàçäû. Îíóí íöñõÿñèíèí ôÿñàä îëìàñû ÷àõûðäàí òþ ðÿí äè;éÿ íè éàçàí ÷àõûð è÷èá éàçäûüûíà ýþðÿ íöñõÿñè êîðëàíäû (“Èíÿá”è ñÿùâ éàçìàãëà“åéá” ìåé äàíà ÷ûõàð”.)

4 ßðÿá ÿëèôáàñûíäà: ñóç øóð .

Ýàù áèð ùÿðô ñöãóòèëÿ ãûëûð íàäèðè íàð.Ýàù áèð íöãòÿ ãöñóðèëÿ ýþçö êóð åéëÿð1.

Áàä ñÿðýÿøòÿ áåñàíå-ãÿëÿì îí áèñÿðî ïà,Êå áîâÿä òèøåéè-áîíéàäå-ìÿàðèô ãÿëÿìÿø.Çèíÿòå-ñóðÿòå-ëÿôçÿñò õÿòÿø, ëåéê ÷å ñóä,Ïÿðäåéå-øàùèäå-ìÿ’íèñò ñÿâàäå-ðÿãÿìÿø2.

Áèðè îë íàãèñè-áèñàâàä êè, òÿá’è-íàìþâçóíèëÿ ìÿúàëèñö ìÿùàôèëäÿèñòèä’àéè-èñòå’äàä ãûëóá øå’ð îõóäóãúà, íÿçìäÿí íÿñðè ñå÷èëìÿéÿ âÿ ÿäàéè-ñöñòö èëÿ øà ùè äè-ìÿ’íè úÿìàëûíäàí íèãàá à÷ûëìàéà.

Êÿëëÿò ëèñàíÿí ñÿãèìÿí òÿñÿððóôóùó,Ñàðÿò ëÿàëè-ó’ãóäèí-íÿçìè ìÿíñóðà.ß’ðèë-ãÿçàéà-ÿíèë-ÿøáàùè ìÿíòèãóùó,Òÿñðèôóùó ãÿëëÿáÿë-ìÿçìóìÿ ìÿêñóðà.3

Áîðèäå áàä çÿáàíè êå, äÿð ôÿçàéå-ñîõÿí,ßçó ìÿáàíèéå-ÿôêàð ìîíùÿäèì ýÿðäÿä.Çè åíãåëàáå-òÿñàðèôå-ëÿùúåéå-áÿäå-ó,Âöúóäå-ùîñíå-åáàðàò ìîí’ÿäèì ýÿðäÿä4.

Áèíÿñèá îëñóí íÿ’èìè-õöëäÿí îë çèøò êèì,Íàìöëàéèì ëÿùúÿñè ìþâçóíè íàìþâçóí åäÿð.Òèøåéè-ëÿôçè áèíàéè-íÿçìè âèðàí åéëÿéèá,Ñöñò ýþôòàðè ôÿñàùÿò ÿùëèíè ìÿüáóí åäÿð.

Áèðè îë ùàñèäè-úÿôàïèøÿ âÿ ìö’àíèäè-õÿòàÿíäèøÿ êè, òÿá’è-íàìþâçóíèëÿäÿ’ âàéè-øå’ð åäÿ, ÿììà äÿãàèãè-ÿø’àðÿ ñàùèáè-øöóð îëìàéà âÿ èäðàêè-ðÿêèêëÿëàôè-íÿçì óðà, ÿììà ùÿãàèãè-ýþôòàðÿ ðàùè-òÿñÿððöô áóëìàéà. Ëàúÿðÿì, ùÿñÿääè äåéè-èíñàôûí êîð åäèá èäðàêèíÿ å’òèìàä åäÿí úàùèëëÿð ùöçóðèíäÿ áèùóäÿ-áèùóäÿ òÿ’ÿð ðöçëÿð åäÿ âÿ ùÿðçÿ-ùÿðçÿ äÿõëëÿð åéëÿéÿ, òà êè, øå’ðäÿí çþâãè-èñòèìà’ ýåäÿ.__________

1 ßðÿá ÿëèôáàñûíäà: íàäèð íàð ýþç êîð 2 Òÿðúöìÿñè : O ÿëñèç-àéàãñûç àäàìûí áàøû ãÿëÿì êèìè àøàüû îëñóí (àäàìûí áàøû

ãÿëÿì êèìè êÿñèëñèí) êè, îíóí ãÿëÿìè ìààðèô áèíàñûíû ó÷óðìàã ö÷öí êöëöíýäöð. Ëÿôçèíñóðÿòèíäÿ õÿòòè áÿçÿêäèð. Ëàêèí íÿ ôàéäà, ìÿíà ýþçÿëè ö÷öí éàçûñûíûí ãàðàñû ïÿðäÿäèð.

3 Òÿðúöìÿñè : Íåúÿ ïÿëòÿê äèëèí óúáàòûíäàí íÿçìèí äöçöëìöø èíúèëÿðè äàüûëäû.Îíóí ìÿíòèãè ãÿçèééÿëÿðè ñóüðàíû-êóáðàäàí àðè åòìèø, îíóí òÿñðèôè çÿììÿëè ñþçëÿðèêÿñðÿëèéÿ ÷åâèðìèøäèð.

4 Òÿðúöìÿñè : Î äèë êÿñèëñèí êè, îíóí óúáàòûíäàí ñþç ôÿçàñûíäà ôèêèð ñàðàéëàðûó÷óëóð. Îíóí ïèñ ëÿùúÿñèíèí äÿéèøèê âÿ ÷åâðèëìèø îëäóüóíäàí èáàðÿ ýþçÿëëèéèíèí âàðëûüûìÿùâ îëóá ýåäèð.

33

Ìÿàñèìó ùöññàäèë-êÿëàìè ÿ’çèìÿòóí,Ìÿ’ñÿðÿòóùóì ìÿùçÿç-çÿëàëÿòè ôèë-ìÿëà.Òÿçéè’ó ìóðà’àòèñ-ñÿíàéå’è áåéíÿùóì,Òÿñÿääóäó ìèíùàúÿë-âóñèëè èëÿë-’óëà1

Àù ÿç îí áàäèéåïåéìàéå-áèéàáàíå-ùÿñÿä,Êå, íÿäàðÿä äåëå-çîëìàíèéÿø ÿç èðôàí íóð.×óí ÿíàêèá áå äî áåéòè êå, áåùÿì ìèáàôÿä,Õèøðà äèäå áåù ÿç áàíèéå-áåéòöë-ìÿ’ìóð.Åéá áàøÿä ùÿìå úà ìÿòðÿùå-ìÿääå-íÿçÿðÿø,Ýÿðäÿä ÿç ýÿðäå-ùÿñÿä äèäåéè-èíñàôÿø êóð2.

Õÿçàíäûð ýöëøÿíè-èðôàíÿ ùàñèäÈëàùè, ùàñèäè õàð åéëÿ äàèì.Èøèäèð ìÿ’ðèôÿò ÿùëèíÿ àçàð,Èëàùè, ùàñèäè çàð åéëÿ äàèì.

Âÿ ðÿùìÿòè-åéçÿä îë ùÿëàëçàäåéè-ïàêå’òèãÿäÿ êèì, áó íþâðÿñ øàùèäëÿðÿìöøàùèäÿ ãûëäûãúà ÿ’ëàñûíûí ùèëéåéè-òÿùñèíëÿ-úÿìàëè-êÿ ìàëèíÿ çèíÿò éåòèðÿ âÿÿäíàñûíûí øàíåéè-ìöðöââÿò áèðëÿ çöëôè-õÿòàñûíäàí èãäè-öéóáèí ÷ûõàðóá,àéèíåéè-ãöäðÿòäÿí ñåéãÿë åùñàíèëÿ íþãñàí üöáàðèí ýþòöðÿ.

34

__________1 Òÿðúöìÿñè : Ýþçÿë êÿëàìà ùÿñÿä åäÿíëÿðèí ýöíàùû áþéöêäöð, îíëàðûí ÷ÿòèíëèéÿ

óü ðàìàëàðû àéäûíúàñûíà àçüûíëûãëàðûíäàíäûð. Îíëàðûí àðàñûíäà ñÿíÿòêàðëûüà ðèàéÿò åòìÿ -éÿ ðÿê éöêñÿëèø éîëóíó áàüëàðëàð.

2 Òÿðúöìÿñè : Âàé ïàõûëëûã ÷þëöíäÿ ýÿçÿí âÿ ãàðà êþíëö èðôàíäàí èøûã ëàí -ìàéàíûí ÿëèíäÿí. Î, ùþðöì÷ÿê òÿê èêè áåéòè áèðè-áèðèíÿ òîõóäóãäà þçöíö Áåéòöë-ìÿ -ìóð áèíàñûíû òèêÿíäÿí öñòöí ñàíûð. Îíóí íÿçÿðè ùÿð éåðäÿ íþãñàí àõòàðûð. Ïàõûëëûã òîçóîíóí èíñàô ýþçöíö êîð åòìèøäèð.

__________

__________

$ $ $

Ãÿä ÿíàðÿë-åøãÿ-ëèë-öøøàãè ìèíùàúÿë ùöäà!1

Ñàëèêè-ðàùè-ùÿãèãÿò åøãÿ åéëÿð èãòèäà.

Åøãäèð îë íÿø’åéè-êàìèë êèì, îíäàíäûð ìöäàìÌåéäÿ òÿøâèðè-ùÿðàðÿò, íåéäÿ òÿ’ñèðè-ñÿäà.

Âàäèéè-âÿùäÿò, ùÿãèãÿòäÿ, ìÿãàìè-åøãäèðÊèì, ìöøÿõõÿñ îëìàç îë âàäèäÿ ñóëòàíäàí ýÿäà.

Åéëÿìÿç õÿëâÿòñÿðàéè-ñèððè-âÿùäÿò ìÿùðÿìèÀøèãè ìÿ’øóãäÿí, ìÿ’øóãè àøèãäÿí úöäà.

Åé êè, ÿùëè-åøãÿ ñþéëÿðñÿí: ìÿëàìÿò òÿðêèí åò!Ñþéëÿ êèì, ìöìêöíìöäöð òÿüéèðè-òÿãäèðè-Õóäà?

Åøã êèëêè ÷ÿêäè õÿò ùÿðôè-âöúóäè-àøèãÿÊèì, îëà ñàáèò ùÿã èñáàòûíäà íÿôéè-ìàÿäà.

Åé Ôöçóëè, èíòèùàñûç çþâã áóëäóí åøãäÿí,Áþéëÿäèð ùÿð èø êè, Ùÿãã àäèëÿ ãûëñàí èáòèäà.

__________1 Åøã àøèãëÿð ö÷öí ùèäàéÿò éîëóíó èøûãëàíäûðäû.

37

$ $ $

Éà ìÿí ÿùàòÿ åëìöêÿë-ÿøéà’ÿ êöëëÿùà,1

Íÿ èáòèäà ñÿíÿ ìöòÿñÿââèð, íÿ èíòÿùà.

Êèì âåðñÿ úàí éîëóíäà, áóëóð õàêè-ìÿãäÿìèí.Ýóéà êè, õàêè-ðàùèíÿäèð íÿãäè-úàí áÿùà.

Ñÿíñÿí ãûëàí ìÿçàùèðè-öììèäö áèì, åäèáÌóñàéû åëì ýÿíúè, ÿñàñèíè ÿæäÿùà.

Ñÿíäÿí áóëóáäóð ßùìÿäè-ìöðñÿë ìÿãàìè-ãöðá,Òÿùñèíè-“Éà’âö “ñèí” èëÿ òÿøðèôè-“Òà”âö “ùà”.

Éÿ’ãóáäÿ íèøàíåéè-øþâãèí ãÿìö ÿëÿì,Éóñèôäÿ íÿø’ÿéè-íÿçÿðèí áÿùúÿòö áÿùà.

Áóëìàçäû, ãÿùðèí à÷ìàñà õàíè-ñèéàñÿòèí,“Ùÿë ìèí ìÿçèä”2 ëþãìÿñèíÿ äóçÿõ èøòÿùà.

Éà ðÿá, áÿëàéè-ãåéäÿ Ôöçóëè ÿñèðäèð,Îë áèäèëè áó äàìè-êöäóðÿòäÿí åò ðÿùà.

__________1 Òÿðúöìÿñè : Åé åëìè áöòöí øåéëÿðè ÿùàòÿ åäÿí.2 Òÿðúöìÿñè : Éåíÿ âàðìû?

38

$ $ $

Éà Ðÿá, ùÿìèøÿ ëöòôöíö åò ðÿùíöìà ìàíà,Ýþñòÿðìÿ îë òÿðèãè êè, ýåòìÿç ñàíà, ìàíà.

Ãÿò’ åéëÿ àøèíàëûüûì îíäàí êè, ãåéðèäèð,Àíúàã þç àøèíàëÿðèí åò àøèíà ìàíà.

Áèð éîëäà ñàáèò åò ãÿäÿìè-å’òèáàðèìèÊèì, ðÿùáÿðè-øÿðèÿò îëà ìöãòÿäà ìàíà.

Éîõ ìÿíäÿ áèð ÿìÿë ñÿíÿ øàéèñòÿ, àù ÿýÿðß’ìàëèìÿ ýþðÿ âåðÿ ÿäëèí úÿçà ìàíà.

Õþâôè-õÿòàäÿ ìöçòÿðèáÿì, âàð öìèä êèì,Ëöòôöí âåðÿ áÿøàðÿòè-ÿôâö ÿòà ìàíà.

Ìÿí áèëìÿçÿì ìÿíÿ ýÿðÿýèí, ñÿí ùÿêèìñÿí,Ìÿí’ åéëÿ, âåðìÿ, ùÿð íÿ ýÿðÿêìÿç ñàíà, ìàíà.

Îëäóð ìÿíÿ ìóðàä êè, îëäóð ñÿíÿ ìóðàä,Ùàøà êè, ñÿíäÿí þçýÿ îëà ìöääÿà ìàíà.

Ùÿáñè-ùÿâàäÿ ãîéìà Ôöçóëèñèôÿò ÿñèð,Éà Ðÿá, ùèäàéÿò åéëÿ òÿðèãè-ôÿíà ìàíà!

39

__________

$ $ $

Çÿùè, çàòûí íèùàíö îë íèùàíäàí ìàñèâà ïåéäà,Áèùàðè-ñöí’öíÿ ÿìâàú ïåéäà, ãÿ’ð íàïåéäà.

Áöëÿíäö ïÿñòè-àëÿì øàùèäè-ôåéçè-âöúóäóíäóð,Äåýèë áèùóäÿ îëìàã éîõ èêÿí ÿðçö ñÿìà ïåéäà.

Êÿìàëè-ãöäðÿòèí èçùàðè-ùèêìÿò ãûëìàüà åòìèøÃöáàðè-òèðÿäÿí àéèíåéè-ýèòèíöìà ïåéäà.

Äÿìàäÿì ÿêñ àëûð ìèð’àòè-àëÿì ãÿùðö ëöòôöíäÿí,Îíóí÷öí ýÿù êöäóðÿò çàùèð åéëÿð, ýÿù ñÿôà ïåéäà.

Ýÿùè òîïðàüÿ åéëÿð ùèêìÿòèí ìèí ìÿùëèãà ïöíùàí,Ýÿùè ñöí’öí ãûëûð òîïðàãäÿí ìèí ìÿùëèãà ïåéäà.

Úàùàí ÿùëèíÿ òà ÿñðàðè-åëìèí ãàëìàéà ìÿõôè,Ãûëûáäûð ùèêìÿòèí êöôôàð è÷èíäÿ ÿíáèéà ïåéäà.

Íèøàíè-øÿôãÿòèíäèð êèì, îëóð èçùàðè-ùÿìäèí÷öí,Ôöçóëè òèðÿ òÿá’èíäÿí êÿëàìè-úàíôÿçà ïåéäà!

40

$ $ $

ßøðÿãÿò ìèí ôÿëÿêèë-áåùúÿòè øÿìñöí âÿ áèùà,Ìÿëÿÿë-àëÿìÿ íóðÿí âÿ ñöðóðÿí âÿ áÿùà1.

×ûõäû áèð ýöí êè, çèéàñûíäà òÿìàìèééè-ðöñóë,Îëäó ìÿùâ þéëÿ êè, õóðøèä øöàèíäÿ Ñöùà.

Îëäó áàçàðè-úàùàí ðþâíÿãè áèð äöððè-éåòèìÊè, äåýèë èêè úàùàí ùàñèëè îë äöððÿ áÿùà.

Ðöòáåéè-ùèêìÿòè-ìå’ðàúè-êÿìàëèíÿ ýþðÿ,Ùöêÿìà ôèðãåéè-äóí, ôÿëñÿôÿ úÿì’è-ñöôÿùà.

Ìöíùèéè-ìÿ’ðèôÿòè ùàë äèëèëÿ äàèì,Ãûëûð ÿùëè-ùÿãÿ ÿñðàðè-ùÿãèãÿò èíùà.

Íåúÿ òÿãðèð åäÿéèí âÿñôèíè áèð øàùèí êèì,Îíà âÿññàô îëà “Éàñèí”ó ìöÿððèô — “Òàùà”.

Åé Ôöçóëè, ðÿùè-øÿð’èíè òóò îë ðàùáÿðèí,Áó òÿðèãèëÿ çÿëàëÿòäÿí þçöí åéëÿ ðÿùà!

__________1 Òÿðúöìÿñè : Ýþçÿëëèê ôÿëÿéèíäÿí ýöíÿø äîüäó âÿ îíóíëà àëÿì ýþçÿëëèê, øàäëûã

âÿ èøûãëà äîëäó.

41

__________

$ $ $

Åé îëóá ìå’ðàú áöðùàíè-öëöââè-øàí ñàíà!Éåðÿ åíìèø ýþéäÿí èñòèãáàë åäèá Ôöðãàí ñàíà.

Ùåéíè-äÿ’âàéè-íöáöââÿò ìöääÿè èëçàìèíÿ,Úàùèë èêÿí åë, êÿìàëè-åëì áÿñ áöðùàí ñàíà.

Êèëêè-ùþêìöí ÷ÿêäè ùÿðôè-ñàèðè-ÿäéàíÿ õÿò,Ùþêì èñáàò åòäè íÿôéè-ñàèðè-ÿäéàí ñàíà.

Áàãèéè ìþ’úöç íÿ ùàúÿò ÿìðè-ùÿã èñáàòèíÿ,Àëÿì è÷ðÿ ìþ’úöçè-áàãè éåòÿð ãóð’àí ñàíà.

Âÿñô Úèáðèëè-ÿìèí åòìèø ãÿáóëè-õèäìÿòèí,Ñèððè-Ùÿã êÿøôèíÿ àéÿòëÿ éåòèá ôÿðìàí ñàíà.

Ñÿíñÿí îë õàòÿì êè, äÿô’ åòìèø òÿìàìè-ùàêèìè,Õàòÿìè-ùþêìè-ðèñàëÿò òàïøûðûá äþâðàí ñàíà.

Îë ãÿäÿð çþâãè-øÿôà’ÿò úþâùÿðè-çàòûíäàäûðÊèì, ýÿëèð ÿðçè-õÿòà ìÿ’íèäÿ áèð åùñàí ñàíà.

Ìàùè-íþâäöð, éîõñà ñÿí åòäèêäÿ ñåéðè-àñèìàí,Ãàëäûðûá áàðìàã ýÿòèðìèø àñèìàí èìàí ñàíà.

Éà íÿáè, ëöòôöí Ôöçóëèäÿí êÿì åòìÿ îë çàìàíÊèì, îëóð òÿñëèì ìèôòàùè-äÿðè-üöôðàí ñàíà.

42

__________

$ $ $

Êàðýÿð äöøìÿç õÿäÿíýè-òÿ’íåéè-äöøìÿí ìàíà, —Êÿñðÿòè-ïåéêàíûí åòìèøäèð äÿìèðäÿí òÿí ìàíà.

Åéìÿíÿì ñÿíýè-ìÿëàìÿòäÿí êèì, àëûá ÷åâðÿìè,Îëäó çÿíúèðè-úöíóí áèð ãÿë’ÿéè-àùÿí ìàíà.

Îíäàíàì ðöñâà êè, ñåéëàáè-ñèðèøêèì ÷àê åäÿð,Çÿõìè-òèüèí ãàíû ýåéäèðäèêúÿ ïèðàùÿí ìàíà.

Äÿìáÿäÿì øÿì’è-úÿìàëûíäàí ìöíÿââÿð îëìàñà,Åé ýþçöì íóðè, ýÿðÿêìÿç äèäåéè-ðþâøÿí ìàíà.

Ùè÷ ìÿñêÿíäÿ ãÿðàðûì éîõäóðóð îë çþâãäÿíÊèì, ãà÷àí õàêè-ñÿðè-êóéèí îëà ìÿñêÿí ìàíà.

Áàøäà áèð ñÿðâè-ñÿíóáÿð âÿñëèíèí ñåâäàñû âàð,Ñóä ãûëìàç áàüèáàí, íÿççàðåéè-ýöëøÿí ìàíà.

Åé Ôöçóëè: îäëàðà éàíñûí áöñàòè-ñÿëòÿíÿò!Éåéäèð îíäàí, Ùÿã áèëèð, áèð ýóøåéè-ýöëõÿí ìàíà.

43

__________

$ $ $

Åé ìÿëÿêñèìà êè, ñÿíäÿí þçýÿ ùåéðàíäûð ñàíà,Ùÿã áèëèð, èíñàí äåìÿç ùÿð êèì êè, èíñàíäûð ñàíà.

Âåðìÿéÿí úàíûí ñÿíÿ áóëìàç ùÿéàòè-úàâèäàí,Çèíäåéè-úàâèä îíà äåðëÿð êè, ãóðáàíäûð ñàíà.

Àëÿìè ïÿðâàíåéè-øÿì’è-úÿìàëûí ãûëäû åøã,Úàíè-àëÿìñÿí, ôÿäà ùÿð ëÿùçÿ ìèí úàíäûð ñàíà.

Àøèãÿ øþâãöíëÿ úàí âåðìÿê èêÿí ìöøêöë äåýèë,×öí Ìÿñèùè-âÿãòñÿí, úàí âåðìÿê àñàíäûð ñàíà.

×ûõìà éàðûì ýåúÿëÿð, ÿüéàð òÿ’íèíäÿí ñàãûí,Ñÿí ìÿùè-þâúè-ìÿëàùÿòñÿí, áó íþãñàíäûð ñàíà.

Ïàäøàùèì, çöëì åäèá àøèã ñàíà çàëèì äåìèø,Õóáðóëàðäàí éàìàí ýÿëìÿç, áó áþùòàíäûð ñàíà.

Åé Ôöçóëè, õóáðóëàðäàí òÿüàôöëäöð éàìàí,Ýÿð úÿôà ùÿì ýÿëñÿ îíëàðäàí, áèð åùñàíäûð ñàíà.

44

__________

$ $ $

Úàì è÷ðÿ ìåé êè, äàèðÿ ñàëìûø ùöáàá îíà,Àéèíÿäèð êè, ÿêñ ñàëûð àôèòàá îíà.

Çàùèä ñóàë åäÿðñÿ êè, ìåéäÿí íÿäèð ìóðàä?Áèçäÿ ñÿôàäûð, îíäà êöäóðÿò, — úÿâàá îíà.

Ãàí-éàø òþêöá éàíûíäà äþíÿð àòÿøèí êÿáàá,Ìÿ’øóãÿ áÿíçÿð àòÿøö àøèã êÿáàá îíà.

Åéëÿð êþíöëäÿ ÿøê õÿòèí øþâãöíö ôöçóí,Îääàí ÷ûõàð áóõàð, ñà÷ûëäûãúà àá îíà.

×åøìèí ìÿðèçè îëäó êþíöë, ëÿ’ëäÿí ÿì åò,Ðÿíúè-õóìàðÿ äöøäö, äÿâàäûð øÿðàá îíà.

Òÿêëèôè-úÿííÿò åéëÿìÿ êóéèíäÿ êþíëöìÿ,×öí úÿííÿò ÿùëèäèð, íÿ âåðèðñÿí ÿçàá îíà?

Ìÿñäóääóð Ôöçóëèéÿ ìåéõàíÿëÿð éîëó,Éà Ðÿá, ùèäàéÿò åéëÿ òÿðèãè-ñÿâàá îíà!

45

__________

$ $ $

Äóñòóì, àëÿì ñÿíèí÷èí ýÿð îëóð äöøìÿí ìàíà,Ãÿì äåýèë, çèðà éåòÿðñÿí äóñò àíúàã ñÿí ìàíà.

Åøãÿ ñàëäûì ìÿí ìÿíè, ïÿíä àëìàéûá áèð äóñòäÿí,Ùè÷ äöøìÿí åéëÿìÿç îíó êè, åòäèì ìÿí ìàíà.

Úàíö òÿí îëäóãúà, ìÿíäÿí äÿðäö äàü ÿêñèê äåýèë,×ûõñà úàí, õàê îëñà òÿí, íÿ úàí ýÿðÿê, íÿ òÿí ìàíà.

Âÿñë ãÿäðèí áèëìÿäèì ùèúðàí áÿëàñûí ÷ÿêìÿäÿí,Çöëìÿòè-ùèúð åòäè ÷îõ ìöáùÿì èøè ðþâøÿí ìàíà.

Äóäö ÿõýÿðäèð ìàíà ñÿðâ èëÿ ýöë, åé áàüèáàí,Íåéëÿðÿì ìÿí ýöëøÿíè, ýöëøÿí ñàíà, ýöëõÿí ìàíà.

Ãÿìçÿ òèüèí ÷ÿêäè îë ìÿù, îëìà ãàôèë, åé êþíöë!Êèì, ìöãÿððÿðäèð áó ýöí þëìÿê ñàíà, øèâÿí ìàíà.

Åé Ôöçóëè, ÷ûõäû úàí, ÷ûõìàí òÿðèãè-åøãäÿí,Ðÿùýöçàðè-ÿùëè-åøã öçðÿ ãûëûí ìÿäôÿí ìàíà!

46

__________

$ $ $

Êÿìàëè-ùöñí âåðèáäèð øÿðàáè-íàá ñàíà,Ñàíà ùÿëàëäèð, åé ìöüáå÷ÿ, øÿðàá ñàíà.

Ñÿíè ìÿëÿê ýþðÿëè éàçìàç îëäó åøãè ýöíàù,Âÿëè éàçûëäû áó öçäÿí áÿñè ñÿâàá ñàíà.

Ëÿáèí ñóàëûíà âåðìÿç úÿâàá öøøàãûí,Ñóàë îëóðñà áó ñÿíäÿí, íÿäèð úÿâàá ñàíà?

Úÿçà ýöíöíäÿ ñîðóëìàç õÿòàëÿð åéëÿäèýèí,Éåòÿð ôÿüàí èëÿ ìÿí âåðäèýèì ÿçàá ñàíà.

Ìÿíè ãÿðàðûì èëÿ ãîéìàç îëäóí, åé ýÿðäóí,Éåðèäèð àùèì èëÿ âåðñÿì èíãèëàá ñàíà.

Øöàéè-úþâùÿðè-òèüèíäÿí óììà ðÿùì, åé äèë,Ñàãûíìà ñó âåðÿ, åé òÿøíÿ, îë ñÿðàá ñàíà.

Ôöçóëè, áàøûíà îë ñÿðâ ñàéÿ ñàëäû áó ýöí,Öëöââè-ðèô’ÿò èëÿ éåòìÿç àôèòàá ñàíà.

47

__________

$ $ $

Ðèøòÿäèð úèñìèì êè, äþâðè-÷ÿðõ âåðìèø òàá îíà,Ìÿðäöìè-÷åøìèì äöçÿð ùÿð äÿì äöðè-ñèðàá îíà.

Ñàéåéè-çöëôöí øÿáèñòàíûíäàäûð øÿì’è-ðöõöí,Íåúÿ éåòñèí ãÿäð èëÿ õóðøèäè-àëÿìòàá îíà?

Äöðäè-ìåé òÿê üÿðãåéè-õóíàÿ ýþðäöì êþíëöìö,Ýþð íÿ ýÿëäè áàøûíà, íåòäè øÿðàáè-íàá îíà.

Ãàìÿòè-õÿì áèðëÿ áèð ÿùëè-êÿðàìÿòäèð ãàøûí,Äàø îëóð, ÿëáÿòòÿ, ýÿð áàø ÿýìÿñÿ ìåùðàá îíà.

×åøìèíè ÿùëè-íÿçÿð ãÿñäèíÿ òÿ’éèí åéëÿéÿí,Íàçö ãÿìçÿíäÿí ìöùÿééà åéëÿìèø ÿñáàá îíà.

Òÿðëÿìèø ðöõñàð èëÿ õóáëàð à÷àðëàð êþíëöìö,Ýþð íÿ ýöëøÿíäèð êè, àòÿøäÿí âåðÿðëÿð àá îíà.

Ñèëêè-ÿùëè-ùàëÿ ÷ÿêìèø çàùèäè ÿøêè-ðèéà,Ìèñ êèìè êèì, ñèì ãÿäðèí áóëäóðóð ñèìàá îíà.

Åé Ôöçóëè, ãàëìàìûø ãîâüàéè-Ìÿúíóíäàí ÿñÿð,Ãàëèáà, ÿôñàíåéè-åøãèí ýÿòèðìèø õàá îíà.

48

__________

$ $ $

Åøã ÿòâàðûí ìöñÿëëÿì åéëÿäè ýÿðäóí ìàíà,Áóíúà êèì, éåëäè-éöýöðäö, éåòìÿäè Ìÿúíóí ìàíà.

Ãûëäû ìÿíäÿí ðÿô’ òÿêëèôè-íÿìàçè ìÿñòëèê,Ãàëäû áÿðùÿã íÿø’åéè-úàìè-ìåéè-ýöëýóí ìàíà.

Áàüèáàí, ýÿð ìåéë ãûëìàí ñÿðâèíÿ, ìÿ’çóð òóò,Ñÿðâäÿí éåéðÿê ýÿëèð îë ãàìÿòè-ìþâçóí ìàíà.

Äóñòëàð, ãàí-éàø òþêöá ãûëäû ìÿíè ðöñâàéè-õÿëã,Âÿù êè, äöøìÿí ÷ûõäû àõèð äèäåéè-ïöðõóí ìàíà.

Îëìàçàì, ùÿð ãàíäà êèì îëñàì, ýèðèôòàð îëìàäàí,Áèð áÿëàäûð ýþç, áèð àôÿòäèð äèëè-ìÿùçóí ìàíà.

Åé Ôöçóëè, íàâÿêè-àùèìëÿ àëäûì èíòèãàì,Äþíÿ-äþíÿ ýÿð÷è áèäàä åòäè ÷ÿðõè-äóí ìàíà.

49

__________

$ $ $

Ãÿì äèéàðûíäà ÿúÿë ïåéêè ýöçàð åòìÿç ìàíà,Éîõ ñàíûá âàðûì ìÿýÿð êèì, å’òèáàð åòìÿç ìàíà.

Éàð úþâð åòìÿç ìàíà, ÿüéàð òÿ’ëèì åòìÿäÿí,Áèëëàù, ÿüéàð åéëÿéÿí åùñàíû éàð åòìÿç ìàíà.

Äàüûäûð ùÿð ëÿùçÿ ðÿõòè-åéøèìè àùèì éåëè,Ãàíñû íàùÿã çöëìäöð êèì, ðóçèýàð åòìÿç ìàíà.

Åøã çþâãèëÿ õîøàì, òÿðêè-íÿñèùÿò ãûë, ðÿôèã,Ìÿí êè, òèðéàêèìèçàúÿì, çÿùð êàð åòìÿç ìàíà.

×ÿðõäÿí àøóðìàäàí éàäèíëÿ àùè-àòÿøèí,Ãÿäð åäèá ýÿðäóí øÿðÿðäÿí çÿð íèñàð åòìÿç ìàíà.

Íÿãäè-úàí òàðàúè-ãÿìäÿí ñàõëàìàã äöøâàðäûð,Åøã òà ñÿíýè-ìÿëàìÿòäÿí ùÿñàð åòìÿç ìàíà.

Éàäè-ëÿ’ëèíëÿ Ôöçóëè ýþçëÿéèá ðàùè-ÿäÿì,Âàð áèð òÿäáèðè, ÿììà àøèêàð åòìÿç ìàíà.

50

__________

$ $ $

Úàíûìûí úþâùÿðè îë ëÿ’ëè-ýöùÿðáàðÿ ôÿäà,Þìðöìöí ùàñèëè îë øèâåéè-ðÿôòàðÿ ôÿäà.

Äÿðä ÷ÿêìèø áàøûì îë õàëè-ñèéÿù ãóðáàíû,Òàá ýþðìöø òÿíèì îë òöððåéè-òÿððàðÿ ôÿäà.

Ýþçëÿðèìäÿí ñà÷ûëàí ãÿòðåéè-ÿøêèì ýöùÿðèËÿáëÿðèíäÿí òþêöëÿí ëþ’ëþè-øÿùâàðÿ ôÿäà.

×àê ñèíÿìäÿ îëàí ãàíëû úèýÿð ïàðÿëÿðèÌÿñò ÷åøìèíäÿ îëàí ãÿìçåéè-õóíõàðÿ ôÿäà.

Ïàðÿ-ïàðÿ äèëè-ìÿúðóùè-ïÿðèøàíèìäÿíÑÿðè-êóéèíäÿ îëàí ùÿð èòÿ áèð ïàðÿ ôÿäà.

Úàíö äèë ãåéäèíè ÷ÿêìÿêäÿí þçöì ãóðòàðäûì,Úàíû úàíàíÿéÿ åòäèì, äèëè äèëäàðÿ ôÿàäà.

Åé Ôöçóëè, íîëà ýÿð ñàõëàð èñÿì úàíû ÿçèç,Âÿãò îëà êèì, îëà îë øóõè-ñèòÿìêàðÿ ôÿäà.

51

__________

$ $ $

Ãÿìäÿí þëäöì, äåìÿäèì ùàëè-äèëè-çàð ñàíà,Åé ýöëè-òàçÿ, ðÿâà ýþðìÿäèì àçàð ñàíà!

È÷ ìåéè-íàá êè, áàüðûíäàí åäÿð úöìëÿ êÿáàá,Àòÿøè-åøã èëÿ öøøàãè-úèýÿðõàð ñàíà.

Ìåéè-ýöëýöíäÿ äåýèë íÿðýèñè-ìÿñòèí ÿêñè,Ãÿäÿù îëìóø, ýþç à÷ûá, àøèãè-äèäàð ñàíà.

Àðèçèí ýöë-ýöë åäèáäèð ìåéè-ýöëýóí òàáè,Âÿù êè, áèð ýöëäÿí à÷ûëìûø íå÷ÿ ýöëçàð ñàíà.

Áàüÿ ñåéð åò áó ðöõè-ëÿ’ë èëÿ êèì, ãþí÷ÿâö ýöëÝþñòÿðÿ õóíè-äèëö äèäåéè-õóíáàð ñàíà.

Äåð èäèì ãàìÿòèíÿ ñÿðâ, âÿëè þçýÿ èìèøÙÿðÿêàòö ðÿâèøö øèâÿâö ðÿôòàð ñàíà.

ßýèëèá òÿðôè-áèíàýóøèíÿ, äÿðäè-äèëèìèÉà î òàüûí äåéÿ, éà òöððåéè-äÿñòàð ñàíà.

Ìÿí ýèðèôòàðèíÿìö ôèòíÿäÿí îëìàí àçàä,Ùè÷ êèì îëìàñûí, åé øóõ, ýèðèôòàð ñàíà.

Ëÿ’ëè-íàáèí ùÿâÿñè áàüðûìû ãàí åéëÿäèýèí,Àù êèì, ãàíëû éàøûì ãûëìàäû èçùàð ñàíà.

Åé Ôöçóëè, ôÿëÿêèí âàð ñÿíèíëÿ íÿçÿðèÊèì, ãÿìö ìþùíÿòèíè âåðäè íÿ êèì âàð ñàíà.

52

__________

$ $ $

Ãÿìçÿñèí ñåâäèí, êþíöë, úàíûí ýÿðÿêìÿçìè ñàíà?Òèüÿ óðäóí, úèñìè-öðéàíûí ýÿðÿêìÿçìè ñàíà?

Àòÿøèí àùèìëÿ åéëÿðñÿí ìÿíÿ òÿêëèôè-áàü,Áàüèáàí, ýöëáÿðýè-õÿíäàíûí ýÿðÿêìÿçìè ñàíà?

Éåëÿ âåðìÿ äàüûäûá ùÿð éàí, àéàãëàðäàí ýþòöð,Åé ïÿðè, çöëôè-ïÿðèøàíûí, ýÿðÿêìÿçìè ñàíà?

Åé êÿìàíÿáðó, ðÿãèáÿ âåðìÿ ãÿìçÿíäÿí íÿñèá,Îõ àòàðñàí äàøÿ, ïåéêàíûí ýÿðÿêìÿçìè ñàíà?

Éàíäûðûá úàíûì, úàùàíñóç åòìÿ áÿðãè-àùèìè,Àñèìàí, õóðøèäè-ðÿõøàíûí ýÿðÿêìÿçìè ñàíà?

Êöôðè-çöëôöíäÿí ìÿíè ìÿí’ åéëÿìÿê ëàéèãìèäèð,Ñóôè, èíñàô èëÿ èìàíûí ýÿðÿêìÿçìè ñàíà?

Òóòàëûì êèì, ÿøê ñåéëàáèíÿ éîõäóð å’òèáàð,Åé Ôöçóëè, ÷åøìè-ýèðéàíûí ýÿðÿêìÿçìè ñàíà?

53

__________

$ $ $

Ýÿð÷è, åé äèë, éàð ö÷öí öç âåðäè éöç ìþùíÿò ñàíà,Çÿððÿúÿ ãÿò’è-ìÿùÿááÿò åòìÿäèí, ðÿùìÿò ñàíà!

Ñàõëàìà íÿãäè-ãÿìè-åøãèíè, åé úàí, çàùèð åòÊèì, âåðèì ùÿáñè-áÿäÿíäÿí ÷ûõìàüà ðöõñÿò ñàíà.

×àðåéè-áåùáóäèìè ñîðäóì ìöàëèúäÿí, äåäè:Äÿðä, äÿðäè-åøãäèð, ìöìêöí äåýèë ñèùùÿò ñàíà.

Òóòàðàì éàðûí ãèéàìÿòäÿ, ùÿáèáèì, äàìÿíèí,Ìÿñòñÿí ãÿôëÿò øÿðàáûíäàí, áó ýöí ìþùëÿò ñàíà.

Åøã ÿùëèí àòÿøè-ùèúðàíÿ åéëÿðñÿí êÿáàá,Äþíÿ-äþíÿ èìòÿùàí åòäèì, áóäóð àäÿò ñàíà.

Èíúèäèð íàëÿì ñÿíè, âÿù íîëà ýÿð áèð òèü èëÿ×åøìè-úÿëëàäûí åäÿ åùñàí ìÿíÿ, ìèííÿò ñàíà.

Ñÿíäÿ äöí ýþðäöì, Ôöçóëè, ìåéëè-ìåùðàáö íÿìàç,Òÿðêè-åøã åòìÿêìè èñòÿðñÿí, íÿäèð íèééÿò ñàíà?

54

$ $ $

Åé áèâÿôà êè, àäÿò îëóáäóð úÿôà ñàíà,Áèëëàù, úÿôàäûð, îëìà, äåìÿê áèâÿôà ñàíà.

Ýÿù íàçö ýÿù êèðèøìÿâö ýÿù èøâÿäèð èøèí,Úàíûí ñåâÿíëÿð îëìàñà éåé àøèíà ñàíà.

Ìèí úàí îëàéäû êàø ìÿíè-äèëøèêÿñòÿäÿÒà ùÿð áèðèëÿ áèð ýÿç îëàéäûì ôÿäà ñàíà.

Åøãèíäÿ ìöáòÿëàëûüûìû åéá åäÿí ñàíûðÊèì, îëìàã èõòèéàð èëÿäèð ìöáòÿëà ñàíà.

Åé äèë êè, ùèúðÿ äîéìàéûá1, èñòÿðñÿí îë ìÿùè,Øöêð åò áó ùàëÿ, éîõñà ýÿëÿð áèð áÿëà ñàíà.

Åé ýöë, ãÿìèíäÿ ÿøê ðöõè-çÿðäèì åòäè àë,Áèëäèðäè îëà ñóðÿòè-ùàëûì ñÿáà ñàíà.

Äöøìÿç ÷ö øàù ãöðáè, Ôöçóëè, ýÿäàëÿðÿ,Îë øÿùäÿí èëòèôàò íÿ íèñáÿò ìàíà, ñàíà.

__________1 Äþçìÿéèá

55

$ $ $

Øÿá êè, ìèôòàùè-ìÿùè-íþâ îëà ýÿíúèíÿýöøà,Ãûëà ïåéìàíåéè-ýÿðäóíè úÿâàùèðïåéìà.

Ýèçëÿéèá ÷åøìåéè-õóðøèä ñóéóí êóçåéè-÷ÿðõ,Ãÿòðÿ-ãÿòðÿ ãûëà ÿíúöì ðÿøÿùàòûí ïåéäà.

Ëàëÿðÿíý îëà øÿôÿãäÿí ôÿëÿêè-ìèíàôàì,Äèøðÿ ñàëìûø êèìè ÿêñè-ìåéè-ýöëýóí ìèíà.

Ìÿùè-íþâ úàìèíè äþâðÿ ýÿòèðÿ ñàãèéè-äÿùð,ßíúöìè-÷ÿðõÿ ñàëà íÿø’åéè-òÿ’ñèðè-ùÿâà.

Ìÿí ùÿì îë ðóùôÿçà ðàùè1 òþêÿì ñàüÿðÿ êèì,Íÿõëè-ùèììÿò ðÿøÿùàòûíäàí àëà íÿøâö íöìà.

Òóòàð îëñàì, íÿ ÿúÿá, ìåé ÿòÿýèí äöðä ñèôÿò,Åéëÿéèáäèð íåúÿ òîïðàüû áó èêñèð òèëà.

Úàì äþâðèíäÿ, Ôöçóëè, îõóäóì ìåé âÿñôèí:Àòÿøè-õèðìÿíè-ãÿì, àáè-ùÿéàòè-ùöêÿìà.

__________1 Øÿðàáû

56

$ $ $

Ôÿãð ìöëêè òÿõòö, àëÿì òÿðêè ÿôñÿðäèð ìàíà,Øöêð ëèëëàù, äþâëÿòè-áàãè ìöéÿññÿðäèð ìàíà.

Çöëôö ðöõñàðè õÿéàëèëÿ íÿäèð ùàëûí, äåìÿí1

Þéëÿéÿì êèì, ýåúÿâö ýöíäöç áÿðàáÿðäèð ìàíà.

Ùóðö Òóáà âÿñôèí, åé âàèç, áó ýöí àç åéëÿ êèì,Ùÿìäÿì îë òóáàãèéàìö ùóðïåéêÿðäèð ìàíà.

Àðÿäÿí, åé øÿì’, ÷ûõ áèð ýóøÿ òóò, êèì, áó ýåúÿÁÿçì áèð õóðøèäòÿë’ÿòäÿí ìöíÿââÿðäèð ìàíà.

Âåðäè áàäè-ñöáù áèð õóðøèäòÿë’ÿò ìöæäÿñèí,Øÿìâÿø âÿù, êèì, áó äÿì þëìÿê ìöãÿððÿðäèð ìàíà.

Çàùèäà, ñÿí ãûë òÿâÿúúÿù ýóøåéè-ìåùðàáÿ êèì,Ãèáëåéè-òàÿò õÿìè-ÿáðóéè-äèëáÿðäèð ìàíà.

Åé Ôöçóëè, úÿì îëóð ïåéâÿñòÿ åë íÿççàðÿìÿ,ßðñåéè-äÿøòè-úöíóí ñÿùðàéè-ìÿùøÿðäèð ìàíà.

__________1 Äåìÿéèí

57

__________

$ $ $

Øÿðáÿòè-ëÿ’ëèí êè, äåðëÿð ÷åøìåéè-ùåéâàí îíà,Îë âåðèð úàí äÿìáÿäÿì öøøàãÿâö ìÿí úàí îíà.

Îõëàðûíäàí êèì, òèêÿí òÿê ñàíúûëûáäûð ùÿð òÿðÿô,Ýöëáöíèäèð õÿì ãÿäèì, ùÿð ãþí÷ÿ áèð ïåéêàí îíà.

Õàëö õÿòäèð áèëìÿí îë àéèíåéè-ðöõñàð öçÿ,Éà ýþçöìäÿí ÿêñ ñàëìûø ìÿðäöìö ìöæýàí îíà.

Òóòìà, åé ãàí, äÿìáÿäÿì òöüéàí åäèá òÿí ÷àêèíè,Ãîé áó ìÿíçÿðäÿí äÿìè íÿççàðÿ ãûëñûí úàí îíà.

Áÿùðÿ, ëþ’ëþ äèøëÿðèí âÿñôèí ìÿýÿð, ñþéëÿé ñÿáàÊèì, ãóëàã òóòìóø ñÿäÿô è÷ðÿ äöðè-ãÿëòàí îíà.

Ñàëäû õÿòòèí çþâãèíè äèë úàíÿ, ãàíëàð óääóðóá,Òèôë òÿê êèì, îõóäàðëàð çÿúð èëÿ Ãóð’àí îíà.

Åé Ôöçóëè, îë ñÿíÿì ÿôüàíûíà ðÿùì åéëÿìÿç,Äàøÿ áÿíçÿð áàüðû, òÿ’ñèð åéëÿìÿç ÿôüàí îíà.

58

__________

$ $ $

Ùÿð çàìàí ìÿíçóð áèð øóõè-ñèòÿìýÿðäèð ìàíà,Ãàíäà îëñàì áèð áÿëà ùÿãäÿí ìöãÿääÿðäèð ìàíà.

Îë õÿìè-ÿáðóéÿ ãûëñàì ñÿúäÿ ùÿð ñàÿò, íîëà,Ãèáëÿ èëÿ îë õÿìè-ÿáðó áÿðàáÿðäèð ìàíà.

Ãÿì äåýèë, úèñìèìäÿ ýÿð ñÿíýè-ìÿëàìÿò çÿõìè âàð,Øÿùíåéè-áàçàðè-ñåâäàéÿì, áó çèâÿðäèð ìàíà.

Ýþçäÿ õóíàëóäÿ ïåéêàíûí õÿéàëèëÿ õîøàì,Ùÿð áèðè, ýóéà êè, áèð áÿðýè-ýöëè-òÿðäèð ìàíà.

Çÿõìëÿðäÿí ìèí àüûç à÷äû ÿäàéè-øöêðÿ êèì,Ùÿð îõóí áèð íå’ìÿòè-ãåéðè-ìöêÿððÿðäèð ìàíà.

ßãë èðøàäèëÿ áóëìàã êàì ìöìêöíäöð, âÿëèÄàìè-ðàù îëà ùÿëãåéè-çöëôè-ìöÿíáÿðäèð ìàíà.

ßõòÿðè-áÿõòèì âÿáàëèí ýþð êè, îë ìÿùäÿí ýÿëÿíÌåùðëÿðäèð þçýÿéÿ, úþâðö úÿôàëÿðäèð ìàíà.

Åé Ôöçóëè, ìÿíçèëè-ìÿãñóäÿ éåòñÿì, íÿ ÿúÿá,Õèäìÿòè-ïèðè-ìöüàí èðøàäû ðÿùáÿðäèð ìàíà.

59

__________

$ $ $

Ìÿíèì òÿê ùè÷ êèì çàðö ïÿðèøàí îëìàñûí, éà Ðÿá!ßñèðè-äÿðäè-åøãö äàüè-ùèúðàí îëìàñûí, éà Ðÿá!

Äÿìàäÿì úþâðëÿðäèð ÷ÿêäèýèì áèðÿùì áöòëÿðäÿí,Áó êàôÿðëÿð ÿñèðè áèð ìöñÿëìàí îëìàñûí, éà Ðÿá!

Ýþðöá ÿíäèøåéè-ãÿòëèìäÿ îë ìàùè, áóäóð âèðäèìÊè, áó ÿíäèøÿäÿí îë ìÿù ïÿøèìàí îëìàñûí, éà Ðÿá!

×ûõàðìàã åòñÿëÿð òÿíäÿí, ÷ÿêèá ïåéêàíûí îë ñÿðâèí×ûõàí îëñóí äèëè-ìÿúðóù, ïåéêàí îëìàñûí, éà Ðÿá!

Úÿôàâö úþâð èëÿ ìþ’òàäÿì, îíëàðñûç íîëóð ùàëûì,Úÿôàñèíÿ ùÿäö úþâðèíÿ ïàéàí îëìàñûí, éà Ðÿá!

Äåìÿí êèì, ÿäëè éîõ, éà çöëìö ÷îõ, ùÿð ùàë èëÿ îëñà,Êþíöë òÿõòèíÿ îíäàí ãåéðè ñóëòàí îëìàñûí, éà Ðÿá!

Ôöçóëè áóëäó ýÿíúè-àôèéÿò ìåéõàíÿ êöíúöíäÿ,Ìöáàðÿê ìöëêäöð, îë ìöëê âèðàí îëìàñûí, éà Ðÿá!

60

__________

$ $ $

Åé íàâÿêè-øþâãèí ñèïÿðè-ñèíåéè-ÿùáàá,Çöëôöí õÿìè ÿðáàáè-âÿôà ñåéäèíÿ ãöëëàá!

Ìåùðàáäÿ øÿêëè-õÿìè-ÿáðóéè-ëÿòèôèí,Âàúèá áó úÿùÿòäÿí ãàìóéà ñÿúäåéè-ìåùðàá.

Ñóçèì äåð èäèì øÿì’ ñàíà åéëÿéÿ ðþâøÿí,Íÿççàðåéè-ðöõñàðûíà éîõ øÿì’äÿ ùÿì òàá.

Õóðøèä úÿìàëûíäàí îë àé ñàëäû íèãàáûí,Ñöáù îëäó, äóð åé áÿõò, íÿäèð ìóíúà øÿêÿðõàá?

Äöí ñöáù éåòèðäèì ôÿëÿêÿ ìþâúè-ñèðèøêèì,Ãÿðã åòäè ôÿëÿê öçðÿ îëàí ÿíúöìö ýèðäàá.

Ñàãè ìÿýÿð îë ëÿ’ë ñþçöí äåð ìåéè-íàáÿÊèì, äöøäö ÿéàüèíÿ, ÿëèí þïäö ìåéè-íàá?!

Úÿì’èééÿòè-ÿñáàáÿ êþíöë âåðìÿ, ÔöçóëèÊèì, òÿôðèãÿäèð õàòèðÿ úÿì’èééÿòè-ÿñáàá.

61

__________

$ $ $

Ñöáù ÷ÿêìèø ÷ÿðõÿ, ÷àëìûø äàøÿ òèüèí àôèòàá,Çàùèð åòìèø îë ìÿùè-äÿëëàêÿ åéíè-èíòèñàá.

Äÿìáÿäÿì òÿùðèêè-òèüèíäÿí áóëóð áàøëàð ñÿôà,Þéëÿ êèì, ñó ìþâú óðóá çàùèð ãûëûð ùÿð äÿì ùöáàá.

Ùÿð ñÿðè-ìóéèìäÿ áèð áàø îëñà ìóéè-ñÿð êèìè,Êÿññÿ âàðûí, òèüè-õóíðèçèíäÿí åòìÿí èúòèíàá.

Êÿøôè-ÿñðàðè-ìÿëàìÿò úþâùÿðè-òèüèíäÿäèðÊèì, àëûð áàøëàðäàêû ñåâäà úÿìàëûíäàí íèãàá.

Ãöññÿñèíäÿí áàøûìûí ãûë êèìè èíúÿëìèø òÿíèìÊèì, òÿíèìëÿ òèüè îðòàñûíäà áàøèìäèð ùèúàá.

Òèüè-÷àïöê ñåéðèíÿ àùóéè-×èí äåðñÿì íîëà,Ñåéð ãûëäûãúà òþêÿð ñÿùðàéè-×èíÿ ìèøêè-íàá.

Ìóéè-æöëèäÿìëÿ òèüèíäÿí öìèäèì êÿñìÿçÿì,Åé Ôöçóëè, õàëè îëìàç áÿðãè-ëàìå’äÿí ñÿùàá!

62

__________

$ $ $

Ñöáù ñàëûá ìàù ðöõöíäÿí íèãàá,×ûõ êè, òÿìàøàéÿ ÷ûõà àôèòàá!

Ðèøòåéè-úàíûì éåòÿð åò áèð ýèðåù,Ñàëìà ñÿðè-çöëôè-ñÿìÿíñàéÿ òàá.

Ìÿñò ÷ûõûá, ñàëìà íÿçÿð ùÿð éàíà,Ýþðìÿ ðÿâà êèì, îëà àëÿì õÿðàá.

Êÿñìÿ íÿçÿð úàíèáè-öøøàãäÿí,Íàëåéè-äèëñóçäàí åò èúòèíàá.

Øàìëÿð ÿíúöì ñàéûðàì ñöáùÿäÿê,Åé øÿáè-ùèúðèí ìÿíÿ ðóçè-ùåñàá.

Äóçÿõÿ ýèðìÿç ñèòÿìèíäÿí éàíàí,Ãàáèëè-úÿííÿò äåýèë ÿùëè-ÿçàá.

Ñàëäû àéàãäàí ãÿìè-àëÿì ìÿíè,Âåð ìÿíÿ ãÿì äÿô’èíÿ, ñàãè, øÿðàá!

Ðÿùì ãûë öôòàäÿëÿðèí ùàëèíÿ,Ùè÷ ýÿðÿêìÿçìè ñÿíÿ áèð ñÿâàá?

Éàð ñóàë åòñÿ êè, ùàëûí íÿäèð,Õÿñòÿ Ôöçóëè, íÿ âåðÿðñÿí úÿâàá?

63

__________

$ $ $

Ãàëèáà áèð ÿùëè-äèë òîïðàüèäèð äöðäè-øÿðàáÊèì, ãûëûá ùþðìÿò, áèíàëÿð äóòìóø öñòöíäÿ ùöáàá.

Áÿðãö áàðàí ñàíìà êèì, ýþðäöêäÿ àùö ÿøêèìè,Áèëìÿçÿì íÿìäèð ìÿíèì, àüëàð ìÿíÿ, éàíàð ñÿùàá.

Åé ñîðàí ùàëûì, áó èñòèüíà ñóàëèíäÿí íÿ ñóä;Ùàëûì åéëÿðñÿí ñóàë, ÿììà åøèòìÿçñÿí úÿâàá.

Äÿøòè-ãÿìäÿ õàêè-ãÿáðèì öçðÿ ñÿðâè-ýèðäáàä×ÿêñÿ áàø, îë ñÿðâäÿí ñó êÿñìÿ, åé ñåéëè-ñÿðàá.

Éåòìÿéèá âÿñëèíÿ ñÿí Ëåéëèâÿøèí, áèð þìðäöðÌÿí êèìè Ìÿúíóí îëóá ñÿùðàéÿ äöøìöø àôèòàá.

Îë áöò ÿáðóñèí ãîéóá ìåùðàáÿ äþíäÿðìÿí öçöì,Ãîé ìÿíè, çàùèä, ìàíà ÷îõ âåðìÿ Òàíðè÷öí ÿçàá.

Íÿãäè-þìðöí áèð ñÿíÿì åøãèíäÿ ñÿðô åòäèí òÿìàì,Åé Ôöçóëè, àù, ÿýÿð ñÿíäÿí ñîðóëñà áó ùåñàá!

64

__________

$ $ $

Ãûëñà âÿñëèí øàìûìû ñöáùÿ áÿðàáÿð, éîõ ÿúÿá;Ðÿñìäèð ôÿñëè-áÿùàð îëìàã áÿðàáÿð ðóçö øÿá.

Ýöí êè, ñàéÿí äöøäöéö éåðäÿí äóðàð, áèð âÿúùè âàð,Ýÿëñÿ àëèãÿäðëÿð, ôÿãð ÿùëè äóðìàãäûð ÿäÿá.

Îëìàäàí ìåéõàíåéè-åøãèíäÿ ìÿñòè-úàìè-çþâã,Äöçìÿäè áÿçìè-ôÿëÿêäÿ Çþùðÿ ãàíóíè-òÿðÿá.

Úÿííÿòè-âÿñëèíäèð îë ìÿãñÿä êè, èìàí ÿùëèíÿÃûëñà ùÿã ðóçè úÿùÿííÿì àòÿøè, îëäóð ñÿáÿá.

Ãàëèáà ìÿãñÿä âöñàëûíäûð êè, äöí ýöí äóðìàéûá,×ÿðõ ñÿðýÿðäàí ýÿçÿð, áèëìÿç íÿäèð ðÿíúö òÿ’ÿá.

Áÿñòåéè-çÿíúèðè-çöëôöíäöð íÿñèìè-òÿðìèçàú,Òÿøíåéè-úàìè-âöñàëûíäûð ìöùèòè-õöøêëÿá.

Ãûëìà ôåéçè-íå’ìÿòè-âÿñëèí Ôöçóëèäÿí äèðèü,Éîõäóð þçýÿ ìÿãñÿäè, ñÿíäÿí ñÿíè åéëÿð òÿëÿá.

65

$ $ $

Ñÿí öçöíäÿí àëÿìè ðþâøÿí ãûëûá ñàëäûí íèãàá,Éàçûéà1 ñàëñûí áó ýöíäÿí áþéëÿ íóðèí àôèòàá.

Ñÿí íÿ íóðè-ïàêñÿí, åé ìÿçùÿðè-ñöí’è-èëàù,Êèì, àëûð øÿì’è-ðöõöíäÿí íóð ìåùðö ìàùèòàá.

ßêñ ðóéèí ñóéà ñàëìûø ñàéÿ, çöëôöí òîïðàüà,ßíáÿð åòìèø òîïðàüûí àäûí, ñóéóí èñìèí ýöëàá.

Éåëäÿ áóëìóø áóéè-çöëôöí, ñóäà ÿêñè-àðèçèíÊèì, éåëè áàüðûíà áàñûá, ñóéà ýþç äèêìèø ùöáàá.

Ëÿ’ëýóí ìåéäèð ÿëèíäÿ ñàüÿðè-ñèìèí èëÿ,Éà íèýèíè-ëÿ’ëäèð, ðÿøêè-ëÿáèíäÿí îëäó àá?

Êèëêè-ãöäðÿò ëþâùè-ñèíÿìäÿ ñÿíè ãûëìûø ðÿãÿì,Åéëÿéèá ìÿùáóáëÿð ìÿúìóÿñèíäÿí èíòèõàá.

Åé Ôöçóëè, ùÿð ÿìÿë ãûëñàí õÿòàäûð, ãåéðè-åøã,Áóäóðóð ìÿí áèëäèýèì, “âÿëëàùö ÿ’ëÿì áèñ-ñÿâàá”2

__________1 Ñÿùðàéà2 Òÿðúöìÿñè : Äîüðóñóíó Àëëàù äàùà éàõøû áèëÿð.

66

__________

$ $ $

Êóùêÿí Øèðèíÿ þç íÿãøèí ÷ÿêèá âåðìèø ôèðèá,Ýþð íÿ úàùèëäèð, éîíàð äàøäàí þçè÷öí áèð ðÿãèá.

Ãàøëàðûí éàéè áèð îõ ëöòô åéëÿìèø ùÿð àøèãÿ,Ìÿí ùÿì îíäàí åéëÿðÿì áèð îõ òÿìÿííà, éà íÿñèá.

Òóòèéàéè-õàêè-ïàéèí ôåéçèíÿ éîë áóëìàñàì,Íóðè-÷åøìèì, åéá ãûëìà, êîð îëóð äåðëÿð ãÿðèá.

Ìöçòÿðèáäèð ÷àðåéè-äÿðäèìäÿ, âÿù êèì, áèëìÿéèá,Áèð äÿâàñûç äÿðäÿ óüðàòìûø þçöí ìèñêèí òÿáèá.

Áÿðãè-àùèìäÿí åâèì ùÿð ýóøÿ áóëìóø ðÿõíÿëÿð,Ýÿë ýþð, åé ýöë, êèì, ýèðèôòàðè-ãÿôÿñäèð ÿíäÿëèá.

Åé ìÿíÿ ñÿáð åò äåéÿí, ùàëè-äèëèìäÿí áèõÿáÿð,Åøã îëàí éåðäÿ íÿäèð àðàì, éà íåéëÿð øÿêèá?

Åé Ôöçóëè, èíúèìÿ ñÿíäÿí òÿüàôöë ãûëñà éàð,Ðÿñìäèð êèì, ýþñòÿðÿ ÿùáàáÿ èñòèüíà ùÿáèá.

67

__________

$ $ $

Îë êè, ùÿð ñàÿò ýöëÿðäè ÷åøìè-ýèðéàíûì ýþðöá,Àüëàð îëäó ùàëèìÿ, áèðÿùì úàíàíûì ýþðöá.

Åéëÿéÿí òÿ’éèíè-ÿúçàéè-ìöäàâà äÿðäèìÿ,Òÿðê åäèá, úÿì åòìÿäè, ùàëè-ïÿðèøàíûì ýþðöá.

Ëàëÿðöõëÿð ýþêñöìöí ÷àêèíÿ ãûëìàçëàð íÿçÿð,Ùè÷ áèð ðÿùì åéëÿìÿçëÿð äàüè-ïöíùàíûì ýþðöá.

Òóò ýþçöí, åé äóäè-äèë, ÷ÿðõèí êè, äåâðèí òÿðê åäèá,Ãàëìàñûí ùåéðÿòäÿ, ÷åøìè-ýþâùÿðÿôøàíûì ýþðöá.

Ïÿðòþâè-õóðøèä ñàíìûí éåðäÿ êèì, äåâðè-ôÿëÿê,Éåðÿ óðìóø àôèòàáûí, ìàùè-òàáàíûì ýþðöá.

Ñóäà ÿêñè-ñÿðâ ñàíìûí, êèì ãîïàðûá áàüèáàíÑóéÿ ñàëìûø ñÿðâèíè, ñÿðâè-õóðàìàíûì ýþðöá.

Åé Ôöçóëè, áèë êè, îë ýöë àðèçèí ýþðìöø äåýèë,Êèì êè, òÿ’í åéëÿð ìÿíèì ÷àêè-ýèðèáàíûì ýþðöá.

68

__________

$ $ $

Ðóçèýàðûì áóëäó äþâðàíè-ôÿëÿêäÿí èíãèëàá,Ãàí è÷ÿð îëäóì, ÿéàüûí ÷ÿêäè áÿçìèìäÿí øÿðàá.

Øþ’ëåéè-àù èëÿ éàíäûðäûì äèëè-ñÿðýÿøòÿéè,Áèð îä îëäóì, úèçýèíÿí ÷åâðÿìäÿ îëìàçìû êÿáàá?

Ëÿ’ëèí èëÿ áàäÿ áÿùñ åòìèø, çÿùè ýöìðàùëûã,Îëäó âàúèá åéëÿìÿê îë áèÿäÿáäÿí èúòèíàá.

Âåðìÿç îëäó éîë âöñàëÿ ïè÷è-çöëôöí, àù, êèì,Ðèøòåéè-òÿäáèðäÿí äþâðàíè-êÿúðîâ à÷äû òàá.

Îëìàäû îë ìàùÿ ðþâøÿí éàíäûüûì ùèúðàí ýöíö,Éàíäûüûí øÿá òà ñÿùÿð øÿì’èí íÿ áèëñèí àôèòàá.

Ýþç êè, ïåéêàíûí ãàïóá, ýþýäÿí ñà÷àð ùÿð éàí ñèðèøê,Áèð ñÿäÿôäèð, ãÿòðåéè-áàðàíè åéëÿð äöððè-íàá.

Îëäó ÿáðè-äóäè-àùèì ïÿðäåéè-ðöõñàðè-ìàù,Àù êèì, àëìàç úÿìàëèíäÿí ùÿíóç îë ìÿù íèãàá.

Êÿñìÿäè ìÿíäÿí ñÿðè-êóéèíäÿ àçàðûí ðÿãèá,Åé Ôöçóëè, úÿííÿò è÷ðÿ íèøÿ éîõ, äåðëÿð ÿçàá?

69

__________

$ $ $

Äÿðäè-åøãèì äÿô’èíÿ çÿùìÿò ÷ÿêÿð äàèì òÿáèá,Øöêð êèì, îëìóø îíà çÿùìÿò, ìÿíÿ ðàùÿò íÿñèá.

Áèð çÿáàíäûð øÿðùè-ãÿì òÿãðèðèíÿ ùÿð áÿðýè-ýöë,Åéëÿìÿç áèùóäÿ ýöë ýþðäöêäÿ ÿôüàí ÿíäÿëèá.

Áèëñÿ çþâãöì âÿñëäÿí ôèðãÿòäÿ ÿôçóí îëäóüóí,Âÿñëäÿí ìÿí’èì ðÿâà ýþðìÿçäè ðÿøêèíäÿí ðÿãèá.

Òÿ’íè-ãÿôëÿòäèð ïÿðèòÿë’ÿòëÿðÿ èçùàðè-ùàë,Ñàíìà êèì, ÿùáàá ùàëûíäàí îëóð ãàôèë ùÿáèá.

Àù, áèëìÿí íåéëÿéèì, ãóðòóëìàã îëìàç ãåéääÿí,Ìÿí ùÿðèôè-ñàäÿäèë, õóáàí úÿìàëè äèëôèðèá.

Øÿì’ ãöðáèëÿ òÿôàõöð ãûëìà, åé ïÿðâàíÿ, êèì,Õèðìÿíè-þìðöí ýþéÿð áÿðãè-ôÿíàäàí ÿíãÿðèá.

Íîëà àüëàðñà Ôöçóëè ðþâçåéè-êóéèí àíûá,Ëàúÿðÿì ýèðéàí îëóð ãûëüàú âÿòÿí éàäûí ãÿðèá.

70

__________

$ $ $

Ïàéèáÿíä îëäóì ñÿðè-çöëôè-ïÿðèøàíûí ýþðöá,Íèòãäÿí äöøäöì ëÿáè-ëÿ’ëè-äöðÿôøàíûí ýþðöá.

Îäà éàõäûì øÿì’âÿø úàíûì, áàõûá ðöõñàðèíÿ×ÿðõÿ ÷ÿêäèì äóäè-äèë, ñÿðâè-õóðàìàíûí ýþðöá.

Ýÿçäèðÿð ùÿð éàí ýþçöì ÿøê è÷ðÿ áàüðûì ïàðÿñèí,Õÿë’ÿòè-ýöëýóí èëÿ ðÿõø öçðÿ úþâëàíûí ýþðöá.

Áèð çàìàí êå÷ìÿç êè, äèë òèüèíäÿí îëìàç ÷àê-÷àê,À÷ûëûð ùÿð äÿì òóòóëìóø êþíëöì åùñàíûí ýþðöá.

Êþíëöìö òÿíùàëûã åéëÿðäè ïÿðèøàí ñèíÿäÿ,Îëìàñàéäû úÿì, ùÿð éàíûíäà ïåéêàíûí ýþðöá.

Áÿíäö çèíäàíè-ãÿìö ìþùíÿòäÿí îëìóøäóì õèëàñ,Àù êèì, äöøäöì éåíÿ, çöëôö çÿíÿõäàíûí ýþðöá.

Åé Ôöçóëè, áóíúà êèì, òóòäóí íèùàí ùàëè-äèëèí,Àãèáÿò ôÿùì åòäè åë ÷àêè-ýèðèáàíûí ýþðöá.

71

__________

$ $ $

Ãåéðÿ åéëÿð áèñÿáÿá ìèí èëòèôàò îë íóøëÿá,Èëòèôàò åòìÿç ìÿíÿ ìöòëÿã, íÿäèð áèëìÿí ñÿáÿá?

Úþâð îëóð àäÿò ãÿçÿá âÿãòè, íÿ àäÿòäèð áó êèì,Úþâðöí àç åéëÿð ìÿíÿ îë òöíäõó ãûëüàú ãÿçÿá.

Íîëà ãÿìçÿí ôèêðè äöøäèñÿ äèëè-ñóçàíèìÿ,Çàëèìèí ýÿð îëñà àòÿø ìÿíçèëè, îëìàç ÿúÿá.

Äÿìáÿäÿì ýÿð äöøñÿ ýþçäÿí äöððè-ÿøêèì, âÿúùè âàð.Éàø óøàãëàðäûð éåòèì, îíëàðäà éîõ ðÿñìè-ÿäÿá.

Úþâðè êþíëöìäöð ÷ÿêÿí, ýþçäöð ýþðÿí ðöõñàðûíû,Àëëàù, Àëëàù, êàì àëàí êèìäèð, ÷ÿêÿí êèìäèð òÿÿá.

Éàð áèäàä åéëÿìÿç öøøàã ôÿðéàä åòìÿäÿí,Ùÿð íåúÿ ðóçè ìöãÿääÿð îëñà, âàúèáäèð òÿëÿá.

Ìöòðèá, àüëàòìà ñöðóäèíëÿ Ôöçóëè õÿñòÿíè,Ñåéëè-ÿøêèíäÿí ñàãûí, ãîïìàéà áöíéàäè-òÿðÿá.

72

$ $ $

Âÿñëèí ìÿíÿ ùÿéàò âåðèð, ôèðãÿòèí ìÿìàò,Ñöáùàíÿ õàëèãè õÿëÿãÿë ìîâòÿ âÿë-ùÿéàò1.

Ùèúðàíûíà òÿùÿììöë åäÿí âÿñëèíè áóëóð,Òóáà ëèìÿí éóñàèäöùöñ-ñÿáðö âÿñ-ñÿáàò2.

Ìåùðèíäèð èãòèíàè-ìÿãàñèä âÿñèëÿñè,Ìà øàÿ ìÿí ÿðàäÿ, áèùèë-ôîâçó âÿí-íÿúàò3.

Òþêìöø ðèéàçè-òÿá’èìÿ áàðàíè-øþâãèíè,Ìÿí ÿíçÿëÿë-ìèéàùÿ âÿ ÿùéà áèùèí-íÿáàò4.

Ùÿã àôÿðèíèøÿ ñÿáÿá åòäè âöúóäèíè,ßâúÿáòÿ áèç-çöùóðè çöùóðÿë-ìöêÿââÿíàò5.

Èéçÿä ñÿðèðè-ùöñíÿ ñÿíè ãûëäû ïàäèøàù,ß’ëà êÿìàëÿ çàòèêÿ ôè ÿùñÿíèñ-ñèôàò6.

Ãûëäûí ÿäàéè-íÿ’ò, Ôöçóëè, òÿìàì ãûë,Êÿììèëùó áèñ-ñÿëàìè âÿ òÿììèìùó áèñ-ñÿëàò7.

__________1 Òÿðúöìÿñè : Ïàê âÿ ìöãÿääÿñäèð î éàðàäàí êè, äèðèëèéè âÿ þëöìö éàðàòìûøäûð.2 Òÿðúöìÿñè : Î àäàì õîøáÿõòäèð êè, ìÿòàíÿò âÿ ñÿáð îíà êþìÿê åäèð.3 Òÿðúöìÿñè : Íÿ èñòÿðñÿ, êèìè íÿçÿðäÿ òóòàðñà, íÿúàò âÿ ìöâÿôôÿãèééÿò îíóí

âàñèòÿñèëÿäèð.4 Òÿðúöìÿñè : Éàüûøû éàüäûðûá, áèòêèëÿðè äèðèëäÿí.5 Òÿðúöìÿñè : Çöùóðóíëà âàðëûüûí çöùóðóíà ñÿáÿá îëäóí. 6 Òÿðúöìÿñè : Çàòûíûí êÿìàëûíû ýþçÿë ñèôÿòëÿðëÿ éöêñÿëòäè.7 Òÿðúöìÿñè : Ñàëàì èëÿ îíó òàìàìëà, äóà èëÿ áèòèð.

73

__________

$ $ $

Éöðö, éåòèð ìÿíÿ, åé ñèìè-ÿøê, áèäàä åò,Ýÿð àã÷àí èëÿ àëûíìûø ãóë èñÿì, àçàä åò!

Èòèðìÿ èòëÿðè àâàçûíûí, êþíöë, çþâãèí,Éåòÿð ãàðà ýåúÿëÿð ùÿðçÿ-ùÿðçÿ ôÿðéàä åò!

Õÿðàá îëàí êþíöë, åé áöò, ñÿíèí ìÿãàìûíäûð,Òÿüàôöë åéëÿìÿ, áèð ãà÷ äàø èëÿ àáàä åò!

Åøèòìÿäèíìè, êþíöë, åøã ìöøêèë îëäóüóíó,Ñÿíÿ áó ìöøêèë èøè êèì äåäè êè, áöíéàä åò?!

Õèëàôè-àäÿòÿ ÷îõ îëìà, åé ïÿðè, ìàèë,Éåòÿð ôöñóí èëÿ òÿñõèðè-àäÿìèçàä åò!

Ñÿáà, ÿñèðëÿðè ãÿñäèí åéëÿìèø îë ýöë,Áèçè ùÿì îíäà, ÿýÿð äöøñÿ ôöðñÿòèí, éàä åò!

Ôöçóëè, èñòÿð èñÿí èçäèéàäè-ðöòáåéè-ôÿçë,Äèéàðè-Ðóì ýþçÿò, òÿðêè-õàêè-Áàüäàä åò!

74

__________

$ $ $

ßêñè-ðöõñàðûí èëÿ îëäó ìöçÿééÿí ìèð’àò,Áÿäÿíè-ìöðäÿéÿ ôåéçè-íÿçÿðèí âåðäè ùÿéàò.

Áÿíçÿäÿðäèì ãÿäè-ìþâçóíèíÿ ôèë-úöìëÿ ÿýÿð,Úàí è÷èíäÿ ÿëèô åòñÿéäè ãÿáóëè-ùÿðÿêàò.

Õÿò áó ìÿçìóí èëÿäèð òÿðôè-çÿíÿõäàíûíäàÊè, áó çèíäàíûí ÿñèðèíÿ éîõ öììèäè-íÿúàò.

Êàêèëèí ãûëäû ìöãÿððÿð ìÿíÿ ñÿðýÿøòÿëèéè,Äåìÿñèí êèìñÿ êè, âàð ýÿðäèøè-ýÿðäóíÿ ñÿáàò.

Ãÿìçÿ ïåéêàíèí åäÿð àøèãÿ ÷åøìèí ñÿäÿãÿ,Þéëÿ êèì, ìÿðäöìè-ìöí’èì âåðÿ ìþùòàúÿ çÿêàò.

Àôÿðèí úþâùÿðè-ìÿãáóëèíÿ êèì, àëÿìäÿÌöìêöí îëìàç áó ñèôàò èëÿ êè, ñÿíñÿí áèð çàò.

Åé Ôöçóëè, âÿðÿ’ö çþùä èëÿ ìþ’òàä îëäóí,Áèëìÿäèí ùàëûíû, áèùóäÿ êå÷èðäèí îâãàò.

75

__________

$ $ $

Åé ÿñèðè-äàìè-ãÿì, áèð ýóøåéè-ìåéõàíÿ òóò!Òóòìà çþùùàäûí ìöõàëèô ïÿíäèíè, ïåéìàíÿ òóò!

Äèøëÿäèìñÿ ëÿ’ëèí, åé ãàíûì òþêÿí, ãÿùð åéëÿìÿ,Òóò êè, ãàí åòäèì, ÿäàëÿò åéëÿ, ãàíû ãàíÿ òóò!

Úèçýèíèðêÿí áàøûíà, øÿì’è-ðöõöíäÿí úàíûìû,Ìÿí’ ãûëìà, àíû ùÿì îë øÿì’ÿ áèð ïÿðâàíÿ òóò!

Ýÿð ñÿíÿ ÿôüàíèìè áèùóäÿ äåðñÿ ìöääÿè,Îë ñþçÿ òóòìà ãóëàã, ìÿí ÷ÿêäèýèì ÿôüàíÿ òóò!

Òóòìàçàì çÿíúèðè-çöëôö òÿðêèí, åé íàñåù, ìÿíèÕàù áèð àãèë õÿéàë åò, õàù áèð äèâàíÿ òóò.

Åé îëóá ñóëòàí, äåéÿí äöíéàäÿ ìÿíäÿí ãåéðè éîõ,Ñÿí ñÿíè áèð úöüä áèë, äöíéàíû áèð âèðàíÿ òóò.

Åé Ôöçóëè, äÿùð çàëèíèí ôèðèáèíäÿí ñàãûí,Îëìà ãàôèë, ÿð êèìè òÿïðÿí, èøèí ìÿðäàíÿ òóò!

76

__________

$ $ $

Áÿùðè-åøãÿ äöøäöí, åé äèë, çþâãè-äöíéàíè óíóò!Áàëèü îëäóí, ýÿë ðÿùèìäÿí è÷äèýèí ãàíè óíóò!

Âåðäè ðåùëÿòäÿí õÿáÿð ìóéè-ñÿôèäö ðóéè-çÿðä,×þùðåéè-ýöëýóí èëÿ çöëôè-ïÿðèøàíè óíóò!

×ÿê íÿäàìÿòäÿí ýþýÿ äóäè-äèëèí, òÿê ãàíëû éàø,Ñÿðâè-íàçèí òÿðê òóò ýöëáÿðýè-õÿíäàíè óíóò!

Ýþð ãÿíèìÿò ôÿãð ìöëêöíäÿ ýÿäàëûã øèâÿñèí,Å’òèáàðè-ìÿíñÿáö äÿðýàùè-ñóëòàíè óíóò!

×ÿêìÿ àëÿì ãåéäèíè, åé ñÿðáöëÿíäè-ôÿãð îëàí,Ñÿëòÿíÿò òÿõòèíÿ èðäèí, áÿíäö çèíäàíè óíóò!

Ëþâùè-õàòèð ñóðÿòè-úàíàíÿ ãûë àéèíÿäàð,Îíó éàä åò, ùÿð íÿ êèì éàäûíäàäûð, àíè óíóò!

Ìÿ’ñèéÿò äÿðñèí éåòÿð òÿêðàð ãûë, äþíäÿð âÿðÿã,Þçýÿ ùÿðôèí ìÿøãèí åò, îë äÿðñ-öíâàíè óíóò.

Åé Ôöçóëè, ÷ÿê ìÿëàìÿò ðÿùýöçàðûíäàí ãÿäÿìËÿùçÿ-ëÿùçÿ ÷ÿêäèýèí áèùóäÿ ÿôüàíè óíóò!

77

__________

$ $ $

Ìöðäÿ úèñìèì èëòèôàòûíäàí áóëóð ùÿð äÿì ùÿéàò,Þëÿðÿì, ýÿð ãûëìàñàí ùÿð äÿì ìÿíÿ áèð èëòèôàò.

Éàçÿ áèëìÿç ëÿáëÿðèí âÿñôèí òÿìàìè-þìðäÿ,Àáè-ùåéâàí âåðñÿ Õèçðÿ êèëêö çöëìÿòäÿí äÿâàò.

Ìÿí ôÿãèðÿì, ñÿí ãÿíè, âåðýèë çÿêàòè-ùöñí êèì,Øÿð’ è÷èíäÿ ùÿì ìÿíÿäèð ùÿì ñÿíÿ âàúèá çÿêàò.

Ýþðìÿéèíúÿ ùöñíöíö èìàíÿ ýÿëìÿç àøèãèí,Éöç ïåéÿìáÿð úÿì îëóá, ýþñòÿðñÿëÿð ìèí ìþ’úöçàò.

Ìÿçùÿðè-àñàðè-ãöäðÿòäèð âöúóäè-êàìèëèí,Ôåéçè-ôèòðÿòäÿí ãÿðÿç ñÿíñÿí, òöôåéëèí êàèíàò.

Úþâùÿðè-çàòèíäÿäèð ìÿúìóè-þâñàôè-êÿìàë,Áó ñèôàò èëÿ êè, ñÿíñÿí, ãàíäàäûð áèð ïàê çàò?

Åøãÿ òà äöøäöì, Ôöçóëè, ÷ÿêìÿäèì äöíéà ãÿìèí;Áèë êè, ãåéäè-åøã èìèø äàìè-òÿÿëëöãäÿí íÿúàò.

78

__________

$ $ $

Ñÿáà, ÿüéàðäàí ïöíùàí, ãÿìèì äèëäàðÿ èçùàð åò!Õÿáÿðñèç éàðûìû ùàëè-õÿðàáèìäÿí õÿáÿðäàð åò!

Ýÿòèð éàäûì îíóí éàíûíäà, âÿð ýþðñÿí êè, ãÿùð åéëÿð,Õÿìóø îëìà, éåíÿ äöøíàì òÿãðèáèëÿ òÿêðàð åò!

Êþíöë, ãÿì ýöíëÿðèí òÿíùà êå÷èðìÿ, èñòÿ áèð ùÿìäÿì,ßúÿë õàáûíäàí, ÿôãàíëàð ÷ÿêèá, Ìÿúíóíó áèäàð åò!

×ö éîõ, åøã àòÿøè áèð øþ’ëÿ ÷ÿêñÿ, òàãÿòèí, åé íåé,Áàø àüðûòìà, äÿìè-åøã óðìà, àíúàã íàëåéè-çàð åò!

Ìÿíè ðÿøê îäóíà ïÿðâàíÿ òÿê, åé øÿì’, éàíäûðìà,Éåòÿð õóðøèäè-ðöõñàðûí ÷èðàüè-áÿçìè-ÿüéàð åò!

Ýèðèôòàðè-ãÿìè-åøã îëàëû àçàäåéè-äÿùðÿì,Ãÿìè-åøãÿ ìÿíè áóíäàí áÿòÿð, éàðÿá, ýèðèôòàð åò!

Ôöçóëè, áàõìàã îëóð îë ýöíÿø éàäèëÿ õóðøèäÿ,Íÿ âÿúù èëÿ êèì, îëñà ýöí êå÷ÿð, ôèêðè-øÿáè-òàð åò.

79

__________

$ $ $

Õÿòòè-ðöõñàðûí åäÿð ëöòôäÿ ðåéùàí èëÿ áÿùñ,Ùöñíè-ñóðÿòäÿ úÿìàëûí ýöëè-õÿíäàí èëÿ áÿùñ.

Úÿííÿòè êóéèíÿ çþùä ÿùëè ìöíàñèá äåñÿëÿð,Íÿ ìöíàñèá êè, ãûëàì áèð íå÷ÿ íàäàí èëÿ áÿùñ.

Éöçöíÿ äóðìàñûí àéèíÿ óðóá ëàôè-ñÿôà,Íÿ ðÿâà ìÿù ãûëà õóðøèäè-äèðÿõøàí èëÿ áÿùñ.

Ýÿð÷è øöìøàääÿ ÷îõ ëàôè-ëÿòàôÿò âàðäûð,Éîðóëóð åéëÿñÿ îë ñÿðâè-õóðàìàí èëÿ áÿùñ.

Ãûëñà úàí ëÿ’ëèí èëÿí ôåéç éåòèðìÿê áÿùñèí,Úàíèáè-ëÿ’ëèíè òóò, åé êþíöë, åò úàí èëÿ áÿùñ!

Äöøÿð îä øÿì’ äèëèíÿ áó ñÿáÿáäÿí êè, ãûëûðÄèë óçàäûá ýåúÿëÿð îë ìÿùè-òàáàí èëÿ áÿùñ.

Ñèôÿòè-ùöñíöí åäÿð õÿñòÿ Ôöçóëè, íÿ ÿúÿá,Ùöñíè-ýþôòàðäÿ ýÿð åéëÿñÿ Ùÿññàí èëÿ áÿùñ.

80

$ $ $

Úÿùàí è÷ðÿ ùÿð ôèòíÿ êèì, îëñà ùàäèñ,Îíà ñÿðâè-ãÿääèíäèð, ÿëáÿòòÿ, áàèñ.

Ìÿäàðèñäÿ òÿùãèãè-ìóéè-ìèéàíûí,Äÿãàéèãäÿí îðòàéÿ ñàëìûø ìÿáàùèñ.

Ìöâÿùùèäëÿðÿ ãûëìà èíêàð, çàùèä,Ìåéè-âÿùäÿòè ñàíìà öììöë-õÿáàèñ1.

Èêè äèäÿñèç àëÿìÿ Éóñèôö ñÿí,Ñèçÿ éîõ úÿùàí è÷ðÿ èìêàíè-ñàëèñ.

Ìÿíÿ úÿì îëóð ãàíäà êèì, âàð áèð ãÿì,Ìÿíÿì ìöëêè-ãÿì è÷ðÿ Ìÿúíóíÿ âàðèñ.

Òþêöá ÿøê êóéèíäÿ, âÿñëèí äèëÿð äèë,Ñà÷àð íÿô’ ö÷öí äàíÿ òîïðàüÿ ùàðèñ2.

Öçàðö ëÿáèí âÿñôèí åéëÿð Ôöçóëè,Îíà ùÿì ìöôÿññèð äåðÿì, ùÿì ìöùÿääèñ.

81

__________1 Ö ì ì ö ë - õ ÿ á à è ñ — ïèñëèêëÿð àíàñû2 Ù à ð è ñ — ÿêèí÷è

$ $ $

Åé ãöáàðè-ãÿäÿìèí ÿðøè-áÿðèí áàøèíÿ òàú,Øÿðÿôè-çàòèíÿ ÿäíàéè-ìÿðàòèá ìå’ðàú.

Ìöíòÿùà øÿð’èíÿ ÿäéàíè-òÿìàìèééè-ðöñóë,Áÿùðñÿí, ñàèðè-ÿðáàáè-ðèñàëÿò ÿìâàú.

Õàçèíè-ýÿíúè-øÿôàÿò ñÿíè ãûëìûø èéçÿä,Ùè÷ êèì éîõ êè, ñÿíÿ îëìàéà àõèð ìþùòàú.

Ñöííÿòèí ìÿüôèðÿò ÿñáàáèíÿ ìèíùàúè-ùöñóë,Òà’ÿòèí ìÿ’ñèéÿò ÿìðàçèíÿ òÿäáèðè-èëàú…

Õÿëãÿ òÿãëèäè-ñöëóêèí ñÿáÿáè-ùöñíè-ìÿàø,Ìöëêÿ òÿüéèðè-òÿðèãèí ÿñÿðè-ñóè-ìèçàú.

Ãàèì îëìàçäû íèçàìö íÿñÿãè-ÿñëè-âöúóä,Âåðìÿñÿéäèí ÿñÿðè-ÿäë èëÿ äöíéàéÿ ðÿâàú.

Øöêð-ëèëëàù êè, Ôöçóëèíè åäèá äàõèëè-ôåéç,Ðÿüáÿòèí äàèðåéè-õîâôäÿí åòìèø èõðàú.

82

__________

$ $ $

Úàí ÷ûõûð òÿíäÿí êþíöë çèêðè-ëÿáè-éàð åéëÿýÿú,Òÿí áóëóð úàí éåíëÿäÿí îë ëÿôçè òÿêðàð åéëÿýÿú.

Ãûëìà, åé ÿôãàí, ýþçöí áèäàð, ìÿñòè-õàá èêÿí,Îëìàéà áèð ôèòíÿ ïåéäà îëà, áèäàð åéëÿýÿú.

Ñþùáÿòèìäÿí àð åäèá, åé ýöë, ìÿíè òÿðê åòìÿ êèì,Ýöë îëóð ÿôñöðäÿ òÿðêè-ñþùáÿòè-õàð åéëÿýÿú.

Âàðûìû ôèêðè-äÿùàíûíëà éîõ åòäèì êèì, ãÿçàÁþéëÿ ÿìð åòìèø ìàíà, éîõäàí ìÿíè âàð åéëÿýÿú.

ßðçè-ðöõñàð åò áó ýöí, åé ìÿù, ýöì îëñóí ýþéäÿ ýöí,Þéëÿ êèì ÿíúöì îëóð, ýöí ÿðçè-ðöõñàð åéëÿýÿú.

Ùÿð çÿáàí áèð òèüäèð ýóéà Çöëåéõà ãÿòëèíÿ,Éóñèôè àëìàãäà ÿùëè-åøã áàçàð åéëÿýÿú.

Íàëåéè-çàðûì, Ôöçóëè, õîø ýÿëèð îë ýöëðöõÿ,À÷ûëûð ýöë êþíëö áöëáöë íàëåéè-çàð åéëÿýÿú.

83

__________

$ $ $

Êþíëöì à÷ûëûð çöëôè-ïÿðèøàíûíû ýþðýÿú,Íèòãèì òóòóëóð ãþí÷åéè-õÿíäàíûíû ýþðýÿú.

Áàõäûãúà ñÿíÿ ãàí ñà÷ûëûð äèäÿëÿðèìäÿí,Áàüðûì äÿëèíèð íàâÿêè-ìöæýàíûíû ýþðýÿú.

Ðÿ’íàëûã èëÿ ãàìÿòè-øöìøàäû ãûëàí éàä,Îëìàçìû õÿúèë ñÿðâè-õóðàìàíûíû ýþðýÿú?

×îõ åøãÿ ùÿâÿñ åäÿíè ýþðäöì êè, ùÿâàñûíÒÿðê åòäè, ñÿíèí àøèãè-íàëàíûíû ýþðýÿú.

Êàôÿð êè, äåýèë ìþ’òÿðèôè-íàðè-úÿùÿííÿì,Èìàíÿ ýÿëÿð àòÿøè-ùèúðàíûíû ýþðýÿú.

Íàçèêëèê èëÿ ãþí÷åéè-õÿíäàíû åäÿí éàä,Åòìÿçìè ùÿéà ëÿ’ëè-äöðÿôøàíûíû ýþðýÿú?

Ñÿí ùàëè-äèëèí ñþéëÿìÿñÿí, íîëà, Ôöçóëè,Åë ôÿùì ãûëûð ÷àêè-ýèðèáàíûíû ýþðýÿú.

84

__________

$ $ $

Ìöíùÿðèôäèð, ñàãèéà, ÿíäóùè-äöíéàäÿí ìèçàú,Áàäÿ òóò êèì, èëëÿòè-ÿíäóùÿ ãÿôëÿòäèð èëàú.

Ôÿãð ìöëêöí òóò, ýÿð èñòèüíàäÿ èñòÿðñÿí êÿìàë,Ñÿëòÿíÿòäÿí êå÷ êèì, îë âàäèäÿ ÷îõäóð åùòèéàú.

×ÿêìÿ òÿõòö òàú ãåéäèí, áèñÿðö ïàëûã ýþçÿòÊèì, ÿéàüÿ áÿíääèð òÿõòö áÿëàäûð áàøÿ òàú.

Áèð ïÿðè çöëôöí òóòóá, õàëèíäÿí àëñàí êàìè-äèë,Òóò êè, ×èí ìöëêèíè òóòäóí, Ùèíääÿí àëäûí õÿðàú.

Òÿðêö òÿúðèä èõòèéàð åò êèì, äèéàðè-åøãäÿÔÿãð áàçàðèíÿ ÿñáàáè-ôÿíàäÿíäèð ðÿâàú.

Íÿãøè-çàéèëäèð, öìóðè-äÿùðÿ ãûëìà å’òèáàð,Îëñà ùàñèë ôÿãðäÿí ùöçíö ãèíàäÿí èáòèùàú.

Åé Ôöçóëè, ìÿí ìÿëàìÿò ìöëêöíöí ñóëòàíèéÿì,Áÿðãè-àùèì òàúè-çÿð, ñèìè-ñèðèøêèì òÿõòè-òàú.

85

__________

$ $ $

Îëóð ãÿääèì äöòà åøãèí éîëóíäà, ùÿð áÿëà ýþðýÿú,Òÿðèã ÿùëèíÿ àäÿòäèð òÿâàçþ, àøèíà ýþðýÿú.

Íèùàí åøãèìè ìÿ’ëóì åòñÿ àëÿì, äóäè-àùèìäÿí,ßúÿá éîõ êèì, ýöìàíè-ýÿíú åäÿð õÿëã, ÿæäÿùà ýþðýÿú.

Ôöçóí îëäóãúà åøãèì ýÿðì îëóð ÿøêèì ýþçöì è÷ðÿ,ßýÿð÷è ñó áöðóäÿò êÿñáèíè åéëÿð ùÿâà ýþðýÿú.

Îõóí ùÿð ëÿùçÿ êèì, úàíûì äÿëÿð, êþíëöì ãûëàð ÿôüàí,Áå-åéíè åéëÿ êèì, ôÿðéàä åäÿð èòëÿð, ýÿäà ýþðýÿú.

Ðÿâàúè-íÿãä íÿãøè-ñèêêÿäÿíäèð, íîëà ãÿäð åòñÿÌÿíÿ åë, úèñìè-öðéàíûìäà íÿãøè-áóðèéà ýþðýÿú.

Ìÿíè-äÿðâèøÿ åë ùÿì úþâð åäÿð, ñÿí úþâð ãûëäûãúà,Êèì åéëÿð çöëì ìÿí’èí, ïàäèùàøûì, ñÿí ðÿâà ýþðýÿú?

Ôöçóëèíè éàøóð, åé çÿ’ô, ìÿùâÿøëÿð úÿôàñûíäàíÊè, ìÿùâÿøëÿð ãûëûðëàð ìèí úÿôà, áèð ìöáòÿëà ýþðýÿú.

86

__________

$ $ $

Åé êþíöë, éàðû èñòÿ, úàíäàí êå÷,Ñÿðè-êóéèí ýþçÿò, úÿùàíäàí êå÷!

Éà òÿìÿ’ êÿñ ùÿéàò çþâãèíäÿí,Éà ëÿáè-ëÿ’ëè-äèëñèòàíäàí êå÷.

Ìöëêè-òÿúðèääèð ôÿðàüÿò åâè,Òÿðêè-ìàë åéëÿ, õàíèìàíäàí êå÷.

Ëàìÿêàí ñåéðèíèí ÿçèìÿòèí åò,Áó õÿðàá îëàúàã ìÿêàíäàí êå÷.

Å’òèáàð åòìÿ ìöëêè-äöíéàéÿ,Å’òèáàðè-öëöââè-øàíäàí êå÷!

ßùëè-äöíéàíûí îëìàç àõèðÿòè,Åé Ôöçóëè, áó õàêäàíäàí êå÷!

87

__________

$ $ $

Ýÿð äåýèë áèð ìàù ìåùðèëÿí ìÿíèìòÿê çàð ñöáù,Áàøèí à÷ûá íèøÿ ùÿð ýöí éàõàñûí éûðòàð ñöáù?

Ýöí äåýèë, ùÿð ýöí áèð àé ìåùðèëÿ êþêñöí ÷àê åäèá,Òàçÿ-òàçÿ äàüëÿðäèð êèì, ãûëûð èçùàð ñöáù.

Òèüè-õóðøèä èëÿ ðÿô’ îëñà éåðèäèð êèì, ìöäàìÉàíäûðûá ïÿðâàíÿéè, øÿì’ÿ âåðèð àçàð ñöáù.

Ñöáùè øàìö øàìè ñöáù îëìóø ìÿíÿì àëÿìäÿ êèì,Øàì øÿì’è-áÿçì îëóá, àéðûëäû ìÿíäÿí éàð ñöáù.

Ýþð íÿ àøèãäèð êè, áèð õóðøèä âÿñëèí áóëìàüàÑÿðô åäÿð ùÿð ëÿùçÿ ìèí-ìèí ëþ’ëþè-øÿùâàð ñöáù.

Åøãäÿ ñàäèãëèê èçùàð åòäè äàüûí ýþñòÿðèá,Ãàëèáà äåðëÿðäè êàçèá, ãûëäû îíäàí àð ñöáù.

Ùèúð øàìûíäà ãÿì åòìèøäè Ôöçóëè, ãÿñäè-úàí,Îëìàñàéäû ìÿðùÿìÿòäÿí äÿì óðóá ãÿìõàð ñöáù.

88

__________

$ $ $

ßýÿð ìóðàä èñÿ âåðìÿê ñÿôàéè-úþâùÿðè-ðóù,Ôÿëÿê ìèñàë éöðöò ñàüÿðè-øÿðàáè-ñÿáóù.

Áóéóðìà òþâáÿ ìÿíÿ îë øÿðàáäàí íàñåùÊè, ýþðñÿ îíó òóòàð úÿçì òÿðêè-òþâáÿ Íÿñóù.

Ùöúóìè-ãÿìäÿ ìÿíÿ îíó åòäè çþâðÿãè-ìåéÊèì, åòìÿäè îíó òóôàí îëàíäà êÿøòèéè-Íóù.

Ìöäàì ÷åøìèìÿ ãàí äîëäóðóð õÿäÿíýè-ãÿìèí,Éóâà áàøûìäà òóòàí ãóøëàðû åäèá ìÿúðóù.

Äèë îëäó äàüè-ôÿðàãèíëÿ øÿðùÿ-øÿðùÿ, âÿëèÍÿ ñóä, ÷öí ñÿíÿ îëìàäû ùàëè-äèë ìÿøðóù.

Òÿíèìäÿ ñàíúûëû íàâÿêëÿðèíëÿ øàäÿì êèì,Äÿðè-áÿëà áó êèëèä èëÿäèð ìÿíÿ ìÿôòóù.

Ôöçóëè îëäó áåëèí ôèêðè èëÿ ìóé ìèñàë,Ùÿíóç áóëìàäû îë ñèððÿ åùòèìàëè-âöçóù.

89

__________

$ $ $

Ãàíñû ìàùèí, áèëìÿçÿì, ìåùðèëÿ îëìóø çàð ñöáù,Ùÿð ýöí åéëÿð õÿëãÿ áèð äàüè-íèùàí èçùàð ñöáù.

Áàòäû ÿíúöì, ÷ûõäû ýöí, éà áèð ÿñèðè-åøãäèð,Òþêäö äöððè-ÿøêè, ÷ÿêäè àùè-àòÿøáàð ñöáù.

Íîëà ýÿð ÿìâàòÿ åùéà âåðñÿ ñöáùöí äÿìëÿðè,Çèêðè-ëÿ’ëèíäèð êèì, åéëÿð äÿìáÿäÿì òÿêðàð ñöáù.

Áèð ìöñÿââèðäèð êè, çÿððèí êèëê èëÿ ùÿð ýöí ÷ÿêÿð,Ñÿôùåéè-ýÿðäóíÿ íÿãøè-àðèçè-äèëäàð ñöáù.

Ìöæäÿ áèð õóðøèääÿí âåðìèø ìÿýÿð áàäè-ñÿùÿðÊèì, íèñàð åéëÿð îíà éöç ìèí äöðè-øÿùâàð ñöáù.

Àøèãè-ñàäèãäèð, èçùàðè-ãÿì åéëÿð ùÿð ñÿùÿð,Àù èëÿ õÿëãè éóõóñóíäàí ãûëûð áèäàð ñöáù.

Åé Ôöçóëè, øàìè-ãÿì ÿíúàìûíà éîõäóð öìèä,Áèð òÿñÿëëèäèð ñÿíÿ îë ñþç êè, äåðëÿð âàð ñöáù.

90

$ $ $

Îë ìèøêáó ãÿçàëÿ èõëàñûì åéëÿ âàçåù,Áÿëëèü, ñÿáà, ñÿëàìÿí ìèñêèééÿòÿð-ðÿâàéåù1.

Îëüàú ùÿáèáÿ âàñèë, áèçäÿí ùÿì îëìà ãàôèë,Ëàòÿãòÿèð-ðÿñàèë, ëàòÿêòÿìèñ-ñÿðàéåù2.

Éöçäÿ ñèðèøê ãàíè, ñþéëÿð ãÿìè-íèùàíè,Ãÿä òÿçùÿðöë-ìÿ’àíè áèë-õÿòòè ôèë ëÿâàéåù3.

Ìÿí ìöáòÿëàéè-ùèúðàí, ìÿíäÿí èðàã úàíàí.Âÿë-þìðö êåéôÿ ìà êàí ìèñëöð-ðèéàùè ðàéåù4.

Åøãèí, Ôöçóëèéè-çàð, òÿðê åòìÿê îëäó äöøâàðÉà àðèôÿí áèìà ñàð, ëà òöêñèðèí-íÿñàéåù5.

91

__________1 Òÿðúöìÿñè : Åé ñÿùÿð éåëè, ìÿíäÿí ìèøê ãîõóëó ñàëàì éåòèð.2 Òÿðúöìÿñè : Ìÿêòóáëàðû ìÿíäÿí êÿñìÿ, ÿçàá-ÿçèééÿòëÿðèíè ýèçëÿòìÿ!3 Òÿðúöìÿñè : Ìÿíàëàð ëþâùÿëÿð öçÿðèíäÿ õÿòò èëÿ çàùèð îëóð.4 Òÿðúöìÿñè : Þìöð íÿ úöð îëóðñà-îëñóí êöëÿê êèìè ÿñèá ýåäÿíäèð.5 Òÿðúöìÿñè : åé îëàí øåéëÿðè áèëÿí, ÷îõ íÿñèùÿò åòìÿ!

$ $ $

Êèìñÿäÿ ðöõñàðûíà òàãÿòè-íÿççàðÿ éîõ,Àøèãè þëäöðäö øþâã, áèð íÿçÿðÿ ÷àðÿ éîõ.

Áàüðû áöòöíëÿð ìÿíÿ òÿ’íÿ åäÿðëÿð ìöäàì,Ùàëûìû øÿðù åòìÿéÿ áèð úèýÿðè ïàðÿ éîõ.

Éûüäû ìÿíèì áàøûìà äÿùð ãÿìèí, íåéëÿñèí,Áàäèéåéè-åøãäÿ ìÿí êèìè àâàðÿ éîõ.

Äÿùðäÿ ùÿìòà ñÿíÿ âàð ïÿðèðöõ äåñÿìÂàð ýþçÿë ÷îõ, âÿëè ñÿí êèìè õóíõàðÿ éîõ.

Ýþçäÿ ýÿçèá úèçýèíèð ãÿòðåéè-ÿøêèì ìöäàì,Ãÿòðåéè-ÿøêèì êèìè ÷ÿðõäÿ ñÿééàðÿ éîõ.

×àê ýþðöá êþêñöìö ãûëìà èëàúûì, òÿáèá,Çàéå’ îëóð ìÿðùÿìèí, ìÿíäÿ áèòÿð éàðÿ éîõ.

Çàðëûüûì åøãäÿí âàð, Ôöçóëè, âÿëè,Îë ìÿùè-áèìåùðäÿí ðÿùì ìÿíè-çàðÿ éîõ.

92

__________

$ $ $

Íîëà ýÿð ãóúñà ìèéàíûí êÿìÿðè-çÿð êöñòàõ,Ýÿòèðèá ÷îõëàðû îðòàéÿ çÿð, åéëÿð êöñòàõ.

Õàêè-ñàüÿð, Úÿìö Úÿìøèääèð, åé ïèðè-ìöüàí,Õÿáÿð åò ñàãèéÿ êèì, òóòìàéà ñàüÿð êöñòàõ!

Ðÿøê îäèëÿ éàõûëûð ðèøòåéè-úàíûì êè, íå÷öíÄÿýÿð îë àðèçÿ ýåéñóéè-ìöÿíáÿð êöñòàõ.

Ðþâçÿíèíäÿí ãîìà êèì, ýöí äöøÿ õÿëâÿòýÿùèíÿ,Ùÿðÿìè-øàùÿ íÿ ëàéèã ýèðÿ ÷àêÿð êöñòàõ.

Ñàõëà, åé ÿøê, ÿäÿá, ýåòìÿ ñÿðè-êóéèíÿ ÷îõÊè, äöøÿð ýþçäÿíö öçäÿí ñöðöëÿð ùÿð êöñòàõ.

Ùÿâÿñèì áàäåéè-ýöëýóíÿ áó öììèä èëÿäèðÊèì, îëàì ìÿñòö òóòàì äàìÿíè-äèëáÿð êöñòàõ.

Áÿíçÿäèðñÿí þçöíö èòëÿðèíÿ ùÿð ñàÿò,Åé Ôöçóëè, îëà áèëìÿç ñÿíÿ áÿíçÿð êöñòàõ.

93

__________

$ $ $

Ðÿíýè-ðóéèíäÿí äÿì óðìóø ñàüÿðè-ñÿùáàéÿ áàõ!Àôèòàá èëÿ ãûëûð äÿ’âà, òóòóëìóø àéÿ áàõ!

Øÿì’ áàøûíäàí ÷ûõàðìûø äóä øþâãè-êàêèëèí,Áþéëÿ êóòàù þìð èëÿ áàøèíäÿêè ñåâäàéÿ áàõ!

Åé ñÿëàìÿò ÿùëè, îë ðöõñàðÿ áàõìà çèíùàð!Åùòèðàç åéëÿ ìÿëàìÿòäÿí, ìÿíè-ðöñâàéÿ áàõ!

Áèëäè åøãèíäÿ íÿìÿäïóø îëäóüóì àéèíÿ òÿê,Ðÿùì åäèá áèð ýÿç ìÿíÿ áàõìàç, áó èñòèüíàéÿ áàõ!

Ñèíÿìè ÷àê åéëÿ, ýþð äèë èçòèðàáûí åøãäÿí,Ðþâçÿí à÷, ùÿð äÿì ùÿâàäÿí ìþâú óðàí äÿðéàéÿ áàõ!

Åé äåéÿí êèì, øàìè-èãáàëûí íÿ öçäÿí òèðÿäèð?Ñàéÿ ñàëìûø àéÿ îë ýåéñóéè-ÿíáÿðñàéÿ áàõ.

Åé Ôöçóëè, ùÿð íåúÿ ìÿí’ åéëÿñÿ íàñåù ñÿíè,Áàõìà îíóí ãîâëèíÿ, áèð ñóðÿòè-çèáàéÿ áàõ.

94

__________

$ $ $

Ëÿáëÿðèí òÿê ëÿ’ëö ëÿôçèí òÿê äöðè-øÿùâàð éîõ,Ëÿ’ëö ýþâùÿð ÷îõ, ëÿáèí òÿê ëÿ’ëè-ýþâùÿðáàð éîõ.

Ñÿíäÿí åòìÿí äàä: “úþâðöí âàð, ëöòôöí éîõ” äåéèá,Ìÿñòè-çþâãè-øþâãöíÿì, áèðäèð éàíûìäà âàð, éîõ.

Êèìÿ èçùàð åéëÿéèì áèëìÿí, áó ïöíùàí äÿðäè êèì,Âàð éöç ìèí äÿðäè-ïöíùàí, ãöäðÿòè-èçùàð éîõ.

Äþâð ñÿðìÿñòè-øÿðàáè-ãÿôëÿò åòìèø àëÿìè,Áóíúà ñÿðìÿñòèí òÿìàøàñèíÿ áèð ùöøéàð éîõ.

Õÿëãè ìÿäùóø åéëÿìèø õàáè-øÿáè-òóëè-ÿìÿë,Ñöáù òÿùãèãè ÿëàìÿòèíÿ áèð áèäàð éîõ.

Ñóðÿòè çèáàñÿíÿìëÿð éîõ äåìÿí áöòõàíÿäÿ,Âàð ÷îõ, ÿììà ñÿíÿ áÿíçÿð áöòè-õóíõàð éîõ.

Åé Ôöçóëè, ñÿùëäèð ùÿð ãÿì êè, ãÿìõàðè îëà,Ãÿì áóäóð êèì, ìÿíäÿ ìèí ãÿì âàð, áèð ãÿìõàð éîõ.

95

__________

$ $ $

Ýÿðìäèð øàìö ñÿùÿð ìåùðèíëÿ ÷ÿðõè-ëàúèâÿðä,Ýÿù ñèðèøêè-àë åäÿð èçùàðö ýÿù ðöõñàðè-çÿðä.

Ñöáùÿ áÿíçÿð àøèãè-ñàäèã, äåìÿí àëÿìäÿ êèì,Áèð íÿôÿñ êå÷ìÿç êè, ÷ÿêìÿç ñóçè-äèëäÿí àùè-ñÿðä.

Éàõøû ñàíìà, åé êþíöë, ÿùëè-õèðÿä ÿòâàðûíû,Îëìà ãàôèë, åøã äÿðäèíäÿí, éàìàí îëìàç áó äÿðä.

Ìöìêöí îëäóãúà ôÿëÿê ìÿíñóáÿñèíäÿí ãûë ùÿçÿð,Íèøÿ êèì, õàëè äåýèë áèäàä íÿãøèíäÿí áó íÿðä.

Çöëìÿòè-ãÿì èçòèðàáèí ÷ÿêìÿç îë àçàäÿ êèì,Ùÿð òÿÿëëöãäÿí îëà õóðøèä òÿê àëÿìäÿ ôÿðä.

Åé Ôöçóëè, êÿñìÿ îë ìÿùâÿø âöñàëèíäÿí öìèä,Ñÿáð ãûë êèì, äþâð äþâðàíû äåýèë áèùóäÿýÿðä.

96

__________

$ $ $

Íàëÿäÿíäèð íåé êèìè àâàçåéè-åøãèì áöëÿíä,Íàëÿ òÿðêèí ãûëìàçàì, íåé òÿê êÿñèëñÿì áÿíä-áÿíä.

Ãûë ìÿäÿä, åé áÿõò, âÿðíÿ, êàìè-äèë ìöìêöí äåýèë,Áþéëÿ êèì, îë äèëðöáà áèäÿðääèð, ìÿí äÿðäìÿíä.

Äàüëÿðäèð îäëó êþíëöìäÿ ãàðàñû ãîïìàìûø,Éà ñÿáàòè-åøã ö÷öí îä öçðÿ áèð íå÷ÿ ñèïÿíä.

À÷ûëûð êþíëöì ýÿùè êèì, ýèðéåéè-òÿëõèì ýþðöá,À÷àð îë ýöëðöõ òÿáÿññöì áèðëÿ ëÿ’ëè-íóøõÿíä.

Õàêè-ðàùèíäÿí ìÿíè ãàëäûðà áèëìÿç ñàéÿ òÿê,Ãûëñà ýÿðäóí àôèòàáûí ùÿð øöàûí áèð êÿìÿíä.

Úàì òóò, äåð, ñàãèéè-ýöë÷þùðÿ, çàùèä, òÿðêè-úàì,Åé êþíöë, ôèêð åéëÿ ýþð êèì, ãàíñûäûð òóòìàëû ïÿíä.

Åé Ôöçóëè, ñóðÿòè-ôÿãðèí ãÿáóëè-äóñòäóð,Ùè÷ äÿðâèøè ñÿíèí òÿê ýþðìÿäèì ñóëòàíïÿñÿíä.

97

__________

$ $ $

Ýþç õÿòèíäÿí ìÿðäöìèí ìÿùâ åòìÿäÿí áóëìàç ìóðàä,Çàéå åéëÿð ùöñíöíö õÿòòèí ñÿâàä öçðÿ ñÿâàä.

Îëà áèëìÿç ÷èíè-çöëôöíäÿí úöäà ýþç ìÿðäöìè,Úàðè îëìóøäóð áó àäÿò, òöððÿñèç îëìàç ìèäàä.

Êþíëöí àùèìäÿí òÿðÿùùöì ñóðÿòèí ýþñòÿðäè, ëåéêÌþâúäÿí ñó íÿãøèíÿ ÷îõ åòìÿê îëìàç å’òèìàä.

ßøêö àùèì íèôðÿòè ãÿò’ åòäè åëäÿí öëôÿòèì,×èçýèíÿí äåâðÿìäÿ éà ýèðäàáäûð, éà ýèðäèáàä.

Êå÷äè òÿíäÿí îõëàðûí, òÿíùà ãàëûá äèë, äÿìáÿäÿìÍàëÿëÿð åéëÿð, êå÷ÿí ùÿìäÿìëÿðèí åòäèêúÿ éàä.

×àêè-ñèíÿìäÿí êþíöë ÷ûõäûãúà øàä îëñàì íîëà,Îéëÿ àôÿòäÿí éàõàñûí ãóðòàðàí îëìàçìû øàä?

Øèâåéè-øöìøàä ãÿääèí ýþðñÿ, åéëÿð áàüèáàíÅ’òèäàëè-ñÿðâäÿí, ÿëáÿòòÿ, ñÿëáè-å’òèãàä.

Ãîéìà íàãèñ ÿùëè-äÿðä è÷ðÿ Ôöçóëèíè, òÿáèá,Åéëÿ áèð äÿðìàí êè, äÿðäèí åäÿ ýöí-ýöíäÿí çèéàä.

98

__________

$ $ $

Åé ìÿçàãè-úàíÿ úþâðöí øÿùäö øÿêêÿð òÿê ëÿçèç,Äÿìáÿäÿì çÿùðè-ãÿìèí ãÿíäè-ìöýÿððÿð òÿê ëÿçèç.

Àòÿøè-áÿðãè-ôÿðàãûí íàðè-äóçÿõ òÿê ÿëèì,Úöð’åéè-úàìè-âöñàëèí àáè-êþâñÿð òÿê ëÿçèç.

Øÿðùè-ÿùâàëûì ñÿíÿ ìÿñòÿ íÿñèùÿò êèìè òÿëõ,Òÿëõ ýþôòàðûí ìÿíÿ ìÿõìóðÿ ñàüÿð òÿê ëÿçèç.

Äàüè-åøãèí äÿðäè çþâãè-ñÿëòÿíÿò òÿê äèëïÿçèð,Õàêè-êóéèí ñåéðè ôÿòùè-ùÿôò êèøâÿð òÿê ëÿçèç.

Íîëà áóëñàì çþâã ýþéäöðäöêúÿ ñèíÿì öçðÿ äàü,ßùëè-äÿðäÿ äàü îëóð, áèäÿðäÿ çèâÿð òÿê ëÿçèç.

Òàçÿ-òàçÿ äàüè-äÿðäèíäèð äèëè-ñóçàíèìÿÔèëìÿñÿë, ùèðñ ÿùëèíÿ úÿì’èééÿòè-çÿð òÿê ëÿçèç.

Åé Ôöçóëè, àëÿìèí ýþðäöì ãàìó íå’ìÿòëÿðèí,Ùè÷ íå’ìÿò ýþðìÿäèì äèäàðè-äèëáÿð òÿê ëÿçèç.

99

__________

$ $ $

Úèëâåéè-ÿêñè-ðöõöí àéèíÿäÿ, åé ðÿøêè-ùóð,Ðþâøÿí åòìèø îíó êèì, õóðøèääÿíäèð àéÿ íóð.

Áÿðãè-àùèì ýþé öçöí òóòìóø, ñèðèøêèì éåð öçöí,Ñþùáÿòèìäÿí ùÿì âöùóø åòìèø òÿíÿôôöð, ùÿì òöéóð.

Åøã ðÿñìè ýÿð áóäóð, ìöøêöë éåòÿð äÿðìàíÿ äÿðä,Äÿðä ÿùëè áèçÿáàí, áèäÿðäëÿð ìÿñòè-ãöðóð.

Äàüè-äèëñóçè-ôÿðàãûí ãûëäû ýöí-ýöíäÿí ôöçóí,Íóðè-ìàù ÿôçóí îëóð, õóðøèääÿí îëäóãúà äóð.

Âÿ’äåéè-âÿñëèí ÷îõ, ÿììà áÿõò éàð îëìàç, íÿ ñóä,Ýöë ýÿòèðìÿç, àáè-øèðèí âåðìÿê èëÿ õàêè-øóð.

Òàðè-çöëôöíäöðìö ðöõñàðûíäà úàíëàð ìÿñêÿíè,Éà áóðàõìûø áèð ðÿùè-ïöðïè÷ö õÿì ýöëçàðÿ ìóð.

Îë ñÿðè-êóé èòëÿðè è÷ðÿ, Ôöçóëè, éîõ éåðèì,Áÿñ ìÿíÿ ìàòÿìñÿðà, ìÿí ãàíäàíö áÿçìè-ñöðóð?

100

__________

$ $ $

Éàíàí åøã àòÿøèíÿ àòÿøè-äóçÿõäÿí åéìÿíäèð,Íÿ êèì, áèð ýÿç éàíàð, éàíäûðìàã îíè ãåéðè-ìöìêèíäèð.

Áóðàãäûì çþâðÿãè-äèë åøã áÿùðèíÿ, ñàãûí, åé ìàù.Òÿìÿââöú âåðìÿñèí òÿøâèø îíà êèì, îíäà ñàêèíäèð.

Äÿùàíûí äöðúöíö õàëè-ëÿáèí ýþçäÿí íèùàí åòìèø,ßìàíÿò ýþð êè, ùèíäó ìÿõçÿíè-ëþ’ëþéÿ õàçèíäèð.

Ãÿìèí êèì, òþêäö ãàíûì, äèëäÿ ñàêèí îëäóüóí áèëäèìÊè, õÿëâÿò ÷ÿêìÿýèí òÿ’ñèðè ñèððè-êÿøôè áàòèíäèð.

Úèýÿð äàüèíÿ ìÿðùÿì îëäó ïåéêàíûí, áèùÿìäèëëàù,Ñÿàäÿò êþâêÿáèíÿ ÿõòÿðè-áÿõòèì ìöãàðèíäèð.

Ðöõöíäÿí íóð îüóðëàð øÿì’, áàøûí êÿññÿëÿð úàèç,Áóäóð áèð ãóë ñÿðÿíúàìè êè, ñóëòàíèíÿ õàèíäèð.

Ôöçóëè, õàëè îëìàç ñóðÿòè-äèë äóñò ôèêðèíäÿí,Áó ìÿ’íèäÿí êè, áåéòöëëàù, äåéÿðëÿð ãÿëáè-ìþ’ìèíäèð.

101

__________

$ $ $

×åøìè-ñóðÿòáàçèìÿ ìöæýàí ñÿôè ùÿíýàìÿäèð,Ãàíÿ áàòìûø ùÿð ìöæÿì áèð øóõè-ýöëýóíúàìÿäèð.

Ýþñòÿðÿð ùÿð äÿì ÿëàìÿòëÿð ãèéàìÿòäÿí ãÿäèí,Ãàèì åòìèø ùÿøð áöðùàíûí, ÿúÿá ÿëëàìÿäèð.

Òà õÿòèí öçðÿ õÿìè-ÿáðóëÿðèí ñÿðýÿðìèéÿì,Ùÿð ñþçöì äÿðäè-äèë èìëàñèíÿ áèð ñÿðíàìÿäèð.

Öçäÿ íÿãøè-õóíè-äèë ðàçè-íèùàíûì ôàø åäÿð,Øÿðùè-ãÿì òÿùðèðèíÿ ùÿð êèïðèýèì áèð õàìÿäèð.

Äÿðäèì îëäóð êèì, ìöñÿëìàí îëìóø îë òÿðñàáå÷ÿ,Êöôðÿ îëàí çöëìëÿð òÿ’íè áó ýöí èñëàìÿäèð.

Åé ñÿáà, ðÿùì åò êèì, îë áèäÿðä ãûëìûø òÿðêè-úþâð,×àðåéè-äÿðäè-äèëèì ìþâãóô áèð å’ëàìÿäèð.

Åé Ôöçóëè, áóëìàäûì ðÿíýè-ðèéàäÿí áèð ñÿôà,Íîëà ýÿð ìåéëèì áó ðÿíý èëÿ ìåéè-ýöëôàìÿäèð.

102

__________

$ $ $

Ñÿáóù ö÷öí ìÿíÿ äöðäè-ìåéè-øÿáàíÿ éåòÿð,ßñÿð êè âàð, õÿðàá îëìàüà áÿùàíÿ éåòÿð.

Úÿôà îõóí ìÿíÿ éàüäûðìàí àíúàã, åé ÿôëàê,Äåìèí êè, éåääè êÿìàíäàðÿ áèð íèøàíÿ éåòÿð.

Áÿéàíÿ éåòìÿéÿ äÿðäö ãÿìèì ôÿñàíÿëÿðè,Çÿáàíûì àòÿøè-äèëäÿí ÷ûõàí çÿáàíÿ éåòÿð.

Ãîïàðäû ìÿðäöìè-÷åøìèì êþíöë áèíàñûí êèì,Ùöáàáè-ÿøê ùÿâà íÿãäèíÿ õÿçàíÿ éåòÿð.

Ëÿáèí õÿéàëû èëÿ ïàðÿ-ïàðÿ îëäó úèýÿð,Ýöâàùè-ùàë ìÿíÿ ÿøêè-äàíÿ-äàíÿ éåòÿð.

Ùÿðèôè-áÿçìè-ãÿìèì, õóíè-äèë øÿðàáûì îëóá,Òÿðàíåéè-òÿðÿáèì àùè-àøèãàíÿ éåòÿð.

Ôöçóëè, èñòÿìÿçÿì ìÿñíÿäè-Úÿìö Úÿìøèä,Ìÿíÿ íèøèìÿíè-äþâëÿò øÿðàáõàíÿ éåòÿð.

103

__________

$ $ $

Ýàù ýþçäÿ, ýÿù êþíöëäÿ õÿäÿíýèí ìÿêàí òóòàð,Ùÿð ãàíäà îëñà ãàíëûíû, ÿëáÿòòÿ, ãàí òóòàð.

Äèë ÷ÿêñÿ, íîëà, úàíö òÿíè õàêè-êóéèíÿ,Õàðö õÿñ èëòÿð îíäà êè, ãóø àøèéàí òóòàð.

Çèêðè-ëÿáèíëÿ çöëôöíÿ úàí áóëäó äÿñòðÿñ,Îíóí êèìè êè, îõóéóá ÿôñóí èëàí òóòàð.

Äèë òóòäó ãþí÷ÿ èëÿ áÿðàáÿð äÿùàíûíû,Áó ÿãëè-íàãèñ èëÿ þçöí õóðäÿäàí òóòàð.

Õóðøèä õèðìÿíèíÿ óðà øþ’ëÿ-øþ’ëÿ îä,Àùûì êè, ëÿùçÿ-ëÿùçÿ ðÿùè-àñèìàí òóòàð.

Úàí åéëÿäèêäÿ ìåéëè-òÿìàøàéè-ãàìÿòèí,Ýþç ðþâçÿíèí ñèðèøêè-ðÿâàíûì ðÿâàí òóòàð.

Òóòìàã äèëÿð ãàïûíäà Ôöçóëè ìÿãàì, ëåéêÁó ñèððè êèìñÿéÿ à÷à áèëìÿç, íèùàí òóòàð.

104

__________

$ $ $

Õîøàì êèì, äÿìáÿäÿì ýèðéàí ýþçöì îë õàêè-ïàäÿíäèð.Çèéàíû îëìàç îë ýþç éàøûíûí êèì, òóòèéàäÿíäèð.

Äÿìàäÿì ìÿðäöìè-÷åøìèì è÷ÿð ãàí çöëôö õàëûíäàí,Áÿëè ÿêñÿð ìÿ’àøè ÿùëè-äÿðéàíûí ãÿðàäÿíäèð.

Äåìÿ Ôÿðùàä ãàíûí òþêìöø àíúàã åøã øÿìøèðè,Ìÿíèì ýþð ãàíëû éàøûì êèì, áó ùÿì îë ìàúÿðàäÿíäèð.

Ìöÿíáÿð ñöíáöëöíäÿí àëìàäàí áó, îëìàäûì ðöñâà,Áó ðöñâàëûã ìÿíÿ ñÿíäÿí äåýèë, áàäè-ñÿáàäÿíäèð.

Ùöáàáè-ÿøê è÷èíäÿ ìóéè-æóëèäÿìëÿ õîøùàëÿì,Áàøûìäà áó ùóìàéóí ñàéÿ îë àëè áèíàäÿíäèð.

Âÿôà ðÿñìèí óíóòìóøñàí äåéÿ, èíúèíìÿçÿì çèðà,Áó êèì, ìÿíäÿí úÿôà êÿì åéëÿìÿçñÿí, ùÿì âÿôàäÿíäèð.

Êÿìàëè-ùöñíè-ìÿøðÿá, àðè îëìàãäûð òÿÿððöçäÿí,Ðèéà ÿùëèíÿ ùÿì ÷îõ å’òèðàç åòìÿê ðèéàäÿíäèð.

Ôöçóëè, òþêìÿ ÷îõ éàø, åùòèéàò åò ýåòìÿñèí íàýÿùÝþçöíäÿí ñöðìÿ êèì, õàêè-ðÿùè-ÿùëè-ñÿôàäÿíäèð.

105

__________

$ $ $

Ïÿðèøàí õÿëãè-àëÿì àùö ÿôãàí åòäèýèìäÿíäèð,Ïÿðèøàí îëäóüóì, õÿëãè ïÿðèøàí åòäèýèìäÿíäèð.

Òÿíè-çàðèìäÿ äÿðäè-åøã ýöí-ýöíäÿí ôöçóí îëìàãÉåòÿí áèäÿðä òÿäáèðèëÿ äÿðìàí åòäèýèìäÿíäèð.

Ýþçöì êèì, áàüðûìûí ãàíûí òþêÿð ïÿðêàëÿ-ïÿðêàëÿ,Äÿìàäÿì àðóçèéè-ëÿ’ëè-úàíàí åòäèýèìäÿíäèð.

Äåýèë áèùóäÿ, ýÿð éàüñà ôÿëÿêäÿí áàøèìÿ äàøëàð,Áèíàñûí òèøåéè-àùèìëÿ âèðàí åòäèýèìäÿíäèð.

Ãà÷àí ðóñâà îëóðäóì, ãàí óäóá ñÿáð åäÿ áèëñåéäèì,Ìÿëàìÿò ÷ÿêäèýèì áèùóäÿ ÿôüàí åòäèýèìäÿíäèð.

Õÿòà ñÿíäÿí äåýèë, úèñìèì îõóíäàí áèíÿñèá îëñà,Ùöáàáè-ÿøêè-ýöëýóí è÷ðÿ ïöíùàí åòäèýèìäÿíäèð.

Ôöçóëè, èõòèëàòè-ìÿðäöìè-àëÿìäÿí èêðàùèì,Ïÿðèâÿøëÿð õÿéàëûí ìóíèñè-úàí åòäèýèìäÿíäèð.

106

__________

$ $ $

Ãÿáðèì äàøèíÿ êèì, ãÿì îäóíäàí çÿáàíÿäèð,Òÿ’í îõóí àòìà êèì, õÿòÿðè ÷îõ íèøàíÿäèð.

Åéëÿð ãÿäÿù çÿìàíÿ ãÿìèí äÿô’, ãàëèáà,Äþâðè-ãÿäÿù ìöõàëèôè-äþâðè-çÿìàíÿäèð.

Ãàëäûðäû ÿøê äöí ìÿíè îë àñèòàíÿäÿíÊèì, ìÿãñÿäèì ìÿíèì äÿõè îë àñèòàíÿäèð.

Âàèç ñþçöíÿ òóòìà ãóëàã, ãàôèë îëìà êèì,Ãÿôëÿò éóõóñóíóí ñÿáÿáè îë ôÿñàíÿäèð.

Íÿçð åòìèøÿì ôÿðàãèíÿ êèì, éîõ íèùàéÿòè,Íÿãäè-ñèðèøêèìè êè, òöêÿíìÿç õÿçàíÿäèð.

Úàí âåðìÿéèììè ãöðáÿòÿ êèì, áèìè-òÿ’íÿäÿíÉàäè-âÿòÿí ôÿüàíûìà ñÿíñèç áÿùàíÿäèð.

Åé äèë, ùÿçÿð ãûë àòÿøè-àùèíëÿ éàíìàñûíÚèñìèì êè, äÿðä ãóøëàðûíà àøèéàíÿäèð.

Ìÿíäÿí, Ôöçóëè, èñòÿìÿ ÿø’àðè-ìÿäùö çÿìì,Ìÿí àøèãÿì, ùÿìèøÿ ñþçöì àøèãàíÿäèð.

107

__________

$ $ $

Úàíû êèì úàíàíû ö÷öí ñåâñÿ, úàíàíûí ñåâÿð,Úàíû ö÷öí êèì êè, úàíàíûí ñåâÿð, úàíûí ñåâÿð.

Ùÿð êèìèí àëÿìäÿ ìèãäàðûíúàäûð òÿá’èíäÿ ìåéë,Ìÿí ëÿáè-úàíàíèìè, Õèçð àáè-ùåéâàíûí ñåâÿð.

Áàøÿ äÿì äöøäöêúÿ òÿãñèð åéëÿìÿç, åéëÿð ìÿäÿä,Îë ñÿáÿáäÿí ìöòòÿñèë ÷åøìèì úèýÿð ãàíûí ñåâÿð.

Ìèøêè-×èí àâàðÿ îëìóøäóð âÿòÿíäÿí ìÿí êèìè,Ãàíñû øóõóí, áèëìÿçÿì, çöëôè-ïÿðèøàíûí ñåâÿð.

Ñó êè, ñÿðýÿðäàí ýÿçÿð, áàøûíäà âàðäûð áèð ùÿâà,Ãàëèáà, áèð ýöëðöõöí ñÿðâè-õóðàìûíûí ñåâÿð.

Àãèáÿò ðóñâà îëóá ìåé òÿê, äöøÿð õÿëã àüçûíà,Êèì êè, áèð ñÿðìÿñò ñàëè ëÿ’ëè-õÿíäàíûí ñåâÿð.

Íîëàúàãäûð, òÿðêè-åøã åòìÿ Ôöçóëè, âÿùì åäèá,Ãàéÿòè äåðëÿð, îëà áèð áÿíäÿ ñóëòàíûí ñåâÿð.

108

__________

$ $ $

Ìåùðè êþíëöìäÿ íèùàí îëäóüóí îë ìàù áèëèð,Êèìñÿ áèëìÿç, ôöãÿðà ñèððè-äèëèí øàù áèëèð.

Ñîðìàí îë ìàùèëÿ ùàëè-äèëèìè, Òàíðû ö÷öí,Áèëÿëè îíó, þçöì áèëìÿçÿì, Àëëàù áèëèð.

Ýàù éöç ëöòô ãûëûð, ýàù òÿüàôöë, ýóéàÝàù áèëìÿç áó ýèðèôòàðëûüûì, ýàù áèëèð.

Úàí ôÿäà åéëÿìÿéè éàðà ùÿìèí ìÿí áèëèðÿì,Áó òÿðèãè äåìÿ ùÿð ãàôèëö ýöìðàù áèëèð.

Íÿçÿðè-ëöòô äèðèü åòìÿ Ôöçóëèäÿí êèì,Ñÿíÿ ñèäãèëÿ þçöí áÿíäåéè-äÿðýàù áèëèð.

109

__________

$ $ $

Ìöæÿì ñÿð÷åøìÿëÿð ìÿíçèë ãûëàí àøöôòÿ ìÿúíóíäóð,Àíûí÷óí áÿñòåéè-çÿíúèðè-ñåéëè-ÿøêè-ýöëýóíäóð.

Ñÿâàäè-íþãòåéè-ýèðäàáÿ áÿíçÿð ìÿðäöìè-÷åøìèìÊè, äàèì ãÿðãåéè-ýèðäàáè-÷åøìè-ÿøêè-ïöðõóíäóð.

Åøèò äÿðäè-äèëèì, ÿôñàíåéè-Ìÿúíóíÿ ìåéë åòìÿÊèì, îë ÿôñàíÿäÿí ùÿì àíëàíàí ìöòëÿã áó ìÿçìóíäóð.

Ôÿðÿùáÿõøè-äèëè-ìÿ’øóã îëóð øÿðùè-ãÿìè-àøèã,Ñöðóäè-áÿçìè-Øèðèí íàëåéè-Ôÿðùàäè-ìÿùçóíäóð.

Êÿìÿíäè-÷èíè-çöëôöí âÿùìè ýåòìÿç çàð êþíëöìäÿí,Ìÿíÿ îë ðèøòåéè ÿæäÿð ãûëàí áèëìÿí íÿ ÿôñóíäóð.

Õÿìèäÿ ãàìÿòèì êèì, äàüè-äèëäÿí ãàíÿ ãÿðã îëìóø,È÷èíäÿ íþãòÿñè ýóéà êè, ãàí àëòûíäàêû íóíäóð.

Ôöçóëè, âåðìÿäè òÿ’í îõëàðû ýþç éàøèíÿ òÿñêèí,Þíöí áÿíä åòìÿê îëìàç õàðö õàøàê èëÿ, Úåéùóíäóð.

110

__________

$ $ $

Ãöáàðè-ñÿúäåéè-ðàùèí õÿòè-ëþâùè-úÿáèíèìäèð,Ñöúóäè-äÿðýÿùèí ñÿðìàéåéè-äöíéàâö äèíèìäèð.

ßýÿð ÿçìè-ðÿù åòñÿì, øþâãè-âÿñëèí ùàäèéè-ðàùèì,Âÿ ýþð àðàì ùÿì äóòñàì, õÿéàëûí ùÿìíèøèíèìäèð.

Ùÿâàéè-ðþâçåéè-êóéèí, áàùàðè-ýöëøÿíè-úàíèì,Íèùàëè-ãàìÿòèí ñÿðâèì, öçàðûí éàñÿìèíèìäèð.

Éÿãèíèìäèð êè, ìÿãñóäóì îëóð ùàñèë ñÿíÿ éåòñÿì,Áèùÿìäèëëàù, ìÿíÿ ñÿíäÿí éàíà ðÿùáÿð éÿãèíèìäèð.

Òÿëÿáêàðè-âöñàëÿì, ìöæäåéè-âÿñëèí äèðèü åòìÿÊèì, îë ìöæäÿ ôÿðÿùáÿõøè-äèëè-ÿíäóùýèíèìäèð.

×ûõàðäû çþâãè-âÿñëèí õàòèðèìäÿí ðþâçÿ ïÿðâàñûí,Ñþçöí êþâñÿð, ìöíÿââÿð ìÿúëèñèí õöëäè-áÿðèíèìäèð.

Ìÿíÿ öç ýþñòÿðÿð ùÿð ëÿùçÿ éöç ìèí øàùèäè-äþâëÿò×ö ìèð’àòè-ðöõöí, ìÿíçóðè-÷åøìè-ïàêáèíèìäèð.

Ñÿðèðè-ñÿëòÿíÿò çþâãèíäÿí ÿôçóíäóð ìÿíÿ îë ñþçÊè, ëöòô èëÿí äåìèøñÿí: áèð ãóëàìè-êÿìòÿðèíèìäèð.

Áÿðè îëäóì, Ôöçóëè, ãåéðäÿí, îë äèëðöáà àíúàã,ßíèñèì, ìóíèñèì, éàðûì, íèýàðûì, íàçÿíèíèìäèð.

111

__________

$ $ $

Äåìèø ùÿð ãþí÷ÿéÿ àøèãëèýèì ðàçûí ñÿáà äåðëÿð,Åë àüçûí òóòìàã îëìàç, ãîðõóðàì, åé ýöë, ñàíà äåðëÿð.

ßñèðè-äÿðäè-åøãö ìÿñòè-úàìè-ùöñí ÷îõ ÿììàÁèçöç ìÿøùóð îëàí, Ëåéëè ñÿíÿ, Ìÿúíóí ìàíà äåðëÿð.

Ñÿíèí ìåùðö âÿôà ýþñòÿðäèýèí ÿüéàðÿ ÷îõ ýþðäöì,Ãÿëÿòäèð êèì, ñÿíè áèìåùð îõóðëàð, áèâÿôà äåðëÿð.

Ñÿíÿ äåðëÿð áöòè-×èí, çöëôöíÿ çöííàð ñþéëÿðëÿð,Çÿùè èìàíû éîõëàð êöôô ñþéëÿðëÿð, õÿòà äåðëÿð.

Ìÿíÿ äåðëÿðäè ÿââÿë: áèð ìÿëÿêäèð ñåâäèýèí, ùàëàÝþðÿíëÿð, ìÿí ôÿãèðÿ ýþéäÿí åíìèø áèð áÿëà, äåðëÿð.

Ìÿðèçè-åøã èãäè-çöëôöí åéëÿð àðèçó, çèðàÌöàëèúëÿð áó ìöùëèê äÿðäÿ ìöøêèëäèð äÿâà äåðëÿð.

Ôöçóëè, àøèãÿ îíëàð êè, äåðëÿð òÿðêè-åøã åéëÿ,Äåìÿçëÿðìè õÿòà, òÿüéèð ãûë ùþêìè-ãÿçà, äåðëÿð.

112

__________

$ $ $

Ñÿáàäÿí ýöë öçöíäÿ ñöíáöëè-ïöðïè÷ö òàá îéíàð,Ñàíàñàí ïÿð à÷ûá, ýöëøÿíäÿ áèð ìèøêèí ãöðàá îéíàð.

Õÿéàëè-àðèçèí úþâëàí åäÿð áó ÷åøìè-ïöðíÿìäÿ,Íÿ÷öê êèì, ìþâúëÿíìèø ñóäà ÿêñè-àôèòàá îéíàð.

Ðöõöí ýþðýÿú îëóð ñóçè-äÿðóíö äóäè-äèë ùàñèë,Áàùàð ÿééàìè ñû÷ðàð áÿðãè-ðÿõøÿíäÿ, ñÿùàá îéíàð.

Èðàü îëñóí éàìàí ýþçäÿí, íÿ õîø ñàÿòäèð îë ñàÿòÊè, ìÿ’øóãèëÿ àøèã åéëÿéèá íàçö èòàá îéíàð.

Ðèéàéè-çàùèäè-õöøêöí ñèìà’èíäÿí íîëóð ùàñèë,Õîø îë êèì, ðèíäè-ìåéõàðÿ, è÷èá úàìè-øÿðàá îéíàð.

Áó ãÿìëÿð êèì, ìÿíèì âàðäûð, áÿ’èðèí áàøèíÿ ãîéñàí,×ûõàð êàôÿð úÿùÿííÿìäÿí, ýöëÿð ÿùëè-ÿçàá, îéíàð.

Ãûëûð ýþç ïÿðäÿñèí õóíàáè-ùÿñðÿò ÷àê ùÿð äÿì êèì,Ðöõöíäÿ ëÿççÿòè-äèäàð çþâãèíäÿí íèãàá îéíàð.

Ôöçóëè, ðÿøêäÿí òèòðÿð äèëè-ïöðõóíè öøøàãûí,Áèíàýóøèíäÿ éàðûí ùÿð çàìàí êèì, ëÿ’ëè-íàá îéíàð.

113

__________

$ $ $

Àù åéëÿäèýèì ñÿðâè-õóðàìàíûí ö÷öíäöð,Ãàí àüëàäûüûì ãþí÷åéè-õÿíäàíûí ö÷öíäöð.

Ñÿðýÿøòÿëèýèì êàêèëè-ìèøêèíèí óúóíäàí,Àøöôòÿëèýèì çöëôè-ïÿðèøàíûí ö÷öíäöð.

Áèìàð òÿíèì íÿðýèñè-ìÿñòèí ÿëÿìèíäÿí,Õóíèí úèýÿðèì ëÿ’ëè-äöðÿôøàíûí ö÷öíäöð.

Éàãäûì òÿíèìè âÿñë ýöíö øÿì, òÿê, ÿììà,Áèë êèì, áó òÿäàðöê øÿáè-ùèúðàíûí ö÷öíäöð.

Ãóðòàðìàüà éÿüìàéè-ãÿìèíäÿí äèëö úàíû,Ñÿ’éèì íÿçÿðè-íÿðýèñè-ôÿòòàíûí ö÷öíäöð.

Úàí âåð, êþíöë, îë ãÿìçÿéÿ êèì, áóíúà çàìàíëàð,Úàí è÷ðÿ ñÿíè áÿñëÿäèýèì àíûí ö÷öíäöð.

Âàèç áèçÿ äöí äóçÿõè âÿñô åòäè, Ôöçóëè,Îë âÿñô ñÿíèí êöëáåéè-ÿùçàíûí ö÷öíäöð.

114

__________

$ $ $

Ãàíñû ýöëøÿí ýöëáöíè ñÿðâè-õóðàìàíûíúà âàð?Ãàíñû ýöëáöí öçðÿ ãþí÷ÿ, ëÿ’ëè-õÿíäàíûíúà âàð?

Ãàíñû ýöëçàð è÷ðÿ áèð ýöë à÷ûëûð ùöñíöí êèìè,Ãàíñû ýöë áÿðýè ëÿáè-ëÿ’ëè-äöðÿôøàíûíúà âàð?

Ãàíñû áàüûí âàð áèð íÿõëè, ãÿäèí òÿê áàðâÿð,Ãàíñû íÿõëèí ùàñèëè ñèáè-çÿíÿõäàíûíúà âàð?

Ãàíñû õóíè ñÿí êèìè úÿëëàäÿ îëìóøäóð ÿñèð,Ãàíñû úÿëëàäûí ãûëûíúû òèüè-ìöæýàíûíúà âàð?

Ãàíñû áÿçì îëìóø ìöíÿââÿð áèð ãÿäèí òÿê øÿì’äÿí,Ãàíñû øÿì’èí øþ’ëÿñè ðöõñàðè-òàáàíûíúà âàð?

Ãàíñû éåðäÿ áóëóíóð íèñáÿò ñÿíÿ áèð ýÿíúè-ùöñí,Ãàíñû ýÿíúèí ÿæäÿðè çöëôè-ïÿðèøàíûíúà âàð?

Ãàíñû ýöëøÿí áöëáöëöí äåðëÿð, Ôöçóëè, ñÿí êèìè,Ãàíñû áöëáöëöí ñöðóäè àùö ÿôüàíûíúà âàð?

115

__________

$ $ $

Âÿù íÿ ãàìÿò, íÿ ãèéàìÿò, áó íÿ øàõè-ýöëè-òÿðäèð?!Íÿ áÿëàäûð íÿçÿð ÿùëèíÿ, íÿ õîø ìÿääè-íÿçÿðäèð?

Ýþç éîëóäóð êè, êþíöë ìöëêöíÿ õóáëàð ýèðÿð îíäàí,Òóòìà, åé ÿøê, îíó áèëëàù êè, ÿúÿá ðàùýöçÿðäèð.

Íÿ ýöùÿð áóëñà áÿýÿíìÿç, áóðàõûð éàçûéà äÿðéà,Ãàëèáà, êèì îíà ìÿãñóä äèøèí êèìè ýöùÿðäèð.

Åøã åéáèíè áèëèáñÿí ùöíÿð, åé çàùèäè-ãàôòë,Ùöíÿðèí åéáäèð, ÿììà äåäèýèí åéá ùöíÿðäèð.

Ñèòÿìèí ýÿð÷è éàìàíäûð, îíó òÿðê åëëÿìÿ, áèëëàùÊè, òÿüàôöë, ñèòÿìèíäÿí äÿõè ÿëáÿòòÿ, áåòÿðäèð.

Àõèð îëìàç íåúÿ êèì, ýþç éàøû àõàðñà, ùÿìàíàÊè, äÿìàäÿì îíà èìäàä ãûëàí õóíè-úèýÿðäèð.

Ñÿðñÿðè áàñìà ãÿäÿì åøã òÿðèãèíÿ, Ôöçóëè,Åùòèéàò åéëÿ êè, ãàéÿòäÿ õÿòÿðíàê ñÿôÿðäèð.

116

__________

$ $ $

Ùöñíöí îëäóãúà ôöçóí, åøã ÿùëè àðòûã çàð îëóð,Ùöñí íÿ ìèãäàð îëóðñà, åøã îë ìèãäàð îëóð.

Úÿííÿò ö÷öí ìÿí’ åäÿí àøèãëÿðè äèäàðäÿí,Áèëìÿìèø êèì, úÿííÿòè àøèãëÿðèí äèäàð îëóð.

Åøã äÿðäèíäÿí îëóð àøèã ìèçàúè ìöñòÿãèì,Àøèãèí äÿðäèíÿ òèìàð åòñÿëÿð, áèìàð îëóð.

Çàùèäè-õóäáèí íÿ áèëñèí çþâãèíè åøã ÿùëèíèí,Áèð ÿúÿá ìåéäèð ìÿùÿááÿò êèì, è÷ÿí ùóøéàð îëóð.

Åøã ñåâäàñèíÿ ñÿðô åéëÿð Ôöçóëè þìðöíö,Áèëìÿçÿì, áó õàáè-ãÿôëÿòäÿí ãà÷àí áèäàð îëóð.

117

__________

$ $ $

Åé ýöë, íÿ ÿúÿá ñèëñèëåéè-ìèøêè-òÿðèí âàð,Âåé ñÿðâ, íÿ õîø úàíàëûúû èøâÿëÿðèí âàð!

Àúûòäû ìÿíè, àúû ñþçöí, òöíä íèýàùûí,Åé íÿõëè-ìÿëàùÿò, íÿ áÿëà, òÿëõ áÿðèí âàð!

Ïåéêàíëàðû èëÿ äîëóäóð ÷åøìè-ïöðàáûì,Åé áÿùð, ñàãûíìà, ñÿíèí àíúàã ýöùÿðèí âàð!

Îë ñÿíýäèëÿ íàëåéè-çàðûí ÿñÿð åòìèø,Åé äèë, ñÿíÿ áó çþâã éåòÿð, òà ÿñÿðèí âàð.

Åøã è÷ðÿ, êþíöë, äåìÿ êè, ìÿí áèõöäÿì, àíúàã,Åé ãàôèë, þçöíäÿí ñÿíèí àíúàã õÿáÿðèí âàð?

Äåäèì éåòÿð, åò úþâð, ÷ö õàêè-ðÿùèí îëäóì,Äåäè êè, éåòÿð úþâð ñÿíÿ òà ÿñÿðèí âàð.

×îõ áàõäûüûíà ãÿìçÿ èëÿí áàüðûí ÿçÿðñÿí,Ùÿð êèìÿ êè, áàõìàçñàí îíóíëà íÿçÿðèí âàð.

Åøã ÿùëèíÿ îë ìàù, Ôöçóëè, íÿçÿð åòìèø,Ñÿí ùÿì, þçöíö ýþñòÿð ÿýÿð áèð ùöíÿðèí âàð.

118

__________

$ $ $

Ëÿùçÿ-ëÿùçÿ ëÿáèí àíûá åäèúÿê ÿôãàíëàð,Ãÿòðÿ-ãÿòðÿ ñà÷ûëûð äèäÿëÿðèìäÿí ãàíëàð.

Ãÿòðÿ-ãÿòðÿ äåìÿ ãàíäûð êè, ÷ûõàð ÷åøìèìäÿíÄÿìáÿäÿì êþíëöì îäèëÿ ÿðèéÿí ïåéêàíëàð.

Ãàøëàðûí éàéèíÿ ìåéë åéëÿéÿëè úàíö êþíöë,Äöíö ýöí ìÿí áèëèðÿì êèì, íÿ ÷ÿêèðëÿð àíëàð.

À÷ìà êàêèë ýèðÿùèí, áàøûí ö÷öí ýþðìÿ ðÿâàÊè, ïÿðèøàí îëàëàð, áèð íå÷ÿ ñÿðýÿðäàíëàð.

Éåë äÿýÿð çöëôöíÿ, éà ãîéìàéûá þç ùàëè èëÿ,Ýÿçäèðÿðëÿð îíó ÿëäÿí-ÿëÿ ùÿð äÿì úàíëàð.

Åéëÿ öøøàãÿ úÿôàëÿð êè, âÿôàëÿð ýþðÿñÿí,Ñàíìà êèì, çàéå’ îëóð åéëÿäèýèí åùñàíëàð.

Ñîðìà çþùùàäÿ, Ôöçóëè, ðÿùö ðÿñìèí åøãèí,Íÿ áèëèðëÿð ðÿâèøè-ÿùëè-õèðÿä íàäàíëàð!

119

__________

$ $ $

Òþêäöêúÿ ãàíûìû îõóí, îë àñèòàí è÷ÿð,Áèð éåðäÿéÿì ÿñèð êè, òîïðàüû ãàí è÷ÿð.

ßùëè-çÿìàíÿ ãàíûíà ÷îõ òÿøíÿäèð çÿìèí,Ãàíûí êèìèí òþêÿðñÿ ôÿëÿê, îë çÿìàí è÷ÿð.

Ìåé è÷ìÿäÿí à÷ûëìàç èìèø áàáè-ìÿüôèðÿò,Ñþâýÿíäëÿð áó áàáäÿ ïèðè-ìöüàí è÷ÿð.

Öãáàäÿ Êþâñÿð èñòÿìÿñèí ðèíäè-ìåéêÿäÿ,Äöíéàäÿ áÿñ äåýèëìè ìåéè-ÿðüÿâàí è÷ÿð?

Ãÿìçÿí ýþðöíìÿéèá ýþçÿ, ãàíëàð è÷ÿð ìöäàì,Çàùèä êèìè êè, áàäÿíè åëäÿí íèùàí è÷ÿð.

Ìåéäÿí ÿýÿð÷è òþâáÿ âåðèð åë Ôöçóëèéÿ,Åé ñÿðâ, ñÿí ãÿäÿù ñóíàð îëñàí, ðÿâàí è÷ÿð.

120

__________

$ $ $

Ýèðèá ìåéõàíÿéÿ, ìöü ìÿøðÿáèëÿ êèì êè, õó åéëÿð,Îëóá ìþ’ìèí, áåùèøòè, êàôÿðÿì, ýÿð àðèçó åéëÿð.

Ìÿýÿð äèâàíÿäèð ñåâäàéè-ÿáðóñèëÿ çàùèä êèì,Áàõûá ìåùðàáÿ äàèì, þç-þçèëÿ ýþôòýó åéëÿð.

Äÿìàäÿì ãÿòðÿ-ãÿòðÿ ãàí éàøûìäûð êèì, ÷ûõàð ýþçäÿíÂÿ éà ïåéêàíëàðûí êèì, àòÿøè-äèë îíó ñó åéëÿð.

Ðÿùè åøãèíäÿ îëìàí òÿíýäèë ñåâäà ùöúóìóíäàí,Òÿðèãè-ñÿëòÿíÿò ùÿð êèì òóòàð, ãîâüàéÿ õó åéëÿð.

Äåäèì: “êèìäèð ïÿðèøàí åéëÿéÿí àøèãëÿð ÿùâàëûí?”Ñÿáà ýþñòÿðäè òàðè-ñöíáöëè-çöëôöí êè: “áó åéëÿð!”

Ôöçóëè çöëôöíÿ áàüëàíäû, ÿììà þéëÿ èíúÿëäèÊè, ýóéà çÿ’ô îíó ùÿì çöëôöíÿ áèð òàðè-ìó åéëÿð.

121

__________

$ $ $

Ñà÷ûí ÿíäèøÿñè òÿùðèêè-çÿíúèðè-úöíóíóìäóð.Úöíóíóì äÿô’èíÿ çèêðè-ëÿáè-ëÿ’ëèí ôöñóíóìäóð.

Äèéàðè-äÿðä ñÿðýÿðäàíèéÿì, ùÿð êèì ìÿíè èñòÿð,Äÿëèëè-ðàù ãÿòðÿ-ãÿòðÿ ÿøêè-ëàëÿýóíóìäóð.

Ôÿëÿêäÿ áÿðãè-àùèìäÿí ñÿðàñÿð éàíäû êþâêÿáëÿð,Ãàëàí îäëàðà éàíìûø êþâêÿáè-áÿõòè-çÿáóíóìäóð.

Ýÿëÿí íàâÿêëÿðèí áèð-áèð éàãûá ãîéìàç áóëàì çþâãèí,Ìÿíè ùèðìàí îäóíà éàíäûðàí ñóçè-äÿðóíóìäóð.

Ñÿðè-êóéèíäÿ êþíëöì áÿðãè-àùûí ñàíìà áèùóäÿ,Ãàðàíüó ýåúÿ ÿçìè-êóéèí åòñÿì, ðÿùíöìóíóìäóð.

Ëÿáè øèðèíëÿðèí çþâãèëÿ Ôÿðùàäè ìÿíÿì ÿñðèí,Éàíûìäà úÿì îëàí ñÿíýè-ìÿëàìÿò Áèñöòóíóìäóð.

Ôöçóëè, õàëè îëìàã úàìè-åéøèì ñàô ñÿùáàäÿí,Íèøàíè-áÿõòè-íàôÿðúàìö èãáàëè-íèýóíóìäóð.

122

__________

$ $ $

Ìÿíäÿ Ìÿúíóíäàí ôöçóí àøèãëèê èñòå’äàäû âàð,Àøèãè-ñàäèã ìÿíÿì, Ìÿúíóíóí àíúàã àäû âàð.

Íîëà ãàí òþêìÿêäÿ ìàùèð îëñà ÷åøìèì ìÿðäöìè,Íöòôåéè-ãàáèëäöðöð, ãÿìçÿí êèìè óñòàäû âàð.

Ãûë òÿôàõöð êèì, ñÿíèí ùÿì âàð ìÿí òÿê àøèãèí,Ëåéëèíèí Ìÿúíóíó, Øèðèíèí ÿýÿð Ôÿðùàäû âàð.

ßùëè-òÿìêèíÿì, ìÿíè áÿíçÿòìÿ, åé ýöë, áöëáöëÿ,Äÿðäÿ éîõ ñÿáðè îíóí, ùÿð ëÿùçÿ ìèí ôÿðéàäû âàð.

Þéëÿ áÿäùàëÿì êèì, ÿùâàëûì ýþðÿíäÿ øàä îëóð,Ùÿð êèìèí êèì, äþâð úþâðöíäÿí äèëè-íàøàäû âàð.

Ýÿçìÿ, åé êþíëöì ãóøó, ãàôèë ôÿçàéè-åøãäÿÊèì, áó ñÿùðàíûí ýöçÿðýÿùëÿðäÿ ÷îõ ñÿééàäû âàð.

Åé Ôöçóëè, åøã ìÿí’èí ãûëìà íàñåùäÿí ãÿáóë,ßãë òÿäáèðèäèð îë, ñàíìà êè, áèð áöíéàäû âàð.

123

__________

$ $ $

Ìöãÿââÿñ ãàøëàðûí êèì, âÿñìÿ áèðëÿ ðÿíý òóòìóøëàð,Ãûëûíúëàðäûð êè, ãàíëàð òþêìÿê èëÿ æÿíý òóòìóøëàð.

Ãûëûá òÿüéèðè-ñóðÿò âÿñìÿäÿí éÿüìà ãûëûðëàð äèë,Ùÿðàìè ãàøëàðûí ðÿñìö ðÿùè-íåéðÿíý òóòìóøëàð.

Êþíöë ìèð’àòûíû åéëÿð ìöêÿääÿð ÿãë òÿêëèôè,Õîø îë áèáàêëÿð êèì, òÿðêè-íàìö íÿíý òóòìóøëàð.

Ôÿçàéè-þìðäÿí ýóéà äåýèëëÿð ãþí÷ÿ òÿê âàãèôÎëàð êèì, þçëÿðèí äöíéà ö÷öí äèëòÿíý òóòìóøëàð.

Ìÿíè, êèì ñÿíýñàðè-ìþùíÿòÿì áàçàðè-åøã è÷ðÿ,Áÿëà äàüè ÷ÿêÿí Ôÿðùàä èëÿ ùÿìñÿíý òóòìóøëàð.

Ëÿáèí äþâðöíäÿ çàùèäëÿð òóòóá ìåéõàíÿëÿð êöíúöí,Ãûëûá òÿñáèù òàðûí òÿðê, çöëôè-÷ÿíý òóòìóøëàð.

Ñÿùÿð áöëáöëëÿð ÿôüàíû äåýèë áèùóäÿ ýöëøÿíäÿ,Ôöçóëè íàëåéè-äèëñóçèíÿ àùÿíý òóòìóøëàð.

124

__________

$ $ $

Àøèéàíè-ìöðüè-äèë çöëôè-ïÿðèøàíûíäàäûð,Ãàíäà îëñàì, åé ïÿðè, êþíëöì ñÿíèí éàíûíäàäûð.

Åøã äÿðäèëÿ õîøàì, ÿë ÷ÿê ÿëàúûìäàí, òÿáèá,Ãûëìà äÿðìàí êèì, ùÿëàêèì çÿùðè-äÿðìàíûíäàäûð.

×ÿêìÿ äàìÿí, íàç åäèá, öôòàäÿëÿðäÿí, âÿùì ãûë,Ýþýëÿðÿ à÷ûëìàñûí ÿëëÿð êè, äàìàíûíäàäûð.

Ýþçëÿðèì éàøûí ýþðöá øóð, åòìÿ íèôðÿò êèì, áó ùÿìÎë íÿìÿêäÿíäèð êè, ëÿ’ëè-øÿêêÿðÿôøàíûíäàäûð.

Ìÿñòè-õàáè-íàç îëóá, úÿì’ åò äèëè-ñÿäïàðÿìèÊèì, îíóí ùÿð ïàðÿñè áèð íþâêè-ìöæýàíûíäàäûð.

Áÿñ êè, ùèúðàíûíäàäûð õàñèééÿòè-ãÿò’è-ùÿéàò,Îë ùÿéàò ÿùëèíÿ ùåéðàíÿì êè, ùèúðàíûíäàäûð.

Åé Ôöçóëè, øÿì’ òÿê ìöòëÿã à÷ûëìàç éàíìàäàí,Òàáëàð êèì, ñöíáöëöíäÿí ðèøòåéè-úàíûíäàäûð.

125

__________

$ $ $

Ñàãèéà, úàì òóò îë àøèãÿ êèì, ãàéüóëóäóð,Ãàéüó ÷ÿêìÿê íÿ ö÷öí, úàì èëÿ àëÿì äîëóäóð.

Òÿëõ ýþôòàðñûç îëìàç ëÿáè-éàð, åé àøèã,×îõ ùÿâÿñ åéëÿìÿ îë øÿðáÿòÿ êèì, àüóëóäóð.

Ãîéàëûì áàøû õöìè-áàäÿ ÿéàüèíÿ ýÿëèí,Òóòìàìàã îëìàç îíóí ùþðìÿòèíè, áèð óëóäóð.

Áóíúà êèì, êóùñèôÿò áàøèìÿ äàøëàð óðóëóð,Äèäåéè-áÿõòèì îéàíìàç, íÿ àüûð óéüóëóäóð.

Äèëè-ïöðõóíèìÿ éàüäûðìà áÿëà ïåéêàíûí,Ùÿçÿð åò, øèøÿéÿ, íàýÿù çÿðÿð åéëÿð, äîëóäóð.

Êþíëöìöí çÿõìèíÿ ïåéêàíûíû åòäèì ìÿðùÿì,Ýÿíúè-ãÿìäèð, íîëà ýÿð áþéëÿ äÿìèð ãàïóëóäóð.

Íÿðýèñèí ôèêðè, Ôöçóëè, ýþçö êþíëöìäÿ ýÿçÿð,Òóòàð àùó âÿòÿí îë éåðäÿ êè, îòëó, ñóëóäóð.

126

__________

$ $ $

Ìÿíè çèêð åòìÿç åë, ÿôñàíåéè-Ìÿúíóíÿ ìàéèëäèð,Íÿ áÿíçÿð îë ìÿíÿ, äÿðäè îíóí äÿðìàíÿ ãàáèëäèð.

Áèéàáàíëàðäà Ìÿúíóíäàí ãÿìö äÿðäèì ñóàë åòìèí,Íÿ áèëñèí áÿùð ùàëûí îë êè, ìÿíçèëýàùè ñàùèëäèð.

Ìÿíèì òÿê îëà áèëìÿç øþùðåéè-øÿùðè-áÿëà Ìÿúíóí,Ãÿáóë åéëÿðìè áó ðöñâàëûüû ùÿð êèì êè, àãèëäèð.

Íÿ ìöøêèë ùàëû îëñà àøèãèí ìÿ’øóã åäÿð ÷àðÿ,Ýÿð îë áèäÿðä áèëìÿçñÿ áó ùàëè, ùàë ìöøêèëäèð.

Ôÿðàã ÿééàìè ñåéëàáè-ñèðèøêèìäÿí õÿáÿð òóòìàç,Ãèéàìÿò ìàúÿðàñûíäàí ýþð, îë çàëèì íÿ ãàôèëäèð.

Ôÿãèùè-ìÿäðÿñÿ ìÿ’çóðäóð èíêàðè-åøã åòñÿ,Éîõ þçýÿ åëìèíÿ èíêàðûìûç, áó åëìÿ úàùèëäèð.

Ôöçóëè, åë ñÿíè Ìÿúíóíäàí ÿôçóí äåð ìÿëàìÿòäÿ,Áóíà ìöíêèð äåýèë, Ìÿúíóí äÿõè ìÿ’ãóëÿ ãàèëäèð.

127

__________

$ $ $

Îë ïÿðèâÿø êèì, ìÿëàùÿò ìöëêöíöí ñóëòàíûäûð,Ùþêì îíóí ùþêìöäöðöð, ôÿðìàí îíóí ôÿðìàíûäûð.

Ñöðäö Ìÿúíóí íþâáÿòèí, èíäè ìÿíÿì ðöñâàéè-åøã,Äîüðó äåðëÿð: ùÿð çàìàí áèð àøèãèí äþâðàíûäûð.

Ëÿùçÿ-ëÿùçÿ êþíëöì îäóíäàí øÿðÿðëÿðäèð ÷ûõàí,Ãÿòðÿ-ãÿòðÿ ýþç òþêÿí ñàíìûí ñèðèøêèì ãàíûäûð.

×àêëÿð úèñìèìäÿ òèüè-åøãäÿí åéá åòìÿéèçÊèì, úöíóí ýöëçàðûíûí áóíëàð ýöëè-õÿíäàíûäûð.

Åé Ôöçóëè, îëà êèì ðÿùì åäÿ éàð ÿôüàíèíÿ,Àüëàýèë çàð, îíúà êèì, çàð àüëàìàã èìêàíûäûð.

128

__________

$ $ $

Ìÿíèì êèì, áèð ëÿáè-õÿíäàí ö÷öí ýèðéàíëûüûì âàðäûð,Ïÿðèøàí òöððÿëÿð äþâðöíäÿ ñÿðýÿðäàíëûüûì âàðäûð.

Éàøûì òÿõòè-ðÿâàíäûð, òàúè-çÿððèí øþ’ëåéè-àùèì,Ýþðöí êèì, äþâëÿòè-åøã èëÿ íÿ ñóëòàíëûüûì âàðäûð?

Éóìóëìàç ÿøê òöüéàíûíäàí àíñûç ÷åøìè-õóíáàðûì,Õÿéàëè-ñóðÿòè-úàíàíÿ õîø ùåéðàíëûüûì âàðäûð.

Ñèðèøêèì ýþð, ìÿíè, åé ÿáð, þçöíäÿí êÿì õÿéàë åòìÿ,Ùÿâàéè-åøã èëÿ ìèí ñÿíúÿ ÿøêÿôøàíëûüûì âàðäûð.

Ëÿáèí äþâðöíäÿ êèì, èíñàí îëàí úàí äåð îíà ìöòëÿãßýÿð àáè-ùÿéàò åòñÿì òÿëÿá, ùåéâàíëûüûì âàðäûð.

Ôöçóëè úàìè-ìåé òÿðêèí ãûëûá, çþùä èëÿ òÿãâàäÿíÃàìó äàíàéÿ ðþâøÿíäèð áó, êèì, íàäàíëûüûì âàðäûð.

129

__________

$ $ $

Çþâã øþâãèëÿ úÿùàí ãåéäèí ÷ÿêÿí çÿùìÿò ÷ÿêÿð,ßùëè-çþâã îëäóð êèì, îíäàí äàìÿíè-ùèììÿò ÷ÿêÿð.

Ýöí ÷ÿêÿð éåðäÿí ýþýÿ ùÿð äÿì ãöáàðè-ðàùèíè,Òóòèéà è÷öí, áÿëè, éåðäÿí ýþýÿ ìèííÿò ÷ÿêÿð.

Åé ÷ÿêÿí ãåéð èëÿ ïöíùàí áÿçì åäèá ìåé ýàù-ýàù,Éàä ãûë îíäàí êè, áÿçìèí éàä åäèá ùÿñðÿò ÷ÿêÿð.

Õàëè åòìèø ãåéðäÿí çöëôöí õÿéàëè êþíëöìö,Íîëà ñàùèáêÿøô èëÿ áèð þìðäöð õÿëâÿò ÷ÿêÿð.

×ÿê, ñÿáóùè, ñöáù íÿããàøèíÿ ÿðçè-àðèç åò,Áþéëÿ ÷ÿêñèí, êèì ôÿëÿê ëþâùèíÿ áèð ñóðÿò ÷ÿêÿð.

Ñÿðâãàìÿòëÿð ñÿìÿíðöõñàðëÿð òîïðàüûäûð,Ùÿð ñÿìÿí êèì, à÷ûëûð, ùÿð ñÿðâ êèì, ãàìÿò ÷ÿêÿð.

Ãÿòðåéè-ÿøêèì ãÿòàðû, ñèíÿ ÷àêèíäÿí ýèðèá,Òÿí åâèíÿ äûøðàäàí áàðè-ãÿìö ìþùíÿò ÷ÿêÿð.

Åé Ôöçóëè, áàõìàéàì òà ãåéðÿ, ùÿð õóíèí ìöæÿÀòÿøèí áèð ìèëäèð êèì, ÷åøìèìÿ ãåéðÿò ÷ÿêÿð.

130

__________

$ $ $

Ùÿð êèòàáÿ êèì, ëÿáè-ëÿ’ëèí ùÿäèñèí éàçÿëÿð,Ðèøòåéè-úàí áèðëÿ çþâã ÿùëè îíó øèðàçÿëÿð.

Áó íÿ ñèðäèð, ñèððè-åøãèí äåìÿäÿí áèð êèìñÿéÿ,Øÿùðÿ äöøìöø “ìÿí ñÿíè ñåâäèì” äåéÿí àâàçÿëÿð.

Øåéõëÿð ìåéõàíÿäÿí öç äþíäÿðÿðëÿð ìÿñúèäÿ,Áèòÿðèãÿòëÿð ýÿðÿê êèì, äîüðó éîëäàí àçÿëÿð.

×àêëÿð ýþêñöìäÿ, ñàíìûí êèì, à÷ûáäûð òèüè-åøãÊþíëöìöí øÿùðèíÿ ìåùðèí ýèðìÿéÿ äÿðâàçÿëÿð.

Åé Ôöçóëè, éàð ÿýÿð úþâð åòñÿ, îíäàí èíúèìÿ,Éàð úþâðö àøèãÿ ùÿð äÿì ìÿùÿááÿò òàçÿëÿð.

131

__________

$ $ $

Ñåéð ãûë, ýþð êèì, ýöëöñòàíûí íÿ àáö òàáû âàð,Ùÿð òÿðÿô ìèí ñÿðâè-ñÿðñÿáçö ýöëè-ñèðàáû âàð.

Ïÿíúÿéè-áÿðýè-÷èíàð åòìèø ìöùÿééà øàíÿëÿð,Àíëàìûø ýóéà êè, ñöíáöë êàêèëèíèí òàáû âàð.

Ðàùÿò è÷öí ôÿðø ñàëìûø ìÿáçåéè-òÿð ýöëøÿíÿ,Íÿðýèñèí ýþðìöø ýþçöí ìÿõìóð, ñàíìûø õàáû âàð.

Áóëóíóð ùÿð äÿðäÿ èñòÿðñÿí, ýöëöñòàíäà äÿâà,Ùþããÿñèíäÿ ãþí÷ÿíèí ýóéà øÿôà úöëëàáû âàð.

Ýöëäö ýöë, à÷ûëäû íÿðýèñ, ëàëÿ äîëäó æàëÿäÿí,Åé õîø îë êèì, èøðÿòö åéø åòìÿéÿ ÿñáàáû âàð.

Ãàëèá îëìóø õÿëãÿ çþâãè-ñåéðè-ýöëøÿí, ýóèéà×ÿêìÿéÿ õÿëãè áÿíÿôøÿ çöëôöíöí ãöëëàáû âàð.

Ýÿð Ôöçóëè ìåéëè-ýöëçàð åòñÿ ôÿñëè-ýöë, íîëàÅéø ö÷öí õóíàáåéè-äèëäÿí øÿðàáè-íàáû âàð.

132

__________

$ $ $

Ñÿðâè-àçàä ãÿäèíèëÿ ìàíà éåêñàí ýþðöíöð,Íÿéÿ ñÿðýÿøòÿ îëàí áàõñà, õóðàìàí ýþðöíöð.

Úàí ýþðöíìÿç äåñÿëÿð òÿíäÿ èíàíìàí, íèøÿ êèì,Ëöòôäÿí ùÿð íåúÿ áàõñàì òÿíèíÿ, úàí ýþðöíöð.

Äåðÿì ÿùâàëûìû úàíàíÿ ãûëàì ÿðç, âÿëè,Ýþðÿ áèëìÿí þçöìö îíäà êè, úàíàí ýþðöíöð.

Åé äåéÿí: ñÿáð ãûë, àù åéëÿìÿ éàðè ýþðúÿê,Ìÿíÿ äöøâàðäûð îë, ýÿð ñÿíÿ àñàí ýþðöíöð.

Ñîðäóì ÿùâàëûìû åøãèíäÿ ìöíÿúúèìëÿðäÿí,Áàõäûëàð òàëå’ åâèíÿ, äåäèëÿð: ãàí ýþðöíöð.

Íÿ êÿìàíäàðñàí, åé ìÿù, êè, àòûá ãÿìçÿ îõóí,Éûõäûüûí ñåéääÿ íÿ çÿõì, íÿ ïåéêàí ýþðöíöð.

Áèð ñÿíÿì çöëôöíÿ ýóéà êè, âåðèáäèð êþíëöíÊè, Ôöçóëèíèí èêÿí ùàëû ïÿðèøàí ýþðöíöð.

133

__________

$ $ $

Ñöëóêè-ôÿãð ÿòâàðûì, ìÿçàãè-åøã ùàëûìäûð,Òÿúÿððöä àëÿìè ñåéðèíäÿ àëÿì ïàéèìàëûìäûð.

Õÿéàëûìäà áóäóð êèì, áóëìóøàì àëÿìäÿ áèð õèëãÿò,Íÿ àëÿì, ãàíüû õèëãÿò, ñàíäûüûì áàòèë õÿéàëûìäûð.

Úöíóí ôåéçèëÿ àçàä îëìóøàì ãåéäè-ÿëàéèãäÿí,Êÿìàëö ôÿçë òÿðêè, ðöòáåéè-ôÿçëö êÿìàëûìäûð.

Ìÿíÿì øÿì’è-âöñàëÿ éàíäûðàí ïÿðâàíÿâÿø âàðûí,Ôÿíàéè-ìöòëÿãèì úàíàí èëÿ áÿçìè-âöñàëûìäûð.

Òÿáèáà, ãûëìûøàì òÿøõèñ, äÿðäè-åøãäèð äÿðäèì,ßëàìÿò àùè-ñÿðäö ðóéè-çÿðäö ÿøêè-àëûìäûð.

Ùÿâàäÿí ìþâúÿ ýÿëìèø áÿùðè-äÿðäÿì, øàùèäè-ùàëûìÄèëè-ïöðèçòèðàáö íàëåéè-áèå’òèäàëûìäûð.

Ôöçóëè, àëÿìè-ôÿãðö ôÿíàäÿ ìöí’èìè-âÿãòÿì,Äèéàðè-ìÿñêÿíÿò, íÿãäè-ãÿíàÿò ìöëêö ìàëûìäûð.

134

__________

$ $ $

Øÿôàéè-âÿñë ãÿäðèí ùèúð èëÿ áèìàð îëàíäàí ñîð,Çöëàëè-çþâã øþâãöí òÿøíåéè-äèäàð îëàíäàí ñîð.

Ëÿáèí ñèððèí ýÿëèá ýþôòàðÿ, ìÿíäÿí þçýÿäÿí ñîðìà,Áó ïöíùàí íöêòÿíè áèð âàãèôè-ÿñðàð îëàíäàí ñîð.

Ýþçö éàøëûëàðûí ùàëûí íÿ áèëñèí ìÿðäöìè-ãàôèë,Êÿâàêèá ñåéðèíè øÿá òà ñÿùÿð áèäàð îëàíäàí ñîð.

Õÿáÿðñèç îëìà ôÿòòàí ýþçëÿðèí úþâðöí ÷ÿêÿíëÿðäÿí,Õÿáÿðñèç ìÿñòëÿð áèäàäûíû ùöøéàð îëàíäàí ñîð.

Ãÿìèíäÿí øÿì’ òÿê éàíäûì, ñÿáàäÿí ñîðìà ÿùâàëûì,Áó ÿùâàëû øÿáè-ùèúðàí ìÿíèìëÿ éàð îëàíäàí ñîð.

Õÿðàáè-úàìè-åøãÿì, íÿðýèñè-ìÿñòèí áèëèð ùàëûì,Õÿðàáàò ÿùëèíèí ùàëèíè áèð õóììàð îëàíäàí ñîð.

Ìÿùÿááÿò ëÿççÿòèíäÿí áèõÿáÿðäèð çàùèäè-ãàôèë,Ôöçóëè, åøã çþâãöí, çþâãè-åøãè âàð îëàíäàí ñîð.

135

$ $ $

Õÿì à÷ûëäûãúà çöëôöíäÿí áÿëàâö ìþùíÿòèì àðòàð,Áèùÿìäèëëàù êè, þìðöì óçàíàð, úÿì’èééÿòèì àðòàð.

Äåìÿí1 ÿêñèê ìÿíè òÿäðèú èëÿ éàãóò îëàí äàøäàí,Áîéàíäûãúà úèýÿð ãàíèëÿ ãÿäðö ãèéìÿòèì àðòàð.

Òóòà ýþð ýþç éîëóí, åé ÿøê, êèì, òÿìêèíèì ÿêñèêäèð,Áó ñóðÿòõàíÿíèí ýþðäöêúÿ íÿãøèí ùåéðÿòèì àðòàð.

Ìÿðèçè-äÿðäè-åøãÿì, òÿðêè-àëÿìäèð ìóðàäûì êèì,Áó íàõîø ìöëêäÿ ÿéëÿíäèýèìúÿ çÿùìÿòèì àðòàð.

Áöêöëäö ãàìÿòèì ùÿñðÿò éöêöíäÿí, âÿù êè, àëÿìäÿÖìèäèì ÿêñèëèá ùÿð ëÿùçÿ éöç ìèí, ùÿñðÿòèì àðòàð.

Íÿ øÿðáÿòäèð ãÿìèí êèì, è÷äèýèìúÿ ÿêñèëèð ñÿáðèì,Íÿ ñåùð åéëÿð ðöõöí êèì, áàõäûüûìúà ðÿüáÿòèì àðòàð.

×îõ îëäóãúà ãÿìö äÿðäèì ðÿùè-åøã è÷ðÿ õîøùàëÿì,Ôöçóëè, øàä îëóá øöêð åòìÿéèììè, íå’ìÿòèì àðòàð.

136

__________1 Äåìÿéèí

__________

$ $ $

Íîëà ýÿð ðÿøêè-ðöõñàðèíëÿ áàüðû õóáëàðûí ãàíäûð,Äàøû òÿ’ñèð èëÿ ëÿ’ë åéëÿéÿí õóðøèäè-ðÿõøàíäûð.

Ìöæÿí ýÿð ñÿíýäèëëÿð êþíëöíö àëñà ÿúÿá îëìàç,Îíóí òÿê àáíóñ îõ ëàéèãè-ôóëàä ïåéêàíäûð.

Ïÿðèâÿøëÿð äèëè-ñÿõòèíÿ äöøìöø ìåùðè-ðöõñàðûí,Ñÿíèí ÿêñèí àëàí ôóëàä ýöçýóëÿð ôèðàâàíäûð.

Äÿùàíûí äöðúè êèì, ãåéäèí ÷ÿêÿðëÿð ùóðïåéêÿðëÿð,Ïÿðèëÿð òà’ÿòè÷öí õàòÿìè-ìöëêè-Ñöëåéìàíäûð.

Àòûí éîëóíäà õóáëàð ñöðñÿëÿð öç íîëà ÿìðèíëÿ,Ìÿëÿê õåéëè ñöúóäè-Àäÿì åòìÿê íÿññè-Ãóð’àíäûð.

Ãàòû êþíëöíÿ áàüðû äàøëàðûí äöøìöø ãÿìè-åøãèí,Áèð îääóð åøãè-äèëñóçóí êè, äàøëàð è÷ðÿ ïöíùàíäûð.

Ýÿçÿð êóéèíäÿ ùÿð éàí ÷îõ ýèðèáàí÷àê ýöëðöõëÿð,Áó ðÿíý èëÿ Ôöçóëè, îë ñÿðè-êó áèð ýöëöñòàíäûð.

137

$ $ $

Ñÿáðèì àëûá ôÿëÿê, ìÿíÿ éöç ìèí áÿëà âåðÿð,Àç îëñà áèð ìÿòà’, îíà åë ÷îõ áÿùà âåðÿð.

Äöøäöì áÿëàéè-åøãÿ, õèðÿäìÿíäè-ÿñð èêÿí,Åë øèìäè ìÿíäÿí àëäûüû ïÿíäè ìàíà âåðÿð.

Ñàíìûí ÿúÿá, ðöòÿá éåðèíÿ âåðñÿ ëÿ’ëè-òÿðÍÿõëè êè, ãàí éàøûì îíà íÿøâö íÿìà âåðÿð.

Õàêè-äÿðèíäèð îë êè, äöíö ýöí ñÿâàá ö÷öí,Ùÿì àéÿ ñöðìÿ, ùÿì ýöíÿøÿ òóòèéà âåðÿð.

Ãûëìàç ãÿáóë ñóðÿòè-èãáàë áóíúà êèì,Àéèíåéè-âöúóäóìà úþâðèí úèëà âåðÿð.

Íåé êèìè úèñìèì îëäó îõóíäàí äÿëèê-äÿëèê,Äÿì óðäóüóìúà éåðëè-éåðèíäÿí ñÿäà âåðÿð.

Ùÿð äÿðäñèçäÿí óììà, Ôöçóëè, äÿâàéè-äÿðä,Ñÿáð åéëÿ, êèì êè, äÿðä âåðèáäèð, äÿâà âåðÿð.

138

__________

$ $ $

ßçÿë êàòèáëÿðè öøøàã áÿõòèí ãàðÿ éàçìûøëàð,Áó ìÿçìóí èëÿ õÿò îë ñÿôùåéè-ðöõñàðÿ éàçìûøëàð.

Õÿâàñè-õàêè-ïàéèí øÿðùèíè òÿùãèã åäèá ìÿðäöì,Ãöáàðèëÿ áÿéàçè-äèäåéè-õóíáàðÿ éàçìûøëàð.

Ýöëöñòàíè-ñÿðè-êóéèí êèòàáûí áàá-áàá, åé ýöë,Õÿòè-ðåéùàí èëÿ úÿäâÿë ÷ÿêèá, ýöëçàðÿ éàçìûøëàð.

Èêè ñÿòð åéëÿéèá îë èêè ìåéýóí ëÿ’ëëÿð âÿñôèí,Ýþðÿíëÿð ùÿð áèðèí áèð ÷åøìè-ýþâùÿðáàðÿ éàçìûøëàð.

Ýèðèá áöòõàíÿéÿ ãûëñàí òÿêÿëëöì, úàí áóëóð, øÿêñèç,Ìöñÿââèðëÿð íÿ ñóðÿò êèì, äÿðö äèâàðÿ éàçìûøëàð.

Ìöùÿððèðëÿð éàçàíäà ùÿð êÿñÿ àëÿìäÿ áèð ðóçè,Ìÿíÿ ùÿð ýöí äèëè-ñÿäïàðÿäÿí áèð ïàðÿ éàçìûøëàð.

Éàçàíäà Âàìèãö Ôÿðùàäö Ìÿúíóí âÿñôèí ÿùëè-äÿðäÔöçóëè àäûíû, ýþðäöì, ñÿðè-òóìàðÿ éàçìûøëàð.

139

__________

$ $ $

Áóëäó êóéèíäÿí äÿâà äÿðäè-äèëè-áèìàðûìûç,Ñÿí àüàñàí, áèç ãóëóç, êóéèíäÿäèð òèìàðûìûç.

Çàùèäà, ýþð ñèíÿ ÷àêûí øþ’ëÿñèí, áèçäÿí ñàãûí,Áèð îúàüûç áèç êè, ñóçàíäûð äÿðö äèâàðûìûç.

Íîëà ýÿð îëäóéñà ôàíè Êóùêÿí, ìÿí áàãèéÿì,Åøãÿ áèçäÿíäèð áÿãà, éîõäóð éîõ îëìàã âàðûìûç.

Ýöëøÿíè-ãÿì íÿõëèéöç, ïÿðâÿðäÿ àáè-äèäÿäÿí,Äàüëÿð áÿðý, àùè-àòÿøáàðûìûçäûð áàðûìûç.

ßùëè-òÿðêèí ãóëóéóç, îëäóð áèçÿ úàíäàí ÿçèç,Éóñèô èñÿ õóäôöðóø, îíóíëà éîõ áàçàðûìûç.

ßøêèìèç ýèðäàáû àëè, þìðöìöç áöíéàäû ïÿñò,Ýþð íÿ àë÷àã äèðëèêèëÿ úèçýèíèð ïÿðýàðûìûç.

Åé Ôöçóëè, úþâðè-éàðö òÿ’íåéè-ÿüéàðäÿíÂàð éöç ìèí ãÿì, áó ùÿì áèð ãÿì êè, éîõ ãÿìõàðûìûç.

140

__________

$ $ $

Õÿì ãÿäèëÿ àüëàðàì îë òöððåéè-òÿððàðñûç,Ýÿð÷è äåðëÿð ÷ÿíýäÿí ÷ûõìàç òÿðÿííöì òàðñûç.

Ñèíåéè-÷àêèìäÿí ÿêñèê åòìÿ òèðè-ãÿìçÿíè,Åé ýöëè-ðÿ’íà, áèëèðñÿí êèì, ýöë îëìàç õàðñûç.

Ñàõëàìàçäûì íàâÿêèí ýþçäÿ, áÿëàñûí ÷ÿêìÿñÿì,Ñó âåðèá îë íÿõëè áÿñëÿðäèììè îëñà áàðñûç?

Éîë àçàðñàí çöëìÿòè-ùåéðÿòäÿ, åé äèë, âàãèô îë,Çèíùàð, îë êóéÿ âàðìà àùè-àòÿøáàðñûç.

Ýèðéÿéè-çàð èëÿ õîøùàëÿì êè, áÿùðè-åøãäÿ,ßøêñèç ýþç áèð ñÿäÿôäèð, ëþ’ëþè-øÿùâàðñûç.

Úàíÿ àçàðè-õÿäÿíýèí õîø ýÿëèð, åé ãàøû éàé,Áèð ñèôàðèø ãûë êè, áèçäÿí þòìÿñèí àçàðñûç.

Çþùääÿí êå÷ìÿç Ôöçóëè, åéëÿìÿç òÿðêè-ðèéà,Ïÿíä ÷îõ âåðäèì, åøèòìÿç àðñûçäûð, àðñûç.

141

__________

$ $ $

Òÿðèãè-ôÿãð òóòñàì òÿá’ òàáå’, íÿôñ ðàì îëìàç,Ãèíà ãûëñàì òÿëÿá, ÿñáàáè-úÿìèééÿò òÿìàì îëìàç.

Äÿùàíûíäàí ÿñÿð ýþðìÿí, ìèéàíûíäÿí íèøàí, âÿù êèìèÌÿíè-íàêàìÿ þìðöìäÿí ìöéÿññÿð ùè÷ êàì îëìàç.

Ìöãèìè-êóéè-äÿðä åéëÿð ìÿíè àùè-úèýÿðñóçèì,Áó àùÿíýè-ìÿëàëÿôçàéÿ áóíäàí éåé ìÿãàì îëìàç.

Ìöðèäè-ñàãèéÿì êèì ëöòôè ÿùëè-çþâãÿ äàèìäèð,Íÿ ùàñèë ÿùëè-çþùäöí øÿôãÿòèíäÿí êèì, ìöäàì îëìàç.

Äåäèì: öøøàãÿ úþâð åòìÿ; äåäè îë õóáëàð øàùè:Ñèéàñÿò îëìàéûíúà åøã ìöëêöíäÿ íèçàì îëìàç!

Ëÿáèíäÿí ãÿòðÿ-ãÿòðÿ ãàí è÷ÿð êþíëöì êÿðàùÿòñèç,Øÿêÿðäÿí îëûúàã ìåé ãÿòðÿñè ýóéà ùÿðàì îëìàç.

Ôöçóëèíè ìÿëàìÿò åéëÿéÿí áèäÿðä áèëìÿçìèÊè, áàçàðè-úöíóí ðöñâàëàðûíäà íÿíýö íàì îëìàç.

142

__________

$ $ $

Àëÿì îëäó øàä ñÿíäÿí, ìÿí ÿñèðè-ãÿì ùÿíóç,Àëÿì åòäè òÿðêè-ãÿì, ìÿíäÿ ãÿìè-àëÿì ùÿíóç.

Úàí áàüûøëàðäû ëÿáèí èçùàðè-ýþôòàð åéëÿéèá,Óðìàäàí Èñà ëÿáè úàíáÿõøëèêäÿí äÿì ùÿíóç.

Ñÿúäÿýàù åòìèøäè åøã ÿùëè ãàøûí ìåùðàáèíè,Ãûëìàäàí õåéëè-ìÿëàèê ñÿúäåéè-Àäÿì ùÿíóç.

Úàíÿ äÿðäèí, úèñìÿ ïåéêàíûí ðÿâàí åòìèøäè ùþêì,Úèñìèëÿ úàí èðòèáàòû îëìàäàí ìþùêÿì ùÿíóç.

ßøê ñÿðô åéëÿð ôÿëÿêäÿí êàì ùàñèë ãûëìàüà,Áó ýöùÿð ãÿäðèíè áèëìÿç äèäåéè-ïöðíÿì ùÿíóç.

Ïÿðäåéè-÷åøìèì ìÿãàì åòìèøäè áèð òÿðñàáå÷ÿ,Îëìàäàí ìÿùäè-Ìÿñèùà äàìÿíè-Ìÿðéÿì ùÿíóç.

Åé Ôöçóëè, åéëÿäè ùÿð äÿðäÿ äÿðìàí îë òÿáèá,Áèð ìÿíèì çÿõìèìäèð àíúàã áóëìàéàí ìÿðùÿì ùÿíóç.

143

__________

$ $ $

Ãÿìçÿ ïåéêàíûí ýþçöí ìÿí ìöáòÿëàäÿí ñàõëàìàç,Ñÿðô åäÿð ÿùëè-íÿçÿð, íÿãäèí ýÿäàäÿí ñàõëàìàç.

Äèë íÿäèð éàíûìäà, ÷öí ãûëìàç ìÿíè ãÿìäÿí õèëàñ,×ÿêìÿí îë òÿ’âèç áàðûí êèì, áÿëàäÿí ñàõëàìàç.

Úàíÿ úèñìèì îë õÿäÿíýè-ãÿìçÿäÿí îëìàç ïÿíàù,Ùè÷ úþâøÿí êèìñÿíè òèðè-ãÿçàäÿí ñàõëàìàç.

Åøãäÿí áèð äÿì òÿíè-ñóçàíû äóð åòìÿç ôÿëÿê,Âÿù íåúÿ ôàíóñäóð, øÿì’è ùÿâàäÿí ñàõëàìàç.

Àëÿìè øåéäà ãûëûð, ýÿð îëñà ýþçäÿí ùÿì íèùàí,Áèð ïÿðèâÿø êèì, ñÿðè-çöëôöí ñÿáàäÿí ñàõëàìàç.

Åéëÿðÿì áèõóä ôÿüàí, ýþðäöêúÿ êóéèí èòëÿðèí,Àøèíà ðàçè-íèùàíûí àøèíàäÿí ñàõëàìàç.

Áèñÿáÿá ñàíìûí Ôöçóëèíèí ìÿëàìÿò ÷ÿêäèýèí,Áèõÿáÿðäèð, ìÿøðÿáèí ÿùëè-ðèéàäÿí ñàõëàìàç.

144

__________

$ $ $

Ðàçè-åøãèí ñàõëàðàì åëäÿí íèùàí, åé ñÿðâèíàç,Ýåòñÿ áàøûì øÿì’ òÿê, ìöìêöí äåýèë èôøàéè-ðàç.

Õóáëÿð ìåùðàáè-ÿáðóñèíÿ ìåéë åòìÿç ôÿãèùÞëñÿ êàôÿðäèð, ìöñÿëìàíëàð, îíà ãûëìûí íÿìàç.

Êèìñÿ îë áÿäõóéÿ èçùàð åäÿ áèëìÿç ùàëûìû,Åé ñöðóäè-íàëÿ, Òàíðè÷öí, ñÿí îëüûë ÷àðÿñàç.

Ãàëèáèì ýþðìöø òöùè, òþêìÿê äèëÿð áèð òàçÿ ðóù,Áÿðãè-àùèì êèì, ýÿëÿí ïåéêàíûíà âåðìèø ýöäàç.

Õóáñóðÿòëÿðäÿí, åé íàñåù, ìÿíè ìÿí’ åòìÿ êèì,Ïÿðòþâè-ÿíâàðè-õóðøèäè-ùÿãèãÿòäèð ìÿúàç.

Ìÿí õóä þëäöì, åé òöðàáûìäàí îëàí ñàüÿð, ìöäàìÐèíäëÿð áÿçìèí ýÿçèá, áèð-áèð éåòèð ìÿíäÿí íèéàç.

Åé Ôöçóëè, ãàëìûøàì ùåéðÿòäÿ, áèëìÿí íåéëÿéèì,Äþâð — çàëèì, áÿõò — íàôÿðúàì, òÿëÿá — ÷îõ, þìð — àç.

145

__________

$ $ $

Ôÿüàí êèì, áàüðûìûí îë ëàëÿðöõ ãàí îëäóüóí áèëìÿç,Úèýÿð ïÿðêàëÿñèíäÿ äàüè-ïöíùàí îëäóüóí áèëìÿç.

Ùÿáèáèì êþíëöìö úÿì’ åéëÿìÿç ðöõñàðû äþâðöíäÿ,Ìÿýÿð çöëôö êèìè ùàëèì ïÿðèøàí îëäóüóí áèëìÿç?

Ãûëûð òÿãñèð åäèá áèð ëöòô ùÿðäÿì êþíëöì àëìàãäàí,Âÿôà ðÿñìèí ñàíûð äöøâàð, àñàí îëäóüóí áèëìÿç.

Ýþçÿëëÿð äþâëÿòè-âÿñëèí áóëóá, ìÿüðóð îëàí àøèãÍèøàòè-âÿñëäÿ ÿíäóùè-ùèúðàí îëäóüóí áèëìÿç.

Äèëè-ñÿäïàðÿäÿí áèäàä êÿñìÿç ãÿìçåéè-ìÿñòèí,Íÿ ãàôèë ïàäèøÿùäèð, ìöëê âèðàí îëäóüóí áèëìÿç.

Ñàíûð çàùèä þçöí õàëè õÿéàëûíäàí, ãÿëÿòäèð áó,Áó ùåéðàí îëäóüóíäàíäûð êè, ùåéðàí îëäóüóí áèëìÿç.

Ôöçóëè õÿñòÿéÿ äöøìÿí ñþçèëÿ äóñò úþâð åéëÿð,Çÿùè ñàäÿ, ìöàðèç ãþâëÿ áþùòàí îëäóüóí áèëìÿç.

146

__________

$ $ $

Ñÿýðèäèð úèëâÿéÿ îë ñÿðâ ñÿìÿíäèí éåíÿìÿç,Êèì îíó ýþðñÿ ôÿüàí åòìÿéÿ êÿíäèí éåíÿìÿç.

Ýÿð÷è øöìøàä ëÿòàôÿòäÿ ÷ÿêèáäèð ýþýÿ áàø,Íàç áÿùñèíäÿ îíóí ñÿðâè-áöëÿíäèí éåíÿìÿç.

Åéëÿ äèâàíÿëèýÿ äöøäö êþíöë êèì, äèëäàðÑàëñà ýÿð áîéíóíà ùÿì çöëôè-êÿìÿíäèí éåíÿìÿç.

Ãà÷à áèëìÿç äèëè-äèâàíÿ ñà÷ûí ãåéäèíäÿí,Íåòñèí, îë âÿùøè àéàüûíäàêû áÿíäèí éåíÿìÿç.

Åäÿìÿç ìÿí’ Ôöçóëèíè ãÿäÿùäÿí çàùèä,Ùè÷ êèì êóéè-õÿðàáàò ëÿâÿíäèí éåíÿìÿç.

147

__________

$ $ $

Êþíöëäÿ ìèí ãÿìèì âàðäûð êè, ïöíùàí åéëÿìÿê îëìàç,Áó ùÿì áèð ãÿì êè, åë òÿ’íèíäÿí ÿôüàí åéëÿìÿê îëìàç.

Íÿ ìöøêöë äÿðä îëóðñà áóëóíóð àëÿìäÿ äÿðìàíû,Íÿ ìöøêöë äÿðä èìèø åøãèí êè, äÿðìàí åéëÿìÿê îëìàç.

Ôÿíà ìöëêöíÿ ÷îõ ÿçì åòìÿ, åé äèë, ÷ÿêìÿ çÿùìÿò êèì,Áó òÿäáèð èëÿ äÿô’è-äÿðäè-ùèúðàí åéëÿìÿê îëìàç.

Ñàãûí, êþíëöì éûõàðñàí, ïÿíääÿí äÿì óðìà, åé íàñåù,Ùÿâàéè-íÿôñ èëÿ áèð ìöëêö âèðàí åéëÿìÿê îëìàç!

Äÿùàíûí öçðÿ ëÿ’ëèí èñòÿìèø äèë, äÿô’è ìöøêöëäöð,Ýþðöíìÿç ùè÷ úöðìö, éîõ éåðÿ ãàí åéëÿìÿê îëìàç.

Äóàëàð åéëÿðÿì, ìÿíäÿí éàíà áèð äÿì ýöçàð åòìÿç,Íÿ ÷àðÿ, ñåùðèëÿ ñÿðâè õóðàìàí åéëÿìÿê îëìàç.

Ôöçóëè, àëÿìè-ãåéä è÷ðÿñÿí, äÿì óðìà åøãèíäÿí,Êÿìàëè-úÿùë èëÿ äÿ’âàéè-èðôàí åéëÿìÿê îëìàç.

148

__________

$ $ $

Íå÷ÿ èëëÿðäèð ñÿðè-êóéè-ìÿëàìÿò áÿêëÿðèç,Ëÿøêÿðè-ñóëòàíè-èðôàíèç, âèëàéÿò áÿêëÿðèç.

Ñàêèíè-õàêè-äÿðè-ìåéõàíÿéèç øàìö ñÿùÿð,Èðòèôà’è-ãÿäð ö÷öí áàáè-ñÿàäÿò áÿêëÿðèç.

Úèôôåéè-äöíéà äåýèë êÿðêÿñ êèìè ìÿòëóáóìóç,Áèð áþëöê ÿíãàëÿðèç, Ãàôè-ãÿíàÿò áÿêëÿðèç.

Õàá ýþðìÿç ÷åøìèìèç ÿíäèøåéè-ÿüéàðäÿí,Ïàñèáàíóç, ýÿíúè-ÿñðàðè-ìÿùÿááÿò áÿêëÿðèç.

Ñóðÿòè-äèâàð åäèáäèð ùåéðÿòè-åøãèí áèçè,Ãåéð ñåéðè-áàü åäÿð áèç êöíúè-ìþùíÿò áÿêëÿðèç.

Êàðèâàíè-ðàùè-òÿúðèäèç õÿòÿð õîôèí ÷ÿêèá,Ýàù Ìÿúíóí, ýàù ìÿí äþâð è÷ðÿ íþâáÿò áÿêëÿðèç.

Ñàíìàíûç êèì, ýåúÿëÿð áèùóäÿäèð ôÿðéàäûìûç,Ìöëêè-åøã è÷ðÿ ùÿñàðè-èñòèãàìÿò áÿêëÿðèç.

Éàòäûëàð Ôÿðùàäö Ìÿúíóí ìÿñòè-úàìè-åøã îëóá,Åé Ôöçóëè, áèç îëàð éàòäûãúà ñþùáÿò áÿêëÿðèç.

149

__________

$ $ $

Òÿøíåéè-úàìè-âöñàëûí àáè-ùåéâàí èñòÿìÿç,Ìàéèëè-ìóðè-õÿòèí ìöëêè-Ñöëåéìàí èñòÿìÿç.

Çöëìÿòè-çöëôöí ýèðèôòàðè äÿì óðìàç íóðäÿí,Òàëèáè-øÿì’è-ðöõöí õóðøèäè-ðÿõøàí èñòÿìÿç.

Åéëÿìÿç ìåéëè áåùèøò öôòàäåéè-õàêè-äÿðèí,Ñàêèíè-êöíúè-ãÿìèí ñåéðè-ýöëöñòàí èñòÿìÿç.

Úþâðäÿí àù åòìÿ, åé àøèã êè, åéíè-ëöòôäöð,Äóñò ÿñáàáè-êÿìàëè-ùöñíÿ íþãñàí èñòÿìÿç.

Åøãäÿí âÿùì åòìÿñèí àøèã, éûõàð êþíëöì äåéèá,Ùè÷ ñóëòàíÿì äåéÿí ìöëêöíö âèðàí èñòÿìÿç.

Àøèã èñÿí ðèíäö ðöñâàëûãäàí èêðàù åòìÿ êèì,Åøã ñèððèí èãòèçàéè-äþâð ïöíùàí èñòÿìÿç.

Åé Ôöçóëè, ìöòòÿñèë, äþâðàí ìöõàëèôäèð ìàíà,Ãàëèáà, ÿðáàáè-èñòå’äàäû äþâðàí èñòÿìÿç.

150

__________

$ $ $

Õÿëãÿ àüçûí ñèððèíè ùÿð äÿì ãûëûð èçùàð ñþç,Áó íÿ ñèðäèð êèì, îëóð ùÿð ëÿùçÿ éîõäàí âàð ñþç.

Àðòûðàí ñþç ãÿäðèíè ñèäãèëÿ ãÿäðèí àðòûðàð,Êèì íÿ ìèãäàð îëñà, ÿùëèí åéëÿð îë ìèãäàð ñþç.

Âåð ñþçÿ åùéà êè, òóòäóãúà ñÿíè õàáè-ÿúÿë,Åäÿ ùÿð ñàÿò ñÿíè îë óéãóäàí áèäàð ñþç.

Áèð íèýàðè-ÿíáÿðèíõÿòäèð êþíöëëÿð àëìàüà,Ýþñòÿðÿð ùÿð äÿì íèãàáè-ãåéáäÿí ðöõñàð ñþç.

Õàçèíè-ýÿíúèíåéè-ÿñðàðäûð, ùÿð äÿì ÷ÿêÿðÐèøòåéè-èçùàðÿ ìèí-ìèí ýþâùÿðè-ÿñðàð ñþç.

Îëìàéàí ãÿââàñè-áÿùðè-ìÿ’ðèôÿò àðèô äåýèëÊèì, ñÿäÿô òÿðêèáè-òÿíäèð, ëþ’ëþè-øÿùâàð-ñþç.

Ýÿð ÷îõ èñòÿðñÿí, Ôöçóëè, èççÿòèí, àç åò ñþçöÊèì, ÷îõ îëìàãäàí ãûëûáäûð ÷îõ ÿçèçè õàð ñþç.

151

__________

$ $ $

Ìàíà áàäè-ñÿáà îë ñÿðâè-ýöëðöõäÿí õÿáÿð âåðìÿç,À÷ûëìàç ãþí÷åéè-áÿõòèì, öìèäèì íÿõëè áÿð âåðìÿç.

Òþêöá ýþç éàøûíû ñÿíñèç ùÿëàêèì èñòÿðÿì, ÿììàßúÿë ïåéêèíÿ ñåéëè-ÿøê ýèðäàáè ýöçÿð âåðìÿç.

Ýþçöìäÿ ìÿñêÿí åò, õàðè-ìöæÿìäÿí åùòèðàç åòìÿ,Ýöëè-õÿíäàíÿ ñîðäóì, õàðÿ éàð îëìàã çÿðÿð âåðìÿç.

ßýÿð úàí àëìàã èñòÿðñÿí, òÿíèìäÿí îõóíó êÿñìÿÊè, ïÿæìöðäÿ íèùàëÿ âåðìÿéèíúÿ ñó ñÿìÿð âåðìÿç.

Ãèéàñ åò øÿì’äÿí, âÿùì åéëÿ ÷ÿðõèí èíãèëàáûíäàíÊèì, îë áàø àëìàüà ãÿñä åòìÿéèíúÿ òàúè-çÿð âåðìÿç.

Áÿëà çèìíèíäÿ ðàùÿò îëäóüóí èçùàð åäÿð õÿëãÿÔÿëÿê, áèùóäÿ õàðè-õöøêäÿí ýöëáÿðýè-òÿð âåðìÿç.

Ôöçóëè, äÿùðäÿí êàì àëìàã îëìàç îëìàäàí ýèðéàí,Ñÿäÿô ñó àëìàéûíúà ÿáðè-íèñàíäàí ýöùÿð âåðìÿç.

152

__________

$ $ $

Íÿìè-ÿøêèì ìöêÿääÿð õàòèðèìäÿí äÿô’è-ãÿì ãûëìàç,Áó ðþâøÿíäèð êè, íÿì àéèíÿäÿí æÿíýàð êÿì ãûëìàç.

Õÿìè-ÿáðóéè-ìèøêèíèíè ýþðñÿ çàùèäè-êÿúáèí,Äÿõè ãàìÿò ñöúóäè-ýóøåéè-ìåùðàáÿ õÿì ãûëìàç.

Ñÿíÿ, åé øóõè-ñÿíýèíäèë, äåìÿí áöò, íèøÿ êèì, áöò ùÿìßýÿð÷è ñÿíýäèëäèð, áþéëÿ áèäàäö ñèòÿì ãûëìàç.

Úÿôàâö úþâð èëÿ ãàí îëäó áàüðûì, éàðÿá, îë áÿäõóÍå÷öí òÿðê åéëÿìÿç áèäàäö úþâðöí, áèð êÿðÿì ãûëìàç?

Ìóðàäûì ýèðéÿäÿí êÿñáè-ãöáàðè-ðÿùýöçàðûíäûð,Ýþçöì éàøû äÿìàäÿì ÷þùðÿìè áèùóäÿ íÿì ãûëìàç.

Õÿòèí äþâðöíäÿ ÿøêè-àë èëÿ äÿðäö ãÿìèì øÿðùèí,Äÿì îëìàç êèì, ðöõè-çÿðä öçðÿ ìöæýàíûì ðÿãÿì ãûëìàç.

Ôöçóëè áèíÿâà òà ðþâçåéè-êóéèíäÿ ñàêèíäèð,Òÿìÿííàéè-áåùèøòö ìåéëè-ýöëçàðè-Èðÿì ãûëìàç.

153

__________

$ $ $

Êóùêÿíäÿí ýþçöêöð êóùäÿ àñàð ùÿíóç,Îë íÿ áÿíçÿð ìàíà, àíûí ÿñÿðè âàð ùÿíóç.

×ÿêäè Ìÿúíóí àéàüûí áàäèéÿäÿí, ëåéê âåðèðÃàíëû ýöëëÿð, àéàüûíäàí ÷ÿêèëÿí õàð ùÿíóç.

Âàäèéè-åøãäÿ ñåâäà èëÿ ñÿðýÿøòÿ èäèìÝÿëìÿäÿí ýÿðäèøÿ áó ýöíáÿäè-äÿââàð ùÿíóç.

Íþãòåéè-õàëèíÿ áàüëàíìûø èäè úàíö êþíöë,Ýÿçìÿäÿí äàèðåéè-äþâðäÿ ïÿðýàð ùÿíóç.

Ìàùÿ ÷ÿêäèì øÿáè-ùèúðàí ÿëÿìè-øþ’ëåéè-àù,Àù êèì, îëìàäû îë ìàù õÿáÿðäàð ùÿíóç.

Íàëåéè-çàðûì èëÿ õÿëãÿ ùÿðàì îëäó éóõó,Ãàðÿ áÿõòèì éóõóäàí îëìàäû áèäàð ùÿíóç.

Ìÿðùÿìè-âÿñëè èëÿ áóëäó ãàìó äÿðäÿ äÿâà,Áó Ôöçóëè ÿëÿìè-ùèúð èëÿ áèìàð ùÿíóç.

154

__________

$ $ $

Åé êþíöë, îë õÿíúÿðè-ìöæýàíÿ åéëÿðñÿí ùÿâÿñ,Ãÿñäè-úàí åòäèí, áÿãàéè-þìðäÿí öììèäè êÿñ.

×ÿêìÿ ãöðáÿò ÿçìèíÿ, åé ñàðèáàí ìÿùìèë, ñàãûíÊèì, áó éîëäà áèìè-ãöðáÿòäÿíäèð ÿôüàíè-úÿðÿñ.

Ùàëè-çàðèìäÿí ñÿíè ÿôüàíûì àýàù åéëÿäè,Øöêðëèëëàù, îëäó ôÿðéàäûì ìÿíÿ ôÿðéàäðÿñ.

Áèð-áèðèíÿ áÿñ êè, ñàíúûëäû òÿíèìäÿ îõëàðûì,Ìöðüè-ðóùóì ãåéäèíÿ îëäó ìöðÿòòÿá áèð ãÿôÿñ.

Òÿ’íåéè-ÿùëè-ìÿëàìÿòäÿí íÿ íþãñàí àøèãÿ,Áÿðãè-ëàìå’ äÿô’èí åéëÿðìè ùöúóìè-õàðö õÿñ?

Ñóçè-åøãèí òÿíäÿ íàýÿù áóëìàñûí íþãñàí äåéèá,Úàí ÷ûõûíúà èñòÿðÿì ÷ûõìàéà òÿíäÿí áèð íÿôÿñ.

Åé Ôöçóëè, ìÿí ãÿíàÿò ìöëêöíöí ñóëòàíèéÿì,Ñÿëòÿíÿò èñáàòû ÿýíèìäÿ ïÿëàñè-ôÿãð áÿñ.

155

__________

$ $ $

Õàêè-ðÿù åòäè àøèãè-ìèñêèíè îë ùÿâÿñÊèì, ïàéáóñè-éàðÿ ãà÷àí áóëà äÿñòðÿñ.

Ðàçè-äÿðóíè äûøðàéà ñàëìàã ðÿâà äåýèë,Áóäóð ýöíàùû êèì, àñûëûð ìöòòÿññèë úÿðÿñ.

Äèäàðè-äóñòäóð èêè àëÿì íÿòèúÿñè,Éîõ îíäàí þçýÿ àøèãÿ àëÿìäÿ ìöëòÿìÿñ.

Ñèíÿì ùÿâàéè-åøãèí èëÿ äîëäó íåé êèìè,Äÿì óðäóüóìúà àùö ôÿüàíäûð ÷ûõàí íÿôÿñ.

Ùÿð ãåéä îëóðñà ìÿùç áÿëàäûð êè áöëáöëÿÝÿð øàõè-ýöëäÿí îëñà, êöäóðÿò âåðÿð ãÿôÿñ.

Îë ãÿìçÿäÿí, êþíöë, ÿýÿð èñòÿðñÿí èëòèôàò,Òèüè-òÿúÿððöä èëÿ úàíûíäàí ÿëàãÿ êÿñ.

Îëìàç âöúóäè-àøèãÿ åøã è÷ðÿ å’òèáàð,Äþçìÿç, Ôöçóëè, àòÿøè-ñóçàíÿ õàðö õÿñ.

156

__________

$ $ $

Ìÿñêÿí, åé áöëáöë, ñÿíÿ ýÿù øàõè-ýöëäöð, ýÿù ãÿôÿñ,Íåúÿ àøèãñÿí êè, àùèíäÿí òóòóøìàç õàðö õÿñ?

Éàð êóéèíäÿ ýÿð îëñàéäû, ìöñÿëìàíëàð, éåðèì,Êàôÿðÿì ýÿð ðþâçåéè-ðèçâàíÿ åéëÿðäèì ùÿâÿñ.

Êóù ôÿðéàäè-ñÿäàñèí âåðäè Ôÿðùàäûí äåìèí,Íÿãøè-Øèðèíäèð âåðèð àâàç, îëóá ôÿðéàäðÿñ.

Íàãÿ Ëåéëè ìÿùìèëèí ÷ÿêìèø áèéàáàí ñåéðèíÿ,Åéëÿ Ìÿúíóíó áó ùàëÿòäÿí õÿáÿðäàð, åé úÿðÿñ!

Áèð íÿôÿñ ãàëìûø ùÿéàòûìäàí, ùÿáèáèì, ñöáù òÿê,Íîëà ýÿð áèð ìåùð ýþñòÿðñÿí ìÿíÿ àõèð íÿôÿñ.

Õàëè åòäèì äèë ùÿâàéè-èõòèëàòè-õÿëãäÿí,Áÿçìè-ãÿìäÿ íåé êèìè ùÿìäÿì ìÿíÿ ôÿðéàä áÿñ.

Åé Ôöçóëè, ýÿð ñÿíÿ úÿì’èééÿòè-äèëäèð ìóðàä,Áàüëà áèð äèëäàðÿ êþíëöí, ãåéðäÿí ïåéâÿíäè êÿñ.

157

__________

$ $ $

Ýþç éàøûìäàí ñóçè-ïöíùàíûì åäÿð àðèô ãèéàñ,Áèõÿáÿð òÿñèðè-ÿíúöìäÿí äåýèë ÿõòÿðøöíàñ.

Ãàíäöðöð êèì, äÿìáÿäÿì ýþçäÿí éåíèá, þðòÿð òÿíèì,Äÿøòè-ãÿì Ìÿúíóíèéÿì, ìÿí ãàíäàíö ãàíäàí ëèáàñ?

Õèøòëÿð òÿê áèð-áèðè öçðÿ úèýÿð ïÿðêàëÿñèí,Ýþç éûüûá ñàëìûø ùöáàáè-õóí áèíàñè÷öí ÿñàñ.

Åé ñàíàí æóëèäÿ ìó áàøûíäà Ìÿúíóíóí, ñàãûí,Áèòÿêÿëëöô ýåòìÿ êèì, Ëåéëè åâèäèð îë ïÿëàñ.

Ëÿùçÿ-ëÿùçÿ õÿì ãÿäèì ïåéêàíûí èñòÿð, éà ãûëûð,Çÿððÿ-çÿððÿ ìàùè-íîâ õóðøèääÿí íóð èãòèáàñ.

Òèüè-ãÿìçÿí þéëÿ áöððàíäûð êè, úÿëëàäè-ÿúÿëÒþêñÿ ãàí òÿ’úèë ö÷öí òèüèíäÿí åéëÿð èëòèìàñ.

Åé Ôöçóëè, çÿùðè-ãÿùðèëÿ äîëóäóð òàñè-÷ÿðõ,×ÿêìÿç îíóí ãÿùðèíè ùÿð êèì, ÷ÿêÿð áèð äîëó òàñ.

158

__________

$ $ $

Åé õîø îë ìÿñò êè, áèëìÿç ãÿìè-àëÿì íÿ èìèø,Íÿ ÷ÿêÿð àëÿì ö÷öí ãÿì, íÿ áèëÿð ãÿì íÿ èìèø.

Áèð ïÿðè ñèëñèëåéè-åøãèíÿ äöøäöì íàýÿù,Øèìäè áèëäèì ñÿáÿáè-õèëãÿòè-Àäÿì íÿ èìèø.

Âàèç þâñàôè-úÿùÿííÿì äåéÿð, åé ÿùëè-âÿðÿ’,Âàð îíóí ìÿúëèñèíÿ, áèë êè, úÿùÿííÿì íÿ èìèø.

Îõó êþêñöìäÿí þòöá, ãàëìûø èìèø ïåéêàíû,Àù, áèëäèì ñÿáÿáè-àùè-äÿìàäÿì íÿ èìèø.

Åé Ôöçóëè, ìÿçåéè-ñàãèéö ñÿùáà áèëäèí,Òþâáÿ ãûë, òà áèëÿñÿí çÿðãö ðèéà ùÿì íÿ èìèø.

159

__________

$ $ $

Áó ýöí òèüèí ÷ÿêèá, ÷ûõìûøäûð îë íàìåùðèáàí ñÿðõîø,Ñàãûí, åé ðÿùì åäÿí úàíèíÿ êèì, áèëìÿç àìàí ñÿðõîø.

Îíà ùöøéàð èêÿí äÿðäè-äèë èñòÿðìÿí äåéÿì, ñàãè,Ïåéàïåé ñóíìà úàìû, ãûëìà îë ñÿðâè ðÿâàí ñÿðõîø.

Äåýèë òÿãâàäÿí åòñÿì áàäÿ òÿðêèí, âÿùìèì îíäàäûðÊè, èçùàð åéëÿéèì õÿëã è÷ðÿ åøãèí íàýÿùàí ñÿðõîø.

Ìÿýÿð ãàí è÷ìÿê èëÿ ÿñðöìöø íÿðýèñëÿðèí, âÿð íÿÁÿñè ìåé íóø åäÿíëÿð ýþðäöì, îëìàç áþéëÿ ãàí ñÿðõîø.

Ìåéè-åøãèíëÿ ñÿðìÿñò îëäóüóì åëäÿí íèùàí ãàëìàç,Ìÿùàëè-ÿãëäèð êèì, ñàõëàéà ðàçèí íèùàí ñÿðõîø.

Êþíöë òà îëäó áèõóä, àëäû ãÿìçÿí úàíûìû òÿíäÿí,Âåðÿð éÿüìàéÿ íÿãäèí, ýÿíúèí îëüàú ïàñèáàí ñÿðõîø.

Ôöçóëè, ãåéð èëÿ õÿëâÿò ìÿýÿð áÿçì åòìèø îë ýöëðóõ,Ðÿãèáè-êÿúðþâö ýþðäöì áó ýöí áàðè éàìàí ñÿðõîø.

160

__________

$ $ $

Áöòè-íþâðÿñèì íÿìàçÿ øÿáö ðóç ðàüèá îëìóø,Áó íÿ äèíäèð, Àëëàù-Àëëàù, áöòÿ ñÿúäÿ âàúèá îëìóø.

ßñÿðè-ãÿáóëè-òà’ÿò îíà âåðìèø þéëÿ ùàëÿòÊè, ãöëóáè-ÿùëè-ùàëÿ ùÿðÿêàòû úàçèá îëìóø.

Ôÿðÿùèì ýþðöá, úÿôàñûí ùÿñÿíàòÿ äàõèë åéëÿð,Íÿ ìÿëÿê êèì, îë ïÿðèíèí ÿìÿëèíÿ êàòèá îëìóø.

Íÿ ÿúÿá ýÿð îëñà ãÿìäÿí äöíöìö ýöíöì áÿðàáÿð,Íÿçÿðèìäÿí îë öçö ýöí íå÷ÿ ýöí êè, ãàèá îëìóø.

Ãÿìè-ùèúðäèð êèì, àðòàð ÿñÿðèëÿ åøã çþâãö,Ãÿëÿò åéëÿìèø Ôöçóëè êè, âöñàëÿ òàëèá îëìóø.

161

__________

$ $ $

Áèëìÿç èäèì, áèëìÿê àüçûí ñèððèíè äöøâàð èìèø,Àüçûíû äåðëÿðäè éîõ, äåäèêÿëðèíúÿ âàð èìèø.

Àúèç îëìóø éûõìàüà àù èëÿ êóùè Êóùêÿí,Íåéëÿñèí ìèñêèí, îíóí åøãè ùÿì îë ìèãäàð èìèø.

Äàøÿ ÷ÿêìèø õÿëã ö÷öí Ôÿðùàä Øèðèí ñóðÿòèí,ßðç ãûëìûø õÿëãÿ ìÿùáóáèí, ÿúÿá áèàð èìèø.

Êÿ’áÿ åùðàìèíÿ çàùèä, äåäèëÿð, áåë áàüëàäû,Åéëÿäèì òÿùãèã, îíóí áàüëàíäûüû çöííàð èìèø.

Þìðëÿðäèð åéëÿðÿì ÿùâàëè-äöíéà èìòÿùàí,Íîãäè-þìðö ùàñèëè-äöíéà ùÿìàí áèð éàð èìèø.

Çþâãè-äèäàðèëÿ äèëäàðûí éîõ åòäèì âàðèìè,Äþâëÿòè-áàãè êè, äåðëÿð, äþâëÿòè-äèäàð èìèø.

Äöí Ôöçóëè àðèçèí ýþðýÿú, ðÿâàí òàïøûðäû úàí,Ëàô åäèá äåðäè êè, úàíûì âàð, ÿìàíÿòäàð èìèø.

162

__________

$ $ $

Äèë êè, ñÿðìÿíçèëè îë çöëôè-ïÿðèøàí îëìóø,Íîëà úöðìè êè, àñûëìàñûíà ôÿðìàí îëìóø?

Øàùñÿí ìöëêè-ìÿëàùÿòäÿ, ñÿíÿ ãóëëàð ÷îõ,Áèðè îëäóð êè, âàðûá Ìèñðäÿ ñóëòàí îëìóø.

Ðÿùì åäèá àøèãèíè ùÿøð ýöíö éàãìàéàëàðÊè, áó äöíéàäà ÿñèðè-ãÿìè-ùèúðàí îëìóø.

Äåäèëÿð, ãÿì ýåäèðÿð áàäÿ, ÷îõ è÷äèì ñÿíñèç,Ãÿìè-ùèúðàíÿ ìöôèä îëìàäû îë ãàí îëìóø.

Áàüèáàíè-÷ÿìÿíè-äÿùðÿ õÿéàëè-äÿùÿíèíÑÿáÿáè-òÿðáèéÿòè-ãþí÷åéè-õÿíäàí îëìóø.

Àäÿì ÿââÿë ñÿðè-êóéèí âåðèá àëìûø úÿííÿò,Åøèäèá òÿ’íè-ìÿëÿê, ñîíðà ïåøèìàí îëìóø.

Åé Ôöçóëè, ìÿíèì ÿùâàëèìÿ áèð âàãèô éîõ,Áþéëÿ êèì, àëÿì îíóí ùöñíöíÿ ùåéðàí îëìóø.

163

__________

$ $ $

Ùöáàáè-ÿøêè-õóíèí úèñìèìè åëäÿí íèùàí åòìèø,Ãÿìè-åøãèí ìÿíè-ðöñâàéè áèíàìö íèøàí åòìèø.

Ýþòöðìöø õàêäÿí òöüéàíè-ÿøêèì õàðö õàøàêè,Áàøûì öçðÿ ìÿëàìÿò ãóøëàðè÷öí àøèéàí åòìèø.

Áöêöá ìþùíÿò éöêöíäÿí ãÿääèìè, ÷ûõìûø òÿíèìäÿí úàí,Òÿâàôè-êóéèí åòìÿê ãÿñäèíÿ òåééè-ìÿêàí åòìèø.

Ñÿíèíëÿ äÿ’âèéè-ùöñí åòäèýè÷öí ìöëêè-ùöñí è÷ðÿ,Ôÿëÿê òÿ’çèð åäèá Ëåéëèíè ðöñâàéè-úÿùàí åòìèø.

Ìÿýÿð òÿðêèáè-Èñà õàêè-êóéè-äÿðýÿùèíäÿíäèðÊè, äóðìóø õàêäÿí ãÿäðèëÿ ÿçìè-àñèìàí åòìèø.

Ýÿçÿí ïåéêàíëàðûíäûð òÿíäÿ, éà úàí áàüèíÿ åøãèíÁÿëà ñÿð÷åøìÿñèíäÿí ùÿð òÿðÿô ñóëàð ðÿâàí åòìèø.

Ôöçóëèäÿí ìèçàúûí ìöíùÿðèô ýþðäöì áó ýöí éàðûí,Ìÿýÿð ôöðñÿò áóëóá áèð øÿììÿ ùàëûíäàí áÿéàí åòìèø?

164

__________

$ $ $

Òà êè, òàüè-çÿðíèýàðûí ÷ÿðõ âèðàí åéëÿìèø,Õèøòè-çÿððèíèí ñÿáà ôÿðøè-ýöëöñòàí åéëÿìèø.

Êàòèáè-òÿãäèð õÿòòè-ñÿáçÿ òÿùðèð åòìÿéÿËþâùè-ýöëçàðè õÿçàí áÿðýè çÿðÿôøàí åéëÿìèø.

Ãÿò’ åäèá ôÿñëè-õÿçàí àáè-ðÿâàí øèðàçÿñèí,Íöñõåéè-ýöëçàðûí þâðàãûí ïÿðèøàí åéëÿìèø.

Äþâð úþâðöí ýþð êè, íöçùÿòýàùè-ÿùëè-çþâã èêÿí,Úóéáàðè-ýöëøÿíè çÿíúèðè-çèíäàí åéëÿìèø.

Åéëÿìèø òÿäáèðè-òÿøâèøè-õÿçàí òàðàúûíûíËàëÿ, ðÿíýèí ðÿõòèíè äàü è÷ðÿ ïöíùàí åëéÿìèø.

Ðóçèýàðûí òèðÿ, áÿõòèí ãàðÿ, íèòãèí ëàë åäèá,Ìàòÿìè-ýöë áöëáöëè çàü èëÿ éåêñàí åéëÿìèø.

Åé Ôöçóëè, äÿùð ùàëûí øàõè-ýöëäÿí ãûë ãèéàñÊèì, âåðèá ÿââÿë òÿúÿììöë, ñîíðà öðéàí åéëÿìèø.

165

__________

$ $ $

Úèñìèìè éàíäûðìà, ðÿùì åò éàøèìÿ, åé áàüðû äàø!Åùòèéàò åò, éàíìàñûí íàýÿù ãóðó îäóíäà éàø.

Õîø êå÷ÿð íÿççàðåéè-ùöñíöíëÿ þìðöì, âàð öìèäÊèì, åäèá ìÿãáóëè-äÿðýàùûí ìÿíè ùöñíè-ìÿàø.

Òþâôè-êóéèíäÿ àéàãäàí áàøÿ èðìèø áèð ìÿäÿä,Íîëà ýÿð ãÿääèì áöêöá ùÿðäÿì, àéàüûì îëñà áàø.

Ôèòíÿ éàéûí ãóðìàüà àòÿøìè îëìóø åùòèéàúÊèì, óðàðñàí àëÿìÿ àòÿø, ÷àòûá ïåéâÿñòÿ ãàø.

Åé ùöáàáè-ÿøê, íàéàá åò òÿíè-öðéàíûìûÊèì, áó ðöñâà ïÿðäÿìè ÷àê åòäè, ñèððèì ãûëäû ôàø.

Ïàðÿ-ïàðÿ êþíëöìöí ñóçè-äÿðóíÿ òàáû éîõ,Ýþç éîëóíäàí ãÿòðÿ-ãÿòðÿ ãàí îëóá, ÷ûõñàéäû êàø.

Åé Ôöçóëè, ãÿðãè-õóíàá åòäè ýþç ìÿðäöìëÿðèí,Ýþðÿéèì ãöëëàáè-ìöæýàíÿ óðóëñóí ãàíëû éàø.

166

__________

$ $ $

Çÿùè, úÿâàùèðè-åùñàíè-àìÿ ìÿ’äÿíè-õàñ,Äöðè-øÿôà’ÿò ö÷öí áÿùðè-ðÿùìÿòÿ ãÿââàñ.

Éåòèá ùöçóðèíÿ ìå’ðàú âÿãòè ãûëìûøëàð,Ãÿìÿð ùöñóëè-ìÿàñèð, Ñöùåéë êÿñáè-õÿâàñ.

Ôÿëÿê ùÿì îë ýåúÿ áóëìóø ñÿôà êè, ñóôè òÿêÃÿðàð òóòìàéûá, îëìóø î áÿçìäÿ ðÿããàñ.

Ðÿùè-ìöòàáè’ÿòèíäèð òÿðèãè-ôþâçö íÿúàò,Ùÿâàéè-ìÿðùÿìÿòèíäèð öìèäè-õåéðö õèëàñ.

Òÿôàõöð åéëÿ, Ôöçóëè êèì, îíäàí þçýÿ äåýèëÑàíà çÿìàíÿäÿ íÿãøè-ñÿùèôåéè-èõëàñ.

167

__________

$ $ $

Õÿëãÿ õóáëàðäàí âöñàëè-ðàùÿòÿôçàäûð ãÿðÿç,Àøèãÿ àíúàã òÿñÿððöôñöç òÿìàøàäûð ãÿðÿç.

Çàùèäà, òÿðê åòìÿ øàùèäëÿð âöñàëè-ðàùÿòèí,Ýÿð èáàäÿòäÿí ùÿìèí ãèëìàíö ùóðàäûð ãÿðÿç.

Ùóðö êþâñÿðäÿí êè, äåðëÿð ðþâçåéè-ðèçâàíäà âàð,Ñàãèéè-ýöë÷þùðÿâö úàìè-ìöñÿôôàäûð ãÿðÿç.

Çþâãñöç ëàçûì ÷ûõàð äöíéàäàí îë äöíéàïÿðÿñòÊèì, îíà äöíéàäàí àíúàã çþâãè-äöíéàäûð ãÿðÿç.

Ðàùÿò îëñàéäû ãÿðÿç, äöíéàäÿ ôÿãð èñòÿðäè õÿëã,Ãàëèáà êèì, õÿëãÿ áèð áèùóäÿ ãîâüàäûð ãÿðÿç.

Àðèô îë, ñþâäàéè-åøã èíêàðûí åòìÿ, åé ùÿêèìÊèì, âöúóäè-õÿëãäÿí àíúàã áó ñåâäàäûð ãÿðÿç.

Ãûë Ôöçóëè, òÿðê èáðàìè-òÿêÿëëöì êèì, éåòÿð,Ñóðÿòè-ùàëûí, ýÿð èçùàðè-òÿìÿííàäûð ãÿðÿç.

168

__________

$ $ $

Ãûë, ñÿáà, êþíëöì ïÿðèøàí îëäóüóí úàíàíÿ ÿðç,Ñóðÿòè-ùàëûí áó âèðàí ìöëêöí åò ñóëòàíÿ ÿðç.

Äÿðùÿì îëìóø ñöíáöëöí ýóéà êè, ãûëìûøäûð îíàÌó-áÿ-ìó ùàëè-äèëèì, äèëëÿð óçàäûá øàíÿ ÿðç.

Òÿíäÿ úàíûì áèð ïÿðèíèíäèð, ÿìàíÿò ñàõëàðàìÎë çàìàíäàí êèì, ÿìàíÿò ãûëäûëàð èíñàíÿ ÿðç.

Õÿëã êöôð ÿùëèíÿ èìàí ÿðç åäÿð, ìÿí äÿìáÿäÿìÊöôðè-çöëôöí åéëÿðÿì êþêñöìäÿêè èìàíÿ ÿðç.

Ñóðÿòè-áèúàí èëÿ úÿííÿò äîëàð áöòõàíÿ òÿê,Ãûëñàëàð úÿííÿòäÿ òÿñâèðèí ÷ÿêèá ãûëìàíÿ ÿðç.

Ìöí’èìèí ÿðçè-òÿúÿììöëäöð èøè ôÿãð ÿùëèíÿ,Íîëà ýÿð äèë ãûëñà ùÿð äÿì äÿðäè-åøãèí úàíÿ ÿðç.

Åé Ôöçóëè, áþéëÿ ïöíùàí òóòìà ÿøêè-àëèíè,Åéëÿ ùÿð ðÿíýèëÿ êèì, âàð îë ýöëè-õÿíäàíÿ ÿðç.

169

__________

$ $ $

Äöðúäöð ëÿ’ëè-ðÿâàíáÿõøèí, äöðè-øÿùâàð ëÿôç,Äöðúäÿí äöðëÿð òþêÿðñÿí, åéëÿñÿí èçùàð ëÿôç.

Þéëÿ àüçûí òÿíýäèð êèì, ñþéëÿøèð ñàÿò ñàíà,Ýÿð÷è íàçèêäèð, âåðèð, ÿëáÿòòÿ, áèð àçàð ëÿôç.

Éåòìÿê îëìàç ëÿôçè-úàíáÿõøèíëÿ àüçûí ñèððèíÿ,Âÿùéäèð ýóéà áó êèì, ìöòëÿã àüûç éîõ, âàð ëÿôç.

Íèøÿ ëÿ’ëèí ýåú ýÿëèð ýþôòàðÿ, ýóéà êèì, áèëèð,Ìÿí êèìè, îë ëÿ’ëäÿí àéðûëìàüû äöøâàð ëÿôç.

Ãþí÷ÿ ëÿ’ëèíëÿ ëÿòàôÿòäÿí äÿì óðìóø, áèëìÿçÿì,Íåéëÿð èçùàð åéëÿýÿú îë ëÿ’ëè-ýþâùÿðáàð ëÿôç.

Åé Ôöçóëè, èñòÿðÿì äèëäàð ùàëèì ñîðìàéà,Ðÿøêäÿí êèì, áóëìàñûí âÿñëè-ëÿáè-äèëäàð ëÿôç.

170

$ $ $

Àô’òàáè-òÿë’ÿòèí òóòäóãúà þâúè-èðòèôà’,Ãÿòëè-ÿùëè åøãÿ òèüè-ãÿìçÿäèð îíäàí øöà’.

Äÿøò òóòìàã àäÿòèí ãîéìóøäó Ìÿúíóí åøãäÿ,Øþùðåéè-øÿùð îëìàüûí ðÿñìèí ìÿí åòäèì èõòèðà’.

Çÿðã äÿðéàñûíäà áèð õàøàêäûð êèì, úèçýèíèðÑóôèéè-øÿééàä êèì, äþâðàí òóòóá åéëÿð ñèìà’.

Êå÷äèýèì äöíéàâö öãáàäÿí ñÿíèí÷öí îëäó ôàø,Äîüðó äåðëÿð: “êöëëö ñèððèí úÿâÿçÿë-èñíåéíè øà”1.

Îë áöòè-ñÿðêÿø ýÿëèð, ñàëìûø úÿìàëûíäàí íèãàá,Åé ñÿëàìÿò ÿë-ôèðàã, åé ÿãëö èìàí, ÿëâèäà.

Úàíö äèë áèð þìðäöð òèüèí÷öí åéëÿðëÿð úÿäÿë,Ýèðìÿäÿí òèüèí ñÿíèí îðòàéÿ, ãÿò’ îëìàç íèçà’.

Åé Ôöçóëè, àõèðÿò ìöëêöíÿ ëàçûìäûð ñÿôÿð,Áþéëÿ ôàðèü, òÿãâàäÿí ìöùÿééà ãûë ìÿòà’.

171

__________1 Òÿðúöìÿñè : ùÿð ñèððè êè, èêèíúèäÿí êå÷äè, éàéûëàð.

__________

$ $ $

Éàð âÿñëèí èñòÿéÿí êÿñìÿê ýÿðÿê úàíäàí òÿìÿ’,Ùÿð êèøè êèì âÿñëè-éàð èñòÿð, êÿñèí îíäàí òÿìÿ’.

Àðóçèéè-âÿñëè-úàíàí, úàíÿ àôÿòäèð, êþíöë,Éà òÿ’ÿëëöã úàíäàí öç, éà âÿñëè-úàíàíäàí òÿìÿ’.

×öí ìÿíÿ áèð çÿððÿ éîõ òàáè-òÿìàøàéè-úÿìàë,Ìÿí êèìÿì, âÿñë åòìÿê îë õóðøèäè-ðÿõøàíäàí òÿìÿ’.

Àøèã îëäóð êèì, òÿìÿííàéè-áÿëàéè-ùèúð åäÿ,Éîõñà ÷îõäóð ìåùð åäÿí îë ìàùè-òàáàíäàí òÿìÿ’.

Ðèøòåéè-òóëè-ÿìÿë äàìè-áÿëàäûð, íåéëÿéèì,Öçìÿê îëìàç îë ñÿðè-çöëôè-ïÿðèøàíäàí òÿìÿ’.

Àðèçèí ýþðìÿê ùÿéàòûì òàçÿ åéëÿð, âÿù íÿ åéá,Ýÿð ýÿäà âÿúùè-ìÿ’àøûí ãûëñà ñóëòàíäàí òÿìÿ’.

Ìöòòÿñèë ùèðìàí ãûëûð ùàñèë òÿìÿ’äÿí ÿùëè-ùèðñ,Òöðôÿ êèì, àðòàð îíà ýÿëäèêúÿ ùèðìàíäàí òÿìÿ’.

Èñòÿð îëñàí ùÿñðÿòö ùèðìàíÿ ùÿð äÿì äöøìÿìÿê,Êÿñ, Ôöçóëè, äÿùðäÿí öììèäö äþâðàíäàí òÿìÿ’.

172

$ $ $

Äèë óçàäûð áÿùñ èëÿ îë àðèçè-õÿíäàíÿ øÿì’,Îä ÷ûõàð àüçûíäàí, åòìÿçìè ùÿçÿð êèì, éàíÿ øÿì’.

Íîëà ãåéðÿò àòÿøè úàíûì ÿðèòñÿ ìóì òÿê,Áó íÿ ñþçäöð êèì, äåìèøëÿð àðèçè-úàíàíÿ øÿì’?

Àðèçè-úàíàí èëÿ áÿùñè-êÿìàëè-ùöñí åäÿð,Äèë óúóíäàíäûð êè, ùÿð ñàÿò äöøÿð íþãñàíÿ øÿì’.

Ýàù àéàüû áàüëû, ýàù áîéíó, íÿäÿíäèð áèëìÿçÿì,Áèð ïÿðè åøãèíäÿí îëìóøäóð ìÿýÿð äèâàíÿ øÿì’.

Íîëà úàíûì ãàìÿòèí èñòÿðñÿ, êþíëöì àðèçèí,Ðÿñìäèð àëÿìäÿ: áöëáöë ýöë ñåâÿð, ïÿðâàíÿ øÿì’.

Ãûë øÿáèñòàíû ìöíÿââÿð êèì, íèñàðûí ãûëìàüà,Ðèøòÿäÿí äöðëÿð ÷ÿêèá úÿì’ åéëÿìèø äàìàíÿ øÿì’.

Åé Ôöçóëè, øþâãäÿí éàãäûí òÿíèí ðóçè-âöñàë,Íåòäèí, åé ãàôèë, ýÿðÿêìÿçìè øÿáè-ùèúðàíÿ øÿì’?

173

__________

$ $ $

Ýÿë, åé ðàùÿò ñàíàí ÿñáàá úÿì’èí, ãûëìà íàäàíëûã,Òÿðèãè-ôÿãð òóò êèì, ôÿãð èìèø àëÿìäÿ ñóëòàíëûã.

Ìóðàä ÿð ñÿëòÿíÿòäÿí êàìè-äèëäèð, íÿôñÿ òàáå’ ñÿí,Íÿ ùàñèë ñÿëòÿíÿò àäèëÿ ãûëìàã áÿíäÿôÿðìàíëûã.

Ïÿðèøàíëûãäàí, åé õÿëãè-úàùàí, ñèç úÿì åäèí õàòèðÊè, ìÿí úÿì åéëÿäèì ùÿð ãàíäà âàðäûð áèð ïÿðèøàíëûã.

Íÿ òàëå’äèð áó êèì, àëÿìäÿ àüàç åòìÿäèì áèð èøÊèì, îë èøäÿí ñÿðÿíúàì åòìÿäèì, ùàñèë ïåøèìàíëûã.

Ìÿíÿ çöëìè-ñÿðèù îë êàôÿð åéëÿð, êèìñÿ ìÿí’ åòìÿç,Ôöçóëè, êöôð îëóðìó ýÿð äåñÿì éîõäóð ìöñÿëìàíëûã?

174

__________

$ $ $

Ñàãèéà, ìåé ñóí êè, äàìè-ãÿìäöðöð ùóøéàðëûã,Ìÿñòëèêäèð êèì, ãûëûð ãÿì ÿùëèíÿ ãÿìõàðëûã.

Âàð ôèêðèí, éîõ ãÿìèí ÷ÿêìÿê íÿäèð, áèð úàì èëÿ,Áèõÿáÿð ãûë êèì, ìÿíÿ áèð îëà éîõëóã, âàðëûã.

Úàí ìÿòà’èíèí áÿùàñèäèð íÿ êèì, äþâðàí âåðèð,Òöðôÿ áó êèì, ñàíûðàì øÿôãÿòäèð îë ãÿääàðëûã.

Ìÿíäÿí àõûð ÷öí ãûëûð áèçàðëûã ÿñáàáè-äÿùð,Äÿùð ÿñáàáûíäàí îë éåé êèì, ãûëàì áèçàðëûã.

Òÿ’íåéè-ÿüéàð ÷ÿêìÿêäèð èøèì áèð éàð ö÷öíÊèì, îëóá ÿüéàðÿ éàð, åéëÿð ìÿíÿ ÿüéàðëûã.

×ÿêìÿ çÿùìÿò, ÷ÿê ÿëèí òÿäáèðè-äÿðäèìäÿí, òÿáèáÊèì, äåýèë ñÿí áèëäèýèí áÿí ÷ÿêäèýèì áèìàðëûã.

Åé Ôöçóëè, åéëÿðÿì ãÿò’è-òÿ’ÿëëöã ãàìóäàí,Áó òÿðèã è÷ðÿ ìÿíÿ òîâôèã åäÿðñÿ éàðëûã.

175

$ $ $

Åéø ö÷öí áèð òöðôÿ ìÿíçèëäèð áàùàð ÿééàìû áàü,Îíäà òóòñóí ãþí÷ÿâÿø ùÿð êèì êè, åéø èñòÿð îòàü.

Ãþí÷ÿëÿð à÷ûëäû, ñåéðè-áàü åäèí, åé ÿùëè-äèëÊèì, ýþðöá ýöëëÿð, êþíöëëÿð à÷ûëàí ÷àüäûð áó ÷àü.

Ñÿíäÿí, åé áöëáöë, ôöçóíäóð ìÿíäÿ ìþùíÿò ôÿñëè-ýöë,Ñÿíñÿíö ìèí òàçÿ ýöë, ùàëà ìÿíö ìèí òàçÿ äàü.

Áàüÿ ñÿðâèì ýÿëäèýèí áèëìèø ñÿùÿðäÿí øàõè-ýöë,Ðþâøÿí åòìèø ðÿùýöçàðè öçðÿ ùÿð éàí ìèí ÷èðàü.

×ÿêñÿëÿð çÿíúèð èëÿ ýöëçàðÿ ýåòìÿí êèì, ìÿíÿÑöíáöëè-çöëôöí ôÿðàãûíäàí ìöøÿââÿøäèð äèìàü.

Ìþâñèìè-ýöëäöð, âÿëè ýåòìÿí ÷ÿìÿí ñåéðèíÿ êèì,Ðþâçåéè-êóéèí ìÿíÿ îë ñåéðäÿí âåðìèø ôÿðàü.

Ìÿùðÿì îëìàç ðèíäëÿð áÿçìèíÿ ìåé íóø åòìÿéÿí,Åé Ôöçóëè, ÷ÿê àéàü îë áÿçìäÿí, éà ÷ÿê ÿéàü1.

176

__________1 ß é à ü — ãÿäÿù

__________

$ $ $

Åé õÿäÿíýè-ãÿìèíÿ ñèíåéè-ÿùáàá ùÿäÿô,Ìöíòÿçèð õÿíúÿðè-ìöæýàíèíÿ úàíëàð ñÿô-ñÿô.

Õàêè-äÿðýàùèíÿ ùÿð ñöáù ñöðÿð ýöí öçöíö,Ãàëèáà îíäàí îíà ùàñèë îëóáäóð áó øÿðÿô.

Ùàøÿ ëèëëÿù êè, áó äèâàíåéè-øþâãè-õÿòèíÿÑÿáÿáè-ãåéä îëà, çÿíúèðè-ñöòóðè-ìöñùÿô.

Ñàëäû äÿðéàéÿ ñÿáà õÿíúÿðè-ãÿìçÿí âÿùìèíÊè, ÷ûõàðìàéÿ äÿõè ýþâùÿðè-íàñöôòÿ ñÿäÿô.

Åé êþíöë, àëÿìÿ àëäàíìà, ñÿíÿ ðÿíý âåðèð,Õàêäèð êèì, îíó ýÿù ëÿ’ë ãûëûð, ýàù õÿçÿô.

Áÿçìè-Úÿìøèä ôÿíà áóëìàã èëÿ áèëäèì êèì,Äþâð úþâðöíäÿí èìèø, íþâùåéè-íåé, íàëåéè-äÿô.

Åé Ôöçóëè, òÿëÿáè-ðöòáåéè-èðôàí åéëÿ,Úÿùë èëÿ ùàñèëè-þâãàòè-øÿðèô åòìÿ òÿëÿô.

177

$ $ $

Ìþùíÿòè-åøã, åé äèë, àñàíäûð äåéèá, ÷îõ óðìà Ëàô,Åøã áèð éöêäöð êè, õÿì îëìóø îíóí àëòûíäà Ãàô.

Îëìà õàëè äöðäêåøëÿð ñþùáÿòèíäÿí, åé êþíöë,Ýÿð äèëÿðñÿí åäÿñÿí àéèíåéè-èäðàêû ñàô.

Ñöáùäÿì çöëôöí äàüûò, éà øàì ÿðçè-àðèç åò,Ãîéìà ñöáùö øàì àðàñûíäà òÿðèãè-èõòèëàô.

Ðÿøêè-ðöõñàðûí äèëè-õóðøèäÿ ñàëìûø èçòèðàá,Ãåéðÿòè-ãÿääèí ìèçàúè-øÿì’ÿ âåðìèø èíùèðàô.

Õàêè-êóéèí Êÿ’áÿéÿ íèñáÿò ãûëàí áèëìÿçìè êèì,Áóíäà ùÿðäÿì, îíäà áèð íþâáÿò îëóð âàúèá òÿâàô.

Âÿùìèì îíäàíäûð êè, ìöìêöí îëìàéà ãÿìäÿí íèúàò,Ôÿððèú àëëàùöììÿ ùÿììè, íÿúúèíè ìèììà íÿõàô1.

Åé Ôöçóëè, çàùèä ÿð äÿ’âàéè-ÿãë åéëÿð, íÿ ñóä,Íÿôéè-çþâãè-åøãäèð, úÿùëèíÿ åéíè-å’òèðàô.

178

__________1 Òÿðúöìÿñè : Àëëàù, ìÿíèì ãÿìèìè ãóðòàð, ãîðõäóüóì øåéäÿí ìÿíÿ íèúàò âåð.

__________

$ $ $

Îëóð ðöõñàðûíà ýöí, ëÿ’ëèíÿ ýöëáÿðýè-òÿð àøèã,Ñÿíÿ ÿêñèê äåýèë, ýþýäÿí éàüàð, éåðäÿí áèòÿð àøèã.

Ìÿíÿ ìÿãñóä òÿðêè-åøã èäè, âÿù êèì, ìÿíè ùöñíöíÎëóá ýöí-ýöíäÿí ÿôçóí, ãûëäû ýöí-ýöíäÿí áÿòÿð àøèã.

Òÿìàøàéè-úÿìàëûíäàí íÿçÿð ÿùëèíè ìÿí’ åòìÿ,Íÿ ñóä îë õóáéöçäÿí êèì, îíà ãûëìàç íÿçÿð àøèã.

×ÿìÿíäÿ ïàéáóñèíäÿí îëóáäóð ñÿáçÿëÿð õöððÿì,Ùàìàí áèð ñÿáçÿúÿ îëìàüÿ àëÿìäÿ áèòÿð, àøèã.

Ãûëûðñàí ìèí úèýÿð ãàí, ùÿð éàíà áàõäûãúà, åé çàëèì,Íÿ áàõìàãäûð áó, ùÿð äÿì ãàíäàí àëñûí áèð úèýÿð àøèã?

Ãûðàðñàí ÿùëè-åøãè, òóòàëûì, êèìñÿ ÿëèí òóòìàç,Íÿ èøäèð áó, ýÿðÿêìÿçìè ñÿíÿ, åé ñèìáÿð, àøèã?

Íÿ ïÿðâàíÿ äîéàð áèð øþ’ëÿéÿ, íÿ øÿì’ áèð àùÿ,Ôöçóëè, ñàíìà êèì, áÿíçÿð ñÿíÿ àëÿìäÿ ùÿð àøèã.

179

$ $ $

Òàáè-õóðøèä ìÿùè-ðóéèíÿ âåðìèø ðþâíÿã,Òà êè, çèáà õÿò ö÷öí îëà áó òÿçùèáè-âÿðÿã.

ßêñè-ãÿääèíëÿ ýþðÿí äàèðåéè-àéèíÿéè,Äåð ìÿùè-áÿäðäèð ÿíýöøòè-íöáöââÿòäÿí øÿã.

Ñÿíÿ ýöëøÿíäÿ íèñàð åòìÿê ö÷öí ùÿð íÿðýèñÝþòöðöáäöð áàøà àëòóí äîëó áèð ñèì òÿáÿã.

Ùÿð ñÿíÿì ìöñùÿôè-ùöñíè-ùÿãÿ áèð àéÿòäèð,Ìÿêòÿáè-åøãäÿ ùÿð äèë îíà áèð òèôëè-ñÿáÿã.

Àøèã îëìàã ñÿíÿ, áÿñäèð áèçÿ áöðùàíè-úöíóí,Ùöñíÿ ÿãë ÿùëè ìöãÿééÿä îëà áèëìÿç ìöòëÿã.

Ðÿñìäèð àøèãÿ ýÿëìÿê ãàøû éàéëàðäàí îõ,Åøã ïåéäà îëàëû áþéëÿ ãóðóëìóø áó íÿñÿã.

Øàùäûð ùöñí áöñàòûíäà áó ýöí îë ýöëðöõ,Åé Ôöçóëè, ìÿíè-àâàðÿ ñöðöëìöø áåéäÿã.

180

$ $ $

Îëìàç îëäó ýþðöá ÿùâàëûìû åë õóáëàðà àøèã,Åøã íÿùéèíäÿ áó ðöñâàëûüû ýþð øÿð’ÿ ìöâàôèã.

Ýÿëèð îëñàí, ãûëàðàì ôÿðøè-ðÿùèí ïÿðäåéè-÷åøì,Äÿõè íÿì âàð, ÿçèçèì, ýþçÿ ãàðøû ñÿíÿ ëàéèã?

Ýöëöá à÷ûëìàã óìóëìàç äÿùÿíèíäÿí, ìÿýÿð îëäóð,Úöçâ êèì, ëÿéàòÿúÿççà1 äåð îíà ÿùëè-äÿãàéèã.

Áàüðûìûí ïàðÿëÿðèí ýþçëÿðèí àñìûø ìöæÿëÿðäÿí,Ìÿðäöìè-ýóøÿíèøèí, ãàíäàíö ãàíäàí áó ÿëàéèã?

Ýåúÿëÿð øÿì’ éàíàð, ÿøê òþêÿð ñöáù ýÿëèíúÿ,Úàí âåðèð ñöáù ýÿëÿí äÿìäÿ, çÿùè àøèãè-ñàäèã.

Ñèáãÿò åòìèøäè úèýÿð ãàíû, ýþçöì éàøûíà áèð äÿì,Åøã ùþêì åòäè, éåíÿ úàðè îëà àäÿòè-ñàáèã.

Åé Ôöçóëè, þçöíö ýóøÿíèøèí åò õöìè-ìåé òÿê,Îëà íàýÿù îëàñàí êàøèôè-ÿñðàðè-ùÿãàéèã.

181

__________1 Ùèññÿëÿðÿ àéðûëìàéàí

__________

$ $ $

Åé ôÿðàãè-ëÿáè-úàíàí, úèýÿðèì õóí åòäèí,×þùðåéè-çÿðäèìè õóíàá èëÿ ýöëýóí åòäèí.

Úèýÿðèì ãàíûíû ýþç éàøûíà òþêäöí, åé äèë,Âàðÿ-âàðÿ îíó Ãöëçöì, áóíó Úåéùóí åòäèí.

Íåúÿ ùöñí èëÿ ñÿíè Ëåéëèéÿ íèñáÿò ãûëàéûì,Áèëìÿéèá ãÿäðèìè òÿðêè-ìÿíè-Ìÿúíóí åòäèí.

Ñþéëÿäèí êèì, òóòàðàì øàä êþíöëëÿðäÿ ìÿãàì,Øàä èêÿí, áó ñþç èëÿ êþíëöìö ìÿçùóí åòäèí.

ßùä ãûëäûí êè, úÿôà êÿñìÿéÿñÿí àøèãäÿí,Àøèãè âÿ’äåéè-åùñàí èëÿ ìÿìíóí åòäèí.

Úöð’ÿ-úöð’ÿ ìåé è÷èá, çèáè-úÿìàë àðòûðäûí,Çÿððÿ-çÿððÿ ýþçöìöí íóðèíè ÿôçóí åòäèí.

Åé Ôöçóëè, àõûäûá ñåéëè-ñèðèøê àüëûéàëû,Åøã ÿùëèíÿ ôÿüàí åòìÿýè ãàíóí åòäèí.

182

$ $ $

Ãûëäû çöëôöí òÿê ïÿðèøàí ùàëèìè õàëèí ñÿíèí,Áèð ýöí, åé áèäÿðä, ñîðìàçñàí: íÿäèð ùàëèí ñÿíèí?

Ýåòäè áàøûíäàí, êþíöë, îë ñÿðâãÿääèí ñàéÿñè,Àüëà êèì, èäáàðÿ òÿáäèë îëäó èãáàëèí ñÿíèí.

Çèíÿò ö÷öí úèñì äèâàðûíäà åòìÿçäèì éåðèí,×ÿêìÿñÿéÿäè åøã ëþâùè-úàíÿ òèìñàëèí ñÿíèí.

Òèç ÷ÿêìÿçñÿí úÿôà òèüèí ìÿíè þëäöðìÿéÿ,Þëäöðÿð àõèð ìÿíè áèð ýöí áó åùìàëèí ñÿíèí!

Ãÿðãè-õóíàáè-úèýÿð ãûëìûø ýþçöì ìÿðäöìëÿðèí,Àðèçóéè-õàëè-ìèøêèíö ðöõè-àëèí ñÿíèí.

Äàìèýàùè-åøãäÿí òóò áèð êÿíàð, åé ìöðüè-äèë,Ñûíìàäàí ñÿíýè-ìÿëàìÿòäÿí ïÿðö áàëèí ñÿíèí.

Ñàéÿâÿø ÷îõäàí Ôöçóëè õàêè-êóéèí éàñëàíûð,Áóäóð öììèäè êè, áèð ýöí îëà ïàìàëèí ñÿíèí.

183

__________

$ $ $

×åøìèìè ÿøê èëÿ ýÿíúè-äöðè-ìÿêíóí åòäèí,Ìÿðäöìè-÷åøìèìè åùñàí èëÿ Ãàðóí åòäèí.

Ìåéè-ýöëýóíè, äåäèí, ÿãëÿ çèéàíäûð, çàùèä,Áóìóäóð ÿãë êè, òÿðêè-ìåéè-ýöëýóí åòäèí?

Úàíûì àëäûí ìåé ö÷öí, ñàãè, è÷èðäèí ìÿíÿ ãàí,Äàä ÿëèíäÿí êè, ìÿíè àë èëÿ ìÿüáóí åòäèí.

Õÿòòèíèí àôÿòè-úàí îëäóüóíó áèëäèðäèí,Ëöòô ãûëäûí êè, ìÿíè âàãèôè-ìÿçìóí åòäèí.

Äèë òóòàð, ìàðè-ñÿðè-çöëôöíö, âÿùì åéëÿìÿéèá,Áèëìÿçÿì êèì, îíà òÿ’ëèì íÿ ÿôñóí åòäèí.

Áèëÿìÿç îëäó ìÿíè òÿ’íÿ åäÿí ÿùëè-ðèéà,Øöêð êèì, ùàëèìè, åé åøã, äèýÿðýóí åòäèí.

Åé Ôöçóëè, íÿ ìóðàä îëäó ìöéÿññÿð áèëìÿí,Áóíúà êèì, ùÿñðÿòè-ëÿ’ëèëÿ úèýÿð õóí åòäèí?

184

$ $ $

Úàí âåðèð ðàéèùåéè-òöðáÿòè-ïàêèí, åé òàê,Íÿââÿð-ßëëàùó ëÿêÿë-ÿçðÿ, ñÿã-ßëëàùó ñÿðàê1.

Ùþðìÿò åòäèí ìåéÿ, òÿ’çèì èëÿ òóòäóí, ñàãè,ßççÿì-ßëëàùó ëÿêÿë-ÿúðÿ ÿëÿëëàùè úÿçàê2.

Ñÿðè-êóéèíäÿ ãÿðèáèç, áèçÿ áèð ìóíèñ éîõ,Òàëÿ ìà àíÿñÿíÿë-ãÿëáó, úÿÿëíàùó ôÿäàê3.

Ñÿôùåéè-äèëäÿ áóëóíìàç ÿñÿðè-ñóðÿòè-ãåéð,Ùèíÿ ìà ùÿëëÿ, íÿôèë-üåéðÿ ÿíèë-ãÿëáè ùÿâàê4.

Ðÿùè-åøãèíäÿ ýþòöð ãåéðäÿí, åé äèë, ðÿüáÿò,Ôÿèçà øè’òÿ ðÿôèãÿí, ÿëÿìöë-åøãè êÿôàê5.

Õàáè-ãÿôëÿòäÿ, êþíöë, âÿñëäÿí îëäóí ìÿùðóì,Ôàçÿ ìÿí íàëÿ èëà âÿñëèùè, ìà õàáÿ ñèâàê6.

Åé Ôöçóëè, íÿ áèëèð ÿùëè-âÿðÿ’ ìåé çþâãèí,ßíêÿðÿë-ùèêìÿòÿ ìÿí ëàìÿêÿ úÿùëÿí âÿ íÿùàê7.

185

__________1 Òÿðúöìÿñè : Àëëàù éåðè ñÿíèí ö÷öí íóðëó åòñèí, Àëëàù ñÿíèí òîðïàüûíû ñóâàðñûí.2 Òÿðúöìÿñè : Àëëàù ÿúðèíè ÷îõàëòñûí, Àëëàù ìöêàôàòûíû âåðñèí.3 Òÿðúöìÿñè : Óçóí ìöääÿò êþíöë áèçè ìóíèñ åòäè, îíó ñÿíÿ ôÿäà åòäèê.4 Òÿðúöìÿñè : Ñÿíèí ñåâýèí êþíöëÿ éîë òàïäûãäà þçýÿëÿðèíè ãÿëáäÿí óçàã ëàø äûðäû.5 Òÿðúöìÿñè : Äîñò èñòÿäèêäÿ åøã äÿðäè ñÿíÿ êèôàéÿòäèð.6 Òÿðúöìÿñè : Îíóí âÿñëèíÿ íàèë îëàí ìÿãñÿäèíÿ ÷àòäû, ñÿíèí òÿê ùå÷ êèì

ìöâÿôôÿãèééÿòñèç îëìàäû.7 Òÿðúöìÿñè : Ñÿíè úÿùàëÿò öçöíäÿí äàíëàéûá îíäàí óçàãëàøäûðàí ùèêìÿòè èíêàð

åòìèø îëäó.

__________

$ $ $

Øÿì’è-ðóéèí àôèòàáè-àëÿìàðàäûð ñÿíèí,Íóðè-ùÿã õóðøèäè-ðöõñàðûíäà ïåéäàäûð ñÿíèí.

Ñÿíñÿí îë úþâùÿð êè, äöðúè-ìöìêèíàò è÷ðÿ áó ýöí,Ìöìêöí îëàí åéáäÿí çàòûí ìöáÿððàäûð ñÿíèí.

Úàí âåðèð ëÿ’ëèí òÿìÿííàñûíäà ìèí àáè-ùÿéàò,Ôåéçèíÿ ëÿáòÿøíÿ éöç Õèçðö Ìÿñèùàäûð ñÿíèí.

Ñÿðâö ýöë íÿççàðÿñèí íåéëÿð ñÿíÿ ùåéðàí îëàíÊèì, ãÿäèí ñÿðâö ðöõöí ýöëáÿðýè-ðÿ’íàäûð ñÿíèí.

Ðàçè-åøãèí õÿëãäÿí ãûëìàã íèùàí ìöìêöí äåýèë,Àøèãèí îë âÿúùäÿí àëÿìäÿ ðöñâàäûð ñÿíèí.

Ãûëäû øþâãöí ÿøê ãÿââàñû ýþçöì ìÿðäöìëÿðèí,Åé äöðè-òÿð, ìÿíçèëèí ýóéà áèð äÿðéàäûð ñÿíèí.

Úöìëÿ àôàã ÿùëäÿí ÷ÿêìèø òÿÿëëöã äàìÿíèí,Òà Ôöçóëè õÿñòÿéÿ âÿñëèí òÿìÿííàäûð ñÿíèí.

186

$ $ $

Þéëÿ ðÿ’íàäûð, ýöëöì, ñÿðâè-õóðàìàíûí ñÿíèíÊèì, ýþðÿí áèð ýÿç îëóð, ÿëáÿòòÿ, ùåéðàíûí ñÿíèí.

Êàêèëèí òÿê áàøûíà úèçýèíìÿê èñòÿð õàòèðèì,Åé ìÿíö éöç ìÿí êèìè ñÿðýÿøòÿ ãóðáàíûí ñÿíèí.

Àðèçèí äþâðöíäÿ úÿì’èééÿòäÿí îëñóí íàöìèäÎëìàéàí àøöôòåéè-çöëôè-ïÿðèøàíûí ñÿíèí.

×öí ÿúÿáäèð ëÿ’ëÿ ýóéàëûã, íÿ ìþ’úöçäöð áó êèì,Åéëÿð èçùàðè-ñöõÿí ëÿ’ëè-äöðÿôøàíûí ñÿíèí.

×ÿðõ éàéûíäàí àòûëäû úàíûìà òèðè-ÿúÿë,Ëåéê îíäàí òèçðÿê äÿïðÿíäè ìöýæàíûí ñÿíèí.

Äàüè-ùèúðàíûí îäóí áÿíçÿòìÿê îëìàç äóçÿõÿ,Îëìàñûí êàôÿð ÿñèðè-äàüè-ùèúðàíûí ñÿíèí.

Åé Ôöçóëè, þéëÿ êèì, áèìàðè-äÿðäè-åøãñÿí,Éîõäöðöð þëìÿêäÿí þçýÿ ùè÷ äÿðìàíûí ñÿíèí.

187

__________

$ $ $

Äàüè-ùèúðàí èëÿ éàíìàãäàí úèýÿð ãàí îëñà éåé,Ìöëêè-äèë ãÿì ìÿíçèëè îëóíúà, âèðàí îëñà éåé.

Éàðû ÿüéàð èëÿ ýþðìÿê àøèãÿ äöøâàð èðöð,Áþéëÿ ýþðìÿêäÿí ÿñèðè-äÿðäè-ùèúðàí îëñà éåé.

Ñèíÿìÿ ïåéêàíûíû ýþíäÿð êþíöë äÿ’ôèíÿ êèì,Ñèíÿäÿ ñóçàí êþíöë îëóíúà ïåéêàí îëñà éåé.

Ñèððèìè ðöñâàëûüûì ôàø åòìÿäÿí àëÿìëÿðÿ,Çàð úèñìèì ÿøê ýèðäàáûíäà ïöíùàí îëñà éåé.

Äàüûäûðñà, íîëà, èãäè-çöëôöíö áàäè-ñÿáà,Ôèòíÿ ÿùëè îëàíûí úÿì’è ïÿðèøàí îëñà éåé.

Äöí Ôöçóëè ñÿùâ åäèá, êå÷ìèø ìåéö ìÿùáóáäÿíÒþâáÿ åäèá, áó éàìàí èøäÿí ïåøèìàí îëñà éåé.

188

__________

$ $ $

Ãûéìàäûí ñàêèíè-êóéèí îëàíà ïåéêàíûí,Áèð è÷èì ñó èëÿ àüûðëàìàäûí ìåùìàíûí.

Íàâÿêè-ãÿìçÿ äèðèü åéëÿìÿ àøèãëÿðäÿí,Êÿñìÿ ÿðáàáè-âÿôàäÿí íÿçÿðè-åùñàíûí.

Èñòÿéèí úàí èäè, õàêè-ðÿùèíÿ òàïøûðäûì,Éåòäè îë õóä éåðèíÿ, øèìäè íÿäèð ôÿðìàíûí?

Úàíû éåòäèì ÿëÿìè-ùèúðèí èëÿ, åé çàëèì,Ðÿùì ãûë, úàíûí ö÷öí, âàð èñÿ áèð äÿðìàíûí.

Äàäõàùÿì ñÿíÿ, äàìÿí íÿ ÷ÿêèðñÿí ìÿíäÿí,Éîõìó âÿùìèí êè, òóòàì ùÿøð ýöíö äàìàíûí?

Çàëèì îëñàí íÿ ÿúÿá, éîõ ñÿíÿ äóçÿõ âÿùìè,Ñÿíÿ õóä éåòìÿéÿúÿêäèð ñÿíèí þç ùèúðàíûí.

Âÿñë ÿééàìè ðÿâàí éàðÿ ôÿäà åéëÿìÿäèí,Åé Ôöçóëè, ãÿìè-ùèúðàí èëÿ ÷ûõñûí úàíûí.

189

__________

$ $ $

Åé ìÿù, ìÿíèìëÿ äóñòëÿðèì äöøìÿí åéëÿäèí,Äöøìÿí ùÿì åéëÿìÿç áó èøè êèì, ñÿí åéëÿäèí.

Ïåéêàíëàðûíëà äîëäó òÿíèì, àôÿðèí ñÿíÿÁèäàä ÷ÿêìÿéÿ òÿíèìè àùÿí åéëÿäèí.

Òÿùñèí ñÿíÿ êè, êþíëöì åâèí òèðÿ ãîéìàäûí,Ùÿð çÿõìè-íàâÿêèí îíà áèð ðþâçÿí åéëÿäèí.

Îëñóí çèéàäÿ ðèô’ÿòèí, åé àùè-àòÿøèí,Ìþùíÿòñÿðàìèçè áó ýåúÿ ðþâøÿí åéëÿäèí.

ßêñèëìÿñèí òÿðàâÿòèì, åé ÿøêè-ëàëÿýóí,Ýöë-ýöë äàìûá ìÿãàìûìûçû ýöëøÿí åéëÿäèí.

Úàí ÷ûõñà, ìÿíçèë åòìÿéÿ åâ òóò ùöáàáäÿí,Åé ýþç éàøû êè, ãÿñäè-áèíàéè-òÿí åéëÿäèí.

Ìöìêöí äåýèë, Ôöçóëè, úàùàíäà èãàìÿòèí,Áèùóäÿ ñÿí áó ìÿðùÿëÿäÿ ìÿñêÿí åéëÿäèí.

190

__________

$ $ $

Ñÿáà, ëöòô åòäèí, ÿùëè-äÿðäÿ äÿðìàíäàí õÿáÿð âåðäèí,Òÿíè-ìÿùçóíÿ úàíäàí, úàíÿ úàíàíäàí õÿáÿð âåðäèí.

Õÿçàíè-ãÿìäÿ ýþðäöí èçòèðàáûí áöëáöëè-çàðûí,Áàùàð ÿééàìû òÿê ýöëáÿðýè-õÿíäàíäàí õÿáÿð âåðäèí.

Ñþçöíö âÿùéè-íàçèë ýÿð äåéÿðñÿì ùè÷ êöôð îëìàç,Úÿùàíû òóòìóø èêÿí êöôð, èìàíäàí õÿáÿð âåðäèí.

Äåäèëÿð éàð, öøøàãèí ýÿëèð úÿì’ åòìÿéÿ êþíëöí,Ìÿýÿð êèì, éàðÿ öøøàãè-ïÿðèøàíäàí õÿáÿð âåðäèí?

Ñöëåéìàí ìÿñíÿäèíäÿí äèâè-ýöìðÿù ðÿüáÿòèí êÿñäèí,Äÿíèçäÿ õàòÿìè-ùþêìè-Ñöëåéìàíäàí õÿáÿð âåðäèí.

Ôöçóëè, ðóçèýàðûí òèðÿ ýþðäöí øàìè-ùèúðàíäàí,Íÿñèìè-ñöáù òÿê õóðøèäè-ðÿõøàíäàí õÿáÿð âåðäèí.

191

__________

$ $ $

Áÿãà ìöëêöí äèëÿðñÿí, ôàíè åò âàðèíè äöíéà òÿê.ßòÿê ÷ÿê ýþðäöýöíäÿí àôèòàáè-àëÿìàðà òÿê.

Òÿÿëëöã çöëìÿòèí òÿúðèä õóðøèäèíÿ ãûë ìÿòëÿ’,ßýÿð àëÿìäÿ áèð ýöí ýþðìÿê èñòÿðñÿí Ìÿñèùà òÿê.

Êþíöë ùÿð ñóðÿòè-Øèðèíÿ âåðìÿ, è÷ ìåéè-ìÿ’íè,Ùÿçÿð ãûë, äàøÿ ÷àëìà òèøÿíè Ôÿðùàäè-øåéäà òÿê.

Ðÿôèãèí îëñà äèëñèç úàíÿâÿð, ùÿì ñàõëà ðàç îíäàí,Ñàãûí, ñèððèí äöøöðìÿ äèëëÿðÿ Ìÿúíóíè-ðöñâà òÿê.

Éåòÿð òàâóñ òÿê öúáèëÿ ãûë àðàéèøè-ñóðÿò,Âöúóäèíäÿí êå÷èá, àëÿìäÿ áèð àä åéëÿ ÿíãà òÿê.

Ýöùÿð òÿê ãûëìà òÿüéèðè-òÿáèÿò äÿëñÿëÿð áàüðûí,Ãÿðàð åò, ùÿð ùÿâàäÿí îëìà øóðÿíýèç äÿðéà òÿê.

Ôöçóëè, êàèíàò ÿñáàáûíûí ãûëäûì òÿìàøàñûí,Íÿäàìÿòñèç òÿíÿ’öì éîõ, òÿñÿððöôñöç òÿìàøà òÿê.

192

__________

$ $ $

Äÿùÿíèí äÿðäèìÿ äÿðìàí äåäèëÿð úàíàíûí,Áèëäèëÿð äÿðäèìè, éîõäóð äåäèëÿð äÿðìàíûí.

Îëñà ìÿùáóáëÿðèí åøãè úÿùÿííÿì ñÿáÿáè,Ùóðö ãûëìàíû ãàëûð êÿíäèñèíÿ Ðèçâàíûí.

Êå÷äè ìåéõàíÿäÿí åë, ìÿñòè-ìåéè-åøãèí îëóá,Íÿ ìÿëÿêñÿí êè, õÿðàá åòäèí åâèí øåéòàíûí?

Âóðìàçàì ñèùùÿò ö÷öí ìÿðùÿì îõóí éàðÿñèíÿ,Èñòÿðÿì ÷ûõìàéà çþâãè-ÿëÿìè-ïåéêàíûí.

Íÿ áèëèð îõóìàéàí ìöñùÿôè-ùöñíöí øÿðùèí,Éåðÿ ýþýäÿí íÿ ö÷öí åíäèýèíè Ãóð’àíûí.

Éåðäÿí, åé äèë, ýþýÿ ãîâìóøäó ñèðèøêèí ìÿëÿêè,Îíäà ùÿì ãîéìàéàúàãäûð îëàðû ÿôüàíûí.

Åé Ôöçóëè, îëóáàì ãÿðãåéè-ýèðäàáè-úöíóí,Ýþð íÿ ãÿùðèí ÷ÿêèðÿì äþíÿ-äþíÿ äþâðàíûí.

193

__________

$ $ $

Ýÿëèð îë ñÿðâè-ñÿùè, åé ýöëö ëàëÿ, à÷ûëûí!Âåé ìÿùö ìåùð ÷ûõûí, ãöäðÿòÿ íÿççàðÿ ãûëûí!

ßçìè-áàü åéëÿìèø îë ñÿðâè-ðÿâàí, åé ýöëëÿð,Çÿð íèñàð åäÿ ýþðöí, úöìëÿ éûüûëûí, äÿðèëèí.

Ýþòöðöí îõëàðûí, åé äèäÿëÿðèì, òîïðàãäàí,Áó éàðàð íÿñíÿëÿðèí ãÿäðèíè éàõøèúÿ áèëèí.

Åéëÿìèí, åé äèëö úàí, õÿíúÿðè-ìöæýàíèíÿ ìåéë,Áèëèðÿì íîëèñÿð àõèð, ýÿëèí îíäàí êÿñèëèí.

Ýþç éàøû òèüèíèç è÷öí òþêöëöð, åé õóáëàð,Ñèçè òà åòìÿéÿ ðöñâà, ýþðöíÿí äÿìäÿ ñèëèí!

Äöøäö îä úàíèìÿ, åé òÿíäÿ îëàí ïåéêàíëàð!Ãûçìàäàí ìÿ’ðÿêÿ áèð éàíÿ ÿðèíìèí, ÷ÿêèëèí!

Åé Ôöçóëè, ãÿäèìèç ãûëäû ôÿëÿê õÿì, éÿ’íèÂÿãòäèð ÷ûõìàüà äöíéà ãàïûñûíäàí, ÿýèëèí.

194

__________

$ $ $

Åé êþíöë, ÷îõ ñåéð ãûëìà, ýöíáÿäè-äÿââàð òÿê,Ñàêèí îëìàã ñåéðäÿí éåé, íþãòåéè-ïÿðýàð òÿê.

Öí âåðèð úàí ðèøòÿñè, õÿì ãàìÿòèìäÿí ÷ÿêñÿì àù,Éåë äÿýèá ÷ÿíý öñòèäÿ, àâàçÿ ýÿëìèø òàð òÿê.

Ñèíÿìè íåé îõëàðûí äÿëäè äÿì óðäóãúà êþíöë,Öí âåðèð ùÿð áèð äÿëèêäÿí íàëÿ ìóñèãàð òÿê.

Àðèçèí öñòÿ õÿìè-çöëôöí àíûá, äöí òà ñÿùÿð,Äîëàíûðäûì ùÿð òÿðÿô îäëàðÿ äöøìöø ìàð òÿê.

Úèñìè-çàðûì òèüè-áèäàäèíäÿí îëäó ÷àê-÷àê,Òöíä ñóäÿí ðÿõíÿëÿð ïåéäà ãûëàí äèâàð òÿê.

Áèëìÿéèá áåùáóäèìè úþâðöíäÿí åòäèì èúòèíàá,Òÿëõ øÿðáÿòëÿðäÿí èêðàù åéëÿéÿí áèìàð òÿê.

Õàòèðèí úÿì’ åéëÿäèí, ÿùëè-âÿôà êþíëöí ïîçóá,Áèð èìàðÿò éàïìàüà ìèí åâ éûõàí ìå’ìàð òÿê.

Áèáÿãàäûð íÿø’åéè-ìåé, çþâãèí åòäèì èìòÿùàí,Ùè÷ çþâãè-áàãè îëìàç íÿø’åéè-äèäàð òÿê.

Åé Ôöçóëè, õàòèðè-ÿùëè-ñÿôà àéèíÿäèð,×ÿðõ úþâðöíäÿí ÿñÿð, àéèíÿäÿ æÿíýàð òÿê.

195

$ $ $

Âàð öìèäèì êè, ýþðöá úþâëàíûíû îëñàì ùÿëàê,Ýÿðäè-íÿ’ëè-áàäïàéèí þðòÿ úèñìèì öçðÿ õàê.

Þëäöýöì ìÿíçèëäÿ äÿôíèì ãûëìàüà ñàíìûí ëÿùÿä,Éåð ýþðöá ãöðáÿòäÿ ÿùâàëûì, ýèðèáàí åòäè ÷àê.

Ìÿñò úàí âåðäèì, ìÿçàðûì öçðÿ òÿ’çèì åéëÿéèá,Ãöááÿ éàïûá äàíåéè-ÿíýóð, åéâàí òóòäó òàê.

×öí úÿôà ìþ’òàäèéÿì, áèëìÿí íÿäèð ìåùðö âÿôà,Áèëìÿñÿ ìåùðö âÿôà ðÿñìèí úÿôàêàðûì, íÿ áàê.

Ùÿð êöäóðÿòäÿí ìÿíè ïàê åòäè ñåéëè-õóíè-äèë,Øöêð-ëèëëàù, àòÿøè-åøãèí ìÿíè éàíäûðäû ïàê.

Àù, áèëìÿí íåéëÿéèì, úàíûìäà ðàùÿò ãàëìàäû,Ýþçëÿðèì íÿìíàê, ñèíÿì ÷àê, êþíëöì äÿðäíàê.

Ãåéð íÿãøèí ìÿùâ ãûëìûøäûð Ôöçóëè ñèíÿäÿí,Ìà ëÿùó ôèä-äÿùðè-ìÿòëóáöí âÿ ìÿãñóäóí ñèâàê1.

196

__________1 Òÿðúöìÿñè : Îíóí äöíéàäà ñÿíäÿí áàøãà èñòÿê âÿ àðçóñó éîõäóð.

__________

$ $ $

Ëÿáèí ðÿøêè ìèçàúûí òÿëõ ãûëäû áàäåéè-íàáûí,Ãàøûí ìåéëè öçèíè ãèáëÿäÿí äþíäÿðäè ìåùðàáûí.

Ýèðåùëÿð îëäó úàíûì ðèøòÿñè òÿñáèù òàðè òÿê,Ìÿíÿ ýþð íåòäè àõûð àðèçóéè-çöëôè-ïöðòàáûí.

Àéàüûí òîçóíà öç ñöðìÿéÿ âåðìÿç ñÿáà ðöõñÿò,Öçöí éöç êÿððÿ øÿáíÿì éóìàäàí, ýöëáÿðýè-ñèðàáûí.

Ñÿáà, îë çöëô òÿïðÿíäèêúÿ òÿøâèøèì çèéàä åéëÿð,Ñàãûí, òÿïðÿòìÿ êèì, áàüðûìäàäûð áàøû áó ãöëëàáûí.

Äÿðö äèâàðèíÿ êöñòàõ öç ñöðìöø äåéèá, ýÿðäóíÖçèíè ýåúÿëÿð ñöðòÿð éåðÿ òà ñöáù ìåùòàáûí.

Ìÿùÿááÿò çàùèð åòìÿê úöðìèíÿ, ãàí òþêìÿê èñòÿðñÿí,Ùÿáèáèì, áóíúà ùÿì ðÿüáÿò íÿäèð çÿúðèíÿ ÿùáàáûí!

Ôöçóëè ãÿìçåéè-ìÿðäöìêöøèíäÿí èëòèôàò èñòÿð,Ñàíûð êèì, èëòèôàòû ðÿùì îëóð ãóðáàíÿ ãÿññàáûí.

197

$ $ $

Íÿ õîøäóð àðèçèí äþâðöíäÿ çöëôè-ÿíáÿðÿôøàíûí,Áó äþâðàíäà íÿ õîø úÿì’èééÿòè âàð îë ïÿðèøàíûí.

Ðöõöí äþâðöíäÿ áèð äèâàíÿäèð ñåâäàëû çöëôöí êèì,Ïÿðèøàíëûãäàí îëìóø ìÿí êèìè, ìÿøùóðè äþâðàíûí.

Ùÿâàäÿí êàêèëèíäèð òÿïðÿíÿí, éà ðèøòåéè-úàíäûðÊè, ùÿð äÿì úèçýèíèá áàøèíÿ èñòÿð îëà ãóðáàíûí.

Ìöñÿëñÿë çöëôè-ìèøêèíèíäÿí àðòûðìûø ðöõöí ðþâíÿã,Çÿùè ñöíáöë êè, îëìóø çèâÿðè ýöëáÿðýè-õÿíäàíûí.

Ãàðàðûáäûð òöòöí òÿê ðóçýàðûì îë çàìàíäàí êèì,Òÿíèì õàøàêèíÿ îäëàð óðóáäóð áÿðãè-ùèúðàíûí.

Èøèìäèð ñàéÿ òÿê éåðäÿí-éåðÿ öç óðìàã îë ýöíäÿíÊè, áàøûìäàí ýåäèáäèð ñàéåéè-ñÿðâè-õóðàìàíûí.

Ôöçóëèíè àéàãäàí ñàëäû áàðè-ìþùíÿòè-åøãèí,Íå÷öí òóòìàçñàí, åé êàôÿð, ÿëèíè áèð ìöñÿëìàíûí?

198

__________

$ $ $

Åé ìöñÿââèð, éàð òèìñàëèíÿ ñóðÿò âåðìÿäèí,Çöëôö ðöõ ÷ÿêäèí, âÿëè òàáö òÿðàâÿò âåðìÿäèí.

Åøã ñåâäàñûíäàí, åé íàñåù, ìÿíè ìÿí’ åéëÿäèí,Éîõ èìèø ÿãëèí, ìÿíÿ éàõøû íÿñèùÿò âåðìÿäèí.

Äöí êè, ôöðñÿò äöøäö õàêè-äÿðýÿùèíäÿí êàì àëàì,Íîëäó, åé ýþç éàøû, ýþç à÷ìàüà ôöðñÿò âåðìÿäèí.

Ýþç éóìóá àëÿìäÿí, èñòÿðäèì à÷àì ðöõñàðèíÿ,Úàíûì àëäûí, ýþç éóìóá-à÷ûíúà ìþùëÿò âåðìÿäèí.

Áóìóäóð ðÿùìèí êè, õàëèí åéëÿð èêÿí ãÿñäè-úàí,×ûõäû õÿòòèí êèì, îíó ìÿí’ åäÿ, ðöõñÿò âåðìÿäèí.

Âåðìÿ ùöñí ÿùëèíÿ, éà ðÿá, ãöäðÿòè-ðÿñìè-úÿôà,×öí úÿôà ÷ÿêìÿêäÿ åøã ÿùëèíÿ òàãÿò âåðìÿäèí.

Åé Ôöçóëè, þëäöí, ÿôüàí åòìÿäèí, ðÿùìÿò ñÿíÿ!Ðÿùì ãûëäûí, õÿëãÿ ÿôüàíûíëà çÿùìÿò âåðìÿäèí.

199

__________

$ $ $

×ÿðõ ùÿð àé áàøûíà ñàëìûø ãàøûíäàí áèð õÿéàë,Áó úÿùÿòäÿíäèð ùÿð àé áàøûíäà îëìàã áèð ùèëàë.

Ìàùè-íþâ îëìóø ãàøûí ñåâäàñûíûí ñÿðýÿøòÿñè,Øÿùðäÿí øÿùðÿ ýÿçÿð àâàðÿëÿð òÿê ìàùö ñàë.

Åòäèýè÷öí ùöñíöíÿ ãàðøó êÿìàë èçùàðû ýöíÁèð ýöí îëìàç êèì, îíà ýÿðäóí éåòèðìÿç áèð çÿâàë.

Ñöáù ãûëäûí úèëâÿ, ýöí ÷ÿêäè þçöí áó ýóøÿéÿ,Øàì ÿðç åòäèí, ðöõöí øÿì’è ÿðèòäè èíôèàë.

Ãûëìà ýþçäÿí ÷þùðÿâö õàëûí íèùàí êèì, ãûëìàéàÄóäè-àùèì àôèòàáè ÷þùðåéè-ýÿðäóíÿ õàë.

Îëìóéóá ìÿãáóëè-õàêè-äÿðýÿùèí ìàùè-òÿìàì,Çÿ’ôè-òàëå’ âåðäè ýöí-ýöíäÿí îíà òÿüéèðè-ùàë.

Åé Ôöçóëè, ìàù íèñáÿò ìÿùâ ãûë âàðûí òÿìàì,Ýÿð äèëÿðñÿí áóëìàã îë õóðøèä áèðëÿ èòòèñàë.

200

__________

$ $ $

Ìöëêè-ùöñíöí áþéëÿ çàëèì ïàäèøàùè îëìàüûëÊèì, ñàíà çàëèì äåñÿ àäèë, ýöâàùè îëìàüûë.

Ãÿìçÿ òèüèí ÷ÿêìÿ ùÿð ñàÿò êþíöë éÿüìàñèíÿ,Ùþêìÿ òàáå’, ìöëêÿ ãàðÿòýÿð ñèïàùè îëìàüûë.

Àùûíû, åé ìàù, öøøàãèí éåòèðìÿ ýþýëÿðÿ,Äÿðä ÿùëèíèí íèøàíè-òèðè-àùè îëìàüûë.

Ýÿð äèëÿðñÿí øÿì’ òÿê ãåéðÿò îäóíà éàíìàéûì,Øàìëÿð ÿüéàð øÿì’è-áÿçìýàùè îëìàüûë.

Àäÿò åòìÿê õîø äåýèë áèäàäÿ, ðÿùì åò, Òàíðû÷öí,Ýàù îëñàí ìàèëè-áèäàä, ýàùè îëìàüûë.

Àøèãè ðóñâà ýþðöá, ìÿí’ åòìÿ, åé íàñåù, ìÿíè,Ìöíêèðè-àñàðè-òÿãäèðè-èëàùè îëìàüûë.

Åé Ôöçóëè, åéëÿìÿ, òàÿò ðèéàéè, òÿðêèí åò,Òþâáÿ ãûë ìèíáÿ’ä, ìÿøüóëè-ìÿíàùè îëìàüûë.

201

__________

$ $ $

Áÿñ êè, çÿ’ôè-ðóçÿäÿí ùÿð ýöí áóëóð òÿüéèðè-ùàë,Îëàúàãäûð åéä ö÷öí ìàùè-òÿìàìèì áèð ùèëàë.

Ãûëäû ìàùè-ðóçÿ õóðøèäèìè ýöí-ýöíäÿí çÿèô,Çÿððÿ-çÿððÿ àéÿ, ñàí ýöí íóðè åéëÿð èíòèãàë.

Áèð õÿéàë åòìèøìè çÿ’ôè-ðóçÿ éàðû, áèëìÿçÿì,Éîãñà éàðû ýþðìÿéèá, ìÿí ýþðäöýöìäöð áèð õÿéàë.

Òóòà áèëñÿéäèì, ñó è÷ìÿçäèì, ãûëûðäûì äÿô’èíè,Ðóçÿíèí êèì, ýþç ýþðÿ õóðøèäèìÿ èñòÿð çÿâàë.

Àé òóòóëñóí, ðóçÿ ÿééàìûíäà ýöí äöøñöí éåðÿÊèì, áó àé, ýöíäÿí áóëóáäóð ìåùðèáàí ìàùèì ìÿëàë.

Ãàíûìû è÷ìÿê äèëÿð îë ëÿ’ëè-ìåéýóí ùÿð ýåúÿ,Ðóçÿ òóòìóø ãàëèáà, èôòàð è÷öí èñòÿð ùÿëàë.

Éåìÿê-è÷ìÿê ôèêðèí ÿùëè-ðóçÿäÿí êÿñ, åé ýöíÿø,Áèð ñÿâàá åò, ñöáùëÿð òà øàì ãûë ÿðçè-úÿìàë.

Ðóçÿ òÿêëèôèí Ôöçóëèäÿí ýþòöð, åé ìþùòÿñèá,Íàòÿâàíäûð, îíäà áó òÿêëèôÿ éîõäóð åùòèìàë.

202

__________

$ $ $

Åéëÿ ìöñòÿñíà ýþçÿëñÿí êèì, ñÿíÿ éîõäóð áÿäÿë,Ñÿíäÿí, åé úàí, ìöíãÿòå’ ãûëìàç ìÿíè èëëà ÿúÿë.

Íåúÿ ñóðÿò áàüëàñûí êþíëöì õèëàñè-åøãäÿí,Åøãäèð áèð ùàë êèì, îë ùàëÿ êþíëöìäöð ìÿùÿë.

Åøãèìÿ íþãñàí ýÿòèðìÿç ýþðìÿìÿê îë àðèçè,Úþâùÿðÿ òÿüéèðè-àñàðè-ÿðÿç âåðìÿç õÿëÿë.

Åéëÿäè ðöñâà êþíöë ÷àêè-ýèðèáàíè-ÿäÿá,Ýþð íÿ ÿùëè-åëìäèð, àäàá èëÿí åéëÿð úÿäÿë.

Ùàëèìè ýþðäöêúÿ ìÿí’è-ÿùëè-åøã åéëÿð ôÿãèù,Ùþúúÿòè-ìÿãòóè éîõ, åéëÿð ãèéàñ èëÿí ÿìÿë.

Ìÿäðÿñÿ è÷ðÿ ìöäÿððèñ âåðäèýè ìèí äÿðñäÿíÉåéäöðöð ìåéõàíÿäÿ áèð úàì âåðìÿê áèð ýþçÿë.

Åé Ôöçóëè, ìÿí äÿì óðìóøäóì ñÿôàéè-åøãäÿíÌÿòëÿè-õóðøèä èúàä îëìàäàí ñöáùè-ÿçÿë.

203

__________

$ $ $

Åé ðöõöí ãèáëåéè-úàí, õàêè-äÿðèí Êÿ’áåéè-äèë,Ðÿùè-åøãèíäÿ ôÿíà ñÿðùÿäè ÿââÿë ìÿíçèë.

Ëàëÿðÿíý åòäè ýþçöì ãàí èëÿ õàêè-äÿðèíè,Êèìéàýÿðäèð åäÿð ýþðäöéö òîïðàüû ãûçûë.

Îë êè, éàðûí øÿáè-ùèúðèíÿ ãèéàìÿò ýöíö äåð,Õÿëã àðàñûíäà ãèéàìÿò ýöíö îëìàçìû õÿúèë?

Ãàòû ìöøêöëäöð èøèì çöëôè-ýèðåùýèðèíäÿí,Ñÿáð áó ìöøêèëè, äåðëÿð, à÷àð, ÿììà ìöøêèë.

Åòìÿê îëìàç ñÿíè àýàù êþíöë ùàëûíäàí,Éàçûã îë êèì, ñÿíÿ êþíëöí âåðÿ, ñÿíäÿí ãàôèë.

Ñåâèðÿì çàùèäè êèì, ýóøåéè-ìåùðàáû ñåâÿð,Õÿìè-ÿáðóíÿ ðÿãèáèì îëóá, îëìàç ìàèë.

Äÿëè äåðñÿì íîëà öøøàãûíà ýöë÷þùðÿëÿðèí,Þçöíö ýþç ýþðÿ îäëàðÿ ñàëûðìû àãèë?

Ñÿíè úàíàí ñàíûðàì, ÷ûõ áÿäÿíèìäÿí, åé úàí!Ìÿíö úàíàíûì àðàñûíäà ÷îõ îëìà ùàèë.

Åé Ôöçóëè, éàíûðàì êèì, íÿ ö÷öí îë öçö ýöëÌÿíÿ éàíàð îä îëóð, þçýÿéÿ øÿì’è-ìÿùôèë.

204

__________

$ $ $

Ùè÷ ñöíáöë ñöíáöëè-çöëôöí êèìè ìèøêèí äåýèë,Íàôåéè-×èíè ñà÷ûí òÿê äåðëÿð, ÿììà ÷èí äåýèë.

Âàð ýöë áÿðýèíäÿ ùÿì ÿëùÿã, íÿçàêÿò áèðëÿ ðÿíý,Ëåéê, úàíïÿðâÿð ëÿáè-ëÿ’ëèí êèìè øèðèí äåýèë.

Ìåùðèáàí äåðëÿð ñÿíè ÿüéàðÿ, ëàêèí ìÿí îíàÁàâÿð åòìÿí êèì, ñÿíÿ ìåùð åéëÿìÿê àéèí äåýèë.

Õóáëÿð ìåùðàáè-ÿáðóñèíÿ ãûëìàçñàí ñöúóä,Äèíèíè äþíäÿðýèë, åé çàùèä, êè, éàõøû äèí äåýèë.

Òà Ôöçóëè ãàìÿòö ðöõñàðûíà âåðìèø êþíöë,Ìàèëè-ñÿðâö ùÿâàõàùè-ýöëö íÿñðèí äåýèë.

205

__________

$ $ $

Öçöíö ýöçýöéÿ ãåéáÿòäÿ îõøàäàí ãàôèë,Òîõóíñà öç-öçÿ îëìàçìû àðà éåðäÿ õÿúèë.

Áóðàã íèãàá êè, áèëñèí êÿìàëè-ñöí’è ýþðöá,Ôèðèøòÿ õèëãÿòè-Àäÿìäÿ øöáùÿñèí áàòèë.

Ùÿäèñè-âÿùéâÿøèí çàéå’ åòìÿ ÿüéàðÿ,Ðÿâàìûäûð, åäÿñÿí ãÿäðèí àéÿòèí íàçèë.

Ùÿðèìè-êóéèíè ýþñòÿð íöìóíÿ, åéëÿ ñÿâàáÊèì, îëà úÿííÿò è÷öí õÿëã òàÿòÿ ìàèë.

Ñÿíè ãîéóá, áöòÿ åéëÿð èáàäÿòèí êàôèð,ßçàáè-äóçÿõÿ îë âÿúùäÿí îëóð ãàáèë.

Ùÿêèìÿ íÿôéè-ãèéàìÿò õÿòàñûíû áèëäèð,Ãèéàì ýþñòÿð îíà, å’òèãàäûí åò çàèë.

Ãÿðÿç Ôöçóëèéÿ àíúàã ÿëèíäÿ þëìÿêäèð,Âÿëè ìÿùàëäûð îë ùÿì, ñÿí îëûúàã ãàòèë.

206

__________

$ $ $

Úàíÿ áàñäûì ãþí÷ÿâÿø ïåéêàíûíû, åé òàçÿ ýöë,Äþçìÿê è÷öí ùèúðèíÿ äöçäöì äÿìèðäÿí áèð êþíöë.

Âÿù íÿ ñàèðñÿí êè, îääàí ñó ÷ûõàðäûí, ñóäàí îä,Òÿðëÿäèá ðöõñàðûíû ýöë-ýöë ãûëàíäà òàáè-ìöë.

Éàíäûðûá ÿúçàéè-òÿðêèáèì, êöëöì âåðÿñÿí éåëÿ,Éîõ éîëóíäàí äþíìÿýèì, âàðûì ñÿíèíäèð úöçâè êöëë.

Ìÿðäöìè-÷åøìèì éûüàð íàâÿêëÿðèí ìöìêöí ñàíûðÎë àüàúëàð áèðëÿ òóòìàã ÿøê äÿðéàñèíÿ ïöë.

Åé êþíöë, ëþâùè-ÿìÿë íÿãøè-áÿãàäÿí ñàäÿäèð,Ôàíè åòìÿ þìðöí îë ñåâäàäÿ êèì, áàãè äåýöë.

Ñóðÿòàðàé îëìà, òÿùñèëè-êÿìàëè-ìÿ’íè åòÊèì, áÿùàéèì íþâ’öí åòìÿç àäÿìè çÿðáÿôò ÷öë.

Íîëà äåðñÿì ãÿäð èëÿ ÿôçóí Ìÿñèùàäÿí ñÿíè,Éåðö ýþé ìèçàí îëóá ôÿðã îëìóø àüûðäàí éöíöë.

Àòÿøè-äèë þéëÿ ñóçàíäûð êè, áàñìàç ùè÷ êèì,Ðÿùì åäèá íàâÿêëÿðèíäÿí þçýÿ çÿõìèì öçðÿ êöë.

Ùàñèëèí ÿââÿë ãÿìè-úàíàíäû àõèð òÿêè-úàí,Áó èìèø ãèñìÿò, Ôöçóëè, õàù àüëà, õàù ýöë.

207

__________

$ $ $

Ðÿùðþâè-èðôàíÿ áÿñäèð ñàüÿðö ñàãè äÿëèëÊèì, ìÿùö õöðøèääÿí áóëìóø òÿìÿííàñûí Õÿëèë.

Îëñà èñòå’äàäè-àðèô ãàáèëè-èäðàêè-âÿùé,ßìðè-ùÿã èðñàëûíà ùÿð çÿððÿäèð áèð Úÿáðÿèë.

Ùÿð êèìèí òÿãäèðäÿí ìÿãñóäè þç ãÿäðèíúÿäèð,ßùëè-åøã èñòÿð çöëàëè-âÿñë, çàùèä Ñÿëñÿáèë.

Úÿííÿòÿ çàùèä áèëèð úàí âåðìÿäÿí éåòìÿç, âÿëè,Úàíÿ ãûìàç, þç òÿìÿííàñûíäàäûð ìèñêèí áÿõèë.

Åé ãûëàí èçùàðè-çèëëÿò, ìöæäåéè-èççÿò ñÿíÿÊèì, áó äÿðýÿùäÿ ìöãÿððÿðäèð ÿçèç îëìàã çÿëèë.

Âÿ’äåéè-âÿñëèí ìÿíè ñàëìûø õÿéàëè-çöëôöíÿÊèì, äèëÿð òóëè-ÿìÿë ñÿðìàéåéè-ÿìðè-òÿâèë.

Åé Ôöçóëè, õóáëÿð çèêðè-úÿìàëèëÿ õîøàì,Øöêð êèì, êÿñá åòìèøÿì àëÿìäÿ áèð çèêðè-úÿìèë.

208

__________

$ $ $

Äåýèëñÿí ÷îõäàí, åé ýÿðäóí, úÿùàí ñåéðèíäÿ éîëäàøûì,Íîëà õÿì îëñà ãÿääèí, ñÿíäÿí àðòûãäûð ìÿíèì éàøûì.

Òÿðàçóéè-ÿéàðè-ìþùíÿòÿì áàçàðè-åøã è÷ðÿ,Ýþçöì ùÿð äÿì äîëóá, ìèí äàøÿ ùÿð ñàÿò äÿýÿð áàøûì.

Ñèðèøêèì àë, áàüðûì ïàðÿ, áèð êóùè-áÿëàéÿì êèì,Ùÿìèøÿ ëàëÿâö ëÿ’ë èëÿ ðÿíýèíäèð è÷èì, äàøûì.

Ìÿíÿ ìàíÿíä áèð äèâàíÿ ñóðÿò áàüëàìàç, ýóéàÃÿëÿì ñûíäûðäû, òÿñâèðèì ÷ÿêÿíäÿí ñîíðà íÿããàøûì.

Ôöçóëè, õàçèíè-ýÿíúè-âÿôàéÿì, îë ñÿáÿáäÿíäèð,Ýöùÿðëÿð òþêäö èñðàô èëÿ áó ÷åøìè-ýöùÿðïàøûì.

209

__________

$ $ $

Òÿíèìäÿ çÿõìè-òèüèí ÷åøìè-õóíÿôøàíÿ áÿíçÿòäèì,Îõóí êèì, ñÿô-ñÿô ÿòðàôûíäàäûð, ìöæýàíÿ áÿíçÿòäèì.

Áÿãàéè-ðóùèìè áèëäèì çöëàëè-ëÿ’ëè-íàáèíäÿí,Ùÿéàòûìäûð äåäèì, áàüðûìà áàñäûì, ãàíÿ áÿíçÿòäèì.

Ñþêöëìöø êþêñöìö êèì, äîëóäóð ãÿìçÿí õÿéàëèëÿ,Ùÿðàìèëÿð éàòàüû ìÿíçèëè-âèðàíÿ áÿíçÿòäèì.

Òÿíèìäÿí èíúèíèá ÷ûõìûø ðÿâàí úàí êèìè ïåéêàíûí,Íå÷öê èíúèíìÿñèí, éåòäèêäÿ çþâãöí, úàíÿ áÿíçÿòäèì.

Ýþçöìäÿ áÿñëÿíèá, ãèéìÿò áóëàí ïåéêàíûíû ýþðäöì,Ñÿäÿôäÿ ýþâùÿð îëàí ãÿòðåéè-áàðàíÿ áÿíçÿòäèì.

Ôöçóëè, þëäöðÿð ùÿð äÿì ìÿíè ÿùëè-íÿçÿð òÿ’íèÊè, íåé÷öí éàð ëÿ’ëèí ÷åøìåéè-ùåéâàíÿ áÿíçÿòäèì.

210

__________

$ $ $

Åøãäÿí úàíûìäà áèð ïöíùàí ìÿðÿç âàð, åé ùÿêèì!Õÿëãÿ ïöíùàí äÿðäèì èçùàð åòìÿ, çèíùàð, åé ùÿêèì!

Âàð áèð äÿðäèì êè, ÷îõ äÿðìàíäàí àðòûãäûð ìÿíÿ,Ãîé ìÿíè äÿðäèìëÿ, äÿðìàí åéëÿìÿ, âàð åé ùÿêèì!

Ýÿð áàñûá ÿë íÿáçèìÿ, òÿøõèñ ãûëñàí äÿðäèìè,Àë ÿìàíÿò, ãûëìà ùÿð áèäÿðäÿ èçùàð, åé ùÿêèì!

Ýÿë ìÿíèì òÿäáèðè-áèùóäÿìäÿ ñÿí áèð ñÿ’é ãûëÊèì, îëàì áó äÿðäÿ àðòûãðàã ýèðèôòàð, åé ùÿêèì!

Ýþð òÿíè-öðéàí èëÿ ÿùâàëûìû ùèúðàí ýöíö,Âàð èìèø ðóçè-ãèéàìÿò, ãûëìà èíêàð, åé ùÿêèì!

×ÿêìÿéèíúÿ ÷àðåéè-äÿðäèìäÿ çÿùìÿò áèëìÿäèíÊèì, îëóð äÿðìàíè-äÿðäè-åøã äöøâàð, åé ùÿêèì!

Ðÿíú ÷ÿêìÿ, ñèùùÿò öììèäèí Ôöçóëèäÿí ýþòöðÊèì, ãÿáóëè-ñèùùÿò åòìÿç áþéëÿ áèìàð, åé ùÿêèì!

211

__________

$ $ $

Ãÿìèíäÿí áàøÿ äöí ùÿñðÿò ÿëèëÿ îë ãÿäÿð óðäóìÊè, ñöáù îëóíúà ìöðäÿ úèñìèìè òîïðàüÿ òàïøóðäóì.

Áöêöëäö ãÿääèì, àùèì éåòäè õóðøèäÿ, ñàãûí, åé äèëÊè, ìþùíÿò îõóíó ïåéêàíëàäûì, ãÿì éàéûíû ãóðäóì.

Äåìèí Ìÿúíóíÿ àøèã êèì, áàøûíäà ãóø éóâà òóòìóø,Ìÿíÿì àøèã êèì, ñåéëè-÷åøìèìè áàøûìäàí àøóðäóì.

Êÿëàìèíäÿí ìöðÿòòÿá åéëÿäè áöðùàíè-èñáàòûí,Íÿ ñàùèá êÿøôÿ êè, äöðúè-äÿùàíûí ñèððèíè ñîðäóì.

Òÿúÿððöä ñåéðèíÿ ñàéÿìäÿí þçýÿ áóëìàäûì ùÿìðÿù,Òÿðèãè-åøã è÷èíäÿ ÷îõëàðèëÿ äóðäóì, îòóðäóì.

Ùÿâàéè-åøã ñÿðýÿðäàíû îëìóø ýèðäèáàäÿì êèì,Ñàâóðäóì ýþéëÿðÿ òîïðàüûìû ùÿð ãàíäà êèì, äóðäóì.

Ôöçóëè, åøãÿ ìöùëèê äåðäèì, îë ìÿùâÿø èíàíìàçäû,Áèùÿìäèëëàù êè, úàí âåðìÿê òÿðèãèëÿ èíàíäûðäóì.

212

__________

$ $ $

Äÿùÿíèí øþâãöíö úàíñóç ýöìàí åòìÿç èäèì,Éîõñà áèð äÿì îíó ìÿí ìóíèñè-úàí åòìÿç èäèì.

Âÿñôè-õàëè-ëÿáèíè áèëñÿ èäèì íàìÿãäóð,Àðèçóñóíäà ãàðà áàüðûìû ãàí åòìÿç èäèì.

Õóáëÿð àøèãÿ ìåéë åòìÿäèýèí áèëñÿ èäèì,Þçöìö åøã èëÿ ðöñâàéè-úÿùàí åòìÿç èäèì.

Äöøìÿñÿéäè ýþçöìöí éàøèíÿ ôåéçè-íÿçÿðèí,Îíó ùÿð ñÿðâèí ÿéàüèíÿ ðÿâàí åòìÿç åäèì.

Ñàëìàñàéäûì äèëè-âèðàíÿ èìàðÿò òÿðùèí,Îíäà ýÿíúè-ýöùÿðè-åøãè íÿùàí åòìÿç èäèì.

Ñèòÿìè-òÿ’íåéè-ÿüéàðÿ äåýèëäèì âàãèô,Éîãñà éàðûí ñÿðè-êóéèíäÿ ìÿêàí åòìÿç èäèì.

Åòìÿñÿéäè ñèòÿìè-éàð, Ôöçóëè, ìÿíè-çàð,Áóíúà ôÿðéàä ÷ÿêèá, àùö ôÿüàí åòìÿç èäèì.

213

__________

$ $ $

Áèð ãóë îüëàíè êþíöë ìöëêöíÿ ñóëòàí åòäèì,Ìèñð èäè, ïàäèøÿùèí Éóñèôè-Êÿí’àí åòäèì.

Äèë êè, áèð äèëáÿðÿ ñÿðìÿíçèë èäè, àùèì èëÿÉåëÿ âåðäèì, àäûíû òÿõòè-Ñöëåéìàí åòäèì.

Åøã òÿðêè, äèëö úàíäàí ýþðöíöðäö ìöøêèë,Òÿðêè-åøã åéëÿ äåäèí, òÿðêè-äèëö úàí åòäèì.

Úàí ãÿìèí ÷ÿêìèø èäè, âàð èäè áîéíóìäà ùÿãèÁó îíóí ÿúðè èäè êèì, ñÿíÿ ãóðáàí åòäèì.

Ðÿùè-åøãèí òóòóá, åòäèì ãÿìö äÿðäèì äÿô’èí,Ýþðÿ íÿ úÿì’è áó òÿðèã èëÿ ïÿðèøàí åòäèì.

Ñÿíÿ òàïøûðäûüûì îõëàðûíû éàãäûí, åé äèë,Çàéå’ åòäèí íÿ ãÿäÿð êèì, ñÿíÿ, åùñàí åòäèì.

Ñÿáçÿ òÿê ãûëäû Ôöçóëè, ÷ûõàðûá ÿøê ÿéàí,Òÿí ãöáàðèíäÿ îõóí ùÿð íåúÿ ïöíùàí åòäèì.

214

__________

$ $ $

Íóðèíè ìàù ìåùðè-ðöõöíäÿí àëûð ìöäàì,Èíêàð åäÿðñÿ, øÿùð ýöâàùûìäóðóð òÿìàì.

Ìåùðàá èìèø ãàøûí êè, îíà ãàðøó êèðïèýèíÑÿô-ñÿô ýÿëèð ãèéàìÿ ãûëûá ãÿìçÿíè èìàì.

Îë ùóð âÿ’äÿñèíÿ áåùèøòè-âöñàë ö÷öí,Ãóð’àíúà å’òèáàð åäöáÿì, ùàñèëè-êÿëàì.

ßêñè-ðöõöí îüóðëàäûüû÷öí äþíÿ-äþíÿ,Àñûëäû ýöçýö øÿùðäÿ, åëäÿí ñöðöëäö úàì.

Äÿøò öçðÿ ýèðäáàäìû, éà ýÿëäèýèì ýþðöá,Ìÿúíóí ãóáàðûäûð êè, äóðóá åéëÿð åùòèðàì.

Äóðüóðìà, éîëëàðûí éöýöðöá òóòìà, åé ñèðèøê,Îë ñÿðâ åäÿíäÿ íàç èëÿ áèçäÿí éàíà õöðàì.

Ùÿìñþùáÿò îëäó äàíåéè-ÿíýöð çàùèäÿ,ßñëè áóäóð êè, îõóäóëàð áàäÿíè ùÿðàì.

Ìåéõàíÿäèð úàùàíäà, Ôöçóëè, ìÿãàìè-ÿìí,Úÿùä åò áèð åâ ùöáàá êèìè, îíäà òóò ìöäàì.

215

__________

$ $ $

Ïÿíáåéè-äàüè-úöíóí è÷ðÿ íèùàíäûð áÿäÿíèì,Äèðè îëäóãúà ëèáàñûì áóäóð, þëñÿì êÿôÿíèì.

Úàíû úàíàí äèëÿìèø, âåðìÿìÿê îëìàç, åé äèë!Íÿ íèçà’ åéëÿéÿëèì, îë íÿ ñÿíèíäèð, íÿ ìÿíèì.

Äàø äÿëÿð àùèì îõó øÿùäè-ëÿáèí øþâãèíäÿí,Íîëà çÿíáóð åâèíÿ áÿíçÿñÿ áåéòöë-ùÿçÿíèì.

Òþâãè-çÿíúèðè-úöíóí äàèðåéè-äþâëÿòäèð,Íÿ ðÿâà êèì, ìÿíè îíäàí ÷ûõàðà çÿ’ôè-òÿíèì.

Åøã ñÿðýÿøòÿñèéÿì, ñåéëè-ñèðèøê è÷ðÿ éåðèì,Áèð ùöáàáÿì êè, ùÿâàäÿí äîëóäóð ïèðÿùÿíèì.

Áöëáöëè-ãÿìçÿäÿéÿì, áàüö áÿùàðûì ñÿíñÿí,Äÿùÿíö ãÿääö ðöõöí ãþí÷ÿâö ñÿðâö ñÿìÿíèì.

Åäÿìÿí òÿðê, Ôöçóëè, ñÿðè-êóéèí éàðûí,Âÿòÿíèìäèð, âÿòÿíèìäèð, âÿòÿíèìäèð, âÿòÿíèì.

216

__________

$ $ $

Ôàø ãûëäûí ãÿìèì, åé äèäåéè-õóíáàð, ìÿíèì!Åéëÿäèí ìÿðäöìÿ íÿì îëäóüóí èçùàð ìÿíèì.

Äÿùÿíèí èñòÿðÿì, åé åøã, éîõ åò âàðëûüûìÊè, éîõ îëìàãäà áó ýöí áèð ãÿðÿçèì âàð ìÿíèì.

×ûõìûø ÿüéàð èëÿ ñåéð åòìÿéÿ îë ìÿðäöìè-÷åøì,Áó ÿúÿá, ìÿðäöìè ÷ûõìûø ýþçöì àüëàð ìÿíèì.

Áó òÿìÿííàäÿ êè, îë øÿì’ èëÿ ùÿìñþùáÿò îëàì,Äóäè-àù åòäè äöíöì òÿê ýöíöìö òàð ìÿíèì.

Ìþâú èëÿ êþíëöìö, åé ÿøê, ãîïàð éàíûìäàí,Íàëÿ èëÿ áàøûì àüðûòäû áó áèìàð ìÿíèì.

×ûõìûø îë øóõ áó ýöí òþêìÿéÿ ãàíûí ýþðÿíèí,Ýèðìÿ åé ýþç, êÿðÿì åò, ãàíûìà, çèíùàð ìÿíèì.

Åé Ôöçóëè, äÿðö äèâàðÿ ãÿìèì éàçìàãäàíØàùèäè-ùàëè-äèëèìäèð äÿðö äèâàð ìÿíèì.

217

__________

$ $ $

Îë ìàù âöñàëèëÿ õîø åò áèð ýåúÿ ùàëèì,Åé ÿõòÿðè-òàëå’ ãîìà áîéíóíäà âÿáàëèì!

Ôÿðéàä êè, áÿð âåðìÿäè áèäàääÿí þçýÿ,Ýþç éàøû èëÿ áÿñëÿäèýèì òöðôÿ íèùàëèì.

Ñûíìûø ìöæÿ òÿê, õÿëã ýþçöíäÿí àõûäûð éàø,Íÿççàðåéè-çÿ’ôè-áÿäÿíè-ìóéìèñàëèì.

Îë øÿì’ õÿéàëèëÿ õîøàì, îëà êè, äàèì,Áó ñóðÿò èëÿ úèçýèíÿ ôàíóñè-õÿéàëèì.

Ñóçàíäûð îäóìäàí òÿíèìÿ ñàíúûëàí îõëàð,Ïÿðâàíÿéÿì, åé øÿì’, òóòóøìóø ïÿðö áàëèì.

Ñàãè, ãÿìè-äþâðàí èëÿ ãàéÿòäÿ ìÿëóëÿì,Áèð úàìè-ôÿðÿùáÿõø èëÿ äÿô’ åéëÿ ìÿëàëèì.

Ëöòô åéëÿ, Ôöçóëè, ìÿíèì ÿùâàëûìû ÿðç åòÎë ñÿðâÿ êè, ñþéëÿøìÿéÿ ãàëìàäû ìÿúàëèì.

218

__________

$ $ $

Ùÿð ùöáàáè-ÿøêèìÿ áèð ÿêñ ñàëìûø ïåéêÿðèì,Øàùè-ìöëêè-ìþùíÿòÿì, òóòìóø úàùàíè ëÿøêÿðèì.

ßùëè-ãÿäðÿì éàíàëû åøã îäóíà ïÿðâàíÿâÿø,Ñöðìåéè-÷åøì åéëÿìèøëÿð øÿì’ëÿð õàêèñòÿðèì.

Úèñìèìè éàãäûíñà, ïàìàë åòìÿ êþíëöìäÿí, ñàãûí,Ýöëõÿíÿì, ÿêñèê äåýèë õàêèñòÿðèìäÿ ÿõýÿðèì.

Åøã ñÿðýÿðäàíèéÿì, êþêñöìäÿ ìèí-ìèí äàüëÿð,Áèð ñèïåùðè-ñàèðÿì, ñàáèò úÿìèè-ÿõòÿðèì.

×åøì òàðè-úèñìèìÿ äöçìöøäö ÿøêèì ýþâùÿðèí,Àù êèì, ÷ÿðõ öçìöø îë òàðè, äàüûëìûø ýþâùÿðèì.

Íîëà ùÿð ñàÿò îä öñòöíäÿ äóðàðñàì äóä òÿê,Óäè-áÿçìè-åøãÿì, àòÿøäèð áöñàòö áÿñòÿðèì.

Åé Ôöçóëè, ÷îõ ìÿëàìÿòäÿí ìÿíè ìÿí’ åòìÿ êèì,Ìÿí íèùàëè-ýöëøÿíè-äÿðäÿì, ìÿëàìÿòäèð áÿðèì.

219

__________

$ $ $

ßãë éàð îëñàéäû, òÿðêè-åøãè-éàð åòìÿçìèäèì?Èõòèéàð îëñàéäû, ðàùÿò èõòèéàð åòìÿçìèäèì?

Ëÿùçÿ-ëÿùçÿ ñóðÿòèí ýþðñÿéäèì îë øèðèíëÿáèí,Ñÿí êèìè, åé Áèñöòóí, ìÿí ùÿì ãÿðàð åòìÿçìèäèì?

Íèøÿ ìÿùðÿì åéëÿäèí øÿì’è, ìÿíè ìÿùðóì åäèá,Ìÿí ñÿíèí áÿçìèíäÿ úàí íÿãäèí íèñàð åòìÿçìèäèì?

Äÿðäèìè àëÿìäÿ ïöíùàí òóòäóüóì íà÷àðäûð,Óüðàñàéäûì áèð òÿáèáÿ, àøèêàð åòìÿçìèäèì?

Éàð èëÿ ÿüéàðû ùÿìäÿì ýþðìÿýÿ îëñàéäû ñÿáð,Òÿðêè-ãöðáÿò åéëÿéèá, ÿçìè-äèéàð åòìÿçìèäèì?

Âàèçèí áÿçìèí ìÿíèì ðöñâàëûüûìäàí ãûë ãèéàñ,Îíäà ñèäã îëñàéäû, ìÿí òÿãâà øöàð åòìÿçìèäèì?

Îë ýöëè-õÿíäàíû ýþðìÿê ìöìêöí îëñàéäû ìÿíÿ,Ñÿí òÿê, åé áöëáöë, ýöëöñòàíÿ ýöçàð åòìÿçìèäèì?

Åé Ôöçóëè, äàüè-ùèúðàí èëÿ éàíìûø êþíëöìö,Ëàëÿçàð à÷ñàéäû, ñåéðè-ëàëÿçàð åòìÿçìèäèì?

220

__________

$ $ $

Åøèýèí äàøèíè ãàí èëÿ éóäó ÷åøìè-òÿðèì,Áÿñ êè ïàêÿì, äàøû ëÿ’ë åéëÿäè ôåéçè-íÿçÿðèì.

Úèýÿðèì äàüèíÿ ìÿðùÿì áóëàìàäûì ñÿíäÿí,Íåúÿ àù åéëÿìÿéèì, àù, éàíûáäûð úèýÿðèì.

Äåäè îë éàð: ñÿùÿð âÿãòè ýÿëèì, ëåéê íÿ ñóä,Âÿãò ìÿ’ëóì äåýèë, øàì èëÿ áèðäèð ñÿùÿðèì.

Åé õîø îë øàì êè, áèõóä ýåäÿéèì êóéèíÿ, ñöáù:Íåéëÿäèì îíäà, äåéÿ ãåéðäÿí àëûì õÿáÿðèì.

Äöøìÿçÿì êþíëöíÿ, éÿ’íè îëóáàì þéëÿ çÿèô,Äÿðäè-åøãèíëÿ êè, ýöçýóäÿ ýþðöíìÿç ÿñÿðèì.

Íå÷ÿ ìèí àøèãÿ àíúàã áèð îõ àòäûí, äåìÿäèíÊè, äöøÿð áèð-áèðèíÿ áèð íå÷ÿ öôòàäÿëÿðèì.

Åé Ôöçóëè, äóðà ìÿíäÿí àëà òÿ’ëèìè-âÿôà,Íàýÿù ÿð ìÿðãÿäè-Ìÿúíóíÿ äöøÿðñÿ ýöçÿðèì.

221

__________

$ $ $

Çöëôè êèìè àéàüûí ãîéìàç þïÿì íèýàðûì,Éîõäóð îíóí éàíûíäà áèð ãûëúà å’òèáàðûì.

Èíñàô õîøäóð, åé åøã, àíúàã ìÿíè çÿáóí åò,Ùà áþéëÿ ìþùíÿò èëÿ êå÷ñèíìè ðóçèýàðûì?

Áèëäè òÿìàìè-àëÿì êèì, äÿðäìÿíäè-åøãÿì,Éàðÿá, ùÿíóç ùàëûì áèëìÿçìè îëà éàðûì?

Âÿñëèíäÿí àéðû íîëà ãàíèì òþêöëñÿ ýöë-ýöë,Ìÿí ýöëáöíè-áÿëàéÿì áó ôÿñëäèð áÿùàðûì.

Òÿñâèð åäÿí âöúóäèì éàçìûø ÿëèìäÿ ñàüÿð,Ðÿô’ îëìàüà áó ñóðÿò éîõ ÿëäÿ èõòèéàðûì.

Äóð èñòÿìÿí çÿìàíè ìåé ñàéÿñèí áàøûìäàí,Òîïðàã îëàíäà, éàðÿá, äöðäè-ìåé åò ãöáàðûì.

Ðöñâàëÿðèíäÿí îë ìÿù ñàéìàç ìÿíè, Ôöçóëè,Äèâàíÿ îëìàéûììû äöíéàäÿ, éîõìó àðûì?

222

__________

$ $ $

Äöðäâÿø ñÿðýÿøòåéè-úàìö õÿðàáè-áàäÿéÿì,Å’òèáàðûì éîõ, àéàã òîïðàüû áèð öôòàäÿéÿì.

Ùè÷ ðÿíý èëÿ ìÿíÿ àáàäëûã ìöìêöí äåýèë,Ìÿí õÿðàáè-áàäåéè-ñàôö öçàðè-ñàäÿéÿì.

Äåìÿçÿì äÿýìÿç ìÿíÿ ãÿìçÿí õÿéàëû, éà äÿýÿð.Äÿýìÿ ãåéäè ÷ÿêìÿçÿì, àëÿìäÿ áèð àçàäÿéÿì.

Àáè-÷åøìèì úèçýèíèð êóéèíäÿ, ÿììà ãÿäðè éîõ,Äåìÿñèí áó äþâðäÿ êèìñÿ êè, ìÿðäöìçàäÿéÿì.

Çàùèäà, ìÿíäÿí íÿ ùàñèë êèì, îõóðñàí ìÿñúèäÿ,Ìÿíäÿ òàÿò éîõ, ùàìàí àëàéèøè-ñÿúúàäÿéÿì.

×ÿðõ äþâðöíäÿí íÿ ùàñèë êèì, âåðèð òÿüéèðè-çþâã,Äóðìàäàí çþâã àðòûðûð ìèñêèíè-äþâðè áàäÿéÿì.

Çþâã èñòÿðñÿí, Ôöçóëè, òÿðêè-äöíéà ãûë êè, ìÿíÁóëìàäûì áèð çþâã áóíäàí ãåéð òà äöíéàäÿéÿì.

223

__________

$ $ $

Úàíëàð âåðèá, ñÿíèí êèìè úàíàíÿ éåòìèøÿì,Ðÿùì åéëÿ êèì, éåòèíúÿ ñÿíÿ úàíÿ éåòìèøÿì.

Øöêðàíåéè-âöñàëèíÿ úàí âåðäèýèì áó êèì,×îõ äÿðä ÷ÿêìèøÿì êè, áó äÿðìàíÿ éåòìèøÿì.

Ùàëûì äåéèá, ìóðàäûìà éåòñÿì ÿúÿá äåýèë,Áèð áÿíäÿéÿì êè, äÿðýÿùè-ñóëòàíÿ éåòìèøÿì.

Ìóðè-ìöùÿããÿðÿì êè, ñÿðàñèìÿ ÷îõ ýÿçèá,Íàýàù áàðèýàùè-Ñöëåéìàíÿ éåòìèøÿì.

Áèð áöëáöëÿì êè, ýöëøÿí îëóáäóð íèøèìÿíèì,Éà òóòèéÿì êè, áèð øÿêÿðèñòàíÿ éåòìèøÿì.

Äþâðè-ôÿëÿê ìöéÿññÿð åäèáäèð ìóðàäûìû,Ýóéà êè, òàëèáè-ýöùÿðÿì, êàíÿ éåòìèøÿì.

Ìèñêèí Ôöçóëèéÿì êè, ñÿíÿ òóòìóøàì öçöì,Éà áèð êÿìèíÿ ãÿòðÿ êè, öììàíÿ éåòìèøÿì.

224

__________

$ $ $

Éàð ùàëè-äèëèìè çàð áèëèáäèð, áèëèðÿì,Äèëè-çàðèìäÿ íÿ êèì âàð, áèëèáäèð, áèëèðÿì.

Éàðè ÿüéàð áèëèáäèð êè, ìÿíÿ éàð îëìàç,Ìÿí äÿõè àíè êè, ÿüéàð áèëèáäèð, áèëèðÿì.

Çöëôöíö ÿùëè-âÿôà ñåéäèíÿ äàì åéëÿéÿëè,Ìÿíè îë äàìÿ ýèðèôòàð áèëèáäèð, áèëèðÿì.

Ìÿí íÿ ùàúÿò êè, ãûëàì øÿðù îíà äÿðäè-äèëèìè,Ãàìó äÿðäè-äèëèìè éàð áèëèáäèð, áèëèðÿì.

Éàð ùÿìñþùáÿòèì îëìàçñà, Ôöçóëè, íÿ ÿúÿá,Þçöíÿ ñþùáÿòèìè àð áèëèáäèð, áèëèðÿì.

225

__________

$ $ $

Õîø îë çàìàí êè, ùÿðèìè-âöñàëÿ ìÿùðÿì èäèì,Íÿ ìöáòÿëàéè-áÿëà, íÿ ìöãÿééÿäè-ãÿì èäèì.

Ýÿçÿðäèì èòëÿðèí è÷ðÿ ôÿçàéè-êóéèíäÿ,Éåðèì áåùèøòè-áÿðèí èäè, ìÿí áèð Àäÿì èäèì.

Ùÿìèøÿ ñÿúäÿýàùèì õàýè-àñèòàíûí èäè,Áó å’òèáàð èëÿ áèð ñÿðáöëÿíäè-àëÿì èäèì.

Ýÿäàéè-êóéèí èäèì, áþéëÿ çèëëÿòèì éîõ èäè,Ñÿðèðè-ñÿëòÿíÿòè-ãöðáäÿ ìöÿççÿì èäèì.

Çàìàí-çàìàí ÿñÿðè-ïÿðòþâè-úÿìàëèíäÿíÌöàëèúè-äèëè-ïöðäÿðäö ÷åøìè-ïöðíÿì èäèì.

Çèéàäÿ ãÿìçÿäÿéÿì ùèúð èëÿ, õîø îë ýöíëÿðÊè, ìÿí áó ãÿìçÿäÿëèêäÿí çèéàäÿ õöððÿì èäèì.

Ôöçóëè, îëìàç èìèø ìþùíÿòè-ôÿðàüÿ ìöôèä,Áó çþâãè-çèêð êè, áèð âÿãò éàðÿ ùÿìäÿì èäèì.

226

__________

$ $ $

Íåé êèìè, ùÿð äÿì êè, áÿçìè-âÿñëèíè éàä åéëÿðÿì,Òà íÿôÿñ âàðäûð ãóðó úèñìèìäÿ, ôÿðéàä åéëÿðÿì.

Ðóçè-ùèúðàíäûð, ñåâèí, åé ìöðüè-ðóùèì êèì, áó ýöíÁó ãÿôÿñäÿí ìÿí ñÿíè, ÿëáÿòòÿ, àçàä åéëÿðÿì.

Âÿùì åäèá òà ñàëìàéà ñÿí ìàùÿ ìåùðèí ùè÷ êèì,Êèìÿ éåòñÿì, çöëìö úþâðöíäÿí îíà äàä åéëÿðÿì.

Ãàí éàøûì ãûëìàç âÿôà, ýèðéàí ýþçöì èñðàôèíà,Áóíúà êèì, ùÿð äÿì úèýÿð ãàíûíäàí èìäàä åéëÿðÿì.

Èíúèìÿí ùÿð íåúÿ êèì, ÿüéàð áèäàä åéëÿñÿ,Éàð ýþâðè÷öí, êþíöë, áèäàäÿ ìþ’òàä åéëÿðÿì.

Áèëìèøÿì áóëìàí âöñàëûí, ëåéê áèð öììèä èëÿÝàù-ýàù þç õàòèðè-íàøàäûìû øàä åéëÿðÿì.

Ëþâùè-àëÿìäÿí éóäóì ÿøê èëÿ Ìÿúíóí àäûíû,Åé Ôöçóëè, ìÿí äÿõè àëÿìäÿ áèð àä åéëÿðÿì.

227

$ $ $

Øÿì’è-øàìè-ôèðãÿòÿì, ñöáùè-âöñàëè íåéëÿðÿì?Áóëìóøàì éàíìàãäà áèð ùàë, þçýÿ ùàëè íåéëÿðÿì?

Ãåéðÿ ÿðç åò ùÿð íÿ ÿñáàáûí êè, âàð, åé äÿùðè-äóí!Ìÿí áèð ÿùëè-çþâãÿì, ÿñáàáè, ìÿëàëè íåéëÿðÿì.

Éîõ ÿúÿá, ýÿð ìàëÿ ðÿüáÿò, ìöëêÿ ãûëìàí èëòèôàò,Ìÿí ýÿäàéè-êóéè-åøãÿì, ìöëêö ìàëè íåéëÿðÿì?

ßùëè-ùàëÿì, äåìÿ áöò âÿñôèí ìÿíÿ, åé áöòïÿðÿñò,Ùàë áèëìÿç äèëáÿðè-ñàùèáúÿìàëè íåéëÿðÿì?

Åùòèìàëè-ùèúð òÿøâèøèíÿ äÿýìÿç çþâãè-âÿñë,Âÿñë êèì, âàð îíäà ùèúðàí åùòèìàëè íåéëÿðÿì?

Íÿõëè-ãÿääèí èñòÿðÿì, êàíäàí1 áÿëàäûð ùàñèëèì,Áàõìàçàì øöìøàäÿ, áÿð âåðìÿç íèùàëè íåéëÿðÿì?

Åé Ôöçóëè, ãûë êÿìàëè-ôÿçë êÿñáèí, éîõñà ìÿíÊàìèëè-åøãÿì, äÿõè þçýÿ êÿìàëè íåéëÿðÿì?

228

__________1 Êè îíäàí

__________

$ $ $

Áàüÿ ýèðäèì, ñÿðè-êóéèí àíûá ÿôüàí åòäèì,Ýöë ýþðöá, éàäûí èëÿ ÷àêè-ýèðèáàí åòäèì.

Áàõóáàí íÿðýèñÿ, ÿééàð ýþçöí ãûëäûì éàä,Íÿðýèñè íàëÿâö ÿôüàíûìà ùåéðàí åòäèì.

Ãþí÷ÿâö ëàëÿ äåìÿ, äàü ãàðàñûí ãîïàðûá,Àëó àëàéÿ ñàðûá ñÿáçÿäÿ ïöíùàí åòäèì.

Ýöëè-òÿð öçðÿ äöøÿí øÿáíÿìÿ äöøäö íÿçÿðèì,Ýþçöìö øþâãè-úÿìàëûíäà äöðÿôøàí åòäèì.

Áÿðýè-ýöë ñàíìà êè, õóíàáÿ òþêÿí äÿìäÿ ýþçöì,Íå÷ÿ éàïðàüÿ úèýÿð ãàíû ñèëèá, ãàí åòäèì.

Ýþðöúÿê ñöíáöëö, àíäûì øèêÿíè-êàêèëèíè,Ñöíáöëè ýèðéÿâö àùèìëÿ ïÿðèøàí åòäèì.

Åé Ôöçóëè, ðÿâèøè-ÿãë ìÿëóë åòäè ìÿíè,Ñÿùâ ãûëäûì êè, úöíóí äÿðäèíÿ äÿðìàí åòäèì.

229

$ $ $

Ùèúðàí èëÿ éàíàð ýåúÿëÿð ðèøòåéè-úàíûì,Ðþâøÿí îëà, åé øÿì’, ñÿíÿ ñóçè-íèùàíûì.

Áèð øÿì’è-øÿáèñòàíè-áÿëàéÿì êè, äåýèë êÿì,Òà ìÿí äèðèéÿì ñóçè-äèëö ÿøêè-ðÿâàíûì.

Åé õÿëâÿòèìÿ øÿì’è-ðöõöíäÿí áóðàõàí íóð!Äèäàðèíÿ ìöøòàã èäè ÷åøìè-íèýÿðàíûì.

Ñÿíñèç ýåúÿëÿð àùö ôÿüàíûì ìÿù åøèòäè,Åé ìÿù, ñÿíÿ ùÿì éåòäè îëà àùö ôÿüàíûì.

Úàíÿ íÿ ðÿâàäûð êè, ÷ÿêèá òèü, äÿìàäÿìÃÿìçÿí ñþêÿ úèñìèì, äÿëÿ áàüðûì, òþêÿ ãàíûì.

Ùÿìðÿíýè-ëÿáèíäèð äåéÿ, ãÿò’è-íÿçÿð åòìÿçÕóíè-úèýÿðèìäÿí ìöæåéè-ÿøêôÿøàíûì.

Ïöíùàíè îäóì àëÿìÿ ôàø îëäó, Ôöçóëè,Éà ðÿá êè, ìÿíèì øÿì’ êèìè éàíÿ çÿáàíûì.

230

__________

$ $ $

Òóòóøäó ãÿì îäóíà øàä ýþðäöýöí êþíëöì,Ìöãÿééÿä îëäó îë àçàä ýþðäöýöí êþíëöì.

Äèéàðè-ùèúðäÿ ñåéëè-ñèòÿìäÿí îëäó õÿðàá,Ôÿçàéè-åøãäÿ àáàä ýþðäöýöí êþíëöì.

Íÿ ýþðäö áàäÿäÿ áèëìÿí êè, îëäó áàäÿïÿðÿñò,Ìöðèä ìÿøðÿáö çþùùàä ýþðäöýöí êþíëöì.

Ôÿðàãûí îäóíó ýþðäöêúÿ ìóì òÿê ÿðèäè,Ñÿáàòö ñÿáðäÿ ôóëàä ýþðäöýöí êþíëöì.

Ýÿòèðäè ÿúç, ýþðöá åøã ìöøêöë îëäóüóíó,Ãàìó ùöíÿðëÿðÿ óñòàä ýþðäöýöí êþíëöì.

Äåýèëäè áþéëÿ, äÿìèíäÿ áèð ÿùëè-èøðÿò èäè,Áó ãàíëàð è÷ìÿýÿ ìþ’òàä ýþðäöýöí êþíëöì.

Ôöçóëè, åéëÿäè àùÿíýè-åéøõàíåéè-Ðóì,ßñèðè-ìþùíÿòè-Áÿüäàä ýþðäöýöí êþíëöì.

231

__________

$ $ $

Ãà÷àí êèì, ãàìÿòèíäÿí àéðû ñåéðè-áóñèòàí åòäèì,Ãîïàðûá ÿøê ñåéëàáèëÿ ìèí ñÿðâè ðÿâàí åòäèì.

Ýþòöðäöì, ýèðäèáàäè-àù èëÿ ýÿðäóíÿ òàïøûðäûì,Ãöáàðè-ðÿùýöçàðûí úþâùÿðèí ýþçäÿí íèùàí åòäèì.

Íèøàíè-ñóðÿòè-õóáèí âåðèá, áöòëÿð ñöúóäèíäÿÔÿñàäè-å’òèãàäèí êàôÿðèí õàòèðíèøàí åòäèì.

Îëóá ñÿðìÿñò, ãûëäûì íÿø’åéè-çþâãè-ëÿáèí ôèêðèí,Ìåéÿ ðàüèá îëàíëàð êöôðöíö õÿëãÿ ÿéàí åòäèì.

Ýþðöá äèâàðëÿðäÿ Êóùêÿí íÿãøèí, äåìèí àøèã,Ìÿíÿì àøèã êè, òóòäóì äÿøò, òÿðêè-õàíèìàí åòäèì.

Ðÿùè-åøãèíäÿ îë ýöëðöõ úèýÿð ãàí åòäèýèì áèëìèø,×ÿêÿð ùÿð äÿì ìÿíÿ òèüè-ñèéàñÿò, ñàíêè ãàí åòäèì.

Ôöçóëè, øàùèáàçè-þâúè-èñòèüíà èêÿí, áèëìÿí,Íÿ ñÿùâ åòäèì êè, áó âèðàíÿ äåéðè-àøèéàí åòäèì?

232

__________

$ $ $

Ìöõàëèô äþâðäÿí, ýöëýóí øÿðàáû ãàíÿ äÿýøèðäèì,Ñöðóäèí ÷ÿíýö óäóí íàëÿâö ÿôãàíÿ äÿýøèðäèì.

Äÿõè çþâãè-âöñàëè-äóñò øþâãèí èñòÿìèí ìÿíäÿíÊè, ìÿí çþâãè-âöñàëè ìþùíÿòè-ùèúðàíÿ äÿýøèðäèì.

Ìÿíè, åé áàüèáàí, ìÿ’çóð òóò ýöëçàð ñåéðèíäÿíÊè, ìÿí ýöëçàð ñåéðèí êöëáåéè-ÿùçàíÿ äÿýøèðäèì.

Êþíöë âåðäèì ôÿíàâö ôÿãðÿ, òÿðêè-å’òèáàð åòäèì,Áèùÿìäèëëàù êè, àõèð êöôðöìö èìàíÿ äÿýøèðäèì.

Íèãàáè-ñóðÿòè-ùàë åéëÿäèì õóíè-úèýÿð ñåéëèí,ßéàí ðöñâàëûüû äÿðäö ãÿìè-ïöíùàíÿ äÿýøèðäèì.

Êþíöëäÿí çþâã áóëìàçäûì, ÷ûõàðäûì ÷àêè-êþêñöìäÿí,Ãàøû éàéëàð õÿäÿíýèëÿ ýÿëÿí ïåéêàíÿ äÿýøèðäèì.

Ôöçóëè, ìÿíäÿ çþâãè-àôèéÿò àç èñòÿ êèì, ÷îõäàí,Ìÿí îíó àðóçèéè-òÿë’ÿòè-úàíàíÿ äÿýøèðäèì.

233

__________

$ $ $

Ãûëäû îë ñÿðâ ñÿùÿð íàç èëÿ ùÿììàìÿ õöðàì,Øÿì’è-ðöõñàðû èëÿ îëäó ìöíÿââÿð ùÿììàì.

Ýþðöíöðäö áÿäÿíè ÷àêè-ýèðèáàíûíäàí,Úàìÿäÿí ÷ûõäû, éåíè àéûíû ýþñòÿðäè òÿìàì.

Íèëýóí ôóòÿéÿ ñàðäû áÿäÿíè-öðéàíûí,Ñàí áÿíÿôøÿ è÷èíÿ äöøäö ìöãÿøøÿð áàäàì.

Îëäó ïàáóñè-øÿðèôèëÿ ìöøÿððÿô ëÿáè-ùþâç,Áóëäó äèäàðè-òÿëèôèëÿ çèéà äèäåéè-úàì.

Ñàíäûëàð êèì, ñàòûëûð äàíåéè-äöððè-ÿðÿãè,Âóðäó ÿë êèñÿéÿ ÷îõëàð ãûëûá ÿíäèøåéè-õàì.

Êàêèëèí øàíÿ à÷ûá, ãûëäû ùÿâàéè ìèøêèí,Òèü ìóéèí äàüûäûá, åòäè éåðè ÿíáÿðôàì.

Òàñ ÿëèí þïäö, ùÿñÿä ãûëäû ãàðà áàüðûìû ñó,Éåòäè ñó úèñìèíÿ, ðÿøê àëäû òÿíèìäÿí àðàì.

×ûõäû ùÿììàìäÿí î, ïÿðäåéè-÷åøìèì ñàðûíûá,Òóòäó àñàéèø èëÿ ýóøåéè-÷åøìèìäÿ ìÿãàì.

Ìÿðäöìè-÷åøìèì ÿéàüèíÿ ðÿâàí ñó òþêäöÊè, ýÿðÿê ñó òþêöëÿ ñÿðâèí ÿéàüèíÿ ìöäàì.

Ìöçäè-ùÿììàì, Ôöçóëè, âåðÿðÿì úàí íÿãäèí,Ãûëìàñûí ñÿðô çÿð îë ñÿðâãÿäö ñèìÿíäàì.

234

__________

$ $ $

Åé êÿìàíÿáðó, øÿùèäè-íàâÿêè-ìöæýàíèíÿì,Áóëìóøàì ôåéçè-íÿçÿð ñÿíäÿí, ñÿíèí ãóðáàíèíÿì.

Êàêèëèí òàðèíÿ ïåéâÿíä åòìèøÿì úàí ðèøòÿñèí,Áàøûí ö÷öí, áèð òÿðÿùùöì ãûë êè, ñÿðýÿðäàíèíÿì.

Íîëà ãûëñàì òÿðêè-ìåé, ìèííÿò ãûëûá çàùèäëÿðÿ,Íåéëÿðÿì ìåé íÿø’ÿñèí, ìÿí êèì, ñÿíèí ùåéðàíèíÿì.

Øàíÿâÿø éöç íàâÿêè-ãÿì ñàíúûëûáäûð úàíèìÿ,Òà ÿñèðè-ùÿëãåéè-ýåéñóéè-ìèøêÿôøàíèíÿì.

ßë ÷ÿêèá, ãÿò’è-íÿçÿð ãûëìûø ÿëàúûìäàí òÿáèá,Áèëäè ýóéà êèì, õÿðàáè-íÿðýèñè-ôÿòòàíèíÿì.

Úàíÿ ìåéëèí âàð èñÿ, ùþêì åéëÿ, òÿñëèì åéëÿéèì,Øàù ñÿíñÿí, ìÿí ñÿíèí áèð áÿíäåéè-ôÿðìàíèíÿì.

Ãþí÷ÿ ãûëìàç øàä, ýöë à÷ìàç òóòóëìóø êþíëöìö,Àðèçóìÿíäè-ðöõè-àëö ëÿáè-õÿíäàíèíÿì.

Ãàí åäèá áàüðûì, èøèì àù åòìÿ ùÿð äÿì, åé ôÿëÿê,Ùþðìÿòèì òóò áèð-èêè ýöí êèì, ñÿíèí ìåùìàíèíÿì.

Åé Ôöçóëè, àòÿøè-àù èëÿ éàíäûðäûí ìÿíè,Ãàëèáà ñàíäûí êè, øÿì’è-êöëáåéè-ÿùçàíèíÿì.

235

__________

$ $ $

Ñÿúäÿäèð ùÿð ãàíäà áèð áöò ýþðñÿì, àéèíèì ìÿíèì,Õàù ìþ’ìèí, õàù êàôÿð òóò, áóäóð äèíèì ìÿíèì.

Áàüèáàí, øöìøàäö íÿñðèíèí ìÿíÿ ÿðç åòìÿ êèì,Îë ãÿäö ðöõñàðäèð øöìøàäö íÿñðèíèì ìÿíèì.

Õàêè-äÿðýàùèí íÿçÿðäÿí ñöðìÿ, åé ñåéëàáè-ÿøê,Ãûëìà çàéå’ ñöðìåéè-÷åøìè-úÿùàíáèíèì ìÿíèì.

ßøê ìþâúè ýÿçäèðèð ùÿð éàí òÿíèì õàøàêèíè,Ìöìêöí îëìàç ÿøê òÿùðèêèëÿ òÿñêèíèì ìÿíèì.

×àðÿ óìäóì ëÿ’ëè-øèðèíèíäÿí ÿøêè-òÿëõèìÿ,Òÿëõ ýþôòàð èëÿ àëäûí úàíè-øèðèíèì ìÿíèì.

Ìÿíäÿ ñàêèí îëäó äÿðäè-åøã Ìÿúíóíäàí êå÷èá,Îíäàí àðòûãäûð ìÿýÿð åøã è÷ðÿ òÿìêèíèì ìÿíèì?

Åé Ôöçóëè, ùÿð éåòÿí òÿ’í åéëÿð îëäó ùàëèìÿ,Áó éåòÿð ÿùëè-ìÿëàìÿò è÷ðÿ òÿùñèíèì ìÿíèì.

236

__________

$ $ $

Çàèðè-ìåéõàíÿéÿì, ìöü ñÿúäÿñèäèð òà’ÿòèì,Åøã ïèðèì, íÿãäè-úàí íÿçðèì, òÿâÿêêöë íèééÿòèì.

Ùÿð éàíà áàõñàì, ñöðàùè òÿê ñöúóä åòìÿê èøèì,Ãàíäà îëñàì, áàäÿ òÿê äöøìÿê ÿéàüÿ àäÿòèì.

Òþâðöìÿ çàùèä ÿýÿð ñóðÿòäÿ åéëÿð å’òèðàç,Èõòèëàò åòñÿì, îíó øÿðìÿíäÿ åéëÿð ñèðÿòèì.

Áÿñ êè, úàìè-ìåé êèìè õîøìÿøðÿáö ñàôèäèëÿì,Ùþðìÿòèì âàúèá áèëèð ùÿð êèì áèëèð êåéôèééÿòèì.

Ìþ’òÿáÿðëèêäèð ãöðóð ÿñëè, ìÿí îíäàí ôàðèãÿì,Å’òèáàðÿ ÷öí äåýèë ãàáèë ìöùÿããÿð ùåé’ÿòèì.

Åøã ÿðáàáè-âÿôàäÿí çàèë åòìèø ìåùðèìè,Ôÿãð ÿñáàáè-ÿëàéèãäÿí ýþòöðìöø ðÿüáÿòèì.

Åé Ôöçóëè, ôÿãð òîïðàüûíäà äþâëÿò èñòÿ êèì,Ñàéÿ îë òîïðàüÿ ñàëìûøäûð ùöìàéè-ùèììÿòèì.

237

__________

$ $ $

Êÿðÿì ãûë, êÿñìÿ, ñàãè, èëòèôàòûí áèíÿâàëÿðäÿí,ßëèíäÿí ýÿëäèýè õåéðè äèðèü åòìÿ ýÿäàëÿðäÿí.

ßñèðè-ãöðáÿòèç, áèð ñÿíäÿí þçýÿ àøèíàìûç éîõ,Àéàüûí êÿñìÿ, áàøèí÷öí, áèçèì ìþùíÿòñÿðàëÿðäÿí.

Ñÿáà, êóéèíäÿ äèëäàðûí íÿäèð öôòàäÿëÿð ùàëè?Áèçèì éåðäÿí ýÿëèðñÿí, áèð õÿáÿð âåð àøèíàëÿðäÿí.

Äåìÿ, çàùèä êè, òÿðê åò ñèìáÿò áöòëÿð òÿìàøàñûí,Ìÿíè êèì ãóðòàðûð Òàíðû ñàòàøäûðìûø áÿëàëÿðäÿí.

Ýèðèá ìÿñúèäëÿðÿ, ýÿð ìöãòÿäàëÿð ïåéðÿâè îëìàí,Áóäóð âÿúùè êè, ùÿðýèç ýþðìÿäèì öç ìöãòÿäàëÿðäÿí.

Òÿáèáà, õàêè-êóéè-éàðäÿíäèð ÿøê òÿñêèíè,Áèçÿ àðòûðìà çÿùìÿò, ýþç éàøàðàð òóòèéàëÿðäÿí.

Ôÿëÿêäèð ìåùðè çàéèë, éàð ãàôèë, þìð ìöñòÿ’úèë,Íÿäèð òÿäáèð, áèëìÿí, úàíÿ éåòäèì áèâÿôàëÿðäÿí.

Âöúóäèì íåé êèìè ñóðàõ-ñóðàõ îëñà, àù åòìÿí,Ìÿùÿááÿòäÿí äÿì óðäóì, èíúèìÿê îëìàç úÿôàëÿðäÿí.

Ôöçóëè, íàçÿíèíëÿð ýþðñÿí, èçùàðè-íèéàç åéëÿ,Òÿðÿùùöì óìñà, åéá îëìàç, ýÿäàëÿð ïàäèøàëÿðäÿí.

238

__________

$ $ $

Éàãìà úàíûì, íàëåéè-áèèõòèéàðûìäàí ñàãûí!Òþêìÿ ãàíûì, àáè-÷åøìè-ÿøêáàðûìäàí ñàãûí!

Ñó âåðÿð ùÿð ñöáùäÿì ýþç éàøè òèüè-àùèìÿ,×îõ ìÿíè èíúèòìÿ, òèüè-àáèäàðûìäàí ñàãûí!

Úþâð îäó éàõäû ìÿíè, éàíûìäà äóðìà, åé êþíöë!Áèð òóòóøìóø àòÿøÿì, ãöðáö úèâàðûìäàí ñàãûí!

Òÿí åâèíäÿí ðÿõòèíè, úÿùä åéëÿ, åé úàí, äûøðà ÷ÿê,Àôÿòè-ñåéëè-ñèðèøêè-áèãÿðàðûìäàí ñàãûí!

Ýÿð÷è áèð õàêè-ðÿùÿì, êèìñÿ ìÿíè àëìàç ýþçÿ,×îõ ùÿãàðÿòëÿ íÿçÿð ãûëìà, ãöáàðûìäàí ñàãûí!

Ýÿëìÿ ãÿáðèì öçðÿ, åé åøã è÷ðÿ ìÿí òÿê îëìàéàí!Òÿ’íÿ äàøèäèð ñÿíÿ, ñÿíýè-ìÿçàðûìäàí ñàãûí!

Øàùè-ìöëêè-ìþùíÿòÿì, õåéëö ñèïàùèì äÿðäö ãÿì,Õåéëè-áèùÿääö ñèïàùè-áèøöìàðûìäàí ñàãûí!

Åé Ôöçóëè, ãàíñû ìÿùáóáè êè, ñåâñÿí ðÿùìè âàð,Ãûë ùÿçÿð, àíúàã ìÿíèì áèðÿùì éàðûìäàí ñàãûí!

239

$ $ $

Åé ýåéèá ýöëýóí, äÿìàäÿì ÿçìè-úþâëàí åéëÿéÿí,Ùÿð òÿðÿô úþâëàí åäèá äþíäöêúÿ éöç ãàí åéëÿéÿí.

Åé ìÿíè ìÿùðóì åäèá áÿçìè-âöñàëèíäÿí ìöäàì,Ãåéðè õàíè-èëòèôàòè öçðÿ ìåùìàí åéëÿéÿí1.

Åé äÿìàäÿì ðÿøê òèüèëÿ ìÿíèì ãàíûì òþêöá,Ìåé è÷èá, ÿüéàð èëÿ ñåéðè-ýöëöñòàí åéëÿéÿí!

Áóíúà êèì, ÿôüàíûìû, åé ìÿù, åøèòäèí ýåúÿëÿð,Äåìÿäèí áèð ýåúÿ êèìäèð áóíúà ÿôüàí åéëÿéÿí?

Íîëà ýÿð úÿì’èééÿòè-õàòèðäÿí îëñàì íàöìèä,Úÿì’ îëóðìó õóáëÿð çöëôè ïÿðèøàí åéëÿéÿí?

Éàð äöí ÷ÿêìèøäè ãÿòëèì ãÿñäèíÿ òèüè-úÿôà,Éåòìÿñèí ìÿãñóäèíÿ, éà ðÿá, ïÿøèìàí åéëÿéÿí.

Åøã äÿðäèëÿ îëóð àøèã ìèçàúè ìöñòÿãèì,Äöøìÿíèìäèð, äóñòëàð, áó äÿðäÿ äÿðìàí åéëÿéÿí.

Çàùèäèí òÿ’í èëÿ äþíäÿðäèì öçöí ìåùðàáäÿí,Íåúÿ áóëìàç ÿúð ìèí êàôèð ìöñÿëìàí åéëÿéÿí?

Äÿðäè-ùèúðàí íàòÿâàí åòìèø Ôöçóëè õÿñòÿíè,Éîõìóäóð, éà ðÿá, äÿâàéè-äÿðäè-ùèúðàí åéëÿéÿí.

240

__________1 Õ à í — ñöôðÿ

__________

$ $ $

Íîëà çàùèä áèëñÿ êöôðè-çöëôöí èìàí îëäóüóí,Øèìäè ýþðìöøëÿðìèäèð êàôèð ìöñÿëìàí îëäóüóí.

Ìÿí ÿýÿð àøèã îëóá, äèí âåðìÿñÿéäèì ãàðÿòÿ,Êèì áèëèðäè åøã ìöëêöí êàôèðèñòàí îëäóüóí.

Ãûë ñÿâàá, åé ýþç, òþêöá ãàí, âàãèô åò ãàôèëëÿðè,Ìåéë åäÿíëÿð åøãÿ áèëñèíëÿð úèýÿð ãàí îëäóüóí.

Äàøÿ áÿíçÿð ãàíëû ùÿð ïÿðêàëÿ êèì, ýþçäÿí ÷ûõàð,Îíäàí åòäèì ôÿùì, êþíëöì øÿùðè âèðàí îëäóüóí.

Âÿ’äåéè-âÿñëèíÿ îë ýöíäÿí êè, âåðäèì êþíëöìö,Ìÿí îíóí áèëìÿçìèäèì àõèð ïÿøèìàí îëäóüóí.

Åøãèíè àñàí ýþðöá îëäóì ÿñèðè òèôë èêÿí,Áèëìÿäèì ýÿëäèêúÿ áèð àøóáè-äþâðàí îëäóüóí.

Åé Ôöçóëè, õóáëàð âÿñëèíÿ åéëÿðñÿí ùÿâÿñ,Ýóèéà, áèëìÿçñÿí îë âÿñë è÷ðÿ ùèúðàí îëäóüóí.

241

$ $ $

Ñèïåùðèí ôàðèüÿì âÿñëèíäÿ ìàùö àôòàáèíäÿí,Ãÿðÿç åéäè-âöñàëûíäûð áó àéö ýöí ùåñàáèíäÿí.

Òÿìàøàéè-ðöõöí ÿçìèíÿ ÷ûõäû àôèòàá, ÿììàÝÿëèðêÿí ñöð’ÿòèëÿí äöøäö éöç éåðäÿ øèòàáèíäÿí.

Ôÿëÿê ìÿùúóáäóð, øÿì’è-ðöõöíäÿí éàíäûðûá ÷ÿðõè,×ûõàðìàã èñòÿð îíó øþ’ëåéè-àùèì ùèúàáèíäÿí.

Ôÿëÿê åøãèíäÿ îë ãàéÿòäÿ, åé ìÿù, ìöçòÿðèá îëìóøÊè, ùÿð íÿ åéëÿñÿ áèëìÿç íÿ åéëÿð èçòèðàáèíäÿí.

Ýöíÿø ëþâùè äåýèë ýþýäÿ øöà’ öñòöíäÿ çÿððèíõÿò,Ôÿëÿê àëìûø ÿëèíÿ áèð âÿðÿã ùöñíöí êèòàáèíäÿí.

Äÿýèðìÿí äàíÿ è÷öí úèçýèíöð, áèùóäÿ äþâð åòìÿç,Ìöúÿððÿäñÿí, êþíöë, âÿùì åòìÿ ÷ÿðõèí èíãèëàáèíäÿí!

Êèìè ùöøéàð ýþðñÿí ñÿí, îíà âåð úàìè-ìåé, ñàãè,Áèùÿìäèëëàù, Ôöçóëè ìÿñòäèð âÿùäÿò øÿðàáèíäÿí.

242

__________

$ $ $

Äóñò áèïÿðâà, ôÿëÿê áèðÿùì, äþâðàí áèñöêóí,Äÿðä ÷îõ, ùÿìäÿðä éîõ, äöøìÿí ãÿâè, òàëå’ çÿáóí.

Ñàéåéè-öììèä çàèë, àôèòàáè-øþâã ýÿðì,Ðöòáåéè-èäáàð àëè, ïàéåéè-òÿäáèð äóí.

ßãë äóíùèììÿò, ñÿäàéè-òÿ’íÿ éåð-éåðäÿí áöëÿíä,Áÿõò êÿìøÿôãÿò, áÿëàéè-åøã ýöí-ýöíäÿí ôöçóí.

Ìÿí ãÿðèáè-ìöëêö ðàùè-âÿñë ïöðòÿøâèøö ìÿêð,Ìÿí ùÿðèôè-ñàäÿëþâùö äÿùð ïöðíÿãøö ôöñóí.

Ùÿð ñÿùèãÿä úèëâÿñè, áèð ñåéëè-òóôàíè-áÿëà,Ùÿð ùèëàëÿáðó ãàøû áèð ñÿðõÿòè-ìÿøãè-úöíóí.

Éåëäÿ áÿðýè-ëàëÿ òÿê, òÿìêèíè-äàíèø áèñÿáàò,Ñóäà ÿêñè-ñÿðâ òÿê, òÿ’ñèðè-äþâëÿò âàæèýóí.

Ñÿðùÿäè-ìÿòëóáÿ ïöð ìþùíÿò òÿðèãè-èìòÿùàí,Ìÿíçèëè-ìÿãñóäÿ ïöðàñèá ðàùè-àçèìóí.

Øàùèäè-ìÿãñÿä íÿâàéè-÷ÿíý òÿê ïÿðäÿíèøèí,Ñàüÿðè-èøðÿò ùöáàáè-ñàôè-ñÿùáà òÿê íèýóí.

Òÿôðèãÿ ùàñèë, òÿðèãè-ìöëêè-úÿì’èééÿò ìÿõóô,Àù, áèëìÿí íåéëÿéèì, éîõ áèð ìöâàôèã ðÿùíöìóí.

×þùðåéè-çÿðäèí Ôöçóëèíèí òóòóáäóð ÿøêè-àë,Ýþð îíà íÿ ðÿíýëÿð ÷ÿêìèø ñèïåùðè-íèëýóí.

243

__________

$ $ $

×èðàü ýþéäöðèúÿê àòÿøè-íèùàíèìäÿí,Ôèòèëÿñèí ãûëûðàì ìÿüçè-öñòöõàíèìäÿí.

À÷ûëäû ýèðìÿýÿ ãÿì, úàí åâèíÿ ðþâçÿíëÿð,×ÿêÿíäÿ îõëàðûíû úèñìè-íàòÿâàíèìäÿí.

Îõóí òÿñÿððöô åäèá úèñìè, ãÿñäè-úàí åòäè,Íîëåéäè ðÿùì ãûëûá êå÷ìÿñÿéäè úàíèìäÿí.

Áèð èýíÿ åòäè ìÿíè çÿ’ô, ðèøòÿì îë ãàíäûðÊè, ìöòòÿñèë òþêöëöð ÷åøìè-õóíôÿøàíèìäÿí.

ßäàéè-øöêðè-õÿäÿíýèíäèð îë ñÿäà êè, ÷ûõàð,Çàìàí-çàìàí òþêöëÿí ãÿòðÿ-ãÿòðÿ ãàíèìäÿí.

Îõóí ìöñàùèáÿòèëÿ êå÷ÿð õîø îâãàòûì,Ùÿëàê îëóðäóì ÿýÿð òÿïðÿíÿéÿäè éàíèìäÿí.

Ãÿìè-íèùàíûìû åéëÿð, Ôöçóëè, åëëÿðÿ ôàø,Èêÿí ÿçàáäÿéÿì íàëÿâö ôÿüàíèìäÿí.

244

__________

$ $ $

Óúàëäûí ãÿáðèì, åé áèäÿðäëÿð, ñÿíýè-ìÿëàìÿòäÿíÊè, ìÿ’ëóì îëà äÿðä ÿùëèíÿ ãÿáðèì îë ÿëàìÿòäÿí.

Ìÿçàðèì öçðÿ ãîéìóí ìèë, ÿýÿð êóéèíäÿ úàí âåðñÿì,Ãîéóí áèð ñàéÿ äöøñöí ãÿáðèìÿ îë ñÿðâãàìÿòäÿí.

Ýþðÿí ñàÿòäÿ îë ãàìÿò ãèéàìûí, ãûéìàäûì úàíÿ,Ãèéàìÿò ùÿì ýÿëÿ ãóðòóëìàéàì ìÿí áó íÿäàìÿòäÿí.

Ãèéàìÿòäÿ ùåñàáè îëìàéàíëàðäàíäûð îë ãàôèëÊè, ôÿðã åéëÿð ôÿðàãûí øàìèíè ñöáùè-ãèéàìÿòäÿí.

Òÿðèãè-ñÿáðö òÿäáèðè-ñÿëàìÿò ëÿççÿòèí áèëìÿí,Ìÿíÿ åøãö ìÿëàìÿò éåé ýÿëèð ñÿáðö ñÿëàìÿòäÿí.

Òÿáèÿò èíùèðàôûí ýþð ùÿâàéè-åøãäÿí òÿíäÿ,ßëàú åò äöøìÿäÿí, ñàãè, ìèçàúûì èñòèãàìÿòäÿí.

Ôöçóëè, êå÷ ñÿëàìÿò êó÷ÿñèíäÿí, ñÿáð êóéèíäÿí,Ôÿðàüÿò îëìàéàí éåðäÿ ñÿôÿð éåéäèð èãàìÿòäÿí.

245

__________

$ $ $

Áóäóð ôÿðãè, êþíöë, ìÿùøÿð ýöíöíöí ðóçè-ùèúðàíäàíÊèì, îë úàí äþíäÿðÿð úèñìÿ, áó úèñìè àéûðûð úàíäàí.

Òóòóá ðàùè-ÿäÿì, áóëìóø äÿùàíûíäàí êþíöë êàìûí,Ìÿíÿ ùÿì úÿçìäèð îë ÿçì, ìÿí ùÿì ãàëìàçàì àíäàí.

Ãÿìèì øÿðù åòìÿê ö÷öí èñòÿðÿì ùÿð ýþðäöýöì ñàÿò,Òóòàì äàìàíûíû, äÿýìÿç ÿëèì ÷àêè-ýèðèáàíäàí.

Òÿâàôè-êóéèí èñòÿðäèì ãûëàì, áàðè-ãÿìè-åøãèí,Õÿì åòäè ãàìÿòèì, éîëëàð òóòóëäó õàðè-ìöæýàíäàí.

Íÿ õîø öëôÿò òóòóáäóð íàòÿâàí úèñìèìëÿ úàí, ýóéàÑàíûð áèð òàðè-ìóäóð îë ñÿðè-çöëôè-ïÿðèøàíäàí.

Îõóí ýÿëäèêäÿ ÷åøìèì òþêñÿ áàüðûì ãàíûí, îíäàíäûðÊè, áàüðûì ãàíûíà éåð ãàëìàäû ñèíÿìäÿ ïåéêàíäàí.

Ñèòÿì äàøû, ìÿëàìÿò õÿíúÿðè, áèäàä øÿìøèðè,Ôöçóëè, ùÿð úÿôà êèì, ýÿëñÿ õîøäóð úàíÿ úàíàíäàí.

246

__________

$ $ $

Áÿçìè-åøã è÷ðÿ øÿðàáûìäûð ñèðèøêè-ëàëÿýóí,Ãûëäû ãÿì ãÿääèì áöêöá, úàìè-øÿðàáûì ñÿðíèýóí.

Ùÿð òÿðÿô ïöðõóí ÿëèôëÿðäèð ÷ÿêèëìèø êþêñöìÿ,Éà ùÿâàäÿí ìþâú óðóð áàüðûìäàêû äÿðéàéè-õóí.

Àðòûðûð ÿééàìè-ùèúðàíûí ñèðèøêèì ùèääÿòèí,Ìöääÿòè-ÿééàì ìåé êåéôèééÿòèí åéëÿð ôöçóí.

Ìÿñêÿí åòìèø éàð ìàðè-çöëôè ÷åøìèì ðÿõíÿñèí,Ïÿíä âåðìèí êèì, îíó îíäàí ÷ûõàðìàç ìèí ôöñóí.

Ãÿò’è-öëôÿò, ãàëèáà, äöøâàðäûð êèì, åéëÿìèøÍÿãøè-Øèðèí èëÿ Ôÿðùàäû ìöãÿééÿä Áèñöòóí.

Ðèøòåéè-úàí åéëÿäèì ïåéâÿíä òàðè-çöëôèíÿ,Àù êèì, ÷ÿêìÿêäÿ èìäàä åéëÿìÿç áÿõòè-çÿáóí.

Åé Ôöçóëè, ìÿí ìÿëàìÿò ýþâùÿðèíèí ýÿíúèéÿì,ßæäÿùàäûð êèì, éàòûð ÷åâðÿìäÿ çÿíúèðè-úöíóí.

247

__________

$ $ $

ßýÿð÷è èýíÿ òÿê êå÷äèì úàùàíûí ùÿð íÿ âàðèíäÿí,Ùÿíóç àðäûìúàäûð ãåéäè-òÿÿëëöã çöëôè òàðèíäÿí.

Øÿùèäè-åøã îëóá, ôåéçè-áÿãà êÿñá åéëÿìÿê õîøäóð,Íÿ ùàñèë áèâÿôà äÿùðèí ùÿéàòè-ìöñòÿ’àðèíäÿí.

Ùöáàáè-ÿøêö àùè-ïöðøÿðÿð ãûëìûø ìÿíè ôàðèã,Úàùàíûí ãÿñðè-ñèìÿíäóäö êàõè-çÿðíèýàðèíäÿí.

Ýþðöíìÿç ñóðÿòè-öììèäè-âÿñëèí ëþâùè-úàíûìäàí,Ìöêÿääÿðäèð ìÿýÿð îë àéèíÿ úèñìèì ãöáàðèíäÿí?

Óçàíûð ðèøòåéè-òóëè-ÿìÿë äèäàð çþâãèëÿ,Õÿì à÷ûëäûãúà îë ýöë÷þùðÿ çöëôè-òàáäàðèíäÿí.

Ñÿíÿäèð èãòèäàñû òîâôè-êóéè-Ëåéëè åòìÿêäÿ,Õÿñö õàðû ãîïàð, åé íàãÿ, Ìÿúíóí ðÿùýöçàðèíäÿí.

Ôöçóëèäÿí ìÿëàìÿò åùòèðàçûí èñòÿéÿí ýóéàÄåýèë âàãèô äèëè-ñóçàíö ÷åøìè-ÿøêáàðèíäÿí.

248

$ $ $

Éåðÿ äöøìÿç ùÿð íÿ îõ êèì, àòñà îë ÿáðóêÿìàí,Ýöí øöàèëÿ îíóí ÷îõ ôÿðãè âàð, åé àñèìàí!

Åøã íàìóñè ìÿíö Ìÿúíóíÿ äöøìöø ëàúÿðÿì,Ãÿì éöêöí ÷ÿêìÿêäÿéèç ìÿí áèð çÿìàí, îë áèð çÿìàí.

Éîõ ðÿùè-åøãèíäÿ áèð ìÿíçèë éàøûì ýèðäàáèíÿ,Éîë èòèðìèøäèð, èøè ñÿðýÿøòÿ ýÿçìÿêäèð ùÿìàí.

Êàì ìöìêöíäöð óçóí þìð èëÿ çöëôöíäÿí, âÿëèÁóëìàã îëìàç äþâðè-ðöõñàðûíäà õÿòòèíäÿí ÿìàí.

Ùè÷ êèì ñèððè-äÿùàíûí áèëìÿç îë Èñàëÿáèí,Àëÿìè ãþâüàéÿ ñàëìûøäûð ìöúÿððÿä áó ýöìàí.

Øÿì’è-ðöõñàðûí íèùàí òóò ÷åøìåéè-õóðøèääÿí,Íóðè-÷åøìèì, åùòèðàç åéëÿ éàìàí ýþçäÿí, éÿìàí.

Åé Ôöçóëè, ÷ÿêìÿ ñÿí, ðàùè-òÿâÿêêöëäÿí ãÿäÿì,Ìÿíçèëè-ìÿãñóäÿ éåòìÿêäèð ìöãÿððÿð, ìÿí çÿìàí1.

249

__________1 Çàìèí

__________

$ $ $

Ýþðöá ìöùëèê ìÿíèì ÷åâðÿìäÿ áÿùðè-åøã òöüéàíûí,Ãà÷ûá áèð äàüÿ ÷ûõäû êóùêÿí, ãóðòàðìàüà úàíûí.

Áóðàõìûø èòëÿðèíÿ ïàðÿ-ïàðÿ êþíëöìö îë ìÿù,Öëÿøäèðìèø, êÿñèá ÿðáàáè-èñòåùãàãÿ ãóðáàíûí.

Ìÿíèì ÷àêè-ýèðèáàíûì ýþðöá åéá åéëÿìÿç îë êèì,Ýþðÿð ñÿðìÿñò ÷ûõäûãäà îíóí ÷àêè-ýèðèáàíûí.

Êþíöë ãÿì ùÿìäÿìèäèð, ãàíûí, åé ýþç ìÿðäöìè, è÷ìÿ,Áèëèðñÿí ãàíÿ ãàíäûð, ãÿì ñÿíÿ ãîéìàç îíóí ãàíûí.

Ýþçöí êèì, ýóøåéè-ìåùðàá òóòìóø äèí ãûëûð éÿüìà,Áó ìöëêöí åòìÿê îëìàç ôÿðã êàôèðäÿí ìöñÿëìàíûí.

Ýþçöì ìÿðäöìëÿðè ÷îõäàí ãûëûðëàð äÿ’âèéè-åøãèí,Íÿ ùàúÿò éàøëàðûí ñîðìàã, àíàðëàð Íóù òóôàíûí.

Ôöçóëè, ÷ÿêìÿ éàðûí îõëàðûí ùÿð ëÿùçÿ éàðÿíäÿí,Ñÿíÿìè ãàëäû ÷ÿêìÿê ùÿð çàìàí áèð éàð ùèúðàíûí?

250

$ $ $

Øÿôà ëöòô åò ìÿíè-áèìàðÿ ëÿ’ëè-íóøõÿíäèíäÿí,Èêÿí ùÿì îëìà, åé áèäÿðä, ãàôèë äÿðäìÿíäèíäÿí.

Ñÿìÿíäèí ãÿòëèìÿ ñÿýðèòäèí, ÿììà ãîðõóì îíäàíäûðÊè, ñÿáãÿò åäÿ íàýÿù òþâñÿíè-þìðöì ñÿìÿíäèíäÿí.

Ìöðàäè-õàòèðèí ýÿð ìöøêöë îëìàãäûð èøèì, îëñóí,Íÿ ÷àðÿ, êå÷ìÿê îëìàç õàòèðè-ìöøêöëïÿñÿíäèíäÿí.

Áèëèðäèì ñÿíäÿ ùÿì âàð îë ùÿâà êèì, ìÿíäÿ âàð, åé íåé,Äÿì óðäóãúà ÿýÿð ÷ûõñàéäû àòÿø áÿíä-áÿíäèíäÿí.

Ùÿðèñ åéëÿð ìÿíè ïÿíäèí ìÿçàãè-åøãÿ, åé íàñåù!Äèðèü åòìÿ êè, ìÿùçóçÿì ñÿíèí ïåéâÿñòÿ ïÿíäèíäÿí.

Êÿìÿíäè-äóäè-àùèíäèð, Ôöçóëè, ÷ÿðõ áîéíóíäà,ßúÿá ñÿééàäñÿí êèì, ÷ÿðõ ãóðòóëìàç êÿìÿíäèíäÿí.

251

__________

$ $ $

ßëÿ àëûð ýÿçèúÿê îë ýöëè-ðÿ’íà ÿòÿýèí,Âÿùì åäÿð êèì, òóòà áèð àøèãè-øåéäà ÿòÿýèí.

Áèëäè êèì, õàêè-ðÿù îëäóì ÿòÿýèí òóòìàã ö÷öí,Ýþòöðÿð, äöøìÿéÿ ãîéìàç éåðÿ ÿìäà ÿòÿýèí.

Äàäëÿð ãûëìàüà îë êàôèð ÿëèíäÿí, ýåúÿëÿð×ûõàð àùèì ýþýÿ òà òóòÿ Ìÿñèùà ÿòÿýèí.

Øàìëÿð ãàíëó éàøûì ìîâúèíÿ, ÿëáÿòòÿ, äÿýÿð,Ùÿð íåúÿ êèì, ýþòöðöð ÷ÿðõè-ìöÿëëà ÿòÿýèí.

Þéëÿ öðéàí ýÿðÿê àâàðåéè-ñÿùðàéè-úöíóíÊè, òÿÿëëöã òèêÿíè òóòìàéà ãÿò’à ÿòÿýèí.

Ðèíä õàê îëñà äÿõè, äöðäè-õöìè-áàäÿ îëóð,Íÿ èñÿ, ãîéìàç ÿëèíäÿí ìåéè-ñÿùáà ÿòÿýèí.

Ýöëëÿð à÷ûëäû, Ôöçóëè, éàõàëàð ÷àê åäèáÿí,Ýÿë òóòàëûì ìåéö ìÿùáóá èëÿ ñÿùðà ÿòÿýèí.

252

__________

$ $ $

Ýþðìÿñÿì ùÿð ýþç à÷àíäà îë ýöëè-ðÿ’íà öçöí,Ýþç éóìóíúà ÿøêè-ýöëýóíèì òóòàð äöíéà öçöí.

Ýÿð÷è êàôÿðñÿí ñÿíÿ, åé áöò, éåòÿð îë ÿúð êèì,Ðÿüáÿòèí ìåéõàíÿäÿí äþíäÿðäè éöç òÿðñà öçöí.

Ïÿðäåéè-÷åøìèìäÿ íÿãøè-úþâùÿðè-òèüèí ñÿíèí,Ìþâúÿ áÿíçÿð êèì, òóòàð òÿùðèê èëÿ äÿðéà öçöí.

Îëìà, åé ñÿùðàíèøèí ãàôèë, äåýèë ùÿð ñó ñÿðàá,Ìþâúè-ÿøêè-÷åøìè-Ìÿúíóíäóð òóòàí ñÿùðà öçöí.

Éàäè-ðöõñàðèëÿ îë ìàùûí ýþçöì ãàí-éàø òþêÿð,Ùÿð ýþðÿí ñàÿòäÿ õóðøèäè-úàùàíàðà öçöí.

Íàç åäèá äþíäÿðìÿ, åé áèäÿðä, öç öøøàãäÿí,Áóíúà ùÿì ýþñòÿðìÿ ôÿãð ÿùëèíÿ èñòèüíà öçöí.

Åé Ôöçóëè, äóäè-àùèì òèðÿ åéëÿð àëÿìè,Ýþðìÿñÿì áèð ëÿùçÿ îë ìàùè-ìÿëÿêñèìà öçöí.

253

__________

$ $ $

Ñöí’ ìå’ìàðû éàïàð ñàÿòäÿ ýÿðäóí ìÿõçÿíèí,Äóäè-àùèì ÷ûõìàüà à÷ìûø êÿâàêèá ðþâçÿíèí.

Ýöí áàòûá óëäóç ÷ûõàð ñàíìûí êè, ýþé äåùãàíûíûí,Ýåúÿ àùèì äàüûäàð ýöíäöç éûüûëìûø õèðìÿíèí.

Ýþç òþêÿð èñðàô èëÿ õóíàáÿ ëÿ’ëèí ýóèéàÊèì, úèýÿð äàüèíäÿ îë ëÿ’ëèí áóëóáäóð ìÿ’äÿíèí.

Äþçìÿê îëìàç òèüè-áèäàäèíÿ øèðèíëÿáëÿðèí,Ýÿð ôÿëÿê Ôÿðùàäâÿø äàø åòñÿ öøøàãèí òÿíèí.

Ñöáù òÿê ÷àê åò, Ôöçóëè, ïèðÿùÿí åøã è÷ðÿ êèì,Áèëìÿéÿ êèìñÿ ýèðèáàíûíäàí îíóí äàìÿíèí.

254

$ $ $

Ãóðóòìóø ãàëèáà øþâã îäó Ôÿðùàäûí ýþçö éàøûíÊè, ýÿð àõñàéäû, ëÿ’ë åéëÿðäè, áèøÿê, Áèñöòóí äàøûí.

Áÿëà éîëóíäà ãîâüàéÿ ãà÷àí1 ìÿí òÿê äþçÿð Ìÿúíóí,Ãà÷àí îëìàç äóðàíòÿê, éåé áèëöð ùÿð êèìñÿ éîëäàøûí.

Äåìÿí ýþç éàøû èëÿ äÿô’ îëóð åøã àòÿøè òÿíäÿí,Áó îä ùÿð éåðÿ äöøñÿ, ôÿðã ãûëìàç, ãóðóñóí, éàøûí.

Áÿéàíè-åøãÿ áÿñäèð ëþâùè-ðöõñàðèìäÿ õóíè-äèë,Áÿñèðÿò ÿùëèíÿ çàùèð ãûëûð ùÿð íÿãø íÿããàøûí.

Ôöçóëè, áàäÿõàðè äóçÿõè äåð õÿëã, ùåéðàíÿìÊè, ùÿã íåé÷öí ñàëûáäûð úÿííÿòÿ ìåéõàíÿ îâáàøûí.

255

__________1 Ùà÷àí

__________

$ $ $

Êóùêÿí êöíä åéëÿìèø ìèí òèøÿíè áèð äàüèëÿí,Ìÿí ãîïàðûá ñàëìûøàì ìèí äàüè áèð äûðíàüèëÿí.

Ãÿì éîëóíäà ìÿí ãàëûá, ýåòäèñÿ Ìÿúíóí, éîõ ÿúÿá,Ñàéðóéà äöøâàðäûð ùÿìðÿùëèê åòìÿê ñàü èëÿí.

Ýÿðäè-ðàùèí âåðìÿñÿ ýþç éàøèíÿ òÿñêèí, íîëà.Òóòìàã îëìàç áþéëÿ ñåéëàáûí éîëóí òîïðàüèëÿí.

Ãÿì îüóðëàð åøã áàçàðûíäà íÿãäè-þìðöìö,Ãûëìàã îëìàç ñóä ñþâäàäÿ éàìàí îðòàüèëÿí.

Ðþâçåéè-êóéèíäÿ áóëìóøäóð Ôöçóëè áèð ìÿãàìÊèì, îíà úÿííÿò ãóøó éåòìÿç ìèí èë ó÷ìàüèëÿí.

256

$ $ $

Ýÿðäè-ðÿùèí, åé ÿøê, éóäóí ÷åøìè-òÿðèìäÿí,Òÿðêè-ÿäÿá åòäèí, íîëà äöøñÿí íÿçÿðèìäÿí.

Õóíèí ìöæÿëÿðäèðìè âÿ éà ìÿðäöì ÿëèëÿ,Îõëàð ÷ÿêèëèá, äèøðÿ àòûëìûø úèýÿðèìäÿí?

Ùÿð áàäÿ êè, ñÿíñèç è÷èðÿì áÿçìè-áÿëàäÿ,Õóíàá îëóá, ÿëáÿòòÿ, ÷ûõàð äèäÿëÿðèìäÿí.

Ñåéëàáè-ñèðèøêèëÿ õîøàì åøã éîëóíäà,Õàøàêè-òÿÿëëöã ãîïàðûð ðÿùýöçÿðèìäÿí.

Äàøëàðÿ óðóá áàøûìû, ðöñâà ýÿçÿð îëäóì,Åé ÿãë, ãà÷ûá ãóðòóëà ýþð äÿðäè-ñÿðèìäÿí.

Êÿñ ìåùðèíè, åé ÷ÿðõ, ýöíÿøäÿí, ñÿíÿ ùÿð ñöáùÁèð øþ’ëÿ éåòÿð àòÿøè-àùè-ñÿùÿðèìäÿí.

Ñåéëàáè-ñèðèøê åòäè ìÿíè ãÿðãÿ, Ôöçóëè,Òà äþâð úöäà ãûëäû áöòè-ñèìáÿðèìäÿí.

257

__________

$ $ $

Òà ñèðèøêè-äèäåéè-Ôÿðùàäè ýþðäö ëàëÿýóí,×åøìÿëÿð ñóéèíè ýþçäÿí ñàëäû êóùè-Áèñöòóí.

Òà ÿëÿì ãàëäûðäû àùè-àòÿøèíèì, øÿðì åäèá,Ãûëäû õóðøèäèí ôÿëÿê çÿððèí ëèâàñûí íèëýóí.

Äàø áàüûðëû îëìàñàéäû Áèñöòóí, Ôÿðùàä ö÷öí,Ñó éåðèíÿ ýþçëÿðèíäÿí àõûäàðäû ñåéëè-õóí.

Åé ýþðÿí ìèí äàü èëÿ ñÿáðö ñÿáàòûì, åéëÿìÿÍèñáÿòèì Ôÿðùàäÿ êèì, áèð äàü èëÿ îëìóø çÿáóí.

Ãóø éóâàñû ñàíìà êèì, ñÿðýÿøòÿ Ìÿúíóí áàøèíÿÕàðö õÿñ úÿì’ åéëÿìèø ýèðäàáè-äÿðéàéè-úöíóí.

Òà ýþðöíäö ñÿôùåéè-ùöñíöíäÿ õÿòòèí, ðÿøêäÿí,Äàøÿ ÷àëäû àôèòàáè-ñàäÿëþâùèí ÷ÿðõè-äóí.

Åé Ôöçóëè, õàêè-êóéè-éàðÿ éåòäèì, ãàíû ÕèçðÊèì, âåðÿì êàìûí, îëàì àáè-ùÿéàòÿ ðÿùíöìóí.

258

__________

$ $ $

Úÿì’ êþíëöí äþâð úþâðöíäÿí ïÿðèøàí îëìàñûí,×ÿðõ ôÿðìàíûíëà ýÿçìÿêäÿí ïåøèìàí îëìàñûí.

Éåð èøè, ýþý úöíáöøè-ðÿ’éèíëÿ áèð äÿì îëìàñà,Éåääè èãëèìö äîãóç ýÿðäóíè-ýÿðäàí îëìàñûí.

Áèð áèíàäûð äþâëÿòèí, îëìóø ïÿíàùè-õàñö àì,Îë áèíà, éàðÿá, úàùàí îëäóãúà âèðàí îëìàñûí.

Ãûëìàñà àëÿì ìóðàäûíúà ìÿäàð, îëñóí õÿðàá,Îëìàñà äþâðàí ñÿíèí ðÿ’éèíëÿ, äþâðàí îëìàñûí.

Úèçýèíèðêÿí äóñòëÿð êàìûíúà ôÿðìàíèíäÿ ÷ÿðõ,Ùàêèìè-òÿãäèðäÿí òÿüéèðè-ôÿðìàí îëìàñûí.

Òàáå’ îëñóí úöìëåéè-àëÿì ñÿíèí ôÿðìàíûíà,Úöìëåéè-àëÿìäÿ ñÿíäÿí ãåéðè ñóëòàí îëìàñûí.

Ëÿùçÿ-ëÿùçÿ ýöëøÿíè-ìÿùäèíäÿ ýóéà îëìàñà,Áöëáöëè-íèòãè Ôöçóëèíèí õîøÿëùàí îëìàñûí.

259

__________

$ $ $

Òîïðàãäÿí ýþòöð ìÿíè, åé ÿøêè-ëàëÿýóí!Áàøèìäÿí åòìÿ ñàéÿíè êÿì, åé ùöáàáè-õóí!

Åë òÿ’íÿñèíäÿí èñòÿðÿì îë êóéÿ ýåòìÿéèì,Þç èõòèéàðûì èëÿ ìÿíè ãîéìà, åé úöíóí!

Òÿñêèí áóëóð úèýÿðäÿ ùÿðàðÿò ñèðèøê èëÿ,Ñóçè-äèë èëÿ ñèíÿäÿ ðàùÿò îëóð ôöçóí.

Åé õóíè-äèäÿ, êÿñìÿ úèýÿðäÿí òÿÿëëöãöí,Ìåùðèí ñàâóòìà ñèíÿäÿí, åé àòÿøè-äÿðóí!

Áèð ýöí áèçÿ ñÿàäÿòè-âÿñë åòìÿäèí íÿñèá,Áèçäÿí ýþòöð íöùóñÿòèí, åé òàëåè-çÿáóí!

Îë ãÿìçÿ õÿíúÿðèíÿ áèð óüðàòìàäûí áèçè,Êÿñ áèçäÿí àøèíàëûüûí, åé áÿõòè-âàæèýóí!

Åé ÷ÿðõ, ãûë Ôöçóëèíèí àùûíäàí åùòèðàçÊèì, áèð ýöí åòìÿéÿ éåäè òàãèíè ñÿðíèýóí.

260

__________

$ $ $

Áàðè-ìþùíÿòäÿí íèùàëè-ãàìÿòèí õÿì îëìàñûí,Áàøûìûçäàí ñàéåéè-ñÿðâè-ãÿäèí êÿì îëìàñûí.

Ùàñèëèì ðöõñàðö ëÿ’ëö ÷åøìö ãÿìçÿí îëìàñà,Þìð áèð àí, áèð íÿôÿñ, áèð ëÿùçÿ, áèð äÿì îëìàñûí!

Ýÿðäè-ðàùèí ÿçìè-ýÿðäóí åòäè êèì, áó ãÿäð èëÿ,Øþùðåéè-àëÿì ùÿìèí Èñàéè-Ìÿðéÿì îëìàñûí.

Èëòèìàñ åòäèì ñÿáàäÿí òóòèéà ÷ÿêäèðìÿéÿ,Àüëàìà, åé ýþç, ãöáàðè-äÿðýÿùè íÿì îëìàñûí.

Ñÿí òÿê àôÿò ýÿëäèýèí áèëìèøäè êèì, ùÿãäÿí ìÿëÿêÈëòèìàñ åéëÿðäè êèì, àëÿìäÿ Àäÿì îëìàñûí.

Äåð èìèø çàùèä êè, îëìàã åéáäèð ðöñâàéè-åøã,Áó ñþçö ôàø åòìÿñèí, ðöñâàéè-àëÿì îëìàñûí.

Åé Ôöçóëè, çþâãè-äÿðäè-åøãÿ íþãñàí ùåéôäèð,Åùòèéàò åò, ïÿíáåéè-äàüèíäÿ ìÿðùÿì îëìàñûí.

261

__________

$ $ $

Ýþð ñèðèøêèì øÿáè-ùèúðàí, äåìÿ êèì, ãàíäûð áó,Çÿððÿ-çÿððÿ øÿðÿðè-àòÿøè-ùèúðàíäûð áó.

Ñàíìàíûç ãàíëû äöýöí, ñèíÿ äÿëöá, áàø ÷ÿêìèø,Øþ’ëåéè-àòÿøè-àùè-äèëè-ñóçàíäûð áó.

Êÿñìÿ öììèä, êþíöë, áàøûíà úèçýèíìÿêäÿí,Îëà íàýÿù äöøÿ ôöðñÿò ÿëÿ, äþâðàíäûð áó.

Äÿìáÿäÿì úàíûìû, åé äÿðäö áÿëà, èíúèòìèí!Ëöòô åäèí áèð-èêè äÿì êèì, ñèçÿ ìåùìàíäûð áó.

Íÿ éàãûðñàí îõóí, åé àòÿøè-äèë, âÿñë ýöíö,Áèçÿ ùèúðàí ýåúÿñè øÿì’è-øÿáèñòàíäûð áó.

Êþíöë èñòÿð àëà áèð áó ñÿðè-çöëôöíäÿí, ëåéê,Âåðìÿäÿí úàí äèëÿð àëìàã, ñàíûð àñàíäûð áó.

Äöí äåìèøñÿí êè, Ôöçóëè ìÿíÿ ãóðáàí îëñóí!Ñÿíÿ ãóðáàí îëàéûì, éåíÿ íÿ åùñàíäûð áó.

262

__________

$ $ $

Íèùàëè-äÿðääèð Ìÿúíóí, éåð åòìèø ñàéÿñèí àùó,Áàøûíäà ãóø ãàíàäû áÿðý, ÿéàüèíäÿ ñÿëàñèë ñó.

Ìÿíÿ çàëè-ôÿëÿê ÷ÿêäèðäè îë ìóéè-ìèéàí úþâðöí,Ýþðöí áèð òàðè-ìóéè íåúÿ ÿæäÿð åòìèø îë úàäó.

Îëóð ìåéëè-äèë ÿôçóí àñèòàíûí äàøûíà ùÿð äÿì,ßýÿð÷è ðÿñìäèð éàñäûãäàí èêðàù åéëÿìÿê ñàéðó.

Òÿðÿùùöì ãûë áöêöëìöø ãÿääèìÿ, âÿùì åéëÿ àùèìäÿí,Ñàãûí ÷ûõìàéÿ íàýÿù éàéäÿí îë îõ, åé êÿìàíÿáðó.

Íÿäèð, — äåäèì, ðöõè-ñàôèíäÿ ÿêñè-ìÿðäöìè-÷åøìèì?Äåäè: ýÿëìèø ýÿìèëÿ Ðóìÿ, äÿðéà ãÿò’ åäèá, ùèíäó.

Ãàøûí éàéû ôÿðàüèíäÿí õÿäÿíýèí êèìè èíúÿëäèì,Íåúÿ áèð ÷ÿêäèðÿð åøãèí ìÿíÿ çöëìöí, íÿ ýöúäöð áó?

Ôöçóëè, àéðû äöøäöí éàðäÿí, ñÿáð åòìÿéÿ éåð éîõÄöøöá ñÿùðàéÿ ÿôüàí åäÿëèì ñÿí àéðó, ìÿí àéðó.

263

__________

$ $ $

Áöëáöëè-äèë ýöëøÿíè-ðöõñàðûí åéëÿð àðèçó,Òóòèéè-úàí ëÿ’ëè-øÿêêÿðáàðûí åéëÿð àðèçó.

Íàìÿâö ãàñèä ïÿéàìèëÿ õîø îëìàç õàòèðèì,Þç ëÿáèíäÿí ëÿùúåéè-ýþôòàðûí åéëÿð àðèçó.

Ñÿðâö ýöë íÿççàðÿñèí íåéëÿð ñÿíÿ ùåéðàí îëàí,Àðèçèíëÿ ãÿääè-õîøðÿôòàðûí åéëÿð àðèçó.

Àðèçó åéëÿð êè, ìÿí òÿê ìöòòÿñèë áèìàð îëà,Êèì êè, âÿñëè-íÿðýèñè-áèìàðûí åéëÿð àðèçó.

Ùèúð áèìàðè òÿíèì áàäè-ñÿáàäÿí äÿìáÿäÿì,Ñèùùÿò è÷öí ñèùùÿòè-ÿõáàðûí åéëÿð àðèçó.

Çöëìÿòè-ùèúðèíäÿ áàõìàç øÿì’ÿ ÷åøìèì ìÿðäöìè,Ïÿðòþâè-ðöõñàðè-ïöðÿíâàðûí åéëÿð àðèçó.

Àðèçóìÿíäè-âöñàëûíäûð Ôöçóëè õÿñòÿäèë,Âÿñëèí èñòÿð, äþâëÿòè-äèäàðûí åéëÿð àðèçó.

264

__________

$ $ $

Ðÿìÿçàí îëäó ÷ÿêèá øàùèäè-ìåé ïÿðäÿéÿ ðó,Ìåé ö÷öí ÷ÿíý äóòóá, òÿ’çèéÿ à÷äû ýåéñó.

Áèëäè ìöòðèá êè, íÿäèð ùàë, ýþòöðäö ãîïóçóí,Áÿçìäÿí ÷ÿêäè ÿéàüèíè ñöðàùèééö ñÿáó.

Áÿçì ãàíóíè ïîçóëäó, íåé ö÷öí ÷ÿíý èëÿ äÿô,Éûüûëûá åòìÿéÿëÿð ùàêèì åøèýèíäÿ üöëó.

Ðÿìÿçÿí àéû ýÿðÿê à÷ûëà úÿííÿò ãàïûñû,Íÿ ðÿâà êèì, îëà ìåéõàíÿ ãàïûñû áàüëó.

Ôÿòùè-ìåéõàíÿ ö÷öí îõóéàëûì ôàòèùÿëÿð,Îëà êèì, éöçöìöçÿ à÷ûëà áèð áàüëû ãàïó.

Àôèòàáè-ãÿäÿù åòìÿç ðÿìÿçÿí àéû òöëó’Íÿ áÿëàäûð áèçÿ, éà Ðÿá, íÿ ãàðà ýöíäöð áó?

Èíòèçàðè-ìåéè-ýöëðÿíý èëÿ áàéðàì àéûíà,Áàõà-áàõà åíÿúÿêäèð ýþçöìöçÿ ãàðà ñó.

Ðÿìÿçàí îëäó, áóäóð âÿùìè Ôöçóëèíèí êèì,Íå÷ÿ ýöí è÷ìÿéÿ ìåé, çþùä èëÿ íàýÿù òóòà õó.

265

__________

$ $ $

ßýÿð ÷ûõñàéäû äÿðäèí úèñìäÿí, äåðäèì êè, úàíäûð áó,Íÿ ùàúÿò äÿðäèíè éåéäèð äåìÿê úàíäàí, ÿéàíäûð áó.

Äÿìàäÿì õóáëàð ýþâðèëÿ àðòàð ëÿççÿòè åøãèí,Éàìàíäûð áó êè, òÿùãèã åòìÿäÿí äåðëÿð éàìàíäûð áó.

Õÿäÿíýè ñàéÿñèíäÿ õîø êå÷èð îâãàòûíû, åé äèëÊè, ýöëçàðè-ùÿéàòûí çèíÿòè ñÿðâè-ðÿâàíäûð áó.

Òóòóøäóì àòÿøè-äèëäÿí, úèýÿð ãàíèëÿ ãÿðã îëäóì,ßýÿð÷è áèð øÿðàðÿ îääóð îë, áèð ãÿòðÿ ãàíäûð áó.

Úÿùàíÿ ãÿääèí èëÿ êàêèëèíäÿí ôèòíÿëÿð äöøìöø,Ãèéàìÿò èáòèäàñû, ôèòíåéè-àõèðçÿìàíäûð áó.

Äåäèëÿð áèõÿáÿðëÿð: áàüè-úÿííÿò êóéèíÿ áÿíçÿð,Õÿáÿð âåðäè ìÿíÿ àíäàí ýÿëÿí Àäÿì, éàëàíäûð áó.

Ôöçóëè, ãûëäû ôÿðéàäö ôÿüàíûì òèðÿ ýÿðäóíè,Ùÿíóç, îë ìàù ñîðìàç êèì, íÿ ôÿðéàäö ôÿüàíäûð áó?

266

__________

$ $ $

Àøèã îëäóì éåíÿ áèð òàçÿ ýöëè-ðÿ’íàéÿÊè, ñàëûð àë èëÿ ùÿð äÿì ìÿíè éöç ãîâüàéÿ.

Ëÿò óðóá ãàëèáè-ôÿðñóäÿìè ýÿù ùÿáñ ãûëûð,Ýÿù ñÿðàñèìÿâö öðéàí áóðàõûð ñÿùðàéÿ.

Éöçöìöí ãàíèëÿ êèìöõòèíè àë åòäèì êèì,Àëÿòè-ñÿí’ÿò îëà îë áöòè-áèïÿðâàéÿ.

Áó íÿ èøäèð êè, áèçè èýíÿ êèìè èíúÿëäèá,Ñàëûð èïëèê êèìè ùÿð äÿì áèð óçóí ñåâäàéÿ.

Àéàüûí áàüëàìûø àâàðÿëÿðèí ñÿí’ÿò èëÿ,Éîõ íÿùàéÿò ñÿðè-êóéèíäÿ ýÿçÿí øåéäàéÿ.

Ëÿõò-ëÿõò îëìóø èêÿí ãÿìçÿ äèðÿôøèíè ÷ÿêèá,×àðÿñàç îëìàäû áèð ýöí ìÿíè-ãÿìôÿðñàéÿ.

Éàõà ÷àê åäÿíè áàøìàã êèìè ñàëûð àéàüà,Åé Ôöçóëè, áàõ îíóí åòäèéè èñòèüíàéÿ.

267

__________

$ $ $

Îëñàéäû ìÿíäÿêè ãÿì Ôÿðùàäè-ìöáòÿëàäÿ,Áèð àù èëÿ âåðÿðäè ìèí Áèñöòóíè áàäÿ.

Âåðñÿéäè àùè-Ìÿúíóí ôÿðéàäûìûí ñÿäàñûí,Ãóøìè ãÿðàð åäÿðäè áàøûíäàêû éóâàäÿ?

Ôÿðùàäö çþâãè-ñóðÿò, Ìÿúíóíö ñåéðè-ñÿùðà,Áèð ðàùÿò è÷ðÿ ùÿð êÿñ, àíúàã ìÿíÿì áÿëàäÿ.

ßøêè-ðÿâàíèìÿ åë úÿì’ îëäó, âàð öìèäèìÊèì, îëà âàðÿ-âàðÿ úÿì’èééÿòèì çèéàäÿ.

Ýÿù ãÿìçÿí è÷ìÿê èñòÿð ãàíèìè, ýàù ÷åøìèí,Ãîðõóì áóäóð êè, íàýÿù ãàíëàð îëà àðàäÿ.

Ñÿðâÿðëèê èñòÿð èñÿí, öôòàäÿëèê øöàð åòÊèì, äöøìÿäÿí ÿéàüÿ, ÷ûõìàäû áàøÿ áàäÿ.

Ýÿð ýþðìÿìÿê äèëÿðñÿí ðÿñìè-úÿôà, Ôöçóëè,Îëìà âÿôàéÿ òàëèá äöíéàéè-áèâÿôàäÿ.

268

__________

$ $ $

Èñòÿäèì ìÿðùÿì îõóíäàí úèýÿðèì éàðÿñèíÿ,Àòäû ìèí îõ êè, äÿýÿð ùÿð áèðè áèð ïàðÿñèíÿ.

Áèð-áèðèëÿ ÷ÿêèøèð ýÿðäè-ðÿùèí÷öí ìöæÿëÿð,Ýþð íÿ ãàíëàð äöøÿúÿêäèð îëàðûí àðÿñèíÿ.

×ÿêìÿç îëäó, êþíöë îõëàð éöêöí, îë ñÿðâ ìÿýÿð×ÿêÿðÿê àòÿ îõóí, ðÿùì åäÿ áè÷àðÿñèíÿ.

Ãàíû ýþç éàøû êèìè ÿùëè-íÿçÿð êèì, éöýöðöáÁèð è÷èì ñó âåðÿ äÿøòè-ãÿìèí àâàðÿñèíÿ.

Ùÿð òÿðÿô ÿêñëÿðèìäèð ýþðöíÿí, éà éûüûëûáÝÿëäè ñó õÿëãè ñèðèøêèì ñóéó íÿççàðÿñèíÿ.

Áèëìÿçÿì êèì, íÿçÿð ÿùëè íÿñèíè ÿêñèëäÿð,Ãÿçÿá åéëÿð, íÿçÿð åòñÿì ìÿùè-ðöõñàðÿñèíÿ.

Åé Ôöçóëè, úèýÿðèì ãàíûíû ãîéìàç òþêöëÿ,Úàí ôÿäà îë ñÿíÿìèí ãÿìçåéè-õóíõàðÿñèíÿ.

269

__________

$ $ $

Áàüÿ ýèð, áöëáöëÿ ÿðçè-ýöëè-ðöõñàð åéëÿ,Éûü ýöëöí èðçèíè, áöëáöë ýþçöíÿ õàð åéëÿ.

Áàü øàùèäëÿðèíÿ çöëô èëÿ ÷åøìèí ýþñòÿð,Ñöíáöëö äÿðùÿì åäèá, íÿðýèñè áèìàð åéëÿ.

Ãþí÷ÿéÿ ëàôè-ëÿòàôÿòäÿ àüûç à÷äûðìà,Ëÿùçÿ-ëÿùçÿ îíó øÿðìÿíäåéè-ýþôòàð åéëÿ.

Ñÿðâÿ àçàäÿëèê èñìèëÿ éàðàøìàç éöðöìÿê,Îíó ùÿì øèâåéè-ðÿôòàðÿ ýèðèôòàð åéëÿ.

Äàðè-äöíéàíû, êþíöë, úÿùä ãûëûá, òÿðê åäÿ ýþð,Õàáè-ãÿôëÿòäÿ èêÿí þçöíö áèäàð åéëÿ.

À úèýÿð çÿõìè, àüûç à÷ìà õÿäÿíýèí ýþðöáÿí,Éåòÿíÿ ðàçè-íèùàíûì, éåòÿð, èçùàð åéëÿ.

Êÿñ, Ôöçóëè, òÿìÿèí ãåéð òÿìÿííàëÿðäÿí,Ãàíäà îëñàí òÿëÿáè-äþâëÿòè-äèäàð åéëÿ.

270

__________

$ $ $

Óéóá àùóéÿ äöøäö ìèøê Ìÿúíóí òÿê áèéàáàíÿ,Íîëà ÷ÿêñÿí îíó çÿíúèðè-çöëôè-ÿíáÿðÿôøàíÿ.

×ÿêÿð êàôèð ýþçöí ùÿð äÿì úèýÿðäÿí ãÿìçÿ ïåéêàíûí,Íÿ ýöúäöð áó, íÿ âåðäè àëÿ áèëìÿç áèð ìöñÿëìàíÿ?

Áÿëà íàâÿêëÿðèí ñàíúûëìàñûíìû êþêñöìÿ ùÿð äÿì,Äîëàøûð øàíÿ òÿê ùÿð ëÿùçÿ îë çöëôè-ïÿðèøàíÿ.

Îõóí ýÿëäèêúÿ ñèíÿìäÿí ñÿäàëÿðäèð ÷ûõàí, áèëìÿíÄèë åéëÿð íàëÿ, éà ïåéêàí äÿýÿð ñèíÿìäÿ ïåéêàíÿ.

Ñÿäàéè-íàâÿêèí ÷ûõäûãúà úàí õöððÿì îëóð, ýóéà,Áó çèíäàíè-áÿëàäÿí ÷ûõìàüà ðöõñÿò âåðÿð úàíÿ.

Áîéàíûá ãàíÿ, îëìóø ïàðÿ-ïàðÿ ýöëëÿð ÿ’çàñû,Ìÿýÿð õÿíúÿð ÷ÿêèá, ñÿí ñÿðâ òÿê ÷ûõäûí ýöëöñòàíÿ?

Ìÿëàìÿò îäóíà éàíäûí, Ôöçóëè, ÷ûõ áó àëÿìäÿí,Òÿðÿùùöì ãûë, ðÿâà ýþðìÿ êè, àëÿì îäóíà éàíÿ.

271

$ $ $

Åé äèëè-ñÿðýÿøòÿâö øèêÿñòåéè-âàëåù!Ñÿëëè âÿ ñÿëëèì ÿëÿí-íÿáèééÿ âÿ àëåù!1

Íÿ’òè-íÿáèäèð êÿìàëè-ÿãë íèøàíè,Ôÿ’òè áèìà øà’ÿ ìèí ñèôàòè-êÿìàëåù2.

Äàüè-ôÿðàãèíÿ åùòèìàë âÿ ìöìêèí,ßùðÿãÿíè íàðè-èøòèéàãè-âöñàëåù3.

Çèêðè èëÿ õîø êå÷èð ùÿìèøÿ çàìàíûí,Ìöôòÿêèðÿí ôè úÿìàëèùè âÿ úÿëàëåù4.

Åéëÿ õÿéàëè-ðöõöí íÿçÿðäÿ òÿñÿââöð,Âÿãòÿáèñèí-íóðÿ ìèí øö’àè-úÿìàëåù5.

Ìÿðçèéö ìÿøêóðäóð úÿì’è-ôèàëè,ßùñÿíó ìèí õèññÿòèí úÿìè’ö õèñàëåù6.

Òàáå’è îëìàãäàäûð íÿúàò, Ôöçóëè,Éÿññÿðÿêÿëëàùó òàáèÿí ëè ôè’àëåù7.

272

__________1 Òÿðúöìÿñè : Ïåéüÿìáÿð âÿ îíóí þâëàäûíà ñàëàâàò âÿ ñàëàì (ñþéëÿ).2 Òÿðúöìÿñè : Îíóí éàéûëìûø êàìàë ñèôÿòëÿðèíäÿí çèêð åéëÿ (ñþéëÿ).3 Òÿðúöìÿñè : Îíóí âöñàë øþâãöíöí îäó ìÿíè éàíäûðäû.4 Òÿðúöìÿñè : Îíóí áþéöêëöéö âÿ ýþçÿëëèéèíè ôèêð åòäèêäÿ.5 Òÿðúöìÿñè : Íóðó îíóí úÿìàëû øö’àñûíäàí èãòèáàñ åò.6 Òÿðúöìÿñè : Îíóí áöòöí õàñèééÿòëÿðèíèí ùÿð áèðè ýþçÿëäèð.7 Òÿðúöìÿñè : Àëëàù ñÿíè îíóí èøëÿðèíÿ òàáå åòñèí.

$ $ $

Äàðàëäûð ãþí÷ÿ ùÿëãèí, äöðúè-ëÿ’ëèí ýÿëñÿ ýþôòàðÿ,Ãàðàðäûð àôèòàáû ñàéÿ ÷ÿêñÿí ïÿðäÿ ðöõñàðÿ.

Ñÿíÿ áèð ñþç äåéèíúÿ êå÷äè þìðöì ùÿñáÿòÿí ëèëëÿù1,Ñóàëûì êàìè-äèë âåðìÿêëÿ ìþùòàú åòìÿ òÿêðàðÿ.

Äèëè-ñÿäïàðåéè úÿì’ åéëÿìÿê êóéèíäÿ ìöøêöëäöð,Îëóðìó úÿì’ÿ ãàáèë, ùÿð èòèí àüçûíäà áèð ïàðÿ!

Ñÿðè-çöëôöíäÿ ùÿð ìó, ñåéä ãûëìûø áèð äèëè-ñóçàí,Äöøöáäöð, ñàíÿñÿí, áèð øþ’ëÿ îä øÿì’ öçðÿ ùÿð òàðÿ.

Òÿìÿííàéè-âöñàëèí÷öí äåýèë ýèðéÿì, áóäóð ãÿñäèìÊè, ñåéëè-ÿøêäÿí éåð ãàëìàéà êóéèíäÿ ÿüéàðÿ.

Áàøûì ãàëäûðìàñûí õàêè-ðÿùèíäÿí, ñÿðíèýóí ÷ÿêñèí,×ÿêÿð îëñà ìöñÿââèð ñóðÿòèì êóéèíäÿ äèâàðÿ.

Ôöçóëè, çÿô’è-òÿí öçðèëÿ êÿñìÿ íàëåéè-çàðûí,Áèçè ÷öí ÷ÿíý òÿê ìþ’òàä ãûëäûí íàëåéè-çàðÿ.

273

__________1 Àëëàù ö÷öí

$ $ $

Ðÿùì åò, åé øÿù, ìÿíè-äÿðâèø ÷ÿêÿí àùëÿðÿÊè, ýÿäà àùè ÿñÿð åéëÿð îëóð øàùëÿðÿ.

Ìåùðè éîõ ìàùëÿðÿ àù ÿñÿð åòìÿç, éà Ðÿá!Âåð áèð èíñàô áó ìåùðè éîõ îëàí ìàùëÿðÿ.

Ãàøëàðûí òàüèíÿ âåðñÿì äèëè-ñóçàí, íÿ ÿúÿá,Ðÿñìäèð àñûëà ãÿíäèë íÿçÿðýàùëÿðÿ.

Ìàèëè-ñÿðâ, ãÿäèí âÿñëèíÿ éåòìÿç, íèøÿ êèì,Áÿõò øàéÿñòÿ äåýèë ùèììÿòè êóòàùëÿðÿ.

Ñàãèéè-áÿçìè-úöíóí íÿðýèñè-ìÿñòèíäèð êèì,È÷èðèð áàäåéè-ãÿôëÿò äèëè-àýàùëÿðÿ.

Áàõìà, åé äèäÿ, çÿíÿõäàíûíà ìÿùáóáëÿðèí,Ýÿçìÿ ãàôèë, ùÿçÿð åò äöøìÿéÿñÿí ÷àùëÿðÿ.

Åé Ôöçóëè, âÿðÿ’ ÿùëè ðÿùè-ìÿñúèä òóòìóø,Ñÿí ðÿùè-ìåéêÿäÿ òóò, óéìà áó ýöìðàùëÿðÿ.

274

$ $ $

Éåíÿ îë ìàù ìÿíèì àëäû ãÿðàðûì áó ýåúÿ,×ûõàúàãäûð ôÿëÿêÿ íàëåéè-çàðûì áó ýåúÿ.

Øÿì’âÿø ìÿùðÿìè-áÿçì åéëÿäè îë ìàù ìÿíè,Éàíàúàãäûð éåíÿ åøã îäóíà âàðûì áó ýåúÿ.

Ùÿì âöñàëè âóðóð îä úàíûìà, ùÿì ùèúðàíè,Áèð ÿúÿá øÿì’ èëÿ äöøäö ñÿðö êàðûì áó ýåúÿ.

Íÿ òöòöíäöð êè, ÷ûõàð ÷ÿðõÿ, äèëè-çàðÿ ìÿýÿðÙèúð äàüèíè óðóð ëàëÿöçàðûì áó ýåúÿ?

Ñöáùÿ ñàëäû áó ýåúÿ øÿì’ êèìè ãÿòëèìè ùèúð,Îëà êèì, ñöáù ýÿëèíúÿ ýÿëÿ éàðûì áó ýåúÿ.

Ïàðÿ-ïàðÿ úèýÿðèì èòëÿðèíÿ íÿçð îëñóí,Îë ñÿðè-êóéÿ ÿýÿð äöøñÿ ýöçàðûì áó ýåúÿ.

Âàð èäè ñöáù âöñàëèíÿ, Ôöçóëè, öììèä,×ûõìàñà ùÿñðÿò èëÿ úàíè-ôèýàðûì áó ýåúÿ.

275

__________

$ $ $

Íèùàëè-ñÿðâäèð ãÿääèí, ãàøûí íóí îë íèùàë öçðÿ,Ìèñàëè-íþãòåéè-íóí õàëûí îë ìèøêèí ùèëàë öçðÿ.

Îëóá ùåéðàí, ýþòöðìÿí õÿòòö õàëûíäàí íÿçÿð, ýóéà,Ýþçöì ìÿðäöìëÿðèäèð íþãòÿëÿð îë õÿòòö õàë öçðÿ.

Õÿì åòäèí ãàìÿòèì, ýÿð òÿðêè-ñÿð ãûëäûìñà ìÿ’çóðÿì,Íÿ öçðöì âàð ÿýÿð äåðëÿðñÿ îëìàç íþãòÿ äàë öçðÿ.

Çöëàëè-õóíè-äèëäÿíäèð ýþçöì ïåéìàíÿñè ìÿìëó,Ùöáàá àëòûíäàäûð îë íöãòÿ êèì, ãîðëàð çöëàë öçðÿ.

Éàçàð ýþç ïÿðäÿñèíÿ ÿøê øÿðùè-ùàë, áèëìÿç êèì,Îõóíìàç ãàí èëÿ éàçûëñà õÿò þâðàãè-àë öçðÿ.

Äÿìàäÿì êèëêè-ìöæýàíèëÿ òèôëè-ìÿðäöìè-÷åøìèì,Õÿòè-ñåâäàéè-õàëûí ìÿøã åäÿð ëþâùè-õÿéàë öçðÿ.

Ôöçóëèíèí òÿðèãè-íÿçìÿ òÿá’èí ìöñòÿãèì åòìèøÕÿéàëè-ãàìÿòèí êèì, áèð ÿëèôäèð å’òèäàë öçðÿ.

276

__________

$ $ $

Ìöñùÿô äåìÿê õÿòàäûð îë ñÿôùåéè-úÿìàëÿ,Áó áèð êèòàá ñþçäöð, ôÿùì åäÿí ÿùëè-ùàëÿ.

Ðöõñàðÿ íþãòÿ ãîéìàã ðÿñìè-õÿò îëìàñàéäû,Äöøìÿçäè ìÿíçèë åòìÿê ðöõñàðûí öçðÿ õàëÿ.

Ùåéðàíè-ìàùè-ðóéèí õóðøèäÿ ìåùð ñàëìàç,Ìöøòàãè-òàãè-ÿáðóí ÿêñèê áàõàð ùèëàëÿ.

Ãîíäóðäó ýÿðä õÿòòèí àéèíåéè-ìóðàäÿ,Ãûôë óðäó èãäè-çöëôöí ýÿíúèíåéè-âöñàëÿ.

Äþâðàí ìÿíÿ ãÿëÿì òÿê ñåâäà ãàïûñûí à÷äû,Òà ãÿääèìè ãÿìèíäÿí äþíäÿðäè çÿ’ô íàëÿ.

Ðÿñìè-âÿôà, Ôöçóëè, ñÿíäÿí êÿìàëÿ éåòìèø,Õîø êàìèëè-çàìàíñàí, ÿùñÿíòÿ áó êÿìàëÿ.

277

__________

$ $ $

Ùÿçÿð ãûë àù îäóíäàí, úþâðöíö öøøàãÿ àç åéëÿ,Õÿñö õàøàêè éàãìà, øþ’ëÿñèíäÿí åùòèðàç åéëÿ!

Ñÿíÿìëÿð ñÿúäÿñèäèð áèçäÿ òàÿò, Òàíðû÷öí, çàùèä,Êèìè ýþðñÿí ñÿí þç äèíèíäÿ, òÿêëèôè-íÿìàç åéëÿ!

Ùÿãèãÿò õÿòòèíè éàçìàã äèëÿðñÿí ëþâùè-çàòûíäà,Õÿòèí ýöëðöõëÿðèí ìÿíçóð òóò, ìÿøãè-ìÿúàç åéëÿ!

Ñÿíÿìëÿð ñÿíýäèëëÿðäèð åøèòìÿçëÿð ñþçö, çàùèä,Éåòÿð áèùóäÿ ìÿí òÿê îíëàðà ÿðçè-íèéàç åéëÿ!

Ñÿíèí íàçûí ýþðÿíäÿ ÿãë ãàëìàç ùÿñáÿòÿí ëèëëàù,Àìàí âåð òàëèáè-äèäàðÿ, áèð äÿì, òÿðêè-íàç åéëÿ!

Éîëóíäà èíòèçàðè-ìÿãäÿìèíëÿ õàê îëàí ÷îõäóð,Õöðàì åò áèð ãÿäÿì, ìèí õàêèñàðè ñÿðôÿðàç åéëÿ!

Ôöçóëè, úàíÿ òàïøûðäûí õÿéàëûí, øèìäè ðöñâàñÿí,Ñÿíÿ êèì äåð êè, ùÿð íàìÿùðÿìÿ èôøàéè-ðàç åéëÿ!

278

__________

$ $ $

Áàòàëû ãàíÿ îõóí äèäåéè-ýèðéàí è÷ðÿ,Áèð ÿëèôäèð ñàíàñàí êèì, éàçûëûð ãàí è÷ðÿ.

Éåðèäèð ñèíåéè-ñóçàíûìà êöëõÿí äåñÿëÿð,Áÿñ êè, éàíìûøäûð îõóí ñèíåéè-ñóçàí è÷ðÿ.

Úàíû òÿí è÷ðÿ íÿ ñàõëàðäûì ÿýÿð áèëñÿ èäèìÊè, äåýèë ýèçëè ãÿìè-ëÿ’ëè-ëÿáèí úàí è÷ðÿ.

Àëà ýÿð îõëàðûíû äèäÿëÿðèìäÿí, åé äèë,Ùåéôäèð, îëìàéà íàýÿù èòÿ ìöæýàí è÷ðÿ.

×àê êþíëöì àðàñûíäà éàðàøûð ïåéêàíûí,Èãäè-øÿáíÿì õîø îëóð ãþí÷åéè-õÿíäàí è÷ðÿ.

Ãÿääèíÿ ñÿðâ äåìèø, ãþí÷ÿëÿðèí òÿ’íèíäÿí,Äóðàìàç áàäè-ñÿáà ùè÷ ýöëöñòàí è÷ðÿ.

Åé Ôöçóëè, êèìÿ ñóçè-äèëèìè øÿðù ãûëûì,Éîõ ìÿíèì êèìè éàíàí àòÿøè-ùèúðàí è÷ðÿ.

279

__________

$ $ $

Àðèçèí ýþðñÿ ôÿëÿê, ìåùð áóðàõìàç àéÿ,Çÿððÿ-çÿððÿ ãûëûá îíó áóðàõàð ñÿùðàéÿ.

Ëÿáëÿðèí ÿêñèí àëûá, áàüÿ ýèðÿð ùÿð äÿì ñó,Ðÿøêäÿí ãàí è÷èðèð áÿðýè-ýöëè-ðÿ’íàéÿ.

Éåðèäèð ÿêñèíÿ àéèíÿ äÿìèð áÿíä óðñà,Íÿ ö÷öí ãàðøû äóðóð ñÿí êèìè áèùÿìòàéÿ.

Áóëäóüó éåðäÿ ùÿñÿääÿí ýöí óðàð ñàéÿíÿ òèüÊè, ðÿôèã îëìàéà ñÿí ìàùè-ìÿëÿêñèìàéÿ.

Îõà ïåéêàí äèêèëèð ãÿìçÿí ö÷öí ïåéâÿñòÿ,Òîõóíóð òÿ’íÿ îõó ãàøûí óúóíäàí éàéÿ.

Ëÿ’ëè-íàáûí ñèôÿòè øÿùäè-ìöñÿôôàäûð, ëåéêÀúû åòìèø îíó ñÿôðàéè-ùÿñÿä ñÿùáàéÿ.

Éàð ìåéëèí ñÿíÿ ñàëìàçñà, Ôöçóëè, íÿ ÿúÿá,Íåúÿ ìåéë åòìÿê îëóð ñÿí êèìè áèð ðöñâàéÿ.

280

__________

$ $ $

Ñó âåðÿð ùÿð ñöáùäÿì ýþç éàøû òèüè-àùèìÿÊèì, òþêÿì ãàíûí ñèïåùðèí, ñàëñà ìåùðèí ìàùèìÿ.

Øÿì’è-ðöõñàðûí îäó ãûëäû ìÿíè àòÿøïÿðÿñò,×àêè-ñèíÿìäÿí òÿìàøà åéëÿ àòÿøýàùèìÿ.

Ãÿì êèìè þëäöðñÿ, ãàíëû òÿê ãà÷àð ìÿíäÿí éàíà,Øàùè-äÿðäÿì, èëòèúà åéëÿð öëöââè-úàùèìÿ.

Òóòèéà òÿê ÷åøìè-ÿðáàáè-íÿçÿðäèð ìÿíçèëèì,Ýÿð÷è õàêè-ðÿùýöçàðÿì äèäåéè-áÿäõàùèìÿ.

Áèð ôÿãèðÿì äóðìàñûí êèìñÿ ìÿíÿ òÿ’çèì ö÷öí,Ãàíäà ýåòñÿì, åé ýþçöì, ñó ñÿï ãöáàðè-ðàùèìÿ.

Ãàôèëÿì ñèððè-ëÿáè-úàíïÿðâÿðèíäÿí òà õÿòèí,Ãîíäóðóáäóð ýÿðä ìèð’àòè-äèëè-àýàùèìÿ.

Åé Ôöçóëè, éàðÿ äþíäÿðäèì öçöì ÿüéàðäÿí,Õÿñìè ÷îõ ýþðäöì, ñûüûíäûì ñèäãèëÿ Àëëàùèìÿ.

281

__________

$ $ $

Éöðöòìÿéèí ÿðÿãè ìÿúëèñ è÷ðÿ áàäÿ èëÿ,Ùÿðàìçàäÿíè ãîéìûí ùÿëàëçàäÿ èëÿ.

Âåðèð ñèòÿì ñÿáÿãèí òèôëè-õÿòòèíÿ çöëôöí,Ãîìàí áó öçö ãàðàíû î ëþâùè ñàäÿ èëÿ.

Ìÿíÿ çàìàí èëÿ Ìÿúíóí ìöãÿääÿì îëñà íîëà,Îéóíäà øàù áÿðàáÿð äåýèë ïèéàäÿ èëÿ.

Ãàøûí áÿëàñûíà äöøäöì, ôÿëÿê ãÿìèí ÷ÿêÿðÿê,Áó ýöúëö éàéû ÷ÿêÿð îëäóì îë êÿáàäÿ èëÿ.

Ãàïûíäà õÿì ãÿäèìè ýÿçäèðèá éöðöð êþíëöì,Èòèí äóðóð, éöýöðöð ùÿð òÿðÿô ãÿëàäÿ èëÿ.

Ìÿíÿì ìöäÿððèñè-åëìè-úöíóí, ãàíû ÌÿúíóíÊè, áÿðìóðàä îëà äþâðöìäÿ èñòèôàäÿ èëÿ.

Áàøûì àéàüûíà ýÿð äöøñÿ ìÿí’ åéëÿìÿçÿì,Íÿ åéëÿäè ìÿíÿ, íÿì âàð áèð ôöòàäÿ èëÿ.

Ìÿíè ñàãûíìà, Ôöçóëè, ãÿì è÷ðÿ Ìÿúíóí òÿêÊè, ìÿí çèéàäÿéÿì îíäàí ãÿìè-çèéàäÿ èëÿ.

282

__________

$ $ $

Õîøäóð, åé ýöí, òàëåèí êèì, äöøäöí îë õàêè-äÿðÿ,ßùëè-äþâëÿò äàìÿíèí òóòäóí, éåòÿðñÿí áèð éåðÿ.

Äàìÿ äöøìöø áèð øèêàðÿì êèì, ÿäÿì ñÿùðàñûíà,Ìÿíçèëèìäÿí ùÿð òÿðÿô à÷ìûø ÿúÿë ìèí ïÿíúÿðÿ.

Ëÿ’ëèí ÿòðàôûíäà õÿòòèíäÿí êþíöë åéìÿí äåýèë,Å’òèìàä îëìàç éåíè èìàíÿ ýÿëìèø êàôÿðÿ.

Õÿò íÿ ùàúÿò, ÿùëè-äèë ãåéäèíÿ ðöõñàðûí éåòÿð,Àëÿìè òóòìàãäà ýöí ìþùòàú îëóðìó ëÿøêÿðÿ?

Ñàéÿ ñàëäûí ñóéÿ, ñÿðâè-íàçè ðÿøê þëäöðäö êèì,Ìÿí äóðóðêÿí, äþâëÿòè-âÿñëèí íÿ íèñáÿò àõÿðÿ?

Áàøäà ùÿð òöê, åøã îäóíäàí áèð òöòöíäöð êèì, ÷ûõàð,Úèçýèíÿí áàøûì áÿëà áÿçìèíäÿ áÿíçÿð ìÿúìÿðÿ.

Åé Ôöçóëè, ìÿíäÿ ðàùÿò ãîéìàäû øåéäà êþíöë,Èñòÿðÿì êèì, ãóðòóëàì îíäàí, âåðÿì áèð äèëáÿðÿ.

283

__________

$ $ $

Êþíöë, ñÿúúàäÿéÿ áàñìà àéàã, òÿñáèùÿ ÿë óðìà,Íàìàç ÿùëèíÿ óéìà, îíëàð èëÿ äóðìà, îòóðìà!

ßýèëèá ñÿúäÿéÿ, ñàëìà ôÿðàüÿò òàúûíû áàøäàí,Âöçóäÿí ñó ñÿïèá, ðàùÿò éóõóñóí ýþçäÿí ó÷óðìà!

Ñàãûí, ïàìàë îëóðñàí áóðèéà òÿê, ìÿñúèäÿ ýèðìÿÂÿ ýÿð íà÷àð ýèðñÿí, îíäà ìèíáÿð êèìè ÷îõ äóðìà!

Ìöÿççèí íàëÿñèí àëìà ãóëàüÿ, äöøìÿ òÿøâèøÿ,Úÿùÿííÿì ãàïûñûí à÷äûðìà, âàèçäÿí õÿáÿð ñîðìà!

Úÿìàÿò èçäèùàìè ìÿñúèäÿ ñàëìûø êöäóðÿòëÿð,Êöäóðÿò öçðÿ, ëöòô åò, áèð êöäóðÿò ñÿí ùÿì àðòóðìà!

Õÿòèáèí ñàíìà ñàäèã ìÿñúèäèí, ãîâëèëÿ ôå’ë åòìÿ,Èìàìûí ñàíìà àãèë, èõòèéàðûí îíà òàïøóðìà.

Ôöçóëè, áÿùðÿ âåðìÿç òàÿòè-íàãèñ, íÿäèð úÿùäèí,Êÿðÿì ãûë, çÿðãè òàÿò ñóðÿòèíäÿ ùÿääÿí àøóðìà!

284

__________

$ $ $

Åé âöúóäè-êàìèëèí, ÿñðàðè-ùèêìÿò ìÿñäÿðè,Ìÿñäÿðè-çàòûí îëàí ÿøéà ñèôàòûí ìÿçùÿðè.

Ìÿçùÿðè ùÿð ùèêìÿòèí ñÿíñÿí êè, êèëêè-ãöäðÿòèíÑÿôùåéè-ÿôëàêÿ íÿãø åòìèø õöòóòè-ÿõòÿðè.

ßõòÿðè ìÿñ’óä îëàí îëäóð êè, òÿá’è-ïàêèíèíÃàáèëè-ôåéç îëà ëöòôöíäÿí ñÿôàéè-úþâùÿðè.

Úþâùÿðè ìÿ’éóá îëàí íàãèñ ìÿíÿì êèì, ìöòòÿñèëÑàäÿäèð õÿòòèí õÿéàëèëÿ çÿìèðèì äÿôòÿðè.

Äÿôòÿðè-ÿ’ìàëûìûí õÿòòè õÿòàäÿíäèð ñèéàù,Ãÿí òþêÿð ÷åøìèì, õÿéàë åòäèêúÿ ùþâëè-ìÿùøÿðè.

Ìÿùøÿðè ÿøêèì âåðÿð ñåéëàáÿ, ýÿð ðóçè-úÿçàÎëìàñà ìÿãáóë äÿðýàùÿ ñèðèøêèì ýþâùÿðè.

Ýþâùÿðèäèð åøã áÿùðèíèí, Ôöçóëè, àáè-÷åøì,Ëåéê áèð ýþâùÿð êè, ëöòôè-ùÿã îíàäûð ìöøòÿðè.

285

$ $ $

Åé âöúóäóí ÿñÿðè, õèëãÿòè-ÿøéà ñÿáÿáè!Íÿáè îë âÿãò êè, áèëôå’ë ýÿðÿêìÿçäè íÿáè.

Ñåééèäè-ÿáòÿùèéö ìÿêêèéö öììèéö çÿêè,Ùàøèìèéö ìÿäÿíèéö ãöðåéøèéö ÿðÿáè1.

Ñÿáãÿòè-çàò èëÿ åéâàíè-ðèñàëÿò ñÿäðè,Øÿðÿôè-ÿñë èëÿ ôåùðèñòè-ðöñóë ìöíòÿõÿáè.

ßçìè-÷ÿðõ åòäè Ìÿñèùà êè, áóëà ìå’ðàúûí,Éåòìÿäè ìÿíçèëè-ìÿãñóäÿ òÿðèãè-òÿëÿáè.

ßíáèéàäàí êèìÿ ñÿí òÿê áó, ìöéÿññÿðäèð êèì,Àäÿìÿ âÿúùè-ìöáàùàò îëà èççö íÿñÿáè.

Õÿëÿôè-ìþ’òÿáÿðè-Àäÿìö Ùÿââà ñÿíñÿí,Úÿ’ÿëÿëëàùö ôÿäàÿí ëÿêÿ öììè âÿ ÿáè2.

Éà Íÿáè, ãûëìà Ôöçóëèíè ãàïûíäàí ìÿùðóì,ßôâ ãûë, âàð èñÿ äÿðýàùäÿ òÿðêè-ÿäÿáè.

286

__________1 Òÿðúöìÿñè : Ìÿêêÿëè, äÿðñ îõóìàìûø, çÿêàëû, áèð àüàäûð, ùàøèìè, ìÿäèíÿëè,

ãóðåéøè âÿ ÿðÿáèäèð.2 Òÿðúöìÿñè : Àëëàù àòà-àíàìû ñÿíÿ ãóðáàí åòñèí.

__________

$ $ $

Åé õîø îë ýöíëÿð êè, ðöõñàðûí ìÿíÿ ìÿíçóð èäè,×åøìè-öììèäèì ÷èðàüè-âÿñëäÿí ïöðíóð èäè.

Ãöðá øþâãè àôèéÿòáÿõøè-òÿíè-áèìàð èäè,Âÿñë çþâãè ðàùÿòÿôçàéè-äèëè-ìÿùúóð èäè.

Èççÿòèì øÿì’è ìöíÿââÿð, òàëåéèì ÿçìè ãÿâè,Äþâëÿòèì ùþêìö ðÿâàí, åéøèì åâè ìÿ’ìóð èäè.

Äàìÿíè-èãáàëèìÿ ýÿðäè-òÿÿððöç éåòìÿéèá,×åøìè-ùàñèä ÷þùðåéè-úÿì’èééÿòèìäÿí äóð èäè.

Àäÿì èäèì, ãöðáè-äÿðýàùûíäà áóëìóøäóì ãÿáóë,Ìÿíçèëèì úÿííÿò, ìåéèì êþâñÿð, ÿíèñèì ùóð èäè.

Áÿõò ìÿòëóáèì ìöéÿññÿð ãûëìàüà ìÿùêóì îëóá,Äÿùð ÿñáàáèì ìöùÿééà ãûëìàüà ìÿ’ìóð èäè.

Ùÿð äóà ãûëñàì, òÿâÿããöôñöç îëóðäó ìöñòÿúàá,Ùÿð òÿìÿííà åéëÿñÿì, åùìàëñûç ìÿãäóð èäè.

Ùèúð âÿùìèíäÿí éåòèðìÿçäèì êöäóðÿò êþíëöìÿ,Ýÿð÷è äþâðàíûí ìöõàëèô ýÿçìÿýè ìÿøùóð èäè.

Íîëà ýÿð ñàëñà Ôöçóëèíè ãÿìè-ùèúðàíÿ ÷ÿðõ,Âÿñë ÿééàìûíäà îë ãàôèë èêÿí ìÿüðóð èäè.

287

$ $ $

Åé òÿüàôöë áèðëÿ ùÿð ñàÿò ãûëàí øåéäà ìÿíè,Âàãèô îë êèì, þëäöðÿð áèð ýöí áó èñòèüíà ìÿíè.

Çÿ’ôèì åëäÿí éàøûðûá, ÿùâàëèìè ñàõëàð, âÿëèÍàëåéè-áèèõòèéàðûìäûð ãûëàí ðöñâà ìÿíè.

Ýÿð ìÿíè õóíàáåéè-ÿøêèì íèùàí åéëÿð, íÿ ñóä,Ãàíäà îëñàì, ìþùíÿòè-åøãèí ãûëàð ïåéäà ìÿíè.

Âàëåùè-çþâãè-ëÿáè-ìåéýóíö ÷åøìè-ìÿñòèíÿì,Ñàãèéà, ñàíìà õÿðàá åòìèø ìåéö ñÿùáà ìÿíè.

Õàëè åòìèøäèð ìÿíè ìÿíäÿí ìÿùÿááÿò, äóñòëÿð,Åéá ãûëìûí, ýþðñÿíèç àëÿìäÿ áèïÿðâà ìÿíè.

Ýóøåéè-ìåùðàáÿ òóòìóøäóì ðÿùè-çþùäö ñÿëàù,Ãîéìàäû þç ùàëèìÿ îë íÿðýèñè-øÿùëà ìÿíè.

Åé Ôöçóëè, áèð ñÿíÿì çöëôöíÿ êþíëöì áàüëàäûì,×ÿêäè çÿíúèðè-úöíóíÿ àãèáÿò ñåâäà ìÿíè.

288

__________

$ $ $

Áóðàãäû õàêÿ ùöñíöí àôèòàáè-àëÿìàðàéè,Ýþòöðäö éåð öçöíäÿí ìþ’úöçè-ëÿ’ëèí Ìÿñèùàéè.

Èêè ýþçäÿí ðÿâàí åòìèø ñèðèøêèì ãàìÿòèí øþâãè,ßñàéè-ìþ’úèçè ýþð êèì, èêè áþëìöø áó äÿðéàéè.

Áöêöëìöø ãÿääèìè ãóðòàðÿ ýþð ãöëëàáè-çöëôöíäÿí,Õÿòàäûð, ÷ÿêìÿñèí ÷îõ áàüðû ÷þêìöø áèð ñûíûã éàéè.

Ðöõöí öçðÿ õÿìè-ÿáðóíè ýþðìÿê èñòÿðÿì, ÿììàÈêÿí äöøâàð îëóð, ýöí âàð èêÿí ýþðìÿê éåíè àéè.

Øÿðàáè-íàáÿ ëöòô åò, ìþùòÿñèá, ãÿùð èëÿ ÷îõ áàõìà,Ìöêÿääÿð ãûëìà ÿêñè-òèðÿäÿí úàìè-ìöñÿôôàéè.

Éåäè ýöíäöð îë àéè ýþðìÿäèì, àùèì øÿðàðèëÿÍîëà ãûëñàì Áÿíàòöí-íÿ’ø èëÿ éåêñàí Ñöðÿééàéè.

Ôöçóëè, ÿøê ñåéëèëÿ ïÿðèøàí îëìà, ñÿáð åéëÿ!Îíà ùÿì âàð îëà àõèð, òóòóá äóðàðìû äöíéàéè?

289

__________

$ $ $

Ìÿíè úàíäàí óñàíäûðäû, úÿôàäÿí éàð óñàíìàçìû?Ôÿëÿêëÿð éàíäû àùèìäÿí, ìóðàäûì øÿì’è éàíìàçìû?

Ãàìó áèìàðèíÿ úàíàí äÿâàéè-äÿðä åäÿð åùñàí,Íå÷öí ãûëìàç ìÿíÿ äÿðìàí, ìÿíè áèìàð ñàíìàçìû?

Ãÿìèì ïöíùàí òóòàðäûì ìÿí, äåäèëÿð éàðÿ ãûë ðþâøÿí,Äåñÿì, îë áèâÿôà áèëìÿí, èíàíàðìû, èíàíìàçìû?

Øÿáè-ùèúðàí éàíàð úàíûì, òþêÿð ãàí ÷åøìè-ýèðéàíûì,Îéàäàð õÿëãè ÿôãàíûì, ãàðà áÿõòèì îéàíìàçìû?

Ýöëè-ðöõñàðèíÿ ãàðøó ýþçöìäÿí ãàíëû àõàð ñó,Ùÿáèáèì, ôÿñëè-ýöëäöð áó, àõàð ñóëàð áóëàíìàçìû?

Äåýèëäèì ìÿí ñÿíÿ ìàèë, ñÿí åòäèí ÿãëèìè çàèë,Ìÿíÿ òÿ’í åéëÿéÿí ãàôèë ñÿíè ýþðýÿú óòàíìàçìû?

Ôöçóëè ðèíäö øåéäàäûð, ùÿìèøÿ õÿëãÿ ðöñâàäûð,Ñîðóí êèì, áó íÿ ñåâäàäûð, áó ñåâäàäÿí óñàíìàçìû?

290

$ $ $

Ýåòäè ÿëäÿí ñÿíÿìèí ñöíáöëè-ìèøêÿôøàíè,Éåíÿ äþâð åòäè ïÿðèøàí ìÿíè-ñÿðýÿðäàíè.

Þéëÿ ìþ’òàä îëóáàì àòÿøè-ùèúðàíûíà êèì,Ýþðìÿñÿì éàíäûðàð, ÿëáÿòòÿ, ìÿíè ùèúðàíè.

Ýþýäÿ àùèì éåëè ñþíäöðäö ÷èðàüûí ýöíÿøèí,Éåðäÿ ÿøêèì àéàüà ñàëäû äöðè-ãÿëòàíè.

Ýþç áÿéàçèíÿ ÷ÿêÿð ëÿ’ëëÿðèí ñóðÿòèíè,Äÿìáÿäÿì õàìåéè-ìöæýàí èëÿ áàüðûì ãàíè.

×ûõäû úàí, êèìñÿéÿ èçùàð åäÿ áèëìÿí äÿðäèì,Íåäÿéèí1, àù, áó äÿðäèí íÿ îëóð äÿðìàíè?

Åé ñèòÿì äàøûíû áèäÿðäëÿðÿ çàéå’ åäÿí!Éàïà ýþð áèð íå÷ÿ äàø èëÿ äèëè-âèðàíè.

Âåðñÿ úàí, éåòìÿñÿ úàíàíÿ, Ôöçóëè, íÿ ÿúÿáÙÿð êèøè êèì, ñåâÿð þç úàíè ö÷öí úàíàíè.

291

__________1 Íÿ åäÿê

__________

$ $ $

Ýåúÿëÿð òà ùàëèìÿ ýÿðäóí òÿìàøà åòìÿäè,Òÿðê åäèá áèäàäûíû, áèð ìåùð ïåéäà åòìÿäè.

Íàâÿêèí ýþð êèì, éàðóá ÿøêèì, òóòàð ýþç ïÿðäÿñèí,Åé äåéÿí Ìóñà ÿñàñû ãÿò’è-äÿðéà åòìÿäè.

Ùÿð äÿìèíäÿí ìèí Ìÿñèùà çèíäåéè-úàâèä îëóð,Ñÿí åäÿí èçùàðè-å’úàçè Ìÿñèùà åòìÿäè.

Àøèéàí òà ðþâçåéè-êóéèíäÿ òóòäó ìöðüè-äèë,Êå÷äè òîâôè-Êÿ’áÿäÿí, ó÷ìàüÿ ïÿðâà åòìÿäè.

Ùè÷ àáèä àíìàäû ëÿ’ëèí êè, ýþçäÿí ãàí òþêöá,Ñÿúäÿäÿí äóðäóãúà, òÿüéèðè-ìöñÿëëà åòìÿäè.

Çÿ’ôè-òàëå’ êÿñäè äöíéàäÿí íÿñèáèí çàùèäèí,Éîõñà þç ðÿ’éèëÿ çàùèä òÿðêè-äöíéà åòìÿäè.

Åòìÿäè åëäÿí íèùàí áèð ýåúÿ òîâôè-êóéèíèÊèì, Ôöçóëèíè ñÿäàéè-íàëÿ ðöñâà åòìÿäè.

292

$ $ $

Ôàðèü åòäè ìåùðèí þçýÿ ìÿùëèãàëÿðäÿí ìÿíè,Ùèðç èìèø åøãèí ñÿíèí, ñàõëàð áÿëàëÿðäÿí ìÿíè.

Êþíëöì àëäûí, ýþñòÿðèá ìèí ëöòôö ìèííÿò úàíûìà,Åéëÿäèí ìöñòÿüíè þçýÿ äèëðöáàëÿðäÿí ìÿíè.

Âàìèãö Ôÿðùàä òÿê ðöñâàéÿ ãûëìûí íñèáÿòèì,Áèð ôÿãèðÿì, ñàíìàíûç îë õöäíöìàëÿðäÿí ìÿíè.

Èøâÿâö íàç èëÿ äÿô’ åòäèí ãÿìö ÿíäóùèìè,Ñåùð èëÿí áèýàíÿ åòäèí àøèíàëÿðäÿí ìÿíè.

Ãûë òÿêÿëëöì, çöëôöí ÿíäóùèíè, êþíëöìäÿí ýåäèð,Áèð ôöñóí èëÿ õèëàñ åò, ÿæäÿùàëÿðäÿí ìÿíè.

Ãàéÿòè-çþùäö âÿðÿ’, çàùèä, âöñàëè-ùóð èñÿ,Âÿúùè éîõ ìÿí’ åòìÿýèí ùóðèëèãàëÿðäÿí ìÿíè.

Ùÿð úÿôà åòñÿí, Ôöçóëè òÿê øèêàéÿò ãûëìàçàì,Åøã ÿòâàðûíäà ñàíìà áèâÿôàëÿðäÿí ìÿíè.

293

__________

$ $ $

×þùðåéè-çÿðäèìäÿ ýþð ùÿìäÿì ñèðèøêè-àëèìè,Îë ýöëè-ðÿ’íàéÿ áó ðÿíý èëÿ áèëäèð ùàëèìè.

Òà êè, ñÿðâèì áàñÿ ýàùè áàøèì öçðÿ áèð ãÿäÿì,Åé ìöñÿââèð, ðÿùýöçàðè öçðÿ ÷ÿê òèìñàëèìè.

Åé ôÿëÿê, éîõäóð ëèáàñè-ôÿãðäÿí àðûì ìÿíèì,ßòëÿñèíäÿí áèëìèøÿì öñòöí ìöùÿããÿð øàëèìè.

Åé õîø îë êèì, åøã ùÿðôèí áèð äÿõè òÿêðàð åäÿì,Ùÿøð äèâàíûíäà ýþðýÿú íàìåéè-ÿ’ìàëèìè.

Ùè÷ êèì éîõäóð êè, íàëÿìäÿí øèêàéÿò åéëÿìÿç,Øöêð êèì, ÿðç åéëÿéÿí ÷îõäóð ñÿíÿ ÿùâàëèìè.

Íèééÿòèì îëäóð êè, ðöõñàðûí ýþðöá úàíûì âåðÿì,Ìöñùÿôè-ðöõñàð à÷ûá, ãûëüûë ìöáàðÿê ôàëèìè.

Ñöáùö øàì îë ãèáëåéè-ÿáðó ìöãàáèëäèð ìÿíÿ,Åé Ôöçóëè, Òàíðû ýþçäÿí ñàõëàñûí èãáàëèìè.

294

__________

$ $ $

Éàð ãûëìàçñà ìÿíÿ úþâðö úÿôàäÿí ãåéðè,Ìÿí îíà åéëÿìÿçÿì ìåùðö âÿôàäÿí ãåéðè.

Åé äåéÿí “ãåéðÿ êþíöë âåðìÿ”, ãàíû ìÿíäÿ êþíöë,Ñÿðè-çöëôöíäÿ îëàí áÿõòè-ãÿðàäÿí ãåéðè?

Ãûëäû Ìÿúíóí êèìè ÷îõëàð ùÿâÿñè-åøã, âÿëèÄîéìàäû äÿðäÿ, ìÿíè-áèñÿðö ïàäÿí ãåéðè.

Ìèøêè-×èí çöëôöí èëÿ åéëÿñÿ äÿ’âà íÿ ÿúÿá,Íÿ îëóð öçö ãàðà ãóëäà õÿòàäÿí ãåéðè?

Ëÿáèíÿ ÷åøìåéè-ùåéâàí äåìÿçÿì êèì, ëÿáèíèíÂàð áèð úàíÿ éàðàð ôåéçè, áÿãàäÿí ãåéðè.

Ùè÷ êèì áèëìÿäè òÿùãèã èëÿ àüçûí ñèððèí,Ñèððè-ãåéáè íÿ áèëèð êèìñÿ õóäàäÿí ãåéðè.

Åé Ôöçóëè, áèçÿ òÿãäèð ãÿì åòìèç ðóçè,Ãûëàëûì ñÿáð, íÿäèð ÷àðÿ ðèçàäÿí ãåéðè.

295

__________

$ $ $

Éûõäû ñàãè áèð ÿéàã èëÿ ìÿíè-ÿôýàðè,Áèð òÿïèê åéëÿäè âèðàí áó êöùÿí äèâàðè.

Ýàù ìÿ’ìóð ãûëûð áàäÿ ìÿíè, ýàù õÿðàá,Ýþðöíöç ýàù éàïûá, ýàù éûõàí ìå’ìàðè.

Ýöí ÷ûõûíúà ñà÷àðàì ýþâùÿðè-ÿøê ÿíúöì òÿê,Ýåúÿëÿð éàäèìÿ ýÿëäèêúÿ ìÿùè-ðöõñàðè.

Äèë éàõàð äàü ýþçöí ôèêðè èëÿ ùèúð ýöíö,Áó ÷èðàüèëÿìè ñàõëàð ýåúÿ îë áèìàðè?

Éîõ þçöíäÿí õÿáÿðè êèì êè, ýÿëèð äöíéàéÿ,Áÿçìäÿí äûøðà ãîìàç ïèðè-ìöüàí ùöøéàðè.

Áèçÿ ÷öí ãÿäð áóëóíìàç, ÷ûõàëûì äöíéàäÿí,Ìöøòÿðè éîõ, íåúÿ áèð áÿêëèéÿëèì áàçàðè.

Ãåéäè-èñëàì, Ôöçóëè, ñÿíÿ áèð àôÿòäèð,Áèð ùÿñàð åäÿ ýþð îíäàí þçöíÿ çöííàðè.

296

__________

$ $ $

Íÿ ýþðÿð ÿùëè-úÿôà ìÿíäÿ âÿôàäÿí ãåéðè,Íÿ áóëóð øÿì’è éàãàí êèìñÿ çèéàäÿí ãåéðè.

Åé îëàí ñàêèíè-ìÿñúèä, íÿ áóëóáñàí áèëìÿí,Áóðèéàñûíäà îíóí áóéè-ðèéàäÿí ãåéðè.

Ýÿë õÿðàáÿòÿ, íÿçÿð ñàãèéÿ ãûë êèì, éîõäóðÐöõè-ñàôö ìåéè-ñàôèíäÿ ñÿôàäÿí ãåéðè.

Ñÿðáÿñÿð âàäèéè-ìþùíÿòäèðö ãÿì ìöëêè-âöúóä,Áèð ôÿðàüÿò éåðè éîõ øÿùðè-ôÿíàäÿí ãåéðè.

Úöìëåéè-õÿëã ìÿíÿ éàð ö÷öí ÿüéàð îëäó,Ãàëìàäû êèìñÿ ìÿíÿ éàð õóäàäÿí ãåéðè.

ßçìè-êóéèíäÿ êþíöë éàðëûã èñòÿð áèçäÿí,ßëèìèçäÿí íÿ ýÿëèð õåéð-äóàäÿí ãåéðè.

Ôÿãð èìèø ôÿãð, Ôöçóëè øÿðÿôè-ÿùëè-âöúóä,Þçöíÿ åéëÿìÿ ùÿìäÿì ôöãÿðàäÿí ãåéðè.

297

__________

$ $ $

Òÿðÿøøöù ãÿáðèìèí äàøûíäàí åòìèø ÷åøìèìèí éàøè,Õÿéàë åéëÿð ýþðÿí êèì, ëÿ’ëäÿíäèð ãÿáðèìèí äàøè.

Íÿ çèáàñÿí êè, ñóðÿò áàüëàìàç òÿñâèðè-ðöõñàðûí,Òÿùÿééöð ñóðÿò åéëÿð, ñóðÿòèí ÷ÿêäèêúÿ íÿããàøè.

Íîëà ýèðäàáè-ãÿì äåðñÿ, äèëè-ñÿðýÿøòÿ äöíéàéÿ,Ñàíûð êèì, úèçýèíèð àëÿì, êèìèí êèì, úèçýèíèð áàøè.

Ñèïåùðè-ïöðêÿâàêèáäÿí äåýèë äÿðäÿ äÿâà ìöìêöí,Õÿéàë åòìÿí âåðÿ òèðéàêè-çÿùðè-ãÿì, áó õÿøõàøè.

Áÿãàñè ìöìêöí îëìàç, îëñà ýÿð äèâàðè-þìðöíäÿÌÿùö õóðøèääÿí õèøòö áèíà, ÿôëàêäÿí êàøè.

Âåðÿð ÿìâàòÿ åùéà áàäÿ, ýóéà êèì, ÷ûõûá ùÿð äöí,Ñàëûð ôåéçè-Ìÿñèùà áàäÿéÿ õöìõàíÿ õÿôôàøè.

Ôöçóëèíè ðÿùè-åøãèíäÿ ÿøêö àù åäÿð ðöñâà,Áÿëàäûð, ùÿð êèìèí áèð éîëäà ãÿììàç îëñà éîëäàøè.

298

__________

$ $ $

Ùàñèëèì éîõ ñÿðè-êóéèíäÿ áÿëàäÿí ãåéðè,Ãÿðÿçèì éîõ ðÿùè-åøãèíäÿ ôÿíàäÿí ãåéðè.

Íåéè-áÿçìè-ãÿìÿì, åé àù, íÿ áóëñàí éåëÿ âåð,Îäà éàíìûø ãóðó úèñìèìäÿ ùÿâàäÿí ãåéðè.

Ïÿðäÿ ÷ÿê ÷þùðÿìÿ ùèúðàí ýöíö, åé ãàíëû ñèðèøê!Êè, ýþçöì ýþðìÿéÿ îë ìàùëèãàäÿí ãåéðè.

Éåòäè áèêÿñëèéèì îë ãàéÿòÿ êèì, ÷åâðÿìäÿÊèìñÿ éîõ úèçýèíÿ, ýèðäàáè-áÿëàäÿí ãåéðè.

Íÿ éàíàð êèìñÿ ìÿíÿ àòÿøè-äèëäÿí þçýÿ,Íÿ à÷àð êèìñÿ ãàïûì áàäè-ñÿáàäÿí ãåéðè.

Ïîçìà, åé ìþâú, ýþçöì éàøû ùöáàáûí êè, áó ñåéëÃîéìàäû ùè÷ èìàðÿò áó áèíàäÿí ãåéðè.

Áÿçìè-åøã è÷ðÿ, Ôöçóëè, íåúÿ àù åéëÿìÿéèì,Íÿ òÿìÿòòþ áóëóíóð íåéäÿ ñÿäàäÿí ãåéðè?

299

__________

$ $ $

Ùåéðÿò, åé áöò, ñóðÿòèí ýþðäöêäÿ ëàë åéëÿð ìÿíè,Ñóðÿòè-ùàëûì ýþðÿí, ñóðÿò õÿéàë åéëÿð ìÿíè.

Ìåùð ñàëìàçñàí ìÿíÿ, ðÿùì åéëÿìÿçñÿí áóíúà êèì,Ñàéÿ òÿê ñåâäàéè-çöëôöí ïàéèìàë åéëÿð ìÿíè.

Çÿ’ôè-òàëå’, ìàíåè-òîâôèã îëóð, ùÿð íåúÿ êèì,Èëòèôàòûí àðèçóìÿíäè-âöñàë åéëÿð ìÿíè.

Ìÿí ýÿäà, ñÿí øàùÿ éàð îëìàã éîõ, ÿììà íåéëÿéèì,Àðèçó ñÿðýÿøòåéè-ôèêðè-ìÿùÿë åéëÿð ìÿíè.

Òèðè-ãÿìçÿí àòìà êèì, áàüðûì äÿëÿð, ãàíûì òþêÿð,Èãäè-çöëôöí à÷ìà êèì, àøöôòÿùàë åéëÿð ìÿíè.

Äÿùð âÿãô åòìèø ìÿíè íþâðÿñ úàâàíëàð åøãèíÿ,Ùÿð éåòÿí ìÿùâÿø ÿñèðè-õÿòòö õàë åéëÿð ìÿíè.

Åé Ôöçóëè, ãûëìàçàì òÿðêè-òÿðèãè-åøã êèì,Áó ôÿçèëÿò äàõèëè-ÿùëè-êÿìàë åéëÿð ìÿíè.

300

__________

$ $ $

Àëäû ýöëçàð è÷ðÿ ñó ÿêñè-öçàðè-àëèíè,×ÿêäè ýöëëÿð ñóðÿòèí, ìÿíçóð åäèá òèìñàëèíè.

Àäûí åòìèø ýöí, àëûá áèð ÿêñ ìèð’àòè-ôÿëÿê,Ñöáù ýþñòÿðäèêäÿ ñÿí ðöõñàðè-ôÿððöõôàëèíè.

Øÿðùÿ áèð ýöí ãûëäûüûí áèäàäè ÷ÿêìÿç ùÿøðÿäÿê,Îë ìÿëÿê êèì, éàçìàã èñòÿð íàìåéè-ÿ’ìàëèíè.

Ñåéëè-õóí õàëûí õÿéàëèëÿ ïîçóá ýþç ìÿðäöìöí,Ìÿðäöì åòìèø ÷åøìè-õóíáàðÿ õÿéàëè-õàëèíè.

Ìöðüè-äèë ãàëìàäû êèì, ñåéä îëìàäû, åé øóõ÷åøì,Ñàêèí åò ïÿðâàçäÿí øÿùáàçè-ìèøêèíáàëèíè.

Ãîéìàäûí áèð êèìñÿ úþâðöí ÷ÿêìÿéÿ, ðÿùì åò äÿìè,Ìÿí’ ãûë õóíðèçëèêäÿí ãÿìçåéè-ãÿòòàëèíè.

Ãÿì ýöíö öñòöìäÿ ñÿíäÿí ãåéðè éîõ, åé äóäè-àù!Ëöòô ãûë, ìÿíäÿí ýþòöðìÿ ñàéåéè-èãáàëèíè.

Åé Ôöçóëè, áÿñ êè, ãÿìíàê îëäó ÿùâàëûí ñîðàí,Ãÿìäÿí þëñÿí, ùè÷ êèì ñîðìàç äÿõè ÿùâàëèíè.

301

__________

$ $ $

Ýþðäöì îë õóðøèäè-ùöñíöí, èõòèéàðûì ãàëìàäû,Ñàéÿ òÿê áèð éåðäÿ äóðìàüà ãÿðàðûì ãàëìàäû.

Áèð ýöí îëìàç òÿë’ÿòèí ýþðìÿê ìöéÿññÿð, àù êèì,Çÿððÿúÿ îë ýöë éàíûíäà å’òèáàðûì ãàëìàäû.

Ïàê ãûëäû ñóðÿòèìäÿí çÿ’ô äÿùð àéèíÿñèí,Þéëÿ ìÿùâ îëäóì êè, áèð çÿððÿ ãöáàðûì ãàëìàäû.

Ãÿì ýöíö ùÿìäÿìëÿðèì ãÿðã îëäóëàð ýþç éàøèíÿ,Ñèëìÿéÿ ýþç éàøèìè áèð ãÿìêöñàðûì ãàëìàäû.

Ðóçèýàðûì õîø êå÷èðäè, àù êèì, äþâðàí äþíöá,Îëäó ÿùâàëûì õÿðàá, îë ðóçèýàðûì ãàëìàäû.

Ðàùè-åøã è÷ðÿ ìÿíÿ àíúàã ôÿíà ìÿãñóä èäè,Øöêð êèì, ìÿãñóäÿ éåòäèì, èíòèçàðûì ãàëìàäû.

Åé Ôöçóëè, åë ãàìó ÿüéàðûì îëäó éàð ö÷öí,Ñóçè-äèëäÿí ãåéðè áèð äèëñóç éàðûì ãàëìàäû.

302

__________

$ $ $

Ùÿð ýþðÿí åéá åòäè àáè-äèäåéè-ýèðéàíèìè,Åéëÿäèì òÿùãèã, ýþðìöø êèìñÿ éîõ úàíàíèìè.

Ëÿùçÿ-ëÿùçÿ õóáëàð ýþðäöì êè, äèë ãÿñäèíäÿäèð,Ïàðÿ-ïàðÿ åéëÿäèì ìÿí ùÿì äèëè-ñóçàíèìè.

×îõ éåòèðìÿ ýþýëÿðÿ ÿôüàíûì, åé êàôèð, ñàãûí,Èíúèíèð íàýÿù Ìÿñèùà åøèäèá ÿôüàíèìè.

Ãûëìà ùÿð ñàÿò ìÿíè ðöñâàéè-õÿëã, åé áÿðãè-àù,Åéëÿìÿ ðþâøÿí øÿáè-ãÿì êöëáåéè-ÿùçàíèìè.

×ûõìà, åé äèâàíÿ, áàçàðè-ìÿëàìÿòäÿí äåéÿð,Ìöòòÿñèë ÷àêè-ýèðèáàíûì òóòàð äàìàíèìè.

Ãàíñû áöòäöð áèëìÿçÿì, èìàíûìû ãàðÿò ãûëàí,Ñÿíäÿ èìàí éîõ êè, ñÿí àëäûí äåéèì èìàíèìè.

Åé Ôöçóëè, úàíÿ éåòìèøäèì êþíöëäÿí, øöêð êèì,Áàüëàäûì áèð äèëáÿðÿ, ãóðòàðäûì îíäàí úàíèìè.

303

__________

$ $ $

Úàíûìûí úèñìèëÿ çþâãè-èòòèñàëè ãàëìàäû,Àù êèì, ñÿíñèç äèðèëìÿê åùòèìàëè ãàëìàäû.

Øöêðàëëàù, áÿõò éàð îëäó, éåòèðäèì òèüèíÿ,Áàøûìûí áèð ãûëúà áîéíóìäà âÿáàëè ãàëìàäû.

Èñòÿäèì îë ìàùÿ ÿðçè-ùàë åäèì, ùåéðÿò ìÿíÿÞéëÿ ãàëèá îëäó êèì, áèð ñþç ìÿúàëè ãàëìàäû.

Áèëìÿçÿì õàëèí õÿéàëûí ãàíäà òÿñâèð åéëÿéèì,Äàüäÿí áèð éåð òÿíö úàíûìäà õàëè ãàëìàäû.

Ùÿð êèìè ýþðäöíñÿ ãÿì öôòàäÿñè, òóòäóí ÿëèí,Âÿù êè, ìÿíäÿí ãåéðè áèð ãÿì ïàéèìàëè ãàëìàäû.

Åé õîø îë ñÿðìÿñò êèì, êþíëöíäÿ øþâãö çþâãäÿíÀõèðÿò ÿíäèøÿñè, äöíéà õÿéàëè ãàëìàäû.

Àôÿðèí, åé úàì, êèì, ñèëäèí êþíöë àéèíÿñèí,Õàòèðè-ïàêèìäÿ äöíéàíûí ìÿëàëè ãàëìàäû.

Äöðä íèñáÿò, ïàéèìàëè-ãåéääèð ùÿð êèì êè, âàð,Áÿçìè-äÿùð è÷ðÿ ùÿðèôè-ëàöáàëè ãàëìàäû.

Ýþð, Ôöçóëè, åøã òöüéàíûí, ÿäÿì ìöëêöí ýþçÿò,ßçìè-êöíú åò êèì, ùÿâàíûí å’òèäàëè ãàëìàäû.

304

__________

$ $ $

Ýèðéÿäèð ùÿð äÿì à÷àí ãÿìäÿí òóòóëìóø êþíëöìö,ßøêäèð õàëè ãûëàí ãàí èëÿ äîëìóø êþíëöìö.

Åé ïÿðèâÿøëÿð, úÿôà ðÿñìèí óíóòìûí, ëöòô åäèí,Åéëÿìèí áÿäõó úÿôà ìþ’òàäû îëìóø êþíëöìö.

Âÿ’äåéè-âÿñë èëÿ, åé ýöëðöõëÿð, åòìèí ìöçòÿðèá,Ìþùíÿòè-ùèúðàí èëÿ àðàì áóëìóø êþíëöìö.

Õÿíúÿðè-áèäàä èëÿ ùÿð äÿì ýþðÿð çÿõì öçðÿ çÿõì,Ùè÷ áèð äÿì ýþðìÿäèì îíìóø, îíóëìóø êþíëöìö.

Ïàéèáÿíäè-ëöòô îëóá, áèð éåðäÿ ñàêèí áóëìàäûìÄÿøòè-ùåéðÿòäÿ òÿðÿääöääÿí éîðóëìóø êþíëöìö.

Ñèìáÿðëÿðäÿí ýÿëÿí äàøëàðû éûüìûø ÷åâðÿìÿ,Åøã ìÿ’ìóð åéëÿìÿê èñòÿð ïîçóëìóø êþíëöìö.

Ùÿð çàìàí áèð àòÿøèíðöõñàð ñåâäàñûí ÷ÿêÿð,Åé Ôöçóëè, ýþð áó îäëàðÿ óðóëìóø êþíëöìö.

305

__________

$ $ $

Ñàíìà êèì, áöëáöë à÷àð ó÷ìàüà áàëö ïÿðèíè,Ýöë éàãûá îíó ñàâóðìóø ýþýÿ õàêèñòÿðèíè.

Ýþçöìö öçöì àðàñûíäà ÷ÿðè ÷ÿêäè ìöæÿìÊè, ýþçöìäÿí ñó ÷ûõûá éóìàéà õàêè-äÿðèíè.

Ìþâúè-ÿøêèì ýþðöá, ÿáðóéÿ ñàëûð ÷èí, íÿ ÿúÿáÊè, ñó óðìàã ÷ûõàðûð îë ãûëûúûí úþâùÿðèíè.

Äöøäö âÿñôè-äöðè-äÿíäàíè àüûçäàí àüûçà,Åøèäèá ñàëäû áèéàáàíÿ äÿíèç ýþâùÿðèíè.

Ýþç éöçöí ýþðìÿñÿ ãàíëàð òþêöëÿð, àù, íîëà,Ôèòíåéè áàñÿ, ìöøÿððÿô ãûëà ýþç ìÿíçÿðèíè.

Ðÿøùåéè-úàì áèçè òóòäó, íîëà ýÿð ñàãèÝÿëÿ ãóðòàðÿ áèçè, àëÿ ÿéàüè òÿðèíè.

Îëäó íÿççàðÿìèçÿ úÿì’, Ôöçóëè, ÿòôàë,Ýÿë òóòàëûì áó ñèïàù èëÿ úöíóí êèøâÿðèíè.

306

__________

$ $ $

Òàáè-ñóçè-ñèíÿäÿí ÿêñèëìÿñÿéäè ýþç íÿìè,Ýþç éóìóá-à÷ûíúà ñåéëàáÿ âåðÿðäèì àëÿìè.

Ùÿð ýþçöì ïöðìþâú äÿðéàäûð, î äÿðéà öçðÿ êèì,Ùÿð ãàøûìäûð ìþâúäÿí áèð ñÿðíèýóí îëìóø ýÿìè.

Ìóéè-æóëèäÿìäÿäèð úÿì’èééÿòè-ÿñíàôè-ãÿì,Ìöëêè-ñåâäàíûí áóäóð ýóéà ñÿâàäè-ÿ’çÿìè.

Ùèúð âàð, åé äèäÿ, âÿñë ÿééàìû òþêìÿ õóíè-äèë,Ñàõëà êèì, ÿëáÿòòÿ, àíûí ùÿì ýÿëÿð áèð ýöí äÿìè.

Àäÿìèäÿí ÷îõ îëóð çàùèð ïÿðèâÿøëÿð, âÿëèÀç îëóð âàãå’ ïÿðèâÿøëÿðäÿ ñÿí òÿê àäÿìè.

Âÿñë éàäèëÿ, êþíöë, ñþíäöðìÿ àùèì àòÿøèí,Êöëáåéè-òàðèìäÿí èêðàù åòìÿñèí ùèúðàí ãÿìè.

Åé Ôöçóëè, ãûëäû úàíûì ðèøòÿñèí ïöðïè÷ö òàá,Áèð ïÿðèâÿø äèëáÿðèí ñåâäàéè-çöëôè-ïöðõÿìè.

307

__________

$ $ $

Òèëèñìè-ýÿíú ö÷öí ìèí èñìè-ÿ’çÿì éàä òóòäóí, òóò!Òèëèñìè ñûíäûðûá, ýÿíúè òþêöá, èñìè óíóòäóí òóò!

Òþêöá ìåé, úàìè-ìåé òóòìàã òÿìÿííàñûí ÷ûõàð áàøäàí,Éöýöø ãàíëàð òþêöá, àëÿìäÿ ÷îõ õóíàáÿ éóòäóí, òóò!

Øÿðàáè-íàá çþâãèíäÿí íÿ ùàñèë, ÷öí äåýèë áàãè,Ïèéàçè-þìðÿ ìèí ýÿç ñó âåðèá, àõûð ãóðóòäóí, òóò!

×ö íÿ Úÿìøèä áóëìóøäóð áÿãà êåéôèééÿòèí, íÿ Úÿì,Áó áÿçì è÷ðÿ Úÿìö Úÿìøèä ÿëèíäÿí úàì òóòäóí, òóò!

Ôöçóëè, ãûë ãèéàñè-ùàëèí ÿùëè-äÿùð ùàëèíäÿí,Ãöìàðè-ìÿêðö òÿçâèðè ùèéÿë ÿùëèíäÿí óòäóí, òóò!

$ $ $

Øþ’ëåéè-øÿì’è-ðöõöí ÿüéàðÿ áÿçìÿôðóç îëóð,Àù êèì, éåòýÿú ìÿíÿ áèð áÿðãè-àëÿìñóç îëóð.

Ãåéð ÷åøìèíäÿí áóëóð ùÿð äÿì íèýàùè-ìÿðùÿìÿò,Áÿí íÿ ãûëäûì êèì, íÿñèáèì íàâÿêè-äèëñóç îëóð.

Ùÿð ýöí à÷ûð êþíëöìö çþâãè-âöñàëûí éåíýèäÿí,Ýÿð÷è ýöëëÿð à÷ìàüà ùÿð èëäÿ áèð íîâðóç îëóð.

Ùàëÿòÿê ÷ûõìàç åâèíäÿí ìàùòÿë’ÿòëÿð ìöäàì,Ùÿð êèìèí äþâðè-ãÿìÿðäÿ òàëåè ôèðóç îëóð.

Ñàèäèí çþâãèëÿ òÿðê åòìèø Ôöçóëè àëÿìè,Ìåéëè-ñÿùðà åéëÿìÿç ùÿð ãóø êè, äÿñòàìóç îëóð.

308

__________

$ $ $

Õîøäóð èðìÿê îë áÿäÿí âÿñëèíÿ ïèðàùÿí êèìè,Ýÿù ÿë þïìÿê àñòèí òÿê, ýÿù àéàã äàìÿí êèìè.

ßêñ ñàëìàç ïåéêÿðèì ýöçýóéÿ áàõñàì, çÿ’ôäÿí,Àëÿìè-ñóðÿòäÿ áèð øåéäà áóëóíìàç ìÿí êèìè.

Úÿì’äèð êþíëöí ñÿíèí êèì, âàð ìÿí òÿê ÷îõëàðûí,Ìÿí ïÿðèøàíÿì êè, òàïûëìàç ìÿíÿ áèð ñÿí êèìè.

Áó ÷ÿìÿí ýöëðöõëÿðèíÿ äÿðäè-äèë ãûëìàç ÿñÿð,Éöç äèëèí âàð èñÿ, õàìóø îë, êþíöë, ñóñÿí êèìè.

Ýÿð äèëÿðñÿí åäÿñÿí íÿççàðåéè-äèäàðè-éàð,Êÿíäóçèí ýþðìÿ àðàäÿ, äèäåéè-ðþâøÿí êèìè.

Äàìÿíèí äîëäóðñà ýÿðäóí äöðð èëÿí, òþê ÿáð òÿê,Äöðð ö÷öí òÿëõ åòìÿ êàìûí áÿùðè-òÿðäàìÿí êèìè.

Ñàë íÿçÿðäÿí ëÿ’ëè ùÿì ýþðñÿí, ñèðèøêè-àë òÿê,Ëÿ’ë ö÷öí ùÿð äàøÿ óðìà áàøûíû, ìÿ’äÿí êèìè.

Êàðýàùè-ñöí’äÿí áèð ñóðÿò åò íÿãøè-çÿìèð,Ìèí õÿéàëûí òóòìàýèë, ñÿððèøòåéè-ñóçÿí êèìè.

Ýþç éàøèëÿ äàíÿ-äàíÿ úÿì’è-ÿñáàá åòìÿ êèì,Éåëÿ âåðÿð äÿùð îíó, ïàìàë åäèá õèðìÿí êèìè.

Áÿùðëÿð ñåéð åéëÿñÿí, ìöòëÿã òÿð îëìàç äàìÿíèí,Ýÿð ùÿâàéè-åøã èëÿ ìÿìëöâèñÿí éåëêÿí êèìè.

Ãàíäà îëñàí, ãàïû ëþâùè òÿê ýþçÿò èñìÿò éîëóí,À÷ìà ýþç äèâàðëÿðäÿí ùÿð åâÿ ðþâçÿí êèìè.

Åé Ôöçóëè, ìÿíçèëè-ìÿãñóäÿ éåòìÿê èñòÿñÿí,Ùè÷ ðÿùáÿð éîõäöðöð ÿòâàðè-ìöñòÿùñÿí êèìè.

309

__________

$ $ $

Ãÿðãè-õóíàáè-äèë åòäè äèäåéè-ýèðéàí ìÿíè,Îíúà ãàí òþêäöì êè, áó ðÿíý èëÿ òóòäó ãàí ìÿíè.

Ùÿð òÿðÿô éöç ãÿì ùÿëàêèì ãÿñäèí åòìèø, Òàíðû÷öíÁèð äÿì åé ýþçäÿí àõàí õóíàáÿ, ãûë ïöíùàí ìÿíè.

Éîõ ìÿúàëèì þçýÿ ýöëðöõñàðÿ ñÿíñèç áàõìàüà,Åéëÿìèø ùèúðè-ðöõöí þç ùàëûìà ùåéðàí ìÿíè.

Ðóçè-ùèúð, åé ýöí, ÷ÿêèá áèð òèü, ìèííÿò ãîé ìÿíÿ,Éîõñà ìèííÿòñèç ùÿëàê åéëÿð øÿáè-ùèúðàí ìÿíè.

Ãÿðãè-õóíàá îëäó úèñìè-õàêñàðèì, àù, êèì,Äöðäâÿø ñàëäû àéàãëàðÿ ãÿìè-äþâðàí ìÿíè.

Ïÿíáåéè-äàüèì íèùàí åòìèø ñÿðàñÿð úèñìèìèÊèì, ìÿëàìÿò ãûëìàéà ùÿð êèì ýþðöá öðéàí ìÿíè.

Áèð ìÿùè-áèìåùðÿéÿì ìàèë, Ôöçóëè, éîõ ÿúÿá,Ãûëñà ùÿð éàí, çÿððÿ íèñáÿò, ÷ÿðõ ñÿðýÿðäàí ìÿíè.

310

__________

$ $ $

Ìåé ïåéàïåé ñóíìà, ñàãè, ãûëìà ëàéÿ’ãèë ìÿíè,Åòìÿ áèð äÿì äþâëÿòè-äèäàðäÿí ãàôèë ìÿíè.

Çÿùðè-ãÿùðèí è÷ìÿäÿí âàð èñÿ ãÿñäèí, ãÿòëèì åò,Àáè-ùåéâàí è÷ñÿì þëäöðìÿê îëóð ìöøêèë ìÿíè.

Àð ãÿòëèìäÿí ñÿíÿ, ìÿí òÿøíÿ àáè-òèüèíÿ,Þëäöðÿð ùÿñðÿò ýÿð þëäöðìÿçñÿí, åé ãàòèë, ìÿíè.

Ìÿí ñÿíÿ ùåéðàíö ìÿíäÿí ãåéðè ñÿíäÿí áèõÿáÿð,Øöêð îíà êèì, åøãèíÿ ãûëìûø ùàìàí ãàáèë ìÿíè.

Åé õîø îë ñÿðìÿñòëèê âÿãòè êè, ðÿô’ îëóá ùèúàá,Çþâãè-ìåé áèèõòèéàð åéëÿð ñÿíÿ ìàèë ìÿíè.

Äþíÿ-äþíÿ ëÿ’ëè-ìåéýóíèí þïÿð, åé ãþí÷ÿëÿá,Ãûëìàñûíìû ðÿøêè-úàìè-áàäÿ õóíèíäèë ìÿíè.

Çþâã íþãñàíè áèð àôÿòäèð ìÿíÿ, åé ïèðè-äåéð!Ãîéìà íàãèñ, áèð íå÷ÿ úàì èëÿ ãûë êàìèë ìÿíè.

Ãóðòóëóì ãÿìäÿí, äåðÿì, êóéèíäÿ, ÿììà áèëìÿçÿì,Ãóðòàðàðìû áÿùðè-ãÿì ìþâúöíäÿí îë ñàùèë ìÿíè.

Åé Ôöçóëè, äþâëÿòè-áàãè ôÿíàäÿíäèð ìÿíÿÊèì, ôÿíàäûð åéëÿéÿí ìÿãñóäèìÿ âàñèë ìÿíè.

311

__________

$ $ $

Ãàìÿòèí õèäìÿòèíÿ ñÿðâèí ÿýèëìÿç áàøè,Íÿ áèëèð ÿùëè-òÿðèãèí ðÿâèøèí îë íàøè.

Þýöíöð äèäÿ êè, ùåéðàíÿì ÿçÿëäÿí öçöíÿ,Îëäó ìÿ’ëóì áó ëàôûíäà êè, ÷îõäóð éàøè.

ßøê ëÿ’ëè ðÿùè-åøãèíäÿ òóòóáäóð ÿòÿýèì,Ãîðõóëóãäóð, íåúÿ ñàëûá ýåäÿëèì éîëäàøè?

Éåòäè îë ãàéÿòÿ çÿ’ôèì êè, ÷ÿêÿð òÿñâèðèìÙÿð çàìàí äàèðåéè-ùåéðÿòÿ ìèí íÿããàøè.

Ìþùòÿñèá, Òàíðû ö÷öí’ ýÿë ìÿíÿ ÷îõ âåðìÿ ÿçàá,Ìåéëè-ìÿñúèäìè åäÿð ìåéêÿäÿëÿð îâáàøè?

Êÿñäè ìÿí øèôòÿäÿí ÿùëè-ñÿëàìÿò éîëóíó,Áÿñ êè, ÿòðàôûìà úÿì’ îëäó ìÿëàìÿò äàøè.

Åé Ôöçóëè, íÿ áÿëà îõëàðû êèì, ýÿëñÿ ìÿíÿ,Ñÿáÿá îë ãàøëàðû éàéèí ýþçöäöð, éà ãàøè.

312

__________

$ $ $

Ìÿðùÿì ãîéóá þíÿðìÿ, ñèíÿìäÿ ãàíëû äàüè,Ñþíäöðìÿ þç ÿëèíëÿ éàíäûðäûüûí ÷èðàüè.

Óéìóø úöíóíÿ êþíëöì, ÿáðóíÿ äåð ìÿùè-íþâ,Íÿ å’òèáàð îíà êèì, ñå÷ìÿç ãàðàäàí àüè.

Ãÿääèí ãÿìèíäÿ ñÿðâèí ñîðìàüà çÿ’ôè-ùàëûí,Ýöëçàðäÿí êÿñèëìÿç èðìàãëàðûí ÿéàüè.

Äöð òÿê äèøèí ñþçöíö ùÿð äÿì åøèòìÿê èñòÿð,Áÿùðèí ìöäàì îíóí÷öí ñàùèëäÿäèð ãóëàüè.

Çöëôö ñàéÿù ñÿíÿìëÿð îëìóø ñÿíèí ÿñèðèí,Åøãèíäÿ ùÿð áèðèíèí þç ëöòôö áîéíó áàüè.

Ýÿð ìèøê äåðñÿ àøèã îë áóéè-çöëôÿ, ñàãè,Òöíä îëìà, áèð ãÿäÿù âåð, òÿð åéëÿñèí äèìàüè.

Äþâðàí ùÿâàäèñèíäÿí éîõ áàêèìèç, Ôöçóëè,Äàðöë-ÿìàíûìûçäûð ìåéõàíÿëÿð áóúàüè.

313

__________

$ $ $

Õîø ýÿëäè äöí îë àéÿ ñèðèøêèì íÿçàðÿñè,Áþéëÿ îëóð êè, àøèãèí èøëÿð ñèòàðÿñè.

Åé ùÿð ìÿðÿç èëàúèíÿ ùþêì åéëÿéÿí ùÿêèì,Áèìàðè-äÿðäè-åøã îëàíûí éîõìó ÷àðÿñè?

×ûõìàã äèëÿð ñÿôèíåéè-òÿí úöíáöøèëÿ úàíÄÿðéàéè-åøãäÿí êè, ÿäÿìäèð êÿíàðÿñè.

Äåðëÿð êè, âàð Âàìèãö Ìÿúíóí, ÿúÿá äåýèë,Äàüûëìûø îëà àòÿøè-åøãèì øÿðàðÿñè.

Íîëäó ýÿòèðìÿäèí ÿëÿ ñÿäïàðÿ êþíëöìö,Âÿùì åéëÿäèíìè ÿë êÿñÿ áó øèøÿ ïàðÿñè?

Ñÿíäÿí ùÿìèøÿ òèðè-áÿëàäûð ýÿëÿí ìÿíÿ,Áþéëÿ îëóðìó àøèãö ìÿ’øóãèí àðÿñè?

Åé ñþéëÿéÿí Ôöçóëèéÿ åøã è÷ðÿ ñÿáð ãûë,Ñþéëÿ, áó ìÿðùÿì èëÿ êèìèí áèòäè éàðÿñè?

314

__________

$ $ $

Ìÿýÿð õàá è÷ðÿ ýþðäöí, åé êþíöë, îë ÷åøìè-øÿùëàéèÊè, ãûëäûí òöðôÿòöë-åéí è÷ðÿ ãÿðãè-ÿøê äöíéàéè.

Éåòèðäè àùèìè ýÿðäóíÿ îë áöò, ýþð íÿ êàôèðäèð,Äåìÿç êèì, ýþýäÿ íàýÿù èíúèäÿ íàëÿì Ìÿñèùàéè.

×ÿêÿðñÿí, åé ìöñÿââèð, ñóðÿòèí îë ìÿùâÿøèí, ÿììàÍÿ ìöìêöíäöð ìóðàäèíúÿ ÷ÿêèëìÿê ãàøëàðû éàéè.

Áÿëàäûð øÿùðëÿðäÿ ìÿí êèìè ðöñâàéè-õÿëã îëìàã,Íÿ õîø Ôÿðùàäö Ìÿúíóí ìÿíçèë åòìèø êóùö ñÿùðàéè.

Ýþðöíìÿç éàð, õÿëã ÿøêèì òÿìàøàñèíÿ úÿì’ îëìóø,ßýÿð íàýÿù ýþðöíñÿ îë ïÿðè, ýÿë ýþð òÿìàøàéè.

Òóòóá ãóøëàð áàøûìäà àøèéàí, ôÿðéàäÿ ýÿëìèøëÿð,×ûõ, åé àùèì îäó, áèð äÿì áàøûìäàí ñàâ áó ãîâüàéè.

Ôöçóëè, çöëôè ñåâäàñûí ãÿëÿì òÿê áàøà ñàëìûøñàí,Ýåäÿð áàøûí, ÿýÿð áàøäàí ýåäèðìÿçñÿí áó ñåâäàéè.

315

__________

$ $ $

Ìöáÿääÿë ãûëìàüà ñöáùè-âöñàëÿ øàìè-ùèúðàíè,Ìÿíèì àùèì ÿëèäèð ñöáùö øàì ÷ÿðõ äàìàíè.

Ýþçöì éàøèëÿ ùÿìðÿíý îëäóüè÷öí êÿøôè-ðàçûíäà,Áàñûðêÿí áàüðûìà, äöøäö ýþçöìäÿí áàüðûìûí ãàíè.

Äèëè-ïöðõóíìóäóð ñèíÿìäÿ, éà îë ãàøëàðû éàéûí×ÿêèëìèø íàâÿêè, úèñìèìäÿ ãàëìûø ãàíëû ïåéêàíè?

Öçöí ýþðìÿê òÿìÿííàñèíäÿéÿì, ÿììà áóäóð ìöøêöëÊè, äÿì äöøäöêúÿ à÷äûðìàç ìÿíÿ ýþç ÿøê òöüéàíè.

Äåäèí, åé Õèçð, áÿíçÿð éàð ëÿ’ëè àáè-ùåéâàíÿ,Áó òÿ’çèì èëÿ òîïðàãäàí ýþòöðäöí àáè-ùåéâàíè.

Íèñàðè-õàêè-ïàéèí ëàéèãè áèð ýþâùÿð èñòÿðäèì,Ãàìó ýþçäÿí êå÷èðäèì ãÿòðÿ-ãÿòðÿ ÿøêè-ãÿëòàíè.

Ôöçóëèíèí éåòÿð åøãèíÿ èíêàð åéëÿ, åé ýÿðäóí!Ýöâàùè-ùàë éåòìÿçìè ñÿíÿ ôÿðéàäö ÿôüàíè?

316

__________

$ $ $

Éåòÿð, åé ôÿëÿê, áó úÿôà, éåòèð ìÿíè-çàðÿ ñÿðâè-ðÿâàíèìè,Ìÿùè-òÿë’ÿòèëÿ ìöíÿââÿð åò, äèëö äèäåéè-íèýÿðàíèìè.

Ðöõóì öçðÿ õÿòòè-ñèðèøêèìè, äÿôÿàòèëÿ ãÿëÿìè-ìöæÿì,Ðÿãÿì åòäèýè÷öí åë îõóéóá, áèëèð îëäó ðàçè-íèùàíèìè.

Úèýÿðèì îäóíó íèùàí èêÿí, åëÿ çàùèð åòäè ìöðóð èëÿ,Ýþðÿéèì éåðÿ êå÷ÿ àáè-÷åøìè-òÿðè-øÿðàðÿôøàíèìè.

Òóòàëûì êè, çöëôè-ñèéàùûíû òóòàí öçðÿ ñàáèò îëóð ýöíÿù,Íÿ ðÿâà êè, ãÿìçåéè-ãàòèëèí, ýöíÿù åòìÿäÿí òþêÿ ãàíèìè?

Áó áÿëàéÿ ñàëäû ìÿíè ãÿäèí êè, éàøûðäû éåð öçöíö éàøûì,Áó éåðÿ éòèðäè ìÿíè ãÿìèí êè, ÿëÿê åøèòäè ôÿüàíèìè.

Íåúÿ ãÿääö õàëö õÿòö ðöõöí ãÿìö ðÿíúö äÿðäö áÿëà èëÿ,Áöêÿ ãÿääèìè, òþêÿ éàøûìû, éûõà êþíëöìö, éàõà úàíèìè.

Ñèòÿìèí äàøèéëÿ áàøû ñûíûã, áÿäÿíè øèêÿñòÿ Ôöçóëèéÿì,Áó ÿëàìÿòèëÿ áóëóð ìÿíè, ñîðàí îëñà íàìö íèøàíèìè.

317

__________

$ $ $

Åé ñÿôè-íîâêè-ìöæÿí çöëôè-ìÿëàìÿò øàíÿñè,Ùÿð ýèðåù çöëôöíäÿ áèð äàìè-òÿùÿééöð äàíÿñè.

Áöëáöëè-úàí þâúè-èñòèüíàéè-ùöñíöí òàèðè,Òàèðè-äèë ïÿðòþâè-øÿì’è-ðöõöí ïÿðâàíÿñè.

Êþíëöìö ãûëìûø õÿéàëè-ìÿðäöìè-÷åøìèí âÿòÿí,Øöêð êèì, ìÿðäöìíèøèí îëìóø áó ãÿì âèðàíÿñè.

Äþâðè-ðöõñàðèíäÿ õÿòòèí ùåé’ÿòè åøã ÿùëèíÿ,Áÿçìè-ãÿìäÿ ãàíèëÿ äîëìóø áÿëà ïåìàíÿñè.

Øÿì’è ðóéèí òàáè õóðøèäè-ãèéàìÿò ïÿðòþâè,Ùþããåéè-ëÿ’ëèí ñþçö õàáè-ÿäÿì ÿôñàíÿñè.

Çàéå’ îëìàç âàäèéè-âÿùäÿòäÿ îë àâàðÿ êèì,Áÿñòåéè-çÿíúèðè-çöëôöíäöð äèëè-äèâàíÿñè.

Ãàíëû éàøûí áÿñ êè, ñà÷ìûøäûð Ôöçóëè ùÿð òÿðÿô,Ëàëÿðÿíý îëìóø ùöáàáè-ìåé êèìè õöìõàíÿñè.

318

__________

$ $ $

Àéèíÿ ñåâÿð úàíäàí ðöõñàðåéè-úàíàíè,Áèð ãàéÿòÿ éåòìèø êèì, àéðûëñà ÷ûõàð úàíè.

Ôÿðéàä êè, ÿêñ îëäó îë êèì ýþðÿéèì äåðäèì,Àéèíåéè-ðöõñàðûí ëþâùè-äèëè-ùåéðàíè.

Îë ÷àùè-çÿíÿõäàíäà äåðäèì ýþðÿðÿì êþíëöì,Êþíëöìäÿ ýþðÿð îëäóì îë ÷àùè-çÿíÿõäàíè.

Àçàäÿëÿðèí êþíëöí úÿì’ åòìèø èêÿí ãÿôëÿò,Òÿïðÿòìÿ ñÿáà, áèëëàù, îë çöëôè-ïÿðèøàíè.

Éàðÿ ãÿìè-ïöíùàíûì èçùàð åäÿ áèëìÿçäèì,Øàäÿì êè, ðÿâàí îëäó ýþçäÿí úèýÿðèì ãàíè.

Äÿðäö ãÿìè-ïöíùàíèì ôÿùì åòäè åë àùèìäÿí,Éöç àù êè, ôàø îëäó äÿðäö ãÿìè-ïöíùàíè.

Ùèúðàí ýåúÿñè ýþðýÿú äóçÿõ ÿëÿìèí, áèëäèìÊèì, ðóçè-ãèéàìÿòäèð éàðûí øÿáè-ùèúðàíè.

Úàíäàí êå÷ÿëè áóëäóì ðàùÿò ãÿìè-àëÿìäÿí,Õîø ùèêìÿò èëÿ áóëäóì îë äÿðäÿ áó äÿðìàíè.

Éàðÿá, íÿ ñÿáÿáäÿíäèð êèì, ùè÷ ÿñÿð ãûëìàçÄèëäàðÿ Ôöçóëèíèí ôÿðéàä èëÿ ÿôüàíè.

319

__________

$ $ $

Ìÿùøÿð ýöíö ýþðöì äåðÿì, îë ñÿðâãàìÿòè,Ýÿð îíäà ùÿì ýþðöíìÿñÿ, ýÿë ýþð ãèéàìÿòè.

Òÿðêè-ìåé åòäèí, åé êþíöë, ÿééàìè-ýöë ýÿëèð,ßëáÿòòÿ, áó èøèí ÷ÿêèëèð áèð íÿäàìÿòè.

Ìÿúíóí êè, ïàäøàùè-ñèïàùè-âöùóø èäè,Ìÿí òÿê ìöñÿõõÿð åòìÿäè ìöëêè-ìÿëàìÿòè.

Ñÿùðàíÿâÿðä èêÿí, ìÿíÿ òÿñâèðè-Êóùêÿí,Þéðÿòäè øÿùðè-åøãäÿ ðÿñìè-èãàìÿòè.

Ñÿíýè-ìÿëàìÿò èëÿ ÷ÿêèí ÷åâðÿìÿ ùÿñàð,ßøêèì ôÿíàéÿ âåðìÿñèí ÿùëè-ñÿëàìÿòè.

Çàùèä, ÷îõ åòìÿ òÿ’í ìåé öôòàäÿñèíÿ êèì,×îõëàðû éûõäû ïèðè-ìöüàíûí êÿðàìÿòè.

Ãÿì çöëìÿòèíäÿ áóëìàüà äÿðäö áÿëà ìÿíèÁÿñäèð, Ôöçóëè, àòÿøè-àùèì ÿëàìÿòè.

320

__________

$ $ $

Ðÿâàúûí íÿãäè-ïåéêàíûíëà áóëìóø ùöñí áàçàðè,Êå÷ÿð íÿãäèí ÿýÿð ìèí Éóñèôèí îëñàí õÿðèäàðè.

Ìÿýÿð äþâðè-ðöõöí òÿðùèí ÷ÿêÿð ýöë ñÿôùÿñè öçðÿÊèì, îëìóø ýþâùÿðÿôøàí áöëáöëöí ïÿðýàð ìèíãàðè.

×ÿêÿð ìèí äàèðÿ ÷åâðÿìäÿ ùèðç ö÷öí ñèðèøêèìäÿí,Õÿìèäÿ ãÿääèìèí áèùóäÿ úèçýèíìÿç áó ïÿðýàðè.

Êå÷ÿð íàëÿì ôÿëÿêäÿí, õÿì ãÿäèìè ÷ÿíýÿ áÿíçÿòìèíÊè, ÷ûõìàç ïÿðäÿäÿí ÷ÿíýèí ñÿäàéè-íàëåéè-çàðè.

Éåíè àéäàí ôÿëÿê ñÿòùèíäÿ ìèí ãàëèá äöçöá-ïîçìóø,Âåðèíúÿ ãàøëàðûí òàãèíÿ ñóðÿò ñöí’ ìå’ìàðè.

Ñÿíÿìëÿð õèäìÿòèí òàÿò áèëÿí ðèíä ÿúðñèç ãàëìàç,Ãûëàð ìèí ðèøòåéè-òÿñáèù èøèí ùÿð òàðè-çöííàðè.

Ôöçóëèíè äÿùàíûí ùÿñðÿòè áèð äÿðäÿ ñàëìûø êèì,Íÿ ïöíùàí åòìÿéè ìöìêöíäöð îë äÿðäèí, íÿ èçùàðè.

321

__________

$ $ $

Åé, ùÿð òÿêÿëëöìöì õÿòè-ñÿáçèí ùåêàéÿòè!Âèðäèì ùÿìèøÿ ìöñùÿôè-ðöõñàðèí àéÿòè!

Èðìèø ñÿùèù íÿãë èëÿ ÿðâàùè-ãöäñäÿí,Èñàéÿ ìþ’úèçè-ëÿáè-ëÿ’ëèí ðÿâàéÿòè.

Äèë êèøâÿðèíè ãàðÿò åäÿðëÿðäè õóáëÿð,Ìÿí’ åòìÿñÿéäè øÿùíåéè-øþâãöí ùèìàéÿòè.

Áèëäèì òÿðèãè-åøã õÿòÿðíàêäèð, âÿëèÌÿí äþíìÿçÿì áó éîëäàí, þëöì îëñà ãàéÿòè.

Ãÿääèí ùÿëàêèéÿì, äöøÿ áèëìÿí ÿéàüèíÿ,Áèð äÿðäÿ äöøìöøÿì êè, áóëóíìàç íèùàéÿòè.

Áÿñ êèì, ñÿíè ýþðÿíäÿ ýåäÿð ìÿíäÿí èõòèéàð,Ýÿëìÿç áÿéàíÿ ìþùíÿòè-åøãèí øèêàéÿòè.

Øöêð åò, Ôöçóëè, ãûëìà ôÿüàí, éàð ãûëñà úþâð,Êèì, ÿùëè-åøãÿ úþâðäöð îíóí èíàéÿòè.

322

__________

$ $ $

Ýþç ãàðàñû ÿøêè-ýöëýóíèìäÿ õàëûí ñÿäãÿñè,ßøêè-ýöëýóíèì ýöëè-ðöõñàðè-àëûí ñÿäãÿñè.

Äóäè-àùèìäÿí ãàðàðìûø çàðö ñÿðýÿðäàí òÿíèì,Àòÿøèí ðöõñàð öçÿ ìèøêèí ùèëàëûí ñÿäãÿñè.

Øþâãè-âÿñëèí éàíäûðàí íàãèñ âöúóäóì, ìàù òÿêÇÿððÿ-çÿððÿ àôèòàáè-áèçÿâàëûí ñÿäãÿñè.

Àøèéàíè-òÿíäÿ ìöðüè-ðóùè åòìÿí òÿðáèéÿò,Îëìàñà ïÿðâàíÿ òÿê øÿì’è-úÿìàëûí ñÿäãÿñè.

Ùèúðàíÿ áàøûì ôÿäà îëñóí êè, úàíûì àëìàäûí,Åòäèì àõèð ìöæäåéè-çþâãè-âöñàëûí ñÿäãÿñè.

Éóñèôè-ýöìýÿøòÿ êèìäèð êèì, ñàíà ìàíÿíä îëà?Éöç îíà ìàíÿíä ùöñíè-áèìèñàëûí ñÿäãÿñè.

ßôâ åäÿð õèäìÿòäÿ ùÿð íþãñàíûìûç ïèðè-ìöüàí,Åé Ôöçóëè, úàíûìûç ÿùëè-êÿìàëûí ñÿäãÿñè.

323

__________

$ $ $

Ëÿáèí ÿêñè ýþçöì éàøèíè ìåé òÿê ëàëÿýóí åòäè,Çÿíÿõäàíûí ìóðàäûì äÿñòýàùûí ñÿðíèýóí åòäè.

Ñÿíÿ ÿêñèí ìöãàáèë äóðäóüè÷öí ùöñí ëàôèëÿÎíó úàì è÷ðÿ ãåéðÿò ãÿðãåéè-ýèðäàáè-õóí åòäè.

Þçöí íèñáÿò ãûëûðäû çöëôöíÿ çÿíúèð ùÿð ñàÿò,Áó ñåâäàëÿð îíó ñÿðùÿëãåéè-ÿùëè-úöíóí åòäè.

Îíóí òÿê êèì, ïÿðèøàíëûã çèéàñûí àðòûðûð øÿì’èí,Ìÿíÿ ýþâðöí çèéàä îëìàã, ñÿíÿ ìåéëèì ôöçóí åòäè.

Ìöæÿí õÿíúÿðëÿðèí êþíëöì áàñûð áàüðûíà, âÿùì åòìÿç,Îíà úàäó ýþçöí ýóéà êè, òÿ’ëèìè-ôöñóí åòäè.

Áÿãàéè-ñóðÿòè-Øèðèí ö÷öí òîâôèã ìå’ìàðû,Áèíàéè-åøãè-Ôÿðùàäûí ÿñàñûí Áèñöòóí åòäè.

Ôöçóëèäÿí ñÿáàòö ñÿáðö úþâðö ãÿùð àç èñòÿÊèì, îë áè÷àðÿéè äÿðäö ãÿìèí áèùÿä çÿáóí åòäè.

324

__________

$ $ $

Åé ñà÷ûí ôèêðè ãàìó ñåâäàëÿðèí ñÿðìàéÿñè!Îëìàñûí áàøèìäÿí ÿêñèê ñÿðâãÿääèí ñàéÿñè.

Áàø ãîéàð ùÿð ñöáùäÿì õóðøèä õàêè-ïàéèíÿ,Áó ñÿàäÿòäÿí îíóí ýÿëäèêúÿ àðòàð ïàéÿñè.

Ñÿí ñÿëàìÿò êèñâÿòèí çèâÿð ãûë, åé ÿùëè-ñÿëàùÊèì, ìÿíÿ áÿñ ìóéè-æóëèäÿì úöíóí ïèðàéÿñè.

Ýþðìÿìèø ìÿùäè-çÿìèí áèð òèôë ñÿí òÿê, òà ôÿëÿêÄÿùð çàëûí ãûëìûø ÿòôàëè-ðÿéàùèí äàéÿñè.

Áÿðãè-àùèíäÿí Ôöçóëèíèí ýþéÿðäè áèõÿáÿð,Äöíëÿð ÿôüàíèëÿ áèäàð îëìàñà ùÿìñàéÿñè.

325

__________

$ $ $

Äöí êþíöë äèëáÿðÿ øÿðùè-ãÿìè-ïöíùàí åòäè,Úÿì’ èêÿí, êþíëöíö áèð ïàðÿ ïÿðèøàí åòäè.

Éåð òóòàì, äåðäè êþíöë, íàëÿ èëÿ êóéèíäÿ,Éåòìÿäè áèð éåðÿ ùÿð íåúÿ êè, ÿôüàí åòäè.

Âÿ’äÿ âåðäè úèýÿðèì ãàíûí è÷ÿ ìöæýàíûí,Èíòèçàð èëÿ áó ùÿñðÿò úèýÿðèì ãàí åòäè.

Ãÿìçÿ òèüèëÿ ýþçöí êþíëöìö éöç ïàðÿ ãûëûá,Ùÿð áèðèí áèð ùÿäÿôè-íàâÿêè-ìöæýàí åòäè.

Ãûëäû ìåùðàáÿ ãàøûí ôèêðè ôÿãèùè ìàèë,Ýþð íåúÿ êàôèðè îë âÿ’ç ìöñÿëìàí åòäè.

Ýþðÿéèí ÷îõ éàøàñûí äèäÿ êè, ìÿðäöìëöê åäèá,Ãÿì ùöúóìèíäÿ ìÿíè ÿøê èëÿ ïöíùàí åòäè.

Åé ÿúÿë, úàí òÿìÿèí ãûëìà Ôöçóëèäÿí êèì, Áèð êÿìàíÿáðóéÿ ÷îõäàí îíó ãóðáàí åòäè.

326

__________

$ $ $

Åé ýþç, îë íÿðýèñè-õóíõàðÿ íèýàù åòìÿ äÿõè,Ðóçèýàðûì ãÿìè-åøã èëÿ ñèéàù åòìÿ äÿõè!

Åé ýþçöì éàøû, áó ñÿðýÿøòÿëèýèí òÿðêèí ãûë,Ñÿðâãàìÿòëÿðÿ ãÿò’è-ñÿðè-ðàù åòìÿ äÿõè!

Åé êþíöë, þìðöìö âåðäèí éåëÿ àøèãëèê èëÿ,Áàõìà ùÿð ãþí÷ÿëÿáö ýöëðöõÿ, àù åòìÿ äÿõè!

Áàõìà, åé úàí, õÿòö ðöõñàðûíà ìÿùáóáëÿðèí,Åùòèéàò åéëÿ, ýöíàù öçðÿ ýöíàù åòìÿ äÿõè!

Ãûëìà, åé åøã, ìÿíÿ ÿðç ïÿðè÷þùðÿëÿðè,Ñóðÿòè-ùàëèìè ëÿùâ èëÿ òÿáàù åòìÿ äÿõè!

Ýþòöð, åé íÿôñ, ùÿâàâö ùÿâÿñèí àëÿìäÿí,Ùÿðçÿ-ùÿðçÿ òÿëÿáè-ðèô’ÿòè-úàù åòìÿ äÿõè!

Åé Ôöçóëè, ìåéö ìÿ’øóã ìÿçàãûí òÿðê åò,Þçöíö àñèéè-äÿðýàùè-èëàù åòìÿ äÿõè!

327

__________

$ $ $

Êþíöë, éåòäè ÿúÿë, çþâãè-ðöõè-äèëäàð éåòìÿçìè?Àüàðäû ìóéè-ñÿð, ñåâäàéè-çöëôè-éàð éåòìÿçìè?

Éåòèðäè áàøèíè ýÿðäóí ÿéàüÿ áàðè-ìþùíÿòäÿí,Õÿéàëè-ùÿëãåéè-ýåéñóéè-ÿíáÿðáàð éåòìÿçìè?

Ñÿíÿ éåòäè ÿúÿë ïåéìàíÿñèí íóø åòìÿéÿ íþâáÿò,Ùÿâàéè-÷åøìè-ìÿñòö ãÿìçåéè-õóíõàð éåòìÿçìè?

Éåòÿð îëäó ãóëàüÿ áàíýè-ðåùëÿò äÿùð áàüûíäàí,Íÿ äóðìóøñàí, òÿìàøàéè-ýöëè-ðöõñàð éåòìÿçìè?

Éåòÿð, úÿì’ åéëÿ áàðè-ìÿ’ñèéÿò, òÿüéèðè-ÿòâàð åò,Ùÿéà ãûë, éîõìóäóð èíñàôûí, îë êèì âàð, éåòìÿçìè?

Ùèäàéÿò ìÿíçèëèíÿ éåòäèëÿð ñÿ’éèëÿ ÿãðàíûí,Çÿëàëÿò è÷ðÿ ñÿí ãàëäûí, ñÿíÿ îë àð éåòìÿçìè?

Ôöçóëè, äåìÿ éåòìÿê ìÿíçèëè-ìÿãñóäÿ ìöøêöëäöð,Òóòàí äàìàíè-øÿð’è-ßùìÿäè-Ìöõòàð éåòìÿçìè?

328

__________

__________

1

Ìÿí êèìÿì? — Áèð áèêÿñö áè÷àðÿâö áèõàíèìàí,Òàëåèì àøöôòÿ, èãáàëûì íèýóí, áÿõòèì éàìàí.Íÿìëè ÿøêèìäÿí çÿìèí ìÿìëó, öíöìäÿí àñèìàí,Àùö íàëÿì íàâÿêè ïåéâÿñòÿ, õÿì ãÿääèì êÿìàí.Òèðè-àùèì áèõÿòà, òÿ’ñèðè-íàëÿì áèýöìàí,Ìöòòÿñèë ãÿìõàíåéè-ñèíÿìäÿ éöç ãÿì ìèùìàí.Ãàíäà áèð ãÿì èòñÿ, ìÿíäÿí èñòÿñèíëÿð, ìÿí çÿìàí1,Éîõ ìÿíÿ ãåéäè-áÿëàâö äàìè-ìþùíÿòäÿí àìàí.×ûõìàäû êþíëöìäÿí ÿíäóùö ãÿìö ìþùíÿò ùÿìàí,Åé ìÿíèì úàíûì ñÿíö êþíëöì ñÿíèíëÿ øàäèìàí.Ñÿíñèç îëìàí àéðû ìþùíÿòäÿí, áÿëàäÿí áèð çÿìàí,ßë-ÿìàí, ùèúðàí áÿëàâö ìþùíÿòèíäÿí, ÿë-ÿìàí!

2

Ôàðèü èäèì úöìëÿ àëÿìäÿí, áèëèð àëÿì ìÿíè,Åéá åäÿðäè áèõÿáÿð ñàíûá áÿíèàäÿì ìÿíè.Ãîéìàäû äþâðàíè-÷ÿðõ þç ùàëèìÿ õöððÿì ìÿíè,Øàä èêÿí àëÿìäÿ, ÷ÿðõ åòäè ÿñèðè-ãÿì ìÿíè.Åøã íàýÿù îëäó ïåéäà, òóòäó ìöñòÿùêÿì ìÿíè,Ñàëäû éöç ñåâäàéà îë ýåéñóéè-õÿì äÿð-õÿì ìÿíè.Øèìäè Ìÿúíóíäàí ðÿùè-åøã è÷ðÿ ñàíìûí êÿì ìÿíè,Éàð õóä ãûëìàç ùÿðèìè-âÿñëèíÿ ìÿùðÿì ìÿíè.Ñÿí êè, ìÿùðÿìñÿí, ñÿáà, áèëëàù, àíûá ùÿð äÿì ìÿíè,Ñþéëÿ åé ýöë êèì, ñÿíÿ áÿõò åéëÿìÿç ùÿìäÿì ìÿíè.Ñÿíñèç îëìàí àéðû ìþùíÿòäÿí, áÿëàäÿí áèð çÿìàí,ßë-ÿìàí, ùèúàðí áÿëàâö ìþùíÿòèíäÿí, ÿë-ÿìàí!

3

Áöëáöëè-çàðÿì, ýöëè-ðöõñàðè-àëèíäÿí úöäà,Òóòèéè-ëàëÿì, øÿêÿðíèñáÿò ìÿãàëèíäÿí úöäà.Äåð èäèì ñÿáð åéëÿéèì, îëñàì úÿìàëèíäÿí úöäà

__________1 Ç à ì è í

331

__________

Áèëìÿäèì äöøâàð èìèø îëìàã âöñàëèíäÿí úöäà.Òèðÿ îëäó ðóçèýàðèì çöëôö õàëèíäÿí úöäà,Îëäó ñÿùðà ìÿíçèëèì âÿùøè ãÿçàëèíäÿí úöäà.Ìó òÿê èíúÿëäè òÿíèì íàçèê íÿùàëèíäÿí úöäà,Õÿì ýÿòèðäè ãàìÿòèì, ìèøêèí ùèëàëèíäÿí úöäà.×ûõäû úàíè-íàòÿâàí, øèðèí çöëàëèíäÿí úöäà,Îëäóì, ÿëãèññÿ, ðöõè-ôÿðõöíäÿôàëèíäÿí úöäà.Ñÿíñèç îëìàí àéðû ìþùíÿòäÿí, áÿëàäÿí áèð çÿìàí,ßë-ÿìàí, ùèúðàí áÿëàâö ìþùíÿòèíäÿí, ÿë’ÿìàí!

4

Ñèíÿ ÷àêö äèäÿ íÿìíàêö áÿäÿí ÿôýàðäèð,Úàí ùÿçèí, õàòèð ãÿìèí, øåéäà êþíöë áèìàðäèð.Ìÿí áó ãÿì è÷ðÿ êè, äÿô’èí åéëÿìÿê íà÷àðäèð,Ìÿñëÿùÿò ñîðäóì, äåäèëÿð ìÿñëÿùÿò èçùàðäèð.Ñþéëÿäèì äÿðäè-äèëèìíè áèëäè îë êèì éàðäèð,Ãûëìàäû áèð ðÿùì áÿñ êèì, çàëèìö õóíõàðäèð.Äÿõè èçùàð åäÿìÿí, íÿ ùàúÿòè-òÿêðàðäèð,Åéëÿéèì ñÿáðö òÿùÿììöë òà ùÿéàòèì âàðäûð.Úàíÿ éåòýÿú òà êè, ìÿíäÿ ãöââÿòè-ýþôòàðäèð,Ñþéëÿðÿì: åé ýöë êè, ñÿíäÿí àéðûëûã äöøâàðäèð,Ñÿíñèç îëìàí àéðû ìþùíÿòäÿí, áÿëàäÿí áèð çÿìàí,ßë-ÿìàí, ùèúðàí áÿëàâö ìþùíÿòèíäÿí, ÿë-ÿìàí!

5

Éàð áèëýÿú ùàëèìè áèð ðÿùì ïåéäà åéëÿéÿÀíëàéûá äÿðäè-äèëèìíè, áèð ìöäÿâà åéëÿéÿ.Îëìàéà ãàôèë ìÿíÿ ìèíáÿ’ä, ïÿðâà åéëÿéÿ,Ðÿùì åäèá, àíúàã ìÿíè àëÿìäÿ ðöñâà åéëÿéÿ.Òà þçöí êþíëöì îíóí åøãèíäÿ øåéäà åéëÿéÿ,Òóòà äàìàíèí îíóí, âÿñëèí òÿìÿííà åéëÿéÿ,Ãûëìàéà èêðàù úþâðöíäÿí, ìöäàðà åéëÿéÿ,Äöøìÿéÿ îíäàí úöäà, êóéèíäÿ ìÿ’âà åéëÿéÿ,Ýÿð þçöíäÿí îíó éàð àéûðñà, ãîâüà åéëÿéÿ,Äÿìáÿäÿì éöç øþâãèëÿ áó áåéòè èíøà åéëÿéÿ:Ñÿíñèç îëìàí àéðû ìþùíÿòäÿí, áÿëàäÿí áèð çÿìàí,ßë-ÿìàí, ùèúðàí áÿëàâö ìþùíÿòèíäÿí, ÿë-ÿìàí!

332

__________

6

Àãèáÿò àùèì ìÿíèì îë ìàùÿ òÿ’ñèð åòìÿñÿ,Áóíúà ÿôñóíóì ïÿðèâÿø éàðû òÿñõèð åòìÿñÿ,Éàð ùàëè-çàðèìÿ áèð ôèêðö òÿäáèð åòìÿñÿ,Áèâÿôàëûã ðÿñìèíè ýÿëäèêúÿ òÿüéèð åòìÿñÿ,Îë úÿâàíè-íàçÿíèí ìåéëè ìÿíè ïèð åòìÿñÿ,Òóòàðàì áèð éàð ìÿí, ýÿð þìð òÿãñèð åòìÿñÿ,Éàð, éàð îëìàç, êþíöë, öøøàã èëÿ áèð åòìÿñÿ,Çöëôöíö àøèãëÿðèí áîéíóíà çÿíúèð åòìÿñÿ,Àøèãèí ãåéäèíäÿ éöç íåéðÿíýö òÿçâèð åòìÿñÿ,Ýþðìöéÿí ñàÿòäÿ éöç öçð èëÿ òÿãðèð åòìÿñÿ,Ñÿíñèç îëìàí àéðû ìþùíÿòäÿí, áÿëàäÿí áèð çÿìàí,ßë-ÿìàí, ùèúðàí áÿëàâö ìþùíÿòèíäÿí, ÿë-ÿìàí!

7

Ôÿãð åøã è÷ðÿ, Ôöçóëè, èççö úàùèìäèð ìÿíèì,Øèâåéè-ìåùðö ìÿùÿááÿò ðÿñìö ðàùèìäèð ìÿíèì,Äÿðäèìè ñàáèò ãûëàí öøøàãÿ àùèìäèð ìÿíèì,Àù áó äÿ’âàäÿ áèð àäèë ýöâàùèìäèð ìÿíèì,Ýÿð÷è ãÿì ìÿãñóäè ãÿòëè-áèýöíàùèìäèð ìÿíèì,Ãÿì äåýèë, ÷öí ýöíúè-ìåéõàíÿ ïÿíàùèìäèð ìÿíèì,Äÿðýÿùè-ïèðè-ìöüàí öììèäýàùèìäèð ìÿíèì,Ìÿí îíóí áèð ÷àêÿðè, îë ïàäèøàùèìäèð ìÿíèì,Åé êè, ùÿð úöðì îëñà ëöòôöí öçðõàùèìäèð ìÿíèì,Àéûðàí ñÿíäÿí ìÿíè, áÿõòè-ñèéàùèìäèð ìÿíèì,Ñÿíñèç îëìàí àéðû ìþùíÿòäÿí, áÿëàäÿí áèð çÿìàí,ßë-ÿìàí, ùèúðàí áÿëàâö ìþùíÿòèíäÿí, ÿë-ÿìàí!

333

__________

1

Ìÿíÿì êè, ãàôèëÿñàëàðè-êàðèâàíè-ãÿìÿì,Ìöñàôèðè-ðÿùè-ñÿùðàéè-ìþùíÿòö ÿëÿìÿì.Ùÿãèð áàõìà ìÿíÿ, êèìñÿäÿí ñàüûíìà êÿìÿì,Ôÿãèðè-ïàäèøàùàñà, ýÿäàéè-ìþùòÿøÿìÿì,Ñèðèøê òÿõòè-ðÿâàíäûð ìÿíÿ, áó àù, ÿëÿì,Úÿôàâö úþâð — ìöëàçèì, áÿëàâö äÿðä — ùÿøÿì.

2

Íÿ ìöëêö ìàë ìÿíÿ ÷ÿðõ âåðñÿ, ìÿìíóíÿì,Íÿ ìöëêö ìàëäÿí àâàðÿ ãûëñà ìÿùçóíÿì.ßýÿð÷è ìöôëèñö ïÿñòö ìöùÿããÿðö äóíÿì,Äÿìàäÿì þéëÿ õÿéàë åëëÿðÿì êè, Ãàðóíÿì.Êþíöëäÿ íÿãäè-âÿôà ýÿíúè, ëåéê ïöíùàíè,Ýþçöì õÿçàíåéè-ëÿ’ëö ýöùÿð, âÿëè ôàíè.

3

Ùÿéàò ñÿðô åäöáÿí, äÿðä ãûëìûøàì ùàñèë,Ñèðèøêè-àëö ðöõè-çÿðä ãûëìûøàì ùàñèë,Çÿìèð ýöçýöñöíÿ ýÿðä ãûëìûøàì ùàñèë,Òÿáèÿòè-ñÿýè-øÿáýÿðä ãûëìûøàì ùàñèë,Èøèì ãàðà, ýåúÿ òà ñöáù íàëÿâö ôÿðéàä,Íÿ âåðñÿëÿð îíà øàêèð, íÿ äåñÿëÿð îíà øàä.

4

Ñèðèøêðèç ýöëÿíäàìëÿð ùÿâàñèëÿ,Øèêÿñòÿùàë ñèéÿùçöëôëÿð áÿëàñèëÿ,Çÿìàíÿ è÷ðÿ ãÿìè-åøã ìàúÿðàñèëÿ,Ùÿìèøÿ ìÿñëÿùÿòèì þçýÿëÿð ðèçàñèëÿ,Íÿ äþâðè-ýÿðäèøè-ýÿðäóí ìÿíèì ìóðàäèìëÿ,Íÿ ãàéÿòè-ÿìÿëèì ùöñíè-å’òèãàäèìëÿ.

5

Ùÿñóä ñóðÿòè-ÿùâàëèìÿ íÿçÿð ãûëìàç,Úÿôà ãûëûð ìÿíè áè÷àðÿéÿ, ùÿçÿð ãûëìàç,

334

__________

Ñàíûð êè, íàëÿâö çàðûì îíà ÿñÿð ãûëìàç,Îíó ìöðóð èëÿ àëÿìäÿ äÿðáÿäÿð ãûëìàç,Çÿìàíÿ è÷ðÿ ìöúÿððÿáäèð èíòèãàìè-çÿìàí,Ùÿìèøÿ éàõøûéà éàõøû âåðÿð, éÿìàíÿ éÿìàí.

6

Õîøàì êè, õàìåéè-òÿãäèðè-åéçÿäè-ìöòÿàë,Âöúóä ëþâùèíÿ òÿñâèð åäÿíäÿ ñóðÿòè-ùàë,Ðÿãÿì ãûëûá ÿýÿð èäáàðäûð âÿ ýÿð èãáàë,Îëóð òÿüÿééöð îíà ãåéðèäÿí áó ÿìðè-ìÿùàë,Ñÿàäÿòè-ÿçÿëè ãàáèëè-çÿâàë îëìàç.Ýöíÿø éåð öñòöíÿ ùÿì äöøñÿ, ïàéèìàë îëìàç.

7

ßçèçè-ùÿã ùÿñÿäè-äöøìÿí èëÿ îëìàç õàð,Ùÿñóä ùèéëÿñè èãáàëè åéëÿìÿç èáäàð.ßýÿð÷è ýöëáöíÿ ýàùè õÿçàíäàí àôÿò âàð,Òÿäàðöê åéëÿð îíà àôèéÿò íÿñèìè-áÿùàð.Ãÿðÿç êè, ùÿð êèì ÿçÿëäÿí îëóðñà äþâëÿòìÿíä,Ìÿùàëäûð éåòÿ àñàðè-äþâëÿòèíÿ ýÿçÿíä.

8

ßýÿð÷è áèð íå÷ÿ ýöí èãòèçàéè-àëÿìè-äóí,Úàùàíäà åéëÿäè èãáàë ðà’éÿòèíè íèýóí.Çÿìàíÿ ñóðÿòè-ÿùâàëèì åòäè äèýÿðýóí,Âÿôà õÿòèíÿ ãÿëÿì ÷ÿêäè ÷ÿðõè-áóãÿëÿìóí,Áó ýöí çÿìàíÿ îë ÿùâàëäÿí ïåøèìàíäûð,ßýÿð÷è êàôÿð èäè, ùàëèéà ìöñÿëìàíäûð.

9

Ôöçóëè, åéëÿäèýèí ÿùäèíÿ âÿôà ãûëüûë,Éåòÿð øèêàéÿò åäèá øÿðùè-ìàúÿðà ãûëüûë,Âöúóäóíó ùÿäÿôè-íàâÿêè-áÿëà ãûëüûë,Ãàìó úÿôàëÿðÿ ñÿáð åéëÿéèá äóà ãûëüûë.Êèì îëà äóñò ðèçàñû ùÿìèí ñÿíÿ ùàñèë,Ðèçàéè-äöñòäóð ÿñëè-òÿìÿòòþ’, åé ãàôèë!

335

1

Ýÿòèð, ñàãè, ãÿäÿù êèì, íþâáàùàðè-àëÿìàðàäûð!Çÿìèí ñÿáçö ùÿâà úàíáÿõøö ýöëøÿí ðàùÿòÿôçàäûð!

Ïÿðèøàí îëìà êèì, ýöëáÿðý òÿê ùàëà áó ýöëøÿíäÿ,Íèøàòö åéø ö÷öí ÿñáàáè-úÿì’èééÿò ìöùÿééàäûð.

À÷ûëäû ëàëÿ, ýöëäö ãþí÷ÿ, ýÿëäè èøðÿò ÿééàìè,Çÿáàíè-ùàëè-ñÿáçÿ èøðÿò èéìàñûíà ýóéàäûð.

Ýþð þç ùàëèíè âö ÷ÿêìÿ ãÿìè-ìàçèâö ìöñòÿãáÿëÊè, ùàëà ìþâñèìè-ýöëýÿøòö äþâðè-úàìè-ñÿùáàäûð.

Ñÿùÿð ýöëçàðÿ ýèð, áèëëàù, áó ìþâñèìëÿðäÿ âö ùÿðäÿì,Òÿìàøà ãûë êè, äèâàíûíäà ýöëöí õîø òÿìàøàäûð.

À÷ûëäû ãþí÷ÿ òóìàðû âÿ ìÿ’ëöì îëäó ìÿçìóíè,Áóäóð êèì: ôþâò ãûëìàí1 ìþâñèìè-ýöë, úàìè-ýöëýóíè.

2

Ýÿòèð, ñàãè, ãÿäÿù, áèë êèì, òÿÿëëöë ôþâòè-ôöðñÿòäèð,Áó ôèðñÿò âàð èêÿí ôþâò åòìÿ êèì, ôöðñÿò ãÿíèìÿòäèð.

Çÿìèíÿ: “êåéôÿ éþùéèë-ÿðç”2 éàçìûø õàìåéè-ñÿáçÿ,Íÿçÿð ãûë êèì, áó ùÿì àñàðè-ðÿùìÿòäÿí áèð àéÿòäèð.

Äåéèðëÿð úÿííÿò è÷ðÿ àòÿø îëìàç, áó ÿúÿáäèð êèì,Ýöëöñòàí àòÿøèí ýöë áèðëÿ ðÿøêè-áàüè-úÿííÿòäèð.

Úàùàíè ðÿøêè-ýöëçàðè-Õÿëèë åòêÿí áàùàð èìÿñ,Áó ôåéçè-ÿäëè-Èáðàùèì õàíè-ïàêñèðÿòäèð.

Îíóí éàíûíäà êèì, ýöëáÿðý ýöëçàðè-ìÿàíèäèð,Îíóí áÿçìèíäÿ êèì, ñÿðâè-ðÿâàíè áàüè-áåùúÿòäèð.

__________1 Ãûëìàéûí2 Éåðè íåúÿ äèðèëäÿð.

336

À÷ûëäû ãþí÷ÿ òóìàðû âÿ ìÿ’ëóì îëäó ìÿçìóíè,Áóäóð êèì: ôþâò ãûëìàí ìþâñèìè-ýöë, úàìè-ýöëýóíè.

3

Ýÿòèð, ñàãè, ãÿäÿù, áîëäóíñà1 ùàëè-äÿùðäÿí àýÿùÊè, äþâðàí öçðÿäèð ïåéâÿñòÿ ñöáùö øàìö ñàëö ìÿù.

Õÿçàíäàí ãóðòóëóá ýöëçàð áÿçìèíäÿ àçàí áöëáöë,×èðàüè-ýöë éàãóá, õÿëâÿòñÿðàéè-âÿñëÿ áóëìóø ðÿù.

Ýöë à÷ìûø õàíè-âÿñëèí, áöëáöëÿ òÿêëèô åäÿð ùÿð äÿìÊè, ýÿð ìåùìàí èñÿí õàíè-Õÿëèëóëëàùÿ, áèñìèëëÿù.

Úàùàíäàí äöí ìöêÿääÿð õàòèð èäèì ôàëè-ôÿòùè ÷öíÁó ýöí ýöëçàðÿ ýèðäèì ýöë êèòàáûí à÷ìàüà íàýÿù.

À÷ûëäû ãþí÷ÿ òóìàðû âÿ ìÿ’ëóì îëäó ìÿçìóíè,Áóäóð êèì: ôþâò ãûëìàí ìþâñèìè-ýöë, úàìè-ýöëýóíè.

4

Ýÿòèð, ñàãè, ãÿäÿù êèì, åéø õîøäóð ýöë çàìàíèíäÿ,Çàìàí ôþâò äÿùðèí ãöññåéè-ñóäö çèéàíèíäÿ.

Ãöìàðè “òÿùòÿùÿë-ÿíùàð”2 îõóð ýöëçàð âÿñôèíäÿ.ßíàäèë “ùàçèùè úÿííàò”3 îõóð ýöëçÿð øÿ’íèíäÿ.

Ñÿáà ãþí÷ÿ äÿùàíûí ïöðçÿð åòñÿ, åéá èðìÿç êèìÊè, ìÿäùè-õàíè-õàãàíãÿäðäèð ãþí÷ÿ äÿùàíèíäÿ.

Ùàâà ñÿáçÿ çÿáàíèí òèç ÿýÿð ãûëñà, éåðèäèð êèì,Ñÿíàéè-õàíè-õåéðÿíúàìäûð ñÿáçÿ çÿáàíèíäÿ.

__________1 Îëäóíñà2 Àëòûíäàí ÷àéëàð.3 Úÿííÿòëÿð áóíëàðäûð.

337

__________

Ãÿäÿù òóòìàãäàí èêðàù åòìÿçÿì, òà êèì åøèòäèì ìÿí,Ñÿùÿð áöëáöë äèëèíäÿ, ýöë ãàòûíäà ñÿáçÿ éàíèíäÿ:

À÷ûëäû ãþí÷ÿ òóìàðû âÿ ìÿ’ëóì îëäó ìÿçìóíè,Áóäóð êèì: ôþâò ãûëìàí ìþâñèìè-ýöë, úàìè-ýöëýóíè.

5

Ýÿòèð, ñàãè, ãÿäÿù êèì, áàüö ñÿùðà ëàëÿçàð îëäó,ßúÿá ôÿñëè-õöúÿñòÿ, ìþâñèìè-õîøðóçèýàð îëäó.

Øöêóôÿ áÿðýè òîïðàã öçðÿ ñèìèí õèøòëÿðäèð êèì,ßñàñè-åéøè-õÿëã îë õèøòëÿðäÿí öñòöâàð îëäó.

Úèýÿð ãàíè êèìè ýåòìèøäè ýþçäÿí òàçÿ ýöë øÿêëè,Éåíÿ äàüè-äèëè-ÿùëè-âÿôà òÿê àøèêàð îëäó.

×ûõàðäû ñÿáçÿâö ýöë õàêäÿí ÷îõ ëÿ’ëö ôèðóçÿ,Âÿëè, éöç øöêð êèì, õàí õàêè-ïàéèíÿ íèñàð îëäó.

Ôöçóëè, ýÿð õÿçàí âàõòû èðÿðäèí ìöòòÿãè, ùàëàÌåé è÷ êèì, ìþâñèìè-ýöë ýÿëäè, ÿééàìè-áÿùàð îëäó.

À÷ûëäû ãþí÷ÿ òóìàðû âÿ ìÿ’ëóì îëäó ìÿçìóíè,Áóäóð êèì: ôþâò ãûëìàí ìþâñèìè-ýöë, úàìè-ýöëýóíè.

338

__________

1

Äöí ñàéÿ ñàëäû áàøèìÿ áèð ñÿðâè-ñÿðáöëÿíäÊèì, ãÿääè äèëðöáà èäè, ðÿôòàðû äèëïÿñÿíä.Ýþôòàðÿ ýÿëäè íàýÿù à÷ûá ëÿ’ëè-íóøõÿíä,Áèð ïöñòÿ ýþðäöì áó äöðúè-äÿùÿíäèð — äåäèì, äåäè:— Éîõ, éîõ, äÿâàéè-äÿðäè-íèùàíûíäöðöð ñÿíèí!

2

ßéìèø ùèëàëè öñòöíÿ òÿðôè-êöëàùèíè,×îõ äèëøèêÿñòÿíèí ýþýÿ éåòèðìèø àùèíè,Çöëôöí äàüûòäû, ýèçëÿäè ÿáð è÷ðÿ ìàùèíè,Ýþðäöì öçöíäÿ ùÿëãåéè-çöëôè-ñèéàùèíè,— Îë ïè÷ö òàáû ÷îõ íÿ ðÿñÿíäèð? — äåäèì, äåäè:— Äþâðè-ðöõöìäÿ ðèøòåéè-úàíûíäöðöð ñÿíèí!

3

Âåðìèø ôöðóü øÿì’è-ðöõè ýöí ÷èðàüèíÿ,Ñàëìûø øèêÿñò ñÿðâ ãÿäè ýöë áóäàüèíÿ.Äöí ñÿðâ òÿê áàñàíäà ãÿäÿì ýþç áóëàüèíÿ,Áèð íå÷ÿ õàðäÿí ÿëÿì èðìèø ÿéàüèíÿ,— Ýöë áÿðýèíÿ áàòàí íÿ äèýÿíäèð? — äåäèì, äåäè:— Ìöæýàíè-÷åøìè-ÿøêôÿøàíûíäöðöð ñÿíèí!

4

Cåéð èëÿ ñàëäû áàüÿ ýöçÿð îë ñÿìÿí’öçàð,ßíâàè-çèáö çèíÿò èëÿ ôÿñëè-íþâáÿùàð,À÷ìûø ýöë öçðÿ ñöíáöëö ýèéñóéè-ìèøêáàð,Éàõìûø ëÿòèô àéàüûíà ýöëáÿðý òÿê íèýàð,— Íÿñðèíÿ ðÿíýè-ëàëÿ íÿäÿíäèð? — äåäèì, äåäè.— Ãÿìçÿì õÿäÿíýè òþêäöéö ãàíûíäöðöð ñÿíèí!

5

Äöøìöø öçàðû öçðÿ ìöÿíáÿð ñÿëàñèëè,Àøöôòÿùàë åäèá íå÷ÿ áèñÿáðö áèäèëè,

339

__________

ßãëèìè âàëåù åéëÿäè, øÿêëö øÿìàèëè,Ýþç ýþðäö ãàìÿòèí, äèëö úàí îëäó ìàèëè,— Âÿù, áó íÿ òöðôÿ ñÿðâè-÷ÿìÿíäèð? — äåäèì, äåäè:—Ìÿíçóðè-äèäåéè-íèýÿðàíûíäöðöð ñÿíèí!

6

Ñåéëè-ñèðèøêèì îëäó ðÿâàí õàêè-êóéèíÿ,Úàí âàëåù îëäó ëÿ’ëè-ëÿáö ýþôòýóéèíÿ,Äèë äöøäö äàìè-ñèëñèëåéè-ìèøêáóéèíÿ,Îë ëÿùçÿ êèì, ñàòàøäû ýþçöì çöëôö ðóéèíÿ,— ßãðÿá ìÿùè-ìöíèðÿ âÿòÿíäèð? — äåäèì, äåäè:— Åé ÷îõ õÿòàëû, êÿíäè ãèðàíûíäöðöð ñÿíèí!

7

Äöí ñöáùäÿì êè, ëàëÿâö íÿñðèí ñàëûá íèãàá,Ýöë ÷þùðÿñèíäÿí àòäû ñÿáà ïÿðäåéè-ùèúàá,Ýöëçàðÿ ÷ûõäû ñåéð èëÿ îë ðÿøêè-àôèòàá,Øÿáíÿì íèñàðûí åòäè éöêöø ëþ’ëþè-õîøàá,— Áóíëàð íÿäèð, íÿ äöððè-ßäÿíäèð? — äåäèì, äåäè:— ßáñÿì, Ôöçóëè, ÿøêè-ðÿâàíûíäöðöð ñÿíèí!

340

__________

$ $ $

Âàé, éöç ìèí âàé êèì, äèëäàðäÿí àéðûëìûøàì,Ôèòíÿ ÷åøìè ñàùèðö õóíõàðäÿí àéðûëìûøàì,Áöëáöëè-øóðèäÿéÿì, ýöëçàðäÿí àéðûëìûøàì,Êèìñÿ áèëìÿç êèì, íÿ íèñáÿò éàðäÿí àéðûëìûøàì,Áèð ãÿäè øöìøàäö ýöëðöõñàðäÿí àéðûëìûøàì.

Ãÿääè òóáà, ëÿ’ëè ôèðäþâñöí øÿðàáè-êþâñÿðè,Õöëãö õóéèäèð ìÿëÿê, ñóðÿòäÿ ÿìñàëè-ïÿðè,Áöðúè-ÿôëàêèí ñÿàäÿòëè, øÿðÿôëè ÿõòÿðè,Ùöñí àðà ìÿúìó’è-õóáëàðûí ñÿðàñÿð ñÿðâÿðè,Áèð ãÿäè øöìøàäö ýöëðöõñàðäÿí àéðûëìûøàì.

Äóñòëàð, ìÿí íàëÿâö ôÿðéàä ãûëñàì, åéá èìÿñ,×ÿðõè-áÿäìåùðèí ÿëèíäÿí äàä ãûëñàì, åéá èìÿñ,Ãÿì äèéàðûí äèë àðà àáàä ãûëñàì, åéá èìÿñ,Áó áèíà áèðëÿ úàùàíäà àä ãûëñàì, åéá èìÿñ,Áèð ãÿäè øöìøàäö ýöëðöõñàðäÿí àéðûëìûøàì.

Äöøìöøÿì ãÿìõàíåéè-ùèúðàíÿ çàðö äÿðäíàê,Íàõöíè-ùÿñðÿò áèëÿí åäèá ýèðèáàíèìè ÷àê,Ýöíäÿ éöç ýÿç ùèúð òèüèëÿí îëóðàì ìÿí ùÿëàê,Ýÿðäèøè-äÿââàð úþâðöíäÿí ìÿíè-äèëõÿñòÿíàê,Áèð ãÿäè øöìøàäö ýöëðöõñàðäÿí àéðûëìûøàì.

Èøòèéàãö øþâãäÿí úàíö òÿíèì àëóäÿäèð,Øàìè-ãÿì ôÿðçàíåéè-áÿõòèì ìÿíèì óéõóäÿäèð,Àüëàìàãäàí ÷åøìö úèñè-äÿðäíàêèì ñóäÿäèð,Ñàíìà, åé ùÿìäÿì êè, ôÿðéàäûì ìÿíèì áèùóäÿäèð,Áèð ãÿäè øöìøàäö ýöëðöõñàðäÿí àéðûëìûøàì.

Âÿñë óìóá úþâðö úÿôàñèíè ÷ÿêÿðêÿí úàí ùÿíóç,Ìåùð óìóá øþâãèíäÿ éàíàðêÿí äèëè-ñóçàí ùÿíóç,Úèñìè-ãÿìíàêèìäÿ âàð èêÿí ãÿìè-ùèúðàí ùÿíóç,Éåòìÿäÿí ïàéàíÿ àùö íàëÿâö ÿôüàí ùÿíóç.Áèð ãÿäè øöìøàäö ýöëðöõñàðäÿí àéðûëìûøàì.

Ìöëêè-âÿñëè äèëáÿðèí, êþíëöìäÿ ìÿ’ìóð îëìàäàí,Åøã úàìèíäÿí äèëö úàí ìÿñòö ìÿõìóð îëìàäàí,Äÿðäè-áèäÿðìàíè-ùèúðèíäÿí òÿíèì äóð îëìàäàí,Ùÿì Ôöçóëè åøãö àøèãëèüè ìÿøùóð îëìàäàí,Áèð ãÿäè øöìøàäö ýöëðöõñàðäÿí àéðûëìûøàì.

341

__________

$ $ $

Åé ùÿðèð è÷ðÿ òÿíèí, ìöòëÿã áöëóð è÷ðÿ ýöëàá,Êþêñöí àáè-ðþâøÿí, îë àá öçðÿ äöýìÿíäèð ùöáàá.Áþéëÿñÿí ìÿùáóá, éîõ íÿççàðÿíÿ àëÿìäÿ òàá,Âàé ÿýÿð òåçúèê ÷ûõûá, ñÿðïèá ëÿ÷ÿê, ñàëñàí íèãàá,Ùè÷ øÿê éîõ êèì, ñÿíè ýþðúÿê îëóð àëÿì õÿðàá.

Äèë ÷ÿêèá çÿððèí î òàüûí, âåðäè ëÿ’ëèíäÿí ñîðàã,Òóòäó îë ýþôòàð è÷öí ëÿ’ëè-áèíàýóøèí ãóëàã,Çöëôöíÿ ùÿìäÿì äàðàã, àøöôòÿ ìÿí îíäàí èðàã,Äèø ñàëûá ùÿð ïè÷ö òàá à÷äûãúà çöëôöíäÿí äàðàã,Ðèøòåéè-úàíûìüà ðÿøêèìäÿí äöøöð éöç ïè÷ö òàá.

Åé öçö ýöë, êþéíÿýè ýöëýóíö äîíó ãûðìûçû!Àòÿøèí êèñâÿò ýåéèá, îäëàðà éàíäûðäûí áèçè.Àäÿì îüëóíäàí ñÿíèí òÿê äîüìàç, åé çàëûì ãûçû.Àéö ýöíäöð ùöñí áÿùñèíäÿ úÿìàëèí àúèçè,Ýóèéà àòàí ìÿùè-òàáàíäûð, àíàí àôèòàá.

Àë ñà÷ áàüûíäà ìèøêèí ñà÷ ïÿðèøàíùàëèéÿì,Ñèì-ñàã öçðÿ ãûçûë õÿëõàëëÿð ïàìàëèéÿì,Ñàíìà õÿëõàëûí êèìè ìåùðèíäÿí, åé ìÿù, õàëèéÿì,Àðèçèí äþâðöíäÿ çÿððèí ñèëñèëÿí òèìñàëèéÿì,Ãÿìçÿí îõóíäàí ùÿçèí úàíûìäà éöç ìèí èçòèðàá.

Ñöðìÿäÿí ýþçëÿð ãàðà, ÿëëÿð ùÿíàäÿí ëàëÿðÿíý,Ùè÷ øàùèä éîõ áó ðÿíý èëÿ êè, ñÿíñÿí øóõö øÿíý,Âÿñìÿëè ãàøûí éàøûë òîçëó êÿìàí, ãÿìçÿí õÿäÿíý,Ãÿìçÿâö ãàøèíÿ ìåéë åéëÿð Ôöçóëè áèäèðÿíý,Ãóø ÿúÿáäèð ãûëìàìàã òèðö êÿìàíäàí èúòèíàá.

342

__________

$ $ $

Òÿí ïîçóëäó ÿøêè-÷åøìè-õóíôÿøàíèìäÿí ìÿíèì,Ýþéäö úàí êþíëöìäÿêè ñóçè-íèùàíèìäÿí ìÿíèì.Òà ÿñÿð âàð úèñìö úàíè-íàòÿâàíèìäÿí ìÿíèì,Ãÿì êÿì åòìÿç ýþçö êþíëöì úèñìö úàíèìäÿí ìÿíèì,Áó áàøûìäàí ñàâóëóá, îë ýåòñÿ éàíèìäÿí ìÿíèì.

Ìåéëè-âÿñë ÿýìèø ãÿäèìíè ÷ÿíýè-áÿçìè-éàð òÿê,Ðÿýëÿðèì ñûçëàð ÿë óðñàì ÷ÿíý öçðÿ òàð òÿê,×ÿíýö íåé ìöìêöí êÿì åäÿ çàðëûã ìÿí çàð òÿê,Áÿñ êè, ìÿìëóéÿì ùÿâàéè-åøãÿ ìóñèãàð òÿê,Ìèí ôÿüàí ùÿð äÿì ÷ûõàð ùÿð öñòöõàíèìäÿí ìÿíèì.

Àëÿìè òóòäó ñèðèøêèì ãàíû, òóòìàçñàí õÿáÿð!Ñàëäû éàøûì ðÿõíÿëÿð éîëëàðÿ, ãûëìàçñàí íÿçÿð!Ãàí éàøûìäàí ñàðû êèì, òóòìóø éîëóí, ãûë áèð ýöçÿð!Ìåéë ãûë ìÿíäÿí éàíà, ùÿð äÿì áó èñòèüíà éåòÿð!Ãàíëû èñÿì äÿõè ýÿë êå÷ øèìäè ãàíèìäÿí ìÿíèì.

Ýöç åâè òÿê îëäó ÿøêèìäÿí ÷îõ åâëÿð ãÿðãè-àá,Ýþç åâè òÿê ãûëäû ÷îõ åâ ìÿðäöìè-÷åøìèì õÿðàá,Àëÿìè ñåéëàáÿ âåðäèì, åé úÿìàëè àôèòàá!Ýþðöíöð ìÿðäöì ýþçöíÿ ñåéëäÿí ãîïìóø ùöáàá,Ñóéÿ ùÿð åâ êèì ýåäÿð ÿøêè-ðÿâàíèìäÿí ìÿíèì.

Åé õÿéàëûí õÿëâÿòè íÿãäè-ðÿâàíèì ìÿõçÿíè,Ýþç éàøû îëóð ðÿâàí ùÿðýÿù õÿéàë åòñÿì ñÿíè,Ëöòô óìóá ñÿíäÿí, ñÿðè-êóéèíäÿ åòäèì ìÿñêÿíè,Ýÿë ýþçöì íóðè, Ôöçóëè òÿê ÷îõ àüëàòìà ìÿíè,Èíúèìÿçìè õàòèðèí àùö ôÿüàíèìäÿí ìÿíèì.

343

__________

$ $ $

Ùÿáèáèéÿ òÿõìèñ

Òà úöíóí ðÿõòèí ýåéèá, òóòäóì ôÿíà ìöëêöí âÿòÿí,ßùëè-òÿúðèäÿì, ãÿáóë åòìÿí ãÿáàâö ïèðÿùÿí,Ùÿð ãÿáàâö ïèðÿùÿí ýåéñÿì ìèñàëè-ãþí÷ÿ ìÿí.“Ýÿð ñÿíèí÷öí ãûëìàñàì ÷àê, åé áöòè-íàçèêáÿäÿí!Ýîðóì îëñóí áó ãÿáà ÿéíèìäÿ ïèðàùÿí êÿôÿí”.

Ýÿð÷è ñåâäàéè-ñÿðè-çöëôèíäÿíÿì çàðö çÿëèë,Êå÷ìÿí îë ñåâäàäÿí îëäóãúà ìÿíÿ þìðè-òÿâèë,Ñàíìà òÿðê åäÿì áó ñåâäàéè, ýÿð îëñàì ùÿì ãÿòèë,“×ûõìàéà ñåâäàéè-çöëôöí áàøäàí, åé ìÿù, ýÿð éöç èëÖñòöõàíè-êÿëëÿì è÷ðÿ òóòñà ÿãðÿáëÿð âÿòÿí”.

Ãàëèá îëäó ñöáùäÿì øþâãè-ýöëè-ðóéèí ìàíà,Ñåéðè-áàü åòäèì êè, áóéè-ýöë âåðÿ òÿñêèí ìàíà,Ýöë ýþðöá, éàäûíëà äöððè-ÿøê ñà÷äûì ùÿð éàíà,“Äöøäö øÿáíÿì, áàüÿ ýèð, òà ýöë íèñàð åòñèí ñàíà,Ñÿáçÿíèí ùÿð áÿðýèíÿ áèð äöð êè, òàïøûðìûø ÷ÿìÿí”.

Äåð èäèì, åé äèë, ýÿòèðìÿ ùè÷ äÿðä ÿùëèíÿ øÿê,Òà ñÿíè ùÿì ñàëìàñûí áèð äÿðäÿ äþâðàíè-ôÿëÿê,Àëìàäûí ïÿíä èìäè, àøèãñÿí, èøèí àù åéëÿìÿê,“Åé êþíöë, åøã ÿùëèíÿ ùÿð øÿá ýöëÿðäèí øÿì’ òÿê,Ìÿí äåìÿçìèäèì êè, äàíëà àüëàéàñûäûð ýöëÿí”.

Õàù ñèíúàá åéëÿñèí ôÿðøèí, Ôöçóëè, õàù êöë,Ùèúð èëÿ ìöòëÿã éóõó ýþðìÿç ýþç, ÿýëÿíìÿç êþíöë.Éàðñûç åøã ÿùëèíèí äèíëÿíìÿýè ìöìêöí äåýöë,“Íåúÿ äèíëÿíñèí Ùÿáèáè ñÿíñèç, åé ÿíäàìè ýöëÊèì, áàòûð úèñìèíÿ òÿíäÿ ùÿð òöê îëìóø áèð òèêÿí”.

344

__________

$ $ $

Ëöòôèéÿ òÿõìèñ

Úàíäàäûð ñöáùè-ÿçÿëäÿí ìåùðè-ðöõñàðûí ñÿíèí,Íîëà òà øàìè-ÿáÿä îëñàì òÿëÿáêàðûí ñÿíèí,Èìäè úàíà áóëìàìûø ìèí àøèãè-çàðûí ñÿíèí.“Åé ÿçÿëäÿí òà ÿáÿä êþíëöì ýèðèôòàðûí ñÿíèí,×àðÿ ãûë êèì, áóëäó úàíûì ÿñðö ãÿìõàðûì ñÿíèí!”

Òóòäóëàð òÿøõèñè-äÿðä è÷öí ìöàëèúëÿð ðÿýèì,Òàïäû áó ñèùùÿò êè, ñèùùÿòäÿí éÿãèíäèð þëìÿýèì,×öí éÿãèí îëäó äÿâàñûç äÿðäèëÿí úàí âåðìÿýèì,“Úàí âåðèð ÷àüûíäà, Òàíðû÷öí, ãàøûìüà ýÿë áÿýèì,Áàðè ýþðìöø áóëüà ìèí áèð ëÿùçÿ äèäàðûí ñÿíèí.”

Õóáëàðûíû èìòÿùàí ãûëìàãäà ÷îõ ÷ÿêäèì úÿôà,Íàëåéè-çàðèëÿ áèëäèì äÿðäè-äèë áóëìàç øÿôà.Ìÿí ñûíàäûì, øèìäè ñÿí ïÿíäèì åøèò, ãûë èêòèôà,“×öíêè õóáëàð ìÿçùÿáèíäÿ éîõ èìèø ðÿñìè-âÿôà,Åé êþíöë, íÿ éåðÿ éåòêàé íàëåéè-çàðûí ñÿíèí?”

Êþíëöì àëäû îë èêè ÿééàðè-÷åøìè-ïöðõóìàð,Øèìäè úàí ãÿñäèí ùÿì åòìèøëÿð íÿ ìÿêðèëÿí êè, âàð,Öðô è÷èíäÿ îëñà ùÿð ÿééàð ãþâëè öñòöâàð,“Øÿð’èëÿí ýÿð òóòñàëàð ÿñðöê ñþçèíÿ å’òèáàð,Ãàíûìà âåðýàé äàíóãëóã èêè ÿééàðûí ñÿíèí.”

Ñàíìà úþâð åòñÿí Ôöçóëè èíúèíèá òÿðêèí ãûëÿ,Ýÿð úÿôà ãûë, ýÿð âÿôà úàíèì ôÿäà ñÿí ãàòèëÿ,Ìÿí õóä þëäöì, èìäè ñÿí òèüè-úÿôà àëûá ÿëÿ,“Ëöòôèíè þëäöðñÿí, åé äèëáÿð, úÿôà òèüè áèëÿ,Àíäà ùÿì áîëüàé ìÿíèì ðóùèì ìÿäÿäêàðûí ñÿíèí.”

345

__________

$ $ $

Íåúÿ áèð âÿñâÿñåéè-ÿãë èëÿ ãÿìíàê îëàëûì,Ýÿëèí àëàéèøè-ãÿìäÿí ÷ûõàëûì, ïàê îëàëûì,Íÿø’åéè-ìåé òàïàëûì, ãàáèëè-èäðàê îëàëûì.Ìÿñòö ìÿäùóøö õÿðàáàòèéö áèáàê îëàëûì.

Ðèíäëÿð áÿçìèíÿ ñÿðìÿñò ñÿáó òÿê ýèðèáÿí,Çþâã áàüèíÿ ýèðèá, úàì ýöëöíè äÿðèáÿí,Ìåéÿ äåðëÿðñÿ áÿùà ÿãë ìÿòàèí, âåðèáÿí,Ìÿñòö ìÿäùóøö õÿðàáàòèéö áèáàê îëàëûì.

Ïàéáÿñòè-ìåéè-ñàôè îëàëûì äöðä ìèñàë,Âåðÿëèì ñàãèéÿ úàí, åéëÿéÿëèì êÿñáè-ùÿëàëÍÿø’ÿäÿí áèëìÿéÿëèì àëÿìè-êåéôèééÿòè-ùàë,Ìÿñòö ìÿäùóøö õÿðàáàòèéö áèáàê îëàëûì.

Ìåé ùöáàáû êèìè ìåéõàíÿäèð áèð åâ òóòóáàí,Èãäè-ÿíýóð êèìè áèð àðàéà áàø ÷àòóáàí,Àëñàëàð, äèí èëÿ äöíéàéè øÿðàáÿ ñàòóáàí,Ìÿñòö ìÿäùóøö õÿðàáàòèéö áèáàê îëàëûì.

Áàäÿäÿí ãåéð êè, ãÿì äÿô’èíÿ áèð úàì éåòÿð,Íÿãäèíè íèñéÿéÿ ùÿð êèì âåðÿúÿê îëñà èòÿð,Åé Ôöçóëè, ðÿâèøè-ÿùëè-ðèéàäÿí íÿ áèòÿð?Ìÿñòö ìÿäùóøö õÿðàáàòèéö áèáàê îëàëûì.

346

__________

$ $ $

Ïÿðèøàí ùàëèí îëäóì, ñîðìàäûí ùàëè-ïÿðèøàíûì,Ãÿìèíäÿí äÿðäÿ äöøäöì, ãûëìàäûí òÿäáèðè-äÿðìàíûì,Íÿ äåðñÿí, ðóçèýàðûì áþéëÿìè êå÷ñèí, ýþçÿë õàíûì!Ýþçöì, úàíûì, ÿôÿíäèì, ñåâäèýèì, äþâëÿòëè ñóëòàíûì!

ßñèðè-äàìè-åøãèí îëàëû, ñÿíäÿí âÿôà ýþðìÿí,Ñÿíè ùÿð ãàíäà ýþðñÿì, ÿùëè-äÿðäÿ àøèíà ýþðìÿí,Âÿôàâö àøèíàëûã ðÿñìèíè ñÿíäÿí ðÿâà ýþðìÿí,Ýþçöì, úàíûì, ÿôÿíäèì, ñåâäèýèì, äþâëÿòëè ñóëòàíûì!

Äÿýÿð ùÿð äÿì âÿôàñûç ÷ÿðõ éàéûíäàí ìÿíÿ áèð îõ,Êèìÿ øÿðù åéëÿéèì êèì, ìþùíÿòö ÿíäóùö äÿðäèì ÷îõ,Ñÿíÿ ãàëäû ìöðöââÿò, ñÿíäÿí þçýÿ ùè÷ êèìñÿì éîõ,Ýþçöì, úàíûì, ÿôÿíäèì, ñåâäèýèì, äþâëÿòëè ñóëòàíûì!

Ýþçöìäÿí äÿìáÿäÿì áàüðûì ÿçèá éàøûì êèìè ýåòìÿ!Ñÿíè òÿðê åòìÿçÿì ÷öí ìÿí, ìÿíè ñÿí äÿõè òÿðê åòìÿ!Èêÿí ùÿì çàëûì îëìà, ìÿí êèìè ìÿçëóìè èíúèòìÿ!Ýþçöì, úàíûì, ÿôÿíäèì, ñåâäèýèì, äþâëÿòëè ñóëòàíûì!

Ãàòû êþíëöí íÿäÿí áó çöëìèëÿ áèäàäÿ ðàãèáäèð,Ýþçÿëëÿð íèñáÿòè îëìàç úÿôà, ñÿíäÿí íÿ âàúèáäèð?Ñÿíèí òÿê íàçÿíèíÿ, íàçÿíèí èøëÿð ìöíàñèáäèð,Ýþçöì, úàíûì, ÿôÿíäèì, ñåâäèýèì, äþâëÿòëè ñóëòàíûì!

Íÿçÿð ãûëìàçñàí ÿùëè-äÿðä ýþçäÿí àõûäàí ñåéëÿ,Éàìàíëûãäûð èøèí öøøàã èëÿ éàõøûìûäûð áþéëÿ?Ýÿë, Àëëàùû ñåâèðñÿí, àøèãÿ úþâð åòìÿ, ëöòô åéëÿ,Ýþçöì, úàíûì, ÿôÿíäèì, ñåâäèýèì, äþâëÿòëè ñóëòàíûì!

Ôöçóëè øèâåéè-åùñàíûí èñòÿð, áèð ýÿäàéèíäèð,Äèðèëäèêúÿ ñÿíèí êóéèí éîëóíäà õàêè-ïàéèíäèð,Ýÿðÿê þëäöð, ýÿðÿê ãîé, ùþêì — ùþêìöí, ðÿ’é — ðÿ’éèíäèð,Ýþçöì, úàíûì, ÿôÿíäèì, ñåâäèýèì, äþâëÿòëè ñóëòàíûì!

347

__________

$ $ $

Ùàñèëèì áÿðãè-ùÿâàäèñäÿí ìÿëàìÿò äàüûäûð,Ìÿñíÿäèì êóéè-ìÿëàìÿòäÿ ôÿíà òîïðàüûäûð,Çàð êþíëöì òÿíäÿ çèíäàíè-áÿëà äóòñàüûäûð,Ðÿùì ãûë, äþâëÿòëè ñóëòàíûì, ìöðöââÿò ÷àüûäûð!

Äþâð úþâðèíäÿí òÿíö úàíèìäÿ ðàùÿò ãàëìàäû,Ñóðÿòè-ùàëèìäÿ àñàðè-ôÿðàüÿò ãàëìàäû,Ìþùíÿòö ãÿì ÷ÿêìÿéÿ ìèíáÿ’ä òàãÿò ãàëìàäû,Ðÿùì ãûë, äþâëÿòëè ñóëòàíûì, ìöðöââÿò ÷àüûäûð!

Êþíëöìöí ìöëêöí úÿôà ñåéëàáè âèðàí åéëÿäè,Áÿõòèìèí ùàëèí ùöúóìè-ãÿì ïÿðèøàí åéëÿäè,Áàüðûìû ÿíäèøåéè-äþâðè-ôÿëÿê ãàí åéëÿäè,Ðÿùì ãûë, äþâëÿòëè ñóëòàíûì, ìöðöââÿò ÷àüûäûð!

Èíòèùàñûç úþâðëÿð îäëàðÿ éàíäûðäû ìÿíè,Àúû ñþçëÿð äàäëû úàíûìäàí óñàíäûðäû ìÿíè,Õÿëãäÿí áèùóäÿ ôÿðéàäûì óòàíäûðäû ìÿíè,Ðÿùì ãûë, äþâëÿòëè ñóëòàíûì, ìöðöââÿò ÷àüûäûð!

Èñòÿéèá áèð ÷àðÿ, ÷îõ éåëäèì, éöýöðäöì ùÿð éàíà,Ðÿùì åäèá, áèð êèìñÿ èìäàä åòìÿäè ìöòëÿã ìàíà,×àðÿñèç ãàëäûì, ìöðöââÿò èñòÿéèá ýÿëäèì ñàíà,Ðÿùì ãûë, äþâëÿòëè ñóëòàíûì, ìöðöââÿò ÷àüûäûð!

Äàäÿ ýÿëäèì ÿäë äèâàíèíÿ, ôÿðéàäûì åøèò!Ñÿí êè, àäèëñÿí, ýþð ÿôüàíûì íÿäÿíäèð, ãóðÿ éåò!Øÿðùè-ùàëèì ñîð, ìóðàäûì âåð, ÿëèì òóò, ôèêðèì åò!Ðÿùì ãûë, äþâëÿòëè ñóëòàíûì, ìöðöââÿò ÷àüûäûð!

Ýþð Ôöçóëèíèí ðöõè-çÿðäèíäÿ ÿøêè-àëèíè,Ïÿðäåéè-èäáàð òóòìóø ñóðÿòè-èãáàëèíè,Äÿðäìÿíäèíäèð, èíàéÿòëÿð åäèá ñîð ùàëèíè,Ðÿùì ãûë, äþâëÿòëè ñóëòàíûì, ìöðöââÿò ÷àüûäûð!

348

__________

__________

__________

1

Ùÿìäè-áèùÿä äÿìáÿäÿì îë ìöáäèè-ÿøéàéÿ êèì,Õèëãÿòè-èìêàí âöúóáè-çàòèíè èúàá åäÿð.

Ýÿù ñÿâàäè-ýèðäáàäè-ãÿùðè õàêè-òèðÿéèÒóòèéàéè-äèäåéè-õóðøèäè-àëÿìòàá åäÿð.

Ýÿù íöçóëè-ãÿòðåéè-áàðàíè-ÿáðè-ðÿùìÿòèÉåð éöçöíäÿ ñÿáçåéè-ïÿæìöðäåéè ñèðàá åäÿð.

Ìåéäÿ ìöçìÿð åéëÿéèá êåéôèééÿòè-òÿüéèðè-ùàë,Ñèìáÿðëÿð çöëôöíö úàí ãåéäèíÿ ãöëëàá åäÿð.

Úàíÿ ùÿì, ÿëáÿòòÿ, îíäàíäûð áó èñòå’äàä êèì,Ðÿüáÿòè-ìÿùáóáö ïÿðâàéè-øÿðàáè-íàá åäÿð.

Îëà êèì, ìÿãáóë åäÿ öçðè-ýöíàùèì, ÷öí áèëèð,Êèì, ÿìÿë òÿêëèôèíè úÿì’èééÿòè-ÿñáàá åäÿð.

2

×îõ òÿôàõöð ãûëìà úÿì’è-ìàë èëÿ, åé õàúÿ êèì,Ñèìö çÿð úÿì’èééÿòè ÿùëè-ãöðóð åéëÿð ñÿíè.

Áàðèýàùè-ãöðáäÿí úÿì’èééÿòè-ìàëö ìÿíàë,Ùÿð íÿ ìèãäàð îëñà, îë ìèãäàð äóð åéëÿð ñÿíè.

Ýÿð÷è íå’ìÿò ÷îõ, êèôàéÿòäÿí òÿúàâöç ãûëìà êèì,Èìòèëà áàðè-áÿäÿíäèð, áèùöçóð åéëÿð ñÿíè.

3

ßùëè-êÿìàëÿ úàùèë ÿýÿð ãÿäð ãûëìàñà,Ìÿ’çóðäóð, ìÿëàìÿòèí åòìÿê ðÿâà äåýèë.Úàùèë òÿáèÿòèíäÿ ìÿçàãè-êÿìàë éîõ,Ùÿð íÿôñÿ èãòèäàè-òÿáèÿò õÿòà äåýèë.Öëôÿò ùÿìèøÿ ôÿð’è îëóð àøèíàëûüûí,Úàùèë ôÿçèëÿò ÿùëè èëÿ àøèíà äåýèë.

351

__________

4

Åé ñÿôàéè-ñóðÿòèí ãåéäèí ÷ÿêÿí, áèë êèì, ùÿíóçÆÿíýäÿí àéèíåéè-èäðàêûíû ïàê åòìÿäèí.Æÿíýäèð àéèíåéè-èäðàêÿ ùÿð ñóðÿò êè âàð,Ñÿí ùÿíóç, åé ñàäÿ, áó ìÿçìóíè èäðàê åòìÿäèí.

5

Åé âöúóäè-êàìèëèí àéèíÿäàðè-ôåéçè-ùÿã,Àñèòàíûí ãèáëåéè-ùàúàòè-ÿðáàáè-éÿãèí.

Åé êÿìàëè-ðÿô’ÿòèí ñÿðìàéåéè-ÿìíö ÿìàí!Âåé úÿìàëè-øþâêÿòèí ïèðàéåéè-äöíéàâö äèí!

Ùöñíè-ðÿ’éèí àôèòàáè-àëÿìè-ñèäãö ñÿôà,Õàêè-ïàéèí ìÿíøÿè-úÿì’èééÿòè-ðóéè-çÿìèí.

Ýÿëìÿìèø áèð ñÿí êèìè ïàêèçÿòèíÿò àëÿìÿ,Òà áèíàéè-àëÿì åòìèø íÿãøáÿíäè-ìàö òèí.

Ìÿñíÿäè-Íóðøèðÿâàíäûð áöã’ÿéè-Äàðöññÿëàì,Ñíñÿí èñòåùãàã èëÿ Íóðøèðÿâàíÿ úàíèøèí.

Úèñìäèð ìÿ’íèäÿ áöðúè-þâëèéà, ñÿí ðóùè-ïàê,Áèð íèýèíäèð õèòòåéè-Áÿüäàä, ñÿí íÿãøè-íèýèí.

Ñÿðâÿðà, éöç øöêð êèì, ôåéçè-êÿìàëè-ðÿô’ÿòèí,Þâëèéà áöðúèíè åòìèø ðÿøêè-ôèðäþâñè-áÿðèí.

Õàñö àì îëìóø íÿâàëè-íå’ìÿòèíäÿí áÿùðÿìÿíä,Àôÿðèí, åé øÿùðèéàðè-ìöëêïÿðâÿð, àôÿðèí!

Ìÿí êè, áèð êÿìòÿð äàóýóéÿì, íÿçÿð ñàëäûí ìÿíÿ,Ãîéìàäûí õàêè-ìÿçÿëëÿòäÿ ãàëûì çàðö ùÿçèí.

Çàéå’ èêÿí ãÿäðèìè áèëäèðäèí ÿùëè-àëÿìÿ,Òèðÿ èêÿí åéëÿäèí õàêè-âöúóäèì ÿíáÿðèí.

352

__________

ßáðè-ëöòôöí ãûëäû õàðè-õöøêèìè ýöëáÿðýè-òÿð,Ôåéçè-úóäóí ãûëäû ñÿíýè-õàðÿìè äöððè-ñÿìèí.

Íå’ìÿòèí øöêðè ìàíà ôÿðç åòäè èçùàðè-ñÿíà,Øÿôãÿòèí òþâãè ìÿíè ãûëäû ãóëàìè-êÿìòÿðèí.

Ãÿì äåýèë ÿùëè-ãÿðÿç åéëÿðñÿ ìÿíäÿí ìÿí’è-õåéð,Ãÿì äåýèë ÿùëè-ùÿñÿä áàüëàðñà ìÿí ìèñêèíÿ êèí.

Ðóçèýàðèëÿ ìÿíèì ìÿãñóäèìè ùàñèë ãûëûá,Îë êè, ìÿí’ åéëÿð, îëóð áÿäõàùè-ðÿááöë-àëÿìèí.

Ùè÷ øÿê éîõ êèì, éåòÿð ìÿãñóäÿ, îëìàç íàöìèä,Õèðìÿíè-ÿëòàôûí ÿòðàôûíäà îëàí õóøÿ÷èí.

Âàð öìèäèì ìåùðö ìàù åòäèêúÿ äþâðàí, îëàñàíÊàìéàáö êàìðàíö êàìáÿõøö êàìáèí.

6

Ïÿðäÿ ÷ÿê åéáèíÿ çöëìÿò êèìè, õÿëãèí äàèì,Ýÿð äèëÿðñÿí êè, íÿñèá îëà ñÿíÿ àáè-ùÿéàò.

Ãûëìà õóðøèä êèìè, åéáíöìàëûã êè, ôÿëÿêÉåðÿ ñàëìàéÿ ñÿíè áÿ’ä öëöââöä-äÿðÿúàò.

Úÿùä ãûë çàòûí îëà ìÿçùÿðè-àñàðè-ãÿáóë,Ãûëìà îë úàùÿ òÿôàõöð êè, îëà õàðèúè-çàò.

Ôÿçë îëóð, ñàíìà, ñÿíÿ ìÿíçèëÿòè-ÿñëö íÿñÿá,Úàù îëóð, ñàíìà, ñÿíÿ êÿñðÿòè-ÿñáàáö úèùàò.

Àðèéÿòäÿí þçöíÿ ãûëìà ãÿìÿð òÿê çèíÿò,Ãåéðèäÿí àðèéÿòèí íóð èñÿ, ùÿì éàçûéà àò.

7

Åé ìöÿëëèì, àëÿòè-òÿçâèðäèð ÿøðàðÿ åëì,Ãûëìà ÿùëè-ìÿêðÿ òÿ’ëèìè-ìÿàðèô çèíùàð!

353

__________

Ùèéëÿ è÷öí åëì òÿ’ëèìèí ãûëàí ìöôñèäëÿðÿ,Ãÿòëè-àì è÷öí âåðÿð úÿëëàäÿ òèüè-àáäàð.Ùÿð íÿ òÿçâèð åòñÿ ÿùëè-úÿùë îíà îëìàç ñÿáàò,Ìÿêðè-ÿùëè-åëìäèð, ÿñëè-ôÿñàäè-ðóçèýàð.

8

Áÿõèë ãûëìàñà úÿì’ åòäèéè äèðÿì ñÿðôèí,Íèùàëè-ìÿãñÿäè ñÿðñÿáç îëóá ñÿìÿð âåðìÿç.ßëèíäÿêè ýöùÿðè áÿçë ãûëìàñà ìöìñèê,Øÿáè-ãÿìèíÿ ÿìÿë ìöæäåéè-ñÿùÿð âåðìÿç.Òöêÿíìÿéèíúÿ êÿâàêèá, ýöíÿø òöëó’ åòìÿç,Òþêöëìÿéèíúÿ øöêóôÿ, íèùàë áÿð âåðìÿç.

9

Åé êè, ÿíäèøåéè-ìàë èëÿ ñÿðàñèìÿ îëóá,Äöíö ýöí äÿùðäÿ àøöôòÿ êå÷ÿð ÿùâàëûíÚÿì’è-ìàë åéëÿäèýèí ðàùÿò ö÷öíäöð, ÿììàÐàùÿòèí ÿêñèê îëóð, ùÿð íåúÿ àðòàð ìàëûí.Ìàë ÷îõ åòìÿ, ùÿçÿð åéëÿ ÿçàáûíäàí êèì,Ðÿíúè àðòàð, àüûð îëäóãúà éöêö ùÿììàëûí.

10

Ìÿí ñöáùö øàì äóäè-äèëè-ñóçíàê èëÿ,Áàüðûí êÿáàá åäèá, âåðÿðÿì ÷ÿðõÿ èíãèëàá.Ùóòö Ùÿìÿë ìÿäàðè èëÿ àñèìàí äÿõè,Ãàí óääóðóá, âåðÿð äèëè-ñóçàíèìÿ ÿçàá.Äöíéàäÿ éîõ ôÿðàüÿòÿ öììèä, íèøÿêèì,Ãàí óääóðóð îäà íåòÿêèì, úèçýèíèð êÿáàá.

11

Åëì êÿñáèëÿ ðöòáåéè-ðèô’ÿòÀðèçóéè-ìÿùàë èìèø àíúàã.Åøã èìèø ùÿð íÿ âàð àëÿìäÿ,Åëì áèð ãèéëö ãàë èìèø àíúàã.

354

__________

12

Îëñà ìÿãñóäóíúà äþâðàíè-ôÿëÿê áèð íå÷ÿ ýöí,Îëìà ìÿüðóð, åé êè, ùàëè-äÿùð ðþâøÿíäèð ñÿíÿ.Ãàòèëè-àáàâö ÿúäàäûí ìÿàô åòìÿç ñÿíè,Óììà îíäàí äóñòëóã ðÿñìèí êè, äöøìÿíäèð ñÿíÿ.

13

Ýÿëèí, åé ÿùëè-ùÿãèãÿò, ÷ûõàëûì àëÿìäÿí,Ãåéð éåðëÿð ýÿçÿëèì, þçýÿ ñÿôàëÿð ýþðÿëèì.Ñåéðè-ýÿðìèééÿòè-ãîâüàéè-ãèéàìÿò ãûëàëûì,Âÿç’è-úÿì’èééÿòè-ùÿíýàìåéè-ìÿùøÿð ýþðÿëèì.Ðÿâèøè-ñèëñèëåéè-äÿùð ìÿëóë åòäè áèçè,Íåúÿ áèð äÿùðäÿ îâçàè-ìöêÿððÿð ýþðÿëèì.

14

Ñåâÿðÿì îë íèýàðè-ñèìáÿðèÊè, úÿôàïèøÿâö ñèòÿìýÿðäèð.Íåúÿ êèì, îíà åøãáàçëûüûìÌÿ’ñèééÿò îëäóüó ìöãÿððÿðäèð.Úþâð èëÿ îë ìöäàì ìÿí’èì åäèá,Ðÿùè-çþùäö ñÿëàùÿ ðÿùáÿðäèð.Ãàëèáè-ÿúð îëóðñà úþâðö, íîëà,ßìðè-ìÿ’ðóôö íÿùéè-ìöíêÿðäèð.

15

Íåúÿ áèð íÿôñ òÿìÿííàñû èëÿ,Éåìÿêö è÷ìÿê îëà äèëõàùûí.Åéëÿéèá çþùäö âÿðÿ’äÿí íèôðÿò,Òàÿòè-ùÿãäÿí îëà èêðàùûí.Ìÿ’áÿäèí ìÿòáÿõ îëà øàìö ñÿùÿð,Ìöñòÿðàù îëà çèéàðÿòýàùûí.Áóíóí ö÷öíìö îëóáñàí ìÿõëóã?Áóìóäóð ÿìðè ñÿíÿ Àëëàùûí?

16

Ùÿìèøÿ äóñòóì îëäóð, äåðÿì êè, ìàë âåðèá,Ãûëûð òÿáèÿòèìè áÿñòåéè-ÿëàãåéè-ìàë.

355

Èáàäÿòè-ùÿãö êÿñáè-öëóì è÷öí ìöòëÿã,Ãîìàç ìöëàùèçåéè-çÿáòè-ìàë, ìÿíäÿ ìÿúàë,Ìöäàì äöøìÿí îíà ñþéëÿðÿì êè, ìàëûì àëûá,Ìÿíÿ ìöéÿññÿð åäÿð íå’ìÿòè-ôÿðàüÿòè-ùàë,Ùöçóðè-ãÿëá âåðÿð ðþâíÿãè-èáàäÿòè-ùÿã,Ôÿðàüè-õàòèð îëóð ìóúèáè-ùöñóëè-êÿìàë.Ôÿüàí êè, äóñòóìó äöøìÿíèìäÿí åòìÿí ôÿðã,Êÿìàëè-úÿùë èëÿ îâãàò ñÿðô îëóð ìÿùö ñàë.Áó úÿùë èëÿ þçöìö ÿùëè-ìÿ’ðèôÿò ñàíûðàì,Çÿùè òÿñÿââöðè-áàòèë, çÿùè õÿéàëè-ìÿùàë!

17

Åé ãàçèéè-õîúÿñòÿëèãà êèì, ùÿã åéëÿìèø,Ñàùèáñÿðèðè-ìÿñíÿäè-ùþêìè-ãÿçà ñÿíè!Úÿùä åéëÿ êèì, ìöëàùèçåéè-íÿô’è-äöíéÿâè,Ùþêìè-ãÿçàäÿ åòìÿéÿ ÿùëè-õÿòà ñÿíè.Ìÿãáóëè-õÿëã ãûëìûø èêÿí åëìö ìÿ’ðèôÿò,Ìÿðäóäè-õàëèã åéëÿìÿéÿ èðòèøà ñÿíè.

18

Çöëì èëÿ àü÷àëàð àëûá, çàëèìÅéëÿð ÿí’àì õÿëãÿ ìèííÿò èëÿ.Áèëìÿç îíó êèì, åòäèýè çöëìÿÝþðÿúÿêäèð úÿçà ìÿçÿëëÿò èëÿ.Ìöääÿàñû áó êèì, ðèçàéè-èëàùÎíà ùàñèë îëà áó àäÿò èëÿ.Úÿííÿòè àëìàã îëìàç àü÷à èëÿ,Ýèðìÿê îëìàç áåùèøòÿ ðöøâÿò èëÿ.

19

Ìèí èêÿí ãÿäðö ãèéìÿòèí áèð îëóð,Ìöçòÿðèá îëñà ãÿëáèí, åé àðèô!Åéëÿ òÿñêèíè-ãÿëá ùàñèë êèì,ßëôè òÿùðèêè-ãÿëá åéëÿð ÿëèô1.

__________1 “ß ë ô ” ÿðÿáúÿ ìèí äåìÿêäèð, “ÿëèô” èñÿ ÿáúÿä ùåñàáûíäà áèðäèð (1).

356

__________

20

Îëäóð üÿçÿë êè, ôåéçè îíóí àì îëóá ìöäàì,Àðàéèøè-ìÿúàëèñè-ÿùëè-ãÿáóë îëà.Âèðäè-çÿáàíè-ÿùëè-ñÿôàâö ñöðóð îëóá,Ìÿçìóíó çþâãáÿõø, ñÿðèöë-ùöñóë îëà.Îíäàí íÿ ñóä êèì, îëà ìöáùÿì èáàðÿòè,Ùÿð éåðäÿ èñòèìàèí åäÿíëÿð ìÿëóë îëà.

21

Ñÿðôè-íÿãäè-þìð åäèá ìÿí êÿñáè-èðôàí åòìèøÿì,ßùëè-äöíéà ùÿì êÿìàëè-úÿùë èëÿ òÿùñèëè-ìàë.Äÿùð áèð áàçàðäûð, ùÿð êèì ìÿòàèí ÿðç åäÿð:ßùëè-äöíéà — ñèìö çÿð, ÿùëè-ùöíÿð — ôÿçëö êÿìàë.Êèì êè, ìÿíäÿí íÿô’ áóëìàç, èñòÿìÿí íÿô’èí îíóí,Îë êè, éîõ íÿô’èì îíà, íÿô’èí ìÿíÿ îëìàç ùÿëàë.Èñòÿìÿí íàäàí ìÿíÿ ýÿð âåðñÿ ýÿíúè-ñèìö çÿðÊèì, ÿâÿçñèç ìàëÿ íàäàíäàí òÿñÿððöôäöð âÿáàë.

22

Åéëÿéèá íàäàíÿ ÿðçè-ôÿçëö èçùàðè-ùöíÿð,Øÿðìñàð åòìÿê, ÿòà óììàã, íÿäèð çöëìè-ñÿðèù!Ñÿí áèëèðñÿí, ìöúìÿëÿí, îíäàí íÿ àëûðñàí, âÿëèÁèëìÿç îë êèì, àëäûüû ñÿíäÿí ùÿñÿíäèð, éà ãÿáèù.Çàùèðÿí ñàòìàã ùöíÿð, àëìàã ÿòà áèð áåé’äèð,Òèôëäèð íàäàí, áóéóðìàç øÿð’ îíóí áåé’èí ñÿùèù.

23

Ùÿð êèìèí âàð èñÿ çàòûíäà øÿðàðÿò êöôðö,Èñòèëàùàòè-öëóì èëÿ ìöñÿëìàí îëìàç.Ýÿð ãàðà äàøû ãûçûë ãàí èëÿ ðÿíýèí åäÿñÿí,Òÿá’ÿ òÿüéèð âåðèá, ëÿ’ëè-Áÿäÿõøàí îëìàç.Åéëÿñÿí òóòèéÿ òÿ’ëèì ÿäàéè-êÿëèìàò,Íèòãè èíñàí îëóð, ÿììà þçö èíñàí îëìàç.Ùÿð óçóí áîéëó, øöúàÿò åäÿ áèëìÿç äÿ’âà,Ùÿð àüàú êèì áîé àòà, ñÿðâè-õóðàìàí îëìàç.

357

24

Åé õÿòà ëÿôçèëÿ Ãóð’àíûí øöêóùèí ñûíäûðàí,Ìþ’úöçè-àéàòè-Ãóð’àíäàí ùÿçÿð ãûëìàçìûñàí?Ùÿð ÿëèô áèð õÿíúÿðè-õóíðèçè-áöððàíäûð ñÿíÿ,Õÿíúÿðè-õóíðèçè-áöððàíäàí ùÿçÿð ãûëìàçìûñàí?Áèð ùÿêèìè-êàìèëèí äàðöø-øÿôàéè-ùèêìÿòèíÅòìÿê èñòÿðñÿí õÿðàá, îíäàí ùÿçÿð ãûëìàçìûñàí?

25

Ñÿí íÿ àôÿòñÿí ìÿíÿ, åé ÿãëè-áÿäôÿðúàì, êèì,Áóëìàã îëìàç ñóðÿòè-ãöðáöíäÿ àñàðè-íèøàò.Òèôëëÿð, äèâàíÿëÿð ñÿíäÿí ìöáÿððà îëìàüûí,Äöíéÿâö öãáàäÿ áóëìóøëàð êÿìàëè-èíáèñàò.Èççÿòö çèëëÿòäÿ áèëìÿçëÿð òÿðèãè-èìòèéàç, Ùèëëÿòö1 ùèðìàíäà ÷ÿêìÿçëÿð ÿçàáè-åùòèéàò.Îë êè, äàèì ùÿìíèøèíèíäèð, ìöÿççÿáäèð ìöäàì,Íåòÿ êèì òÿêëèôÿ ùþêìè-øÿð’ èëÿ ñÿíñÿí ìÿíàò.Îë çàìàíäàí êèì, ñÿíÿ âåðäèì èíàíè-èõòèéàð,Îë çàìàíäàí êåéëÿäèì2 ìþùêÿì ñÿíèíëÿ èðòèáàò,Îëìàéûá õàëè ãÿìö ÿíäóùäÿí ãÿáðèì åâè,Õàð áÿñòÿðäèð ìÿíÿ ïåéâÿñòÿ, õàêèñòÿð — áöñàò.Îëìàéàéäûì, êàø êè, ùÿðýèç ñÿíèíëÿ ùÿìíèøèí,Ãûëìàéàéäûì êàø êè, ìöòëÿã ñÿíèíëÿ èõòèëàò.

26

Åé õàúÿ, ýÿð ãóëóíäàí îüóëëóã ìóðàä èñÿ,Øÿôãÿò ýþçèëÿ áàõ îíà äàèì îüóë êèìè.Âÿð îüëóíó äèëÿðñÿí îëà ñàùèáè-ÿäÿá,ßëáÿòòÿ, åéëÿ çèëëÿòÿ ìþ’òàä ãóë êèìè.

27

Åé âÿçèðè-ìöëêïÿðâÿð êèì, íèçàìè-ìöëê ö÷öí,Èíòèõàá åòìèø úÿìèè-õÿëãäÿí ñóëòàí ñÿíè.

__________1 Çÿèôëèê2 Êè åéëÿäèì.

358

__________

Ùÿëëö ÿãäèí àëÿìèí ãûëìûø ìöôÿââÿç ðÿ’éèíÿ,Íàèáè-ùþêìè-õèëàôÿò åéëÿéèá äþâðàí ñÿíè.Ãûë ùÿçÿð êèì, îëìàéà íàýÿù ìèçàúûí ìöíãÿëèá,Ãûëìàéà ñÿðìÿñò, úàìè-øþâêÿòè-äèâàí ñÿíè.Îëàñàí èíñàô ö÷öí ìÿíñóá èêÿí, ÿùëè-ôÿñàä,Åäÿ äèí ÿùëèíÿ àôÿò, ãèëëÿòè-èìàí ñÿíè.Åòìÿéÿ ìÿ’ìóðåéè-èñëàìè âèðàí, êÿíäöéÿ,ß’çÿìè-ÿ’âàíö ÿíñàð åéëÿéÿ øåéòàí ñÿíè.Åòìèø èêÿí ÿôçÿëè-õÿëãè-úÿùàí èãáàë èëÿ,ßðçÿëè-ÿùëè-úÿùÿííÿì åéëÿéÿ ñöáùàí ñÿíè.

28

Åé êè, àëÿìäÿ ìÿùÿááÿò àäèíè ìÿçìóí åäèá,Ùÿð çàìàí áèð ìàùðöõñàðûí îëóðñàí ìàèëè.Êå÷äè þìðöí, øàùèäè-ìÿãñÿä úÿìàëûí ýþðìÿäèí,Øàùèäè-ìÿãñÿä ñàüûíìûø, ñÿí àðàäÿ ùàèëè,Àðèô èñÿí, òóòà ýþð ñÿððèøòåéè-ôåéçè-áÿãà,Òÿðê ãûë, áó ñóðÿòè-ôàíèééö íÿãøè-çàèëè.

29

Äÿùð áèð ñåéëàáäûð, ìöëùÿã ÿäÿì äÿðéàñûíà,Áèç êè, ñÿðýÿðäàíûç, îë ñåéëàáÿ äöøìöø õàðö õÿñ.Úèçýèíèð õàðö õÿñ îë ñåéëàá îëäóãúà ðÿâàí,Éåòìÿäÿí äÿðéàéÿ, ðàùÿò ìöìêöí îëìàç áèð íÿôÿñ.

30

Êÿôè-ùèðñèëÿ äàèì äàìÿíè-äöíéàéè-äóí òóòñàí,Çÿìàíÿ øóðáÿõò åéëÿð ñÿíè, ïåéâÿñòÿ äÿðéà òÿê.Ìöëÿââÿñ îëìàéûá, òÿúðèä èëÿ ÷ûõñàí áó àëÿìäÿí,Ñÿíè çàëè-ôÿëÿê õóðøèäÿ úöôò åéëÿð Ìÿñèùà òÿê.

31

Åé ýþçÿë, çàòûí ìÿàðèô áèðëÿ ðÿíýèí åäÿ ýþð,Õÿòòè-ìèøêèí, ïÿðäåéè-ðöõñàðè-ýöëýóí îëìàäàí.Ñþùáÿòè-ÿðáàáè-åëìö ìÿ’ðèôÿòäÿí êÿñá ãûë,

359

__________

Ùöñíè-ñèðÿò, ñóðÿòè-ùàëûí äèýÿðýóí îëìàäàí.Úÿùä ãûë êèì, ýþðìÿéÿ õóðøèäè-ðöõñàðèí çÿâàëÍóð ôåéçèíäÿí ùèëàëè-ãÿäðèí ÿôçóí îëìàäàí.

32

ßëèíäÿí àùëÿð, åé ÿõòÿðè-áÿõòè-ñèéàùèì, êèì,Ìÿíè õÿëã è÷ðÿ àëèãÿäð èêÿí, ãàéÿòäÿ õàð åòäèí.Ãûëûá õóðøèäè-ùèðìàí ìÿòëÿè-öììèä ýÿðäóíóí,Âöúóäèìäÿí ìèñàëè-ñàéÿ, ñÿëáè-å’òèáàð åòäèí.Ñÿâàäè-äèäÿìè ìöòëÿã áÿéàçè-åéíÿ äþíäÿðäèí,Áÿéàçè-ùöñíè-ùàëèì õàëè-ðóéè-ðóçèýàð åòäèí.

33

Åé êþíöë, ìöòëÿã èáàäÿò ãûëìàéûá, þìðöí òÿìàìÅéëÿäèí ñåâäàéè-çöëôè-ùÿð ïÿðèðöõñàðÿ ñÿðô,Ñà÷ àüàðäû, ýÿë,éåòÿð ìèð’àòè-áÿõòèí òèðÿ ãûë,Þìðäÿí áèð äÿì êè, ãàëìûø, åéëÿ èñòèüôàðÿ ñÿðô.

34

Õèðÿäìÿíäè êè, äàèì àëÿìè-åëì è÷ðÿ ñåéð åéëÿð,ßñàëèáè-ôöíóíè-øå’ðäÿí, ÿëáÿòòÿ, ãàôèëäèð.Ìÿçàãè-øå’ð ùÿì áèð þçýÿ àëÿìäèð, ùÿãèãÿòäÿÈêè àëÿì ìöñÿõõÿð åéëÿìÿê ãàéÿòäÿ ìöøêèëäèð.

35

Ïàäèøàùè-ìöëê, äèíàðö äèðÿì ðöøâÿò âåðèá,Ôÿòùè-êèøâÿð ãûëìàüà åéëÿð ìöùÿééà ëÿøêÿðè.

Éöç ôÿñàäö ôèòíÿ òÿùðèêèëÿ áèð êèøâÿð àëûð,Îë äÿõè àñàðè-ÿìíö èñòèãàìÿòäÿí áÿðè.

Ýþñòÿðÿí ñàÿòäÿ äþâðàíè-ôÿëÿê áèð èíãèëàá,Ùÿì þçö ôàíè îëóð, ùÿì ëÿøêÿðè, ùÿì êèøâÿðè.

Ýþð íÿ ñóëòàíÿì ìÿíè-äÿðâèø êèì, ôåéçè-ñöõÿíÅéëÿìèø èãáàëèìè àñàðè-íöñðÿò ìÿçùÿðè.

360

__________

Ùÿð ñþçöì áèð ïÿùëèâàíäûð êèì, áóëóá òÿ’éèäè-ùÿã,ßçì ãûëäûãäà òóòàð òÿäðèú èëÿ áÿùðö áÿðè.

Ãàíäà êèì, ÿçì åòñÿ, ìÿðñóìö ìÿâàúèá èñòÿìÿç,Ãàíñû ìöëêö òóòñà äÿýìÿç êèìñÿéÿ øóðö øÿðè.

Ïàéèìàë åòìÿç îíó àñèáè-äþâðè-ðóçèýàð,Åéëÿìÿç òÿ’ñèð îíà äþâðàíè-÷ÿðõè-÷ÿíáÿðè.

Ãûëìàñûí äöíéàäÿ óëòàíëàð ìÿíÿ òÿêëèôè-úóä,Áÿñ äöðöð áàøûìäà òþâôèãè-ãÿíàÿò ÿôñÿðè.

Ùÿð úÿùÿòäÿí ôàðèüÿì, àëÿìäÿ ùàøà êèì, îëàÐèçã ö÷öí ÿùëè-áÿãà, ÿùëè-ôÿíàíûí ÷àêÿðè.

36

Ñÿäàéè-íåé ùÿðàì îëìàç, äåäèí, åé ñóôèéè-úàùèë,Éåëÿ âåðäèí õèëàôè-øÿð’èëÿ íàìóñóí èñëàìûí.Áó ÿíäàì èëÿ âÿúäèééàòäàí äÿì óðìàã èñòÿðñÿí,Èëàùè, íåé êèìè ñóðàõ-ñóðàõ îëñóí ÿíäàìûí.

37

Ìöòòÿñèë ìÿ’ðèôÿò ÿùëèíè àéàãëàðÿ ñàëûá,Ôÿëÿêè-ñöôëÿ ãûëûð ìþùíÿòö ãÿì ïàìàëè,Îë êè, úàùèëäèð, åäèá úöìëÿ ìóðàäûí ùàñèë,Å’òèáàð èëÿ ãûëûð ìÿñíÿäè-ãÿäðèí àëè.Áó ñÿáÿáäÿí áèëèðÿì êèì, áó úàùàí þâðÿòäèð,Þâðÿòèí áþéëÿäèð þâëàäè èëÿ ÿô’àëè.Óëó þâëàäè êÿñÿð ñöääÿíö òÿ’äèá âåðÿð,Ñöä âåðèá, ëöòô èëÿ áàüëàð áåøèéÿ ÿòôàëè.

38

Éàõàìû ïÿíúÿéè-òÿõâèôè-ðÿùè-øÿð’ òóòàð,Äàìÿíè-ìÿ’ðèôÿòè-ÿùëè-ðèéàñÿò òóòñàì.Æÿíýè-èôëàñ òóòàð àéèíåéè-ðàùÿòèìè,Òÿðêè-ùöêêàì ãûëûá, êöíúè-ãÿíàÿò òóòñàì.Ùè÷ ùàëÿòäÿ áóëóíìàç ÿñÿðè-ðàùÿòè-äèë,Îëóðàì ìöçòÿðèáöë-ùàë íÿ ñÿí’ÿò òóòñàì.

361

__________

39

Äîüðóëóã èëÿ èñòÿ öëöââè-ìÿãàì êèì,Ýÿëäèêúÿ ùàëèíÿ âåðÿ äþâðè-ôÿëÿê ðÿâàú.Äîüðóëóã èëÿ ùÿðôëÿðÿ ñÿäðäèð “ÿëèô”,“Éà” ùÿðôèíè àéàüÿ áóðàõìûøäûð å’âèúàú.Äîüðóëàð èëÿ ýÿç êè, ñÿíè ñÿðáöëÿíä åäÿ,ßýðèëÿð èëÿ åéëÿìÿ, ÿëáÿòòÿ, èìòèçàú.“Éà” èõòèëàòû èëÿ ñÿðèð îëäó ïàéèìàë,Áàøäà ìÿãàì òóòäó “ÿëèô” íöñðÿòèëÿ òàú.

40

Ìöääÿè åéëÿð ìÿíÿ òÿãëèä íÿçìö íÿñðäÿ,Ëåéê íàìÿðáóò ÿëôàçö ìöêÿääÿð çàòû âàð.Ïÿùëèâàíëàð, áàäïàëÿð ñÿýðèäÿíäÿ ùÿð éàíà,Òèôë ùÿì úþâëàí åäÿð, ÿììà àüàúäàí àòû âàð.

41

Îë ñÿáÿáäÿí ôàðñè ëÿôçèëÿ ÷îõäóð íÿçì êèì,Íÿçìè-íàçèê òöðê ëÿôçèëÿ èêÿí äöøâàð îëóð.Ëÿùúåéè-òöðêè ãÿáóëè-íÿçìè-òÿðêèá åòìÿéèá,ßêñÿðÿí ÿëôàçè íàìÿðáóòö íàùÿìâàð îëóð.Ìÿíäÿ òîâôèã îëñà, áó äöøâàðû àñàí åéëÿðÿì,Íîâáàùàð îëüàú òèêÿíäÿí áÿðýè-ýöë èçùàð îëóð.

42

Ñÿ’äö íÿùñ ÿùâàëûíû ãûëñàí ìöíÿúúèìäÿí ñóàë,Ìöãòÿäàè-ìÿ’ðèôÿò Áÿðúèñö Êåéâàíäûð îíà.Åéëÿñÿí ðÿììàëäÿí òÿôòèøè-ùàëè-íèêö áÿä,Ìöðøèäè-ðàùè-éÿãèí ßíýèñö Ëåùéàíäûð îíà.Íþãòåéè-ÿøêàëè-ðÿìëö ñåéðè-ÿúðàìè-íöúóì,Êèìÿ ðÿùáÿð îëñà, ôåéçè-ÿãë áþùòàíäûð îíà.Áèëìèø îë êèì, ùÿð íÿ ñàäèð îëñà çèøòö õóáö áÿä,Ìÿçùÿðè áèð åëìäèð êèì, ÿãë ùåéðàíäûð îíà.

362

__________

__________

1

ßëùÿìäö ëèìÿí ÿíàðÿ ãÿëáè âÿ ùÿäà,Âÿø-øöêðö ëèìà ôèùè ìèíÿø-øîâãè áÿäà.Ìà ÿìäÿùö âàùèáÿí ñèâàùó ÿáÿäà,Ëà ÿøðèêö ôè ñÿíàè-ðÿááè ÿùÿäà1.

2

ßëùÿìäö ëèìÿí ÿççÿ êÿìàëÿí âÿ ÿëà,Ìÿí ãàìÿ áè-ÿìðèùè âÿ ìÿí íàçÿÿ-ëà.Ñöììÿñ-ñÿëàâàòó âÿò-òÿùèééàòó ÿëàÌÿí ôÿççÿëÿùóë-ëàùó áè-èççèí âÿ öëà2.

3

Åé ôåéçè-âöúóä, øàùèäè-úóä ñàíà,Âåé øàùèäè-úóä, ùÿð íÿ ìþâúóä ñàíà.Öììèäè-ãÿáóëö å’òèìàäè-êÿðÿìèí,Ìÿðäóäèíè åòìèø éåíÿ ìÿðäóä ñàíà.

4

Åé çàòûíà ìöìêèíàò áöðùàíè-âöúóá,Ñàáèò ñàíà èìòèíàè-èìêàíè-öéóá.Øàéèñòåéè-íå’ìÿòè-ùÿéàòè-ÿáÿäè,ßðâàùè-ìÿàðèôèíëÿ ÿáäàíö ãöëóá.

5

Åé öãäÿýöøàéè-ÿúÿìö òöðêö ÿðÿá,Ðÿññàìè-ðöñóìè-ôÿçëö àñàðö ÿäÿá!Ìÿçìóíè-ùÿäèñèí ñÿáÿãè-ùÿð ìèëëÿò,Äÿ’âàéè-ãÿáóëóí ñÿíÿäè-ùÿð ìÿçùÿá.

__________1 Òÿðúöìÿñè: Ìÿíèì ãÿëáèìè èøûãëàíäûðàíà âÿ äîüðó éîë ýþñòÿðÿíÿ ùÿìä îëñóí.

Øöêð îëñóí îíà êè, îíóíëà øþâã áàøëàíûð.Îíäàí áàøãà áèð êèìñÿíè ìÿäù åòìÿðÿì.Þç äóàìäà Àëëàùûìà ùåê êÿñè øÿðèê åòìèðÿì.

2 Òÿðúöìÿñè :Êÿìàëû èëÿ ÿçèç îëàíà ùÿìä îëñóí,Îíóí ÿìðèíÿ òàáå îëàíëàð éöêñÿëäè, õèëàôèíÿ ýåäÿíëÿð éîõ.Ñîíðà ñÿëÿâàò âÿ ñÿëàì îëñóí î àäàìà êè,Àëëàù îíó ÿçèçëèê âÿ éöêñÿêëèêëÿ ôÿçèëÿòëÿíäèðèáäèð.

365

__________

6

Õîø îë êè, äÿìè-ÿúÿë ÷ÿêÿì áàäåéè-íàá,Ñÿðìÿñò éàòàì ãÿáðäÿ òà ðóçè-ùåñàá.Ãîâüàéè-ãèéàìÿòäÿ äóðàì ìÿñòö õÿðàá,Íÿ ôèêðè-ùåñàá îëà, íÿ èäðàêè-ÿçàá.

7

Ñàãè, êÿðÿì åò, øÿðàáè-ýöëôàì éöðöò!Ýöëôàì øÿðàáÿ âåðìÿ àðàì, éöðöò!Áÿçì è÷ðÿ ùöáàáè-ÿøêè-ýöëýóíóìäàíÌèí úàì éöðöòìÿ, úàì ö÷öí úàì éöðöò.

8

Úàíûìäà îëàí çÿõèðåéè-íèòãö ùÿéàò,Úèñìèìäÿ îëàí úþâùÿðè-ùèññè-ùÿðÿêàò.Ñÿðô îëìàäû õóáëàð ðÿùè-åøãèíäÿ,ßôñóñ êè, áèùóäÿ êå÷èðäèì îâãàò!

9

Òÿ’ìèðè-áÿãàâö úÿì’è-ìàë åòäèí, òóò!Ùÿð àðèçó åòäèíñÿ, îíà éåòäèí, òóò!×öí þìð áÿãàñûíà òóòóëìàç öììèä,Ùÿð ùàë èëÿ ýÿëäèýèí êèìè ýåòäèí, òóò!

10

Äåðëÿð êè, ãûëûð ãþí÷ÿ ëÿáè-éàð èëÿ áÿùñ,Ýöëáÿðýè-òÿð îë ëÿ’ëè-ýöùÿðáàð èëÿ áÿùñ.Îë áèð íå÷ÿ äèëñèçëÿðÿ òþùìÿòäèð áó,Äÿ’âàéÿ ýÿðÿê ëÿùúåéè-ýþôòàð èëÿ áÿùñ.

366

11

Åé ìåùðè-ðöõöí ãÿäèìö àëÿì ùàäèñ!Èçùàðè-âöúóäÿ êÿøôè-ðàçèí áàèñ.Êå÷äèì ñÿðè-êóéèíäÿ èêè àëÿìäÿí,Ëè áåéíÿ ìÿãàìåéè ìÿãàìöí ñàëèñ1.

12

Õåéëè-ãÿìèí åòäè íÿãäè-ñÿáðèì òàðàú,Ñÿáð èëÿ ìöéÿññÿð îëìàäû äÿðäÿ èëàú.Ðöõñàðûìà òþêäö ìÿðäöìè-÷åøìèì ãàí,Ùèíäóéè ýþðöí, ëÿ’ë âåðèð Ðóìÿ õÿðàú.

13

Åé ôàèäåéè-åëìèíÿ àëÿì ìþùòàú,Õàêè-ãÿäÿìèí ÿùëè-ùöíÿð áàøûíà òàú.Ùÿð êèìäÿ êè, ýþðäö ùèììÿòèí ñóè-ìèçàú,Îë ñóè-ìèçàúÿ ãûëäû ëöòô èëÿ èëàú.

14

Åé øÿðáÿòè-âÿñëèí ÿëÿìè-ùèúðÿ èëàú!Áàçàðè-ãÿìèíäÿ åøã íÿãäèíÿ ðÿâàú.Ýÿð òóòñà õÿäÿíýèí ðÿýè-úàíûì íÿ ÿúÿá,Íÿáç èëÿ ãûëûð òÿáèá òÿøõèñè-ìèçàú.

15

Åé çèêðè-ëÿáèí íàñèõè-ÿíñàôè-Ìÿñèù!Íèòãèí “ÿíÿ ÿôñÿù”2, êÿëèìàòûí äà ôÿñèù.Èçùàðè-ãÿáóëóí ÿñÿðè-ëöòôè-õÿôè,Èõôàéè-ðÿùè-øÿðè’ÿòèí çöëìè-ñÿðèù.

__________1 Òÿðúöìÿñè : Èêè ìÿãàì àðàñûíäà ö÷öíúö ìÿãàì ìÿíèìäèð.2 Òÿðúöìÿñè : ìÿí ÿí ôÿñàùÿòëèéÿì.

367

__________

16

Òóòäóãúà ÿëÿ ñàüÿðè-ñÿùáàéè-ñÿáóù,Àðòàð ÿñÿðè-çþâãè-äèëö ðàùÿòè-ðóù.Òóüéàíè-ãÿìÿ ìöôèääèð çþâðÿãè-ìåé,Òóôàí õÿòÿðèíäÿ þéëÿ êèì, êÿøòèéè-Íóù.

17

Ýöë äþâðö õîø îë êèì, òóòà ýöëôàì ãÿäÿù,Áÿçìèíäÿ äÿìè òóòìàéà àðàì ãÿäÿù,Ùÿð ñöáù êè, õöðøèäñèôÿò ãàëäûðà áàø,Áÿçìèí áÿçÿéèá, ýÿçäèðÿ òà øàì ãÿäÿù.

18

Ìåé øþâãö îëóáäóð ìÿíÿ àäÿò, åé øåéõ!Ýÿëäèêúÿ áó øþâã îëóð çèéàäÿò, åé øåéõ!Õîøäóð ìÿíÿ ìåé, ñÿíÿ èáàäÿò, åé øåéõ!Ðÿ’é èëÿ äåýèë åøãö èðàäÿò, åé øåéõ!

19

Ýÿð êóéèíÿ ÿøêèì ýöçÿð åéëÿð êöñòàõ,Âÿð ãÿääèíÿ ÷åøìèì íÿçÿð åéëÿð êöñòàõ.Åéá åéëÿìÿ, ðÿíýè-÷þùðåéè-çÿðäèìè ýþðÊèì, ÷îõëàðû àëÿìäÿ çÿð åéëÿð êöñòàõ.

20

Áèð àáö ùÿâàäûð ÿøêè-ýÿðìö äÿìè-ñÿðäÊèì, îíäàí àëûð íÿøâö íÿìà ýöëáöíè-äÿðä.Ýöëçàðè-ãÿìèí áÿíÿôøÿâö éàñÿìÿíè,Äóäè-äèëè-àøöôòÿäèðö ÷þùðåéè-çÿðä.

368

__________

21

Òà äþâðäÿäèð äàèðåéè-êþâíö ôÿñàä,Ìöìêöí äåýèë îëìàã ùÿðÿêàòûíäàí øàä.Òàñè-ôÿëÿê è÷ðÿ êÿ’áÿòåéíè-ÿíúöì,Ýþñòÿðìÿç èìèø ùè÷ êèìÿ íÿãøè-ìóðàä!

22

Òà ìÿùìèëè-ìåùðäèð áó çÿíýàðè-ìÿùä,Ìåùðèíëÿ âÿôà ÿùëèíÿäèð ìþùêÿì ÿùä.Áèðäèð áèçÿ áÿçìýàùè-åøãèíäÿ ôÿëÿê,Ýÿð ãÿùðèëÿ çÿùð âåðñÿ, âÿð ëöòôëÿ øÿùä.

23

Ùÿð éåðäÿ êè, îë ñèìáÿðö ñèìèí õÿä,ßðç åéëÿéÿ àðèç, à÷à ñöíáöë, ÷ÿêÿ ãÿä;Ðÿíýè-ýöëö áóéè-ñöíáöëö úèëâåéè-ñÿðâ,Ùþêì åéëÿìÿçÿì êèì, îëà ìÿãáóëè-õèðÿä.

24

Òà áîéíóìà ñàëäû îë õÿìè-çöëô êÿìÿíä,Òÿäáèð èëÿ à÷ûëìàäû áîéíóìäàí áÿíä.×îõ ïÿíä âåðèëäè, îëìàäû ôàèäÿìÿíä,Éåòìÿçìè ìÿíÿ ïÿíä âåðÿí, õÿëãÿ áó ïÿíä.

25

Äÿô’è-ãÿìè-ðóçèýàðÿäèð áàäÿ ìöôèä,Ðÿô’è-ÿëÿìè-åøãÿ ðöõè-ñàäÿ ìöôèä.Òÿðêè-ìåéö ìÿ’øóãäóð îë èëëÿò êèì,Îëìàç îíà ùè÷ íÿñíÿ äöíéàäÿ ìöôèä.

369

__________

26

Åé øÿùäè-ëÿáèí ñþçö øÿêÿðâàð ëÿçèç!Ëÿ’ëèí êèìè ãàíäà áèð øÿêÿð âàð ëÿçèç?Òöíýè-øÿêÿð îëìàñàéäû äöðúè-äÿùÿíèí,Îëìàçäû ÷ûõàí ëÿùúåéè-ýþôòàð ëÿçèç.

27

Ýÿð ìþùíÿòè-êÿñðäèð âÿ ýÿð íå’ìÿòè-ñÿáð,Ñÿáð èëÿ ãÿíàÿòäÿ ýÿðÿê ìöñëèìö ýÿáð.Ùÿð íå’ìÿòö ìþùíÿò êè, âåðÿðñÿí, éàðÿá!Âåð íå’ìÿòÿ áèð ãÿíàÿòö ìþùíÿòÿ ñÿáð!

28

Ùÿðäÿì ìÿíÿ éàð ÿðçè-ðöõñàð åéëÿð,Ùöñíèëÿ ìÿíè áÿòÿð ýèðèôòàð åéëÿð.Ýóéà êè, êÿìàëè-åøã äÿðñèí îõóäóð,Ùÿðäÿì ìÿíÿ òÿ’ëèìèíè òÿêðàð åéëÿð.

29

Ùèúðèí, úèýÿðèíè ùÿð êèìèí ãàí åéëÿð,Òÿäðèú èëÿ âÿñëèí îíà äÿðìàí åéëÿð.Çöëôöí êèìè êèì, ìöääÿò èëÿ êàôèð èäè,Ëÿ’ëèí îíó áèð äÿìäÿ ìöñÿëìàí åéëÿð.

30

Ùÿð äèë êè, ÿñèðè-ãÿìè-ùèúðàí îëìàç,Øàéèñòåéè-çþâãè-âÿñëè-úàíàí îëìàç.Ùÿð äÿðä êè âàð, âàð äÿðìàíû, âÿëè,Áèäÿðäëÿðèí äÿðäèíÿ äÿðìàí îëìàç.

370

__________

31

Áèç àëÿìè-åøã àëÿìàðàëÿðèéöç,Ìåéõàíåéè-äÿðä äöðäïåéìàëÿðèéöç.Ýöëáÿðýè-íÿäàìÿò ÷ÿìÿíèäèð àëÿì,Áèç áó ÷ÿìÿíèí áöëáöëè-øåéäàëÿðèéöç.

32

Êèìäèð êè, ãÿìèíäÿ íàëåéè-çàð åòìÿç!Äÿðäèí ñÿíÿ íàëÿ èëÿ èçùàð åòìÿç!Ôÿðéàäûíà ùè÷ êèìñÿíèí éåòìÿçñÿí,Ôÿðéàä êè, ôÿðéàä ñÿíÿ êàð åòìÿç!

33

Úàíàí èñÿ ìÿòëóá, òÿìÿ’ úàíäàí êÿñ!Ìÿòëóá èñÿ úàí, öìèä úàíàíäàí êÿñ!Úàí ñåâìÿê èëÿ ìöéÿññÿð îëìàç úàíàí,Éà áóíäàí öìèä, éà òÿìÿ’ îíäàí êÿñ!

34

Ñóçè-äèëèì ÿøêè-àëäÿí åéëÿ ãèéàñ,ßíäóùèìè çÿ’ôè-ùàëäÿí åéëÿ ãèéàñ.Õóðøèä êè, ùöñíöíëÿ ãûëûð áÿùñè-êÿìàë,Òÿðêè-ÿäÿáèí çÿâàëÿäÿí åéëÿ ãèéàñ.

35

ßäâàðè-çàìàí äàèðåéè-ùåéðÿò èìèø,ßñáàáè-úÿùàí ìÿùàëèêö ìþùíÿò èìèø,Äöíéàéÿ ùÿâÿñ åòìÿìÿê åòìÿêäÿí éåé,×öí ÿââÿëè ùèðñö àõèðè ùÿñðÿò èìèø.

371

__________

36

Êóéèíäÿ ñÿíèí íÿ äàøÿ êèì, âóðäóì áàø,Ãûëäûì îíó ãÿðãè-õóí, òþêöá ýþçäÿí éàø.Ýþç éàøèíÿ ðÿùì åéëÿ êè, ÷îõ ìöääÿòäèð,Áèäàäèíÿ ñÿáð åäèá áàñàð áàüðûíà äàø.

37

Åé êÿñáè-êÿìàëÿ å’òèãàäûí íàãèñ,Òÿùñèëè-êÿìàëÿ èúòèùàäûí íàãèñ!Àð åòìÿ òÿëÿáäÿ, ãûë ùÿçÿð îíäàí êèì,Êàìèëëÿð è÷èíäÿ îëà àäûí íàãèñ.

38

Õîø îë êè, ãûëûá ðÿùáÿðè-ñèäãèí èõëàñ,Õÿëâÿòýÿùè-ãöðáÿ îëà èõëàñ èëÿ õàñ.Ñÿððàôè-âÿôà áóòåéè-òÿ’äèáÿ ñàëûá,Ùÿð ãÿøäÿí åäÿ ìèññè-âöúóäèíè õèëàñ.

39

Åé áàä, ãûë ÿùâàëûìû úàíàíèìÿ ÿðç!Ñÿðýÿøòÿëèýèì ñÿðâè-õóðàìàíèìÿ ÿðç!Þëäöðäö êèíàéÿòèëÿ ÿüéàð ìÿíè,Áó çöëìè-ñÿðèùè åéëÿ ñóëòàíèìÿ ÿðç!

40

Åé úþâùÿðè-åøãèí ÿñÿðè úèñìö ÿðÿç,Éîõ àøèãÿ ñÿíäÿí þçýÿ àëÿìäÿ ãÿðÿç.×öí áèëäèí ÿñèðèíÿì òÿðÿùùöì ãûë êèì,Òÿäáèð ýÿðÿê, ìöøÿõõÿñ îëäóãäà ìÿðÿç.

372

__________

41

Çàùèä, ìåéè-íàáäÿíäèð èêðàù ãÿëÿò!Ñÿí õàù ñþçöì ñÿùèù òóò, õàù ãÿëÿò.Ìÿñúèäëÿðÿ ýèðäèýèì äåýèë ðÿüáÿòäÿí.Ñÿðìÿñòëèýèìäÿí åéëÿðÿì ðàù ãÿëÿò.

42

Äàü óðìà äèëè-ùÿçèíÿ, åé ìèøêèíõÿò!Ýÿð ìàèëè-ùöñíö õÿòòñÿí, ãûëìà ãÿëÿòÊèì, åéëÿìÿìèø êàòèáè-äèâàíè-ãÿçà,Äèë ùÿðôëÿðèí ãàáèëè-òÿçéèíè-íöãÿò!

43

Ìåé íÿôéèíè åéëÿéèá øöàð, åé âàèç!Òóòäóí ðÿùè-òÿ’íè-åøãè-éàð, åé âàèç!Òÿðêè-ìåéö ìÿùáóá åäÿðèç úÿííÿò ö÷öí,Øÿðù åéëÿ êè, úÿííÿòäÿ íÿ âàð, åé âàèç!

44

Òÿùäèä èëÿ êå÷äè ðóçèýàð, åé âàèç!Ôþâò îëäó øÿðàáö âÿñëè-éàð, åé âàèç!Ýÿð êþâñÿðö ùóð èñÿ ãÿðÿç, âåðìÿ ÿçàá,Íÿ òÿðê áóéóð, íÿ èíòèçàð, åé âàèç!

45

Åé âÿñôè-úÿìàëèíÿ òÿùÿééöð ìàíå’,Âåðìèø ñÿíÿ èñáàòè-êÿìàëèí ñàíå’.Âÿñëèíäÿ úÿôàéè-òÿ’íåéè-ÿüéàðûí,Ùèúðèíäÿ ìÿíè õÿéàëÿ åòìèø ãàíå’.

373

__________

46

Ïÿðâàíÿéÿ çöëìè-áèùåñàá åéëÿð øÿì’,Çöëì îäóíà áàüðûíû êÿáàá åéëÿð øÿì’,Ýóéà êè, áèëèð çöëì ñÿðÿíúàìû íÿäèð,Áèùóäÿ äåýèë êè, èçòèðàá åéëÿð øÿì.

47

Ùÿð øàì éåòÿð âöñàëè-úàíàíÿ ÷èðàü,Òà ñöáù ãàëûð ùÿìäÿìö ùÿìõàíÿ ÷èðàü.Ðÿøê îäèíÿ éàíäûðäû ìÿíè ùÿð ñàÿò,Âÿùì åéëÿìÿç àùèì îäóíà éàíÿ ÷èðàü.

48

Ùÿð ýÿù êè, áàùàð ãûëäû àðàéèøè-áàü,Íþâìèäëèê óðäó ëàëÿâÿø áàüðûìà äàü,Çèðà òèêÿí öçðÿ òóòäó áöëáöë ìÿñêÿí,Ýöë áàä ýöçÿðýÿùèíäÿ éàíäûðäû ÷èðàü.

49

Éîõ äÿùðäÿ áèð ìöâàôèãè-òÿá’ ùÿðèôÊèì, ñþùáÿòè äèëýöøà îëà, òÿá’è çÿðèô.Ôÿðéàä êè, íàúèíñ ìöñàùèáëÿð èëÿÁèôàèäÿ çàéå’ îëäó îâãàòè-øÿðèô.

50

Ìÿí çþùäö âÿðÿ’äÿí óðìàçàì ëàôè-õèëàô,Äàèì ðöõè-ñàäÿ èñòÿðÿì, áàäåéè-ñàô.Òÿðêè-ìåéö ìÿùáóá åäÿ áèëìÿí ìöòëÿã,Ýÿð åòìÿê îëóð, äåðÿì, çÿùè áèùóäÿ ëàô.

374

51

Åé íàâÿêè-áèäàäèíÿ ùÿð ñèíÿ ùÿäÿô!Âåé úþâùÿðè-ïåéêàíèíÿ ùÿð äèäÿ ñÿäÿô!Ôÿðéàäö ôÿüàíûì ãÿìè-ùèúðàíûíäàí,Áÿçìè-ãÿìÿäèð íàëåéè-íåé, íîâùåéè-äÿô.

52

Åé ñàëèêè-ðàùè-ùÿã, ñÿíÿ ãÿò’è-òÿðèã,Äöøâàðäûð îëìàñà ðÿôèãèí òîâôèã.Òóò äàìÿíè-ìöðøèäè-òÿâÿêêöë êè, ñÿíÿÌÿãñóä ìöéÿññÿð îëà, òîâôèã ðÿôèã.

53

Ñÿðìÿíçèëè-ùÿð ìóðàäÿ ðÿùáÿðäèð åøã,Êåéôèééÿòè-ùÿð êÿìàëÿ ìÿçùÿðäèð åøã,Ýÿíúèíåéè-êàèíàòÿ ýþâùÿðäèð åøã,Ùÿð ñàäèð îëàí íÿø’ÿéÿ ìÿñäÿðäèð åøã.

54

Öøøàãÿ äåýèë ãåéäè-ÿëàèã ëàéèã,Ùÿðýèç ãÿìè-ðóçèýàð ÷ÿêìÿç àøèã.Ãåéäè-ãÿìè-ðóçèýàð áèð èëëÿòäèð,Îë èëëÿòÿ åøãäèð òÿáèáè-ùàçèã.

55

Éà ìÿí áÿñÿò ÿë-ÿðçÿ âÿ ÿúð ÿë-ÿôëàê,Èäðàêó êÿìàëèùè êÿìàëöë-èäðàê.Ôèë-ÿðçè âÿ ôèñ-ñÿìàè ëà ðÿááÿ ñèâàê,Ìà íÿ’áöäö éà âàùèäö, èëëàù èééàê1.

__________1 Òÿðúöìÿñè : Åé éåðè äþøÿéÿí âÿ ôÿëÿêëÿðè ùÿðÿêÿòÿ ýÿòèðÿí,

Êàìàëûíûí äÿðêè èäðàêûí êàìèëëèéèäèð.Éåðäÿ âÿ ýþéäÿ ñÿíäÿí áàøãà Àëëàù éîõäóð.Åé òÿê îëàí, ñÿíäÿí áàøãà êèìñÿéÿ èáàäÿò åòìèðèê.

375

56

Éà ìÿí áèêÿ èëòèúà’ó ìÿí êàíÿ ñèâàê,Òóáà ëèìÿí èãòÿäà áèìà ôèùè ðèçàê.Áöðùàíóêÿ ôèëêÿìàëè éÿêôè ëîâëàê,Ëîâëàêÿ ëÿìà äàðÿ ìÿäàðöë-ÿôëàê1.

57

Ìÿúíóí îäà éàíäû øþ’ëåéè-àù èëÿ ïàê,Âàìèã ñóéà áàòäû, åøãäÿí îëäó ùÿëàê.Ôÿðùàä ùÿâÿñ èëÿ éåëÿ âåðäè þìðöí,Õàê îëäóëàð îíëàð, ìÿíÿì èìäè îë õàê.

58

Òà ùÿëãåéè-çöëôè-éàðÿ äöøäöí, åé äèë!Äàìè-ãÿìè-ðóçèýàðÿ äöøäöí, åé äèë!ßôñóñ êè, ãöòáè-ÿùëè-úÿì’èééÿò èêÿíÎë äàèðÿäÿí êÿíàðÿ äöøäöí, åé äèë!

59

Õóðøèä êè, ãûëäû ñöáùäÿì ÿðçè-úÿìàë,Äÿðýàùèíÿ öç ñöðìÿê èëÿ áóëäó êÿìàë.×öí éåòäè êÿìàëÿ, åòäè ñÿí ìàù èëÿ áÿùñ,Îë òÿðêè-ÿäÿá âåðäè êÿìàëèíÿ çÿâàë.

60

Ìÿù äóðäó ìöãàáèë ñÿíÿ áóëäóãäà êÿìàë,Ýþðäö êè, þçöíäÿ ñÿíúÿ éîõ ùöñíö úÿìàë.Áèð ãàéÿòÿ éåòäè, èíúÿëèá ãÿìäÿí êèì,Çÿ’ôè-áÿäÿíèëÿ áÿäð èêÿí îëäó ùèëàë.

__________1 Òÿðúöìÿñè : Åé ùàìûíûí ïÿíàù ýÿòèðäèéè,

Ñÿíèí ðàçûëûüûí óüðóíäà ÷àëûøàíëàðà åøã îëñóí.Êàìàëûíà äÿëèë “ëþâëàê” êèôàéÿòäèð.Ñÿí îëìàñàéäûí ôÿëÿê ìÿäàðè äîëàíìàçäû.

376

61

Åé öãäÿýöøàéè-ðèøòåéè-òÿäáèðèì!Ùÿð òàÿòÿ ÿôâèí ñÿáÿáè-òÿãñèðèì.Òÿãñèðèìÿ åòìÿ þçýÿ òÿãäèðè-úÿçà,Øÿðìÿíäÿëèýèì éåòÿð ìÿíèì òÿ’çèðèì.

62

Ãÿä ÿíãÿçÿíè äÿâàìö äàè äàèì,Ìà ëè úÿñÿäè ÿëÿë ìÿñàè ãàèì.Éà ëàèìö, ëî âÿãÿ’òÿ ôèìà ÿíÿ ôèùÂÿëëàùè ëÿíàñÿùòÿ âÿ ëöìòÿë-ëàèì1.

63

Ùÿìäÿì, ýþð àõàí ñèðèøêè-àëèìíè ìÿíèì,Òóòìóø ðöõè-êÿùðöáàìèñàëèìíè ìÿíèì.Áèëëàù, éöðö îë ýöëðóõÿ ÿðç åéëÿéÿ ýþð,Áèð ðÿíý èëÿ áó ñóðÿòè-ùàëèìíè ìÿíèì.

64

ßôãàíäûð èøèì, ñÿðâè-õóðàìûíûí ö÷öí,Ãàíäûð úèýÿðèì, ãþí÷åéè-õÿíäàíûí ö÷öí,Åøãèíäÿ ãÿìö ãöññÿ ÷ÿêèá, ïèð îëäóì,Ìÿí ïèðÿ òÿðÿùùöì åò, èýèò, úàíûí ö÷öí!

65

Ãÿä øÿððÿôÿêÿëëàùö áèòîâôèë-ùÿðÿìåéí,Ìèí ðþ’éÿòè ìÿøùÿäåéíè ãÿððÿò ëÿêÿ åéí,Òóáà ëèìÿí ÿëãàêÿ, ëÿèíÿííÿò-òÿùãèã,Ìÿí çàðÿêÿ, ãÿä çàðÿ ßëèééÿí âÿ Ùöñåéí2.

__________1 Òÿðúöìÿñè : Äàèìè õÿñòÿëèê ìÿíè âÿçèééÿòÿ ñàëäû.

Úÿñÿäèì àðòûã ÷àëûøìàãëà àéàã öñòÿ äóðàí äåéèë.Åé ìÿíè ìÿçÿììÿò åäÿí, ìÿíèì ùàëûìà äöøÿñÿí,Àëëàùà àíä îëñóí, íÿñèùÿò åäÿðäèí, ìÿçÿììÿò åäÿíëÿðè èñÿ

ìÿçÿììÿò åäÿðäèí.2 Òÿðúöìÿñè : Åé èêè ùÿðÿìèí òÿâàôèëÿ øÿðÿôëÿíÿí,

Èêè ãÿáðè ýþðìÿêëÿ ýþçöí èøûãëàíäû.Ñÿíÿ ÷àòàíëàðà åøã îëñóí, äîüðóäàí äà,Ñÿíè çèéàðÿò åäÿí ßëèíèí âÿ Ùöñåéíè çèéàðÿò åòìèø îëóð.

377

__________

66

Åé ãàèá îëàí äèäåéè-õóíáàðèìäÿí!Âåé ðàùÿò îëàí ñèíåéè-ÿôýàðèìäÿí!Ìÿí âàðèìè éîõ ñÿíèí÷öí åòäèì, íÿ ðÿâàÑÿí òóòìàéàñàí õÿáÿð éîõö âàðèìäÿí.

67

Õóíàáÿ òþêöá äèäåéè-ýèðéàíèìäÿí,Ñÿíñèç áîéàäûì éåð öçöí þç ãàíèìäÿí.Þç ãàíèìè åéëÿðÿì þçöìëÿ äÿ’âà,Ýåòìÿçñÿ ÿëèì, íîëà, ýèðèáàíèìäàí.

68

Ãÿääèíÿ äåäèì êè, ñÿðâè-áóñòàíäûð áó!Òöíä îëäó êè, åé õÿñòÿ, íÿ ùÿäéàíäûð áó.Ïàáÿñòÿâö óðö áèçÿáàíäûð äåäèýèí,Õÿíäàíö ãÿáàïóøö õóðàìàíäûð áó.

69

Äåäèì ëÿáèíÿ: ëÿ’ëè-Áÿäÿõøàíäûð áó!Ýöëäö, äåäè: åé ôÿãèð, áþùòàíäûð áó!Áèð äàøÿ íÿ ðÿíý èëÿ ãûëàðñàí íèñáÿò,Øèðèíö øÿêÿðôÿøàíö õÿíäàíäûð áó.

70

Éàíäûðäû ìÿíè øþâãè-úÿìàëûí, åé ìàù!Ùÿð ëÿùçÿ ÿúÿá äåýèë éåòèðñÿì ýþýÿ àù!Çöëôöí ýèðåùè ÷ûõäû ÿëèìäÿí íàýàù,Ýþð êèì, íÿ úÿôà åòäè ìÿíÿ áÿõòè-ñèéàù.

378

__________

71

Ðöõñàðÿ ñÿðè-çöëôè ïÿðèøàí åéëÿ!Ýþçäÿí ýöëè-ðöõñàðûíû ïöíùàí åéëÿ!Áèð íå÷ÿ ïÿðèøàíëàðû þç ùàëûíà ãîé,Ùÿð ëÿùçÿ éåòÿð, ãÿñäè-äèëö úàí åéëÿ.

72

Ìöæýàíûìû, åé øÿì’, ýöùÿðáàð åòìÿ!Ïöíùàí ãÿìèìè àëÿìÿ èçùàð åòìÿ!Åøã ÿùëèíÿ çöëìäöð âÿôà åéëÿìÿìÿê!Çèíùàð, áó çöëìö åòìÿ, çèíùàð åòìÿ!

73

Ðöõñàðûíà åé åòìÿ íèýàù åòäèýèìè,Ýþç éàøû òþêöá, íàëÿâö àù åòäèýèìè.Åé ïàäèøÿùè-ùöñí, òÿðÿùùöì ÷àüûäûð!ßâô åéëÿ êè, áèëìèøÿì ýöíàù åòäèýèìè.

74

Ôÿðéàä êè, åøã áèãÿðàð åòäè ìÿíè,Äÿðäö ãÿì èëÿ çàðö íèçàð åòäè ìÿíè.Õàêè-ñÿðè-êóéèíäÿ ãöáàð åòäè ìÿíè,Ñÿðýÿøòÿâö õàðö õàêèñàð åòäè ìÿíè.

75

Ýþðäöì ñÿíè, ÿëäÿí èõòèéàðûì ýåòäè,Áàõäûì öçöíÿ, ñÿáðö ãÿðàðûì ýåòäè.Õàê îëäóìö ùÿð éàíà ãöáàðûì ýåòäè,ßëãèññÿ, ãàïûíäàí å’òèáàðûì ýåòäè.

379

$ $ $

Åé úàùàíäèäÿ ýþçöì, áóíúà êè, ÷îõ éàøûí âàð,Àç ýþðöáñÿí åéè ýöí, âÿù íÿ éàìàí áàøûí âàð?

Âàð ðöõñàðèìÿ õóíàáÿ ÷ÿêÿí ìöæýàíûì,Ãûë ãÿëÿì êèìè êè, íÿãø åòìÿéÿ íÿããàøûí âàð.

Øþâãè-íÿ’ëèì îäà ñàëûð íåúÿ êèì, ãàðøûìäà,Àòÿøèí òÿë’ÿò èëÿí çöëôö ýþçöí, ãàøûí âàð.

Ëÿ’ë êàíè êèìè, ýÿð êþêñöìö ÷àê åéëÿéÿëÿð,Îíäà õóíàáÿ èëÿí ðÿíýëè ÷îõ äàøûí âàð.

Ðÿùè-åøã è÷ðÿ, Ôöçóëè, äåìÿ òÿíùà éöðöðÿì,Êåé õÿáÿðñèç, ãÿìö ìþùíÿò êèìè éîëäàøûí âàð.

$ $ $

Ùÿâàéè-åøã áàøäà, äèëäÿ òàáè-íàðè-ôèðãÿò âàð,Áÿëà õàêèíäÿ òÿí ïàìàë, ýþçäÿ àáè-ùÿñðÿò âàð.

Íîëà áÿçìè-áÿëàäÿ ñèíåéè-íàëàíè ÷àê åòñÿì,Äÿðóíè-äèëäÿí îë éàðÿ éåíÿ ÿðçè-ìÿùÿááÿò âàð.

Ìÿùè-íþâ ñàíìà òóòìóø ÷ÿðõè òèüè-øþ’ëåéè-àùèì,ßäóéè-áÿäíèùàäÿ þëìÿç èñÿì, éåíÿ íèééÿò âàð.

Ëÿáèí éàäûíà úàí âåðìèø äåéèá, Ôÿðùàäè-äèë, úàíàÉåíÿ ÿôâàùè-àëÿìäÿ ÿúÿá Øèðèí ùåêàéÿò âàð.

Ýÿùè äÿðäè-ôÿðàüè-éàð, ýàùè òÿ’íåéè-ÿüéàð;Ôöçóëè, ñàíìà áó ìþùíÿòñÿðàäÿ èñòèðàùÿò âàð1.

__________1 Áó ãÿçÿë éàëíûç Èñòàíáóë íÿøðèíäÿäèð.

380

$ $ $

Ýóøåéè-ÿáðóëÿðèíäÿ ÷åøìè-úàäóëàðìûäûð?Éîõñà ýèðìèø éàéÿ òèðÿíäàç ùèíäóëàðìûäûð?

Èãäè-øÿáíÿìäèð ýöëè-òÿð öçðÿ, éàõóä ùÿð òÿðÿô,Ãÿòðÿ-ãÿòðÿ òÿðäÿí îë ðöõñàð öçÿ ñóëàðìûäûð?

Èêè ÿæäÿðäèð êè, áèð ýÿíú öçðÿ áàø ãîéìóø éàòûð,Éà ìöñÿëñÿë àðèçèí äþâðèíäÿ ýåéñóëàðìûäûð?

ßøêè-÷åøìèìäèð ñÿðè-çöëôöí õÿéàëèëÿ ìöäàì,Éà äöçöëìöø ðèøòåéè-ìèøê öçðÿ ëþëþ’ëÿðìèäèð?

Ñÿíìèñÿí àíúàã, Ôöçóëè, áþéëÿ õóáëÿð ìàèëè1,Éîõñà åøã ÿùëè ãàìó ñÿí òÿê áÿëàúóëàðìûäûð?

$ $ $

1

Ðÿíýèì êöëè-çÿ’ôÿðàíÿ äþíäö ñÿíñèç,Ãÿääèì õÿì îëóá, êÿìàíÿ äþíäö ñÿíñèç.Ãóðáàíûí îëóì, ÿýÿð ñèòÿìäèð, áÿñäèð,Ïåéìàíÿì ÿëèìäÿ ãàíÿ äþíäö ñÿíñèç.

2

Äÿëèëè-úÿùëäèð åøã ÿùëèíÿ ñóðÿòïÿðÿñò îëìàãÊè, àãèë èôòèðàãû ìöìêöí èëÿ èòòèñàë åòìÿç.Èðàäÿò çàéå’ åòìÿç ÿùëè-ìÿ’íà ñóðÿòÿ ùÿðýèç,Ùÿãèãÿò úþâùÿðèí úÿùëè-ìÿúàçÿ ïàéìàë åòìÿç.Ìöãÿééÿä îëìàç ÿùëè-ñóðÿòèí ðÿíýèíÿ ùàë ÿùëè,Ôöçóëè êèì ìöãÿééÿäèð, ìÿýÿð èäðàêè-ùàë åòìÿç.

__________1 Áó ãÿçÿë éàëíûç Èñòàíáóë íÿøðèíäÿäèð. Áèçèì ýþðäöéöìöç ÿëéàçìàëàðûíäàí XVII

ÿñð íöñõÿñèíäÿ Øàùèéÿ íÿçèðÿäèð.

381

__________

3

Äÿðä éîõäóð êèìñÿäÿ, éîõñà òÿáèáè-ôåéçè-åøã,Êèìäÿ ýþðäö äÿðä êèì, îë äÿðäÿ äÿðìàí åòìÿäè.Ñÿáð éîõäóð ìÿðäöìè-àëÿìäÿ, éîõñà ðóçèýàð,Ùàíñû ìöøêöëäöð êè, òÿäðèú èëÿ äÿðìàí åòìÿäè?

4

Ãÿëáè-íàäàí îëóð ùÿìèøÿ ñèéàù,Ëàëÿâÿø, ðÿíýè ðóéè-ÿùìÿð îëóð.Öçö ôÿçë ÿùëèíèí ðèéàçÿòëÿ,Çÿðè-õàëèñ ìèñàëè ÿôñÿð îëóð.Ýÿð çÿèô îëñà úèñìè äàíèøìÿíä,ßðÿáè àò ÷öíêè ëàüÿð îëóð.

5

Íöêòåéè-åøã íå÷ÿ ñóðÿòäÿíßùëè-ìÿ’íà èëÿ òÿñðèù åòäèê.Êÿñðÿòè âÿùäÿòÿ ãûëäûã òÿáäèë,Úöìëÿäÿí öçëÿòè òÿðúèù åòäèê.

382

__________

À

Àáà — àòàëàð.Àú — ôèë äèøè, ôèë ñöìöéö.Àôàã — öôöãëÿð.Àüàç — áàøëàìà, èáòèäà, áàøëàíüûú.Àëàéèø — ëÿêÿëÿìÿê, áóëàøìàã.Àðàéèø — áÿçÿê, ñöñ, çèíÿò.Àðèéÿò — áèðîâóç.Àðèç — éàíàã; áàøâåðìÿ, ìåéäàíà

÷ûõìàã; øèêàéÿò÷è.Àñà — êèìè, òÿêè.Àøèéàí — éóâà, ñûüûíàúàã éåðè.Àøóá — ôèòíÿ; ãàðûøûãëûüà ñÿáÿá îëàí,

ùÿéÿúàí.Àøöôòÿ — ïÿðèøàí, äàüûíûã, þçöíö

èòèðìèø, ãàðûõìûø.Àòÿøáàð — îä éàüäûðàí.Àéèí — ðÿñì, àäÿò, ãàéäà-ãàíóí.Àçèìóí (àçìóí) — þéðÿíèø, éîõëàìà,

òÿúðöáÿ.

Á

Áàá — ãàïû; ôÿñèë.Áàäïà — ñöðÿòëÿ ãà÷àí àò. Áàãè — ÿáÿäè, äàèìè, ùÿìèøÿëèê; àðòûã

ãàëàí.Áàíý — ñÿñ, ùàðàé.Áàð — ìåéâÿ; éöê.Áàðàí — éàüûø.Áàðâÿð — ìåéâÿëè, éåìèøëè.Áåùáóä — ñàüëûã, ñÿùùÿò.Áåé’ — àëâåð.Áåéòöë-ùÿçÿí — ãÿì-ãöññÿ åâè.Áÿäõàù — äöøìÿí, ðÿãèá, ïèñ ôèêèðëè

àäàì.Áÿäìåùð — ðÿùìñèç, øÿôãÿòñèç, íà -

ìåù ðèáàí.Áÿùà — ïàðëàãëûã; èøûã, ýþçÿëëèê, ãèé -

ìÿò; äÿéÿð.

Áÿùàèì — ùåéâàí.Áÿùúÿò — ýþçÿëëèê, øÿíëèê, øàäëûã.Áÿèä — óçàã.Áÿèð — äÿâÿ.Áÿíàòöí-íÿ’ø — ñöíáöëÿ áöðúö. Áÿð — ìåéâÿ, éåìèø, áÿùÿðÁÿðý — éàðïàã.Áÿðè — êÿíàð; óçàã, áîø.Áÿðãè-ëàìå’ — èëäûðûì.Áÿñòÿð — éàòàã, éîðüàí-äþøÿê.Áÿéàçè-åéí — ýþçöí àüû.Áÿçì — ãîíàãëûã, êåô ìÿúëèñè.Áèùàð — äÿðéàëàð, äÿíèçëÿð.Áèùóäÿýÿðä — âåéèë-âåéèë ýÿçÿí,

àâàðà.Áèì — ãîðõó.Áóãÿëÿìóí — ðÿíýäÿí-ðÿíýÿ ýèðÿí.Áöãà’ — éåðëÿð, øÿùÿðëÿð.Áöðùàí — äÿëèë, ñÿíÿä.Áöðóäÿò — ñîéóãëóã.

Ú

Úàìÿ — ïàëòàðÚàâèä — ÿáÿäè, äàèìè, ùÿìèøÿëèê.Úàçèá — úÿçá åéëÿéÿí, ÷ÿêèúè.Úÿáèí — àëûí.Úÿâàð — ãîíøóëàð, ãîíøóëóã.Úÿçì — êÿñìÿê, ãÿòèééÿò.Úèäàë — áÿðê äàëàøìàã, øèääÿòëè

ãîâüà åòìÿê.Úèôÿ — ãîõóìóø úÿìäÿê, ëåø.Úöüä — áàéãóø.Úöë — àòûí öñòöíÿ ñàëûíàí ÷óë.Úöëëàá — ýöë ñóéó, ýöëàá, ýöë ñóéóí -

äàí øÿðáÿò.Úöíáöø — òÿðïÿíìÿ, ãûìûëäàíìà,

ùÿðÿêÿò.Úöíóí — äÿëèëèê, äèâàíÿëèê.Úöð’ÿ — óäóì, ãóðòóì.Úöðì — ýöíàù, ñó÷.

383

ËÖÜßÒ

__________

×

×àù — ãóéó.×àêÿð — ãóë, íþêÿð.

Ä

Äàìÿí (äàìàí) — ÿòÿê.Äàíèø — áèëèê, åëì.Äàðöëÿìàí — àìàí åâè, ãîðõóñóç åâ.Äàðöññÿëàì — Áàüäàäûí èêèíúè àäû,

äèíúëèê åâè.Äÿãàèã — èíúÿ íöêòÿëÿð, äÿãèãëèêëÿð.Äÿðäíàê — äÿðäëè.Äÿñòàìóç — ÿëÿ þéðÿíÿí, ÿëÿ þé -

ðÿíìèø.Äÿââàð — äþâð åäÿí, ôûðëàíàí, ùÿð -

ëÿíÿí.Äèäÿ — ýþç.Äèíàð — ãûçûë ïóë, ñèêêÿëè ãûçûë.Äèðÿôø — áàéðàã.Äèðÿì (äèðùÿì) — àü ïóë, àü÷à (ýöìöø

ïóë).Äèðèü — ùåéô; ÿñèðýÿìÿê.Äóä — òöñòö, òöòöí.Äóí — àë÷àã, ÿñêèê.Äóð — óçàã.Äóçÿõ — úÿùÿííÿì.Äöðä — øÿðàáûí äèáèíÿ ÷þêÿí òîðòà,

õûëò.Äöðð — èíúè, ìèðâàðèä.Äöððè-éåòèì — ñÿäÿôèí è÷èíäÿ òÿê áèð

äÿíÿ îëàí èíúè, ìèñèëñèçöðð.Äöøâàð — ÷ÿòèí, ìöøêöë.

Å

Å’òèìàä — åòèáàð, èíàì.Å’âèúàú — ÿéðèëèê, ãûâðûì.Åùðàì (Èùðàì) — Ùàúûëàðûí Êÿáÿíè

çèéàðÿò ìöääÿòèíäÿ ýåéäèêëÿðèõöñóñè ïàëòàð âÿ áó ìöääÿòäÿìöÿé éÿí èøëÿðäÿí ÷ÿêèíìÿëÿðè.

ß

ß’âàí — êþìÿêëÿð, êþìÿê÷èëÿð.ßáäàí — áÿäÿíëÿð, ýþâäÿëÿð.ßáð — áóëóä.ßáðó — ãàø.ßäâÿð — äþâðëÿð, çàìàíëàð, âàõòëàð,

ìÿðùÿëÿëÿð.ßäéàí — äèíëÿð.ßôýàð — éàðàëû, öçýöí.ßôêàð — ôèêèðëÿð.ßôëàê — ôÿëÿêëÿð, ýþéëÿð.ßôñÿð — òàú.ßôñöðäÿ — áöðöøìöø, ñîëüóí.ßôçà — àðòûðàí.ßùáàá — äîñòëàð.ßõýÿð — îä ïàð÷àñû, ãûüûëúûì, ãîð.ßõòÿðøöíàñ — ìöíÿúúèì.ßãðàí — éàõûí àäàìëàð, òàé-òóøëàð.ßëàéèã — ÿëàãÿëÿð, ðàáèòÿëÿð.ßëôàç — ëÿôçëÿð; èôàäÿ, ñþç.ßëëàìÿ — äÿðèí áèëèêëè, áèëèúè, ÷îõ

áèëÿí.ßìèí — èíàíûëìûø; ìþòÿáÿð.ßìí — ðàùàòëûã, ÿìíèééÿò.ßìðàç — àçàðëàð, õÿñòÿëèêëÿð.ßìâàú — ëÿïÿëÿð, äàëüàëàð.ßìâàò — ìåéèòëÿð, þëöëÿð.ßíàäèë — ÿíäÿëèáëÿð, áöëáöëëÿð.ßíáèéà — ïåéüÿìáÿðëÿð.ßíúöì — óëäóçëàð.ßíôàñ — íÿôÿñëÿð.ßíýóð — öçöì.ßíèñ — ùÿéàí, äîñò.ßð — ÿýÿð.ßðáàáè-éÿãèí — éÿãèíëèê ñàùèáëÿðè,

åëì èëÿ éÿãèí ìÿðòÿáÿñèíÿ àòàíëàð.ßðâàùè-ãöäñ — ïàê, òÿìèç ðóùëàð.ßðçÿë — ÿí ðÿçèë, ÿí àë÷àã.ßñàëèá — öñëóáëàð, ãàéäàëàð.ßñðàð — ñèððëÿð, ýèçëè ñþçëÿð.ßøê — ýþç éàøû.ßøêàë — øÿêèëëÿð, íþâëÿð.

384

__________

ßøêáàð — ýþç éàøû òþêÿí, ÷îõ àüëàéàí.ßòâàð — òþâðëÿð, ùàëëàð.

Ô

Ôÿðñóäÿ — ñîëìóø, êþùíÿëìèø.Ôÿòòàí — òÿøâèã åäèúè; ÷îõ ôèòíÿëè;

ýþçÿë.Ôèðäþâñè-áÿðèí — óúà áåùèøò.Ôèðèøòÿ — ìÿëÿê.Ôèðóç — ãàëèá, õîøáÿõò, àüýöíëö.Ôèòðÿò — éàðàäûëûø, õèëãÿò.Ôþâç — ãóðòóëóø, íèúàò, íöñðÿò.Ôöðãàí — Ãóðàíûí èêèíúè àäû; õåéèðëÿ

øÿðè àéûðàí.Ôöðóü — èøûã, çèéà.Ôöñóí — îâñóí.Ôöçóí — àðòûã.

Ý

Ýÿíúèíÿ — õÿçèíÿ, äÿôèíÿ.Ýÿðä — òîç.Ýÿçàô — àðòûã, ìöáàëèüÿ.Ýèðåùýèð — äöéöìëö, ãûâðûì.Ýöëáöí — ýöë àüàúû.Ýöëýÿøò — ýöë ñåéðè, ýöë òàìàøàñû.Ýöëýóí — ýöë ðÿíýëè, ýöë öçëö.Ýöìðàù — éîëóíó èòèðìèø, àçüûí.

Ù

Ùàèë — ïÿðäÿ, þðòö.Ùàëÿ — àéûí ÿòðàôûíäà ýþðöíÿí èøûãëû

äàèðÿ.Ùàðèñ — ÿêèí÷è, ðÿíúáÿð.Ùàñèä — ýþçö äàð, ùÿñÿä ÿùëè, ïàõûë.Ùåéí — àí, çàìàí.Ùÿìÿë — ãî÷ áöðúö.Ùÿðàìè — îüðó, éîëêÿñÿí, àäàìñîéàí.Ùÿðèì — ìÿùðÿì éåð, éàõûí àäàì -

ëàðûí ýåäÿ áèëÿúÿêëÿðè éåð.Ùÿðèð — èïÿê, èïÿêäÿí òîõóíìóø ïàëòàð.Ùÿçèí — ãÿìëè, ãàéüûëû, ãöññÿëè.

Ùèðìàí — ìÿùðóì îëìàã, ÿëè öçöë -ìÿê, ïåøìàí÷ûëûã.

Ùèðç — òèëñèì, áÿëàäàí ãîðóíìàã ö÷öíéàçûëû äóà; ìþùêÿì éåð, ãàëà.

Ùèéÿë — ùèéëÿëÿð.Ùóð — ùóðè, ïÿðè, ýþçÿëëÿð.Ùóò — áàëûã áöðúö.Ùöáàá — ñóéóí öçÿðèíäÿ ÿìÿëÿ ýÿëÿí

ãàáàðúûã, êþïöê.Ùöêêàì — ùþêì âåðÿíëÿð, ùàêèìëÿð.Ùöñóë — ùàñèë îëìà, âöúóäà ýÿëìÿ.

Õ

Õàêñàð — äöøêöí, õàð.Õàëõàë — ãàäûíëàðûí áÿçÿê ö÷öí

òîïóãëàðûíà òàõäûãëàðû çûíãûðîâ.Õàìÿ — ãÿëÿì.Õàí — õîí÷à, è÷è éåìÿêëÿ äîëó ìÿú -

ìÿéè, ñöôðÿ.Õàðà — áÿðê äàø, ÷àõìàã äàøû.Õàøàê — ÷þð-÷þï.Õàòÿì — öçöê ãàøû, ìþùöð.Õàòèì — àõûðûíúû, õÿòì åéëÿéÿí,

ìþùöðëÿéÿí.Õàçèí — õÿçèíÿ÷è.Õåéë — äÿñòÿ, çöìðÿ, áþëöê.Õåéðÿíúàì — àãèáÿòè õåéð, àõûðû õåéð.Õÿäÿíý — îõ.Õÿôôàø — éàðàñà, ýåúÿ ãóøó.Õÿëÿô — þâëàä.Õÿìèäÿ — ÿéèëìèø.Õÿðàú — âåðýè, áàú.Õÿçàí — ïàéûç.Õÿçÿô — ñàõñû ãàá, ñàõñû ïàð÷àñû.Õèëàôÿò — õÿëèôÿëèê, äèí âÿ äþâëÿò

ùàêèìè.Õèëãÿò — õÿëã îëóíìàã, éàðàíìàã.Õèðÿä — àüûë.Õèðÿäìÿíä — àüûëëû.Õèøò — êÿðïèú.Õó — õàñèééÿò.Õóíè — ãàíëû, ãàòèë.

385

__________

Õöøê — ãóðó.Õöòóò — õÿòëÿð.

È

Èáðàì — öçÿ ñàëûá ðèúà åòìÿê; áèð èøèáèð àäàìûí áîéíóíà ýöú èëÿ,óòàíäûðà-óòàíäûðà ãîéìàã, èñðàð.

Èáòèùàú — ñåâèíú, ôÿðÿù, ñöðóð.Èúòèíàá — ÷ÿêèíìÿê, óçàã äóðìàã.Èôøà — à÷ìàã, àøêàð åòìÿê.Èõôà — ýèçëÿìÿ, ýèçëè, þðòöëö ñàõëàìàã.Èãä — ùÿìàèë, áîéóíáàüû; ãûâðûì.Èëçàì — ëàçûì áèëìÿê, ãàíå åòìÿê,

ìÿúáóð åòìÿê.Èìòèëà — òûõàíìàã, äîëìàã.Èìòèíà — ìÿí åòìÿê, ÷ÿêèíìÿê, ðÿää

åòìÿê.Èìòèçàú — ãàðûøìà, öíñ òóòìà.Èíôèàë — ìöòÿÿññèð, õÿúàëÿòëè îëìàã,

óòàíìàã.Èíùà — õÿáÿð âåðìÿê, ñþç éåòèðìÿê.Èíùèðàô — äþíìÿê, áîéóí ãà÷ûðìàã.Èíòèùà — íÿùàéÿò, ñîí, àõûð.Èðøàä — éîë ýþñòÿðìÿê, ðÿùáÿðëèê

åòìÿê.Èðòèôà’ — óúàëòìà, éöêñÿëòìÿ, ùöí -

äöð ëöê.Èðòèøà — ðöøâÿò àëìàã. Èñòåùãàã — ëÿéà -

ãÿò âÿ õèäìÿòÿ ýþðÿ ùàãã àëìàã.Èñòèüôàð — öçð èñòÿìÿê, òþâáÿ åòìÿê.Èñòèüíà — âàðà ãÿíàÿò åòìÿ, íàç -

ëàíìà, àüûð äàâðàíìà; ëàãåéäëèê.Èñòèãàìÿò — ìþùêÿìëèê, äöçëöê,

ùÿðÿêÿò éîëó.Èñòèãáàë — ïèøâàç åòìÿê, ãàáàüà ÷ûõ -

ìàã, ãàðøûëàìàã.Èñòèìà’ åäÿí — åøèäÿí, äèíëÿéÿí.Èøêàë — ÷ÿòèíëèê, ìàíåÿ.Èøòèùà — èñòÿê, àðçó; éåìÿê ùÿâÿñè.Èòòèñàë — áèòèøìÿê, éàïûøìàã, ãîâóø -

ìàã.Èçäèéàä — àðòìàã, ÷îõàëìàã.Èçÿä — Òàíðû, Àëëàù.

Æ

Æÿíýàð (çÿíýàð) — ïàñ.Æóëèäÿ — äàüûíûã, ãàðìàãàðûøûã.

Ê

Êàõ — ãÿñð, êþøê, ñàðàé.Êàì — àðçó; äàìàã, àüûç.Êàìàíäàð — îõ àòàí.Êàí — ìÿäÿí.Êàð — èø.Êàðýÿð — èøëÿéÿí, èøëÿê.Êàñèä — ãèéìÿòñèç, èøÿ êå÷ìÿéÿí.Êàçèá — éàëàí÷û.Êÿááàäÿ — éåíè þéðÿíÿíëÿðÿ ìÿõñóñ

òÿëèì éàéû.Êÿáóä — ýþé ðÿíý.Êÿú — ÿéðè.Êÿëèìàò — êÿëìÿëÿð, ñþçëÿð.Êÿëèìóëëàù — Ìóñà ïåéüÿìáÿðèí

ëÿãÿáè; Àëëàùëà äàíûøàí.Êÿìèíÿ — àúèç.Êÿìòÿð — àç, ÿñêèê.Êÿðàùÿò — èéðÿíìÿê.Êÿðêÿñ — ãóçüóí.Êÿñðÿò — ÷îõëóã.Êÿøòè — ýÿìè.Êÿâàêèá — óëäóçëàð.Êèëê — ãÿëÿì.Êèìöõò — ñàãðû äÿðèñè.Êèñâÿò — ïàëòàð.Êèçá — éàëàí.Êþâêÿá — óëäóç.Êþâí — âàðëûã, äöíéà, îëìàã.Êóù — äàü.Êóùêÿí — Ôÿðùàä; äàü÷àïàí.Êöëáÿ — äàð, ãàðàíëûã ùöúðÿ, êîìà.Êöñòàõ — ùÿéàñûç, ñûðòûã.

Ã

Ãàçè — øÿðèÿò ùàêèìè.Ãÿ’ð — äÿðèíëèê, ñóéóí äèáè.

386

__________

Ãÿáà — äîí.Ãÿââàñ — äàëüûú..Ãèëàäÿ — áîéóíáàüû, õàëòà.Ãèëëÿò — àçëûã.Ãöôðàí — áàüûøëàìà, ýöíàùäàí êå÷ìÿ.Ãöëëàá — ÷ÿíýÿë, ãàðìàã.Ãöëö (üöëöââ) — úîøìàã, ùÿääè

àøìàã.Ãöðá — éàõûíëûã.Ãöðåéøè — Ãöðåéø òàéôàñûíà ìÿíñóá.

Ë

Ëàìÿêàí — éåðñèç, ìÿêàíñûç.Ëàéÿòÿúÿççà — áþëöíìÿç.Ëÿá — äîäàã.Ëÿùÿä — ãÿáð.Ëÿõò-ëÿõò — ïàð÷à-ïàð÷à.Ëÿðçàí — òèòðÿéÿí, ÿñÿí.Ëÿçèç — ëÿççÿòëè, äàäëû.Ëèâà — áàéðàã.Ëþ’ëþè-õîøàá — ÿí ïàðëàã èíúè, ñóëó èíúè.Ëþâù — ëþâùÿ, ñÿùèôÿ.

Ì

Ìà’ — ñó.Ìà’ÿäà — îíäàí áàøãà, îíäàí ãåéðè.Ìàùòàá — àé èøûüû.Ìàíÿíä — êèìè, áÿíçÿð.Ìàñÿâà — Àëëàùäàí áàøãà íÿ âàðñà;

éàðàäûëìûø, âàðëûã.Ìàöòèí — ñó âÿ ïàë÷ûã.Ìàéèë — ìåéë åäèúè, ìåéèëëè.Ìÿ’áÿä — èáàäÿò åâè, èáàäÿòõàíà.Ìÿ’ìóð — àáàä.Ìÿ’çóð — öçöðëö.Ìÿàë — ìÿíà, ìÿôùóì.Ìÿàíè — ìÿíàëàð, äÿðèí äöøöíúÿ.Ìÿúàëèñ — ìÿúëèñëÿð, éûüûíúàãëàð.Ìÿäàðèñ — ìÿäðÿñÿëÿð, äÿðñ âåðèëÿí

éåðëÿð.Ìÿääè-íÿçÿð — ýþðìÿ ùöäóäó, öôöã,

ýþçöí ãåéðè-èõòèéàðè îëàðàã áèð

íþãòÿéÿ äèêèëìÿñè, ýþçöí éîë÷ÿêìÿñè.

Ìÿäÿíè — ìÿäèíÿëè, Ìÿäèíÿ ÿùëè.Ìÿäôÿí — ãÿáèð.Ìÿôòóù — à÷ûëìûø.Ìÿüç — èëèê; è÷, áåéèí.Ìÿùä — áåøèê.Ìÿùôèë — òîïëàíàúàã éåð, éûüûíúàã.Ìÿùôóç — ñàõëàíûëìûø, ãîðóíìóø.Ìÿõóô — ãîðõóíú, ãîðõóëó.Ìÿêêè — Ìÿêêÿ ÿùëè.Ìÿêíóí — ýèçëÿíìèø.Ìÿãàë — äàíûøûã.Ìÿãàñèä — ìÿãñÿäëÿð.Ìÿãòó — êÿñèëìèø, ãÿò îëóíìóø.Ìÿìëöâ — äîëó, àüçûíà ãÿäÿð

äîëäóðóëìóø.Ìÿíàùè — ãàäàüàí åäèëìèø èøëÿð,

áÿéÿíèëìÿéÿí øåéëÿð.Ìÿíñóáÿ — øÿòðÿíú, øàùìàò.Ìÿíçèëÿò — äÿðÿúÿ, ðöòáÿ, ìÿðòÿáÿ.Ìÿíçóð — íÿçÿðÿ àëûíìûø, áàõûëìûø.Ìÿðàòèá — ìÿðòÿáÿëÿð, äÿðÿúÿëÿð.Ìÿðäóä — ãîâóëìóø, ñöðöëìöø, ðÿää

îëóíìóø.Ìÿðäöì — ýþç ýèëÿñè; õàëã, úàìààò.Ìÿðãÿä — ãÿáèð, ìÿçàð.Ìÿðñóì — éîë õÿðúè; öìóìè ãàéäà,

àäÿò.Ìÿñäÿð — ìÿíøÿ; áèð øåéèí ÷ûõäûüû éåð.Ìÿñíÿä — òàõò, ñþéêÿíÿúÿê éåð.Ìÿøêóð — øöêð îëóíìóø, òÿøÿêêöð

åäèëìèø.Ìÿøðÿá — õöëã, õàñèééÿò.Ìÿøðóù — øÿðù, áÿéàí îëóíìóø.Ìÿçàùèð — çàùèð îëàí éåðëÿð.Ìÿçùÿð — áèð øåéèí çàùèð îëäóüó éåð.Ìèäàä — ãÿëÿì.Ìèôòàù — à÷àð.Ìèíáÿ’ä — áóíäàí ñîíðà.Ìèíùàú — áþéöê éîë, øàùðàù.Ìèíãàð — äèìäèê.

387

__________

Ìèð’àò — ýöçýö, àéíà.Ìþùëèê — òÿùëöêÿëè, þëäöðöúö.Ìþùòÿñèá — äèíèí ãàíóíëàðûíû ãîðó -

éàí ìÿ’ìóð.Ìóáÿìó — áèð-áèð, èíúÿäÿí-èíúÿéÿ,

òåëáÿòåë.Ìóíèñ — ùàéàí, öíñèééÿòëè.Ìö’ÿíáÿð — ÿíáÿðëÿíìèø, ÿòèðëè.Ìöàëèú — ÿëàú åäÿí, òÿáèá.Ìöáàùàò — þéöíìÿê, ôÿõð åòìÿê.Ìöáàùèñ — áÿùñ åäÿí.Ìöáäè — áàüëàéàí.Ìöáÿððà — òÿìèç, ïàê.Ìöáùÿì — àíëàøûëìàéàí, äîëàøûã.Ìöúÿððÿá — ñûíàíìûø, òÿúðöáÿäÿí

÷ûõìûø.Ìöúÿððÿä — éàëãûç; áîø; íÿôñèíè

äöíéàäàí êÿñÿí.Ìöúìÿëÿí — õöëàñÿ îëàðàã, ìöõòÿñÿð.Ìöääÿè — èääèà åäÿí, ðÿãèá.Ìöÿëëà — óúà, éöêñÿê, àëè.Ìöÿððèô — òàíûäàí, òàíûø åäÿí.Ìöÿññèð — òÿñèðëè.Ìöôÿââÿç — èíàíûëìûø.Ìöôñèä — ôèòíÿ-ôÿñàä òþðÿäÿí.Ìöü — àòÿøïÿðÿñò.Ìöùÿääèñ — ùÿäèñ÷è, ùÿäèñ ðÿâàéÿò

åäÿí.Ìöùÿããÿð — òÿùãèð îëóíìóø, êè÷èê.Ìöãàðèí — éàâóã, éàõûí.Ìöãÿððÿð — ãÿðàðëàøìûø, ãÿò åäèëìèø.Ìöãÿøøÿð — ãàáûüû ñîéóëìóø.Ìöãÿââÿñ — éàðûìäàèðÿ êèìè ÿéèëìèø.Ìöë — öçöì øÿðàáû.Ìöëàçèì — õèäìÿò÷è, âÿçèôÿñèíäÿí

àéðûëìàéàí ãóëëóã÷ó.Ìöëÿââÿñ — ÷èðêèí, áóëàøûã, êèðëè.Ìöëùÿã — èëùàã îëìóø, áèòèøìèø,

ãîâóøìóø.Ìöëòÿìÿñ — èëòèìàñ åäèëìèø.Ìöìñèê — ñèìèú, õÿñèñ.Ìöí’èì — íåìÿò âåðÿí, åùñàí åäÿí,

âàðëû.

Ìöíùè — õÿáÿð÷è, ìöõáèð.Ìöíãàä — èòàÿò åéëÿéÿí, ðàì îëìóø.Ìöíãÿëèá — äþíÿí, äÿéèøèëÿí.Ìöíãÿòå’ — êÿñèëìèø, ïàð÷àëàíìûø.Ìöíòÿõÿá — ñå÷èëìèø.Ìöðÿááå’ — äþðäëöê.Ìöðñÿë — ýþíäÿðèëìèø; åë÷è.Ìöñÿääÿñ — ùÿð áÿíäè àëòû ìèñðàäàí

èáàðÿò øåèð.Ìöñÿôôà — äóðóëìóø, ñàôëàøìûø.Ìöñÿõõÿð — èñòèëà åäèëìèø, èòàÿòÿ

ýÿòèðèëìèø.Ìöñùÿô — Ãóðàí.Ìöñòÿàð — áàøãàñûíäàí ãÿáóë îëóí -

ìóø, áèðîâóç.Ìöøÿõõÿñ — òÿøõèñ îëóíìóø, àéäûí -

ëàøìûø.Ìöøÿââÿø — ãàðûøûã.Ìöøêáàð — ìöøê éàüäûðàí.Ìöøêáó — ìöøê ãîõóëó.Ìöòàáèÿ — òàáå îëìàã.Ìöòòÿãè — ïÿùðèçêàð.Ìöòòÿñèë — áèð-áèðèíèí àðäûíúà, äàèìà.Ìöâÿùùèä — Àëëàùû áèð áèëÿí.Ìöçìÿð — þðòöëö, ýèçëÿäèëìèø.Ìöçòÿðèá — èçòèðàáëû, íàðàùàò.

Í

Íàôÿ — ýþáÿê.Íàôÿðúàì — ñîíó ïèñ âÿçèééÿòÿ

äöøÿí, ïèñ íÿòèúÿëè, ÿíúàìñûç.Íàãÿ — äèøè äÿâÿ, ìàéà.Íàë — ãàìûø ãÿëÿì è÷èíäÿêè òåë; íàëÿ

åòìÿê.Íàìÿðáóò — ðàáèòÿñèç, áàüëàíìàìûø.Íàñèõ — ïîçàí.Íàñöôòÿ — äÿëèíìÿìèø, äåøèëìÿìèø.Íàâÿê — îõ.Íåéðÿíý — ùèëÿ.Íÿô’è-äöíéÿâè — äöíéà ìÿíôÿÿòè.Íÿùé — ãàäàüàí åòìÿê; áèð àäàìû ïèñ

èøäÿí ÷ÿêèíäèðìÿê.

388

__________

Íÿõë — õóðìà àüàúû.Íÿìÿä — êå÷ÿ.Íÿñÿã — íèçàì, ãàíóí, òÿðòèá.Íÿññ — àøêàð äÿëèë, äîüðó ìÿíà, ìÿòí.Íÿâàë — áÿõøèø.Íèýèí — öçöê ãàøû.Íèùàë — òÿçÿ, áîéó äöç àüàú.Íèøèìÿí — îòóðàã, ìÿñêÿí.Íþâðÿñ — éåíèéåòìÿ, ýÿíú.Íöñðÿò — êþìÿê, éàðäûì.

Ï

Ïàø — ñÿïÿí, ÷èëÿéÿí.Ïàéÿ — ðöòáÿ, ìÿðòÿáÿ, ïèëëÿ.Ïåéêàí — îõ.Ïÿðêàëÿ — ïàð÷à-ïàð÷à.Ïÿñò — àë÷àã.Ïèðàùÿí — êþéíÿê.Ïèðàéÿ — áÿçÿê, çèíÿò.Ïöë — êþðïö.Ïöðõÿì — ÿéðè-öéðö, ãûâðûì.

Ð

Ðàù — øÿðàá, ÷àõûð; éîë.Ðàéÿò — áàéðàã.Ðàéèùÿ — ÿòèð, ãîõó, èé.Ðàç — ñèðð, ýèçëè îëàí øåé.Ðÿý — äàìàð.Ðÿùíöìóí — éîë ýþñòÿðÿí.Ðÿùðþâ — éîë÷ó, éîë ýåäÿí.Ðÿõò — éàòàúàã, ïàëòàð.Ðÿñÿí — èï, êÿíäèð.Ðÿøÿùàò — ñûçûíòûëàð, äàìúûëàð.Ðÿøùÿ — ñûçûíòû, äàìúû.Ðÿøê — ùÿñÿä, ãûñãàíìàã.Ðèáàò — ñàðàé, ìåéõàíà, êàðâàíñàðà.Ðèéàç — áàü÷à.Ðèéàçÿò — íÿôñèí èñòÿäèêëÿðèíè ðÿää

åäÿðÿê þçöíö àú âÿ éóõóñóçñàõëàìàã.

Ðèçâàí — áåùèøòèí, úÿííÿòèí áàõûúûñû.Ðþâçÿí — ïÿíúÿðÿ, áàúà.

Ðóçÿ — îðóú.Ðöô’ÿò — éöêñÿêëèê.Ðöñóë — åë÷èëÿð, ïåéüÿìáÿðëÿð.Ðöñóì — ðÿñìëÿð, àäÿòëÿð.Ðöòÿá — õóðìà.

Ñ

Ñàüÿð — ãÿäÿù, ïèéàëÿ.Ñàùèð — úàäóýÿð, ýþçáàüëàéûúû.Ñàèä — áèëÿê.Ñàëèê — éîë÷ó.Ñàëèñ — ö÷öíúö.Ñàëóñ — ùèéëÿýÿð, àäàìàëäàäàí,

ñèéàñÿò÷è.Ñàíå’ — éàðàäûúû, èúàä åäÿí.Ñàâàá — äîüðó, äöç.Ñåéä — îâ, øèêàð.Ñåéëàá — ñåë.Ñÿ’ä — óüóðëó.Ñÿáÿã — äÿðñ.Ñÿáó — úöðäÿê, ñîâ÷à.Ñÿúúàäÿ — úàíàìàç, íàìàç õàë÷àñû.Ñÿôèíÿ — ýÿìè, úöíý.Ñÿýè-øÿáýÿðä — ýþçÿò÷è èò.Ñÿùàá — áóëóä.Ñÿùðàíÿâÿðä — ñÿùðàëàðû ýÿçÿí.Ñÿëàñèë — ñèëñèëÿëÿð, çÿíúèðëÿð.Ñÿëñÿáèë — áåùèøòäÿ áóëàã àäûäûð.Ñÿìèí — áàùàëû, ãèéìÿòëè.Ñÿíý — äàø.Ñÿíýñàð — äàøãàëàã.Ñÿðàá — ìèðàæ.Ñÿðä — ñîéóã.Ñÿðýÿðì — íÿøÿëè, ìÿøüóë, áàøû

ãàðûø ìûø.Ñÿðýÿøòÿ — àâàðà, ùåéðàí.Ñÿðèù — à÷ûã, àéäûí.Ñÿðèð — òàõò.Ñÿðâÿð — áàø÷û.Ñèá — àëìà.Ñèìà’ — äèíëÿìÿê, íÿüìÿ åøèòìÿê.Ñèìàá — úèâÿ.

389

__________

Ñèìáÿð — ýöìöø áÿäÿíëè.Ñèìÿíäóä — ýöìöø ñóéóíà ÷ÿêèëìèø.Ñèìñàã — áàëäûðû ýöìöø êèìè àü.Ñèïàù — îðäó, ãîøóí.Ñèïåùð — ýþé, ñôåðà.Ñèðÿò — ÿõëàã, ôèòðè òÿáèÿò; éàøàéûø òÿðçè.Ñèðèøê — ýþç éàøû.Ñþâýÿíä — àíä, ãÿñÿì.Ñóä — ôàéäà, ãàçàíú.Ñóè-ìÿçàú — áÿäòÿáèÿò, áÿäõóëã,

áÿäõàñèééÿò.Ñóðàõ — äÿëèê, äåøèê.Ñöáùè-ÿçÿë — èëê ñöáù.Ñöúóä — ñÿúäÿ åòìÿê.Ñöôÿùà — ñÿôåùëÿð, àõìàãëàð.Ñöôëÿ — àë÷àã, ðÿçèë.Ñöùà — ÿí êè÷èê óëäóç.Ñöðàùè — óçóí áîüàçëû øÿðàá øöøÿñè.Ñöðÿééà — éåääèãàðäàø óëäóç, Öëêÿð.Ñöðóä — íÿüìÿ, îõóìàã, ìåëîäèéà.Ñöòóð — ñÿòèðëÿð, õÿòëÿð.

Ø

Øàùèä — ýþçÿë.Øàéèñòÿ — ëàéèã, äÿéÿðëè.Øÿáýÿðä — äàðüà; ýåúÿ íþâáÿò÷è.Øÿùíÿ — äàðüà, ýþçÿò÷è.Øÿùðèéàð — ïàäøàù.Øÿêÿðõàá — ñèçèí éóõó.Øÿãã — áþëìÿê.Øÿììÿ — áèð àç, úöçè.Øÿðàðÿ — îä ïàð÷àñû, ãûüûëúûì.Øÿðùÿ-øÿðùÿ — ïàðà-ïàðà, äèëèì-äèëèì.Øÿééàä — ôûðûëäàã÷û, éàëàí÷û, èêèöçëö.Øèôòÿ — àøèã, ìÿôòóí, âóðüóí.Øèòàá — òÿëÿñìÿ.Øèâÿí — ôÿðéàäëà àüëàìàã.Øþùðÿ — øþùðÿòëè, ìÿøùóð.Øóðèäÿ — øóðà ýÿëìèø, þçöíö èòèðìèø,

äàëüûí.Øöêóôÿ — ÷è÷ÿê.Øöêóù — äÿáäÿáÿ, øÿðÿô, ÿçÿìÿò.

Ò

Òàáäàð — ïàðëàã, èøûãëû; ãûâðûëìûø.Òàê — öçöì áóäàüû, òÿíÿê.Òÿ’äèá — ÿäÿáëÿíäèðìÿê, ÿäÿá

âåðìÿê.Òÿ’ÿá — ìÿøÿããÿò, çÿùìÿò.Òÿ’âèç — áÿëàäàí ãîðóíìàã ö÷öí

éàçûëû äóà.Òÿ’éèä — ãöââÿò àëìà, ýöúëÿíäèðìÿ,

òÿñäèã åòìÿ.Òÿ’çèì — åùòèðàì åòìÿê, áàø ÿéìÿê.Òÿ’çèð — äàíëàìàã, ãûíàìàã, úÿçàëàí -

äûðìàã.Òÿúÿììöë — áÿçÿíèá äöçÿíìÿê,

çèíÿòëÿíìÿê.Òÿÿëëöë — éóáàòìàã, éóáàíäûðìàã.Òÿÿððöç — ñàòàøìàã, ùöúóì åòìÿê,

äîëàøìàã.Òÿôàõöð — ôÿõð åòìÿ, þéöíìÿ.Òÿôðèãÿ — äàüûíûãëûã, àéðûëûã.Òÿüéèð — äþíäÿðìÿê, äÿéèøìÿê.Òÿùðèê — ùÿðÿêÿò âåðìÿ, òÿðïÿíìÿ.Òÿùñèí — àëãûø, àôÿðèí, áÿéÿíìÿê.Òÿõôèô — éöíýöëëÿøäèðìÿê.Òÿõò-ðÿâàí — ÷èéèí öçÿðèíäÿ àïàðûëàí

òÿõò.Òÿõâèô — ãîðõóòìàã, ùÿäÿëÿìÿê.Òÿãäèð — ÿââÿëúÿäÿí ãÿðàðà àëûíìûø.Òÿëõ — àúû.Òÿìÿââöú — äàëüàëàíìàã, ëÿïÿëÿí -

ìÿê.Òÿíÿ’öì — âàð-äþâëÿò è÷ÿðèñèíäÿ

ùÿéàò ñöðìÿê.Òÿðÿá — øàäëûã.Òÿðÿùùöì — ðÿùì åòìÿê.Òÿððàð — ùèéëÿýÿð, àäàì àëäàäàí,

ÿééàð.Òÿøâèð — úîøìàã, ãàéíàìàã.Òÿâàô — áàøûíà äîëàíìàã.Òÿâèë — óçóí.Òÿçâèð — ùèéëÿ.Òèëà — ãûçûë ñóéó, ãûçûë.

390

Òèìàð — õÿñòÿéÿ áàõìàã, øÿôà âåðìÿê.Òèí — ïàë÷ûã.Òèðÿ — ãàðàíëûã, òóòãóí.Òèøÿ — êöëöíý.Òþâã — ùÿëãÿ, áîéóíáàüû.Òþâñÿí — ùàðûí àò.Òóáà — úÿííÿòäÿ áèòÿí àüàú.Òóðàá — òîðïàã.Òóòèéà — ýþçÿ ÷ÿêèëÿí ìàääÿ.Òöðáÿò — òîðïàã.Òöððÿ — ñà÷ûí ãûâðûìû.Òöéóð — ãóøëàð.

Ó

Óä — éàíäûðûëàðêÿí ýþçÿë ãîõó âåðÿíáèð àüàúûí àäûäûð.

Óð — ÷ûëïàã.

Ö

Öúá — þçö ùàãäà éöêñÿê ôèêèðäÿ îëìà,òÿêÿááöð.

Öãä — äöéöì, ÷ÿòèíëèê.Öãäè-èðòèáàò — ÿëàãÿ áàüû.Öëöââ — óúàëûã, éöêñÿêëèê.Öëöââèä-äÿðÿúàò — àëè äÿðÿúÿëè,

éöêñÿê ìÿãàìëû.Öìì — àíà.Öììè — àíàäàíýÿëìÿ éàçûá-îõóìàã

áèëìÿéÿí.Öììöë-õÿáàèñ — õÿáèñëÿðèí àíàñû;

øÿðàáà âåðèëÿí àääûð.Öñòöõàí — ñöìöê.Öñòöâàð — ìþùêÿì, ãöââÿòëè, äàèìè.Öçàð — éàíàã.

Â

Âàáÿñòÿ — áàüëû; àñûëû îëìàã.Âàæýóí — áàøû àøàüû.Âÿúäèééàò — ñåâèíúëÿð, øàäëûãëàð.Âÿù — àéäûíëûã, àøêàðëûã.Âÿðÿ’ — ùàðàì øåéëÿðäÿí ÷ÿêèíìÿê.Âÿñìÿ — ãàðàëòìàã ö÷öí ãàøà éàõûëàí

ìàääÿ.Âÿø — êèìè, òÿê ìÿíàñûíäà èøëÿíÿí

ÿäàòäûð.Âöúóá — ëàçûì, ýÿðÿê.Âöùóø — âÿùøè ùåéâàíëàð.

Ç

Çàü — ãàðüà.Çàùèä — äöíéà èøëÿðèíäÿí ÿë ÷ÿêÿðÿê

èáàäÿòëÿ ìÿøüóë îëàí àäàì.Çàéèð — ýþðöøÿ ýåäÿí, çèéàðÿò åäÿí.Çÿáóí — äöøêöí, àúèç, çÿèô.Çÿùè — íÿ õîø, íÿ ýþçÿë.Çÿõèðÿ — äàð ýöíÿ ñàõëàíûëàí øåé,

àçóãÿ.Çÿõì — éàðà.Çÿìàí — çàìèí.Çÿìèð — êþíöë, ãÿëá.Çÿðã — ùèéëÿ, áèúëèê.Çÿðíèýàð — ãûçûë ñóéó èëÿ éàçûëû.Çÿððèí — ãûçûëäàí ãàéðûëìà.Çèíäÿ — äèðè.Çèíùàð — ñàãûí, àìàí.Çèâÿð — áÿçÿê.Çèéàäÿò — àðòûã, àðòûãëûã.Çþùä — çàùèäëèêÇþâðÿã — ãàéûã.Çöííàð — õðèñòèàí ðóùàíèëÿðèíèí

áàüëàäûüû ãóðøàã.

391

__________

ÌÖÍÄßÐÈÚÀÒ

Ôöçóëè “Äèâàí”ûíûí íÿøðè ùàããûíäà (Ùÿìèä Àðàñëû) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4Ôöçóëè ñþçöíöí ñåùðè (Ñàìÿò ßëèçàäÿ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11

Ôöçóëè äèâàíûíûí äèáà÷ÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26

Ãÿçÿëëÿð

Ãÿä ÿíàðÿë-åøãÿ-ëèë-öøøàãè ìèíùàúÿë-ùöäà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37Éà ìÿí ÿùàòÿ åëìöêÿë-ÿøéà’ÿ êöëëÿùà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38Éà Ðÿá, ùÿìèøÿ ëöòôöíö åò ðÿùíöìà ìàíà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39Çÿùè, çàòûí íèùàíö îë íèùàíäàí ìàñèâà ïåéäà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40ßøðÿãÿò ìèí ôÿëÿêèë-áåùúÿòè øÿìñöí âÿ áèùà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41Åé îëóá ìå’ðàú áöðùàíè-öëöââè-øàí ñàíà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42Êàðýÿð äöøìÿç õÿäÿíýè-òÿ’íåéè-äöøìÿí ìàíà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43Åé ìÿëÿêñèìà êè, ñÿíäÿí þçýÿ ùåéðàíäûð ñàíà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44Úàì è÷ðÿ ìåé êè, äàèðÿ ñàëìûø ùöáàá îíà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45Äóñòóì, àëÿì ñÿíèí÷èí ýÿð îëóð äöøìÿí ìàíà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46Êÿìàëè-ùöñí âåðèáäèð øÿðàáè-íàá ñàíà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47Ðèøòÿäèð úèñìèì êè, äþâðè-÷ÿðõ âåðìèø òàá îíà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48Åøã ÿòâàðûí ìöñÿëëÿì åéëÿäè ýÿðäóí ìàíà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49Ãÿì äèéàðûíäà ÿúÿë ïåéêè ýöçàð åòìÿç ìàíà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50Úàíûìûí úþâùÿðè îë ëÿ’ëè-ýöùÿðáàðÿ ôÿäà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51Ãÿìäÿí þëäöì, äåìÿäèì ùàëè-äèëè-çàð ñàíà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52Ãÿìçÿñèí ñåâäèí, êþíöë, úàíûí ýÿðÿêìÿçìè ñàíà? . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53Ýÿð÷è, åé äèë, éàð ö÷öí öç âåðäè éöç ìþùíÿò ñàíà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54Åé áèâÿôà êè, àäÿò îëóáäóð úÿôà ñàíà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55Øÿá êè, ìèôòàùè-ìÿùè-íþâ îëà ýÿíúèíÿýöøà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56Ôÿãð ìöëêè òÿõòö àëÿì òÿðêè ÿôñÿðäèð ìàíà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57Øÿðáÿòè-ëÿ’ëèí êè, äåðëÿð ÷åøìåéè-ùåéâàí îíà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58Ùÿð çàìàí ìÿíçóð áèð øóõè-ñèòÿìýÿðäèð ìàíà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59Ìÿíèì òÿê ùè÷ êèì çàðö ïÿðèøàí îëìàñûí, éà Ðÿá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60Åé íàâÿêè-øþâãèí ñèïÿðè-ñèíåéè-ÿùáàá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61Ñöáù ÷ÿêìèø ÷ÿðõÿ, ÷àëìûø äàøÿ òèüèí àôèòàá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62Ñöáù ñàëûá ìàù ðöõöíäÿí íèãàá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63Ãàëèáà áèð ÿùëè-äèë òîïðàüèäèð äöðäè-øÿðàá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64Ãûëñà âÿñëèí øàìûìû ñöáùÿ áÿðàáÿð, éîõ ÿúÿá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65Ñÿí öçöíäÿí àëÿìè ðþâøÿí ãûëûá ñàëäûí íèãàá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66Êóùêÿí Øèðèíÿ þç íÿãøèí ÷ÿêèá âåðìèø ôèðèá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67

392

__________

Îë êè, ùÿð ñàÿò ýöëÿðäè, ÷åøìè-ýèðéàíûì ýþðöá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68Ðóçèýàðûì áóëäó äþâðàíè-ôÿëÿêäÿí èíãèëàá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69Äÿðäè-åøãèì äÿô’èíÿ çÿùìÿò ÷ÿêÿð äàèì òÿáèá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70Ïàéèáÿíä îëäóì ñÿðè-çöëôè-ïÿðèøàíûí ýþðöá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71Ãåéðÿ åéëÿð áèñÿáÿá ìèí èëòèôàò îë íóøëÿá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .72Âÿñëèí ìÿíÿ ùÿéàò âåðèð, ôèðãÿòèí ìÿìàò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73Éöðö, éåòèð ìÿíÿ, åé ñèìè-ÿøê, áèäàä åò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74ßêñè-ðöõñàðûí èëÿ îëäó ìöçÿééÿí ìèð’àò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .75Åé ÿñèðè-äàìè-ãÿì, áèð ýóøåéè-ìåéõàíÿ òóò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76Áÿùðè-åøãÿ äöøäöí, åé äèë, çþâãè-äöíéàíè óíóò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77Ìöðäÿ úèñìèì èëòèôàòûíäàí áóëóð ùÿð äÿì ùÿéàò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78Ñÿáà, ÿüéàðäàí ïöíùàí, ãÿìèì äèëäàðÿ èçùàð åò! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79Õÿòòè-ðöõñàðûí åäÿð ëöòôäÿ ðåéùàí èëÿ áÿùñ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80Úÿùàí è÷ðÿ ùÿð ôèòíÿ êèì, îëñà ùàäèñ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81Åé ãöáàðè-ãÿäÿìèí ÿðøè-áÿðèí áàøèíÿ òàú . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82Úàí ÷ûõûð òÿíäÿí êþíöë çèêðè-ëÿáè-éàð åéëÿýÿú . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .83Êþíëöì à÷ûëûð çöëôè-ïÿðèøàíûíû ýþðýÿú . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .84Ìöíùÿðèôäèð, ñàãèéà, ÿíäóùè-äöíéàäÿí ìèçàú . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .85Îëóð ãÿääèì äöòà, åøãèí éîëóíäà ùÿð áÿëà ýþðýÿú . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .86Åé êþíöë, éàðû èñòÿ, úàíäàí êå÷ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .87Ýÿð äåýèë áèð ìàù ìåùðèëÿí ìÿíèìòÿê çàð ñöáù . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .88ßýÿð ìóðàä èñÿ âåðìÿê ñÿôàéè-úþâùÿðè-ðóù . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .89Ãàíñû ìàùèí, áèëìÿçÿì, ìåùðèëÿ îëìóø çàð ñöáù . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90Îë ìèøêáó ãÿçàëÿ èõëàñûì åéëÿ âàçåù . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91Êèìñÿäÿ ðöõñàðûíà òàãÿòè-íÿççàðÿ éîõ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .92Íîëà ýÿð ãóúñà ìèéàíûí êÿìÿðè-çÿð êöñòàõ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93Ðÿíýè-ðóéèíäÿí äÿì óðìóø ñàüÿðè-ñÿùáàéÿ áàõ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .94Ëÿáëÿðèí òÿê ëÿ’ëö ëÿôçèí òÿê äöðè-øÿùâàð éîõ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .95Ýÿðìäèð øàìö ñÿùÿð ìåùðèíëÿ ÷ÿðõè-ëàúèâÿðä . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .96Íàëÿäÿíäèð íåé êèìè àâàçåéè-åøãèì áöëÿíä . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97Ýþç õÿòèíäÿí ìÿðäöìèí ìÿùâ åòìÿäÿí áóëìàç ìóðàä . . . . . . . . . . . . . . .98Åé ìÿçàãè-úàíÿ úþâðöí øÿùäö øÿêêÿð òÿê ëÿçèç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .99Úèëâåéè-ÿêñè-ðöõöí àéèíÿäÿ, åé ðÿøêè-ùóð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100Éàíàí åøã àòÿøèíÿ àòÿøè-äöçÿõäÿí åéìÿíäèð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101×åøìè-ñóðÿòáàçèìÿ ìöæýàí ñÿôè ùÿíýàìÿäèð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .102Ñÿáóù ö÷öí ìÿíÿ äöðäè-ìåéè-øÿáàíÿ éåòÿð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .103Ýàù ýþçäÿ, ýÿù êþíöëäÿ õÿäÿíýèí ìÿêàí òóòàð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .104Õîøàì êèì, äÿìáÿäÿì ýèðéàí ýþçöì îë õàêè-ïàäÿíäèð . . . . . . . . . . . . . .105Ïÿðèøàí õÿëãè-àëÿì àùö ÿôãàí åòäèýèìäÿíäèð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .106Ãÿáðèì äàøèíÿ êèì, ãÿì îäóíäàí çÿáàíÿäèð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107Úàíû êèì úàíàíû ö÷öí ñåâñÿ úàíàíûí ñåâÿð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .108

393

__________

Ìåùðè êþíëöìäÿ íèùàí îëäóüóí îë ìàù áèëèð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .109Ìöæÿì ñÿð÷åøìÿëÿð ìÿíçèë ãûëàí àøöôòÿ ìÿúíóíäóð . . . . . . . . . . . . . . . . .110Ãöáàðè-ñÿúäåéè-ðàùèí õÿòè-ëþâùè-úÿáèíèìäèð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111Äåìèø ùÿð ãþí÷ÿéÿ àøèãëèýèì ðàçûí ñÿáà äåðëÿð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .112Ñÿáàäÿí ýöë öçöíäÿ ñöíáöëè-ïöðïè÷ö òàá îéíàð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .113Àù åéëÿäèýèì ñÿðâè-õóðàìàíûí ö÷öíäöð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .114Ãàíñû ýöëøÿí ýöëáöíè ñÿðâè-õóðàìàíûíúà âàð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .115Âÿù íÿ ãàìÿò, íÿ ãèéàìÿò, áó íÿ øàõè-ýöëè-òÿðäèð . . . . . . . . . . . . . . . . . .116Ùöñíöí îëäóãúà ôöçóí åøã ÿùëè àðòûã çàð îëóð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .117Åé ýöë, íÿ ÿúÿá ñèëñèëåéè-ìèøêè-òÿðèí âàð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .118Ëÿùçÿ-ëÿùçÿ ëÿáèí àíûá, åäèúÿê ÿôãàíëàð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .119Òþêäöêúÿ ãàíûìû îõóí, îë àñèòàí è÷ÿð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .120Ýèðèá ìåéõàíÿéÿ ìöü ìÿøðÿáèëÿ êèì êè, õó åéëÿð . . . . . . . . . . . . . . . . . . .121Ñà÷ûí ÿíäèøÿñè òÿùðèêè-çÿíúèðè-úöíóíóìäóð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .122Ìÿíäÿ Ìÿúíóíäàí ôöçóí àøèãëèê èñòå’äàäû âàð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .123Ìöãÿââÿñ ãàøëàðûí êèì, âÿñìÿ áèðëÿ ðÿíý òóòìóøëàð . . . . . . . . . . . . . . . . .124Àøèéàíè-ìöðüè-äèë çöëôè-ïÿðèøàíûíäàäûð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .125Ñàãèéà, úàì òóò îë àøèãÿ êèì, ãàéüóëóäóð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .126Ìÿíè çèêð åòìÿç åë, ÿôñàíåéè-Ìÿúíóíÿ ìàéèëäèð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .127Îë ïÿðèâÿø êèì, ìÿëàùÿò ìöëêöíöí ñóëòàíûäûð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .128Ìÿíèì êèì, áèë ëÿáè-õÿíäàí ö÷öí ýèðéàíëûüûì âàðäûð . . . . . . . . . . . . . . . .129Çþâã øþâãèëÿ úÿùàí ãåéäèí ÷ÿêÿí çÿùìÿò ÷ÿêÿð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .130Ùÿð êèòàáÿ êèì, ëÿáè-ëÿ’ëèí ùÿäèñèí éàçÿëÿð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .131Ñåéð ãûë, ýþð êèì, ýöëöñòàíûí íÿ àáö òàáû âàð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .132Ñÿðâè-àçàä ãÿäèíèëÿ ìàíà éåêñàí ýþðöíöð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .133Ñöëóêè-ôÿãð ÿòâàðûì, ìÿçàãè-åøã ùàëûìäûð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .134Øÿôàéè-âÿñë ãÿäðèí ùèúð èëÿ áèìàð îëàíäàí ñîð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .135Õÿì à÷ûëäûãúà çöëôöíäÿí áÿëàâö ìþùíÿòèì àðòàð . . . . . . . . . . . . . . . . . . .136Íîëà ýÿð ðÿøêè-ðöõñàðèíëÿ áàüðû õóáëàðûí ãàíäûð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .137Ñÿáðèì àëûá ôÿëÿê, ìÿíÿ éöç ìèí áÿëà âåðÿð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .138ßçÿë êàòèáëÿðè öøøàã áÿõòèí ãàðÿ éàçìûøëàð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .139Áóëäó êóéèíäÿí äÿâà äÿðäè-äèëè-áèìàðûìûç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .140Õÿì ãÿäèëÿ àüëàðàì îë òöððåéè-òÿððàðñûç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .141Òÿðèãè-ôÿãð òóòñàì òÿá’ òàáå’, íÿôñ ðàì îëìàç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .142Àëÿì îëäó øàä ñÿíäÿí, ìÿí ÿñèðè-ãÿì ùÿíóç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .143Ãÿìçÿ ïåéêàíûí ýþçöí ìÿí ìöáòÿëàäÿí ñàõëàìàç . . . . . . . . . . . . . . . . .144Ðàçè-åøãèí ñàõëàðàì åëäÿí íèùàí, åé ñÿðâèíàç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .145Ôÿüàí êèì, áàüðûìûí îë ëàëÿðöõ ãàí îëäóüóí áèëìÿç . . . . . . . . . . . . . . . . .146Ñÿýðèäèð úèëâÿéÿ îë ñÿðâ ñÿìÿíäèí éåíÿìÿç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .147Êþíöëäÿ ìèí ãÿìèì âàðäûð êè, ïöíùàí åéëÿìÿê îëìàç . . . . . . . . . . . . . . .148Íå÷ÿ èëëÿðäèð ñÿðè-êóéè-ìÿëàìÿò áÿêëÿðèç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149

394

__________

Òÿøíåéè-úàìè-âöñàëûí àáè-ùåéâàí èñòÿìÿç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .150Õÿëãÿ àüçûí ñèððèíè ùÿð äÿì ãûëûð èçùàð ñþç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .151Ìàíà áàäè-ñÿáà îë ñÿðâè-ýöëðöõäÿí õÿáÿð âåðìÿç . . . . . . . . . . . . . . . . . .152Íÿìè-ÿøêèì ìöêÿääÿð õàòèðèìäÿí äÿô’è-ãÿì ãûëìàç . . . . . . . . . . . . . . .153Êóùêÿíäÿí ýþçöêöð êóùäÿ àñàð ùÿíóç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .154Åé êþíöë, îë õÿíúÿðè-ìöæýàíÿ åéëÿðñÿí ùÿâÿñ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .155Õàêè-ðÿù åòäè àøèãè-ìèñêèíè îë ùÿâÿñ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .156Ìÿñêÿí, åé áöëáöë, ñÿíÿ ýÿù øàõè-ýöëäöð, ýÿù ãÿôÿñ . . . . . . . . . . . . . . . .157Ýþç éàøûìäàí ñóçè-ïöíùàíûì åäÿð àðèô ãèéàñ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .158Åé õîø îë ìÿñò êè, áèëìÿç ãÿìè-àëÿì íÿ èìèø . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .159Áó ýöí òèüèí ÷ÿêèá, ÷ûõìûøäûð îë íàìåùðèáàí ñÿðõîø . . . . . . . . . . . . . . . . .160Áöòè-íþâðÿñèì íÿìàçÿ øÿáö ðóç ðàüèá îëìóø . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .161Áèëìÿç èäèì áèëìÿê àüçûí ñèððèíè äöøâàð èìèø . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .162Äèë êè, ñÿðìÿíçèëè îë çöëôè-ïÿðèøàí îëìóø . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .163Ùöáàáè-ÿøêè-õóíèí úèñìèìè åëäÿí íèùàí åòìèø . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .164Òà êè, òàüè-çÿðíèýàðûí ÷ÿðõ âèðàí åéëÿìèø . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .165Úèñìèìè éàíäûðìà, ðÿùì åò éàøèìÿ, åé áàüðû äàø . . . . . . . . . . . . . . . . . . .166Çÿùè, úÿâàùèðè-åùñàíè-àìÿ ìÿ’äÿíè-õàñ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .167Õÿëãÿ õóáëàðäàí âöñàëè-ðàùÿòÿôçàäûð ãÿðÿç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .168Ãûë, ñÿáà, êþíëöì ïÿðèøàí îëäóüóí úàíàíÿ ÿðç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .169Äöðúäöð ëÿ’ëè-ðÿâàíáÿõøèí, äöðè-øÿùâàð ëÿôç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .170Àôèòàáè-òÿë’ÿòèí òóòäóãúà þâúè-èðòèôà’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .171Éàð âÿñëèí èñòÿéÿí êÿñìÿê ýÿðÿê úàíäàí òÿìÿ’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .172Äèë óçàäûð áÿùñ èëÿ îë àðèçè-õÿíäàíÿ øÿì’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .173Ýÿë, åé ðàùÿò ñàíàí ÿñáàá úÿì’èí, ãûëìà íàäàíëûã . . . . . . . . . . . . . . . . . . .174Ñàãèéà, ìåé ñóí êè, äàìè-ãÿìäöðöð ùóøéàðëûã . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .175Åéø ö÷öí áèð òöðôÿ ìÿíçèëäèð áàùàð ÿééàìû áàü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .176Åé õÿäÿíýè-ãÿìèíÿ ñèíåéè-ÿùáàá ùÿäÿô . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .177Ìþùíÿòè-åøã, åé äèë, àñàíäûð äåéèá, ÷îõ óðìà ëàô . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .178Îëóð ðöõñàðûíà ýöí, ëÿ’ëèíÿ ýöëáÿðýè-òÿð àøèã . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .179Òàáè-õóðøèä ìÿùè-ðóéèíÿ âåðìèø ðþâíÿã . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .180Îëìàç îëäó ýþðöá ÿùâàëûìû åë õóáëàðà àøèã . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .181Åé ôÿðàãè-ëÿáè-úàíàí, úèýÿðèì õóí åòäèí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .182Ãûëäû çöëôöí òÿê ïÿðèøàí ùàëèìè õàëèí ñÿíèí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .183×åøìèìè ÿøê èëÿ ýÿíúè-äöðè-ìÿêíóí åòäèí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .184Úàí âåðèð ðàéèùåéè-òöðáÿòè-ïàêèí, åé òàê . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .185Øÿì’è-ðóéèí àôèòàáè-àëÿìàðàäûð ñÿíèí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .186Þéëÿ ðÿ’íàäûð, ýöëöì, ñÿðâè-õóðàìàíûí ñÿíèí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .187Äàüè-ùèúðàí èëÿ éàíìàãäàí úèýÿð ãàí îëñà éåé . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .188Ãûéìàäûí ñàêèíè-êóéèí îëàíà ïåéêàíûí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .189Åé ìÿù, ìÿíèìëÿ äóñòëÿðèì äöøìÿí åéëÿäèí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .190

395

__________

Ñÿáà, ëöòô åòäèí, ÿùëè-äÿðäÿ äÿðìàíäàí õÿáÿð âåðäèí . . . . . . . . . . . . . . . .191Áÿãà ìöëêöí äèëÿðñÿí, ôàíè åò âàðèíè äöíéà òÿê . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .192Äÿùÿíèí äÿðäèìÿ äÿðìàí äåäèëÿð úàíàíûí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .193Ýÿëèð îë ñÿðâè-ñÿùè, åé ýöëö ëàëÿ, à÷ûëûí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .194Åé êþíöë, ÷îõ ñåéð ãûëìà ýöíáÿäè-äÿââàð òÿê . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .195Âàð öìèäèì êè, ýþðöá úþâëàíûíû îëñàì ùÿëàê . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .196Ëÿáèí ðÿøêè ìèçàúûí òÿëõ ãûëäû áàäåéè-íàáûí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .197Íÿ õîøäóð àðèçèí äþâðöíäÿ çöëôè-ÿíáÿðÿôøàíûí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .198Åé ìöñÿââèð, éàð òèìñàëèíÿ ñóðÿò âåðìÿäèí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .199×ÿðõ ùÿð àé áàøûíà ñàëìûø ãàøûíäàí áèð õÿéàë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .200Ìöëêè-ùöñíöí áþéëÿ çàëèì ïàäèøàùè îëìàüûë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .201Áÿñ êè, çÿ’ôè-ðóçÿäÿí ùÿð ýöí áóëóð òÿüéèðè-ùàë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .202Åéëÿ ìöñòÿñíà ýþçÿëñÿí êèì, ñÿíÿ éîõäóð áÿäÿë . . . . . . . . . . . . . . . . . . .203Åé ðöõöí ãèáëåéè-úàí, õàêè-äÿðèí Êÿ’áåéè-äèë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .204Ùè÷ ñöíáöë ñöíáöëè-çöëôöí êèìè ìèøêèí äåýèë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .205Öçöíö ýöçýöéÿ ãåéáÿòäÿ îõøàäàí ãàôèë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .206Úàíÿ áàñäûì ãþí÷ÿâÿø ïåéêàíûíû, åé òàçÿ ýöë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .207Ðÿùðþâè-èðôàíÿ áÿñäèð ñàüÿðö ñàãè äÿëèë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .208Äåýèëñÿí ÷îõäàí, åé ýÿðäóí, úàùàí ñåéðèíäÿ éîëäàøûì . . . . . . . . . . . . . . .209Òÿíèìäÿ çÿõìè-òèüèí ÷åøìè-õóíÿôøàíÿ áÿíçÿòäèì . . . . . . . . . . . . . . . . . .210Åøãäÿí úàíûìäà áèð ïöíùàí ìÿðÿç âàð, åé ùÿêèì . . . . . . . . . . . . . . . . . . .211Ãÿìèíäÿí áàøÿ äöí ùÿñðÿò ÿëèëÿ îë ãÿäÿð óðäóì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .212Äÿùÿíèí øþâãöíö úàíñóç ýöìàí åòìÿç èäèì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .213Áèð ãóë îüëàíè êþíöë ìöëêöíÿ ñóëòàí åòäèì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .214Íóðèíè ìàù ìåùðè-ðöõöíäÿí àëûð ìöäàì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .215Ïÿíáåéè-äàüè-úöíóí è÷ðÿ íèùàíäûð áÿäÿíèì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .216Ôàø ãûëäûí ãÿìèì, åé äèäåéè-õóíáàð, ìÿíèì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .217Îë ìàù âöñàëèëÿ õîø åò áèð ýåúÿ ùàëèì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .218Ùÿð ùöáàáè-ÿøêèìÿ áèð ÿêñ ñàëìûø ïåéêÿðèì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .219ßãë éàð îëñàéäû, òÿðêè-åøãè-éàð åòìÿçìèäèì? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .220Åøèýèí äàøèíè ãàí èëÿ éóäó ÷åøìè-òÿðèì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .221Çöëôè êèìè àéàüûí ãîéìàç þïÿì íèýàðûì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .222Äöðäâÿø ñÿðýÿøòåéè-úàìö õÿðàáè-áàäÿéÿì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .223Úàíëàð âåðèá, ñÿíèí êèìè úàíàíÿ éåòìèøÿì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .224Éàð ùàëè-äèëèìè çàð áèëèáäèð, áèëèðÿì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .225Õîø îë çàìàí êè, ùÿðèìè-âöñàëÿ ìÿùðÿì èäèì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .226Íåé êèìè, ùÿð äÿì êè, áÿçìè-âÿñëèíè éàä åéëÿðÿì . . . . . . . . . . . . . . . . . .227Øÿì’è-øàìè-ôèðãÿòÿì, ñöáùè-âöñàëè íåéëÿðÿì? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .228Áàüÿ ýèðäèì, ñÿðè-êóéèí àíûá, ÿôüàí åòäèì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .229Ùèúðàí èëÿ éàíàð ýåúÿëÿð ðèøòåéè-úàíûì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .230Òóòóøäó ãÿì îäóíà øàä ýþðäöýöí êþíëöì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .231

396

__________

Ãà÷àí êèì, ãàìÿòèíäÿí àéðû ñåéðè-áóñèòàí åòäèì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .232Ìöõàëèô äþâðäÿí ýöëýóí øÿðàáû ãàíÿ äÿýøèðäèì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .233Ãûëäû îë ñÿðâ ñÿùÿð íàç èëÿ ùÿììàìÿ õöðàì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .234Åÿ êÿìàíÿáðó, øÿùèäè-íàâÿêè-ìöæýàíèíÿì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .235Ñÿúäÿäèð ùÿð ãàíäà áèð áöò ýþðñÿì, àéèíèì ìÿíèì . . . . . . . . . . . . . . . . . .236Çàèðè-ìåéõàíÿéÿì, ìöü ñÿúäÿñèäèð òà’ÿòèì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .237Êÿðÿì ãûë, êÿñìÿ, ñàãè, èëòèôàòûí áèíÿâàëÿðäÿí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .238Éàãìà úàíûì, íàëåéè-áèèõòèéàðûìäàí ñàãûí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .239Åé ýåéèá ýöëýóí, äÿìàäÿì ÿçìè-úþâëàí åéëÿéÿí . . . . . . . . . . . . . . . . . . .240Íîëà çàùèä áèëñÿ êöôðè-çöëôöí èìàí îëäóüóí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .241Ñèïåùðèí ôàðèüÿì âÿñëèíäÿ, ìàùö àôòàáèíäÿí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .242Äóñò áèïÿðâà, ôÿëÿê áèðÿùì, äþâðàí áèñöêóí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .243×èðàü ýþéäöðèúÿê àòÿøè-íèùàíûìäàí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .244Óúàëäûí ãÿáðèì, åé áèäÿðäëÿð, ñÿíýè-ìÿëàìÿòäÿí . . . . . . . . . . . . . . . . . . .245Áóäóð ôÿðãè, êþíöë, ìÿùøÿð ýöíöíöí ðóçè-ùèúðàíäàí . . . . . . . . . . . . . . . . .246Áÿçìè-åøã è÷ðÿ øÿðàáûìäûð ñèðèøêè-ëàëÿýóí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .247ßýÿð÷è èýíÿ òÿê êå÷äèì úàùàíûí ùÿð íÿ âàðèíäÿí . . . . . . . . . . . . . . . . . . .248Éåðÿ äöøìÿç ùÿð íÿ îõ êèì, àòñà îë ÿáðóêÿìàí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .249Ýþðöá ìöùëèê ìÿíèì ÷åâðÿìäÿ áÿùðè-åøã òöüéàíûí . . . . . . . . . . . . . . . . .250Øÿôà ëöòô åò, ìÿíè-áèìàðÿ ëÿ’ëè-íóøõÿíäèíäÿí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .251ßëÿ àëûð ýÿçèúÿê îë ýöëè-ðÿ’íà ÿòÿýèí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .252Ýþðìÿñÿì ùÿð ýþç à÷àíäà îë ýöëè-ðÿ’íà öçöí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .253Ñöí’-ìå’ìàðû éàïàð ñàÿòäÿ ýÿðäóí ìÿõçÿíèí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .254Ãóðóòìóø ãàëèáà øþâã îäó Ôÿðùàäûí ýþçö éàøûí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .255Êóùêÿí êöíä åéëÿìèø ìèí òèøÿíè áèð äàüèëÿí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .256Ýÿðäè-ðÿùèí, åé ÿøê, éóäóí ÷åøìè-òÿðèìäÿí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .257Òà ñèðèøêè-äèäåéè-Ôÿðùàäè ýþðäö ëàëÿýóí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .258Úÿì’ êþíëöí äþâð úþâðöíäÿí ïÿðèøàí îëìàñûí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .259Òîïðàãäÿí ýþòöð ìÿíè, åé ÿøêè-ëàëÿýóí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .260Áàðè-ìþùíÿòäÿí íèùàëè-ãàìÿòèí õÿì îëìàñûí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .261Ýþð ñèðèøêèì øÿáè-ùèúðàí, äåìÿ êèì, ãàíäûð áó . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .262Íèùàëè-äÿðääèð Ìÿúíóí, éåð åòìèø ñàéÿñèí àùó . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .263Áöëáöëè-äèë ýöëøÿíè-ðöõñàðûí åéëÿð àðèçó . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .264Ðÿìÿçàí îëäó, ÷ÿêèá øàùèäè-ìåé ïÿðäÿéÿ ðó . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .265ßýÿð ÷ûõñàéäû äÿðäèí úèñìäÿí, äåðäèì êè, úàíäûð áó . . . . . . . . . . . . . . . . .266Àøèã îëäóì éåíÿ áèð òàçÿ ýöëè-ðÿ’íàéÿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .267Îëñàéäû ìÿíäÿêè ãÿì Ôÿðùàäè-ìöáòÿëàäÿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .268Èñòÿäèì ìÿðùÿì îõóíäàí úèýÿðèì éàðÿñèíÿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .269Áàüÿ ýèð, áöëáöëÿ ÿðçè-ýöëè-ðöõñàð åéëÿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .270Óéóá àùóéÿ äöøäö ìèøê Ìÿúíóí òÿê áèéàáàíÿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .271Åé äèëè-ñÿðýÿøòÿâö øèêÿñòåéè-âàëåù . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .272

397

__________

Äàðàëäûð ãþí÷ÿ ùÿëãèí, äöðúè ëÿ’ëèí ýÿëñÿ ýþôòàðÿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .273Ðÿùì åò, åé øÿù, ìÿíè-äÿðâèø ÷ÿêÿí àùëÿðÿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .274Éåíÿ îë ìàù ìÿíèì àëäû ãÿðàðûì áó ýåúÿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .275Íèùàëè-ñÿðâäèð ãÿääèí, ãàøûí íóí îë íèùàë öçðÿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .276Ìöñùÿô äåìÿê õÿòàäûð îë ñÿôùåéè-úÿìàëÿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .277Ùÿçÿð ãûë àù îäóíäàí, úþâðöíö öøøàãÿ àç åéëÿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .278Áàòàëû ãàíÿ îõóí äèäåéè-ýèðéàí è÷ðÿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .279Àðèçèí ýþðñÿ ôÿëÿê, ìåùð áóðàõìàç àéÿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .280Ñó âåðÿð ùÿð ñöáùäÿì ýþç éàøû òèüè-àùèìÿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .281Éöðöòìÿéèí ÿðÿãè ìÿúëèñ è÷ðÿ áàäÿ èëÿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .282Õîøäóð åé ýöí, òàëåèí êèì, äöøäöí îë õàêè-äÿðÿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .283Êþíöë, ñÿúúàäÿéÿ áàñìà àéàã, òÿñáèùÿ ÿë óðìà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .284Åé âöúóäè-êàìèëèí, ÿñðàðè-ùèêìÿò ìÿñäÿðè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .285Åé âöúóäóí ÿñÿðè, õèëãÿòè-ÿøéà ñÿáÿáè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .286Åé õîø îë ýöíëÿð êè, ðöõñàðûí ìÿíÿ ìÿíçóð èäè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .287Åé òÿüàôöë áèðëÿ ùÿð ñàÿò ãûëàí øåéäà ìÿíè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .288Áóðàãäû õàêÿ ùöñíöí àôèòàáè-àëÿìàðàéè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .289Ìÿíè úàíäàí óñàíäûðäû, úÿôàäÿí éàð óñàíìàçìû? . . . . . . . . . . . . . . . . . . .290Ýåòäè ÿëäÿí ñÿíÿìèí ñöíáöëè-ìèøêÿôøàíè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .291Ýåúÿëÿð òà ùàëèìÿ ýÿðäóí òÿìàøà åòìÿäè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .292Ôàðèü åòäè ìåùðèí þçýÿ ìÿùëèãàëÿðäÿí ìÿíè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .293×þùðåéè-çÿðäèìäÿ ýþð ùÿìäÿì ñèðèøêè-àëèìè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .294Éàð ãûëìàçñà ìÿíÿ úþâðö úÿôàäÿí ãåéðè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .295Éûõäû ñàãè, áèð ÿéàã èëÿ ìÿíè-ÿôýàðè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .296Íÿ ýþðÿð ÿùëè-úÿôà ìÿíäÿ âÿôàäÿí ãåéðè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .297Òÿðÿøøöù ãÿáðèìèí äàøûíäàí åòìèø ÷åøìèìèí éàøè . . . . . . . . . . . . . . . . . . .298Ùàñèëèì éîõ ñÿðè-êóéèíäÿ áÿëàäÿí ãåéðè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .299Ùåéðÿò, åé áöò, ñóðÿòèí ýþðäöêäÿ ëàë åéëÿð ìÿíè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .300Àëäû ýöëçàð è÷ðÿ ñó ÿêñè-öçàðè-àëèíè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .301Ýþðäöì îë õóðøèäè-ùöñíöí, èõòèéàðûì ãàëìàäû . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .302Ùÿð ýþðÿí åéá åòäè àáè-äèäåéè-ýèðéàíèìè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .303Úàíûìûí úèñìèëÿ çþâãè-èòòèñàëè ãàëìàäû . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .304Ýèðéÿäèð ùÿð äÿì à÷àí ãÿìäÿí òóòóëìóø êþíëöìö . . . . . . . . . . . . . . . . . .305Ñàíìà êèì, áöëáöë à÷àð ó÷ìàüà áàëö ïÿðèíè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .306Òàáè-ñóçè-ñèíÿäÿí ÿêñèëìÿñÿéäè ýþç íÿìè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .307Òèëèñìè-ýÿíú ö÷öí ìèí èñìè-ÿ’çÿì éàä òóòäóí, òóò . . . . . . . . . . . . . . . . . .308Øþ’ëåéè-øÿì’è-ðöõöí ÿüéàðÿ áÿçìÿôðóç îëóð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .308Ãÿðãè-õóíàáè-äèë åòäè äèäåéè-ýèðéàí ìÿíè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .309Õîøäóð èðìÿê îë áÿäÿí âÿñëèíÿ ïèðàùÿí êèìè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .310Ìåé ïåéàïåé ñóíìà, ñàãè, ãûëìà ëàéÿ’ãèë ìÿíè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .311Ãàìÿòèí õèäìÿòèíÿ ñÿðâèí ÿýèëìÿç áàøè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .312

398

__________

Ìÿðùÿì ãîéóá þíÿðìÿ, ñèíÿìäÿ ãàíëû äàüè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .313Õîø ýÿëäè äöí îë àéÿ ñèðèøêèì íÿçàðÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .314Ìÿýÿð õàá è÷ðÿ ýþðäöí, åé êþíöë, îë ÷åøìè-øÿùëàéè . . . . . . . . . . . . . . . . . .315Ìöáÿääÿë ãûëìàüà ñöáùè-âöñàëÿ øàìè-ùèúðàíè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .316Éåòÿð, åé ôÿëÿê, áó úÿôà, éåòèð ìÿíè-çàðÿ ñÿðâè-ðÿâàíèìè . . . . . . . . . . . . .317Åé ñÿôè-íîâêè-ìöæÿí çöëôè-ìÿëàìÿò øàíÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .318Àéèíÿ ñåâÿð úàíäàí ðöõñàðåéè-úàíàíè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .319Ìÿùøÿð ýöíö ýþðöì äåðÿì, îë ñÿðâãàìÿòè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .320Ðÿâàúûí íÿãäè-ïåéêàíûíëà áóëìóø ùöñí áàçàðè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .321Åé, ùÿð òÿêÿëëöìöì õÿòè-ñÿáçèí ùåêàéÿòè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .322Ýþç ãàðàñû ÿøêè-ýöëýóíèìäÿ õàëûí ñÿäãÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .323Ëÿáèí ÿêñè ýþçöì éàøèíè ìåé òÿê ëàëÿýóí åòäè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .324Åé ñà÷ûí ôèêðè ãàìó ñþâäàëÿðèí ñÿðìàéÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .325Äöí êþíöë äèëáÿðÿ øÿðùè-ãÿìè-ïöíùàí åòäè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .326Åé ýþç, îë íÿðýèñè-õóíõàðÿ íèýàù åòìÿ äÿõè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .327Êþíöë, éåòäè ÿúÿë, çþâãè-ðöõè-äèëäàð éåòìÿçìè? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .328

Òÿðúèáÿíäëÿð, òÿðêèááÿíäëÿð,ìöõÿììÿñ, òÿõìèñ âÿ ìöðÿááåëÿð

Ìÿí êèìÿì? — Áèð áèêÿñö áè÷àðÿâö áèõàíèìàí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .331Ìÿíÿì êè, ãàôèëÿñàëàðè-êàðèâàíè-ãÿìÿì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .334Ýÿòèð, ñàãè, ãÿäÿù êèì, íîâáàùàðè-àëÿìàðàäûð! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .336Äöí ñàéÿ ñàëäû áàøèìÿ áèð ñÿðâè-ñÿðáöëÿíä . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .339Âàé, éöç ìèí âàé êèì, äèëäàðäÿí àéðûëìûøàì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .341Åé ùÿðèð è÷ðÿ òÿíèí ìöòëÿã áöëóð è÷ðÿ ýöëàá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .342Òÿí ïîçóëäó ÿøêè-÷åøìè-õóíôÿøàíèìäÿí ìÿíèì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .343Òà úöíóí ðÿõòèí ýåéèá, òóòäóì ôÿíà ìöëêöí âÿòÿí . . . . . . . . . . . . . . . . . .344Úàíäàäûð ñöáùè-ÿçÿëäÿí ìåùðè-ðöõñàðûí ñÿíèí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .345Íåúÿ áèð âÿñâÿñåéè-ÿãë èëÿ ãÿìíàê îëàëûì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .346Ïÿðèøàí ùàëèí îëäóì, ñîðìàäûí ùàëè-ïÿðèøàíûì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .347Ùàñèëèì áÿðãè-ùÿâàäèñäÿí ìÿëàìÿò äàüûäûð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .348

Ãèòÿëÿð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .351Ðöáàèëÿð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .365ßëàâÿëÿð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .380

Ëöüÿò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .383

399

__________

Áóðàõûëûøà ìÿñóë: ßçèç Ýöëÿëèéåâ

Òåõíèêè ðåäàêòîð: Ðþâøÿí Àüàéåâ

Òÿðòèáàò÷û-ðÿññàì: Íÿðýèç ßëèéåâà

Êîìïéóòåð ñÿùèôÿëÿéèúèñè: Ðÿâàí Ìöðñÿëîâ

Êîððåêòîð: Ïÿðâàíÿ Ìÿììÿäîâà

Éûüûëìàüà âåðèëìèøäèð 03.10.2004. ×àïà èìçàëàíìûøäûð 01.04.2005.Ôîðìàòû 60õ90 1/16. Ôèçèêè ÷àï âÿðÿãè 25. Îôñåò ÷àï öñóëó.

Òèðàæû 25000. Ñèôàðèø 67.

Êèòàá “PROMAT” ìÿòáÿÿñèíäÿ ÷àï îëóíìóøäóð.