คมอชวต ตอน ๖๒

เนกขมมะ การออกบวช (๒)

โดย นพพร เทพสทธา

เนชนสดสปดาห ฉบบท ๑๑๗๗ วนท ๑๙ ธนวาคม ๒๕๕๗

บารม ในพระพทธศาสนา หมายถง ธรรมะ หรอ คณธรรมทบ าเพญอยางยงยวด เพอ

จะบรรลจดหมายทสงสง ซงประกอบดวยลกษณะ ๓ ประการ คอ มเปาหมายอนยงใหญชดเจน

, ปฏบตอยางจรงจงและตอเนอง, และ สะสมเพมพนขนจนกลายเปนความเคยชน

บารม ซงพระพทธเจาไดทรงบ าเพญและทรงสงสอนพทธบรษทใหบ าเพญให

มาก เพอสะสมเปนตนทนหลกส าหรบการมงสพระนพพาน หรอ การดบทกขโดยสนเชง

เพอสรางบรมสขใหแกตนเองและสวนรวม เรยกวา ทศบารม ม ๑๐ ประการ ไดแก ทาน ศล

เนกขมมะ ปญญา ขนต วรยะ สจจะ อธษฐาน เมตตา และ อเบกขา

เนกขมมะ เปนหนงในทศบารม หมายถง การออกบวช หรอ การออกจากกาม

ดวยเหนโทษภยจากการเสพกาม ซงเนนการบวชใจเปนหลก ถาเหตปจจยยงไมพรอมท

จะบวชทงกายและใจอยางจรงจงตลอดไป กบวชแบบชวคราว เปนครงคราว หรอ บวชแตใจยง

ไมบวชกายไปเรอยๆกอนกได ขอส าคญ คอ ตองท าอยางจรงจงและตอเนอง เพอใหใจเปน

อสระ หลดพนจากการตกเปนทาสของกามเพมขนๆ เกดคณประโยชนมากขนๆ

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ไดทรงแสดงใหประชาชนคนไทยทงชาต เหน

ความส าคญของเนกขมมะ โดยไดทรงผนวชในพระบวรพทธศาสนา เมอทรงม

พระชนมายได ๒๙ พรรษา เทากบพระชนมายของพระพทธเจาตอนทเสดจออก

บรรพชา ณ รมฝงแมน าอโนมา ในชมพทวป

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงขนครองราชยในวนท ๙ มถนายน

พทธศกราช ๒๔๘๙ ในขณะทรงมพระชนมายไดเพยง ๑๘ พรรษา ทรงกลบไปศกษาตอท

ตางประเทศจนจบการศกษา เสดจนวตกลบสประเทศไทยในวนท ๒๗ กมภาพนธ พทธศกราช

๒๔๙๓ จากนนกทรงประกอบพธราชาภเษกสมรส กบ หมอมราชวงศสรกต กตยากร ในวนท

๒๘ เมษายน พทธศกราช ๒๔๙๓ และ ทรงประกอบพระราชพธบรมราชาภเษก ตามโบราณขต

ตยราชประเพณ ในวนท ๕ พฤษภาคม พทธศกราช ๒๔๙๓ เปนพระมหากษตรยรชกาลท ๙

แหงพระบรมราชจกรวงศโดยสมบรณ แตพระองคกยงมพระราชด ารทจะทรงผนวชในพระ

บวรพทธศาสนา

ในวนท ๑๘ ตลาคม พทธศกราช ๒๔๙๙ ไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯใหเชญพระบรม

วงศานวงศ ขาทลละอองธลพระบาท และคณะทตานทต มาเขาเฝาทพระทนงอมรนทรวนจฉย

เพอทรงแถลงพระราชด ารในการทจะเสดจออกทรงพระผนวช จากนนกโปรดเกลาฯใหราษฎร

เขาเฝาทหนาพระทนงสทไธสวรรยปราสาท เพอทรงแถลงพระราชด าร ดงความตอนหนงวา

"ขาพเจามความยนดททานทงปวงมารวมประชมกน ณ ทน ขอถอโอกาสแจงด ารทจะ

บรรพชาอปสมบทใหบรรดาอาณาประชาราษฎรทราบทวกน"

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ไดทรงผนวช ในวนท ๒๒ ตลาคม พทธศกราช

๒๔๙๙ โดยม สมเดจพระวชรญาณวงศ สมเดจพระสงฆราช เปน พระราชอปชฌาจารย และ

ทรงมพระราชสมญานาม วา “ภมพโล”

พระภกษพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงผนวชเปนเวลา ๑๕ วน ระหวาง

วนท ๒๒ ตลาคม – ๕ พฤศจกายน พทธศกราช ๒๔๙๙ ในระหวางททรงด ารงสมณเพศ

ทรงปฏบตพระราชกจ เชนเดยวกบพระภกษทงหลายอยางเครงครด เชน เสดจฯลงพระอโบสถ

ทรงท าวตรเชาเยน ทรงสดบพระธรรมและพระวนย และ ทรงปฏบตพระราชกจพเศษอนๆ เชน

เสดจฯรวมสงฆกรรมในพธอปสมบทนาคหลวง ทวดพระศรรตนศาสดาราม, เสดจฯไปทรง

นมสการพระปฐมเจดย, เสดจฯไปทรงรบบณฑบาต จากพระบรมวงศานวงศ ขาทลละอองธล

พระบาท ทพระทนงอมพรสถาน และ วงสระปทม, เสดจฯไปทรงรบบณฑบาตจากประชาชน

บรเวณถนนพระสเมร อนสาวรยชยสมรภม ถนนเพชรบร สแยกราชเทว

แมจะทรงผนวชไมนาน แตพระองคกทรงศกษาและทรงปฏบตธรรมอยาง

ตอเนองตลอดมาจนในปจจบน การทรงผนวชของพระองค จงไมใชแคการบวชกาย ตามท

พระบรพมหากษตรยาธราชเจาในอดตไดทรงปฏบตสบตอกนมา แตเปนการบวชทงกายและ

ใจ แมนทรงลาสกขาแลว กยงทรงบวชใจตอมาจนถงปจจบน

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงบ าเพญธรรมและครองแผนดนโดยธรรม ทง

ดวย ทศบารม ในฐานะพระโพธสตว และ ทศพธราชธรรม ในฐานะพระมหากษตรย

ควบคกนไป ทรงสละพระองค ไมเหนแกความสขสวนพระองค ทรงท าทกอยางเพอประชาชน

ของพระองค ตามพระปฐมบรมราชโองการทตรสวา “เราจะครองแผนดนโดยธรรม เพอ

ประโยชนสขของมหาชนชาวสยาม”

ทศพธราชธรรม คอ ธรรม ๑๐ ประการของพระราชา ไดแก ทาน, ศล, ปรจจาคะ

(การเสยสละอยางยง), อาชชวะ (ความเปนผตรง), มททวะ (ความเปนผ มอธยาศยออนโยน),

ตบะ (ความเพยร), อกโกธะ (ความไมโกรธ), อวหงสา (ความไมเบยดเบยน), ขนต (ความ

อดทน), และ อวโรธนะ (ความเทยงธรรม)

สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช (เจรญ สวฑฒโน) แหงวดบวรนเวศ

วหาร ไดทรงบรรยายธรรมใหแกพระนวกะภกษ เรอง “ทศบารม ทศพธราชธรรม” ใน

พรรษากาล ๒๕๓๐ รวมทงสน ๓๘ ครง ซงในการบรรยายครงท ๒๓ วนท ๘ กนยายน

พทธศกราช ๒๕๓๐ ไดทรงกลาวถงเรอง เนกขมมะและปรจจาคะ ดงไดคดความมาบางตอน

ดงน

“เนกขมมะและปรจจาคะมความหมายตรงกน

ไดแสดง ทศบารม มา ๓ ขอ คอ ทาน ศล เนกขมมะ และ ไดแสดง

ทศพธราชธรรม มา 3 ขอคกน คอ ทาน ศล ปรจจาคะ

ทศบารมนนเปนธรรม คอเปนหนาทของพระโพธสตวพงบ าเพญเพอพระ

โพธญาณ คอ ความตรสรเปนพระพทธเจา ทศพธราชธรรมนนเปนธรรม คอหนาทท

พระมหากษตรยพงทรงบ าเพญเพอปกครองประเทศชาตประชาชน

และขอ ๑ ขอ ๒ กตรงกน แตขอ ๓ นตางกน ส าหรบบารมคอ เนกขมมะ ส าหรบ

ราชธรรมคอ ปรจจาคะ บรจาคสละ

แตเมอพจารณาดอรรถคอเนอความแลว กจะเหนวา เนกขมมะ คอ การออก กบ

ปรจจาคะ คอ การสละบรจาค นน มความทตรงกน หรอวา เนองเปนอนเดยวกน

เพราะวา จะมเนกขมมะคอการออกได กตองมปรจจาคะคอการสละได เชน จะ

ออกจากทใดได กตองสละความตดในทนนได หรอจะออกจากความผกพนอยในสงใดได กตอง

สละความตดในสงนนได หรอวา จะบรจาคสละได กตองออกได เชน จะสละสงใดได ก

ตองออกจากความตดในสงนนได

แตวาการออกของพระพทธเจา เมอทรงเปนพระโพธสตวนน มความเปนพน ก

คอ การสละออกบวชเพอพระโพธญาณ ทงสงอนได สละสงอนได แตไมสละทงพระ

โพธญาณ สวนพระมหากษตรยทรงสละออกเพอประชาชน ไมทรงทงประชาชน

โบราณบณฑตจงไมยก เนกขมมะ ขนแสดงใน ทศพธราชธรรม ซงอาจจะท าให

เขาใจไปในการออกทมความหมายเปนพน คอ การออกบวช แตวาแสดง ปรจจาคะ คอ การ

สละแทน เพอใหมความหมายกระชบเขามาวา ทรงสละเพอประเทศชาต ประชาชน

เพราะทรงสละความตดในความสขทกๆอยาง จงทรงสละออกได ดงจะพงเหนไดวา

เสดจออกไปเพอประชาชนไดในททกสถาน

พระโพธสตวไมทรงทงพระโพธญาณฉนใด พระมหากษตรยกไมทรงทง

ประเทศชาตประชาชนฉนนน ปรจจาคะในทศพธราชธรรม จงหมายถง

พระมหากษตรยทรงบรจาคเพอประเทศชาตประชาชน แตไมทรงบรจาคประเทศชาต

ประชาชน

เพราะฉะนน ค าวา เนกขมมะ ทแปลวา การออก กบค าวา ปรจจาคะ ซงแปลวา

การบรจาคสละ จงมความหมายทเนองถงกน จกออกได กตองสละได จะสละได กตอง

ออกได และเมอแปลวา การออก ซงมความหมายทวไป ดงเชนทพระมหากษตรยทรงออกจาก

พระราชวง จากเมองหลวง เสดจจารกไปเพอชวยประชาชนในชนบททงหลาย นนกเปนการ

ออกทเรยกวา เนกขมมะ คอ การออก แตทออกไปไดดงนน กเปน ปรจจาคะ คอ การสละได

สละความตดอยในพระราชฐานในเมองหลวง หรอ ในทอนมความสข จากประชาชนทม

ความสขอยกบบาน สละความตดสขดงนได จงออกไปได

และการสละนนกมใชหมายความวา เพยงแตสละความสขในบานในเมองทมความสข

เทานน แตหมายความวาสละทรพย สละความสขส าราญ เพราะตองตรากตร าไปในทมความ

ทกขยากกนดารตางๆ มภยอนตรายตางๆ ตองเสยงตอความเจบไข ตองเสยงตอชวต แต

พระมหากษตรยกทรงสละได เพอออกไปชวยประชาชน ทรงยอมเสยงโรคภยไขเจบ

ทรงเสยงพระชนมชพไปบ าเพญราชกจตางๆ”

‚ทรงมภาระมาก ทรงมภาระพรอม

อนง ทางฝายพระสงฆไดมถอยค าเรยกองคพระมหากษตรยวา ‘สมเดจบรมบพตร

พระราชสมภารเจา’ บรมบพตร นนกเปนค าใชทวไป แมในพระราชสมญญา พระ

ปรมาภไธยกมค า บรมบพตร หมายความถงความททรงเปนเจา เปนพระมหากษตรย เปน

พระราชามหากษตรย

สวนค าวา พระราชสมภารเจา คอมค าวา สมภาร รวมอยดวย ค าวาสมภารน ปกตใช

เปนนามของเจาอาวาส วาเปนสมภารวดนน วาเปนสมภารวดน พระเถระซงเปนเจาอาวาส ซง

เปนผปกครองวดบรหารวด กเรยกวาสมภารเจาวด และกไดน าเอาค านมาถวาย

พระมหากษตรยดวยวา พระราชสมภารเจา พดงายๆ กคอวา เปนสมภารของประเทศชาต

ทงหมด เปนผปกครอง เปนผบรหารประเทศชาตทงหมด

เหมอนอยางสมภารวด เปนผบรหารผปกครองวด และค าวา สมภาร นกมกจะแปลกน

วา มภาระมาก มภาระพรอม อยางสมภารวดมภาระมาก มภาระพรอม จะตองดแลทงในดาน

ปกครอง ทงในดานอบรมสงสอน ในดานเผยแผ ทงในดานสรางบรณะปฏสงขรณเสนาสนะ

ถาวรวตถตางๆในวด เปนตน ทกอยาง มภาระมาก มภาระพรอม

พระมหากษตรยกทรงมภาระมาก มภาระพรอม เพราะจะตองทรงปกครองประชาชนทง

ประเทศ สมภารวดนนเพยงวดหนงๆ แตพระมหากษตรยนนทงประเทศ นเปนความหมาย

ทวไป”

“ทรงเปนพระโพธสตวส าหรบประชาชน

อกความหมายหนง การทพระโพธสตวทรงบ าเพญพระบารม กเรยกอยางหนงวา โพธ

สมภาร คอบ าเพญบารมเพอความตรสรเปนพระพทธเจา สมภาระนนจงมความหมายถง

บ าเพญใหบรบรณดวย และค าวาสมภาระน มาจาก ภรธาตทแปลวาเลยง เชนวา มารดาบดา

เลยงบตร ภาระจงแปลวาเลยง และการเลยงนนกคอการทบ ารงใหอมหน าส าราญ อยางมารดา

บดาเลยงบตรธดา กบ ารงใหอมหน าส าราญ

พระโพธสตวทรงบ าเพญ โพธสมภาร กคอการททรงบ าเพญพระบารมใหบรบรณ

ถาเทยบอยางกบมารดาบดาเลยงบตร กคอวาใหอมหน าส าราญ กคอใหบรบรณ สมภาระ จง

หมายถง บ าเพญ ไดบ าเพญบารมนนเพอพระโพธญาณกเรยกวา โพธสมภาร คอเปนการ

ทบ าเพญบารมใหบรบรณ เพอ โพธ คอความตรสรเปนพระพทธเจา เปนค าทใชส าหรบพระ

โพธสตวมาในคมภร

และเมอน ามาใชตอพระมหากษตรย เปน พระราชสมภารเจา จงมความหมายเหมอน

อยาง ทรงเปนพระโพธสตวส าหรบประชาชน เปน ราชโพธสตว ทรงบ าเพญทศพธราชธรรมให

สมบรณ ตามหนาทของพระราชาผปกครองประชาชนพงปฏบตกระท าเพอประชาชน”

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงเปนตนแบบของผน า ผบรหาร

ททรงบ าเพญทง เนกขมมะ และ ปรจจาคะ ควบคกน

ทรงเปนทงพระโพธสตว ผบ าเพญบารม เพอโปรดมหาชนใหพนทกข

และ ทรงเปนพระมหากษตรย ผครองแผนดนดวยธรรม

ผน าทตองการเปนทงคนเกงและคนด น าสวนรวมไปสความเจรญและสนตสข

ควรเรยนรและบ าเพญเพยรตามพระองค

เรมตนดวยการบวชใจ และ อาจบวชทงกายทงใจ ชวคราวเมอมโอกาส

ออกจาก โซนสขสบาย (Comfort Zone) และ ความเหนแกตว ของตน

และ ท าหนาทของผน า ดวยความเสยสละ อดทน และเพยรพยายาม

เนกขมมะ การออกบวช จงเปนธรรมของผน า ผบรหาร และ บคคล ทกระดบ

ทตองหมนบ าเพญอยางเหมาะสมเสมอๆ น ามาซงประโยชนแกตนและสวนรวม

ในทสด ธรรมทบ าเพญเพยรนน กบงเกดเปน “บารมทถกตอง” ของผน า

หากผน า ผบรหาร บคคล ไมสละความตองการสวนตน และท าเพอสวนรวม

สดทาย ตนเอง องคกร ชมชน สงคม ประเทศ กคงไมพนจากโทษภยทตามมา