2012-06-bs-2

Buiten Spelen

ONAFHANKELIJK INFORMATIEpLATFORM vOOR IEdEREEN dIE pROFEssIONEEL bIJ spELEN bETROKKEN Is

# 1 maart 2012# 2 juni 2012# 3 september 2012# 4 december 2012

Nieuw: Dossier Ondergronden: Onderzoek - Veiligheid & Normering - Natuurlijke Ondergronden - Beleving | Spelen op de Floriade | Op Locatie: wat maakt een nieuwe speelplek succesvol? | Voor u gevolgd: workshop Natuurlijk Spelen

BuitenSpelen 3 juni 12 - 2

vOORWOORd EN COLOFON

ColofonBuitenSpelen informeert over beleid op het gebied van spelen en over ontwerp, aanleg en beheer van speelgelegenheden in de breedste zin van het woord. Het biedt een boeiende mix van nieuws, achtergronden, interviews, praktijkcases, innovatie-nieuws en columns. Lezers leren van elkaar, krijgen handvatten voor hun dagelijks werk én worden geïnspireerd tot visieontwikkeling op buiten spelen in de toekomst.

HoofdredacteurRonald Buitenhuis

eindredacteurGeesje Rietveld

uitgeverGeert Dijkstra

BuitenSpelen AdviesraadJaap Verkroost (wethouder gemeente Stichtse Vecht)Froukje Hajer (adviseur jeugdbeleid)Rob van Gaal (directeur Jantje Beton)Ben Admiraal (branchevereniging SPELEN)Janneke Zomervrucht (beleidsmedewerker VVN)Florence van den Bosch (bestuurskundig onder-zoeker WUR Alterra)Josine van den Boogaard (senior advisor healthy urban planning GGD Rotterdam)

Oplage en bereikBuitenSpelen verschijnt in een oplage van gemid-deld 3.000 exemplaren en wordt gelezen door verantwoordelijke functionarissen bij ondermeer speeltuinverenigingen, lokale overheden, recreatie-bedrijven, kinderopvangcentra en toeleveranciers.

SuggestiesHeeft u suggesties voor redactionele bijdragen of andere adviezen voor BuitenSpelen? Stuur dan een mail naar [email protected] en we nemen direct contact met u op om een en ander te bespreken.

AdverterenHet brede bereik binnen alle relevante marktseg-menten én de focus op het thema spelen, ondersc-heiden BuitenSpelen en maken het tot hét platform voor toeleveranciers van speeloplossingen, ontwerpen adviesbureaus en andere marktpartijen. Wilt u de Mediakit BuitenSpelen 2011 ontvangen of een advies op maat, neem dan contact op met Harald Jansen of Michiel Noordzij via 038-4606384 of [email protected].

AbonnerenBuitenSpelen verschijnt vier keer per jaar. Een abonnement kost ? 49,50 (exclusief btw, inclusief verzendkosten). Een (proef)abonnement aanvragen kan via [email protected] of bel 038-4606384.

Vormgevingde Bladenkamer | grafisch ontwerpers, Zwolle

DrukTen Brink Meppel

BuitenSpelen is een uitgave van: Acquire Publishing bvDr. van Deenweg 568025 BC ZwolleT (038) 4606384F (084) 867 04 [email protected]

Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of

openbaar gemaakt d.m.v. druk, fotokopie of welke andere

wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van de

uitgever.

Buiten Spelen

De Britse organisatie National Trust (zeg maar de Engelse Natuurmonumenten) heeft vijftig dingen gerangschikt die een kind zou moeten doen voor hij of zij ‘11 jaar’ oud is. De lijst volgt op een onderzoek van de stichting waaruit blijkt dat Britse kinderen dagelijks gemiddeld 2,5 uur van hun vrije tijd achter een beeldscherm doorbrengen. Slechts 10 procent van hun speeltijd brengen ze door buiten het blikveld van hun ouders. Het territorium waar de kinderen spelen, is de afgelopen dertig jaar met 90 procent ingekrompen. Ouders die hun kinderen naar school laten fietsen, krijgen scheve blikken. Volgens de Trust is veel ouderlijke angst irreëel. Zo vallen er jaarlijks uiteindelijk meer kinderen uit hun bed dan uit een boom. Ik heb een deel van de lijst (zie onder) eens afgevinkt. Ik miste alleen nummer 17, althans, ik kan het me niet meer herinneren. Wel stopte ik tien zwarte en vijf rode mieren in een potje, tot er één over-bleef. Maar die staat niet op de lijst. Ik liet mijn kinderen ook het lijstje afvinken. Zij misten 3, ook 17 en 25. Ach, denk ik dan. Het valt allemaal wel mee met die kinderen die niets meemaken.

In dit nummer veel aandacht voor natuur en spelen. Gaat u het lijstje zelf eens af, samen met uw kids, en constateer of de wetenschap vooral zichzelf bezighoudt of dat tijden echt veranderd zijn. Ik denk toch vaak dat, een uitzondering daargelaten, het kind niet wezenlijk anders opgroeit dan vroeger. Bovendien: Ciske de Rat is ook in de stad groot geworden. En Johan Cruijff ook. Maar het is aan u. Als uw kind er pakweg 15 mist, mail het me. Dan ben ik overtuigd dat de natuur inderdaad ver af is komen te staan van het hedendaagse kind.

30 dingen die kinderen zouden moeten doen voordat ze 11 zijn:

Ronald Buitenhuis,hoofdredacteur [email protected]

1. In een boom klimmen 2. Van een heuvel rollen 3. Wildkamperen 4. Een hutje bouwen in het bos 5. Een steen over het water ketsen 6. Rennen in de regen 7. Vliegeren 8. Vissen met een net 9. Een appel van de boom eten 10.Spelen met kastanjes 11.Sneeuwballen gooien 12.Schatgraven op het strand 13. Moddertaartjes bakken 14. Een dammetje aanleggen 15. Sleeën

16. Iemand ingraven in het zand 17. Een slakkenrace houden 18. Over een omgevallen boom lopen 19. Touwslingeren 20. In de modder rollen 21. Bramen plukken 22. In een boom kijken 23. Naar een eiland gaan 24. ‘Vliegen’ in de wind 25. Een grasfluitje maken 26. Fossielen en botten zoeken 27. De zon zien opgaan 28. Een flinke heuvel beklimmen 29. Achter een waterval kruipen 30. Een vogel uit je hand voeren

Weinig zorgen

Action4Kids NederlandValeton 29 a - 5301 LW Zaltbommel - Tel. 0561-688 999

kijk voor het volledige assortiment op www.action4kids.nl

Action4kids Nederland...als er iets speelt!

• Leverancier, onderhouden inspectie van speeltoestellen

• Vakbekwame projectadviseurs

• Deskundige plaatsingsteams

• Scherpe kwaliteit-prijsverhouding

• Landelijke dekking

NEDERLAND

Action4Kids NederlandValeton 29 a - 5301 LW Zaltbommel - Tel. 0561-688 999

kijk voor het volledige assortiment op www.action4kids.nl

Action4kids Nederland...als er iets speelt!

ddss edee aa d....!!

Public >>

Foresst >>

Fun >>

• Leverancier, onderhouden inspectie van speeltoestellen

• Vakbekwame projectadviseurs

• Deskundige plaatsingsteams

• Scherpe kwaliteit-prijsverhouding

• • Landelijke dekkingL

N

NEDERLAND


INHOUD

6Speelplein. de laatste nieuwtjes.

8Spelen op de Floriade. Op de Floriade 2012 zijn, behalve landschaps- en tuinontwerpen, ook speelaanleidingen te beleven. Ieder themaveld zijn eigen speelplek. Een rondleiding met Floriadepark ontwerper Kees Neven.

14Stappenplan voor een Sport- oF Speelplek. Hoe ziet de ‘ideale’ speelplek eruit? Wat maakt een sportplek tot een succes? TNO heeft het in kaart gebracht.

16over de grenS: aan de Slag met groen SpeelweeFSel. vijf vlaamse partnerorganisaties hebben in 2010 een ambitieus speelweefselproject opgestart. Nu ligt er een pakket van praktische instrumenten, waarmee gemeenten concreet aan de slag kunnen.

21nieuw: doSSier ondergronden. Acht pagina’s over speelondergronden. Kostenonderzoek, trends, normen en veiligheid en de beleving van kinderen.

32op locatie: archiSpel. In de gemeente Haarlemmerliede en spaarnwoude wordt de recent aangelegde speelplek Archispel verbeterd. Welke maatregelen hadden ontwerpers en gemeente vóór aanleg in kunnen calculeren? Ofwel: wat maakt een nieuwe speelplek zo succesvol mogelijk?

36nu te BeSpelen. Kort maar inspirerend projectnieuws.

39groene vingerS: klimBomen. de top tien beste klimbomen.

40voor u gevolgd: workShop natuurSpeelplekken. Middels een innovatiecontract willen TNO en de branchevereniging spelen de waarde van spelen en bewegen aantonen. Onderdeel van het contract is onder meer een aantal workshops. Recentelijk was er één over de waarde van natuurlijk spelen.

44Speelproject. Negen meter hoog uitkijken over de Hoornseplas in Groningen.

6 BuitenSpelen

SPEELpLEIN

Uitreiking eerste svs-passen

Anne Koning, voorzitter van de Stichting Veilig Spelen, heeft de eerste SVS-passen uitgereikt. In totaal zijn nu 22 inspecteurs opgenomen in het SVS-register, waarvan 9 met één ster, en 13 met twee sterren.

MEEST BEKEKEN OP WWW. PLATFORMBUITENSPELEN.NL

1e certificaat MvO-4 voor MKb

Yalp ontvangt als eerste MKB bedrijf het duurzaamheidscertificaat ‘MVO Prestatie-ladder niveau 4’. Bij de beoordeling is extra gekeken naar Duurzaam Inkopen, milieu en veiligheid, maatschappelijk nut en het ketenbeheer.

15-km bord voor woonerf

Voor de gemeente Veenendaal ontwierp Stichting WoonERFgoed heeft succes geboekt. Minister Schultz introduceert een nieuw bord waarmee wegbeheerders vanaf 1 juli 2012 duidelijk kunnen maken dat op woonerven een maximumsnelheid van 15 kilometer per uur geldt.

dierenpark bouwt klimroute boven dieren DierenPark Amers-foort bouwt op dit moment de ‘Klim Alles-route’ op 3,5 meter hoogte boven de dieren. Als eerste wordt een avontuur-lijk klimtraject boven de volière gereali-seerd, daarna volgt het berenverblijf. De route is vanaf 1 juli open voor alle bezoekers.

Creatief directeur Bas Westerweel is de grote stimulator achter het project en nauw betrokken bij de conceptontwikkeling en uitvoering. De Klim Alles-route, met onder meer een hangbrug en glijbaan, is vooral bedoeld voor kinderen. De eerste bouw-tekeningen beloven een avontuurlijk traject in de vorm van een lus boven de nieuw te bouwen volière. Twee kleine ‘huisjes’ dienen als in- en uitgang van de route, de plek waar ouders en kinderen weer samen verder wandelen. De volgende stap wordt het vernieuwen van het berenverblijf waardoor het zelfs mogelijk wordt om hoog in de lucht over de beren te wandelen. Bouw-partner Smink verzorgd het gronden sloopwerk, Spereco levert de hangbrug en speeltoestellen.

Ontwerpwedstrijd duurzame Krajicek playground De Richard Krajicek Foundation heeft architecten, kun-stenaars, steden-bouwkundigen en speelplekontwerpers opgeroepen een ontwerp te maken voor een duurzame sporten speelplek. Ter gelegenheid van het 15-jarig bestaan van de RKF werkt de Foundation van de voormalig toptennisser samen met Architectuur Lokaal.

De playground aan het Maansteenpad in Leiden dient als uitgangspunt voor de ontwerpwedstrijd. “Ik daag alle vak-mensen uit een nieuwe en duurzame filosofie te bedenken voor onze Playgrounds”, aldus Richard Krajicek. Het ontwerp moet gebaseerd zijn op thema’s als energie, klimaat, ecologie, groen, nieuwe technologieën en recycling. Voor drie prijswinnaars is € 9.000 prijzengeld beschikbaar. Zo’n 40 inzendingen zullen worden opgenomen in een mooi naslagwerk dat zal dienen als inspiratie voor gemeenten en ontwerpers. Dankzij een bijdrage van € 450.000 van de VriendenLoterij kan de foundation het beste voorstel daadwerkelijk realiseren, waarna de sportplek zal dienen als icoon voor de duurzame sporten speelplaatsen van de toekomst.


SPEELpLEIN

NIEUWS TE MELDEN? MAIL NAAR [email protected]

boomvriendelijk klimbos op de veluwe

Op de Veluwe heeft Skywalker in opdracht van activiteitenorganisatie een ECO klim-bos opgeleverd en gecertificeerd. In de toekomst zal er ook een hoogteparcours voor mensen met een beperking worden aangelegd.

speleon onderzoekt kind in speelruimte

In Amsterdam is het expertisecentrum Speleon geopend, ingericht als speelplaats voor jonge kinderen. De Hogeschool iPabo, VU Amsterdam en basisscholen werken er samen aan praktijkgericht en innovatief onderwijsonderzoek.

Mega waterpark in belgië

Boer Speeltoestellen bouwt momenteel een mega water-glijbanenpark voor exploitant Groep Sportoase in de mooie badplaats Knokke. De uitda-ging ligt in de ge-ringe ruimte; op een totale oppervlakte van 19 x 30 meter komen 5 waterglijbanen.

De gemeente Knokke-Heist zal jaarlijks 1,25 miljoen euro bijdragen om de investeringskosten en het nettoverlies van de exploitatie te dekken. De gemeente Knokke en Groep Sportoase hebben gekozen voor de waterglijbanen van Boer speeltoestellen. Een nieuw supermodel is de Wormhole waarbij je onderweg in een grote kegel een zijwaartse beweging maakt. Gecombineerd met geavanceerde licht- en interactieve effecten wordt het park een extreme belevenis. Er is gekozen voor een vijftal glijbanen voor diverse doelgroepen:

• T9:snelleglijbaanvoordewaaghalzen• T14:dichtebredeglijbaanmetlichteffectenvoordeleeftijds- categorie 6-14 jaar• Vortex:verlichtetrechterglijbaanvoordeleeftijdscategorie vanaf 6 jaar• Wormhole:eenglijbaanmet2trechtersvoordeleeftijds- categorie vanaf 6 jaar• Bredefamilieglijbaan:vooralleleeftijden

Lespakket risico’s van kinderopvang op de boerderijGGD Hart voor Brabant heeft onder-zoek gedaan naar de risico’s van agra-rische kinderopvang. Hierbij gaat het om milieufactoren (o.a. fijnstof), veiligheid (landbouwvoer-tuigen, bestrij-dingsmiddelen) en ziekteverwekkers (zoönosen). uit het onderzoek blijkt een grote behoefte aan informatie over risico’s en preventie. De GGD zal daarom een lespakket en folders uitgeven.

Voor het GGD-onderzoek zijn 18 exploitanten van uiteenlopende vormen van agrarische kinderopvang geïnterviewd. Op 15 locaties komen de kinderen in de stallen en in aanraking met dieren. Hoewel de exploitanten al diverse voorzorgsmaat-regelen treffen, geeft een groot deel aan behoefte te hebben aan meer informatie over risico’s en preventie. De GGD is voor-nemens hierin in september 2012 te voorzien. De GGD is ook betrokken bij het Keurmerk Kinderboerderijen, waarin al veel eisen zijn opgenomen om de hier genoemde risico’s binnen de perken te houden. Zie voor het keurmerk Kinderboerderijen www.skbn.net/keurmerk. U vindt een samenvatting van het onderzoek op www.platformbuitenspelen.nl.

Gratis nieuwsbriefAls aanvulling op het magazine,

publiceert BuitenSpelen relevante

nieuwsberichten, uitgebreide

projectbeschrijvingen en infor-

matieve productbeschrijvingen

op haar website www.platform-

buitenspelen.nl. Tevens kunt u

zich hier aanmelden voor de gratis

BuitenSpelen e-mailnieuwsbrief.

8 BuitenSpelen

Geef kinderen de keus tussen pakweg de Efteling, Walibi of de Floriade, en de kans

is klein dat ze voor de laatste kiezen. Toch heeft de organisatie van de Floriade alles gedaan om de Floriade ook tot een gezins- en kids-event te maken. Daarbij is niet gekozen voor één grote speelplek, maar om spelen verspreid over het terrein mogelijk te maken. Of zoals Arcadis-ontwerper Kees Neven het noemt: meer ‘een Disney-model’ waar op diverse plekken iets te doen is, zonder uitgesproken hoogtepunten en waar niet iedereen hetzelfde rondje loopt. Hij kan zich voorstellen dat je niet direct de idee hebt dat er veel te spelen valt als je snel het park doorschiet, maar wie optelt komt tot veel speel-aanleidingen. “Je moet ze wel zoeken”, schetst Neven. Wat verschilt met voorgaande Floriade-edities, is dat veel meer aandacht is besteed aan een combinatie van educatie en spelen; ofwel educatief entertainment. Voor scholen en school-reisjes zijn zelfs educatieve lespakketten in elkaar gestoken. Dat maakt de sfeer ook wat anders dan bij voorgaande Floriades. Inrichters van Arcadis

TrENDS EN INNOvaTIE OP FLORIAdE 2012

spELEN Op dE FLORIAdE vOLGENs HET dIsNEy-MOdELDe Floriade, de tienjaarlijkse internationale tuinbouwtentoonstelling, is neergestreken in Venlo.

Spelen neemt een prominente plek in. Niet in de zin van: je bent het park door en o ja, aan het

einde is ook nog een grote speelplek waar kinderen kunnen uitbollen. Maar wel educatief enter-

tainment, en gespreid en begeleid spelen.

TeKST: RONALD BuiTeNHuiS

Cognitief, emotioneel en

motorisch

Het piratenschip van Acacia Robinia.


hebben gekozen voor een ontwerp waarin spelen zowel cognitief, emotioneel als motorisch wordt benaderd. Het ANWB testpanel was alvast lovend over de Floriade, zeker ook wat betreft spelen en wat er voor kinderen te doen is. ‘Een wereld-tentoonstelling van formaat’ en ‘de Floriade is zeker de moeite waard’, citeren we het testpanel. ‘De kinderen wilden niet naar huis en vonden de Floriade zelfs tien keer leuker dan de Efteling’. Dat laatste zal wat overdreven zijn, maar overall zijn de eerste ervaringen dus positief. Bijna alle testers gaven aan dat er zoveel te zien en te doen is dat één dag gewoon te kort is.

Vijf themaveldenHet Floriadepark bestaat uit vijf themavelden die van elkaar gescheiden worden door bos. Elk the-maveld heeft een eigen vormgeving en beplan-ting. Bij de ingang ligt het Floriade Plaza waar vanuit vijf assen de verschillende themavelden ontsluiten. Elk themaveld heeft één speelplek, waarvoor steeds een dominant pedagogisch uitgangspunt is gekozen (emotie, motorisch of

cognitief). Bij het domein Green Engine is het uitgangspunt motorisch spelen. De speelplek refereert, aansluitend bij het themaveld, aan een fabriek maar ook aan windmolens als natuur-lijke bron van energie. Industrieel dus. Spereco (zie kader) heeft hier een grote klimconstructie gebouwd die aansluit bij de sfeer van de omlig-gende paviljoens. In het domein Relax & Heal is gekozen voor emotioneel spelen. Daar is een blotenvoetenpad aangelegd. Neven beschouwt het pad een paar weken na opening als een van de meest succesvolle onderdelen. “Je ziet dat kinderen daar hun eigen spellen bedenken.” Het segment Educaton & Innovation is gekoppeld aan cognitief spelen. Hier ligt een optische tuin. Op deze plek is een lichte teleurstelling wat betreft spelen toch niet te onderdrukken. Je kunt alleen aan wat optische panelen draaien. Het park is er zo netjes dat kinderen het vermoedelijk wel laten om in het gras te gaan spelen. Neven is het daar niet helemaal mee eens. “Iets verderop ligt een heuvel met aan de ene kant bloemen en de an-dere kant alleen gras. Ze rollen er naar beneden.

De icosaëder-vormige klimconstructie van Spereco op het Green Engine veld.


10 BuitenSpelen

Kinderen laten zich niet zo snel tegenhouden. Je moet toch een beetje naar het complete aanbod kijken.” World Show Stage is het emotionele domein met veel water en tussen Show Stage en Environment ligt een strand met een piraten-boot (Acacia Robinia). Elders zijn speelelementen gemaakt van wilgentakken en is een jungletoer over het water georganiseerd, als onderdeel van begeleidend spelen. Neven: “Bij mooi weer staan daar rijen wachtende kinderen en ouderen.”

Avontuurlijke speelroutesTussen de themavelden Relax & Heal, Green En-gine en Environment ligt een slingerpad door het bos. Het is een houten vlonderpad van vier meter breed. Het is een informele route door het bos, in tegenstelling tot de directe hoofdverbindingen tussen de themavelden. Het pad ligt in een open zone van het bos, tussen grote groepen varens en wilgenroosjes. Parallel aan het pad zijn enkele speelaanleidingen gecreëerd. Hierdoor kunnen kinderen een alternatieve route lopen naast het vlonderpad. Die speelroutes starten en eindigen steeds op het houten vlonderpad. De doelgroep bestaat uit kinderen van 6-12 jaar. Je kunt er op paaltjes stappen en via touwen je weg vervolgen. Ovaal, inmiddels onderdeel van Kompan, tekende voor het ontwerp. Wat opvalt, is de koppeling tussen spelen en horeca. Bij alle grote speelelementen is een ho-recavoorziening. Niet geheel toevallig natuurlijk. De afstanden op de Floriade zijn fors en voor ouderen/ouders vormen deze voorzieningen-clusters een mooie rustmogelijkheid waar de kinderen een speelvoorziening wordt geboden. Naar schatting is er op de Floriade voor zo’n half miljoen in spelen geïnvesteerd.


Avontuurlijke routes langs en over water.

Van het ANwB-testpanel ✓ ‘Het aller-allerleukste vonden wij de Willowman in het bos. Dat moet echt

iedereen, groot én klein, gezien hebben!’ ✓ Het blotevoetenpad in de FeelGood Garden wordt geroemd en bij mooi weer

het waterpark. ✓ ‘Bij Education & Innovation kun je als werkbij aan de slag. En in het Huis van

Smaak kun je proeven en kookworkshops volgen. Er zijn spelletjes en activitei-ten zoals tractorrijden en een champignonnenquiz.’

✓ Er is een kleurrijke Kids Expeditiegids met speciale plattegrond die voor elke wereld opdrachten of informatie geeft.

✓ ‘Er is niet alleen van alles te bekijken maar ook te ruiken, proeven en uit te proberen. Leuk dat je op diverse plekken qR-codes kunt scannen en kunt wer-ken met TV-schermen en Ipads. Ook de Rabo Earthwalk is een wereldattractie die je gezien moet hebben.’



30 jaar spelen op de FloriadeOp het gebied van Floriade en spelen mag je Spereco directeur Frans everaerts gerust Mr. Floriade noemen. Al in 1982 was hij er in Amsterdam bij en ook nu is hij met Spereco weer prominent aan-wezig. Hij kijkt naar de Venlo-variant, maar ook terug in de geschiedenis.

Frans Everaerts is aan zijn vierde Floriade toe. Zijn eerste Floriade waar hij speeltoestellen plaatste, was in 1982 in Amsterdam. De gemeente wilde zich profileren als een stad die investeerde in openbaar groen. Na de Floriade moest het terrein ook een leefbaar park blijven. Mede daarom werd stevig geïnvesteerd in spelen. Everaerts memoreert dat hij er een 11.80 meter hoog speeltoestel bouwde op een eiland. “Echt een eyecatcher dat op ansichtkaarten van de Floriade terugkwam. Spelen was toen al belangrijk in de parkopzet van de organisatie.” Tijdens de Floriade in Zoetermeer was spelen om andere reden een issue, dist Everaerts uit zijn herinneringen op. Daar was de verstedelijking duidelijk merkbaar en dat vertaalde zich onder meer in de speelaanleidingen. Everaerts: “Er was een interessante mix aan toestellen. Speelboten, beweegbare toestellen…. Spelen stond in relatie tot het geheel, een goede balans.” De voorlaatste Floriade was in 2002 in de Haarlemmermeer. Het kan aan het thema gelegen hebben, maar Everearts constateert dat de aandacht voor kinderspel toen minder was. “Die Floriade had veel meer kenmerken van natuurlijk spelen; Staatsbosbeheer heeft toen een grote natuurspeelplek aangelegd. Het was meer één grote ontdekkingstuin; een ervaringsterrein waar feitelijk geen leeftijdsgrenzen waren. Kinderen konden er spelen, maar er was weinig toestelaanbod.”

De Spaceball XLIn Venlo is Everaerts wederom present. Met gepaste trots vertelt hij als enige leverancier voor de vierde keer deel te nemen. “Het is toch een visitekaartje voor ons bedrijf dat we hier weer.” Over het traject zegt hij: “Alle plekken in het park waren door Arcadis strak omschreven. Wij moesten een hoog, compact toestel maken waar veel kinderen tegelijk op konden spelen. Met een rubberen ondergrond. En we moesten iets ‘metalerigs’ doen om het een stedelijke uitstraling te geven.” De Spaceball XL is nu één van de Floriade-blikvangers, waar de kabelbaan overigens de topattractie is. De Spaceball bestaat uit driehoekige, gecoate rvs-buizenframes verbonden met een nettenstructuur. Conform de opdracht kunnen veel kinderen tegelijk in de klimbal spelen. De valondergrond is van rubber om het industriële karakter te versterken. Direct naast het toestel staan twee klankklimstangen. Wie als eerste helemaal bovenin komt, kan op de bel slaan. Een dubbele helix zorgt ten slotte voor optische illusie. Totale investering rond de ton. Als Everaerts Venlo vergelijkt met vorige edities van de wereldexpo, voelt hij wat spelen betreft een lichte teleurstelling. “Begrijp me niet verkeerd, er is genoeg te doen, maar ik heb toch het idee dat spelen in de loop der jaren minder belangrijk is geworden voor de Floriade. Misschien is klinisch in dit geval een goed woord. Het is bijna te bedacht en te netjes, daagt niet heel erg uit tot spelen. Er had voor mij wat meer spanning in gemogen. Het is ook wel erg nadrukkelijk dat horeca en spelen met elkaar verbonden zijn; spelen wordt vooral gebruikt wordt als commerciële trekker. Spelen is hier geen vertrekpunt geweest, maar erin gevlochten. Natuurlijk het is een tentoonstelling en geen speeltuin of Efteling, maar ik betwijfel dat kinderen na een dag zeggen: ik wil nog een keer naar de Floriade.”

Informatie:www.floriade.nl/bezoek-de-floriade/floriade-kids

Naar schatting is er op de Floriade 2012 voor ongeveer een half miljoen euro in spelen geïnvesteerd.

(advertentie)

Seminar: Buitenspelen loont!sociale cohesie - gezondheid - huisvesting

Nog enkele plaatsen beschikbaar. Meld u vandaag nog aan via www.waardevanspelen.nl

14 juni Leiden

MEER WETEN? BEL (0546) 55 44 44 OF BEZOEK ONZE WEBSITE WWW.FALCO.NL OM ONS VOLLEDIGE ASSORTIMENT TE BEKIJKEN

Buitenspelen… da’s toch het leukste wat er is!

Niets tegen spelcomputers. Maar is buiten spelen niet minstens zo

leuk? Zeker met de speeltoestellen van Falco. Wij bieden u een heel

groot assortiment in alle soorten en maten. Zoals bijvoorbeeld de

speelcombinatie Kinetic. Een veelzijdige speelinstallatie die geschikt

is voor alle leeftijden. Gemaakt van onderhoudsvrije materialen en

bestand tegen veelvuldig gebruik en alle weersomstandigheden.

Zeg nou zelf: daar kan toch geen spelcomputer tegenop!

@FalcoTweets

Falco Straatmeubilair

Falco-b.v

FalcoBV

Speelcombinatie MetalS l bi i M l; 100%

onderhoudsvrije materialen,

zoals HDPE en metaal.

Uitstekend bestand tegen

veelvuldig gebruik en alle

weersomstandigheden. Lever-

baar in diverse kleurstellingen.

Speelcombinatie Hans en Grietje;

Geïnspireerd op de bekende

sprookjesverhalen. Liefelijk

huisje met geïntegreerde

glijbaan. In vrolijke kleuren

en met een brandwerende

coating tegen vandalisme.

Wipwap Dome; Vrolijke,

3-persoons wipwap waarmee

nog meer te beleven is.

In 100% onderhoudsvrije

uitvoering, bestand tegen

intensief gebruik en alle

weertypen.

SPEELCOMBINATIE KINETIC


Graag maak ik u attent op het seminar ‘Buitenspelen loont!’ dat branchevereniging SPELEN

en TNO, in samenwerking met het Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB), op

14 juni in Leiden organiseren. Een uitermate interessant seminar voor u als betrokkene bij

de inrichting en onderhoud van de buitenruimte.

Tijdens het seminar wordt u door diverse sprekers op de hoogte gebracht van de onderzoeksresultaten naar de waarde van buitenspelen op het terrein van gezondheid, sociale cohesie en huis-

vesting. Dit seminar is onderdeel van het Branche Innovatie Contract dat Branchevereniging Spelen ruim een jaar geleden afsloot met TNO. Dit contract heeft als doel de belangen van het spelende en bewegende kind in de openbare ruimte hoger op de agenda te zetten. Dit is van groot belang gezien de stijging van overgewicht en bewegingsarmoede onder de Nederlandse jeugd. Bewegen en samen spelen is in de hedendaagse samenleving geen vanzelf-sprekendheid meer. Daardoor is de maatschap-pelijke behoefte aan veilige, uitdagende en aantrekkelijke speellocaties en -aanleidingen in de openbare ruimte, met een hoge speelwaarde en -functionaliteit, flink toegenomen. Om in te kunnen spelen op deze ontwikkelingen en een goede gespreks-partner en speler te zijn in dit veld, wil de Branchevereni-ging Spelen haar leden, maar vooral ook u als verantwoordelijke of beïnvloeder van speelomgevingen, ondersteunen in uw dagelijkse werkzaamheden met kennis en praktijkvoorbeelden.

Het Branche Innovatie Contract heeft inmiddels twee deelprojecten afgesloten. Het eerste deelproject behandelde de economische en sociale waarde van spelen. Wat is het belang van spelen voor de moto-rische, cognitieve en mentale gezondheid? Wat zijn effectieve interventies om sporten, spelen en bewe-gen in de openbare ruimte te bevorderen? Maar vooral: wat levert een investering van € 1 in spelen op termijn op? In het vorige nummer van BuitenSpelen las u het artikel ‘Spelen levert geld op’, gebaseerd op Engels onderzoek naar de kosten en baten van sport en spel in de openbare ruimte. Conclusie: op termijn levert spelen geld op doordat het de gezondheid stimuleert en het criminaliteitsniveau doet dalen. Deze onderzoeksresultaten en meer aanvullende informatie zullen in het ochtendprogramma van het seminar ‘Buitenspelen loont!’ worden gepresenteerd. In het middagprogramma zal Marjolein Steemers van de gemeente Rotterdam u informeren over de totstandkoming van de Rotterdamse speel-norm.

waarde van Spelen en MethodiekenIn deeltraject twee van het contract, over methodieken voor optimale inrichting en omstandigheden van speellocaties, is de Rotterdamse speelnorm als beste naar voren gekomen. Verder zullen er op dit seminar bijdragen geleverd worden door Ingrid Bakker die zal spreken over ‘De Gemeentelijke belangen bij Buitenspelen’, en door Dayenne ‘lAbee van NISB die zal spreken over ‘Opgroeien in een beweegvrien-delijke omgeving’. Ten slotte heeft u de keuze om een interactieve workshop te bezoeken.

Als voorzitter van de branchevereniging ben ik uitermate trots dat wij gezamenlijk met NISB en TNO met dit seminar een start hebben gemaakt om waardevolle informatie met u te delen. En ik beloof u, bij gebleken succes zullen wij hier een vervolg aan geven.

Willem van Veenendaal, voorzitter branchevereniging Spelen

BraNCHEvErENIGING spELEN

De waarde van spelen

Willem van Veenendaal, voorzitter branchevereniging SPELEN.

Informatie:www.waardevanspelen.nl

MEER WETEN? BEL (0546) 55 44 44 OF BEZOEK ONZE WEBSITE WWW.FALCO.NL OM ONS VOLLEDIGE ASSORTIMENT TE BEKIJKEN

Buitenspelen… da’s toch het leukste wat er is!

Niets tegen spelcomputers. Maar is buiten spelen niet minstens zo

leuk? Zeker met de speeltoestellen van Falco. Wij bieden u een heel

groot assortiment in alle soorten en maten. Zoals bijvoorbeeld de

speelcombinatie Kinetic. Een veelzijdige speelinstallatie die geschikt

is voor alle leeftijden. Gemaakt van onderhoudsvrije materialen en

bestand tegen veelvuldig gebruik en alle weersomstandigheden.

Zeg nou zelf: daar kan toch geen spelcomputer tegenop!

@FalcoTweets

Falco Straatmeubilair

Falco-b.v

FalcoBV

Speelcombinatie MetalS l bi i M l; 100%

onderhoudsvrije materialen,

zoals HDPE en metaal.

Uitstekend bestand tegen

veelvuldig gebruik en alle

weersomstandigheden. Lever-

baar in diverse kleurstellingen.

Speelcombinatie Hans en Grietje;

Geïnspireerd op de bekende

sprookjesverhalen. Liefelijk

huisje met geïntegreerde

glijbaan. In vrolijke kleuren

en met een brandwerende

coating tegen vandalisme.

Wipwap Dome; Vrolijke,

3-persoons wipwap waarmee

nog meer te beleven is.

In 100% onderhoudsvrije

uitvoering, bestand tegen

intensief gebruik en alle

weertypen.

SPEELCOMBINATIE KINETIC

14 BuitenSpelen

STAP 1 DOeLGROeP(eN)Bepaal voor wie u een succesvolle sport- of speel-plek wilt creëren; de prioritaire doelgroep(en). Bijv. 0-4 jarigen, basisscholieren (onder-, midden-, bovenbouw), jongeren (12-18 jaar), volwassenen en/of ouderen.Bepaal of u (extra) aandacht wilt besteden aan specifieke doelgroep(en). Bijv. meisjes, lage SES (Sociaal Economische Status) groepen, alloch- tonen, ouderen, chronisch zieken, gehandicapten. A. Bepaal hoe u deze doelgroep(en) wilt bereiken.B. Bepaal welke specifieke maatregelen u hier- voor neemt.

STAP 2 DOeL(eN) Bepaal wat het doel is van de locatie. Wat wilt u met deze plek bereiken? Bijvoorbeeld:- lichamelijk actieve leefstijl bevorderen;- functioneel trainen; - energieverbruik vergroten (o.a. preventie van overgewicht); - motorische vaardigheden ontwikkelen; - beweegplezier vergroten; - sportparticipatie vergroten;

- sportprestaties verbeteren; - sociale contacten verstevigen (ontmoeten); - integratie verbeteren.

Bepaal of u aandacht wilt besteden aan specifieke thema’s. Bijvoorbeeld: - talentherkenning; - drie generaties samen laten ‘spelen’; - (doelgroep) specifiek aanbod; - inzetten van vrijwilligers; - multifunctioneel gebruik door scholen en/of sportverenigingen.

STAP 3 LOCATieBepaal de optimale locatie voor een nieuwe recreatie- of speelplek.A. Minimaliseer de afstand tot woonhuizen van

de doelgroep (bijv. voor basisschoolkinderen <400 meter; voor ouderen <800 meter).

B. Beperk barrières (water, drukke verkeers- wegen, treinrails) op de route naar de sport- of speelplek (zie ook Stap 4).

C. Houd rekening met weten regelgeving omtrent de openbare ruimte.

Stappen voor een succesvolle sport- of speelplek

9

STaPPENpLAN

Bewegen is belangrijk voor de gezondheid. Maar ruimte voor spel, sport en trainen in de directe woon-

omgeving is schaars. Daarom is het belangrijk om beschikbare ruimte optimaal te benutten. Hoe ziet

de ‘ideale’ speelplek eruit? Wat maakt een sportplek tot een succes? TNO heeft het in kaart gebracht.

Foto

: geeSje rietveld


STAP 4 TOeGANGBepaal wat eventuele drempels/barrières zijn die de bereikbaarheid en toegankelijkheid van de locatie kunnen beperken en neem deze waar mogelijk weg. Bijvoorbeeld: - slechte infrastructuur (bijv. geen (veilige) fiets- of wandelpaden, geen fietsenhokken);- onveilige verkeerssituaties; - diep water met steile kanten;- onvoldoende verlichting;- onvoldoende toezicht;- ontbrekende omheining.

STAP 5 iNRiCHTiNGBepaal de optimale inrichting.A. Bepaal welke sporten speelelementen het

beste passen bij de doelgroep (zie Stap 1) en het doel (zie Stap 2) van de locatie.

B. Op welke wijze wilt u de doelgroep en omwo-nenden bij de aanleg, de inrichting en/of het onderhoud van de locatie betrekken?

C. Wilt u aandacht besteden aan de aantrek-kelijkheid van de locatie voor specifieke doel-groepen (zie Stap 2)? Zo ja, hoe?

D. Wilt u gebruik maken van afrastering of zones voor de veiligheid van de jongste leeftijds-groepen of specifieke doelgroepen en/of ter afscherming of aanduiding van bijvoorbeeld sportveldjes? Zo ja, op welke wijze wilt u dit verdelen en realiseren?

E. Wilt u specifiek aandacht besteden aan (extra) groen en/of water op en rondom de locatie? Zo ja, hoe? Wie is verantwoordelijk voor het onderhoud?

F. Bepaal waar verlichting noodzakelijk is. Hoe wilt u dat realiseren?

G. Houd rekening met de weten regelgeving omtrent sporten speeltoestellen en de openbare ruimte (ondergrond, omheining, verlichting, e.d.).

STAP 6 SOCiALe CONTROLeBepaal de optimale omstandigheden.A. Wilt u (vaste) begeleiding en/of toezicht op de

locatie aanbieden? Zo ja, wie (profiel/compe-tenties) en wanneer (tijdstippen, dagen)?

B. Hoe wilt u voorkomen dat de aanwezigheid van jongeren (> 12 jaar) een drempel vormt voor andere gebruikers? Bijv. door het betrek-ken van jongeren bij het organiseren van activiteiten.

STAP 7 GeBRuiKBepaal hoe u wilt zorgen voor een optimaal gebruik.A. Wilt u specifieke maatregelen nemen om het

gebruik van de locatie gedurende de gehele dag te bevorderen? Zo ja, hoe?

B. Wilt u het gebruik door vaste groepen bevorderen? Bijv. door gymlessen, sportver-enigingen, kinderpartijtjes, sportclinics, sport kennismakingscursussen, (school)toernooien, trainingsprogramma’s voor ouderen. Zo ja, welke groepen, hoe vaak, op welke tijden?

STAP 8 ONDeRHOuDBepaal hoe u wilt zorgen voor onderhoud en schoonmaken van de locaties.A. Hoe wilt u voorkomen dat er honden op de

locatie komen?B. Hoe zorgt u voor voldoende (langjarige)

financiële middelen voor onderhoud en/of begeleiding?

STAP 9 NeTweRKBepaal hoe u wilt zorgen voor een goed netwerk van partijen die samenwerken. Wilt u samenwerking realiseren? Zo ja, met welke partijen en voor welke onderdelen? Bijvoorbeeld combinatiefunctionarissen, Brede School, kinderopvang, sporten/of buurtverenigingen, vrijwilligersorganisaties, hoveniers(opleidingen), fysiotherapiepraktijken, seniorenflats. Zo ja, hoe wilt u dat organiseren?

Stappen voor een succesvolle sport- of speelplek

STaPPENpLAN

Informatie:www.tno.nl/playground.

Idealiter bedraagt de afstand tussen een senioren sportplek en hun residentie minder dan 800 meter.

16 BuitenSpelen

OvEr dE GRENs

Aan de slag met groen speelweefselpRAKTIscHE INsTRUMENTEN vOOR vLAAMsE GEMEENTEN

Drukbezochte waterspeelplek Park Spoor Noord in dicht bebouwde buurt van Antwerpen.

Buiten spelen is niet meer vanzelfsprekend. Niet voor niets worden er in onder meer in Nederland

en België Buitenspeeldagen georganiseerd. Contact met de natuur wordt daarmee iets voor reizen,

Natuur & Milieu educatie, films en internet. Maar voor de ontwikkeling van kinderen, het zelf kunnen

inschatten van risico’s en hun eigen mogelijkheden, zijn juist die rechtstreekse natuurervaringen die

worden opgedaan tijdens het dagelijkse buitenspelen, ontzettend belangrijk. Om het groen weer

dichter bij de jeugd te brengen, hebben vijf Vlaamse partnerorganisaties in november 2010 een

ambitieus speelweefselproject opgestart. Provincie Limburg, Steunpunt Jeugd, het Agentschap

voor Natuur en Bos, de Vereniging voor Bos in Vlaanderen en het onderzoekscentrum Kind en

Samenleving stellen nu een pakket van praktische instrumenten voor, die gemeenten een opstap

bieden om op een doordachte en heel concrete manier werk te maken van groen speelweefsel.


Met speelweefsel bedoelen we een samen-hangend geheel van plekken en verbin-

dingen die voor kinderen betekenis hebben. De nieuwe website www.groenspeelweefsel.be reikt een eenvoudige, en planmatige werk-wijze aan om in de eigen gemeente het groene speelweefsel te inventariseren, te verbeteren, en bekend te maken. Deze bondige werkwijze wordt bovendien uitgebreid met diverse bijhorende deelinstrumenten, de meesten hiervan ontwik-keld binnen het project. Zo is er onder meer de Interactieve Speelweefsel Kaart en de quickScan, een cataloog van vrij te gebruiken fotomateriaal, methodieken voor participatie en inspraak van kinderen en jongeren, en een bundel inspirerende pdf-fiches over diverse typologieën en varianten van groene speelruimte. Want er is veel meer mogelijk dan een speelbos of een speeltuin! Daarnaast hebben we tevens een afwegingskader met aandachtspunten en richtvragen uitgewerkt, een basis voor de objectieve afweging van natuurwaarden en speelkansen, een discussie die voor bepaalde locaties zeker aan de orde is.

Ontwikkeld voor gemeenten, met gemeenten Vier Limburgse proefgemeenten, te weten Hechtel-Eksel, Bilzen, Genk en Riemst, hebben de instrumenten en werkwijze uitgetest. In deze gemeenten werd het bestaande speelweefsel in kaart gebracht en - na toetsing met de lokale jeugd - het ‘gewenste’ speelweefsel uitgedokterd. In overleg met onder meer groen- en jeugddienst werd een lijst van acties opgesteld. Deze zomer zien we hier de eerste realisaties: navolgens-waardige groene speel- en jeugdplekken en kind-vriendelijke verbindingen.

Uiteindelijk willen we dat de Vlaamse steden en gemeenten op een innovatieve en creatieve manier in onze schaarse ruimte avontuurlijke, groene speelplekken inrichten voor kinderen. Klimmen in bomen, sjouwen met takken, ver-stoppen achter struiken, liggen in het hoge gras, rollen van een heuvel, beestjes ontdekken onder stenen, spelen in de modder of spetteren met water: kinderen moeten kunnen ravotten en zich

verbonden voelen met de natuur. Onbezorgd in het groen: dat zijn de herinneringen die we onze spelende kinderen willen meegeven.

Gratis online speelweefselkaart voor heel VlaanderenOm het reeds bestaande speelweefsel eenvoudig en zeer snel in kaart te brengen, ontwikkelden we samen met RouteYou de Interactieve Speel-weefselkaart (ISK). Deze gebruiksvriendelijke kaartapplicatie maakt het mogelijk om verschillende ‘lagen’ van dit groene speelweefsel zicht-baar te maken. Op het Google Maps stratenplan van de desbetreffende gemeente zijn kamp-locaties, bossen en speelzones aangeduid, met bijhorende informatie. In overleg met Bloso1, is het in de toekomst misschien mogelijk hier de - vrij toegankelijke - sportinfrastructuur aan toe te voegen. De gemeente vult de kaart zelf aan met de gemeentelijke speel- en jeugdterreinen, scouting, relevante fietspaden, trage wegen, enz. Want naast speelplekken kunnen ook routes ingegeven worden, bijvoorbeeld de veiligste of mooiste weg van een station naar een kamp-plaats, trage wegen en slimme doorsteken voor fietsers en voetgangers.

Terminologie is belangrijk voor een overzichts-kaart op Vlaams niveau. De quickScan biedt daarom de een gemakkelijke manier om de bestaande speelplekken snel en consequent te benoemen. Aan de diverse ‘Points of Interest’ kan je vervolgens eenvoudig de nodige informatie toevoegen: type locatie, een korte beschrijving, link naar een website, contactgegevens, foto’s

OvEr dE GRENs

Aan de slag met groen speelweefselOORSPRONKeLijKe TeKST eN FOTOGRAFie: KATRijN

GijSeL, STeuNPuNT jeuGD (BeLGië)

ReDACTie: GeeSje RieTVeLD

Speelzones en -bossenIn Vlaanderen worden officiële speelzones aangewezen, delen van bossen (of soms een volledig bos of natuurgebied) die permanent of gedurende een bepaalde periode toegankelijk zijn voor kinderen. De speelzone wordt aangeduid met het speelzonebord. Zijn er geen speelzones in jouw buurt, dan moet je toestemming vragen aan de eigenaar van het bos of aan de boswachter om buiten de paden te mogen spelen.Vlaams minister van Leefmilieu en Natuur Joke Schauvlieghe: “Naast de traditionele speelzones in bossen verdient speelgroen in de onmiddellijke omgeving van woon-zones ook de nodige aandacht. Het is één van de prioriteiten in mijn natuurbeleid om de leefbaarheid en toegankelijkheid van groen in de onmiddellijke woon- omgeving te verbeteren. Dit project wil inzetten op avontuurlijke en natuurlijke speelplekken voor kinderen. De gemeentebesturen vormen een belangrijke schakel om met ondersteuning van de Vlaamse overheid en de provincie, een lokaal weefsel van speelgroen uit te bouwen.”

Informatie: Bekijk op www.groenspeelweef-sel.be de diverse instrumenten.

18 BuitenSpelen

of zelfs YouTube filmpjes. Op de VVJ2-driedaagse kregen een 20-tal jeugddienstmedewerkers een voorproefje van de ISK. Een aantal onder hen waren meteen verkocht en gingen op hun jeugd-dienst verder met het in kaart brengen van hun speelweefsel. Voor een kleine gemeente met een bescheiden bestaand weefsel neemt de invoering van locaties en routes slechts een halve werkdag in beslag.

Praktische voordelenDe Interactieve Speelweefselkaart maakt het voor gemeentelijke diensten mogelijk in één oogopslag de toestand van het speelweefsel in beeld te krijgen, als basis voor een actieplan naar een gewenste toestand. Bovendien krijg je meteen ook zicht op de situatie in de omliggende gemeenten. Want een grote meerwaarde is dat iedereen deze kaart online kan raadplegen. Zo kan een Chiroleider3 die de komende zomer op kamp gaat naar Hechtel-Eksel nu al vanuit z’n luie zetel het speelweefsel in de omgeving van de kampplaats verkennen, of routes naar de dichtst-bijzijnde speelbossen of een dagtocht langs groene speelplekken uitstippelen. Gemeente-diensten kunnen bij de opmaak van beheer-plannen voor openbaar groen of bos in één oogopslag nagaan of speelplekken, bespeelbare plantsoenen, natuurspeelplaatsen en recreatie-gebieden goed bereikbaar zijn vanaf scholen, woonwijken, sportclubs en scouting.

Mits een aantal gebruiksvoorwaarden worden geaccepteerd, kunnen gemeenten helemaal gratis gebruik maken van alle instrumenten, inclusief de speelweefselkaart. Via een widget zet je de kaart heel eenvoudig, in tien minuten

tijd, op de eigen gemeentelijke website, waar nu misschien nog een ‘droge’ opsomming van de speelterreinen staat. Niet alle informatie hoeft bovendien zichtbaar te zijn voor alle bezoekers van de website. Bepaalde gegevens kunnen wor-den toegevoegd om enkel door de gemeentelijke diensten, met login, gebruikt te worden.

Speelweefsel is bij uitstek sector-overschrijdende materie die schreeuwt om samenwerking tussen groen- en milieudiensten, jeugddiensten, sport-, recreatie- en toerismediensten, ruimtelijke ordening en mobiliteit, tot zelfs erfgoed of werk-groepen ‘trage wegen’.

Dit project wordt financieel ondersteund door de Vlaamse overheid (Departement Leefmilieu, Natuur en Energie en het Agentschap voor Natuur en Bos) en de Provincie Limburg. Ook Steunpunt Jeugd draagt financieel een steentje bij.

1 Bloso is de sportadministratie van de Vlaamse

overheid.2 De VVJ is de Vereniging Vlaamse Jeugddiensten.

De VVJ-driedaagse is een in Vlaanderen bekende

driedaagse van workshops, informatie- en vormings-

sessies over de jeugddienstpraktijk.3 De Chiro is de grootste jeugdbeweging van

Vlaanderen en België. Ze bestaat uit een kleine

duizend groepen en een regionale en Vlaamse

structuur die die lokale groepen ondersteunen.4 Speelpleinwerking zijn organisaties die activiteiten

opzetten voor kinderen die tijdens de vakanties

volle of halve dagen kunnen deelnemen. Soms zijn

het particuliere initiatieven met vrijwilligers, soms

gemeentelijk georganiseerd.

Avontuurlijk spelen op de gemeentelijke speelplek in

Lochristi (samenwerking met speelpleinwerking4 Joepla).

OvEr dE GRENs

Totaalpartner in aanleg en beheer van veilige speelplaatsen

Regio Noord-West Regio Zuid-Oost

T E R R E I N I N R I C H T I N G

Van Vliet Buitenruimte b.v.Postbus 57, 3480 DB HarmelenVestiging West Energieweg 4, HarmelenVestiging Noord Eekhorstweg 24 - 4, MeppelT (0348) 688 222 [email protected]

Nooijen Terreininrichting BVNieuwe Hescheweg 288, 5340 AG OSS T (0412) 452 [email protected]

20 BuitenSpelen

KrachtenbundelingRuimte voor de Jeugd en BuitenSpelen onder- schrijven het gezamenlijke belang om, met behoud van hun eigen identiteit en onafhanke-lijkheid, op de overlappende thema’s samen te werken aan kennisverzameling, kennisdeling en kennisverspreiding over jeugd- en speelbeleid en -uitvoering in Nederland. Periodiek vindt over-leg plaats over trends, thema’s en informatie-behoeften.

“Waar mogelijk versterken we elkaars ambities rond activiteiten en thema’s vanuit Ruimte voor de Jeugd en/of de aangesloten leden. Het ver-beteren van speelruimte en het agenderen van het belang van spelen lukt alleen, als we samen optrekken, vanuit verschillende sectoren,” aldus Froukje Hajer voorzitter Platform Ruimte voor de Jeugd. “Vanuit verschillende disciplines is speelruimte een aandachtsveld: voor ruimtelijke planners en pedagogen, voor scholenbouwers en speelruimtearchitecten, voor de sportwereld én het jeugdwerk, voor de fondsenwereld én de overheid, voor ondernemers, fabrikanten en de

natuur & milieubeweging. Het perspectief vanuit het spelende kind gaat boven organisatie- belangen - als we het Internationale Verdrag inzake de Rechten van het kind serieus nemen!”

Spelen is van iedereen, en gezamenlijk zijn volwassenen verantwoordelijk voor een optimale speelomgeving voor kinderen waar zij de wereld kunnen verkennen. Daarbij is de mening en de beleving van de kinderen zelf essentieel. Discus-sies over visies, ambities, grenzen en uitdagingen zijn belangrijk om te voeren.

Spelen is van iedereen, en gezamenlijk zijn vol-wassenen verantwoordelijk voor een optimale speelomgeving voor kinderen waarin zij de wereld kunnen verkennen. Daarbij is de mening en beleving van de kinderen zelf essentieel. Discussies over visies, ambities, grenzen en uit-dagingen zijn belangrijk om te voeren.

Geert Dijkstra, uitgever Platform Buitenspelen Froukje Hajer, voorzitter RvdJ

RUIMTE vOOR dE JEUGd & bUITENspELEN

Samen in beweging

Rechten van het KindAlle kinderen hebben het recht op bereikbare en kwalitatief goede speelruimte en speelmogelijkheden. Dit recht is vastgelegd in het Internationale Verdrag inzake de Rechten van het Kind. Als de kwaliteit en toegankelijk-heid van de speelomgeving - fysiek en sociaal, binnen én buiten - onvoldoende is, dient deze te worden verbeterd, aansluitend op de behoeften van alle kinderen en jongeren. Ruimte voor de Jeugd richt zich daarbij op de leeftijd van 0 tot 18 jaar.

Ruimte voor de jeugdRuimte voor de Jeugd is een interdisciplinair uitwisselings-platform van deskundigen op het gebied van jeugd, (natuurlijk) spelen, speelgoed, gezondheid, welzijn, sport, verkeer, stedenbouw en jeugdbeleid. Deelnemers wisselen informatie en kennis uit, inspireren elkaar, signa-leren ontwikkelingen en ondersteunen initiatieven. Meer informatie op www.ruimtevoordejeugd.nl.

Ieder kind verdient een veilige en uitdagende speelomgeving, waarin het zelfstandig kan spelen en bewegen. Het

Platform Ruimte voor de Jeugd wil de kwaliteit van ‘ruimte voor de jeugd, spel, speelruimte, zelfstandige mobiliteit

en participatie’ verbeteren. Deze ambitie sluit goed aan op de die van Platform Buitenspelen van Acquire Publishing

bv dat een overkoepelende rol wil spelen op het gebied van jeugd- en speelbeleid en uitvoering. Daarom hebben

beide partijen besloten een samenwerking aan te gaan om elkaar te versterken.

PLaTFOrM RUIMTE vOOR dE JEUGd

Foto

: geeSje rietveld


in deze editie het onderwerp Ondergronden: Kostenonderzoek | Normen en veiligheid | Trends | Kids Testpanel

vanaf nu in iedere editie van BuitenSpelen een dossier. eén actueel onderwerp dat vanuit verschillende invalshoeken wordt belicht. Zodat u zoveel mogelijk bent geïnformeerd en direct handvatten heeft gekre-gen waarmee u uw voordeel kunt doen in uw dagelijks werk.

bUITENspELEN INTROdUcEERT dE bUITENspELEN dOssIERs®

Behalve in het magazine vindt u relevante artikelen op de speciale Dossier-pagina’s van www.platformbuitenspelen.nl

BuitenSpelen

Dossier Ondergronden

Buiten Spelen

dOssIER®

22 BuitenSpelen

DOSSIEr ONdERGRONdEN

Kunstgras in prijs gekelderd

ONdERzOEK NAAR KOsTEN ONdERGRONdEN

Ingenieursbureau OBB verrichtte in 2004 voor het eerst onderzoek naar de kosten

(aanleg en onderhoud) van ondergronden. Anno 2012 doen we een herhalings-

exercitie voor onder meer BuitenSpelen. Hoe liggen de kosten er nu bij? Opdat de

gebruiker een fatsoenlijke kostenoverweging kan maken. Mocht die leidend zijn…


Buiten Spelen

dOssIER®

Foto

: kSp kun

Stgra

S



Hét verschil ten opzichte van 2004 (en een door BuitenSpelen niet gepubli-

ceerd onderzoek uit 2009) is dat de prijs van kunstgras is gekelderd. Johan Oost: “Vergelijk je dat met de andere onder-gronden, dan zie je dat daar eigenlijk sprake is van louter indexeringen; kleine stijgingen. Kunstgras maakt het verschil. Je ziet ook veel nieuwe aanbieders op de markt komen. Kunstgras zit qua kosten nu

in de middenmoot van de ondergrond-varianten die er zijn.” Gegoten rubber blijft het duurst. Toch wil ook Oost gegoten rubben niet uitbannen. “Uiteindelijk vind ik dat het ontwerp bepalend moet zijn voor wat je onder een toestel legt. Uiteraard spelen kosten een rol, maar vraag je eerst af wat de speelwaarde en uitstraling moet zijn”

Gegoten rubber. Kostbaar, maar waardevol voor ontwerp en sfeer.

“door rubbertegels aan te brengen op foam in plaats van op betontegels, zijn extra valhoogten mogelijk en is de aanleg goedkoper.”

24 BuitenSpelen

Oost vindt het logisch dat je in een ver-steend gebied minder met zand of schors werkt omdat het uitgespeeld wordt door de hele buurt. “Maar heb je de ruimte, waarom dan geen zand? Zand heeft veel speelwaarde. En als je op een natuurlijke speelplek robiniahout gebruikt en er kunstJ1gras neerlegt, dan heb je het wat mij betreft niet helemaal begrepen.” NoviteitenNaast de onderzochte valdempende ondergronden ziet Oost een paar nieuwe potentiële sterren aan het firmament. Zo worden tegenwoordig ook rubbersnippers gebruikt. Restanten van autobanden in een ‘leuk’ kleurtje of bijvoorbeeld met de

uitstraling van schors. De functie is verge-lijkbaar met houtsnippers. Voorstanders zeggen dat het goedkoper is dan hout en het klinkt niet in. (zie veiligerspelen.nl)

Andere genoemde voordelen: rubberen snippers absorberen geen water, dus geen plassen en modder; bevriezen niet, dus ook in de winter is de valdemping gewaar-borgd; rotten niet, en waaien niet weg; zijn niet aantrekkelijk voor katten, honden, vogels en insecten. Andere noviteit zijn de rubbertegels op foam in plaats van op betonnen tegels. Voordeel is dat extra valhoogten mogelijk zijn en dat de aanleg goedkoper is.

Als alternatief voor houtsnip-pers worden tegenwoordig ook rubbersnippers aangebo-den gemaakt van gerecyclede autobanden.

Grafiek jaarlijkse kosten (T t l C t f O hi d h d f h ij i t tk t )Grafiek jaarlijkse kosten (Total Cost of Ownership: onderhoud, afschrijving en stortkosten)j j

€ 22€ 22 valdempend zandvaldempend zand

houtsnippers verkleindhoutsnippers verkleind

€ 20€ 20houtsnippers geschredderd

schorsschors

€ 18€ 18rubbertegels gelijmdubbe ege s ge j d

€ 16rubbertegels op zand

€ 16€ 16rubber betontegelsrubber-betontegels

€ 14 rubbersnippers€ 14 pp

t bbgegoten rubber

€ 12 kunstgras€ 12 kunstgras

€ 10€ 10A: valdemping tot 100 cm B: valdemping tot 150 cm C: valdemping tot 200 cm D: valdemping tot 250 cm E: valdemping tot 300 cmA: valdemping tot 100 cm B: valdemping tot 150 cm C: valdemping tot 200 cm D: valdemping tot 250 cm E: valdemping tot 300 cm

G fi k l k t Grafiek aanlegkosten (fundering + toplaag)€ 220

Grafiek aanlegkosten (fundering + toplaag)€ 220

€ 200€ 200€ 200ld d dvaldempend zand

€ 180€ 180 houtsnippers verkleind

€ 160 houtsnippers geschredderd€ 160 houtsnippers geschredderd

schors

€ 140schors

€ 140bb t l lij drubbertegels gelijmd

€ 120€ 120€ 120rubbertegels op zand

€ 100 rubber-betontegels€ 100 rubber betontegels

rubbersnippers€ 80

rubbersnippers€ 80

t bbgegoten rubber

€ 60€ 60kunstgras

€ 40€ 40

€ 20€ 20A ld i t t 100 B ld i t t 150 C ld i t t 200 D ld i t t 250 E ld i t t 300 A: valdemping tot 100 cm B: valdemping tot 150 cm C: valdemping tot 200 cm D: valdemping tot 250 cm E: valdemping tot 300 cm

DOSSIEr ONdERGRONdEN Buiten Spelen

dOssIER®

type ondergrond valdempend zand

toplaag

fundering

levensduur (jaar)stortkosten (per m2)onderhoudskosten (per jaar per m2 en levensduur) 100% niveauonderhoudskosten (per jaar per m2 en levensduur) 85% niveauonderhoudskosten (per jaar per m2 en levensduur) 70% niveaukosten opbouw fundering (per m2)

totale aanleg kosten: incl. fundering, manuren, machine, materiaal, etc. (per m²)

kosten per jaar: onderhoud 85% + afschrijving + stortkosten (per m²)

A: valdemping tot 100 cm

A: valdemping tot 100 cm

B: valdemping tot 150 cm

B: valdemping tot 150 cm

C: valdemping tot 200 cm

C: valdemping tot 200 cm

D: valdemping tot 250 cm

D: valdemping tot 250 cm

E: valdemping tot 300 cm

E: valdemping tot 300 cm

uitgangpunten

kleur

diverse opmerkingen eisen aan val-dempende ondergronden, controle en uitvoering werkzaamheden

bij vernieuwen van een toestel (i.v.m. stortkosten)

valdempend zand (50 cm) zonder hu-mus- of leem delen; eentoppig ± 2 mm

ontgraven grond, opsluitband

15€ 8,29€ 9,57

€ 7,47

€ 5,02

€ 26,33

€ 35,36

€ 10,38

€ 35,36

€ 10,38

€ 35,36

€ 10,38

€ 35,36

€ 10,38

€ 35,36

€ 10,38

naturel

verdichting van de toplaag opheffen, aanvullen, egalisatie toplaag, verwijde-ren glasscherven/vervuiling/poepjes/blad

herbruikbaar 80%


Informatie:OBB Ingenieurs actualiseert om de paar jaar het ondergronden-onderzoek. Opvraagbaar via: www.obb-ingenieurs.nl.

“Heb je de ruimte, gebruik dan zand. Zand heeft veel speelwaarde.”


houtsnippers verkleind

houtsnippers geschredderd

schors rubbertegels gelijmd

rubbertegels op zand

rubber-betontegels

rubbersnippers gegoten rubber kunstgras

gebruikt hout verkleind 1-80 / 1-18 mm; compacte laag tussen 16 tot 26,5 cm

drainzand 20 cm, opsluitband

9€ 7,24€ 8,88

€ 7,66

€ 5,79

ivm laagdikte € 24,42 tot € 28,36

€ 39,66

€ 12,88

€ 39,66

€ 12,88

€ 45,06

€ 13,47

€ 45,06

€ 13,47

€ 53,78

€ 14,44

ceder goudbruin/ci-pres geel, kleurstof milieuvriendelijk

verdichting van de toplaag, aanvullen, egalisatie toplaag, verwijderen glas-scherven/vervuiling/poepjes/blad

opruimen en storten vrijkomend verteerd materiaal 20 cm

onbehandeld droog hout geschredderd 5-50 mm; compacte laag tussen 20 en 30 cm

steenslag 15 cm korrelmaat 16/32, opsluitband

12€ 7,24€ 7,47

€ 6,25

€ 4,38


€ 56,25

€ 11,54

€ 56,25

€ 11,54

€ 56,25

€ 11,54

€ 61,40

€ 11,97

€ 61,40

€ 11,97

diverse, kleurstof biologisch



homogene laag 40 cm; verkleinde schors van naald-hout 20-80 mm

zandbed 10 cm, opsluitband

7€ 14,49€ 11,48

€ 9,38

€ 6,37

€ 28,14

€ 57,14

€ 19,61

€ 57,14

€ 19,61

€ 57,14

€ 19,61

€ 57,14

€ 19,61

€ 57,14

€ 19,61

naturel

aanvullen, egalisatie toplaag, verwijde-ren glasscherven/vervuiling/poepjes/blad


rubbertegel 50*50 gelijmd op beton-tegels

zandbed 20 cm met tegelplateau + opsluitband

15€ 15,28€ 4,88

€ 4,64

€ 3,60

€ 40,85

€ 101,77

€ 12,45

€ 110,27

€ 13,01

€ 120,52

€ 13,70

€ 130,52

€ 14,36

€ 145,02

€ 15,33

zwart - bruin - rood

verwijderen glas-scherven/vervuiling/poepjes/blad, kleine reparaties, reinigen toplaag met hoge drukspuit

storten beton en rubbertegels, zandbed ter plekke egaliseren

rubbertegel 50*50 met pen-gat- verbinding

zandbed 20 cm + opsluitband

10€ 12,07€ 5,74

€ 6,04

€ 5,11

€ 29,45

€ 85,20

€ 15,77

€ 93,70

€ 16,62

€ 103,95

€ 17,64

€ 113,95

€ 18,64

€ 128,45

€ 20,09

zwart - rood


storten rubber-tegels, zandbed ter plekke egaliseren.

rubbertegel op betontegel 30*30


15€ 10,86€ 4,88

€ 4,64

€ 3,60

€ 20,86

€ 172,49

€ 16,87

€ 172,49

€ 16,87

n.v.t.

n.v.t.

n.v.t.

n.v.t.

n.v.t.

n.v.t.

zwart


storten beton en rubbertegels , zandbed ter plekke egaliseren

snippers rubber tussen 5 en 15 cm; ongebonden

steenslag 15 cm, worteldoek, opsluitband

10€ 14,65

€ 7,71

€ 7,52

€ 6,82


€ 49,74

€ 13,96

€ 66,19

€ 15,61

€ 66,19

€ 15,61

€ 82,75

€ 17,26

€ 82,75

€ 17,26

meerdere kleuren, berekening op stan-daard kleuren


opruimen en storten materiaal (eventueel na gebruiksduur kosteloos retour)

gietvloer of gebon-den rubbersnippers; naadloze, slijtvaste toplaag 4 t/m 14 cm

zandbed 20 cm met tegelplateau + opsluitband

13€ 18,03

€ 4,13

€ 3,83

€ 3,60

€ 41,64

€ 168,74

€ 18,20

€ 177,04

€ 18,84

€ 181,64

€ 19,19

€ 195,64

€ 20,27

€ 205,04

€ 20,99


reinigen toplaag met reinigingsma-chine, verwijderen glasscherven/vervui-ling/poepjes/blad, kleine reparaties

storten rubber en betontegels

kunstgrasmat zandingestrooid op valdempende laag


12€ 14,27€ 9,62

€ 7,11

€ 6,88

€ 20,86

€ 58,86

€ 13,20

€ 58,86

€ 13,20

€ 64,16

€ 13,65

€ 67,86

€ 13,95

€ 75,06

€ 14,55


reinigen toplaag met reinigings-machine, aanvullen zand, verwijderen glasscherven/vervui-ling/poepjes/blad, kleine reparaties

storten kunstvezel en opbouw (eventu-eel na gebruiksduur kosteloos retour), zandbed ter plekke egaliseren

210x145_NL_Buiten_Spelen_SP.indd 1 23.04.12 10:53


Valhoogte tot 60 cm: De norm voor bodemmaterialen zegt op dit moment dat onder alle toestellen mate-riaal moet liggen met enigszins schokdem-pende waarde. Vanaf een valhoogte van 60 cm moet het bodemmateriaal getest zijn volgens de Head Injury Criteria test (de zogenaamde HIC test). Er is een grens getrokken bij de minimum valhoogte van 60 cm. Dit werd uiteindelijk als acceptabel gezien, omdat de Europese normcommissie wilde vermijden dat overal speciaal bodem-

materiaal moet worden aangebracht. Overwegingen waren dat je kinderen niet op de ene plek overdreven moet bescher-men terwijl ze thuis meer risico lopen (bijvoorbeeld zittend op een stoel), en dat bij heel kleine kinderen doorgaans toezicht wordt verwacht.

Voor glijbanen, draaimolens en andere bewegende toestellen gelden andere eisen. Het bodemmateriaal moet hier geschikt zijn voor een valhoogte van minimaal 1 meter.

Valhoogte tussen 60 cm en 1 meter: Onder deze toestellen moeten officieel ge-teste bodemmaterialen worden geplaatst. In de praktijk mag er van nature aanwezig materiaal zoals zand en gras liggen. In de Europese norm (1997) voor ondergronden staat een voorbeeldtabel (deze is niet nor-matief, maar informatief) dat je gras mag gebruiken tot een valhoogte van 1 meter. In Nederland is bij de nieuwe norm (2008) besloten om gras als ondergrond in prin-cipe toe te staan tot een valhoogte van 1,5 meter. Maar de grondsoort onder het gras is uiteindelijk bepalend voor de HIC-waarde dus de maat van 1,5 m is slechts een indicatie.

Valhoogte tussen 1 en 3 meter: Onder deze toestellen moet getest mate-riaal worden geplaatst volgens onder-staande tabel.

Valhoogte boven 3 meter: Er zijn bodemmaterialen die voldoende schokdemping hebben voor een valhoogte van meer dan 3 meter. De maximale vrije valhoogte van een toestel mag nooit meer dan 3 meter zijn. Toestellen die hoger zijn dan 3 meter moeten bestaan uit meerdere lagen zodat het kind nooit meer dan 3 meter kan vallen.

Alles over schokdempingnormenDe rubberen tegels onder dit 1.20 meter hoge duikelrek, moeten HIC-getest zijn.

In de Europese normen voor speeltoestellen en ondergronden staan de vol-

gende eisen voor ondergronden beschreven.

Informatie: VeiligheidNL (voorheen Consument en Veiligheid) en Alles over Spelenwww.allesoverspelen.nl

europese normen voor maximale valhoogtes

Materiaal Korrel grootte Min. laagdiepte* Max. valhoogteGras / tuinaard 1 meter**

per 2008: 1,5 meterBoomschors 20 - 80 mm 30 cm* 3 meterGrind 2 - 8 mm 30 cm* 3 meterHoutsnippers 5 - 30 mm 30 cm* 3 meterZand*** 0,2 - 2 mm 30 cm* 3 meterAndere materialen Valhoogte volgens HIC test

* Sterk geadviseerd wordt om de laagdiepte

50 cm te maken omdat 30 cm echt de mini-

male diepte is. Bij gebruik ontstaan er altijd

kuilen waardoor de laagdikte en dus de

schokdemping afneemt. Om dit te compen-

seren moet de laag 20 cm dieper zijn.** Duitsland heeft een uitzondering op de

Europese normen. Daar mocht gras al tot een

valhoogte van 1,5 meter liggen. *** Valzand mag niet ‘plakken’. Neem bijvoor-

beeld grof rivierzand. Een snelle test om te

weten of je goed zand hebt, is om van het

zand een ‘taartje te bakken’. Stort het in?

Dan heb je geschikt zand.


Foto

: ijSlan

der eu

Buiten Spelen

dOssIER®

28 BuitenSpelen

Grind is uit, kunstgras is in

TRENds IN ONdERGRONdEN

Elders in dit magazine een actueel onderzoek naar de verschillende kosten

voor ondergronden. Maar wat zijn egenlijk de trends in ondergronden? Wat is

in en wat is uit? Leverancier van ondergronden Leon van Zijl geeft antwoord.

Met ondergronden is veel geld gemoeid. Inspectiebureau ABOS heeft dat recentelijk

nog berekend op basis van data-analyse bij 58 gemeenten in Nederland. In totaal 35 procent van alle speelbestedingen is bestemd voor onder-gronden. Niet alleen in bedragen zijn ondergron-den koploper, ook in aantallen. Een derde! Dat is veel. En blijkbaar wordt niet bepaald bezuinigd

op ondergronden, want zelfs in deze moeilijke tijden kiezen gemeenten en inrichters steeds vaker voor duurdere, luxere, mooiere varianten dan voor de goedkopere alternatieven. Althans, dat mogen we afleiden uit de verschil-lende trends die marktleider Leon van Zijl onder-scheidt: “Grind is uit. We hebben heel wat kuub grind afgevoerd de laatste jaren. Bijvoorbeeld op

DOSSIEr ONdERGRONdEN Buiten Spelen

dOssIER®


“de valdemping en levensduur van kunst-gras overtreffen die van rubberen tegels en stortvloeren.”

“Ondanks de bezuini-gingen vormen onder-gronden nog steeds een flinke aanslag op de budgetten.”

schoolpleinen bleek grind onhandig. Het wordt weggespeeld, belandt op het schoolplein en kinderen glijden erop uit omdat het knikkers worden. Eigenlijk zie ik grind nergens meer. Wat daarentegen in is, is kunstgras. Wij zijn als eerste in Nederland met kunstgras als speelondergrond begonnen, maar inmiddels zijn veel concurrenten. Op dit moment leggen we meer kunstgras neer dan rubbertegels of in situ rubber.” Als verklaring geeft Van Zijl dat kunstgras goedkoper is dan gegoten vloeren en dat de prijs van rubbertegels rond die van kunstgras hangt. Maar kunstgras is naadloos en dus egaal, en je kunt op grafische wijze kleuren toevoegen wat het optisch aantrek-kelijk maakt. Van Zijl: “Ander voordeel is dat de valdemping langer gegarandeerd is dan bij rubberen tegels en stortvloeren. De levensduur is met 10 tot 15 jaar ook langer.” Dat kunstgras rub-beren tegels vervangt, heeft volgens Van Zijl ook te maken met de slechte kwaliteit die soms wordt geleverd in rubber. Dan zie je gaten ontstaan of hoeken die omhoog komen. Van Zijl: “Goede rub-beren tegels zijn prima, maar slechte ervaringen maken dat mensen een overstap maken naar kunstgras.”

LocatieafhankelijkDaar waar veel wordt gespeeld, kiezen partijen volgens Van Zijl steeds vaker voor een vaste ondergrond dan voor zand, gras of grind. “Losse ondergronden kosten zeker in het onderhoud veel energie en geld. Met uitzondering van speelplekken in het bos waar deze materialen uiteraard niet passen, maar zodra een plek druk bezocht is, zijn rubber en kunstgras gewoon makkelijker. We komen nog wel locaties tegen waar houtsnippers liggen, maar daar komen veel gemeenten op termijn toch weer op terug omdat het te veel gedoe is.” Zand komt hij ook nog steeds tegen, maar dat is toch vooral in de

dorpen. In stedelijke gebieden is zand al redelijk zeldzaam aan het worden. “De stad kiest eigen-lijk altijd voor vaste ondergronden.” Wat voor zand en grind geldt, geldt ook voor natuurlijk gras. Het wordt wel gebruikt, maar zeker op plekken die intensief worden bespeeld, blijkt gras te bewerkelijk. In situ (gegoten) rubber wordt nog wel eens gebruikt omdat de desbetreffende projectontwikkelaar of ingenieur van de woon-omgeving aangeeft dat wenselijk te vinden. Van Zijl: “Die vinden dat esthetisch mooi, je kunt met kleuren werken en het is onderhoudsarm. Maar er hangt wel een prijskaartje aan.”

Natuurlijk spelenDe vraag die rest. Natuurlijk spelen is in opkomst. Gelden hier eigenlijk nog speciale wetten en normen? En wat zijn daar de trends? Van Zijl geeft aan dat zand, snippers en gras het nog altijd goed doen op natuurlijke speelplekken. “Het is ook niet logisch om in een natuurlijke omgeving voor vaste ondergronden te kiezen. Al zie je ook op deze locaties dat als er veel ge-speeld wordt, soms toch een keuze voor rubber wordt gemaakt.” Al met al is Van Zijl niet van mening dat door de bezuinigingen binnen gemeenten ondergronden kind van de rekening worden. Er wordt nog steeds behoorlijk veel geld aan uitgegeven. “Je ziet wel dat er bezui-nigd wordt, maar waarop verschilt heel erg per gemeente. En dan is het vaak een generieke bezuiniging en niet speciaal op ondergronden.” Dat ondergronden nog steeds een flinke aanslag vormen op de budgetten, merkt Van Zijl ook aan de vorming van de markt. “Als 35 procent van de uitgaven naar ondergronden gaat, dan willen daar meer bedrijven een graantje van meepikken. Ik heb er de afgelopen jaren behoorlijk wat con-currenten bij zien komen.”

Signgrass wint Pleisureworld Noviteiten AwardVan Zijl heeft een verbeterde techniek om prints en logo’s in kunstgras te verwerken ontwikkeld: Signgrass. De productiewijze won de Noviteiten Award 2011 van Pleasureworld, het communicatieplatform voor ondernemers in de markt van leisure, recreatie, sport en toerisme. Tot nu toe waren er voor het aanbrengen van een logo op een kunstgrasveld twee opties; de kleuren werden gesneden en gelijmd, of de kleuren werden op het veld geschilderd. Van Zijl ontwikkelde met Signgrass een techniek waarmee verschillende gekleurde vezels al in de weverij in de grasmat kunnen worden ingeweven. Hierdoor ontstaat een sterke en duurzame basismat en kan vrijwel elk ontwerp makkelijk en snel in een grasmat worden aangebracht. De techniek kan worden gebruikt voor diverse soorten kunstgras; er hoeven dus geen concessies te worden gedaan aan de kwaliteit van het eindproduct. Juryvoorzitter Reinoud van Assendelft de Coningh van de Pleisurworld Noviteiten Award: “Het is een bijzondere uitvinding die zorgt voor een grote verbetering van het productieproces en de mogelijkheden van print in kunstgras. Het is een product met grote marktpotentie. Dat blijkt nu al uit het feit dat diverse grote voetbal-clubs inmiddels al bestellingen hebben gedaan.”

Inlichtingen: pleisureworld.nl/award


30 BuitenSpelen

(Kleine) mensen en hun wensen

Troost voor het volwassen gilde: kinderen weten het ook niet. Althans, zoveel mensen, zoveel wensen. Het testteam bestaande uit Suzanne, Anne, Sven en Jan-Peter komt er in elk geval niet uit na een ochtend intensief spelen. Het is als een gedoogcoalitie in de Tweede Kamer. Je moet samen verder en concessies doen, maar helemaal eens word je het nooit. Welke ondergrond we ook bezoeken, de meningen verschillen. En de meningen zijn ook erg voorspelbaar. Als we op een Cruijff Court aanbelanden, zijn het vooral de jongens die direct het kunstgras als favoriet bestempelen. Daar rolt de bal het lekkerst. De entourage met echte doelen doet ook veel goed. De meisjes (6 en 8 jaar) vervoegen zich direct in de nabijgelegen zandbak met schommel en glijbaan. Ondergrond: zand. Schoenen gaan uit, iets dat de jongens niet doen als ze later van het voetbalveld naar de speelplaats komen. Opval-lend: het hoge gras tussen Cruijff Court en speel-plaats lijkt in eerste instantie het minst populair. Kan te maken hebben met het druilerige weer die dag. Natte voeten zijn kennelijk meer iets voor een vorige generatie, of alleen bij zonnig weer.

Na enig aandringen tot proberen vinden het de kids het natte gras eigenlijk ook wel weer grap-pig. Ofwel: met zachte dwang is elke functionele ondergrond wat kinderen betreft wel prima. Dat verandert wel een beetje op de natuurspeel-plek. De ongelijke ondergrond met schijnbaar scherpe punten maakt dat de kinderen hier de hele tijd hun schoenen aanhouden. Zelfs op de houtsnippers. Als ook hier bij zacht aandringen de schoenen toch uitgaan, is er een verrassings-moment. “Hé wat lekker zacht, wat veert dat.” De gegoten vloeren zijn qua ‘gevoel’ iets minder populair. Je voelt er alles op, “maar je hoeft niet zo lang je voeten schoon te maken als in zand”, zegt Sven. “Dat vind ik wel zo irritant altijd. Loop je nog uren met zand in je sokken.” Tot slot belanden we nog op een schoolplein met rubbe-ren tegels. “Prima”, zegt Anne, “maar wel ver-velend dat er een grote rand zit tussen de tegels en de houten vloer. Dat loopt niet lekker door.” De ‘jury’ besluit geen winnaar aan te wijzen. “We vinden alles wel oké.” “Ik vind wel dat de gemeente eens dat gras moet maaien”, besluit Jan-Peter. “Zo kunnen we niet echt voetballen.”

DOSSIEr: KIds TEsTpANEL

de ongelijke ondergrond met schijnbaar scherpe punten maakt dat de kinderen op de natuur-lijke speelplaats hun schoenen aanhouden.


Bestuurlijk kun je allerlei wensen hebben. Financieel, onderhoudstechnisch, esthetisch…

Het zal kinderen worst zijn. Zij willen spelen. Maar op welke ondergrond?

Foto

: regio

no

ord

weSt FrySlâ

n

Buiten Spelen

dOssIER®

ONTWERPOntwerp voor iedereen en elke plek

ADVIESIntegraal advies voor beleid en beheer

INSPECTIESZorg voor veilig spelen

CURSUSSENVoor inspecteurs en beheerders speelruimte

Randstad 22-1291316 BW [email protected]

Samen het speelplein ontwerpen!Basisschool De Windroos, Deventer 2012

het plan voor beter spelen

32 BuitenSpelen

BUITENSPELEN Op LOcATIE

Een spiksplinternieuwe speelplek. Het prachtige resultaat van vernieuwend

design en inspraak van de doelgroep. Maar realisatie, gebruik en beheer

verlopen meestal niet ‘volgens ontwerp’. Waar moet je als gemeente en ont-

werper rekening mee houden om een nieuwe speelplek een zo groot moge-

lijke kans van slagen te geven? BuitenSpelen zoekt naar de antwoorden aan

de hand van het voorbeeldproject ArchiSpel, een speelplek in de gemeen-

te Haarlemmerliede en Spaarnwoude die niet naar verwachting functio-

neerde. Een recente evaluatie had verhelderende uitkomsten. Met als

belangrijkste conclusie dat niet altijd het ontwerp moet worden aangepast,

maar soms de verwachtingen.

Wat maakt een nieuwe speelplek tot een succes?

ArchiSpel net na aanleg, met rechts de transparante JOP.

pRAKTIscHE ERvARINGEN EN INzIcHTEN IN dE GEMEENTE HAARLEMMERLIEdE EN spAARNWOUdE

TeKST: GeeSje RieTVeLD

FOTOGRAFie: NOV’ 82


Het verhaal achter ArchiSpel begon met de wedstrijd ‘Kern met Pit’ van de Koninklijke

Nederlandse Heide Maatschappij (onderdeel van Arcadis). Naar aanleiding van een bewonersinitia- tief schreef de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude (+/- 5500 inwoners, red.) in 2009 een gedurfde prijsvraag uit waarin jonge archi-tecten werden uitgenodigd een vernieuwend ontwerp te maken voor het 6000 m2 grote, verwaarloosde basketbalveld aan de rand van Spaarndam, ingesloten door het sportpark, de ringweg, de A9 en de polder. De prijsvraag omvatte twee opdrachtcriteria:1. Ontwerp een speelplek voor de doelgroepen 0-100 2. Maak de plek aantrekkelijk en robuust zodat jongeren de voorzieningen zullen gebruiken maar niet vernielen.

Een vakjury van B&W en een jeugdjury velden een gelijkwaardig oordeel over de inzendingen. Na twee feedbackrondes en met hulp van Arcadis bij het grondig doorlichten van financiën, bestek en beheerplan, was ArchiSpel het winnende ontwerp.

ArchiSpel; een ontwerp in ontwikkelingHet ontwerp voor dit allereerste project van NOV’82 Architecten, zijnde Laura Ubachs en Saynzo Osinga, bestond uit ovale eilanden met verschillende speelaanleidingen voor iedere doelgroep, verbonden door toegankelijke paden van grote betonplaten. Met doordachte zicht-lijnen, bomen, zitmeubilair en een vijver sloot het ontwerp voor het terrein mooi aan op het aan-grenzende polderlandschap en kreeg ArchiSpel recreatiewaarde voor volwassenen en ouderen. De eilanden werden naar aanleiding van een omgevings-behoefte-analyse door NOV ’82 ingevuld met een multifunctioneel fantasie-eiland voor de kleintjes, een basketbal-, voetbal-gras- en skateveld en een glooiende plantenheuvel. Gaandeweg de uitwerking van het ontwerp werden sommige speelvormen voor redenen als toezicht en mogelijke overlast verwis-seld van eiland. Op verzoek werd een eiland met een Jongeren OntmoetingsPlek toegevoegd en op de plek waar Ubachs en Osinga oorspronkelijk de vijver hadden gepland, werd plek gereserveerd voor een tenniskooi van de aangrenzende tennis-vereniging.

Met de hulp van expert Arcadis, de betrokken-heid van de doelgroep en het flexibele ontwerp, leek het succes van ArchiSpel redelijk gegaran-deerd. Maar vanaf de oplevering nu ongeveer een jaar geleden, kwam een aantal discrepanties aan het licht tussen het oorspronkelijk ontwerp en beheerplan enerzijds, en realisatie, beleid, onderhoud en gebruik anderzijds. In meerdere evaluatierondes en met inbreng van de jeugdige gebruikers namen NOV’82 en de gemeente, het hele proces, inclusief tussentijdse maatregelen, onder de loep. De uitkomsten zijn verhelderend, reëel en waardevol voor iedere gemeente die in nauw contact staat met haar inwoners en jeugd.

Van 0-100: een irreële opgave Mei 2011 werd de speelplek opgeleverd en het eindresultaat was om door een ringetje te halen, aldus Frans Zantkuijl in de realisatiefase betrok-ken bij het project als wethouder van onder meer Integratiebeleid, Jeugd en Jongeren. Het modulaire ontwerp bleek een gedeeltelijke oplos-sing voor de 0-100 opgave; jongere kinderen met ouders en oudere jeugd maken veelvuldig gebruik van ArchiSpel. De wethouder twijfelt ach-teraf aan de haalbaarheid van de opgave: “Het is de vraag of je wandelende senioren, voetballende en skatende jongeren en kruipende kleuters met


Wat maakt een nieuwe speelplek tot een succes?

BuitenSpelen op locatieIn de rubriek BuitenSpelen op Locatie gaat de redactie met be-hulp van experts ter plaatse op zoek naar praktische antwoorden op vragen die worden ingediend via het Platform BuitenSpelen. Zelf een vraag indienen? Ga naar www.platformbuitenspelen.nl.

Les 2: “Een JOp is niet sodom en Gomorra”

Les 1: “sanctioneer het natuurlijk gebruik van een plek. Het is de ultieme vorm van participatie.”

pRAKTIscHE ERvARINGEN EN INzIcHTEN IN dE GEMEENTE HAARLEMMERLIEdE EN spAARNWOUdE

34 BuitenSpelen

bezorgde moeders überhaupt moet willen com-bineren. Sommige leeftijdsgroepen verdragen elkaar simpelweg slecht.” Ontwerper Osinga: “De ideale inrichting bestaat niet: je kunt nooit iedereen tevreden stellen.”

Natuurlijk gebruik bekrachtigenDat ArchiSpel nooit iedereen tevreden zou stel-len bleek direct na opening uit de discussie over scooters, fietsers en skelters op het terrein. Naar ontwerp van NOV’82 had de aannemer een heel open entree gemaakt, maar na aandringen van jonge ouders en senioren besloot de gemeente twee- en vierwielers te weren van de locatie. Een beslissing die, achteraf gezien, onnodig veel geld heeft gekost. Want, zo vinden zowel de ontwer-pers als de wethouder, “Het handjevol fietsers, scooters en skelters is absoluut niet de terreur die de klagers ervan maken.” Daarbij komt, dat wielers én wandelaars massaal een olifantenpad maakten langs het dure afsluithek. De gemeente koos een andere aanpak en betegelde het ontsta-ne pad. Zantkuijl. “Natuurlijk gebruik van een plek moet je sanctioneren, dat is de ultieme vorm van participatie.”

Groen op de speelplek? De hoge plantenheuvel is vooral geschikt om vanaf te fietsen; de populairste route is nu een leeg pad van doodgetrapte en uitgetrokken plan-ten. Ook de beplanting tussen de speeleilanden moest het ontgelden. Na twee maal tevergeefs bij poten besloot men het groen meer op zijn beloop te laten. Om erosie van de heuvel tegen te gaan en het groene karakter te behouden wordt momenteel gras gezaaid tussen de resterende beplanting. Zantkuijl: “Bij aanvang van het project kozen we voor jonge, kwetsbare beplanting vanwege de kosten. Maar achteraf zijn we daar-mee duurder uit. Een wijze les voor de gemeente. Doe het groen in één keer goed of wacht eerst de olifantenpaden af en plant daaromheen.”

Van de drie jonge bomen in betonnen boom- banken, werd een exemplaar omgeduwd. Binnenkort worden er grotere, steviger exem-plaren geplant. Osinga: “Dit ontwerp biedt voor de oudere bezoekers een belevingswaarde in de natuurlijke manier waarop de plek aansluit bij de polder. Zonder het groen gaat de waarde voor die doelgroep verloren.” Maar bijplanten is zin-


Les 3: “Groen op de speelplek: doe het goed of doe het (nog) niet”.

Het pad naar het skateveld, met daarachter de polder.


loos zonder goed beheer. In het ontwerpbeheer-plan werd uitgegaan van regulier onderhoud door de buitendienst, maar door bezuinigingen en spelende kinderen dook de beeldkwaliteit al gauw onder de norm. Zantkuijl: “Nu regelt onze sociale werkvoorziening ‘Paswerk’ het beheer. Zij hebben zich de verantwoordelijkheid en uit-daging echt toe geëigend.”

Goede basis, gedegen uitvoering Op zijn oorspronkelijke plek, zou de vijver uitzicht bieden over het weidelandschap. Maar door de vijver te verplaatsen voor de tenniskooi, biedt deze nu uitzicht om de verderop gelegen A9. Teleurstellend, zeker nu de tennisclub de open-bare kooi toch op eigen terrein zal realiseren. Osinga: “De polder was een belangrijk aspect van ons ontwerp. Dat hadden we beter moeten ver-dedigen, of we hadden de vijver moeten schrap-pen.” Maar de uitvoering vormde het grootste leermoment voor de ontwerpers. Ubachs: “We hadden er bovenop moeten zitten.” De realisatie van ArchiSpel is op meerdere punten niet volgens bestek uitgevoerd, met grote gevolgen voor de beeldkwaliteit, veiligheid en functionaliteit. Voor de oudere doelgroep ontwierpen Ubachs en Osinga drie betonnen tafel-zitelementen met verschillende bordspellen. In plaats van de spel-len met slijtvaste coating op het tafeloppervlak te schilderen, bevestigde de aannemer losse spelborden met lijm. Ze waren snel verdwenen. De plantenheuvel was minder erosiegevoelig en aantrekkelijk geweest om vanaf te fietsen, als deze niet hoger was aangelegd dan getekend. De verf waarmee de kleur en lijnen op het fantasie-veld zijn aangebracht is klaarblijkelijk niet de slijtvaste coating in het bestek maar vertoont nu al slijtplekken.

De gemeente ontvangt vooral klachten over de gladde padenstructuur. “De grote betontegels van 2 bij 2 missen de gebezemde toplaag tegen gladheid”, vertelt Ubachs. En glad is het zeker, door onvoldoende afwatering. De paden zijn lager aangelegd dan het omringende groen, met als resultaat her en der diepe plassen. Momenteel zoeken ontwerpers en gemeente samen naar oplossingen, waaronder grindputten op de laagste punten en het boucharderen van het tegel-oppervlak. “Deze maatregelen zijn niet goedkoop”, aldus Zantkuijl. “Maar ArchiSpel heeft dan ook maar € 20,- per vierkante meter gekost, nog niet de helft van andere speelplek-ken met vergelijkbare afmetingen, zoals de Speeldernis in Rotterdam. Wellicht hadden we als gemeente meer eisen moeten stellen aan een solide technische basis en uitvoering, en daar meer budget voor moeten vrijmaken.” Maar op een positieve noot: “Getuige de klachten maken de mensen in ieder geval veel gebruik van de speelplaats. Zelfs bij regen.”

ergens tussen hufterproof en welkomToen de jongeren in Spaarndam vroegen om een Jongeren OntmoetingsPlek op ArchiSpel, stelden de gemeente, bewoners en ouders als voorwaarde dat het ontwerp transparant zou zijn, met goed zicht op de JOP vanaf de ringweg. NOV’82 stapelde op speelse wijze betonnen blokken en dekte de ontstane kolommen af met damwanden. Stoer, hufterproof en open. Maar uit een rondetafelgesprek begin dit jaar, met de gemeente, jongeren, ouders, politie, jeugdwer-kers en ontwerpers, bleek onder meer dat de JOP, in essentie een beschutte plek waar jongeren elkaar ontmoeten, niet functioneerde. De open constructie biedt geen beschutting tegen de striemende westenwind en ouders controleren de boel vanaf de ringweg. ’s Avonds worden zij daarbij geholpen door twee lage lichtmasten die eigenlijk bedoeld waren om de jongeren in de JOP wat licht te gunnen. Maar zij voelden zich vooral onbehaaglijk en bekeken, een probleem dat NOV ’82 gelukkig eenvoudig op kon lossen door blokken toe te voegen aan de JOP.

Het gesprek ontsloot meer waardevolle infor-matie. Een belangrijke eyeopener voor Zantkuijl: “De jeugd heeft helemaal niet zoveel tijd als wij volwassenen denken! Het gehekelde ‘hangen’ is maar een heel klein deeltje van een agenda vol school, bijbaantjes en sport.” Onredelijke frustra-ties en angsten kleven ook aan het concept JOP, merkte de wethouder. “Maar een JOP is geen Sodom en Gommora. We moeten wel rationeel blijven.” Door te luisteren en de jongeren een plek te geven, bouwde de gemeente het beno-digde vertrouwen op om hen aan te kunnen spreken wanneer iets niet door de beugel kan. Want Zantkuijl onderkent dat de jongeren bord-spellen, prullenbakken, bomen, lichtmasten en betonnen zitjes vernielden. Hierover werden harde afspraken gemaakt. Zantkuijl: “Met bij-passende consequenties voor diegenen die ze niet nakomen. Dat is het voordeel van een kleine gemeente; wij kennen onze oproerkaaiers.”

Met alle mogelijke fysieke en sociale maatregelen aangaande problematiek rond speelplekken, is het volgens wethouder Zantkuijl vaak het (jeugd)beleid van gemeenten waar de grootste voor-uitgang te boeken valt. “De politiek spendeert teveel geld en energie om de uitwassen uit te bannen, te onderdrukken. Maar in plaats daarvan kunnen we ook stimuleren en uit-dagen. En laten we vooral redelijk blijven. Een kapotte plant is niet direct vandalisme. Zie het als gebruikersschade en leer ervan. Een omgeving die uitdaagt, kan nooit ongeschonden blijven.”


Informatie:U leest het verslag van de jongerenevaluatie op www.platformbuitenspelen.nl/jongerenevaluatie-archispel.

Les 4: “Een omgeving die uitdaagt, kan nooit ongeschonden blijven”.

36 BuitenSpelen

NU TE bEspELEN

interactief palenspel voor Fort Willem

Speeltuin Fort willem in Maastricht heeft voor kinderen in de leeftijdsgroep van 6-12 jaar een interactief speeltoestel laten plaatsen; de fantallica pole position van eibe. Het spel wordt gespeeld door de oplichtende palen aan te tikken.

Fantallica pole position bestaat uit gepoedercoate metalen palen met een satelliet aan de bovenkant, waar interactieve spellen mee gespeeld kunnen worden. Het product combineert interactief spelen met ‘gewoon’ buiten spelen. Er zijn diverse spellen geprogrammeerd, zoals actiespellen en geluidsspellen en later kunnen er eventueel geheugenspellen worden gepro-grammeerd. Doordat competitie mogelijk is en prestaties altijd verbeterd kunnen worden, is dit product leuk voor jong en oud, met of zonder beperking. Fantallica pole position kan in 5 verschillende kleuren geleverd worden. Veel ruimte en een speciale ondergrond zijn niet nodig om het product te plaatsen. Geschikt voor scholen, sport BSO’s, maar ook voor de openbare ruimte en de recreatie.

www.eibe.nl

In elk nummer van BuitenSpelen vindt u naast achtergrondartikelen, visies en

projectbeschrijvingen ook een overzicht van recent gerealiseerde projecten en

geïntroduceerde producten. Ter inspiratie voor grote en kleine projecten waar

u zelf bij betrokken bent.

Linnaeushof opent ‘zandfabriek’

De nieuwste attractie van het Linnaeushof te Bennebroek is de Zandfabriek van Proludic. Midden in de kleuter- en peuterspeeltuin ligt al enkele jaren een grote zand-speelplaats. Nu is deze plek bezaaid met talrijke werkplaatsen, een ware kleine ‘fabriek’, waarin kinderen de mogelijkheid krijgen om zelf dingen te creëren.

Met de komst van de nieuwe Zand-fabriek - twaalf bij tweeënhalve meter groot - is deze populaire speelplek voor de jongere kinderen vernieuwd en flink uitgebreid. Een graafmachine, vervoer-der, transportband, kraan en emmer dienen als verbinding elementen tus-sen de verschillende werkplekken. De twee extra toestellen; de ‘Sahara’ en de grote ‘Zeef’, zijn een volwaardige aanvulling van de zandspeeltuin. Boven de Zandfabriek, die toegankelijk is voor valide en minder valide kinderen, hangt een grote schaduwluifel voor bescher-ming tegen de zon. Meer over de Zand- fabriek in de septembereditie van BuitenSpelen.

www.proludic.nl

Dagelijks producten project-nieuws, achtergronden en meer op www.platformbuitenspelen.nl

Allereerste Angry birds themapark geopend in Finland

Het allereerste Angry Birds activitypark is vorige week geopend in Finland. Dit grote park is helemaal gethematiseerd volgens de vogeltjes en figuurtjes uit de mobiele game. Het Finse pretpark Sarkanniemi heeft twaalf attracties, een avon-turenparcours en thematische voedingsstandjes.

De ontwikkelaar van het computerspel, Rovio, hielp mee bij de ontwikkeling van het park. Om die reden zullen bezoekers het computerspel ook kunnen spelen op speci-ale computers en kunnen ze de gemene varkens en rode en blauwe vogel ontmoeten. In het spel, dat sinds de introductie in 2010 immens populair is, moet de speler boos kijkende vogels lanceren om de wankele constructies van groene varkens te vernielen. “Het thema en design van Angry Birds is internationaal bekend, dus we kijken ernaar uit bezoekers te verwelkomen van over de hele wereld om ons park te ontdekken”, al-dus projectleider Miikka Seppälä. Ook voor minder immense speelplekken is er aanbod met gethematiseerde glijbanen, draaitoestellen en combinatietoestellen. In totaal zijn er


NU TE bEspELEN

Waterspeelplaats op monumentaal dRU terrein

Tussen de zeven rijksmonumenten op het DRu complex in ulft is een waterspeelplaats aangelegd naar ontwerp van SAB Architecten. De waterspeelplaats is een driehoekig vlakopgebouwd uit verschillende waterelementen met uiteenlopende speelwaarden. ROTS Maatwerk en Dusseldorp tekenden voor de realisatie.

Geprogrammeerde waterspuiters kunnen je plots verrassen, maar misschien word je wel te grazen genomen door je vrienden die vanaf het bedienings-paneel handmatig de spuiters aan- en uitzetten en de hoogte van het water bepalen. Grote natuurstenen zitblokken vormen de overgang naar rustiger water met stapstenen. De stenen vormen drie routes, variërend van droge tot natte voeten. Vervolgens valt het water naar beneden langs een water-muur waarop de loop van de rivier de Oude IJssel te zien. Langs de water-muur ligt een vlonder op het waterniveau van de Oude IJssel, van waar kan worden genoten van de waterval en de rivier. Meer over dit project in het komende Straatbeeld magazine.

www.sab.nl

natuur en speeltoestellen in steensel

in opdracht van de gemeente eersel heeft BTL voor vier speelplaatsen in Steensel een ontwerp gemaakt waarbij het concept Spelen in ’t Groen en traditionele speeltoestellen met elkaar gecombineerd worden.

Bij de aanleg van de speelplaatsen zijn verschillende materialen gerecycled. Van de zwarte afgegraven grond zijn heuvels en glooiingen gemaakt. Oude boomstam-men zijn gebruikt om stapstammen uit te vervaardi-gen en van oude betontegels is een bank gemaakt. Op de speelplaats Steensel Noord is met maaskeien een natuurlijke waterloop gecreëerd. Door middel van een handpomp kunnen kinderen het water uit de grond pompen waarna het water de natuurlijke waterloop zal volgen, tenzij er grachten of dammen gebouwd worden. De glooiing en de ronde vormen in het gazon zorgen voor een speels uiterlijk. Natuurlijke materialen zorgen voor een meer natuurlijke speelervaring, op een veilige manier.

www.btl.nl

zo’n twintig speeltoestel-len door Lappset ontwik-keld, die in Nederland verkrijgbaar zijn bij Yalp.

www.yalp.nl

Foto: Eelco Koppelaar

Voor:Produceren, Leveren en plaatsen speeltoestellen, natuurlijke speelplek, Valdempende Ondergronden;tevens Inspectie, Onderhoud en Reparatie

Bakelsebrug 10a5761 PM BAKELT 0492 599030F 0492 599163I www.sicuro.nlE [email protected]

www.btl.nl

SPELEN IN ‘T GROENMet het concept Spelen in ’t Groen worden kinderen geprikkeld om hun eigen spel te bedenken met materialen zoals stenen, zand en boomstammen.

Al onze magazines

zijn nu ook online beschikbaar.

Ga naar www.acquire-

publishing.nl/archief

De grootste uitgever op het gebied van Openbare Ruimte, Verkeer & Mobiliteit


Alles is retro tegenwoordig. Terug naar de roots. Voor spelen is dat natuurlijk niet

anders. Sinds jaar en dag klimmen we als kinde-ren al in bomen. Vroeger stonden die er min of meer toevallig en klom je er in, al dan niet om pruimen te plukken…. Je kunt de natuur een handje helpen door bomen te planten die goed tegen klimmen bestand zijn. En je kunt de natuurlijke speeldrang een duwtje in de rug geven door bomen te selecteren die makkelijk

beklimbaar zijn. In een echte klimboom durf je toch eerder stappen te zetten; de eenvoudiger te bereiken takken verlagen de drempel voor kinde-ren die wat minder lef hebben. Klimbomen zijn er in alle geuren, maten en kleuren. Inrichters van openbaar groen Van Vliet maakte speciaal voor BuitenSpelen een selectie. Hierbij presenteren we de BuitenSpelen klimboom top 10. Van noot tot kastanje, van haagbeuk tot wilg en hazelaar.

GROENE vINGErS

Top10 KlimbomenIn de eerste editie van Groene Vingers presenteerden we planten die je beter niet op de

speelplek kunt hebben staan. Dit keer een positieve aanvliegroute. Deze bomen wil je juist

wel tegenkomen op de speelplek, de natuurspeelplaats, of gewoon in een wijkperkje.

Ze staan garant voor het nodige speelgenot.

Goede klimbomen hebben een ‘lage instap’.

De grootste uitgever op het gebied van Openbare Ruimte, Verkeer & Mobiliteit

40 BuitenSpelen

NaTUUrLIjk spELEN

Het is tijd voor gedoogbeleid in speeltuinland

Middels een innovatiecontract willen TNO en de Branchevereniging Spelen

de waarde van spelen en bewegen aantonen. Aanleiding voor deze gezamen-

lijke inspanning is de toenemende mate van overgewicht bij de Nederlandse

jeugd. Onderdeel van het contract is onder meer een aantal workshops.

Recentelijk werd de workshop Natuurspeelplekken gehouden, over de waarde

van natuurlijk spelen.

WAAROM Is ER TOcH zO’N WATERscHEIdING TUssEN NATUURLIJK EN FORMEEL spELEN?


Een ‘formele’ tokkelbaan op een natuurlijke speelplek.


Dromerig kijken de deelnemers naar buiten. Willen we in een kantoor een workshop

volgen of toch liever buiten (natuurlijk)spelen? De buitenruimte van het omliggende groene Doepark Nooterhof in Zwolle lonkt in elk geval. Binnen gaat de vraag onmiddellijk over: wat is natuurlijk spelen eigenlijk? Van oorsprong was spelen altijd natuurlijk maar sinds de intrede van toestellen is een kunstmatige - maar wel diepe waterscheiding gekomen tussen natuurlijk en formeel spelen. Met aan twee kanten lobby-groepen die vooral preken voor eigen parochie en weinig zin hebben om elkaar toe te laten in de eigen habitat. Met name de groenlobby zit heel erg op de eigen paden. In Zwolle wordt nu eens hardop geroepen dat als de twee stromin-gen meer met elkaar integreren, je ‘best of both worlds’ hebt. Niemand die daar tijdens de work-shop op tegen is, maar de praktijk is wezenlijk anders.

Ter indicatie: in één van de twee presentaties twee foto’s op één scherm. Links een Robinia speeltoestel, zonder kinderen. Rechts een stel kinderen dat gierend van het lachen door de modder glijdt. Suggestie: natuurlijk spelen is veel leuker. Je had de foto natuurlijk ook om kunnen draaien, spelende kinderen in een toestel en alleen maar modder. Illustratief is vooral dat de verschillen zo worden benadrukt. Het polder- model is in de speelwereld nog nauwelijks inge-treden. Op Doepark Nooterhof bijvoorbeeld had een mooi klimtoestel helemaal niet misstaan, maar de focus is puur gelegd op natuur, natuur en nog eens natuur. En er zijn ook genoeg plek-ken waar louter toestellen staan en de natuur is uitgebannen, al was het maar om de wetten en regels. De twee stromingen houden elkaar in een onwezenlijke wurggreep. De waarde van natuur Klimbossen en tokkelbanen daargelaten zijn voorbeelden van integratie maar mondjesmaat te vinden. Terwijl uiteindelijk de twee stromingen wel voor dezelfde uitdaging staan: kinderen moeten meer bewegen. Zowel groen als toestel-len kunnen daarbij helpen. Agnes van den Berg van de WUR gaf tijdens haar presentatie als on-derdeel van de workshop een mooi voorbeeld. Bij Vinexwijken in aanbouw zie je altijd de mooiste afbeeldingen op moodborden staan. Veel groen, veel spelen. Bij oplevering blijken zowel groen als

spelen sterk ingekrompen te zijn. “Natuur speelt op de achtergrond wel mee, maar wordt vaak in de uiteindelijke beslissingen niet meegenomen”, concludeerde Van den Berg. Ze ging verder vooral in op de waarde van natuur en natuurlijk spelen waarnaar zij onderzoek heeft gedaan en putte uit andere onderzoeken. De waarde van spelen is een nog vrij onontgonnen onderzoeksterrein waar nu pas beetje bij beetje resultaten over naar buiten komen. Keihard bewijs is het allemaal niet, er zijn veel variabelen, maar uiteindelijk is toch de overheersende conclusie dat groen en natuur belangrijk zijn voor ontwikkeling en gezondheid.

De eerste stelling die voorbijkwam was: is het erg dat een kind niet in een groene omgeving speelt? Johan Cruijff is toch ook goed terechtgekomen in Betondorp met een bal en een muur? Kinderen die veel sporten of muziek maken komen toch ook goed terecht? Van muziek word je toch ook rustig - net als van natuur… Het antwoord van Agnes van den Berg: “Uit onderzoek blijkt dat kinderen die zonder natuur opgroeien - nu en later - minder kansen hebben op gezondheid en welzijn. Natuur blijkt een effectief middel voor gezondheid.” En de plus-effecten zitten daarbij in de natuur zelf opgesloten. Bewegen zorgt voor minder overgewicht, natuur stimuleert creativI-teit en motorische vaardigheden, leert kinderen risico’s nemen, doet het zelfvertrouwen en moreel besef toenemen. Agnes van de Berg: “Een kind dat graag op straat insecten doodtrapt, denkt na vier keer in de natuur te zijn geweest, toch: Hé, waarom doe ik dat eigenlijk? En doet het daarna wellicht niet meer.” Onderzoek heeft

NaTUUrLIjk spELEN

Het is tijd voor gedoogbeleid in speeltuinlandWAAROM Is ER TOcH zO’N WATERscHEIdING TUssEN NATUURLIJK EN FORMEEL spELEN?

Jammer dat gemeenten altijd inzetten op beweegprogramma’s in relatie tot spelen.

In een natuurlijke omgeving spelen kinderen meer explo-ratief en constructief.

42 BuitenSpelen

opgeleverd dat een natuurlijke omgeving de kwaliteit van leven verbetert, ziektes vermindert, het maatschappelijk succes vergroot, zingevings-vragen oproept en meer positieve herinneringen achterlaat. Agnes: “Tijdens een van de onder-zoeken die we deden, duurde het heel lang voordat een jongen een pissebed op durfde te pakken. Toen hij het deed was hij euforisch. Op een of andere manier is natuur eng voor kinderen op veel punten. In de natuur leer je angsten overwinnen.” Ongelukken, verdwalen in het bos, insectenbeten, controleangst bij ouders (waar is mijn kind?). De natuur faciliteert natuurlijke alarmsignalen. Kinderen die weinig in de natuur komen, ontwikkelen heel andere instinctieve angsten, vaak veel groter dan het echte gevaar. Je moet ervaringen hebben om angst te over-winnen, zonder risico’s is er minder ontwikkeling en groei. Het uitbannen van risico’s verhoogt de kans op ernstige ongelukken. Dus zit de crux in het ontwikkelen van uitdagende speelplekken met aanvaardbare risico’s. Van den Berg: “Uit-eindelijk zijn de voordelen van natuur veel groter dan de risico’s.”

Soft versus hardOnbekend maakt onbemind. In een onderzoek van Agnes van den Berg kregen kinderen een foto te zien van een indoor speelpark en van een speelplek in een natuurlijke omgeving. 90% wilde bij eerste aanschouwing het liefst naar binnen. Maar na toelichting waren de verhoudingen fundamenteel anders omdat de kinderen snapten dat je ook in de buitenwereld veel kunt beleven.

Van den Berg stelde in haar presentatie dat de grootste voordelen van natuurlijk spelen op het mentale vlak liggen. “Daarom is het jammer dat gemeenten altijd maar weer inzetten op beweeg-programma’s in relatie tot spelen. Bewegen wordt in de gemeenteraden serieuzer genomen dan iets dat zich tussen de oren afspeelt. Zo mis-sen we belangrijke kansen. Want ook die ‘zachte waarden’ hebben effecten op kinderen, ze zijn alleen lastiger meetbaar.” Nederland gelooft wel dat natuur goed is. Ongeveer 84 procent van de ouders van kinderen vindt het in elk geval. Vrijwel niemand gelooft dat natuur niet goed is. Van den Berg: “Probleem blijft wel dat er weinig langjarig onderzoek is. We hebben veel observaties en aannames die wel die kant op tenderen, maar hard bewijs is er nog weinig.” Zelf heeft ze op speelplek de Woeste Weide onderzoek gedaan. (zie de grafieken). Kinderen werden in de sport-hal aan de apenkooi gezet, en buiten mochten ze op een natuurplek spelen. Uit het onderzoek bleek dat de effecten van de speelplekken totaal anders waren. Buiten waren kinderen veel meer exploratief (onderzoekend) en constructief (bouwend). Dat deden ze in de sporthal nauwe-lijks. In de sporthal was de score vooral hoger op functioneel gebruik en het spelletjes doen. Ook het verschil tussen jongens en meisjes werd weer eens manifest. Meisjes hangen in de touwen, jongens gaan voetballen. In vergelijking tot formeel spelen blijken meisjes in de natuur veel actiever dan jongens, die lichamelijk intensiever spelen in de sporthal. Wellicht een goede reden om natuurlijk en formeel spelen te integreren. Want natuurspel helpt niet alleen de meiden bewegen, maar ook de cognitieve ontwikkelingen van kinderen. Van den Berg verwees hierbij naar een onderzoek van Richard Louv die ADHD niets meer en niets minder dan een ‘natuurtekortstoornis’ noemde.

De workshop in Zwolle stond bol van de voor-delen van natuurlijk spelen. Per 1000 inwoners zijn er minder migraine-, depressie-, astma- en diabetesklachten. Tot een leeftijd van dertien jaar zijn de effecten nog groter dan bij volwassenen. Op de vraag of mensen in dorpen omringd door natuur ouder worden dan mensen in de stad ant-woordt Agnes: “Dat hoeft niet zo te zijn omdat sommige mensen in dorpen meer sociale stress hebben en daar onder lijden.” Geen keiharde, makkelijk te categoriseren waarheden. ‘Best of both worlds’ en polderen blijkt ook in speelland letterlijk een gezonde oplossing. Niemand zal vermoedelijk de waarde van de natuur en natuur-lijk spelen betwisten. Maar waarom daar geen speeltoestel tussen mag staan is een raadsel. Net zo raadselachtig als waarom op formele speelplekken kinderen niet vies mogen worden. Kortom: het is tijd voor gedoogbeleid in speel-tuinland.

Gedocumenteerd speelgedrag in een natuurlijke vs. een formele speelplek.Uit: Spelen in het Groen. (2007) Onderzoek van Alterra, WUR.

NaTUUrLIjk spELEN

Informatie:Download het hele onderzoek van Alterra, WUR, Spelen in het Groen (2007), naar de effecten van natuurspeelplekken op kinderen, op www.platform-buitenspelen.nl/alterra.


SPEELTUINwErk LIMbURG

Mijlpalen binnen de vereniging: Vieren? Of sparen?!Voor de meeste vrijwilligers en bestuurders een bekende afweging: een prachtige mijlpaal

versus (schaarse) financiële ruimte. Wanneer is het verantwoord om gemeenschapsgeld of

betalingen van particulieren in te zetten. En wat levert het eigenlijk op?

Speeltuinwerk Limburg ondersteunt, als gesubsidieerde vereniging, vrijwilligers in het speeltuinwerk. Bij het 25-jarig bestaan is het vieren er omwille van gebrek aan organisatiecapaciteit bij ingeschoten.

Dit jaar bestaat Speeltuinwerk Limburg 30 jaar. Als je kijkt naar de echte jubilea: 12½ , 25, 40, 50 etc, lijkt 30 nauwelijks een feestje waard. Of toch...

Tegen…Tegenwerpingen genoeg. Een feestje organiseren kost geld, veel energie, moeite en tijd. Het “echte” werk blijft liggen en het levert geen extra klanten op. Want potentiele speeltuinverenigingen vinden ons niet via de feestroute, maar via hun gemeente, welzijnsorganisatie of Kleine Kernenbestuur. De klanten waar de speeltuinen het juist van moeten hebben- kinderen en hun begeleiders- bereiken we met dit feest niet. Niet doen dus?

Voor…Kennelijk waren er zwaarwegende redenen die voor een jubileumfeest pleitten. De speeltuinvrijwilligers van de verschillende speeltuinen spreken elkaar niet zo vaak terwijl ze graag elkaar ideeën aan de hand doen en ervaringen delen. En zonder directe aanleiding je wethouder spreken of horen hoe provinciale bestuurders je werk een hart onder de riem steken doet gewoon goed. En laten wij het nu ook heel prettig vinden als die bestuurders elkaar eens treffen, elkaar kennen, zodat het gemakkelijker wordt elkaar eens te vragen naar oplossingen. En de welzijnsorganisaties kunnen hun netwerk uitwerpen en mogelijkheden scheppen om het maatschappelijke web strakker te spannen. En er zijn ook zake-lijke voordelen zoals naamsbekendheid, mogelijkheden voor leveranciers om zich bekend te maken onder onze klanten en een gigantische spin-off in de pers en social media die ons ruimte geeft voor de toekomst. En last but no least was het dé kans om onze vrijwilligers flink in het zonnetje te zetten. Weldoeners in het vrijwilligerswerk hebben soms moeite met bedankjes en de acceptatie dat ernu eens voor hen wordt gezorgd. Dat geeft voldoening voor de organisatie en maakt alle tegenwerpingen ondergeschikt.

Laat je overwegingen dus tijdig de revue passeren. Weet waarom je er wel of niet aan begint en reali-seer je dat goed doen voor een ander een beloning is en beloond mag worden. Samen vieren maakt de saamhorigheid beter en de betrokkenheid hoog. Samen organiseren overigens ook. Dat is waarom speeltuinfeesten succesvol zijn, waarom schoolfeesten zonder budget geen probleem vormen, buiten-speeldagen feilloos verlopen. Gewoon omdat we dat zo willen... én kunnen!

TeKST: CARLieN SCHOuTeN

44 BuitenSpelen

PrOjECT

Overal iets te doen,alles te overzien

Bij de Hoornseplas in Groningen is dit voorjaar het Super Space Net geplaatst. Dit piramidale

klimnet van 9 meter hoog en 25 meter breed is ontworpen om tientallen kinderen tegelijk

klauterplezier te bezorgen. De constructie is letterlijk het hoogtepunt van de grote ‘speelslag’

die het Meerschap Paterswolde, een samenwerking tussen de gemeente Groningen, Haren

en Tynaarlo, inzette na het verwijderen van de regionaal bekende palenberg in 2006. Met

een uitgebreide versie van het modulaire Galaxy speelsysteem, een bijzonder watertoestel,

peuter-kleuter voorzieningen en het Super Space Net is het Meerschap voorlopig de trotse

eigenaar van de grootste openbare speelvoorziening van Europa.

VLieG

eRFO

TO: eR

iC K

ieBO

OM


PrOjECT

Het geheel heeft meer dan twee ton gekost, maar veel schouders maken lichte lasten.

Behalve de drie gemeenten, deden de provincie, Samenwerking Noord Nederland, Regio Groningen-Assen, het ministerie van Economische zaken, Landbouw en Innovatie en zelfs Europa een duit in de zak. Niet vreemd, want de Hoornse-plas is een trekpleister voor de hele omgeving en onderdeel van het waardevolle natuur-recreatie-gebied Paterswolde. Harald Homan, opzichter van het Meerschap: “De palenberg was altijd het symbool van de Hoornseplas en dé speel-voorziening voor de kinderen. Maar door houtrot, vernielingen en brandstichting waren in 2006 nog maar 10.000 van de 15.000 palen over. Er zat niets anders op dan het geheel te verwijderen. Gezien de recreatiewaarde van de plas, moest er wel iets spectaculairs voor terug-komen.”

Modulair speeltoestellensysteemVanwege de vandalismegevoeligheid van het afgelegen gebied, werd in de eerste fase van het project gekozen voor het Galaxy systeem van Kompan. Deze lijn bestaat uit een grote verschei-denheid aan modulair te schakelen toestellen. Homan: “Klimmen en glijden, maar dan net even anders, met bewegende delen. Gemaakt van verzinkt staal, dus heel robuust. De eerste keten van toestellen plaatsen we in 2007, die we twee jaar later alweer uitbreidden.” Om ook het water bij de pret te betrekken, werd er een bijzondere speelconstructie half in de Hoornseplas geplaatst. Voor de allerkleinsten is een overzichtelijk kleiner gebied gecreëerd, met voor hen geschikte speel-aanleidingen. Maar dat was nog niet genoeg. “Op een mooie dag spelen hier wel 200 kinderen. De plas had nog één grote trekker nodig, als vervanging voor de oude palenberg. Dat werd het klimnet”, aldus Homan.

9 meter hoog klimmenHet Super Space Net van Corocord is 9 meter hoog, 25 meter breed en gemaakt van kabels met een kern van staal in een comfortabele huls. Op ongeveer 4 meter hoogte kunnen de waag-halzen even plaatsnemen in zitjes die in de mazen zijn bevestigd. Een toestel van 9 meter hoog; is dat niet de nachtmerrie van iedere opzichter? “De constructie is zo gemaakt dat een kind maximaal 3 meter kan vallen voordat hij wordt opgevangen door het net”, verklaart Homan. “Volgens het WAS biedt een speciale zandondergrond al voldoende valdemping. En qua uitstraling past dat perfect bij de stranden van de plas.”

Informatie:www.meerschap-paterswolde.nl

Op 4 meter hoogte kunnen de waaghalzen even uitrusten in zitjes die in de mazen van het net zijn bevestigd.

46 BuitenSpelen

Ongelukken zitten in een klein hoekje. Voor je het weet ontstaat bij het broodjes bakken

op de barbecue een steekvlam, krijgen kinderen in het modderwater te maken met viezigheid en ziektes, of gaan kinderen elkaar met de hamers en beitels te lijf tijdens het huttenbouwen. Je weet het maar nooit tegenwoordig. Niet iedereen doet meer normaal. Hoe beschermen we onze kinderen tegen al die gevaren? En dan hebben we het nog niet eens over al die volwassenen die met kinderen werken.

Het is fijn dat veel volwassenen leuke dingen met kinderen doen. Vrijwillige inzet is mooi voor de samenleving. Professionals in het jeugdwerk en de speeltuin zijn immers veel te duur in de huidige crisis. Daarom kunnen we die beter wegbezui-nigen, dan is de speeltuin gewoon maar twee dagen in de week open…. Niet erg, kinderen klimmen wel door het hek, of zitten toch achter hun computer of spelen met de DXversie van de Nintendo.

Maar hoe moet dat in de vakantieperiode? De scholen zijn dicht, niet iedereen gaat op vakantie, en opvang is niet voor alle ouders betaalbaar. Gelukkig zijn honderden vrijwilligers en profes-sionals al druk bezig om van alles te organiseren in de komende zomer. Kan je als ouder je kind veilig aan zomerkampen en vakantieactiviteiten mee laten doen? Ja hoor, dat kan. Tenslotte heeft minister Teeven ervoor gezorgd dat iedereen de kosten van een Verklaring Omtrent Gedrag (VOG) vergoed krijgt. Dus alles is geregeld en ouders kunnen hun kinderen rustig meegeven met uit-stapjes en vakantiekampen.

Maar is die gratis VOG een voorloper voor Engelse toestanden? Ik herinner een informatiebrief die mijn neefjes in Engeland van school meekregen.

Beschermingsfactor X

Zij gingen een dagje op stap met school. En het zou mooi weer worden. “Smeer uw kinderen goed in met zonnebrand. Wij mogen dat als leer-krachten niet doen!” In de prachtige Canadese film ‘Monsiouer Lazard’ verbranden de kinderen in de zon, omdat ze niet mochten worden ingesmeerd. ‘Britse pedo-paranoia gevaar voor kinderen’, kopte de Volkskrant op 24 april j.l. De Manifestoclub in de UK waarschuwt voor een steeds groter wantrouwen waarbij iedere volwas-sene een gevaar voor kinderen zou kunnen zijn.

Grootouders mogen niet mee naar een speelplek als men zich niet vooraf heeft aangemeld bij de organisatie. Stel je voor dat opa een pedo is. Een duur justitieel documentatiesysteem is de afgelo-pen tien jaar 32 miljoen keer geraadpleegd! Wat zou dat kosten? Dan liever dat bedrag investeren in goede kinderen speeltuinwerkers, goede opleidingen en een goed pedagogisch beleid bij de organisaties. Daar hebben kinderen meer aan.

Ze moeten ongestoord kunnen spelen en ouders moeten vertrouwen hebben in de mensen die met kinderen werken. We zijn immers allemaal opvoeders. Dat heet de pedagogisch civil society, met professionals én vrijwilligers. Zorgen dat de vrijwilligers doorgaan met hun geweldige inzet voor kinderen, in plaats van dat ze uit angst stoppen, zoals in Engeland is gebeurd.

Het moet niet gekker worden. Ik zie komende zomer al voor me. De drogist moet maar bij de Kinderzonnebrandflesjes meteen een aanvraag voor die (gratis) VOG voegen. Kindvriendelijk beleid? Weg met die extra x-factoren!

COLUMN

De zomer komt er aan. Lekker naar buiten! Maar ook de periode van gevaar.

Je kunt niet zomaar leuke dingen met kinderen doen! Froukje Hajer pleit voor

meer aandacht voor de ‘pedagogisch civil society’ waarin volwassenen allen

mede-opvoeders zijn.

Froukje Hajer, Kind, spel en ruimte.

www.childinthecity.com

Organisatoren: Partners:

Central Coordinating Committee of the Croatian Child Friendly Towns and Districts Program

City of Zagreb

Hèt internationale platform voor kindvriendelijke steden!

play # children’s rights # healthintergenerational development

CHILDin theCITY26-28 september 2012

Westin Zagreb (Kroatië)6e internationale conferentie en trade show

2012-06-bs-2

Documents