2003-2012 yillari arasinda tÜrkİye’de karma …¶kçektuba-vd-435-456.pdf · karma yöntemle...

The Journal of Academic Social Science Studies

International Journal of Social Science

Doi number: http://dx.doi.org/10.9761/JASSS1655

Volume 6 Issue 7, p. 435-456, July 2013

2003-2012 YILLARI ARASINDA TÜRKİYE’DE KARMA

ARAŞTIRMA YÖNTEMİYLE YAPILAN EĞİTİM

ÇALIŞMALARININ ANALİZİ*

ANALYSIS OF THE EDUCATION STUDIES CONDUCTED WITH MIXED

METHOD RESEARCH IN TURKEY BETWEEN 2003-2012 YEARS

Yrd. Doç. Dr. Tuba GÖKÇEK

KTÜ Fatih Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Matematik Eğitimi ABD

Öğr. Gör. F.Zehra BABACAN

Artvin Çoruh Üniversitesi, Meslek Yüksek Okulu

Engin KANGAL

KTÜ Eğitim Bilimleri Enstitüsü, OFMA Fizik Öğretmenliği Yüksek Lisans Öğrencisi

Nurgül ÇAKIR

KTÜ Eğitim Bilimleri Enstitüsü, BÖTE Öğretmenliği Yüksek Lisans Öğrencisi

Yasemin KÜL

KTÜ Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İlköğretim Matematik Öğretmenliği Yüksek Lisans Öğrencisi

Abstract

Mixed method paradigm, the combination of qualitative and qualitative

approaches in a single study, has been gradually preferred by the researchers

due to its richness and reliability. In this regard, systematic analysis of the

studies using mixed method is important. Aim of this study is to reveal the

distribution of mixed method researches published in education in Turkey last

* Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu

tespit edilmiştir.

436

Tuba GÖKÇEK-F. Zehra BABACAN-Engin KANGAL-Nurgül ÇAKIR-Yasemin KÜL

ten years. Publication year, name of journals, sampling type, rationale for the

use of mixed method, emphasis of approaches (qualitative and quantitative)

and their sequences, and emerging prominent research design were the factors

that are sought through this study. Mixed method studies published in

education between 2003-2012 were retrieved through national databases and a

total number of 97 articles were examined. Following results were revealed

after an extensive analysis of data: Most of the mixed method articles were

published at Hacettepe University Journal of Education and Elementary

Education Online Journal; studies were usually conducted with preservice

teachers, elementary school teachers (1-5th grade), secondary school

mathematics and geography education programs; most widely stated reason of

using mixed method was triangulation; and most adopted research design was

partially mixed concurrent equal status design. In conclusion, it is believed that

findings of this research will contribute to the literature by means of having an

idea about the nature of the studies using mixed method research in Turkey

and reflections of this method into the national literature.

Key Words: mixed method, social sciences, education, studies in Turkey,

content analysis

Öz

Nitel ve nicel yaklaşımların tek bir çalışmada birleştirilmesiyle ortaya

çıkan karma yöntem paradigması, araştırmaya kattığı zenginlik ve güvenilirlik

açısından araştırmacılar tarafından giderek tercih edilmektedir. Bu bakımdan

ülkemizde karma yöntemin kullanıldığı çalışmaların sistematik biçimde analiz

edilmesi önem taşımaktadır. Bu çalışmanın amacı Türkiye’de sosyal bilimler

alanında son 10 yılda karma araştırma yöntemiyle yapılan çalışmaların yıllara,

dergilere, disiplinlere, örneklem türlerine göre dağılımlarını ortaya çıkarmak,

karma yöntemin doğasında bulunan araştırma gerekçesini, yöntemlerin (nitel-

nicel) baskınlık düzeylerinin ve sırasının dağılımlarını, hangi araştırma

tasarımının daha ön plana çıktığını belirlemektir. Bu amaçla 2003-2012 yılları

arasında Türkiye’de eğitim alanında karma yöntemi kullanan makalelere ulusal

veri tabanlarından ulaşılarak içerik analizi yapılmıştır. Araştırma kapsamında

karma yöntemin kullanıldığı tespit edilen 97 Türkçe yayın incelenmiştir.

Verilerin analizi sonucunda en fazla 2011 yılında karma yöntem

araştırmalarının yapıldığı, araştırmaların en çok Hacettepe Üniversitesi Eğitim

Fakültesi ile İlköğretim Online dergisinde yayınlandığı, çalışmaların genellikle

öğretmen adaylarıyla ve ilköğretim bölümü sınıf öğretmenliği ile ortaöğretim

matematik ve coğrafya eğitimi alanlarında yürütüldüğü belirlenmiştir. Ayrıca

karma yöntem araştırmalarının en fazla üçgenleme gerekçesiyle yapıldığı ve en

çok ise kısmen karma eş zamanlı eşit statülü tasarımın benimsendiği ortaya

çıkmıştır. Sonuçların son yıllarda ülkemizde bu yöntemin kullanıldığı

çalışmaların doğası hakkında fikir sahibi olmak adına alan yazına önemli katkı

sağlayacağı düşünülmektedir. Ayrıca, karma yöntemin (KY) ulusal literatüre

yansıması hakkında kapsamlı bir fikir edinilmiş olacak ve bu yönteme ilgi

duyan, eğitim bilimlerinin farklı alanlarında çalışan araştırmacıların mevcut

durumdan haberdar olmaları sağlanacaktır.

2003-2012 Yılları Arasında Türkiye’de Karma Araştırma Yöntemiyle Yapılan Eğitim… 437

Anahtar Kelimeler: karma yöntem, sosyal bilimler, eğitim, Türkiye'de

yapılan çalışmalar, içerik analizi

GİRİŞ

Araştırmaların gelişimi incelendiğinde pek çok disiplinde nicel araştırma

paradigması çok çeşitli nicel araştırma modellerini birleştirmekte ve bu araştırma ilk ve

tek araştırma modeli olarak kullanılmakta idi. Ancak 20. yüzyılda nicel araştırma

varsayım ve ilkelerini reddeden araştırmacılar nitel araştırma paradigmasını

kullanmaya başlamışlardır (Kıral ve Kıral, 2011). Denzin ve Lincoln’e (2000) göre 1900-

1950 yılları arası nitel araştırmanın ilk tarihsel dönemleridir. 1960’lı yıllara

gelindiğinde ise iki araştırmanın karışımı olan karma araştırma paradigması ortaya

çıkmıştır. Karma yöntem araştırmaları, nicel ve nitel araştırma yöntemlerinin aynı

çalışmada birleştirilmesi fikri olarak 1960’larda çerçevesini bulmuş (Leech ve

Onwuegbuzie, 2009) ve sonrasındaki yıllarda önem ve ilerleme kazanmıştır (Creswell,

2003; Tashakkori ve Teddlie, 1998, 2003).

Literatür incelendiğinde karma yöntem araştırmaları hakkında farklı

tanımlamalar olduğu görülmektedir. Johnson ve Onwuegbuzie (2004) karma yöntem

araştırmalarını, bir çalışmada nitel ve nicel araştırma tekniklerinin, yöntemlerinin,

yaklaşımlarının araştırmada birleştirilmesi olarak tanımlamaktadır. Benzer şekilde

Creswell (2006) karma yöntem araştırmasını, bir araştırma sürecinde nitel ve nicel

verilerin birlikte toplanması, analiz edilmesi şeklinde açıklamaktadır. Leech vd. (2011),

karma yöntem araştırmalarının tek bir çalışma veya aynı temel konuyu inceleyen bir

dizi çalışmadaki nitel-nicel veri toplama, analiz etme ve yorumlama adımlarıyla

ilerlediğini söylemektedir. Baki ve Gökçek (2012) ise "çeşitli yöntemler kullanarak

olayları bir çerçeve içerisinde sunma, analiz etme ve bir araya getirmektir‛ şeklinde

ifade etmişlerdir. Özetle, karma yöntem araştırması bir problemin çözümü için nitel ve

nicel araştırma yaklaşımlarının, yöntem ve tekniklerinin birleştirilerek, problemin

çözümünde daha etkili öneriler ortaya koymayı sağlayan araştırma şeklinde

tanımlanabilir.

Araştırmacıların çalışmalarında kullanacakları yöntem seçiminin önemli bir

aşama olduğunun farkında olmaları gerekmektedir. Seçilen yöntem problem

durumuna, çalışmanın kaç kişi tarafından yapılacağına, çalışmanın ne kadar sürede

bitmesinin planlandığına göre şekillenmelidir. Eğer araştırmacılar çalışmalarında

karma yöntem kullanacaklarsa bu yöntemin güçlü ve zayıf taraflarını göz önünde

bulundurmaları gerekir. Tasarım, örneklem, analiz ve rapor etmedeki geniş çaplı

sorunlar; araştırmacının yetenekleri, finans gücü ve zaman sıkıntısı bu yöntemin

zorlukları arasındadır. Yine, birleştirmenin nasıl ve hangi amaçla yapılacağı da dikkat

isteyen bir konudur (Onwuegbuzie ve Leech, 2006). Fakat eğer zengin ve kapsamlı bir

438


çalışma yapılmak isteniyorsa bu zorluklar göze alınmalıdır. Araştırmalarda karma

yönteminin kullanılmasını gerektiren bir takım gerekçeler vardır. Bu gerekçeleri

Greene vd. (1989) ile Giannakaki (2005) üçgenleme (triangulation), tamamlayıcılık

(complementarity), gelişim (development), başlangıç (initiation) ve genişletme

(expansion) şeklinde sınıflandırmaktadırlar. Bunlardan üçgenlemede birbirine yakın

ve tutarlı sonuçların varlığı önemlidir. Tamamlayıcılık, bir yöntemden elde edilen

bulguların detaylandırılması, sunulması, artırılması ve açıklığa kavuşturulmasında

diğer yöntemin sonuçlarını kullanır. Burada, üçgenlemedeki gibi aynı olayın

değerlendirilmesinde farklı yöntemler kullanmanın bulguların tutarlığını sağlaması

amacı yoktur. Gelişim, bir yöntemden elde edilen bulguların araştırma sürecinde daha

sonra kullanılan yöntem veya aşamaları şekillendirmesiyle oluşur. Yani gelişim; iki

yöntemin sıralı bir zaman içinde yapıldığı ve nitel verilerin çalışmanın nicel

boyutunun gelişimine yardımcı olmak amacıyla kullanımıdır. Dördüncü gerekçe olan

başlangıç, araştırmada kullanılan ilk yöntem, farklı bir yöntem kullanılarak

araştırılabilecek yeni hipotezler veya araştırma soruları üretilmesine yol açar. Bu

durum araştırma sorusunu yeni bir şekle sokmak için iki yöntemden elde edilen

sonuçların birbiriyle çeliştiği veya ayrıldığı yerleri ortaya çıkarmak için kullanılır. Son

gerekçe olan genişletmede ise birbirinden ayrı olguları incelemek için farklı araştırma

yöntemleri kullanarak, araştırmanın sınırlarını genişletmek hedeflenir.

Karma araştırma yöntemleri baskınlık durumuna göre nitel baskın (qualitative

dominant), nicel baskın (quantitative dominant) ya da eşit baskınlıkta (equal status)

olabilir. Nicel öğelerin daha ön planda olduğu araştırmalar nicel baskın; nitel öğelerin

ön planda olduğu ve eleştirel-yapılandırmacı yaklaşım çerçevesinde olan çalışmalar

nitel baskın; nicel ve nitel yaklaşımların eşit oranda kullanıldığı çalışmalar ise eşit

baskınlıkta çalışmalardır (Johnson, Onwuegbuzie ve Turner, 2007). Çalışmalarda hangi

teknik baskın ise o tekniğin harfleri büyük harfle yazılarak sembolleştirilme yapılır

(Morse, 2003).

Karma araştırmanın diğer bir özelliği ise zaman boyutudur. Nitel ve nicel

verilerin zaman sıralaması için önceliğin hangi veride olduğuna bakılır. Nitel verilerin

baskın olduğu bir çalışmada önce nitel, sonra nicel veriler toplanır ve (NİTEL→nicel)

şeklinde gösterilir. Tam tersi durumda yani araştırmada önce nicel veriler sonra nitel

veriler toplanmış ve nicel veriler öncelikli olduğunda (NİCEL→nitel) şeklinde

gösterilir. İki yöntemin yaklaşık aynı zamanda toplanıp analiz edilmesi ise karma

araştırmada eş zamanlılığı (NİCEL + Nitel; NİTEL + Nicel) oluşturmaktadır (Johnson

ve Onwuegbuzie, 2004).

Karma araştırma ile ilgili literatürde pek çok tasarım bulunmaktadır. Bunlar

incelendiğinde araştırmacılara model seçiminde kolaylık sağlayacağı düşünülen bazı

tasarımlar Creswell (2003); Morse (2003); Johnson ve Onwueqbuzie (2004); Leech ve

Onwuegbuzie (2009) dikkati çekmektedir. Creswell (2003) altı temel tasarım ortaya

koymuştur. Bunlar; (1) Sıralı açıklayıcı tasarım; öncelik nicel verilerdedir, nitel veriler

nicel verileri artırmak için toplanır. (2) Sıralı araştırıcı tasarım; öncelik nitel verilerdedir,

nicel veri nitel verileri çoğaltmak için kullanılır. (3) Sıralı dönüşümsel tasarım; önce nicel


veri toplanıp analiz edildikten sonra nitel veriler alınabilir veya tersine önce nitel veri

toplanıp analiz edilir sonra nicel veri elde edilebilir. (4) Eşzamanlı üçgenleme; bu

tasarımda nicel ve nitel veriler aynı zamanda toplanıp analiz edilir. (5) Eşzamanlı iç içe

geçmiş; eşzamanlı üçgenlemeye benzer olarak nicel ve nitel veriler aynı zamanda

toplanır ve analiz edilir. Ancak, genelde nicel ya da nitel veriye ağırlık verilir. (6)

Eşzamanlı dönüşümsel; nicel ve nitel veriler aynı zamanda toplanıp, analiz edilir.

Öncelik veri türlerinden nitel veya nicel olana verilmekle birlikte bazı durumlarda her

iki veri türüne de eşit önem verilebilir.

Morse (2003)’e göre karma araştırma tasarımları nitel ve nicel yöntemlerin

sıralı, eşzamanlı ve baskın olma durumlarına göre sunulabilir. Bu bağlamda Morse;

yöntemlerin sırasını ok işaretiyle, eşzamanlılığı + işareti ile hangi yöntemin baskın

olduğu ise büyük harfle göstererek toplam 18 farklı karma araştırma tasarımı

sunmuştur (Brannen, 2005). Johnson ve Onwuegbuzie (2004) ise karma yöntem

araştırmalarını (1) zaman odaklı (aynı anda ya da sıralı) ve (2) vurgu odaklı (baskın

statü ya da çekinik statü) şeklinde iki boyutlu ele alarak karma yöntemle yapılabilecek

dokuz farklı tasarım önermişlerdir. Son olarak, Leech ve Onwuegbuzie (2009) şu ana

kadar geliştirilen tasarımların gereğinden fazla karmaşık olduğunu belirterek, karma

yöntem tasarımlarında üç boyutlu bir tipoloji önermişlerdir. Bu boyutlar, a) karma

yapmanın düzeyi (kısmen veya tamamen karma); b) zamana uyma (eşzamanlı veya

sıralı) ve c) yaklaşımlara olan vurgu (eşit veya baskın statü)’dur. Bu üç boyutta yer

alan ikişerli bileşenler (kısmen-tamamen karma, eşzamanlı-sıralı ve eşit-baskın)

dikkate alındığında sekiz farklı karma araştırma tasarımı ortaya çıkmıştır (Bkz. Tablo

3.11).

Karma araştırma yönteminin kullanıldığı disiplinlere bakıldığında bunlar

arasında hemşirelik (Morse, 1991; Drurec ve Abraham,1993); sağlık bilimleri (Morgan,

1998; Forthofer, 2003); yönetim ve örgütsel araştırma (Currall ve Towler, 2003);

program değerlendirme (Rallis ve Rossman, 2003); ile eğitim (Rocco, vd., 2003) göze

çarpmaktadır. Bu anlamda incelendiğinde karma araştırma yöntemi eğitim ve sosyal

bilimler araştırmalarında 1990’lardan itibaren farklı ve ayrı bir alan olarak görülmeye

başlanmıştır. Literatür incelendiğinde Türkiye’de eğitim alanında karma yöntem

araştırmalarının teorik özellikleri, neden bu araştırmalara gereksinim duyulduğu, bir

karma yöntem araştırmasında bulunması gereken özelliklerinin neler olduğu

konusunda sınırlı sayıda çalışma olduğu görülmektedir. Bunlardan Baki ve Gökçek

(2012) ile Kıral ve Kıral (2011) tarafından yürütülen çalışmaların karma yöntem

araştırmaları hakkında yol gösterici nitelikte olduğu görülmektedir. Bununla birlikte

literatür incelemesi sonucunda özellikle son yıllarda eğitim alanında bazı

araştırmacıların karma yöntemi çalışmalarında kullandıkları da görülmektedir

(Bekdemir, 2009; Alagöz, 2011; Akdemir, 2012). Yeni bir yöntem olarak yaygın bir

şekilde kullanılan bu yöntemin Türkiye’de özellikle eğitim alanında ne kadar süredir

440


ve ne oranda kullanıldığı, yapılan araştırmaların belli nitelikler açısından

karakterizasyonu ise henüz ortaya konulmamıştır.

Ülkemizde eğitim alanında bilimsel dergilerde yayınlanmış olan çalışmaları

doküman incelemesi yoluyla analiz eden pek çok çalışma bulunmaktadır. Bunlardan

Saban (2009) çoklu zekâ kuramı ile ilgili 1999-2007 yılları arasında Türkiye’de

yayınlanan yüksek lisans ve doktora tezlerini kapsamlı bir şekilde analiz etmiştir.

Benzer şekilde, Çiltaş (2012) ise 2005-2010 yılları arasında matematik eğitimi alanında

Türkiye’de yürütülen yüksek lisans ve doktora tezlerinin içerik analizini yapmıştır.

Gülbahar ve Alper (2009), öğretim teknolojileri alanında Türkiye’de yapılan

araştırmalar konusunda bir içerik analizi yapmışlardır. Bacanak vd. (2011) yaptıkları

çalışmada Türkiye’deki E-dergilerde yayınlanan fen eğitimi makalelerinin yöntem

bakımından analizini yapmıştır. Yine Yalçınkaya ve Özkan (2012), 2000-2011 yılları

arasında eğitim fakülteleri dergilerinde yayımlanan matematik öğretimi alternatif

yöntemleri ile ilgili makalelerin içerik analizini yapmış ve kullanılan yöntem ve

tekniklerle ilgili eğilimleri belirlemiştir.

Karma yöntemle yürütülen çalışmaların analize ilişkin olarak Türkiye'de

yapılan bir araştırma olmamasına rağmen son yıllarda yurtdışındaki çalışmalarda

karma yöntemin yaygınlığı ve dağılımına yönelik yayınlara rastlamak mümkündür.

Örneğin, Ross ve Onwuegbuzie (2010), JRME (Journal for Research in Mathematics

Education) ve AERJ (American Educational Research Journal) dergilerinde 1999-2008

arasında basılan karma yöntem araştırma makalelerinin bu dergilerdeki yaygınlığını

incelemiştir. Çalışmada karma araştırmaların dergilerdeki yayınların %33'ünü

oluşturduğu; bu çalışmaların %54'ünün daha çok nitel eğilimli olduğu ve

araştırmaların ilişkiler, düşünce süreçleri, pedagoji, temsiller, anlama ve geçerlik gibi

temalar üzerine odaklandığı belirlenmiştir. Yine Truscott vd. (2010), yaptıkları

kapsamlı bir araştırmada, 1995-2005 yılları arasında İngilizce olarak basılan

uluslararası ve Amerikan ulusal eğitim dergilerindeki çalışmalarda karma yöntemin

disiplinler arası yaygınlığını incelemişler ve karma yöntem çalışmalarının daha çok

edebiyat, fen, matematik ve sosyal disiplin alanlarında yapıldığını ortaya

koymuşlardır. Lopez-Fernandez ve Molina-Azorin (2011) ise 2005-2010 yılları arasında

disiplinler arası üç eğitim dergisindeki çalışmaların karma araştırma yöntemini

kullanımını ve bu çalışmaların temel karakteristiklerini incelemişler; dergiler

arasındaki dağılım oranlarının ve karma yöntem araştırmalarının niteliklerinin

farklılık gösterdiği sonucuna ulaşmışlardır. Benzer şekilde, Leech vd. (2011) üstün

yeteneklilerin eğitimi dergilerinde yayımlanan deneysel çalışmalarda kullanılan karma

araştırma tekniklerinin yaygınlığını incelemiştir. Sonuç olarak, deneysel çalışmaların

yazarlarının çoğunlukla nicel yöntemleri kullandıklarını ortaya koymuşlar; ayrıca

karma yöntem olarak sınıflandırılan 19 çalışmadan 5 tanesinde kısmen karma,

eşzamanlı, baskın statülü tasarımların kullanıldığını belirlemişlerdir.

Bütün bunların ışığında son yıllarda Türkiye’de eğitim alanında yürütülen

çalışmalarda karma yönteme olan eğilimin nasıl değiştiği ve karma yöntemin doğasına


uygun yürütülen çalışmaların, bu yöntemin gerekçelerini ve tasarımlarını ne ölçüde

yansıttığı konuları merak konusu olmaktadır.

Araştırmanın Amacı

Bu çalışmanın amacı Türkiye’de eğitim alanında son 10 yılda karma araştırma

yöntemiyle yapılan çalışmaların yıllara, dergilere, disiplinlere, örneklem türlerine göre

dağılımlarını ortaya çıkarmak; bu çalışmaları yapılma gerekçeleri, öncelikleri

(yöntemlerin baskınlık düzeyleri), yapılış sırası ve tasarımlarına göre sistematik bir

biçimde incelemektir. Bu doğrultuda çalışmanın alt problemleri şu şekilde

sıralanmaktadır:

1) 2003-2012 yılları arasında karma yöntemle yapılan çalışmaların yıllara

göre dağılımları nasıldır?

2) 2003-2012 yılları arasında karma yöntemle yapılan çalışmaların dergilere

göre dağılımları nasıldır?

3) 2003-2012 yılları arasında karma yöntemle yapılan çalışmaların yapıldığı

disiplinlere göre dağılımları nasıldır?

4) 2003-2012 yılları arasında karma yöntemle yapılan çalışmaların

örneklem türüne göre dağılımları nasıldır?

5) 2003-2012 yılları arasında karma yöntemle yapılan çalışmaların yapılma

gerekçesi, öncelikleri ve yapılış sırasına göre dağılımları nasıldır?

6) 2003-2012 yılları arasında karma yöntemle yapılan çalışmaların karma

yöntem araştırma tasarımlarına göre dağılımları nasıldır?

YÖNTEM

Bu çalışma betimsel (tanımlayıcı) araştırmanın doğasına uygun olarak

yürütülmüştür. Betimleyici araştırmanın doğasına uygun olarak ise içerik analizi

yöntemi benimsenmiştir. İçerik analizinde temel amaç, toplanan verileri

açıklayabilecek kavramlara ve ilişkilere ulaşmaktır. Bu amaçla toplanan verilerin önce

kavramsallaştırılması, daha sonra da ortaya çıkan kavramlara göre mantıklı bir

biçimde düzenlenmesi ve buna göre veriyi açıklayan temaların saptanması

gerekmektedir (Bilgin, 2006; Yıldırım ve Şimşek, 2011).

Evren ve Örneklem

Bu araştırmada sadece 2003-2012 yılları arasında ULAKBİM Sosyal Bilimler

Veri Tabanında indekslenen ulusal dergiler ile Türkiye'deki eğitim fakülteleri

dergilerindeki araştırma makaleleri analiz edilmek üzere seçilmiştir. Ayrıca, sadece

Türkçe dilinde yazılmış ve karma yöntemi kullandığı düşünülen makaleler incelemeye

442


alınmıştır. Bu kriter göz önünde bulundurularak ‚karma yöntem‛ ve ‚nitel-nicel

yöntem‛ anahtar kelimeleriyle arama yapılmış ve toplam 133 makaleye ulaşılmıştır.

Verilerin Analizi

Ulaşılan 133 makalenin her biri karma yöntemin temel özelliklerine göre

gözden geçirilmiştir. Makalelerin yöntem kısmında karma yazanlar analiz için direkt

alınırken, yöntem kısmında ‚nitel ve nicel yöntemler kullanılmıştır" ifadesi geçen

makaleler yedi kişilik bir araştırmacı grubu ve bir alan uzmanı tarafından incelenerek

karma oldukları yönünde ortak karara varılan 102 makale çalışmaya dâhil edilmiştir.

Çalışmaları tespit etme aşamasında Ross ve Onwuegbuzie'nin (2010) kullandıkları

kriterler esas alınmıştır. Ross ve Onwuegbuzie (2010) yürüttükleri çalışmada; bir

çalışmanın karma yöntem araştırması olarak kabul edilebilmesi için "Decision Rules

For Classifying Articles Published in Selected Mathematics Education Journals"

başlığıyla yedi kural belirlemişlerdir (Bkz. Ek 1). Bu kurallar dikkate alınarak yapılan

son incelemede makalelerin karma olup olmadığına dair araştırmacı grubunun

yaptıkları bağımsız değerlendirmeler arası tutarlılık bulunmuş ve uygun olmadığına

karar verilen 5 makale analiz dışı bırakılmıştır. Böylece toplam 97 makale veri

analizine dahil edilmiştir. Makalelerin 50 tanesinde yöntem bölümünde açıkça karma

yöntem kullanıldığı yazarken, 47 tanesinde nitel ve nicel yöntemlerin bir arada

kullanıldığı belirtilmiştir.

Örnekleme alınan 97 makalenin analiz edilmesinde altı soru kullanılmıştır. Bu

soruların geliştirilmesinde yurtiçi ve yurtdışı çalışmalardan (Saban, 2009; Truscott, vd.

2010; Lopez-Fernandez ve Molina-Azorin, 2011; Leech vd., 2011) yararlanılmıştır.

Geliştirilen bu sorular daha sonra kapsam geçerliği için uzman görüşüne sunulmuştur.

Uzmanlar, içerikte yer alan altı sorunun amaca uygunluğu ve netliği konusunda

hemfikir olduklarını belirtmişlerdir. Çalışmaya alınan 97 makale her bir alt probleme

bağlı olarak ayrı ayrı okunup değerlendirmeye alınmıştır. Çalışmanın ilk 4 alt

problemine yönelik bulgular belirlenen temalara göre yüzde ve frekanslar halinde

verilmiştir. Beşinci alt probleme ilişkin olarak incelenen makalelerin karma yöntemi

kullanma gerekçeleri Greene vd. (1989) ve Giannakaki' nin (2005) belirtmiş olduğu

karma yöntemle araştırma gerekçelerine göre analiz edilmiştir. Karma araştırmalarda

hangi tekniğin baskın olduğunu bulmak çalışmalarda açık ve anlaşılır olmadığı için

araştırmacılar karma araştırmalarda hangi tekniğin baskın olduğunu tanımlayabilmek

için her bir makalenin amacına ve problemlerine tekrar tekrar bakarak inceleme

yolunu seçmiştir. Altıncı alt probleme ilişkin olarak ise en güncel tasarım olduğu için

Leech ve Onwuegbuzie'nin (2009) tasarımları dikkate alınarak analizler

gerçekleştirilmiştir.

BULGULAR

Bu bölümde araştırmanın alt problemlerine paralel olarak elde edilen bulgular

tablolar halinde sunulmaktadır.


Karma Yöntemle Yapılan Çalışmaların Yıllara Göre Dağılımları

Araştırmanın 1. alt problemine ilişkin olarak incelenen 97 makalenin yıllara

göre dağılımı Tablo 3.1'de verilmektedir.

Tablo 3.1. Çalışmaların yıllara göre dağılımları

Tablo 3.1’e göre, 2003 ile 2012 yılları arasında incelenen toplam 97 çalışma

arasından 50 çalışma (%51,5) yöntem kısmında karma yöntemi kullandığını açıkça

belirtirken, geriye kalan 47 çalışmada ise nitel ve nicel yöntemlerin bir arada

kullanıldığı belirtilmektedir. Araştırmaya konu olan bu 47 makale karma yöntemi

tanımlayan ek kriterlere göre incelemeye tabi tutulmuş ve açıkça belirtilmese de

metodolojik açıdan karma yöntem olarak kabul edilmiştir. Yapılan incelemeler

sonunda 2004-2007 yılları arasında Türkiye’de karma yöntemin sayıca çok az

çalışmada kullanıldığı, 2008 yılı ve sonrasında ise yaygınlaştığı söylenebilir. Fakat

yıllara göre her zaman bir artış olduğunu söylemek doğru olmayacaktır. Çünkü 2003

yılından 2004 yılına ve 2011 yılından 2012 yılına geçişlerde yayınlanan makale sayısı

azalmaktadır. Karma yöntemi kullanan en fazla çalışmanın ise 2011 yılında (18 tane)

yapıldığı görülmektedir.

Karma Yöntemle Yapılan Çalışmaların Dergilere Göre Dağılımları

Tablo 3.2’de Türkiye’de eğitim alanında karma yöntem ile yapılan çalışmaların

yayınlandıkları dergilere göre dağılımları yer almaktadır.

Yayın

Yılı

Karma Nitel + Nicel

Frekans ( f ) Yüzde ( % ) Frekans ( f ) Yüzde ( % )

2003 0 0 4 8,5

2004 0 0 1 2,1

2005 1 2 0 0

2006 0 0 2 4,2

2007 0 0 2 4.2

2008 5 10 7 14,8

2009 6 12 5 10,6

2010 10 20 11 23,4

2011 18 36 11 23,4

2012 10 20 4 8,5

Toplam 50 51,5 47 48,5

444


Tablo 3.2. Çalışmaların yayınlandıkları dergilere göre dağılımları

Dergiler Frekans(f) Yüzde(%)

Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 11 11,3

İlköğretim Online 10 10,3

Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 4 4,1

Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 4 4,1

Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 4 4,1

Kastamonu Eğitim Dergisi 4 4,1

Kuram Ve Uygulamada Eğitim Yönetimi 3 3,1

Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi- GEFAD 3 3,1

e-Journal of New World Sciences Academy 3 3,1

Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 3 3,1

Eğitim ve Bilim 3 3,1

Eurasian Journal of Educational Research 3 3,1

Türk Eğitim Bilimleri Dergisi 2 2,1

Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 2 2,1

Millî Eğitim Dergisi 2 2,1

Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 2 2,1

Ege Eğitim Dergisi 2 2,1

Türk Fen Eğitimi Dergisi-TUSED 2 2,1

Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi 2 2,1

International Periodical For The Languages, Literature and

History of Turkish or Turkic

1 1,0

Abant İzzet Baysal Üniversitesi Dergisi 1 1,0

Eğitim Teknolojisi Kuram ve Uygulama 1 1,0

Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 1 1,0

Toplum ve Sosyal Hizmet 1 1,0

Erzincan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 1 1,0

Journal of QufgazUniversity 1 1,0

Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1 1,0

Inönü University Journal of The Faculty of Education 1 1,0

Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi 1 1,0

Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1 1,0

Türk Kütüphaneciliği 1 1,0

Türk Üstün Zekâ ve Eğitim Dergisi 1 1,0

Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü

Dergisi

1 1,0

Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi 1 1,0

Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi 1 1,0

Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 1 1,0

Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi 1 1,0


Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi-TSA 1 1,0

Uluslararası Eğitim Programları ve Öğretim Çalışmaları

Dergisi

1 1,0

Akademik Araştırmalar Dergisi 1 1,0

Bilişim Teknolojileri Dergisi 1 1,0

Gazi Türkiyat 1 1,0

Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Dergisi 1 1,0

Turkish Online Journal of Educational Technology – TOJET 1 1,0

Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi 1 1,0

Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi 1 1,0

Ekonomi Bilimleri Dergisi 1 1,0

Toplam 97 100

Tablo 3.2 incelendiğinde toplam 97 makaleden 11 tanesinin (%11,3) Hacettepe

Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi ve 10 tanesinin (%10,3) İlköğretim Online

dergilerinde yayınlandığı görülmektedir. Bu iki dergi dışında yayınlanan makalelerin

ise diğer dergilerde homojen bir dağılım gösterdiği söylenebilir. Tablo 3.2'de yer alan

28 dergide karma yöntemi kullanan bir sadece çalışmanın olması ise dikkat çekicidir.

Karma Yöntemle Yapılan Çalışmaların Disiplinlere Göre Dağılımları

Bu alt problemde karma yöntemin kullanıldığı 97 çalışmanın hangi disiplin

alanlarında, nasıl yayılım gösterdiği araştırılmıştır. Disiplin alanı bağlamında

makaleler ilköğretim, ortaöğretim fen ve matematik, ortaöğretim sosyal alanlar ve

diğerleri olmak üzere dört ana kategoride incelenmiştir. İncelenen 97 makalenin

61’inin ilköğretim, 9’unun ortaöğretim fen ve matematik, 4’ünün ortaöğretim sosyal ve

23’ünün ise diğer alanlarda yapılmış olduğunu görülmüştür. Disiplin alanlarına göre

elde edilen bulgular aşağıda ayrı ayrı tablolar halinde sunulmuştur.

Tablo 3.3. İlköğretim alanındaki çalışmaların dağılımı İlköğretim Frekans(f) Yüzde(%)

İlköğretim 11 18*

Fen Bilgisi Eğitimi 8 13,1

Matematik Eğitimi 11 18

Sınıf Öğretmenliği 12 19,7

Okul Öncesi Eğitimi 4 6,5

Sosyal Bilgiler Eğitimi 11 18

Üstün Yetenekli Eğitimi 1 1,6

Türkçe Eğitimi 3 4,9

Toplam 61 100

446


*İlköğretimde yapılan çalışmalardan 11 tanesi ilköğretimin birden çok alanında yapılmış

olduğundan özel bir alana dahil edilmeyip tabloda ilköğretim başlığıyla verilmiştir.

Tablo 3.3'e göre ilköğretim alanında sınıf öğretmenliği (%19) başta olmak üzere

matematik eğitimi (%18) ve sosyal bilgiler (%18) alanlarının karma yöntemi en çok

kullanan alanlar olduğu belirlenmiştir. Bununla birlikte ilköğretim genelinde yapılan

çalışmalar da ilköğretim alanında yapılan çalışmaların %18’ini oluşturmaktadır. Karma

yöntemin en az kullanıldığı alan ise üstün yetenekli eğitimi (%1)'dir.

Tablo 3.4. Ortaöğretim fen ve matematik alanlarındaki çalışmaların dağılımı OFMA Frekans(f) Yüzde(%)

Ortaöğretim Fen ve Matematik Alanları

Eğitim

1 11,1

Matematik Eğitimi 5 55,5

Kimya Eğitimi 2 22,2

Biyoloji Eğitimi 1 11,1

Toplam 9 100

Tablo 3.4'’e göre ortaöğretim fen ve matematik alanlarında matematik

eğitiminin (%55) karma yöntemi kullanma oranı en yüksek alan olduğu görülmektedir.

Buna karşılık biyoloji eğitiminde karma yöntemle son on yılda sadece bir araştırma

yapıldığı belirlenmiştir.

Tablo 3.5. Ortaöğretim sosyal alanlarındaki çalışmaların dağılımı OSA Frekans(f) Yüzde(%)

Coğrafya Eğitimi 3 75

Tarih Eğitimi 1 25

Türk Dili Eğitimi 0 0

Toplam 4 100

Tablo 3.5'e göre ortaöğretim sosyal alanlarında toplam 4 çalışmanın karma

yöntemle yürütüldüğü, bunların %75 oranla coğrafya eğitiminde, %25 oranında Tarih

eğitiminde gerçekleştiği, Türk Dili alanında ise hiç çalışmaya rastlanmadığı tespit

edilmiştir.

Tablo 3.6. Diğer disiplin alanlarındaki çalışmaların dağılımı

Diğer Eğitim Alanları Frekans(f) Yüzde(%)

Eğitim Yönetimi ve Teftiş Planlama ve

Ekonomi

4 17,5

Rehberlik ve Psikolojik Danışma 1 4,3

Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi 5 21,7

Yabancı Diller Eğitimi 3 13,1

Beden Eğitimi 1 4,3

Hizmet İçi Eğitim 3 13,1

Lisansüstü Eğitim 1 4,3


Halk Eğitimi 1 4,3

Bilgi Belge Yönetimi 1 4,3

Lisans Eğitimi 3 13,1

Toplam 23 100

Tablo 3.6'ya göre diğer disiplin alanlarındaki çalışmalar 97 araştırmanın % 25

ini oluşturmakla birlikte belli bir alanda yığılma görülmemektedir. Bilgisayar ve

öğretim teknolojileri eğitimi alanında yapılan çalışmalar diğer disiplin alanlarındaki

çalışmaların yaklaşık %22’sini oluşturmaktadır. Aynı zamanda eğitim yönetimi ve

teftiş planlama ve ekonomi alanındaki çalışmalar ise diğer alanlardaki çalışmaların

%17,5’ini oluşturmaktadır.

Karma Yöntemle Yapılan Çalışmaların Örneklem Türüne Göre Dağılımları

Tablo 3.7 karma yöntem kullanılarak yapılan çalışmaların örneklem türlerine

göre dağılımını göstermektedir. Ancak, çalışmaların bazılarında birden çok ‚örneklem

türü‛ kullanıldığından tabloda her alt tema ayrı bir kategori olarak kodlanmıştır. Bu

nedenle toplam çalışma sayısı (n=97) ile Tablo 3.7'de verilen frekansların toplamı

birbirinden farklıdır.

Tablo 3.7. Çalışmaların Örneklem Türüne Göre Dağılımları Örneklem Türü Frekans(f) Yüzde(%)

Öğretmen Adayları 32 27,5

İlköğretim ikinci kademe

öğrencileri

21 18,1

İlköğretim birinci kademe

öğrencileri

18 15,5

Branş öğretmenleri 11 9,4

Sınıf öğretmenleri 10 8,6

Ortaöğretim öğrencileri 6 5,1

Lisansüstü öğrencileri 4 3,4

Lisans öğrencileri 3 2,5

Yöneticiler 3 2,5

İlköğretim müfettişleri 2 1,7

Öğretim elemanları 2 1,7

Okul öncesi öğretmenleri 2 1,7

Diğer 2 1,7

Tablo 3.7 incelendiğinde karma yöntem kullanılarak yapılan çalışmaların dörtte

birinden fazlası öğretmen adaylarının (%27,5) katılımıyla gerçekleştirilmiştir.

İlköğretim birinci kademe öğrencilerinin (%18,1) ve ilköğretim ikinci kademe

öğrencilerinin (%15,5) katılımıyla gerçekleştirilen çalışmaların ise ortaöğretim

448


öğrencileri (%5,1), lisans öğrencileri (%2,5) ve lisansüstü öğrencileri (%3,4) ile

gerçekleştirilen çalışmaları üçe katladığı görülmektedir. Çalışmaların %19,7’si ise

branş, sınıf ve okul öncesi öğretmenleriyle gerçekleştirilmiştir. Öğretim elemanları,

müfettiş ve yöneticilerle yapılan çalışmalar ise oldukça az bir yüzdeliğe (%1,7) sahiptir.

Tablo 3.7'ye bakıldığında yapılan çalışmaların hiçbirinde öğrenci velilerinin örnekleme

alınmadığı dikkati çeken bir durumdur.

Karma Yöntemle Yapılan Çalışmaların Yapılma Gerekçesi, Öncelikleri ve

Yapılış Sırasına Göre Dağılımları

Bu alt problemde incelenen 33 makale karma yöntemin kullanılma gerekçesi,

karma araştırmada kullanılan nitel ve nicel yöntemlerin öncelikleri (baskınlık durumu)

ve bu yöntemlerin yapılış sırası ölçütleri dikkate alınarak analiz edilmiştir. Bulgular

ayrı ayrı tablolaştırılarak aktarılmıştır.

Tablo 3.8. Çalışmaların gerekçelerine göre dağılımları*

Araştırma Gerekçesi Frekans(f) Yüzde(%)

Üçgenleme (Triangulation) 20 20,6

Tamamlayıcılık(Complementarity) 12 12,4

Gelişim (Development) 0 0

Başlangıç (Initiation) 0 0

Genişletme (Expansion) 1 1

Toplam 33 34

* Çalışmaların geriye kalan kısmında hangi gerekçenin kullanıldığı belirtilmemiştir.

Tablo 3.8 incelendiğinde 97 makaleden sadece 33 tanesi (% 34) çalışmada karma

araştırma yönteminin kullanılma gerekçesini belirtmiştir. Bu çalışmalarda en çok

belirtilen gerekçe yaklaşık % 20,6’lık oranla üçgenleme olmuştur. Bu gerekçeyi %12,4

lük oranda tamamlayıcılık takip etmiştir. Gelişim ve başlangıç gerekçeleri, incelenen

makalelerde belirtilmezken, genişletmeyi sadece bir çalışmada gerekçe olarak

görmekteyiz.

Çalışma kapsamında incelenen makalelerin sadece üç tanesi araştırmada nicel

ve nitel yöntemlerin baskınlık durumuna ilişkin bilgilere yer vermiştir. Bu

makalelerden bir tanesi eşit oranda baskınlık olduğunu belirtirken, biri nitel öncelikli

(baskın) ve biri de nicel öncelikli (baskın) olarak belirlenmiştir. Bu durum Tablo 3.9'da

verilmiştir.

Tablo 3.9. Çalışmaların baskınlık durumuna göre dağılımları* Araştırmanın Baskınlık Durumu Frekans(f) Yüzde(%)

Eşit Oranda 1 1,01

Nitel Baskın 1 1,01

Nicel Baskın 1 1,01

Toplam 3 3,03

* Çalışmaların geriye kalan kısmı makalelerdeki baskınlık durumunu belirtmemiştir.


Tablo 3.10. Çalışmaların nicel ve nitel yöntemin kullanılma sırasına göre dağılımları*

Yöntemin Kullanım Sırası Frekans(f) Yüzde(%)

Eş Zamanlı 7 7,21

Nicel-Nitel Sıralı 9 9,27

Nitel-Nicel Sıralı 1 1,01

Toplam 17 17,5

* Çalışmaların geriye kalan kısmında makalelerdeki nicel ve nitel yöntemlerin kullanılma sırası

belirtilmemiştir.

Tablo 3.10 incelendiğinde araştırma kapsamına alınan makalelerin toplam 17

tanesi (%17,5) yaptıkları çalışmada nitel ve nicel yöntemlerin kullanılma sırasına ilişkin

bilgilere yer vermiştir. Buna göre bu çalışmaların % 7'sinde bu iki yöntem eş zamanlı

olarak kullanılmış; % 9'unda önce nicel yöntem daha sonra nitel yöntem ve % 1' inde

ise önce nitel sonra nicel yöntem kullanılmıştır.

Karma Yöntemle Yapılan Çalışmaların Araştırma Tasarımlarına Göre

Dağılımları

Bu bölümde Leech ve Onwuegbuzie'nin (2009) belirlediği sekiz tasarım dikkate

alınarak analiz edilen 97 çalışmadan 96 tanesinin bu tasarımlara uygun olduğu, 1

çalışmanın ise hiçbir tasarıma uygun olmadığı saptanmıştır. Tablo 3.11, 2003-20012

yılları arasında eğitim alanında yapılan çalışmaların karma yöntem araştırma

tasarımlarına göre dağılımını göstermektedir.

Tablo 3.11. Çalışmaların araştırma tasarımlarına göre dağılımları Araştırma Tasarımı Frekans(f) Yüzde(%)

P1: Kısmen karma Eşzamanlı Eşit Statülü Tasarım 34 35,4

P2: Kısmen karma Eşzamanlı Baskın Statülü

Tasarım

20 20,8

P3: Kısmen karma Sıralı Eşit Statülü Tasarım 5 5,2

P4: Kısmen karma Sıralı Baskın Statülü Tasarım 4 4,2

F1: Tamamen karma Eşzamanlı Eşit Statülü

Tasarım

4 4,2

F2: Tamamen karma Eşzamanlı Baskın Statülü

Tasarım

12 12,5

F3: Tamamen karma Sıralı Eşit Statülü Tasarım 8 8,3

F4: Tamamen karma Sıralı Baskın Statülü Tasarım 9 9,4

Toplam 96 100

Tablo 3.11 incelendiğinde kısmen karma çalışmaların tamamen karma

çalışmalara oranla daha fazla olduğu görülmektedir. Kullanılan karma yöntem

araştırma tasarımlarının %35,4'ünün P1, %20,8'sinin P2, %12,5'inin F2 ve %9,4'ünün

450


F4 ile kodlanan tasarımlara uygun olduğu belirlenmiştir. 2003-2012 yılları arasında

Kısmen karma çalışmaların kendi içindeki dağılımına baktığımız zaman Eşzamanlı

Eşit Statülü Tasarıma (P1) yönelik, Tamamen karma çalışmaların kendi içindeki

dağılımına baktığımızda ise Eşzamanlı Baskın Statülü Tasarıma (F2) sahip çalışmaların

daha fazla olduğu görülmektedir.

TARTIŞMA VE SONUÇLAR

Bu çalışmada 2003-2012 yılları arasında Türkiye’deki 49 dergide yayınlanmış

karma araştırma yöntemiyle yapılan çalışmalar incelenmiş ve yapıldıkları yıllara,

yayınlandığı dergilere, disiplinlerine, örneklem türlerine, yapılma gerekçelerine ve

araştırma tasarımlarına göre analiz edilmiştir. Değerlendirmeye alınan 97 makalenin 47

tanesi kullandıkları yöntemi açıkça belirtmemiştir. Ayrıca karma yöntem olarak

adlandırılan bazı makalelerde de araştırmanın nasıl tasarlandığı ve uygulandığı,

verilerin ne şekilde karma yapıldığı net olarak açıklanmamaktadır. Bu bulgu Baki ve

Gökçek'in (2012) bulguları ile paraleldir.

İncelenen çalışmalara bakıldığında Türkiye’de eğitim alanındaki

araştırmacıların karma yöntemi 2003 yılından itibaren kullanmaya başladığı tespit

edilmiştir. Özellikle 2003 yılında, bu yöntemle gerçekleştirilen çalışmalar

incelendiğinde araştırmacıların yöntem olarak ‚karma yöntem‛ terimini

kullanmadıkları bunun yerine yöntem olarak, nitel ve nicel yaklaşımların birlikte

kullanıldığını belirttikleri görülmüştür. Araştırma sonuçlarına göre 2004-2007 yılları

arasında Türkiye’de karma yöntemin sayıca çok az çalışmada kullanıldığı, 2008 yılı ve

sonrasında ise yaygınlaştığı söylenebilir. Bu sonucu destekleyici olarak Konan ve Kış'ın

(2013), 2000-2009 yılları arasında ABD’de Eğitim Yönetimi alanındaki doktora tezlerini

inceledikleri araştırmada da son 5 yıla bakıldığında karma yöntem araştırmalarında bir

artış eğilimi olduğu bulunmuştur. Ülkemizde karma yöntemi en fazla kullanan

çalışmaların ise 2011 yılında yapıldığı tespit edilmiştir. Bu eğilim, karma araştırma

yönteminin eğitim alanında Türkiye’de ön plana çıkmaya başladığını ve karma yöntem

paradigmasını benimseyen araştırmacı sayısında artış olduğunu göstermektedir. Bu

bulgu Bacanak vd.'nin (2011) çalışmalarındaki fen eğitiminde az kullanıldığı görülen

karma yöntemin son yıllarda araştırma makalelerinde yararlanılan yöntemler olarak

karşımıza çıktığı tespiti ile örtüşmektedir. Fakat yıllara göre makale sayılarında her

zaman bir artış olduğunu söylemek doğru olmayacaktır. Çünkü 2003 yılından 2004

yılına ve 2011 yılından 2012 yılına geçişlerde yayınlanan makale sayısı azalmaktadır.

Benzer sonuç, Ross ve Onwuegbuzie'nin (2010) 1999-2008 yılları arası iki farklı eğitim

dergisinde yayınlanan makalelerde karma yaklaşım kullanılma oranını inceledikleri

araştırmada da ortaya konmuştur. Aksine, Cameron'un (2011) işletme ve yönetim

alanındaki karma yöntem araştırma makaleleri üzerine yaptığı çalışmada ise son

yıllarda karma yöntem araştırmasının diğer araştırma türlerine göre daha az sayıda

yapıldığı ifade edilmektedir. İncelenen çalışmaların dergilere göre dağılımı göz önüne

alındığında ise Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi ile İlköğretim Online

Dergilerinin karma yöntemle yapılmış çalışmaları daha çok yayınladığı sonucuna

varılabilir.


Makalelerin disiplinlerine göre dağılımına bakıldığında ise ilköğretim alanında

sınıf öğretmenliği başta olmak üzere matematik eğitimi ve sosyal bilgiler alanlarının

karma yöntemi en çok kullanan alanlar olduğu, üstün yeteneklilerin eğitimi alanında

ise en az (%1,63) kullanıldığı belirlenmiştir. Ortaöğretim fen ve matematik alanlarında,

matematik eğitiminin karma yöntemi kullanma oranı en yüksek alan olduğu

görülmektedir. Sosyal alanlarda ise karma yöntem en fazla coğrafya eğitiminde

kullanılmaktadır. Buna karşılık biyoloji alanında ise karma yöntemle son on yılda

sadece bir araştırma yapıldığı belirlenmiştir. Diğer disiplin alanlarındaki çalışmalar 97

çalışmanın %25'ini oluşturmakla birlikte belli bir alanda yığılma görülmemektedir.

Bilgisayar ve öğretim teknolojileri eğitimi alanında yapılan çalışmalar diğer disiplin

alanlarındaki çalışmaların %25’ini oluşturmaktadır. Aynı zamanda eğitim yönetimi ve

teftiş planlama ve ekonomi alanındaki çalışmalar ise diğer alanlardaki çalışmaların

%17’sini kapsamaktadır.

Karma yöntemi kullanan çalışmaların örneklem türlerine baktığımızda ise

dörtte birinden fazlası (%27,5) öğretmen adaylarının katılımıyla gerçekleştirilmiştir.

Öğretmen adaylarının örneklem olarak seçilmesine çalışmayı yürüten araştırmacıların

eğitim fakültelerinde görev almaları nedeniyle örnekleme ulaşma kolaylığını göz

önünde bulundurmaları sebep olarak gösterilebilir. Öte yandan, ilköğretim birinci ve

ikinci kademe öğrencilerinin katılımıyla gerçekleştirilen çalışmaların %33,6 ile

ortaöğretim, lisans ve lisansüstü öğrencileriyle gerçekleştirilen çalışmaların yaklaşık üç

katı (%11) olduğu görülmektedir. Bu durum çalışmaların yapıldığı alanlarla ilgili

bulgularla da paralellik göstermektedir. Çalışmaların yaklaşık %20’si ise öğretmenlerle

gerçekleştirilmiştir. Ayrıca, yapılan çalışmaların hiçbirinde öğrenci velilerinin

örnekleme alınmaması dikkat çekicidir.

İncelenen 97 makaleden sadece 33 tanesi çalışmada karma araştırma

yönteminin kullanılma gerekçesini belirtmiştir. Bu çalışmalarda en çok belirtilen

gerekçe üçgenleme olmuştur. Üçgenlemenin tercih edilmesindeki sebep, incelenen

olayda nitel ve nicel verilerin aynı anda fakat birbirinden bağımsız olarak

kullanılmasının araştırmacıların işini kolaylaştırması olabilir. Bu gerekçeyi

tamamlayıcılık takip etmiştir. Gelişim ve başlangıç ise incelenen makalelerde gerekçe

olarak gösterilmezken, genişletme sadece bir çalışmada gerekçe olarak belirtilmiştir. Bu

bulgunun aksine Lopez-Fernandez ve Molina-Azorin (2011) ise çalışmalarında

inceledikleri makalelerin çoğunlukla gelişim gerekçesini kullandıklarını belirtmektedir.

Çalışma kapsamında incelenen makalelerin sadece üç tanesi araştırmada nicel ve nitel

yöntemlerin baskınlık durumuna ilişkin bilgilere yer verirken, 17 tanesinde ise bu

yöntemlerin kullanım sırası belirtilmiştir. İncelenen makalelerde daha çok önce nicel,

daha sonra nitel verilerin toplanma sırasının izlendiği belirlenmiştir. Ayrıca nicel ve

nitel verilerin eş zamanlı olarak toplandığı çalışmaların sayısının da azımsanmayacak

derecede olduğu görülmüştür.

452


2003-2012 yılları arasında eğitim alanında yapılan karma çalışmaların, karma

yöntem araştırma tasarımlarına göre dağılımına baktığımızda ise kısmen karma

çalışmaların tamamen karma çalışmalara oranla daha fazla olduğu görülmektedir. Bu

durum yine tamamen karma tasarımın nitel ve nicel verilerin düzenli ve sistematik bir

şekilde birbirini takip ederek kullanılmasını gerektirdiği için zor olacağı düşüncesiyle

tercih edilmediği şeklinde yorumlanabilir. Kısmen karma çalışmaların kendi içindeki

dağılımına baktığımız zaman ilk olarak Eşzamanlı Eşit Statülü Tasarım (P1), ardından

Kısmen karma Eşzamanlı Baskın Statülü Tasarımın (P2);

Tamamen karma çalışmaların kendi içindeki dağılımına baktığımızda ise Eşzamanlı

Baskın Statülü Tasarıma (F2) sahip çalışmaların daha fazla tercih edildiği

görülmektedir. Bu sonuca benzer olarak Leech vd. (2011) de inceledikleri 19 makaleden

karma yöntemle yazılan 5 tanesinde kısmen karma eşzamanlı baskın statülü tasarımın

(P2) kullanıldığını belirlemişlerdir.

Sonuç olarak, bu çalışmada eğitimle ilgili karma yöntemle yazılan Türkçe

makalelerin farklı ölçütlere göre analizi yapılmış ve okuyucuya yöntemin son on

yıldaki seyri hakkında genel bir çerçeve çizilmeye çalışılmıştır. Elde edilen sonuçlara

göre 2008 yılı ve sonrasında ülkemizde karma yöntemi kullanan çalışmaların sayısının

giderek arttığı ve araştırmacıların bu yöntemi daha bilinçli olarak çalışmalarına

yansıttıkları söylenebilir. Çalışmaların özellikle ilköğretim alanında daha çok öğretmen

adaylarıyla yürütüldüğü, karma yöntemi kullanma gerekçelerinin ve araştırmanın

nasıl bir tasarımla gerçekleştirildiğinin ise tam olarak ortaya konamadığı tespit

edilmiştir. Yapılan bu çalışma yalnızca Türkçe makalelerin analizi ile sınırlandırılmış,

karma yöntemle yapılan yüksek lisans ve doktora tezleri ile kongre, seminerlerde

sunulan bildiriler sayıca az olduklarından dahil edilmemiştir. Dolayısıyla ileriki

yıllarda yapılacak araştırmalarda tez ve bildiriler de katılarak yöntemin yaygınlığı

hakkında daha genel bir fikir edinilebilir. Ayrıca, bu tarz bir çalışma eğitim dışında

farklı alanlarda çalışan akademisyenler tarafından da gerçekleştirilerek ulusal bazda

karma yöntemin hangi alanlarda yaygınlaşmaya başladığı konusunda araştırmalar

yürütülebilir.

KAYNAKÇA

AKDEMİR, E. (2012). Aday öğretmenlere yönelik hizmet içi eğitim programının

değerlendirilmesi. Eğitim Teknolojisi Kuram ve Uygulama, 2(2), 25-41.

ALAGÖZ, B. (2011). Probleme Dayalı Öğrenme Yönteminin Sosyal Bilgiler Öğretmen

Adayları Üzerindeki Etkisi. Millî Eğitim Dergisi, 190,167-186.

BACANAK A., DEĞİRMENCİ, S., KARAMUSTAFAOĞLU S., &

KARAMUSTAFAOĞLU, O. (2011). E-dergilerde Yayınlanan Fen Eğitimi

Makaleleri: Yöntem Analizi. Türk Fen Eğitimi Dergisi, 8(1), 119-132.

BAKİ, A., & GÖKÇEK, T. (2012). Karma yöntem araştırmalarına genel bir bakış.

Eletronik Sosyal Bilimler Dergisi, 11(42), 1-21.


BEKDEMİR, M. (2009). Meslek yüksekokulu öğrencilerinin matematik kaygı

düzeylerinin ve başarılarının değerlendirilmesi. Erzincan Üniversitesi Fen

Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 2(2), 169-189.

BİLGİN, N. (2006). Sosyal Bilimlerde İçerik Analizi. Siyasal Kitabevi, Ankara.

BRANNEN, J. (2005). Mixing Methods: The entry of qualitative and quantitative

approaches into the research process. International Journal of Social Research

Methodology, 8(3), 173–184.

CAMERON, R. (2011). Mixed methods in business and management: A call to the ‘first

generation‛. Journal of Management and Organization. 17(2), 245-267.

CRESWELL, J. W. (2003). Research design: Qualitative, quantitative, and mixed

methods approaches (2nd ed.). Thousand Oaks, CA: Sage.

CRESWELL, J. W. (2006). Understanding Mixed Methods Research, (Chapter 1).

Available at: http://www.sagepub.com/upm-data/10981_Chapter_1.pdf

Currall, S. C., & Towler, A. J. (2003). Research methods in management and

organizational research: Toward integration of qualitative and quantitative

techniques. In A. Tashakkori & C. Teddlie (Eds.), Handbook of mixed methods in

social and behavioral research (pp. 513–526). Thousand Oaks, CA: Sage.

ÇİLTAŞ, A. (2012). 2005-2010 yılları arasında matematik eğitimi alanında Türkiye’de

yapılan yüksek lisans ve doktora tez çalışmalarının içerik analizi, The Journal of

Academic Social Science Studies, 5(7), 211-228.

DENZIN, N., & LINCOLN Y. (Eds.) (2000). Handbook of Qualitative Research. London:

Sage Publication Inc.

DZUREC, L. C., & ABRAHAM, J. L. (1993). The nature of inquiry: Linking quantitative

and qualitative research. Advances in Nursing Science,16, 73–79.

FORTHOFER, M. S. (2003). Status of mixed methods in the health sciences. In A.

Tashakkori & C. Teddlie (Eds.), Handbook of mixed methods in social and behavioral

research (pp. 527–540). Thousand Oaks, CA: Sage.

GIANNAKAKI, M. S. (2005). Using mixed-methods to examine teachers' attitudes to

educational change: The case of the Skills for Life strategy for improving adult

literacy and numeracy skills in England. Educational Research and Evaluation,

11(4), 323- 348.

GREENE,J. C., CARACELLI,V. J., & GRAHAM, W. F. (1989). Toward a conceptual

framework for mixed-method evaluation designs. Educational Evaluation and

Policy Analysis, 11(3), 255–274.

http://www.sagepub.com/upm-data/10981_Chapter_1.pdf

454


GÜLBAHAR, Y., & ALPER, A. (2009). Öğretim Teknolojileri Alanında Yapılan

Araştırmalar Konusunda Bir İçerik Analizi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri

Fakültesi Dergisi, 42 (2), 93-111.

JOHNSON, R. B., & ONWUEGBUZIE, A. J. (2004). Mixed methods research: A research

paradigm whose time has come. Educational Researcher, 33(7), 14-26.

JOHNSON, R. B., ONWUEGBUZIE, A. J., & Turner, L.A. (2007). Toward a definition of

mixed methods research. Journal of Mixed Methods Research, 1(2), 112–133.

KIRAL, B., & KIRAL, E. (2011). Karma araştırma yöntemi. Conference paper presented at

2nd International Conference on New Trends in Education and Their

Implications, Siyasal Kitabevi, Ankara, Turkey. ISBN: 978-605-5782-62-7 (s. 294-

298). Available Online at: www.iconte.org/FileUpload/ks59689/File/050.pdf

KONAN, N., & KIŞ, A. (2013). ABD’de eğitim yönetimi alanında yapılan doktora

tezlerinin çözümlemesi. e-International Journal of Educational Research, 4 (1), 100-

123.

LEECH, N. L., & ONWUEGBUZIE, A. J. (2009). A typology of mixed methods research

designs. Quality and Quantity, 43, 265–275.

Leech, L. N., Collins, M. T., Jiao, G. Q., & Onwuegbuzie, J. A. (2011). Mixed research in

gifted education: A mixed research investigation of trends in the literature.

Journal for the Education of the Gifted, 34(6), 860-875.

LOPEZ-FERNANDEZ, O., & MOLINA-AZORIN, J. F. (2011). The use of mixed

methods research in interdisciplinary educational journals. International Journal

of Multiple Research Approaches, 5(2), 269-283.

Morgan, D. L. (1998). Practical strategies for combining qualitative and quantitative

methods: Applications to health research. Qualitative Health Research, 3, 362–376.

MORSE, J. M. (1991). Approaches to qualitative–quantitative methodological

triangulation. Nursing Research, 40, 120–123.

MORSE, J. M. (2003). Principles of mixed methods and multimethod research design.

In A. Tashakkori & C. Teddlie (Eds.), Handbook of mixed methods in social &

behavioral research (pp. 189–208). Thousand Oaks, CA: Sage.

ONWUEGBUZIE, A. J., & LEECH, N. L. (2006). Linking research questions to mixed

methods data analysis procedures: The Qualitative Report, 11( 3): 474-498. Available

at: http://www.nova.edu/ssss/QR/QR11-3/onwuegbuzie.pdf

RALLIS, S. F., & ROSSMAN, G. B. (2003). Mixed methods in evaluation context: A

pragmatic framework. In A. Tashakkori & C. Teddlie (Eds.), Handbook of mixed

methods in social and behavioral research (pp. 491–512). Thousand Oaks, CA: Sage.

http://www.nova.edu/ssss/QR/QR11-3/onwuegbuzie.pdf


ROCCO, T., S., BLISS, L., A., GALLAGHER, S., & PEREZ-PRADO, A. (2003). Taking

the next step: Mixed methods research in organizational systems. Information

Techonology, Learning and Performance Journal, 21(1), 19-29.

ROSS, A. A., & ONWUEGBUZIE, A. J. (2010). Mixed methods research design: A

comparison of prevalence in JRME an AERJ. International Journal of Multiple

Research Approaches, 4, 233-245

SABAN, A. (2009). Çoklu Zekâ kuramı ile ilgili Türkçe çalışmaların içerik analizi.

Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 9(2), 833-876.

TASHAKKORI, A., & TEDDLIE, C. (1998). Mixed methodology: Combining qualitative and

quantitative approaches. Applied Social Research Methods Series (Vol.46.).

Thousand Oaks, CA: Sage.

TASHAKKORI, A., TEDDLIE, C. (Eds). (2003). Handbook of mixed methods in social and

behavioral research. Thousand Oaks, CA: Sage.

TRUSCOTT, D. M., SUSAN, S., SMITH, S., THORNTON-REID, F., ZHAO, Y.,

DOOLEY, C., WILLIAMS, B., HART, L., & MATTHEWS, M. (2010). A cross-

disciplinary examination of the prevalence of mixed methods in educational

research: 1995–2005. International Journal of Social Research Methodology, 13 (4),

317–328.

YALÇINKAYA, Y., & ÖZKAN H. H. (2012). 2000-2001 yılları arasında eğitim

fakülteleri dergilerinde yayımlanan matematik öğretimi alternatif yöntemleri ile

ilgili makalelerin içerik analizi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü Dergisi, 2(16), 31-45.

YILDIRIM, A., & ŞİMŞEK, H. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri

(7.Baskı). Ankara: Seçkin Yayınları.

EK 1: MATEMATİK EĞİTİMİ DERGİLERİNDE BASILMIŞ MAKALELERİN

SINIFLANDIRILMASI İÇİN KURALLAR

(Ross, A. A. ve Onwuegbuzie, A. J. (2010) 'dan uyarlanmıştır.)

Kural 1

Deneysel çalışma makalelerinde, nitel ve nicel veriler eğer sistematik ve planlı

bir şekilde çalışmada yer almıyorsa Mixed Method (MM) olarak kodlanmaz. Yani,

daha az baskın yaklaşım olarak sunulan (nitel veya nicel) yaklaşım, eğer baskın olan

yaklaşımla birlikte tutarlı ve organize bir şekilde etkileşim içinde kullanılıyorsa MM

olur. Örneğin katılımcıların söyledikleri ifadeleri veya anekdotları aynen tartışma

bölümünde vermek bu araştırmayı karma yöntem yapmaz.

456


Kural 2

Veri toplama aşamasında sadece görüşme tekniğinin kullanılması çalışmanın

MM olmasını zorunlu kılmaz. Hatta sadece nicel veriyle üretilmiş olan yapılandırılmış

ya da yarı-yapılandırılmış görüşmeler de, frekans şeklinde ya da hedef davranışlar

listesi gibi veriliyorsa bizi MM dizaynına ulaştırmaz.

Kural 3

Nicel bir çalışmanın yöntem kısmında katılımcılar veya yapılan çalışmanın

tasarımı hakkında verilen detaylı bilgiler bu çalışmayı MM olarak almaya yetmez.

Benzer şekilde nitel bir çalışmada sayısal bilgilerin verilmesi (katılımcı sayısı, yaşı gibi)

bu çalışmayı MM yapmaya yetmez.

Kural 4

Müdahaleli araştırmaların sonucunda elde edilen bulguların

geçerliğini/doğruluğunu doğrulamak amacı ile planlı şekilde toplanan nitel verilerin

rapor edildiği çalışmalar (nicel verinin sadece sonuçları değerlendirme için

toplandığını varsayarsak) MM olarak kodlandı. Sadece nicel veri ve analizinden elde

edilen bulguları sonuçlar kısmında rapor eden müdahaleli araştırmalar da eğer

bulguların bütünlüğünü değerlendirmek için planlı nitel teknikler kullanılmışsa

(nicelle birlikte veya değil) MM olarak kodlanır.

Kural 5

Çalışmanın geri kalan kısmına nazaran nitel bileşenin ağırlıkta olduğu karma

yöntem çalışmaları ile hem nitel hem nicel olarak rapor edilip analiz edilen çalışmalar

da karma olarak kodlanır. Örneğin, çalışmada kullanmak için ölçme aracı geliştirmek

amaçlı odak grup ya da açık uçlu sorularla yürütülen nitel çalışmalar da MM olarak

kodlanır.

Kural 6

Eğer içerik analizinin sonuçları sayısal olarak verilmişse bunu karma değil, nitel

çalışma olarak alacağız. Aksine, içerik analizi nitel temalara dönüşmüşse veya sayısal

değerler analizin çok küçük bir bölümünü oluşturuyorsa bu tür çalışmalar da karma

değil, nitel araştırma olarak kodlanır.

Kural 7

Kapsamlı bir nicel çalışmadan ortaya çıkan özel durumların vurgulanması- özel

durum içeren kısım yeni bir nitel veri ile desteklenmedikçe-MM tasarısı olarak

alınmaz.

2003-2012 yillari arasinda tÜrkİye’de karma …¶kçektuba-vd-435-456.pdf · karma yöntemle...

Documents