T A SD IQ LA Y M A

Rektor

0 ‘Z B E K IST 0N R ESPU BLIK ASI

OLIY VA 0 ‘RTA M AXSIIS T A ’LIM V A ZIR LIG l

A1LLSHER NAV O IY NOM IDAG I

TO SH K ENT DAN LAT Q ‘ZBEK TILI N A ADABIYOTI U NIVERSITETI

Sh.Sirojiddinov

2018___ yil

R o 'yxatga olindi: № B D -5111200-4.03

№ BD-5120100 -4.04

2018__yil '2 ( " 4-?

LEK SIK OG RAF1YA ASOSLAR1 FAN DASTURI

Bilim sohasi: 100000 - G um anitar soha

110000 - Pedagogika

Т а’lim sohasi: 120000 - G um anitar fanlar

5111200 - 0 ‘zbek tili va adabiyoti

T a’lim yo 'nalish i: 5 120100 - Filologiya va tillarni o ‘qitish(o ‘zbek tili)

TOSH KENT -2 0 1 8

r a s

da§ ' J2 _ -sonh bayonnom asi bilan m a’qullangan. n- ashnln* -018-yil

^ ^ S L S S m S S t r 1* * ToshkeM davla‘ ° ‘* к * »

Tuzuvehilar:

S° b ir0 v A - /- T oshD O 'T A U professori, f.f.d.

Abdushukurov 6 . - ToshDO'TAU O'zbek fi,ologiyasi faku i„ i de tan i

Taqrizchilar:

M uham edova S. - ToshD O 'T A U professori, f.f.d.

O m onov Q.TDSHI Sharq filologiyasi fakulteti dekani, f.f.d.

5 U S 5 1h° Sh^en, * ' * ° ' z“ « v . adabiyod• ■ ^ « f c g i i . s o M i t e y L o m a l *” Va ,Ш п8" ,2 0 !8 ->'il

I. 0 ‘quv fanining dolzarbligi va oliy kasbiy ta ’lim dagi o ‘rni“ A lisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o ‘zbek tili va adabiyoti

universitetini tashkil etish to ‘g ‘risida”gi Farmon, “ Davlat tili to ‘g ‘risida”gi va “T a’lim to ‘g ‘risida”gi Qonun ham da “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”dan kelib chiqqan holda, “Leksikografiya asoslari” fanining predmeti, maqsadini yoritish, fan doirasida o 'rganiladigan asosiy masalalarning m azm un-m undarijasini belgilash, talabalarga o ‘zbek lug‘atchiligi tarixi eski turkiy til, eski o ‘zbek tili va arab lug‘atchiligi tarixi bilan bog‘liq ekanligi, lug 'a t tuzish prinsiplari, lug‘at turlari, lug‘at m aqolalarining, ya’ni leksemalar, frazemalar, m aqol-m atallar v a tu r li nom larning joylashtirilish tartibi xususida bilim va ko‘nikm alar hosil qilish, ensiklopedik, lingvistik, ikki tilli va koLp tilli, term inologik, frazeologik, toponim ik, orfografik, antroponim ik, etimologik, chappa, izohli, tarixiy lug ‘atlar, leksikografik tadqiqotiar borasida m a’lum ot berish muhim vazifalardan sanaladi.

II. Fanning m aqsad va vazifalari “ Alisher Navoiy nom idagi Toshkent davlat o ‘zbek tili va adabiyoti universitetini tashkil etish to ‘g ‘risida”gi Farmondagi “O 'zbek tilining asl tabiati va xususiyatlarini to 'la aks ettiradigan m ukam m al akadem ik va o ‘quv gram m atikalarini yaratish, uning tovushlar tizimi va ularning yozuvda aks etishi, joriy imlo qoidalarini takom illashtirish bo 'y icha ilmiy asoslangan takliflar tayyorlash, turli mavzu va yo ‘nalishlar bo‘yicha lug‘at va qomuslar, risola va darsliklar yaratish” to ‘g ‘risidagi fikrdan kelib chiqqan holda fanni o‘qitishning maqsadi leksikografiya sohasining predm eti, maqsadi va vazifalarini yoritish, fan doirasida o ‘rganiladigan asosiy m asalalarning mazm un-m undarijasini belgilash, o 'zbek leksikografiyasining shakllanish va taraqqiyot bosqichlari, o ‘zbek lug‘atchiligining eski turkiy til, eski o ‘zbek tili, XIX asr ikkinchi yarm i- X X asr 30-yillaridagi, XX asr 40-50-yillaridagi, m ustaqillik yillaridagi davri, o 'zbek lug‘atchiligining shakllanishi va rivojlanishiga turtki boMgan ijtimoiy shart-sharoit va omillar, bu jarayonda boshqa tillarning tutgan o 'm i haqida m a’lumot berishdan iborat.

Fanni o ‘qitishda “Leksikografiya asoslari" fanining vujudga kelishi va rivojlanishi bo ‘yicha bilim larni o ‘zlashtirish va mustahkam iash, talabalarda o ‘zbek lug‘aichiligi bo 'y icha boshlang‘ich bilim ko‘nikm alarini hosil qilish, etimologik, qiyosiy va chog‘ishtirm a lug‘atlar yaratish, zarur termin va iboralar, tushuncha va kategoriyalarni ishlab chiqish, ensiklopedik va lingvistik lug 'a tlam ing farqli jihatlari, maxsus lug‘atlar, lug‘at maqolalari sxem asi, o ‘zbek lug‘atchiligining tarixiy ildizlari, uning eski turkiy til va eski o 'zbek tili davridagi holati, istiqlol yillaridagi rivoji haqida bilim berish vazifalarini am alga oshirish nazarda tutiladi.

1-mavzu “ I !!.c-LXS0Si><-naZan'V 4iSm (m a’ruza m ashg‘ulotIari) mavzu. Leks.kografiya asoslari” fani„ i„g vujudga kelishipredm eti.

r ~ r ^ - H" » si ° - * k

r ° r “ “ —

2-m avzu. XI-XII asr o ‘zbek Iug‘atchiligi.

“At tni f , 3 ' ma,VZU’ Х П Х , У asr o ‘zbek lug‘atchiligi.“ к-ч К 1 uz zak |yatu fil lug 'a tit turkiya” (XIV) “Tarium on” т \ л

£ n й ' ° “ , Г - « Г ' T ' шк ™' * * * ^ (XIV) -K tobT

4-m avzu. О zbek lUg‘atehiligi„i„g eski « ‘zbek tili davri

* » « * * * « ■ - - w"L u g a ti ch% - ^ ™ \ “ “ “ ' I (XVIII).

s S F " ' S = - " s ~ f H ^ S5-m avzu. XIX asr ikkinchi yarm i - XX asr o ‘rtalarida o ‘zbek

Iug‘atchiligi.Ruscha-sartcha” va ^Sartcha гпслЬо” i ‘ +1

sabablari Bir va ikki till! a rtc h a .™scha lug atlarnm g yaratilish

(19381, "O 'zbekcha-ruscha 1 ^ и Г " '" S Ч" ЧаС!' а '" 8 ' a" " 6-m avzu. M ustaqillik davri o‘zbek Iug‘atchiligi.

4

h a y o t d f y u z b t ^ f m a d a „iy> d in iy , m a ’n a v iy

E tim o lo g ik , e n s ik lo p e d ik °ti .le k s ik ° g ra f iy a s i8 a t a ’sir i.d a v r ta la b la r in in g a k s e tish i m u a m m o la r i^ F !1 U y a ia t l ! ls h l ' Iz o h li Il,g ‘a t la rd a a s o s la r i . In te rn e t 1 i Г ' ' ^ ‘Ug a tla r Va u la rn i y a m tishk o rp u s la r . О q u v l l g a S n ie i tlf n ^ b r P Usi; ™ g lo b a l

h o la ti . 0 ‘z b e k o ‘q u v lu o ‘a tc h iI ia j V a u ^ I ^ a tc h ll!g l ta r lx i v a h o z irg i 0 ‘,uv lug.atlarinin4g ’ “rsiyafari

A m aliy m ashg‘ulotIarni tashkil etish bo‘yicha ko‘rsatma va tavsiyalar

shakllanish va Mraqqi/eSbosqichlari'^ т т а г Г ? '^ l' kS'kografi>'“ 'l,in8

0 -qi.uvc , ™ i y , z s o,i t г ш a is h ь о у ш ь “ а -talabalar J . T S L E ^ '5ЫаЬ сЫч,'“ - U"*>t a h l i lo rq a l iy an ah a m b o v i tad i la r SH3 -° Tv I. Va ko‘n,kmalarini amaliy talabalar b L l a r i n Z t a b я" darslik va qo‘llanmalar asosida foydalanisb, ilmly 1 а 07 а Т а ^ а Г 5 ^ Г м ’ tan,atma '“ iallardanilmiy-texnikaviy matn u s t i l ishb h T 4L Sh ° ГС,аН ЬШ тЫ 0shirish’tayyorlash, test savollari tuzish t a v s i y a X d i ^ k° ‘rgazm a,i c!uro]iar

A m a liy ^ a sh g ‘ulotlar uchun tavsiya etiladigan mavzular:1. О zbek lug atchil.gm ing shakllanish bosqichlari.-• Umumiy va xususiy lug‘atlarning farqi ->• Bir, ikki va ko‘p tilli lug‘atlar.4. “Devonu lug‘otit turk”ning tuzilishi

IR uscha-sartcha” va “Sartcha-ruscha” lug‘atlar.

8. XX asr 30-yillarida o ‘zbek lug‘atchiligi.9 XX asr 40-yillarida o ‘zbek lug‘atchiligi.10. XX asr 50-yillarida o ‘zbek lug‘atchiligi.

a j « i l g " " » a t o ' , “ La; S Г н ‘ I “ t a“ dabiyo,laming mavjudligiga e-,ib„, qara.ish Шщ7аы ! " " " * * *

Sem inar m ashg‘ulotlarini tashkil etish bo‘yicha ko‘rsatma va tavsiyalar

kelib chiqish m anbasining har xilligi, o ‘zbek tili term inologik tizim ining o ‘z gram m atik strukturasiga ega ekanligi, ayni chog‘da o ‘zbek va boshqa xalqlar o ‘rtasidagi bevosita va bilvosita iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy, diniy, madaniy m unosabatlar bu xalqlar tillariga ham o ‘z ta ’sirini o ‘tkazgani, oqibatda m uayyan tilga xos leksik-sem antik elem entlam ing ikkinchi bir tilga o ‘tib, o ‘zlashib ketish jarayonining voqelanishi haqida ko‘nikm a va m alaka hosil qiladilar.

Sem inar m ashg‘ulotlari uchun tavsiya etiladigan mavzular:1. L ug‘at tuzish va so ‘zlarni joylashtirish tam oyillari

2. “M uqaddam atul - adab” asarida arab, fors, m o‘g ‘ul tillariga oid so‘zlarning qo‘llanishi.

3. “Tarjum on” asarida turkiy tillar leksikasi va gram m atikasiga doir m a’lum otlarning aks etishi.4. “K elurnom a” ideografik lug‘atning ilk nam unasi sifatida.5. Term inologik va ensiklopedik lug'atlar.6. Frazeologik, toponim ik, orfografik lug‘atlar.7. Tarixiy lug‘atlar.9. O m onim lar, antonim lar, sinonimlar, internatsional so ‘zlar lug‘ati.10. Etim ologik va izohli lug‘atlar.

Izoh: M azkur ro 'yxatdagi mavzulardan sem inar m ashg‘ulotlari uchun ajratilgan soatlar hajm iga mos holda tanlab foydalanish, m avzuga doir adabiyotlarning m avjudligiga e ’tibor berish tavsiya etiladi.

M ustaqil ta ’limni tashkil etishning shakl va m azm uni

“Leksikografiya asoslari” fanini o 'rgaiiuvchi talabalar auditoriyada olgan nazariy bilim larini m ustahkam lash va leksikografiyaning nazariy masalalarini tahlil qilishda muayyan ko 'n ikm a hosil qilish uchun mustaqil ta ’lim tizim iga asoslanib, kafedra professor-o‘qituvchilari rahbarligida mustaqil ish bajaradilar. Bunda ular qo ‘shim cha adabiyotlarni o ‘rganib ham da internet saytlaridan foydalanib, referatlar, ilmiy m a’ruzalar tayyorlaydilar, amaliy m ashg‘ulot mavzusiga doir uy vazifalarini bajaradilar, ko ‘rgazm ali qurollar va slaydlar hozirlaydilar.

- amaliy m ashg‘ulotlarga tayyorgarlik;- sem inar m ashg‘ulotlariga tayyorgarlik;- darslik va o ‘quv q o ‘llanm alar b o ‘yicha fan boblari va mavzularini

o ‘rganish;- tarqatm a m ateriallar bo‘yicha m a’ruza qismini o ‘zlashtirish;- maxsus adabiyotlar b o ‘yicha fan boMimlari yoki m avzular ustida ishlash;

- o ‘quv, ilm iy-tadqiqot ishlarini bajarish bilan bog‘liq bo‘lgan fan boMimlari va mavzularini chuqur o 'rganish;

6

m a s h g ^ lo ^ a r i r т1ШПт<>Н ° ‘qMsh “ laridan foydalaniladigan o 'quv

1 M‘Kltao4butab u ! l UtH Un 4 by!’da8i toPshir’9 larni bajarish tavsiya etiladi- xos xususiyatlarl; mushtaclon lug 'a tit turk val qifchoq” asarining o ‘ziga

turkiy ti,lar leksikasi^ * *3. “K elurnom a” lug'ati.4. “Sangloh” Jug'ati.

t a m j l f a ' r f d ” g‘aMy " so ‘zlar„ i„g joy lash ish ttrSb i va

6. Istiqlol davrida tuzilgan lug‘atlar

: usaqMjarayonida belgi.aagaa k„ , . satm alarga ат а |У,-„ ” ^ ™ ! 1 ” baJarish

Foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxati

Asosiy adabiyotlar

2 п ' Т Г . т ' ESk) ° Zbek lug ‘atlarL - Toshkent, 1994

: t s rО zbek filming izohli lug‘ati. 5 tomlik. I t V t • i ■ ♦ensiklopedivasi” Davlat и • • zbekiston m illiy

1 - —

2' ~ , ш ^ ! ф г т » ™ б а р п„ " ФаР° " т Узбекистон3. Ш M t Т0Ш“ 1,т: у й « и с т о » ,2 0 1 6 .

4 6 ^ " 6 » р г а у | И „ „ 3. - Т о ш ” Й ^ ^ Лн “ 07 “ ^ * |ш в ' “ “ 3

' т а ь ™ „ Г ш - ю р т т ^ Г « « ™ УГ Г ™ / а “ а"Чм ™ аР "»»Тошкент: Узбекистон, 2017. ' ^ фаровонлиг||1,ииг гаровн.

5' Р е с п Х С̂ и н и РТ , £ ИКариво ПреЗИДеН™ НИНГ “Узбекистон

стратегияси” тугрисидаги ФарМОн н ^ ^ ^ ^ у э и ? 2 0 ,| ,7 йил^8*фсваиг|ь1>

7

6. У збекистан Республикаси П резидентининг карори “Олий таълим тизимини янада ривожлантириш чора - тадбирлари” тугрисида // Х алк сузи 2017 йил 21 апрель.

7. A lisher Navoiy asarlari tilining izohli lug‘ati. I-IV. - Toshkent: Fan, 1983-1985.

6. B ektem irov H., Begmatov E. M ustaqillik davri atam alari. - Toshkent, 2002 .

7. D adaboyev H. Tarixiy harbiy term inlar lug‘ati. - Toshkent, 2007.8. M ahm ud Koshg‘ariy. Devonu lug‘otit turk. I-III. Toshkent, 1960-

1963.9. Choriyev Z. Tarix atam alarining izohli lug‘ati. -Toshkent: Sharq,

1999.10. H ojiyev A. Tilshunoslik term inlarining izohli lug‘ati. -Toshkent: Fan,

2002 .

Internet saytlari32. www. literature, uz33. www. genhis philol.ru34. www. library.ziyonet.uz35. w ww .lingvo-online.ru