(2 :1386 · 2021. 2. 18. · ﻢﻴـﻠﻗا ﻢﺘـﺴﻴﺳ ﺔـﻛﺮﺤﻣ يوﺮـﻴﻧ...

1395، پاييز 3شماره ، 48دورة هاي جغرافياي طبيعي، پژوهش 431-450 .ص

بررسي شار گرماي محسوس و ارتباط آن با تغييرات دما و باد طي دورة گرم سال در ايران

دانشيار گروه جغرافيا، دانشكدة ادبيات و علوم انساني، دانشگاه رازي كرمانشاه ـ حسن ذوالفقاري استاديار فيزيك جو گروه فيزيك، دانشكدة علوم، دانشگاه رازي كرمانشاه ـ جليل صحرايي

استاديار گروه جغرافيا، دانشكدة ادبيات و علوم انساني، دانشگاه رازي كرمانشاه ـ پور سماكوش جعفر معصوم وهواشناسي دانشگاه رازي كرمانشاه دانشجوي دكتري آب ـ فرزانه برزو

7/2/1395تأييد نهايي: 22/5/1394 پذيرش مقاله:

چكيدههـوايي منـاطق و با توجه به اهميت تغييرات شار گرماي محسوس در تغيير موازنة انرژي سطحي و تغييرپذيري آب

NCEP/NCARبنـدي هاي شبكه هاي دماي هوا، دماي سطح زمين، و سرعت باد از داده مختلف، در اين مطالعه دادهرماي محسوس در همة ايران محاسبه شد. ) دريافت و بر اساس آن شار گ2014ـ 1980ساله ( 34براي يك دورة

محاسبات مربوط به شار گرماي محسوس براي بهار و تابستان بر اساس رابطة حجمـي انجـام گرفـت. ميـانگين اي، و ضريب همبسـتگي پيرسـون متحرك و ناهنجاري متغيرها و روند تغييرات با تحليل رگرسيون خطي، چندجمله

)، شار گرمـاي محسـوس بهـار بـا ضـريب 039/0ايسه با روند شار تابستان (انجام گرفت. نتايج نشان داد، در مقدهد. شايد ناهمگوني گرمـايش سـطحي در بهـار موجـب ) تغييرات شديدتري را نشان مي18/0رگرسيون خطي (

دهـد. در شود و ناهنجاري سرعت باد را نسبت به تابستان افزايش مـي تغييرات دمايي بيشتري بين هوا و سطح ميگذارد. ضريب تعيـين هاي دمايي، تغييرات باد تأثير بيشتري در شار گرماي محسوس تابستاني مي سه با مؤلفهمقاي

كنـد. دهد كه سرعت باد بيست درصد تغييرات شار گرماي محسوس تابستان را توجيـه مـي اي نشان مي چندجملهگرمـاي محسـوس را در دورة گـرم و غرب، مركز، و كرانة جنوبي خزر بيشترين تغييرات شـار نواحي غرب، شمال

اند. همچنين حداكثر تغييرات دماي هوا و دماي سطح را به خود اختصاص داده

دورة گرم، روند تغييرات، شار گرماي محسوس، عناصر اقليمي. ايران، ها: كليدواژه مقدمه

اجزاء مختلف آن در ارتباط با ورود بعدي و حاصل تعادل ترموديناميك و هيدروديناميك اي چند وهواي يك محل پديده آب). مبادلة انرژي بين اتمسفر و سطح زمين نيـروي محركـة سيسـتم اقلـيم 2: 1386و خروج ماده و انرژي است (عساكره،

است. در مقياس جهاني، موازنة انرژي زمين با كمبود انرژي در جو و مازاد انرژي در سـطح زمـين همـراه اسـت و مـازاد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ E- mail: [email protected] :09181323954نويسندة مسئول

432 1395، پاييز 3شماره ، 48هاي جغرافياي طبيعي، دورة پژوهش

ـ كه گرمـا و وسيلة باد اين شارهاي حرارتي به گردد. گرماي محسوس و نهان دوباره به اتمسفر بازميانرژي به شكل شار علـت شوند. مبادلة گرماي محسوس و نهاني بين سطح زمين و جو به جا مي ـ از سطح زمين جابه كنند رطوبت را حمل ميشود كه باد بـر اختلاط يا آميختگي وقتي ايجاد مي جايي گرما و رطوبت است. دهد و حاصل آن جابه اختلاط هوا روي مي

شـود؛ درنتيجـه، كند و به ايجاد اختلاط منجر مـي جا مي كاهش سرعت باد تكانه را از هوا به سطح جابه سطح زمين بوزد.هـا ح، اديكند. با افزايش ارتفاع از سط جا مي كند و گرما و آب را از سطح زمين به سطوح پايين جو جابه هوا را مخلوط مي

گيـرد. جايي گرما، رطوبت، و تكانه به طور مـؤثرتري بـا ارتفـاع از سـطح انجـام مـي شوند و جابه تر مي ها) بزرگ (پيچكشـود (بونـان، يابد و ضرايب آن نيز با افزايش سـرعت بـاد زيـاد مـي آميختگي تلاطمي با افزايش سرعت باد افزايش مي

علت حمل گرما و رطوبت و تكانه از سطح و ايجاد تعـادل انـرژي ي آشفته به هاي تلاطم ). در لاية مرزي ادي16: 2006هـاي زمـاني ). تغيير در اختلاف دماي هوا و سطح زمين در بـازه 116: 2004سطح از اهميت حياتي برخوردارند (هولتون،

طـور معمـول، بـه كنـد. مختلف تحت شرايط و نوع هواي غالب قرار دارد و شار گرماي محسوس را دستخوش تغيير مـي شود و دامنة پايـداري جـوي را تعـديل افزايش سرعت باد و پوشش ابر باعث كاهش اختلاف دماي هوا و سطح زمين مي

جـو، انـدركنش سـطح يميهاي جو، ش بر ساختار گرمايي و حركات در لايه شارهاي انرژي). 97: 1380كند (كاوياني، ميو رشد گياهـان تـأثير ،يندهاي آب و خاك مانند تبخير و تعرق، ذوب برفافر و بسياري از ،هيدرولوژي ةچرخ ،جو -زمين

ـ در ايجاد توازن انـرژي سـطحي اسـت ـ كه از عوامل مؤثر در . تغييرات شار گرماي محسوس)1387د (زارع، نبسزايي دارهاي سطحي مؤثرنـد و اي نقش مهمي دارد. متغيرهاي هواشناسي متعددي بر شار تغييرپذيري آب و هواي محلي و منطقه

دهند. دما و رطوبت هوا نيز گراديان شـار گرمـاي تابش خورشيدي، تابش موج بلند، و تابش خالص را تحت تأثير قرار ميبر شـارهاي گرمـاي محسـوس، تلاطم ايجاد سازند. از سوي ديگر، سرعت باد نيز از طريق محسوس و نهاني را متأثر مي

گذارد. نهاني، و تكانه تأثير مياز اين حيث، شار گرماي محسوس و ارتباط آن با دما و سرعت باد موضوع مطالعات متعددي در سراسـر دنيـا بـوده

) پايداري آيروديناميكي و شار گرماي محسوس تلاطمي را در سطح پوشـيده از يـخ در صـفحات 1995وايت ( است. بريتي به واسطة سرعت باد و دما به اين نتيجـه رسـيد يخي گرينلند بررسي كرد. وي با محاسبة شار گرماي محسوس تلاطم

دهد و ارتباط غيرخطـي بـين شـار گرمـاي محسـوس و كه افزايش پايداري شار گرماي محسوس تلاطمي را كاهش ميهاي بالاي باد كمترين تأثير شود. پايداري در شرايط كاهش سرعت باد بيشترين تأثير و در سرعت دماي هوا را موجب مي

) نقش متضاد تغييرپذيري دماي هوا و سرعت باد را در بـرآورد شـار سـطحي مطالعـه 2007تولدي و همكاران (را دارد. بردر اين مطالعه نشان داد كه افـزايش يـك درجـه ABL(1و مدل لاية مرزي ( LESسازي با استفاده از مدل كردند. شبيه

وات بر متر مربـع) 30پذيري شار گرماي محسوس (كلوين دماي هوا و يك متر بر ثانيه بر سرعت باد باعث كاهش تغيير شود. در خاك عاري از پوشش گياهي و افزايش آن به همين ميزان در نواحي پوشيده از پوشش گياهي متراكم مي

. نـوع 2. رابطة حجمي بـراي محاسـبة شـار؛ 1طور كلي، محاسبة مقادير شار گرمايي به سه عامل بستگي دارد: به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ1. Atmospheric Boundary Layer

آن با تغييرات دما و باد طي دورة گرم سال در ايرانبررسي شار گرماي محسوس و ارتباط

433

ها و دليل استفاده از داده ). بنابراين، به 1986ها (اچ سيونگ، پذيري زماني و مكاني داده . تفكيك3فاده؛ هاي مورد است دادهشده براي شارهاي گرمايي، حتي براي يك مكان مشـخص، نتـايج متفـاوتي را روابط محاسباتي متفاوت، مقادير محاسبه

دهد. خوبي نشان مي بهدهد و اين امر لزوم بررسي شرايط تغييرات شار را نشان مي) در بررسي تغييرات سالانه و فصلي شارهاي حرارتي سطح دريا در درياهاي آسـياي شـرقي از 1999نا و همكاران (

ساله استفاده كردند. توزيع مكاني ميانگين سـالانة شـار حرارتـي نشـان داد بيشـترين رابطة حجمي براي يك دورة هجدهتسـه ديـده مركزي درياي زرد اسـت و كمتـرين ميـزان آن نيـز در رود يانـگ ايه بخشميزان اتلاف حرارت مربوط به

ايـن بـه چـين غرب شمال خشك نواحي در هوا و زمين سطح بين تعامل بررسي در) 2002( همكاران و شود. هوانگ يم دورتر نواحي در حتي و محلي مهم اثرهاي تواند مي ذكرشده ناحية در محسوس گرماي شار تغييرپذيري كه رسيدند نتيجه نـواحي در حرارتـي شـار تغييرپـذيري بررسـي با ،)2008( هوانگ و ژو. باشد داشته وهوايي آب تغييرات در مهمي اثرهايهاي تابستانه چين مطالعه كردند. نتايج نشان داد چين، ارتباط اين تغييرپذيري را با بارش غرب شمال خشك نيمه و خشك

افزايش شار گرماي محسوس بهاره موجب افزايش بارش تابستانه در شمال غرب چين و كاهش بـارش در شـمال چـين چين مطالعه كرد. بر اسـاس نتـايج ) با استفاده از رابطة حجمي تغييرات شار گرمايي را در شمال غرب 2009شود. ژو ( مي

اين پژوهش، اختلاف دماي هوا و سطح و همچنين سرعت باد با تغييرات فصلي شار گرماي محسوس به ميانگين فصـلي ي ميانگين اخـتلاف دمـا ميـان ساز هيشباختلاف دماي هوا، سطح زمين، و سرعت باد بستگي دارد. اين تحقيق نشان داد

ي اقليمـي هـا مدلو تغييرات روزانه و فصلي آن براي محاسبة دماي سطحي و استفاده در سطح زمين و هواي مجاور آن سزايي دارد. اهميت ب

هـاي ايسـتگاهي دادن تغييرات شار گرمايي منـاطقي كـه داده براي نشان مدت يطولاندر اختيار داشتن سري زماني . در اين زمينه، دهد ميي بازتحليلي را نشان ها دادهربرد زياد است ضرورت كا ها ستگاهياها فواصل محدودي دارند يا در آن

هـاي ايسـتگاهي و داده NCEP/NCARهـاي ) نيز شار گرمايي تلاطمي را با اسـتفاده از داده 2009همكاران (اسوين و محاسبه كردند. در اين پژوهش مشـخص شـد كـه شـارهاي فارس جيخلدر جنوب شرق 2005براي فصل مونسون سال

، ولـي پـيش از فصـل مونسـون زنند يمهاي بازتحليلي در فصل مونسون مقادير كمتري را تخمين اصل از دادهگرمايي حاي شار گرمـاي محسـوس را در ) تغييرات فصلي و دهه2010هاي حاصل از بويه مطابقت دارد. ژو و هوانگ ( نتايج با داده

هاي ايستگاهي بـراي يـك دورة و داده ERA-40 و NCEP/NCARهاي بازتحليلي شمال غرب چين با استفاده از دادهي ايسـتگاهي و دو ها دادهنشان داد تغييرات فصلي شار گرماي محسوس بين ها آن. نتايج بررسي دندساله مطالعه كر چهل

، اما تفاوت زيادي ميـان اخـتلاف دمـاي سـطح و هـواي مجـاور آن و دهد ميسري دادة بازتحليلي ميزان ثابتي را نشان .شود ميسرعت باد ديده

هـاي فيزيكـي بـرآورد كـرد. و مدل هاي اقليمي بر مبناي داده را ايران ةتابش كلي خورشيد در گستر) 1376خليلي (هـايي از آذربايجـان قـرار د) و بخشترين هسته در ايران در نواحي خشك مركزي (با تمركز بر يز نتايج نشان داد پرتابش

ـ ،گرمـايي ةعوامل مؤثر بر بودج) شار گرمايي خليج عمان را با استفاده از 1389نسب و ميوند ( صدريدارد. ةاز قبيـل زاويشـار ي كردند. ساز مدل ،باد و وزشسطح آب، انتقال گرماي محسوس، انتقال گرماي نهان تبخير، بازتابتابش خورشيد،


شد. نتـايج نشـان هيدروديناميكي كوهرنس با تراز قائم سيگما محاسبه يعدب استفاده از مدل سهبا منطقهاين گرمايي در 59داد، با در نظر گرفتن شارهاي گرماي محسوس و نهان، ميانگين سالانة شار بودجة گرمايي خـالص در خلـيج عمـان

به قادر خوبي به مدل داد نشان ميداني كارهاي نتايج با ييگرما شار براي مدل هاي خروجي وات بر متر مربع است. مقايسة

مطالعه است. مورد منطقة براي آن زماني و مكاني الگوي و گرمايي شار بيني پيش و محاسبه

بـا ) در بررسي موازنة انرژي گرمايي در خليج فارس به اين نتيجه رسيدند كه،1391السادات ( السادات و رئيس رئيس بـه گرما خالص انتقال فارس، درخليج خروجي و ورودي هاي آب حجم همچنين و تبخير ميزان و بارندگي ميزان به توجه .شـد توجيـه سـطح گرمـايي شار به وسيلة اضافه گرماي ميزان اين. شود برآورد مي متر مربع بر وات 25 برابر منطقه اين

درازمدت در گسترة جغرافيـايي ايـران بررسـي مكاني شار تابش خالص را در -) تغييرات زماني1393و همكاران ( روشني دهـد كـه تغييـرات ) نشـان مـي 2009ـ 2000شده بـراي دورة آمـاري ( بندي هاي ساعتي شبكه كردند. نتايج بررسي داده

يد،تـابش خورش ـ يـة زاو ييـرات آن از تغ ماهانـة تغييرات و دارد ينوسيشار تابش خالص رفتار س ةدرازمدت سالان يانگينميافتـه، لـزوم بررسـي تغييـرات شـارهاي با توجه به مطالعات انجام. كند مي يرويپ يمحل هاي يدهو پد ،جو يگردش عموم

شود. بر همين اساس، در مطالعة حاضر سعي شده احساس مي گرمايي و ارتباط اين شارها در وقوع مخاطرات متعدد بيشتراست تغييرات شار گرماي محسوس سطحي ايران در دورة گرم سال بررسي و ارتباط آن با تغييرات دمـا و بـاد مشـخص

شود. ها ها و روش داده

متري سطح زمـين)، و سانتي 10ـ 0متري)، دماي سطح زمين ( هاي دماي هوا (ارتفاع دو براي اجراي اين پژوهش از دادهصـورت ماهانـه اسـتفاده شـده اسـت. بـه NCEP/NCARهاي بـازتحليلي مربوط به دادهمتري سرعت باد در ارتفاع ده

اسـت و محـدودة منطقـة مـورد 2014-1980درجه مربوط به دورة آماري 5/25/2پذيري هاي ذكرشده با تفكيك دادهطور كامـل پهنـة سـرزمين است. اين محدوده به 41تا 20و عرض جغرافيايي 5/64تا 43مطالعه شامل طول جغرافيايي

، ArcGIS، پس از فراخواني در محـيط اند NetCDFهاي بالا، كه به فرمت شود. براي استفاده از داده ايران را شامل مي ها، و نمودارها در محـيط ولهاي آماري، جد محاسبه شد. ساير تحليل 2ميزان شار گرماي محسوس با استفاده از رابطة

Excelافزار انجام شد. محاسبات مربوط به روند تغييرات نيز با استفاده از نرم SPSSبنـدي هاي پهنـه انجام گرفت و نقشه رسم شد. ArcGISنيز در محيط

گرمـاي . شـار 2)؛ RN. شار تـابش خـالص ( 1آل وجود دارد: ي، چهار نوع شار انرژي براي يك سطح ايدهكل طور به). موازنة تابشي سطح حاصل برآيند هر چهار HG. شار گرمايي درون زمين (4)؛ HS. شار گرماي محسوس (3)؛ HLنهان (

شـار ها آني، ميزان هر يك از شارهاي مزبور متفاوت است و از مجموع بررس موردنوع شار تابشي است. با توجه به سطح :از است عبارت سطحي انرژي توازن، نيبنابرا). 13: 2001(آريا، شود ميتابش خالص يك سطح تعيين

RN=HL+HS+HG 1 رابطة


435

وجـود شار گرماي محسوس در سطح زمين و بالاتر از آن در نتيجة اختلاف دماي سطح زمين و هواي اطراف آن بهاست كه ميان سطح زمـين و واسطة اختلاف دمايي ). پس اگر انتقال گرما يا انرژي وجود دارد، به 11: 2001آيد (آريا، مي

شود و هر چه اين اختلاف دما بيشتر باشد ميزان شار گرماي محسوس بيشتر خواهد بود. هواي اطراف آن مشاهده مي نيع دري ساده و ها روشبراي محاسبة شار گرماي محسوس از رابطة حجمي استفاده شده است. اين رابطه يكي از

مشـتق 1ابوخوف -ي آيروديناميكي حجمي از روش شباهت مونينها فرمول. ستمناسب براي محاسبة شار گرمايي ا حال ). فرمول شار تلاطمي مربوط به مقادير متوسط متغيرهاي هواشناسي سطحي اسـت، ماننـد 1979اند (ليو و همكاران، شده

ابطة حجمـي بـا بـيش از بيسـت الگـوريتم محاسـباتي در دماي سطح زمين يا سطح دريا، باد، و دماي هوا و رطوبت. از رتواند صد در صـد متفـاوت باشـد هاي مختلف نتايج مي مطالعات متعددي استفاده شده است كه به تناسب استفاده از داده

). اين رابطه عبارت است از:1983(بلانك،

S = CpρChV(Ts − Ta) 2رابطه

چگالي هـواي سـطح 67/1004J kg −1K −1 ،(ρگرماي ويژة هوا ( CPشار گرماي محسوس، Sكه در اين رابطه )2928/1kg m −3 ،(Ch ) 02/3×10-3ضريب آيروديناميكي گرما ،(V متـري، سرعت باد سطحي در ارتفـاع دهTS دمـاي

متري است. دماي هوا در ارتفاع دو Taسطح زمين، و هاي دماي هـوا، دمـاي سـطح زمـين، و و مؤلفهساله و ناهنجاري براي شار گرماي محسوس ميانگين متحرك پنج

هاي ذكرشده محاسبه شد. بررسـي رونـد تغييـرات در شـار گرمـاي سرعت باد به منظور بررسي تغييرات هر يك از مؤلفهمحسوس و همچنين هر يك از متغيرهاي دماي هوا، دماي سطح زمين، و سرعت باد با استفاده از روش پارامتري تحليل

هاي فصلي رسم شد و معادلة خط و ضريب تعيـين نوميال سري داده شد. بدين ترتيب، نمودار خطي و پليرگرسيون انجام دست آمد. ارتباط و همبستگي بين شار گرماي محسوس نيـز بـا هـر يـك از متغيرهـا بـا اسـتفاده از ضـريب هر يك به

محاسبه شد. 95همبستگي پيرسون در سطح اطمينان گيـرد ارتبـاط ساده در مواردي كه متغير تابع تحت تأثير چند متغيـر ديگـر قـرار مـي ضرايب رگرسيون و همبستگي

دادن ارتبـاط ). بدين منظور، از رگرسيون چندمتغيره براي نشـان 238: 1390دهد (عساكره، درستي نشان نمي متغيرها را به ار و تابستان استفاده شد.متغيرهاي دماي هوا، دماي سطح زمين، و سرعت باد با شار گرماي محسوس دو فصل به

هاي پژوهش يافته

مكاني شار گرماي محسوس – تغييرات زمانيسـاله در ايـران 34هاي بهار و تابستان را براي يـك دورة (الف و ب) ميانگين فصلي شار گرماي محسوس فصل 1شكل

وات بر متر مربع اسـت. بـا 89سوس هاي مارس، آوريل، و مي) ميانگين شار گرماي مح دهد. در فصل بهار (ماه نشان مي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ1. Monin-Obukhov

1395

ـهر، و يـاهي، وشـش ميـزان

نقطـه ن شـار ن قـم، رمـاي ـواحل در چند تجربـه ين، در ود. بـه

1شكل

2

حـرك ست از ن شـار سـال

، پاييز3شماره ،

نوب استان بوشـ نوع پوشـش گي خـاك، نـوع پو

شـود؛ م ديده مي

اسـت و شـش طول روز، ميزان كـوير و اسـتانسـتان انتقـال گر محسوس در سـ

يابد. د كاهش ميرا در سـطح ت ي

همچنـي .هاسـت شـو ديـده مـي

ه غرب است (ش

2014ـ 1980ي

و ميـانگين متحصل بهار حاكي اسن فصل ميانگين شار مربوط بـه

،48طبيعي، دورة

شرق كشور، جنغرافيايي كمتر و

بـودن مرطـوب ل غرب كشور د

ت بر متر مربعرشيد و افزايشر، غـرب دشـتيسـتان و بلوچسزان شار گرمايشرق به غرب ك

بسـياري يماهـا هآن يافتيدر يژ

س در اين فصلكشور از شرق به

) طي دورة آماري

زان ناهنجـاري،فص ي محسوس

راست). در اين 2 كمترين ميزان

هاي جغرافياي ط ش

سه نقطة جنوبسبب عرض جغ

هـاي بهـاره، شحسوس در شمال

وا 132 تا اوت) تغيير زاوية خورشرق درياي خزرجنوب استان سي

رسد. البته، ميز ياهي متراكم از ش

دم ينكهرغم ا بهانرژ يزاناز م ش

گرماي محسوسماي محسوس ك

و تابستان (چپ)

ي محسوس، ميزنگين شار گرماي

(شكل 2014ـهد؛ به حدي كه

پژوهش

وس مربوط به سن سه نقطه، به س با توجه به بارشن شار گرماي مح

اي ژوئنه (ماهاند. به سبب س

كه در جنوب شستان فارس، و ج بر متر مربع مي

گيا ي، و پوششمال استان يزد،

يشب يخروج يرژ ميزان دريافتر، شيب شار گرم

صل بهار (راست)

گين شار گرمايسي تغييرات ميان

ـ 1980ة آماريده ي را نشان مي

ب

ر گرماي محسوراست). اين 1ل

سوس در بهارند.و، كمترين ميزان

ن است.ر فصل تابستان

ل گرماي محسوسيابد؛ به نحوي ي

بوشهر، جنوب اسوات 160ان به

لاي جو، ناهمواري بلوچستان و شم

انر يزانن ابر، م اروميه كمترينيمة غربي كشور

سوس ايران در فص

تر، ميانگ ي كوتاه). بررس3و 2اي

در دورة 1807/0روند كاهشي 19

شترين ميزان شاارس است (شكل

ي محسشار گرمايش رطوبت جومتر از خروجي آناي محسوس در انرژي به شكلر هم افزايش ميوزستان، استان بح و در واحد زماليل رطوبت بالاستان سيستان و

مان صاف و بدونر اطراف درياچة

رفت در ني ط هم

محسشار گرماي

هاي ييرات با دورهها سيم شد (شكل7خط رگرسيوني

990و 1980هة

ه اين شكل، بيشمركزي استان فايشترين مقدار ش و در نتيجه افزايماي دريافتي كميانگين شار گرمايشترين دريافت

تر هاي شمالي ضجنوبي استان خوس در واحد سطحدرياي خزر به دلهمچون شرق اس

آسم ةواسط ، بهغرب كشور و در

بودن شرايط راهم

. ميانگين ش1شكل

منظور ارائة تغيه محاسبه و ترسخ زايشي با شيب

محسوس در ده

الف

436

توجه بهنواحي مداراي بيگياهي،شار گرمميداراي بيدر عرض

حي جنوامحسوسجنوبي دنقطه، ه

كنند يمشمال غسبب فر

چپ).

ش

به

ساله پنجروند افزگرماي

437

طالعـه تغييـر

.( ـل بـا وس در بـت را كمترين فصـل

هـاي ل پاياني

جاري

جاري

2

طـول و گين در

ن دورة مـورد مطتـرين مشـخص

چپ 2(شكل تات در ايـن فصـ گرماي محسـوي ناهنجـاري مثبته شده است؛ كمطـور كلـي، در

ربـوط بـه سـالهاي في در سال

ن (راست) و ناهنج 2014ـ 1980

ن (راست) و ناهنج2014ـ 1980ي

بـه تفكيـك طحـراف از ميـانگ

ن

يشي را تا پايـانانـد. م ي مثبـت اراست ذكرشده د

راسـت). تغييـر ميانگين شار 19

ميـزان زيـاديانگين شار كاست

ط ه دهند. ب ن ميترين تغييرات مر

هاي منف هنجاري

معادلة رگرسيون0طي دورة آماري

معادلة رگرسيون) طي دورة آماري

بهار و تابسـتانشترين ميزان انح

).1دول

رم سال در ايران

وباره روندي افزايي داراي ناهنجاريفي را در نمودار

3دهد (شكل ي990 اوايل دهة

ـ كه به 1991واز ميا 2000دهة

كاهشي را نشانت شود. مشخص ي

دهد. ناه شان مي

خط، و اله، شيبهار ايران (چپ) ط

خط، و اله، شيبستان ايران (چپ)

بس در دو فصل بررسي شد: بيش

شود (جد يده مي

و باد طي دورة گر

حسوس بهاره دوهاي آماري سال

ن ناهنجاري منفهشي را نشان مي

تا 1980ل دهة، و1990، 1985تا اوايل د 1990روند 2010دهة

صد) مشاهده ميي دورة آماري نش

چپ). 3شكل

سا ن متحرك پنج

سالة فصل به پنج

سا ن متحرك پنج

سالة فصل تابس ج

گرماي محسوسيرات مكاني آنت بر متر مربع) د

ن با تغييرات دما و

شار گرماي محدرصد س 51بهار،

ه بيشترين ميزانبستان روند كاه

يابند. از اوايل ميهاي لش در سا

0. از اوايل دهةييرات از اوايل د

درص 4/51منفي (ي مثبت را طيكاهشي باشد (ش

به همراه ميانگينميانگين متحرك پ

به همراه ميانگيننگين متحرك پنج

ب تغييرات شارر محاسبه و تغيي

وات 29ه ميزان

آنسوس و ارتباط

يكم و رن بيستكلي، در فصل به

است كه 1996واي محسوس تاب

كاهش م -03/0ست. اين افزايش

شود. ح ديده ميشود. تغي هده مي

ها، ناهنجاري م يشترين ناهنجارار كوند كلي نمود

گرماي محسوسسوس به همراه م

گرماي محسوسوس به همراه ميا

ميانگين و ضريبل مساحت كشوردر فصل بهار (به

شار گرماي محس

ست. از اوايل قرطور ك دهد. به ي

و 1986به سال يانگين شار گرما

9ط رگرسيوني افزايش يافته اس

وضوح ـ به دهند يمشاه 1997سال

، در بيشتر سالاست: بي 1991و

جب شده كه رو

. ميانگين شار گ2شار گرماي محس

شار گ. ميانگين 3شار گرماي محسو

يزان انحراف از مجغرافيايي در كلماي محسوس د

بررسي ش

اس 1996نشان ميمربوط بمي

خط شيب تابستان

نشان ميآن در ستابستان،

و 1990دوره مو

2شكل

3شكل ش

ميعرض جشار گرم


2014ـ 1980ي محسوس ايران طي دورة آماري . محاسبات آماري تغييرات مكاني شار گرما1جدول

بهار تابستان دوره گرم سال

ميانگين 47/89 23/132 85/110

انحراف معيار 85/29 12/10 41/30

درصد ضريب تغييرات 01/49 11/9 08/34

سـطح زمـين، نبودن تبادل حرارتي بين دماي هوا و در فصل بهار، به علت زيادنبودن دماي سطح زمين و يكنواخت

درصد ضريب تغييرات در شار گرماي محسوس بيشترين ميزان تغييرپـذيري مكـاني را نشـان 49نواحي مختلف كشور با ديگر، در اين فصل، تغييرات مكاني شار بيشتر به شرايط محلي و عرض جغرافيايي وابسته اسـت. بـه عبارت دهند. به مي

110طور ميـانگين اوت)، شار گرماي محسوس در نواحي مختلف كشور به طور كلي، در شش ماه گرم سال (از مارس تا ). 1دهد (جدول وات بر متر مربع از ميانگين انحراف را نشان مي 30وات بر متر مربع است كه طي دورة آماري مورد نظر

درصد است. 34ميزان تغييرپذيري طي اين شش ماه

ورة گرم سال به تفكيك طول و عرض جغرافيايي . انحراف از معيار شار گرماي محسوس د2جدول 2014ـ 1980طي دورة آماري

طول جغرافيا

عرض جغرافياي 45 875/46 75/48 6250/50 50/52 375/54 25/56 125/58 60 875/61

_ _ _ _ _ _ _ _ 91/52 63/32 0470/39 _ _ 30/36 51/26 24/31 _ _ 82/55 38/59 91/59 1422/37

_ 54/28 79/23 91/22 27/28 44/33 97/56 10/56 59/64 _ 2375/35

_ 25/20 81/19 75/23 68/25 13/26 03/44 94/51 48/46 _ 3328/33

_ 91/17 86/18 38/20 06/20 83/23 86/41 24/36 _ _ 4281/31

_ 58/16 3/17 33/18 71/19 62/21 74/28 _ _ _ 5234/29

69/13 37/15 26/16 61/16 43/20 09/22 _ _ _ _ 6186/27

_ 15/18 87/16 _ _ _ _ _ _ _ 7139/25

دهد كه، با توجه بـه اينكـه جنـوب شـرقي كشـور بررسي تغييرات مكاني شار گرماي محسوس هر فصل نشان ميكنـد، بيشـترين ميـزان بيشترين ميزان گرماي محسوس را در واحد سطح و در واحد زمان (شار) در فصل بهار دريافت مي

شـود. در ايـن فصـل، وات بر متر مربع) در غرب كشور و در استان كردستان ديـده مـي 47از ميانگين (به ميزان انحراف 4دهند (شـكل هايي از غرب كشور بيشترين ميزان تغييرپذيري را در شار گرماي محسوس نشان مي شمال غرب و بخش

نبـودن هـاي غربـي در فصـل بهـار و فـراهم يستمراست). غرب و شمال غرب كشور، به دليل قرارگيري در مسير ورود ساند و نوسانات شار گرمايي در اين مناطق شرايط براي استقرار سامانة پرفشار، با عدم يكنواختي در گرمايش سطحي همراه

زياد است.

439

سـطح ـور در ـايي از

3دول ا وجود گين و عيـار از

2

ضريب ات

38

37

29

30

چپ) ايران

ا ميـان هـوا و سشمال غرب كشـ

هـ كشور، بخشجـدـتانه دارنـد.

دهد، با نشان مينحـراف از ميـانگن انحـراف از مع

2014ـ 1980ي

ورة گرم سال

درصدضتغيير

راف يار

78/8 /31

09/7 /32

76/9 /28

72/0 /28

ن

فصل تابستان (چ

نسبتاً زياد دمـامربع) در گوشة شب و شمال غربمحسـوس تابسـ

نها دهد. بررسين تغييـرات در انر، كاهش ميـزان

دورة آماريختلف

كل دو

انحرمعي

ميانگين

16/ 00/11024/ 84/10933/ 24/11208/ 78/111


ل بهار (راست) و ف2014

ح زمين، و تبادلوات بر متر م 36

، علاوه بر غرب شـار گرمـاي مد ختلف نشان مي

، بيشـترين2010). در فصل بهار3

رة آماري است.

هاي مخ ان در دهه

درصدضريب تغييرات

69/9

28/9

07/8

90/8


ي محسوس فصل

ـ 1980ة آماري

يش دماي سطح6س (به ميزان

). در اين فصل،يري زيـادي در

هاي مخ در دهه0تا دهـة 1980

3 است (جدولدهه تا پايان دور

ي محسوس ايرا

تابستان

انحراف معيار

71/9

44/10

45/9

51/6


معيار شار گرمايدورةطي

انة پرفشار، افزاير گرماي محسوس

چپ 4د (شكلخزر نيز تغييرپذيرا در كل كشور0حسوس از دهةصل بهار نمايانت مكاني از اين د

مكاني شار گرما

ميانگيندب ت

62/132 3

11/132 7

00/132 2

57/131 3


بندي انحراف هنه

، با استقرار ساماف از ميانگين شار

شو ه مي مشاهد جنوبي درياي خماي محسوس ر شار گرماي مح

و در فص 1990ةت كاهش تغييرا

ت آماري تغييرات

بهار

درصدضريبتغييرات

راف عيار

71/3 /29

06/73 /28

01/21 /25

89/31 /24


. په4شكل

ر فصل تابستان،يشترين انحرافذربايجان غربي مركز و سواحل مكاني شار گرم ميزان ميانگين تغييرات در دهة

دهندة نشان 198

. محاسبات3دول

انحرمع

ميانگين

29 38/87

96 57/87

20 47/92

30 99/91

بررسي ش

درزمين، بيشمال آذشرق وتغييراتافزايشت ضريب

80دهة جد

دهه

1980199020002010

1395

هـد بـا شـاهده ميزان

دسـت دمـاي بـراي

چنـين شـود. ي

سـت و دمـاي شـمالي ر دورة


ده سال نشان ميمش 1990 دهـة

غييراتي بيش از باشد. س جوي

ح زمين د ـطح زمـين بـه

هـاي د از مؤلفهسـاله حرك پنج

2014ـ 1980

ورشيدي، و همچرب مشاهده مي

گـراد اس سـانتي مساحت كشـور دشـور، سـواحل ش سـامانة پرفشـا


شش ماه گرم ساز ميـانگين در

مساحت كشور تغمقياس رات بزرگ

و دماي سطحدماي هـوا و سـميانگين هر يكمراه ميانگين متح

طي دورة آماري

كوتاه خو ل موجرق، و جنوب غر

درجـة 28ـزان درصد م 50صل

جنوب غـرب كش هنوز از استقرار


د. بررسي كلي ششـينة انحـراف ا

درصد از م 35زند ناشي از تغيير

ت دماي هوا وحي و اختلاف د

بندي م هاي پهنهه هر يك به همر

8.(

صل بهار در ايران ط

زان دريافت طولهايي از مركز، شروچستان بـه ميـست). در اين فص

هايي از ج بخشن در اين فصل

پژوهش

دهد را نشان ميدهد، بيش شان مي

، در بيش ا199توان اين دهه مي

ن با تغييرات سرعت باد سطحه حسوس، نقشه

ط بهرهاي مربو8، و 7، 6، 5هاي

زمين (چپ) فصل

تفاع از دريا، ميزه كشور و بخش

ن سيستان و بلوراس 5شود (شكل

ق بيشينه شامل بدماي سطح زمين

ب

نيز همين روندب تغييرات را نش

0دهد، در دهة يين تغييراتي در

س و ارتباط آنوس مشخصاً از

ت شار گرماي مح همچنين نموداه سيم شد (شكل

ت) و دماي سطح

جغرافيايي، ارتضدر نيمة جنوبي كجنوب غرب استان

ش ور مشاهده ميهند؛ اين مناطق

دچپ). 5شكل

ر فصل تابستانبيشترين ضريب

نشان ميها سيت. گستردگي چني

اي محسوسر گرماي محسوي بيشتر تغييرات و سرعت باد ون محاسبه و ترس

ن دماي هوا (راست

ي همچون عرض دماي سطحي دهوا در بهار در جشمال غرب كشوده ه را نشان مي

شرق كشورند. (ش ست.

ييرات مكاني در1980نكه دهة ). بررس3 (جدول

ن روي داده است

ت شار گرما، شار2 به رابطة

منظور بررسي به اي سطح زمين،ل بهار و تابستان

. ميانگين5شكل

توجه به عواملي گياهي بيشينه،ن ميزان دماي ه ميزان آن در ش

درجه 20بيش از ش رس، و جنوب

ل متأثر نشده اس

لف

440

تغيوجود اين

شود ميميانگين

تغييراتبا توجه

آيد. ميهوا، دمادو فصل

ش

باپوشش

بيشترينكمترينهوايي بيخليج فارگرم سال

ا

441

ن) و

اسـت نـدكي كـه در كـرده شـكل جـاري

مين (راست پايين عادلة رگرسيون

هـاردر فصـل ب دماي سـطح اني شديد منفي ك

ايجاد 1990هة ورة آمـاري بـه ش

موارد با ناهنجصد

2014ـ 198

ن

ند دماي سطح زمخط، و مع ، شيب

هر دو مؤلفـه د) نسبت به03/0

ا وجود ناهنجاري بزرگي را در دههـاي پايـاني دو

درص 54صل در

80ي دورة آماري


بهار و رون فصل رساله متحرك پنج

2014

دة روند افزايشي397ب رگرسيون

هند؛ اين روند باپ پايين) جهشه ييرات در سـال

زمين در اين فص

ابستان ايران طي


هوا (چپ بالا) درايين) و ميانگين م

ـ 1980 ة آماري

دهند زمين نشاني هوا (با ضريبده ي را نشان مي

ست پايين و چپدامه داشته و تغيا و دماي سطح

طح زمين (چپ) تا


ناهنجاري دمايفصل بهار (چپ پاطي دورة

و دماي سطح زوند تغييرات دماي

روند افزايشي 19راس 6(شكل شود

نيز اد 2010و 2 كلي، دماي هوا

ست) و دماي سط


هوا (راست بالا) و سطح زمين در ف

ماني دماي هواچپ بالا). اما رو

80رات در دهةش مودار ديده مي

2000هاي دههطور شود. به مي

ين دماي هوا (راس


. روند دماي هو6ل ناهنجاري دماي

رسي تغييرات زمراست بالا و چ 6

است. اين تغييردر هر دو نم 199

وند افزايشي دري مثبت ديده م

اند. رو بوده وبه

. ميانگي7شكل

بررسي ش

شكل

برر6(شكل شديدتر

92سال است. روناهنجاريمثبت رو

1395

دمـاي 36ان

دارد.جنـوبي فصـل ميـزان

هـاي ه زمـين

يين) و ن طي

ييـرات بـالا و ر دهـة

ارد. به 1990


نواحي كشـور دهرمزگان به ميزگراد) اختصاصي شامل نيمة جح زمين در اين

شـور كمتـرين مكـوه جـز رشـته ه

ينة دماي سطح

زمين (راست پايو معادلة رگرسيون

ت كـه شـيب تغيراسـت ب 8ـكل ردهنـد. د ن مـي

ة آماري ادامه دشخص در دهة


بالاتر، در بيشتردر شرق استان ه

گ درجة سانتي 18اند. اين نواحي ين

قشة دماي سطح شمال غرب كشب شده كـه، بـهوبي كشور بيشين

روند دماي سطحخط و ساله، شيب

ت؛ با اين تفـاوتدهد (شـ شان ميتر را نشـان كوتاه

يده است.وند تا پايان دورةهند. تغييرات مش

را متأثر سازد.


هاي جغرافياييشينة دماي هوا د8بيل (به ميزان ي بيش از ميانگيست). بررسي نقتان ديده شده و

اين فصل موجبب شرقي، و جنو

فصل تابستان و رس گين متحرك پنج

201

يز افزايشي استماي سطحي نش

هاي ك ت با دورهة مقدار خود رسيده شده و اين رو

د را نشان مي توس در اين دهه

پژوهش

ه حاره به عرضت نسبي جو بيشنيز به استان ارد

واييرايِ دماي هرا 7ست (شكل

يستان و بلوچستشدن زمين در ا

هاي شرقي، جنو

وا (چپ بالا) در فن به همراه ميانگ

4ـ 1980ماري

ل تابستان نيفص تغييرات را در د

صل بهار، تغييراتبه بيشينة 1990افزود 2000هة

ناهنجاري مثبتر گرماي محسو

نة پرفشار جنببا كاهش رطوبترين دماي هوا نساحت كشور دار غرب و غرب اسحي در استان سيطول روز و گرمه ر شامل بخش

هنجاري دماي هو) در فصل تابستاندورة آم

سطح زمين در فل شديدتربودن

صل، برخلاف فص دارد و در سالمين از اواسط د

هاي آماري سالواند تغييرات شار

با حركت سامان و به دنبال آن ب

شود. كمتر ده ميش از نيمي از مس

هايي از جنوب شرين دماي سطحراست. افزايش طز مساحت كشور

چپ).

نا (راست بالا) وزمين (چپ پايين)

ي هوا و دماي س) در اين فصل0/0

مايي در اين فصروندي افزايشيو دماي سطح ز

درصد س 54ودارتو ر دو فصل مي

ر فصل تابستان،يافته استيش گراد مشاهد سانتي

ر اين فصل، بيشي كشور و بخش

دهد كه بيشتر ين را دارسطح زمي

، بيش از نيمي ا7 دهند (شكل

. روند دماي هوا8ري دماي سطح ز

وند تغييرات دماي018سطح زمين (

لا). نمودارهاي دتغييرات دمايي ريزان دماي هوا وي، در هر دو نموارهاي دمايي هر

442

درهوا افزايدرجة سدرو شرقينشان ميدماي سزاگرس،را نشان

8شكل ناهنجار

رودماي سچپ بالا

تغ 1980مي

طور كلي در نمودا

443

(شكل شـود. رقي، و شـرق شـاهده دهـاي يشـينة

ييـرات ر دهـة عكس

يابـد ي 2010

ـايين). تغييـر

وزد ج فارس مي محلـي ناشـيحي جنـوبي، شـرسـرعت بـاد درن كرمانشـاه مش

باد شـكل بـه ـه كه منـاطق بي ه

2014ـ

) تغي-0145/0ن شي را از اواخـرنمودار ذكرشده

حي افـزايش مـيو 2000 دهـة

راست پـ 10كل ترين . مشخص

ن

حل شرقي خليج وزش بادهـايـور كلـي، نـواحابستان بيشينة سحي شرقي استان

كـه ـ شـمالي ي شد موجب ـ وزد

ـ 1980رة آماري

ـريب رگرسـيون باد روندي كاهش

بالا). نراست 10وند دماي سـطح

هـاي پايـاني ل ي شده است (شك روي داده است


مزگان و در سواحل خليج فارس و

طـ شـود. بـه ميدر فصل تاست).

كشور و در نواحهـا عـرض سـردو مي شرقي نوب

ان (چپ) طي دور

ل بهـار (بـا ضـميانگين سرعت0مه دارد (شكل : هنگامي كه رو

دهـد. سـا مـي در سري زماني

درصد) 2/51ي (


غرب استان هرمو آب در سواحلي خزر مشاهده م

راس 9ند (شكلعت باد در غرب

س هواي با ستانجن هاي سرزمين چپ). 9شكل

(راست) و تابستا

ي است، اما فصـلپ بالا). نمودار مدورة آماري ادامنه استنباط كرد:ت باد را كـاهشاد روند كاهشي ناهنجاري منفي


فصل بهار در غ دمايي خشكي وب شرقي درياياد در فصل بهارن و كمترين سرع

سيس دشت گرم يس به شرقي شمال

باشد (ش ي ايران

باد در فصل بهار (

فصل كاهشي وراست بالا و چپن روند تا پايان د

گو توان اين مي تغييرات سرعتشرايط باعث ايجاغييرات به شكل


ادترين باد در سريع

تواند از تغييرات در سواحل جنوبيشينة سرعت با خراسان رضوي

هواي جايي جابهش ارتفاعات از اد

ي شرقي و مركزي

ميانگين سرعت ب

عت باد در هر دو10دهد (شكل

دهد؛ اين شان مين فصل است و

شود؛ اين امر ميين شفي است؛ ا

بهار بيشترين تغي است. 2


ت سرعت باشده، س سي انجام

تو اين حالت مي سرعت باد نيز كشور مناطق بير جنوب استان

. در اين فصل جخردا اواسط از زه

باد شامل نواحي

. م9شكل

وند تغييرات سرعد ي را نشان ميدر فصل بهار نشاي دمايي در اين

تر م سطح همگنهندة آنومالي منف كلي، در فصل ب

006وط به سال

بررسي ش

تغييراتدر بررس

لف)؛ا 9كمترينمركزيكشور د

شود. ميروز120

سرعت

رو

شديدتريد 1980

نمودارهادماي سده نشان

طور بهنيز مربو

1395

جاري

روند 2عت باد اكي از رات در آماري

هـاي ه ي هـر

2014


ت پايين) و ناهنج رگرسيون

2010اوايل دهة دار ميانگين سرعسـرعت بـاد حـا

تـرين تغييـر ص هاي درصد سال

ر يـك از مؤلفـهمحسـوس بـراي

4ـ 1980 آماري

وس تابستان

-

0-

0

0-


سرعت باد (راستخط و معادلة ر ب

شي دارد، اما از اكاهشي دو نمود

هنجـاري سدار نا اسـت و مشـخص

د 54ر كلي، در

همبسـتگي هـرا شار گرماي من ب

تابستان طي دورة

شار گرماي محسو318/0

**348/239/0

**135/


) در بهار و روندساله، شيب ك پنج2014

روندي افزايش 19هاي افزايشي و كيكديگرند. نمـود

2010يل دهةطو پ پايين). به

وس

سوس، ضـريب هوا و سطح زمين

ر دو فصل بهار و ت

ش هار

پژوهش

عت باد (چپ بالا

اه ميانگين متحركـ 1980ة آماري

990و 1980هةچپ بالا). روندهصل نيز عكس ي

تا اوا 1990دهةچپ 10د (شكل

رماي محسو

شار گرماي محسختلاف دماي هو

رماي محسوس در

رماي محسوس به**517/0 **520/0

355/0182/0-

و ناهنجاري سرع تابستان به همراطي دورة

تان در اوايل دهسچ 10ست (شكل

زمين در اين فصايدار از اواسط د

شود مشاهده مي ي داده است.

يرات شار گر

ي دما و باد با شسطح زمين، و اخ

بررسي با شار گر

شار گر

*

05/0ري در سطح

ت باد (راست بالا)د (چپ پايين) در

اد در فصل تابسستانه كاهشي اس و دماي سطح مثبت و نسبتاً پاهنجاري منفي م

نفي رويجاري م

ا و باد با تغيي

هاي ارتباط مؤلفهاي هوا، دماي س

).4ولهاي مورد ي مؤلفه

ي هوا طح زمين

ي هوا و سطح ت باد

؛ ** معنادار01/0ح

. روند سرعت10سرعت باد

يانگين سرعت بان سرعت باد تابسرهاي دماي هواي با ناهنجاري

به شكل ناه 200 به شكل ناهنج

ي ارتباط دماب همبستگيور بررسي بيشترن سرعت باد، دماحاسبه شد (جدو

. ميزان همبستگي4

دمايدماي سطاختلاف دمايسرعت

معناداري در سطح

444

شكل

ميميانگينو نمودار

هايي دوره02سال

تغييرات

بررسيضريب

منظو بهميانگينفصل مح

4جدول

*


445

دهـد؛ بـه تري را با شار گرماي محسـوس نشـان مـي در هر دو فصل بهار و تابستان، دماي سطح زمين ارتباط قوياز شـار گرمـاي 38/0در شار گرماي محسوس بهاره و كاهش 52/0موجب افزايش كه افزايش دماي سطح زمين طوري

).4شود (جدول محسوس تابستان ميدهد كـه در فصـل بهـار شـار گرمـاي تر ارتباط متغيرها با شار گرماي محسوس در هر فصل نشان مي بررسي دقيق

اختلاف دماي هوا و سطح زمين دارد كه در مورد هاي دماي هوا، دماي سطح زمين، و محسوس رابطة مستقيمي با مؤلفه، رابطة معكوسـي ميـان اخـتلاف دمـاي هـوا و سـطح زمـين و 4تر است. بر اساس جدول دماي سطح زمين ارتباط قوي

خـط رگرسـيون در دو نمـودار شـار گرمـاي همچنين سرعت باد برقرار است. نمودار ميانگين متحرك و همچنين شـيب و 7بـا شـكل 2دهندة آن است كه دو نمودار عكس يكديگرنـد (شـكل ماي سطح زمين نشانمحسوس و دماي هوا و د

كه دماي هوا و دمـاي سـطح ها با شار گرماي محسوس متفاوت است؛ به صورتي ). در فصل تابستان نوع رابطة مؤلفه11تر و در دماي سطح زمين قويدهند و مانند فصل بهار اين ارتباط زمين رابطة معكوسي با شار گرماي محسوس نشان مي

دهد، امـا معنادار است. در اين فصل اختلاف دماي هوا و سطح زمين رابطة مستقيمي را با شار گرماي محسوس نشان ميدهد كه با نتايج حاصـل نمودار شار گرماي محسوس تابستانه و سرعت باد رابطة معكوسي را ميان اين دو مؤلفه نشان مي

).11و 9با شكل 3ارد (شكل از همبستگي همخواني د

نوميال ضريب تعيين خطي و پليهاي دماي سطح زمين، دمـاي نوميال براي مؤلفه ها با يكديگر، ضريب تعيين خطي و پلي براي بررسي بيشتر ارتباط مؤلفه

).5هوا، اختلاف دماي هوا و سطح زمين، و سرعت باد با شار گرماي محسوس دو فصل محاسبه شد (جدول

هاي مورد بررسي با شار گرماي محسوس نوميال مؤلفه ) خطي و پليR2. ضريب تعيين (5ول جد 2014ـ 1980در دو فصل بهار و تابستان طي دورة آماري

بهار شار گرماي محسوس تابستان شار گرماي محسوس )R2( نوميال ) پليR2خطي ( )R2( نوميال ) پليR2خطي (

دماي هوا 2672/0 4507/0 1012/0 1684/0 دماي سطح زمين 2707/0 492/0 1211/0 1852/0 اختلاف دماي هوا و سطح 1263/0 219/0 06/0 16/0

سرعت باد 0331/0 1196/0 0001/0 1952/0

كند. هاي فوق، در فصل بهار دماي سطح زمين بيشترين تغييرات شار گرماي محسوس را توجيه مي بر اساس جدولطور يكنواخت گرم نشده و تغييـرات دمـايي استقرارنيافتنِ كاملِ سامانة پرفشار دورة گرم، سطح زمين به احتمالاً به علت

يافته است؛ در نتيجـه، ميـزان ناهنجـاري آن ميان هوا و سطح در اين فصل زياد بوده و سرعت باد در اين فصل افزايش ربودن تغييرات سرعت باد در ايـن فصـل، تغييـر در دمـاي و كمت 2نسبت به فصل تابستان بيشتر است. با توجه به رابطة

سطح زمين اثر بيشتري بر تغييرات شار گرماي محسوس بهاره دارد.


در فصل تابستان شرايط اندكي متفاوت است. با وجود اينكه دماي سطح زمين در اين فصل نيز بيشترين تغييرات را دهـد كـه بيشـترين نوميال در فصل تابستان نشان مـي ين پليكند، بررسي ضريب تعي در شار گرماي محسوس توجيه مي

شود و ميزان تأثير ساير وسيلة تغييرات سرعت باد تبيين مي درصد) به 19ميزان تغييرات شار گرماي محسوس (به ميزان الص تابستان دهد كه ارتباط ميان سرعت باد و شار تابش خ ). اين نتايج نشان مي4عوامل از اين مقدار كمتر است (جدول

يابـد و از نوع خطي نيست. با افزايش طول روز و گرمايش زمين در فصل تابستان، ميزان تابش دريافتي سطح افزايش ميهـاي گيرد. بنابراين، بر اساس رابطة حجمي و در مقايسه بـا مؤلفـه طور يكنواختي صورت مي تبادل دماي هوا و سطح به

شتري در تغييرات شار گرماي محسوس اين فصل دارد.دمايي، تغيير در سرعت باد تأثير بي

ضريب رگرسيون چندمتغيرهها حـاكي از ايـن هاي مؤثر در تغييرات شار گرماي محسوس و همچنين ضريب تعيين آن بررسي ميزان همبستگي مؤلفه

ارتباط متغيرها نيز با طور كامل متأثر از تغييرات يك مؤلفه نيست و نوع مطلب است كه تغييرات شار گرماي محسوس به ديگر، شار گرماي محسوس متغيري است كه تحت تأثير چند مؤلفة عبارت شار گرماي محسوس به يك شكل نيست. به

ديگر قرار دارد. بدين منظور، رگرسيون چندمتغيره با توجه به معناداري متغيرهاي دماي هوا، دماي سطح زمين، و سـرعت رگرسيون چندمتغيره شار گرماي محسوس را بـراي 4و 3هاي ). رابطه4ه شد (جدول باد در شار گرماي محسوس محاسب دهند. دو فصل بهار و تابستان نشان مي

Y : معادلة رگرسيون بهار 3 رابطة / / X / X 33 492 2 957 1 5 927 2

Y : معادلة رگرسيون تابستان4رابطة / / X / X 174 269 1 433 1 1 40 2

توان شار گرماي محسوس هر نقطه ها مي متغيرها و شار گرماي محسوس و مقادير آن با توجه به روابط حاكم، ميان) و دماي سـطح زمـين X1با توجه به دو متغير دماي هوا ( شار گرماي محسوس بهار 3از ايران را محاسبه كرد. در رابطة

)X2وس حاصل از رابطة حجمي ميـزان ) محاسبه شد. مقايسة نتايج حاصل از معادلة رگرسيوني با مقدار شار گرماي محس) براي X2) و سرعت باد (X1از متغيرهاي دماي سطح زمين ( 4دهد. در رابطة وات بر متر مربعي را نشان مي 6/15خطاي

وات بـر 5/9محاسبة شار گرماي محسوس تابستان استفاده شد. ميزان خطا در محاسبة شار با مقادير واقعي در اين فصل ـ كـه داراي بيشـترين تغييـرات شـار گرمـاي هر دو فصل بيشترين خطا در نواحي شمال غرب كشـور متر مربع است. در

ـ مشاهده شد؛ نواحي جنوب شرق كشور، با دارابودن بيشينة شـار گرمـاي محسـوس، محسوس در طي دورة آماري است دهند. كمترين خطا را در مقايسة مقادير حاصل از دو مدل نشان مي

اين است كه دماي سطح زمـين بـا داشـتن بيشـترين ضـريب در هـر دو رابطـه 4و 3هاي ابطهنكتة مهم دربارة ربيشترين تأثير را در تعيين شار گرماي محسوس هر دو فصل دارد. دماي سطح زمين در فصل تابستان با تغييـر در ميـزان

د مؤلفة مهمي در تعيين شـار گرمـاي گذاري بر تغييرات سرعت با اختلاف دماي هوا و سطح زمين و در فصل بهار با تأثير محسوس دورة گرم سال است.

447

هـاي ه ـواحي دمـايي

سـتان پ)؛ در

عيار

وسي را ونـدي

در 1/0هـاي ل هـاي ه

متـرين ا نشان

) و 138

تغييـرات مؤلفـهشخص شد كه نـشـينة تغييـرات د

ه، در فصـل تابسچـپ 11د (شكل

ت) و انحراف از مع

هاي محسو اوتر فصـل بهـار رو

80 رگرسـيون سـال مثبـت در

تغييرات بـا دوره

كم گرماي نهان، روند افزايشي را

83 مسـعوديان (

ن

حسوست طبـاق مكـاني

راست). مش 11ل ـ داراي بيش شـود

مؤلفـهن اين دو شود مشاهده مي

س بهار (راستسو 2014ـ 1980

تفا 2014ـ 19سـوس ايـران دروجـه بـه شـيبكل ناهنجـاري فصل تابستان ت

ه افزايش شار گي سطح زمينده با مطالعـات


شار گرماي محي محسـوس، انطايسه شد (شكل

ش ي كشور مـي

وجه به رابطة بينبي درياي خزر م

شار گرماي محس طي دورة آماري

980 دورة آماري ر گرمـاي محسد تغييرات بـا تود تغييرات به شك

كه در در حالي

اهي، و در نتيجه دماي هوا و دمات. نتايج ذكرشد


ا تغييرات شاد، و شار گرمايك) با يكديگر مقا

ي غربي و مركزي

دهد، با تو ان ميب و سواحل جنوب

شور است.

ي سطح زمين و ش

تان ايران (چپ)

سوس ايران دركه ميانگين شـار

دهد، اين روند مي) دارد. وجود03/0

س بهاره است؛ شوند. ي

ويش پوشش گياده شد. تغييرات

صل كاهشي است


سرعت باد باهاي دمايي، با فهمعيار هر يك ف

كه شامل نواحي

صل تابستان نشاس در شمال غرب ميانگين كل كش

راف از معيار دماير محسوس تابست

شار گرماي محسوجود اينكهد. با

هشي را نشان م39صل تابستان (

ر گرماي محسوسنفي مشاهده مي

بودن خاك، رو ب غرب كشور ديدعت باد در دو فص


يرات دما و سرتباط ميان مؤلف

سي ميزان انحرافـ سوس در بهار

سرعت باد در فصگرماي محسوسعت باد بيش از

ييرات مكاني انحرسرعت باد و شار

دربارة تغييرات شده ستان نشان مي

ستان روندي كاهي نسبت به فص

هاي شار شخصهل ناهنجاري مني بهاره، مرطوبسوس در شمال

وند تغييرات سرع


ق مكاني تغييو ار 5 به جدول

ه (به شكل بررسشار گرماي محس

د.قايسة تغييرات سن تغييرات شار گحي تغييرات سرع

. مقايسة تغي11 س

گيرييافته هاي انجام

صل بهار و تابسي و در فصل تابسهار شدت بيشتريورة آماري از مش و بيشتر به شكل

هاي وجود بارششار گرماي محس

كه رو ؛ در حالي

بررسي ش

انطباقبا توجهذكرشدهبيشينة ش

اند سطحمقبيشتريناين نواح

شكل

گ نتيجهه بررسي

در دو فصافزايشيفصل بهپاياني دتر منظم

باميزان ش

دهد؛ مي


هـاي ـ و يافتـه بودن روند تغييرات آن را در ايـران نشـان دادنـد دما افزايشي ـ كه در بررسي روند )1386كار آراسته ( دانش ) در بررسي روندهاي فصلي سرعت باد مطابقت دارد.1389خاني ( قهرمان و قرهدهد بيشترين تغييرات به شكل ناهنجاري مثبت و منفي و همچنين تغييـرات مكـاني در هـر دو ها نشان مي بررسي

داده است. در اين دهه، علاوه بر نواحي غربي و شـمال غربـي، نـواحي مركـزي و شـرقي نيـز روي 1990فصل در دهة بودن روند كلي در نمودارهاي ميـانگين دمـاي دهند. شبيه تغييراتي بيش از ميانگين را در شار گرماي محسوس نشان مي

دهنـدة آن اسـت كـه تغييـرات هوا، دماي سطح زمين، و ميانگين سرعت باد در هر دو فصل نسـبت بـه يكـديگر نشـان مقياس در منطقه است. مطالعة حاضر با نتايج مطالعة فرامحلي است و بخشي از تغييرات بزرگ 1990شده در دهة مشاهده

همخواني دارد. 1990) دربارة روند افزايشي دما در دهة 2013كوثري و همكاران (غييرات دمايي ميان هوا و سطح زياد اسـت؛ در نتيجـه، شود و ت طور يكنواخت گرم نمي در فصل بهار سطح زمين به

، اختلاف دماي هوا و سطح زمين 2يابد. با توجه به رابطة ميزان ناهنجاري سرعت باد نسبت به فصل تابستان افزايش مي 50اثر بيشتري در تغييرات شار گرماي محسوس بهاره دارد و با توجه به نتايج ضريب تعيين خطـي دمـاي سـطح زمـين

با افزايش طـول روز و گرمـايش زمـين در فصـل تابسـتان، كند. رصد تغييرات شار گرماي محسوس بهاره را توجيه ميدگيـرد. بنـابراين، بـر طور يكنواختي صـورت مـي يابد و تبادل دماي هوا و سطح به ميزان تابش دريافتي سطح افزايش مي

ر در سـرعت بـاد بيشـترين تـأثير را در تغييـرات شـار گرمـاي هاي دمايي، تغيي اساس رابطة حجمي و در مقايسه با مؤلفهدرصد تغييرات شار گرماي محسـوس 20 دهد كه سرعت باد اي نشان مي محسوس تابستان دارد. ضريب تعيين چندجمله

ـ كه داراي بيشـينة تغييـرات شـار كند. نواحي غرب، شمال غرب، مركز، و سواحل جنوبي درياي خزر تابستان را توجيه ميدهند. بر اساس نتـايج روشـني و ـ بيشترين تغييرات دماي هوا و دماي سطح را نشان مي اند گرماي محسوس در دو فصل

هـاي يـده و پد و،ج ـ يگردش عمـوم يد،تابش خورش يةزاو ييراتشار تابش خالص از تغ ماهانة )، تغييرات1393همكاران (نقشـه در كـه ـ گرم سال دورة محسوس گرماي شار مكاني يراتتغي رسد مي نظر به مطالعه اين در. كند مي پيروي محلي ـ ي،اراض ـ يكـاربر ييـر چون تغ يبا عوامل ـ است شده نمايان نيز مختلف بندي پهنه هاي و يـاهي، رفـتن پوشـش گ يناز بمـوارد ينكـه . بـا توجـه بـه ا است مرتبطمكرر هايسالينامناسب منابع آب و وقوع خشك يريتمد اثرخاك در يشفرسا

در محسـوس گرماي شار تغييرات در را محلي عوامل نقش توان مي مؤثرند، زمين سطح دريافتي تابش ميزان در ذكرشده تابش بر اخير هاي سال وهوايي هاي آب نوسان ي،. علاوه بر عوامل محلگرفت نظر درعوامل يراز سا يشگرم سال ب دورة

هـاي مؤلفـه زمين خروجي و ورودي انرژي ميزان تغيير با و بوده مؤثر سال مختلف فصول در آن تغييرات و زمين دريافتي يـك هر سهم و اهميت تعيين وجود اين، با. سازد مي متأثر را نسبي رطوبت و بارش، باد، سرعت دما، همچون وهوايي آب است. بيشتري مطالعات نيازمند كشور مختلف مناطق گرمايي شارهاي تغييرات در فوق عوامل از

منابع .35 ـ 15: 46 ،جغرافيايي تحقيقات اقليمي، هاي داده مبناي بر ايران گسترة در خورشيد كلي تابش برآورد). 1376( علي خليلي، تحـت نـواحي شناسـايي و دور از سـنجش كمك به كشور در دما و بارش مكاني و زماني تغييرات روند تحليل). 1386( پيمان آراسته، كاردانش


449

.زهكشي و آبياري ملي كميتة آب، منابع مديريت در اقليم تغيير اثرات فني كارگاه: تهران ،اقليمي تغييرات تأثير ـا گسـترة در خـالص تـابش شـار درازمدت مكاني - زماني تغييرات). 1393( زهرا زاده،حجازي و هوشنگ قائمي، احمد؛ روشني، و اي ـجغراف ران،ي

.72 ـ 55 ):10(3 ،يطيمح مخاطرات

،سـت يز طيمح ـ يتكنولـوژ و علـوم فارس، جيخل در ييگرما يانرژ تعادل يبررس). 1391( درضايحم السادات،سيرئ و محمدرضا السادات،سيرئ .88 ـ 73 ):4(14

يكارشناس ـ نامـة يـان پا يران،مركز ا يريكو ةدر منطق يتابش بعدي يكمدل يكبا استفاده از يسطح يشار تابش ة). محاسب1387( عظيمهزارع، دانشگاه تهران. ي،كشاورز ةدانشكد ،ارشد

عيصـنا يمل ـ شيهمـا نيدوازدهم ـ ،)مكـران جيخل( عمان جيخل در ييگرما شار يعدد يساز مدل). 1389( بهمن وند،يم و مسعود نسب،يصدر .باكناريز ران،يا ييايدر يمهندس انجمن ،رانيا ييايدر

.زنجان دانشگاه انتشارات: زنجان ،اقليم تغيير). 1386( حسين عساكره، .زنجان دانشگاه انتشارات: زنجان ،آماري شناسياقليم مباني). 1390( حسين عساكره، .43 ـ 31): 4(1 ،ايران زهكشي و آبياري ايران، اقليمي گسترة در باد سرعت زماني تغييرات روند بررسي). 1389( ابوذر خاني،قره و نوذر قهرمان، .سمت: تهران ،ميكروكليماتولوژي). 1380( محمدرضا كاوياني،

.106 ـ 89 ):3(2 ،توسعه و جغرافيا گذشته، سدة نيم در ايران دماي روند بررسي). 1383( ابوالفضل مسعوديان،Arya, S. Pal. (2001). Introduction to micrometeorology, Academic Press, Second edition, 420 pp. Asakare, H. (2007). Climate change, Zanjan University Press, Zanjan, Iran (In Persian).

Asakare, H. (2011). Fundamental of statistical climatology, Zanjan University Press, Zanjan, Iran (In Persian). Bertoldi, G.; Albertson, J.D.; Kustas, W.P; Li, F. and Anderson, M.C. (2007). On the opposing role of air

temperature and wind speed variability in flux estimation from remotely sensed land surface states, Water resources research, 43: w10433.

Bonan, G. (2002). Ecological climatology, Cambridge university press, England.

Braithwaite, R. (1995). Aerodynamic stability and turbulent sensible-heat flux over a melting ice surface, The Greenland ice sheet, Journal of Glaciology, 41(139): 562-571.

Daneshkar Arasteh, P. (2007). Temporal and spatial analysis of precipitation and temperature of Iran by remote sensing to identify the areas affected by climate changes, Technical workshop on the impact of climate change on water resources management, National committee of irrigation and drainage, Tehran (In Persian).

Ghahreman, N. and Gharekhani, A. (2010). Temporal analysis of wind speed in Iran, Iran irrigation ang drainage, 4(1): 31-43 (In Persian).

Hirose, N.; Kim, C.H. and Yoon, J.H. (1996). Heat Budget in the Japan Sea, Japan Oceanography, 52, 553-574. Holton, J.R. (2004). An introduction to dynamic meteorology, forth edition, Elsevier academic press.

Hsiung, J. (1986). Mean surface energy fluxes over the global ocean, Journal of Geophysical research, 91: 10585-10606.

Huang, R.H.; Wei, Z.G.; Zhang, Q.; Ma, Y.N.; Hu, Z,Y.; Hou, X.H. and Nie, Y.J. (2002). The field experiment on air-land interaction in the arid area of Northwest China (NEWC-LAIEX) and the preliminary scientific achievements of this experiment,International Workshop on the Air-Land Interaction in Arid and Semi-arid Areas and its Impact on Climate, (IWALI), Dunhuang City, 29-41.

Kavyani, M.R. (2001). Microclimatology, SAMT press, Tehran (In Persian).

Khalili, A. (1997). Estimation of solar radiation in Iran based on climatic data, Geographical research, 46: 15-35 (In Persian).


Kousari, M.R.; Ahani, H. and Hendi-Zadeh, R. (2013). Temporal and spatial trend detection of maximum air temperature in Iran 1960-2005, Global and Planetary Change, 111: 97-110.

Liu, W.T.; Katsaros, K.B. and Businger, J.A. (1979): Bulk parameterization of air–sea exchanges of heat and water vapor including the molecular constraints at the interface, Journal of atmospheric science, 36: 1722-1735.

Masoodian, A. (2004). Trend analysis of temperature in Iran of the past half century, Geography and development, 2(3): 89-106 (In Persian).

Na, J.; Seo, J. and Lie, H.J. (1999). Annual and seasonal variations of the sea surface heat fluxes in the Asian marginal seas, Journal of oceanography, 55: 257-270.

Raisalsadat, M.R. and Raisalsadat, H.R. (2012). Thermal energy balance in the Persian Gulf, Environmental science and technology, 4: 73-88.

Roshani, A.; Ghaemi, H. and Hejazizadeh, Z. (2014). Temporal and spatial analysis for along term net radiation flux in Iran, Geography and environmental hazards, 10: 55-72 (In Persian).

Sadrinasab, M. and Mivand, B. (2010). Numerical modelling of heat flux in the Gulf of Oman (Makran), The twelfth national conference of Iran's maritime industry, Zibakenar, Iran (In Persian).

Swain, D.; Rahman, S.H. and Ravichandran, M. (2009). Comparison of NCEP turbulent heat fluxes with in situ observations over the south-eastern Arabian Sea, Meteorol. Atmos. Phys.,104: 163-175.

Zare, A. (2008). Calculation of the surface radiation flux using a one dimensional radiation model in central desert of Iran, Msc thesis, faculty of agricultural science, University of Tehran (In Persian).

Zhou, L.T. and Huang, R.H. (2008). Interdecadal variability of sensible heat in arid and semi-arid region of Northwest China and its relationship to summer precipitation in China, Chinese Journal of Atmospheric Science, 32(6): 1276-1288 (in Chinese).

Zhou, L.T. and Hong, R. (2010). An assessment of the quality of surface sensible heat flux derived from reanalysis data through comparison with station observations in northwest china, Advances in Atmospheric sciences, 27(3): 500-512.

Zhou, L.T. (2009). Difference in the interdacadal variability of spring and summer sensible heat flux over northwest China, Atmosoheric and oceanic science letters, 2(2): 119-123.

(2 :1386 · 2021. 2. 18. · ﻢﻴـﻠﻗا ﻢﺘـﺴﻴﺳ ﺔـﻛﺮﺤﻣ يوﺮـﻴﻧ...

Documents