ي راهكارهاي ارايه اي و محصولات گلخانه) عرضه و تامين(تبيين و تحليل زنجيره ارزش

خيارفرنگي و گوجه: اصلاح آن مطالعه موردي

كتايون شمشادي يزدي )1394 غيرقابل استناد (

فهرست برگهمطالعه ( اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه) مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش

هاي وزارت جهادكشاورزي، مؤسسه پژوهش: تهران -.كتايون شمشادي: مجري/ )فرنگي و خيار گوجه: موردي . 1394ريزي، اقتصاد كشاورزي و توسعه روستايي، برنامه

.نمودار. جدول .ص 106

:نمايه ها

: مشخصات اي و ارائـه راهكارهـاي اصـلاح آن محصـولات گلخانـه ) مينأعرضـه و ت ـ (تبيين و تحليل زنجيره ارزش :عنوان

)فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي( كتايون شمشادي :مجري فردين حقاني :همكار

دكتر فاطمه پاسبان :ناظر علمي :كد پژوهش

اكرم بهاري :كارشناس هماهنگي فرهاد بلادر :مسئول انتشار

:مدير گروه پژوهشي مديريت خدمات پژوهشي –ه روستايي مؤسسه پژوهش هاي برنامه ريزي، اقتصاد كشاورزي و توسع :ناشر :شماره انتشار/ سال

ريال :يمتق 5پلاك –خيابان رودسر -انتهاي آبان جنوبي –يابان كريمخان زند خ :شانين مستقيم 88892396 – 42916000 :لفنت 88892401 - 88896660 :مابرن

http://www.agri-peri.ir E.mail:aperi@agri-peri.ir

أ )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

پيشگفتاراي در امروزه موضوع كاهش هزينه و افزايش سرعت ارائه محصول يا خدمت به مشـتري از اهميـت ويـژه

هـا و افـزايش قـدرت و سـرعت كننـد بـا كـاهش هزينـه هاي اقتصادي سعي ميبنگاه. دنيا برخودار شده استهـاي ا صـاحبان فعايـت لـذ . المللـي جـذب نماينـد پاسخگويي خود، مشتريان بيشتري را در سطح ملي و بـين

اي در كـاهش هزينـه و افـزايش اقتصادي با بهره گرفتن از مفاهيم لجستيك و زنجيره تامين كه نقـش عمـده هاي چشـمگيري توانند نه تنها در گسترش بازار محصولات خود در داخل موفقيتسرعت پاسخگويي دارند مي

المللـي افـزايش اي و بـين ا در صادرات منطقـه حاصل نمايند بلكه خواهند توانست قدرت رقابت پذيري خود ركارخانجـات توليـد (هـاي توليـدي زنجيره ارزش در بخش كشاورزي بسيار پيچيده بوده و شامل نهـاده . دهندباشـد كـه همگـي بايـد هاي مواد غذايي و خـرده فروشـان مـي كشاورزان، عمده فروشان، تجار، شركت ،)نهاده

اي پايـدار و رضـايت بخـش پاسـخ را به شيوه) اي و نهاييكالاهاي واسطه(كنندگان تقاضاهاي گوناگون مصرفبراي هماهنگي با اين ساختار، لازم است بخش هاي مختلف توليد، تداركات، فـرآوري، ذخيـره، توزيـع، . دهند

تامين به موقع. ريزي و مديريت شوندهاي مرتبط با بخش كشاورزي به خوبي برنامهحمل و نقل و ساير فعاليتهاي توليدي، كـاهش ريسـك هاي كمياب، با كيفيت و با قيمت مناسب، دسترسي آسان كشاورز به نهادهنهاده

توليد، افزايش ظرفيت انبارسازي و ذخيره سازي محصـولات، بهبـود سيسـتم حمـل و نقـل و توزيـع مناسـب هـاي مبادلـه و زينـه كنندگان، با كـاهش ه تواند ضمن تامين به موقع نيازهاي مصرفمحصولات كشاورزي مي

بنـابراين . ضايعات در افزايش درآمد و سودآوري كشاورزان، ايجاد اشتغال و بهبود امنيت غذايي موثر واقع شودنگرش سيستمي به توليد محصولات كشاورزي تا مصرف آن در غالب زنجيره ارزش، افـزايش كـارايي و رقابـت

كننده نهـايي از فوايـد آن ع آن هم كشاورز و هم مصرفپذيري محصولات كشاورزي را به دنبال داشته و به تباي بـه از طرفي ديگر، با توجه به شرايط اقليمي كشور و بحران آب، كشت محصولات گلخانه. شوندمند ميبهره

-اي برخـوردار مـي جويي در مصرف آب از اهميت ويـژه دلايل عملكرد بالاتر نسبت به كشت فضاي باز و صرفه

. باشـد اي مـي هاي مهم برنامه ششم توسـعه، توسـعه كشـت محصـولات گلخانـه يكي از الويتطوريكه به. باشدتـرين عمـده (اي خيـار و گوجـه فرنگـي بنابراين در اين تحقيق تلاش شـد زنجيـره ارزش محصـولات گلخانـه

زنجيـره از براي اين منظور، افراد و بازيگران درگير در اين. مورد بررسي قرار بگيرد) محصولات توليدي گلخانههـاي پيشـوا، ورامـين، ميـدان مركـزي بار در شهرستان داران، ميادين ميوه و تره قبيل توليدكنندگان و گلخانه

هاي آمـاري شـديد، با توجه به محدوديت. تهران، ميادين سطح شهر و خرده فروشان مورد بررسي قرار گرفتندهـاي زمـاني بـا نجام اين تحقيق علاوه بـر محـدوديت ا. ها و قيمت در هر حلقه مورد ارزيابي قرار گرفت هزينه

. هاي بسياري ديگري نيز روبرو بود كه پيشرفت كار را با مشكل مواجه ساخت محدوديت

ب )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 فهرست مطالب

صفحه عنوان 1 ............................................................................................................................................................................................................................ دهيچك

2 .................................................................................................................................................................. يتيريمد خلاصه 5 ................................................................................................................................................................ اتيكل :اول فصل

5 .................................................................................................................................................................................................................. مقدمه .1-1 6 .......................................................................................................................................................................................................... مسئله انيب .1-2 10 ............................................................................................................................................................................... قيتحق ضرورت و تياهم .1-3 10 ................................................................................................................................................................................................ قيتحق سوالات .1-4 11 .................................................................................................................................................................................................. قيتحق اهداف .1-5 11 .......................................................................................................................................... آمد خواهد يبعد فصول در آنچه از يخلاصها .1-6 11 ............................................................................................................................................................... قيتحق يها تيمحدود و مشكلات .1-7

13 ................................................................................................................................................. قيتحق اتيادب :دوم فصل 13 ............................................................................................................................................................................................................... مقدمه .2-1 13 ............................................................................................................................................................................................. يخارج مطالعات .2-2 14 ................................................................................................................ اردن كشور در يفرنگ گوجه محصول ارزش رهيزنج يبررس .1- 2-2 19 ............................................................................................................................................................................................... يداخل مطالعات .2-3

22 ........................................................................................................................... قيتحق روش و ينظر يمبان :سوم لفص 22 ............................................................................................................................................................................................................... مقدمه .3-1 23 ......................................................................................................................................... ارزش رهيزنج عملكرد يابيارز يروشها و مدلها .3-2 SCOR ............................................................................................................................................................................................ 24 مدل .1- 3-2 25 ...................................................................................................................................................................... متوازن يازيامت كارت مدل .2- 3-2 25 ........................................................................................................................................................... تيفعال بر يمبتن يابينهيهز مدل .3- 3-2 26 ..................................................................................................................................................................... ياقتصاد افزوده ارزش مدل .4- 3-2 26 ................................................................................................................................................................. يزندگ چرخه ليتحل و هيتجز .5- 3-2 27 .............................................................................................................................................................................. دادهها يپوشش ليتحل .6- 3-2 28 ............................................................................................................................................................. يكشاورز محصولات ارزش رهيزنج .3-3 29 .................................................................................................................................................................................. يمفهوم مدل چارچوب .3-4 35 .................................................................................................................................................................................................... قيتحق روش .3-5

36 ................................................................... يفرنگ گوجه و اريخ محصولات ارزش رهيزنج ليتحل و نييتب :چهارم فصل 36 ............................................................................................................................................................................................................... مقدمه .4-1 36 .................................................................................................................................. يفرنگ گوجه و اريخ محصولات يجهان بازار يبررس .4-2 36 ...................................................................................................... يفرنگ گوجه و اريخ محصولات عملكرد و ركشتيز سطح د،يتول .1- 4-2 38 .................................................................................................................... جهان در يفرنگ گوجه و اريخ دكنندگانيتول نيتر عمده .2- 4-2 39 ..................................................................................................................... جهان در يفرنگ گوجه و اريخ صادركنندگان نيتر عمده .3- 4-2 42 .......................................................................................................................جهان در يفرنگ گوجه و اريخ واردكنندگان نيتر عمده .4- 4-2 44 ................................................................................................................ يا گلخانه يفرنگ گوجه و اريخ محصولات يداخل بازار يبررس .4-3 44 .................................................................................... يا گلخانه يفرنگ گوجه و اريخ محصولات عملكرد و ركشتيز سطح د،يتول .1- 4-3 46 .................................................................................................................................................................... اريخ صادرات ارزش و مقدار .2- 4-3

ت )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

صفحه عنوان 48 ............................................................................................................. يا گلخانه يفرنگ گوجه و اريخ محصولات ارزش رهيزنج يبررس .4-4 49 ........................................................................... تهران استان در يفرنگ گوجه و اريخ يا گلخانه محصولات ارزش رهيزنج ميترس .1- 4-4 52 ............................................................................................................................................................................................ دكنندگانيتول .2- 4-4 52 ..................... تهران استان در يا گلخانه يفرنگ گوجه و اريخ محصولات ركشتيز سطح و ديتول زانيم برداران، بهره تعداد .2-1- 4-4 59 ........................................................................................................................ تهران استان داران گلخانه درآمد و ها نهيهز يبررس .2-2- 4-4 64 ............................................................................................................................................................ داران گلخانه يديتول مشكلات .2-3- 4-4 67 ................................................................................................................................................................................. بار تره و وهيم نياديم .3- 4-4 68 .............................................................................................................................................................. شوايپ شهرستان وهيم دانيم .3-1- 4-4 69 ............................................................................................................................................................ نيورام شهرستان وهيم دانيم .3-2- 4-5 70 .................................................................................................................................................. تهران بار تره و وهيم نياديم سازمان .3-3- 4-4 70 .............................................................................................................................................................................. سازمان خچهيتار .1- 3-3- 4-4 72 ................................................................................................تهران شهر سطح بار تره و وهيم نياديم ريسا و يمركز دانيم .2- 3-3- 4-4 77 .......................................................................................................................................................... تهران شهر سطح نياديم .2-1- 3-3- 4-4 82 ............................................................................................................................................................................................... يفروش خرده .4- 4-4

85 ............................................. يفرنگ گوجه و اريخ محصولات ارزش رهيزنج قوت نقاط و تنگناها ييشناسا :پنجم فصل 85 ............................................................................................................................................................................................................... مقدمه .5-1 85 ......................................................................................................................................................................................................... قوت نقاط .5-2 86 ....................................................................................................................................................................................................... ضعف نقاط .5-3 87 ........................................................................................................................................................................................................... ها فرصت .5-4 88 ............................................................................................................................................................................................................ دهايتهد .5-4 88 ................................................................................................................................................................................................. سوات سيماتر .5-5

90 ............................................................................................................................. شنهاداتيپ و يريگ جهينت :ششم فصل 90 ................................................................................................................................................................................................................مقدمه .6-1 90 ...................................................................................................................................................................................................... يريگ جهينت .6-2 96 ....................................................................................................................................................................................................... شنهاداتيپ .6-3

98 ............................................................................................................................................................................................................................ منابع

ث )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 فهرست جداول

صفحه عنوان

33 ........................................................................ يمفهوم مدل در ارزش رهيزنج عملكرد يابيارز يشاخصها فيتعار و ميمفاه :1-3 جدول 36 ................................................................................... 2003-2013 دوره يط اريخ يجهان عملكرد و ركشتيز سطح د،يتول :1-4 جدول 37 ...................................................................... 2003- 2013 دوره يط يفرنگ گوجه يجهان عملكرد و ركشتيز سطح د،يتول :2-4 جدول 38 ...................................................................................................... 2013 سال در جهان در اريخ دكنندهيتول عمده يكشورها .3-4 جدول 39 ......................................................................................... 2013 سال در جهان در يفرنگ گوجه دكنندهيتول عمده يكشورها .4-4 جدول 40 ....................................................................................................................................... جهان در اريخ صادركنندگان نيتر عمده .5-4 جدول 41 .......................................................................................................................... جهان در يفرنگ گوجه صادركنندگان نيتر عمده .6-4 جدول 42 ......................................................................................................................................... جهان در اريخ واردكنندگان نيتر عمده .7-4 جدول 43 ............................................................................................................................ جهان در يفرنگ گوجه واردكنندگان نيتر عمده .8-4 جدول 45 .................................................................................... 1390- 93 دوره يط يا گلخانه اريخ عملكرد و ركشتيز سطح د،يتول .9-4 جدول 46 .................................................................................... 1390- 93 دوره يط يا گلخانه اريخ عملكرد و ركشتيز سطح د،يتول .9-4 جدول 47 ............................................................................................................... 1390-94 يها سال در اريخ صادرات ارزش و مقدار .10-4 جدول 48 .................................................................................................. 1390-94 يها سال در يفرنگ گوجه صادرات ارزش و مقدار .10-4 جدول 52 ...................................................... 1390-93 دوره يط تهران استان در يا گلخانه اريخ عمكرد و ديتول ركشت،يز سطح .11-4 جدول 55 ...................... 1393 سال در شهرستان كيتفك به تهران استان در اريخ يها گلخانه عملكرد و ديتول ركشت،يز سطح .12-4 جدول 56 ......................................... 1390- 93 دوره يط تهران استان در يا گلخانه يفرنگ گوجه عمكرد و ديتول ركشت،يز سطح .13-4 جدول 58 ......... 1393 سال در شهرستان كيتفك به تهران استان در يفرنگ گوجه يها لخانهگ عملكرد و ديتول ركشت،يز سطح .14-4 جدول 60 ............................................................................ 1392-93 سال در تهران استان در يا گلخانه اريخ ديتول نهيهز متوسط .15-4 جدول 62 ............................................................... 1392- 93 سال در تهران استان در يا گلخانه يفرنگ گوجه ديتول نهيهز متوسط .16-4 جدول 69 ........................................................ شوايپ شهرستان بار تره وهيم دانيم در يا گلخانه اريخ متيق و ها نهيهز از يا خلاصه .17-4 جدول 70 ..................................................... نيورام شهرستان بار تره وهيم دانيم در يا گلخانه اريخ متيق و ها نهيهز از يا خلاصه .18-4 جدول 73 ............................................ 1393 سال در رس بوته و يا گلخانه يفرنگ گوجه محصول عرضه از قبل يها نهيهز متوسط .19-4 جدول 74 ............................................................ 1393 سال در يرسم و يا گلخانه اريخ محصول عرضه از قبل يها نهيهز متوسط .20-4 جدول 75 ............................................................................................ 1394 سال در يرسم و يا گلخانه اريخ محصول يهفتگ متيق .21-4 جدول 76 ............................................................................ 1394 سال در رس بوته و يا گلخانه يفرنگ گوجه محصول يهفتگ متيق .22-4 جدول 78 ...................................................................................................... تهران شهر سطح در آنها تابعه يبازارها و نياديم فهرست .23-4 جدول 79 ......... 1394 الس در تهران شهر سطح در بار تره و وهيم نياديم در )يلونينا و يكارتون يا گلخانه ،يرسم( اريخ متيق .24-4 جدول 81 ............................................................... 1394 سال در تهران شهر سطح در بار تره و وهيم نياديم در يفرنگ گوجه متيق .25-4 جدول 83 ................................................................. 1393- 94 دوره يط تهران در يفرنگ گوجه و اريخ يفروش خرده انهيماه متيق .26-4 جدول

ج )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 فهرست نمودارها

صفحه عنوان

32 ........................................................................................... يكشاورز محصولات ارزش رهيزنج عملكرد يابيارز يمفهوم مدل :1-3 نمودار 40 ............................................................................................................ 2014 سال در جهان در اريخ يصادرات عمده يكشورها .1-4 نمودار 42 .............................................................................................. 2014 سال در جهان در يفرنگ گوجه يصادرات عمده يكشورها .2-4 نمودار 43 .............................................................................................................. 2014 سال در جهان در اريخ واردكنندگان نيتر عمده .3-4 نمودار 44 ................................................................................................. 2014 سال در جهان در يفرنگ گوجه واردكنندگان نيتر عمده .4-4 نمودار 45 .................................................................................... 1393 سال در كشور در يا گلخانه اريخ دكنندهيتول عمده يها استان .5-4 نمودار 46 ....................................................................... 1393 سال در شورك در يا گلخانه يفرنگ گوجه دكنندهيتول عمده يها استان .6-4 نمودار 47 ........................................................................................................... 1390-94 يها سال در اريخ صادرات يدلار ارزش روند .7-4 نمودار 48 .............................................................................................. 1390-94 يها سال رد يفرنگ گوجه صادرات يدلار ارزش روند .8-4 نمودار 53 ...................................................................................... 1390-93 يها سال در تهران استان در يا گلخانه اريخ ديتول زانيم .9-4 نمودار 54 .............................................................. 1393 سال در تهران استان در يا گلخانه اريخ دكنندهيولت عمده يها شهرستان .10-4 نمودار 56 ................................................................................... 1390-93 يها سال در تهران استان در يا گلخانه اريخ ديتول زانيم .11-4 نمودار 57 ............................................................ 1393 سال در تهران استان در يا گلخانه يفرنگ گوجه دكنندهيتول يها شهرستان .12-4 نمودار 61 .................................................... 1393 سال در تهران استان در يا گلخانه اريخ ديتول نهيهز كل از يا نهيهز اقلام سهم .13-4 نمودار 63 ......................................... 1393 سال در تهران استان در يا گلخانه يفرنگ گوجه ديتول نهيهز كل از يا نهيهز اقلام سهم .414 نمودار 76 ........................................................ تهران بار تره و وهيم يمركز دانيم در )يا گلخانه و يرسم( اريخ يهفتگ متيق روند .15-4 نمودار 77 ........................................ تهران بار تره و وهيم يمركز دانيم در )رس بوته و يا گلخانه( يفرنگ گوجه يهفتگ متيق روند .16-4 نمودار 80 ............................... 1394 سال در تهران شهر سطح بار تره و وهيم نياديم در كي درجه اريخ انواع انهيماه متيق روند .17-4 نمودار 80 .................................. 1394 سال در تهران شهر سطح بار تره و وهيم نياديم در دو درجه اريخ انواع انهيماه متيق روند.18-4 نمودار 82 ............................. 1394 سال در تهران شهر سطح بار تره و وهيم نياديم در يبند بسته يفرنگ گوجه انواع متيق روند .19-4 نمودار 84 ................................................................................ 1393-94 يها سال در تهران شهر سطح در اريخ انهيماه متيق روند .20-4 نمودار 84 ................................................................... 1393-94 يها سال در تهران شهر سطح در يفرنگ گوجه انهيماه متيق روند .21-4 نمودار

 فهرست اشكال

صفحه عنوان

15 ......................................................................................................................... مفرق استان در يفرنگ گوجه ارزش رهيزنج :1-2 شماره شكل 50 .................................................................................................................................. تهران استان در اريخ محصول ارزش رهيزنج .1-4 شكل 51 .................................................................................................................................................. يفرنگ گوجه محصول ارزش رهيزنج .2-4 شكل 89 .................................................................................... يا گلخانه يفرنگ گوجه و اريخ محصولات ارزش رهيزنج سوات سيماتر .1-5 شكل 94 ................................................................................ حلقه در ها نهيهز گرفتن نظر در با يا گلخانه اريخ محصول ارزش رهيزنج .1-6 شكل 95 ................................................................... حلقه در ها نهيهز گرفتن نظر در با يا گلخانه يفرنگ گوجه محصول ارزش رهيزنج .2-6 شكل

1 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

چكيدهرسد و شامل تمـامي يك زنجيره ارزش با توليد محصول اوليه آغاز و با مصرف محصول نهايي به پايان مي

توزيع، عمده فروشـي و خـرده فروشـي هاي اقتصادي صورت گرفته بين مراحل مختلف مانند فرآوري،فعاليتهاي كمياب، با كيفيت و بـا قيمـت در مورد زنجيره ارزش محصولات كشاورزي، تامين به موقع نهاده. باشدمي

هاي توليدي، كـاهش ريسـك توليـد، افـزايش ظرفيـت انبارسـازي و مناسب، دسترسي آسان كشاورز به نهادهتوانـد ضـمن قل و توزيع مناسـب محصـولات كشـاورزي مـي ذخيره سازي محصولات، بهبود سيستم حمل و ن

هاي مبادله و ضايعات در افزايش درآمـد و سـودآوري كنندگان، با كاهش هزينهتامين به موقع نيازهاي مصرفايـن تحقيـق بـا هـدف بررسـي زنجيـره ارزش . كشاورزان، ايجاد اشتغال و بهبود امنيت غذايي موثر واقع شود

بدين منظور، افراد و بازيگران درگيـر در . رنگي گلخانه اي در استان تهران انجام شدمحصولات خيار و گوجه فهـاي پيشـوا، ورامـين، بـار در شهرسـتان داران، ميادين ميوه و تـره اين زنجيره از قبيل توليدكنندگان و گلخانه

نتـايج . رفتنـد ، مـورد بررسـي قـرار گ 1394ميدان مركزي تهران، ميادين سطح شهر و خرده فروشان در سال فرنگي نسبت به قيمت فروش آن به بارفروشان بالا نشان داد كه هزينه تمام شده توليد يك كيلو خيار و گوجه

فروشي و رسيدن به دسـت انتقال محصول از گلخانه تا خرده. شود است و سود اندكي نصيب توليدكنندگان ميبار تهران، ميادين سطح شهر يدان مركزي ميوه و ترهكننده نهايي، شامل ميدان ميوه پيشوا و ورامين، م مصرفالعمل كاري، هزينه بارگيري، هزينه حمل و نقـل و ضـايعات باشد كه در هر مرحله هزينه حق داران مي و مغازه

اي هـاي واسـطه در نهايت به منظور افزايش سود توليدكننده و كاهش هزينه. شود به قيمت محصول افزوده مين عرضه مستقيم محصولات براي توليدكنندگان متقاضي در ميادين ميـوه و تـره بـار فـراهم پيشنهاد شد امكا

. طور كاملا شفاف صورت بگيرد شود و براي افزايش كارايي زنجيره ارزش انتقال اطلاعات به

:كلمات كليدي اي، تهران، محصولات گلخانهعرضه، زنجيره ارزش،

2 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

خلاصه مديريتي

هاي مبادله، افزايش سرعت پاسخگويي به نياز امروزه مفهوم زنجيره ارزش به منظور كاهش هزينهزنجيره ارزش به مفهوم مبادله كالا . پذيري و سهم بازار بر كسي پوشيده نيست كنندگان، افزايش رقابت مصرف

و انتقال اطلاعات از مصرف كننده به توليد مصرف كننده نهاييبه از توليدكننده، عمده فروش، خرده فروش هاي كمياب، با كيفيت و با در مورد زنجيره ارزش محصولات كشاورزي، تامين به موقع نهاده. باشد كننده مي

هاي توليدي، كاهش ريسك توليد، افزايش ظرفيت انبارسازي و قيمت مناسب، دسترسي آسان كشاورز به نهادهتواند ضمن د سيستم حمل و نقل و توزيع مناسب محصولات كشاورزي ميذخيره سازي محصولات، بهبوهاي مبادله و ضايعات در افزايش درآمد و سودآوري كنندگان، با كاهش هزينهتامين به موقع نيازهاي مصرف

با توجه به شرايط اقليمي كشور و بحران كم . كشاورزان، ايجاد اشتغال و بهبود امنيت غذايي موثر واقع شودجويي در مصرف آب اي به دلايل عملكرد بالاتر نسبت به كشت فضاي باز و صرفهبي، كشت محصولات گلخانهآ

به دليل (توان به كاهش ريسك توليد اي مياز ديگر مزاياي كشت گلخانه. باشداي برخوردار مياز اهميت ويژهكشت محصولات . صل اشاره كرد، افزايش اشتغال و توليد خارج از ف)قابليت بهتر كنترل عوامل محيطي

جويي در مصرف آب و آزادسازي باشد تا علاوه بر صرفهريزي و مديريت منسجم مياي نيازمند برنامهگلخانهكنندگان بود و حتي الامكان دستيابي به بازارهاي صادراتي اراضي، بتوان به نحو مطلوبي پاسخگوي نياز مصرف

- به(فرنگي بنابراين بايد مسائل توليد تا مصرف محصولات خيار و گوجه. اي نيز فراهم باشدمحصولات گلخانه

به صورت سيستمي در نظر گرفته شود و عملكرد زنجيره ) اي دركشورترين محصولات گلخانهعنوان عمدهبنابراين در اين پژوهش تلاش شد زنجيره ارزش اين محصولات . ارزش اين محصولات مورد ارزيابي قرار گيرد

:نتايج تحقيق نشان داد. به مسايل و مشكلات هر حلقه مورد بررسي قرار بگيرد با توجه توليد شده در كشور، مقام اول را اي هگلخاندرصد از خيار 30استان تهران با توليد 1393در سال

درصد گوجه فرنگي گلخانه اي بزرگترين استان 23همچنين استان اصفهان با توليد . دارا بوده استدرصد از توليد گوجه 5/1استان تهران با سهمي برابر . ننده اين محصول در كشور مي باشدتوليدك

.فرنگي گلخانه اي هفدهمين استان توليدكننده اين محصول در كشور مي باشد

بالا بودن هزينه توليد، وابستگي كامل به واردات : توليدكنندگان با مسائل و مشكلات فراواني از قبيليت نهاده هاي توليدي، بالا بودن نرخ سود تسهيلات بانكي، عدم استاندارد بودن بذر، كاهش كيف

.گلخانه ها و اقتصادي نبودن اندازه آنها و بالا بودن هزينه حمل و نقل مواجه هستند

3 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

قيمت تمام شده يك 1393سازمان جهاد كشاورزي استان تهران، در سال بررسي آمار و اطلاعاتريال و قيمت تمام شده يك كيلو گوجه فرنگي 7195ر استان تهران برابر كيلو خيار گلخانه اي د

. ريال بوده است 8191گلخانه اي برابر

هزينه جعبه . نيروي كار بيشترين سهم را در هزينه توليد خيار و گوجه فرنگي گلخانه اي داشته است .و حمل و نقل نيز از اقلام عمده هزينه توليد مي باشند

8000قيمت فروش محصولات خيار و گوجه فرنگي گلخانه ا ي در گلخانه برابر با ،1394در سال-نسبت 1394با توجه به افزايش هزينه هاي توليد در سال . ريال مي باشد 7000-15000و 7000

، سود اندكي نصيب توليدكنندگان مي شود و در برخي موارد نيز متحمل ضرر و زيان 1393به سال .مي شوند

ان در ميادين ميوه و تره بار محصول را به صورت امانت از توليدكننده تحويل گرفته و به بارفروش .درصد مي باشد 10فروش مي رسانند و هزينه حق العمل كاري آنها

قيمت خريد و فروش در ميادين ميوه و تره بار براي تره بار توسط عرضه و تقاضا تعيين مي شود و .نوسانات زيادي داشته باشد ممكن است قيمت در طي روز نيز

ريال و هزينه حمل يك 300هزينه حمل يك كيلو خيار از ميدان پيشوا به ميدان مركزي تهرانريال مي 350كيلو خيار و گوجه فرنگي گلخانه اي از ميدان ورامين به ميدان مركزي تهران برابر

ين ميوه و تره بار بر عهده توليد كليه هزينه هاي حمل و بارگيري محصول از گلخانه تا مياد. باشد . كننده مي باشد

مديريت تهران بارفروشان كاري العمل حق صنف اتحاديه توسط تهران بار تره و ميوه مركزي ميدان براي كه دارد شهر سطح ميادين به محصول عرضه از قبل مختلفي هاي هزينه ميدان اين در. شود مي

آن به اصطلاحا كه بارگيري؛ هزينه ها، هزينه اين رينت عمده اي، گلخانه فرنگي گوجه محصول از پس و بوده پذير تخريب زيست نايلون هزينه اي، گلخانه خيار محصول براي و گويند؛ مي زيرچوبي

.دارد قرار نقل و حمل هزينه آن

ماه 10 در رسمي و كارتوني اي گلخانه خيار قيمت بار، تره ميوه و ميادين سازمان نرخنامه اساس بر قيمت همچنين. است داشته افزايش درصد 2 و 5 ترتيب به جاري سال ماه بهمن به منتهي قيمت و كاهش درصد 1 جاري سال اسفندماه به منتهي ماه 11 در زيتوني و گيلاسي فرنگي گوجه . است يافته افزايش درصد 6 و 5 ترتيب به مشابه دوره در رس بوته و اي گلخانه فرنگي گوجه

4 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

تشكيل فروشان خرده را فرنگي گوجه و خيار اي گلخانه محصولات ارزش زنجيره هاييانت حلقه درصد 30-35 هستند مجاز داران مغازه حكومتي، تعزيرات سازمان مصوب نرخ اساس بر كه دهند مي . بيفزايند مركزي ميدان از شده تهيه بار تره و ميوه قيمت به

5/1 جاري سال ماه بهمن تا ماه فروردين از خيار وشيفر خرده قيمت مركزي بانك اطلاعات اساس بر .است داشته رشد درصد 10 مشابه دوره در فرنگي گوجه قيمت و كاهش درصد

شود به منظور افزايش دانش و آگاهي توليدكنندگان و بر اساس نتايج و بررسي به عمل آمده پيشنهاد ميهاي آموزشي براي توليدكنندگاني كه به صـورت سـنتي و ها، دوره در نتيجه افزايش عملكرد و راندمان گلخانه

همچنين مهندسين ناظر سازمان نظام مهندسي كشاورزي . نيمه سنتي مشغول به فعاليت هستند، برگزار گرددو منابع طبيعي نيز به منظور آشنايي و شناسايي مشـكلات توليدكننـدگان ملـزم بـه گذرانـدن چنـدين دوره

اي، بهتـر اسـت با توجه به هزينه بالاي نيـروي كـار در توليـد محصـولات گلخانـه . ها شوند آموزشي در گلخانههاي لازم نيز براي نيروي كار فراهم شود تـا بـا بـالابردن آگـاهي و سـطح دانـش، افـزايش عملكـرد و آموزش

غول بـه داران به صورت سنتي و نيمه سنتي مش ـ با توجه به اينكه تعداد زيادي از گلخانه. وري حاصل شود بهرهها در الويـت سازي اين گلخانه اي، بايد نوسازي و بهينه باشند، بنابراين در طرح توسعه كشت گلخانه فعاليت مي .قرار بگيرد

هـاي بـالاي درصدي، بالا بوده و با توجه به هزينه 18داران، نرخ سود تسهيلات با توجه به نظرات گلخانهداران و جلـوگيري از هـدر رفـتن بنابراين جهت حمايت از گلخانه. توليد، امكان بازپرداخت اقساط وجود ندارد

اي، بايـد با توجه بـه شـرايط منطقـه .هاي ملي، بايد در نرخ سود تسهيلات تجديد نظري صورت بگيرد سرمايههاي صادراتي به كشورهاي همسايه و همچنين ساير كشورها به سرعت شناسايي شده و امكان صادرات فرصت

همچنين جهت افزايش صـادرات بايـد بـه اسـتانداردهاي كيفـي و . فرنگي فراهم شود ر و گوجهمحصولات خيافرنگي در مرحلـه برداشـت انـدك اي خيار و گوجه ضايعات محصولات گلخانه. اي شود بهداشتي نيز توجه ويژه

كاهش ضايعات در بنابراين توجه به . يابد اما در مراحل پس از برداشت و حمل و نقل ضايعات افزايش مي. است .باشد مراحل پس از برداشت از ضروريات مي

5 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

كليات :فصل اول مقدمه. 1-1

اي در امروزه موضوع كاهش هزينه و افزايش سرعت ارائه محصول يا خدمت به مشـتري از اهميـت ويـژه هـا و افـزايش قـدرت و سـرعت كننـد بـا كـاهش هزينـه هاي اقتصادي سعي ميبنگاه .دنيا برخودار شده است

هـاي لـذا صـاحبان فعايـت . المللـي جـذب نماينـد پاسخگويي خود، مشتريان بيشتري را در سطح ملي و بـين اي در كـاهش هزينـه و افـزايش اقتصادي با بهره گرفتن از مفاهيم لجستيك و زنجيره تامين كه نقـش عمـده

هاي چشـمگيري توانند نه تنها در گسترش بازار محصولات خود در داخل موفقيتاسخگويي دارند ميسرعت پالمللـي افـزايش اي و بـين حاصل نمايند بلكه خواهند توانست قدرت رقابت پذيري خود را در صادرات منطقـه

). 1391سليماني سدهي، (دهند زنجيـره ). 2005، 2اسـتادلر (وارد تحقيقـات شـد توسط اليور و وبـر 1982از سال 1مفهوم زنجيره ارزش

مـديريت . هاي دخيل در طراحي، توليد و تحويل يك محصـول بـه بـازار اسـت ارزش تركيبي از تمامي شركتباشد كه يك مزيت رقـابتي بـراي زنجيره ارزش مربوط به ايجاد و خلق ارزش افزوده در هر پيوند از زنجيره مي

هـاي ايجـاد توان از طريق تفاوتنشان داد كه ارزش را مي) 1985(پورتر . صنايع در زنجيره محسوب مي شودهايي كه منجر بـه توليـد محصـولات و خـدمات بـا شده در طول هر مرحله از زنجيره عرضه، از طريق فعاليت

. شوند، ايجاد نمودهاي كمتر براي خريداران ميهزينهجارت محصولات كشاورزي، سـاختار كشـاورزي را از امروزه مسائل مربوط به جهاني سازي و آزاد سازي ت

بـراي همـاهنگي بـا ايـن ). 2004وودز، (حالت سنتي خارج نموده و به سمت تجاري شدن تغييـر داده اسـت هاي ساختار، لازم است بخش هاي مختلف توليد، تداركات، فرآوري، ذخيره، توزيع، حمل و نقل و ساير فعاليت

تـامين بـه موقـع ). 1388خالدي و امجـدي، (ريزي و مديريت شوند ي برنامهمرتبط با بخش كشاورزي به خوبهاي توليدي، كـاهش ريسـك هاي كمياب، با كيفيت و با قيمت مناسب، دسترسي آسان كشاورز به نهادهنهاده

توليد، افزايش ظرفيت انبارسازي و ذخيره سازي محصـولات، بهبـود سيسـتم حمـل و نقـل و توزيـع مناسـب هـاي مبادلـه و كنندگان، با كـاهش هزينـه تواند ضمن تامين به موقع نيازهاي مصرفاورزي ميمحصولات كش

بنـابراين . ضايعات در افزايش درآمد و سودآوري كشاورزان، ايجاد اشتغال و بهبود امنيت غذايي موثر واقع شودش كـارايي و رقابـت نگرش سيستمي به توليد محصولات كشاورزي تا مصرف آن در غالب زنجيره ارزش، افـزاي

                                                            1. Value Chain 2. Stadtler

6 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

كننده نهـايي از فوايـد آن پذيري محصولات كشاورزي را به دنبال داشته و به تبع آن هم كشاورز و هم مصرفهاي صورت گرفته براي رونق توليد، خودكفايي، فـرآوري و صـادرات متاسفانه عليرغم تلاش. شوندمند ميبهره

ضعف مـديريتي در . ش واقعي خود را ايفا نكرده استمحصولات كشاورزي هنوز اين بخش در اقتصاد كشور نق-ريزي و ناديده گرفتن زنجيره تامين محصولات كشاورزي و ورود واسطه ها و دلالان در اين بخش را ميبرنامه

. توان از مشكلات اساسي اين بخش نام برد كه براي حل آن بايد به فكر راهكار مناسبي بوداي بـه دلايـل ط اقليمـي كشـور و بحـران آب، كشـت محصـولات گلخانـه از طرفي ديگر، با توجه به شراي

از . باشـد اي برخـوردار مـي جويي در مصرف آب از اهميت ويژهعملكرد بالاتر نسبت به كشت فضاي باز و صرفه، )به دليل قابليت بهتر كنتـرل عوامـل محيطـي (توان به كاهش ريسك توليد اي ميديگر مزاياي كشت گلخانه

اي كشـت محصـولات گلخانـه ). 1387مهرابـي بشـرآبادي، (تغال و توليد خارج از فصل اشاره كـرد افزايش اشجويي در مصرف آب و آزادسازي اراضي، بتوان باشد تا علاوه بر صرفهريزي و مديريت منسجم مينيازمند برنامه

هاي صـادراتي محصـولات كنندگان بود و حتي الامكان دستيابي به بازاربه نحو مطلوبي پاسخگوي نياز مصرف-عنوان عمـده به(فرنگي بنابراين بايد مسائل توليد تا مصرف محصولات خيار و گوجه. اي نيز فراهم باشدگلخانه

به صورت سيستمي در نظـر گرفتـه شـود و عملكـرد زنجيـره ارزش ايـن ) اي دركشورترين محصولات گلخانهشود با بررسي تجربيات سـاير كشـورهاي پژوهش سعي مي بنابراين در اين. محصولات مورد ارزيابي قرار گيرد

جهان مدل مفهومي ارزيابي عملكرد زنجيره ارزش استخراج شده و پـس از بررسـي وضـعيت موجـود زنجيـره در نهايت نيـز بـا بررسـي . اي، عملكرد آن مورد ارزيابي قرار گيردفرنگي گلخانهارزش محصولات خيار و گوجه

.شودپيشنهاداتي جهت بهبود و افزايش كارايي و رقابت پذيري آن ارائه مي نقاط قوت و ضعف زنجيره،

بيان مسئله. 1-2كردنـد تـا بـا اسـتاندارد ها براي افزايش توان رقابتي خود تلاش ميميلادي، سازمان 70و 60در دو دهه

در آن زمـان تفكـر . با كيفيت بهتر و هزينه كمتر توليد كننـد سازي و بهبود فرايندهاي داخلي خود محصوليغالب اين بود كه مهندسي و طراحي قوي و نيز عمليات توليد منسـجم و هماهنـگ پـيش نيـاز دسـتيابي بـه

ها تلاش خود را بر افزايش به همين دليل سازمان. هاي بازار و در نتيجه كسب سهم بازار بيشتري استخواسته-ها بهميلادي با افزايش تنوع در الگوهاي مورد انتظار مشتريان، سازمان 80در دهه . كردندمي كارايي معطوف

اي به افزايش انعطاف پذيري در خطوط توليد و توسعه محصـولات جديـد بـراي ارضـاي نيازهـاي طور فزايندهكـارگيري الگوهـاي بـه ميلادي به همراه بهبـود در فراينـدهاي توليـد و 90در دهه . مند شدندمشتريان علاقه

مهندسي مجدد، مديران بسياري از صنايع دريافتند كه براي ادامه حضور در بازار تنها بهبود فرايندهاي داخلي كنندگان قطعات و مـواد نيـز بايـد مـوادي بـا هاي شركت كافي نيست؛ بلكه تامينو انعطاف پذيري در توانايي

7 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

هاي توزيع كنندگان محصولات نيز بايد ارتباط نزديكي با سيستم. بهترين كيفيت و كمترين هزينه توليد كنندبا چنين نگرشي، رويكردهاي زنجيره ارزش و مديريت آن پا به عرصـه . توسعه بازار و توليدكننده داشته باشند

).1389ميان عبادي، (وجود نهاد زنجيـره ارزش ). 2005لر، استاد(توسط اليور و وبر وارد تحقيقات شد 1982مفهوم زنجيره ارزش از سال

طـور كلـي، يـك به. هاي دخيل در طراحي، توليد و تحويل يك محصول به بازار استتركيبي از تمامي شركتريزي توليـد، هاي مختلف شامل تداركات، موجودي، تهيه منابع و خريد، برنامهزنجيره ارزش متشكل از فعاليت

در حالت كلـي زنجيـره ). 2008آرشيندر و آرون، (باشد كرد ميگيري عملروابط ميان و درون سازماني و اندازههـاي مـواد، شود كه رسما از يكديگر جدا هسـتند و بـه وسـيله جريـان ارزش از دو يا چند سازمان تشكيل مي

هـايي باشـند كـه مـواد توانند بنگـاه ها مياين سازمان. شوندهاي مالي به يكديگر مربوط مياطلاعات و جريان. كننـد عات، محصول نهايي يا خدماتي چون توزيع، انبارش، عمده فروشي و خرده فروشي توليـد مـي اوليه، قط

). 1388بـلاغ، حيـدري قـره (هـا در نظـر گرفـت توان يكي از سـازمان كننده نهايي را نيز ميحتي خود مصرفه از طريـق آنهـا، ها بـه صـورت يكپارچـه اسـت ك ـ ها و فعاليتمديريت زنجيره ارزش در برگيرنده اين سازمان

منتـرز، (نمايـد كنـد را تـامين مـي محصولات، خدمات و اطلاعاتي كه براي مشتريان ارزش افزوده ايجـاد مـي هدف مديريت زنجيره ارزش افزايش فروش محصولات و خدمات به مشتري نهايي و هم زمـان بـا آن، ). 2001

،1هـوگس (پـذيري و كـارايي اسـت رقابـت هاي مبادلـه، افـزايش هاي موجودي و عمليات، هزينهكاهش هزينه1390 .(

رسد و شامل تمـامي يك زنجيره ارزش با توليد محصول اوليه آغاز و با مصرف محصول نهايي به پايان ميهاي اقتصادي صورت گرفته بين مراحل مختلف مانند فرآوري، توزيع، عمده فروشـي و خـرده فروشـي فعاليت

اي از عمليـات عنوان نهـادي كـه مجموعـه ره ارزش يك بنگاه اقتصادي بهدر يك زنجي). 2013، 2بلو(باشد ميهر بنگاه اقتصادي . شوددهد، تعريف مييكپارچه و روابط اقتصادي را جهت توليد يك محصول خاص انجام مي

هـاي پـايين دسـتي متعلـق بـه كننده بـراي بنگـاه هاي بالادستي و يك عرضهعنوان يك مشتري براي بنگاهبه-كننده باشد و يـا مـي تواند بصورت فرد مانند كشاورز، تاجر يا مصرفيك بنگاه اقتصادي مي. باشده ميزنجير

در زنجيره ارزش غالبـا . هاي ذيصلاح باشدها و ديگر ارگانعنوان يك نهاد حقوقي مانند مزرعه، سازمانتواند بهعنـوان مثـال، بـه . هـاي مشـترك اسـت يهاي ديگر بـا خصوصـيات و ويژگ ـ اي از بنگاهبنگاه اقتصادي نماينده

-هاي اقتصـادي بـه بنگاه. كشاورزان به تمامي كشاورزان، تجار به تمامي تاجران يك محصول خاص اشاره دارد

). 2013بلو، (طور مستقيم با توليد، فرآوري و توزيع محصول از طرق مختلف در ارتباط هستند                                                             1. Hugess

2. Bellu

8 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

كارخانجـات توليـد (هـاي توليـدي و شـامل نهـاده زنجيره ارزش در بخش كشاورزي بسيار پيچيده بـوده باشـد كـه همگـي بايـد هاي مواد غذايي و خـرده فروشـان مـي كشاورزان، عمده فروشان، تجار، شركت ،)نهاده

اي پايـدار و رضـايت بخـش پاسـخ را به شيوه) اي و نهاييكالاهاي واسطه(كنندگان تقاضاهاي گوناگون مصرفهاي ارزش محصولات كشاورزي، آنها را از پيچيدگي و طولاني بودن زنجيره. )KPMGالمللي شركت بين(دهند

وجود ريسـك ناشـي از طبيعـت بيولـوژيكي توليـدات . دهدهاي توليد صنعتي و خدمات تمايز ميديگر بخشهاي پس از كشاورزي، وجود ساختار رايج انحصار چند جانبه بازار در طرف تقاضا، فسادپذيري كالاها و فناوري

هاي تـامين از توليدكننـدگان بـه سـمت خـرده فروشـان، برخـي از برداشت، حركت قدرت نسبي بازار زنجيرهاسپورلدر و بلاند، (ها متمايز كرده است هاي ارزش در بخش كشاورزي را با ساير بخشعواملي است كه زنجيره

مت كشاورزان به مصـرف كننـدگان تواند با انتقال درست و به موقع كالا از سمفهوم زنجيره ارزش مي). 1391نفـش بسـيار مهمـي در ) تضاضـا (كنندگان به كشاورزان و توليدكننـدگان و اطلاعات از سمت مصرف) عرضه(

امـا متاسـفانه درايـران بـه دليـل ضـعف . افزايش كارايي توليد و توسعه بازار محصولات كشاورزي داشته باشدو گسترده و سيستم توزيع مناسب محصـولات، مـديريت مديريتي، عدم وجود يك سيستم اطلاعاتي يكپارچه

زنجيره ارزش محصولات كشاورزي نتوانسته است نقش مهمي در ارتقاء جايگاه بخش كشاورزي در ايـران ايفـا ).1386زارعي و زارعي، (كند

د درص ـ 1/10با سهمي برابـر ) 1391(در ايران بر اساس آمار و اطلاعات مركز آمار ايران بخش كشاورزى هـاي مهـم درصد در اشتغال يكي از بخـش 4/19و ) 1376هاي ثابت سال به قيمت(در توليد ناخالص داخلي

دليـل شـرايط بخـش كشـاورزي در ايـران بـه . باشـد اقتصادي است كه وظيفه اصلي آن تامين غذاي مردم ميابستگي بـه حـدي اسـت اين و. باشداقليمي كشور، براي توليد محصولات كشاورزي به شدت وابسته به آب مي

هـاي درصـد فـرآورده 90كه با وجود سطح نسبتا يكسان اراضي سالانه زير كشت ديم و فارياب كشور، حـدود در چنين شرايطي تاثيرات اقليمي ناشي از پديده خشكسالي و به تبـع . شودكشاورزي از زراعت آبي حاصل مي

. لات كشاورزي و امنيت غـذايي ايـران داشـته باشـد تواند اثرات منفي زيادي بر توليد محصوآن كمبود آب ميبنابراين با توجه به شرايط اقليمي و پايين بـودن امكـان افـزايش منـابع جديـد آب مـورد اسـتفاده در بخـش

هاي علمي و فني مناسب كشاورزي و ضرورت افزايش توليدات كشاورزي از منابع آب محدود، استفاده از روشاز ). 1386حيدري و همكـاران، (كشاورزي از ضروريات بخش كشاورزي است جهت افزايش كارايي مصرف آب

با توجه به اينكه كشـور ايـران . اي در ايران گسترش يافته استهاي اخير توجه به كشت گلخانهرو، در سالاينهـاي در منطقه خشك و نيمه خشك واقع شده و با محدوديت منابع آبي روبـرو اسـت و كميـابي آب در سـال

تواند گام مهمي در راستاي بالابردن راندمان آبياري و اي ميده رو به افزايش است، كشت محصولات گلخانهآيناي در مقايسـه بـه همچنين عملكرد بالاي توليد محصولات گلخانه. استفاده بهينه از شرايط اقليم موجود باشد

9 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

-را مـي ) دليل كنترل عوامل محيطـي به(توليد در فضاي باز، بهبود فضاي كسب و كار و كاهش ريسك توليد

).1387مهرابي بشرآبادي، (اي برشمرد هاي كشت گلخانهتوان از ديگر مزيتدرصـد 71هزار هكتار بوده كه حـدود 6/9اي در ايران سطح زيركشت محصولات گلخانه 1393در سال

مربوط به ساير محصولات درصد ديگر 6درصد مربوط به گل و گياه زينتي و 23آن متعلق به سبزي و صيفي، ميليون تـن بـوده كـه 6/1ميزان توليد سبزي و صيفي . باشدمي ...از قبيل توت فرنگي، موز، گياهان دارويي و

در بين توليدات سبزي و صيفي، محصول . دهداي را به خود اختصاص ميدرصد كل توليدات گلخانه 99تقريبا ) هـزار تـن 119(درصـد 7با سـهمي حـدود فرنگي گوجهو )ميلون تن 4/1(درصد 88خيار با سهمي حدود

بر اسـاس ). 1393. جلد دوم. آمارنامه وزارت جهاد كشاورزي(روند شمار مياي بهترين محصولات گلخانهعمدهدرصـد هزينـه خـانوار منـاطق 10، )1389بانك مركزي، (نتايج بررسي بودجه خانوار در مناطق شهري ايران

هر ساله در مقاطعي از سـال بـه دليـل كـاهش توليـد، . باشدجات تازه ميجات و صيفيشهري مربوط به سبزيدهـد كـه منجـر بـه رخ مـي ) فرنگي گوجهبويژه ( فرنگي گوجهنوسانات شديد قيمت در بازار محصولات خيار و

توان و توليد پايدار در طول سال مي اي گلخانهبا توسعه كشت محصولات . نارضايتي مصرف كنندگان مي شودعلاوه بر تضمين درآمد توليدكننده، از نوسانات قيمت جلوگيري كرد و در صورت مازاد توليد، با فراهم سـازي

علاوه بر نوسانات قيمت در مقاطعي در سال، اختلاف قيمـت . زيرساخت ها، امكان صادرات آن را فراهم ساختبـه عنـوان مثـال، قيمـت توليـد كننـده .شديدي نيز بين قيمت دريافتي كشـاورز و قيمـت بـازار وجـود دارد

. بـوده اسـت ) 1393مركز آمـار ايـران، (ريال به ازاء يك كيلوگرم 6040، 1393در زمستان سال فرنگي گوجهريال و در سطح شهر تهـران 14638قيمت اين محصول در ميادين ميوه و تره بار تهران به طور ميانگين برابر

در ميادين فرنگي گوجههمانطور كه مشخص است قيمت ). 1393مركزي، بانك (ريال بوده است 24710برابر . درصد رشـد داشـته اسـت 309درصد و 142و سطح شهر تهران نسبت به قيمت دريافتي كشاورز، به ترتيب

، در )1393مركـز آمـار ايـران، (ريـال 9940، برابـر 1393همچنين قيمت توليدكننده خيار در زمستان سال بانك مركـزي، (ريال 31615ريال و در بازارهاي سطح شهر معادل 19400ره بار تهران برابر ميادين ميوه و ت

95قيمت خيار در ميادين و سطح شهر تهران نسبت به قيمت دريافتي كشاورز، به ترتيـب . بوده است) 1393از فرنگـي جـه گوبنابراين اين مسئله كه در مسير انتقـال محصـولات خيـار و . 1درصد رشد داشته است 218و

دهند، ارزش خلـق ها چه فعاليتي انجام ميمزرعه تا بازار، چه واسطه هايي وجود دارد و هر كدام از اين واسطه

                                                            اي صـورت فرنگي تفكيكي بـراي محصـولات فضـاي بـاز و گلخانـه و بازار محصولات خيار و گوجهاگرچه در آمار منتشره قيمت توليد كننده .1

اي نيـز وجـود نگرفته است، اما اين قيمت بصورت ميانگين بوده و قاعدتا اختلاف قيمت توليد كننده و مصرف كننده بـراي محصـولات گلخانـه . خواهد داشت

10 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

شده فعاليت و هزينه خدمات آنها چقدر است كه منجر به افزايش قيمت محصول در بازار مـي شـود، بايـد در .باشدهدف اين تحقيق ميالب زنجيره ارزش مورد بررسي قرار بگيرد كه موضوع و ق

اهميت و ضرورت تحقيق. 1-3

ريزي مناسب و تكميـل زنجيـره ارزش بـا در اي در كشور نيازمند برنامهتوسعه و كشت محصولات گلخانهل توليد، توزيـع و مصـرف ها در هر يك از مراحنظر گرفتن شرايط ويژه آن و شناخت عوامل موثر و محدوديت

بنابراين بايد مسائل . اي استتوسعه كشت و پايداري توليد منوط به اقتصادي بودن محصولات گلخانه. باشدميها، بـازار، صـنايع فـرآوري و بسـته بنـدي، توزيـع و همچنـين امكـان قبل و بعد از توليد از جمله تامين نهاده

عنـوان اي بـه و خيـار گلخانـه فرنگي گوجهلذا مطالعه زنجيره ارزش .صادرات اين محصولات را مد نظر قرار دادهاي مرتبط با ايـن زنجيـره از اي، با تاكيد بر بررسي وضع موجود، شناسايي حلقهترين محصولات گلخانهعمده

هـاي موجـود در هـر يـك از مراحـل ها و محدوديتتوليد تا مصرف نهايي، شناسايي نقاط قوت، ضعف، چالشها، خرده فروشان و بازارهـاي جهـاني و ها، توليد محصول، حمل و نقل، بسته بندي، توزيع، واسطههادهتامين ن

هاي مناسب جهت رفع مشكلات موجـود و امكـان توسـعه كشـت ايـن محصـولات ارايه پيشنهادات و راه حال .رسدنظر ميضروري به

سوالات تحقيق. 1-4

در جهان و ايران چگونه بـوده ) فرنگي گوجهخيار و (اي روند توليد، تجارت و قيمت محصولات گلخانه .1 است و مناطق عمده توليد كدامند؟

اي چگونه است؟ساختار بازار داخلي و خارجي محصولات گلخانه .2-رتي مـي بـه چـه صـو ) اجزا و بازيگران(اي گلخانه فرنگي گوجهوضعيت موجود زنجيره ارزش خيار و .3

ارزش افزوده ايجاد شده و هزينه مبادله در هر حلقه از زنجيره ارزش چقدر است؟. 4باشد؟ هاي زنجيره ارزش چيست؟هاي موجود در هر يك از حلقهمشكلات، تهديدها، نقاط قوت و فرصت .4چه راهكارهاي سياستي و اجرايي بـراي بهبـود وضـعيت موجـود زنجيـره ارزش محصـولات خيـار و .5

توان ارائه داد؟مي رنگيف گوجه

11 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

اهداف تحقيق. 1-5اي محصـولات گلخانـه ) اجـزا و بـازيگران (هدف اصلي از انجام اين تحقيق بررسي و تحليل زنجيره ارزش

نيـز عبارتنـد اهداف فرعي تحقيق . باشدبه منظور افزايش رقابت پذيري و كارايي آن مي) فرنگي گوجهخيار و ( :از

بررسي وضعيت موجود توليد و تجارت محصولات و تعيين مناطق عمده آن .1 فرنگي گوجهبررسي ساختار بازار محصولات خيار و .2 )اجزا و بازيگران( فرنگي گوجهتبيين مدل زنجيره ارزش محصولات خيار و .3 )ارزش افزوده ايجاد شده و هزينه مبادله(ارزيابي زنجيره ارزش محصولات .4 فرنگي گوجهزنجيره ارزش محصولات خيار و swotاستخراج ماتريس .5 فرنگي گوجهارائه راهكارهاي سياستي و اجرايي براي بهبود وضعيت موجود زنجيره ارزش خيار و .6

اي از آنچه در فصول بعدي خواهد آمدخلاصه. 1-6ر فصل آينده ادبيات تحقيق و تجربيات كشورهاي جهـان در خصـوص تبيـين و ارزيـابي زنجيـره ارزش د

در فصل سوم با استفاده از تجربيات سـاير كشـورهاي جهـان، . گيردمحصولات كشاورزي مورد بررسي قرار ميدر خصـوص ايدر فصـل چهـارم بـا مقدمـه . مدل مفهومي ارزيابي زنجيره ارزش محصولات استخراج مي شود

، زنجيـره ارزش، هـر يـك از حلقـه هـاي فرنگي گوجهبررسي بازار و تجارت داخلي و جهاني محصولات خيار و -هاي آن ارزيـابي مـي گيرد و عملكرد هر يك از حلقهزنجيره و فعاليت هاي مرتبط با آن مورد بررسي قرار مي

هـاي زنجيـره ها و چـالش ت و ضعف، فرصتدر فصل چهارم با استفاده از ماتريس تحليلي سوات نقاط قو. شوداي مشخص شده و در نهايت در فصل پنجم نتيجه گيـري و پيشـنهادات ارائـه ارزش محصولات خيار و گلخانه

. گرددمي

هاي تحقيق مشكلات و محدوديت. 1-7بندي دقيق و مناسب براي دستيابي به اهداف تحقيـق ريزي و زمان انجام تحقيقات ميداني نيازمند برنامه

:شود متاسفانه در انجام طرح حاضر مشكلات متعددي وجود داشت كه در ادامه به برخي از آنها اشاره مي. است .عدم در اختيار داشتن زمان كافي و پيشنهادي در پروپوزال تحقيق .1براي انجـام تحقيقـات ميـداني مقـرر شـد كـه . دانيعدم همكاري مناسب جهت انجام بازديدهاي مي .2

هـاي در حـال انجـام در هاي لازم را؛ با در نظر گرفتن موضـوعات مشـترك پـروژه موسسه هماهنگي

12 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

متاسفانه اين نوع هماهنگي اختيار عمـل را از مجريـان طـرح سـلب . ها انجام دهد موسسه؛ با گلخانهر بگيرند كه تـامين كننـده اهـداف مـورد نظـر در ايـن هايي مورد بازديد قرا كرده و باعث شد گلخانه

اي در كرج مورد بازديد قرار گرفـت كـه محصـولات آن كـرفس و به عنوان مثال گلخانه. تحقيق نبودهمچنـين در برنامـه اعلامـي بازديـدها، . كردنـد كاهو و فلفل بودند و خيار و گوجه فرنگي كشت نمي

معرفي شده بود كـه يـك گلخانـه در اسـتان مركـزي مـورد منطقه مورد بازديد استان تهران و البرزالبتـه ايـن نـوع بازديـدها بـراي آشـنايي بـا محـيط كـار و مشـكلات پـيش روي . بازديد قرار گرفت

ريـزي، تعـداد لذا با ايـن نـوع برنامـه . اما با هدف اين پروژه سازگار نبود ؛داران بسيار مفيد بود گلخانه. داران ا ستان تهران نبود رار گرفت كه نمونه خوبي از جامعه گلخانهبسيار كمي گلخانه مورد بررسي ق

همچنين در برنامه بازديدها، بازديد از ميادين ميوه و تره بار پيشوا، ورامين، ميدان مركـزي تهـران و گي صـورت نگرفـت و مجـري شخصـا ميادين سطح شهر تهران نيز ارايه شده بود كه هيچ نوع هماهن

هـاي ديگـر، فقـط ميـادين هاي زمـاني و محـدوديت كرده و به دليل محدوديت جهت بازديد مراجعه . بار مورد بازديد قرار گرفت پيشوا، ورامين و سازمان ميادين ميوه و تره

متاسفانه براي هر كدام از آمارهاي مورد نياز در هر بخش از تحقيق، زمان . عدم وجود بانك اطلاعاتي .3ي و بروكراسي ادراي، پيگيري و هماهنگي با دستگاه هـاي مـرتبط فرآيند نامه نگار. زيادي صرف شد

بسيار وقت گير بوده و لزوما تمامي دستگاه ها همكاري لازم را به عمل نياورده و دسترسي به بخشي .از آمار و اطلاعات ميسر نبود

13 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

ادبيات تحقيق: فصل دوم

مقدمه. 2-1در اين فصل به صورت اجمالي به بررسي تحقيقات انجام شده در خارج و داخل از كشور در زمينه زنجيره

.گيرد ابتدا تحقيقات خارجي و سپس تحقيقات داخلي مورد بررسي قرار مي. ارزش پرداخته شده است

مطالعات خارجي. 2-2هدف از اين . زميني در اتيوپي پرداختندبه تجزيه و تحليل زنجيره ارزش سيب) 2011( 2و نيگوشي 1امانا

زميني، بازاريابي و اقدامات حمايتي زميني بذري، انبار سيبهاي توليد سيبها و چالشپژوهش ارائه محدوديتبـازيگران . حليل آمار و اطلاعات استفاده شده استدر اين تحقيق از چارچوب زنجيره تامين براي ت. بوده است

، )كـش، تجهيـزات مزرعـه بـذر، كـود، قـارچ (هـا كنندگان نهـاده زميني شامل عرضهاصلي زنجيره ارزش سيببـر اسـاس نتـايج تحقيـق، . باشـند كنندگان ميفروشان و مصرفها، خردهفروشان، واسطهتوليدكنندگان، عمده

هاي توليد مناسب و كافي عرضه نهاده: زميني در كشور اتيوپي عبارتند ازن سيبهاي زنجيره تاميبرخي چالشاما توليد آن پوشش دهنـده تقاضـاي . منظور مصرف خوراكي و بذر بوده استزميني بهتوليد سيب. نبوده استــرف ــت مص ــدگان نيس ــاوره . كنن ــدمات مش ــاورزان از خ ــرد كش ــزايش عملك ــت اف ــب جه ــافي و مناس اي ك

سازي كافي و ضـعف در امكانـات حمـل و نقـل دليل عدم ذخيرهنيستند و ضايعات پس از برداشت بهمند بهرهكننـده فروشـان تنظـيم عمـده . شـود زميني داراي نوسان بوده و به وسيله تجار تعيين ميقيمت سيب. بالاست

زميني نيز رآوري سيبف. زنجيره ارزش بوده و توليدكنندگان نقش ناچيزي در اين زنجيره و تعيين قيمت دارند . در اين كشور به خوبي توسعه نيافته است

بـه منظـور بررسـي وضـعيت موجـود زنجيـره ارزش در تاجيكسـتان و ) 2011(سازمان توسعه همكاري هاي بالقوه براي افزايش همكاري موسسات اعتباري خرد در توسعه تامين مالي زنجيـره ارزش شناسايي فرصت

فضـاي بـاز و ( فرنگـي گوجـه العه زنجيره ارزش محصولات كشاورزي زردآلو، پيـاز، محصولات كشاورزي، به مطنتـايج تحقيـق نشـان داد كـه . ، خربزه و هندوانه، سيب زميني، انگور، گوشت گاو و عسل پرداختند)ايگلخانه

ا بـراي چرا كـه آنه ـ . شودهاي وارده به توليدكنندگان ميضعف در كاركرد زنجيره ارزش منجر به افزايش زيان .شوندافزايش يا تامين نقدينگي خود ناچار به اخذ وام يا فروش محصولات خود زير قيمت تعادلي بازار مي

                                                            3. Emana 4. Nigussie

14 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

و ذرت را در كاليفرنيا مورد تجزيـه فرنگي گوجهزنجيره تامين محصولات منتخب ) 2008( 2و جرفي 1لووبذر، سـموم گيـاهي، كـود (ها مل نهادهشا فرنگي گوجههاي مورد بررسي در محصول حلقه. و تحليل قرار دادند

بـراي مصـارف تـازه فرنگـي گوجـه ، توليدكنندگان اعم از توليدكننـدگان )شيميايي، آبياري و تجهيزات مزرعهها و ، عمده فروشفرنگي گوجهخوري و براي مصارف فرآوري، فرآوري كه شامل حمل نقل، كارخانجات فرآوري

وش كه شامل خرده فروشان، خدمات غذايي، فروشندگان مستقيم محلـي باشند و حلقه آخر فرعوامل بازار ميها را مورد تجزيه و تحليل قرار داده و در نهايت نكات مهم زنجيره كه بايـد سپس هريك از اين حلقه. مي باشد

. به آنها توجه بيشتر شود را بيان كردند

در كشور اردن فرنگي گوجهبررسي زنجيره ارزش محصول . 2-2-1فرنگـي در اسـتان مفـرق كشـور اردن اين مقاله به بررسي وضعيت فرآوري و ارزيابي زنجيره ارزش گوجه

افزايش دسترسي به اشتغال و معيشت بـراي جوامـع «اين مقاله بخشي از پروژه تحقيقاتي . پرداخته شده استاسـتان مفـرق . باشد مي ILOتحت نظر » هاي شمالي اردن اردن تحت تاثير بحران پناهندگان سوري در استان

فرنگي كشت گوجه. جمعيت دارد) درصد جمعيت كشور 5/4(هزار نفر 293در شمال كشور اردن واقع شده و هـاي روسـتايي فرنگـي بـراي خانوار كشـت گوجـه . بخشي سنتي براي كسب درآمد و معيشت در مفرق اسـت

كشت اين محصول نياز به تكنولوژي پيشـرفته نـدارد و . درآمدزاست و پتانسيل افزايش درآمد خانوارها را داردبنا به دلايل ذكر شده، كشـت . فرنگي در اين استان وجود دارد هاي كشاورزي مناسبي براي كشت گوجه زمين

.ت استاين محصول براي خانوارهاي روستايي كم بضاعت داراي اهميهـا بـراي توسـعه كشـت هـا و فرصـت تجزيه و تحليل زنجيره ارزش به شناسـايي تعـدادي از محـدوديت

:اند گروه زير تقسيم بندي شده 6طور خلاصه اين عوامل در به. فرنگي در اين استان منجر شد گوجه . هاي قابل استفاده از طريق افزايش كيفيت و كاهش قيمت بهبود در نهاده .1

.ولات جديد و افزايش توليد از طريق بهبود تكنولوژيتوسعه محص .2

.توسعه بازار .3

.افزايش كارايي زنجيره ارزش .4

.افزايش ساختار حمايتي و خدمات .5

.در نظر گرفتن مسايل زيست محيطي .6

                                                            1. Lowe

2. Gereffi

15 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

ها مورد بررسي قرار صورت زير طراحي شده و هر كدام از حلقه فرنگي در اين مقاله به زنجيره ارزش گوجه .گرفته است

مفرق استان در فرنگي گوجه ارزش زنجيره :1-2 شماره شكل

ها را در زنجيره ارزش بـا در نظـر گـرفتن سـه بر اساس نمودار فوق، تيم تحقيقاتي فرآيندها و محدوديت : حوزه

،منابع و نهاده ها .1

كشاورزي و توليد و .2

.توزيع و بازاريابي، شناسايي كردند .3

نهاده ها و منابع) 1

اما در بخش . هاي زراعي، شرايط آب و هوايي مناسب و نيروي كار ارزان وجود دارد در استان مفرق زمينبيمـاري نيـز همچنين دستيابي به آب براي آبياري و كنترل . اي وجود ندارد توليد، تكنولوژي پيشرفته و حرفه

تجهيزات شـخم، بـذر، پمـپ آب و تجهيـزات : هاي مورد استفاده شامل نهاده. شود اي مهم محسوب مي مسئلههـا دو مسئله مهم در ارتباط با نهـاده . بندي است هاي چوبي براي بسته آبياري، كود، سم و ابزار دستي و جعبه

.كيفيت و قيمت نهاده: وجود دارد كه عبارتند ازدر نتيجـه كيفيـت و . گيرنـد هاي قابل دسترس آن طور كـه بايـد مـورد ارزيـابي قـرار نـيم دهكيفيت نها

هـا، بنابراين يك نهاد نظارتي قدرتمند براي تضمين عرضه مناسب نهـاده . تاثيرگذاري آنها تضمين شده نيستتوليدكنندگان همچنين .مورد نياز است) اي مخصوصا بذر براي كشت گلخانه(استانداردسازي و كنترل كيفيت

هـا وارداتـي و نسـبتا گـران بسـياري از ايـن نهـاده . شوند ها نيز متضرر مي فرنگي از افزايش قيمت نهاده گوجهبحران در سوريه باعث شده است كه واردات . شوند هاي چوبي از سوريه وارد مي عنوان مثال، جعبه به. باشند مي

 توليد ها نهاده

بازاريابي و فروش محصول  خوري براي تازه

فروش محصول به صنايع  فرآوري

بازاريابي و فروش  محصول

16 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

وه بر اين بحران، تعرفه بالاي وارداتي، قيمت پرداختي توسـط علا. ها در قيمت مناسب، امكان پذير نباشد جعبه .كشاورز را افزايش داده و منجر به افزايش قيمت محصول نهايي خواهد شد

كشاورزان خرده پا نيز در استفاده از تجهيزات مكانيكي شخم به دليل بالا بودن هزينه اجاره آن و افزايش با آب، مقدار كافي آب زيرزميني وجود دارد اما نياز به پمپاژ آب در ارتباط. قيمت سوخت دچار مشكل هستند

اين بدان معني اسـت كـه پمپـاژ آب نيازمنـد تجهيـزات پيشـرفته و مناسـب . متري زمين است 600از عمق . در ارتباط با آبياري، قيمت برق عامل اصلي بازدارنده است. باشد كه داراي هزينه بالايي است مي

توليد) 2

باشـد؛ امـا المللـي بـراي محصـولات مـي اصلي توليد در اين استان، بالا بودن تقاضاي داخلي و بينمزيت فقدان دانش در تكنولوژي توليد، كيفيت پايين ميوه و همكاري اندك بين بازيگران زنجيره ارزش يـك چـالش

رق سالهاي طـولاني در ارتباط با كاشت و داشت محصول، توليدكنندگان گوجه در استان مف. شود محسوب ميآنها آگـاهي كـافي از تنـوع . ها متعصب هستند هاي سنتي و واريته اند و نسبت به روش در اين بخش كار كرده

. كنند را توليد مي فرنگي گوجهتقاضا در بازارهاي امروز نداشته و فقط يك نوع تي براي كارخانجات رب و هاي صنع فرنگي چري، واريته هاي مختلفي از جمله گوجه در حال حاضر، واريته

ها در مفرق توليـد نشـده و بـه اما اين واريته .گوجه ارگانيك وجود دارد كه داراي تقاضاي بالايي در بازار است .هاي بازار آگاهي كافي ندارند رسد كه توليدكنندگان از فرصت نظر مي

نيروي كاررسد از زماني كه نيروي كار مهاجر ه نظر ميتقاضا براي نيروي كار بيشتر در سطح مزرعه وجود دارد، اما ب

بكـارگيري . كار گرفته شدند، نيروي كار اردني علاقه كمتري به كار در مزرعـه دارنـد سوري در سطح مزارع بههمچنـين توليدكننـدگان از پيچيـدگي . باشـد نيروي كافي در مزرعه يكي از چالشها و مسائل مهم توليـد مـي

بر بوده اين فرآيند بسيار هزينه. دام نيروي كار مهاجر از وزارت كار شكايت دارندفرآيند اخذ موجوز براي استخمشكل استخدام نيروي كار مهاجر بايد حل شود و اين نبايد . شود هاي استخدام غير رسمي مي و منجر به شيوه

. به معناي از دست دادن شغل براي نيروي كار اردني باشددهند در فرآينـدهايي از زنجيـره در سطح مزرعه نداشته و آنها ترجيح مي نيروي كار اردني تمايلي به كار

هـاي شـغلي بيشـتري در بنابراين بايد فرصت. ارزش كه داراي ارزش افزوده بالاتري است مشغول به كار شوندي مسـئله بعـد . هايي با ارزش افزوده بالا؛ مانند فرآوري؛ در صنعت يا حتي در سطح روستا فراهم شـود فعاليت

17 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

در . هاي كوچك توليـدي، محصـول توليـد كننـد توانند در خانه يا تعاوني مربوط به زنان كارآفرين است كه ميفرنگي خشك شده وجـود دارد كـه حال حاضر فرصت خوبي براي تشويق زنان براي توليد خانگي رب يا گوجه

. ي خرد معرفي شوندسازي صورت بگيرد و سپس اين افراد به موسسات مال البته بايد ابتدا ظرفيتحتـي (هاي پايين كنند كه شرايط كاري نامناسب براي كارگران و پرداخت بعضي از صاحبنظران بيان مي

دليل اصلي كار نكردن كارگران اردني است و اگر اين شرايط فراهم شود، ايـن ) كمتر از حداقل سطح دستمزدين اساس پيشنهاد شده است مطالعه سريع و دقيقي برا. كار خواهند شد كارگران در سطح مزرعه نيز مشغول به

از ارزيابي موقعيت فعلي با در نظر گرفتن ابعاد فرهنگي انجام شود و در صورت وجـود پتانسـيل واقعـي ايجـاد .شغل در سطح مزرعه، به راحتي با بهبود شرايط كاري اين مهم حاصل شود

افزايش كميت و كيفيت محصول تازه

؛ به مراتـب بـيش از آنچـه توليدكننـدگان داخلـي بـا آن مواجـه فرنگي گوجها براي به نظر مي رسد تقاضبنابراين سرمايه گذاري ها بايد در جهت توسعه توليد براي پاسـخ بـه نيـاز بـازار صـورت . هستند؛ افزايش يابد

بـه . كننددر مفرق، محصول تازه كافي دريافت نمي فرنگي گوجهدر حال حاضر نيز كارخانجات فرآوري . بگيرد. مـي باشـد فرنگـي گوجـه طور كلي، ويژگي هاي توليد در اين ناحيه تكنولوژي پايين و روشهاي سنتي كشـت

گزينـه . بنابراين براي ارتقاي اين بخش نياز به فناوري هاي جديد و روشهاي كشت با عملكرد بـالا مـي باشـد :هاي انتقال تكنولوژي پيشرفته به شرح زير مي باشد

اريته هايي كه متناسب با شرايط اين منطقه بوده و از بازارپسـندي مناسـبي در داخـل و استفاده از و .1 . خارج از كشور برخوردار باشند

استفاده از كود و سم شيميايي كنترل شده منطبق بر استانداردهاي بين المللي .2كننـده كـه توسـط كشـورهاي وارد GlobalGAPاستفاده از تكنولوژي هاي جديد كشاورزي مورد نياز .3

.مورد پذيرش قرار گرفته اندآموزش نيروي كار براي كاربرد تكنولوژي جديد، از مرحله كاشت تا برداشـت و فـرآوري، بـه منظـور .4

. دستيابي به محصولات با كيفيت بالا كه مطابق با مشخصات ملي و بين المللي استبندي، فـرآوري و انبارداري، بسته سازي و بندي، خنك انتقال تكنولوژي پيشرفته در مراحل برداشت، دسته

:هاي زير صورت بگيرد حمل و نقل بايد از روشمشاوره مستمر و همكاري با خريداران، واردكنندگان و افـراد درگيـر بـه منظـور اطـلاع از شـرايط و .1

استانداردهاي كيفي

18 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

هيزات مـورد و تج) سردكردن(سرمايه گذاري در مراحل برداشت، دسته بندي، بسته بندي، انبارداري .2 نياز به منظور حفظ كيفيت محصول در زمان انبارداري

.آموزش پرسنل فني كه قادر به تهيه كالا با مشخصات موردنياز، كارا و در حداقل هزينه باشد .3در هر مرحلـه از (ايجاد كارخانجات رب با مواد خام اوليه با كيفيت براي توليد محصول با كيفيت بالا .4

)ست مصرف كننده نهاييتوليد تا رسيدن به د

فروش و بازاريابي) 3

المللي دسترسي مناسبي به بازارهاي داخلي و بين» استان مفرق اردن«فرنگي در توليدكنندگان گوجههايي روبرو هستند، مانند سيستم پشتيباني و حمل و نقل ضعيف، فقدان دارند، اما با اين وجود هنوز با چالش

هاي تازه و يا فرآوري شده فرنگيكيفيت كه غالبا رقيب گوجهات محصولات بييك برنامه بلند مدت و وارددهد كه غالبا از فرنگي اردن را پوشش ميدرصد از توليدات گوجه 70استان مفرق در حدود . شوندداخلي مي

اين كشاورزان خرده پا تشكيل شده است، كه اين ويژگي باعث به وجود امدن مشكلاتي در سيستم بازاريابي :توان به صورت زير بيان كرد مواردي از اين مسائل را مي. محصول شده استدر اين بازار تاجران تعيين كننده . وابسته هستند» امان«گوجه فرتگي غالبا به بازار مركزي توليدكنندگان

ر را به گيرند و نوسانات ناشي از بازاقيمت هستند و معمولا يك حاشيه امن قيمتي براي خود در نظر ميانحصار اين تجار، كشاورزان . شودكنند، از اين رو وجود يك بازار جايگزين احساس ميفروشندگان منتقل مي

هايي مانند ايجاد يك پلت فرم مجازي براي گزينزني ضعيفي قرار داده است و از اين رو راهرا در موقعيت چانهتواند مشكل انحصار هاي توليدكنندگان، ميريق تعاونيهاي مشترك از طخريداران و فروشندگان و يا بازريابي

. بازار را مرتفع نمايدرسد، در فرنگي به صورت فصلي است، از اين رو بازار در مقاطع زماني خاصي به اشباع ميبرداشت گوجه

. ي باشداتواند توسعه كشت گلخانهگزين براي اين مساله مييك راه. كه تقاضا در همه سال برقرار استحالي .تواند به حل اين مشكل كمك كندهمچنين جستجوي بازارهاي جديد هم مي

شود كه كشاورزان بلافاصله بعد از برداشت، محصول خود را به اي باعث ميكمبود امكانات سردخانهزني تواند كشاورزان را در موقعيت چانهاز اين رو توسعه صنابع نگهداري اين محصول مي. فروش برسانند

. تري قرار دهدناسبمبازارهاي . به علت عدم ثبات سياسي منطقه خاورميانه با نوسان همراه است فرنگي گوجهتقاضا براي

. صادراتي ممكن است به يكباره از بين بروند و باعث زيان كشاورزان شوند

19 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

تقاضاي بازار كنند و اطلاعات كمي از را كشت مي فرنگي گوجهكشاورزان اين استان، تنها يك گونه از .هاي بازار، به توسعه اين بخش كمك خواهد كرددارند، از اين رو افزايش دانش كشاورزان در مورد فرصت

اكنون رابطه بين . قرنگي نيز افزايش خواهد يافتبا نقويت صنايع فرآوري روستايي، تقاضا براي گوجهتواند ، ناپايدار است، اما توسعه آنها ميفرنگي و صنايع روستايي فرآوري اين محصولتوليد كنندگان گوجه

.فرنگي شودمنجر به ايجاد يك تقاضاي دائمي براي محصول گوجههاي حمل و نقل در اردن است، در نتيجه يكي ديگر از مشكلات صادراتي اين محصول گران بودن هزينه

. تواند به بهبود وضعيت اين بخش كمك كندكاهش آن مي

ابيكارايي سيستم بازاريها و افزايش كارايي بازار وجود دارد، به شرط آنكه عوامل موجود در هايي براي كاهش هزينهفرصت

خريداران خواستار محصولي با كيفيت بالا و قيمت پايين . زنجيره عرضه، همكاري خوبي با هم داشته باشندن رو همكاري بين عوامل زنجيره هاي آنها هم بايد در كمترين زمان ممكن برآورده شود، از ايهستند، سفارش

.شودتامين از اهميت بالايي برخوردار ميمفرق، چه به صورت افقي و چه به صورت عمودي، همكاري بسيار كمي فرنگي گوجهدر زنجيره تامين

زنجيره تامين اين بخش . اي هم براي بهبود اين همكاري وجود نداردبين عوامل بازار وجود دارد و هيچ برنامه . افزايش همكاري بين فروشندگان، خريداران و توزيع كنندگان منافع زيادي به دست خواهد آورد با

هاي عاملان اين بازار، نقش. هايي در مورد عدم اعتماد بين كشاورزان و نهادهاي دولتي وجود داردگزارشگ گفنگو بين عاملان بازار مرتفع توان با ترويج فرهناين مساله را مي. حمايتي دولت از اين بخش را باور ندارند

. نمود

مطالعات داخلي. 2-3مطالعـه مـوردي يـك محصـول (در ايران مطالعات اندكي در زمينه زنجيره تامين محصـولات كشـاورزي

:در اينجا به برخي از اين تحقيقات اشاره شده است. انجام شده است) خاص اي گلخانـه و فلفل سبز فرنگي گوجهفايده توليد خيار، -با هدف بررسي هزينه) 1392(قادري مشايخي و

. انـد فايـده اسـتفاده كـرده -در استان تهران و اندازه مطلوب اقتصادي گلخانه هاي اين استان از تحليل هزينـه و فلفل سبز فرنگي گوجهيار، توليدكننده خ 70اطلاعات مورد نياز اين تحقيق از راه تكميل پرسشنامه از شمار

بندي گزينش شده بودند، گرد آوري شده گيري خوشه اي با طبقه در استان تهران كه به روش نمونه اي گلخانه

20 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

هاي كمتـر از در استان تهران درسطح گلخانه اي گلخانهنتايج اين تحقيق نشان داد كه توليد محصولات . استضمن اين كه اندازه مطلوب اقتصادي گلخانه توليد ايـن محصـولات در . متر مربع توجيه اقتصادي ندارد 2500

.باشد هزار متر مربع مي 10تا 8استان تهران بين منظور توصيف زنجيره عرضه واحد توليدي و ارائه الگويي براي عرضه نامعين به) 1392(مجرد و همكاران

-يك الگوريتم تجزيه جهت محاسبه سياسـت اي و ريزي خطي تصادفي چند مرحلهاز مدل برنامه فرنگي گوجه

ميزان بهينه توليد، فروش و ميزان موجودي انبار . اندهاي بهينه فروش در استان خراسان شمالي استفاده كردهريـزي در نهايت توصيه شده است كه در برنامه. سناريوي تصادفي عرضه در هر دوره تعيين شده است 3تحت

هـاي ناشـي از اي اصلي در نظر گرفته شود تا بنگاه با كاهش فروش و هزينـه هتوليد عدم حتميت عرضه نهاده . دست دادن جايگاه خود در بازار مواجه نشود

هـاي تـامين محصـولات منتخـت به بررسي وضع موجود زنجيـره ) 1388(جنابي حق پرست و همكاران بتـدا وضـعيت محصـولات از ابعـاد بـدين منظـور، ا . فولاد، زعفران، خرما، شكر، برنج و گوشت قرمز پرداختنـد

سـپس . گذاري مورد بررسي قـرار گرفتـه اسـت مختلف توليد، مصرف، تجارت، قيمت تمام شده و نحوه قيمتهاي هر يـك اجزاء مختلف زنجيره تامين با در نظر گرفتن سه جريان مالي، كالا و اطلاعات شناسايي و ويژگي

نيز مشكلات موجود در زنجيره تامين محصـولات منتخـب بيـان در نهايت . از اجزاء زنجيره ارزيابي شده است . شده است

. در استان كرمان پرداخته است اي گلخانهبه بررسي اقتصادي توليد محصولات ) 1387(مهرابي بشرآبادي تايي، نرخ بازده و دوره بازگشت سـرمايه در سـبزي و صـيفي، 309در اين تحقيق با استفاده از نمونه تصادفي

هاي استان كرمان محاسبه و با كشـت سـبزي و صـيفي در فضـاي بـاز، هاي بريده در گلخانه رنگي و گلف توتهـاي سـبزي و صـيفي، دهد كه متوسط نرخ بازده در گلخانـه دست آمده نشان مي نتايج به. مقايسه شده است

8/45بـاز حـدود رصد و در سبزي و صيفي فضايد 23و 14، 20ترتيب حدود فرنگي به هاي بريده و توت گلترتيب حـدود فرنگي به هاي بريده و توت هاي سبزي و صيفي، گل دوره بازگشت سرمايه در گلخانه. درصد است

دهد كه توليـد در گلخانـه، داري اي با فضاي باز نشان مي مقايسه سبزي و صيفي گلخانه. سال است 7و 8/29امـا داراي بـازده ؛ابع توليـد و قيمـت فـروش بهتراسـت زايي بيشتر، عملكرد بهتر، استفاده بهتـر از من ـ اشتغال

اي زيادتري در مقايسه با فضـاي مانده سموم بيشتر و نيازهاي سرمايه اقتصادي كمتر، هزينه توليد بيشتر، باقيهاي فلزي، توسـعه تحقيقـات در زمينـه افزايش ميزان و دوره باز پرداخت اعتبارات، گسترش گلخانه. باز است

.تهاي سياستي اين تحقيق اس ترين توصيه ها، از عمده و گسترش گلخانه بهبود عملكردوضعيت عوامل رقابت پذيري زنجيره عرضه زعفران ايران را با در نظـر گـرفتن ) 1387(اميري و همكاران

آنها به اين نتيجه رسيدند كـه توزيـع نامتقـارن ارزش در طـول زنجيـره . اندمدل پورتر مورد بررسي قرار داده

21 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

بر اساس چاچوب تحليل ارائه شده در . رضه رعفران، منجر به كاهش كيفيت محصول در بلندمدت شده استع، رقابت پذيري زنجيره عرضه محصول را )از جمله خريد توافقي(اين مقاله، سياست هاي دولت در اين محصول

توجه به تقويـت عوامـل هاي دولتي با محوريتدر صورت اصلاح سياست. با مسائل حادتري مواجه كرده است .هاي آتي تجارت خارجي اين محصول مرتفع شودرود بخشي از چالشرقابت پذيري زنجيره عرضه، اميد مي

تحليلي و توصيفي و اطلاعات كتابخانه اي و ميداني، به بررسي شـبكه با استفاده از روش) 1386(فرزين صادي بازار و موضـوعات مهـم شـبكه توزيـع شـير در ابتدا شاخص هاي اقت. توزيع شير در ايران پرداخته است

كشور از جمله سياست هاي يارانه اي، نهادهاي سياستگذار و قانونگذار، نوع بازار كالا، اندازه بنگـاه هـا، هزينـه سپس با بررسـي نـرم . توزيع، زمان توزيع، رعايت استانداردها و نوسانهاي قيمتي مورد بررسي قرار گرفته است

ت نظري و مطالعات ميداني، نقاط قوت و ضعف شبكه توزيع از توليـد تـا مصـرف شناسـايي شـده ها و مطالعااي در شـبكه توزيـع هـاي زنجيـره هاي بزرگ و نظام يافته و فروشگاهبر اساس نتايج اين مطالعه، شركت. است

صله قيمتي بين توليد و ترين دليل فاشير ايران نقش اندكي دارند، فاصله توليد تا توزيع شير كوتاه است و مهم . باشدمصرف، هزينه بالاي حمل و نقل و فساد پذيري محصول مي

22 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

مباني نظري و روش تحقيق: فصل سوم

مقدمه. 3-1ود در بازارهـاي جهـاني بـا هـدف ادامـه فعاليـت و ها ناچار به افزايش سهم خ ـ امروزه، بسياري از سازمان

ها بايد سهم خود را از بازار داخلي بـا در نظـر گـرفتن همچنين اين سازمان. باشنددستيابي به رشد پايدار مياي كه امروز وجود دارد گسترش شبكه توزيع به نحوي است كه بنابراين مسئله. المللي حفظ نمايندرقباي بين

). 2002هندفيلـد و همكـاران، (كنندگان باشد مناسب پاسخگوي تقاضاي در حال تغيير مصرفبتواند در زمان تواند به اين امـر ريزي از توليد تا تحويل كالا به مصرف كننده نهايي در قالب زنجيره ارزش مياز اين رو، برنامه

ميم گيـري كـه مـرتبط بـا هاي تصعنوان يك شبكه فيزيكي و فعاليتطور كلي زنجيره ارزش بهبه. كمك كندزنجيـره ارزش ). 2006آراميان و همكاران، (شود جريان كالا و اطلاعات بين سازمان ها و افراد است تعريف مي-مشتري درگير هستند را شـامل مـي ) سفارش(كليه مراحل مستقيم و غير مستقيم كه در تكميل درخواست

ها ننده كالا نيست؛ بلكه حمل و نقل، انبارها، خرده فروشيزنجيره تامين تنها مرتبط با سازنده و تامين ك. شود ). 19( گيردو حتي مشتريان را نيز در برمي

:شود عبارتند ازچهار ويژگي اساسي كه براي زنجيره ارزش تعريف مي مراحل مختلف درون و برون سازماني، همكاري عمودي .1 )روري استكه نشان دهنده روابط مديريتي بسيار ض(هاي مستقل بنگاه .2 هاي عملياتي و مديريتيجريان دو طرفه كالا و اطلاعات و فعاليت .3 كننده با استفاده بهينه از منابع توسط اجزاي زنجيرهفراهم كردن حداكثر مطلوبيت براي مصرف .4

ويژه عملكرد مناسب زنجيره ارزش نقش كليدي در موفقيت يك سازمان در دستيابي پايدار به اهداف و بهبنابراين ارزيابي عملكرد زنجيره ارزش جهت تبيين نقاط قوت و ضعف و ارائـه راهكارهـايي . آن داردسودآوري

ارزيابي در لغت به معنـاي يـافتن ارزش و . جهت بهبود و ارتقاي عملكرد آن از اهميت ويژه اي برخوردار استاي است كه به صـورت ي رويهارزيابي در حالت كل. باشدبها، سنجش و بررسي حدود و برآورده كردن ارزش مي

هـدف از ارزيـابي، انتقـال . گـردد ها در جهان تحليلي محقق استفاده مينمادين، جهت نمايش جوانب واقعيتاز . ها و خواص رويدادهاي تجربي در شكلي است كه بتواند توسط محقق مورد تجزيه و تحليل واقع شودمشخه

هاي مديريت در راستاي ترين فعاليتهاي علمي و يكي از مهمرشعنوان يكي از نگديدگاه مديريتي، ارزيابي بههاي تصميمات ريزي، كنترل فعاليتعنوان اساس تحليل، برنامهكمي نمودن روابط متغيرها و معيارهاي مهم به

). ، مقاله كارت امتيازي متوازن22(رود شمار ميمديريت به

23 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

:دارد كه عبارتند ازجهت ارزيابي زنجيره ارزش هفت اصل اساسي وجود اي كـه در بندي مشريان بر اساس خدمات مورد انتظار آنها و انتخـاب زنجيـره ارزش بـه گونـه تقسيم

.هاي مختلف، داراي سوددهي باشدراستاي ارايه محصولات و يا خدمات به مشتريان بخش

تنظيم شبكه لجستيك با در نظر داشتن نيازهاي مشتريان و سوددهي شركت.

ريـزي تقاضـا در هاي مستمر و برنامـه بينياطلاعات به دست آمده از بازار، با استفاده از پيش توجه به .طول زنجيره ارزش

ايجاد تغييرات در زنجيره ارزش به منظور نزديك كردن محصولات و يا خدمات به نظارت مشتري.

مديريت راهبردي منابع عرضه به منظور كاهش هزينه مواد و خدمات متعلقه .

گيري بوده و بتوانـد طراحي يك راهبرد فناوري اطلاعات كه قادر به پشتيباني سطوح مختلف تصميم .نمايي شفاف از جريان محصولات، خدمات و اطلاعات ارائه نمايد

انتخاب معيار جامع عملكرد براي سنجش ميزان موفقيت در دسـتيابي كارآمـد و مـوثر بـه نيازهـاي ).كارت امتيازي ، مقاله24(كننده نهايي مصرف

با توجه به مطالب فوق، مشخص است كه هدف نهايي ارزيابي عملكرد، حصول اطمينـان از كـارايي و اثـر بنـابراين بايـد حـداقل سـه . باشدكننده نهايي ميبخشي زنجيره ارزش و همچنين دستيابي به نيازهاي مصرف

تيابي به اهداف زنجيره را دارند، براي هر عنصر كيفيت، تحويل و هزينه كه نقش مهمي در افزايش احتمال دس .سيستم ارزيابي عملكرد زنجيره ارزش در نظرگرفت

هاي مختلفي جهت بررسي عملكرد زنجيره ارزش وجود دارد كه در قسـمت بعـد بـه آنهـا ها و روشمدلجهـت هاي مـورد اسـتفاده هاي بيان شده، مدل و شاخصها و روشسپس بر اساس مدل. پرداخته خواهد شد

.بيان خواهد شد فرنگي گوجهاي خيار و بررسي زنجيره ارزش محصولات گلخانه

هاي ارزيابي عملكرد زنجيره ارزشمدلها و روش. 3-2عنـوان يـك يـره ارزش را بـه هاي متعدد عملكرد زنجتوانند شاخصهاي مختلفي وجود دارند كه ميروش

، 1SCORمدل : هاي شناخته شده و معروف عبارتند ازبرخي از بهترين روش. گيري تركيب كنندسيستم اندازهيابي مبتني بر و هزينه 1، تجزيه و تحليل چرخه زندگي3پوششي -تجزيه و تحليل داده ،2كارت امتيازي متوازن

.شودها و معايب آن پرداخته ميكور و مزيتهاي مذدر اين بخش به بررسي مدل. 2فعاليت

                                                            1. Supply-Chain Council`s supply-chain Operations Reference (SCOR).

2. The Balanced Scorecard 3. Data-Envelopment Analysis

24 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

SCORمدل . 3-2-1براي اولين بـار توسـط انجمـن زنجيـره تـامين 1996در سال SCORمدل مرجع عمليات زنجيره تامين

احي شده است تا با اين مدل استانداردي است كه براي ارتباط موثر بين شركاي زنجيره تامين طر. معرفي شدهاي بهبـود در ها در تجزيه و تحليل زنجيره ارزش و شناسايي فرصتتمركز بر زنجيره تامين به مديران شركتعنـوان يـك سـري از هـاي زنجيـره ارزش را بـه ايـن مـدل فعاليـت . جريان مواد، كالا و اطلاعات كمك نمايـد

كنندگان به مشتريان چهار عامل را تامين براي اتصال فرآيندهاي درون سازماني به هم پيوسته در نظر گرفته وهر يك از ايـن چهـار عامـل بـه وسـيله . باشدريزي، منابع، ساخت و تحويل ميداند كه شامل برنامهدخيل مي

. شوندها ارزيابي ميها و داراييپذيري، هزينهانعطاف/ چهار معيار پايايي تحويل، پاسخگويي :دهدابي عملكرد به شركت ها اجازه ميكاربرد اين مدل جهت ارزي

فرآيندهاي خود را به خوبي ارزيابي كنند.

ها در داخل و خارج حوزه صنعت خود مقايسه كنندعملكرد خود را با ساير شركت.

هاي رقابتي خاصي را دنبال كنندمزيت.

بندي كنندهاي خود را اولويتها فعاليتبا استفاده از اين ارزيابي.

صل از اجراي اين تغييرات را كمي كنندمنافع حا .

هاي فرآيند خاص خود را شناسايي كنندبهترين ابزار نرم افزاري مناسب با نيازمندي.

باشـد، امـا داراي هر چند اين مدل در ارتباط مستقيم با زنجيره ارزش داراي نقاط قوت و مزاياي بالا مـي :باشدنقاط ضعف زير مي

عه در سطح سازمانناكافي بودن آموزش و توس كم بودن ابزار تحليلي علت و معلول و حل مسئله در سطح كـلان و عـدم توانمنـدي كـافي مـدل در

ايهاي ريشهتشخيص علت هـا يـا فرآينـدهاي تجـاري مـرتبط ماننـد عدم توجه به آينده، كاركنان، روابط بـين اعضـاء، فعاليـت

حصـول، خـدمات پـس از تحويـل محصـول بـه تحقيقات بازاريابي، توسعه تكنولوژي، توسعه توليد م مشتري و برخي از عناصر پشتيباني مشتري بعد از تحويل

اي به منظور ساماندهي و اداره هم زمان فعاليتهاي پروژهزيرساخت ضعيف برنامه

                                                                                                                                                                              4. Life-Cycle Analysis 5. Activity-Based Costing

25 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

مدل كارت امتيازي متوازن. 3-2-2ي متوازن ابزاري براي سنجش و ارزيابي عملكرد است كه توسـط كـاپلان و نورتـون در مدل كارت امتياز

، )مانند هزينه توليد و هزينه انبارداري(در اين روش، عملكرد سازمان از چهار جنبه مالي . ارائه شد 1992سال و ) ي بـر برنامـه توليـد مبتن ـ (فرآينـدهاي كـاري ،)1مانند تحويل به موقع و نرخ پاسخگويي به تقاضا(مشتري

كـارت امتيـازي . گيـرد مورد ارزيابي قرار مـي ) توليد محصول جديد با تكنولوژي پيشرفته(نوآوري و فن آوري گيرد و علاوه بر آن بـا در هاي گذشته است در بر ميدهنده نتايج فعاليتهاي مالي را كه نشانمتوازن شاخص

ازها و محرك عملكرد مالي آينده هستند، آنها را كامـل هاي غير مالي كه به عنوان پيش نينظر گرفتن شاخصتوانـد بـه درك روابـط داخلـي و بهبـود هاي مختلف مالي و غيـر مـالي مـي اين روش با تركيب جنبه. كندمي

را به عنوان يـك ابـزار مـديريت اسـتراتژيك تعـرف BSCكاپلان و نورتون . گيري به مديران كمك كندتصميمها بـراي تبـديل باشد كه سازمانيك عنصر كليدي در سيستم مديريت استراتژيك مي BSCبه عبارتي . كردند

گرچه روش كارت امتيازي متوازن در اصل بـراي . هاي عملكردي به آنها نياز دارنداهداف استراتژك به شاخصز صـورت ها توسعه داده شده است، اما اخيرا تحقيقاتي براي توسع كاربرد آن در سطح زنجيره ارزش نيشركت

هـاي اجرايـي ها و برنامهدر اين راستا، اهداف استراتژيك زنجيره، عوامل بحراني موفقيت، شاخص. گرفته استتوان به استراتزي محـور و از جمله نقاط قوت اين مدل مي. ها در كل زنجيره تدوين شوندبايد براي تمام جنبه

رزيابي عملكرد و نيز سادگي كاربرد و قابل درك بودن هاي اعمليات محور بودن، برقراري ارتباط با تمامي مدلاز معايب اين مدل نيز اين است كه طراحي كارت امتيازي مناسب نياز . آن براي تمام افراد سازمان اشاره نمود

هاي ارزيابي بازار را در نظر نگرفته و اجراي كامـل آن هاي فراوان دارد و اين روش شاخصها و تلاشبه بررسي . ه صورت مرحله به مرحله باشدبايد ب

يابي مبتني بر فعاليتمدل هزينه. 3-2-3

را به عنوان روشـي ABCروش 1996تورني در سال . باشديابي محصول مياين روش، روشي براي هزينهدر اين روش عمل هزينه يـابي از يـك محصـول . نمايدتعريف ميها براي اندازه گيري هزينه و عملكرد فعاليت

-اين بدان معناست كه تمامي فرآينـدها و فعاليـت . يابدنهايي آغاز شده و به سمت اجزاء آن محصول ادامه مي

شـوند و هزينـه و هاي انجام گرفته در طراحي، تدارك مواد، ساخت و مونتاژ اجزاء محصول در نظر گرفته مـي وري و توان ارزيابي بهتري از بهرهبا استفاده از اين روش مي. شودهر يك از اين مراحل محاسبه ميزمان براي

تري از ها قادر خواهند بود ارزيابي دقيقبا استفاده از اين روش شركت .هزينه فرآيند زجيره ارزش به عمل آورد

                                                            1. Order fill rate

26 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

هاي بازاريابي يك محصـول يا هزينه هاي خود داشته باشند؛ مانند هزينه خدمات به يك مشتري خاصفعاليتهـا و هاي هر فعاليـت و ارتبـاط بـين فعاليـت ها، هزينهتوانند عوامل موثر بر فعاليتها ميبنابراين بنگاه. خاص

ترين نقطـه قـوت ايـن روش تمركـز بـر اطلاعـات درسـتي دربـاره هزينـه عمده. محصولات را شناسايي كنندهميچنـين ايـن روش تنهـا بـر . باشـد هاي توزيـع و غيـره مـي ها، كانالمحصولات، خدمات، فرآيندها، فعاليت

نقاط ضعف . گيردهاي مختلف توليد در نظر مياطلاعات مالي تكيه نكرده و رفتار تغييرات هزينه را طي فرآيند-اين روش مانند روش كارت اعتباري متوازن براي ارزيابي زنجيره ارزش نيست اما مـي : اين روش عبارتست از

از ديگر نقطه . تواند بسيار زمانبر و هزينه بر باشدجمع آوري اطلاعات مي. تواند در ارزيابي آن به كار برده شودبنابراين جهت دركت بهتر يك سازمان و زنجيـره، ايـن . بودن آن است) بعد هزينه(ضعف اين روش تك بعدي . داشته باشدهاي ديگر تلفيق شود تا بازدهي بهتري روش بايد با يكي از روش

مدل ارزش افزوده اقتصادي. 3-2-4

اين روش بر اين فرض استوار است كه زماني ارزش سهام افزايش مي يابد كـه بنگـاه اقتصـادي درآمـدي ارزش ايجاد شده توسـط مدل ارزش افزوده اقتصادي، تلاش مي كند كه. بيش از هزينه سرمايه به دست آورد

روش . را كمـي كنـد ) با در نظر گـرفتن بـدهي و سـرمايه (يك بنگاه اقتصادي؛ بر مبناي سود مازاد بر سرمايه EVA تواند با روشهاي به هر حال اين روش مي. براي اندازه گيري عملكرد زنجيره ارزش چندان مناسب نيست

مزيـت ايـن . مورد استفاده قـرار بگيـرد 1تبه بندي تداركاتاجرايي ديگر مانند كارت امتيازي متوازن و روش رتـوان بـه روش اين است كه به طور كاملا شفاف هزينه سرمايه را در نظـر مـي گيـرد و نقطـه ضـعف آن مـي

.پيچيدگي محاسبات اشاره كرد

تجزيه و تحليل چرخه زندگي. 3-2-5گيري دقيق استفاده از نهاده و خسـارات وارده بـه محـيط شامل اندازه) LCA(تحليل چرخه زندگي مدل

زيست در چرخه زندگي يك محصول؛ از استخراج مواد خام براي توليـد محصـول گرفتـه تـا توزيـع آن ميـان يا فشـارهاي زيسـت بر اثرات LCAمدل . باشدكننده نهايي و امكان بازيافت يا استفاده مجدد از آن ميمصرف

چنانچه اين روش بـا . محيطي كه يك محصول در چرخه زندگي خود به محيط تحميل كرده است، تاكيد داردهاي اقتصادي و زيست محيطي تلفيق شود، امكان تركيب اطلاعات هزينه 2الگوي ارزيابي هزينه چرخه زندگي

                                                            1. Logistic scoreboard 2. Life-Cycle Cost-Assessment Method

27 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

ط با چرخه عمر يك محصول يا فرآيند توليـد توان اثرات زيست محيطي و اقتصادي در ارتباوجود داشته و مي .يك محصول را محاسبه كرد

اقتصـادي و زيسـت (هـاي اطلاعات جامعي از منابع مورد نيـاز و هزينـه ) 1 :مزيت اين مدل اين است كهامكـان شناسـايي مراحلـي از چرخـه زنـدگي يـا ) 2شود توليد يك محصول يا يك فرآيند فراهم مي) محيطي

امـا ايـن روش . كند وجود داردحصول كه كمترين فشار زيست محيطي را به محيط تحميل ميفرآيند توليد م) 2. اين روش به اطلاعات بسيار وسيع و دقيقي نيـاز دارد ) 1: داراي دو نقطه ضعف اساسي است كه عبارتند از

نده و عدم كنهاي گوناگون و بعضا متناقض از چرخه زندگي يك محصول باعث سردرگمي مصرفوجود تحليل . شده است LCAاطمينان در روش

هاتحليل پوششي داده. 3-2-6

در كـه اسـت ي گيـر تصميم واحدهاي كارايي ميزان محاسبه در توانمند روشيك هاداده پوششي تحليل-مدل از استفاده با يگيرتصميم واحدهاي راييكا روش اين در. شد ارائه رودز و كوپر چارنز، توسط1978 سال

چنـد موجـود يگيرتصميم مجموعة واحدهاي براي كه ترتيب بدين. شودمي محاسبه رياضي ريزيبرنامه هايايـن خروجـي .شودمي محاسبه يگيرتصميم هر واحد براي هاآن مقادير و شده تعريف خروجي چند و ورودي

هاي عضو بعدي قرار بگيرد و در نهايت عضو بعـدي ورودي) نهاده(اسطه اي ها مي تواند به عنوان محصولات و واحـدهاي بـين ايمقايسـه فضـاي يك ايجاد با هاداده پوششي هاي تحليلمدل سپس. خروجي را توليد كند

عنوان واحـد به باشد داشته قرار مرز روي كه يگيرتصميم واحد هر. دهندمي تشكيل را كارا مرز يگيرتصميم هـا آن ناكارايي وميزان بوده ناكارا واحد باشد داشته قرار مرز زير كه كدام هر و شده شناخته كارا يگيرصميمت .شودمي محاسبه مرز تا فاصله اساس بر

ها داراي يك نقطه ضعف اسـت كـه محاسبه كارايي زنجيره ارزش با استفاده از مدل تحليل پوششي دادهكه جمـع آوري اطلاعـات بـراي محاسـبه كـارايي يـك زيادي است؛ در حالياين مدل نيازمند حجم اطلاعات

اما مزيت اين مدل اين است كه . باشدزنجيره ارزش يكي از مسائل پيچيده و دشوار در مفهوم زنجيره ارزش ميDEA طور همزمان در ها را بهها و ستاندهيك رهيافت سيستمي است؛ بدين معني كه ارتباط بين تمامي نهاده

. گيردنظر مي

28 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

زنجيره ارزش محصولات كشاورزي. 3-3هـاي ارزش بـا شـود، لازم اسـت كـه زنجيـره زماني كه بحث ارزيابي عملكـرد زنجيـره ارزش مطـرح مـي

ي چيزي بيشتر از يك زنجيره زنجيره مواد غذايي و محصولات كشاورز. هاي خاص مورد نظر قرار بگيرند ويژگيطـور همزمـان ارزش كه در آن توليد و توزيع محصولات كشاورزي صورت گرفته و جريان اطلاعات و كـالا بـه

اما فاكتورهايي كه منجر به تفاوت زنجيره ارزش محصولات كشاورزي از ). 2002بيژمن، (افتد؛ نيست اتفاق مي :باشدشود شامل موارد زير ميها ميديگر زنجيره

ماهيت توليد محصولات كشاورزي كه بخش بزرگي از آن بر مبناي فرآيند بيولوژيكي است كه تغييـر .1 .دهدپذيري و ريسك را افزايش مي

-هاي خاص محصول مانند فساد پذيري كه نياز به نوع خاصي از زنجيـره ارزش مـي ماهيت و ويژگي .2

.باشدت غـذايي، حفاظـت از منـابع طبيعـي و رفـاه كنندگان نسبت به مسائل امني ـنگرش جامعه و مصرف .3

.حيواناتتواند تاثير زيادي بـر امنيـت غـذايي، اشـتغال، چگونگي و عملكرد زنجيره ارزش محصولات كشاورزي مي

. توليد و درآمد افراد جامعه داشته باشد :غذايي وجود دارد -به طور كلي دو نوع زنجيره ارزش محصولات كشاورزي

.راي محصولات تازه مانند سبزيجات تازه، گل و ميوه هازنجيره ارزش ب) الفآرامـين و همكـاران، (زنجيره ارزش براي محصولات فرآوري شـده ماننـد كنسـروها، دسـرها و غيـره ) ب2007.( گيرند، لذا مورد مطالعه قرار مي فرنگي گوجهاي خيار و در اين تحقيق با توجه به اينكه محصولات گلخانه

اين نـوع زنجيـره ارزش شـامل . مورد بحث و بررسي قرار خواهد گرفت) سبزيجات تازه(ع اول زنجيره ارزش نوفعاليت هـا و . باشند فروشان مي فروشان، واردكنندگان، صادركنندگان و خرده گران، عمده توليدكنندگان، مزايده

. باشد رت محصولات مي، بسته بندي، حمل و نقل و تجادرجه بنديفرآيندهاي اصلي اين زنجيره شامل توليد، هـا متمـايز هاي خاصي است كه آن را از سـاير زنجيـره جات تازه داراي ويژگي زنجيره ارزش سبزيجات و ميوه

. كند مي -هاي خاص زنجيره ارزش محصـولات كشـاورزي ويژگي) 2004(و ون در اشپيگر ) 2000(ون در ورست

:اند غذايي را خلاصه كردهو تغييـرات سـطح ) اي و نهـايي محصولات واسـطه (سادپذيري محصولات ماندگاري كم مواد خام و ف .1

)ضايعات(كيفي محصولات در جريان زنجيره ارزش

29 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

توليد محصولي جديد يا توليـد بيشـتر يـك محصـول نيازمنـد زمـان (بر بودن توليد محصولات زمان .2 )طولاني است

فصلي بودن توليدات .3 فصلي بودن عرضه محصولات .4 با شرايطي ويژه و انباردارينياز به حمل و نقل .5و كيفي محصولات به علت تغييرات بيولوژيكي، فصلي، آب و هوايي، آفـات و ) كمي(تغييرات عملكرد .6

ديگر مخاطرات بيولوژيكيهاي ظرفيت انبارداري، زماني كه مواد و محصولات بايد در يك كانتيرنرهاي ويژه نگهداري محدوديت .7

.شوند )و سلامت غذا coانتشار (كننده مسائل زيست محيطي و رفتار مصرف قوانين دولتي در رابطه با .8 هاي فيزيكي محصول مانند مزه، بو، شكل ظاهري، رنگ و اندازه ويژگي .9

هاي اضافي مانند به راحتي قابل استفاده بودن ويژگي .10هيچ خطـري : كننده در ارتباط با سلام محصول و روش توليد افزايش آگاهي مصرف: سلامت محصول .11

.نبايد سلامت مصرف كننده را تهديد كندتواند در آگاهي كيفي محصـول به عنوان مثال تبليغات، بازاريابي و برند محصول مي: كيفيت محصول .12

.تاثيرگذار باشداخيرا با توسعه مباحث اقتصادي و اجتماعي، تغييرات اساسـي در زنجيـره ارزش محصـولات كشـاورزي و

اين تغييرات ناشي از تغييرات رفتار مصـرف كننـده در طـي ). 2002ورست، ون در (مراحل آن رخ داده است سلامت . ترجيحات مصرف كننده تعيين كننده اصلي روش توليد و كيفيت محصولات مي باشد. زمان مي باشد

اي مـد نظـر باشـد كه توليدات گلخانـه ويژه زماني مواد غذايي و سلامت انسان از موضوعات مهم جامعه بوده به ). 2001رما، بو(

چارچوب مدل مفهومي. 3-4

ميـوه جـات و (در اين بخش از تحقيق مدل مفهومي ارزيابي عملكرد زنجيره ارزش محصولات كشاورزي 2006و 2005بر اساس مطالعات صورت گرفتـه آرميـان و همكـاران . توضيح داده خواهد شد) سبزيجات تازه

شاخص هاي ارزيابي زنجيره ارزش محصولات كشاورزي در چهار ) و كارت امتيازي متوازن scorبر اساس مدل ( :گروه اصلي تقسيم بندي شده است

كارايي .1

30 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

انعطاف پذيري .2 پاسخگويي .3 كيفيت محصول .4

هر كدام از اين چهار گروه اصلي شـامل . مي باشند 1اين چهار گروه خطوط اصلي سيستم ارزيابي عملكرددهنده چگونگي اسـتفاده از منـابع در توليـد كارايي نشان). 1نمودار (باشند تري ميهاي ارزيابي جزئيشاخص

هـاي هزينـه توليـد، سـود، نـرخ بازگشـت سـرمايه و كارايي شامل شـاخص ). 2002لي و همكاران، (باشد ميخگويي يـك زنجيـره ارزش بـه يـك انعطاف پذيري نشاندهنده توانايي پاس ـ. باشدمي) هادارايي(موجودي انبار

). 1998و بيمـون 1996باورسـاكس و كلـوس، (باشـد كننـدگان مـي محيط در حال تغيير و نيازهاي مصـرف كننـده، انعطـاف سطح رضايت مصـرف : گيرند عبارتند ازمعيارهايي كه در انعطاف پذيري مورد بررسي قرار مي

محصول، كاهش تعداد سفارشات پاسخ داده نشده به پذيري در حجم توليد محصول، انعطاف پذيري در تحويلپاسخگويي به معناي فراهم كردن توليدات مـورد نيـاز .دليل عدم موجودي انبار و كاهش فروش از دست رفته

پاسخگويي شامل توانـايي موجـودي انبـار بـراي ). 2002پيرسون و اولهاگر، (باشد در كمترين زمان ممكن ميتاخير در زمان تحويل محصول، زمان پاسخگويي به نياز مشتريان، زمان مورد نياز پاسخگويي به تقاضا، كاهش

هـاي خـاص ويژگـي . باشـد براي توليد، مشكلات و اشتباهات رخ داده در حمل و نقل و شكايت مشـتريان مـي كيفيت محصولات كشاورزي به . زنجيره ارزش محصولات كشاورزي در بخش كيفيت محصول آورده شده است

.كيفيت محصول نهايي و كيفيت فرآيند توليد: شوند وه تقسيم بندي ميدو گر :كيفيت محصول شامل

ايمني، سلامت و بهداشت محصول .1 خواص حسي و ماندگاري .2 قابليت اطمينان و استفاده راحت محصول .3

ايمنـي . سلامت يا مفيد بودن محصول اشـاره بـه تركيبـات مـواد غـذايي دارد : ايمني و سلامت محصولنيز بر اين موضوع تاكيد مي كند كه مخاطرات زيست محيطي محصول بايد از يك حد مجازي بيشتر محصول . نباشد

) مشخصات فيزيكي و شيميايي(هاي مزه، رنگ، بو، شكل ظاهري و بافت محصول خواص حسي با ويژگيزماني كـه ديگـر ماندگاري محصول نيز از زمان برداشت يا فرآوري و بسته بندي محصول تا . شودمشخص مي

. شودقابل استفاده نباشد تعريف مي

                                                            1. Performance Measurement System (PMS)

31 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

قابليت اطمينان محصول اشاره به يكسان بودن مشخصات واقعي كالا با مشخصات درج شده بر روي كـالا لانينـگ و همكـاران، (گيـرد راحتي محصول نيز سهولت استفاده كالا براي مصرف كننده را در نظـر مـي . دارد

2002 .( :شودد نيز شامل سه بخش زير ميكيفيت فرآيند تولي

اشاره به روش توليد يك محصـول و فاكتورهـايي ماننـد ميـزان : ها و مشخصات سيستم توليدويژگي .1 . استفاده از سموم، رفاه حيوانات و مهندسي ژنتيك دارد

طور عمده مواردي مانند قابليت سـازگاري بسـته بنـدي محصـولات بـا به: هاي زيست محيطيجنبه .2 . شودت و مديريت ضايعات محصولات كشاورزي را شامل ميمحيط زيس

-هايي مانند ترويج و ارائه خدمات است كه تلاش براي شناساندن و معرفـي ويژگـي فعاليت: بازاريابي .3

. گذاردهاي كيفي محصول داشته و بر انتظارات كيفي افراد تاثير ميپذيري و پاسـخگويي مـدل مفهـومي عطافبا اضافه كردن بخش كيفيت محصولات به سه گروه كارايي، ان

، تعاريف و مفاهيم 1-3در جدول شماره . ارزيابي عملكرد زنجيره ارزش محصولات كشاورزي تكميل شده است .گيري آنها آورده شده استهاي اندازه هاي ارزيابي و روشكليه شاخص

32 )فرنگي و خيارگوجه:مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش 

 

هومي ارزيابي عملكرد زنجيره ارزش محصولات كشاورزيمدل مف: 1- 3نمودار

ارزشعملكرد زنجيرههاي ارزيابي شاخص محصولات كشاورزي

كيفيت محصولات پاسخگويي انعطاف پذيري كارايي

:رضايت مصرف كننده.1 قبل از معامله و خريد

در زمان خريد بعد از خريد محصول

پذيري حجم يا ظرفيت انعطاف. 2 توليد

صولپذيري تحويل محانعطاف. 3 :تعداد. 4

سفارشات مشتريان كه در طي ).backorder( شودزمان انجام مي

فروش از دست رفته

)fill rate(نرخ پاسخگويي.1 تأخير در تحويل محصولات. 2 كنندهزمان تامين نياز مصرف. 3نياز براي توليد كل زمان مورد. 4

)lead time( محصول كنندگان شكايات مصرف. 5 هات حمل و نقلاشتبا. 6

:شاخص هزينه. 1 هزينه توليد هزينه توزيع

هزينه حمل و نقل شاخص سود. 2 نرخ بازگشت سرمايه.3 :شاخص دارايي ها. 4

موجودي انبار سرمايه بيمه

ضايعات

:كيفيت محصول.1 خواص حسي و ماندگاري

مت محصولايمني و سلاقابليت اطمينان و سهولت

استفاده از محصولكيفيت فرآيند توليد . 2

:محصول سيستم توليد

پيامدهاي زيست محيطي بازاريابي

33 )فرنگي و خيار گوجه: لعه مورديمطا(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

هاي ارزيابي عملكرد زنجيره ارزش در مدل مفهوميمفاهيم و تعاريف شاخص: 1-3جدول روش محاسبه تعاريف شاخص ها

كارايي

هاي مواد خام و نيروي كار مورد استفاده در فرآيندهزينه هزينه توليد توليد

هاي مورد استفاده در توليد محصول مجموع هزينه نهاده )هاي ثابت و متغير هزينه(

هاي حمل و نقل مجموع هزينه و نقلهزينه حمل هزينه توزيع

گذاري كه پس از كسرعائدي و درآمدي ناشي از سرمايه سود ها درآمد كل منهاي هزينه ماند هزينه ها باقي مي

ميزان سودآوردي بنگاه، چگونگي استفاده از سرمايه براي نرخ بازگشت سرمايه ها نسبت سود خالص به كل دارايي خلق درآمد

اي كه هنوزكالاها، مواد خام، محصولات نهايي و واسطه ها فهرست دارايي به فروش نرسيده است

هاي مربوط هاي انبارداري، سرمايه و هزينه مجموع هزينه به مديريت ذخاير و بيمه

پذيري انعطاف نندگان ناراضيك كنندگان راضي به مصرف نسبت مصرف ميزان رضايت مصرف كننده از محصولات يا خدمات كننده رضايت مصرف

پذيري حجم انعطافبوسيله تغييرات تقاضا و حداقل و حداكثر سطح توليد توانايي تغيير سطح توليد محصولات توليد

شود سودآور در طي يك دوره محاسبه مي اختلاف بين حداكثر و حداقل زمان تحويل كالا هاي تحويل كالاتوانايي تغيير برنامه پذيري تحويل انعطاف

backorder كنندهمصرف)به دليل عدم موجودي(سفارشاتي كه

در كل سفارشات مشتريان backorderسهم .تمايل دارد تا عرضه مجدد آن صبر كند

سفارشاتي كه به دليل عدم موجودي انبار انجام نشده و فروش از دست رفته .كننده تمايلي به صبر كردن ندارد مصرف

كل سفارشات سهم فروش از دست رفته نسبت به مشتريان

پاسخگويي

Fill rate به دست(درصد سفارشاتي كه حمل و توزيع شده است

)كننده نهايي رسيده است مصرفنرخ پاسخگويي واقعي با نرخ پاسخگويي هدف مقايسه

شود مي

تفاوت زماني بين زمان وعده داده شده براي تحويل تاخير در محصولات زمان تحويل منهاي زمان وعده داده شده حصولمحصول و زمان حقيقي تحويل م

زمان پاسخگويي به اختلاف بين زمان ثبت سفارش تا زمان تحويل به كل زمان از ثبت سفارش تا زمان تحويل محصول مشتري

مشتري

Lead time كل زمان مورد نياز براي توليد يك محصول يا خدمت

ولكل زمان مورد نياز براي توليد يك واحد محص خاص

شكايات كنندگان مصرف

كنندگان نسبت به يكشكايات ثبت شده از مصرف تعداد شكايات ثبت شده محصول خاص

34 )فرنگي و خيار گوجه: لعه مورديمطا(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

هاي ارزيابي عملكرد زنجيره ارزش در مدل مفهوميمفاهيم و تعاريف شاخص: 1-3ادامه جدول روش محاسبه تعاريف شاخص ها

اشتباهات حمل و درصد خطاهاي حمل و نقل مقصد نهايي تعيين شدهتحويل محصول در مقصدي غير از نقل

كيفيت محصول خواص حسي و ماندگاري

ميزان محصولات خراب از لحاظ )شكل، رنگ، اندازه، عدم لكه، خرابي، ثبات و استحكام(ظاهر محصول شكل ظاهري رنگ، اندازه و فرم

سبزيجات اندازه گيري به وسيله ميزان شيريني، گوشتي بودن و عطر ميوه ها و مزه و طعم . مي شود

بريكس محصول كه نشاندهنده ماده . خشك محلول در مايع مي باشد

مدت زمان بين برداشت محصول و بسته بندي و زماني كه محصول براي مصرف ماندگاري .مناسب نيست

بسته بندي / زمان بين برداشت محصول تا خراب شدن آن

ايمني و سلامت محصولات ارزش غذايي كيفيت محصول از نظر بهداشت و مغذي بودن مفيد بودن

ايمني محصولعدم تجاوز كيفيت محصولات از سطح مجاز و پذيرفته شده خطرات مرتبط با

عوامل بيماري زا يا مخاطرات فيزيكي و شيميايي مانند وجود آلاينده هاي شيميايي در محصولات

آزمايشات مختلف كيفي و طريق ارائه فرآيندهاي نظارت از

گواهي ثبت قابليت اطمينان به محصول و سهولت استفاده

قابليت اطمينان به محصول

تعداد شكايات ثبت شده .اشاره به انطباق محصول واقعي با خصوصيات درج شده بر روي محصول دارد

شكايات ثبت شدهتعداد .اطلاعات مندرج بر محصول، مفيد، كامل و به راحتي قابل فهم باشد سهولت استفاده كيفيت فرآيند توليد

ويژگي هاي سيستم توليد

انبارداري و شرايط اندازه گيري رطوبت و دما در شرايط بهينه و استاندارد مورد نياز براي حمل و نقل و ذخيره سازي محصول حمل و نقل

مقايسه با شرايط استاندارد مقايسه با شرايط كار استاندارد اشت، و ايمنيبهدشرايط استاندارد محيط كار از نظر شرايط كار

پيادمدهاي زيست محيطي

نسبت گاز مصرفي در هر متر مكعب ميزان انرژي مصرف شده در فرآيند توليد مصرف انرژي در گلخانه

هاي ارزيابي عملكرد زنجيره ارزش در مدل مفهوميمفاهيم و تعاريف شاخص: 1-3ادامه جدول

ش محاسبهرو تعاريف شاخص ها مقدار آب مصرف شده در هر متر مكعب ميزان آب مصرف شده در فرآيند توليد آب مصرفي

ميزان و تعداد دفعات استفاده از سم و مقايسه مقدار مجاز مصرف سم در فرآيند توليد مصرف سموم با شرايط استاندارد

بازاريابي

برند سازي، (مي دهدفعاليت هايي كه سهم محصول در بازار را افزايش ترويج افزايش تعداد مشتريان و فروش محصول ..).قيمت گذاري، برچسب زدن و

خدمات رساني به مشتري

اقدامات نيروي كار و ديگر منابع با هدف افزايش ارزشي كه خريداران از .خريد خود و فرآيندي كه منجر به خريد مي شود دريافت مي كنند

افزايش براي استفاده مورد منابعتامين نسبت فروش افزايش به مشتريان به خدمات

عرضه در افزايش تعداد مشتريان و فروش نحوه نمايش محصول در فروشگاه فروشگاه

35 )فرنگي و خيار گوجه: لعه مورديمطا(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

روش تحقيق. 3-5ران و اي با درنظر گرفتن شرايط كم آبي و توصيه مدي در اين تحقيق با توجه به اهميت محصولات گلخانه

اي خيـار و اي در كشـور، زنجيـره ارزش محصـولات گلخانـه مقامات دولتي به توسعه كشت محصولات گلخانهاي و ارزيابي عملكرد به منظور بررسي زنجيره ارزش محصولات گلخانه. گيرد فرنگي مورد بررسي قرار مي گوجه

توانـد در هـا مـي ايـن شـاخص . هاي معرفي شده در مدل مفهومي اسـتفاده خواهـد شـد زنجيره آن از شاخصلازم به ذكر است محاسبه و بررسي تمـامي ايـن . هاي مختلف زنجيره مورد بررسي و محاسبه قرار بگيرد حلقه

و زمان كـافي اسـت هاي مختلف همكاري مناسب دستگاهها نيازمند آمار و اطلاعات بسيار زياد، شفاف شاخصبنابراين با توجه به محدوديت زماني و عدم در دسترس . ر بگيردتا عملكرد زنجيره ارزش مورد بررسي دقيق قرا

هـاي معرفـي شـده در مـدل مفهـومي حـذف و تنهـا بودن برخي آمار و اطلاعات مورد نيـاز، برخـي شـاخص بنـابراين شـاخص هزينـه و درآمـد . بود، مورد بررسي قرار گرفـت هايي كه امكان دسترسي به آمار آن شاخص

هايي ناشـي از تلف مورد محاسبه قرار گرفت كه البته محاسبات آن هم با محدوديتدر حلقه هاي مخ) قيمت( .عدم وجود و دسترسي به آمار و اطلاعات و عدم هماهنگي افراد مختلف مواجه بود

جهت بررسي عملكرد زنجيـره ارزش، بـازيگران ايـن زنجيـره شـامل توليدكننـدگان، بارفروشـان، عمـده قـرار گرفـت و بـه دليـل محـدوديت هـاي زمـاني امكـان مصـاحبه بـا بررسـي فروشان، خرده فروشان، مورد

آمار و اطلاعات مورد نياز اين تحقيق از طريق مصاحبه حضوري بـا افـراد حاضـر در . صادركنندگان فراهم نشدسازمان جهاد كشاورزي اسـتان تهـران، سـازمان ميـادين عاونت باغباني وزارت جهاد كشاورزي،اين زنجيره، م

منـاطق پاكدشـت و (هاي اسـتان تهـران همچنين گلخانه. شده استجمع آوري بار و بانك مركزي و ترهميوه .اند به منظور مصاحبه حضوري انتخاب شده) پيشوا

36 )فرنگي و خيار گوجه: لعه مورديمطا(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

فرنگي گوجهتبيين و تحليل زنجيره ارزش محصولات خيار و : فصل چهارم

مقدمه. 4-1در اين فصل از تحقيق، ابتدا تصوير كلي از ميزان توليد، سـطح زيركشـت و عملكـرد محصـولات خيـار و

. گيـرد در جهان و ايران و همچنين روند صادرات و واردات اين محصولات مورد بررسـي قـرار مـي فرنگي گوجهاي در استان تهران شرح داده شـده و در ادامـه بـه گلخانه فرنگي گوجهيره ارزش محصولات خيار و سپس زنج

. شود هاي اين زنجيره و مسايل و مشكلات آنها پرداخته مي بررسي هر يك از حلقه

فرنگي گوجهبررسي بازار جهاني محصولات خيار و . 4-2 فرنگي گوجهتوليد، سطح زيركشت و عملكرد محصولات خيار و . 4-2-1

اي در جهان موجـود گلخانه فرنگي گوجهمتاسفانه آمار توليد، سطح زيركشت و عملكرد محصولات خيار و . در فضاي باز ارايه خواهد شد فرنگي گوجهبنابراين در اين بخش از پژوهش، آمار محصولات خيار و . 1 نيست

2003-2013هـاي ميزان توليد، سطح زيركشت و عملكرد محصول خيار در سـال 1-4در جدول شماره . آورده شده است

2003-2013توليد، سطح زيركشت و عملكرد جهاني خيار طي دوره : 1-4جدول )تن در هكتار(عملكرد )ميليون تن(توليد )ميليون هكتار(سطح زيركشت سال2003 2 43.7 22

2004 1.9 43.4 22.5

2005 1.9 46.4 23.9

2006 1.9 50.1 26.3

2007 2.0 54.2 27.3

2008 1.9 58.5 30.4

2009 2 60.9 30.7

2010 2 62.6 31

2011 2.1 66.3 31.9

2012 2.1 69.3 32.6

2013 2.1 71.3 33.7

4.4 5 0.7 متوسط نرخ رشد FAOسايت : مأخذ

                                                            دلار در سـايت 275اي بـه قيمـت هاي مختلف آمار و اطلاعات جهـاني، آمـار جهـاني سـبزيجات گلخانـه پس از بررسي و جستجوي سايت. 1

http://www.cuestaroble.com/statistics.htm باشد ميموجود.

37 )فرنگي و خيار گوجه: لعه مورديمطا(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

ثابـت بـوده تقريباً 2003-2013هاي بر اساس آمار و اطلاعات جدول فوق، سطح زيركشت خيار در سالدرصـد در 5ميليون تن بوده كه با متوسط نرخ رشد 44، تقريبا معادل 2003توليد خيار در سال ميزان . استدرصـد رشـد 4/4عملكرد خيار نيز طي دوره مورد بررسـي . ميليون تن افزايش يافته است 71به 2013سال

سـالهاي تـوان گفـت كـه افـزايش توليـد خيـار ناشـي از افـزايش عملكـرد آن در بنـابراين مـي . داشته اسـت . بوده است 2013-2003

هـاي در سـال فرنگـي گوجـه ميزان توليـد، سـطح زيركشـت و عملكـرد محصـول 2-4در جدول شماره . آورده شده است 2013-2003

2003-2013طي دوره فرنگي گوجهتوليد، سطح زيركشت و عملكرد جهاني : 2-4جدول )تن در هكتار(عملكرد )ميليون تن(توليد )ميليون هكتار(سطح زيركشت سال2003 4 119 29.2

2004 4.2 128.4 30.3

2005 4.3 129.4 30.2

2006 4.2 131.3 31.1

2007 4.3 137.5 32.2

2008 4.3 141.1 33.2

2009 5 154.4 33.9

2010 5 152 33.5

2011 4.7 158.2 33.5

2012 4.9 160.8 32.8

2013 4.7 163.4 34.9

1.8 3.2 1.4 متوسط نرخ رشد FAOسايت : مأخذ

طوريكه از درصد رشد داشته؛ به 2/3به طور متوسط 2003-2013هاي در سال فرنگي گوجهميزان توليد

در دوره مشابه سطح زيركشت . ون تن افزايش يافته استميلي 163به بيش از 2003ميليون تن در سال 119درصد رشـد داشـته 4/1طور ميانگين ميليون هكتار افزايش يافته و به 7/4ميليون هكتار به 4اين محصول از

بنـابراين رشـد توليـد در دوره . درصـد رشـد داشـته اسـت 8/1نيز در همين دوره فرنگي گوجهعملكرد . است . فزايش تواما سطح زيركشت و عملكرد بوده استناشي از ا 2013-2003

38 )فرنگي و خيار گوجه: لعه مورديمطا(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

در جهان فرنگي گوجهترين توليدكنندگان خيار و عمده. 4-2-2 . است نشان داده شده 2013، ده كشور عمده توليدكننده خيار در جهان در سال 3-4در جدول شماره

2013كشورهاي عمده توليدكننده خيار در جهان در سال . 3-4جدول

كشور )تن در هكتار(عملكرد )هزار تن(توليد )هزار هكتار(سطح زيركشت

مقدار سهم جهاني مقدار سهم جهاني مقدار 46.6 76.1 54315.9 55 1164.4 چين

27.9 2.5 1754.6 3 63 تركيه

23.7 2.2 1570.1 3.1 66.1 ايران

15.9 1.5 1068 3.2 67.3 روسيه

18.3 1.5 1044.3 2.7 57 اكراين

93.1 1.1 754.4 0.4 8.1 اسپانيا

15.1 1 747.6 2.3 49.4 امريكا

41.1 0.9 637.4 0.7 15.5 مكزيك

22.8 0.9 631.1 1.3 27.6 مصر

36.0 0.9 607.4 0.8 16.9 ازبكستان

33.7 100 71333.4 100 2115.5 جهان

FAOسايت : مأخذ

درصـد توليـد جهـاني ايـن محصـول در 76حدود كشور چين بزرگترين توليدكننده خيار در جهان بوده

كشور هاي تركيه . دارد درصد سطح زيركشت خيار در جهان در اين كشور قرار 55. شود كشور چين انجام ميبيشترين . قرار دارنددرصد از توليد جهاني خيار، بعد از كشور چين 2/2و 5/2و ايران به ترتيب با سهم حدود

پس از كشور اسپانيا، . تن در هكتار مي باشد 93عملكرد محصول خيار مربوط به كشور اسپانيا است كه حدود .باشد تن در هكتار مي 47ور تقريبا برابر كشور چين قرار دارد و عملكرد در اين كش

نشان داده شـده 2013در جهان در سال فرنگي گوجه، ده كشور عمده توليدكننده 4-4در جدول شماره . است

39 )فرنگي و خيار گوجه: لعه مورديمطا(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

2013در جهان در سال فرنگي گوجهكشورهاي عمده توليدكننده . 4-4جدول

كشور )تن در هكتار(عملكرد )هزار تن(توليد )هزار هكتار(سطح زيركشت

مقدار سهم جهاني مقدار سهم جهاني مقدار 51.6 30.9 51 20.9 980.1 چين 20.7 11.2 18 18.8 880 هند 83.8 7.7 13 3.2 150 امريكا 38.0 7.2 12 6.6 311 تركيه 40.1 5.2 9 4.5 212.9 مصر 37.7 3.8 6 3.5 163.6 ايران 51.8 3 5 2.0 95.3 ايتاليا 66.8 2.6 4 1.3 62.7 برزيل 81.3 2.3 4 1 45.3 اسپانيا 37.7 2 3 1.9 87.2 مكزيك 34.9 100 163.4 100 4688.3 جهان

FAOسايت : مأخذ

، عمده ترين كشـور فرنگي گوجه درصد توليد جهاني 31درصد سطح زير كشت و 21كشور چين با سهم

و 11پس از كشور چين، كشورهاي هند و امريكا با سهمي حدود . در جهان مي باشد فرنگي گوجهتوليدكننده در جهـان مـي باشـد كـه فرنگـي گوجهكشور ايران نيز ششمين توليدكننده . درصد توليد جهاني قرار دارند 8

در كشـور فرنگي گوجهبيشترين عملكرد . اختصاص داده است درصد از توليد جهاني را به خود 4سهمي حدود 67تن در هكتار، برزيـل بـا 81پس از كشور امريكا، اسپانيا با . تن در هكتار مي باشد 84امريكا است كه برابر

.تن در هكتار قرار دارند 52تن در هكتار و ايتاليا و چين با

در جهان نگيفر گوجهترين صادركنندگان خيار و عمده. 4-2-3 . بزرگترين صادركنندگان خيار در جهان آورده شده است، 5-4در جدول شماره

40 )فرنگي و خيار گوجه: لعه مورديمطا(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

)هزار دلار: واحد( ترين صادركنندگان خيار در جهان عمده. 5-4جدول 2010 2011 2012 2013 2014 2440611 2442504 2148537 2041436 2052972 جهان 594872 617165 556860 545171 494127 اسپانيا 539396 556618 485801 429870 483400 هلند

409804 433897 359870 253134 262577 مكزيك 181832 187274 135859 133056 108108 كانادا 110566 - - 136557 184791 ايران 77107 63956 67110 59176 75451 تركيه 63363 57248 54086 59042 55588 امريكا 55320 35917 83187 121415 86942 اردن 45971 52708 45750 34551 40282 بلژيك 39447 43815 37510 26888 37806 يونان

www.trademap.com: مأخذ

درصد از صادرات جهاني خيار، بزرگترين صادركنندگان خيار در 46كشور اسپانيا و هلند با سهمي حدود

درصد از صادرات جهاني، پنجمين كشور صادركننده خيـار 5كشور ايران نيز با سهمي حدود . باشند جهان مي .باشد در جهان مي

2014ده صادراتي خيار در جهان در سال كشورهاي عم. 1-4نمودار

41 )فرنگي و خيار گوجه: لعه مورديمطا(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

. در جهان آورده شده است فرنگي گوجه، بزرگترين صادركنندگان 6-4در جدول شماره )هزار دلار: واحد( در جهان فرنگي گوجهترين صادركنندگان عمده. 6-4جدول

2010 2011 2012 2013 2014 9374068 8857882 8172568 8678430 8231719 جهان 1990901 1843255 1808483 1701473 1743251 هلند

1794332 1822362 1681274 2093141 1595315 مكزيك 1275480 1312687 1188957 1172709 1085541 اسپانيا 481422 429029 401903 430619 299705 مراكش 426612 391218 400804 432461 476874 تركيه 420828 407780 366498 367293 355118 فرانسه 399004 316319 250204 224845 232377 اردن 365021 340248 308285 353287 373146 امريكا 347415 381300 305900 356596 356411 كانادا 304254 297902 283621 222449 283185 بلژيك

www.trademap.com: مأخذ

در جهـان فرنگـي گوجـه درصد از صادرات جهاني، بزرگتـرين صـادركننده 21كشور هلند با سهمي برابر

بـا توجـه بـه اينكـه . دارند درصد قرار 14و 19با سهمي برابر پس از آن كشورهاي مكزيك و اسپانيا. باشد ميباشـد، جايگـاهي در ميـان ده كشـور عمـده در جهان مي فرنگي گوجهكشور ايران ششمين كشور توليدكننده

. صادراتي جهان ندارد

42 )فرنگي و خيار گوجه: لعه مورديمطا(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

 هلند

 مکزيک

 اسپانيا

 مراکش

 ترکيه

 ساير

2014در جهان در سال فرنگي گوجهكشورهاي عمده صادراتي . 2-4نمودار

در جهان فرنگي گوجهترين واردكنندگان خيار و عمده. 4-2-4

. عمده ترين واردكنندگان خيار در جهان آورده شده است 7-4در جدول شماره )هزار دلار: واحد( ترين واردكنندگان خيار در جهان عمده. 7-4جدول

2010 2011 2012 2013 2014 2594022 2531305 2194544 2119103 2187788 جهان 631370 612300 492071 386871 370028 امريكا 531130 555440 479380 486814 576840 آلمان 284561 291688 266737 219003 180534 روسيه

196000 180972 162432 164638 191038 انگلستان 147827 147551 136707 123448 105944 هلند 84287 3175 4260 127873 143113 عراق 81904 83707 77093 70312 77381 فرانسه 68399 59597 53038 58507 52784 كانادا 53806 61085 49913 39554 43965 بلژيك

53409 55420 53430 48235 53113 جمهوري چك www.trademap.com: مأخذ

43 )فرنگي و خيار گوجه: لعه مورديمطا(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

درصـد از واردات جهـاني، بزرگتـرين واردكننـدگان ايـن 45كشورهاي امريكا و آلمان با سـهمي حـدود كشـور . درصد از واردات جهاني خيار قـرار دارد 11پس از آن كشور روسيه با . اند بوده 2014محصول در سال

.باشد مي 2014عراق نيز ششمين كشور عمده واردكننده خيار در جهان در سال

 امريکا

 آلمان

 روسيه

 انگلستان

 هلند

 ساير

2014ترين واردكنندگان خيار در جهان در سال عمده. 3-4نمودار

. فرنگي در جهان آورده شده است عمده ترين واردكنندگان گوجه 8-4در جدول شماره

)هزار دلار: واحد( فرنگي در جهان ترين واردكنندگان گوجه عمده. 8-4جدول 2010 2011 2012 2013 2014 9508673 9075981 8435421 8592271 8311031 جهان 1960938 1979770 1867605 2137870 1798238 امريكا 1457227 1376638 1325511 1333971 1334185 آلمان 1044719 1104455 886816 814072 767563 روسيه

682008 654134 655197 695140 673257 انگلستان 647703 598061 563684 530935 608675 فرانسه 354204 385225 380816 386274 321067 هلند 313457 301771 270927 325431 301519 كانادا 236107 72943 55412 113477 288215 عراق

200041 187903 149363 154696 156674 لهستان 186213 171803 166398 156717 173275 سوئد

www.trademap.com: مأخذ

44 )فرنگي و خيار گوجه: لعه مورديمطا(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

سـهم واردات ايـن كشـور از واردات . باشـد در جهـان مـي فرنگي گوجهكشور امريكا بزرگترين واردكننده هاي بعدي پس از كشور كشور آلمان و روسيه نيز در رتبه. درصد بوده است 21، برابر با 2014جهاني در سال

درصـد 11و 15به ترتيب برابر 2014درسال فرنگي گوجهام از واردات جهاني امريكا قرار دارند و سهم هر كددر جهـان در سـال بـوده فرنگـي گوجـه ، كشور عراق نيز هشتمين كشور واردكننده 2014در سال . بوده است

. است

2014در جهان در سال فرنگي گوجهترين واردكنندگان عمده. 4-4نمودار

اي گلخانه فرنگي گوجهبررسي بازار داخلي محصولات خيار و . 4-3

اي گلخانه فرنگي گوجهد، سطح زيركشت و عملكرد محصولات خيار و تولي. 4-3-1 1390-93در سـالهاي اي گلخانـه ، ميزان توليد، سطح زيركشت و عملكـرد خيـار 9-4در جدول شماره

در دوره مورد بررسي، روندي كـاملا افزايشـي داشـته اي گلخانهكشت و توليد خيار سطح زير. آورده شده استهكتار در سـال 5734به 1390هكتار در سال 4907درصد از 3/5سطح زيركشت با متوسط نرخ رشد . است

هزار تن 1434به 1390هزار تن در سال 1096همچنين توليد اين محصول نيز از . افزايش يافته است 1393 10در دوره مورد نظر، تقريبا برابـر اي گلخانهمتوسط نرخ رشد توليد خيار . افزايش يافته است 1393در سال

كيلوگرم در مترمربع بـوده 25در كشور برابر اي گلخانهمتوسط عملكرد خيار 1393در سال . درصد بوده است . درصد بوده است 4هاي مورد بررسي و متوسط نرخ رشد آن در سال

45 )فرنگي و خيار گوجه: لعه مورديمطا(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

1390-93طي دوره اي گلخانهتوليد، سطح زيركشت و عملكرد خيار . 9-4دول ج )كيلوگرم در متر مربع(عملكرد )تنهزار(توليد )هكتار(سطح زيركشت سال1390 4907 1096 3/22

1391 5143 1254 4/24

1392 5406 1249 23

1393 5734 1434 25

1/4 6/9 3/5 متوسط نرخ رشد آمارنامه وزارت جهاد كشاورزي، جلد دوم: مأخذ

سهم اين اسـتان . در كشور بوده است اي گلخانه، استان تهران بزرگترين توليدكننده خيار 1393در سال

درصد، دومين استان توليدكننده 24تان يزد با سهمي برابر اس. درصد بوده است 33از كل توليد كشور برابر با هاي كرمان، اصفهان و سيستان بلوچستان با سهمي برابر پس از آن استان. در كشور بوده است اي گلخانهخيار

.هاي سوم تا پنجم قرار دارند درصد در رتبه 3و 8، 20

 تهران

 يزد

 کرمان

 اصفهان

 سيستان و بلوچستان

 ساير

1393در كشور در سال اي گلخانهده توليدكننده خيار هاي عم استان. 5-4نمودار

هـاي در سـال اي گلخانـه فرنگـي گوجـه ، ميزان توليد، سطح زيركشـت و عملكـرد 9-4در جدول شماره

هاي مـورد بررسـي رونـدي يركشت، توليد و عملكرد اين محصول در سالسطح ز. آورده شده است 93-1390هكتار بوده كـه بـا متوسـط 386برابر 1390سطح زيركشت اين محصول در سال . كاملا صعودي داشته است

فرنگـي گوجـه متوسط نرخ رشد توليـد . افزايش يافته است 1393هكتار در سال 479درصد به 5/7نرخ رشد 119بـه 1390هزار تن در سـال 77درصد بوده و توليد آن از 6/15هاي مورد بررسي برابر در سال اي گلخانه

46 )فرنگي و خيار گوجه: لعه مورديمطا(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

كيلـوگرم در 25برابر 1393متوسط عملكرد اين محصول در سال . افزايش يافته است 1393هزار تن در سال . متر مربع بوده است

1390-93طي دوره اي گلخانهتوليد، سطح زيركشت و عملكرد خيار . 9-4جدول )كيلوگرم در متر مربع(عملكرد )هزارتن(توليد )هكتار(سطح زيركشت سال1390 386 3/77 3/23

1391 415 97 3/23

1392 446 5/107 1/24

1393 479 119 25

4/9 6/15 5/7 متوسط نرخ رشد آمارنامه وزارت جهاد كشاورزي، جلد دوم: مأخذ

در كشور، بزرگترين استان توليد اي گلخانه فرنگي گوجهدرصد توليد 23استان اصفهان با 1393در سال

هاي سيستان و بلوچستان، بوشهر، يزد و هرمزگان با پس از آن استان. كننده اين محصول در كشور بوده است . هاي دوم تا پنجم توليد كشور قرار دارند درصد در رتبه 8و 8، 12، 12سهمي برابر

اصفهانسيستان و بلوچستانبوشهريزدهرمزگانساير

1393در كشور در سال اي گلخانه فرنگي گوجههاي عمده توليدكننده استان. 6-4نمودار

مقدار و ارزش صادرات خيار. 4-3-2

بـه صـورت رسـمي و فرنگـي گوجـه در آمار و اطلاعات تجارت كشور، آمار صـادرات محصـولات خيـار و در . اسـتفاده شـده اسـت رنگـي ف گوجـه لذا در اين پژوهش از آمار كلي صادرات خيار و . وجود ندارد اي گلخانه

. آورده شده است 1390-94مقدار و ارزش ريالي و دلاري صادرات خيار در سالهاي 10-4جدول شماره

47 )فرنگي و خيار گوجه: لعه مورديمطا(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

1390-94هاي مقدار و ارزش صادرات خيار در سال. 10-4جدول )تن/دلار( قيمت صادراتي ارزش دلاري ارزش ريالي )تن هزار(مقدار

1390 189.9 1569.6 142.3 749 1391 156.6 2399.6 118 754 1392 172.5 2040.5 82 475 1393 249 3100.9 115.8 465 1394* 107.5 1522 51.5 479

ا.ا.گمرك ج: مأخذ . باشد مي، مربوط به ده ماه منتهي به بهمن ماه 1394آمار سال : *

هزار تن بوده و پـس 190برابر 1390در سال ) خيار و خيار ترشي تازه و سردكرده(مقدار صادرات خيار

108مقـدار صـادرات بـه 1393در سـال . هزار تن رسيده است 249به 1393از طي روندي صعودي تا سال دلار به 479به 1390تن در سال دلار به 749قيمت صادراتي اين محصول نيز از . هزار تن كاهش يافته است

. ارزش دلاري صادرات خيار نشان داده شده است 7-4در نمودار شماره . كاهش يافته است 1394تن در سال كاهش يافتـه 1390-94هاي با كاهش ارزش پول ملي كشور، ارزش دلاري صادرات محصول خيار نيز در سال

نده خيار از ايران كشورهاي روسيه، عراق، امارات متحـده و ترين كشورهاي واردكن ، عمده1394در سال . است . آذربايجان بوده است

1390-94هاي روند ارزش دلاري صادرات خيار در سال. 7-4نمودار

آورده 1390-94هاي در سال فرنگي گوجهمقدار و ارزش ريالي و دلاري صادرات 11-4 در جدول شماره

هزار 306به 1394هزار تن بوده كه در سال 199برابر 1390در سال فرنگي گوجهمقدار صادرات . شده است

48 )فرنگي و خيار گوجه: لعه مورديمطا(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

عمده . است دلار كاهش يافته 327دلار به 533از فرنگي گوجهقيمت صادراتي هر تن . تن افزايش يافته است . از ايران عراق، افغانستان، تركمنستان و امارات متحده عربي بوده است فرنگي گوجهترين كشورهاي واردكننده

1390-94هاي در سال فرنگي گوجهمقدار و ارزش صادرات . 10-4جدول )تن/دلار( قيمت صادراتي ارزش دلاري ارزش ريالي )هزار تن(قدار م

1390 199 1192 106 533 1391 294.3 2230.2 140.9 478.6 1392 253.4 2201.9 88.6 349.5 1393 488.1 4545.7 170.7 349.8 1394* 306.1 2914.1 100.1 326.9

ا.ا.گمرك ج: مأخذ . باشد اه منتهي به بهمن ماه مي، مربوط به ده م1394آمار سال : *

بـا 1393در سـال . نوسانات زيادي داشته است 1390-94در سالهاي فرنگي گوجهارزش دلاري صادرات

. درصدي صادرات اين محصول، ارزش دلاري آن نيز به بالاترين حد خود افزايش يافته است 92افزايش

1390-94هاي در سال فرنگي گوجهرزش دلاري صادرات روند ا. 8-4نمودار

اي گلخانه فرنگي گوجهبررسي زنجيره ارزش محصولات خيار و . 4-4

اي به دلايل عملكرد بـالاتر نسـبت با توجه به شرايط اقليمي كشور و بحران آب، كشت محصولات گلخانههمچنين از مزاياي كشت . باشداي برخوردار ميجويي در مصرف آب از اهميت ويژهبه كشت فضاي باز و صرفه

، افـزايش اشـتغال و )تر كنتـرل عوامـل محيطـي به دليل قابليت به(توان به كاهش ريسك توليد اي ميگلخانه

49 )فرنگي و خيار گوجه: لعه مورديمطا(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

ريـزي و اي نيازمند برنامـه كشت محصولات گلخانه). 1387مهرابي بشرآبادي، (توليد خارج از فصل اشاره كرد جويي در مصرف آب و آزادسازي اراضـي، بتـوان بـه نحـو مطلـوبي باشد تا علاوه بر صرفهمديريت منسجم مي

اي نيـز د و حتي الامكان دستيابي به بازارهاي صـادراتي محصـولات گلخانـه كنندگان بوپاسخگوي نياز مصرفترين محصولات عنوان عمدهبه(فرنگي ل توليد تا مصرف محصولات خيار و گوجهيبنابراين بايد مسا. فراهم باشد

به صورت سيستمي در نظر گرفته شـود و عملكـرد زنجيـره ارزش ايـن محصـولات مـورد ) اي دركشورگلخانه . زيابي قرار گيردار

در استان تهران فرنگي گوجهخيار و اي گلخانهترسيم زنجيره ارزش محصولات . 4-4-1

هكتار محصولات سبزي و 1726هزار تن و سطح زيركشت 7/482استان تهران با توليد ، 1393در سال اي در ترين محصول توليدي سبزي و صيفي گلخانه عمده. هاي كشور داراست صيفي، مقام اول را در بين استان

1711هـزار تـن و سـطح زيركشـت 479، اين استان با توليـد 1393باشد كه در سال استان تهران، خيار ميدر اين استان فرنگي گوجهاما توليد . خود اختصاص داده استبه هاي كشور را رتبه اول را در بين استان ،هكتار

هاي كشور دارا بوده فرنگي، رتبه هفدهم را در بين استان تن گوجه 1800، با توليد 1393اندك بوده و در سال آمـار نامـه ( هكتـار بـوده اسـت 9/5سطح زيركشت اين محصول در اسـتان تهـران در ايـن سـال برابـر . است

. )1393دوم، كشاورزي، جلد هاي پيشـوا، ورامـين و شهرستان، 1393در سال بر اساس اطلاعات سازمان جهاد كشاورزي استان تهران

اي بوده كه سهم هركدام از آنهـا از كـل توليـد ترين مناطق توليدكننده سبزي و صيفي گلخانه پاكدشت عمدهبنـابراين . )1393شاورزي اسـتان تهـران، سازمان جهاد ك( باشد درصد مي 8و 20، 69استان تهران به ترتيب

در اين تحقيـق بازديـد از سـه .پيشوا، ورامين و پاكدشت است هاي شهرستان خيار نقطه آغازين زنجيره ارزش .هاي مذكور صورت گرفت گلخانه در شهرستان

گلخانـه امكان بازديد و بررسـي ) فصل اول(هاي تحقيق اما متاسفانه بنا به دلايل ذكر شده در محدوديت اي گلخانـه شـهرك (در استان مركـزي اي گلخانهيك شهرك . در استان تهران و البرز فراهم نشد فرنگي گوجه

، شهرسـتان )1393(اما بر اساس اطلاعات سازمان جهاد كشاورزي استان تهـران . مورد بازديد قرار گرفت) آوهبنابراين حلقه آغازين زنجيـره .باشد تهران مياي در استان فرنگي گلخانه ترين منطقه توليد گوجه ورامين عمده . باشد داران اين شهرستان مي ارزش گلخانهدر ادامـه . ترسيم شده است فرنگي گوجهخيار و اي گلخانهزنجيره ارزش محصولات ،2-4و 1-4 در شكل

. گيرد ميهاي اين زنجيره مورد بررسي اين فصل؛ با توجه به آمار و اطلاعات موجود؛ هر يك از حلقه

50 )فرنگي و خيارگوجه:مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش 

 

تهران استان در خيار محصول ارزش زنجيره .1-4 شكل

51 )فرنگي و خيارگوجه:مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش 

 

فرنگي گوجه محصول ارزش زنجيره .2-4 شكل

52 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنحصولات گلخانهم)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

توليدكنندگان. 4-4-2 فرنگـي گوجـه برداران، ميزان توليد و سطح زيركشت محصـولات خيـار و تعداد بهره. 4-4-2-1

در استان تهران اي گلخانهدرصد از كل توليد خيـار 33درصد از سطح زيركشت و 30، استان تهران با سهمي حدود 1393در سال

ميزان توليـد، سـطح 11-4در جدول شماره . اي را دارا بوده است اي كشور مقام اول توليد خيار گلخانه گلخانههمـانطور كـه . رده شـده اسـت آو 1390-93در استان تهـران در سـالهاي اي گلخانهزيركشت و عملكرد خيار

سـطح . هاي مورد بررسـي، رونـدي كـاملا صـعودي داشـته اسـت مشخص است سطح زيركشت خيار در سالهكتـار در 1711درصد به 4هكتار بوده كه با متوسط نرخ رشد 1534، معادل 1390زيركشت خيار در سال

هاي ، در سال1392درصدي در سال 27توليد اين محصول نيز پس از كاهش . افزايش يافته است 1393سال هـزار تـن 307، برابر 1390توليد خيار در سال ). 9-4نمودار شماره (ديگر روند افزايشي را تجربه كرده است

عملكـرد ايـن . افـزايش يافتـه اسـت 1393هزار تـن در سـال 479درصد به 30بوده كه با متوسط نرخ رشد 28، بـه 1393كيلوگرم در متر مربع بوده كـه در سـال 20، 1390-92محصول در استان تهران طي سالهاي

. كيلوگرم در متر مربع افزايش يافته است 1390-93در استان تهران طي دوره اي گلخانهسطح زيركشت، توليد و عمكرد خيار . 11-4جدول

)كيلوگرم در متر مربع(عملكرد )هزار تن(توليد )هكتار(سطح زيركشت سال1390 1534 7/306 20 1391 1618 5/323 20 1392 1634 8/236 20 1393 1711 1/479 28

آمارنامه كشاورزي، وزارت جهاد كشاورزي، جلد دوم: مأخذ

53 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنحصولات گلخانهم)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

1390-93هاي در استان تهران در سال اي خانهگلميزان توليد خيار . 9-4نمودار

1393در استان تهران به تفكيك شهرستان در سـال اي گلخانهميزان توليد خيار 12-4در جدول شماره

درصد 96وجود دارد كه از اين تعداد حدود اي گلخانهبردار خيار بهره 1920در استان تهران . آورده شده استمساحت گلخانه هاي خيار در اسـتان . باشند هاي پيشوا، ورامين و پاكدشت مشغول به فعاليت مي در شهرستاني پلاسـتيك -درصد آن گلخانه فلزي 57درصد آن گلخانه چوبي و 43هكتار بوده كه حدود 1711تهران برابر

دراستان تهـران، بيشـترين اي گلخانهدرصد از كل توليد خيار 36، شهرستان پيشوا با 1393در سال . باشد مي. هاي دوم و سوم قرار دارنـد هاي ورامين و پاكدشت نيز در مقام شهرستان. توليد را به خود اختصاص داده است

نمـودار شـماره (شـود مـذكور توليـد مـي هاي استان تهران در شهرستان اي گلخانهدرصد خيار 50در مجموع كيلـوگرم در هكتـار بـوده و در تمـامي 28در اسـتان تهـران برابـر اي گلخانـه متوسط عملكرد خيـار . )4-10

. يكساني وجود داردتقريبا ها عملكرد شهرستان

54 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنحصولات گلخانهم)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

1393در استان تهران در سال اي گلخانههاي عمده توليدكننده خيار شهرستان .10-4نمودار

55 )فرنگي و خيارگوجه:مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش 

 

1393هاي خيار در استان تهران به تفكيك شهرستان در سال سطح زيركشت، توليد و عملكرد گلخانه. 12-4جدول

شهرستان تعداد بهره برداران

)نفر: واحد( توليد )هكتار(سطح زير كشت بر حسب نوع گلخانه

)تن: واحد( عملكرد

جمع كل خانگي پلاستيكي چوبي )كيلوگرم در متر مربع: واحد( 28.3 334762.5 1185 - 535 650 1213 پيشوا

28.3 95202.5 337 - 300 37 368 ورامين

28.3 36908.6 130.7 - 90.7 40 257 پاكدشت

28.2 5076 18 - 18 - 20 ملارد

28.2 4794 17 - 13 4 20 قرچك

28 2954 10.5 - 10.5 - 11 شهريار

28.2 1269 4.5 - 4.5 - 13 رباط كريم

28.2 846 3 - 3 - 7 دماوند

28.2 564 2 - 2 - 3 اسلامشهر

28.2 430.1 1.5 0.025 1.5 - 5 ري

28.2 253.8 0.9 - 0.9 - 2 بهارستان

28.3 169.8 0.6 - 0.6 - 1 تهران

28 483230 1710.7 0.025 979.7 731 1920 استان تهران

سازمان جهاد كشاورزي استان تهران، معاونت بهبود توليدات گياهي: مأخذ

56 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

در كشـور، رتبـه اي گلخانه فرنگي گوجهدرصد از توليد 5/1تهران با سهمي حدود ، استان 1393در سال ميـزان توليـد، سـطح زيركشـت و 13-4در جـدول شـماره . هفدهم توليدكننده اين محصول را دارا بوده است

سطح زيركشت محصول . آورده شده است 1390-93در استان تهران طي دوره اي گلخانه فرنگي گوجهعملكرد سـطح . طـي كـرده اسـت 1393، روندي نزولي را تـا سـال 1391پس از افزايش اندكي در سال فرنگي گوجه

هكتـار كـاهش 6بـه 1393هكتار بوده كـه در سـال 15، تقريبا معادل 1390زيركشت اين محصول در سال ط نـرخ رشـد هزار تن بوده كه بـا متوس ـ 6/3، برابر 1390نيز در سال فرنگي گوجههمچنين توليد . يافته است

اما عملكرد اين محصول . )11-4نمودار شماره ( كاهش يافته است 1393هزار تن در سال 8/1درصد، به -16 37 اي گلخانـه فرنگـي گوجـه ، عملكـرد 1393در سـال . در سالهاي مورد بررسي روند افزايشـي داشـته اسـت

. كيلوگرم در متر مربع بوده است 1390- 93طي دوره در استان تهران اي گلخانه فرنگي گوجهمكرد سطح زيركشت، توليد و ع .13-4جدول )كيلوگرم در متر مربع(عملكرد )تن(توليد )هكتار(سطح زيركشت سال1390 6/14 3650 25 1391 15 3773 1/25 1392 2/14 3833 27 1393 9/5 1800 31

آمارنامه كشاورزي، وزارت جهاد كشاورزي، جلد دوم: مأخذ

1390-93هاي در استان تهران در سال اي گلخانهميزان توليد خيار .11-4نمودار

57 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

در استان تهران به تفكيك شهرستان در سال اي گلخانه فرنگي گوجهميزان توليد 14-4در جدول شماره درصـد آن در 63بردار در استان تهران مشغول به فعاليت بوده كه حدود بهره 8تعداد . آورده شده است 1393

-هكتـار بـوده كـه بـه صـورت گلخانـه فلـزي 9/5 هاي استان تهران سطح گلخانه. باشند شهرستان ورامين ميهكتار نيز گلخانه 2/0حدود . درصد آن در شهرستان ورامين واقع شده است 85با شند و حدود پلاستيكي مي

در كشـت هيـدوپونيك، فنـاوري . هيدروپونيك در استان تهران وجود دارد كه در شهرستان پيشـوا قـرار دارد گيـرد و تمـام عناصـر هاي غـذايي صـورت مـي ون خاك به كمك محلولكشت و پرورش گياهان در محيط بد

، شهرستان 1393در سال . شود غذايي مورد نياز براي رشد گياه به صورت محلول در اختيار گياه قرار داده ميتـرين منطقـه توليـدي ايـن اسـتان تهـران، عمـده اي گلخانـه فرنگي گوجهدرصد از توليد 81ورامين با حدود

در اسـتان تهـران اي گلخانه فرنگي گوجهميانگين عملكرد . )12-4نمودار ( استان تهران بوده استمحصول در . باشد ميكيلوگرم در متر 26برابر

1393اي در استان تهران در سال گلخانه فرنگي گوجههاي توليدكننده شهرستان .12-4نمودار

58 )فرنگي و خيارگوجه:يمطالعه مورد(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش 

 

1393در استان تهران به تفكيك شهرستان در سال فرنگي گوجههاي سطح زيركشت، توليد و عملكرد گلخانه. 14-4جدول

شهرستان تعداد بهره برداران

)نفر: واحد( توليد )هكتار(سطح زير كشت بر حسب نوع گلخانه

)تن: واحد( عملكرد

هيدروپونيك فلزي پلاستيكي )كيلوگرم در متر مربع: واحد( 250000 1250 - 5 5 ورامين

500000 150 - 0.3 1 ري

250000 100 - 0.4 1 ملارد

250000 50 0.2 0.2 1 پاكدشت

263 1550 0.2 5.9 8 استان تهران

سازمان جهاد كشاورزي استان تهران، معاونت بهبود توليدات گياهي: مأخذ

59 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

داران استان تهران گلخانه و درآمد ها بررسي هزينه. 4-4-2-2البته با بررسـي چنـد گلخانـه در . شود كشت خيار در گلخانه معمولا به صورت دو دوره در سال انجام مي

به ايـن صـورت . تعداد كشت بستگي به سرمايه در گردش توليدكنندگان داردمشخص شد كه پيشوا و ورامين . دهنـد يك دوره كشت خيار انجـام مـي كه اگر در يك سال زراعي، وضعيت مالي توليدكنندگان مناسب باشد،

روز دوره كشت، در اسـفندماه و 50-60پس از طي و كشت معمولا در اواسط پاييز و اوايل زمستان آغاز شدهكه يك كشت انجام شود، توليدكنندگان در تابستان زمين در صورتي. گردد ميايام عيد محصول به بازار عرضه

اما اگر دو دوره كشت انجـام . ستراحت دارد تا براي كشت بعدي آماده شودرا ضد عفوني كرده و زمين دو ماه ا . شود شود، زماني براي تنفس زمين وجود ندارد و بلافاصله پس از برداشت زمين براي كشت بعدي آماده مي

شـود و دوره كشـت آن معمـولا نـه مـاه طـول به صورت يك دوره در سال انجام مـي فرنگي گوجهكشت هـاي توليـد ايـن ، ابتـدا هزينـه اي گلخانه فرنگي گوجهبررسي زنجيره ارزش محصولات خيار و جهت . كشد مي

اي گلخانه فرنگي گوجهمحصولات مورد بررسي قرار گرفت تا مشخص شود كه قيمت تمام شده هر كيلو خيار و در اسـتان فرنگـي گوجـه و يك گلخانه ) گلخانه در پيشوا و ورامين 3(گلخانه خيار 3 بدين منظور. چقدر است

در ملارد و ورامـين فرنگي گوجههاي توليدكننده چند پرسشنامه نيز از گلخانه. مركزي مورد بازديد قرار گرفتهاي مورد بررسي بسيار اندك بوده و فقط به آشنايي نزديـك بـا اما به دليل اينكه تعداد گلخانه. تكميل گرديد

گير آن هسـتند كمـك كـرده اسـت، لـذا داران گريبان گلخانه فضاي گلخانه و تا حدودي مسايل و مشكلاتي كه . داران از آمار سازمان جهاد كشاورزي استان تهران استفاده شده است هاي گلخانه جهت بررسي هزينه

در اسـتان تهـران آورده 1392-93در سال اي گلخانههزينه توليد خيار متوسط 15-4در جدول شماره . شده است

60 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

1392-93در استان تهران در سال اي گلخانههزينه توليد خيار ط متوس .15-4جدول

واحد تعداد/مقدار نوع عمليات رديف )هزار ريال( هزينه

هزينه كل قيمت واحد 5000 500 رنف/روز 10 آماده سازي زمين 1

102000 6 عدد 17000 بذر 2

150000 500 نفر/روز 300 هرس و نگهداري و آبياري 3

9000 - - - برق 4

135000 5/4 متر مكعب/ليتر 30000 گاز و گازوئيل 5

2000 250 متر مكعب 15000 آب بها 6

2450 7 كيلو گرم 350 كود شيميايي اوره 7

1100 11 گرمكيلو 100 كود شيميايي فسفات 8

1000 10 كيلو گرم 100 سايركود شيميايي 9

100000 1000 كيلو گرم 100 كود ميكرو 10

1000 1000 تن 1 حمل كود شيميايي 11

45000 600 تن 75 كود حيواني با حمل 12

10000 500 نفر/روز 20 كود دهي 13

2000 500 ليتر/ كيلو 4 سم حشره كش 14

3500 500 ليتر /كيلو 7 سم قارچ كش 15

1000 500 ليتر/ كيلو 2 سم كنه كش 16

50000 500 نفر/روز 100 علف چيني و وجين 17

10000 500 نفر/روز 20 سمپاشي 18

0 0 ليتر 0 روغن ولك 19

0 0 هكتار 1 بيمه محصول سهم توليدكننده 20

5/41911 1397050 ها كل هزينه %3 ها و استهلاك ساير هزينه 21

155000 500 نفر/روز 310 زينه چيدن و جمع آوريه 22

155000 500 نفر/روز 310 درجه بندي و بسته بندي 23

217000 700 تن 310 بارگيري و حمل 24

240000 12 عدد 20000 جعبه 25

- - كيلو گرم در هكتار 200000 عملكرد در هكتار 26

7195 )لريا: واحد(ايهزينه توليد هر كيلوگرم خيار گلخانه سازمان جهاد كشاورزي استان تهران، معاونت بهبود توليدات گياهي: مأخذ

61 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

، جعبه، بارگيري و حمل و نقـل، گـاز و گازوئيـل و بـذر 1نيروي كارهزينه 13-4بر اساس نمودار شماره 17جعبه ،درصد 37 نيروي كارطور متوسط هزينه به. باشند مي اي گلخانهاي توليد خيار بيشترين اقلام هزينه

. انـد هـا را شـامل شـده كـل هزينـه 7درصد و بذر 9، گاز و گازوييل درصد 15بارگيري و حمل و نقل درصد،بـار مـورد نظـر بـر عهـده ي چيدن، بسته بندي و حمل و نقل محصـول تـا ميـدان ميـوه تـره ها تمامي هزينه

بارفروشـان محصـول را بـه فـروش . دهنـد باشد و در ميدان محصول را تحويل بارفروشـان مـي توليدكننده مي .باشد داران مي العمل كاري سهم بارفروشان و مابقي سهم گلخانه عنوان هزينه حق درصد فروش به 10 رسانده و

بارفروشان سرمايه لازم را در اختيار آنها قـرار داران سرمايه كافي براي توليد ندارند، در برخي موارد كه گلخانه . دهد ز چيدن، خيار را در اختيار بارفروش مذكور قرار ميداران پس ا داده و گلخانه

1393در استان تهران در سال اي گلخانهاي از كل هزينه توليد خيار سهم اقلام هزينه. 13-4نمودار

در اسـتان تهـران 1392-93در سال اي گلخانه فرنگي گوجهمتوسط هزينه توليد 16-4در جدول شماره

. آورده شده است

                                                            هاي چيدن و جمع آوري، درجه بندي و بسته بندي، هرس و نگهداري و آبياري، علف چيني و وجـين، براي هزينه نيروي كار، مجموع هزينه .1

. كوددهي و سمپاشي و آماده سازي زمين در نظر گرفته شده است

62 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

1392-93در استان تهران در سال اي گلخانه فرنگي گوجهمتوسط هزينه توليد .16-4جدول

واحد تعداد/مقدار نوع عمليات رديف )هزار ريال(هزينه هزينه كل قيمت واحد

5000 500 نفر/روز 10 آماده سازي زمين 1

180000 12 عدد 15000 نشاء 2

180000 500 نفر/روز 360 هرس و نگهداري و آبياري 3

18000 - - - برق 4

180000 5/4 متر مكعب/ليتر 40000 وئيلگاز و گاز 5

4000 250 متر مكعب 15000 آب بها 6

2450 7 كيلو گرم 350 كود شيميايي اوره 7

1100 11 كيلو گرم 100 كود شيميايي فسفات 8

1000 10 كيلو گرم 100 سايركود شيميايي 9

130000 1000 كيلو گرم 130 كود ميكرو 10

1000 1000 تن 1 حمل كود شيميايي 11

45000 600 تن 75 كود حيواني با حمل 12

10000 500 نفر/روز 20 كود دهي 13

1000 500 ليتر/ كيلو 2 سم حشره كش 14

1500 500 ليتر/ كيلو 3 سم قارچ كش 15

500 500 ليتر/ كيلو 1 سم كنه كش 16

125000 500 نفر/روز 250 علف چيني و وجين 17

5000 500 نفر/روز 10 سمپاشي 18

0 0 ليتر 0 روغن ولك 19

0 0 هكتار 1 بيمه محصول سهم توليدكننده 20

5/52486 1749550 ها كل هزينه %3 ها و استهلاك ساير هزينه 21

175000 500 نفر/روز 350 هزينه چيدن و جمع آوري 22

175000 500 نفر/روز 350 درجه بندي و بسته بندي 23

245000 700 تن 350 بارگيري و حمل 24

264000 12 عدد 22000 جعبه و متعلقات 25

- - كيلو گرم در هكتار 220000 عملكرد در هكتار 26

8191 )ريال: واحد( ايگلخانهفرنگيگوجههزينه توليد هر كيلوگرم سازمان جهاد كشاورزي استان تهران، معاونت بهبود توليدات گياهي: مأخذ

63 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

در استان تهـران در سـال اي گلخانه فرنگي گوجهاي توليد قلام عمده هزينها پنج 14-4در نمودار شماره نشاء ، جعبه و متعلقات، بارگيري و حمل، 1نيروي كاربر اساس نمودار فوق، هزينه . آورده شده است 93-1392

را اي گلخانـه فرنگـي گوجـه درصد هزينه كل توليد 10و 10، 14، 15، 37هر كدام به ترتيب و گاز و گازوييل هاي برداشت، درجه بنـدي و بسـته بنـدي و نيز تمامي هزينه فرنگي گوجهدر مورد محصول . دهند تشكيل مي

تحويـل فرنگي گوجهبار، در ميدان ميوه و تره. باشد حمل و نقل تا ميدان بار مورد نظر بر عهده توليدكننده مي . باشد درصد مي 10العمل كاري آنها بارفروشان شده و هزينه حق

داران گلخانـه معمولا. باشد در گلخانه بسيار ناچيز مي فرنگي گوجهمعمولا ضايعات در مرحله توليد خيار و بـه فرنگي گوجهچينند، پس از گذشت چند روز ها مي صورت نارس برداشت كرده و در جعبه را به فرنگي گوجه

امـا . برداشـت بسـيار كـاهش مـي يابـد بنابراين ضـايعات در هنگـام . دهد رنگ قرمز مورد نظر تغيير رنگ ميامـا . تـر اسـت از محصولي كه بر روي بوته برسـد، پـايين فرنگي گوجهاي كه وجود دارد كيفيت اين نوع مسئلههاي گرمايش گلخانه و همچنين كاهش ضايعات به ناچار محصول را جويي در هزينه داران به دليل صرفه گلخانه

. كنند زودتر از موعد برداشت مي

1393در استان تهران در سال اي گلخانه فرنگي گوجهاي از كل هزينه توليد سهم اقلام هزينه .414نمودار

در اسـتان تهـران، متوسـط فرنگي گوجهداران خيار و گلخانهبر اساس آمار و اطلاعات جمع آوري شده از ريال و متوسط قيمت فـروش 7000-8000در سال جاري حدودا برابر داران توسط گلخانه قيمت فروش خيار

بنابراين با مقايسه قيمـت تمـام شـده يـك . ريال بوده است 7000-15000تقريبا برابر اي گلخانه فرنگي گوجه

                                                            آبياري، كود دهي، علف چيني و وجين، سمپاشي، هزينه چيدن هاي آماده سازي زمين، هرس و نگهداري و هزينه نيروي كار، مجموع هزينه 1.

. و جمع آوري و درجه بندي و بسته بندي در نظر گرفته شده است

64 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

هاي بـالاي شود با توجه به تمامي مشكلات توليد و هزينه مشخص مي 1اي گلخانه فرنگي جهگوكيلوگرم خيار و داران طوريكـه بعضـي از گلخانـه به. شود داران نمي هاي جاري گلخانه، سود چنداني عايد گلخانه احداث و هزينه

اما در مـورد . اند مل شدههاي اخير نه تنها سودي كسب نكرده بلكه زيان نيز متح نيز اذعان داشتند كه در سال . تر است داران مناسب به دليل قيمت بالاتر آن وضعيت گلخانه فرنگي گوجهمحصول

داران مشكلات توليدي گلخانه. 4-4-2-3

. اي روبـرو هسـتند عديـده بـا مشـكلات اي گلخانـه عمل آمده توليدكنندگان محصولات هاي به در بررسي و دانـش مشكلاتي كه ناشي از عدم آگاهيگروه اول . بندي كرد به دو گروه تقسيم آنها را توان مشكلاتي كه مي

گـروه دوم . ميزان توليد و عملكرد محصـولات خواهـد داشـت كافي توليدكنندگان بوده كه تاثير مستقيمي بر هـا ناشـي شـده كـه تـاثيري مسـتقيم و غيـر عملكرد گلخانهمشكلاتي كه از سوء مديريت و نظارت صحيح بر

بـا آن مواجـه اي گلخانـه ترين مشكلاتي كه توليدكننـدگان محصـولات عمده .گذارد مستقيم بر اين بخش مي : باشد هستند به شرح زير مي

:اي گلخانهوابستگي شديد به واردات بذر محصولات ) 1

درصد بذر مصرفي 100تقريبا . باشد بذر مينهاده ، اي گلخانهمهمترين مسئله در توليد محصولات يكي از با توجه به نظر كارشناسـان . گردد از طريق واردات تامين مي فرنگي گوجهاز جمله خيار و اي گلخانهمحصولات

گذاري سرمايهداران، دانش توليد بذر اين محصولات در داخل كشور وجود دارد كه بايد و رييس اتحاديه گلخانهتا بتوان بـه ايـن مهـم دسـت لازم نيز فراهم شود هاي و زيرساختو امكانات عمل آيد از آن به حمايت كافي و

هاي اخير نيز بـه دليـل وابستگي كامل به واردات علاوه بر تاثيرپذيري از نوسانات قيمت جهاني، در سال. يافتمتاسفانه بـا وجـود افـزايش . بذر شده است منجر به افزايش شديد هزينههاي ظالمانه عليه ايران، وجود تحريم

هـا امكـان واردات بـا توجـه بـه اعمـال تحـريم . قيمت بذر وارداتي، كيفيت آن نيز به شدت كاهش يافته استانـد كـه از كيفيـت لازم بـراي بذرهاي اسپانيايي و هلندي ميسر نبوده و به ناچار بذور از كشور چين وارد شده

.اند مناسب برخوردار نبودهدستيابي به عملكرد و توليد

                                                             . مي باشد 1394بوده و قيمت فروش مربوط به سال 1393لازم به ذكر است آمار قيمت تمام شده مربوط به سال .1

65 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

: كود و سم هاي توليدي هاي نهاده افزايش هزينه) 2آنهـا در . برابـر شـده اسـت 5به بعد تقريبا 1390دارن، هزينه كود و سم از سال با استناد به نظر گلخانه

خريـداري تـر و كيفيـت بـالاتر هاي توليدي كود و سـم را بـا قيمـت نـازل ، نهاده1390هاي قبل از سال سالشده كه از كيفيت بسـيار خـوبي برخـورد دار ها از كشورهاي هلند و اسپانيا وارد مي عمده اين نهاده. كردند مي

رغم پرداخت هزينـه گـزاف، ايـن ها به شدت افزايش يافت و متاسفانه علي ، قيمت1390اما بعد از سال . بودندبنـدي ز كشور چين وارد شده و در داخـل كشـور بسـته كود و سم ا. ها از كيفيت خوبي برخوردار نيستند نهادهكش يا سم مورد استفاده نه تنها موجب مهار آفت يا بيماري نشـده بلكـه حتي در برخي موارد، قارچ. شوند مي

هاي توليدي، بنابراين با توجه به كيفيت پايين نهاده. دار نيز شده است منجر به نابود شدن كل محصول گلخانه .عملكرد قابل قبولي برخوردار نيستندها از گلخانه

بانكي تسهيلاتبالا بودن نرخ بهره ) 3اما مطابق با آنچه كه . شود درصد ارايه مي 18در حال حاضر تسهيلات بانكي جهت احداث گلخانه با سود

ر كوتـاه بسـيا آن داران اذعان داشتند، سود تسهيلات بانكي بسيار بالا و مدت بازپرداخت و دوره تـنفس گلخانهسـال 5هاي قبل از وام بانكي استفاده كرده بودند، مـدت بازپرداخـت وام آنهـا داراني كه در سال گلخانه. است

درصد بوده است كه توانـايي 12سود تسهيلات وام آنها . بوده است كه به عقيده آنان دوره بسيار كوتاهي استدرصد دريافت كرده تا بتوانند وام كم 21وامي با سود بنابراين در سال جاري. اند پرداخت اقساط آن را نداشته

هاي جاري آن، هاي بالاي احداث گلخانه و همچنين هزينه بنابراين با توجه به هزينه. بهره قبلي را تسويه كنند . ها نخواهد كرد درصد كمك چنداني به توسعه گلخانه 18پرداخت تسهيلات بانكي با نرخ سود

هاي گلخانه اندازه عدم اقتصادي بودن) 4

. متر مربع عنوان شـده اسـت 3000اي كشور، حداقل اندازه گلخانه م گلخانهادر دستور العمل اجرايي نظمطـابق بـا نتـايج . باشد متر مربع مي 10000داران معتقد هستند كه حداقل اندازه اقتصادي گلخانه اما گلخانه

اي در اسـتان تهـران، بـا هـاي گلخانـه كشـت صـيفي در مورد تحليل مالي) 1392(ي و قادري تحقيق مشايخهاي اين پژوهش، هزينه طبق يافته. يابد هاي اوليه و جاري آن كاهش مي افزايش سطح و گستره گلخانه هزينه

سال / متر مربع/ ريال 83270و 39100متر مربع، به ترتيب برابر 1500اوليه و جاري گلخانه با اندازه كمتر از 46070و 27770ها بـه ترتيـب بـه متر مربع اين هزينه 10000ايش اندازه گلخانه به بييش از بوده كه با افز

.سال كاهش يافته است/ متر مربع/ ريال

66 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

عدم دانش كافي ناظران و كارشناسان سازمان نظام مهندسي) 5رخواسـت اي كشور، پس از تكميل مدارك مـورد نيـاز بـراي د مطابق با دستورالعمل اجرايي نظام گلخانه

داراي ) حقيقي يا حقـوقي (مبني بر صدور پروانه تاسيس گلخانه، متقاضي از ليست تاييد شده، مهندس مشاور رتبه مرتبط از نظام مهندسي كشاورزي و منابع طبيعي يا معاونـت برنامـه ريـزي و نظـارت راهبـردي ريـيس

پـس از . نمايـد توجيهي، انتخاب مـي جمهور و داراي ظرقيت كاري را جهت انجام امور كارشناسي و تهيه طرح صدور پروانه تاسيس گلخانه متقاضي از ليست تاييد شده، پيمانكار و مهنـدس نـاظر واجـد صـلاحيت و داراي

داران، مهندسان ناظر از دانش كافي و تجربـه اما با استناد به تجربيات گلخانه. كند ظرفيت كاري را انتخاب ميداران جهـت افـزايش توليـد و يـا هاي لازم به گلخانـه ها و توصيه راهنمايي ارايهقادر به لازم برخوردار نبوده و

كارشناسـان سـازمان نظـام مهندسـي قـرار داد داران، مطابق با نظر گلخانه .باشند نميمبارزه با آفت و بيماري نه هيچگونـه كننـد و متاسـفا كنند و ديگر هيچ دانشي به سيستم تزريق نمـي داران منعقد مي سوري با گلخانه

بنابراين پيشنهاد شـده اسـت كـه عـلاوه بـر اينكـه . نظارتي نيز بر عملكرد سازمان نظام مهندسي وجود نداردهاي آموزشي ارزشمند مطابق با نياز شركت نمايند، ناظر و كارشـناس فنـي سـازمان داران بايد در دوره گلخانه

ازد تـا از نزديـك و بـه صـورت تجربـي بـا مسـايل چند ماه درگلخانه به فعاليـت بپـرد بايد نظام مهندسي نيز .داران آشنا شود گلخانه

عدم وجود الگوي كشت) 6متاسفانه به دليل عدم وجود الگوي كشت در كشور، نوسانات در بازار محصـولات كشـاورزي بسـيار زيـاد

اولا بـه دليـل وجـود . تواند به نوسانات قيمت در بازار دامن بزند عدم وجود الگوي كشت از دو طريق مي. استيابد، سال بعد كشـاورزان سـطح زيـر ) كاهش(فرنگي افزايش پديده تار عنكبوتي اگر در يك سال قيمت گوجه

توليد در سال آينده قيمت كاهش ) كاهش(دهند و به دليل افزايش مي) كاهش(فرنگي را افزايش كشت گوجهر نقاط مختلف كشور توليدكننـدگان دچـار زيـان دوما به دليل همزماني كشت محصولات د. يابد مي) افزايش(

داران بـه بـازار در زمسـتان اسـت كـه همزمـان بـا آن فرنگـي گلخانـه زمان عرضـه محصـول گوجـه . شوند ميكه در نهايت منجر به كاهش قيمت در بازار . شود نيز به بازار عرضه مي) مثلا بوشهر(فرنگي جنوب كشور گوجه

فرنگـي آب كمتـري نسـبت بـه كشـت در اي گوجه ر صورتيكه در كشت گلخانهد. شود داران مي و ضرر گلخانهداران جهـت جلـوگيري از كـاهش قيمـت صـورت اما متاسفانه حمايتي از گلخانه. فضاي باز مصرف شده است

مناسب است كه نياز كشور مشخص شده و براساس مناطق اقليمي الگـوي كشـت طراحـي شـود و . گيرد نمي . ز توليدكنندگان چه در فضاي باز و چه در گلخانه مشخص شودسطح توليد هر كدام ا

67 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

بار ميادين ميوه و تره. 4-4-3عمليـات پـس از ،تدر شرايط كنوني كه كشاورزي در بيشتر نقاط جهان و از جمله ايران تجاري شده اس

بازاررسـاني . ري، تبديل و توزيع اين محصولات بسيار حايز اهميـت اسـت برداشت از قبيل حمل و نقل، انباردابنـدي آن بـر حسـب ارزش محصولات كشاورزي مشتمل بر نگهداري، آماده ساختن محصول در مزرعه، طبقـه

باشـد، تعريـف بندي و ديگر عملياتي كه براي محفوظ نگه داشتن و بهبود كيفـي محصـول مـي تجاري و بستهعناصر اصـلي ). اي كشاورزي، ترجمه محمد حياتي، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلاميبازاره(گردد مي

و مهم بازاررساني محصولات كشاورزي تدابيري هستند كه جهت حمل محصـول از مزرعـه بـه نقـاط و مراكـز اورزي و انبار كـردن محصـولات كش ـ .شود كنندگان اتخاذ مي نگهداري و بسته بندي و توزيع نهايي بين مصرف

هـاي اي كـه منطبـق بـا نيازهـا و سـليقه بندي و عرضه كـردن محصـولات بـه گونـه هاي بسته همچنين روشتواند نقشـي هاي توزيع مي بنابراين شبكه .رود كننده باشد، عامل مهم ديگري در بازاررساني به شمار مي مصرف

هـاي عنوان يكي از شبكه يوه و تره بار بهسازمان ميادين م. اساسي در بازاررساني محصولات كشاورزي ايفا كندهـدف و منظـور . كنـد بار اقدام مي توزيع در كشور است كه نسبت به عرضه اقلام كشاورزي از جمله ميوه و تره

هـاي كشـاورزي و تسـهيل در تهيـه و توزيـع بـار و فـرآورده اصلي اين ميادين ساماندهي وضعيت ميوه و تـره گيزه حذف عوامل واسطه از طريق ايجاد ارتباط مستقيم بين توليدكننـدگان محصولات مورد مصرف مردم با ان

. باشد كنندگان مي و مصرفبلافاصله پس از برداشت به نزديك ترين ميدان ميوه و نيز مانند ساير ميوه و تره بار، اي گلخانهمحصولات

، مراكـز خريـد و سـاير )بازار روز(ر فروشان، ميادين ميوه در سطح شه شوند و از آنجا به خرده حمل ميتره بار هاي پيشوا، ورامين و پاكدشـت بـه عمـل محصول خيار كه بيشتر در شهرستان. شوند نقاط كشور فرستاده مي

چنـد گلخانـه خيـار نيـز در . شـوند بار پيشوا و ورامـين ارسـال مـي آيد، پس از برداشت به ميدان ميوه تره ميبـار را پس از برداشت به ميدان ميوه و تـره ت كه آنها نيز محصول خيارشهرستان شهريار مورد بازديد قرار گرف

. كردند مركزي تهران ارسال ميگردد، بلكه عرضه و تقاضا تعيين كننـده توسط بارفروشان تعيين نميبار در ميدان قيمت ترهطور كلي، به

روش كـار در . بـار وجـود دارد رهطوريكه حتي در طي يك روز نيز نوسان قيمت ت به. باشد قيمت در ميادين ميبار به اين صورت است كه توليدكنندگان چند روز قبل از برداشت محصول، با ميـادين كليه ميادين ميوه و تره

بار تماس گرفته و اطلاعاتي در مورد قيمت روز محصولات جويا شده، سپس محصولات خود را پس ميوه و ترهبندي، بارگيري و حمل و نقل محصول بر عهده هاي بسته كليه هزينه. ددهن از برداشت به بارفروشان تحويل مي

العمل دريافت كرده و مابقي بارفروشان پس از فروش محصول به متقاضيان، بابت آن حق. باشد توليد كننده ميبلكـه كننـد، بنابراين بارفروشان محصول را از توليدكنندگان خريداري نمي. كنند را به توليدكننده پرداخت مي

68 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

در كليه . كنند العمل خود را دريافت مي آن را به صورت امانت از توليدكننده دريافت كرده و پس از فروش حقدرصـد 10العمـل كـاري، هزينـه حـق ) ميادين پيشوا، ورامـين و تهـران (ميادين مورد بررسي در اين تحقيق

. باشد مي .اند ن مورد بررسي قرار گرفتهدر ادامه ميادين ميوه و تره بار پيشوا، ورامين و تهرا

پيشواشهرستان ميدان ميوه .4-4-3-1

در ايـن ميـدان . شـود خريد و فـروش مـي اي گلخانهدر ميدان ميوه شهرستان پيشوا، فقط محصول خيار خريـد و . انـد درصد آنها ورشكسـت شـده 10ود وجود دارد كه در سال گذشته حد) بارفروش(حجره دار 100

با توجه بـه اينكـه قيمـت . يابد فروش محصول خيار معمولا از اسفند ماه آغاز و تا آذر ماه سال آينده ادامه مي. خيار توسط عرضه و تقاضا در بازار تعيين مي شود، بنابراين قيمت مشخصي براي اين محصول ارايه نمي شود

18هـاي كه در كـارتن اي گلخانهگيرد و خيار تينگ و بسته بندي بر خيار صورت نميدر ميدان هيچ نوع سور. شـود ، به همان صورت به ساير نقـاط كشـور فرسـتاده مـي است كيلويي از گلخانه به اين ميدان فرستاده شده

شـور هـاي ك بـار تهـران و سـاير ميـادين شهرسـتان فروشان، ميدان مركزي ميوه و تـره محصول خيار به خردههاي گذشته حجم كمي از محصول نيز بـه صـورت صـادرات بـه كشـورهاي عـراق و در سال. شود فرستاده مي

. شده است كه در سال جاري صادراتي نيز صورت نگرفته است روسيه صادر ميبار بر عهده بارفروشان هاي بارگيري و حمل و نقل جهت ارسال محصول به ميادين ميوه و تره كليه هزينه

تومـان 30-40، برابـر )هزينه بـارگيري ( كيلويي 18هزينه نيروي كار به ازاي جابجايي يك كارتن خيار .استيدان مركزي تهران حدودا بار پيشوا تا م از ميدان ميوه و تره اي گلخانههزينه حمل و نقل يك كيلو خيار . استتـا 0توان از ميزان ضايعات را مي. مار آوردش هاي ميدان به ضايعات را نيز بايد جزو هزينه. تومان است 30برابر

در مواقعي از سال كه عرضه محصول زياد است؛ به دليل عـدم امكانـات و تجهيـزات . درصد در نظر گرفت 30بنابراين ناچار هستند محصول را به قيمت بسيار كمي به . كافي و مناسب؛ امكان نگهداري محصول وجود ندارد

خلاصه اي از هزينه هاي ميدان پيشوا . رود ول نيز به صورت ضايعات از بين ميفروش رسانند و بخشي از محص .آورده شده است 17-4در جدول شماره

د امكانات لازم جهت نگهداري خيار، عدم رعايت نكـات وجوتوان به عدم از مشكلات عمده اين ميدان مي . بهداشتي و استاندارد نام برد

69 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

1بار شهرستان پيشوا در ميدان ميوه تره اي گلخانهخيار ها و قيمت اي از هزينه خلاصه. 17-4جدول مقدار / ارزش انواع هزينه و قيمت

300 )ريال به كيلوگرم(هزينه حمل و نقل تا تهران 300-400 نه بارگيريهزي 10 )درصد(العمل كاري هزينه حق

0-30 )درصد( ضايعات عدم وجود اطلاعات قيمت خريد از توليدكننده

عدم وجود اطلاعات قيمت فروش هاي تحقيق يافته: مأخذ

ميدان ميوه شهرستان ورامين. 4-5-3-2

بار شهرستان ورامين محصولات كشاورزي مختلفـي از جملـه انـواع مختلـف ميـوه و ر ميدان ميوه و ترهد فرنگي گوجهو اي گلخانهبار بالاخص محصولات خيار در اين ميدان نيز قيمت تره. شود بار خريد و فروش مي ترهبه اصطلاح . شود ي آن ارايه نميشود و قيمت مشخصي برا توسط عرضه و تقاضا تعيين مي) فضاي باز( 2اي بوته

بار تهران، محصولات كشاورزي از اين ميدان به ميدان مركزي ميوه و تره. بار ساعتي است مت ترهبارفروشان قيهـا كـه امكـان صـادرات در برخي سال. گردد فروشان و ساير ميادين ميوه در ساير نقاط كشور ارسال مي خرده

صـادرات . باشـند اي مي تقاضيان محصولات اين ميدان از جمله خيار گلخانهفراهم است، صادركنندگان نيز از م . گيرد به كشورهاي عراق، روسيه و آذربايجان صورت مي

. باشد تره بار تهران بر عهده بارفروشان ورامين مي هاي بارگيري و حمل محصول تا ميدان ميوه كليه هزينههزينـه حمـل هـر كيلـو . اسـت تومـان 35ركزي تهران برابر اي تا ميدان م هزينه حمل يك كيلو خيار گلخانه

به گفته بارفروشان هزينه حمل و نقل بسيار بالا . تومان است 250از بوشهر تا ميدان ورامين برابر فرنگي گوجههاي حمل و نقل در اين ميدان هزينـه شـب از ديگر هزينه. شوند بوده و منجر به افزايش قيمت محصولات مي

اي به آن تعلق ساعت به فروش نرسد، هزينه 24اگر محصولي به اين ميدان وارد شود و تا . استخواب ماشين اما پس از گذشت اين مدت، اگر محصول به فروش نرسد به ازاي هر روز تاخير در فـروش محصـول . گيرد نمي

اي بـه مقـدار هزينـه ارهشود كه البته اش هاي حمل و نقل اضافه مي به هزينه) هزينه ماشين و راننده(اي هزينه . نشد

                                                             . باشد مي 1394اين اطلاعات مربوط به دي ماه سال .1 . شود اي كشت نمي فرنگي گلخانه در مناطق پيشوا، ورامين و پاكدشت گوجه .2

70 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

هزينه نيروي كار نيز بر عهده بارفروشان است؛ اما انعامي كه نيروي كار بابت جابجايي محصولات دريافت تا ) كيلويي 18(براي هر كارتن خيار ، انعام كارگراندر مواقعي كه تقاضا بالاست. كند بر عهده خريدار است مي

و قعي كه تقاضا كم و عرضه زياد است ممكن است اين هزينه وجود نداشتهاما در موا. رسد تومان هم مي 200ضايعات محصولات نيز در اين ميدان بسيار بالاست كه بـاز هـم بـه علـت عـدم . يا در حداقل مقدار خود باشد

ـ. وجود فضا، تجهيزات و امكانات لازم جهت نگهداري محصول، ميزان ضـايعات بالاسـت اسـتناد بـه نظـرات ابخلاصه اي از . رود درصد محصول نيز به صورت ضايعات هدر مي 50وشان در برخي مواقع از سال بيش از بارفر

.آورده شده است 18-4هزينه هاي ميدان ورامين در جدول شماره هايي كه در ميادين ميوه پيشوا و ورامين وجود دارد اين اسـت كـه بسـياري از بارفروشـان خـود از مزيت

العمـل كـاري را كننـد و هزينـه حـق اي بوده و محصول خود را مستقيما عرضـه مـي خانهتوليدكننده خيار گل . كنند پرداخت نمي

1بار شهرستان ورامين در ميدان ميوه تره اي گلخانهها و قيمت خيار اي از هزينه خلاصه. 18-4جدول مقدار / ارزش انواع هزينه و قيمت

350 )ريال به كيلوگرم(هزينه حمل و نقل تا تهران 10 )درصد(العمل كاري هزينه حق

30-50 )درصد(ضايعات عدم وجود اطلاعات قيمت خريد از توليدكننده

عدم وجود اطلاعات قيمت فروش ي تحقيقها يافته: مأخذ

بار تهران ميوه و تره سازمان ميادين. 4-4-3-3

تاريخچه سازمان. 4-4-3-3-1تزريق نقدينگي حاصـل از در دهه پنجاه شمسي همزمان با افزايش قيمت نفت و درآمدهاي نفتي ايران و

اين امر منجر به . عرضه گرديد سمتفروش نفت، اقتصاد كشور شاهد افزايش تقاضاي كل و تنگناهاي ناشي از دولت به منظور كنترل تورم اقدام به واردات كالاها و افزايش . افزايش سطح عمومي قيمت كالاها و خدمات شد

لحاظ تغييرات پيش گفته كه منجر به افـزايش تقاضـاي كالاهـا از در حوزه تنظيم بازار داخلي به . عرضه نمودعنوان يكي از راهكارهاي عملي براي مديريت بازار مد دولت تكوين نهادهاي بازار به. بار گرديد جمله ميوه و تره

بـار هبه همين منظور وزارت تعاون و امور روستاها طي پيشنهادي طرح ساماندهي بازار ميوه و تـر . نظر قرار داد                                                            

. باشد مي 1394اين اطلاعات مربوط به دي ماه سال .1

71 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

در همين راستا دولت در تعامل با مجلـس شـوراي ملـي . را ارايه و از دولت وقت تصويب آن را خواستار گرديدتري تدوين و در قالب طرح مشتركي به نام طرح فرمانفرمايان بـه مجلـس ارايـه طرح مزبور را به صورت كامل

ويـژه بـه ؛بـه بـازار داد و سـتدها و بر اساس اين طرح دولت مكلـف گرديـد بـه منظـور نظـام بخشـيدن نمودميـدان بـار در جنـوب عنـوان بار تحت نسبت به احداث يك ميدان ميوه و تره ؛هاي دامي و كشاورزي فرآورده

اقماري در نقاط پرجمعيـت تهـران و عنـدالزوم در سـاير ميدان كوچك 8اي عرضه اين محصولات تهران و بر . ي احداث نمايدتبارات عمرانعستفاده از ااشهرهاي كشور با

:داف ذيل را در برداشتهطرح مورد نظر ا هاي دامي فرآوردهبار و حمايت از كشاورزان و توليدكنندگان ميوه و تره .1 ع ميوه در بازارهاي داخليقعرضه به مو .2 كنندگان حمايت از حقوق مصرف .3 بار زار ميوه و ترهباساماندهي و نظم بخشيدن به .4بار از توليد به و عرضه مستقيم ميوه و تره يهاي غير ضرور فروشي دهخرها و عم ها، سلف حذف واسطه .5

مصرف بار گذاري مناسب و موثر در خصوص ميو ه و تره قيمت .6 ها كنترل قيمت .7

تعاون و امور روستاها منحل تبا تبيين اين اهداف مقدمات كار شروع گرديد كه در همان ابتداي كار وزار ـ رامور مربوط به بخش بازرگاني بـه وزارت باز ،حلهبندي وظايف وزارت من و در تقسيم ط بـه وگـاني و امـور مرب

هـاي كشـاورزي و بازرگـاني وزارتخانـه ،آن طرح زمان باله گرديد و همابخش كشاورزي به وزارت كشاورزي احعمل آمده مسئوليت سـاخت ميـادين در طـرح بـر عهـده دو به موجب توافقات به. متولي و مجري طرح شدند

ن ميدان توسط وزارت يميدان توسط وزارت كشاورزي و دومو مقرر گرديد كه اولين نه متولي نهاده شد وزارتخاميدان اول در محل سابق زندان قزل قلعه از محـل اعتبـارات وزارت كشـاورزي . بازرگاني ساخته و تجيز شوند

اين طرح بـا پيـروي انقـلاب السلطان توسط وزارت بازرگاني احداث شد و ساخته شد و ميدان دوم به نام امينعنـوان يـك نهـاد به منظور تسريع در عمليات ساخت، شهرداري نيز به 1358در سال . اسلامي مصادف گرديد

بار توسط دو وزارتخانه مـذكور هترو گاني پيوست و احداث ميادين ميو هرر به دو وزارتخانه كشاورزي و بازگديهـاي يت به دليل تغيير در انجام وظايف هيچ ميـداني توسـط وزارتخانـه اي از ابهام قرار گرفت و در نها هالهر د

سال ماه بار در دي يوه و ترهم، ضرورت تشكيل سازمان ميادين آنپس از . احداث نگرديد كشاورزي و بازرگانيماندهي وضعيت ميـوه و سا زآن حاكي ااصلي منظور ف و دتوسط شوراي انقلاب به تصويب رسيد كه ه 1358

هاي كشاورزي و تسهيل در تهيه و توزيع محصولات مورد مصرف مردم با انگيزه حذف عوامـل ر و فرآوردهبا تره

72 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

نامه اجرايي توسط آيين 1359در سال . واسطه از طريق ايجاد ارتباط مستقيم بين توليدكنندگان و مصرف بودزمان مذكور با توجـه بـه اهـداف بنابراين سا. ن سال آغاز شديهيات وزيران تصويب و عملا كار سازمان در هم

از چند سال تبديل بـه بازارهـاي روز سذكر شده اماكني را در سطح شهر تهران بوجود آورده كه اين اماكن پ . شده است

:براي نيل به اهداف فوق، در اساسنامه سازمان وظايفي به شرح ذير درنظر گرفته شده استبـار و منظور تأمين تسهيلات لازم جهت معاملات ميوه و تـره بار به احداث ميدان مركزي ميوه و تره )الف

تغذيه بازارهاي روز ها و انبارهاي مورد نياز در مجاورت ميدان ايجاد سردخانه )بهـاي موقـت و نيـز بار، ايجاد بازارهاي فروش مـوقتي و جايگـاه ايجاد و توسعه بازارهاي روز ميوه و تره) ج

وز ميوه و تره بارو بازارهاي ر گسترش ميدان مركزيو تأسيسات جنبي ميدان مركزي مانند كارخانجات توليد جعبه مطالعه و بررسي در مورد ايجاد صنايع )د غيره بندي و و بستههاي مربوطه در امر ها و همچنين همكاري با تعاوني جلب نظر واحدهاي دولتي، بخش خصوصي و بانك )و

تهيه و توزيع محصولات نامه مالي سازمان ها، تأسيسات و تجهيزات ميدان بر اساس آيين و تعمير ساختمان حفظ، نگهداري )هـها از طريـق اخـذ آمـار و اطلاعـات مربـوط بـه ورود و خـروج هاي كلي و تنظيم برنامه تعيين سياست )م

محصولات گذاري گذاري آنها از طريق كميته نرخ توجه به ميزان عرضه محصولات و نرخ) ي

يدان مركزي و ساير ميادين ميوه و تره بار سطح شهر تهرانم. 4-4-3-3-2 24اين ميدان بـه صـورت .شود ميدان مركزي ميوه و تره بار توسط اتحاديه صنف بارفروشان مديريت مي

فعاليـت كـرده و محصـول العمـل كـاري اكثر بارفروشـان بـه صـورت حـق جا نيزساعته فعاليت داشته و در آنالعمـل حـق . كننـد العمـل خـود را دريافـت مـي كشاورزان را به صورت امانتي دريافت و پـس از فـروش، حـق

فرنگـي گوجـه قيمت تـره بـار از جملـه خيـار و . باشد درصد مي 10، اي گلخانه فرنگي گوجهمحصولات خيار و هاي تخليه و بارگيري، حمـل و كليه هزينه. شود در اين ميدان نيز از طريق عرضه و تقاضا تعيين مي اي گلخانه

نقل، ظروف، نايلون و غيره بر عهده خريدار است و بارفروشان فقط محصـول را خريـداري كـرده و بـه فـروش كليه ميـادين ميـوه و . ردگي بندي محصول نيز در ميادين ميوه و تره بار سطح شهر صورت مي بسته. رسانند مي

73 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

بازار روز شهر تهران محصول خود را از ميدان ميوه تره بار مركزي تهيه 180و ) ميدان 14(تره بار سطح شهر . كنند مي

با توجه اهميت سازمان ميادين و ميوه تره بار در توزيع ميوه و تره بار، متاسفانه هيچ نـوع سيسـتم آمـار هـيچ نهـادي موظـف بـه رصـد محصـولات از زمـان . ين سازمان وجود نداردآوري اطلاعات در ا گيري و جمع

بارگيري در مبدا تا رسيدن به ميدان مركزي و پس از آن تا رسيدن به مقصد و جمع آوري اطلاعاتي از قبيـل نظارت بر . باشد ميدان ميوه مركزي نمي) نيروي كار، حمل و نقل، بارگيري و تخليه، ضايعات(هاي جاري هزينه

گيرد كه آن هم به صورت تصادفي يا در ميـدان فـاكتور فـروش را چـك ها از طريق تعزيرات صورت مي يمتق . دهند هاي در حال حمل محصول در سطح شهر را مورد ارزيابي قرار مي كرده يا ماشين

ن؛ هاي قبل از عرضه؛ از ميدان مركزي تا ميادين سطح شهر تهرا هاي بسيار، متوسط هزينه پس از بررسي. د، جمع آوري گردي1393در سال ) و رسمي اي گلخانه(و خيار ) رس و بوته اي گلخانه( فرنگي گوجهمحصولات

گيـري و تهيـه جـداول اقدام به نمونـه ) 1393(معاونت بازرگاني سازمان ميادين ميوه و تره بار از سال گذشته گيـري و جمـع آوري نيز هنـوز طـرح نمونـه در سال جاري. بار نموده است هاي قبل از عرضه ميوه و تره هزينه

. آورده شده است 1393هاي مربوط به سال لذا در اين پژوهش هزينه. اطلاعات به اتمام نرسيده استهاي قبل از عرضه از ميدان مركزي به ميادين سطح شهر تهران در متوسط هزينه 19-4در جدول شماره

.رس آورده شده است و بوته اي گلخانه فرنگي گوجهبراي محصول 1393سال 1393رس در سال و بوته اي گلخانه فرنگي گوجههاي قبل از عرضه محصول متوسط هزينه .19-4جدول

بوته رس فرنگي گوجه اي انهگلخ فرنگي گوجه اقلام هزينه و درآمد 250 250 )كيلوگرم/ريال(متوسط هزينه حمل و نقل

108 546 )كيلوگرم/ريال(متوسط هزينه بارگيري 12 4 درصد ضايعات

530 530 )ريال(پذير زيست تخريب ونهزينه نايل 2500 800 )ريال(درآمد حاصل از فروش ظروف

ميوه و تره بار معاونت بازرگاني سازمان ميادين: مأخذ

مشخص است، هزينـه اي گلخانه فرنگي گوجهدر مورد محصول 19-4همانگونه كه از ارقام جدول شماره

هزينـه . شـود شود؛ عمده ترين اقلام هزينه را شامل مـي بارگيري؛ كه اصطلاحا به آن هزينه زيرچوبي گفته ميهزينـه . باشـد ريال مـي 108رس بوته فرنگي گوجهريال و 546برابر اي گلخانه فرنگي گوجهبارگيري يك كيلو بـه اعتقـاد بارفروشـان هزينـه . باشـد برابر نـوع بوتـه رس آن مـي 5 اي گلخانه فرنگي گوجهبارگيري يك كيلو

74 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

اي جـز اسـتفاده از از طـرف ديگـر چـاره . شـود زيرچوبي براي محصولات بالاست و منجر به افزايش قيمت ميالبته ظاهرا . رگيري و تخليه بار وجود ندارد و بنابراين بايد اين هزينه پرداخت شودنيروي كار براي جابجايي، باسازمان ميادين جهت مكانيزه شدن بارگيري و تخليه مطرح شده اسـت كـه البتـه طرحي در معاونت بازرگاني

14 متوسط هزينه حمل و نقل نيز به معناي متوسط هزينه حمـل از ميـدان مركـزي بـه . مسكوت مانده استو اي گلخانـه فرنگـي گوجـه بـراي هركيلـو 1393باشد كه درسال بار در سطح شهر تهران مي ميدان ميوه و تره

زدگي و ، آفتفرنگي گوجهضايعات نيز شامل لهيدگي، سوختگي، كال بودن . ريال بوده است 250رس برابر بوتهپـايين بـودن . باشـد آن مـي اي گلخانـه ع برابـر نـو 3باشد كه درصد آن براي نوع بوته رس، غير يكنواختي مي

باشد؛ بندي مناسب؛ كه وزن هر سبد گوجه تقريبا دو كيلوگرم مي به دليل بسته اي گلخانه فرنگي گوجهضايعات 18رس تقريبـا برابـر بوتـه فرنگـي گوجـه وزن هر سبد . اي آن كمتر است و كيفيت بهتر آن نسبت به نوع بوته

.باشد كيلوگرم ميهاي قبل از عرضه از ميدان مركزي به ميادين سطح متوسط هزينه متوسط هزينه 20-4ماره در جدول ش

.و رسمي آورده شده است اي گلخانهبراي محصول خيار 1393شهر تهران در سال 1393و رسمي در سال اي گلخانههاي قبل از عرضه محصول خيار متوسط هزينه. 20-4جدول

خيار رسمي اي گلخانهخيار اقلام هزينه و درآمد 250 250 )كيلوگرم/ريال(متوسط هزينه حمل و نقل

84 154 )كيلوگرم/ريال(متوسط هزينه بارگيري 3 6 درصد ضايعات

353 353 )الري(پذير زيست تخريب نايلونهزينه 34 45 )ريال(درآمد حاصل از فروش ظروف

معاونت بازرگاني سازمان ميادين ميوه و تره بار: مأخذ

متوسط هزينه حمل و نقل يك كيلـوگرم 1393، در سال 20-4با توجه به ارقام مندرج در جدول شماره

متوسط هزينه زيرچـوبي يـك . است ريال بوده 250و رسمي به ميادين سطح شهر تهران برابر اي گلخانهخيار ريال بوده است كـه بـراي خيـار 84ريال و يك كيلوگرم خيار رسمي برابر 154برابر اي گلخانهكيلوگرم خيار

ضـايعات بـه معنـاي شكسـتگي و ضـربه فيزيكـي، لهيـدگي، . باشد برابر نوع رسمي آن مي 2تقريبا اي گلخانهدرصد و براي خيار 6به ميزان اي گلخانهباشد كه براي خيار مي) ودنغير استاندارد ب(بدرنگي و غير يكنواختي

ترين پذير عمده تخريبهزينه، اگر چه هزينه نايلكس زيست با نگاهي به اقلام. درصد بوده است 3رسمي برابر وان اثرات ت پذير مي هاي زيست تخريب با استفاده از اين نايلوناما ،دهد هزينه قبل از عرضه خيار را تشكيل مي

75 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

، بـا همكـاري بخـش خصوصـي در سـازمان 1391از سـال . مخرب زيست محيطي را تا حد زيادي كاهش دادبا توجـه بـه اينكـه . احداث شده استهاي تجزيه پذير ميادين ميوه و تره بار كارخانه توليد پلاستيك و نايلون

هـا و امـا بـا حمايـت ،قـرار نگرفـت وشندگان فردر ابتدا مورد اقبال ها بالاست، هزينه استفاده از اين پلاستيكهـا رو بـه افـزايش سازي، روز به روز استقبال و استفاده از اين نـوع پلاسـتيك اقدامات صورت گرفته و فرهنگ

.استبارفروشان العمل كاري اتحاديه صنفي حقهمانطور كه بيان شد، ميدان مركزي ميوه تره بار تهران توسط

هـاي ديه به منظور بررسي و نظارت قيمت، از آذرماه سال جاري اقدام به انتشـار قيمـت اين اتحا. شود اداره ميالبته در طول يك هفته ممكن است قيمت نوسانات زيادي داشـته . بار به صورت هفتگي كرده است ميوه و تره

لات شود و همچنين در مواقعي از سـال كـه قيمـت برخـي محصـو باشد كه به صورت ميانگين هفته اعلام مييابد، قيمت واقعـي آن اعـلام ، سيب زميني و پياز به علت كمبود عرضه افزايش شديدي ميفرنگي گوجهمانند . شود نمي

از آذرمـاه سـال جـاري آورده ) و رسـمي اي گلخانه(خيار قيمت هفتگي محصول 21-4ول شماره در جد .شده است

)ريال به كيلوگرم: واحد( 1394سال و رسمي در اي گلخانهر قيمت هفتگي محصول خيا .21-4جدول

ماه خيار رسمي اي گلخانهخيار حداكثر قيمت حداقل قيمت حداكثر قيمت حداقل قيمت

آذرماه 35000 15000 30000 20000 هفته دوم

32000 12000 30000 20000 هفته سوم

33000 11000 28000 20000 هفته چهارم

دي ماه

35000 15000 32000 20000 هفته اول

35000 15000 30000 20000 هفته دوم

32000 15000 27000 20000 هفته سوم

30000 15000 27000 20000 هفته چهارم

بهمن ماه 26000 15000 27500 15000 هفته اول

27000 10000 22000 15000 هفته دوم

25000 10000 25000 15000 هفته سوم

العمل كاري بارفروشان تهران اتحاديه صنفي حق: مأخذ

76 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

قيمـت خيـار پـس از . باشـد و رسمي در سه ماه گذشته تقريبا مشابه هم مـي اي گلخانهروند قيمت خيار ختلف كشور، روندي كاملا نزولي را طي افزايش در هفته اول دي ماه با افزايش برداشت اين محصول در نقاط م

. كرده است

بار تهران در ميدان مركزي ميوه و تره) اي گلخانهرسمي و (روند قيمت هفتگي خيار .15-4نمودار

از آذرماه سال جـاري ) رس بوتهو اي گلخانه( فرنگي گوجهقيمت هفتگي محصول 22-4ماره در جدول ش .آورده شده است

)ريال به كيلوگرم: واحد( 1394در سال رس بوتهو اي گلخانه فرنگي گوجهقيمت هفتگي محصول .22-4جدول

ماه رس بوته فرنگي گوجه اي گلخانه فرنگي گوجه

حداكثر قيمت حداقل قيمت حداكثر قيمت حداقل قيمت

آذرماه 40000 20000 45000 35000 هفته دوم

45000 25000 50000 30000 هفته سوم

45000 25000 50000 30000 هفته چهارم

دي ماه

40000 25000 45000 30000 هفته اول

35000 25000 45000 30000 هفته دوم

28000 15000 45000 30000 هفته سوم

20000 10000 35000 20000 هفته چهارم

بهمن ماه 21000 11000 32500 17500 هفته اول

20000 10000 30000 15000 هفته دوم

17000 10000 30000 20000 هفته سوم

العمل كاري بارفروشان تهران اتحاديه صنفي حق: مأخذ

77 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

اي گلخانـه فرنگي گوجهقيمت . باشد نيز تقريبا مشابه هم مي اي گلخانهرس و بوته فرنگي گوجهروند قيمت در سـه مـاه گذشـته قيمـت . تا اواخر دي ماه روند ثابتي داشته و از آن به بعد با كـاهش مواجـه شـده اسـت

. رس آن بوده است ر از نوع بوتهدرصد بيشت 45تقريبا اي گلخانه فرنگي گوجه

بار تهران در ميدان مركزي ميوه و تره) رس و بوته اي گلخانه( فرنگي گوجهروند قيمت هفتگي .16-4نمودار

ميادين سطح شهر تهران. 4-4-3-3-2-1

بار قرار دارد كه هر كدام از آنها مديريت چندين بازار روز را بـر ميدان ميوه و تره 14در سطح شهر تهران طور كه پيشتر بيان شد؛ اين البته اين مديريت به معناي تامين ميوه اين ميادين نيست؛ بلكه همان. عهده دارند

.كنند بار تهيه مي بازارها نيز محصولات خود را از ميدان مركزي ميوه و تره .ميادين سطح شهر تهران و بازارهاي تابعه آنها آمده است 23-4در جدول شماره

78 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

فهرست ميادين و بازارهاي تابعه آنها در سطح شهر تهران .23-4جدول اي بازار محله/ فهرست بازارها فهرست ميادين منطقه

لواساني 1زرگنده، اختياريه، شهداي محله تجريش، قيطريه، ولنجك، امام زاده قاسم، دركه،

، گلاب دره)الف(جماران، هشترودي، محموديه

صادقيه 2، طرشت، اكباتان، شهرك بيمه، بلوار فردوس، باهنر، ناهيد، )هرآراش(تهران ويلا

مرزداران، ياس فرهنگيان، خرمرودي )قائم(ازگل، ايثار، مجيديه، لويزان، شهرك نفت، شهرك لاله، دارآباد، كوهستان هروي 4

آزادگان 4مان، ، اشراق، كالاد، سا2، حكيميه 1شميران نو، گلشن، قنات كوثر، ترنج، حكيميه

والائيان استاد نظر، علامه، گلها، براتلو، جنت آباد، بهار شمالي، شهيد باكري، پيامبر سردار جنگل 5

شهران 5نشاني، شهداي محله قائم، زيبادشت، اميركبير، بهاره، شهيد باقري، شهداي آتش

طوقاني، شهداي كن، مهرگان، المپيك، اميد دژبان، ميركمالي

احمد جلال آل 6نير، شهرك قدس، علامه جنوبي، يادگار امام، كردستان، نصر، بهرود، جمالزاده، توا

نژاد، كاج ، شيخ بهايي، دادمان، پاك)ذوالفقار(پيروزان، مهستان، بوستان

آزادي 9محبوب مجاز، شهداي هفت چنار، شهداي محله جي، طوس، كارون، آذر شهر، چناران

)اي محله(، فتح )اي محله(، ياسمن )اي محله(، رودكي )اي محله(

پيروزي 13جاجرود، ابوذر، شهيد قره ياضي، احمديه، شهيد كياني، گلبرگ، آذر نجات، مهر،

)آبان 13(عارف، كندي، پاسدار گمنام، پرستار

بعثت 15بهارستان، مسعوديه، مشيريه، شاهد، رضويه، كيانشهر، فجر، خاورشهر، مبعث، حضرت

)اي محله(، گل گندم )اي محله(، محله طيب، قيام )ثامن(، شهداي فجر )عج(وليعصر

بهمن 16قلعه (، اطلس، ميثاق، شهيدان برادران حسني )منيريه(نواب، قلمستان، شهيد بهارلو

، جواديه)مرغي

معلم 18، گلسار، لاله شاد آباد، بهاران، كوثر، شهرك وليعصر، غدير، شهيد رجايي، 2فردوس

رسشقايق، مفتح، خليج فا

شهيد غيبي 20اركيده، سيزده آبان، خزانه، شهداي محله تختي، شهيد نبي پور، دولت آباد، باستاني پور، رضوان، بهشتي، فداييان اسلام، شهر ري، شهيد فدايي، شهيد منصوري، حرم ري،

جوانمرد

تهرانسر 21، )دانشگاه(ياس، احمد آباد مستوفي، شهرك آزادي، وردآورد، بنفشه، ويلاشهر، نارنج

، شهرك دانش، چيتگر، شهرك غزالي، شهرك فرهنگيان، شهيد )شهرك دريا(خزر )اي محله(فر، نسيم، دانشگاه شريف، بيست و دو بهمن لطيف

بار تهران سازمان ميادين ميوه و تره: مأخذ

79 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

بـار و وه و تـره هدف از تشكيل سازمان ميادين ميوه و تره بار ايجاد تسهيلات لازم در امر تهيه و توزيع ميباشد تا بتواننـد مي) هاي كشاورزي با اولويت فعاليت(هاي كشاورزي در جهت حمايت از توليدكنندگان فرآورده

بنابراين در اساسنامه سازمان آمـده . مسير حركت محصولات را از توليد به توزيع با اصول صحيح هدايت نمايدتا آنها بتوانند محصولات خـود توليدكننده بودن متقاضي استبرداران، ها به بهره شرط واگذاري غرفهاست كه

هـاي سـازمان ميـادين بـه اما متاسفانه اين امر عملي نشد و واگذاري غرفه. را به صورت مسقتيم عرضه نمايندشود به متقاضيان؛ كه اكثر قريب به اتفـاق آنهـا را هموطنـان صورت مزايده كه هر شش ماه يك بار برگزار مي

داران و از ديگر نقاظ ضعف ايـن ميـادين برخـورد نامناسـب غرفـه . شود ميدهند؛ واگذار ن تشكيل ميكرد زباعوامل توزيع بدون توجـه بـه تقاضـاي مشـتريان و بيشـتر از ميـزان . كنندگان مي باشد عوامل توزيع با مصرف

ايـن امـر از يـك سـو .نمايند كنندگان عرضه مي درخواست آنان محصولات خود را به هر نحو ممكن به مصرفبار گشته و از طرفي ديگر الگوي مصرفي خانوارها را تحت تاثير منجر به افزايش ضايعات بيش از حد ميوه و تره

.دهد قرار ميميـوه بار هر هفته توسط سازمان ميادين هاي كشاورزي در ميادين ميوه و تره قيمت محصولات و فرآورده

در ميـادين )كارتوني و نـايلوني اي گلخانهرسمي، ( قيمت خيار 24-4شماره در جدول. گردد بار اعلام مي و تره . آورده شده است ماهانهماه سال جاري به صورت دي الي فروردين ماهبار از ميوه و ترهبار در سطح شهر در ميادين ميوه و تره) كارتوني و نايلوني اي گلخانهرسمي، (قيمت خيار . 24-4جدول

)ريال به كيلوگرم: واحد( 1394تهران در سال

ماه ايگلخانهخيار )كارتوني( اي گلخانهخيار

خيار رسمي )نايلوني(

درجه يك

درجه دو

بستهدرجه درجه دو يكدرجه بندي

يكدرجه دو

بسته بندي

20000 13000 17000 8500 12000 - 12000 16000 فروردين

20500 13500 17500 7000 10000 - 13500 17750 ارديبهشت

- 12000 16167 - - - 11667 15667 خرداد

- 8000 12000 6000 9500 - 8000 12000 تير

- 8000 12000 6000 9000 - 9500 13500 مرداد

- 8800 12860 6000 6000 - 9400 13360 شهريور

- 9000 13000 9000 13000 - 10000 14000 مهر

- 12250 18000 11750 17500 26000 15250 21000 آبان

- 11333 17333 11333 17333 27000 18000 24000 آذر

- 12000 18000 13500 19500 - 15333 22000 دي ، محاسبات تحقيقبار، معاونت بازرگاني سازمان ميادين ميوه و تره: مأخذ

80 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

ماه منتهـي بـه 10باشد، در مي اي گلخانهكارتوني درجه يك كه بهترين نوع خيار اي گلخانهقيمت خيار قيمت اين نوع خيار تا تير ماه سال جاري روند نزولي. درصد رشد داشته است 5، حدودا 1394بهمن ماه سال

قيمت در آذر مـاه . را طي كرده و پس از تقريبا ثابت ماندن تا مهر ماه، روند افزايشي تا آذر ماه طي كرده است پـس از آن بـه مقـدار نـاچيزي كـاهش يافتـه اسـت . رسيده است) ريال 24000(سال جاري به حداكثر خود

كارتوني اي گلخانهه قيمت خيار روند قيمت خيار رسمي درجه يك نيز تا حدودي مشاب. )17-4نمودار شماره (قيمت خيار رسمي درجه يـك . آن نيز بيشتر بوده است اي گلخانهاما در مواقعي از سال قيمت از نوع . باشد مي

كـارتوني درجـه اي گلخانهرشد قيمت خيار . درصد رشد داشته است 2، به طور ميانگين تقريبا 1394در سال درصد بيشتر 5/3نسبت به قيمت خيار رسمي درجه يك تقريبا ) منماه منتهي به به 10( 1394يك در سال

. بوده است

1394بار سطح شهر تهران در سال در ميادين ميوه و ترهدرجه يك روند قيمت ماهيانه انواع خيار .17-4نمودار

1394بار سطح شهر تهران در سال روند قيمت ماهيانه انواع خيار درجه دو در ميادين ميوه و تره.18-4نمودار

81 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

در ميـادين ميـوه و ) رس ، گيلاسي و زيتوني و بوتهاي گلخانه( فرنگي گوجهقيمت 25-4در جدول شماره .ماه سال جاري به صورت ماهانه آورده شده است بهمنبار از فروردين ماه الي تره

1394بار در سطح شهر تهران در سال در ميادين ميوه و تره فرنگي گوجهقيمت .25-4جدول )ريال به كيلوگرم: واحد(

ماه اي گلخانه فرنگي گوجه

گيلاسي فرنگي گوجه و زيتوني

*فرنگي گوجه

درجه يك

درجه دو

بسته بندي

درجه يك

درجه دو

بسته بندي

درجه يك

درجه دو

بسته بندي

14825 7500 11825 48000 38000 45000 19000 10500 16000 فروردين

17500 9000 14500 50000 40000 47000 22500 13000 18000 ارديبهشت

13333 6000 10333 47000 37000 44000 21333 - - خرداد

12000 6000 9000 36000 26000 33000 18000 - - تير

16800 10000 13800 39000 29000 36000 18000 - - مرداد

15800 7800 12800 39000 29000 - 18000 - - شهريور

13000 6000 10000 39000 29000 36000 18000 - - مهر

15083 7611 11167 39000 28250 36000 23250 17333 22333 آبان

24500 14083 17667 42000 32000 39000 33000 - - آذر

27125 18083 22229 42000 32000 39000 34333 - - دي

18600 10667 15600 42000 32000 39000 25667 - - بهمن

بار، معاونت بازرگاني، محاسبات تحقيق سازمان ميادين ميوه و تره: مأخذ .باشد انباري مي فرنگي گوجهبوته رس و فرنگي گوجه، فرنگي گوجهبرابر با ميانگين قيمت فرنگي گوجهقيمت *:

82 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

1394بار سطح شهر تهران در سال بسته بندي در ميادين ميوه و تره فرنگي گوجهروند قيمت انواع . 19-4نمودار

، روند تقريبا ثابتي را تـا بهمـن 1394وني پس از كاهش در اوايل سال گيلاسي و زيت فرنگي گوجهقيمت

فرنگـي گوجـه قيمت . درصد كاهش يافته است1متوسط قيمت اين محصول طي اين دوره . ماه طي كرده استنيز پس از طي روندي تقريبا ثابت تا آبان ماه سال جاري، افزايش نسـبتا چشـمگيري را تـا دي مـاه اي گلخانه

طـي دوره مـورد اي گلخانـه فرنگـي گوجهمتوسط قيمت . ده و سپس در بهمن ماه كاهش يافته استتجربه كربوته رس نيـز از آبـان مـاه الـي دي مـاه رونـدي فرنگي گوجهقيمت . درصد رشد داشته است 5بررسي، تقريبا

قيمـت . تافزايشي داشته و پس از آن با افزايش عرضه ايـن محصـول در بـازار، قيمـت آن كـاهش يافتـه اس ـ . درصد رشد داشته است 6در دوره مورد بررسي تقريبا فرنگي گوجه

هاي در طي سال و همچنين عدم وجود قيمت فرنگي گوجهمتاسفانه به علت نوسانات شديد قيمت خيار و بار سـطح شـهر و قيمـت ميـدان مشخص طي دوره زماني معين، امكان مقايسه قيمت بين ميادين ميوه و تره

حداكثر قيمت در برخي موارد از قيمـت و هاي اعلام شده توسط اتحاديه، حداقل قيمت. د نداشتمركزي وجوشود، حداكثر قيمتي است كـه البته نرخي كه توسط اتحاديه اعلام مي. ميادين سطح شهر نيز بالاتر بوده است

فروش به ميادين ميوه شود كه قاعدتا با نرخ محصول به تمام نقاط كشور و همچنين صادركنندگان فروخته مي . و تره بار متفاوت است

فروشي خرده. 4-4-4

بار تهيه كرده و قيمت داران سطح شهر محصول خود را از ميدان مركزي ميوه و تره خرده فروشان و مغازهو بارگيري و تخليه نيز بر عهـده خريـدار هاي حمل و نقل كليه هزينه. شود نيز توسط عرضه و تقاضا تعيين مي

درصد سود متعارف 30-35داران مجاز هستند بر اساس نرخ مصوب سازمان تعزيرات حكومتي، مغازه. باشد ميدر سطح شهر با قيمت فرنگي گوجهبنابراين اختلاف قيمت محصول خيار و . از فروش محصولات دريافت كنند

83 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

بازرسان سازمان تعزيـرات بـه صـورت تصـادفي در . درصد باشد 30-35بين بار، بايد ميدان مركزي ميوه و تره . ها نظارت كرده و اگر چنانچه تخلفي رخ دهد، با متخلف برخورد قانوني خواهد شد سطح شهر بر قيمت

فروشان سطح شهر تهران، براي بررسي قيمـت به دليل عدم وجود زمان كافي جهت بررسي اجمالي خردهفروشي برخي از مواد خوراكي در تهـران مار و اطلاعات گزارشات هفتگي متوسط قيمت خردهفروشي از آ خرده

به صورت كلي آورده شـده فرنگي گوجهاما در اين گزارشات، قيمت خيار و . استفاده شده است) بانك مركزي(ت اعـلام شـده قيم ـ. باشد رس موجود نمي و رسمي و بوته اي گلخانهفروشي به تفكيك است و آمار قيمت خرده

. باشد در سطح بازار مي فرنگي گوجهتوسط بانك مركزي به صورت ميانگين قيمت انواع خيار و -1394هـاي در تهـران در سـال فرنگي گوجهفروشي خيار و خرده ماهيانه قيمت 26-4در جدول شماره

. آورده شده است 1393 1393-94در تهران طي دوره فرنگي گوجهفروشي خيار و قيمت ماهيانه خرده .26-4جدول

)ريال به كيلوگرم: واحد(

ماه1394 1393

فرنگي گوجه خيار فرنگيگوجه خيار 27510 27010 17480 33420 فروردين

24600 21614 23206 30182 ارديبهشت

18127.5 17485 16770 26897.5 خرداد

17366 21288 17252 24768 تير

16067.5 27982.5 24580 23960 مرداد

16847.5 31765 21685 23300 شهريور

17842 29294 18992.5 24905 مهر

39065 29867.5 25365 28825 آبان

58480 34157.5 48312.5 33167.5 آذر

38232 32694 41706 33336 دي

20887.5 30990 24717 27117 بهمن

15010 31160 - - اسفند

بانك مركزي، اداره آمار اقتصادي، دايره شاخص بهاي كالاها و خدمات مصرفي: مأخذ

رونـد كاهشـي قيمـت . ، از نوسانات زيادي برخوردار بوده اسـت 1393در سال قيمت خرده فروشي خيارپـس از آن از شـهريور تـا . ، ادامه يافت1394آغاز شده بود تا شهريورماه سال 1393خيار كه از آذر ماه سال

از قيمت خـرده فروشـي خيـار . دي ماه روندي افزايشي داشته و سپس در بهمن ماه مجددا كاهش يافته است . درصد كاهش يافته است 5/1طور متوسط به 1394سال فروردين ماه تا بهمن ماه

84 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

1393-94هاي ت ماهيانه خيار در سطح شهر تهران در سالروند قيم .20-4نمودار

. اسـت نشـان داده شـده 1393-94در سـالهاي فرنگـي گوجهروند قيمت خرده فروشي 21-4در نمودار

اسط تا اواخر پاييز، به دليل كمبود عرضه افزايش شـديدي يافتـه امـا از اوايـل معمولا از او فرنگي گوجهقيمت -4همـانطور كـه در نمـودار شـماره . قيمت روند كاهشي خواهـد داشـت فرنگي گوجهزمستان با عرضه بيشتر

قيمـت . باشـد قابـل مشـاهده مـي 1394و هـم بـراي سـال 1393مشخص است اين روند هم براي سـال 21 . درصد رشد كرده است 10طور ميانگين ، به1394فروردين ماه تا بهمن ماه سال از فرنگي گوجه

1393-94هاي در سطح شهر تهران در سال فرنگي گوجهروند قيمت ماهيانه . 21-4نمودار

اين در اين مرحلـه از زنجيـره نيـز بـه دليـل عـدم وجـود اطلاعـات كـافي، امكـان مقايسـه قيمـت بنابر

بار سطح اي در ميدان مركزي و ميادين ميوه و تره گلخانه فرنگي گوجهفروشي با قيمت محصولات خيار و خرده . شهر تهران وجود نداشت

85 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

ت خيار و شناسايي تنگناها و نقاط قوت زنجيره ارزش محصولا: فصل پنجم فرنگي گوجه

مقدمه. 5-1

هاي انجام شده به شناسايي نقاط قوت و ضـعف زنجيـره ارزش در اين فصل از تحقيق، با توجه به بررسياسـتفاده شـده 1بدين منظور از مـاتريس سـوات . پرداخته شده است اي گلخانه فرنگي گوجهخيار و محصولات

هـا، تهديـدها، گيرند تـا فرصـت در تجزيه و تحليل سوات، عوامل خارجي و داخلي مورد بررسي قرار مي. استهاي مناسبي تدوين راتژيهاي سازمان در آينده شناسايي شده و براي رويارويي بهتر با آنها است ها و ضعف قوتهـاي پـيش روي زنجيـره ها و فرصت اي به نقاط قوت، نقاط ضعف، تهديد طور كلي اشاره در اين فصل به. شوند

.بندي شده است شده و در انتها در قالب ماتريس سوات جمع فرنگي گوجهخيار و اي گلخانهارزش محصولات

نقاط قوت. 5-2بدين منظور از . شود هاي مهم برنامه ششم توسعه كشور محسوب مي از الويت اي گلخانهتوسعه كشت .1

درصـد بـه منظـور 18ميليارد ريال با سـود 20منابع داخلي بانك كشاورزي، خط اعتباري به ميزان . ايجاد شده است اي گلخانهكمك به متقاضيان طرح توسعه كشت

رغم وجود تغييرات اقليمي در كشور و بحـران علي. اي كارايي در مصرف آبو ارتقجويي امكان صرفه .2جات در گلخانه مصرف آب تا يك دهم كشت در فضـاي بـاز كـاهش با توليد سبزيجات و صيفيآبي، .يابد مي

نسـبت بـه كشـت ايـن اي گلخانـه فرنگـي گوجـه بالا بودن عملكرد در واحد سطح محصولات خيار و .3 زمحصولات در فضاي با

.ها در محيط گلخانه نسبت به كشت در فضاي باز وجود دارد ها و آفت تر بيماري امكان كنترل راحت .4 .نسبت به كشت فضاي باز به مراتب كمتر است اي گلخانهضايعات در مراحل برداشت محصولات .5 .امكان توليد محصولات با كيفيت بالا و بازار پسندي مناسب وجود دارد .6 به كشورهاي همسايه و ساير كشورها اي گلخانه فرنگي گوجهت خيار و امكان صادرات محصولا .7

                                                            1. SWOT Matrix

86 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

نقاط ضعف. 5-3از جملـه بـذر، اي گلخانـه هاي توليدي محصولات هاي اخير، نهاده در سال. هاي توليد بالا بودن هزينه .1

هـا بـه افزايش قيمت، كيفيـت ايـن نهـاده رغم علي. اند كود و سم با افزايش شديد قيمت مواجه بودههـا كـاهش يافتـه شدت كاهش يافته است و امكان دستيابي به نتيجه مطلوب استفاده از ايـن نهـاده

ها از كشور چين وارد شده كه از كيفيت لازم برخوردار نبوده با توجه به اعمال تحريم، اين نهاده. استو همچنـين سـاير محصـولات فرنگـي گوجهيار و و باعث كاهش عملكرد در واحد سطح محصولات خ

.اند شده اي گلخانهدرصـدي بـه واردات بـذر و وابسـتگي 100متاسفانه وابستگي . هاي توليدي نهادهواردات به وابستگي .2

المللـي، ها باعـث شـده اسـت تـا بـا هـر گونـه تغييـرات در روابـط بـين شديد به واردات ساير نهاده .رر و زيان هنگفت شوندتوليدكنندگان داخلي متحمل ض

رغم ايجاد خط اعتبـاري بـراي حمايـت از متقاضـيان طـرح علي. بالا بودن نرخ سود تسهيلات بانكي .3درصد بسيار بـالا 18داران، نرخ سود تسهيلات ، اما با استناد به نظرات گلخانهاي گلخانهتوسعه كشت

بازار امكان پرداخت اقساط و تسويه وام است و با توجه به بالا بودن هزينه توليد و نوسانات قيمت در .وجود ندارد

عـدم . انـد هاي كشور به صورت غير استاندارد ساخته شده اكثر گلخانه. ها عدم استاندارد بودن گلخانه .4توجه به شيب و زاويه تابش خورشيد، عدم وجود سيسـتم تهويـه مناسـب، اقتصـادي نبـودن انـدازه

. ر به كاهش عملكرد و كارايي آنها شده استمنج ها گلخانه و ارتفاع كم گلخانهاي و ها مطالعات منطقـه متاسفانه در احداث گلخانه. عدم انجام مطالعات اقليمي جهت احداث گلخانه .5

گلخانه بايد در مناطق اقليمي مناسب احداث شود تا براي سـرمايش يـا . اقليمي صورت نگرفته استهاي سرمايشي و گرمايشي كاهش جه نشده و هزينهگرمايش آن در فصول مختلف سال با مشكل موا

به عنوان مثال در منطقه هشتگرد استان البرز، به دليل سرماي زياد در زمستان كشت خيـار در . يابدهاي گرمايشي اقتصادي نيست و گلخانه سه ماه غير قابل اسـتفاده اين فصل به دليل بالا بودن هزينه

هاي م كشت محصول خيار، هزينه خواب سرمايه را نيز بايد به زيانبنابراين علاوه بر ضرر عد. باشد مي .اضافه كرد نيز متحمل بر توليدكننده

ه كشـت داران داراي دانش و آگـاهي كـافي در زمين ـ بسياري از گلخانه. داران عدم دانش كافي گلخانه .6و منـابع طبيعـي البته ناظران و كارشناسان فني سازمان نظام مهندسي كشاورزي. باشند گلخانه نمي

شـوند امـا طبـق تجربيـات موجـود داران معرفـي مـي براي انتقال اطلاعات و آموزش لازم به گلخانـه

87 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

دارن، اين افراد نيز از دانش و تجربه كافي در اين زمينه برخوردار نبـوده و فقـط يـك قـرارداد گلخانه .شود داران منعقد مي سوري مابين ناظرين و گلخانه

نبودن كانتينرهاي يخچال دار مناسب . قل مناسب و بالا بودن هزينه حمل و نقلعدم وجود حمل و ن .7از طـرف ديگـر بـراي . شود براي حمل و نقل محصول منجر به افزايش ضايعات حين حمل و نقل مي

ر مرز بايد محصول جابجا شده و به كانتينرهاي روسي منتقل شـود همسايه، دصادرات به كشورهاي .شود ر كاهش كيفيت محصول منجر به افزايش ضايعات ميعلاوه ب امر كه اين

متاسـفانه بـه دليـل . بـار عدم وجود امكانات مناسب جهت نگهداري محصولات در ميادين ميوه و تره .8عدم وجود انبارها و امكانات مناسب براي نگهداري محصولات حتي به مدت يك روز، ضايعات پس از

.يابد برداشت اين محصولات به شدت افزايش مي ها در گلخانه عدم وجود كارگر ماهر .9

زمـان انـدك در اختيـار . ت مزايـده شـش ماهـه بـار بـه صـور هاي ميادين ميوه و تـره واگذاري غرفه .10بنابراين آنها بدون توجه به نيـاز . آورد اي جز كسب سود بيشتر براي آنها بوجود نمي داران، انگيزه غرفه

كننـده و افـزايش ند كـه باعـث عـدم رضـايت مصـرف متقاضيان فقط به فكر فروش محصولات هست .شود ضايعات مي

ها فرصت. 5-4

هاي توليدي با دستيابي به نهاده امكان توان علاوه بر ها فرصتي است كه مي رفع تحريم. ها رفع تحريم .1 . هاي صادراتي مناسب نيز فراهم شود امكان فرصتكيفيت،

ه به اولويت قرارگرفتن توسعه كشت گلخانه در برنامه ششـم و هفـتم، امكـان بهينـه سـازي و با توج .2 . هاي سنتي موجود نيز فراهم است نوسازي گلخانه

البته به شرطي . منجر به ايجاد اشتغال و بهبود فضاي كسب و كار خواهد شد اي گلخانهتوسعه كشت .3تجربيـات افـراد متخصـص و اسـتفاده از داردهاي لازم، استانها مبتني بر دانش روز كه توسعه گلخانه

.باشدتوان زمين هاي آزاد شده را به كشـت جات از فضاي باز به گلخانه، مي سبزي و صيفيكشت با انتقال .4

.محصولات استراتژيك اختصاص دادتبيين آخرين استانداردهاي سلامت محصولات كشاورزي و مواد غذايي جهان به منظور ايجـاد تنـوع .5

. در بازارهاي هدف و گسترش صادرات

88 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

تهديدها. 5-4اي و اقليمي همراه نباشد، منجر به ها اگر همراه با مطالعات امكان سنجي منطقه توسعه كشت گلخانه .1

هـاي ملـي ضرر و زيان توليدكنندگان شده و در نهايت باعث شكست اين طرح و از بين رفتن سرمايه .خواهد شد

داران در حـال حاضـر، بـا با توجه به وضعيت نه چندان مساعد گلخانـه . بالا بودن نرخ سود تسهيلات .2توجه به بالا بودن نرخ سود تسهيلات، امكان بازپرداخت اقساط وجود نداشته و نهايتا منجر بـه زيـان

.شماري خواهد شد افراد بيهاي صادرات به كشورهاي منطقه نيـز نطقه، فرصتهاي كشورهاي م با توجه به شرايط حاكم و جنگ .3

. از دست خواهد رفت

ماتريس سوات. 5-5

توان خلاصه اي از آنها را در قالب ماتريس سوات به صورت زير گـردآوري با توجه به مطالب ذكر شده مي .كرد

89 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

اي گلخانه فرنگي گوجه و خيار محصولات ارزش زنجيره سوات ماتريس .1-5 شكل نقاط ضعف نقاط قوت

در اي گلخانهقرار گرفتن طرح توسعه كشت محصولات اولويت هاي مهم برنامه ششم توسعه كشور

هاي توليد افزايش هزينه هاي توليدي واردات نهادهوابستگي به

امكان صرفه جويي و افزايش كارايي در مصرف آب كاهش كيفيت نهاده هاي توليدي بالا بودن نرخ سود تسهيلات بانكي

ها عدم استاندارد بودن گلخانه امكان كنترل آسان تر بيماري ها و آفت هاكاهش ضايعات در مراحل برداشت نسبت به كشت

فضاي باز ام مطالعات اقليمي جهت احداث گلخانهعدم انج

امكان توليد محصولات با كيفيت بالا و بازار پسندداران و ناظران فني سازمان نظام عدم دانش كافي گلخانه

مهندسي كشاورزي و منابع طبيعي

اي گلخانهبالا بودن عملكرد در واحد سطح محصولات نسبت به كشت فضاي باز) فرنگي گوجهخيار و (

وجود حمل و نقل مناسب و بالا بودن هزينه حمل و عدم نقل

عدم وجود امكانات مناسب جهت نگهداري محصولات در بار ميادين ميوه و تره

به فرنگي گوجهامكان صادرات محصولات خيار و كشورهاي همسايه و ساير كشورها

ها عدم وجود كارگر ماهر در گلخانهبار به صورت مزايده و ترههاي ميادين ميوه واگذاري غرفه

شش ماهه تهديدها ها فرصت

ها رفع تحريماز دست رفتن فرصت صادرات با توجه به عدم ثبات در

شرايط منطقههاي سنتي كشور با سازي گلخانه امكان نوسازي و بهينه

توجه به طرح توسعه كشت گلخانههاي ملي با توجه به بالا بودن نرخ از دست رفتن سرمايه

ود تسهيلات و ورشكست شدن توليدكنندگان در آيندهسامكان فراهم كردن سطح زيركشت بيشتر براي

محصولات استراتژيك با انتقال كشت سبزي و صيفي جات در فضاي باز به گلخانه

ايجاد اشتغال و بهبود فضاي كسب و كار كشاورزيمتحمل شدن ضرر و زيان فراوان به توليدكنندگان و از

فتن سرمايه ملي در صورت احداث و توسعه گلخانه دست ر بدون توجه به دانش فني روز

تبيين آخرين استانداردهاي سلامت محصولات كشاورزي و مواد غذايي جهان به منظور ايجاد تنوع در بازارهاي

هدف و گسترش صادرات هاي تحقيق يافته: مأخذ

90 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

گيري و پيشنهادات نتيجه: ششمفصل

مقدمه. 6-1اي است كه بررسي كامل و در نظر گرفتن همـه زنجيره ارزش محصولات كشاورزي فرآيند بسيار پيچيده

ستقيم بر هـر يـك از طور غير م از بازيگران اصلي اين زنجيره گرفته تا عواملي كه به(ابعاد و عوامل موثر بر آن ه يك مقـام حبهاي دولت و يا حتي مصا مانند روابط خارجي، نرخ ارز، سياست(گذارند مراحل زنجيره تاثير مي

نيازمند در اختيار داشتن وقت و زمان كافي، مشاركت و همكـاري )) هاي مرتبط با زنجيره مسئول در وزارتخانههـا و في و شـفاف و همكـاري لازم و كـافي بـين تمـام دسـتگاه تر آمار و اطلاعات كا تيم تحقيق و از همه مهم

. باشد هاي مرتبط با زنجيره مي سازمانمتاسفانه در انجام مراحل مختلف تحقيق حاضر مسائل و مشكلات فراواني وجود داشت كه در فصل يـك

الامكان سعي شد در تيها ح اما با تمام كاستي. گردد به آنها اشاره شده است و مجددا از بيان آن خودداري مي . هاي مهم والبته قابل دسترس مورد بررسي قرار بگيرد زمان محدود موارد مهم و آمار

گيري نتيجه. 6-2

درصد توليد جهاني خيار 76با سهمي برابر فرنگي گوجهكشور چين بزرگترين كشور توليد كننده خيار و درصـد توليـد جهـاني خيـار و 2/2كشور ايران با سهمي برابر . باشد مي فرنگي گوجهليد جهاني درصد تو 31و

، داراي رتبـه سـوم و ششـم توليـد ايـن محصـولات در جهـان فرنگي گوجهدرصد توليد جهاني 4سهمي برابر .باشد مي

و كشـورهاي )درصد صـادرات جهـاني 46در مجموع (كشورهاي اسپانيا و هلند بزرگترين صادركنندگان . باشـند بزرگتـرين واردكننـدگان خيـار در جهـان مـي ) درصـد واردات جهـاني 44در مجموع (امريكا و آلمان

ترين كشورهاي صـادراتي و كشـورهاي امريكـا و درصد صادرات جهاني عمده 40كشورهاي هلند و مكزيك با . باشند ر جهان ميد فرنگي گوجهدرصد واردات جهاني، بزرگترين واردكنندگان 36المان با

دراستان تهـران فرنگي گوجهاي خيار و هدف از انجام اين تحقيق بررسي زنجيره ارزش محصولات گلخانههاي هزينه و درآمد در هر حلقـه بدين منظور تلاش شد با توجه به آمار و اطلاعات موجود، شاخص. بوده است

. از زنجيره مورد بررسي قرار بگيردهـاي كشـور اي، مقـام اول را در بـين اسـتان هزارتن سبزي و صيفي گلخانه 7/482ليد استان تهران با تو

30حـدود 1393باشد كـه در سـال توليدي در استان تهران، خيار مي اي ترين محصول گلخانه عمده. داراست

91 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

ي اسـتان هـا در بين شهرستان. در استان تهران توليد شده است ،اي توليد شده در كشور درصد از خيار گلخانهبـه اي گلخانـه فرنگـي گوجـه امـا . باشـند تهران، پيشوا، ورامين و پاكدشت مناطق عمده توليد اين محصول مي

درصد داراي رتبه هفدهم 5/1، اين استان با سهمي حدود 1393در سال ران كشت شده وهميزان اندكي در تدر اسـتان تهـران اي گلخانه فرنگي وجهگترين منطقه كشت شهرستان ورامين عمده. توليد در كشور بوده است

.باشد ميتـرين هزينـه اي مشخص شد كه هزينه نيروي كار عمده هاي توليد محصول خيار گلخانه در بررسي هزينه

هزينه جعبه، بارگيري و حمـل و نقـل، . شود ها را شامل مي درصد كل هزينه 37اي بوده كه توليد خيار گلخانهدر مـورد محصـول . شـوند هـا را شـامل مـي درصد هزينه 7و 9، 15، 17ب هر كدام گازوئيل و بذر نيز به ترتي

درصد هزينه توليد را شامل شده و پس از آن هزينـه جعبـه و 37نيز هزينه نيروي كار اي گلخانه فرنگي گوجهقرار )درصد 10(و گاز و گازوئيل ) درصد 10(، نشاء )درصد 14(، بارگيري و حمل و نقل )درصد 15(متعلقات

داران يكي از مسائل و مشكلات توليد را عدم مـاهر بـودن با توجه به بالا بودن هزينه نيروي كار، گلخانه. دارند .كنند نيروي كار مطرح مي

، هزينـه توليـد يـك 1392-93بر اساس آمار و اطلاعات سازمان جهاد كشاورزي استان تهران، در سـال ريـال بـوده 8191 اي گلخانـه فرنگـي گوجـه هزينه توليد يك كيلوگرم ريال و 7195اي كيلوگرم خيار گلخانه

ريال و قيمت فروش يـك 7000-8000داران در سال جاري، قيمت فروش يك كيلو خيار توسط گلخانه. استها، با مقايسـه بنابراين، با فرض ثابت ماندن هزينه. ريال بوده است 7000-15000اي گلخانه فرنگي گوجهكيلو

305، به ازاء توليد يـك كيلـو خيـار اي گلخانه فرنگي گوجهم شده و قيمت فروش محصولات خيار و قيمت تماالبته اين ارقام با توجه . شود ريال سود عائد توليدكنندگان مي 2809 فرنگي گوجهريال و به ازاء توليد يك كيلو

افزايش يافته باشند، سود حاصله نيـز ها كه اين هزينه در صورتي. باشد مي 1394ها در سال هزينه نثابت ماند . كاهش خواهد يافت

يد و مشكلات متعددي كه توليدكننـدگان در لهاي تو با استناد به نظرات توليدكنندگان، با افزايش هزينهارسـال از اخذ مجوز از سازمان نظام مهندسي كشاورزي و منابع طبيعـي گرفتـه تـا برداشـت و (فرآيند توليد

بسـياري از توليدكننـدگان بـه دليـل عـدم . باشـد ، اين فعاليت سود آور نمي)بار ميوه و ترهمحصول به ميادين . دهند اي ادامه مي ا صرفا مشغوليت كاري به توليد محصولات گلخانهيهاي ديگر و داشتن مهارت

بندي شده و سـپس پس از برداشت در همان محل گلخانه بسته اي گلخانه فرنگي گوجهمحصولات خيار و هاي حمل و نقل، بارگيري و جابجايي محصول بـر عهـده كليه هزينه. گردند بار ارسال مي به ميادين ميوه و تره

بار به اينصورت است كه توليدكننـده بـار خـود را بـه بـار روش كار در ميادين ميوه و تره .باشد توليدكننده ميالعمل هزينه حقعنوان فروش را بهدرصد 10آنها محصول را فروخته و . دهد فروش به صورت امانت تحويل مي

92 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

بار، عدد مشخصـي نيسـت و بـه اصـطلاح در ميادين ميوه و ترهقيمت فروش محصول . كنند كاري دريافت ميگردد و ممكن است قيمت در ميادين توسط عرضه و تقاضا تعيين مي. شود بارفروشان، قيمت ساعتي تعيين مي

قيمـت ) اواخـر پـاييز و اوايـل زمسـتان (در مـواقعي از سـال . باشـد در طي روز نيـز نوسـانات زيـادي داشـته بـار در ميـادين ميـوه و تـره . يابد كه ناشي از كاهش عرضه محصول ميباشـد به شدت افزايش مي فرنگي گوجه

گيـرد و صورت نمـي فرنگي گوجهلات خيار و وصحبندي بر روي م بندي و بسته هيچگونه فرآوري از قبيل درجه .گردند اند به مقاصد مورد نظر ارسال مي نطور كه از گلخانه ارسال شدهمحصولات هما

درميدان ميوه پيشـوا . گردد بار پيشوا و ورامين ارسال مي محصول خيار پس از برداشت به ميدان ميوه ترهبه هزينه حمل يك كيلو خيار از ميدان پيشوا . گيرد اي مورد خريد و فروش قرار مي فقط محصول خيار گلخانهاما در ميـدان ورامـين محصـولات مختلـف كشـاورزي خريـد و . باشد ريال مي 300ميدان مركزي تهران برابر

350از ميدان ميوه ورامين به ميدان مركزي تهران، فرنگي گوجههزينه حمل يك كيلو خيار و . شود فروش مي . باشد ريال مي

العمـل كـاري بارفروشـان تهـران مـديريت قبار تهران توسط اتحاديه صـنف ح ـ ميدان مركزي ميوه و ترههاي مختلفي قبل از عرضه محصول به ميادين سطح شهر دارد كه براي محصـول در اين ميدان هزينه. شود مي

گويند؛ و براي ها، هزينه بارگيري؛ كه اصطلاحا به آن زيرچوبي مي ترين اين هزينه اي، عمده گلخانه فرنگي گوجه . ينه نايلون زيست تخريب پذير بوده و پس از آن هزينه حمل و نقل قرار دارد، هزاي گلخانهمحصول خيار

ضـايعات محصـولات . باشد هاي پس از برداشت وجود دارد، ضايعات مي نكته مهم ديگري كه درباره هزينهه امـا متاسـفان . اي؛ به دليل كيفيت بالاي محصولات؛ در گلخانه بسيار انـدك اسـت گلخانه فرنگي گوجهخيار و

در هر بار بارگيري و جابجـايي، . يابد افزايش مي) مغازه داران(بار و خرده فروشي ضايعات در ميادين ميوه و ترههـا، همچنين به دليل عدم وجود امكانات كافي و مناسب در ميادين و مغـازه . مقداري از محصول از بين ميرود

. صورت ضايعات از چرخه مصرف خارج ميشودامكان نگهداري محصول وجود نداشته و بخش زيادي از آن به اما از آذرماه سال جاري اتحاديه . گردد نيز توسط عرضه و تقاضا تعيين مي در ميدان مركزي تهرانقيمت

بار را العمل كاري بارفروشان به منظور كنترل و نظارت بيشتر بر قيمت محصولات، قيمت ميوه و تره صنف حقگذاري متشكل از سه نماينده اتحاديه، وزارت صنعت، معدن و كميته قيمت. ستبه صورت هفتگي اعلام كرده ا

و اي گلخانـه بر اساس اطلاعات اتحاديه صنف بارفروشان قيمت خيار . باشد تجارت و وزارت جهاد كشاورزي ميهمچنـين قيمـت . درصد كاهش يافتـه اسـت 6/3و 2/2رسمي از آذرماه تا اواخر بهمن سال جاري به ترتيب

. درصد كاهش يافته است 4/7و 5/4رس نيز در دوره مشابه به ترتيب و بوته اي گلخانه فرنگي وجهگبار وجود دارد كه قيمت درايـن ميـادين توسـط معاونـت ميدان ميوه تره 14در سطح شهر استان تهران،

بندي و به صورت بسته محصولاتي كه. گردد بار به صورت هفتگي تعيين مي بازرگاني سازمان ميادين و ميوه تره

93 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

نرخنامه سـازمان ميـادين و ميـوه بر اساس . شوند گردند در همين ميادين بسته بندي مي دستچين عرضه مي 2و 5ماه منتهي به بهمن ماه سـال جـاري بـه ترتيـب 10كارتوني و رسمي در اي گلخانهبار، قيمت خيار تره

ماه منتهي به اسفندماه سال 11يلاسي و زيتوني در گ فرنگي گوجههمچنين قيمت . درصد افزايش داشته استدرصد افزايش 6و 5رس در دوره مشابه به ترتيب و بوته اي گلخانه فرنگي گوجهدرصد كاهش و قيمت 1جاري

. يافته استدهنـد را خرده فروشان تشكيل مـي فرنگي گوجهخيار و اي گلخانهحلقه انتهايي زنجيره ارزش محصولات

بـر اسـاس نـرخ مصـوب سـازمان تعزيـرات . كننـد كننده نهايي عرضـه مـي محصول را به مصرف كه در نهايت . بار تهيه شده از ميدان مركزي بيفزايند درصد به قيمت ميوه و تره 30-35داران مجاز هستند حكومتي، مغازه

ورت شـود و بـه ص ـ فروشي در سطح شهر تهران هر هفته توسط بانك مركزي منتشر مي هاي خرده قيمتبه تفكيك نـوع فرنگي گوجهفروشي خيار و هاي خرده قيمت. باشد مي فرنگي گوجهميانگين قيمت انواع خيار و

فروشي خيار از بر اساس اطلاعات بانك مركزي قيمت خرده. باشد رس آن موجود نمي اي و بوته رسمي و گلخانهدرصـد رشـد 10در دوره مشابه فرنگي گوجهدرصد كاهش و قيمت 5/1فروردين ماه تا بهمن ماه سال جاري

. داشته استبـا در نظـر گـرفتن اي گلخانـه فرنگـي گوجـه زنجيره ارزش خيـار و اي از خلاصه 2-6و 1-6در شكلهاي

.موجود در هر حلقه ترسيم شده استهاي ها و هزينه فعاليت

94 )فرنگي و خيارگوجه:مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنلخانهمحصولات گ)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش 

 

حلقه در اه هزينه گرفتن نظر در با اي گلخانه خيار محصول ارزش زنجيره .1-6 شكل

95 )فرنگي و خيارگوجه:مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنلخانهمحصولات گ)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش 

 

حلقه در ها هزينه گرفتن نظر در با اي گلخانه فرنگي گوجه محصول ارزش زنجيره .2-6 شكل

96 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

پيشنهادات. 6-3هـا، به منظور افزايش دانش و آگاهي توليدكنندگان و در نتيجه افـزايش عملكـرد و رانـدمان گلخانـه .1

مشـغول كه به صورت سنتي و نيمه سـنتي يهاي آموزشي براي توليدكنندگان شود دوره پيشنهاد ميمنـابع همچنين مهندسين ناظر سازمان نظام مهندسي كشـاورزي و . زار گرددبه فعاليت هستند، برگ

و شناسايي مشكلات توليدكننـدگان ملـزم بـه گذرانـدن چنـدين دوره طبيعي نيز به منظور آشنايي .ها شوند موزشي در گلخانهآ

منابع طبيعي صورت گيـرد نظارت لازم بر فعاليت مهندسين ناظر سازمان نظام مهندسي كشاورزي و .2 .داران جلوگيري شود عقد قرارداد سوري با گلخانه ازتا

هـاي لازم نيـز اي، بهتر اسـت آمـوزش با توجه به هزينه بالاي نيروي كار در توليد محصولات گلخانه .3وري حاصـل براي نيروي كار فراهم شود تا با بالابردن آگاهي و سطح دانش، افزايش عملكـرد و بهـره

.شود

داران به صـورت سـنتي و نيمـه سـنتي مشـغول بـه فعاليـت با توجه به اينكه تعداد زيادي از گلخانه .4هـا در سـازي ايـن گلخانـه بايد نوسـازي و بهينـه ،اي گلخانهتوسعه كشت حرين در طند، بنابراباش مي

.الويت قرار بگيرد

هـاي و با توجـه بـه هزينـه بودهدرصدي، بالا 18خ سود تسهيلات داران، نر با توجه به نظرات گلخانه .5داران و جلـوگيري بنابراين جهت حمايت از گلخانه. بالاي توليد، امكان بازپرداخت اقساط وجود ندارد

.هاي ملي، بايد در نرخ سود تسهيلات تجديد نظري صورت بگيرد از هدر رفتن سرمايه

مسايه و همچنين ساير كشورها هاي صادراتي به كشورهاي ه اي، بايد فرصت با توجه به شرايط منطقه .6همچنين جهت . فراهم شود فرنگي گوجهبه سرعت شناسايي شده و امكان صادرات محصولات خيار و

.اي شود توجه ويژهنيز افزايش صادرات بايد به استانداردهاي كيفي و بهداشتي

الامكـان حتـي ، بايد سعي شودفرنگي گوجهبه منظور افزايش كارايي زنجيره ارزش محصولات خيار و .7بـدين منظـور . در طي مراحل مختلف زنجيره، ضايعات مخصوصا ضايعات پس از برداشت كاهش يابد

دار اسـتفاده شـود و بايد سيستم حمل و نقل بهبود يافته و براي حمل محصول از كانتيرهاي يخچال . بار فراهم شود همچنين امكانات لازم در ميادين ميوه و تره

بار سطح شهر، مطابق با اساسنامه سازمان بايد به توليدكننـدگان يادين ميوه و ترههاي سازمان م غرفه .8هـا بـه الامكـان ايـن غرفـه اي، حتـي هـاي واسـطه بنـابراين بـه منظـور كـاهش هزينـه . واگذار گردد

هـا از طريـق در شـرايط حاضـر نيـز ايـن غرفـه . توليدكنندگان متقاضي و واجد شرايط واگذار گـردد امـا مـدت زمـان . شود به متقاضيان اجاره داده مي ،گردد برگزار ميهر شش ماه يكبار ه هايي ك مزايده

97 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

. باشد دار فقط درصدد فروش بيشتر و كسب سود بيشتر مي كوتاهي است و غرفه بسيار دوره شش ماههـا افـزايش يابـد تـا فروشـندگان اهـداف مكان مدت واگذاري غرفهالا شود حتي بنابراين پيشنهاد مي

.كنندگان را نيز در نظر بگيرند دتي نظير رضايت مشتريان و مصرفبلندم

زيـرا تـا . كننـدگان نهـايي باشـند ترين بخش زنجيره ارزش محصولات كشـاورزي، مصـرف شايد مهم .9كننـدگان و بنابراين بايد نظـر مصـرف . تقاضايي وجود نداشته باشد توليدي نيز صورت نخواهد گرفت

اما متاسفانه اين جريان انتقـال اطلاعـات در زنجيـره . ننده منتقل شودسليقه آنها به نوعي به توليدك . ارزش محصولات كشاورزي وجود ندارد

با توجه ) بار الخصوص تره علي(بار هايي در زمينه بررسي زنجيره ارزش ميوه و تره جهت انجام پژوهش .10وليـد، ميـادين ميـوه و در بخـش ت ) هـا ها و هفته حتي در ماه(به اينكه قيمت در فصول مختلف سال

شود يك تيم تحقيقـاتي منسـجم فروشي دچار نوسانات شديدي است، لذا پيشنهاد مي بار و خرده ترههـايي كـه در هـر حلقـه از زنجيـره انجـام در يك دوره زماني مشخص براي بررسي قيمت و فعاليـت

ن در هـر حلقـه از زنجيـره هاي مرتبط با آ ها و هزينه شود، تشكيل شده تا در نهايت بتوان فعاليت ميارزش را به دقت مورد ارزيابي قرار داده و بتوان سود و احتمالا زيان بـازيگران هـر حلقـه را محاسـبه

.كرد

98 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

  منابعهفت : هاي تامين محصولات كشاورزي ويژگي هاي خاص زنجيره). 1391. (اسپورلدر، ت و بلاند، م، ا .1

.6-10: 7لجستيك و زنجيره تامين، سال نخست، شماره . نياديمشخصه اقتصادي ب

بررسي رقابت پذيري زنجيره عرضه زعفران با تاكيد بر ). 1387. (اميري، ه؛ بوستاني، ر و رنجبركي، ع .2 .تهران. پژوهشگاه علوم انساني و اجتماعي. رويكرد اقتصاد هزينه مبادله

. خرده فروشي برخي از مواد خوراكي در تهران گزارش هفتگي متوسط قيمت). 1393. (بانك مركزي .3 .http://www.cbi.ir/datedlist/11598.aspxبازيابي شده از آدرس اينترنتي

فـولاد، : هاي تامين محصـولات منتخـب مطالعه وضع موجود زنجيره). 1388. (جنابي حق پرست، ف .4 .تهران. موسسه مطالعات و پژوهشهاي بازرگاني. خرما، شكر، برنج و گوشت قرمز زعفران،

سـال . فصلنامه مديريت. شناسايي و عارضه يابي مديريت زنجيره تامين). 1388. (حيدري قره بلاغ، ه .5 .1-11: 14شماره . ششم

؛ دهقـاني سـانيج، حيدري، ن؛ خيرابي، ج؛ علايي، م؛ فرشي، ع ا؛ كاظمي، پ؛ وزيري، ژ؛ انتصاري، م ر .6كميته ملي آبياري . ايكارايي مصرف آب در كشت گلخانه). 1386. (ح؛ سادات ميري، و ميرلطيفي، م

.صفحه 208: تهران. و زهكشي ايراناهميت و كاربرد مديريت زنجيره عرضه در بخش كشاورزي و صنايع ). 1388. (خالدي، م و امجدي، ا .7

.صفحه 2518: كرج، ايران. كشاورزي ايران ششمين كنفرانس اقتصاد. وابسته به آنپنجمـين . تحليـل و بهبـود زنجيـره تـامين محصـولات كشـاورزي ). 1386. (زارعي، ب و زارعي، ك .8

.، تهران، ايران1386تيرماه 21و 20. كنفرانس ملي مهندسي صنايع

.معاونت بهبود توليدات گياهي). 1393. (سازمان جهاد كشاورزي استان تهران .9

معاونت بازرگاني. ميادين ميوه و تره بارسازمان .10لجسـتيك و زنجيـره تـامين، . 2010وضعيت لجستيك ايران در سـال ). 1391. (سليماني سدهي، م .11

.5-6: 1سال نخست، شماره

شـماره . اقتصاد كشـاورزي و توسـعه . آسيب شناسي شبكه توزيع شير در ايران). 1386. (فرزين، م، ر .1215 :96-75

. مديريت زنجيره عرضه فرآوري شده محصولات غـذايي ). 1392. (ور، م و صبوحي، ممجرد، ع؛ سالارپ .13. تحقيقات اقتصاد كشاورزي. صنعت توليد رب گوجه فرنگي در استان خراسان شمالي: مطالعه موردي

.67-86: 4، شماره 5جلد

.سالنامه آماري). 1391. (مركز آمار ايران .14

99 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

بازيـابي شـده از . و هزينه خدمات محصـولات كشـاورزي قيمت محصولات). 1393. (مركز آمار ايران .15ــي http://www.amar.org.ir/Portals/0/Files/reports/1393/g_ghmvhkhk_93.pdf. 9آدرس اينترنتــ

.صفحه

اقتصـاد . اي در استان تهران هاي گلخانه تحليل مالي كشت صيفي). 1392. (س و قادري خ ،مشايخي .16 .85-100: 3، شماره 7جلد . كشاورزي

مجلـه . اي دراسـتان كرمـان بررسي اقتصادي توليد محصولات گلخانه). 1387. (مهرابي بشرآبادي، ح .17 .373-384: 44، شماره 12جلد . علوم و فنون كشاورزي و منابع طبيعي، آب و خاك

. تعريف، تاريخچه، اهـداف، فراينـدها، مزايـا و موانـع : مديريت زنجيره تامين). 1394. (م،ميان عبادي .18 .8/4/94در http://www.mgtsolution.com/olib/100520175.aspxابي شده از آدرس اينترنتي بازي

). 1392. (وزارت جهاد كشاورزي، معاونت برنامه ريزي و اقتصادي، مركز فناوري اطلاعات و ارتباطات .19 . جلد دوم. زارت جهاد كشاورزيآمارنامه و

ترجمه محسـن شـيخ سـجاديه و محمـد . اصول و مباني مديريت زنجيره تامين). 1390. (هوگس، م .20 .صفحه 311: رضا اكبري جوكار، چاپ دوم، انتشارات آدينه، تهران، ايران

21. Aramyan, L; Ondersteijn, C; Van Kooteh; O and Lansink, A. (2006). Performance indicators in

agri-food production chains. Quantifying the agri-food supply chain: 49-66.

22. Aramyan, L; Ondersteijn, C; Van Kooteh; O and Lansink, A. (2007). Performance

measurement in agri-food supply chains: a case study. Supply Chain Management.

23. Arshinder, K and Arun, S.G.D. 2008. Supply Chain Coordination: Perspectives, Empirical

studies and research directions. Internayional journal of production economics. 115: 316-335.

24. Bellu, L.G. (2013). Value chain analysis for policy making. Methodological guidelines and

country cases for a quantitative approach. FAO, EASYPOL, series 128, Retrieve

www.fao.org/easypol: 172 pages.

25. Chopra, S and Meindel, P. (2007). Supply chain management- strategy, planning and

operation. 3rd ed. Volume 1. Pearson prentice hall: 536 pages.

26. Emana, B and Nigussie, M. (2011). Potato value chain analysis and development in Ethiopia.

Case of Tigray and SNNP regions. American people through the united states agency for

international development (USAID). Retrieve:

27. http://sweetpotatoknowledge.org/projects-initiatives/better-potato-for-a-better-

life/resources/potato-value-chain-analysis-and-development-in-ethiopia.pdf: 71 pages.

100 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

28. Gelli, A; Hawkes, C; Donovan, J; Harris, J; Allen, S; Brauw, A.D; Henson, S; Johanson, N;

Garrett, J and Ryckembusch, D. (2015). Value chain and nutrition. A framework to support the

identification, design and evaluation of interventions. International Food Policy Research

Institute. Retrieve: http://www.ifpri.org/publication/value-chains-and-nutrition: 72 pages.

29. Inter church organization development cooperation. (2011). Retrieve:

http://mfc.org.pl/sites/mfc.org.pl/files/Value%20Chains%20research%20report%20Tajikistan%20final.pdf: 124pages.

30. KPMG, Cutting through complexity. (2013). The agricultural and food value chain: Entering a

new era of cooperation, Retrieve

www.kpmg.com/Global/en/IssuesAndInsights/ArticlesPublications/Documents/agricultural-and-

food-value-chain-v2.pdf: 44 pages.

31. Lowe, M and Gereffi, G. (2008). A value chain analysis of selected California crops. Duke

university, center on globalization, governance and competitiveness: 32 pages.

32. Porter, M.E. (1985). The competitive advantage: creating and sustaining superior performance.

Free press. New York: 559 pages.

33. Recklies, D. (2001). The value chain. Retrieve: www.themanager.org: 2 pages. 34. Stadtler, H. (2005). Supply chain management and advance planning- basics, overview and

challenges. European journal of operational research, 163:575-588.

35. Woods, E.J. (2004). Supply-Chain Management: Understanding the concept and its

implications in developing countries. ACIAR Proceedings. No 119.

101 )فرنگي و خيار گوجه: مطالعه موردي(اي و ارائه راهكارهاي اصلاح آنمحصولات گلخانه)مينأعرضه و ت(تبيين و تحليل زنجيره ارزش  

 

Analysis of the value and supply chain for crops; case study: tomato and cucumber

Abstract The value chain begins with the production of primary products and finishes with the consumption

of final product and it encompasses all economic activities have taken place between the various stages of

processing, distribution, wholesale and retail sale. In the value chain of agricultural products, timely

supply of scarce inputs, quality and reasonably priced, easy access to inputs, reduce production risk,

increase storage capacity, improved transport and distribution systems can provide timely needs of

consumers and , create jobs and improve food security by reducing transaction costs and waste. The

purpose of this research is assessing thegreenhouse cucumber and tomato value chain in tehran. For this

purpose the actors involved in the chain such as producer, Pishva and Varamin fruit and vegetables

centers, management of fruit and vegetables organization in Tehran and retails were studied in 1394. The

results shown that the cost of producing one kg of greenhouse cucumbers and tomatoes are high relative

to its selling price to wholesaler and producers gain low profit. In each of the stages of production,

distribution and consumption, the cost of commissioning, the cost of loading, transport and waste will be

added to the price of the product. Finally, in order to increase profit and reduce the intermediate costs, it

is suggested that the possibility of direct supply of products in fruit and vegetables centers is provided. To

increase the efficiency of the value chain, data transfer should be done trancparancy.

Key words: value chain, supply, greenhouse products, Tehran.