13. Рэлігійна-асветніцкія дзеячы. Культура ІХ-ХІІІ ст
TRANSCRIPT
Рэлігійна-асветніцкія дзеячы
Пранікненне хрысціянстваЗ Візантыі:
• Пранікла хрысціяства;• Прыехалі першыя святары і
манахі.
З Візантыі і Балгарыі:
• Царкоўныя кнігі.
Уплыў хрысціянства на культуру
З'явіліся:Мураванае дойлідства;Іканапіс;Фрэскавы жывапіс;Пісьменнасць(складзена візантыйскімі місіянерамі, братамі Кірылам і Мяфодзіям, і іх вучнямі).Праз Візантыю славяне пазнаёміліся з антычнай культурай.
Ефрасіння Полацкая1104 г. – нараджэнне Прадславы.
Усяслаў Брачыславіч
Святаслаў (малодшы сын)
Прадслава
Ефрасіння ПолацкаяСвятаслаў хацеў ажаніць яе з
княжычамАле!
Яна збегла ў манастыр
Там атрымала імя "Ефрасіння"
Ефрасіння Полацкая• Пасля стала жыць у Сафійскім
саборы;• Перапісвала кнігі;• Грошы ад іх продажу –
бедным.
Ефрасіння Полацкая
Легенда:уначы да яе – анёл, параіў заснаваць манастыр у Сяльцы на р. ПалацеВынік:• Ефрасіння заснавала жаночы
манастыр;• Пры ім - школа для маладых жанчын.Дапамога:• Ад Полацкага епіскапа Іллі;• Ад сваякоў.
Акрамя таго, Ефрасіння:Пабудавала каменную царкву св. Спаса
для жаночага манастыра(Спас - рэлігійнае свята ў гонар Ісуса Хрыста);1161 г. - падаравала ёй каштоўны крыж;Заснавала мужчынскі манастыр;Пабудавала для яго каменную царкву
св. Багародзіцы;Падаравала ёй ікону св. Багародзіцы з
Візантыі.
Канец жыцця
• Паломніцтва на Святую Зямлю;
23 мая 1167 г. - памерла ў Іерусаліме;• Яе мошчы пасля перавезены
ў Спаса-Ефрасіннеўскі манастыр.
Першая жанчына на Русі, кананізаваная праваслаўнай царквой!
Крыніцы ведаў пра Ефрасінню (і іншых святых)
Жыціе – апавяданне пра жыццёвы шлях і дзейнасць служыцеля царквы ці іншага хрысціянскага героя.
Кірыла Тураўскі1113 г. - нарадзіўся ў Тураве ў заможнай сям'і
Але!Не любіў багацце;Вывучаў Святое Пісанне;Стаў манахам. Яго паважалі манахі і іншыя людзі
Па просьбе веча і тураўскага князя стаў тураўскім епіскапам.
Літаратурная дзейнасць
Яго называлі Златавустам.Пісаў:• "Словы" – звароты да вернікаў;• Малітвы;• Аповесці-прытчыПрытча – невялікі рэлігійны твор, які мае павучальны змест.
Творы чыталіся ў царкве, перапісвалі.
Значэнне дзейнасці асветнікаў Развіццё адукацыі,
пісьменнасці, маралі ў час раздробленасці;
Дапамога бедным.
Культура беларускіх зямель
Будаўніцтва цэркваў
Спачатку
oДраўляныя;oВерагодна, на месцы язычаскіх
свяцілішчаў.
Пасля
• Мураваныя;Мураванае дойлідства – узвядзенне будынкаў з каменю і цэглы, замацаваных вапнавым растворам.Самая старажытная мураваная пабудова Беларусі - Полацкі Сафійскі сабор.
Полацкі Сафійскі саборХІ ст. - пабудаваны;3-яя "Сафія" ўсходніх славян (пасля Кіева і Ноўгарада);"Сафія" – «мудрасць»Функцыі:Месца, дзе людзі маліліся;Архіў;Бібліятэка;Захаванне казны і г.д.
Першапачаткова - 7 купалоў.
Полацкая архітэктурная школа
Сяр. ХІІ ст. – Спасская царква Полацкага Спаса-Ефрасіннеўскага манастыра.Дойлід - Іван (Іаан).Рысы:• Ярусны вежападобны
выгляд;• Купал аздоблены
какошнікамі.
Гродзенская архітэктурная
школаХІІ ст. - Барысаглебская (Каложская) царква ў Гродна.Рысы:• Упрыгожана каляровымі
камянямі і пліткамі;• Унутры - збаны-галаснікі(для паляпшэння акустыкі).
ФрэскіФрэска – жывапіс вадзянымі фарбамі па сырой тынкоўцы.У Спаса-Ефрасіннеўскай царкве:Цёмны фон;Святыя з дугападобнымі
бровамі і задуменнымі вачыма.
МініяцюрыМініяцюры – прыгожыя шматкаляровыя ілюстрацыі да падзей, аб якіх распавядалася на старонках летапісаў і рукапісных кніг.Мініяцюры былі ў:• Тураўскім евангеллі (ХІ ст.);• Аршанскім евангеллі (ХІІІ ст.).
Дэкаратыўна-прыкладное мастацтва
Крыж Ефрасінні ПолацкайЧас
стварэння
Імя майстра Памеры Матэрыялы і тэхнікі
Выявы Лёс у ХХ ст.
1161 г. Лазар Богша Вышыня 51 см, таўшчыня 2 см
Дрэва, золата, срэбра,эмаль
Ісус, Маці Божая, святыя
Знік з Магілёўскага краязнаўчага музея падчас вайны;Майстар М. Кузьміч зрабіў копію (у Спаса-Ефрасіннеўскай царкве)
ПісьменнасцьХІ ст. - ужо вядома ў Полацку (надпісы на камені ў падмурку Полацкай Сафіі, прасліцах і г.д.).
Камяні з надпісамі:• 4 "Барысавых камяні" ў
рэчышчы Заходняй Дзвіны;• Рагвалодаў камень каля Оршы
(3 м вышынёй).
Берасцяныя граматыПры дапамозе пісала пісалі на бяросце;Знойдзены ў Віцебску і Мсціславе;Сведчаць пра пісьменнасць гараджан.
КнігіЛетапісы(пач. ХІІ ст. - "АМЧ" у Кіеве);Самая ранняя царкоўная кніга – Тураўскае евангелле (ХІ ст.).Евангелле – раннехрысціянскі твор, у якім расказваецца пра жыццё Ісуса Хрыста.
Выгляд кніг:• На пергаменце(спецыяльна вырабленай тонкай скуры маладых жывёл);• Сшыты;• Вокладкі - 2 дошкі;• Зачынялася спражкай.